aktobe-orleu.kz · 2019-05-02 · 2 МАЗМҰН Ы - СОДЕРЖАНИЕ «Актобе-Өрлеу»: информационный обзор событий

1

2

МАЗМҰН Ы - СОДЕРЖАНИЕ

«Актобе-Өрлеу»: информационный обзор событий.............................................................

Тайжанов А. Рухани жаңғыру тұсындағы білім беру проблемалары........................................................

Уразымбетова А.Б., Меңдеш Г.Ж., Садуов Қ.

Жаңартылған білім берудің тиімділігі мен ерекшелігі........................................................

Бухарбаев Б.К.

Здоровьесберегающие технологии как фактор эффективного образования......................

Балапанова Ж., Сарсекенова А.

ІТ саласын дамыту - робототехниканы білім беруде қолдану............................................

Жубауова Жанар Рзабекқызы

Біліктілік арттыру жұмыстарын құзырлылық амал тұрғысынан ұйымдастыру және

мұғалімдердің кәсіби құзырлылықтарын қалыптастыру жолдары......................................

Қаплиева А.Қ.

Рухани жаңғыру – қоғамдағы сананың жаңаруы..................................................................

Бақтыбаева Қ.Ж.

Мектепке дейінгі жастағы балаларды шығармашылық дамытудағы жаңаша

мүмкіндіктер.............................................................................................................................

Егизова Н.М., Кайбалдиева Б.Т.

Технологияларды қолдану......................................................................................................

Ердаулетова Г.Қ., Жаканова Г.Т.

Оқушылардың шығармашылық жұмыс істеу қабілетін ашу...............................................

Ибатулина Р.А.

PIRLS-2016 Халықаралық негізгі зерттеуінің жүргізілуіне байланысты

оқушылардың оқу сауаттылығын дамыту.............................................................................

Кадралина Ш.К.

Инновациялық білім беру жүйесінде жаңа технологияларды қолдану ерекшеліктері.....

Кульгарашева Г.Ж.

Дарынды оқушылармен жұмыстың инновациялық бағыттары..........................................

Сактаганова Р.Б.

Инновациялық технологиялардың мәні және оларды мектепте пайдаланудың

негіздері....................................................................................................................................

Шамшетова Р.Ө.

Аула клубы қызметін жетілдірудегі белсенді оқыту әдістерінің рөлі................................

Шаштыгарина С.М., Займолдина Ж.Г.

Бастауыш сынып оқушыларының оқылым машығын дамыту жолдары.........................

Бақтыбаева Н.Ш.

Гүлді қиял ................................................................................................................................

Құсейнов Р.С.

Дене тәрбиесі сабағында оқушыларға тиімді әдіс-тәсілдерді қолданудың ерекшеліктері

Құсейінов С.Ә., Жақанова Б.К. Оқушылардың шығармашылығын арттыруда Шоқан Уәлихановтың суырыпсалма

өнері жайындағы ойлары.........................................................................................................

6

10

13

16

18

20

23

24

26

28

31

34

36

39

43

45

49

51

54

Білім сапасын жақсарту жолдары

Педагогикалық зерттеу: ізденіс пен тәжірибе

3

Козбахова А.Қ., Узакбаева Р.У., Жалмаханова А.К.

Оқытудағы жаңа әдістерін оқу үрдісінде пайдалану.............................................................

Айтжанова А.

Қиын оқушылармен және ата-аналармен өткізілетін жұмыс ерекшелігі...........................

Айтұрсынова П.Т.

Баланы ерте жастан дамытудағы инновациялық технологияның

халық педагогикасымен байланысы.......................................................................................

Молдашева М.С.

Сенсорлық тәрбиенің ерекшеліктері......................................................................................

Нурбергенова А.М.

Кітап – сарқылмас қазына.......................................................................................................

Өскінбаева Ж.С.

Қыз өссе елдің көркі................................................................................................................

Изтлеуова А.А.

Қысқа мерзімді жоспар............................................................................................................

Култаева Л.А.

«Өзін-өзі тану» 11 - класс сабақ жоспарының үлгісі.............................................................

Абубакирова А.К.

Сандар жиынтығын құрау.......................................................................................................

Әжікерейқызы М.

Түзу мен шеңбердің өзара орналасуы.....................................................................................

Алтыбаева У.Е.

Иррационал теңдеулер.............................................................................................................

Аманбекова Б.

Сан есімдерді қайталау............................................................................................................

Аметова А.Д.

Ауа қысымы және желдер.......................................................................................................

Байпақова А.Х.

Ыбырай шығармашылығындағы еңбек, адемгершілік тақырыбы.......................................

Башеева Г.Д.

Абылай хан тұсындағы қазақ хандығы...................................................................................

Бекенова А.Б.

Сан есімнің түрлері: есептік сан есім......................................................................................

Бекенова Р.Ж.

Двойная роль букв е, ё, ю, я......................................................................................................

Бекитова А.Т.

Гидросфера және оның құрамдас бөліктері, қасиеттері. Дүниежүзілік су айналымы.......

Бекмуратова Т.А.

Ә.Тәжібаев «Сырдария»..........................................................................................................

Бухарбаева С.М.

The theme: the best of the best....................................................................................................

Елубаева А.К.

Аққаланың қысқы қызықтары................................................................................................

57

63

66

70

72

77

80

83

85

87

89

90

91

95

97

99

101

102

104

105

107

Мектептегі тәрбие

Ұстаз тәжірибесінен

4

Есалина Г.Б.

Еліміздің еркіндігі – тәуелсіздік.............................................................................................

Жакупова К.Ж.

Жайықтың жампоз ақындары (қазіргі балалар әдебиетінің өкілдері)..................................

Жалғасова Қ.С.

Тайпалық одақтар мен ежелгі мемлекеттер (сақ, үйсін, қаңлы, ғұн)..................................

Жарбакиева Г.

Іскерлік қарым-қатынас ерекшеліктері, тиімділік шарттары..............................................

Жұбаныш А.Б.

Ғұндар.......................................................................................................................................

Жұмағалиева А.Ж.

Сын есімнің шырайлары: жай шырай....................................................................................

Жұмырова Г.С.

Етістікті бекіту сабағы.............................................................................................................

Ибраева Б.З.

Абайдың «Он жетінші қарасөзі» ...........................................................................................

Искалиева Ш.З.

Занятие по проекту на тему «Одежда»..................................................................................

Калдыбаева Ж.М.

Путешествие.............................................................................................................................

Калиева Ж. К. Словосочетание. Предложение...............................................................................................

Куанышова Л.Ж.

Ядро, оның құрылысы және қызметі. Ядроның жетекші рөлі............................................

Қошаман А.Е.

Қошақан пішінін мақтадан жапсырып жасау........................................................................

Махатова Г.С.

Дара және күрделі сан есімдер................................................................................................

Меңдібаева Б.Қ.

Қазақтардың орта азиялық хандықтар мен патша үкіметіне қарсы көтерілістері.............

Мұқашева Н.А.

Жиындардың қиылысуы және бірігуі....................................................................................

Нурсултанова С.Ж.

«Қ дыбысы және әрпі».............................................................................................................

Нұрымбетова Г.

Б.Майлин «Күлпаш»................................................................................................................

Сапарова У.

Музыкалық іс-шараларды өткізу барысында музыка мұғалімінің хор өнері мен

орындаушылықты насихаттауы..............................................................................................

Сариева М.А.

Ас адамның арқауы..................................................................................................................

Суйесинова А.А.

Үй жануарлары.........................................................................................................................

Төкешова Г.М.

Ормандағы достарға көмек.....................................................................................................

Тулеубаева Ж.А.

Соғыстан кейінгі елдің әлеуметтік-экономикалық жағдайы...............................................

109

111

113

115

117

120

123

125

128

130

131

133

134

135

138

140

143

144

145

149

151

152

154

5

Умбетова Н.Т.

Қазақ тілін үйренейік...............................................................................................................

Утешова А.Ш.

2,3,4,5, сандарының құрамы....................................................................................................

Хайрашева Б.Д.

Азық-түлік сатып аламыз........................................................................................................

Шахарова А.Т.

Жапония....................................................................................................................................

Назарбаева Р.К.

Библиографиялық дайджест....................................................................................................

Шынтасова Г.Е.

Библиографический дайджест ...............................................................................................

156

157

159

162

164

168

6

«АКТОБЕ-ӨРЛЕУ»: ИНФОРМАЦИОННЫЙ ОБЗОР СОБЫТИЙ

За истекший период – октябрь-ноябрь-декабрь месяцы жизнь Актюбинского филиала

НЦПК «Өрлеу» была насыщенной и полной значимых событий. Корпоративная культура

орлеуовцев всегда отличается особым творческим духом, которая поддерживается в

повседневной жизни всех региональных институтов «Өрлеу».

Истекший период был ознаменован главным событием всех орлеуовцев – 5-летним

юбилеем «Өрлеу». В контексте празднования юбилея и подведения итогов деятельности были

организованы мероприятия республиканского и регионального уровней. Среди них –

региональный онлайн-семинар «Новые ориентиры и направления в деятельности библиотек

образовательных организаций»; республиканские конкурсы среди педагогов и региональных

филиалов «Өрлеу» на выявление лучших собственных разработок, видеороликов о

деятельности Института, лучших лекторов «Өрлеу», лучших ІТ-педагогов.

Октябрь начинался с мероприятий, посвященных Всемирному дню учителя (World

Teacher‘s Day) – Институтом было организовано праздничное мероприятие «От сердца к

сердцу» для ветеранов образования и педагогов области. Чествование ветеранов Института –

лучшая корпоративная традиция. Для стимулирования педагогического труда и повышения

имиджа учителей почетными грамотами были награждены победители областного фестиваля

педагогических креатив-проектов, а также почетные работники Института, которые также

были отмечены путевками в санаторий «Мерке» от Актюбинской областной организации

отраслевого профсоюза работников образования.

Подводились итоги Республиканского конкурса «Лучший преподаватель Өрлеу –

2017» (г.Астана). Особые поздравления были адресованы руководителю Центра уровневых

программ, тренеру программы «Эффективное обучение», к.пед.н. Е.С.Давлеткалиевой,

занявшей ІІ место. В конкурсе принимали участие ППС всех 17 филиалов НЦПК «Өрлеу».

Под руководством тренера А.С.Сугурбаевой проводились курсы повышения

квалификации для учителей казахского языка и литературы общеобразовательных школ

«Білім беру мазмұнын жаңарту жағдайында қазақ тілі мен әдебиеті пәні бойынша оқыту

үдерісін жобалау».

Состоялась диалоговая площадка «Обновленная программа образования: на пути к

творчеству и мастерству» на базе Назарбаев Интеллектуальной Школы, в котором приняли

участие старшие преподаватели кафедр, тренеры робототехники С.К.Сулейменова,

Р.Т.Абдиров, М.Ш.Нурмуханбетова, учителя информатики и робототехники НИШ, слушатели

курса «Основы робототехники». Участники диалоговой площадки обсуждали эффективные

модели развития робототехники в образовательных организациях, варианты организации

методической работы и успешной практики педагогов в области развития научно-

технического творчества детей.

Вопросы реализации обновленного содержания образования продолжают быть в

актуальной повестке Института. Так, на базе СШ №57 проведен семинар для учителей-

экспериментаторов на тему «Профессиональный рост педагога в условиях обновления

содержания образования – требование времени»; совместно с партнерами – учебно-

образовательным комплексом «Сымбат» организован семинар на тему «Обновление

содержания образования – ответ на вызовы школы XXI века». Сертифицированные

тренеры К.З. Сансызбаева и Г.К. Жапакова актуализировали проблемы мотивации учащихся,

перехода на SMART-обучение, создания в школе безопасной образовательной среды,

стимулирующей развитие нравственно-духовных качеств личности: самопознания,

самоопределения и саморегуляции; на базе Каргалинской КСШ им. М. Арына г.Актобе

проведен областной семинар-практикум «Особенности изучения математических

7

дисциплин в обновленной образовательной программе в 5-7 классах»; проведен

областной семинар-практикум «Современный урок казахского языка в рамках

обновленной модели образования»; в рамках курсов повышения квалификации на базе СШЛ

№25 г. Актобе организован областной семинар «Методическая копилка учителей истории

по внедрению обновленного содержания образования»; для учителей русского языка и

литературы области организован областной семинар «Критериальное оценивание на

уроках русского языка»; в СШГ №32 им. М.Курмангалиевой г.Актобе состоялся областной

семинар «Обновленная программа образования: успешный путь к будущему», цель

семинара: совершенствование педагогического мастерства и активизация творческой

деятельности учителей в овладении инновационными технологиями в рамках обновления

содержания образования; областной семинар «Совершенствование педагогического

мастерства учителей начальных классов в рамках обновления содержания

образования»; на базе СШЛ №23 г. Актобе проведен областной семинар для учителей

казахского, русского и английского языков на тему «Использование интерактивного

обучения в условиях обновленного содержания образования»; круглый стол

«Повышение функциональной грамотности учащихся посредством информационно-

коммуникационных технологий» осветил вопросы использования ИКТ в учебном процессе,

которые позволяют обеспечить повышение качества учебного процесса и повысить

функциональную грамотность учащихся в рамках обновленной программы образования РК;

на базе СШГ №17 г. Актобе проведён областной семинар для учителей казахского, русского

и английского языков «Формирование предметных и коммуникативно-языковых

компетенций обучающихся в условиях обновления содержания образования».

Важным методическим мероприятием была встреча педагогической общественности и

авторов учебников по обновленному содержанию образования 3-их, 6-ых и 8-ых классов.

Для педагогов дошкольных организаций области проведен областной семинар-

практикум «Проектирование учебного занятия по развитию творческих способностей у

детей младшего возраста», на базе ДО №7 «Арман» г. Актобе; областной семинар-

практикум «Проектирование образовательного процесса в дошкольной организации в

соответствии с новой общеобразовательной Типовой программой» с участием

дошкольного образовательного центра «Нектар» г.Актобе.

Стартовал областной этап Республиканского конкурса «SMART-педагог Өрлеу: путь

к профессиональному успеху» для учителей школ и преподавателей колледжей.

Организаторами конкурса выступили АО «Национальный центр повышения квалификации

«Өрлеу» и «Microsoft Kazakhstan». Преподаватель спецдисциплин Актюбинского

строительно-монтажного колледжа М.Е.Курманова заняла ІІ место на уровне республики.

В рамках Республиканской акции «Одна страна – одна книга» в читальном зале

библиотеки Института проведена литературная панорама «Әдебиет айдынындағы жарық

жұлдыз», посвященная творчеству казахского поэта-демократа С.Торайгырова.

В целях формирования фондов библиотек новых школ города Институт объявил о

благотворительной акции «Подари библиотеке книгу!», в которой приняли участие

сотрудники и ППС. Акция продолжается и ждет всех желающих подарить книгу!

Совместно с Республиканским ОО «Казахстанская Федерация образовательной и

спортивной робототехники «КазРоботикс», региональным научно-практическим центром

дополнительного образования «Актобе-Дарын», Актюбинской областной организацией

Казахстанского отраслевого профессионального союза работников образования и науки в

октябре был организован областной конкурс креатив-робопроектов. Конкурс проводился с

целью популяризации научно-технического творчества учащихся и их руководителей

среднего, дополнительного и профессионального технического образования, а также

8

определение уровня их инженерных способностей в использовании геоинформационных

систем, цифровых лабораторий и виртуальных конструкторов.

Формирование корпоративного духа как важный фактор успеха – явился главной идеей

тренинговой коучинг-школы «Психолого-педагогическое сопровождение

профессионального развития педагога». Итоги тренинга свидетельствовали о

положительном имидже социально-мобильного педагога и сотрудника, способного успешно

конкурировать и поддерживать имиджевый бренд «Өрлеу» в сфере предоставления

образовательных услуг.

Вопросы модернизации казахского языка, этапы перехода на латинскую графику нашли

отражение в целом ряде мероприятий Института – круглых столах с участием ученых

республики и региона, публикациях, телепрограммах и интервью.

Впервые в регионе по инициативе Акимата Актюбинской области был проведен Слёт

сельских женщин, на котором актуализировались вопросы положения и поддержки женщин,

семьи, воспитания детей. Институт принимал активное участие в лице ученых и

руководителей.

Проблемы языкового образования и полиязычной личности рассматривались

Институтом на круглом столе «Стратегии развития полиязычного образования», в работе

которого приняли участие творчески работающие учителя, а также физики, химики, биологи

и информатики. А с 1 по 24 ноября т.г. в рамках курсов, проводимых для учителей химии,

биологии, информатики и физики на английском языке, Актобе-Өрлеу встретил носителей

языка Evangelia Kouri и Ioanne Tereza Stournara. Так, лекторы – носители языка в течение

месяца работали в стенах Института и дали хороший импульс для слушателей. Курс

завершился внешним оцениванием, которое включало экзамены университета Кембридж FCE

и TKT CLIL, а также защиту портфолио каждого учителя (разработка урока). На экзамене

Cambridge English: First (FCE) проверялись навыки разговорной речи, аудирования, письма,

чтения и практического использования грамматики и лексики; в ноябре т.г.

состоялась диалоговая площадка «Методика интегрированного обучения предмету и

языку CLIL».

Институт продолжает укреплять сотрудничество с организациями ТиПО. В этот

период совместно с Актюбинским колледжем транспорта, коммуникаций и новых технологий

организован областной семинар «Жалпы-гуманитарлық пән оқытушыларының

нәтижеге бағытталған білім беру моделінде қызмет жасауға кәсіби-тұлғалық

дайындығы». На базе Актюбинского медицинского колледжа им. М.Маметовой проведен

практический семинар «Психолого-педагогическая поддержка студентов в условиях

инклюзивного образования в колледже».

Актуальные вопросы образовательных технологий обсуждались совместно с учеными

и специалистами университетов и Институтов «Өрлеу» Алматы, Атырау, Караганды,

Жамбыла и Актобе на Республиканской научно-практической онлайн-

конференции «Моделирование инновационной и информационно-образовательной

среды как фактора развития конкурентоспособной личности педагога».

Областной семинар «Роль родителей в духовно-нравственном образовании» собрал учителей-предметников по «Самопознанию», педагогов пилотных организаций,

родителей и «Добродетельное общество «Рух» – ізгілік қоғамы», в лице председателя Ж.К.

Кажигалиева.

В День открытых дверей «Актобе-Өрлеу» прошли экскурсии, конкурсы, игры.

Активными участниками стали учащиеся СШ г. Актобе №30. На экскурсии был представлен

педагогический музей Института, единственный в регионе.

9

На диалоговой площадке Института состоялась дискуссия педагогов области на

актуальную тему «Независимость – основа модернизации общественного сознания». Диалог

способствовал патриотическому, духовно-культурному развитию педагогов в рамках

реализации национальной идеи «Мәңгілік Ел» и программной статьи Президента РК

Н.А.Назарбаева «Взгляд в будущее: модернизация общественного сознания».

В рамках празднования 1 декабря – Дня Первого Президента Республики Казахстан,

на базе Института среди слушателей курсов был организован конкурс рисунков на тему «Рухы

биік елді, рухы мықты ер басқарады». Для сотрудников Института проведено торжественное

мероприятие под эгидой тематики «Президент и стратегии развития образования».

Патриотические музыкальные номера передали основные ценности казахстанцев – единство

народа и межнациональное согласие, мир и стабильность, традиции и устремления в будущее,

национальную идею «Мәңгілік ел». Победы педагогов на спортивных соревнованиях по

волейболу на кубок Актюбинского филиала «Өрлеу» были приурочены к празднованию Дня

Президента.

Празднование Дня Независимости РК Институт отметил конкурсами среди

библиотек организаций образования, торжественным мероприятием на базе педагогического

музея. Так, были подведены итоги областного интернет-конкурса «Читаем детям о

Независимости страны!», в 4-х номинациях которого определены 21 победитель. В

педагогическом музее Актюбинского филиала «Өрлеу» для студентов Актюбинского

гуманитарного колледжа был организован видеосалон «Тәуелсіздік ел тілегі, Елбасы – ел

тірегі». Участникам мероприятия был представлен видеофильм «Тәуелсіздік – аңсаған арман,

қол жеткен мұрат», посвященный жизни и судьбе казахского народа, о трудном пути

обретения Независимости РК. В честь праздника лучшие работники Института были

награждены почетными грамотами Правления и филиала АО «НЦПК «Өрлеу», Актюбинского

филиала партии «НұрОтан», Управления образования, профсоюза Актюбинской области.

P.S.: Идет к завершению еще один год… Институт подводит итоги деятельности,

выявляет достижения и определяет новые задачи. История жизни Института ежедневно

находит отражение на страницах собственных печатных изданий «Педагогикалық даму»,

«Әдіскер жаршысы», сайте и других СМИ области и республики.

Отдел по связям с общественностью и издательской деятельности Института благодарит

всех авторов и сотрудников за плодотворную деятельность и интересные публикации в 2017

году! Надеемся, что новые идеи и педагогические изыскания найдут свое продолжение и в

наступающем 2018 году, приглашаем всех к сотрудничеству и совместным проектам!

Обзор подготовила

Алтын Мырзашова, к.филол.н., PhD, проф.

10

РУХАНИ ЖАҢҒЫРУ ТҰСЫНДАҒЫ БІЛІМ БЕРУ ПРОБЛЕМАЛАРЫ

Тайжанов Алтай, филос. ғ.д., профессор

М.Оспанов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік медицина университеті

Тәуелсіздік жылда-

рында еліміз екі процесті –

саяси реформа мен

экономикалық жаңғыруды

қатар жүргізіп, белгілі бір

нәтижеге жетті, қазіргі

уақытта жаңа тарихи

кезеңге – Рухани жаңғыру

кезеңіне аяқ басты. Рухани жаңғыру бізден

ұлттық санамызды қалыптап, бәсекеге

қабілетті болып, кез-келген мәселеге

прагматистік тұрғыдан келуді, жалпы алғанда

ұлттық бірегейлігімізді сақтай отырып

дамуымызды талап етеді. Рухани

жаңғырудың ең басты шарты – «білімді, көзі

ашық, көкірегі ояу болуға ұмтылу» [1, 9].

Өйткені, ҚР Президенті «Болашаққа бағдар:

рухани жаңғыру» атты Бағдарламалық мақа-

ласында атап көрсеткендей, «табысты болу-

дың ең іргелі басты факторы білім екенін әр-

қайсысымыз терең түсінуіміз керек... Себебі,

құндылықтар жүйесінде білімді бәрінен биік

қоятын ұлт қана табысқа жетеді» [1, 10].

Бұл жерде әңгіме еліміздің болашағы

туралы. Оның ертеңі – жас ұрпақтың

қолында. Бүгінгі жас ұрпақ, болашақ маман

Қазақстан Республикасы «Білім туралы»

Заңының 8-бабында көрсетілген міндеттер

бойынша: «Ұлттық және жалпы адамзаттық

құндылықтарды игеріп, ғылым мен практика

жетістіктеріне негізделген білім алулары

керек» [2, 7]. Ендеше, біздің ұстаздарымыз

оқытудың жаңа технологияларын енгізіп,

білім беруді ақпараттандырып, халықаралық

ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу

арқылы оқытуды сауатты, сапалы жүзеге

асырып, мамандардың кәсіби құзіреттілігін

қалыптастырғанда ғана қоғамымыздың

дамуына елеулі үлес қоса алады.

Бұл істердің барлығын жүзеге асыратын

еліміздің ұстаздар қауымы. Ендеше, бүгінгі

ұстаздар қауымына қойылатын талап та

жоғары болмақ. Олар жан-жақты, әлемдегі

жаңалықтардан мағлұматы бар, үнемі

шығармашылық ізденістегі, кәсіби

біліктілігін шыңдайтын жеке көзқарасы бар,

соны қорғай білетін жігерлі тұлға,

зерттеушілік қабілеті бар, білімді де білікті,

көп оқитын, көп тоқитын, білімін күнделікті

ісіне шебер қолдана білетін, өзінің оқушысын

өз бетінше білім алуға баулитын кәсіби маман

иесі болуы керек. Бұл өмір талабы. Ұстазда

ұйымдастырушылық, құрылымдылық,

бейімділік, сараптамалық қабілеттердің де

болуы шарт. Ол сонымен қоса ұлттық

құндылықтарды, этнопедагогика мен

этнопсихология негіздерін меңгерген, деңгейі

әлемдік білімге сай, мәдениеті жоғары жеке

тұлға тәрбиелей алатын ұстаз болуы міндет.

Қандай ортада болмасын өзінің айтар

ойы, өмірге деген көзқарасы қалыптасқан

шәкірт дайындау арқылы ғана ісіміздің оңға

басатынын ұмытпағанымыз жөн. Бұл талап

ешқашан өз мәнін жоймауы тиіс. Талап

босаңсыған шақта шәкірттерде шалағайлық,

асығыстық белең алатынын естен шығармау

қажет. Кезінде Жүсіпбек Аймауытов: «Сабақ

беру үйреншікті жәй ғана шеберлік емес, ол

жаңаны табатын өнер» [3] – деген екен. Міне,

осы аталған қасиеттердің барлығы ұстаз

бойынан табылса, ол кәсіби имиджі

қалыптасқан ұстаз бола алады. Жалпы қай

заманда болмасын білімге деген талап пен

талғамның ерекше болғанын жоққа

шығармауымыз керек.

«Маған жақсы мұғалім бәрінен де

қымбат, өйткені ұстаз мектептің жүрегі» [4,

143] – деп Ыбырай Алтынсарин айтқандай,

қазіргі білім беру орындары алдындағы

міндеттерді шешуде ұстаздардың тұлғасын

қалыптастыру күшеймесе кеміген жоқ. Білім

берудің ұлттық моделіне көшкен қазіргі

11

мектеп пен басқа да білім беру орындарында

жаттандылықтан аулақ, практикалық

қызметте педагогикалық диагностика қоя

білетін іскер ұстаз керек. Сонда ғана болашақ

маманның кәсіби құзыреттілігі педагогтың

жеке бас сапалары мен оның психологиялық-

педагогикалық және теориялық білімінің,

кәсіби біліктілігі мен дағдысының бір арнада

тоғысуынан көрінеді. Болашақ маман өз

ісінің шебері болуы үшін мамандығына

қажетті қабілеттерді және қарым-қатынас

мәдениетін меңгеріп, әлемдік білім

кеңістігіне талпынуы да уақыт талабы.

