Agromedia Bil. 40

8/18/2019 Agromedia Bil. 40

1/76

AGROMEDIA

SEMENANJUNG MALAYSIA RM7.00 • SABAH/SARAWAK RM8.00 • BRUNEI BR$9.00 • SINGAPURA S$9.00

• ISSN: 1511 - 094X • Bil. 40 1/2013

PERTANIAN NILAI TINGGI F O K U S

Penanaman cilisecara fertigasi terbuka

Produk MARDIdi pasar raya

Ayam kampung MARDI

Savanna:Kambing eksotik untuk

penternakan komersial

Industri pertanian bernilai tinggisumber pendapatan baru negara


2/76


3/76

Bil 14 Bil 15 Bil 16 Bil 17 Bil 18 Bil 19

Bil 9Bil 8 Bil 10 Bil 11 Bil 12 Bil 13



AGROMEDIA keluaran lamanamun artikelnya masih segar

Hantarkan pesanan anda kepada:

Unit Promosi dan Jualan, Pusat Perkhidmatan Teknikal, Ibu Pejabat MARDI, P. Surat 12301, 50774 Kuala Lumpur • Telefon: 03-8943 7128 • Faks: 03-8943 1654

RM7.00

h a b i s

h a b i s

RM5.00 kini

Bil 37Bil 32 Bil 33 Bil 34 Bil 35 Bil 36

E-mel: [email protected]

SEMENANJUNG MALAYSIARM7.00 •SABAH/SARAWAK RM8.00 •BRUNEI BR$9.00 •SINGAPURAS$9.00

• ISSN: 1511 - 094X • Bil. 37 1/2012


4/76

2

AGROMEDIA - Bil. 40

KETUA EDITORREDAKSI

Hak cipta terpelihara. Tidakdibenarkan mengeluar ulang,mana-mana bahagian artikel,ilustrasi, isi kandungan bukuini dalam apa juga bentuk dandengan apa cara pun sama adasecara elektronik, fotokopi,mekanik, rakaman atau lain-lain sebelum mendapat izinbertulis daripada MARDI.

Homepej:http://www.mardi.gov.my

Diterbitkan dan dicetak oleh:Institut Penyelidikan danKemajuan Pertanian Malaysia(MARDI)Peti Surat 12301Pejabat Pos Besar50774 Kuala Lumpur

Tel: 03-8943 7128Faks: 03-8948 7630

ISBN 1511 - 094X©Institut Penyelidikan danKemajuan Pertanian MalaysiaCetakan pertama 2013

Penasihat:Dato’ Dr. Masri Muhamad

Pengerusi:Ramlah Mohd Isa

Sidang Pengarang:Dr. Chua Hun Pin

Ab. Aziz IbrahimRashilah MohamadRazali MustaffaSiti Shurazizah SukhurFaizah Salvana Abdul RahmanMirfat A. Hasan SalahuddinDr. Tan Geok HunMardhati MohammadUmi Kalsum Hussain ZakiHanisa HosniZulkai IsmailZainun Che Ahamad

Kumpulan Penerbit MARDI:

Ketua Editor:

Rosiah Hamzah

Editor:Syahirah Abd. RazakNoriah Ibrahim

Pereka:Tengku Ahmad Fakrul Adli Engku MatMuhammad Alif Fahsa Zaini

Fotograf:Faizuin Abd Hamid

Pengurus Pengeluaran:Mohd Yusof Mohd Amin

Pengurus Pemasaran:Hazida Syima Hamazah

dari sidang

Model Ekonomi Baru dilancarkan pada 2010

untuk mentransformasikan ekonomi negara

bagi merealisasikan aspirasi negara untuk

menjadikan Malaysia negara maju. Oleh itu,

kerajaan telah membangunkan pertanian

bernilai tinggi untuk menjadikan pertaniansektor yang berdaya maju dan berdaya saing

di pasaran domestik dan antarabangsa. Ini

dicapai dengan memberi fokus kepada tujuh

kluster industri yang berpotensi memberi

pulangan kepada negara dan pendapatan

tinggi kepada petani. Industri tersebut

ialah sarang burung walit, akuakultur, ikan

hiasan, rumpai laut, herba dan rempah-ratus,

orikultur dan cendawan.

Bagi menyokong Dasar Agromakanan

Negara, MARDI sebagai institut penyelidikanpertanian telah meningkatkan tumpuan

kepada aktiviti R&D&C untuk menjana

teknologi dan inovasi. Rancangan Projek

Mega MARDI disediakan selaras dengan

keperluan teras strategi dalam agenda

transformasi sektor pertanian dan untuk

memastikan industri pertanian dan asas

tani kekal sebagai salah satu sektor penting

dalam pembangunan ekonomi negara.

MARDI juga berjaya menghasilkan pelbagai

produk dalam bidang pertanian dan industrimakanan. Teknologi MARDI dipindahkan

kepada kumpulan sasar dan juga rakan

kongsi yang mengeluarkan dan memasarkan

produk tersebut. Antaranya ialah produk

kesihatan iaitu snek bar tenaga dengan

jenama ‘moola’ dan jus buah-buahan tropikal

sparkling dengan jenama ‘S-sotic’. Kedua-

dua produk ini telah memasuki pasar raya

tempatan manakala ‘S-sotic’ telah memasuki

pasaran UK, Hong Kong, Korea dan China.

Bagi pembaca yang meminati bidangpenternakan, kami paparkan di sini maklumat

tentang pemeliharaan ayam kampung MARDI

dan juga kambing Savanna. Bagi pembaca

yang lain, kami harap dapat memperoleh

sedikit sebanyak maklumat dan pengetahuan

dari majalah ini. Selamat membaca.a


5/76

3

AGROMEDIA - Bil. 40

R E N C A N A K H A S

Industri pertanian bernilai tinggi sumber pendapatan baru negara 4

R E N C A N A U M U MIndustri sarang burung walit: Transformasi ekonomi 6

Khasiat sarang burung walit 7

Pengenotipan DNA herba di CMDV: Peluang baik kepada penyelidik 8

dan usahawan herba

Kit pengesan patogen makanan E.coli 0157:H7 10

Projek mega MARDI penjana teknologi dan inovasi 12

Model CQESTR ramal pemanasan global 14

Ayam kampung MARDI 16

Savanna: Kambing eksotik untuk penternakan komersial 18

Kilang khusus padi/beras wangi di MARDI Serdang 20

Varieti padi MARDI - impak pemindahan teknologi di Sarawak 24

69 varieti padi ditanam di Batang Lupar 26

Karah yang semakin parah 28

Bar granola MARDI ke Gulfood 2013, Dubai 30

Produk MARDI di pasar raya 32

Pelbagai produk dabai 34

Penanaman cili secara fertigasi terbuka 36

Kurkumin komponen rebutan dunia 38

Heliconia dan halia hiasan 40

Malaysia - Palestin berkongsi ilmu pemakanan ruminan 44

Generasi ke generasi 46

Superovulasi pada ternakan ruminan 48

Teknologi hijau - pengurusan perosak bersepadu 49

Rebung madu 50

U S A H A W A N B E R J A Y A

Kejayaan usahawan halia Tambunan 52

Perusahaan baja menjana pendapatan lumayan 54

T E K N O L O G I P E R T A N I A N

High Phloretin-G (antioxidant) drink from Citrus microcarpa 56

limau kasturi by-product

H E R B A D A N U L A M - U L A M A N

Bahan aktif tumbuhan sumber makanan kesihatan 58

Kaukei herba berkhasiat 60

Mahkota dewa 62

T E K N O L O G I M A R D I U N T U K I K S

Sambal tuna berherba 64

H O B I

Cili sebagai pokok hiasan 66

.

TeknologiPertanian

l i

i

.

Herba dan

Ulam-Ulaman

l i I t I

i

i i i l i il.

l i I t I

Hobi

ti

Teknologi MARDI untuk IKS

- .

l i I I

U sahaw an B e r j ay a

i

AGROMEDIA1/2013bilKANDUNGAN 40


6/76


7/76

5

AGROMEDIA - Bil. 40

• Peningkatan pengeluaran melaluipertambahan kawasan daripada 1,000hektar (2010) kepada 3,000 hektar(2020)

• Pembangunan kluster dinamik ZonIndustri Ikan Hiasan

• Peningkatan eksport melaluipengurusan kesihatan yangmemenuhi piawaian antarabangsa,pembangunan pusat pengumpulan,kuarantin dan promosi ikan hiasandi luar negara

• Pemantapan program pemuliharaanspesies yang terancam sepertiArowana, kuda laut dan spesieseksotik lain

• Mempertingkatkan penyelidikan danpembangunan industri ikan hiasan

Florikultur• Pembangunan produk untuk industri

estatik• Pembangunan industri berasaskan

biodiversiti tempatan• Peningkatan pengeluaran melalui

pertambahan keluasan daripada2,400 hektar (2010) kepada 3,500hektar (2020) dengan tumpuankepada tanaman orkid

• Peningkatan produktiviti melaluipenggunaan teknologi terkini,terutamanya dalam aspekpengendalian lepas tuai

• Penggalakan pelaburan oleh sektorswasta

• Pempelbagaian produk bungaanseperti potpouri dan teknologiawetan

• Peluasan dan pengukuhan

keupayaan pemasaran melaluirundingan dua hala dengan negarapengimport

• Pengukuhan penyelidikan danpembangunan dengan tumpuankepada penggunaan bioteknologi

Cendawan• Meningkatkan pengeluaran dan

produktiviti melalui pertambahankawasan daripada 78 hektar (2010)kepada 340 hektar (2020)

• Membangunkan kilang pengeluaranyang mempunyai persekitaranterkawal dan beroperasi secarasepara automatik

• Kawalan kualiti pengeluaran denganmenggalakkan pengeluar mendapatpensijilan Skim Organik Malaysiadan Amalan Pertanian yang Baik

• Penglibatan aktif swasta dalampengeluaran

• Melaksanakan pertanian lestaridengan menggalakkan pengusahamengamalkan pengurusan sisa

buangan sifar

Rumpai laut• Peningkatan pengeluaran dan

produktiviti melalui pertambahankawasan dan penggunaan spesiesbaru

• Pembangunan Zon IndustriRumpai Laut yang lengkap denganinfrastruktur asas dan sokonganindustri

• Pemantapan penyelidikan rumpailaut melalui penubuhan Institut

Penyelidikan Rumpai Laut

Herba dan rempah-ratus• Memenuhi cita rasa pengguna

produk herba dan rempah-ratus di pasaran global• Pembangunan produk bernilai tinggi

seperti farmaseutikal, makananfungsian, produk tambahan danproduk kecantikan

• Meningkatkan pengeluaran danproduktiviti melalui pertambahankeluasan daripada 1,000 hektar(2010) kepada 4,000 hektar (2020)

• Jaminan bekalan benih yangkonsisten dan berkualiti• Jaminan bekalan bahan mentah yang

konsisten dan berkualiti• Amalan pengilangan yang baik• Meningkatkan pelaburan swasta dan

penglibatan syarikat peneraju• Memperkukuh penyelidikan dan

pembangunan industri herba danrempah-ratus

Pembangunan pertanian bernilaitinggi merupakan satu daripada usaha

mentranformasi sektor pertanianmenjadi sektor yang berdaya maju danberdaya saing di pasaran domestik danantarabangsa. Strategi yang digariskandalam Dasar Agromakanan Negaraadalah dinamik bagi membolehkanpenyelarasan di peringkat pelaksanadilaksanakan dengan berkesan. Perkarayang lebih penting adalah denganmemastikan hala tuju pertanian bernilaitinggi sentiasa berada di landasan yangbetul.a

2010 2015 2020

Unjuran nilai pengeluaran industri bernilai tinggi, 2010 – 2020 (RM bilion)

5

AGROMEDIA - Bil. 40


8/76

6

AGROMEDIA - Bil. 40AGROMEDIA - Bil. 40

I

ndustri sarang burung walit ialah industri yangtelah bermula sejak 618 Masihi lagi dan pada

1997 industri ini mula menjadi satu fenomenayang hangat di Malaysia. Peningkatan penghasilanproduk daripada sarang burung walit untuk dijadikanminuman khasiat, sup berkhasiat dan sebagainya jugamendorong meningkatkan potensi sarang burungwalit di pasaran dunia. Pasaran dunia kini dikuasaioleh Indonesia (70%), diikuti Malaysia (20%) dannegara-negara lain (10%) dengan pengeluaransebanyak 1,450 tan (2010). Sebanyak 85% hasil industri walit adalah darirumah-rumah kedai dua dan tiga tingkat yangditinggalkan kosong, yang ditukar kepada rumahburung walit di sekitar kawasan bandar, 10% dari

gua-gua di Malaysia dan 5% dari rumah burung walittunggal. Dianggarkan juga keseluruhan premis burungwalit ini mencecah hampir 50,000 unit dan hanya 3%sahaja yang berdaftar.

