Eski Anadolu TarihiEski Anadolu Tarihi

TAŞ DEVRİTAŞ DEVRİA. Paleolitik (Eskitaş/Yontmataş):M. Ö. 600.000- 12/10.000A. Paleolitik (Eskitaş/Yontmataş):M. Ö. 600.000- 12/10.000

1. Alt Paleolitik:1. Alt Paleolitik: M. Ö. 600.000- 180.000M. Ö. 600.000- 180.0002. Orta Paleolitik:2. Orta Paleolitik: M. Ö. 180.000- 80/70.000M. Ö. 180.000- 80/70.0003. Üst Paleolitik:3. Üst Paleolitik: M. Ö. 80/70.000- 12/10.000M. Ö. 80/70.000- 12/10.000

B. Epipaleolitik-Mezolitik (Ortataş):M. Ö. 12/10.000- 9.000/8.500B. Epipaleolitik-Mezolitik (Ortataş):M. Ö. 12/10.000- 9.000/8.500C. Neolitik (Cilalıtaş):C. Neolitik (Cilalıtaş): M. Ö. 9.000/8.500- 5.400M. Ö. 9.000/8.500- 5.400

1. Akeramik Neolitik:M. Ö. 9.000/8.500- 6.5001. Akeramik Neolitik:M. Ö. 9.000/8.500- 6.5002. Erken Neolitik:2. Erken Neolitik: M. Ö. 6.500- 5.600M. Ö. 6.500- 5.6003. Geç Neolitik:3. Geç Neolitik: M. Ö. 5.600- 5.400M. Ö. 5.600- 5.400

D. Kalkolitik (Bakırtaş):D. Kalkolitik (Bakırtaş): M. Ö. 5.400- 3.200/3.000M. Ö. 5.400- 3.200/3.0001. Erken Kalkolitik: M. Ö. 5.400- 4.750/4.0001. Erken Kalkolitik: M. Ö. 5.400- 4.750/4.0002. Geç Kalkolitik:2. Geç Kalkolitik: M. Ö. 4.750/4.000- 3.200/3.000M. Ö. 4.750/4.000- 3.200/3.000

MADEN DEVRİMADEN DEVRİA. Tunç/Bronz Çağı:A. Tunç/Bronz Çağı: M. Ö. 3.200/3.000- 1.275/1.200M. Ö. 3.200/3.000- 1.275/1.200

1. İlk Tunç Çağ:1. İlk Tunç Çağ: M. Ö. 3.200/3.000- 2.000M. Ö. 3.200/3.000- 2.000 Tarih çağlarına geçiş Tarih çağlarına geçiş2. Orta Tunç Çağ:2. Orta Tunç Çağ:M. Ö. 2.000- 1.500M. Ö. 2.000- 1.5003. Son Tunç Çağ:3. Son Tunç Çağ: M. Ö. 1.500- 1.200M. Ö. 1.500- 1.200

B. Demir Çağı: M. Ö. 1.275/1.200- 500B. Demir Çağı: M. Ö. 1.275/1.200- 5001. Erken Demir Çağ: 1. Erken Demir Çağ: 2. Orta Demir Çağ: 2. Orta Demir Çağ: 3. Geç Demir Çağ: 3. Geç Demir Çağ:

Neolitik Çağ (M. Ö. 9.000/8.500- 5.400) Neolitik kavramı, Neolitik kavramı, neos: yeni, lithos: taşneos: yeni, lithos: taş sözcüklerinden türetilmiştir sözcüklerinden türetilmiştir (Yenitaş Çağı). Bu dönem, insanlığın kültürel gelişiminde en önemli (Yenitaş Çağı). Bu dönem, insanlığın kültürel gelişiminde en önemli süreçtir. Çünkü, bu süreçte insanoğlunun yaşam ve geçim tarzı köklü süreçtir. Çünkü, bu süreçte insanoğlunun yaşam ve geçim tarzı köklü değişikliklere uğrayarak, bir bakıma günümüz uygarlığının temelleri değişikliklere uğrayarak, bir bakıma günümüz uygarlığının temelleri atılmıştır. atılmıştır.

Irak’ta Neolitik bir evIrak’ta Neolitik bir ev

Çatalhöyük kazılarıÇatalhöyük kazıları

Bu dönemin ana unsurları, Bu dönemin ana unsurları, geçici doğal barınaklardan geçici doğal barınaklardan kalıcı köy yaşantısına; aşamalı kalıcı köy yaşantısına; aşamalı olarak da avcılık ve olarak da avcılık ve toplayıcılıktan üretime, yani toplayıcılıktan üretime, yani tarım ve hayvancılığa geçiştir.tarım ve hayvancılığa geçiştir.Böylelikle insanoğlu Böylelikle insanoğlu beslenebilmesi için yararlı bitki beslenebilmesi için yararlı bitki ve hayvan türlerinin ve hayvan türlerinin çoğaltılmasını sağlayarak çoğaltılmasını sağlayarak üretimci-yapıcı olmuştur.üretimci-yapıcı olmuştur.

Neolitik ev, (rekonstrüksüyon)

İlk defa Yakındoğu’da filizlenen bu dönem bazen İlk defa Yakındoğu’da filizlenen bu dönem bazen “Neolitik Devrim” olarak nitelenir. Oysa bu “Neolitik Devrim” olarak nitelenir. Oysa bu gelişme yaklaşık M. Ö. 10500-7000 yılları gelişme yaklaşık M. Ö. 10500-7000 yılları arasında yavaş yavaş ve sürekli bir gelişimin arasında yavaş yavaş ve sürekli bir gelişimin sonucunda olgunlaşmıştır.sonucunda olgunlaşmıştır.

Bu dönemde yeni bir hayat biçimine yol açan en Bu dönemde yeni bir hayat biçimine yol açan en büyük etken, günümüzden 13-14 bin yıl büyük etken, günümüzden 13-14 bin yıl öncesinde ve Son Buzul Çağı’nın bitişini izleyen öncesinde ve Son Buzul Çağı’nın bitişini izleyen dönemde yavaş yavaş iklim değişiklikleridir. dönemde yavaş yavaş iklim değişiklikleridir.

Çünkü Dördüncü Zaman’ın son buzul devrinde (Würm) Çünkü Dördüncü Zaman’ın son buzul devrinde (Würm) Avrupa’nın kuzeyindeki buzulların çekilmeye yüz tutmasıyla Avrupa’nın kuzeyindeki buzulların çekilmeye yüz tutmasıyla iklim giderek ılımanlaşmış, bugünküleri andıran bir bitki örtüsü iklim giderek ılımanlaşmış, bugünküleri andıran bir bitki örtüsü ile hayvan türleri ortaya çıkmaya başlamıştı. Sonradan tarıma ile hayvan türleri ortaya çıkmaya başlamıştı. Sonradan tarıma alınacak ve evcilleştirilecek buğday ve arpa gibi bitkilerle, alınacak ve evcilleştirilecek buğday ve arpa gibi bitkilerle, koyun, keçi, domuz gibi hayvan türlerinin yabanıl olarak koyun, keçi, domuz gibi hayvan türlerinin yabanıl olarak belirmesi sonucu mağara döneminin avcılık koşulları giderek belirmesi sonucu mağara döneminin avcılık koşulları giderek değişti. Böylelikle avcılık ve besin toplayıcılığının yerini önce değişti. Böylelikle avcılık ve besin toplayıcılığının yerini önce yerleşik düzene geçiş, sonra da çiftçilik almaya başladı. yerleşik düzene geçiş, sonra da çiftçilik almaya başladı.

Çünkü Akdeniz havzasının günümüzden daha yağışlı ve serin Çünkü Akdeniz havzasının günümüzden daha yağışlı ve serin iklim koşullarının değişikliğe uğraması yani kuraklaşma iklim koşullarının değişikliğe uğraması yani kuraklaşma yüzünden eskiden geniş coğrafi alanlar üzerinde dağınık halde yüzünden eskiden geniş coğrafi alanlar üzerinde dağınık halde yaşayan insanlar artık giderek seyrekleşen su kaynaklarının yaşayan insanlar artık giderek seyrekleşen su kaynaklarının yakınına çekilmeye, özellikle vadi tabanlarında toplanmaya yakınına çekilmeye, özellikle vadi tabanlarında toplanmaya başlamışlardı. Artık karanlık ve nemli mağara oyuklarına başlamışlardı. Artık karanlık ve nemli mağara oyuklarına sığamaz duruma gelmişlerdi. İnsanoğlunun toprağa sığamaz duruma gelmişlerdi. İnsanoğlunun toprağa bağlanmaya başlayışı onu yeni keşiflere itti. Önce, güneşte bağlanmaya başlayışı onu yeni keşiflere itti. Önce, güneşte kurutulan çamurun sağlamlığını öğrendi; duvarlar ve konutlar kurutulan çamurun sağlamlığını öğrendi; duvarlar ve konutlar yapmaya başladı. Mağaralar yavaş yavaş terk edildi. Böylelikle yapmaya başladı. Mağaralar yavaş yavaş terk edildi. Böylelikle günümüz şehirciliğinin ilk adımları atılmış oluyordu.günümüz şehirciliğinin ilk adımları atılmış oluyordu.