Елімізде болып жатқан білім беру

жүйесін модернизациялау педагогтардың

жаңа заманға сай кәсіби түрде дайын болуын

талап етеді. Қазіргі заманда ең басты

құндылық ол шығармашылық тұрғыда ойлау

және білімді саралап жаңа түйіндерді дүниеге

келтіру, мәселелерді жаңаша шешу жолдарын

табу. Ал, ол үшін жаңа әдістемелер, жаңаша

білім беру, жаңа мамандар қажет.

Қазіргі заманға сай білім жүйесіндегі

педагогтың инновациялық үдерісі – білім беру

процесінің маңызды бөліктерінің бірі болып

табылады. Инновациялық үдеріс жаңа білім

беру технологияларын іздеумен тығыз

байланысты. Ал ол өз кезегінде оқытуды

қарқындатып, яғни, жастарымыздың білім

алуға деген құштарлығын арттырып, уақытты

тиімді пайдалануға үйретеді. Тәжірибе

көрсеткендей, оқытуды қарқындатудың бір

жолы педагогтың өз жұмысында

ақпараттық технологияларды белсенді

түрде қолдануы болып табылады.

«Қазақстан Республикасының жаңа

формация педагогының үздіксіз педагогика-

лық білім беру Тұжырымдамасында» жаңа

қоғам ұстазының «рухани адамгершілігі

жоғары, азаматтық жауапкершілігі мол,

белсенді, жасампаз, рефлексияға қабілеті

басым, экологиялық білімді, шығармашыл

тұлға, өзін-өзі дамытуға және өзін-өзі

көрсетуге ұмтылысы, әдіснамасының қалып-

тасуының жоғары деңгейін сипаттайтын

әлеуметтік, тұлғалық, коммуникативтік,

ақпараттық және біліктіліктің басқа түрлерін

меңгерген құзырлылығы жоғары маман» деп

[5, 3] сипаттайды. Бұл болашақ маман

дайындау үлгісінде оның тұлғалық сапалары

мен қасиеттерін қалыптастырудың маңызын

көрсетеді. Тұлғалық-бағдарлық бағытта білім

беру нәтижесі біліктілікке, шығармашылық

іс-әрекетке, эмоционалды көңіл-күйді

көрсете білуге, ерікті қарым-қатынасқа

бейімделген тұлғаны қалыптастыру ретінде

түсіндіріледі.

Жеке тұлғаның қалыптастырудағы

шешуші факторлардың бірі – тәрбие. Тәрбие

– өсіп келе жатқан жас ұрпақты өмірге

даярлаудың барлық жағын қамтитын күрделі

үрдіс. Осы жеке тұлға тәрбиесін қоғам

талабына сай етіп ұйымдастыру барлық

деңгейдегі оқу орындары ұстаздарына

жаңаша міндет жүктейді. Бұл мәселеде

ұстаздың кәсіби құзыреттілігіне баса назар

аударылады. Кәсіби құзіреттілік жеке

тұлғаның кәсіби іс-әрекетті атқаруға

теориялық және практикалық әзірлігі мен

қабілеттілігінің бірлігі, оқу-тәрбие процесін

ұйымдастыруда өз мамандығына байланысты

барлық теория мен практиканы меңгеруі.

Осыдан кәсіби құзыреттілік ұғымына ұстазға

тән болуы тиіс барлық қасиеттер мен

қабілеттер кіретіндігін аңғару қиын емес.

Өркениетті дамудың өзегі білім, ғылым,

тәрбие екендігіне ешкімнің таласы жоқ.

Кезінде ұлт ұстазы Ахмет Байтұрсынұлы:

«Мұғалім қандай болса, мектеп һәм сондай

болмақшы, яғни ұстаз білімді болса, ол

мектептен балалар көбірек білім алып

шыкпақшы. Солай болған соң, ең әуелі

мектепке керегі – білімді, педагогика,

методикадан хабардар, жақсы оқыта білетін

ұстаз» [6, 262] – деп айтқан болатын. Ал

бүгінгі талап деңгейінен қарар болсақ, қазіргі

ұстаздар қалыптасқан бұрынғы ескі

сүрлеуден тез арылуға қабілетті және нақты

тәжірибелік іс-әрекет үстінде өзіндік даңғыл

жол салуға икемді шығармашыл педагог-

зерттеуші, сондай-ақ интегративті ойлауга

қабілетті болулары қажет.

«Тегінде, адам баласы адам баласынан

ақыл, білім, ар, мінез деген қасиеттерімен

озады» деген дана Абайдың сөзі барлық

уақытта өз мәнін жоймақ емес. Озық ойлы

12

білімдар адамдар заманның, қоғамның

дамуына, өзгеруіне өз үлесін қосады.

Осындай қоғамдық-әлеуметтік, мәдени

өзгерістер, дамулар оқу орындарының оқыту

процесіне әсер етеді. Соңғы жылдары жеке

адамды қалыптастыруды дамыту мен оған

жан-жақты терең білім беру мақсатында

көптеген технологиялар ұсынылуда.

Кез-келген оқыту белгілі мөлшерде

адамды дамытады. Оқитын пән қаншалықты

бағалы болса да, ұстаздың шеберлігі қандай

жоғары болса да, ұстаз оқушының өз

белсенділігі мен ынтасын туғыза алмаса,

берген білім күткендей нәтиже бермейді.

Оқушының адам ретінде қалыптасуы

белсенділік, ынта, еңбекқорлық арқылы

жүзеге асады. Сондықтан да қазіргі жаңа

технологияның басты мақсаттарының бірі –

жастарды оқыта отырып, оның еркіндігін,

белсенділігін қалыптастыру, өз бетінше

шешім қабылдауға дағдыландыру. Ал бұл өз

кезегінде педагогикалық шеберлікті қажет

етеді. Педагогикалық шеберлік мәселесі

туралы А.С. Макаренконың пікірлеріне

сүйенер болсақ, ол тәрбие процесін шын

мәнінде білу, тәрбие ісінде біліктің болуы.

Бұл жөнінде ол: «Мен білік пен дағдыға

негізделген шеберлік қана мәселені шеше

алатынына өз тәжірибемде көз жеткіздім» [7,

216] – деп жазады. Педагогикалық шеберлік –

ұстаздың ғылыми, әдістемелік өнерінің,

білімі мен дағдысының жеке қасиеттерінің

үндесіп, үйлесуі. Мұндай үйлесімді тұтас

әдістемелік өнер тек шығармашылықпен ғана

туындайтыны айдан анық. Бұл өнердің басты

атрибуты – өз жұмысын үлкен

жауапкершілікпен орындау. Ұстаздың

шеберлігі – талантты қажет ететін ерекше бір

өнер емес, бірақ, ол басқа да мамандарды

шеберлікке үйретуде қажет болары анық.

Ұстаз қызметіне, оның шеберлігіне белгілі

ағартушы Ж. Аймауытовта назар аударған:

«Балаларға білім берумен, тәрбиелеумен ғана

ұстаздың қызметі тамам болмайды. Ол

балаларды тәрбиелеуге, үгіттеуге міндетті,

басқаша айтқанда, ұстаз қарапайым

қызметкер емес, ол шәкірттерінің алдағы

өмірін өз басынан кешірген тәжірибесіне

сүйенетін, оларға келешекте аяғын шалыс

басып, соққы жеп өкінбеске күні бұрын

сақтандыратын қорғаушысы, қамқоры» [3].

Еліміздің болашағы бүгінгі мектеп, орта

және жоғары оқу орындарында оқып жатқан

ұрпақ екені даусыз. Ертең ел тізгініне ие

болар жеткіншектеріміздің ғаламдық

өркениеттен қалып қоймай, білімді, тәрбиелі,

жан-жақты болып қалыптасуының

қамтамасыз етілуі – мемлекеттік маңызы бар

іс. Бүгінгі танда білім саласында түбегейлі

өзгерістер жүріп жатыр. Осы өзгерістерді

жүзеге асыру, әсіресе, ұстаздарымыздың

біліміне, кәсіби шеберлігіне көп байланысты.

Парасаттылықты, адалдықты шәкірттерінің

бойларына жас кезінен ұялататын да солар.

«Ақырын жүріп анық бас, еңбегің

кетпес далаға, ұстаздық еткен жалықпас,

үйретуден балаға» [8, 149] – деп Абайдың

айтқанындай, ұстаз үшін кәсіби шеберлікке

жету, өз мамандығының шебері болу бір

күнде пайда болатын дүние еместігін біз

түсінуіміз керек және өмір бойы

ізденушілікті, зерттеушілікті талап ететін

мамандық екенін анық аңғарғанда ғана толық

нәтижеге жетуге болады. Ұстаздың әрбір сөзі

мен ісі, қимылы, киімі, аяқ алысы, жүрісі,

көзқарасы психологиялық және ізгілік

тұрғысынан шәкірт жүрегінен үлкен орын

алады. Әрбір ұстаз үшін оқу-тәрбие процесін

ұйымдастыруда мол білімділікті,

ақылдылықты, дұрыс іскерліктер мен

дағдыларды қолдануды қажет етеді.

Ахмет Байтұрсынов «Білім –

біліктілікке жеткізер баспалдақ, ал біліктілік

– сол білімді іске асыра білу дағдысы» [6,

256] – деп бекер айтпаған. «Біліктілік» – деп

қандайда бір еңбектің түріне дайындалудың,

дайындық дәрежесінің деңгейін айтады,

ендеше кез-келген қызметкер біліктілігін

ұдайы жетілдіріп отыруы қажет.

Қорыта келгенде, бүгінгі талапқа сай

білім берудің жаңа саласына жету –

ұстаздарымыздың мейірімділігімен,

білімімен, шеберлігімен тығыз байланысты.

Өз мамандығына жан-жүрегімен берілген

ұстаз ғана ұстаздық этиканы да, ұстаздық

13

техниканы да, шеберлікті де жақсы

меңгереді.

Ұстаздардың шығармашылық қабілеті,

жаңашылдық әрекеттері, біліктілігі,

физиологиялық және психикалық сапасы,

педагогикалық кәсіптік біліммен

сәйкестенеді. Жаңашылдық творчестволық

қуат шексіз, әрі үздіксіз қозғалыста дамиды.

Бұл педагогикалық бағытта оқытушы мен

оқушының өзара ықпалы, өзара дамуда,

ынтымақтастықтан теңгермешілікке, даму-

дың жоғарғы деңгейіне жетуде мәні зор.

Әдебиеттер

1. Назарбаев Н. Болашаққа бағдар: рухани

жаңғыру. – Астана, 2017.

2. ҚР «Білім туралы Заңы». – Астана, 2015.

3. Аймауытов Ж. Тәрбиеге жетекші.

Қараңыз: «Қазақ әдебиеті» газеті, 24.04.1994.

4. Алтынсарин Ы. Таңдамалы шығармалар.

– Алматы, 1984.

5. Қазақстан Республикасының жаңа

формация педагогының үздіксіз

педагогикалық білім беру тұжырымдамасы.

– Алматы, 2009.

6. Байтұрсынов А. Ақ жол. – Алматы, 1991.

7. Творческое использование

педагогического наследия А.С.Макаренко. –

М.,1997.

8. Абай. Шығармаларының 2 томдық толық

жинағы. І том. – Алматы, 2005.

ЖАҢАРТЫЛҒАН БІЛІМ БЕРУДІҢ ТИІМДІЛІГІ МЕН ЕРЕКШЕЛІГІ

УРАЗЫМБЕТОВА А.Б., филол.ғ.к., доцент

МЕҢДЕШ Г.Ж., Байғанин ауданы, №2 Қарауылкелді ОМ

САДУОВ Қ., Темір ауданы, Кеңесту ОМ

«Қазақстанның үшінші жаңғыруы:

жаһан-дық бәсекеге қабілеттілік» деп

аталатын жолдауында елбасымыз

Н.Ә.Назарбаев негізгі бес нәрсеге басымдық

берген болатын. Соның ішінде төртінші

басымдық – адами капитал сапасын жақсарту.

«Ең алдымен, білім беру жүйесінің рөлі

өзгеруі тиіс. Біздің міндетіміз – білім беруді

экономикалық өсудің жаңа моделінің

орталық буынына айналдыру. Оқыту

бағдарламаларын сыни ойлау қабілетін және

өз бетімен іздену дағдыларын дамытуға

бағыттау қажет. Сонымен бірге ұлтжанды-

лықты дамытуға баса көңіл бөле керек. Қала

мен ауыл мектептері арасындағы білім беру

сапасының алшақтығын азайту қажет» (1) –

деген елбасы Н. Ә. Назарбаев, тек қана қала

ұстаздарының ғана емес, ауыл ұстаздарының

да әлеуетін арттырып, білім дағдыларын

еселей түсуге тың мүмкіндіктер ашты.

«Елбасы Н.Назарбаев еліміздің әлемнің

дамыған 30 елінің қатарына кіру міндетін

алға қойып отыр. Ел экономикасының

қарқынды дамуы білім беру жүйесіне тікелей

байланысты. Қоғамда азаматтың тек қана

білім алуы жеткіліксіз, ең маңыздысы – сол

алған білімің күнделікті өмірде тиімді

қолдана білуі. Сол себепті, қазір

оқушылардың функционалдық сауаттылы-

ғын арттыруға басымдық беріліп отыр.

Экономикалық ынтымақтастық және

даму ұйымы (ЭЫДҰ) елдері осыдан 28 жыл

бұрын білім берудің жаңартылған үрдісіне

көше бастады. 1997 жылы көп ел PISA деп

аталатын жаңартылған мазмұнды бағалаудың

бірыңғай стандартына көшу туралы келісімге

келді. Еліміздегі бірқатар мектептер 2009,

2012 және 2015 жылдары осы стандарт

бойынша білім сапасын анықтауға қатысты.

Осы зерттеудің қорытындысында оқушылар-

дың функционалдық сауаттылығын арттыру

қажеттілігі анықталды. Білім беру мазмұнын

жаңартудың себебі содан» (2) – деп, Білім

және ғылым министрі Ерлан Сағадиев

топшылағандай, білім беру жүйесіне

енгізілетін реформа, ең алдымен, оқушыларға

сапалы білім беруді болашақта олардың

әлемдік бәсекеге қабілетті болуын

қамтамасыз етуді көздейді.

14

Жаңартылған білім берудің

маңыздылығы – оқушы тұлғасының

үйлесімді қолайлы білім беру ортасын құра

отырып сын тұрғысынан ойлау, зерттеу

жұмыстарын жүргізу, тәжірибе жасау, АКТ-

ны қолдану, коммуникативті қарым-

қатынасқа түсу, жеке, жұппен, топта жұмыс

жасай білу, функционалды сауаттылықты,

шығармашылықты қолдана білуді және оны

тиімді жүзеге асыру үшін қажетті тиімді

оқыту әдіс-тәсілдерді курс барысында

ұғындық. Жаңартылған білім беру

бағдарламасының ерекшелігі спиральді

қағидатпен берілуі. Спиральділік қағидаты

бойынша құрылған оқу бағдарламасы

Джером Брунердің «Білім беру үдерісі»

(1960) атты еңбегінде қарастырылған

танымдық теорияға негізделеді. Оған оқу

мақсаттарын зерделей отырып тапсырма-

ларды, сабақтарды құрастыру барысында көз

жеткіздік. Бағалау жүйесі де түбегейлі

өзгеріске ұшырап, критериалды бағалау

жүйесіне өтеді. Критериалды бағалау кезінде

оқушылардың үлгерімі алдын ала белгіленген

критерийлердің нақты жиынтығымен өлше-

неді. Оқушылардың пән бойынша үлгерімі екі

тәсілмен бағаланады: қалыптастырушы

бағалау және жиынтық бағалау. Баланың

жан-жақты ізденуіне ынталандырады. Бұл

бағалау жүйесінің артықшылығы, баланың

ойлау қабілетін дамытып, ғылыммен

айналасуға ықыласын туғызады. Кеңестік

заманнан қалған бес балдық бағалау жүйесі

жойылды. Қалыптастырушы бағалау

күнделікті оқыту мен оқу үрдісінің ажырамас

бөлігі болып табылады және тоқсан бойы

жүйелі түрде өткізіледі. Қалыптастырушы

бағалау үздіксіз жүргізіле отырып, оқушылар

мен мұғалім арасындағы кері байланысты

қамтамасыз етеді және балл немесе баға

қоймастан оқу үрдісін түзетіп отыруға

мүмкіндк береді. Жиынтық бағалау оқу

бағдарламасының бөлімдерін (ортақ

тақырыптарын және белгілі бір) оқу кезеңін

(тоқсан, оқу жылы, орта білім деңгейі)

аяқтаған оқушының үлгерім туралы ақпарат

алу мақсатында балл және баға қою арқылы

өткізіледі. Қалыптастырушы бағалау және

жиынтық бағалау барлық пәндер бойынша

қолданылады. Критериалды бағалау жүйесі

Филиппин, Сингапур, Жапония, Франция,

Финляндия сынды дамыған елдерде

пайдаланылады. Кіріктірілген білім беру

бағдарламасында қазақ тілі пәнінің берілу

жайы да өзгеше. Бағдарлама оқушының төрт

тілдік дағдысын: тыңдалым, айтылым,

оқылым, жазылымды жетілдіруге

бағытталған. Бұл төрт дағды оқу жоспарында

«Шиыршық әдісімен» орналастырылған және

бір-бірімен тығыз байланысты. Айталық,

қарапайымнан күрделіге қарай шиыршық

бойымен дамып, өрлей түскені жай ауызекі

тілде ғана ойын жеткізуден, күрделі мәтіндер

құра білу дағдылары шыңдалып, тілдік

құзыреттіліктері шыңдала түседі.

Бүкіл әлемде білім беру жүйелерінің

келешек ұрпаққа қандай білім беретіні

туралы мәселе қайта қаралуда. Осы мәселе

аясында «Балалар ХХІ ғасырда табысты болу

үшін нені оқыту керек?» және «Оқытудың

тиімді әдістері қандай?» деген сияқты негізгі

сауалдар туындайды. Бұл сауалдар оқу

бағдарламасымен және оқу бағдарламасын

жүзеге асыруда пайдаланылатын педагогика-

лық әдістемелермен тығыз байланысты.

Қарқынды жаһандану, сондай-ақ, ұлттық

экономикаға да ықпал етуде және қазіргі

уақытта экономикалық дамуды қамтамасыз

етуге бағытталған халықаралық бәсекелестік

артты. Білім беру жүйесін жаңартуға

арналған бұл экономикалық дәлелдерге қоса,

қазіргі жиырма бірінші ғасырда басқа да

негіздер бар: байланысқа бейімділікті

арттыру, әлеуметтік өзгерістер, ауа райының

өзгеруімен байланысты мәселелер, бүкіл

әлемдегі халықтың қарқынды өсуі, заманауи

әлеммен өзара табысты байланысу үшін

қажетті және келешек күннің әлемімен өзара

байланысу үшін қажетті дағдыларды қазіргі

таңдағы мектеп жасөспірімдері талап ететін

шектеулі ресурстарға деген сұраныстың өсуі.

Сондықтан оларға заманауи бағдарламалар

мен оқыту әдістемелерін, білікті мамандар

ұсыну маңызды. Орта білім жүйесінде жалпы

білім беретін мектептерді Назарбаев

зияткерлік мектептеріндегі оқыту деңгейіне

15

жеткізу керек. Мектеп түлектері қазақ, орыс

және ағылшын тілдерін білуге тиіс. Оларды

оқыту нәтижесі оқушылардың сындарлы

ойлау, өзіндік ізденіс пен ақпаратты терең

талдау машығын игеру болуға тиіс» деп атап

көрсеткеніндей, қазіргі таңда елімізде жаппай

білім беру мазмұны жаңартылуда.

Жаңартылған бағдарлама бойынша

әлемдік білім беру жүйесі бәсекеге

қабілеттілікке қарай білім алушыны баулу,

қоғамнан өз орнын таба білетіндей сапалы

маман болуына бағытталынған. Ал осы

уақытқа дейін біздің елімізде жалпы білім

беретін мектептерде білім алушылар

күтілетін нәтижеге көз жеткізбей, түрлі әсер

етуші факторлар ықпалымен мамандық

таңдап, ақыр соңында сол оқыған

мамандықтары бойынша жұмысқа тартыла

алмай отырғаны бәрімізге белгілі. Орта білім

мазмұнын жаңарту аясында әзірленген оқу

бағдарламалары оқушылардың бір сыныптан

екінші сыныпқа өтуі кезінде білімі мен

дағдылары қайталанып тексеріліп отыратын

спиральділік қағидаты бойынша құрылған

оқу бағдарламасы моделіне негізделген. Оқу

үдерісінің алға ілгерілеуі айқан көрінуі үшін,

оқу мақсаттары өзара тоғысқан бөліктер мен

бағыттарға біріктірілген. Айталық, қара-

пайымнан күрделіге қарай шиыршық бойы-

мен өрлей түскені жай эссе жазудан әңгіме

тіпті повесть жаза алатындай дағдыға ие бо-

лып, тілдік құзыреттіліктері шыңдала түседі.

Мұғалімдердің пайдаланатын оқыту

әдісі оқушыларды оқытудың ең жоғары

стандарттарын қамтамасыз ету үшін

маңызды. Осы орайда жаңа бағдарламаны

меңгеру барысында ерекше есте қалған мына

әдіс-тәсілдер сабақтың тиімді өтуіне, оқушы

бойында қажетті 4 дағдыны (тыңдалым,

айтылым, жазылым, оқылым) қалыптасты-

руға ықпал ететіні сөзсіз: «Қабырғадағы

роль», «Ыстық орындық», «Пікірлер

сызығы», «Саналылық аллеясы», «5 сұрақ, 5

жауап», «5 қадам», «Драма әдісі»,

«Маңыздылық аймағы», графикалық

органайзерлер – «Дара диаграмма», «Қос

диаграмма», «Оқиға тауы», «Хикая картасы»,

«Стоп кадр» т.б

Мұғалімдер пайдаланатын әдіс оқудың

тиімділігіне елеулі әсерін тигізеді.

Педагогикалық әдістерді жетілдірмей тұрып,

оқу бағдарламасын өзгерту білім беру

стандарттарына қатысты реформалау

шараларының мүмкіндіктерін және

нәтижелілігін төмендетеді.

Жаңартылған бағдарлама бойынша әр

мұғалім төмендегідей нәтижелерге қол

жеткіздік:

жаңартылған оқу бағдарламасының

құрылымына;

жаңартылған оқу бағдарламасының

мазмұны мен жүйесіне;

оқу бағдарламасының және оны іске

асырумен байланысты құжаттамалардың

мақсаты мен рәсімделуіне;

білім беру бағдарламасын іске асыруға

көмектесетін тиісті педагогикалық тәсілдерді

меңгеруге.

Біліктілікті арттыру курсы соңында әр

мұғалім жаңартылған бағдарлама бойынша

мазмұн мен жүйелілікті, білім беру

бағдарламасын іске асыруға көмектесетін

тиісті педагогикалық тәсілдерді қолдана

алатын нәтижелерге қол жеткізді.

«Адамның көңілі шын мейірленсе,

білім-ғылымның өзі де адамға мейірленіп,

тезірек қолға түседі. Шала мейір шала

байқалады», – дейді Абай (3). Ғаламдық

деңгейде өркениет атаулысы – білім мен

ғылымға арқа сүйей бастағанын дүйім жұртқа

алғашқылар қатарында айту, жадында

жаттатқызу – халқымыздың аяулы

перзенттерінің бірі – ұлы Абайға бұйырғаны

әрі заңдылық, әрі қажеттілік болатын.

Қорыта келе, Міржақып Дулатовтың

«Жалғыз сүйеніш, жалғыз үміт – оқуда.

Теңдікке жетсек те, жұрттығымызды сақтасақ

та, дүниедегі сыбағалы орнымызды алсақ та,

бір ғана оқудың арқасында аламыз.

Жақсылыққа бастайтын жарқын жұлдыз –

оқу. Надан жұрттың күні – қараң, келешегі –

тұман». XXI ғасыр – ғылым ғасыры.

Мақсатты білім беру – тұлға дамуын жүзеге

асыратын мәселе. Ал осы жалпы еуропалық

стандартқа сай жаңа білім беру – жеке

16

тұлғаның жан-жақты дамуына әкелетін

бірден-бір жол!

Әдебиеттер 1. Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына

Жолдауы «Қазақстанның үшінші жаңғыруы:

жаһандық бәсекеге қабілеттілік»,

31.01.2017ж.

2. Білім және ғылым министрі Ерлан

Сағадиевпен сұхбат. https://bag.kz//kk/news

/adebiet/ush-tildi-bilim-beru-zhuiesi-kazak-

tiline - toskauil- bola-almaidi-e-sagadiev-84178

3. Абайдың қарасөздері. Отыз екінші

қарасөзі.

ЗДОРОВЬЕСБЕРЕГАЮЩИЕ ТЕХНОЛОГИИ КАК ФАКТОР

ЭФФЕКТИВНОГО ОБРАЗОВАНИЯ

Бухарбаев Б.К.,

ст.преп. кафедры инновационных технологий и методики преподавания естественно-

научных дисциплин

Здоровье народа – это неотъемлемая составляющая успеха Казахстана

в достижении своих стратегических зада...

Это важнейшая цель! И ее мы должны обязательно достигнуть!

Президент Республики Казахстан Н.А.Назарбаев

Богатство государства составляют не

только природные ресурсы или материально-

культурные ценности, а в первую очередь,

люди его населяющие, состояние их

здоровья. Здоровье наших детей – это

«золотой фонд общества». Гарант

национальной безопасности, главный ресурс

страны – это образование как основа

полноценного развития личности.

Физическое и духовно-нравственное

здоровье населения – это уровень

цивилизации государства, индикатор

устойчивого развития нации.

Образовательная организация на

современном этапе развития общества

становится важнейшим звеном в

формировании и укреплении здоровья

учащихся. Важнейшая составная часть

работы педагога – это рациональная

здоровьесберегающая организация урока.