Menjelang 2020, negara menyasarkan untukmenjadi pengeluar sarang burung walit dengan syerpasaran sebanyak 30% iaitu kepada 2,900 tan. Antaralangkah yang dicadangkan adalah dengan menambahbilangan premis di sekitar pantai timur SemenanjungMalaysia, Sabah dan Sarawak, dan juga meningkatkanpenghasilan sarang burung di premis yang sediaada. Dengan peningkatan rumah burung walit ini,anggaran pendapatan negara boleh mencecah

sebanyak USD3.6 bilion menjelang 2020.Beberapa halangan yang menjejaskan sasarantersebut telah dikenal pasti. Antaranya ialah peraturanpenternakan sarang burung walit yang tidak seragamantara Pihak Berkuasa Tempatan (PBT) denganKerajaan Negeri, persepsi penduduk sekitar yangmelihat rumah sarang burung ini sebagai penyumbangkepada suasana yang tidak sihat, kebolehan pasarankepada negara lain yang terhad iaitu 90% hasil negaradieksport ke Hong Kong sahaja dan kelangsunganserta kelestarian kehidupan burung walit dikhuatiriakan terjejas akibat pengutipan sarang burung yangtidak terkawal.

Industri

Transformasi ekonomi

Untuk menghadapi cabaran ini, beberapa pendekatanpantas telah diambil untuk mengatasinya. Antaranya ialah:

• Mendaftarkan pengusaha sarang burung walit. Kiniterdapat hampir 4,000 premis berdaftar.• Mewujudkan pusat pengurusan strategik sarang

burung walit untuk melancarkan koordinasi antarapengumpul, peraih dan pemproses.

• Penyelidikan berkaitan sarang burung walit diadakandengan lebih teratur dan sistematik di bawahpemantauan Pusat Kecemerlangan Sarang BurungWalit Malaysia, di Universiti Putra Malaysia (UPM).

• Melahirkan syarikat usahawan utama (anchorcompany ) yang akan menyelaras pasaran sarangburung walit di luar negara.

• Menyediakan premis yang berkos rendah untuk

memaksimumkan pendapatan pengusaha.

Dengan perancangan ini, harapan untuk menjadikannegara sebagai salah satu pengeluar utama sarang burungwalit di dunia mungkin akan tercapai menjelang tahun2020. Peranan dan kerjasama daripada semua pihak amatdiperlukan untuk memastikan industri sarang burungwalit ini sebagai salah satu industri yang dapat menjanapendapatan tinggi negara.a

(Petikan daripada kertas pembentangan Edible Bird Nest IndustryConference (EBNIC) 2012, olehDr. Fadhlullah Suhaimi Abdul Malek, PEMANDU)

Oleh:Ahmad Zairy Zainol AbidinPusat Penyelidikan Ekonomi dan Pengurusan TeknologiMARDI Serdang

6


9/76

7

AGROMEDIA - Bil. 40

Penduduk negara China dan Indonesia telah lamamenjadikan sarang burung walit sebagai makanankesihatan. Sarang burung walit dijual dengan harga yang

mahal mengikut gred dan dikenali sebagai makanan berkhasiatuntuk golongan yang berkemampuan dan berada.

Pada zaman dahulu, sarang burung walit menjadi santapan

eksotik dan eksklusif maharaja China. Menurut kajian diBeijing, sarang burung walit juga merupakan agen pemutihankulit, sangat baik untuk kesihatan mata dan untuk memulihkansistem pernafasan serta memperkuat paru-paru bagi pengidapasma. Sarang burung ini juga sebagai pemangkin pertumbuhansel dan kulit. Di Indonesia, sarang burung walit ini dikatakan mampumengubati kanser dan hepatitis B. Ini disebabkan sarangburung walit mengandungi zat pemakanan dan mineral sepertiglikoprotein, kalsium, zat besi, fosforus, iodin dan vitamin yanglebih mudah diserap oleh badan manusia.

Oleh:Mohd Zaffrie Mat Amin

Pusat Penyelidikan Ekonomi danPengurusan Teknologi

MARDI Serdang

Khasiat sarangburung walit

(Sumber: Dr. Lim Chan Koon (2002), Swiftlets of Borneo)

Hasil penyelidikan terkini sarang burung walit didapatibermanfaat sebagai:• Zat kolagen yang melancarkan pembuluh darah,

meningkatkan nafsu makan serta memperbaik saluranpencernaan.

• Dapat mengurangkan kahak dan menyembuhkan batuk.

Sarang burung ini juga mempunyai zat pemakananyang baik untuk paru-paru dan menguatkan saluranpernafasan.

• Pengambilan semasa hamil dapat mengurangkan rasasakit pada punggung, memperkuat paru-paru bayi dalamkandungan dan dapat mempercepat proses penyembuhanselepas melahirkan anak.

• Untuk wanita, pemakanan secara teratur dapatmeningkatkan daya metabolisme, membaiki kulit sertamelambatkan proses penuaan.

• Untuk golongan tua, pemakanan secara teratur dapatmenguatkan urat dan tulang, serta meningkatkan dayatahan tubuh terhadap penyakit.

• Untuk kanak-kanak, dapat memperkuat daya serapzat pemakanan yang ada pada setiap makanan danmemperkuat paru-paru. Menggalakkan perkembanganotak serta menguatkan daya ingatan.

• Merupakan makanan yang amat baik kepada paraperokok, serta dapat mengurangkan kesan yangditimbulkan daripada nikotin untuk mencegah seranganbarah.

• Mampu menyelesaikan masalah jerawat, resdung, darahtinggi, kencing manis, parut jerawat, rambut bercabang,rambut gugur dan payudara kendur.a


10/76

8

AGROMEDIA - Bil. 40

Tanaman herba merupakansebahagian daripada khazanahbiodiversiti negara yang perlu

dipelihara kerana pelbagai keistimewaandan manfaatnya kepada manusia. Satu

cara untuk melindunginya supaya tidakdieksploitasi dan disalah guna olehpihak yang tidak bertanggungjawabadalah melalui penyediaan cap jariDNA iaitu pengenalan ciri sumbergenetik bagi memelihara tanaman herbatersebut.

Cap jari DNA ialah ciri pengenalanunik bagi suatu varieti tanaman atauklon haiwan untuk mengenal pastiidentiti dan membantu pendaftaranvarieti tanaman baru di bawah AktaPerlindungan Varieti Tumbuhan/Tanaman

(PVP). Oleh itu, aplikasi cap jari kepadatanaman herba tempatan seperti misaikucing, mas cotek, dukung anak,belimbing tanah dan lain-lain pentingsebagai perlindungan dan identititerhadap tanaman herba tersebut.Maklumat ini juga boleh dikembangkanuntuk kajian biodiversiti dan membantudalam program pembiakbakaan spesiesberkaitan, pada masa hadapan. MARDI menjalankan penyelidikanbagi mengetahui fungsi dan prol kimiapenting yang terkandung dalam varieti

Oleh:Rabiatul Adawiah Zainal Abidin,Hayati Ahmad dan Umi Kalsom Abu Bakar Pusat Penyelidikan BioteknologiMARDI Serdang

herba yang berbeza. Tanaman herbayang berbeza varieti akan memberi tahapfungsi dan prol kimia yang berbeza.Varieti herba yang baik sahaja akandiekstrak dan digunakan sebagai bahan

mentah bagi menghasilkan produkherba berkualiti. Cap jari DNA dapatmembantu membezakan tanamanherba yang elit ini dan bergunauntuk pengeluarannya supaya petanidapat memastikan penanaman danpengeluaran bahan mentah yanghomogen. Centre for Marker Discovery& Validation (CMDV) berupayamenjalankan perkhidmatan analisiscap jari DNA tanaman herba melaluiteknologi Inter Mite Polymorphism

(IMP). Teknologi IMP yang menggunakanperkakas LICOR merupakanpenyelesaian kepada cap jari DNA bagispesies tanaman yang tidak mempunyairujukan genom seperti tanaman herba.

CMDV yang terletak di PusatPenyelidikan Bioteknologi mulaberoperasi pada Ogos 2011 dankini telah menerima pelangganyang terdiri daripada penyelidik danpengusaha syarikat biji benih. CMDVtelah dilengkapi dengan peralatanpengenotipan yang terkini.

Selain perkhidmatan pengenotipanmenggunakan teknologi IMP, CMDV juga menawarkan perkhidmatanpengenotipan SNP (Single NucleotidePolymorphism) berskala besar melalui

teknologi Sequenom Mass Array danIllumina i-Scan. Bagi penanda molekulSSR (Simple Sequence Repeat), CMDVmempunyai sistem elektrolisis kapilariABI3730x1 yang mampu menganalisis96 sampel secara serentak.

CMDV berkemampuan menghasilkan10,000 data point SNP sehari denganplatform Sequenom manakala platformSSR mampu menghasilkan 70,000 datasehari. Platform IMP pula menghasilkan4,000 data sehari. Keseluruhanpengendalian sampel, pelaksanaan

eksperimen dan operasi makmalberhubung kait dan dikawal selia olehsistem LIMS (Laboratory InformationManagement System). Oleh itu, usahawan industri herba,penyelidik herba, institut penyelidikandan universiti yang menjalankanpenyelidikan berkaitan dengan herbadialu-alukan menggunakan khidmatpengenotipan DNA di CMDV. Sebarangmaklumat sila hubungi [email protected] atau 03-89437305.a

C e n t r e f o r M a r k e r D i s c o v e r y & V a l i d a t i o n ( C M D V ) d i P u s a t P e n y e l i d i k a n B i o t e k n o l o g i M AR D I S e r d a n g me n y e d i a k a n p e r k h i d ma t a n a n a l i s i s c a p j a r i D N A t a n a ma n h e r b a

8

AGROMEDIA - Bil. 40

Pengenotipan

DNA herba diCMDV:Peluang baikkepada penyelidik

dan usahawanherba


11/76

9

AGROMEDIA - Bil. 40

Aktiviti penyelidikan di makmal CMDV

Aktiviti perbincangan kerap diadakan antara ahli CMDVbagi memberikan hasil penyelidikan yang berkualiti

Penggunaan perkakas LICOR bagi teknologi Inter MitePolymorphism (IMP)

9

AGROMEDIA - Bil. 40


12/76

10

AGROMEDIA - Bil. 40

10

E . coli (Escherichia coli) ialahbakteria yang biasa menghuniusus manusia dan kebanyakannya

tidak berbahaya. Walau bagaimanapun

beberapa strain seperti E. coli O157:H7 apabila menjangkiti manusiaboleh mengakibatkan keracunanmakanan, muntah-muntah dancirit-birit. E. coli O157:H7 ialahbakteria gram negatif, berbentukrod dan patogenik. ‘O’ merujukkepada bilangan antigen dindingsel (somatik), manakala ‘H’ merujukkepada antigen agella. Dalam kesyang serius terutamanya pada kanak-kanak, orang tua dan individu yangberimuniti rendah, jangkitan E. coli

O157:H7 boleh mengakibatkan kolitishemoragik dan sindrom hemolitik-uraemik (HUS). Kolitis hemoragik ialah penyakitakut yang disebabkan oleh E. coli O157: H7. Penyakit ini dicirikan olehkekejangan yang teruk (sakit perut) dancirit-birit yang mulanya berair tetapimenjadi berdarah. Kadang-kadangdisertai dengan muntah-muntah,demam pada gred rendah atautidak demam. Penyakit ini biasanyabergantung pada tahap imuniti

individu dan berlangsung selama 8hari (purata). Sesetengah individumengalami cirit-birit berair sahaja.