Yakın Doğu’da geçici doğal barınaklardan yerleşik yaşama, Yakın Doğu’da geçici doğal barınaklardan yerleşik yaşama, avcılık- toplayıcılıktan da üretken ekonomiye geçişin nasıl ve avcılık- toplayıcılıktan da üretken ekonomiye geçişin nasıl ve nerede gerçekleştirildiği konuları tam anlamıyla açık değildir. nerede gerçekleştirildiği konuları tam anlamıyla açık değildir. Bununla birlikte, Şanlıurfa’nın Bozova İlçesi yakınlarındaki Bununla birlikte, Şanlıurfa’nın Bozova İlçesi yakınlarındaki Biris Biris MezarlığıMezarlığı ve ve Söğüt TarlasıSöğüt Tarlası Epipaleolitik’ten Neolitik Çağ’ın en Epipaleolitik’ten Neolitik Çağ’ın en erken evrelerine geçişi anlamaya yardımda bulunacak yerleşme erken evrelerine geçişi anlamaya yardımda bulunacak yerleşme yerleridir. yerleridir.

Bundan on yıl önceye kadar yerleşik yaşamın Bundan on yıl önceye kadar yerleşik yaşamın ancak üretici ekonomiden sonra ortaya çıktığına ancak üretici ekonomiden sonra ortaya çıktığına inanılıyor ve hatta bu yüzden bu döneme bazen inanılıyor ve hatta bu yüzden bu döneme bazen “İlk Tarımcı Köy Toplulukları Dönemi” deniyordu. “İlk Tarımcı Köy Toplulukları Dönemi” deniyordu. Son yıllarda Güneydoğu Anadolu’daki Hallan Son yıllarda Güneydoğu Anadolu’daki Hallan Çemi ve Çayönü gibi yerleşmelerde yapılan Çemi ve Çayönü gibi yerleşmelerde yapılan arkeolojik keşifler bu terimin uygun olmadığını, arkeolojik keşifler bu terimin uygun olmadığını, buna karşılık yerleşik ve fakat avcı- toplayıcı buna karşılık yerleşik ve fakat avcı- toplayıcı grupların varlığını ortaya koymuştur. grupların varlığını ortaya koymuştur.

Hallan Çemi (üst)- Hallan Çemi (üst)- Çayönü (alt)Çayönü (alt)

Yerleşik avcı- toplayıcılıktan üretici ekonomiye geçebilmek için Yerleşik avcı- toplayıcılıktan üretici ekonomiye geçebilmek için de önce yetiştirilmeye elverişli buğday, arpa vb. ürünler ile de önce yetiştirilmeye elverişli buğday, arpa vb. ürünler ile evcilleştirilebilecek koyun, keçi vb. hayvanların yabanıl bir evcilleştirilebilecek koyun, keçi vb. hayvanların yabanıl bir durumda bulunması ve uygun coğrafi koşullu bir ortam durumda bulunması ve uygun coğrafi koşullu bir ortam gerekmektedir. Anadolu’nun özellikle güney kesimi bu niteliklere gerekmektedir. Anadolu’nun özellikle güney kesimi bu niteliklere sahipti, bu yüzden de Neolitik Çağ’ın en erken evrelerinde bile sahipti, bu yüzden de Neolitik Çağ’ın en erken evrelerinde bile varlık göstererek Yakın Doğu Neolitik uygarlığında özel bir yer varlık göstererek Yakın Doğu Neolitik uygarlığında özel bir yer almıştır.almıştır.

Hallan ÇemiHallan Çemi

Neolitik Çağ’da kile elle biçim vererek ateşte pişirmek, böylelikle Neolitik Çağ’da kile elle biçim vererek ateşte pişirmek, böylelikle de günlük işlerde büyük kolaylık sağlayacak çanak çömleği de günlük işlerde büyük kolaylık sağlayacak çanak çömleği üretmek önemli bir aşamadır. Çünkü insanoğlu çok gelişkin kimi üretmek önemli bir aşamadır. Çünkü insanoğlu çok gelişkin kimi kent ve köyler kurmuş olmasına karşın, önceleri kili kent ve köyler kurmuş olmasına karşın, önceleri kili biçimlendirip pişirerek çanak çömlek yapmayı beceremiyordu. biçimlendirip pişirerek çanak çömlek yapmayı beceremiyordu. Günlük kap kacağını ya ahşap ya da taşları oyarak sağlıyordu. Günlük kap kacağını ya ahşap ya da taşları oyarak sağlıyordu.

Susiana’da akeramik taş kaplar

Bu nedenle Neolitik Çağ’ın yaklaşık 10500- 7000 yılları Bu nedenle Neolitik Çağ’ın yaklaşık 10500- 7000 yılları arasındaki bu erken aşamalarına “ Akeramik Neolitik” ya da arasındaki bu erken aşamalarına “ Akeramik Neolitik” ya da “Keramiksiz Neolitik” veyahut da “ Çanak Çömleksiz Neolitik” “Keramiksiz Neolitik” veyahut da “ Çanak Çömleksiz Neolitik” adı verilir. Bu çağın Anadolu’daki en iyi ve belki de en erken adı verilir. Bu çağın Anadolu’daki en iyi ve belki de en erken temsilcileri Güneydoğu bölgemizdeki Hallan Çemi, Çayönü, temsilcileri Güneydoğu bölgemizdeki Hallan Çemi, Çayönü, Nevali Çori, Göbeklitepe ve Gürcütepe’de (Ş. Urfa) Nevali Çori, Göbeklitepe ve Gürcütepe’de (Ş. Urfa) saptanmıştır. saptanmıştır.

ÇANAK ÇÖMLEKSİZ NEOLİTİK ÇANAK ÇÖMLEKSİZ NEOLİTİK ÇAĞÇAĞBatman iline bağlı Kozluk ilçesi Batman iline bağlı Kozluk ilçesi yakınındaki yakınındaki Hallan Çemi Hallan Çemi HöyüğündeHöyüğünde yapılan kazılar yapılan kazılar Mesolitikten Neolitik Çağa geçiş ya Mesolitikten Neolitik Çağa geçiş ya da Neolitik Çağın hiç bilinmeyen en da Neolitik Çağın hiç bilinmeyen en erken evreleri konusunda yeni erken evreleri konusunda yeni bilgiler sağlamıştır.bilgiler sağlamıştır.Hallan Çemi: Yeri: Hallan Çemi: Yeri: Batman il Batman il merkezinin 50 km kuzeyinde, merkezinin 50 km kuzeyinde, Kozluk İlçesi'nin 21 km Kozluk İlçesi'nin 21 km kuzeybatısında, Sahoka Köyü'nün kuzeybatısında, Sahoka Köyü'nün batısındadır. batısındadır.