Здоровьесберегающая среда в школе – это

оздоровительные медицинские мероприятия,

гигиенически рациональные,

соответствующие возрасту детей учебные

нагрузки, занятия в условиях, отвечающих

требованиям санитарных правил. Каждый

урок должен быть здоровьесберегающим,

комфортным для ребенка, поэтому при

проведении урока учитель должен помнить

заповедь здоровьесберегающей педагогики

«Не навреди!». Здоровьесберегающие

образовательные технологии – это наука,

искусство и обязанность, как обучать и

воспитывать учащихся, чтобы они смогли

вырастить здоровыми и счастливыми. Это

перспективные образовательные системы

XXI века, совокупность приемов, форм и

методов организации обучения, без ущерба

для здоровья. Учитель, любящий свое дело и

переживающий за здоровье учащихся, при

подготовке и проведении урока должен

использовать в своей работе рекомендации,

приемы, технологии, которые связаны со

здоровьесберегающей педагогикой.

Обстановка и гигиенические условия

должны соответствовать норме (температура

и свежесть воздуха, рациональность

освещения класса и доски, отсутствие

монотонных, неприятных звуковых

раздражителей). Норма видов учебной

деятельности на уровне 4-7 за урок (опрос

учащихся, письмо, чтение, слушание, рассказ,

рассматривание наглядных пособий, ответы

на вопросы, решение примеров и задач).

https://bag.kz/kk/news%20/adebiet/ush-tildi-bilim-beru-zhuiesi-kazak-tiline



17

Однообразие утомляет, частая смена одной

деятельности другой требует от учащихся

дополнительных адаптационных условий.

Продолжительность и частота чередования

различных видов учебной деятельности – 7-

10 минут. Количество видов преподавания

(словесный, наглядный, самостоятельная

работа) должна быть не менее трех.

Чередование видов преподавания не позже,

чем через 10-15 минут. Наличие и выбор

места на уроке методов, способствующих

активизации инициативы и творческого само-

выражения учащихся. Смена и чередования

поз учащихся, соответствующие видам рабо-

ты. Оздоровительные моменты: физкультми-

нутки, минутки релаксации, дыхательная

гимнастика, гимнастика для глаз (на 15-20

минуте по одной минуте из трех легких

упражнений с 3-4 повторениями каждого).

Наличие мотивации к учебной

деятельности: внешняя мотивация – оценка,

похвала, поддержка, соревнование;

внутренняя мотивация – стремление узнать,

радость от активности, интерес к изучаемому

материалу. Темп и особенности окончания

урока: задержка в классе после звонка. На

состояние здоровья оказывают влияние

эмоциональные разрядки: шутка, улыбка,

музыкальная минутка, благоприятный

психологический климат на уроке.

Анализ литературы и практический

опыт выделяют 4 здоровьесберегающих

правила построения урока: правильная

организация урока, учет всех критериев

здоровьесбережения на рациональном

уровне. Главная цель учителя – научить

ученика запрашивать необходимую

информацию и получать требуемый ответ.

Нужно сформировать постоянный интерес,

мотивацию к познанию, обучению,

осознанию того, что он хочет узнать,

готовность и умение задать (сформулировать)

вопрос. Задавание вопросов – это показатель:

включенности ученика в обсуждаемую

проблему, хороший уровень его

работоспособности, проявление и тренировка

познавательной активности, показатель

развитых коммуникативных навыков.

Количество и качество вопросов служит

индикатором психологического состояния

(здоровья), тренирует его успешность в

учебной деятельности. Организация урока

включает три этапа: учитель сообщает

информацию (стимулирует вопросы),

ученики формулируют и задают вопросы,

ученики отвечают на вопросы. Чтобы найти

нужную информацию по

здоровьесбережению учащийся должен уметь

анализировать, синтезировать информацию,

делать логические выводы, оценивать факты,

понятия, уметь критически мыслить.

Эффективным путем развития мыслительных

способностей учащихся являются

интерактивные методы обучения.

Интерактивное обучение – это обучение

через опыт, обучение погруженное в процесс

общения, активное взаимодействие с другими

учащимися и с учителем, что позволяет

решить проблему здоровьесбережения.

Рациональная организация, повышающая

усвоение материала до 70-95%, увлеченность

процессом познания, создание

благоприятного психологического климата,

все это способствует снятию эмоционального

напряжения. Одновременно решаются две

задачи – переутомления учащихся и

стимулирования, раскрытия

интеллектуальных и творческих

возможностей каждого ученика. Обстановка

психологического комфорта и

эмоционального подъема повышает

работоспособность, что приводит к высоким

образовательным и воспитательным

результатам. Что есть результат – это

интерес, подавляющий утомление. Элемент

здоровьесберегающей организации урока,

предотвращающий утомление – это

физкультминутка. Физкультминутки

положительно влияют на деятельность мозга,

активизируют сердечно-сосудистую и

дыхательные системы, улучшают

кровоснабжение внутренних органов и

работоспособность нервной системы. Виды

физкультминуток: упражнения для снятия

общего утомления, упражнения,

корректирующие осанку, дыхательная

18

гимнастика, упражнения для кистей рук,

гимнастика для глаз, гимнастика для слуха и

т.д. Когда каждый учитель, родитель и сам

ученик будет ответственен в равной мере и за

результаты обучения, и за нравственное и

физическое здоровье, только тогда можно

будет думать о формировании здоровой,

гармонически развитой личности.

Использование здоровьесберегающих

технологий целесообразно в достижении

положительных результатов в учебном

процессе. Эффективность использования

здоровьесберегающих технологий состоит

в том, что они: благотворно влияют на

состояние физического и психического

здоровья, на психику учащихся;

активизируют познавательный интерес

и обеспечивают положительные результаты

в процессе обучения, повышают

работоспособность. Самый драгоценный дар,

который получает от природы человек –

здоровье. Состояние здоровья – важнейший

показатель благополучия общества и

государства. Здоровая молодежь, здоровая

нация –залог успеха процветания Казахстана.

Литература:

1. Республиканский педагогико-

методический журнал. Валеология. Здоровье

и жизненные навыки. - №1,2,3, - 2013 г., -

№1,2,3, - 2012 г.

2. Физкультура в школе. - №1,2,3, - 2016 г.

ІТ САЛАСЫН ДАМЫТУ – РОБОТОТЕХНИКАНЫ БІЛІМ БЕРУДЕ ҚОЛДАНУ

Балапанова Ж., Сарсекенова А.

«Өрлеу» БАҰО» АҚФ «Атырау облысы бойынша ПҚБАИ»

Білекке сенген заманда,

Ешкімге ес бермедік.

Білімге сенген заманда,

Қапы қалып жүрмелік

Абылай хан

Ғылым мен техниканың жылдан-жылға

кең өріс алып, жедел қарқынмен дамуы, білім

мен дамудың негізгі көрсеткіші болып

табылатын адами капиталымызды артуына

алып келуі тиіс. Қоғамдық салалардың

барлығын ақпараттандыру, оқу үдерісін

қарқындандыру негізгі жалпы білімді

жаңғыртып, оның роліне жаңаша көзқараспен

қарауды талап етеді. Қазақстан

Республикасында білім беру мен ғылымды

дамытудың 2016-2019 жылдарға арналған

мемлекеттік бағдарламасының мақсаты

экономиканың орнықты дамуы үшін білім

берудің және ғылымның бәсекеге

қабілеттілігін арттыру, адами капиталды

дамыту болып табылады [2].

Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев Қазақстан

халқына арнаған Жолдауында «Цифрлық

технологияны қолдану арқылы құрылатын

жаңа индустрияларды өркендетуге тиіспіз.

Бұл –маңызды кешенді міндет. Білім беру

саласында қолданылатын цифрлық қызмет

көрсету секілді салаларды дамыту керек. ІТ

саласын дамыту мәселесін ерекше бақылауда

ұстау керек және Төртінші өнеркәсіптік

революция элементтерін жаппай енгізу, бұл -

автоматтандыру, роботтандыру, жасанды

интеллект, «ауқымды мәліметтер» алмасу,

тағы басқа міндеттер» деп атап көрсеткен

болатын [1]. Бүгінгі таңдағы міндет қазіргі

ғылымның ықпалдасқан салаларын дамыту

және оларды заманауи мектептің білім беру

үдерісіне кіріктіру болып табылады. Осыған

байланысты оқушыларға ғылыми-

техникалық білім берудің робот техникасы

сияқты саласының өзектілігі артады.

Оқушылардың робот техникасы саласында

білім мен жұмыстың тәжірибелік дағдыларын

19

меңгеруі қазіргі заман адамының жалпы

ақпараттық мәдениетінің құрамдас элементі,

ғылыми инновацияларды, математикалық

модельдеуді дамытуға бағытталған STEM –

элементтерді (ғылым) қамту, яғни

инженерлік-техникалық шеберлікті одан әрі

жетілдірудің негізі болып табылады.

Ақпараттық қоғамда адамның өзіндік ойлауы,

әрекетке шығармашылық тұрғыдан қарап,

ыңғайлы жол таба білуі маңызды болып

табылады. Бүгінгі күн – білім беру

мазмұнына, оқушы мен педагог тұлғасына

және қызметіне деген көзқарастардың

түбегейлі өзгеріске бет бұрып отырған кезеңі.

Ғылым мен техниканың жылдан жылға кең

өріс алып, жедел қарқынмен дамуы, білім мен

дамудың негізгі көрсеткіші болып табылатын

адами капиталымызды артуына алып келуі

тиіс.

21-ші ғасырдағы табысты адамның

білімі мен іскерлігінің ішіндегі IT-біліктілік,

қаржылық сауаттылықты қалыптастыру

міндеті қойылуда [2].

Әлем жаһандық сын-тегеуіріндер кезе-

ңінде өмір сүруде. Бұл жаңа технологиялық

жетістіктер мен инновацияларды енгізу, IT-

технологиялардың қарқынды дамуы және

адам ресурстарының ұтқырлығы [2].

Ақпараттық кеңістікті кеңейту және

әлемдік қоғамдастыққа ену жағдайларында

адами ресурстарды қалыптастырудағы білім

берудің ролінің артуына қарай елдің

әлеуметтік-экономикалық даму деңгейінің

критерийлері сияқты білім беру жүйесін жаңа

талаптарға бағдарлау маңызды болмақ. Осы

мақсатта біліктілікті арттыру курстарын

қашықтықтан оқыту мен аудиториялық

оқытуды үйлестіру, яғни аралас оқыту

(blended learning) режимінде жүзеге асыру

жоспарлануда. Аралас оқыту (blended

learning) тегін контентті сауатты пайдалана

отырып, шығындарды едәуір қысқартуға

мүмкіндік береді.

Елбасымыздың Жолдауын қолдай

отырып, ІТ саласын дамыту жолында педагог

қызметкерлер табысты жұмыстар атқаруда.

Білім беру үдерісінде робот техникасын

оқыту аспектілері қолданылады. Олар:

мақсаттық аспект – робот техникасы

сабақтарындағы жоба жұмысы оқушыларда

белгілі бір оқу қызметтерінің (танымдық,

реттеуші, жеке тұлғалық, қарым-қатынастық)

кешенінің тиімді қалыптасуына септігін

тигізеді. Мазмұндық аспект: робот

техникасын оқыту барысында мұғалімде

«Информатика», «Физика», «Математика»

сияқты негізгі пәндер бойынша пәнаралық

байланысты тиімді іске асыру мүмкіндігі

пайда болады. Робот техникасы курсының

биология мен пәнаралық байланысын да

ескермеуге болмайды. Тірі ағзалардың

сенсорлық және қозғалыс функцияларының

биологиялық тетіктері роботтың сенсорлық

және қозғалыс жүйелерінің прототиптері

болып табылады. Іс-әрекеттік аспект:

жаратылыстану ғылымы циклінің пәндеріне

тән іс-әрекет түрлерін меңгерумен

байланысты: жүйелі қадағалау, болжам

ұсыну, деректерді болжау, жинау және

түсініктеме беру, алынған нәтижелерді

талдау және шешімдерді тұжырымдау және

т.б [3]. Робот техникасына оқыту кезіндегі

жетекші әдіс оқушылар белгілі бір уақыт

бөлігінде жеке, жұптасып, топпен

орындайтын оқушылардың өзіндік іс-

әрекеттеріне бағытталған жоба әдісі болып

табылады. Тұлғаның дамуы үшін мақсат қоя

білуге негізделген шығармашылық іс-

әрекеттік тәсіл. Тәрбиелік аспектісі робот

техникасын оқыту оқушының жеке тұлғасын

әлеуметтендіруге септігін тигізеді, оқушыға

өз құрдастарымен және педагогтермен жеке

тұлға ретінде қарым-қатынас жасауға

мүмкіндік береді. Баланың кеңістіктік ойлау,

логикалық, конструкторлық дағдыларды

дамыйды, математикада және физикада алған

білімін тәжірибеде қолдану үшін оқиды,

командада жұмыс істеу арқылы қателерді

талдауға, бірдеңені ойлап табуға үйренеді.

Дамытушы аспектісі оқушылар робот

құрастыра отырып, өзінің

автоматтандырылған құрылғыларын құрады,

оларды қадағалайды және эксперимент

жүргізеді, моделдің практикалық

қолданылуын іздейді, ғылыми бағыттағы

инженерлік мамандықтың іргетасын

20

қалыптастырады. Оқушылар нақты мақсат

қоюға үйренеді, өмірдегі проблемаларды

шешу үшін сыни ойлайды және

шығармашылық дағдыларын қолданады [3].

Робототехниканы зерттеу

оқушылардың болашақта ізденісін одан әрі

дамытуына ықпал етеді.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына

жолдауы «Қазақстанның үшінші жаңғыруы:

жаһандық бәсекеге қабілеттілік». 31 қаңтар

2017 ж.

2. Қазақстан Республикасында білім беруді

және ғылымды дамытудың 2016-2019

жылдарға арналған мемлекеттік

бағдарламасы. 1 наурыз 2016 ж.

Мұғалімге арналған нұсқаулық. 2016 ж

(«Робот техникасы» элективті курсы

бойынша педагогика кадрларының

біліктілігін арттыру курсының білім беру

бағдарламасы).

БІЛІКТІЛІК АРТТЫРУ ЖҰМЫСТАРЫН ҚҰЗЫРЛЫЛЫҚ АМАЛ ТҰРҒЫСЫНАН

ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ МҰҒАЛІМДЕРДІҢ КӘСІБИ ҚҰЗЫРЛЫЛЫҚТАРЫН

ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖОЛДАРЫ

Жубауова Жанар Рзабекқызы

«Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» АҚ филиалы Қызылорда облысы бойынша

педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты деңгейлік бағдарламалар

орталығының тренері

Білім сапасы – мұғалімдер қызметінің

сапасы. Оқушыларға нені үйрету керек екенін

мемлекеттік стандарттар, бағдармалар

белгілейді. Ал, «қалай оқыту керек?» деген

сұраққа жауапты тек мұғалімнің кәсіби

даярлығынан, өз ісін жоспарлай, өзінің нақты

мақсаттарын болжап, көре алуынан, баланың

әрекетін ұйымдастыра алу шеберлігінен іздеу

керек. Оқушылар қалай оқу керектігін

үйреніп, соның нәтижесінде еркін, өзіндік

дәлел-уәждерін нанымды жеткізе білетін,

ынталы, сенімді, сыни пікір-көзқарастары

жүйелі дамыған, сандық технологияларда

құзырлылық танытатын оқушы ретінде

қалыптасады.

Мектеп әкімшілігі мен білім беру

жүйесі басқару органдарының мұғалімдерді

тиісті ресурстармен қамтамасыз ету

қызметінен гөрі, оқушыларды тәрбиелеу,

дамытуға бағытталған мұғалімнің сыныптағы

күнделікті жұмысы оқыту үдерісі мен

оқушылардың оқу нәтижелеріне оң ықпал

етеді (Barber and Mourshad, 2007). Мектеп

жұмысы мен оқушы жетістіктерін

өрістетудегі негізгі тұлға – мұғалім (Strong,

Ward & Grant, 2011).

Педагогтың дайындық (кәсіби білім,

білік және дағды) мазмұнына қойылатын

талаптар кәсіптік біліктілік

сипаттамасында қарастырылады. Кәсіптік

біліктілік – қызметтің нақты бір түрінде

белгілі деңгейдегі және қиындықтағы еңбек

міндетін орындауға мүмкіндік беретін

қызметкердің кәсіби дайындық сатылары.

Яғни, біліктілік – мұғалімге теориялық және

практикалық тәжірибе деңгейіне

қойылатын талаптар жиынтығы.

Біліктілікті арттыру – өз қызметін

нәтижелі атқару үшін және кәсібилік пен

құзырлылық деңгейін көтеру мақсатында

арнайы білімдік бағдармалар арқылы оқыту,

кәсіби даму іс-шараларына қатыстыру және

оның өз білімін көтеруі болып табылады.

Институт білім беру қызметкерлерінің

біліктілігін арттыру қызметін екі бағытта:

курстарда және курсаралық шараларда

жүзеге асырады. Біліктілік арттыру

курстарында ол теориялық дәрістер мен

интерактивті семинарларда және

практикалық сабақтарда іске асырылады.

Біліктілік арттыру жүйесіндегі

мұғалімнің кәсіби құзырлылығын арттыру

21

жолдарының мәнін ашып, оның негізгі

мақсат-міндеттерін жүзеге асыру үшін

педагогтің кәсіби өзін-өзі анықтауға,

бәсекелестікті күшейтуге, құзырлылығын

қалыптастыруға педагогикалық әрекеттер

мен жағдайлар жасалыну қажет. Біліктілік

арттыру жүйесінде білім беру сапасын

жаңаша басқаруда әр тыңдаушының пәндік-

теориялық, әдістемелік, әдіснамалық

дайындығын және зерттеушілік мәдениеті

мен кәсіби құзырлылығын практикум-

тренингтер, семинар сабақтар арқылы

қалыптастыру мақсат етіледі.

Жалпы алғанда, БАЖ басты мақсат-

міндеттері:

- Біліктілік арттыру курстары, арнайы

курстар үшін оқу-тақырыптық жоспарлар мен

бағдарламалар дайындау;

- Әдістемелік ұсыныстар, құралдар,

дидактикалық, үлестірмелі материалдар,

бейнематериалдар әзірлеу;

- Практикалық бағыттағы курстық,

курсішілік шаралар ұйымдастыру;

- Оқу-тақырыптық жоспарлар мен

бағдарламаларға сай лекция, практикалық

сабақтардың оқу-әдістемелік кешендерін

жасау;

Теориялық дәрістерде тыңдаушылар

оқушылардың оқу жетістіктерін жаңаша

бағалау шарттарымен танысса, семинар

сабақтарда түйінді құзыреттіліктерді

қалыптастырудың тиімді жолдары мен

құралдары туралы, оқу жетістіктерін жаңаша

бағалаудың параметрлері мен критерийлері

туралы өз ойларын ортаға салып, өзара

тәжірибе алмасады. Бұл курстардың

тиімділігін арттырады.

Ал, белсенді оқытудың әдіс-формалары

арқылы құзырлылық амал тұрғысынан

ұйымдастырылған практикалық сабақтарда

өнімді оқыту әдістерін пайдалана отырып,

нәтижеге бағдарланған оқу

бағдарламаларының жобасын жасап,

құзырлылық сабақтарын жоспарлауды,

сабақта және сыныптан тыс жұмыстарды

құзырлылық тапсырмалармен жұмыс

жасауды үйренеді. Курс соңында

тыңдаушылар осы бағыттар бойынша өз

жобаларын көпшілік алдында қорғап, оған

өзгелер өз бағасын береді. Ал бұл курстардың

өнімділігі мен нәтижелілігіне ықпал етеді.

Сонымен қатар, біліктілік арттыру

курстарында тыңдаушыларды пәндік-

әдістемелік білім-біліктермен бірге

психологиялық-педагогикалық білім-

біліктермен қаруландыру мәселесі де басты

назарда болады.

Психологиялық-педагогикалық

дайындық педагогиканың әдіснамалық

негіздері мен категорияларын, тұлғаның

дамуы мен әлеуметтенуін, оқыту мен тәрбие

технологияларын, балалардың

физиологиялық және психикалық жас

ерекшеліктерінің даму заңдылықтарын

түсінуді және тәжірибеде қолдана білуді

қажет етеді.

Педагогикалық білік – балалармен

жұмысты ұйымдастыру мақсатын,

принциптерін, жағдайын, амалдарын,

формасы мен әдістерін сезіну негізіндегі

жасалатын практикалық әрекеттер

жиынтығы. Біліктілік арттыру жүйесінде

қалыптастырылатын кәсіби

құзырлылықтың құрылымы педагогикалық

біліктер арқылы ашылады.

Бүгінгі күні көкейтесті болып отырған

білімнің құзырлылық ұстанымын жүзеге

асыру құралы ретінде белсенді оқыту

әдістерінің алар орны ерекше. Белсенді

әрекетке негізделген нәтижеге бағытталған

оқыту танымдық белсенділігі жоғары,

өмірдің әртүрлі мәселелерінен хабардар, кез

келген тапсырманы орындауға қабілетті,

қолынан іс келетін (құзырлы) азаматтарды

қалыптастырады.

Осыған орай, практикалық сабақта

«Сабақта оқушылардың түйінді

құзырлылықтары мен танымдық

белсенділіктерін қалыптастырудағы

проблемалық оқытудың маңызы»

тақырыбында ұйымдастыруға болатын

курстағы дәрістер мен практикалық

сабақтардың жобасын ұсынғалы отырмыз.

Курс барысында құзырлылық

тапсырмаларды жасау және сабақ

кезеңдерінде пайдалану жолдары

қарастырылады.

22

Алдымен құзырлылық

тапсырмаларының құрылымы мен оған

қойылатын талаптар анықталады.

Құзырлылық типтегі тапсырмалар

төмендегіше құрастырылады: стимул-

жағдаят; тұжырымдалған тапсырма; ақпарат

көзі; толтыру парағы (жауап парағы); тексеру

құралы; үлгі жауап.

Стимул-жағдаят оқушыға тапсырманы

орындауға түрткі болады. Жағдаяттың

сипатталуы немесе ақпарат көздеріне негіз

болатын тапсырманың шарттары

қарастырылады. Тұжырымдалған

тапсырма бір жақты ұғынылуы керек, үлгілі

жауапқа, оқу жасына сәйкес, білім алушыға

қызықты болуы қажет. Ақпарат көзі қажет

және іс-әрекетті орындауға жеткілікті,

қызықты, оқу жасына сәйкес болуы шарт.

Тексеру құралы берілген тапсырмаларды

қай бағыттарда қаншалықты

орындағандығын сараптау. Үлгі жауап –

дұрыс және мүмкін болатын жауаптар

(жауаптар сызбасымен ашық тапсырмалар),

кілт – оқушылардың үлгілі жауаптары,

жауап парағы – тапсырманың орындалуы

бойынша оқушының іс-әрекеттік үрдісі.

Тыңдаушылар осы ақпараттар негізінде

топтық жұмыстар арқылы құзырлылық

тапсырмаларды құрастырып, кіші жобалар-

мен жұмыс жасайды. Сосын сарапшылар

тобы мен өзге топтар жасалған құзырлылық

тапсырмаларына өз бағасын береді.

Келесі сатыда құзырлылық

тапсырмалармен жұмыс жасауға бағытталған

құзырлылық сабақтарының жоспарын

құрастырады. Ол үшін тыңдаушылар

құзырлылық типтегі сабаққа қойылатын

талаптармен таныстырылып, құзырлылық

типтегі сабақ құрылымының ықшамдалған

үлгісі беріледі: 1. Мақсат қою. 2. Өнімді

өзіндік жұмыс. 3. Рефлексия.

Төменде біліктілік арттыру курсының

практикалық сабақтарында 8-сыныптағы

химия пәнінен «Су. Ерітінділер» тақырыбы

бойынша жасалған құзырлылық

тапсырмасының үлгісі беріліп отыр:

Тақырыбы: «Су. Ерітінділер». 8 класс.

Стимул-жағдаят: Бақшаңыздан жақсы

өнім алдыңыз. Қысқа қиярды сақтап,

тұздауды жөн көрдіңіз. Ол үшін тұзды

ерітінді дайындау қажет.

Тұжырымдалған тапсырма: 500 г. 7 %

ас тұзының ерітіндісін дайындау үшін тұз бен

судың массасын есептеу керек. Ас тұзының

формуласын жазу керек.

Толтыру парағы (жауап парағы):

1.___________________

2.___________________

3.__________________

Ақпарат көзі: Қиярды тұздау үшін ас

тұзының 7% ерітіндісі қолданылады. Дәл

осындай ерітінді микробтардың өмір сүруіне

кедергі болады. Түзілген сүт қышқылы

қиярды жақсы қалпында сақталынуына

септігін тигізеді (консервант).

Тексеру құралы: 1) тұздың массасы есептелініп,

анықталған;

2) судың массасы есептелініп,

анықталған;

3) ас тұзының формуласы жазылған.

Үлгілі жауап: 1) m (тұз) = ω . m ер-ді = 500 г. 0,07 = 35 г /

2 ұпай;

2) м (су) = 500 – 35 = 465г / 2 ұпай;

3) NaCl / 2 ұпай.

Жоғарғы балл: 6 ұпай.

Қорытынды

Құзырлылық тапсырмаларды сабақта

пайдалану мұғалімге сабақ үстінде бір

мезгілде бірнеше міндетті қатар шешуге

көмектеседі:

- оқушылардың түйінді

құзырлылықтарының даму деңгейін анықтау;

- пәндік білім-біліктерінің даму

деңгейін айқындау;

- тапсырмада қойылған мақсатқа жету

жолында баланың білімді өздігінен алу мен

әрекет тәсілдерін таңдау қабілетін бағалау;

- зерттеушілікті дамыту арқылы пәнге

деген қызығушылығын қалыптастыру.

Сондықтан курстарды нәтижеге

бағыттап, құзырлылық амал тұрғысынан

ұйымдастырып, тренер фасилитатор

позициясы тұрғысынан педагогтардың өз

23

проблемаларын өзі шешуіне көмектесуі тиіс.