Sindrom hemolitik-uraemik (HUS)pula ialah penyakit yang dicirikan olehanemia hemolitik (anemia disebabkanoleh kemusnahan sel-sel darahmerah), kegagalan buah pinggangakut (uremia) dan kiraan platelet yangrendah (trombositopenia). HUS bolehmenyebabkan komplikasi serius dan juga boleh mengancam nyawa. Walaubagaimanapun kebanyakan kanak-

kanak yang mengalami HUS pulih

Oleh:Suria Mohd SaadPusat Penyelidikan BioteknologiMARDI Serdang

Kit Pengesan

patogen makananE. coli O157:H7

tanpa kerosakan kekal kepada kesihatan mereka.Kebanyakan kes didahului oleh episod berjangkit,cirit-birit yang kadang-kadang berdarah, disebabkanoleh E. coli O157: H7 yang diperoleh daripada

makanan atau bekalan air tercemar. Pada Jun 2011, dunia telah dikejutkan denganserangan wabak E. coli di Eropah. Serangan wabakini telah mengakibatkan 18 kematian dan lebih2,000 lagi mengalami jangkitan yang serius. Wabakini dipercayai berpunca daripada sayur-sayuranmentah dari Eropah yang tercemar dengan bakteriaini. Bagi mengawal wabak ini, negara seperti Russiamenghentikan import sayur-sayuran dari Eropah. Jangkitan E. coli O157:H7 boleh dicegah denganmengelakkan pengambilan makanan, seperti sayur-sayuran dan daging mentah. Proses penyediaandan pembungkusan makanan juga harus dipastikan

kebersihannya. Tangan perlu dibersihkan dandibasuh dengan sempurna sebelum menyentuhmakanan. Ini dapat mencegah makanan daripadadicemari bakteria patogenik ini. Walaupun kes jangkitan E. coli O157: H7 di Malaysia adalahrendah kerana amalan pemakanan rakyat Malaysiayang jarang mengambil daging dan sayur-sayuranmentah tetapi langkah pencegahan dan sikapberwaspada haruslah diamalkan setiap masa.

Langkah yang disyorkan sewaktu menyediakanmakanan ialah amalan kebersihan asas danmemasak dengan sempurna kerana E. coli O157:H7 sensitif haba. Menurut Kementerian Kesihatan

Malaysia, pada 2008 faktor penyumbang utamakepada lebih daripada 50% kes keracunan makanandikenal pasti berpunca daripada penyediaanmakanan yang tidak bersih. Kebanyakan keskeracunan makanan yang berlaku di premispenyediaan makanan di sekolah-sekolah daninstitusi akademik adalah disebabkan oleh amalanpenyediaan dan pengendalian makanan yangsalah, makanan disediakan terlalu awal dandibiarkan pada suhu bilik sehingga dihidangkan danmengabaikan amalan kebersihan.

MARDI selaku agensi pelaksana penyelidikan,pembangunan dan inovasi telah menjalankan

penyelidikan yang berguna dalam penghasilan kit

AGROMEDIA - Bil. 40


13/76

11

AGROMEDIA - Bil. 40

11

pengesanan pantas bakteria berbahayaseperti E. coli O157:H7. Kit yangmenggunakan teknik tindak balasberantai polymerase (PCR) multipleks iniberpotensi untuk menggantikan kaedahkonvesional dalam pengenalpastianbakteria berbahaya ini. Kit hasilantempatan ini sudah pasti jauh lebihmurah berbanding dengan kit pengesanyang diimport.

Kit pengesan pantas E. coli ciptaanMARDI ini boleh digunakan untukmengesan kehadiran serotip E. coli

O157:H7 dan membezakannyadaripada serotip E. coli yang lain didalam pelbagai sampel makanan. Teknikpegesanan yang dibangunkan dalamkajian ini boleh mengesan sehingga2.8 x 106 CFU/ml DNA. Keupayaanmengesan pada kepekatan yang rendahmenunjukkan kit ini adalah sensitif danboleh digunakan dalam menjalankananalisis rutin.a

Kit pengesan pathogen makanan E. coli O157:H7

AGROMEDIA - Bil. 40

Bakteria E. coli O157:H7 ialah bakteria gram negatif, berbentuk rod dan patogenik


14/76

12

AGROMEDIA - Bil. 40

D

asar Agromakanan Negara (DAN) 2011 – 2020khusus untuk memastikan industri pertaniandan asas tani kekal signikan sebagai salah

satu sektor yang penting dalam pembangunan ekonominegara. Dasar ini menyasarkan transformasi industri asastani kepada industri lebih moden dan dinamik denganmatlamat untuk menjamin bekalan makanan, menjadikanindustri agromakanan berdaya saing dan mampan sertameningkatkan tahap pendapatan kumpulan sasar. Aktiviti Penyelidikan & Pembangunan &Pengkomersialan (R&D&C) amat diperlukan bagimemacu transformasi berkenaan. Hal ini selaras dengankepentingan untuk menjana teknologi dan inovasisebagai aspek utama bagi memastikan trasnformasi sektorpertanian dan industri asas tani memberi kesan anjakanpositif yang signikan terhadap produktiviti dan daya

saing sektor pertanian dan industri asas tani.

Oleh:Moahmad Joha Md Palal, Zulkai Ismail dan Farah Nadiah Mohd Junaidi

Bahagian Urusan KorporatMARDI Serdang

Projek Mega MarDI

Pnn Tnlidan Invsi

12

AGROMEDIA - Bil. 40

MARDI telah meningkatkan tumpuan kepada aktivitiR&D&C dalam projek pembangunan RMKe-10 untukmenjana teknologi dan inovasi yang akan menyokong

transformasi tersebut. Tumpuan kepada R&D&C tersebutseperti dalam Rancangan PROJEK MEGA MARDI Tahun2013 dan 2014 selaras dengan peruntukan yang diterimabagi tahun 2013 dan 2014 untuk menghasilkan output yangmemberi outcome yang tinggi kepada kumpulan sasar. Rancangan PROJEK MEGA MARDI disediakan selarasdengan keperluan teras strategik dalam agenda transformasisektor pertanian seperti digariskan dalam Pelan StrategikKementerian Pertanian dan Industri Asas Tani. RancanganPROJEK MEGA MARDI disediakan mengikut 10 tema danmerangkumi 59 projek utama R&D&C dengan menyasarkansejumlah 229 output.a


15/76

13

AGROMEDIA - Bil. 40

Kaitan output projek dengan outcome MOA dan hala tuju DAN

Output PROJEK MEGA(Potensi teknologi dan inovasi )

Outcome MOAAntara hala tuju

Dasar Agromakanan Negara(DAN)

Sasaran output daripada 49 projek merangkumi:- Varieti baru buah-buahan (nanas, betik berkualiti dan

tahan penyakit, hayat panjang Golden star fruit , klonrambutan, mangga dan pomelo berkualiti dan hasiltinggi, nangka, pisang, durian, jambu batu, tembikai)

- Varieti baru padi (padi inbred dan hibrid hasil tinggi

dan rintang penyakit, padi wangi baru, padi istimewabaru)

- Varieti baru sayur-sayuran dan tanaman hiasan (cili,tomato, timun mini, peria, orkid, heliconia, nanasornamental, pokok berpasu)

- Varieti baru ubi kayu dan keledek untuk industrimakanan dan kanji

- Teknologi pengeluaran secara organik nanas, kubis,cili, padi, ayam dan kambing

- Teknologi pengeluaran bahan tanaman betik, jambu batu, manggis, manggis tanpa biji, mesta,nanomaterial penyalutan biji benih, teknik krioawetan,loji pemprosesan biji benih asas padi, nurseri danladang mata tunas semi-automatik, makmal kualiti bijibenih ISTA, teknologi propagasi mikro

- Teknologi pengendalian lepas tuai buah nanas,betik, rambutan, manggis, sayur, bunga keratan(pembungkusan & penyimpanan), sistem dinamik CA,bahan pembungkus halal, selamat dan mesra alam,sistem pembungkus pintar

- Sistem pengeluaran sayur dalam kilang, mekanisasipengeluaran padi inbred dan hibrid, ubi kayu dankeledek

- Pakej agronomi padi- Pakej pengurusan perosak dan penyakit padi, ubi kayu

dan keledek- Produk baru ubi kayu dan ubi keledek ungu,

probiotik dan cuka pelbagai guna, ekstrak bioaktif,makanan antioksidan, ingredien antikolesterol danantiinamatori, dan produk tambah nilai daripadaagrobiodiversiti, mikroorganisma

- Pengeluaran makanan ternakan berasaskan bahantempatan

- Teknologi pengurusan baja mineral, baja nano- Sistem tanaman fungsian kurangkan pencemaran- Pusat Koleksi Kultur Makanan, Pusat Kecemerlangan

Agroteknologi, Bank Gen Kebangsaan- Strip nano-sensor pengesan penyakit tanaman, kit

pengesan patogen makanan, penderia fotonik- Formulasi terapeutik

Peningkatan sumbangan nilaitambah agromakanan kepadasektor pertanian

Peningkatan pengeluaransektor makanan

Peningkatan SSL bagikomoditi tertentu

Peningkatan inovasi produkdan proses

Kepelbagaian produk baru

- R&D varieti berkualiti padi baru, varieti/klonbuah-buahan hasil tinggi dan rintang penyakit,varieti baru tanaman landskap

- R&D penggunaan teknologi dan mekanisasi sertaautomasi secara meluas untuk meningkatkankecekapan pengeluaran dan penuaian

- R&D bagi memperluas penggunaan teknologipertanian tepat dan amalan baik di kawasan jelapang dan luar jelapang

- R&D inovasi meningkatkan produktiviti dankurangkan kos pengeluaran

- R&D pembangunan produk bernilai tinggi danproduk hijau, produk herba yang memenuhikehendak pasaran

- R&D kaedah awet makanan, pengendalianpembungkusan dan pengangkutan produk/ekstrak bahan bioaktif

- R&D kaedah pengasingan bulu daripadasarang burung walit serta teknik pengujian bagimengesan pemalsuan

- R&D berkaitan pengeluaran makanan ternakankhususnya penggunaan bahan mentah tempatandalam rumusan makanan ternakan yangberkualiti dengan harga yang kompetitif

- R&D bagi mengatasi masalah penyakit, serangga& perosak utama, antaranya secara biologi danorganik

- R&D penggunaan input yang cekap (tanahoptimum, pengurusan air cekap)

- Kaedah mampan dan pematuhan kepada

piawaian antarabangsa

Sasaran output daripada 4 projek merangkumi:- Usahawan IKS agropertanian tembusi pasaran eksport

dan pasar raya besar- Test bed teknologi dipersijil GMP- Inkubator teknologi berasaskan ikan- Ladang contoh teknologi- Projek perintis teknologi- Peningkatan skala teknologi- Agropelancongan bertemakan teknologi/MICE/

agrobiodiversiti

Pembangunan usahawanagromakanan yang berdaya

saing di peringkat global

- Pemindahan dan pengkomersialan teknologi daninovasi lebih meluas kepada pengusaha tani

- Pewujudan usahawan tani minda progresif - Modal insan pertanian bestari dan berinformasi- Guna tenaga berpengetahuan dan terlatih- Memperluas akses kursus teknikal- Mempelbagaikan produk agropelancongan

Sasaran output daripada satu projek:- Agen pengembangan frontliners dan kumpulan sasar

utama berpengetahuan

Memperkasa Modal InsanPertanian

Sasaran output daripada 5 projek merangkumi:- Pangkalan data maklumat makanan ternakan ruminan- Aplikasi mudah alih penanaman padi (platform iOS,

Android dan web mudah alih)- ICT Padipedia- Peningkatan pegawai PhD & MSc MARDI

Pewujudan sebuah organisasiyang dinamik, relevan danbermotivasi untuk mencapaikeunggulan dalam sistempenyampaian

- Perkukuh sistem penyampaian (perkhidmatanatas talian penggunaan teknologi melalui ICT)

- Pangkalan data e-network R&D

13

AGROMEDIA - Bil. 40


16/76

14

AGROMEDIA - Bil. 40

14

Tsunami, gempa bumi, kepupusanspesies organisma, penularanpenyakit baharu dan pelbagai

bencana yang mengorbankan banyakharta benda dan nyawa merupakan isuyang sering mendapat perhatian umumdan hangat diperkatakan pada ketika ini.Hal ini sering dikaitkan dengan kesanperubahan cuaca dunia akibat daripadaaktiviti seharian manusia yang telahmerosakkan alam sekitar. Kemusnahantersebut dipercayai mampu dikurangkanseandainya kita dapat meramal bila

dan di mana malapetaka tersebut akanberlaku dengan mengambil langkahpersediaan awal. Bagaimanakah caranyauntuk kita membuat ramalan tersebut?