Güneydoğu Toroslar’ın güney etekleri üzerindeki, 4 m yüksekliğindeki Güneydoğu Toroslar’ın güney etekleri üzerindeki, 4 m yüksekliğindeki höyük Çayönü’nün en erken evresinden biraz daha önceye höyük Çayönü’nün en erken evresinden biraz daha önceye gitmektedir.gitmektedir.Burası Anadolu’nun şimdiye kadar saptanmış en eski köyüdür. 4 yapı Burası Anadolu’nun şimdiye kadar saptanmış en eski köyüdür. 4 yapı katı saptanmış olan Hallan Çemi köyünde evler toprağa açılmış 4-6 katı saptanmış olan Hallan Çemi köyünde evler toprağa açılmış 4-6 m çapındaki yuvarlak ya da oval bir çukurun içine inşa edilmişti. m çapındaki yuvarlak ya da oval bir çukurun içine inşa edilmişti. Duvarların alt kısmı ahşap dikmelerle desteklenerek taştan yapılmış, Duvarların alt kısmı ahşap dikmelerle desteklenerek taştan yapılmış, üst kısımlar ise kamış ve ince dallarla örülerek alttan ve üstten üst kısımlar ise kamış ve ince dallarla örülerek alttan ve üstten çamurla sıvanmıştı.çamurla sıvanmıştı.Çatı ahşap direklerle desteklenmişti. Tabanlar sarı renkli bir çamurla Çatı ahşap direklerle desteklenmişti. Tabanlar sarı renkli bir çamurla sıvalıydı, bir örnekte ise düzgün kaplama taşları kullanılmıştı.sıvalıydı, bir örnekte ise düzgün kaplama taşları kullanılmıştı.Geçimlerini hala avcılık ve toplayıcılıkla sağlıyorlardı ve besin üretimi Geçimlerini hala avcılık ve toplayıcılıkla sağlıyorlardı ve besin üretimi aşamasına gelebilmiş değillerdi. En çok koyun ve keçi avlıyorlar; aşamasına gelebilmiş değillerdi. En çok koyun ve keçi avlıyorlar; domuzun evcilleştirilmesiyle ilgili kimi deneysel uygulamalarda domuzun evcilleştirilmesiyle ilgili kimi deneysel uygulamalarda bulunuyorlardı. bulunuyorlardı.

Alet yapımında, çoğu kez kuzeyden Van-Bingöl yöresinden getirilen Alet yapımında, çoğu kez kuzeyden Van-Bingöl yöresinden getirilen obsidyeni kullanıyorlar, taştan oydukları çanaklarını ise zaman zaman obsidyeni kullanıyorlar, taştan oydukları çanaklarını ise zaman zaman geometrik ve az da olsa gerçekçi bezemelerle süslüyorlardı. C14 geometrik ve az da olsa gerçekçi bezemelerle süslüyorlardı. C14 sonuçlarına göre bu ilk köyün ortalama tarihi M. Ö. 10200-9200 sonuçlarına göre bu ilk köyün ortalama tarihi M. Ö. 10200-9200 yıllarına rastlamaktadır.yıllarına rastlamaktadır.Hallan Çemi Güneybatı Asya’nın kültür gelişiminde Doğu Hallan Çemi Güneybatı Asya’nın kültür gelişiminde Doğu Anadolu’nun önemli bir yeri olduğunu; X. ve IX. Binyıllardaki kültürel Anadolu’nun önemli bir yeri olduğunu; X. ve IX. Binyıllardaki kültürel gelişiminin köklerinin çağdaş Doğu Akdeniz kültürlerinden çok Toros-gelişiminin köklerinin çağdaş Doğu Akdeniz kültürlerinden çok Toros-Zagros eteklerindeki daha erken kültürlerle ilişkili bulunduğunu ortaya Zagros eteklerindeki daha erken kültürlerle ilişkili bulunduğunu ortaya koymuştur.koymuştur.

Hallan Çemi: Konumu ve Çevresel Özellikleri: Hallan Çemi: Konumu ve Çevresel Özellikleri: Sason Çayı'nın batı Sason Çayı'nın batı kıyısındaki Son Pleistosen döneme ait terasın üstünde, bu çayın kıyısındaki Son Pleistosen döneme ait terasın üstünde, bu çayın oluşturduğu dar vadi içindedir. Doğu Toros dağ silsilesinden doğan oluşturduğu dar vadi içindedir. Doğu Toros dağ silsilesinden doğan Sason Çayı, höyüğün yanından geçtikten sonra Dicle'ye karışmaktadır. Sason Çayı, höyüğün yanından geçtikten sonra Dicle'ye karışmaktadır. Höyük yaklaşık olarak 7 hektarlık bir alanı kaplayan 4.3 m yüksekliğinde Höyük yaklaşık olarak 7 hektarlık bir alanı kaplayan 4.3 m yüksekliğinde küçük bir tepedir. Etekleri yumuşak bir eğimle son bulmaktadır.küçük bir tepedir. Etekleri yumuşak bir eğimle son bulmaktadır.

Batman İline bağlı Kozluk ilçesi yakınlarındaki Batman İline bağlı Kozluk ilçesi yakınlarındaki Hallan ÇemiHallan Çemi Höyüğü’nde yapılan kazılar Mesolitik’ten Neolitik Çağ’a geçiş ya Höyüğü’nde yapılan kazılar Mesolitik’ten Neolitik Çağ’a geçiş ya da Neolitik Çağ’ın hiç bilinmeyen en erken evreleri konusunda da Neolitik Çağ’ın hiç bilinmeyen en erken evreleri konusunda yeni bilgiler sağlamıştır. yeni bilgiler sağlamıştır.

Hallan ÇemiHallan Çemi: : Araştırma ve Kazı: Araştırma ve Kazı: İlk İlk defa 1990 yılında Batman Barajı suları defa 1990 yılında Batman Barajı suları altında kalacak tarihi yerlerin altında kalacak tarihi yerlerin saptanması ve kurtarılması projesi saptanması ve kurtarılması projesi çerçevesi içinde M. Rosenberg ve H. çerçevesi içinde M. Rosenberg ve H. Togul tarafından bulunan höyükte, Togul tarafından bulunan höyükte, yüzey toplamasında yontma taş yüzey toplamasında yontma taş endüstrinin dışında bezemeli taş kaplar endüstrinin dışında bezemeli taş kaplar gibi ilginç buluntuların ele geçmesi gibi ilginç buluntuların ele geçmesi üzerine, M. Rosenberg yönetiminde üzerine, M. Rosenberg yönetiminde 1990-94 yılları arasında, ABD Delawere 1990-94 yılları arasında, ABD Delawere Üniversitesi, ODTÜ TEKDAM ve Üniversitesi, ODTÜ TEKDAM ve Diyarbakır Müzesi adına kurtarma Diyarbakır Müzesi adına kurtarma kazısı yapılmıştır. kazısı yapılmıştır.

Hallan ÇemiHallan Çemi: Kazılar : Kazılar höyüğün en üst kısmında höyüğün en üst kısmında geniş bir alanda, güney geniş bir alanda, güney kesiminde ise sondaj kesiminde ise sondaj denecek kadar küçük bir denecek kadar küçük bir kısımda gerçekleştirilmiştir. kısımda gerçekleştirilmiştir. Tepenin üzerindeki büyük Tepenin üzerindeki büyük açmada, ana toprağa kadar açmada, ana toprağa kadar inilmiştir.inilmiştir.

Hallan Çemi’de Erken Akeramik Neolitik yuvarlak ev

Hallan Çemi’den kömürleşmiş bademlerCharred almonds from Hallan Çemi

Hallan Çemi: Tabakalanma: Hallan Çemi: Tabakalanma: 1994 yılı kazı mevsimine kadar 1994 yılı kazı mevsimine kadar höyüğün Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ'a tarihlenen çekirdek höyüğün Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ'a tarihlenen çekirdek kısmında üç yapı evresi veya tabakanın var olduğu tespit kısmında üç yapı evresi veya tabakanın var olduğu tespit edilmiştir. Tepenin güney yamacındaki sondajda ise, az sayıda edilmiştir. Tepenin güney yamacındaki sondajda ise, az sayıda da olsa çanak çömlek parçası ortaya çıkmıştır.da olsa çanak çömlek parçası ortaya çıkmıştır.