Сонда ғана, курстардың тиімділігімен қатар,

нәтижелілігі де жоғары болып, келген пән

мұғалімдері кәсіби білім алып қана қоймай,

кәсіби біліктілігін де арттыратын болады. Бұл

– сапаны арттырудың тиімді жолы.

Құзырлылық тапсырмалар туралы

курс тыңдаушыларының пікірлері

1-пікір: Сабақта құзырлылық

тапсырмаларды қолдану оқушылардың

түйінді құзырлылықтарының қалыптасу

мониторингісін жүргізуге мүмкіндік береді.

Мұндай тапсырмаларды сабақта үйрету

мақсатында да, бақылау мақсатында да,

тіпті диагностикалау мақсатында да

пайдалануға болады деп есептеймін.

2-пікір: Құзырлылық тапсырмаларды

пайдалану мұғалім мен оқушы позициясын,

жұмыс сипатын өзгерте отырып,

оқушылардың дербес оқу іс-әрекетін

белсендіруге жағдай жасайды. Мұғалім

ұйымдастырушы, кеңесші, тьютор,

фасилитатор сияқты жаңа функцияларды

орындауға көшетін болады.


орындау бағдарламалық материалды терең

түсініп қана қоймай, бағдарламадан тыс

материалдарды оқып-үйрену арқылы

оқушылардың өздігінен білім алуы мен өзіндік

дамуына жол ашады.


табысты орындау мектеп түлегіне қазіргі

дербес ойлап, әрекет ете алатын адамдарды

қажет ететін жаңа экономикалық

талаптар жағдайында өзін көрсете алуға

мүмкіндік тудырады.

5-пікір: Нәтижеге бағыттап оқытуда

оқушылардың құзырлылық тапсырманы

орындау нәтижесін формативті бағалауға

болады.


1. Мұғалімге арналған нұсқаулық, «Тиімді

оқыту мен оқу»: «НЗМ» ДББҰ,

Педагогикалық шеберлік орталығы, 2016.

2. Тренерлерге арналған нұсқаулық, «Тиімді

оқыту мен оқу»: «НЗМ» ДББҰ,

Педагогикалық шеберлік орталығы, 2016.

3. Шишов С. Понятие компетенции в

контексте качества образования современная

школа – №1, 1999. Стр.82-83

РУХАНИ ЖАҢҒЫРУ – ҚОҒАМДАҒЫ САНАНЫҢ ЖАҢАРУЫ

Қаплиева А.Қ.

пед.ғ.к., Мұғалімдердің психологиялық-педагогикалық кәсіби дамуын жетілдіру

кафедрасының меңгерушісі

Адам бір жылын ойласа – дән себеді,

бар ғұмырын ойласа – ағаш отырғызады, ал

ғасырлық болашағын ойласа – ұрпақ

тәрбиелейді. Иә, расымен ақылдың кені

болған бабалар сөзі тегін айтылмаған болса

керек.

Бірақ не дегенмен, қиыны мен жеңілі,

қызығы мен қуанышы қатар жүретін білім

саласының қазіргі ұстанымы – үнемі

жаңалыққа ұмтылып, алдыңғы қатардан

көріну және әр мұғалімнің бойынан

жақсылық тауып, бұлақтың көзін ашу арқылы

биік мақсаттарға жетелеу. Өйткені, заман да,

қоғам да бір орында тұрмайды. Бір сәт жан-

жағымызға көз жүгіртіп қарасақ, сәт сайын

өзгерген, тың идеялар мен жаңа

инновациялық технологиялардың қарыштап,

ақпараттың әр секунд сайын өзгергенінің

куәсі боламыз. Әлемнің көз ілестірмес даму

қарқынына орай, көш бастап келе жатқан

дамыған елдер қатарынан көріну үшін білім

беру жүйесі мен экономикалық, әлеуметтік

мәдениетімізге мейлінше өзгерістер енгізу

талабы туындайды. Өйткені әлем қазіргі күні

"білім қоғамынан" "білім экономикасы"

қоғамын құру бағытына қарай көш түзеуде.

Олай болса, өзгеру, алдымен, өзім үшін

қажет. Нарыққа төтеп беріп, қоғам

сұранысына ие болу үшін қажет. Елбасының

«Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты

24

мақаласын оқи отырып, оның әрбір

сөйлемінде бүгініміз бен болашағы жарқын

Қазақстанға апаратын нақты жоспар, мақсат

көрсетілгендігін түсіндім. Президенттің

жолдауындағы алты бағытты талдау, оның

бесеуінің сана-сезім, білім, ақыл, зияткерлік

сияқты ұғымдарға негізделетінін көрсетті.

Бұдан қазақстандықтарды әлемге, өзіне

жаңаша қараудың жаңа формасына өтетін,

өзінің тұлғасын және кәсіби өсуді

ұйымдастырудың прагматикалық қатынасы

қалыптасатын кезеңнің туып келе жатқанын

байқауға болады. Адам санасы «Бұл әлем

маған не береді?» деген тұтынушы ойлау

моделінен «Мен әлем үшін не істей аламын?»

деген прогрессивті ойлау моделіне көшеді.

Әлеуметтік-гуманитарлық ғылымдарға

бағытталған латын әріптеріне көшу, аударма

әдебиеттерді дайындау, әлеуметтік-

гуманитарлық мамандықтарды дайындауға

көңіл бөлу жаңа зерделі мамандардың,

Қазақстанның технологиялық ресурстарын

дамытудың қажет екенін білдіреді. Бүгінгі

өмір талабы сапалы, әрі терең білім беру

жолдарын әлемдік дәрежеде ұйымдастыруды

қажет ететіні баршаға белгілі. Бұл

қажеттілікке жетудегі басты стратегиялық

мақсат – адамзат жинақтаған білімді жай

игеріп қана қою жеткіліксіз, соған сәйкес

ақпарат негізінің артуы мен оның өсу

модернизациясына ілесу болып табылады.

Оған білім, ғылым арқылы ғана жетеміз.

Рухани жаңғыру – әрбір жеке тұлға үшін

оның тәрбиесі, ұлттық сана-сезімі, ұлттық

рухани тамырынан нәр алған құндылықтары

мен оның жаһандық өзгерістерді дұрыс

бойына сіңіруі. Елбасының руханиятқа,

білімге, ғылымға мән беруі – үлкен

көрегендік. Еліміздің болшақтағы келбетін

анықтайтын – бәсекеге қабілеттілік қоғамның

білім деңгейі мен интеллектуалдық әлеуеті

ұлттық байлықтың маңызды құрамы

ретіндегі сипатқа ие болды, ал адамның

білімділігі, кәсіби икемділігі,

шығармашылыққа талпынысы және

қалыптан тыс жағдайларда әрекет ете білуі

қоғамның тұрақты дамуы мен қауіпсіздігін

қамтамасыз етуге шарт бола алады. Кезінде

Абай атамыз «Тегінде адам баласы адам

баласынан ақыл, ғылым, ар, мінез деген

нәрселерімен озады» деген болатын. «Адами

фактор мен капитал» феноменінің маңызы,

адами капиталды дамыту концепциясы

әлемдік деңгейде алдыңғы қатарға шықты.

Демек, ХХІ ғасырда мемлекеттер тек өнім

және технологиямен ғана емес, сонымен

қатар сапалы адами капиталмен де бәсекеге

түседі. Сондықтан, бүгінде біз мақаладағы

Адам, оның жасампаздығы мен

психологиялық саулығы мәселесінің өзекті

екеніне көзіміз тағы да жетіп отыр.

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ЖАСТАҒЫ БАЛАЛАРДЫ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ

ДАМЫТУДАҒЫ ЖАҢАША МҮМКІНДІКТЕР

Бақтыбаева Қалдыгул Жақсылыққызы,

Ырғыз ауданы «Аққайың» балабақшасының музыка жетекшісі

Ойынсыз, музыкасыз, ертегісіз, фантазиясыз

толық мәндегі ақыл-ой тәрбиесі деген болмайды

В.А.Сухомлинский.

Ғылымда шығармашылылық ұғымы

ХІХ-ХХ ғасырларда пайда болып, зерттеле

бастаған. Шығармашылық – тура мағына-

сында жаңалық ашу дегенді білдіреді. Жалпы

«шығармашылық» деген сөздің мәтініне

терең үңілсек, ол адамның мақсатты ісіне

жету жолындағы талаптануы мен талпыны-

сынан, жігері мен сабырынан, сұранысынан

көрінеді. Шығармашылық – адамның ойла-

уының және өз бетінше әрекетінің жоғарғы

25

формасы. Дегенмен шығармашылық объек-

тивті және субъективті болатындығы белгілі.

Шығармашылық – проблемалық сипаты

бар, барлық ішкі байланыстарды біріктіретін,

нәтижеде жаңа материалдық және идеалдық

құндылықтар алынатын адамның мақсатты

әрекеті Шығармашылық – барлық еңбек

түрінде әрекетке бойлай отырып, оның

жоғары сапалы болуын қамтамасыз етеді.

Басқаша айтсақ, шығармашылық барлық

әрекеттің сапалық белгісі. Баланың

шығармашылық қабілеті шығармашылық

әрекеті нәтижесінде ғана дамитындығы

мәлім. Осыған орай шығармашылық сияқты

көп қырлы, күрделі мәселенің құрылымы

қандай, қандай мазмұннан түзіледі, қалай

өрбиді деген мәселелердің басын ашу

қажеттілігі туындайды. Ендеше бұл

феноменнің практикалық-әрекеттік

құрылымына тоқталуға тиіспіз.

Ғылымда шығармашылықтың

төмендегідей түрлері анықталған:

1) материалдық-техникалық;

2) рухани-теориялық;

3) әлеуметтік-ұйымдастырушылық;

4) педагогикалық;

5) көркем-шығармашылық т.б.

Осы түрлеріне қарай олардың ішкі

құрылымының айырым-өзгешеліктері болуы

заңдылық. Біздің қарастырып отырғанымыз

педагогикалық шығармашылық.

Шығармашылық адамға тән әрекет

болғандықтан, осы мәселені зерттеген

ғалымдар шығармашылық әрекетке тән

белгілерді мына төмендегідей топтастырады:

• тапсырма мен проблемалық мәселе

арасындағы қарама-қайшылықтың болуы;

• әрекеттің әлеуметтік және жеке адам

үшін мәнділігі, прогерссивтілігі;

• шығармашылық үшін объективті

алғышарттардың болуы;

• шығармашылық үшін субъективті

алғышарттардың болуы (тұлғаның жекелік

қасиеттері, білімі, білігі, тұрақты мотиві,

қабілеттері);

• үрдістің және нәтиженің жаңалығы.

Бұл белгілер тұтас кіріккен жағдайда

байқалады. Аталған белгілердің бірін саналы

түрде алып тастайтын болсақ,

шығармашылық әрекет орындалмайды

немесе ондай әрекетті шығармашылық деп

атауға болмайды. Сонымен шығармашылық

мәселесі көнеден келе жатқан, әр заманда

әрқалай түсіндірілген философиялық мәселе

болып табылады. Шығармашылық қабілет

индивидтің белгілі бір мәселені жаңаша

шешуге мүмкіндік беретін мәнді сапасы. Ол

тұлғаның өмір сүру барысында байқалады

және әрі қарай дамуға қабілетті деген

тұжырым жасалады. Ал мектеп жасына

дейінгі кезеңдегі білімнің алғашқы нәрін

татудың бірден бір жолы – ойын. Ойын

педагогқа балалар ұжымын қалыптастырып,

үндемейтін тұйық балаларды белсендіруде

үлкен көмек береді. Шынында да, бала үшін

ойын – өмір сүрудің белсенді формасы, сол

арқылы ересектерге еліктейді, олардың іс-

әрекеттерін, қарым-қатынастарын үйренеді,

еңбектің мәнін түсініп, адамгершілік

нормаларын игереді. Зейін, ес, қиял сияқты

психологиялық процестер қалыптасып,

сөйлеу тілі, сөздік қоры дамиды.

Ойынның міндеті баланың қызығушы-

лығын туғызып, белсенділігін арттыратындай

іріктеліп алынған нақты мазмұнмен анықта-

лады. Педагог ойындардың сабақ кезінде қол-

дануға ыңғайлы, ықшам, өткізілуі жағынан

қарапайым түрлерін таңдап алған жөн.

Таңдап алынған ойындар шәкірттердің сана-

сезіміне, сөз байлығына, тілдік қорына сай

болуы керек.

Қандай да болмасын ойынды өткізу

үшін педагог алдын ала жоспар құрып алуы

қажет. Ол жоспар, әдістемелік тұрғыдан алып

қарағанда мынадай шарттарға жауап беруі

қажет:

-Ойынның өтілетін сабақтың тақырыбы

мен мазмұны сәйкес келуі;

-Ойынға бөлінетін уақыттың нақты

белгіленуі;

-Ойынның ойналу түрінің топ болып

ойнау, кішірек топ болып ойнау т. б.

нақтылануы қажет;

-Ойынға қажетті материалдардың түгел

дайындалып қойылуы;

-Қолданылатын сөздер, сөз тіркестері,

мақал- мәтелдері, тақпақтар өлеңдердің

таңдалынып алынуы;

26

-Ойынның өту барысының жоспары

жасалуы.

Қазіргі Қазақстан мектепке дейінгі

тәрбиесінде жаңа өзгерістер әлемдік білім

беру тәжірибелерін пайдалана отырып, бала-

ның жеке-дара күшінің дамуын қамтамасыз

ететін жаңа технологияларды іздестіру және

оларды қолдануға бағытталған.

Оның өзі сабақты әртүрлі техноло-

гиялар бойынша жобалауды қажет етеді.

Ойындық технология мәнді өмір

жағдаяттарын үлгілеу және оның шешуін

іздестіруге құрылады. Ойынның

ұйымдастырылу түрлері: іскерлік ойындар,

рөлдік және оқиғалық ойындар, саяхаттық

және білімдік ойындар. Қорыта келгенде,

ойын – балалардың негізгі іс-әрекеттерінің

бір түрі. Бала өмірі ойынға байланысты. Бала

ойынсыз өсіп өркендей алмайды. Бұл –

өмірдің заңдылығы.

ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУ

Егизова Н.М., Кайбалдиева Б.Т.,

Ақтөбе қаласы, №29 орта мектебінің мұғалімдері

Қазіргі таңда білімге ерекше көңіл

бөлінгендігі белгілі. Ол бүгінгі өмірдің

талаптарына сай маңыздылығымен

ерекшеленеді. Қазақ халқының көрнекті

ақыны Сұлтанмахмұт Торайғыров айтқандай:

«Сүйемін туған тілді анам тілін,

Бесікте жатқанымда-ақ берген білім.

Шыр етіп жерге түскен минутімнен,

Құлағыма сіңірген таныс үнін»

«Халықтың кемеліне келіп өркендеуі

үшін, ең алдымен азаттық пен білім керек»

деп көрегендікпен Шоқан Уәлиханов

айтқандай, халқымызды кемеліне келтіру

үшін жастарымызды білімді, мәдениетті,

Отанын, тілін шексіз сүйетіндей етіп

дайындау – әрбір ұстаздың міндеті. Елбасы

жүргізіп отырған парасатты саясаттың

арқасында мемлекеттік тіл – қазақ тілі де

елімен бірге өзінің қайта өрлеуінің әрбір күні

ғасыр жүгін арқалаған ауыр болса да –

абыройлы, күрделі кезеңін жүріп өтті. Ендігі

мақсат тәуелсіз Қазақстанның өсіп келе

жатқан жас ұрпағын өз Отанының

мемлекеттігінің кепілі – мемлекеттік тілді

құрметтеуге баулу, оны оқып үйренуге деген

қызығушылықтарын арттыру болмақ.

Қазіргі таңда инновациялық

технологиялардың көптеген түрлері бар.

Атап айтсақ модульдік технология, сын

тұрғысынан ойлау, тірек-сызба

технологиясы, дамыта оқыту, проблемалық

оқыту, деңгейлеп-саралап оқыту

технологиясы және т.б.

Қазақ тілін оқыту – қиын жұмыс деп

ойлаймын. Қазақ тілі пәні сабағын оқытуда

жаңа технологиялардың элементтерін

қолдана отырып, деңгейлеп оқыту

технологиясына ерекше көңіл бөлу қажет.

Өйткені бұл технология баланың жеке

мүмкіндігіне, жеке тұлғаның жан-жақты

дамуына бағытталған. Ол халықаралық білім

стандартының шарттарымен үндес келеді.

Американдық гуманитарлық психология

қауымдастығының өкілі К. Роджерс жасаған

әдістеменің төмендегідей бағыттары жаңа

педагогикалық технологияда көрініс тапқан.

Яғни, олар:

1. Оқушының дайындық деңгейін

бақылай алу;

2. Оқу материалын сұрыптап ұсына алу;

3. Оқу әрекетін ұйымдастыра алу;

4. Диалог жүргізе алу;

5. Сабақ барысында жағымды эмоция

сезімдерімен қанықтыра алу;

6. Мақсаттың нәтижеге ұласуын

жоспарлау, жүзеге асыра алу.

Қазіргі кезде қазақ тілін оқытуға жаңа

технологиялық әдістерді қолдана отырып,

сапалы білім беру. Олардың ойлау, есте

сақтау, көру қабілеттерін жетілдіре отырып,

оның танымдық күшін қалыптастыруға

жағдай жасау, оқытушының жеке басының

27

интеллектісін, оқу әрекетін, өтетін тақырып

мазмұнын аша білу. Білім олардың ойлау,

есте сақтау, көру қабілеттерін жетілдіре

отырып, оның танымдық күшін

қалыптастыруға жағдай жасайды,

оқытушының жеке басының интеллектісін

дамытады. Білім негізінен пән арқылы

берілгендіктен, әр пәнді заман талабына сай

өз деңгейінде игерту, қай кезде болмасын, ең

маңызды мәселе болып келгені даусыз. Әрине

терең білім де, материалдың игеруге

қолайлығы да, оқулық деңгейімен шектелу де

мүлде нәтижесіз болды деп айта алмаймын.

Ұстаз үшін ең басты мәселе – оқыту әдісін

дұрыс таңдау. Жаңа педагогикалық

технологиялар оқушының жеке тұлғалық

күшін арттырып, шығармашылық ойының

дамуында басты рөл атқарады. А. Андреева

пікірі бойынша деңгейлеп оқытудағы

диалогтық қарым-қатынас 3 сипатқа ие.

Коммуникативтік (оқушылардың бір-бірімен

ақпарат алмасуы), Интерактивтік (оқушылар

білімдерімен ғана емес, сонымен бірге оқу

әрекеттерімен де өзара алмасуы)

Оқушының жан-жақты дамып,

жетілуіне, шығармашылықта жұмыс істеуге

бейімделуіне, топта, жұпта жұмыс істей алу

қажеттілігіне жетелейтін бірден-бір әдіс.

Жаңа технологияларды меңгеру мұғалімнің

зияткерлік, кәсіптік, адамгершілік, рухани,

азаматтық және басқа да көптеген адами

келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді,

өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үрдісін тиімді

ұйымдастыруына көмектеседі. Қазіргі кезде

ғылым мен техниканың даму деңгейі әрбір

оқушыға сапалы және терең білім беруіне

жағдай жасап отыр. Мұғалім әңгімелейді,

түсіндіреді, ал оқушы тыңдайды,

қабылдайды, ойлайды, т.б. таным әрекеттерін

жасайды.

- ізденуге жетелейді, қызықтырады;

- талдау нәтижесінде оқушылардың

ойлау, есте сақтау қабілеті артады.

Жаңа технологияларды сабақта

қолданудың тиімділігін қашан да жолға

қоярымыз анық. Соның бірі – оқу мен жазу

арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту

технологиясын сабақты жоспарлауды

қолданудың тиімділігі. Мұнда әр оқушының

ойы шыңдалып, өз даму деңгейіне сай

жетістіктерге жетуге болады. Сын

тұрғысынан ойлау жобасы мынандай үш

құрылымнан тұрады:

- қызығушылықты ояту;

- мағынаны тану;

- ой-толғаныс.

Бұл технологияда бұрынғы білім мен

жаңа ұғым ұштастырылады. Ал, соңғы кезең-

де оқушы өз шығармашылығынан қабілетін

таныта алады. Мұнда оқушыға ойланып-тол-

ғануға уақыт берілуі керек, ойын айтуға

оқушы шығармашылығын қалыптастыраты-

нын атап өту керек. Сабақтың қай

құрылымында болмасын оқушы осындай

стратегияларды қолданғаны дұрыс “Мен не

ұқтым?” және “Мен нені білгім келеді?” деген

сұрақтарды есінен шығармауы керек.

“Мағынананы тану” кезеңінде

оқушыларды топқа бөлу арқылы сұрақтар

дайындап, оны мазмұны, стратегиясы арқылы

жүзеге асыруға болады. Сұрақтар үш

деңгейде әзірленеді. Дайындалған сұрақтарға

оқушылар өз ойларымен жауап бере отырып,

бұл сұрақтар оқушылардың деңгейіне сай

топтастырылады немесе сұрақтардың өзін

сұрыптауда “Жуан және жіңішке сұрақтар”

стратегиясын мұғалім жүзеге асырады. Осы

кезең бойынша жұмыстану арқылы

қорытынды шығаруға болады: Бұл

технологияның келесі бір кезеңі – ой-

толғаныс. Мұнда “Венн” диаграммасын

қолдану арқылы тақырыптардың ұқсастығы

мен айырмашылығын көрсетуге болады. Осы

кезеңде оқушылардың тілдік дағдыларын

қалыптастыру мақсатында сабақ тақырыбына

байланысты, яғни, пікір-сайыс өткізуге

немесе “5 жолдық өлең” жаздыруға болады.

Мұндағы мақсат – оқушылардың өзіндік

көзқарасын қалыптастыру. Сол 5 жолдық

өлеңді жазғанда сабаққа қабілеті төмен деген

оқушылардың өзі 3,4 сөз тіркестерін

құрастырып өз ойын жазса, соның өзі

оқушыны сабаққа тарта білгеніміз деп

білемін.

Инновациялық білім беру – іскерліктің

жаңа түрі. Инновациялық қызмет оқу ісін

дамытуға, пәндердің мәнін тереңдетуге,

мұғалімнің кәсіптік шеберлігін арттыруға

28

басқа жаңа технологияларды енгізуге,

пайдалануға және шығармашылық жұмыстар

жүргізуге бағытталған. Мұндай

технологияларды қолдануда оқытушы ұтады,

яғни ол сабақты тиімді ұйымдастыруға

көмектеседі, оқушының пәнге деген

қызығушылығы артады.


1. Амирғалина Н. «Білім берудің инновация-

лық технологияларының бірі-тірек конспек-

тілері»-// Білім.-Алматы. - №4. - 2009. – Б.17 -

19.

2. Амандыкова Г. Шет тілін оқыту әдістемесі.

Алматы, 2007ж., Б.103 - 105.

3. Садуова Ж. Инновациялқ технология-

ларды білім беруде қолдану // Білім. Алматы,

№ 5, 2006ж., Б.22 - 24.

4. Такишева Г. Модулдік оқыту

технологиясын пайдаланудың тиімділігі //

Білім.- Алматы. - № 4.- 2009. Б.14 - 17.

ОҚУШЫЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ЖҰМЫС ІСТЕУ ҚАБІЛЕТІН АШУ

Ердаулетова Г.Қ., Жаканова Г.Т.,

Ақтөбе қаласы №55 жалпы орта білім беретін мектептің технология пәнінің мұғалімдері

Қазіргі ғаламдану заманында еліміздің

әлеуметтік-экономикалық дамуы, индустрия-

ның қарыштап өсуі, әлемдік деңгейге

көтерілуге бет бұруы кезеңіндегі ұлттық

мәдени-тарихи, рухани құндылықтарымызды

бойына сіңірген азаматтарға қоғамың

сұранысының өсуі білім жетістіктерін

өркениетті елдердің білім деңгейіне көтеру

қажеттігін алға тартады.

Қазақстан Республикасының

Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан

халқына Жолдауында (Астана, 1 наурыз, 2006

жыл) «Біз қазақ халқының сан ғасырлық

дәстүрін, тілі мен мәдениетін сақтап, түлете

береміз. Сонымен қатар ұлтаралық және

мәдениаралық келісімді, біртұтас Қазақстан

халқының ілгері дамуын қамтамасыз етеміз»,

- деп атап көрсеткен.

Қазақстан халқының ілгері дамуын

қамтамасыз ететін – білім саласы. Бүгінгі

таңда білім саласының алдында дайын

білімді, дағдыларды меңгеретін, қайталайтын

ғана емес, шығармашылық бағытта жұмыс

істейтін тың жаңалықтар ашатын, біртума

ойлау қабілетімен ерекшеленетін жеке тұлға

қалыптастыру міндеті тұр. Бұл оқушылардың

шығармашылық әрекетін дамытуда маңызды

мәселе екендігін дәлелдейді. Жалпы

оқушылардың шығармашылық әрекеті

ғылыми-педагогикалық проблема ретінде

едәуір зерттелген. Оқушылар бойында

«шығармашылық әрекет тәжірибелерін»

қалыптастыру қажеттілігі туралы 80

жылдары И.Я.Лернер жазған болатын.

Қазақстанда шығармашылықтың дамуы

жөнінде арнайы зерттеу жұмысын жүргізген

психолог–ғалымдар Т.Тәжібаев,

Ж.Аймауытов, В.К.Шабельников,

Н.Палагина, Қ.Р.Рахымбаев, М.О.Резванцева,

С.Қ.Бердібаева, Б.Тұрғынбаева еңбектерін

атап өтуге болады.

«Бала мейлі жақсы, мейлі жаман іс бол-

сын, әйтеуір бірдеме істеуі керек. Ештеңемен

айналыспаған адамның жан дүниесі жөнді

жетілмейді». Ж.Аймауытовтың бұл пікірі

белгілі психолог А. Н. Леонтьевтің адам

психологиясы тек іс-әрекет үстінде дамып

отырады дейтін қағидасына жақын тұжырым

деп есептейміз. Ғылыми зерттеулерге

сүйенетін болсақ, оқушы шығармашылығын

дамытуда «шығармашылық тапсырмалар»

үлкен рөл атқарады. «Шығармашылық

тапсырмалар» атауы педагогикада белгілі, екі

құрамдас бөліктен тұрады.