Satu kaedah menggunakan khidmatmodel CQESTR yang lebih sistematikdan saintik telah berjaya dilaksanakan.Ia dianggap sebagai pencetus kepadaramalan terhadap perubahan cuacadan sentiasa diberi perhatian olehpenggunanya sebagai panduan awaluntuk persediaan kepada langkahkeselamatan dalam menghadapi

fenomena perubahan cuaca pada

MODEL CQESTRramal pemanasan global

Interface model CQESTR pada komputer menunjukkan pengolahan aktivitipertanian pada sesuatu kawasan

Salah satu contoh ramalan oleh CQESTR pada pemendapan karbondalam tanaman jenis padi di Malaysia sekiranya mengamalkan amalanpertanian hijau sehingga 2015

Pensampelan gasdi atas permukaan

salji di StesenPenyelidikan

Pendleton, Oregon,Amerika Syarikat

masa akan datang. Model CQESTRyang dikenali sebagai C-Q-ESTR atau‘sequester’ dalam bahasa Inggeris ialahsebuah model simulasi proses yang telahdibangunkan oleh Jabatan Pertanian,Amerika Syarikat khusus untuk meramalpemendapan karbon di dalam tanahberdasarkan aktiviti pertanian, denganmengambil kira jenis tanah dan julatcuaca di sesuatu kawasan.

Menurut kajian, aktiviti pertanianmerupakan penyumbang utama kepadapotensi pemendapan karbon di dalam

tanah. Pengurusan aktiviti pertaniansecara mapan telah menyumbang nilaisimpanan karbon global sebanyak1.20 x 106 tan setahun pada 2010 dandijangka meningkat kepada 2.60 x 106tan setahun menjelang 2040. Justeru,kepentingan pemendapan karbon didalam tanah yang menjurus kepadapengurangan komposisi kandungankarbon dioksida di atmosfera akanmenjadi satu fenomena dan telahmenjadi satu isu perdebatan para saintisyang mengaitkan molekul tersebut

dengan perubahan cuaca.

Maklumat:Teknologi model simulasi CQESTR ini masih belum diadaptasi diMalaysia mahupun di Asia Tenggara. Walau bagaimanapun, menerusiProgram Global Research Alliance Fellowship 2011 dengan biasiswapenuh USDA-FAS, penulis telah pun mempelajari penggunaanteknologi simulasi ini selama 3 bulan di Washington State, AmerikaSyarikat. Buat masa ini teknologi ini masih dalam fasa perkenalankepada MARDI dan seterusnya Malaysia.

Banyak model lain telah dibangunkanoleh institut penyelidikan seluruhdunia, antaranya ialah CENTURY,DayCent, C-STORE, EPIC, APEX dankolaborasi remote sensing . Modelsimulasi tersebut mempunyai fungsi dantatacara kerja yang berbeza, tetapi tetapfokus kepada objektif yang sama iaitupenentuan kandungan karbon dalamtanah. Namun, apa yang pasti ialahkeberkesanan model CQESTR untukmeramal pemendapan karbon dalamtanah tidak dapat disangkal lagi. Ini

kerana penggunaannya yang meluas danpengiktirafan oleh para saintis melaluimanuskrip yang dihasilkan daripadakajian terhadap ketepatan dan kejituanmodel simulasi tersebut. Secara amnya, ramalan yang dibuatoleh model simulasi CQESTR bolehditerima pakai sebagai landasan danpanduan kepada kita dengan mengambilkira segala aktiviti yang dilakukansecara mesra alam. Melalui pendekatanini, kesan kerosakan akibat daripadabencana alam dapat dikurangkan pada

masa hadapan.a

Oleh:Marshall Kana SamuelPusat Penyelidikan Sumber StrategikMARDI Serdang


17/76

15

AGROMEDIA - Bil. 40

KEPERLUAN INDUSTRI

Daging ayam kampung asli semakin

digemari oleh masyarakat pelbagai bangsa

di Malaysia. Permintaan yang semakin

meningkat setiap tahun menyebabkan

bekalan berterusan daging ayam kampung

asli sukar dipenuhi. Kebanyakan ayam

kampung di pasaran ialah ayam kampung

kacukan atau ayam pedaging berbulu

perang yang diimport. Kandungan lemak

ayam kampung kacukan dan ayam

pedaging yang diimport adalah lebih tinggi

daripada ayam kampung asli.

PENGELUARAN ANAK AYAM

KAMPUNG MARDI

Anak-anak ayam kampung MARDI

dihasilkan oleh kumpulan pejantan

dan induk betina terpilih berdasarkan

pertumbuhan dan ciri zikal yang telah

ditetapkan. Ayam diternak di dalam reban

intensif terbuka dengan nisbah jantan

kepada betina pada 1:10. Induk jantan

dan betina ialah baka tempatan dengan

ciri-ciri zikal yang diterima sebagai ayamkampung oleh masyarakat Malaysia.

KELEBIHAN AYAM KAMPUNG

MARDI

• Dagingnya lebih pejal berbanding

dengan ayam kacukan apabila diternak

di kawasan separa intensif atau lepas

bebas dan diberi pemakanan yang

seimbang.

• Kadar pertumbuhan yang setara

dengan ayam kampung asli (berat 1.5kg pada 12 minggu)

• Kadar peneluran yang lebih baik

iaitu 65% berbanding dengan ayam

kampung asli.

• Ciri-ciri zikal yang mirip kepada ayam

kampung asli di Malaysia tetapi lebih

seragam.

• Mengekalkan sifat-sifat asal ayam

kampung asli seperti sifat mengais dan

mengeram.

• Sesuai untuk diternak secara separa

intensif atau lepas bebas di bawah

ANGGARAN KOS PENTERNAKAN

AYAM KAMPUNG MARDI

Sistem penternakan:Separa intensif (reban dan kawasan lepas

berpagar)

Keluasan reban:

15 kaki x 20 kaki ( 300 kaki

persegi)

Keluasan kawasan lepas:

15 kaki x 20 kaki (300 kaki

persegi)

Muatan ayam kampung:

150 ekor (2 kaki persegi/ekor)

KOS PENGELUARAN UNTUK SEEKOR AYAM KAMPUNG

Anak ayam kampung = RM1.80

Makanan ayam = RM5.90

(3.255 kg x RM1.80/kg)

Upah kerja = RM0.30

Utiliti dan ubat = RM0.30

Pengangkutan = RM0.20

Jumlah kos seekor ayam = RM8.50

ALIRAN TUNAI PENTERNAKAN AYAM

KAMPUNG

Jumlah ayam permulaan = 150 ekor

Kadar kematian (8%) = 12 ekor

Baki jumlah ayam hidup = 138 ekor

Kos pengeluaran untuk = RM1275

150 ekor

Hasil jualan ayam untuk = RM1449

138 ekor

Untung bersih = RM1449 –

RM1275

= RM174

Purata untung bersih = RM174/150

= RM1.16/ekor

ladang kelapa sawit, getah atau buah-

buahan.

• Kaedah penternakan dan perumahan

yang mudah dan ringkas berbanding

dengan ayam pedaging.

• Mampu memberikan hasil pulangan

yang lumayan kerana harga pasaran

bagi ayam kampung asli ialah dua

kali ganda berbanding dengan ayam

kampung kacukan.

PEMAKANANPemakanan yang seimbang dan

mencukupi adalah penting bagi

pertumbuhan optimum ayam kampung.

Kandungan protein dan tenaga yang

disarankan untuk Ayam Kampung MARDI

adalah seperti yang berikut:

* Peringkat pemula:Makanan komersial yang mengandungi

20% protein dan 3100 kcal/kg tenaga.

* Peringkat pembesaran:Makanan komersial yang mengandungi

18% protein dan 3000 kcal/kg tenaga.

JADUAL PEMBERIAN MAKANAN

BERSUKAT

Umur

(minggu)

Makanan

harian

(g/ekor)

Makanan

mingguan

(g/ekor)

1 6 42

2 12 84

3 18 126

4 24 168

5 30 2106 36 252

7 42 294

8 48 336

9 54 378

10 60 420

11 65 455

12 70 490

JUMLAH 465 3255

* Makanan tambahan seperti nasi, hampas

kelapa atau sagu boleh diberikan untuk

meningkatkan berat badan ayam kampung.

AYAMKAMPUNGMARDI(Brosur pelancaran ayam kampung MARDIsempena MAHA 2012)

Untuk Keterangan Lanjut, Sila Hubungi:

PengarahPusat Penyelidikan Ternakan Strategik

Ibu Pejabat MARDI, Serdang

Peti Surat 12301, 50774 Kuala Lumpur

Tel : 03-8943 7324Faks : 03-8948 5053

E-mel : [email protected]


18/76

16

AGROMEDIA - Bil. 40

Oleh:Azlina Azma Ismail AffendeePusat Penyelidikan Ternakan StrategikMARDI Muadzam Shah

Noraziah MokhtarPusat Penyelidikan Ternakan StrategikMARDI Serdang

AyamkampungMARDI

Masyarakat Malaysia

mendenisikan ayam kampungsebagai ayam tempatan yang

bulunya berwarna keperangan ataubercampur-campur, berbadan langsingserta tegap, mempunyai kaki yanglebih panjang daripada ayam pedagingkomersial selain diternak secara lepasbebas atau separa intensif.

Secara umumya, pertumbuhan beratbadan ayam kampung agak lambat(1.5 kg pada umur 12–16 minggu)daripada ayam pedaging (2.5 kg padaumur 5 minggu). Keadaan ini adalah

kesan daripada penternakan ayamkampung yang dipelihara secara lepasbebas serta tidak menitikberatkankeadaan perumahan atau reban,kualiti dan kuantiti pemakanan, selainpembiakbakaan dan pemilihan.

Penternakan yang tidak terurus initelah menghasilkan ayam kampung yanglambat pertumbuhannya serta rendahpengeluaran telurnya. Keadaan menjadisemakin kritikal apabila ayam pedagingmula diternak secara besar-besaran olehpenternak tempatan berbanding dengan

ayam kampung. Namun ayam kampungmasih lagi mempunyai kelebihanberbanding dengan ayam pedagingkerana ayam kampung adalah komponenpenting dalam sistem integrasi pertaniandi kampung-kampung seluruh Malaysiaselain permintaan dagingnya yang tinggidi restoran masakan Melayu asli. Penyelidikan dan pembangunanayam kampung MARDI telah dimulakansejak tahun 2008. Objektif penyelidikanini adalah untuk mencirikan pelbagaistrain ayam kampung yang terdapat

di Malaysia, untuk mengenal pasti

strain yang baik dengan trait fenotipikatau ciri-ciri zikalnya, membiak bakadan memilih strain yang terbaik untukdigunakan sebagai asas stok biakbaka selain untuk membangunkanpencapjarian DNA dan jarak genetikantara tiga strain kampung.

Projek penyelidikan ini telahbermula dengan pencarian sumberayam kampung daripada tiga kawasanSemenanjung Malaysia iaitu selatan,utara dan tengah yang masing-masingdinamakan Strain Alfa, Beta dan

Gamma. Ayam kampung daripadaketiga-tiga sumber ini telah dibawamasuk ke Kompleks Ayam Kampung diStesen MARDI Muadzam Shah, Pahang.

Ayam kampung ini telah dipeliharadan dibiakkan sesama sendiri dalamkumpulan masing-masing untukmenghasilkan anak-anak ayam yangakan dibesarkan, dipilih mengikut saizdan ciri-ciri zikal yang telah ditetapkanserta dijadikan sebagai pengganti indukayam kampung. Program biak baka iniberterusan bermula daripada generasi F0

sehingga kini sudah mencapai generasiF4. Satu strain yang dikenali sebagaistrain Tetta telah hasilkan daripadapengawanan induk jantan strain Bettadan induk betina strain Alfa daripadagenerasi F0, yang kini telah memasukigenerasi F3.

Kini MARDI mempunyai empat strainayam kampung. Dua strain mempunyaipertumbuhan yang baik manakala duastrain lagi mempunyai pengeluaran teluryang tinggi. Ayam kampung MARDIsesuai diternak secara separa intensif

atau lepas bebas di bawah ladang

16


19/76

17

AGROMEDIA - Bil. 40

kelapa sawit, getah atau buah-buahan. Ciri fenotipiknyamirip kepada ayam kampung asli di Malaysia tetapi lebihseragam dari segi rupa bentuk zikalnya.

Ayam kampung MARDI masih mengekalkan sifat asalayam kampung asli iaitu sifat mengais dan mengeram.Kadar pertumbuhan ayam kampung MARDI juga setaradengan ayam kampung asli (berat 1.5 kg pada 12 minggu).Kadar peneluran yang rendah di kalangan ayam kampungtelah diperbaik dengan pembangunan strain Alfa danTetta yang masing-masing menghasilkan 65% dan 60%

kadar peneluran. Kaedah penternakan dan perumahanuntuk Ayam Kampung MARDI juga mudah dan ringkasberbanding dengan ayam pedaging komersial.