Hallan Çemi’den 1000 yıl kadar sonra yerleşilmiş bulunan Çayönü Hallan Çemi’den 1000 yıl kadar sonra yerleşilmiş bulunan Çayönü Diyarbakr’ın Ergani ilçesi yakınlarında, Neolitik Çağ’ın tüm Diyarbakr’ın Ergani ilçesi yakınlarında, Neolitik Çağ’ın tüm dönemleriyle temsil edildiği bir höyüktür. dönemleriyle temsil edildiği bir höyüktür. Çanak çömleksiz Neolitik Dönem’e ait en alttaki kültür katı yapı Çanak çömleksiz Neolitik Dönem’e ait en alttaki kültür katı yapı türlerine göre yuvarlak planlı basit kulübelerden taş temelli, kerpiç türlerine göre yuvarlak planlı basit kulübelerden taş temelli, kerpiç duvarlı karmaşık yapılara değin sürekli bir gelişme gösterir ve 6 duvarlı karmaşık yapılara değin sürekli bir gelişme gösterir ve 6 evreye ayrılır.evreye ayrılır.M. Ö. 10200-8000 yılları arasına ait olan bu yapı kalıntıları bu dönem M. Ö. 10200-8000 yılları arasına ait olan bu yapı kalıntıları bu dönem için doğal görünebilecek basit barınaklar olmaktan çok, iyi için doğal görünebilecek basit barınaklar olmaktan çok, iyi tasarlanmış, kullanım ve yaşam alanları iyiden iyiye belirlenmiş ve tasarlanmış, kullanım ve yaşam alanları iyiden iyiye belirlenmiş ve kalıplaşmış bir geleneğin temsilcileridirler.kalıplaşmış bir geleneğin temsilcileridirler.Her evre belirli bir yapı tipiyle temsil edilmektedir. Bunlardan en eskisi Her evre belirli bir yapı tipiyle temsil edilmektedir. Bunlardan en eskisi ise Hallan Çemi’dekine benzer şekilde yuvarlak planlı yapılar ise Hallan Çemi’dekine benzer şekilde yuvarlak planlı yapılar evresidir.evresidir.Toprağa açılmış bir çukurun kamış ve daldan çamur sıvalı duvarlarla Toprağa açılmış bir çukurun kamış ve daldan çamur sıvalı duvarlarla örtülmesiyle oluşturulan bu yapılar bazen taş temelsiz, bazen de taş örtülmesiyle oluşturulan bu yapılar bazen taş temelsiz, bazen de taş temellidirler. Bu dönem M. Ö. 10200-9200 tarihlerine aittir. temellidirler. Bu dönem M. Ö. 10200-9200 tarihlerine aittir.

Yuvarlak planlı yapıların hemen üzerinde ızgara planlı yapılar Yuvarlak planlı yapıların hemen üzerinde ızgara planlı yapılar yer alır. Genellikle 11x6,5 m. kadar boyutlarındaki dikdörtgen yer alır. Genellikle 11x6,5 m. kadar boyutlarındaki dikdörtgen planlı bu yapıların en erken evresinde yine ahşap direklerle planlı bu yapıların en erken evresinde yine ahşap direklerle desteklenen çit ve çamur tekniğinde bir duvar sistemi desteklenen çit ve çamur tekniğinde bir duvar sistemi uygulanmış; tabanlar ise alttaki taş ızgaraların üzeri dallarla uygulanmış; tabanlar ise alttaki taş ızgaraların üzeri dallarla örtülüp çamur sıvanarak yapılmıştır. örtülüp çamur sıvanarak yapılmıştır.

Böylelikle önceki evredeki çukur ve doğrudan toprak Böylelikle önceki evredeki çukur ve doğrudan toprak üzerindekilerin aksine, altında devamlı bir hava akımı üzerindekilerin aksine, altında devamlı bir hava akımı sağlanmış, toprak zeminden yüksek yeni bir taban türüne sağlanmış, toprak zeminden yüksek yeni bir taban türüne geçilmiştir. Bu, nemin olumsuz etkilerinden korunulma geçilmiştir. Bu, nemin olumsuz etkilerinden korunulma yolunda atılmış bir mimari adımdır. Bu dönem M. Ö. 9200-yolunda atılmış bir mimari adımdır. Bu dönem M. Ö. 9200-9100 tarihlerine aittir.9100 tarihlerine aittir.

Izgara planlı yapıların üzerinde anıtsal nitelikli yapılarla Izgara planlı yapıların üzerinde anıtsal nitelikli yapılarla karakterize olunan iki evre bulunur. Bunlardan birinde ortaya karakterize olunan iki evre bulunur. Bunlardan birinde ortaya çıkarılan 12x10 m. boyutlarındaki geniş avlulu bir yapının üç çıkarılan 12x10 m. boyutlarındaki geniş avlulu bir yapının üç küçük odası içinde 295 kadar insan iskeletine rastlanmış ve küçük odası içinde 295 kadar insan iskeletine rastlanmış ve yapının ölü kültüyle ilişkili çeşitli işlemler için kullanıldığı yapının ölü kültüyle ilişkili çeşitli işlemler için kullanıldığı anlaşılmıştır.anlaşılmıştır.

Anıtsal yapıların üzerinde yeni bir evre başlar. Bu evrede ayrı Anıtsal yapıların üzerinde yeni bir evre başlar. Bu evrede ayrı ayrı bağımsız birimler halinde inşa olunmuş hücre planlı ayrı bağımsız birimler halinde inşa olunmuş hücre planlı yapılar söz konusudur. Taş temel üzerinde biçimlendirilmiş yapılar söz konusudur. Taş temel üzerinde biçimlendirilmiş kerpiç duvar ilk kez bu dönemde uygulamaya alınmış; kerpiç duvar ilk kez bu dönemde uygulamaya alınmış; yerleşmenin doğu kesiminde, olasılıkla en erken evreden beri yerleşmenin doğu kesiminde, olasılıkla en erken evreden beri var olan meydan yeniden düzenlenmiştir. var olan meydan yeniden düzenlenmiştir.

Boyu 50 m.’yi bulan bu alan dünyanın ilk kent meydanı olarak Boyu 50 m.’yi bulan bu alan dünyanın ilk kent meydanı olarak tanımlanabilir. Dikilitaşlarla süslü bu meydanın çevresini ise özel tanımlanabilir. Dikilitaşlarla süslü bu meydanın çevresini ise özel önemi olduğu anlaşılan büyük yapılar kuşatıyordu. Bunlardan en önemi olduğu anlaşılan büyük yapılar kuşatıyordu. Bunlardan en büyüğü 11x10 m. boyutlarındaydı ve terazzo denen bir tabanla büyüğü 11x10 m. boyutlarındaydı ve terazzo denen bir tabanla kaplıydı. Üstün teknik becerinin ürünü olan bu taban söndürülmüş kaplıydı. Üstün teknik becerinin ürünü olan bu taban söndürülmüş kireçle yapılmış ve beton sertliğindedir.kireçle yapılmış ve beton sertliğindedir.

Ölü kültü yapısı ile birlikte bu anıtsal binanın kültsel-törensel bir Ölü kültü yapısı ile birlikte bu anıtsal binanın kültsel-törensel bir işlev taşıdığı belirgindir. Meydandan batıya doğru uzaklaştıkça işlev taşıdığı belirgindir. Meydandan batıya doğru uzaklaştıkça evler küçülmekte ve daha yoksul insanların yaşadığı kesimlere evler küçülmekte ve daha yoksul insanların yaşadığı kesimlere varılmaktaydı. Bu görünümü ile yerleşmenin düzenli ve önceden varılmaktaydı. Bu görünümü ile yerleşmenin düzenli ve önceden tasarlanan biçimde kurulduğu ve sosyal bir farklılaşmanın tasarlanan biçimde kurulduğu ve sosyal bir farklılaşmanın bulunduğu belli olmaktadır ki, bunlar neolitik çağ için bulunduğu belli olmaktadır ki, bunlar neolitik çağ için beklenmeyecek olgulardır. Hücre Planlı Yapılar Evresi M. Ö. 8600-beklenmeyecek olgulardır. Hücre Planlı Yapılar Evresi M. Ö. 8600-8300 yılları arasına tarihlenir. 8300 yılları arasına tarihlenir.

Hücre planlı yapılar evresini, geniş odalı yapıların oluşturduğu Hücre planlı yapılar evresini, geniş odalı yapıların oluşturduğu 6. ve sonuncu evre izler. Burada eskinin törensel meydanı 6. ve sonuncu evre izler. Burada eskinin törensel meydanı önemini yitirip günlük kullanım alanına dönüşmüştür. Bu önemini yitirip günlük kullanım alanına dönüşmüştür. Bu dönem M. Ö. 8000-7500 (?) yılları arasına tarihlenir.dönem M. Ö. 8000-7500 (?) yılları arasına tarihlenir.

Çayönü en erken evresinden başlayarak ölüler yerleşme Çayönü en erken evresinden başlayarak ölüler yerleşme yerinde ve daha çok da taban altına ayaklar karna çekilmiş yerinde ve daha çok da taban altına ayaklar karna çekilmiş durumda (hoker) gömülmüşlerdir. Yanlarına önceleri yalnızca durumda (hoker) gömülmüşlerdir. Yanlarına önceleri yalnızca kırmızı renkte aşı boyası, sonraları ise öğütme taşı, yassı kırmızı renkte aşı boyası, sonraları ise öğütme taşı, yassı baltalar, boncuklar, kemik, boynuz, çakmaktaşı ya da baltalar, boncuklar, kemik, boynuz, çakmaktaşı ya da obsidyen aletler bırakılmıştır. Hücre Planlı Yapılar Evresinin obsidyen aletler bırakılmıştır. Hücre Planlı Yapılar Evresinin sonlarında yerleşme içi gömü geleneği yavaş yavaş sonlarında yerleşme içi gömü geleneği yavaş yavaş terkedilmiş ve cesetler iskan alanlarının dışına gömülmüştür. terkedilmiş ve cesetler iskan alanlarının dışına gömülmüştür.