Шығармашылықты:

29

- біріншіден, оқушылар дербес, өз

бетімен ойдан жаңаны құрастырады;

- екіншіден, жағдай тудырушы

материалдар даярлап, шығармашылыққа

икемдейтін ересек адамның қатысуы


Оқу-тәрбие үрдісін даралауда оқушыны

жеке тұлға ретінде қабылдау, яғни оқушының

өзіндік танымдық іс-әрекетін қалыптастыруға

бағыттау, білім беруде жеке оқытуды

дамытуда көзделуі қажет. Өзіндік жұмыстың

негізгі мақсаты – оқушылардың танымдық

міндеттерін қалыптастыру, шығармашылық

қабілеттері мен қызығушылығын жетілдіру,

білімге құштарлығын ояту. Еңбек

жағдайларына байланысты шығармашылық

құрастыру, модельдеу және еңбек объектісін

көркемдеп өңдеу кезінде байқалады.

Бұйымның сызбасын тұрғызбас бұрын

оқушыларды ең қарапайым құрастыру

әдістерімен таныстыру қажет, бірақ сонымен

бірге оның бірнеше нұсқаларын атап өткен

жөн. Модельдеу кезінде материалды

үнемдеуді ескерте отырып, басты назарда

ұстауға үйрету керек. Қыз балалар қандай

киімге көп мата кететінін анықтай білуге

үйрету керек. Оқушылардың жұмысына

талдау жасай отырып, ойлап тапқан

эскиздеріне, бұйымның пропорциясы мен

формасының сақталуына, жасау сапасына

көңіл бөліп, баға беремін. Мен сабақта әдіс-

тәсілдерді пайдалана отырып, балалардың

ұсыныс-пікірлерін еркін айтқызып, ойларын

ұштауға және өздеріне деген сенімін

арттыруға мүмкіндік туғызып отырамын. Әр

түрлі әдіс-тәсіл көмегімен өткізген әрбір

сабақ оқушылардың ойлауына жеке қиялына

негізделіп келеді, баланың тереңде жатқан

ойын дамытып, оларды сөйлеуге, пікірін айта

білуге, іскерлікке, ізденуге үйретеді. Түрлі

әдістемелік тәсілдер пайдалану арқылы

қабілеті әр түрлі балалардың ортасынан

қабілеті жоғары баланы іздеп, онымен жұмыс

жасау, оны жан-жақты тануды ойлап,

оқушылардың шығармашылық деңгейін

бақылап отырдым, өз тәжірибемнен мысал

келтірер болсам, өзімнің «Тымақ тігу»

тақырыбында өткізген сабағымда алдымен

тақырыпты ашу мақсатында ой-қозғау әдісі

арқылы сұрақтар қойдым.

1. Қандай бас киім түрлерін білесіңдер?

2. Бас киім не үшін керек?

Балалар ойланып, сұрақтарға жауап

беру арқылы жаңа сабақтың тақырыбын

ашты. Мағынаны тану үшін оқушыларға

бөрік туралы түсінік беріп және ассоциация

әдісін пайдаланып бөрік түрлерін атап

көрсетіп, оқушылардың ойында жаңа ұғым

қалыптастыру мақсатында бас киімге

байланысты ырымдар мен тыйымдарды

айтып түсіндірдім.

Оқулықтағы дайындалған үлгідегі қа-

ғаздан жасалған бөрік түрлерімен танысты-

рып, өзімнің көрнекілікке жасаған бөрік

бұйымдарының жасалу ретін түсіндірдім.

Өзіндік жұмыс барысында оқушылар

тапсырманы әр түрлі деңгейде орындады.

Бірінші деңгейдегі оқушылар көмекті

қажет етпейді, дәл мұғалімнің түсіндіргенін

қайталамайды, өзінің түсінгені бойынша

қиялымен жұмыс жасайды.

Екінші деңгейдегі балалар өзіне сенімді,

практикалық жұмысты мұғалімнің

түсіндіргеніндей дәл әрі ұқыпты орындайды.

Үшінші деңгейдегі балалар көмекті көп

қажет ететін, олар еркін қимылдай алмайтын

балалар.

Бірінші деңгейдегі балалар жасының

ерекшелігіне қарамастан, өзгелерден даралы-

ғымен, шұғыл шешімділігімен, өз бетімен жұ-

мыс істеуге деген құштарлығымен ерекшеле-

неді, яғни жас дарын шығады деп ойлаймын.

Осы сабағымды оқушыларға берілген

тапсырманы орындату арқылы баланың

өзінің ойын қағазды бүктеу, өлшеу, қырқу,

жапсыру, түстерді үйлестіру мен көркем

безендіру, матамен жұмыстары арқылы

оқушыны ізденушілікке баулып, оның

көркемдік талғамын қалыптастыруға,

шығармашылық қабілетін оятуға өзінің

ықпалын тигізді деп ойлаймын.

Еңбек тәрбиесі – барлық тәрбиенің

қайнар көзі. Еңбекке баулу пәнінің

мазмұнына енген тақырыптар аппликация,

мозаика, табиғи материалдар, маталар,

қағазбен жұмыс жасау және түрлі сәндік-

қолданбалы өнерлер. Осы қарапайым

30

құралдар мен материалдардың арқасында

әсем де ғажайып жұмыстарды жасауға

мүмкіндік береді. Өйткені, бұл жастағы

баланың сезінуі, түсіну қасиеттерінің

қалыптасуы және қоршаған ортаның

сұлулығын өзінше көреді, өзінше талдап

қорытындылайды. Олай болса бала өз ойын,

танымын, көзқарасын сабақ барысында

пайдалануға ұсынылған материалдар (мата

қиындылары, түймелер, жіптер, ермексаз,

ұсақ моншақ, ұсақ тас т.б.) жасаған

бұйымдары арқылы айшықтауға тырысады.

Бұл көркемдік жұмыстар баланың сезіміне,

қиялына әсемдікті өз қолымен жасауға түрткі

болады. Және оларды шығармашылыққа

жетелейді. Жалпы балалардың тұрмыста

қолданылған материалдарының қалдықтары

үлкен бір шығармаға айналады. Ұлы Абай

айтқан бес дұшпанның бірі – ысырап болса,

өнердің бұл саласы сол ысырапшылыққа жол

бермейді.

Оқушылар материалдардың қасиеттерін

ескере отырып, болашақта жасайтын бұйым-

дарының бейнесін алдын ала ойластырады.

Балалардың бойындағы қабілеттерін

ашу үшін үйірме жұмысы да үлкен роль

атқарады. Оқушылар үйірме жұмысында

түрлі материалдарды құрауға, өңдеуге,

құрастыруға үйренеді. Оқушылардың түрлі

материалдармен, құралдармен жұмыс істеуі

тек қол жаттығулары ғана емес, ақыл-ойын

дамытады.

Сабақ барысында оқушылардың әр

түрлі материалдардан жасалған және үйірме

жұмысында орындаған бұйымдарын

жинақтап, көрме ұйымдастырылды. Бұл

жинақталған көрме – оқушылар шығарма-

шылығы. Осы үйірме оқушыларды өнерге

баулып, эстетикалық талғамын дамытып,

қабілеттерін арттырып, іскерлік дағдыларын

қалыптастыру мақсатында болды.

Қорыта келгенде, О.Бальзактың «Ұдайы

еңбек ету – өнердің де, өмірдің де заңы»

дегендей, оқушылардың шығармашы-лық

қабілеті мен белсенділігін арттыруда

мұғалімге үнемі ізденуді, тұрақты еңбек етуді

міндеттейді. Осы жұмыстарды жүргізіп,

тиімді әдіс- тәсілдерді қолданып жүріп, ұстаз

шығармашылық үрдістің әр кезеңінде бала

бойындағы әр түрлі сапалық қасиеттерді

дамыта алады.

Соңғы кезде еліміздің білім беру ісінде

түбірлі өзгерістер болып жатқаны мәлім.

Соның ішінде ең бастысы - әлемдік білім

кеңістігіне ену мақсатындағы алғашқы

қадамдар. Білім стандартының жасалуы,

басқа да жүріп жатқан реформалар күрделі,

қиын, қарама-қайшы белестерді ақырын-

ақырын артқа сап, жылжып келеді. Бұл

қасиетті істерді мұғалімге қойылар талап та

ерекше болып отыр. Мемлекеттік білім

саясаты да осы мұғалім арқылы жүзеге аспақ.

Ал бүгінгі таңда мектептің, мұғалімнің ең

қасиетті міндеті – рухани бай, жан-жақты

дамыған жеке, дарынды тұлға қалыптастыру.

Рухани байлық ең алдымен әр халықтың

ұлттық әдет-салты, әдебиет, мәдениеті, өнері,

шыққан түп тамырында жататыны белгілі.

Сол ұлттық байлықты бүкіл адамзаттың өз

ұрпағын тәрбиелеудегі, білім берудегі озық

ұстанымдарымен байланыстыра отырып, әр

баланың қабілетін, талантын ашу, өзіне-

өзінің сенімін нығайтып, өзіне-өзінің жол

ашуына түрткі жасау – міне, бүгінгі білім

беру, тәрбие ісінің басты міндеті. Әр

мұғалімнің алдыңғы сәулелі мұраты - өз

пәнінен білім беріп қана қоймай, әр баланың

«менін» ашу, сол «менді» шығармашылық

тұлғаға жетелеу.

Шығармашылық дегеніміздің өзі

ізденімпаздықтан туады. Бұл жерде ұлы дана

Абайдың сөзі еріксіз ойыңа оралады: «Өзіңе

сен, өзгені сүйреп шығар».

Баланың өзіне деген сенімін туғызу,

өзінен шығармашылық қасиет, қабілет іздете

білу, өмірден өз орнын тапқыза білу қанша-

лықты қиын екені түсінікті. өзіне-өзі таба

алмай, өз мүмкіндіктерін дұрыс пайдалана

алмай, өзін-өзі тұншықтырып жүргендер,

басқа жолға түсіп адасушылықтың негізгі

себебі, ең алдымен, бір кездегі ұстаздары,

мектебінде жатқан жоқ па деген сауалдардың

мұғалімдерді ойлантқаны жөн. Технология

оқытудың тың әдістемесі немесе мүлде

жаңаша жолдарын қарастырады деген түсінік

артықтау. Оқыту мен тәрбие беру үрдістері

31

ешқандай «науқандық», өтпелікті көтере

алмайтыны белгілі. Керісінше, адамзат

баласының өз ұрпағын оқыту, тәрбиелеудегі

ең озық, тиімді ізденістерін, тәжірибелерін

жалғастырып, тағы да тың жолдар іздеу,

классикалық педагогиканың озық үлгілерін

жаңа заман талабына сай дамыта отырып

еңбектену жалғаса бермек.

PIRLS-2016 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ НЕГІЗГІ ЗЕРТТЕУІНІҢ ЖҮРГІЗІЛУІНЕ

БАЙЛАНЫСТЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ОҚУ САУАТТЫЛЫҒЫН ДАМЫТУ

Ибатулина Раушан Акбалдаевна,

Мұғалжар ауданы Ембі қалалық №4 орта мектебінің бастауыш класс мұғалімі

Қазақстан Республикасы Білім беруді


мемлекеттік бағдарламасы негізінде PIRLS-

2016 халықаралық негізгі зерттеуінің

жүргізілуіне байланысты оқушылардың оқу

сауаттылығын дамыту және бастауыш сынып

мұғалімдеріне әдістемелік көмек көрсетудегі

зерттеу негізінде жүргізілген іс

тәжірибемнен.

PISA, TIMSS, PIRLS оқу жетістіктерін

халықаралық зерттеулері білім сапасын,

білігі, дағдысын жетекші көрсеткіштердің

бірі болып табылады. Мектептің нәтижесін

жақсартуға бағытталған.

PIRLS деген не ? PIRLS - «Оқу сапасы

мен мәтінді түсінуді зерттеу» халықаралық

жобасы білім сапасын мониторнигтік зерттеу

болып табылады. Мақсаты – әлем елдеріндегі

ұлттық білім беру жүйесінде бастауыш

мектеп оқушыларының мәтінді оқу сапасы

мен түсіну деңгейін салыстыру болып

табылады. Аталған жоба әлемнің қырық

елінде жүзеге асырылуда. Әлеуметтік

зерттеулер нәтижесінде есейе келе

балалардың кітап оқымайтыны байқалды.

Қазақстан Республикасы білім беруді

дамытудың 2011-2020 жылға арналған

бағдарламасы негізінде Ы.Алтынсарин

атындағы Ұлттық білім академиясы ғылыми

кеңесінің 2013 жылы «Оқушылардың

функционалды сауттылығын қалыптастыру

(бастауыш сыныптар) әдістемелік құралы

ұсынылды. Оқушылардың функционалды

сауттылығын қалыптастыру әдістемелік

құралын толық таныса отырып шетелдік және

отандық (В.В.Давыдов, Д.В.Эльконин,

Ж.Д.Адамбаева) т.б. ғалымдардың еңбектерін

оқып, өз сыныбыма зерттеу жұмысын

жүргіздім.

Негізінде «функционалды салауатты-

лық» термині 1957 жылы ЮНЕСКО енгізген

уақытына бастап «сауаттылық» және

«минималды сауаттылық» ұғымдарымен

қатар қолданысқа түсіп келеді.

1. Сауаттылық дегеніміз – оқу, жазу,

санау құжаттарымен жұмыс жасай алу.

2. Минималды сауаттылық деген –

қарапайым хабарламаны оқу, жазу.

3. Функционалды сауаттылық дегеніміз

– адам өмірінің оқу және жазу дағдыларын

әлеументтік ортада қарым-қатынас жасауда

қолдана білу.

Сауаттылыққа тәрбиелеуде жұмыс

түрлері әр сыныпта әр түрлі жүргізіледі.

1-сынып оқушысының ерекшелігі:

алғаш мектеп табылдырығын аттаған балаға –

білім, сауттылық бала өміріне күрт өзгеріс

әкелетін кезең. Осы кезеңде мұғалім де, ата-

ана да ол баланың «ішкі позициясын» түсіну

қолдай білу керек. Баланың табысы мен

сәтсіздігіне шын көңілмен төзе білу,

эмоционалды тұрғыдан көмек беру. Сен

дұрыс айтасың, даусыңды шығар деп,

оқығанының дұрыстығына көз жеткізу үшін

оқушыға қосыла оқу, бірнеше қайталау,

дауысты дыбыстарды соза айту жұмысын

көбірек жүргізу керек. Әр жұмысы, жауабы

оқушының жетістігі екенін айту, мадақтау.

Сен дұрыс айтасың, ендігіде бұдан да жақсы

болады, мен саған сенемін,сен бәрін де жеңе

аласың, ертең сенен тағы да жақсы жауап

күтемін т.б. мадақтаманың тоқсан тоғыз түрін

тізіп жазып алдым әр сабағымда пайдаланып

отырдым .

32

Жалпы бірінші сынып оқушысы

мақтауды, қолпаштап отыруды жақсы

көретінін бастауыш сынып мұғалдімдері

жақсы біледі. 1-сынып оқушысы үшін ертегі

оқу, мазмұндай алу жұмысын көбірек

жүргіземін. Тек мазмұндатып қана қоймай,

саханалау, кейіпкерді сомдау жұмыстарында

жүргізіп отырамын. Нәтижесінде

оқушыларды мұғаліммен ынтымақтасу,

«идеал мектеп оқушысының портретін»

қалыптастырамын. Адам сөзінің әсерін, әдеби

шығарманың тілін ұғына отырып сипаттай

алуға итермелеймін. Мұғалімнің

басшылығымен әдеби шығарманың тілін

ұғынады, этикалық мәнін түсінеді. Кейде өз

қиялын идеал бейнеге қосып алады.

Спорттық сайыстар, ән байқау, сурет салудан

көрмелер жиі ұйымдастырылып, ондағы

жұмыстар бағаланып әр оқушының қабілеті

бойынша ата беремін.

Мысалы: «біздің сыныптың суретшісі»,

«тамаша әнші», «актёр, спортшы, жас мате-

матик, көркем жазушы, жылдам оқушы, мә-

нерлеп оқушы, үлгілі дәптер» номинация-

сымен марапаттап отырамын.Әр ай сайын оқу

жылдамдығын тексеріп, нормативке сай

оқуын қадағалап мониторинг жүргіземін.

(оқыған нормативтері) 20 10

Арайлым Аружан Елдос (оқушылар

аттары осылай кете береді)

Сызбада – кім төменде, кім биікке кетіп

барады, өздеріне қорытындылау.

Сонда бала қашанда биікке шығуға ұм-

тылады. Келесі айда жылдам оқу, келесінде

мәнерлеп оқу, дауыстап оқу талаптарын

қосып отырамын. Бірінші сыныпта оқиды,

көшіріп жазады, үш-төрт сөйлемнен тұратын

мәтін мазмұнын жазуға төселеді. Екінші

сынып оқушыларының ерекшелігі: Бұл

уақытта бала жүйелі оқуға бейімделеді.Оқу,

жазу, санау біліктерімен дағдылары қалыпта-

сады. Күн тәртібін төселеді. Мектеп ереже-

рін орындауға машықтанады. Оқу жылдам-

дығын, көркем, сауатты жазу мониторнигісін

жүргізу жалғаса береді. Үшінші сынып

оқушысының ерекшелігі: ойлау қабілеті

қалыптастады. Оқу материалын белсенді

меңгереді. Үшінші сынып оқушыларының

интеллектуалды дамуында шығармашылық,

дамушылық жұмыстар оң нәтиже беретінін

ұстаздар естерінде ұстағаны дұрыс. Оқуды

сыни тұрғындан ойлауды дамытады. Сыни

ойлау – айналада болып жатқан оқиғалар мен

құбылыстарға, ақпараттарға талдау жасай

білу, өзінше болжамдар құра алу.

Сыни ойлау «сын» сөзімен төркіндес

болғанымен сынау, сын айту, мінеу деген

түсінік бермейді. Бұл – шыңдалған ойлау

үлгісі, сыни ойлау өзіндік және жеке ойлау.

Өйткені бұл ойлау барысында әркім өз ойын

және пікірін басқалардан тәуелсіз құра алады.

Мәселені өз бетінше шешеді. Сыни ойлау –

екінші жағынан әлеуметтік ойлау болып

табылады. Себебі бұл деңгейде ойлау үшін

белгілі әлеуметтік қатынастар орындалуы

тиіс. Мысалы пікірді ашық айту, сынамау,

шыдамдылықпен бірлесе ойланып бірігіп

шешім қабылдау. Сыни тұрғыдан сыни

сауатылықты қалыптастыру психология мен

педагогикадағы басты бағыттардың бірі

болып отыр. Психолог Дайын Холперн білім

алушы өзіндегі сыни ойлау мүмкіндіктерін

пайдалана алуы үшін мына төмендегі

маңызды сапаларын дамы-туы тиіс екенін

атап өтеді. Бірінші – жоспар-лай білуге

дайындық, екінші – икемділік, үшінші –

табандылық, төртінші – өз қатесін түзеуге

дайын болу, бесінші – ақылмен салмақтау,

алтыншы – ортақ шешім табу.

Амеркикалық әдебиетші, профессор

Дэвид Клустер сын тұрғысынан ойлауды

жеке түрі деп санайды, бұл жағдайда әр адам

өз ойын, шешімін бағалаумен қалады да,

оның ойы басқаға бағынышты болмайды.

Сын тұрғысынан ойлауға үйретуді

барлық жастан бастауға болады. Әрине

балалардың ойлау қабілеттері есейген, білім

алған сайын жетіле түседі. Сыни тұрғыдан

ойлаудың стратегияларын зерттей келе

бастауыш сынып оқыушыларына қолданып

жүрген бірнешеуін сабақ барысында

қолданып жүзеге асырып жүрмін. Мысалы

«қызығушылықты арттыру», «мағынаны

тану», «топтастыру» стратегиясы, «тұлғаны

сипаттау», «болжау», «армандар ағашы»,

«түртіп алу», «Венн диаграммасы»

33

«ойтолғау», «Кубизм», «Бес жол өлең құрау»,

«Бес қалпақ әдісі» «Y» диаграммасы (жанды

фотосурет).

Осы әдістерді жүзеге асыруда

әдебиеттік оқу сабағында 3-сыныпта өтілген

бір сабағыма талдау жасап көрейік.

Сабақтың тақырыбы: «Бесік жыры »

Мақсаты: а) Оқушыларды оқуға

дағдыландыру, өлең идеясын ашу, ауыз

әдебиеті үлгілерін оқи отырып, қазақ

халқының тұрмыс-салт жырының «Бесік

жыры» өлеңі арқылы салт-дәстүрді, ұлттық

құндылықтарды түсінуге, сақтауға, қастер-

леуге ықпал ету. Өмірмен байланыстырып,

жұптасып, топтасып шығармашылықпен

жұмыс жасауға дағдыландыру.

Пәнге деген сүйіспеншілігін арттыру,

ойын жүйелі жеткізуге тәрбиелеу.

Сабақтың әдіс-тәсілі: талдау,

салыстыру,топтастыру,пікіралысу,

концептуалдық кесте.

Көрнекілігі: таныстырылым, кесте,

сурет, бесік.

Барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі.

Оқушыларды сабаққа әзірлеу, топқа

бөліп отырғызу.

ІІ.Үй тапсырмасын тексеру.

1.топ. Жұмбақтарын оқиды.

2-топ. Жаңылтпаштарын жатқа айтады.

3-топ. Табиғат құбылысының бірі

кемпірқосаққа арнаған эсселерін оқиды.

«Синквейн» стратегиясы «Күн

күркіреуін сиппаттау»

А Тақырып

У Тақырыпты сипаттайтын екі сын есім

А Іс-қимылды сипаттайтын үш етістік

Р Негізгі ойды сипаттайтын төрт

сөзден құралған сөйлем

А Негізгі ойды сипаттайтын төрт

сөзден құралған сөйлем

Й Тақырыпқа сай синоним сөзді табу

Ы

ІІІ. Білімді жан-жақты тексеру.

Өткен тарау бойынша қандай

шығармалар ұнады?

Ол шығарма несімен ұнады ?

Бұрын –соңды естімеген қандай табиғат

құбылысын білдіңдер?

Бұл әңгіме кім туралы еді ?

Қалай ойлайсыңдар, Абай білмегенін

білу үшін қалай әрекеттенеді? Біз де ұлы

данышпан адамдар туралы, салт- дәстүріміз

бен тарихымыз туралы терең білгіміз келеді

ме ?

ІҮ. Мақсат қою кезеңі.

Қызығушылықты ояту.

Қазына дегеніміз не ?

Сарқылмас деген сөзді қалай түсінеміз?

Бүгінгі сабағымызда сарқылмас

қазынамыз ауыз әдебиетінің түрі бесік

жырымен танысамыз.

Топтастыру стратегиясы

А-тобы. Ағаштан жасалатын зат

Бала бөлейді Бесік Сәби төсегі

Б-тобы.

Сәби үшін қауіпсіз төсегі

Ата-бабадан келе жатқан зат Бесік

Бөбек төсегі

Талдан иіп жасайды

В-тобы.

Нәрестеге арнайы жасалады

Бала үшін төсек Бесік Киелі зат

Бала Отаны

«Түртіп алу стратегиясы» Кіндігі

түскен баланы бес күннен кейін бесікке

салады. Нәрестені бесікке салу рәсімі көп

баланы дүниеге келтірген ана, ақ жаулықты

әжеге берілген. Олар бесікті алдымен

аластайды. Қатты қыздырылған қышқашпен

қариды.

А-тобы. Өлеңді мәнерлеп оқиды.

В-тобы. Бесік жыры қашан айтылған?

Дәлелдемесін жырдан көрсет.

Сөздікпен жұмыс.

Дерек - хабар

Ұлтарақтай - кішкентай

Хрестоматиядан «Әжемнің әлдиін»

оқыту.

ҮІ. Жаңа сабақты түсінгенін тексеру.

Оқулықтағы «Бесік жыры» мен

«Әженің әлдиін» салыстыру

Шығарма аты

Авторы

Кім айтады ?

Кімге арналады ?

Қандай тілектер айтылады ?

Айтатын адамның көңіл - күйі

34

Оқиға кезеңі

Сергіту сәті

Оқушыларға үнтаспадан бесік жырын

тыңдату және өздеріне айтқызу.

А тобы. Батырғой, батағой, тұс көріп,

рахатқа сөздеріне 1 шумақ өлең құрастыру.

В тобы. Бесікке қатысты мақал-мәтел,

ұлағатты сөздер жазу.

С тобы. Бесікке қатысты ырымдар мен

тыйым сөздер жазу.

ҮІІ. Бекіту

Қалпақтар әдісі.

А тобы (ақ қалпақ кигендер) қызыл

қалпақ бесіктің пайдасын айтады.

Бесікке бөленген бала таза болады. Тіл

көзден аман болады. Тыныш ұйықтайды.

Аурудан алшақ болады.

В тобы. (қара қалпақтар кигендер)

бесіктің зиянын айтады.

Қан айналымы дұрыс болмайды.

Жетілмей қалады. Қимыл-қозғалыс дұрыс

болмайды. Табиғаттағы болмыстардан сезбей

қалады.

С тобы. (сары қалпақ киеді) бесікке

байланысты ырымдар мен тыйымдар айтты.

Құр бесікті тербетпе. Бесіктің бетін

ашық тастама. Бесіктегі баланы шошытпа.

Үйге тапсырма: Бесік жырын жаттау.

Қорытынды: оқушының ұлттық салт-

дәстүрде сөйлеу, тілін дамыту, танымдық

қызығушылықтарын арттыру. Іздеу, зерттеу

арқылы кітап оқуға оқушы құмартады.

Кітапханамен байланыс жасайды. Оқушының

кітап оқуға қызығушылығын арттыру

мақсатында мынандай зерттеу жұмысын

жүргіздім. «Оқырман қызығушылығының

көрсеткіштері»

1. Кім кітапханаға көп барады?