Anak ayam kampung MARDI yang baru

menetas

Kumpulan induk jantan dan betina dalam program

pembiakbakaan

Ayam kampumg MARDI berumur 12 minggu

sedia menjalani proses pemilihan indukpengganti

Ayam kampung MARDI mampu memberikan pulangan yangtinggi kerana harga pasaran bagi ayam kampung adalah duakali ganda berbanding dengan ayam kampung kacukan selainharganya yang tidak dipantau oleh kerajaan sebagaimana ayampedaging. Dagingnya juga lebih pejal hasil daripada aktivitipergerakan dalam kawasan separa intensif atau lepas bebasdisertai dengan pemakanan yang seimbang. Keempat-empatstrain ayam kampung ini dibangunkan dengan harapan mampumemenuhi keperluan terhadap permintaan anak ayam kampungasli yang sentiasa meningkat.a

Ciri-ciri fenotipik terpilih ayam kampung MARDI

Ciri zikal Ciri-ciri

Warna bulu Merah-hitam untuk jantan; perang-kelabu untuk betina

Kaki Warna kuning atau krim (80%); kaki yang panjang: jantan 10 cm, betina 8 cm

Balung Berbalung tunggal dan tegak/berdiri tidak melendur ke sisi untuk jantan, berbalung tunggal untuk betina

Paruh Sedikit melengkung ke bawah, tidak seperti burung kakak tua; 60% daripada paruh berwarna kuning

Bentuk badan Dada tidak terlalu luas atau lebar, tirus, kira-kira100o

Cuping telinga Merah bukan putih

Pial Merah

Warna kulit Dari krim kekuning

Ekor Untuk jantan ekor berbentuk sabit dan berwarna hitam kehijauan, untuk betina ekor berbentuk V dan dihujungnyaberwarna hitam

Sudut berdiri Sudut berdiri tegak dada ialah 45o bukan 90o seperti ayam serama

Berat pada 12 minggu Min 1.5 kg untuk jantan dan 1.2 kg untuk betina


20/76

18

AGROMEDIA - Bil. 40

18

AGROMEDIA - Bil. 40

Savanna:Kambing eksotikuntuk penternakan

komersialOleh:Mohamad Hifzan Rosali

Pusat Penyelidikan Ternakan StrategikMARDI Kluang

Dr. Musaddin KamaruddinPusat Penyelidikan Ternakan Strategik

MARDI Serdang

Pejantan Savanna yang digunakan dalam program pembiakbakaan di MARDI Kluang


21/76

19

AGROMEDIA - Bil. 40

Kambing betina Savanna meragut rumput di dalam padokInduk betina sedang menyusu anak kembar yangbaru dilahirkan

Baka kambing eksotik sering diimport ke negara inibagi menambah populasi kambing negara di samping

meningkatkan kualiti ternakan kambing di Malaysia.Sehingga kini, Malaysia masih bergantung pada kambingimport bagi memenuhi kehendak pasaran tempatan.

Pada 2004, MARDI telah membawa masuk kambingBoer. Pada 2009 pula, 80 ekor kambing Savanna dibawamasuk dan ditempatkan di Stesen MARDI Kluang. Savannadikenali sebagai ‘Boer putih’ dalam kalangan masyarakatAfrika Selatan. Walau bagaimanapun, Savanna dan Boer tidakmempunyai persamaan dari segi genetiknya. Selain kambingBoer dan Kalahari Merah, Savanna ialah satu daripada tigabaka kambing komersial yang menguasai industri dagingkambing di Afrika Selatan.

Secara amnya, bulu kambing Savanna berwarna putih.

Mukanya pula berbentuk bujur dengan telinga di sisikepalanya. Telinga kambing Savanna yang panjang dan lebarserta mempunyai pigmen, berfungsi untuk melindunginyadaripada kutu, agas dan parasit lain. Kambing Savannamempunyai kebolehan mengibu yang baik dan amatmenyayangi anak-anaknya. Pengeluaran susunya juga cukuptanpa perlu dibekalkan dengan susu gantian, keadaan ini dapatmengurangkan risiko kematian anak sebelum disapih padaumur 3 bulan.

Hasil penyelidikan MARDI selama 3 tahun mendapatikambing Savanna sesuai untuk pengeluaran daging dalam sistem pengeluaran secara intensif dan separa intensif dengankadar pertumbuhan yang tinggi. Berat badan kambing jantan

mencapai 55 kg seawal umurnya 10 bulan pengeluaran secara

AGROMEDIA - Bil. 40

intensif. Kambing Savanna boleh melahirkan sehingga 52%anak kembar pada setiap musim kelahiran dengan kadar

kebuntingan 90%. Berdasarkan keupayaan pembiakan ini kambing Savanna terbukti mempunyai nilai ekonomi yangtinggi untuk diternak secara komersial di Malaysia.

Para penternak dan usahawan pasti memilih kambingini kerana boleh mendatangkan keuntungan bersih yanglebih tinggi dan kos penyelenggaraannya rendah. Dengankaedah pemeliharaan yang mudah, kambing Savanna dapatdibiakkan sepanjang tahun tanpa masalah. Kambing Savannatidak cerewet dari segi sumber pemakanan, daripada pokokrenek sehinggalah rumput terpilih dan mempunyai keperluanaras pemakanan yang sederhana.

Selain itu, kambing Savanna berupaya membiak dalampersekitaran yang mungkin sukar bagi baka kambing yang

lain. Kambing Savanna mempunyai kebolehan penyesuaiandiri yang tinggi kerana ia berasal dari persekitaran yang teruk di Afrika Selatan iaitu keadaan cuaca yang panas, sejuk,lembap dan taburan hujannya rendah, sekitar 100 – 150mm setahun. Bukan itu sahaja, kambing Savanna juga dapatmenempuhi perjalanan yang jauh bagi mencari makanandan air.

Kehadiran kambing Savanna di Malaysia diharapdapat menjadi baka alternatif kepada industri ternakankambing negara. Penternakan kambing Savanna berupayameningkatkan hasil pendapatan penternak sejajar denganhasrat kerajaan untuk menjadikan pertanian sebagai pemacudalam mencipta kekayaan dalam kalangan penternak di

samping menambahkan hasil keluaran daging negara.a

Prestasi kambing Katjang tempatan berbanding dengan kambing Savanna

Katjang Savanna

Berat lahir (kg) 1.2 – 2.5 2.5 – 4.0

Berat sapih (kg) 8.0 – 11.5 16.7 – 25

Berat matang jantan (1 tahun) 25 – 35 60 – 70

Berat matang betina (1 tahun) 15 – 25 38 – 45

Peratus pemotongan/dressing (%) 47 – 49 52 – 55


22/76

20

AGROMEDIA - Bil. 40

Permintaan beras wangi di Malaysia semakinmeningkat manakala jumlah import beraswangi melebihi RM500 juta setiap tahun. Bagi

mengurangkan pengaliran keluar wang negara, kerajaanmelalui NKEA Pertanian di bawah Program TransformasiEkonomi telah memberi mandat kepada MARDI untukmengetuai ‘Entry Point Project 9’ (EPP 9).

Objektif EPP 9 adalah untuk menanam, mengilang serta

memasarkan beras wangi tempatan. MARDI sebelum initelah mengisytiharkan dua jenis padi wangi iaitu MRQ 74atau Maswangi yang menyerupai beras basmathi dan MRQ76 yang menyerupai beras jasmine Thai.

Di bawah EPP 9, MARDI telah melantik empat buahsyarikat peneraju untuk menanam, mengilang danmemasarkan padi wangi yang telah diisytiharkan olehMARDI. Dua buah syarikat untuk menanam MRQ 74 diMelaka dan Pahang, manakala dua syarikat lagi untukmenanam MRQ 76 di Terengganu, Kelantan dan Pahang.

Pemprosesan, pengilangan dan pembungkusan padi/ beras wangi tersebut tidak boleh bercampur dengan berasputih biasa. Bagi memastikan kualiti tidak tercemar, kilang

Oleh:Mohsin Yusof danDr. Marzukhi HashimPusat Penyelidikan Padidan Tanaman IndustriMARDI Serdang

Kilang khusus

padi/beras wangidi MARDI Serdang

Majlis pelancaran kilang oleh YAB Perdana Menteri

khusus untuk memproses padi/beras adalah satu keperluan.Oleh itu, bagi membantu syarikat peneraju memproses danmengilang padi wangi dalam tempoh 24 jam selepas dituai,MARDI telah menambah baik dan menaik taraf kilang berasdi MARDI Seberang Perai dan MARDI Serdang/MAEPS.

Kilang padi di MARDI Serdang telah dinaik taraf daripadastatus uji kaji dan demonstrasi kepada status mini komersial.Kilang ini telah disempurnakan pelancarannya oleh YAB

Perdana Menteri Malaysia pada 24 November 2012 dandikhususkan untuk padi wangi sahaja. Ia telah dibina dengankos keseluruhan berjumlah RM515,000 dan berupayamemproses padi pada kapasiti 6 – 8 tan sehari. Pembinaan kilang ini dibiayai sepenuhnya daripadaperuntukan EPP 9 NKEA Pertanian dan menjadi hak milikMARDI. Kilang khusus ini akan memberi perkhidmatanmemproses padi wangi kepada Syarikat Peneraju yangmenanam padi di zon tengah seperti di Pahang, Selangor,Negeri Sembilan dan Melaka. Di samping itu, kilang ini akandigunakan untuk penyelidikan dan pembangunan (R&D) darisemasa ke semasa. a

AGROMEDIA - Bil. 40


23/76

21

AGROMEDIA - Bil. 40

Carta alir pemprosesan padi

Saluran masuk (Intake Hopper)

Ruang padi mula dimasukkan (padi kering dengankandungan lembapan 10 –14%)

Pembersih bersepadu (Combined cleaner)

Ruang mengasing benda asing bersepadu (batu,tangkai padi, jerami) dan padi hampa

Pengupas kulit (Dehusker)

Pengasing padi (Paddy separator)

Sekam padi yang terhasil (20%) daripada jumlah padi yang diproses akan disedut

ke dalam rumah sekam melalui sistem’cyclone dust extraction’ menjadikanpemprosesan lebih mesra alam

Alat mengasing padi kepada beras, temukut, dedak dan kulit

Ruangmengumpul

dedak

AGROMEDIA - Bil. 40

21


24/76

22

AGROMEDIA - Bil. 40

Pemutih beras (Rice whitener)

Pengilat beras (Rice polisher)

Ruang mengumpul dedak

Penggred (Grader)

Pembungkus separa auto (Semi auto packer)

Bahagian menggred beras pelbagai saizkepada beras penuh dan temukut

Ruang membungkus beras

Pembungkus kedap udara (Vacuum packer)

22

AGROMEDIA - Bil. 40


25/76

23

AGROMEDIA - Bil. 40

23

Foto: Helda SoukiLokasi: Stesen MARDI Kota Kinabalu

AGROMEDIA - Bil. 40

l i I I

LensaKreatif


26/76

24

AGROMEDIA - Bil. 40

Oleh:Hassan Saji, Long Sidi, Mohd Noor Adros Yahya dan Abdul Raub MauludPusat Promosi dan Pembangunan Teknologi

MARDI Kuching

AGROMEDIA - Bil. 40

Varieti padi

MARDIimpak pemindahanteknologi di Sarawak

Menuai padi menggunakan jentera penuaidi Tg. Purun, Sarawak


27/76

25

AGROMEDIA - Bil. 40

Varieti padi MR 219 di Tg. Purun, Sarawak

Padi MR 219 di projek padi Kg. MelayuSkait, Batang Lupar, Sarawak

Di Sarawak, majoriti petani masihmengamalkan penanaman padisecara tradisional dan masih

menggunakan varieti padi tradisionalyang mempunyai tempoh matang yangpanjang antara 145–165 hari. Oleh itu,musim penanaman padi terhad kepadasekali setahun sahaja. Pada 2010,

purata pengeluaran padi sawah dengankeluasan 60,964 ha ialah 3.03 tan/ha. Jumlah ini rendah berbanding dengannegeri lain di Malaysia.

Masalah utama untuk meningkatkanhasil pengeluaran padi di Sarawak ialahpengairan dan saliran serta infrastrukturladang yang serba kekurangan. Selainitu, keluasan tanah sawah yang terhadserta bersaiz kecil dan kekuranganteknologi pengurusan tanaman padi juga menjadi penghalang kepadapengeluaran hasil yang tinggi.

Masalah ini disebabkan oleh sistempenanaman padi sekali setahun,pergantungan kepada air hujan untukpengairan sawah dan penggunaanvarieti padi jangka panjang (6 bulan).Varieti padi jangka pendek (kurang dari4 bulan) kurang popular di Sarawak.