Çayönü’nde ilk kez buğday, mercimekgiller ve köpek Çayönü’nde ilk kez buğday, mercimekgiller ve köpek evcilleştirilmiş, bunları koyun, keçi ve domuz izlemiştir. evcilleştirilmiş, bunları koyun, keçi ve domuz izlemiştir. Evcilleştirmenin yanında yabanıl sığır ve geyik gibi büyük Evcilleştirmenin yanında yabanıl sığır ve geyik gibi büyük memeli hayvanlar avlanmakta ve türlü yabanıl bitkiler memeli hayvanlar avlanmakta ve türlü yabanıl bitkiler toplanmaktaydı; ancak zamanla evcilleştirilmiş bitki ve toplanmaktaydı; ancak zamanla evcilleştirilmiş bitki ve hayvanlardan sağlanan besin yabanıl olanların yerini almaya hayvanlardan sağlanan besin yabanıl olanların yerini almaya başlamıştı. Böylelikle besin ekonomisiyle birlikte insan başlamıştı. Böylelikle besin ekonomisiyle birlikte insan yaşamının sürekli bir gelişim içinde geliştiği ortaya konulmuştur.yaşamının sürekli bir gelişim içinde geliştiği ortaya konulmuştur.

Çayönü halkı kilden küçük insan yontucukları ve hatta ev Çayönü halkı kilden küçük insan yontucukları ve hatta ev modelleri yapmış olmakla birlikte kili pişirerek çanak-çömlek modelleri yapmış olmakla birlikte kili pişirerek çanak-çömlek yapmayı bilmiyorlardı. Kap kacaklarını taştan ve olasılıkla yapmayı bilmiyorlardı. Kap kacaklarını taştan ve olasılıkla tahtadan oyuyorlar, zaman zaman da alçıdan yararlanıyorlardı. tahtadan oyuyorlar, zaman zaman da alçıdan yararlanıyorlardı.

Çayönü: Çayönü: Diyarbakır il Diyarbakır il merkezinin kuzeybatısında, merkezinin kuzeybatısında, Ergani'nin 7 km Ergani'nin 7 km güneybatısında, güneybatısında, Sesverenpınar (Hilar) Sesverenpınar (Hilar) Köyü'nün kuzey kesimindedir. Köyü'nün kuzey kesimindedir.

Çayönü:Çayönü: Konumu ve Çevresel Konumu ve Çevresel Özellikleri: Özellikleri: Neolitik Çağ Neolitik Çağ yerleşmesi ile ünlenen bu buluntu yerleşmesi ile ünlenen bu buluntu yeri, 4.5 m yüksekliğinde 160x350 yeri, 4.5 m yüksekliğinde 160x350 m boyutlarında yayvan bir m boyutlarında yayvan bir höyüktür. Tepenin güneyinden höyüktür. Tepenin güneyinden Boğazçay geçmektedir. Hem bu Boğazçay geçmektedir. Hem bu kaynak hem de yakın çevresindeki kaynak hem de yakın çevresindeki pınarlar burayı yurt yeri olarak pınarlar burayı yurt yeri olarak seçenlerin su ihtiyacını seçenlerin su ihtiyacını karşılamıştır. karşılamıştır.

ÇayönüÇayönü: : Araştırma ve Kazı: Araştırma ve Kazı: Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde İlk Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde İlk Üretimciliğe Geçiş Evresi'ni ve besi üretimci, tarımcı köy topluluklarının Üretimciliğe Geçiş Evresi'ni ve besi üretimci, tarımcı köy topluluklarının ilk yaşam şartlarını ortaya çıkarmak amacıyla İstanbul ve Chicago ilk yaşam şartlarını ortaya çıkarmak amacıyla İstanbul ve Chicago Üniversiteleri Güneydoğu Anadolu Tarihöncesi Araştırmaları Karma Üniversiteleri Güneydoğu Anadolu Tarihöncesi Araştırmaları Karma Projesi çerçevesi içinde, dünyaya tanıtılan Çayönü'ndeki kazı Projesi çerçevesi içinde, dünyaya tanıtılan Çayönü'ndeki kazı çalışmaları 1964 yılında başlamıştır.çalışmaları 1964 yılında başlamıştır.

ÇayönüÇayönü: Höyükte, 16 kazı mevsimi çalışılmıştır. Höyüğün 4.654 : Höyükte, 16 kazı mevsimi çalışılmıştır. Höyüğün 4.654 metrekaresi kazılmıştır. Kazı başkanlığı uzun yıllar R.J. Braidwood ve H. metrekaresi kazılmıştır. Kazı başkanlığı uzun yıllar R.J. Braidwood ve H. Çambel tarafından yürütülmüş, 1986'dan itibaren bu görevi M. Özdoğan Çambel tarafından yürütülmüş, 1986'dan itibaren bu görevi M. Özdoğan üstlenmiştir. Gene son yıllarda birçok bilim dallarından yerli ve yabancı üstlenmiştir. Gene son yıllarda birçok bilim dallarından yerli ve yabancı uzmanların projeye katılımları sağlanmıştır.uzmanların projeye katılımları sağlanmıştır.

Çayönü: Tabakalanma: Çayönü: Tabakalanma: Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ'dan Ortaçağ'a Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ'dan Ortaçağ'a kadar hemen hemen sürekli yerleşim gören ve muhtemelen orijinal kadar hemen hemen sürekli yerleşim gören ve muhtemelen orijinal konisinin günümüzden daha yüksek olduğu tahmin edilen höyükte, konisinin günümüzden daha yüksek olduğu tahmin edilen höyükte, Çanak Çömleksiz ve Çanak Çömlekli Neolitik Çağ, Kalkolitik Çağ, İlk Çanak Çömleksiz ve Çanak Çömlekli Neolitik Çağ, Kalkolitik Çağ, İlk Tunç Çağı, MÖ 2. bin yıl ve Demir Çağı, Ortaçağ kültürlerinin var Tunç Çağı, MÖ 2. bin yıl ve Demir Çağı, Ortaçağ kültürlerinin var olduğu, yüzeyde ele geçen çanak çömlek parçaları, maden, cüruf, olduğu, yüzeyde ele geçen çanak çömlek parçaları, maden, cüruf, yontma taş endüstrisi ve 14C örneklerine dayanılarak ileri sürülmektedir yontma taş endüstrisi ve 14C örneklerine dayanılarak ileri sürülmektedir

Biris MezarlığıBiris Mezarlığı: : Yeri: Yeri: Şanlıurfa il Şanlıurfa il merkezinin kuzeybatısındaki Bozova merkezinin kuzeybatısındaki Bozova İlçesi'nin yaklaşık 2 km güneyinde, İlçesi'nin yaklaşık 2 km güneyinde, Küçük Gölbaşı mevkiinde ve Biris Küçük Gölbaşı mevkiinde ve Biris Köyü'nün 4.5 km kuzeybatısındadır. Köyü'nün 4.5 km kuzeybatısındadır. Konumu ve Çevresel Özellikleri: Konumu ve Çevresel Özellikleri: Bu buluntu yerinin olduğu kısmen Bu buluntu yerinin olduğu kısmen kayalık yamacın üstündeki 120 x 25 kayalık yamacın üstündeki 120 x 25 m boyutlarındaki höyüğün, tepe üstü m boyutlarındaki höyüğün, tepe üstü ve doğu yamacı, yakınındaki Biris ve doğu yamacı, yakınındaki Biris Köyü'nün mezarlığı olarak kullanıldığı Köyü'nün mezarlığı olarak kullanıldığı için buluntu yerine Biris Mezarlığı için buluntu yerine Biris Mezarlığı (Küçük Gölbaşı) denmektedir. Bu (Küçük Gölbaşı) denmektedir. Bu yerin, konaklama yeri olarak yerin, konaklama yeri olarak seçilmesindeki en önemli özellik, seçilmesindeki en önemli özellik, çağdaş sulama göletini besleyen bir çağdaş sulama göletini besleyen bir pınarın yakınında olmasıdır.pınarın yakınında olmasıdır.