2. Үй кітапханаң бар ма?

3. Онда қанша кітап бар?

4. Кімде көп кітап бар?

5. Мына кітап керек

6. Ең сүйіп оқыған кітабым.

ИННОВАЦИЯЛЫҚ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕ ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ

ҚОЛДАНУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Кадралина Шынар Кенжегазиевна,

Мұғалжар ауданы Қандыағаш қаласы №2 орта мектептің биология пәні мұғалімі

Адамзат баласының алға қарай сатылап

өркениетке жетуі әр адамның іс-әрекеттегі

жаңашылдығына, жаңаны ойлап табуына,

шығармашылық болмысына байланысты. Ал

шығармашылық іс-әрекет, жаңашылдыққа

бағыттылық тек қана ғылыми-шығарма-

шылық қызығушылықтан бастау алады.

Қазіргі қоғамның сұранысын

қанағаттандыру мұғалімнен жоғары мәдени-

адами құндылықтар мен сенімдердің

қалыптасқан жүйесін, кәсіби белсенділік пен

өзін-өзі жүзеге асыруға деген ұмтылысты

талап етеді. Осыған байланысты мұғалім

тұлғасын үнемі шыңдап отыру қажет. Міне,

біліктілікті арттыру жүйесінің негізгі міндеті

осыдан туындайды, ал маманның кәсіби

құзыреттілігін тұлғалық қасиеттермен

үйлесімде дамыту болып табылады. Еркін әрі

белсенді ойлауға, оқу-тәрбие үрдісін

модельдеуге, жаңа идеяларды өзі туындатып,

іске асыруға қабілетті мұғалімнің кәсіби

құзыреттілігінің деңгейін көтеру проблемасы

– қазіргі әлеуметтік-экономикалық жағдайда

өзекті проблемалардың бірі болып табылады.

Жаңа технологиялар – педагогтың мүм-

кіндігін күшейтетін құрал, бірақ ол мұғалім-

ді алмастыра алмайды. Педагогикалық

технологиялар мақсатқа талпыну, мақсатқа

бағытталу сияқты сапаларымен сипатталады.

Соның әсерінен олар белгілі бір мақсаттарға

қызмет атқарады. Ал мақсатқа қол жеткізу

әрекеттерінің вариативтілігі оларды икемді

ете түседі.

«Технология» дегеніміз – қандай да

болсын істегі, шеберліктегі, өнердегі

амалдардың немесе әдістемелік құралдардың

35

жүйелі жиынтығы», - деп түсіндіреді

В.Кларин. Мұғалім сабақта әдіс-тәсілдерді

пайдалана отырып, балалардың ұсыныс-

пікірлерін еркін айтқызып, ойларын ұштауға

және өздеріне деген сенімін арттыруға

мүмкіндік туғызылуы қажет. Инновациялық

әдіс-тәсілдер арқылы өткізілген әр сабақ

оқушылардың ойлауына және қиялына

негізделіп келеді, баланың тереңде жатқан

ойын дамытып, оларды бейнелеуге үйретеді.

Түрлі әдістемелік тәсілдер пайдалану арқылы

қабілеті әр түрлі балалардың ортасынан

кабілеті жоғары баланы іздеп, онымен жұмыс

жасау, оны жан-жақты тануды ойлап,

оқушылардың шығармашылық деңгейін

бақылап отыру - әрбір мұғалімнің негізгі

міндеті.

«Технология» ұғымы латын сөздерінен-

“техне”- өнер, шеберлік, кәсіп және “логос”-

ғылым дегенді білдіреді. Технология –

ғылыми жетістіктерді енгізудің тәсілі мен

нәтижесі ретінде, ғылымда қол жеткізілген

деңгейдің жинақталған көрінісі ретінде

анықталады.

Білім беру жүйесінде соңғы жылдары

“білім берудің инновациялық технология-

лары” ұғымы жиі қолданыла бастады,

педагогикалық қызметтің жан-жақтылық

сипатына орай, бұл ұғымды бір жақты түсіну

мүмкін емес. Энциклопедиялық сөздікте:

“Білім берудің инновациялық технологиясы –

бірыңғай мақсатпен біріккен және оқыту мен

тәрбиелеудегі инновациялық техноло-

гияларды қамтыған, оқыту, тәрбиелеу және

басқару түрлерінің, әдістері мен оқу

құралдарының жиынтығы” - деген анықтама

берілген. Ол әрқашанда даму жағдайында

жүзеге асырылады, инновациялық

технология шығармашылық ізденісті талап

етеді, туындаған инновациялық жағдаятқа

сай, әртүрлі тәсілдерді қолдануды көздейді.

Егеменді еліміздің болашақ маман кадр-

лары білікті де білімді, іскер де тәрбиелі,

саналы да сауатты, ойы жүйрік, ақылы жетік,

бәсекеге қабілетті, өзгерістерге бейім болып

қалыптасуы оқу-тәрбие процесінің нәтижелі,

сапалы ұйымдастырылуымен және жаңа

тұрпатты оқытушылар құзыреттіліктеріне

байланысты.

Жаңа мазмұндағы білім жүйесін

енгізуде оқытушы педагогикалық,

психологиялық, физиологиялық ғылым

салаларының тиімді зерттеу идеяларын

басшылыққа алады. Ғалымдардың ойынша,

білім беру технологиясын өзгерту қажеттігі

Қазақстанның жаңаруына себеп болмақ.

Осының бәрі оқытушылар білім беруде, білім

алушыларды жан-жақты дамыту мәселесінде

инновациялық технологиялар мен білім

парадигмаларын бірлікте қарастыруға негіз

болып табылады.

Ю.Г.Фокиннің пікірінше:

“Педагогикалық технология, бәрінен бұрын,

іс-әрекеттің жоғарғы нәтижелігі. Кәсіптілік

жоғары көрсеткіш: жүйелілік, бірізділік,

ғылымилық принциптерімен қатар,

сенімділік. Кәсіби біліктілік – бұл қателер

мен кемшіліктер жібермеу, шығармашылық

қатынас жасау. Сонымен қатар, шығарма-

шылық – мамандықтың шынайы компоненті,

күш және іс-әрекеттің жеке даралық стилі

болып табылады. “Құзыреттілік” білім беру

саласында тұлғаның субьектілік тәжірибе-

сіне ерекше көңіл аудару нәтижесінде

ендіріліп отырған ұғым. “Құзыреттілік”

латынның “компете” лайықтымын,

“компетекс” қабілетті деген сөзінен алынған.

“Құз” адамның меңгерген білімін әртүрлі

өмірдегі жағдайда қолдана білу қабілеттілігі

туады. Белгілі бір сала бойынша жан-жақты

хабардар, білгір деген мағынаны қамти

отыра, кез келген сұрақтар төңірегінде

қызметті өзектендіре орындау қабілеті.

Оқытушының құзыреттіліктері – өзін

қоршағандарға адамгершілік-құндылық

қатынастарымен бірікен, еңбекке

шығармашылықпен қарайтын, үнемі

тұлғалық және кәсіби өсуіне бағытталған

адамның кәсіби-тұлғалық білімінің,

біліктілігінің және сапасының жүйесі, ол

педагогикалық жағдаяттарды меңгеру үшін

пайдаланылып, нәтижесінде қоғамдық

қатынастардың жаңа сапасына жетуге ықпал

ететін іс-әрекеттің, құбылыстың, мәдениет

нысандарының жаңа мазмұны пайда болады.

Бұл мақсатты жүзеге асыруда

теориялық білімді іс-әрекетте пайдалану

жолдарын үйретудің орны ерекше. Өйткені

36

тәжірибе – ақиқаттың негізі, әрі дәлелі болып

табылады. Болашақ маманның кәсіптік

даярлығы жүйесінде базалық білімі мен

практикалық іскерлік, дағдысының өзара

үйлесімді ұштасуының маңызы зор. “Кез

келген білім бағдарламасының табысты

орындалуы оқытушыға байланысты. Оның

кәсіби шеберлігі нысаналы бағдарламаны да,

оқу жоспарын да биік деңгейде жүзеге

асыруға ықпал ете алады, ал кәсіби

дәрменсіздігі істі құлдыратады” делінген

Қазақстан Республикасы білім беру жүйесі

дамуының Мемлекеттік тұжырымдамасында.

Оқу орындарында инновациялық оқыту

ерекшеліктерін көрсетсек:

жеке тұлғаға бағдарланған

технологияларды оңтайлы қолдану арқылы

инновациялық білім берудің дамуы;

ғылыми мектеп негіздеріне сай кәсіби

құзыретті мамандар дайындау жүйесін жасау;

кәсіби білім беру және инновациялық

қызметті кіріктіру қабілеттілігі;

оқу орнының отандық және шетелдік

өзекті ортамен ынтымақтастық

инфрақұрылымын дамыту;

оқу орнында жалпы және кәсіби

құзыреттілікті дамытуда бәсекелестік

қалыптастыру;

жаңа мақсаттарға сәйкес ұйымдастыру

құрылымын және басқару мен өзін-өзі

басқару әдістерін жасақтау.

Бұл оқытушы мен шәкірттердің

арасында өзара ынтымақтастықты жетілдіре

отырып, өзін-өзі тану, өзін-өзі анықтау, өзін-

өзі басқару, өзін-өзі жүзеге асыру үрдісінің

тиімділігін арттыруға, педагогикалық және

әлеуметтік-мәдени қызметін тиімді

ұйымдастыруға бағытталады.

Тәжiрибе жүзiнде дәлелденгендей,

ақпараттық-коммуникациялық технологияны

оқу-тәрбие процесiне пайдалану оның келесi

педагогикалық мүмкiндiктердi жүзеге

асыруға мүмкiндiк бередi:

оқушының дайындық деңгейiн,

ынтасын және қабылдау жылдамдығын

ескеру арқылы жаңа материалды меңгертуге

байланысты оқытуды ұйымдастыру және

оқыту процесiне жаңа ақпараттық

технологияның мүмкiндiктерiн пайдалану;

оқытудың жаңа әдiстерi мен

формаларын (проблемалық,

ұйымдастырушылық-iс-әрекеттiк

компьютерлiк ойындар және т.б.);

проблемалық, зерттеу,

аналитикалық және модельдеу әдiстерiн

қолдану арқылы классикалық әдiстердi

жетiлдiру;

жаңа ақпараттық технология

құралдарын (жаңа типтi компьютерлер,

телекоммуникация, виртуальды орта және

мультимедиа-технология) пайдалану арқылы

оқу процесiнiң материалдық-техникалық

базасын жетiлдiру.

Қорыта келгенде, оқу-тәрбие үрдісіне

ақпараттық-коммуникациялық

технологияларды қолдану танымдық,

шығармашылық қабілеттерін дамытып,

белсенділігін артттыратын, жан-жақты тұлға

етіп тәрбиелеуге бағытталған әдіс деп


ДАРЫНДЫ ОҚУШЫЛАРМЕН ЖҰМЫСТЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ БАҒЫТТАРЫ

Кульгарашева Гульнар Жаманбаевна,

Ақтөбе қаласы №8 орта мектептің орыс тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Жас ұрпақ тәрбиесі, оның жеке

тұлғасының жаңаша қалыптасуы, әлеуметтік

дүниеге көзқарасы ең алдымен мұғалімге

байланысты. Көрнекті педагог В.П.

Сухомлинскийдің: «Егер мен сабақ беруші

ғана болсам педагогтық деңгейге көтеріле

алмас едім, шәкірттерімнің жүрегі мен үшін

қақпасын мәңгі ашпас тас қамалдай болып

қала берер еді» - деген тұжырымдамасы

педагогикалық қызметтің мәнін аша түседі.

37

Альберт Эйнштейннің «Мен еш уақытта

өз оқушыларыма еш нәрсе үйретпеймін – тек

қана олардың оқуы үшін жағдай жаратамын»

деп айтып кеткеніндей, қазіргі заман талабы

сындарлы оқыту болып табылады. Жаңа

технологияларды меңгере отырып, сабақ

беруде жаңа өзгерістер енгізуді қажет етеді.

Білім негізі – бастауышта демекші, биік

танымдық қабілет, тұрмыс-тіршіліктің сырын

ұғуға талпыныс баланың ерте жасынан

туындайды екен. Бұл пікірімізді ұлы Абай

жетінші қара сөзінде: «Жас бала анадан

туғанда екі түрлі мінезбен туады. Біреуі -

ішсем, жесем, ұйықтасам деп тұрады. Бұлар

тәннің құмары. Екіншісі, көрсем, білсем деп,

ержетіңкірегенде ит үрсе де, мал шуласа да,

«ол неге үйтеді», «бұл неге бүйтеді» деп, көзі

көрген, құлағы естігеннің бәрін сұрап,

тыныштық көрмейді,» - деген ой-тұжырымы

растайды.

Дарынды оқушымен жұмыстың негізгі

мақсаты – олардың шығармашылық жұмыс-

та өзінің қабілетін іске асыруға дайындығын

қалыптастыру. Мұғалімнің де дарынды

оқушылармен жұмыс жасау бейімділігін де

диагностикалау қажет, яғни «субъект-

субъект» парадигмасының орындалуы керек.

Дарындылық – адамның өз бейімділігі

арқылы, шығармашылықпен жұмыс істеу

арқылы қалыптасатын қасиет. Дарындылық

пен қабілеттіліктің не екенін, оқушы дарын-

дылығын анықтайтын психодиагностикалық

әдістемелердің тиімділігін, нәтижелілігін бі-

летін мұғалім ғана дарынды оқушымен нәти-

желі жұмыс істей алады. Дарынды оқушы-

мен жұмыстың негізгі мақсаты – олардың

шығармашылық жұмыста өзінің қабілетін

іске асыруға дайындығын қалыптастыру. Ал

мақсатқа жету – оқу бағдарламасын тереңде-

тіп оқыту және оқушылардың танымдық

белсенділігін дамыту арқылы жүзеге асады.

Осылайша, оқыту үрдісін жаңаша

ұйымдастырудың, мұғалімдердің

шығармашылығы мен ізденісін дамытудың,

оқушылардың белсенділігін арттырудың

негізгі құралы – оқытудың белсенді әдістері

мен тәсілдері. Оқыту – бұл жекелеген

құбылыс немесе дағды емес, ол

оқушылардың оқуға қабілетін жақсартуға

мүмкіндік беретін педагогикалық тетіктердің

біртұтас кешені. Мұғалім өзінің сабақ беруіне

емес, оқушылардың оқу ептілігін дамытуға

назар аударуы қажет. Осы мақсатта мұғалім

оқыту ортасын құру керек, соның арқасында

оқушылар ақпаратты енжар қабылдамай, оқу

үдерісіне белсенді қатысатын болады. Олай

болса, білім мен түсінік оқушы бойында

қалыптасады, ал мұғалім – бұл үдерісте көмек

көрсететін жан. Білім үдерісінің нәтижелі

болуы мұғалімдердің оқушы өздігінен

меңгеріп, таныта білген білім дағдылары мен

амал, көзқарастарын зейін қойып, зерделей

білген білім модельдері аясында ғана жүзеге

асырылады. Сонымен қатар оқыту үдерісінің

басында оқушылардың талқыланатын

тақырып туралы шамалы білімі болғаны және

осы бастапқы білім жаңа материалды игеру

үшін бастау болып табылады.

Егер оқу үдерісі оқушы мен оқу

материалын қосатын «көпірді салуға»

негізделсе, онда осы үдерісті үйлестіретін

мұғалімдер көпірдің екі жағын да қадағалауы

тиіс. Мұғалім оқушының оқу үлгерімін ғана

емес, түсініп оқуын ескеретін оқу үдерісі

материалды терең игеруге ықпал етеді. Орыс

тілі сыныптан баланы ізденушілікке баулу,

оған зерттеу дағдысы мен білігін игерту –

бүгінгі білім беру саласының негізгі міндеті.

Жалпы білім беретін мектеп қоғамның

алға қойған көкейтесті міндеттерін жүзеге

асыру үшін баланың табиғи мүмкіндіктерін,

қабілетін, дамуын дүниежүзілік деңгейдегі

жоғары мәдениет пен қажетті білім қорын

жинақтаған өз алдына жауапты шешімдер

қабылдайтын тұлға тәрбиелейді. Әр істе

белсенді шығармашылық әрекет жасайтын

жеке тұлға тәрбиелеу бүгінгі күннің басты

мақсаты. Орыс тілі мектеп оқушыларының

тұлғасы мен санасының дамуының қуатты

жүретін ерекше құнды, қайталанбас кезеңі.

Заманның талабына сай оқушыға берілетін

білімнің жүйелі, сапалы болуы жаңа

технологияларды пайдалана отырып, оқу

материалдарын саналы меңгерту,

оқушыларды өз бетімен жұмыс істеуге

дағдыландыру.

Оқу үдерісінің табысты болуы

ынталандыру, әлеуметтік және

38

эмоционалдық себептер арасындағы күрделі

әрекеттестік пен метакогнитивті білімге

байланысты. Күтілетін нәтижелерді алдын

ала белгілеу мүмкін емес, себебі ол әрбір

оқушының қызметіне тікелей байланысты.

Баланың дарындылығын анықтап,

олармен жұмыс жасау қалай жүзеге

асырылуы керек ? Ол үшін:

• Дарынды оқушыны таңдаған кезде

оқушының жеке құжаттарын, мінездемесін

сынып журналын зерттеу;

• Оқушының сабақтағы, сабақтан тыс

кездегі іс-әрекетіне бақылау жасап, талдау

жүргізу;

• Әр түрлі әдістерді пайдаланып оқушы

білімін тексеретін жұмыстарды

ұйымдастырып, баланың білім деңгейін

анықтау керек.

Кез келген мұғалім осындай

жұмыстарды жүйелі жасап және жан-жақты

талдау жұмыстарын жүргізе алса ғана,

оқушылардың дарындылығын, қабілет

мүмкіндіктерін айқындай алады.

Дарындылықты, оқушының креативті

белсенділігін айқындау процесі көпжақты.

Дарындылық – табиғи және тәрбиелеу

барысындағы дарындылық болуы мүмкін,

сондықтан да оның қалай пайда болғанына

қарамастан диагностикасы болу керек.

Дарынды оқушымен жұмыс жүйесінде

мұғалім маңызды орын алады. Оқушының

болашақтағы мамандығына байланысты, яғни

кәсіби тағдыры тек қана жақсы мұғалімге


Осы бағыттардың мақсаттары мен

міндеттері төмендегідей:

• Дарынды оқушының ақыл-ойының,

эмоционалдық және әлеуметтік дамуы мен

ерекшеліктерінің өзіндік ашылу деңгейі мен

өлшемін анықтадым;

• Жан-жақты ақпаратты қабылдауын;

• Коммуникативті бейімділігін;

• Дарынды оқушының шығармашылық

деңгейін;

• Дарынды оқушының қоршаған ортаға

өзін-өзі жарнамалауы.

Бұл мақсаттар мен міндеттерді орындау

үшін мынандай жұмыс түрлерін жүргізуді

жоспарладым:

1. Оқушымен жасалынатын жұмыстың

икемді және ұтқыр жоспарын құрдым;

2. Жеке пәндерді оқытуда тәуелсіз

қозғалыс жасадым;

3. Дарынды оқушының өзінің жұмысын

өзі жоспарлап, шешім қабылдауына ықпал

еттім;

4. Дарынды оқушының қызығушы-

лығына байланысты оқу жоспарын құрдым;

5. Оқушының мектептегі тьюторлық

орталық пен тринитаризм академиясымен

тығыз байланыс жасауына ықпал ету;

6. Дистанциялық оқуды ұйымдастыру.

Орыс тілі сыныптарда дидактикалық

ойындар пайдалану арқылы оқушылардың

сөздік қорын молайту, ізденімпаздық

қабілетін жетілдіріп, логикалық ойлау

қабілеті мен қызығушылығын арттырады.

Осындай ойындар арқылы оқушылар өз

қадірін түсінуге дағдыланып, жаман

қылықтардан бойын аулақ салуға үйренеді.

Дидактикалық ойындарды сабақтарда

қолдану арқылы оқушылардың рухани

дүниесін ізгілендіріп, жеке тұлға

қалыптастырады. Себебі ойындар кезінде

оқушылар өздерін еркін сезініп, ұжымды

сыйлауға, өз пікірін дәлелдеуге үйренеді.

Сондықтан дидактикалық ойындарды сабақ

үстінде пайдалану оқу процесін ізгілендіреді,

қызығушылығын арттырады. Мен өзімнің

көп жылдық іс-тәжірибемде қазақ тілі

сабақтарында дидактикалық материалды

пайдалану арқылы оқушылардың

интеллектуалдық қабілеттерін, логикалық

ойлауын, қызығушылығының артқанын

байқадым. Және де оқушыларға ізгілікті

тәрбие беріп, оқыту процесінде халық

педагогикасының мол мұрағаттарын

пайдалана отырып, оқушылардың бойынан

ізеттілік пен инабаттылық, имандылық пен

парасаттылық қасиеттерін көріп отырдым.

Дидактикалық ойындарды пайдалану арқылы

оқушыларға эстетикалық тәрбие беріп, жат

нәрселерді бойынан аулақ салуға, сөйлеу

мәдениетіне тәрбиелейді. Тиімді қолданған

39

дидактикалық ойындар оқушының пәнге қы-

зығушылығын жетілдіріп, сабақта белсенді-

лігін арттырады. Осындай жұмыс түрлерін

ұйымдастыруда мынадай мәселелерге баса

назар аудару керектігін анықтадым;

1. Пән сабақтарында шығармашылық

сипаттағы тапсырмаларды іріктеу, орындау,

талдау жұмыстарын жүйелі жүргізу.

2. Дарынды оқушылардың білім деңгейі

мен олардың өз мүмкіндіктерін пайдалану

көрсеткішін арнайы әдістемелер бойынша

жүйелі түрде тексеріп отыру.

3. Сабақтан тыс мезгілінде жүргізілетін

жұмыстарды – пәндік олимпиада, ғылыми

конференцияға, интеллектуалдық турнирлер

мен шығармашылық байқауларға дайындық

жұмыстарын жыл бойы жоспарлы жүргізу

керек.

4. Білім беру мекемелерінде дарынды

оқушылар үшін арнайы сыныптар мен топтар

құрып, оқу бағдарламаларын жеделдетіп

оқытуды ұйымдастыру.

Жеделдетіп оқыту бағдарламасын

мұғалім оқушымен және ата-анамен бірігіп

құрылды.

Мектепте дарынды оқушылармен

жұмыс нәтижелі болу үшін, балалардың ата-

аналарымен де бірқатар жұмыстар жүргізілуі

керек.

Олар:

- Ата-аналар күндерін ұйымдастыру

- Мектеп психологы тарапынан ата-

аналарға кеңес беру.

Мектепте жеке пәндерді оқуда ерекше

білім жетістіктерін көрсеткен оқушылардың

мәлімет банкісі құрылып, портфолиосы

жинақталды, оқушылардың білім

жетістіктері мен психологиялық дамуының

диагностикалары салыстырылды.

ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫҢ МӘНІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ МЕКТЕПТЕ

ПАЙДАЛАНУДЫҢ НЕГІЗДЕРІ

Сактаганова Райхан Бердигалиевна,

Ақтөбе қаласы №55 жалпы білім беретін орта мектептің информатика пәнінің мұғалімі

Қазіргі кезде бүкіл әлемде жүргізіліп

жатқан ізгілендіру үрдістері қоғамның білім

беру мекемелеріне қойылатын жаңа

талаптарды анықтауда. Техникалық прогресс

пен ғылыми ақпарат көлемінің ұлғая түсуі,

мектептегі білім беру мазмұнын қайта құру

және оқу-тәрбие орындарының іс-әрекет

қағидаларын қайта қарау – мұның бәрі

мұғалімнің кәсіби біліктілігі мен талғамына,

бүкіл педагогикалық үрдістің тұлғалық

бағдарлануына қойылатын талаптардың

сөзсіз арта түсуіне алып келеді. Бүгінгі таңда

мектептің оқу үрдісін жетілдіру үшін

инновациялық білім беру технологияларын

пайдаланудың тиімділігін практиканың өзі

дәлелдеп отыр. Мұның өзі аталған мәселенің

теориялық негіздемесін жасау қажеттілігін

туындатады. Сондықтан біз оқытудың

теориясы мен практикасындағы зерттеліп

отырған проблеманың жағдайына талдау

жасауды «инновациялық білім беру

технологиялары» ұғымына нақты түсінік

беруден бастағанды жөн көрдік. Зерттеуде, ең

алдымен «инновация», «білім беру»,

«технология», «педагогикалық технология»

ұғымдары жөніндегі анықтамалар жүйеге

келтіріліп, «инновациялық білім беру

технологиялары» ұғымы мазмұндық жағынан

толықтырылды.

«Инновация» термині ғылымға ХІХ

ғасырда оның антропология және этнография

салалары арқылы енді. Мұнда ол «дәстүр»

терминінің антонимі ретінде мәдениеттегі

өзгерістер үрдісін зерттеуде қолданылды.

Әсіресе тиісті ортада мәдени жаңа

жасалымдардың диффузиясына, олардың

басқа мәдениетке өтуіне назар аударылды.

Сол арқылы инновация ұғымы

диффузионизм тұжырымдамасы мәніне енді.

Бұл ұғым мәдениет өндірісіндегі

эволюционизмнің орнын ауыстырды. ХХ

ғасырдың басында «инновация» ұғымын

40

меңгеріп, субъектілердің шаруашылық

өмірде қолданатын және «кәсіпкерлік пайда»

көзі ретінде жұмсалатын элементтеріне жаңа

рең берді, циклдік дағдарыстарды жеңіудің

маңызды құралы ретінде танылды.

Білімнің теориялық саласын

қалыптастырушысы Г.Тардтың есімімен

байланысты жаңа енгізілімдер түрінде

мақсатты бағыттағы өзгерістер заңына

пайдалануды зерттеуді қамтамасыз етуші

ретінде инновацияның қалыптасу кезеңіне

қатысты алғашқы еңбектерде инновация көп

функциялы ұғымы ретінде түсіндірілді.