MARDI Sarawak telah mengambilinisiatif dengan memperkenalkan varietipadi moden yang mempunyai tempohmatang yang lebih singkat seperti MR219 melalui Projek Perintis Pengeluaran

Padi di Tg. Purun pada 2008. Sehinggakini, hampir 90% kawasan Tg. Puruntelah ditanam dengan padi MR 219.Oleh sebab penerimaan yang amatmemberangsangkan serta peningkatanhasil yang lebih tinggi, varieti ini juga telah diperkenalkan ke kawasanpenanaman padi di NKEA Batang Lupar.

Projek perintis padi di Kg. MelayuSkait yang dimulakan pada 2009 jugamenggunakan varieti padi MR 219.

Peningkatan hasil padi MR 219 diTg. Purun amat ketara. Purata hasilpada musim 1/2008 ialah 4.4 tan/ ha berbanding dengan 2.02 tan/habagi padi Pandan iaitu sejenis paditempatan. Peningkatan ini ialah 2.38tan/ha (117.8%). Bagi musim 2/2009,peningkatan 0.27 tan/ha (4.67 tan/ha)berbanding dengan musim 1/2008.

Jabatan Pertanian Bahagian

Samarahan juga telah mengagihkan 20tan benih padi MR 219 kepada petanidi sekitarnya. Melalui BERNAS, varietipadi MR 219 mula ditanam di kawasanProjek Penggerak Ekonomi, BatangLupar pada musim 2011/2012 seluas15 ha. Bagi musim 2012/2013, BERNASmenanam varieti padi MR 219 dan MR253. Memandangkan varieti MR 219telah diisytihar lebih daripada 10 tahun,maka MARDI Sarawak telah mula

memperkenalkan varieti padi MR 263kepada peserta Projek Perintis di Tg.Purun dan Sg. Pasir, Batang Lupar bagimusim 2011/2012. Pencapaian hasilpadi MR 263 musim 2011/2012di Tg. Purun ialah 5.7 tan/ha berbandingdengan 4.67 tan/ha bagi MR 219.Manakala di Sg. Pasir hasil MR 263 ialah

4.65 tan/ha berbanding dengan 4.11tan/ha bagi MR 219. Varieti padi MARDIdengan penambahbaikan mengikutkeadaan setempat telah meningkatkanhasil padi di bawah pelaksanaan projekperintis teknologi padi di Sarawak.

Varieti padi yang digunakanseperti MR 219 dan MR 263 telahterbukti merupakan varieti padihasil tinggi berbanding dengan paditempatan seperti Padi Pandan, AchehMerah dan Acheh Hitam yang masihmengamalkan sistem pengurusan

padi secara tradisional. Peningkatanhasil padi ini berikutan peningkatanamalan pengurusan yang sistematik,pemindahan teknologi melalui varietipadi MARDI dan kesan inovasidalam pakej teknologi mengikutkeadaan setempat. Seterusnya diharappeningkatan hasil padi ini dapatmenyumbang ke arah peningkatantahap sara diri (SSL) di Sarawak.a

Petani di Tg. Purun dengan padi MR 219yang hendak dituai

25


28/76

26

AGROMEDIA - Bil. 40

Batang Lupar bukan sahaja dikenali dengan buaya pemangsa ‘BujangSenang ‘ dan fenomena air pasang besar ‘Benak’, tetapi ia juga

merupakan kawasan utama penanaman padi di Sarawak. Muka bumiyang rata, hujan sepanjang tahun dan majoriti penduduk terlibat denganpertanian menjadikan Batang Lupar berpotensi sebagai Jelapang PadiSarawak. Isu sekuriti makanan dan kenaikan harga beras import, menagihpengeluaran makanan yang mencukupi dan ini menjadikan Batang Lupardimasukkan dalam pelaksanaan Bidang Keberhasilan Ekonomi Negara(NKEA) di bawah EPP 11 yang menjanjikan perubahan amalan penanampadi dan sosioekonomi penduduk Batang Lupar. Kajian survei telah mengenal pasti 69 varieti padi yang dikategorikanmengikut warna, asas usul benih dan jangka masa penanaman.Kepelbagaian varieti ini memberikan pelbagai pilihan kepada penanamdan juga pengguna, namun demikian ia menimbulkan masalah dari segi

kualiti, pengurusan tanaman, kawalan serangga dan perosak, penggunaanmekanisasi ladang, pengendalian lepas tuai dan juga pemprosesan. Denganterlaksananya EPP 11 dalam NKEA kerajaan, langkah terbaik pasti diambiluntuk menangani masalah ini.a

Oleh:Jilum Makup dan Mohd Albar Saili

Pusat Promosi dan Pembangunan Teknologi

MARDI Kuching

Rosnani HarunPusat Penyelidikan Ekonomi dan

Pengurusan TeknologiMARDI Serdang

Mohammad Noor Adros YahyaMARDI Sarawak

Awang Haniff Awang AhmadPusat Promosi dan Pembangunan Teknologi

MARDI Sessang

69 varietipadi ditanam

di Batang Lupar

Melerai padi daripada tangkai

Penuaian padi cara tradisional

26

Penjemuran biji padi

AGROMEDIA - Bil. 40


29/76

27

AGROMEDIA - Bil. 40

Padi merah (perang) Padi hitam (chelum)

Padi hitam (chelum) pula lebih ringandan dipercayai baik untuk kesihatanterutama bagi pesakit kencingmanis dan kolesterol tinggi serta ibumengandung. Namun padi ini tidakdigemari oleh golongan muda keranakeras dan berserat tinggi. Harga beras

padi hitam ialah RM5.00 – 6.00sekilogram. Varieti padi hitam ialahMamut, Bali, Kurau dan Bajong.

Padi putihVarieti padi putih mempunyaikepadatan isi yang tinggi dan berat.Oleh itu ia dijual dalam bentukpadi dengan harga RM1.00 – 1.20sekilogram kecuali beras Bario, Bubukdan Rotan (lebih ringan dan lebihmahal). Varieti padi putih termasuklahRotan, Bubuk, Lulut, Belak Putih dan

Padi Pandak.

Padi merah ditanam untuk makanansendiri yang disebut ‘padi pakai’. Padiini diproses menjadi beras terlebihdahulu, dan dijual dengan hargaRM6.00–7.00 sekilogram. Varieti padimerah ialah Sabak Merah dan AchehMerah.

Padi punPadi pun ialah padi yang benihnya diperoleh secara turun-temurun (padi asal).Oleh itu, petani tidak mahu menukar jenis padi yang ditanam kepada jenisatau varieti lain. Terdapat padi yang telah melangkaui tiga generasi khususnyapadi Acheh, Rembai dan Meleka.

Padi modenBenih yang diperoleh daripada pihak kerajaan, swasta atau daripada rakanpetani kawasan lain digelar padi moden. Penanaman padi jenis ini masihtidak menyeluruh dan terhad kepada percubaan. Contohnya, Padi Mujong,Padi Pandan, Padi Wee dan Padi Kemboja.

Padi mar Padi mar (padi taun) ialah varieti padi yang ditanam dalam jangka masa yangpanjang sehingga 6 bulan. Ia biasa ditanam pada awal musim dan hanyadituai pada akhir musim padi. Contoh padi jenis ini ialah Padi Acheh, PadiMeleka dan Acheh Merah.

Padi mudahPadi mudah ialah varieti padi yang hanya ditanam dalam masa 3–4 bulan.Kebanyakan padi ini ditanam di peringkat pertengahan musim menanam dandituai pada awal musim menuai. Antaranya ialah Padi Bajong, Padi Mamut dan

Padi Biris.

Nama:

Alamat:

Tel:

E-mel:

Sila hantarkan naskhah buku

Pengurusan PerosakBersepadu Tanaman Padike Arah PengeluaranBerlestari

BORANG PESANAN / ORDER FORM

Poskod: Bandar:

Negeri:

Name

Please send me copy/copies of

Address

E-mail

Postcode

State

Town

Disertakan bersama iniI enclose herewith

RM

melalui Kiriman wang/Draf bank atas nama

DANA PENERBITAN MARDI.

in the form of Money order/Bank draft made payable toDANA PENERBITAN MARDI.

• Cek persendirian tidak diterima.

Personal cheques will not be accepted.

• Sila tambah RM10.50 bagi setiap naskhah.

Please add RM10.50 for every copy.

Hantarkan kepada Please send to:

Unit Promosi dan Jualan

Pusat Perkhidmatan Teknikal

Ibu Pejabat MARDI, Serdang

P. Surat 12301

50774 Kuala Lumpur

Tel: 03-8943 7128 • Faks: 03-8943 1654

E-mel: [email protected]

RM45.00 Hanya


30/76

28

AGROMEDIA - Bil. 40

Penyakit karah cukup sinonimdalam kalangan petani danmerupakan antara penyakit utama

yang menyerang tanaman padi diMalaysia. Dengan penggunaan racun

kulat yang intensif, insiden penyakitkarah sentiasa meningkat dari tahunke tahun sehingga menyebabkanberlakunya wabak penyakit ini pada2004 dan 2005. Kehilangan hasil yangdiakibatkan oleh penyakit karah inisangat tinggi iaitu 50 – 70%. Selainkehilangan hasil, serangan yangserius boleh mengakibatkan biji padiberkapur disebabkan oleh pengisianbiji yang tidak sempurna. Keadaan inimenjejaskan kualiti beras. Seranganpenyakit ini menjejaskan pendapatan

petani seterusnya boleh menjejaskanpengeluaran padi negara.

Simptom penyakit karahPenyakit karah disebabkan oleh patogenkulat Pyricularia oryzae yang disebarkanmelalui angin dan biji benih. Patogenini boleh menyerang semasa peringkatsemaian, peringkat padi beranak danperingkat padi masak. Patogen inimenghasilkan lesi kerosakan pada daun,buku batang, tangkai dan buah. Bagikarah daun, lesi berbentuk bujur atau

gelendung, berwarna kelabu kehijauanyang akan bertukar kepada warna kelabudan membesar dengan sisi berwarnaperang. Daun yang dijangkiti akan mati,seterusnya merencatkan pertumbuhanpokok padi.

Bagi karah tangkai, simptom seranganialah lesi kehitaman pada buku batangdan tangkai yang menyebabkan tangkaimudah patah. Kerosakan juga bolehmerebak ke cabang-cabang tangkai danbuah. Serangan awal akan menyebabkanbiji padi tidak berisi dan menunjukkan

gejala ’bulu ayam’.

Oleh:Siti Norsuha MismanPusat Penyelidikan Padi dan Tanaman IndustriMARDI Serdang

Pengisytiharan varieti MR 219 danMR 220, masing-masing pada 2001 dan2003 telah mengubah senario industripadi negara apabila penanaman kedua-dua varieti ini sehingga kini melebihi

90% daripada kawasan penanamandi Semenanjung Malaysia. Varieti yangmempunyai potensi hasil 10 t/ha inimempunyai kerintangan terhadappenyakit karah semasa diisytiharkan.

Namun, amalan penanamanmonovarieti atau varieti tunggal meliputikawasan yang luas dalam tempoh yangterlalu lama juga telah mengakibatkanberlakunya wabak serangan penyakitkarah pada 2004 dan 2005. Kawasanyang terlibat dalam insiden seranganpenyakit ini ialah sekitar 4,000 – 6,000

hektar meliputi kawasan di Projek Barat

28

Simptom penyakit karah daun Serangan karah tangkai yang serius di petaksawah menyebabkan gejala ‘bulu ayam’ ataupadi hampa


31/76

29

AGROMEDIA - Bil. 40

Laut Selangor, MADA, Utara PulauPinang, KADA, KETARA, Chuichak danFELCRA Seberang Perak.

Terkini, MARDI telah mengisytiharkanvarieti MR 253 pada 2010 yangdihasilkan melalui kaedah kacukanbalik. Varieti ini mempunyai kerintanganyang baik terhadap penyakit karah.Ciri istimewanya, ia sesuai ditanamdi kawasan marginal dan pokoknyarendah menyebabkan ia tahan rebah.MR 263 yang diisytiharkan pada tahunyang sama juga mempunyai kelebihantersendiri dari segi hasil yang bolehmenyaingi MR 219.

Pengurusan penyakit karahAktiviti pengawasan dan pemantauanterhadap kehadiran simptom penyakitkarah oleh petani menjadi kunciutama dalam mengawal penyakit ini.Kekerapan pemantauan dan pengesananawal membolehkan tindakan diambiluntuk mengurus serta mengawalpenyakit ini daripada merebak. Petaniseharusnya menanam varieti MARDIyang rintang terhadap penyakit karahserta menggunakan biji benih yang sihatdan bebas penyakit bawaan benih.