Biris Mezarlığı: Araştırma ve Kazı: İlk kez, Güneydoğu Anadolu Projesi çerçevesinde 1963 yılında yapılan yüzey araştırmasında bulunmuştur. Yüzey buluntularının ilginçliği hemen ertesi yıl burada bir kazı yapılmasını zorunlu hale getirmiştir. 1964 yılında başlayan bu kazı B. Howe yönetiminde bir ekiple 5 x 8 m ve 2 x 3 m boyutlarında iki açma ile yaklaşık 46 metrekarelik bir alanda gerçekleşmiştir.

Biris MezarlığıBiris Mezarlığı: : Buluntular: Buluntular: Yontma Taş: Diyarbakır Çayönü yerleşme Yontma Taş: Diyarbakır Çayönü yerleşme yerindeki Çanak Çömlek Öncesi Neolitik Çağ yontma taş endüstrisinden yerindeki Çanak Çömlek Öncesi Neolitik Çağ yontma taş endüstrisinden farklı bir endüstri ile karşılaşıldığı ileri sürülmektedir. Çok iyi cins, açık farklı bir endüstri ile karşılaşıldığı ileri sürülmektedir. Çok iyi cins, açık kahverengiden koyuya doğru değişen çakmaktaşından yapılma, çok kahverengiden koyuya doğru değişen çakmaktaşından yapılma, çok sayıda kalem ve kazıyıcı ve minik taş aletleri kapsayan bir endüstridir. sayıda kalem ve kazıyıcı ve minik taş aletleri kapsayan bir endüstridir. Çok az miktarda obsidyen de vardır.Çok az miktarda obsidyen de vardır.Yorum ve tarihleme: Yorum ve tarihleme: Bu buluntu topluluğu, Epipaleolitik'ten Neolitik'e Bu buluntu topluluğu, Epipaleolitik'ten Neolitik'e geçiş dönemine konulmuştur. Ayrıca, birkaç aletin tipolojik özelliklerine geçiş dönemine konulmuştur. Ayrıca, birkaç aletin tipolojik özelliklerine dayanarak Çanak Çömleksiz Neolitik B Evresi'ne tarihlendirilmektedir dayanarak Çanak Çömleksiz Neolitik B Evresi'ne tarihlendirilmektedir (düzeltilmemiş tarihlerle G. Ö. 9.600-8.000).(düzeltilmemiş tarihlerle G. Ö. 9.600-8.000).

Aşıklı Höyük: Aşıklı Höyük: Aksaray Aksaray İli'nin yaklaşık 25 km İli'nin yaklaşık 25 km güneydoğusundadır. güneydoğusundadır. Aksaray ili, Gülağaç Aksaray ili, Gülağaç İlçesi'ne bağlı Kızılkaya İlçesi'ne bağlı Kızılkaya Köyü sınırları içerisinde, Köyü sınırları içerisinde, köyün yaklaşık 1.5 km köyün yaklaşık 1.5 km güneyinde yer alır. güneyinde yer alır.

Aşıklı Höyük yerleşmesi, Kapadokya Bölgesi'nde, Hasan Dağ ve Aşıklı Höyük yerleşmesi, Kapadokya Bölgesi'nde, Hasan Dağ ve Melendiz Dağ silsilesinin çevrelediği çanak içinde, volkanik bir Melendiz Dağ silsilesinin çevrelediği çanak içinde, volkanik bir arazide, Ihlara Vadisi'nin kuzey başlangıcında, Melendiz Suyu'nun arazide, Ihlara Vadisi'nin kuzey başlangıcında, Melendiz Suyu'nun hemen kıyısında kurulmuştur. Doğu-batı yönünde 230 m, kuzey-hemen kıyısında kurulmuştur. Doğu-batı yönünde 230 m, kuzey-güney yönünde ise 150 m boyutlarındaki höyük, yaklaşık 15 m güney yönünde ise 150 m boyutlarındaki höyük, yaklaşık 15 m yüksekliktedir (Yükseltisi: 1.119 m). yüksekliktedir (Yükseltisi: 1.119 m).

Araştırma ve Kazı: Araştırma ve Kazı: Aşıklı Höyük ilk kez E. Gordon tarafından 1963 Aşıklı Höyük ilk kez E. Gordon tarafından 1963 yılında bulunmuş, bir yıl sonra 1964'te I. Todd tarafından geniş kapsamlı yılında bulunmuş, bir yıl sonra 1964'te I. Todd tarafından geniş kapsamlı bir yüzey araştırması yapılmıştır. Melendiz Suyu üstünde kurulan bir yüzey araştırması yapılmıştır. Melendiz Suyu üstünde kurulan Mamasun Baraj Gölü'nün su kotu yükseltildiğinde, kısmen baraj gölü Mamasun Baraj Gölü'nün su kotu yükseltildiğinde, kısmen baraj gölü sularıyla tahrip olacağından, 1989 yılında, İstanbul Üniversitesi, sularıyla tahrip olacağından, 1989 yılında, İstanbul Üniversitesi, Prehistorya Anabilim Dalı'ndan U. Esin başkanlığında kurtarma Prehistorya Anabilim Dalı'ndan U. Esin başkanlığında kurtarma kazılarına başlanmış, kazılar halen sürmektedir.kazılarına başlanmış, kazılar halen sürmektedir.

Tabakalanma: Tabakalanma: Höyükte 1989 yılında başlayan kazılar, Aşıklı Höyük Höyükte 1989 yılında başlayan kazılar, Aşıklı Höyük yerleşmesinin esasının tek bir kültür dönemine, Çanak Çömleksiz yerleşmesinin esasının tek bir kültür dönemine, Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ'a tarihlendiğini ortaya koymuştur. Devam etmekte olan Neolitik Çağ'a tarihlendiğini ortaya koymuştur. Devam etmekte olan kazılar sonucu, yerleşmede, şu an için üç tabaka saptanmıştır. Birinci kazılar sonucu, yerleşmede, şu an için üç tabaka saptanmıştır. Birinci tabaka, yüzey toprağının hemen altında, bozulmuş ve parçalar halinde tabaka, yüzey toprağının hemen altında, bozulmuş ve parçalar halinde ele geçen taban kalıntıları, kanallar ve çukurlarla temsil edilir. ele geçen taban kalıntıları, kanallar ve çukurlarla temsil edilir. Yerleşmenin ana tabakasını ise, en az 10 yapı katıyla ikinci tabaka Yerleşmenin ana tabakasını ise, en az 10 yapı katıyla ikinci tabaka oluşturmaktadır.oluşturmaktadır.

Sınırlı bir alanda, höyüğün kuzey yamacındaki basamaklı açmada 3 Sınırlı bir alanda, höyüğün kuzey yamacındaki basamaklı açmada 3 yapı evresiyle üçüncü tabaka, Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ'a aittir. yapı evresiyle üçüncü tabaka, Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ'a aittir. Yine aynı alanda dördüncü tabakaya girilmiştir. Bu alandaki çalışmalar Yine aynı alanda dördüncü tabakaya girilmiştir. Bu alandaki çalışmalar halen sürmektedir. Höyüğün dışında, güneyinde, yaklaşık 1.5 m halen sürmektedir. Höyüğün dışında, güneyinde, yaklaşık 1.5 m kalınlığında bir alüvyon dolgu altında ortaya çıkarılan yapılar ve kalınlığında bir alüvyon dolgu altında ortaya çıkarılan yapılar ve buluntular ise şimdilik Aşıklı'daki en eski yerleşmenin kalıntılarıdır.buluntular ise şimdilik Aşıklı'daki en eski yerleşmenin kalıntılarıdır.

Aşıklı HöyükAşıklı Höyük

Aşıklı HöyükAşıklı Höyük

Canhasan 3Konya Ovası'nda, Konya Ovası'nda, Karaman İli'nin 12 km Karaman İli'nin 12 km kadar kadar kuzeydoğusunda, Can kuzeydoğusunda, Can Hasan Köyü'nün 1.5 Hasan Köyü'nün 1.5 km kuzeyinde yer alır.km kuzeyinde yer alır.