Г.Тардтың еңбектерінде («Әлеуметтік

логика»,1901ж.). қоғамдық прогрестің

индикаторы болып жаңалық ашу мен жаңа

енгізілімдер танылды. Олардың

айырмашалығы мынада: жаңалық ашу – жаңа

бір нәрсе, ал жаңа енгізілім – әлеуметтік

мәдени мөлшер ретінде ашылған жаңалықты

меңгеру. Мұнда жаңа енгізілім өзгеріп

жатқан жағдайларға бейімделумен шектеліп

қалмайды. Жаңа енгізілім қажет-тілікті

қанағаттандырып қана қоймайды, сонымен

қатар ол адамның қоғамды өзгертуге

бағытталған жаңа істерін ендіреді.

Австриялық экономис И.Шумпетер

(«Экономикалық даму теориясы»,1901ж.)

жаңа енгізілімнің ерекше механизмін атап

өтеді. Ол «ғылым-зертеу-әзірлеме-өндіріс-

тұтыну» тізбегіндегі теориялық зерттеу мен

өндіріс арасындағы байланыстың болуымен

ерекшеленеді. Осы негізде инновацияның бес

түрі ажыратылып, инновациялық өзгерістер

субъекті ретінде адамға қажет қасиеттерді

суреттей отырып, жаңа кәсіпкердің образы


Кеңес ғалымы И.Д.Когуратаев ХХ ға-

сырдың екінші жартысында ірі көлемді жаңа

енгізілмдердің 50 жылдық «үлкен циклда-

рын» (шетелде оларды «ұзын толқындар» деп

атайды) табады. Циклдің даму теориясы осы

адамның атымен байланысты. Мұнда бір

уақытта әлеуметтік өмірді де өзгертетін

мақсатты бағытталған және жаңалықтарды

қарқынды пайдалану ретіндегі жаңа енгізілім

динамикасы ерекше орынға ие.

Инновациялық динамика жаңа

білімдердің техникалық немесе әлеуметтік

шындыққа айналуының логикалық реттелген

технологиясын танытады: жаңа білімнің

тауар немесе қызмет көрсету үлгісіне айналу

сатыларын білдіреді. Педагогикалық иннова-

циялардың феноменологиясын зерттей

отырып, В.Загвязинский «инновациялық

ағын» ұғымын енгізеді. Ол бұл ұғымда

педагогикалық жаңалықтарға деген дұрыс

қатынасын білдіретін мұғалімдердің түрлі

сипаттағы қызметтері енді деп

көрсетеді.Оның пікірінше, жаңашыл педагог

– жаңа педагогикалық жүйенің авторы, яғни,

өзара байланысты идеялар мен тиісті

технологиялардың жиынтығының авторы.

Білімдегі жаңа мен жаңалық мәселесі

белгілі бір қызығушылық тудырады.

А.И.Пригожин атап өткендей, жаңашылдық

категориясы уақытша ғана емес.Сапа катего-

риясы да сол сияқты. Бірақ оның сапалық

мазмұнын былай анықтаған дұрыс болады:

дұрыс жаңалық жаңалықтың осы параметр-

лік қатарын дамытатын, сондай-ақ жаңалық

ашатын үздік өндірістік немесе тұтынушы-

лық қасиеттерін білдіреді. Жаңалық мәнін

бұдай анықтауда өндірістік және тұтынушы-

лық қасиеттер басты орынға ие болады.

Н.Р.Юсуфбекованың пікірінше,

педагогикалық жаңалықтардың жіктемесіне

олардың төмендегідей параметрлер бойынша

жіктелуі ене алады:

-пайда болу орнына қарай(ғылымда

немесе практикада),

-пайда болу уақытына (тарихи немесе

қазіргі),

-күтілу, бағдарлау және жоспарлау дә-

режесіне қарай (күтілетін және күтілмейтін,

жоспарланған және жоспарланбаған),

-ендіру мүмкіндігіне қарай (өз уақы-

тында және өз уақытында емес, жеңіл енді-

рілетін және қиын ендірілетін), педагогика-

лық білім саласы бойынша (дидактикалық,

тарихи-педагогикалық, мектептану,т.б.),

-жаңашылқық дәрежесіне қарай

(абсолюттік және салыстырмалы),

41

-педагогикалық үрдістердің қайта

жасалу дәрежесіне қарай(түбірлі өзгерсітер

мен ішінара өзгерістер енгізетін)

-педагогикалық жүйе қатысына

қарай(жүйелі және жүйесіз),

-кереметтілігіне қарай (керемет және

аздап керемет)

Білімдегі инновациялар арнайы

жобаланған, әзірленген немесе

педагогикалық бастама ретінде (кездейсоқ

ашылған» жаңалық болып есептеледі.Мұнда

«инновациялық үрдіс» ұғымы жаңалық

жасау, қабылдау,бағалау және қолдану деп

анықталады. Осы жердегі басты сөз «жаңа»

болып табылады. Ғылыми әдебиеттерде

«жаңашылдық» немесе «жаңа құрал»

ұғымдары бір-біріне синоним болып

табылады да, «инновация», «жаңа енгізілім»

ұғымдары арқылы бір-бірінен ажыратылады.

Жаңашылдық – нағыз құрал (жаңа әдіс,

әдістеме,технология, бағдарлама және т.б.),

ал инновация – осы құралды.меңгеру үрдісі.

Сауатты түрде таңдап алынған жаңашылдық

барынша мүмкін дәрежеде жаңа енгізілімнің

табысқа кенелуіне кепілдеме беруі тиіс. Жаңа

енгізілген, жаңа құрал негізі болып қаланған

нәрсе мектептің даму мәселелерін шешуге

мүмкіндік берсе, ол сәтті деп саналады.

Жаңашылдықты меңгеруіндегі сәтсіздіктер

жаңа енгізілімнің бүкіл жақсы жаман

жақтарын қоса алғанда теріс тәжірибені

көрсетеді.

Педагогикалық инноватика

теориясының даму болашағын анықтау үшін

жаңалық белгілерін түсіне білуді анықтап

алуымыз керек. Бұл жерде түрлі пікірлер

пайда болады. Абономенттік (бұрын белгісіз

болған жаңалық) және салыстырмалы

(жергілікті, жеке, шартты), псевдожаңалық

(жақсы жаңалқы түріне келтіруге талпыну),

өнертапқыштық,ұсақ жаңалықтар деген

жаңашылдық түрлері бар.

А.Пригожиннің жалпы инноватика

бойынша инновациялық үрдістерді зерттеу

еңбектеріне ең бастысы – белгілі бір жүйенің

басқа бір жағдайға, жаңа жағдайға өтуі және

жаңа енгізілімдер үрдістерін басқару болып

табылады. Оның пікірі бойынша, басқару

аспектісінсіз инновациялық үрдістер туралы

айтудың қажеті жоқ. Инновациялық үрдістер

жаңалықтарды жасау және қолдану

үрдістерін басқарудың мүмкіндіктерін ашу

болып табылады.

Инновациялық үрдіс деп жаңалықты

жасау (тудыру, әзірлеу), меңгеру, пайдалану

және тарату бойынша жүргізілетін кешенді

іс-әрекет ұғынылады. Білім беру қызметінде

орталық орынды иеленетін оқу-тәрбиелік

үрдісін инновациялық тұрғыда қарастыруға

болады. Өйткені оның мақсаты – жастарға

тұлғаның жаңа қасиеттерін қалыптастыруда

жаңа білімдер беру. Тұлғаны

қалыптастырумен байланысты жағдайларды

зерттеуге деген қызығушылық, соның ішінде

инновацияға деген қызығушылық мәселесі

соңғы уақытта әлеуметтанушылардың да

назарында тұр.

Атап айтсақ, философ Н.И.Лапшин

жаңа енгізілімдерді талдаудың түрлі

деңгейлеріне назар аудара отырып (жалпы

ғылыми, жалпы әдіснамалық, нақты-ғылыми,

қолданбалы), инновациялық үрдістердің

құрылымын, жаңа енгізілімдердің негізгі

параметрлерін аша отырып, инновациялық

үрдістермен байланысты бастапқы ұғымдарға

түсінік бере отырып, жаңа енгізілімдердің

жүйелік-әрекеттілік тұжырымдамасын

ұсынады. Мәселен, жаңа енгізілімдердің

өмірлік циклы, жаңа енгізілімдерді

рутилизациялау, жаңа енгізілімнің

динамикасы мен нәтижелігі және т.б.

Педагогикалық инноватика – теория

мен тәжірибенің синтезі. Педагогикалық

инноватика педагогикада жалпы және жеке

бір әдіснама пайдаланады. Жаңалық жасау,

оны меңгеру мен білім беру мекемелері іс-

әрекетіне ендіру үрдісі педагогикалық

инноватиканың пәні болып табылады.

Шамасы, педагогикалық инноватика

педагогикалық білімнің басқа салалары

сияқты өз даму сатысынан өтеді:

түсіндірмелік және жасампаздық. Сондықтан

бірінші сатыда өз күшін жаңалық жасау, оны

меңгеру мен енгізуді ұйымдастырудың

қағидаларын, мазмұны мен әдістерін

негіздеуге бағыттайды.

Педагогикалық инноватика осындай

байланысты іске асырып, педагогикада

42

жаңалықтарды жасау, оларды меңгеру пен

практика жүзінде қолдану үрдістерін

біріктіретін инновациялық үрдістірге тән

қызмет мөлшерлерін қалыптастыруға

мүмкіндік береді. Аталған қайшылық

педагогикалық инноватикалық білімнің

ерекше саласы ретінде педагогикалық

инноватиканы әзірлеу мәселесін айқындауға

мәжбүр етті. Мұнда жаңаны құру мен оны

практикада қолдану үрдістерін үйлесімді

біріктіру жолдары көрсетілді. Бұл талдау

педагогикада инновациялық үрдістер

теориясын, инновациялық үрдістерді

бейнелейтін жетекші категориялар мен

қағидаларды және қоғамдағы инновациялық

үрдістердің жалпы теориясының ерекше

бөлімі ретіндегі педагогикалық

инноватиканың құрамдас негіздерін терең

түрде әзірлеу қажеттілігін көрсетіп берді.

Тұжырымдай келгенде, инноватика

ғылымының негізінде мына мәселелер

шешіледі:

1. Педагогикалық инноватика ғылымы –

білімнің ерекше саласы.

2. Педагогикадағы инновациялық үр-

дістер – әдіснамалық зерттеулер пәні.

3. Әлемдік педагогикадағы инновация-

лық үрдістер мәселесін әзірлеу жағдайы.

4. Қазіргі педагогикадағы инновация-

лық үрдістерді әзірлеудің жетекші

бағыттары.

5. Білім беру жүйесіндегі инновациялық

үрдістерді дамыту тенденциясы.

6. Білім беру жүйесіндегі инновациялық

үрдістерді дамытудағы қайшылықтар.

7. Педагогикалық практиканы жаңарту-

дың перманенттілігі инновациялық үрдістер-

дің дамуының әлеуметтік-педагогикалық

заңдылықтары ретінде.

8. Педагогикалық инноватиканың құ-

рамы, құрылымы мен функциялары.

9. Педагогикалық инноватика негіздері-

нің қолданбалы аспектілері.

10. Ғылыми-педагогикалық білім жүйе-

сіндегі педагогикалық инноватика.

11. Педагогикада инновациялық үрдіс-

терді іске асыруға қажетті шарттар.

12. Педагогикада инновациялық үрдіс-

терді ұйымдастыру мен іске асыру бойынша

қызмет мөлшерлері.

Педагогикалық инноватиканың ұғым-

дық-категориялық құрылымын схема түрінде

келесі күйде анықтауға болады: бірінші

блокта жетекші ұғым – «педагогикалық

жаңашылдық», екіншісінде «педагогикалық

қауымдастық», үшіншісінде «педагогикалық

жаңашылдықтарды қолдану». Бұл ұғымдар өз

айналасына басқа барлық ұғымдарды

біріктіреді.

В.М.Полонскийдің «Педагогикалық

зерттеулердің нәтижелігін бағалау мен

өлшемдер» атты монографиясында «жаңа-

шылдық» толықтыру мен қайта жасауларды

нақтылаудың түрлі деңгейлеріне негізделеді

деп көрсетіледі. Алғашқы екі деңгейде ол

«таза» (рафинадталған) ұғым ретінде емес,

нақтылануы мен толықтырылуы қажет

белгілі ұғым қосылған қабат ұғым ретінде

көрінеді. Тек қайта жасалу деңгейінде ғана

таза күйдегі өзгеше бір «жаңа» пайда болады.

Мұндай «жаңа» дәстүрлі түрде адамның

шығармашылық қызметімен байланысты

болады. Өйткені шығармашылық өзін-өзі

ұйымдастыруды қарастыратын жаңа ақпарат

әкелетін қызметке байланысты. Осы негізде

жаңашылдық шығармашылықтың жеке қағи-

дасы және адам қызметінің бір түрі ретінде

көрінеді. Жалпы алғанда, шығармашылық

үрдіс дегеніміз – жаңа, қоғамдық маңызды,

материалдық және рухани құндылықтарды

жасау.

Сонымен, инновациялық үрдістердің

қалыптасуындағы бірінші кезеңде жаңалық-

тың екі типі туралы айтуға болады:

- таза «жаңа», алғаш жасалған, мұндай

«жаңа» белгілі кезеңде жаңалық деңгейінде

тұрады, яғни жаңа белгіленген ақиқат түрінде

көрінеді,

- «жаңа», «ескінің» қоспасы бар немесе

нақты айтқанда «ескі» мен «жаңалық»

қоспасынан тұратын «жаңа».

«Жаңалық» маңыздылығын, формала-

рын, өлшемдерін айқындаудағы педагогика

міндетін шешу педагогикалық неология пәнін

құрайды. Оның әзірленуі сөзсіз түрде

43

педагогикада болып жатқан инновациялық

үрдістерді түсінуге ықпал етеді. Осыған

байланысты «инновациялық үрдістер» мен

«педагогикадағы жаңалық» ұғымдарының

қатынастарының мәселесі туындайды.

АУЛА КЛУБЫ ҚЫЗМЕТІН ЖЕТІЛДІРУДЕГІ БЕЛСЕНДІ

ОҚЫТУ ӘДІСТЕРІНІҢ РӨЛІ

Шамшетова Ранай Өтегенқызы,

Қандыағаш қаласындағы аула клубының жетекшісі

Дүние жүзінде білімнің ролі артып, әр

елдің өзіндік білім беру жүйесі

тағайындалған. Қазіргі бес балдық бағалау

жүйесі қалыптасқан уақытта ол оқушының

білім деңгейін көтеруді негізге алып

құрылған болатын, ал қазір оқушылардың

білімділігі ғана басты рөлде емес, басты

рөлде оқушының құзіреттілігін, оның жеке

тұлғалық қасиеттерін дамыту, қоршаған

ортамен дұрыс қарым-қатынас жасай алу,

өзін-өзі дамыту, өзіндік білімін көтеру сияқты

мақсаттар қойылған. Бағалау жүйесінің

негізгі мақсаты – білім сапасын арттыру

болып табылады. Ал қазіргі заманғы білім

сапасы дегеніміз – ол білім алушының

келешектегі өзінің әртүрлі жеке мәселелерін

шешуге керекті, қажетті құзіреттілігін

қалыптастыратын білім беру нәтижесі.

Оқу мотивтерінің даму мәселесі үнемі

психолог-ғалымдарды қатты толғандырып

келген жайт. А.Н. Леонтьев, М.И. Божович,

Н.Г.Морозова, Л.С.Славиналар өз еңбекте-

ріңде оқу мотивтерінің дамуы туралы

зерттеді. Мектеп оқушылары үшін мотив жәй

ғана оқу, бірінші, екінші сынып оқушылары

үшін бағаның рөлі жоғарылайды. Алтыншы,

жетінші, сыныптарда оқушылар үшін басты

мотив – болашақққа дайындық болады.

Оқыту мотивациясы ағарту ісінде:

ұйымдастырушы, дамытушы, ынталандыру-

шы, бағыттаушы қызмет атқарады. М. Лорф,

Г. Розенфельд /ГДР/ мына пікірді ұсынады:

яғни білімді игеру тек қана қабілетті ғана

дамытып қоймай, сонымен бірге

мотивацияның да өсуіне әкеліп соғады.

Мұндағы ескертетін жайт: оқушы меңгеретін

оқу материалы олар үшін маңызды, қажетті,

ұғынымды деп табылуы керек. Оқу-

танымдық мотивтері оқу әрекеті үшін

мейлінше дұрыс болады (А.Н. Леонтьев, Д.Б.

Эльконин, В.В. Давыдов).

Бағалаудың оқу процесінде

орындайтын 3 қызметі талданады, оның

негізгісі – дамытушылық қызметі,

функциясы. Дамытушы бағалау ісі оқытуда

қажетті психологиялық жағдайдың бірі

болып табылады. Біздер оны басқа 2

қызметтен айрықша бөліп аламыз:

диагностикалық бағалау – процесс немесе

әрекеттің бастапқы, түпкі деңгейін

анықтайды. Ал, қорытынды түрі – әрекеттің

соңғы деңгейін анықтайды. Дамытушы

бағалаудың қызметі оқу процесі кезінде

ауыспалы жағдайларды басқарып отырудан,

мақсатқа, жету әрекетін қамтамасыз етуден,

бұл әрекетке бақылау жасаудан және қажет

кезінде оқу процесін өзгертуден тұрады.

Оқу-танымдық мотивтерін оқу-әрекеті

барысында, негізінен оның жеке

құрылымының бірі, бағалау арқылы

дамытамыз. Білім берудің жалпы міндеті –

оқу-танымдық мотивтерін түрлі бағалау

түрлері арқылы дамыту мүмкіндігін айрықша

ғылыми. Бұл үшін, келесі жеке міндеттерді

шешуге болады.

1. Аула клубы тәжірибесіне бақылау

және талдау жүргізілу одан шыққан

мәліметтер әдебиеттердегі теориялық және

бағалау әдістерінің түрлерімен

салыстырылуы міндетті.

2. Қатысушылардың оқу мотивациясы

дейгейін анықтайтын әдіс-тәсілдерді

қолдану.

3. Тәжірибелік жағдайларды немесе

кезеңдерді ойластырып, онда мотивтердің

жемістілігін, қажеттілігін анықтайтын түрлі

44

бағалау түрлері көрініс табатындай болуы

тиіс.

Балалардың интеллектуалды дамуын

зерттеген үлгілер көрсеткендей-ақ, оқыту тек

қана оқу материалын меңгеруге қажетті

психикалық қабілеттердің қалыптасу

деңгейіне сәйкес келгенде ғана асуы мүмкін.

Мұндай негізгі, түпкілікті қабілеттің бірі

ретінде жүйелілікті алуға болады. И.В.Ривина

өз зерттеуінде оқу-танымдық әрекеттің

жүйелілік деңгейлерінің үш негізгі түрін

анықтайды, бұл осы әрекеттің балада дамуын

сипаттайды.

Біріншісі - баланың жүйе құраушы

обьект сипаттарының өзара байланысын бөлу

қабілетін және бөлінген байланыс негізінде

жаңа жүйені құру шеберлігін сипаттайды.

Екінші деңгей - баланың өзара байланысты

ескермей әрбір жеке сипатты ерекшелеп

бөлуден байқалды. Үшінші деңгей баланың

обьектідегі жүйе құраушы сипаттарының

ішінен тек қана біреуін ерекшелеп бөлуге

байланысты болады.

Оқыту мотивациясының негізгі

құрылымдарының бірі – міндеттің шешілуіне

бағытталған тәсіл ретіңдегі оқу-танымдық

мотивтер болып табылады. Оқушылардың

оқу-танымдық мотивтерінің қалыптасуы

олардың оқу әрекеттерінің сипатымен

анықталады және де ең алдымен балалардың

теориялық білімді игеруге бағыттылығымен

байланысты болады. (бұл білімдердің

мазмұны оқылатын материалдық мәнді

қатынастары, әрі соған байланысты

міндеттерді шешудің жалпыланған

тәсілдері).

Ал, дәстүрлі оқыту жағдайларында

оқушылардың оқу-танымдық мотивтерінің

қалыптасуы ешқандай жүзеге аспайды:

балалар міндетті шешудің жалпыланған

тәсілдеріне өте салғырт бағдарланады.

Олардың негізгі бағдары ең алдымен

бағалармен бағаланатын білімнің меңгерілу

нәтижесіне бағытталған. Енді осы балаларда

оқыту-танымдық мотивтердің қалыптасуы

үшін міндетті түрде ол балаларды

жалпыланған әрекет тәсілдерін

қалыптастыруға бағыттау қажет. Ол үшін

оқушылардың оқу әрекеттерінің сипатын,

сабақ берудің мазмұны мен әдістерін мәнді

тұрпатта өзгерту қажет. Баланың өзіндік

сана-сезімінің өзгеруімен қатар, оның

құндылықтары, қызығушылық, мотивтері де

өзгеріске ұшырайды. Енді бала эмоция,

қайғыруларын қатты сезінеді әрі жақсы

есінде сақтайды. Бұл эмоция, қайғырулар

баланың өзін-өзі бағалауын дамытуға тікелей

әсер етеді. Баланың ішкі және сыртқы өмірін

дифференциялауы жүзеге асады да, тікелей

мінез-құлқына, тәртібіне ықпал етеді. Баға

арқылы бала өзі туралы ойын реттеп, өзіне

деген жауапкершілігін арттырып,сыныптағы

беделін нығайтады. Сондықтан мұғалім баға

қоюға өте мұқият болу керектігін де ескерген

жөн деп те санаймыз.

Сонымен білімді тексеру және

критериалды бағалау оқушының білім

алуына көмектесіп, оның және мұғалімнің

білім сапасы жөнінде сандық мәліметті нақты

беруге көмектесіп отырады. Мұғалім

оқушының білім деңгейінен хабар алып,

оның танымдық жұмысын ұйымдастыруға

негіз жасайды. Мұғалім өз жұмысындағы

жетістіктер мен кемшіліктерге баға беріп,

жұмыс әдістерін толықтырып, түзетіп, жеке

оқушылармен жұмыстың жолдарын және

құралдарын тауып, бағдарламалық

білімдердің меңгерілу деңгейін анықтайды.

Мұғалімнің қойған бағалары өзін-өзі

бағалаудың қалыптасуына әсер етеді. Өзін-өзі

бағалаудың қалыптасуы тек қана оқу

үлгеріміне ғана тәуелді емес және сыныппен

қарым-қатынас ерекшеліктеріне де

байланысты. Мұнда отбасында алған

тәрбиенің үлкен маңызды әсері болады.

Сонымен, жоғарыда көрсетілген

ұстанымдарды ескере отырып, оқушылардың

оқу танымдық қабілеттерін жетілдіруде аула

клубы практикасына қажеттілік пен

оқушылардың танымдық қызығушылығын

арттыруға мүмкіндік береді деген

қорытындыға келдік.


1. Каликова С. Казахстан получил

международную оценку учебных достижений

45

15-летних учащихся. Фонд Сорос Казахстана,

Manager, 25.01.2011.

2. Мектеп оқушыларының функционалдық

сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012 - 2016

жылдарға арналған ұлттық іс-қимыл жоспары

(Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012

жылғы 25 маусымдағы № 832 қаулысымен

бекітілген).

3. Бешімбаева Қ.Е. Білім алушының тілдік

құзыреттілігін жетілдірудегі критериалды

бағалау жүйесі. Әдістемелік нұсқау, 11-бет.

4. Вавилов С.И. Современные проблемы

науки и техники. Собр. соч. Т.3. -М.,1956.

БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ОҚЫЛЫМ МАШЫҒЫН

ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ

Шаштыгарина С.М., Займолдина Ж.Г.,

«Мектепке дейінгі тәрбие және бастауыш білім» кафедрасының

аға оқытушылары, магистрлер

Бастауыш мектептегі оқу маңызды

дербес пән ғана емес, сондай-ақ оқу құралы

болып табылады. Оқушылар толыққанды

оқу дағдыларын қаншалықты ойдағыдай

игерсе, олардың оқу пәндері бойынша

қабілеттері соншалықты толық жүзеге

асырылатын болады.

Қазіргі заманғы оқу және тіл дамыту

әдістемесі өткен заманның құнды әдістемелік

тәжірибелерін қолданады (Л.Н.Толстой,

В.В.Розанов, К.Д.Ушинский, Н.Ф.Бунаков,

В.А.Сухомлинский). Оқи білудің негізгі

әдістемесін К.Д.Ушинский жасаған. Ол

көркем шығармаларды «балаларға өмірдің

қандай да бір қырларын көрсететін терезе

ретінде» қарау керек дейді. Сонымен қатар ол

«балалардың шығарманы түсініп қана қоюы

жеткіліксіз, оны сезінуі қажет» деп біледі.

Ушинский әдістемесіне тән бұл ережелер

оқудың танымдық мәнін және оқырманға

беретін эстетикалық әсерін, бұлардың

маңыздылығын көрсетеді. Ушинский оқу

міндетіне ойлау қабілетін дамыту және

грамматикалық нормаларды игеру

мәселелерін де қосады. Бастауыш сынып

мұғалімдерінің міндеті оқушылардың

оқырмандық біліктерін: дұрыс оқу дағдысын,

оқуға деген қызығушылығын, өз бетінше

өнімді оқуын қалыптастыру болып табылады.

Бастауыш мектеп бағдарламасы оқу

дағдысын қалыптастыру барысында

сыныптан сыныпқа оның бірте-бірте жетілуін

көздейді және әрбір кезеңінде оның

қалыптасуы мынадай көрсеткіштер бойынша

бағаланады: оқылғанның көлемі, оқу

жылдамдығы (жүгіртпе оқу), оның

дұрыстығы, түсініктілігі және т.б. Бұл пән

бағдарламалары арқылы жүзеге асырылады.

Бастауыш мектепті бітіргенде

оқушылар минутына 120 сөзден төмен

оқымау талабы қойылады. Бірақ бұл талапты

барлық оқушы қанағаттандырады ма? Әр

оқушының темпераменті әр түрлі.