Petani juga harus memastikankawasan sekitaran sawah padi bersihdengan memusnahkan kawasan atau

tanaman yang boleh menjadi perumahalternatif bagi patogen penyakit sepertirumpai dan padi batat. Para petani juga disarankan agar menggunakankadar benih dan baja yang optimumserta pembajaan yang seragam di petaksawah. Kadar benih dan baja yangberlebihan akan menggalakkan populasipatogen yang tinggi di petak sawahseterusnya mengakibatkan insidenpenyakit karah berlaku. Sekiranyasimptom penyakit ini telah dikenal pastiselepas pemantauan dibuat, kawalan

menggunakan racun kimia sepertiazoxystrobin dan isoprothiolane adalahdisyorkan.

Bagi penyakit karah daun,semburan dilakukan apabilasimptom kelihatan, manakala

bagi karah tangkai semburandilakukan pada peringkat 25%keluar tangkai dan diulangi denganracun daripada kumpulan yanglain pada 3 – 7 hari kemudian jikaserangan teruk. Rawatan terhadapbiji benih menggunakan racunkulat juga boleh dilakukan sebagaipencegahan memandangkanpenyakit karah adalah penyakitbawaan biji benih. Namun,kawalan di peringkat ladang tidakboleh diabaikan terutamanya

di kawasan yang mempunyaiinokulum penyakit ini dipersekitaran sawah padi.a

29

Simptom penyakit karah tangkai; Tangkai patah


32/76

30

AGROMEDIA - Bil. 40

Bar granola ialah snek pemberitenaga atau pengganti makananutama yang ringkas, sesuai untuk

mereka yang sibuk bekerja ataupun ahlisukan. Produk yang dibangunkan olehMARDI ini diperbuat berasaskan bahanasli tanpa bahan perisa dan pewarnatiruan. Bar granola ini dikeluarkan olehrakan industri MARDI iaitu SyarikatAgro Jerneh Sdn. Bhd. dan diberi nama

‘Moola’.Untuk meluaskan pasarannya ke luar

negara, bar granola telah dipamerkandi Gulfood 2013 yang telah diadakanpada 25 – 28 Februari 2013 di DubaiWorld Trade Centre. Pameran inimerupakan acara terbesar tahunandunia bagi pertunjukan pameranmakanan dan hospitaliti. Dengandisertai oleh 4,200 pempamer yangterdiri daripada pengeluar, pembuatdan pengedar makanan dari 101 buahnegara, lebih 5,000 jenama produk dari

Oleh:Sharifah Samsiah Mohamad

Pusat Penyelidikan Teknologi MakananMARDI Serdang

Rashilah Mohamad dan Nur Fazliana Mohd NohPusat Penyelidikan Ekonomi dan PengurusanTeknologi

MARDI Serdang

industri makanan dan minuman telahdipamerkan.

Selain Agro Jerneh Sdn. Bhd. yangmembawa produk hasil inovasi MARDI,terdapat 53 syarikat dari Malaysia yangterdiri daripada pengilang makananterproses, separa proses dan segaryang mengambil bahagian dalammisi perdagangan MATRADE kali ini.MATRADE ialah agensi prinsipal yang

bertanggungjawab mempromosikaneksport bagi barang-baranganterproses serta separa proses dan jugamempromosikan perkhidmatan. Antaraperkhidmatan yang dihulurkan olehMATRADE termasuklah membekalkanmaklumat tentang barangan buatanMalaysia dan perkhidmatan yangterdapat untuk tujuan pengeksportan,menganjurkan ‘business matching’antara pembeli luar negara ataupengimport dengan pengeskportMalaysia dan memberi kemudahan

AGROMEDIA - Bil. 40

Bar granolaMARDI ke Gulfood

2013, Dubai


33/76

31

AGROMEDIA - Bil. 40

Sumber: http://www.dubaicalendar.ae/en/event/ events/gulfood-2013.html

lawatan kepada pembeli luar negarakepada misi-misi MATRADE mahupunindividu. Kajian penerimaan produk Moolatelah dilakukan terhadap pengunjungyang kebanyakannya terdiri daripadapeniaga antarabangsa, tempatanatau klien berpotensi yang berminatdengan perniagaan antarabangsa danpengeluar produk yang lain. Kesukaan

mereka terhadap produk granola bar inimelebihi 91.5%.

Selain penerimaan keseluruhanproduk tersebut, 72% adalah menyukaidan sangat menyukai atribut yangdinilaikan. Warna asli daripada pesbuah-buahan, kelopak rosel dan kelapaserta badam memberi impak besarkepada penerimaan warna produk.a

31


34/76

32

AGROMEDIA - Bil. 40

Moola Easy Meal – Snek bar tenagaProduk makanan kesihatan yang kebanyakannya diimport telahmenembusi pasaran tempatan dari tahun ke tahun dan menjadi pilihandalam kalangan pengamal gaya hidup sihat. Ini telah membuka ruangkepada usahawan tempatan menghasilkan makanan berunsur kesihatanyang berkualiti setanding dengan produk luar negara malah dijaminhalal. Menyedari potensi yang luas, MARDI telah berkolaborasi bersamasyarikat tempatan Agro Jerneh Sdn. Bhd. dengan mengambil peluangmenghasilkan snek bar tenaga bagi memenuhi keperluan masyarakatsetempat.

Granola bar tempatan yang dikomersial sebagai Moola Easy Meal ini,dibiayai oleh Dana TechnoFund di bawah Kementerian Pertanian dan

Industri Asas Tani (MOA). Hasil daripada formulasi dan teknologi MARDI,produk ini telah berjaya membolosi beberapa rangkaian pasar raya sepertiKedai Mesra Petronas, Kedai Petron, kedai buku 1Malaysia, gedungperalatan sukan serta di beberapa buah farmasi terpilih dan sedang dalamusaha memasuki pasaran yang lebih besar seperti pasar raya TESCO.Syarikat Agro Jerneh giat mempromosikan produk menerusi penglibatansyarikat menaja aktiviti berkaitan sukan serta menghadiri beberapapameran di luar negara bagi memperkenalkan Moola ke peringkatantarabangsa.

Terdapat 2 perisa yang telah berada di pasaran iaitu rosel dan kurmaserta 4 lagi perisa bakal dihasilkan iaitu nanas, kelapa, pisang dan bericampuran. Setiap gigitan snekmengandungi kacang badam

yang kaya dengan protein,vitamin serta mineral, sesuaidimakan oleh pelbagai peringkatusia. Kandungan kalori yangrendah serta serat yang tinggidapat menurunkan kadarkolestrol, mengurangkan risikopenyakit jantung dan dapatmencegah kanser usus. SnekBar Moola dijual dengan hargaRM2.00 – RM2.50/bar.

Oleh:Noruzaini IliasSekretariat TechnoFund, MARDI Serdang

ProdukMARDI

di pasar raya

Maklumat lanjut:www.facebook.com/moolasnackbar


35/76

33

AGROMEDIA - Bil. 40

Sparkling Tropical Fruit JuiceKerjasama syarikat tempatan, Madura Industries Sdn. Bhd.dan Pusat Teknologi Makanan MARDI berjaya menghasilkan

Sparkling Juice daripada buah-buahan tempatan. Produk inimempunyai potensi yang cukup baik di pasaran tempatanmahupun luar negara berdasarkan permintaan yang semakinmeningkat terhadap minuman jus sparkling semula jadi tanpabahan pengawet serta tanpa alkohol. Penemuan teknologioleh MARDI dalam menghasilkan jus sparkling daripadabuah-buahan tempatan, mendapat perhatian dan dibiayai olehTechnoFund.

Produk Sparkling Tropical Fruit Juice atau dikenali dengan jenama ‘S-sotic’ ini mampu bersaing dengan jus sparklingyang diimport dan sebelum ini didominasi oleh syarikatantarabangsa. Produk minuman inimempunyai 4 variasi rasa iaitu salak, delima,

jambu batu dan epal. Boleh didapati dalambotol bersaiz 275 ml dengan harga RM3.00– RM4.00/botol dan 750 ml dengan hargaRM8.00 – RM10.00/botol. Ia telah dipasarkandi beberapa pasar raya utama seperti Mydin,Giant, Carrefour, TESCO di dalam negara,TESCO di luar negara iaitu di UK, HongKong, Korea dan beberapa buah pasar rayadi China.a

33


36/76

Oleh:Dr. Chua Hun Pin

Pusat Penyelidikan Teknologi MakananMARDI Kuching

AGROMEDIA - Bil. 40

Pelbagai

Dabai (Canarium odontophyllum)ialah spesies nadir daripadafamili Burseraceae yang hanya

terdapat di Borneo khususnya bahagianSibu dan Kapit di negeri Sarawak. Ia juga dikenali sebagai ‘zaitun Sarawak’berdasarkan bentuk luarannya walaupun

ia berlainan famili dengan buah zaitun.Buah dabai dimakan setelah direndamdi dalam air suam. Isinya lembut,berwarna kuning dan mempunyai rasalemak seperti avokado.

Dengan jangka hayat produktif sekitar40 tahun, pokok dabai yang matangberupaya menghasilkan sehingga 300 kgbuah setiap musim. Dabai telah dikenalpasti sebagai produk Petunjuk Geogra(Geographical Indication) dan prospekuntuk menjadi tanaman ekonomi masadepan untuk Sarawak.

Buah dabai berkhasiat dan kayadengan tenaga, protein, lemak, kalium,fosforus, kalsium, magnesium, vitaminE dan juga aktiviti antipengoksidaan.Komposisi asid lemak buah dabaimempunyai nisbah asid lemak poli taktepu dan asid lemak tepu (PUFA:SFA)yang tinggi. Nisbah ini lebih tinggiberbanding dengan nisbah piawaipencegahan penyakit kardiovaskulariaitu 1.0. Kandungan asid lemak isidabai hampir menyerupai minyakkelapa sawit dengan komposisi utama

asid palmitik (42%), asid linoleik (35%)

dan asid linolenik (11%). Minyak isibuah dabai juga mempunyai aktivitiantihiperkolesterol.

Pencapaian MARDINilai pemakanan yang tinggi,ditambah dengan kandungan asid

lemak dan kapasiti antipengoksidaanmenunjukkan bahawa buah dabaiamat berpotensi untuk kegunaan yanglebih meluas. Bagaimanapun, potensidabai belum diterokai sepenuhnyaselain dimakan segar.

Dalam usaha untuk memanfaatkansepenuhnya potensi dabai, MARDIKuching telah menjalankan kajianpenilaian ziko-kimia terhadapbeberapa jenis genotip dabai, sertapembangunan produk dan kajianpenyimpanan sebagai langkah

penyelesaian untuk meningkatkanpenggunaan dabai. Produk nilaitambah yang berjaya dibangunkantermasuk pes jeruk, jeruk, pulpa sejukbeku, sos pencecah, pes perencah,mayonis dan minuman. Penggunaan buah dabai dalampembangunan produk makanan baruini dapat mempelbagaikan kegunaandi samping memastikan bekalan buahdabai pada luar musim. Ini sekaligus akan membangunkan industripemprosesan buah-buahan tempatan.

Jeruk dabai

Pes jeruk dabai


37/76

Dua produk asas iaitu jeruk dabai dan pulpa sejukbeku dabai dibangunkan bagi memastikan bekalan dabaipada luar musim. Produk asas ini akan membolehkanpemprosesan produk dabai dijalankan sepanjang tahun. Jeruk dabai yang diawet menggunakan garam bolehdisimpan selama setahun pada suhu bilik. Pulpa sejuk bekudabai pula dapat mengekalkan rasa segar melebihi setahun.

Dua makanan perasa iaitu sos pencecah dabai dan pes

perencah dabai dibangunkan menggunakan jeruk dabaisebagai ramuan utama. Sos pencecah dabai ialah penyedaprasa dalam bentuk cecair yang boleh digunakan sepertisos cili dan sos lada hitam. Pes perencah dabai pula ialahperencah pekat jenis sedia guna untuk penyediaan pelbagai jenis masakan misalnya nasi goreng dabai yang sangatpopular di Sarawak.

Mayonis dabai dan minuman jus dabai ialah dua produknilai tambah yang boleh dihasilkan daripada pulpa sejukbeku dabai. Kedua produk ini boleh memberi pilihanalternatif kepada peminat mayonis dan minuman buah. a

Pulpa sejuk beku dabai

Sos pencecah dabai

Pes perencah dabai

35

Minuman dabaiMayonis dabai

AGROMEDIA - Bil. 40


38/76

36

AGROMEDIA - Bil. 40

P

engeluaran hasil cili, melonwangi dan tomato secara fertigasitelah meningkat sebanyak 3–5

kali ganda berbanding dengan carapenanaman secara konvensional.Permintaan petani dan usahawanuntuk menggunakan sistem fertigasisemakin meningkat, terutama untukpenanaman cili. Kos pembinaan strukturpelindung hujan (SPH) yang tinggi telahmembantutkan penggunaan teknologi inidi kalangan pengusaha cili.