Plüvyal bir gölün kurumasından sonra, bu gölün kıyısına kurulduğu saptanan Can Hasan III yerleşmesi, yaklaşık 100 m çapında ve 6 m'yi aşan yüksekliğe sahip bir höyüktür. 2.25 metresi toprak üstünde, 4.5 metresi toprak altında, bunun 2.50 metresi ise yer suyu içinde kalmaktadır.Plüvyal: Buzulların oluşmadığı bölgelerdeki uzun süreli ve aşırı yağışlara verilen isimdir.

Can Hasan III'de bulunan fauna kalıntılarına göre, yerleşme bir göl kıyısından ve ormanlık alandan çok, kuru ve otluk bir arazide yer almaktaydı; kömürleşmiş ağaç kalıntıları ise, bitki örtüsünün step ağırlıklı olduğunu, ormanlık alanların ancak akarsular boyunca bulunduğunu göstermektedir

Canhasan IIICanhasan IIIAraştırma ve Kazı: Araştırma ve Kazı: 1969 ve 1970 yıllarında D. French başkanlığında 1969 ve 1970 yıllarında D. French başkanlığında İngiliz Arkeoloji Enstitüsü tarafından kazılmıştır.İngiliz Arkeoloji Enstitüsü tarafından kazılmıştır.

Canhasan 3Canhasan 3Tabakalanma: Tabakalanma: Can Hasan III Can Hasan III höyüğü kesintisiz 7 yapı katıyla höyüğü kesintisiz 7 yapı katıyla Çanak Çömleksiz Neolitik Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ'a tarihlenir. Höyüğün Çağ'a tarihlenir. Höyüğün ortasında, Neolitik yapı katlarını ortasında, Neolitik yapı katlarını tahrip eden Osmanlı Dönemi'ne tahrip eden Osmanlı Dönemi'ne ait bir çukur yer alır. Ayrıca ait bir çukur yer alır. Ayrıca yüzey toprağı içerisinde karışık yüzey toprağı içerisinde karışık halde çok ilkel çanak çömlekler halde çok ilkel çanak çömlekler bulunmuştur.bulunmuştur.

Can Hasan III Çanak Çömleksiz Can Hasan III Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ yerleşmesi, hafiri Neolitik Çağ yerleşmesi, hafiri French tarafından günümüzden French tarafından günümüzden 8.400/8.500 yıl öncelerine 8.400/8.500 yıl öncelerine tarihlendirilmektedir. Ele geçen tarihlendirilmektedir. Ele geçen bitki ve hayvan kalıntılarına göre, bitki ve hayvan kalıntılarına göre, Can Hasan III topluluğunun besin Can Hasan III topluluğunun besin ekonomisini tarıma alınmış bitkiler ekonomisini tarıma alınmış bitkiler ve sürü hayvanlarından özellikle ve sürü hayvanlarından özellikle sığır ve koyun/keçi eti sığır ve koyun/keçi eti oluşturmaktadır. Bitişik düzendeki oluşturmaktadır. Bitişik düzendeki çoğulgan mimarisiyle ilginç bir çoğulgan mimarisiyle ilginç bir yerleşme düzenine sahip Can yerleşme düzenine sahip Can Hasan III, İç Anadolu'nun kazılarla Hasan III, İç Anadolu'nun kazılarla ortaya çıkarılmış az sayıdaki ortaya çıkarılmış az sayıdaki Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ yerleşmelerinden biridir. yerleşmelerinden biridir.

HacılarHacılarBurdur'un 26.5 km Burdur'un 26.5 km kadar güneybatısında, kadar güneybatısında, Hacılar Köyü'nün 1.5 Hacılar Köyü'nün 1.5 km batısında yer alır. km batısında yer alır.

SuberdeSuberde Konya il merkezinin Konya il merkezinin güneybatısında, Seydişehir güneybatısında, Seydişehir İlçesi'nin 11 km İlçesi'nin 11 km güneydoğusunda, Suberde güneydoğusunda, Suberde Köyü'nün 500 m doğusundadır. Köyü'nün 500 m doğusundadır. Konumu ve Çevresel Konumu ve Çevresel Özellikleri: Özellikleri: Suğla Gölü'nün Suğla Gölü'nün kuzeybatı kıyısında 700 m kuzeybatı kıyısında 700 m uzunluğunda, 70 m genişliğinde, uzunluğunda, 70 m genişliğinde, göl yüzeyinden 30 m göl yüzeyinden 30 m yükseklikteki ince uzun kalker bir yükseklikteki ince uzun kalker bir yükseltinin üzerinde yer alan yükseltinin üzerinde yer alan höyük, 3.5-4 m kalınlığında kültür höyük, 3.5-4 m kalınlığında kültür toprağına sahiptir.toprağına sahiptir.

SuberdeSuberdeAraştırma ve Kazı: Araştırma ve Kazı: 1963 yılında R. Solecki tarafından tespit edilmiş, 1963 yılında R. Solecki tarafından tespit edilmiş, 1964-65 yılları içinde de J. Bordaz yönetiminde kazılmıştır. Solecki'nin 1964-65 yılları içinde de J. Bordaz yönetiminde kazılmıştır. Solecki'nin araştırmasında, özellikle yöredeki diğer buluntu yerlerine göre farklı araştırmasında, özellikle yöredeki diğer buluntu yerlerine göre farklı yontma taş endüstrisi ile ilgi çekmiş olan bu höyükteki yüzey yontma taş endüstrisi ile ilgi çekmiş olan bu höyükteki yüzey toplamasının, sistemli bir şekilde gerçekleştirildiği anlaşılmaktadır. toplamasının, sistemli bir şekilde gerçekleştirildiği anlaşılmaktadır. Bordaz tarafından yapılan arkeolojik kazı ise daha çok höyüğün doğu Bordaz tarafından yapılan arkeolojik kazı ise daha çok höyüğün doğu kesiminde gerçekleştirilmiştir.kesiminde gerçekleştirilmiştir.

Tabakalanma: Tabakalanma: Bordaz yönetiminde Bordaz yönetiminde yapılan kazıda, üç tabaka bulunduğu yapılan kazıda, üç tabaka bulunduğu bildirilmektedir: bildirilmektedir: I. Tabaka:I. Tabaka: (Yüzey tabakası) Osmanlı, (Yüzey tabakası) Osmanlı, Bizans, Roma, Hellenistik, Frig Bizans, Roma, Hellenistik, Frig Dönemi ve Tunç Çağları Dönemi ve Tunç Çağları II. Tabaka:II. Tabaka: Üst Prehistorik Üst Prehistorik Tabaka/Çanak Çömleksiz Neolitik Tabaka/Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ Çağ III.Tabaka:III.Tabaka: Alt Prehistorik Alt Prehistorik Tabaka/Çanak Çömleksiz Neolitik Tabaka/Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ Çağ IV. Tabaka:IV. Tabaka: Anakaya/Steril toprak. Anakaya/Steril toprak.

Beçene/ZıvraBeçene/ZıvraSelçuklu İlçesi’ne bağlı Biçer (Beçene) Köyü’nün 2 km. güneyinde yer Selçuklu İlçesi’ne bağlı Biçer (Beçene) Köyü’nün 2 km. güneyinde yer alan höyük 300x200x40 boyutlarındadır. Araştırma bölgemizin alan höyük 300x200x40 boyutlarındadır. Araştırma bölgemizin merkezinde yer alan Zıvra Höyük, Konya Ovası’nın batı sınırını oluşturan merkezinde yer alan Zıvra Höyük, Konya Ovası’nın batı sınırını oluşturan Bozdağlar’ı geçtikten sonra Batı Anadolu’ya uzanan bir köprü başı Bozdağlar’ı geçtikten sonra Batı Anadolu’ya uzanan bir köprü başı gibidir. gibidir.

Beçene/ZıvraBeçene/ZıvraBurada Neolitik, İTÇ, Geç Demir ve Hellenistik dönemlere ait buluntulara Burada Neolitik, İTÇ, Geç Demir ve Hellenistik dönemlere ait buluntulara rastlanmaktadır. Höyükte bol miktarda obsidyen parçası tespit edilmiştir. rastlanmaktadır. Höyükte bol miktarda obsidyen parçası tespit edilmiştir. Höyüğün 50 m. güneyinde yayvan bir şekilde genişleyen 200x200x5 Höyüğün 50 m. güneyinde yayvan bir şekilde genişleyen 200x200x5 boyutlarında ikinci bir höyükleşme bulunmaktadır. Obsidyen parçaları bu boyutlarında ikinci bir höyükleşme bulunmaktadır. Obsidyen parçaları bu alanda ve kuzeye doğru yayılan bir alanda tespit edilebilmektedir. Zıvra, alanda ve kuzeye doğru yayılan bir alanda tespit edilebilmektedir. Zıvra, bölgede Boncuklu’dan sonra en yoğun obsidyen malzemeleri veren bölgede Boncuklu’dan sonra en yoğun obsidyen malzemeleri veren yerleşmedir.yerleşmedir.

Boncuklu ve Zıvra Boncuklu ve Zıvra obsidyenleriobsidyenleri

Cafer Höyük: Yeri: Cafer Höyük: Yeri: Malatya il Malatya il merkezinin yaklaşık olarak 40 km merkezinin yaklaşık olarak 40 km kuzeydoğusunda, aynı adlı köyün kuzeydoğusunda, aynı adlı köyün hemen yanındadır. Günümüzde hemen yanındadır. Günümüzde Karakaya Baraj Gölü suları Karakaya Baraj Gölü suları altında kalan höyüğe, Malatya-altında kalan höyüğe, Malatya-Elazığ karayolundan Cafer Elazığ karayolundan Cafer Köyü'ne giden köy yolu ile Köyü'ne giden köy yolu ile ulaşmak mümkündü. ulaşmak mümkündü. Konumu ve Çevresel Konumu ve Çevresel Özellikleri: Özellikleri: Değirmendere'nin Değirmendere'nin Fırat Nehri'ne kavuştuğu yerde, Fırat Nehri'ne kavuştuğu yerde, yaklaşık olarak 150 x 28 yaklaşık olarak 150 x 28 boyutlarında doğu-batı yönünde boyutlarında doğu-batı yönünde uzanan söbe (oval) biçimli yayvan uzanan söbe (oval) biçimli yayvan bir höyüktü. bir höyüktü.

Cafer Höyük

Cafer Höyük

Cafer Höyük: Araştırma ve Kazı: Cafer Höyük: Araştırma ve Kazı: Karakaya Karakaya Baraj Gölü altında kalacak yerleşmeleri Baraj Gölü altında kalacak yerleşmeleri tespit ve kurtarma amacıyla M. Özdoğan tespit ve kurtarma amacıyla M. Özdoğan başkanlığında gerçekleştirilen yüzey başkanlığında gerçekleştirilen yüzey araştırması sırasında bulunmuştur. 1979-86 araştırması sırasında bulunmuştur. 1979-86 yılları arasında ise, Fransız Ulusal Bilimsel yılları arasında ise, Fransız Ulusal Bilimsel Araştırma Merkezi (CNRS) adına, J. Cauvin Araştırma Merkezi (CNRS) adına, J. Cauvin yönetiminde kazılmıştır. Karakaya Barajı'nın yönetiminde kazılmıştır. Karakaya Barajı'nın sularının höyüğü basması ile Cafer Höyük sularının höyüğü basması ile Cafer Höyük günümüzde tamamen su altında kalmıştır.günümüzde tamamen su altında kalmıştır.

Cafer HöyükCafer HöyükTabakalanma: Tabakalanma: Çanak Çömleksiz Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ yerleşmesinin yanısıra 1979 Neolitik Çağ yerleşmesinin yanısıra 1979 yılında İlk Tunç Çağı'na ait buluntuların yılında İlk Tunç Çağı'na ait buluntuların da olduğu ileri sürülmektedir. Ayrıca da olduğu ileri sürülmektedir. Ayrıca Ortaçağ'a tarihlenen parçalar da az Ortaçağ'a tarihlenen parçalar da az sayıda bulunmaktadır. Kazı ekibi, sayıda bulunmaktadır. Kazı ekibi, tepenin üstünde doğu ve batı kısmında tepenin üstünde doğu ve batı kısmında iki büyük açma, bunları birleştiren 40 m iki büyük açma, bunları birleştiren 40 m uzunluğunda bir koridor açması ile uzunluğunda bir koridor açması ile tepenin tabakalanmasını ve yerleşme tepenin tabakalanmasını ve yerleşme düzenini olabildiğince ortaya çıkartmıştır. düzenini olabildiğince ortaya çıkartmıştır. Özellikle 50 metrekarelik doğu Özellikle 50 metrekarelik doğu açmasında ana toprağa kadar inilerek açmasında ana toprağa kadar inilerek kesin bir tabakalanma saptanabilmiştir. kesin bir tabakalanma saptanabilmiştir. Batı açması ise daha geniş bir alanda Batı açması ise daha geniş bir alanda 310 metrekarelik bir alanda kazılmıştır.310 metrekarelik bir alanda kazılmıştır.

Göbekli TepeGöbekli TepeYeri: Yeri: Şanlıurfa il merkezinin Şanlıurfa il merkezinin 15 km kuzeydoğusunda, 15 km kuzeydoğusunda, Karaharabe (Örencik) Karaharabe (Örencik) Köyü'nün 2.5 km Köyü'nün 2.5 km kuzeydoğusunda yer kuzeydoğusunda yer almaktadır. almaktadır.

Konumu ve Çevresel Özellikleri: Konumu ve Çevresel Özellikleri: Göbekli Tepe Ziyareti olarak adı Göbekli Tepe Ziyareti olarak adı geçen buluntu yeri adını bu mevkiide bulunan taş yatır mezarından geçen buluntu yeri adını bu mevkiide bulunan taş yatır mezarından almaktadır. Burası kenarları sarp bir sel yatağının doğusunda almaktadır. Burası kenarları sarp bir sel yatağının doğusunda kuzeybatıdan güneydoğuya doğru uzanan kireçtaşı sırtın üzerinde yer kuzeybatıdan güneydoğuya doğru uzanan kireçtaşı sırtın üzerinde yer alan, aralarında hafif çökmeler olan kırmızı toprak yükseltiler alan, aralarında hafif çökmeler olan kırmızı toprak yükseltiler topluluğudur. Bu tepeciklerin kapladığı alanın tüm çapı 150 m'dir. topluluğudur. Bu tepeciklerin kapladığı alanın tüm çapı 150 m'dir. Batısından yazları günümüzde kuruyan bir dere geçen bu yerleşme Batısından yazları günümüzde kuruyan bir dere geçen bu yerleşme yerinin yakınında tatlı su kaynağı bulunmamaktadır.yerinin yakınında tatlı su kaynağı bulunmamaktadır.

Göbekli TepeGöbekli Tepe

Göbekli Tepe: Araştırma ve Kazı: İlk kez 1963 yılında İstanbul ve Chicago Üniversiteleri Güneydoğu Anadolu Tarihöhcesi Araştırmaları Karma Projesi çerçevesinde gerçekleştirilen yüzey araştırmasında bulunmuştur. Yontma taş endüstrisinin örnekleri daha çok sırtın üzerinden ve sırtın otluk olan batı yamacından toplanmıştır.

Göbekli Tepe: Burası, 1963 yılı yüzey araştırmasında toplanan buluntulara göre Biris Mezarlığı ve Söğüt Tarlası ile birlikte, Şanlıurfa yöresinde kayda değer buluntu yerleri arasında sayılmıştır. 1995 yılında ise Şanlıurfa Müzesi Müdürü A. Mısır ile İstanbul Alman Arkeoloji Enstitüsü'nden H. Hauptmann başkanlığında, Almanya Heidelberg Üniversitesi Tarihöncesi Enstitüsü'nün ortak projesi olarak kazı çalışmalarına başlanmıştır.

Göbekli Tepe’de insan ve hayvan tasvirleri bulunmaktadır (yılan, akrep, yabani kuş, bir tablasal levhaya yapılmış muhtemelen timsahı temsil eden bir sürüngen kabartması ile ağzı açık, dişleri korkutucu bir şekilde betimlenen bir canavar kafası)

Göbekli Tepe: Tabakalanma: Güneydoğu Anadolu'nun önemli Neolitik Çağ yerleşmeleri arasında sayılan bu yerin, İlk Üretimciliği Geçiş Evresi'nin ilk aşamalarını gösteren bir merkez olduğu, bilimsel arkeolojik kazıların başlaması ile anlaşılmıştır. Sürmekte olan kazılarda Göbekli Tepe'nin şimdilik en az beş yapı katına sahip olduğu saptanmıştır.

1-Haradum, 2-Meskene (Emar et Balis), 3-Mureybet, 4-Şeyh Hassan, 5-Jerf el Ahmar, 6-Dja'de, 7-Shioukh Faouqâni, 8-Belkıs (Zeugma), 9-Horum Höyük, 10-Cafer Höyük, 11-Mashnaqa