Penanaman cili secara fertigasiterbuka tanpa menggunakan strukturpelindung hujan adalah satu kaedahalternatif kepada pengusaha yang ingin

menggunakan teknologi fertigasi tetapimempunyai modal atau peruntukan yangterhad. Pengeluaran hasil yang setaradengan penanaman secara fertigasidi bawah struktur pelindung hujanmenyebabkan penanaman fertigasisecara terbuka menjadi pilihan utamakepada pengusaha tanaman cili.

Penanaman cili fertigasi terbukabermula dengan proses penyediaankawasan penanaman, pemasangansistem pengairan fertigasi, penyediaanbeg tanaman, penyediaan anak benih,

pemindahan anak benih ke dalampolibeg dan seterusnya pengurusantanaman yang melibatkan kerja-kerjarutin seperti pembajaan, membuatpancang sokongan, membuang tunas air,kawalan penyakit dan serangga perosak,penuaian hasil dan membuang sisatanaman.

Kawasan yang rata merupakansalah satu syarat utama penanamancili fertigasi supaya pembahagianlarutan baja kepada pokok cili adalahsama rata. Keluasan tanah 1 ekar

mampu memuatkan 3,000–4,000

Oleh:Yaseer Suhaimi Mohd danMohamad Abd ManasPusat Promosi dan Pembangunan TeknologiMARDI Serdang

36

AGROMEDIA - Bil. 40

Penanaman cili secarafertigasi terbuka

Penanaman cili padi secara fertigasi terbuka tanpa struktur pelindung hujan


39/76

37

AGROMEDIA - Bil. 40

polibeg, bergantung pada susun aturladang. Seterusnya pemasangan sistempengairan fertigasi yang meliputi

alatan seperti tangki air, pam air,paip utama, paip pembahagi, tiubmikro dan penitis perlu dilakukan.Selepas kerja-kerja pemasangan sistempengairan dilakukan, pengusaha akanmenyediakan beg tanaman denganmengisi medium tanaman ke dalampolibeg.

Medium tanaman yang disyorkanMARDI ialah 100% sabut kelapa proses(coco peat) kerana mudah diperoleh,murah dan lebih mesra alam. Walaubagaimanapun, bagi pengusaha fertigasi

di sebelah utara semenanjung sepertiKedah, Perlis dan Pulau Pinang, sekampadi bakar menjadi pilihan sebagaimedium kerana mudah diperolehdi negeri tersebut dengan harga yangberpatutan. Proses seterusnya ialah penyediaananak benih cili. Pengusaha perlumengenal pasti varieti yang sesuaidan mudah dipasarkan. Varieti ciliyang dipilih hendaklah sesuai dengankehendak pengguna bagi memudahkanaktiviti pemasaran. Varieti cili besar

atau merah yang disyorkan ialah hibridF1 seperti Kulai 469, Kulai 568, Kulai151, Kulai 223 dan Kulai 3000 (abangpedas). Manakala bagi cili padi, varietiyang disyorkan ialah cili padi centel danbara.

Biji benih cili disemai di dalamdulang semaian dengan 104 lubangplug. Peat moss digunakan sebagaimedium percambahan. Percambahananak pokok yang seragam akandiperoleh selepas 5–7 hari. Anakbenih yang berusia 18–21 hari sedia

dipindahkan ke dalam polibeg. Pada

peringkat ini, ketinggian anak benihialah 10–20 cm dengan 7–10 helaidaun. Kerja-kerja memindahkan anak

benih dilakukan pada lewat petangbagi mengurangkan tekanan pada anakbenih akibat kesan pindah, sekali gusmempercepat proses pemulihan anakbenih. Tanaman cili memerlukan larutannutrien pada kepekatan yang tertentudi beberapa peringkat pembesaran.Kepekatan larutan nutrien diukurmenggunakan meter konduktivitielektrik (EC). Pengurusan tanaman cili fertigasiterbuka adalah termasuk kerja-kerja

membuat pacang sokongan, membuangtunas air, pembajaan dan kawalanpenyakit dan serangga perosak. Fungsipancang sokongan ialah memberikansokongan kepada pokok daripadaterbalik terutama pada peringkat buah.Kerja-kerja cantasan atau membuangtunas air dilakukan selepas 2–3 minggupenanaman.

Tunas air ialah tunas yang munculselepas cabang utama cili. Bagi pokokcili merah, semua tunas air dibuang bagimemastikan nutrien yang dibekalkan

dapat digunakan oleh pokok untukpembesaran dan penghasilan buah.Manakala bagi cili padi, 3–5 tunas airdisimpan bagi meningkatkan hasil cilipadi.

Tuaian pertama bagi cili merah ialah75 hari selepas mengubah manakalabagi cili padi pula 90 hari selepasmengubah. Hasil dikutip selang 3 haridi peringkat awal dan setiap hari padaperingkat puncak. Hasil minimum yangperlu dicapai oleh pengusaha ialah 2.5kg sepokok bagi cili merah dan 1.5 kg

sepokok bagi cili padi. Hasil minimum

ini perlu dicapai bagi memastikanpengusaha mendapat modal pelaburandalam masa yang singkat.

Jangka hayat ekonomi bagi tanamancili fertigasi secara terbuka ialah 180hari. Keputusan untuk menamatkanhayat pokok perlu mengambil kirafaktor seperti varieti cili, harga semasacili di pasaran, tahap kesuburan pokokdan tahap jangkitan penyakit. Langkahpenamatan pokok ialah memetik buahcili yang masak termasuklah hijaudan seterusnya, pokok bersama-samaakar dicabut keluar dari polibeg dandimusnahkan kesemuanya.

Penanaman cili secara fertigasi

terbuka menghadapi risiko kerosakanyang tinggi akibat serangan penyakitdan serangga perosak. Walaubagaimanapun, kawalan penyakit danserangga perosak yang dilakukan secarabersepadu menggunakan racun dankaedah yang betul dapat meningkatkankadar kejayaan. Dengan pengurusantanaman yang berkesan, sistem fertigasiterbuka ini dapat menjamin pengeluaranhasil cili yang tinggi serta memperolehhasil yang setara dengan penanamansecara fertigasi di bawah struktur

pelindung hujan. a

Anak benih cili yang berusia 18–21 hari yangsedia dipindahkan ke polibeg

Alat yang digunakan untuk mengukurkepekatan baja

Cili merah yang telah digredkan sebelumdipasarkan

AGROMEDIA - Bil. 40


40/76

38

AGROMEDIA - Bil. 40

Kurkumin komponen

rebutan dunia

Oleh:Hanisa Hosni dan

Rosalizan Md. SalehPusat Penyelidikan Padi dan

Tanaman Industri MARDI Serdang

38

AGROMEDIA - Bil. 40

Pengekstrakan kunyit untuk penghasilankurkumin dan analisis antioksida

Pokok kunyit (Curcuma longa L.)

Pengeringan kunyit di dalam pengering solar


41/76

39

AGROMEDIA - Bil. 40

Bahan aktif utama kunyit yangmemberi kesan positif kepadakesihatan ialah kurkuminoids.

Ia merupakan pigmen kuning yangterdiri daripada 3 komponen iaitukurkumin, demetoksikurkumin (DMC)

dan bisdemetoksikurkumin (BDMC).Komponen ini menunjukkan aktivitiyang setaraf dengan antioksidan lainseperti vitamin C, E dan beta-karotena. Oleh itu, tidak hairanlah kurkuminmenjadi rebutan pelbagai pihak keranakemujarabannya yang amat luar biasa.Ini menyebabkan banyak paten telahdifailkan. Bagaimanapun paten terhadapkunyit telah dianugerahkan kepadaUniversity of Mississipi Medical Centrepada 1995. Namun, selepas mendapatbantahan daripada kumpulan pertaniandi India, paten tersebut telah dilucutkan.Bantahan tersebut dibuat atas alasanbahawa kunyit ialah bahan ubatan yangtelah digunakan oleh masyarakat Asiasejak berkurun lamanya dan ia bukanlahsesuatu yang baru. Perlindungan patenadalah bagi bahan atau perkara yanganeh ataupun baru (novelty).

Pelbagai paten kegunaan dankeberkesanan kurkumin dalamrawatan penyakit, industri makanandan kesihatan (drug coating ) telahdifailkan dari seluruh dunia sepertiChina, Eropah, New Zealand, Korea,

Singapura, Hong Kong, Australia danAmerika Syarikat. Akhirnya, pada 13 Jun 2012, paten terhadap kurkumintelah dianugerahkan kepada Universityof Rochester Medical Centre (URMC),Amerika Syarikat. Sejumlah 24 paten

berkenaan kurkumin telah difailkanoleh URMC sejak 2004. URMC giat menjalankan kajianterhadap kurkumin bagi merawatpenyakit barah berkaitan hormonlelaki seperti barah prostat, termasuk juga penyakit seperti kebotakan,pertumbuhan bulu badan tidakterkawal, pembesaran kelenjar prostatdan jerawat.

Tidak ketinggalan MARDI jugamenjalankan beberapa kajian teknikpengeringan kunyit bagi mengekalkanwarna dan kandungan kurkuminoids didalamnya. Proses pengeringan sangatpenting dalam penghasilan serbukkunyit. Proses pengeringan yang kurangsempurna menyebabkan pertumbuhanbakteria dan kulat. Proses pengeringanyang terlalu lama dengan suhupengeringan yang terlalu tinggi pula,menyebabkan kehilangan kandungantokimia dan penurunan kualiti zikal. Teknik pengeringan yang berbezadengan menggunakan pelbagai jenisalat pengering didapati mempengaruhikandungan tokimia kunyit. Beberapa

alat pengering seperti rumah pengeringsuria, ‘uidized bed dryer’ (FBD)dan ‘low temperature, low humiditydryer’ (LTLH) telah diuji dalam prosespengeringan kunyit. Kebanyakansyarikat besar menggunakan pengering

jenis mekanikal untuk mengeringkankunyit. Pengeringan jenis inimemerlukan kos yang agak tinggi keranamelibatkan penggunaan tenaga elektrik.

Kaedah pengeringan alternatifyang lebih murah seperti penggunaanrumah pengering suria telah dikenalpasti mampu menghasilkan serbukkunyit yang berkualiti, setandingdengan pengering jenis mekanikal.Pengeringan di dalam rumah pengeringsuria menggunakan 100% tenagasuria daripada matahari dan ini dapatmenjimatkan kos operasi sehingga30%. Kandungan tokimia sepertikurkuminoids, kandungan fenolik,kandungan avonoids dan aktivitiantioksidan didapati dapat dikekalkandan setanding dengan mutu serbukkunyit yang dikeringkan secaramekanikal.a

Kegunaan kunyit

Kunyit telah disenaraikan dalam World Of HealthOrganizations (WHO) sebagai pokok yang paling banyakdigunakan dalam bidang perubatan.

• Masyarakat India telah menggunakan kunyit, sejak600 tahun sebelum Masihi sebagai salah satu bahanutama perubatan Ayurveda dan telah tersenaraidalam herba Assyrian. Kunyit juga dianggap sebagai

herba penyucian untuk seluruh badan. Dalam bidangperubatan, kunyit telah digunakan untuk merawatsakit perut, demam, sebagai tonik, pembersih darah,merawat hati, jaundis dan penyakit berkaitan dengan hati.

• Masyarakat Cina menggunakan kunyit untuk merawatpenyakit hati dan juga dipercayai mampu merawatmasalah batu karang, menghentikan pendarahan,merawat sesak nafas dan haid yang tidak teratur.

• Masyarakat Melayu banyak menggunakan kunyitdalam masakan dan dipercayai boleh merawat cirit-birit, ketiadaan haid dan rawatan selepas bersalin.Masyarakat Machang di Kelantan menggunakan

kunyit bagi merawat sakit perut dan perut bengkak.Golongan remaja pula menggunakan kunyit untukmencantikkan wajah.

• Di Indonesia, kunyit ialah bahan utama dalam produk jamu bagi rawatan wanita selepas bersalin dan masalahkitaran haid yang terganggu.

• Di India dan China, kunyit juga banyak digunakan untukmerawat kebotakan pada lelaki dan arthritis (radang sendi).

•

Di Hawaii, Amerika Syarikat pula serbuk kunyit banyakdigunakan untuk merawat jangkitan telinga dan hidung.Hasil penyelidikan terk

Documents

Agromedia Bil. 40