Психология ҒЗИ деректері бойынша

холериктер әдетте минутына қарқынмен 150

сөз сөйлейді және оқиды. Сангвиниктер үшін

бұл минутына 120 сөз. Ал оқушылардың 90%-

дан астамы сангвиниктер мен холериктер, ал

10 % төмен меланхолигтер мен флегматиктер.

Ол сыныпта 3-4 оқушы болуы мүмкін. Бұл

бастауыш сынып оқушыларының оқу

техникасын талапқа сай орындауға

болатындықтың дәлелі. Олай болса бұл

деңгейге оқушыларды жалықтырмай қалай

жеткізуімізге болады. Яғни, өз

тәжірибемізден Корневтің әдістемесін

қолдана отырып және оны әдебиеттік оқу

сабақтарында және әр сабаққа бес минуттық

оқу кезінде күрделілігі әртүрлі кестелер мен

толықтыра отырып, оңтайлы оқу

жылдамдығына қол жеткізуге болады.

«Әдебиеттік оқу» пәнінің

бағдарламасы оқушыларды қазақ және әлем

балалар әдебиетінің түрлі жанрдағы көркем

шығармалармен таныстыруға, олардың оқу

дағдылары мен оқырмандық біліктілігін

46

қалыптастыруға, әдеби-эстетикалық

талғамын жетілдіре отырып, ізгілікті-

елжанды жеке тұлға ретінде тәрбиелеуге

бағытталады.

«Әдебиеттік оқу» пәнінің мақсаты –

бастауыш сынып оқушыларының көркем

шығарманы сезіммен қабылдауы, түсінуі,

санасында қайта жаңғырта алуы және

шығармадан қабылдағанын өзінің

шығармашылық әрекетінде жүзеге асыруға

ұмтылуы арқылы функционалдық

сауаттылығын қалыптастыру.

«Әдебиеттік оқу» пәні бойынша

төмендегідей міндеттерді жүзеге асыру

көзделеді:

1) әдеби көркем шығармаларды оқыту

арқылы қазақтың рухани қазынасын

меңгерту;

2) коммуникативтік (айтылым,

тыңдалым, оқылым, жазылым) дағдыларын

қалыптастыру;

3) ауыз әдебиетінің, отандық және

әлемдік балалар әдебиетінің озық

үлгілерімен таныстыру арқылы оқушыларға

адамдардың өзара түсінісуі, сыйластық,

құрмет сезімдері, адамгершілік қасиеттері,

өзінің және өзгенің іс-әрекетіне

жауапкершілікпен қарай білуі сияқты

ізгілікті қасиеттерді қалыптастыру;

4) оқу сапасын (дауыстап, түсініп,

іштей, мәнерлеп, көз жүгіртіп, болжап оқу)

жетілдіру;

5) оқушылардың оқырмандық

мәдениетін қалыптастыра отырып, сөз әдебі

нормаларын орынды қолдану дағдыларын

меңгерту;

6) сыни ойлауын жетілдіру;

7) көркемдік-танымдық сипаттағы

мәтіндерді өз мақсатына сай іріктеп, саралап,

талдап, ой қорытындысын жасауға үйрету;

8) алған білімін өмір жағдаяттарына

байланысты қолданып, дұрыс шешім жасай

білуге үйрету;

9) оқылған шығарма сюжетінің ізімен

немесе еркін тақырыпта ауызша, жазбаша

шығармашылық жұмыс түрлерін орындауға

дағдыландыру.

Алдымыздағы міндеттерді жүзеге

асыруда болашақта табысты оқып, білім алу

үшін оқу дағдысын қалай қалыптастыруға

болады? Оқу дағдысының қалыптасуының

негізгі себептері неде және дұрыс оқи

алмауды себептерін қалай жоюға болады? Әр

ғасырда оқуға үйретудің түрлі әдістері

болған. Әр әдістің өзіндік ерекшеліктері бар.

Оқуға үйретудің негізінде бір-біріне қарама-

қайшы негізгі екі әдісі бар. Біреуі – тұтас сөз

әдісі, екіншісі – фонологиялық әдіс. 1930

жылы зерттеушілер фонетиканы оқыту қажет

деген. Осы орайда балалар қалай және қандай

көлемде берілуі керек деген сұрақ тұрды.

Мысалы, мынадай эксперимент жүргізілген.

Оқушылардың тобын екіге бөлген, бірінші

топта сөздерді тұтас оқу әдісі бойынша, ал

екінші топқа фонологиялық әдістің көмегімен

үйретеді. Оқушылар оқи бастағанда тестілеу

өткізеді. Бірінші кезеңдегі оқушылар ішінен

және дауыстап жақсы оқыған. Ал

«фонологиялық» таныс емес сөздерді оңай

оқып, екінші сыныптың соңында қабылдау

және сөздік қорының тереңдігімен өз

сыныптастарынан басып озған.

Зерттеушілердің бақылауы бойынша сөзді

тұтас оқитын балалар әдетте қате жіберген.

Мысалы, суреттің астындағы жазуларды

оқығанда, мағынасы жақын сөздермен

алмастырған. «Жолбарыс» деген сөздің

орнына «арыстан», «машина» сөзінің орнына

«доңғалақ» деп айтады. Сөзді анықталған

белгілі бір мәніне бекітуге ұмтылу бүкіл оқу

жылы бойы оқушылар біреудің көменгінсіз

жаңа сөздерді үйрене алмауы мүмкін. Ал

«фонологиялық» оқушылар әріптердің орны

ауыстырылған немесе ұқсас сөздерді оқуда

қиналатындығын көрсеткен. Сондықтан да

кішкентай оқырмандарға фонетика қажет

болды. Сонымен, еркін оқу үшін әріптер тез

және оңай танып, оларды дыбыстармен

сәйкестендіру қажет. Фонетиканы жаттап алу

өзге де айла амалдар мен әдіс-тәсілдерден

әлдеқайда тиімдірек екен. Бір қызығы,

әліпбиді білмей тұра оқып үйренуге болады

екен. «Тұтас сөз» әдісін жақтаушылар балаға

әріпті үйретпеуге шақырады. Ал соңғы

қорытындылар бойынша тек әріптерді білген

47

жағдайда ғана оқуға үйрету үрдісі барынша

табысты болады. Мынадай эксперимент

жүргізілген. Оқушылар сөздер жазылған

карточкалар көрсетіледі. Бір топта

суреттердің астында сөздер жазулы, ал екінші

топта осы сөздердің иллюстрациясы беріледі.

Әр топқа бірдей төрт сөз беріледі. Содан

кейін оқушыларды біріктіріп, карточкаларды

араластырып, қайта көрсетіледі. Оқушылар

тек өздері өткен үш сөзді ғана тапқан. Яғни,

«таза түрінде» жазылуын есте сақтайтын

балаға қарағанда иллюстрацияланған

сөздерді есте сақтайтын бала сөздердің

графикалық бейнесін әлдеқайда аз

ықтималдықпен таниды. Бұл-әліпбидің қажет

екенінің жанама дәлелі. Ең алдымен әріптің

қалай аталуы емес, олардың нені

білдіретіндігі. Балалар әріптердің атаулары

мен ретін біліп қана қоймай, әріптерге баса

назар аударып, тұтастың бір бөлігі ретінде

қабылдай алуы қажет. Сонымен, оқушыға

фонетиканы білу қажет екені анықталды.

Бірақ бұл баланы зеріктіретіндей ережелерді

жаттауы тиіс деген емес. Ең бастысы

оқушының оқуға деген қызығушылығын

сақтау керек. Оқушының қолынан

келетіндей, оған қолжетімді болатындай, өз

жетістіктерін көретіндей жағдай жасап отыру

қажет. Мысалы, бірнеше ондаған сөздер

игеру үшін сол сөздерді білдіретін үйдегі

заттарды алу. Егер осы заттарға оның атауы

жазылған қағаздар іліп қойса, бала көп

ұзамай, таныс жазуларды біле бастайды.

Содан кейін сол сөздермен «Тауып көр»,

«Лото» ойындарын ойнауға болады. Сонда

бала өз күшіне сенімділігін сезінеді. Тек

жағымды сезімдерді сезінсе ғана оқыту

табысты болады.

Оқуға үйретудің фонетикалық әдісі

әліпбилік қағидаға негізделген. Оның

негізінде әріптер мен дыбыстардың

(фонетика) айтылуын үйрету, сосын бала

жеткілікті білім жинақтаған соң ол

буындарға, содан кейін тұтас сөздерге

көшеді. Фонетикалық тәсілдеменің екі

бағыты бар: Жүйелілік фонетика әдісі. Тұтас

сөздерді оқымай тұра, балаларға жүйелі түрде

біртіндеп дыбыстарды соған сәйкес әріптерді

үйретеді, осыдан кейін дыбыстарды қосуға

жаттықтырады. Ішкі фонетика әдісі көзбен

шолуға және мағыналық оқуға баса назар

аударады. Яғни, балаларға сөздерді әріптің

көмегімен емес, суреттер немесе мәнмәтін

арқылы тануды және сәйкестендіруді

үйретеді. Оқушылардың оқу машығын

жетілдіруде тәжірибеде тұтас сөз, тұтас

мәтін, Зайцев, Монтесории әдістері

қолданылады. Сонымен қатар

лингвистикалық әдіс-тәсілдің табиғаты мен

құрылымы туралы ғылым. Бұл әдіс оқуда жиі

қолданылады. Оқылуы да, жазылуы да бір

сөздерді үйрене отырып, бала әріптермен

дыбыстар арасындағы сәйкестікті меңгереді.

Мур әдісі. Мур балаға әріптер мен

дыбыстарды үйретуден бастайды. Ол баланы

арнайы баспа машинкасы қойылған

зертханаға кіргізеді. Ол тиісті пернесін

басқанда, сол дыбыстарды, сондай-ақ, тыныс

белгілердің атауларын және сандарды

айтады. Келесі кезеңде балаға әріптердің

тіркестерін, мысалы, қарапайым сөздерді

көрсетіп, оларды компьютерде теруді өтінеді.

Монтессори әдісінде балаларға

әліпбидің әріптерін беріп, оларды тануға,

жазуға, айтуға үйретті. Кейінірек, балалар

дыбыстардан сөз құрауды үйренген соң ол

сөздерден сөйлем құрастыруды ұсынылады.

Көбінесе тежелу буындардан сөз құрау

мен сөздердің мағынасын түсіну кезеңінде

болады екен. Оқушыны нысаналы және

дұрыс оқуға қалай үйретуге болады.

Мәтіндер түрлерімен жұмыс істеу дағдысын

қалай қалыптастыруға болады. Бірінші

кезеңде оқытуды тыныс алу

гимнастикасынан бастау керек.

Л.Н.Корневтің әдістемесін зерделеп, оны

тәжірибеге енгізуге болады. Тыныс алу

гимнастикасы мен дауысты дайындау.

Көптеген оқушылар мәтін оқу кезінде

өздерінің тыныс алу жүйесін реттей алмайды.

Олар дем шығару кезінде емес, дем алу

кезінде оқиды. Оқу қарқыны бұзылады,

сондықтан әріптерді өту кезінде, әдебиеттік

оқу сабақтары кезінде тыныс алу

гимнастикасын жасап тұру керек. Бұл

кемшілікті түзету үшін тыныс алу және

дауысты даярлау жаттығуларын әр сабақтың

басында жасату қажет.

48

Мысалы, мұрынмен демді ішке тартып

– ауыздан сыртқа шығару. Ішке дем тарту –

демді ұстап тұру – шығару. Ішке дем тарту –

оны бөліп-бөліп шығару. Қызықты

жаттығулар. «Гудок жақындайды және

алыстайды»: ішке дем тартып – оны сыртқа

шығарғанда: «М-М-М-М-М; Н-Н-Н-Н-Н»

дейміз. «Иттің ырылдауы»: ішке дем тартып

– оны сыртқа шығарғанда: « Р-Р-Р-Р-Р»

дейміз. Велосипедтің тесілген шинасынан

шыққан дыбыс: «С-С-С-С-С». «Балауыз

шырақ»: демді ақырын ғана сыртқа шығарып,

сосын ішке терең дем аламыз, сәл кідіріп,

жаймен балауыз шырақ ретінде таныған

нәрсенің «жалынына» қарай үрлейміз.

«Балауызды өшіру»: жиі-жиі үздік-үздік дем

шығару, артынша ішке дем тарту, сәл ғана

кідіріп барып, қысқа-қысқа үзіліспен үш рет

үрлеу: «ФУ! ФУ! ФУ!» «Киімге су бүрку»:

(бір жолы үш, бес рет бүрку) терең дем алу

және киімге су бүрік-кендей әрекеттер жасау.

Құлағымның түбі-нен шыбын ұшты: «Ж-Ж-

Ж», Мұрынымның ұшына ара қонды: «С-С-

С». Инесі бар бір маса ызыңдайды ауада: «З-

З-З».

Қорыта айтқанда тіл дамыту жұмысына

қойылатын талаптар да оқушыға білім беру,

іскерлікке үйрету және олардың білімін

дамыту мақсаттарына бағынуы тиіс. Тіл

дамыту жұмысы – күрделі де шығармашылық

процесс.


1. Әбиев Ж.Ә., Бабаев С.Б., Құдиярова А.М.

Педагогика. -Алматы: Дарын, 2004.

2. Мұғалімге арналған нұсқаулық.

«Назарбаев Зияткерлік мектебі» ДББҰ, 2012.

3. Зайцев В.Н. Резервы обучения к чтению. –

М: Просвещение, 1991.

49

ГҮЛДІ ҚИЯЛ

Бақтыбаева Нұржамал Шәкірқызы,

Ырғыз ауданы, «Аққайың» балабақшасының тәрбиешісі

Табиғаттың тәрбиелік маңыздылығын

бағаламауға болмайтыны барлығымызға

мәлім. Табиғатпен араласу адамға жағымды

әсерін берері сөзсіз, адам мейірімді, жұмсақ

мінезді, керемет сезімде болады. Әсіресе,

балалардың тәрбиесіндегі табиғаттың орны,

маңызы ерекше. Мектепке дейінгі

мекемелерде балаларды табиғатпен, ондағы

жыл мезгілдеріне байланысты өзгерістермен

үнемі таныстырып отырады. Осыған

байланысты, балаларда бақылай білу,

логикалық ойлау қабілеттері, құбылыстарды

түсіне білу, тіршілікке эстетикалық тұрғыда

қарау, білімқұмарлылық деген қасиеттер

пайда болады. Балалардың табиғатқа деген

сүйіспеншілігі, оған деген ұқыптылықпен

қарау дағдылары және қамқорлығы тек қана

табиғатқа деген қызығушылық туғыза

қоймай, сонымен қатар жағымды мінез-

құлықтарын қалыптастырады. Мысалы:

патриот болу, еңбекқорлық, табиғат

байлығын ұлғайту мен қорғаумен

айналысатын ересектердің еңбегін бағалай

білу, т. с. с.

Балаларды табиғатпен таныстыру және

оған деген сүйіспеншілік сезімдерін ояту

мақсатында тәрбиешілерге үлкен көмегін

тигізетін табиғат бұрышы, ондағы бөлме

өсімдіктері мен кейбір жануарлар. Табиғат

бұрышындағы тіршілікті балалар күнделікті

көріп тұрады. Тәрбиешінің басшылығымен

балабақша балалары оларды үздіксіз бақылап

және күтіп отырады. Гүлдерді күту

процесінде балалар олардың жер бетіндегі аса

көптігі, өсіп өнуі керекті жағдайы туралы

білім алып отырады. Бөлме өсімдіктерін

бақылау барысында олардың күлтешелері

мен жапырақтарының әсемдігіне назар

аударылады, берер пайдасы туралы

айтылады; осыны көрген балалар сүйініш

сезіміне бөленеді. Балабақшадағы бөлме

өсімдіктерін таңдау тәрбие бағдарламасына

сәйкес келуі тиіс. Бөлме өсімдіктері түрлі

және бақылауға қызықты болуы, күтілуі

қиындық туғызбауы тиіс.

Кіші және естияр топтарындағы бөлме

өсімдіктері күтуі жеңіл болуы қажет, осы

топтардағы балалардың жас мөлшеріне сай

жұмыс жасауына байланысты. Ересек және

мектепалды даярлық топтарында гүлдердің

түрлері, күтілім жағдайы күрделірек болуы

мүмкін және саны көптеу болғаны жақсы.

Бөлме өсімдіктерін таңдау кезінде бөлменің

ерекшеліктерін естен шығармау тиіс: бөлме

терезелері оңтүстікте болған жағдайда оған

жарық сүйгіш, ал солтүстік жақтағы

терезелері бар бөлмеге көлеңкелі гүлдер

өсірген тиімді. Сабақтары қысқаша келген

жарық сүйетін гүлдерді терезе алдарына

қоюға болады, ал төменгі жақтарына

сөрелерге жорғалап өсетін өсімдіктер қойған

дұрыс болады. Кейбір жорғалап өсетін

өсімдіктер арнаулы торшер, кашполарға

салынады. Үлкендеу гүлдерді еденге қоюға

болады. Бөлме өсімдіктерінің оқу-тәрбие

жұмысында ғана емес, балалары бар бөлменің

микроклиматының сауығуына берер пайдасы

көп, олар ауаны ылғалдатып, оттегімен

байытады. Бөлме өсімдіктерін дұрыс күте

білу мақсатында топқа құрал-сайман керек

етеді: су құйғыштар, щеткалар, легендер,

шүберек, клеенка, топырақты қопсытуға

арналған таяқшалар, алжапқыштар. Барлық

құрал-сайман арнаулы сөрелерге салынып

тұруы қажет. Тәрбиеші балалардың

жұмыстан кейін құралдарды жуу, тазарту,

орнына қойылғанын қадағалап отырады.

Бөлме өсімдіктерінің өсіп өнуінің негізгі

факторлары: су, ауа, жарық, жылу және

нәрлі заттегі болып табылады.

Жылу тәртібі: өсімдіктердің өсуіне

ықпалын тигізетін факторларының бірі –

топырақ пен ауа температурасы.

Өсімдіктердің көбісі 15-тен 35-ке дейін ауа

температурасының көтерілуіне байланысты

өсуін жылдамдатады, ал 15-тен 0-ге дейін

түскен жағдайда баяу өседі. Жылудың

50

жетіспеушілігі немесе мөлшерден асып кетуі

бөлме өсімдіктерінің өліп кетуіне әкеледі.

Суару тәртібі: өсімдіктер суды үнемі

қажет етеді. Суды қажет етуіне байланысты

бөлме өсімдіктері үшке бөлінеді: гидрофит-

тер. Бұл суды көп мөлшерде қажет ететін

өсімдіктер. Мезофиттер орташа мөлшерде

суарылатын өсімдіктер. Ксерофиттер суды

жапырақтары мен сабақтарында сақтайтын

бөлме өсімдіктері. Бөлме өсімдіктерінің көбі-

сі топырақтың 60-80% ылғал болған жағдайда

жақсы өсіп өнеді. Өсімдіктерді суару тек

тамыр арқылы емес, сонымен қатар жапырақ

арқылы іске асады. Сондықтан гүлдердің ең

бастапқы өсу кезеңінде жапырақтарына су

бүрку арқылы суарған өте тиімді болып

келеді (ертеңгілік және кешкі мезгілде).

Жарық беру тәртібі: жарық сүйгіш

өсімдіктерге жапырақтары ашық жасыл және

ала болып келетін бөлме өсімдіктері жатады.

Ал көлеңкелі өсімдіктердің жапырақтары

қараңғылау жасыл түсті болып келеді. Олар

көлеңкелі жерлерде жақсы өсіп , ал жарық

мөлшерден көбірек жағдайда өсуі нашарлай

келеді.

Балабақшада өсіруге болатын бөлме

өсімдіктерінің тізімі: абутилон, агава, алоэ,

амариллис, бальзамин, бегония, бөлме жүзімі,

гастерия, герань, гибискус(раушан гүлі),

драцена, кактус, камнеломка,плющ,

сансевьера, традесканция, фикус түрлері,

цикламен, циперус, хлорофитум, фуксия.

Мысалы, өзіміздің тобымызда бөлме

өсімдіктеріне байланысты балалармен

осындай жұмыстар жүргіземіз. Ересектер

тобындағы өсімдіктерді күту кезекшілік

арқылы іске асырылады. Мысалы, «Табиғат

бұрышындағы кезекшілік» атты

ұйымдастырылған оқу іс- әрекет кезіндегі

білім бекіту сұрақтары:өсімдікті күту

барысында не жасаймыз? Су құю қажетті ме?

Қандай сумен суарамыз? Суару ережелері

қандай? (көрсеткізу) Нені бұрын жасаймыз,

суарамыз ба, әлде сүртеміз бе? Өсімдіктерді

күтуге арналған құрал -сайман? Жұмыс

аяқталғаннан кейін құралдарды қалай

тазартамыз? Құралдардың сақталатын орны?

Кезекшіліктің бастапқы кезінде тәрбиеші

балалардың жұмысын қадағалап отырады.

Басқа балалардың жақсы міндетін атқараты-

нын үлгі етеміз, ұмытылған нәрселерді еске

салып отырамыз, өз жұмысын өзі тексеруді

ұсынамыз. Жұмыс барысында біз (тәрбиеші-

лер) балалардың назарын тек жұмыстың

ұқыптылығына емес, өсімдіктерде болып

жатқан өзгерістерге назар аудару қажет

екендігін ұмытпауымыз қажет. Ересек

тобындағы балаларға өсімдіктердің күтуінің

күрделі түрі көрсетіледі: су бүркеу, қураған

жапырақтарды кесу, топырақты қопсыту.

Жұмыс барысында балалар топыраққа

таяқшаны тамырға жақын жеріне терең сал-

май, ал тамырдан алшақтау жерін тереңірек

қопсыту керегін, қыс пен күз мезгілдерінде

жиі суару қажет етпейтіндігі, көктем келісі-

мен бөлме өсімдіктерін тынайту қажет екенін

түсінеді. Бөлме өсімдіктерін тынайтуға, то-

пырақты нәрлендіруге балаларға тәрбиеші

көмектеседі. Жұмыс барысында балаларға

мынадай сұрақтар қойып, жауап алып

отырамыз. Мысалы: қай өсімдіктің жапырағы

үлкен немесе кішкене? Қай өсімдіктің

жапырағы көйлек киген? (фикус). Қай бөлме

өсімдігінің жас жапырағы ұлуға ұқсас келеді?

(папоротник). Қай өсімдіктің тек жапырағы

емес, гүлі де иіс шығарады? (герань). Сұрақ-

тардан басқа ересек тобының балаларымен

«Гүлдер дүкені» ойынын ойнауға болады.

Ойын барысында балалар өсімдіктерді сипат-

тауға және түрлерін ажыратуға дағдыланады.

Бөлме өсімдіктерін бақылау кезінде біз

өсімдіктердің әдемілігін, бөлмені әшекейлеп

тұрғандығын, сол гүлдерді бейнелеу арқылы

әсемділігін байқатып отырамыз.

Міне, осындай жұмыстар арқылы

балабақша балалары бөлме өсімдіктері,

олардың пайдасы, маңыздылығы жайында

білім алады, экологиялық, эстетикалық

тәрбие алып отырады. Бөлме өсімдіктерімен

таныстыру жұмысын жоспарлай отырғанда

тәрбиеші топтағы жағдайды, балалардың

білім және іскерлік деңгейін, т.с.с.

жағдайларды ескеріп отырғаны жөн, сонда

ғана педагог үлкен табыстарға жетеді деген

ойдамын.

51

ДЕНЕ ТӘРБИЕСІ САБАҒЫНДА ОҚУШЫЛАРҒА ТИІМДІ ӘДІС-ТӘСІЛДЕРДІ

ҚОЛДАНУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Құсейнов Ринат Серікұлы

Қызылорда қаласындағы №212 мектеп-гимназияның денешынықтыру пәні мүғалімі

Еліміздің даму бағытын бекіткен

«Қазақстан – 2030» бағдарламасында

салауатты өмір салтын ұстану мемлекеттік

маңызы бар мәселелермен тең дәрежеде

екендігі баса көрсетілген. Өмір салты мен

денсаулық арасындағы өзара байланыс

салауатты өмір салты ұғымын құрастырады.

Салауатты өмір салтын насихаттауда,

салауатты өмір сүру мәдениетін

қалыптастыру мәселелерін жетілдіретін, осы

саладағы басымдылықтарды анықтайтын

ғылым да, өскелең ұрпақты оқыту, тәрбиелеу

формалары мен жаңа әдістерді ұстанатын

білім де қажет. Мектеп оқушыларының

салауатты өмір салтын қалыптастыру туралы

алған білімдері болашақ азаматтардың

денсаулығын сақтап қалуға берік тірек

болады. Мектеп оқушыларының салауатты

өмір сүру мәдениетін жан-жақты және жүйелі

қалыптастыру дегеніміз:

І. Жеке тұлғаның өзін қоршаған жансыз

және жанды табиғи ортамен жан-жақты үйле-

сім тауып, өз ғұмырын Отаны, елі, отбасы

және өзі үшін барынша пайдалы өткізу

дағдысын қалыптастыру болып табылады;

ІІ. Салауатты өмір салты – ол денсау-

лықтың үйлесімді дамып, сақталуы мен орны-

ғуын қамтамасыз ету мақсатында денсаулық-

ты нығайтуға бағытталған әр-түрлі спорттық

немесе салауаттылық іс-шараларды жүргізу.

Қоғамда салауатты өмір салтын жан-

жақты қалыптастыру дегеніміз не?

Бұл жеке адамның тіршілік етуге

бағытталған мүмкіндіктерін қалыптастыру.

Біздіңше, адамның әлеуметтік-

психологиялық және биологиялық жақтан

салауатты өмір салтын қалыптастыруға мына

жағдайлар негіз бола алады. Салауатты өмір

салтын қалыптастыруда;

- белсенді қозғалыс нәтижесінде

организмді шынықтыру дене тәрбиесіне

үнемі көңіл бөлу қажеттілігі немесе ұдайы

спортпен шұғылдану;

- физикалық еңбектің гигиеналық

талаптарын үнемі жүзеге асыру;

- жеке және әлеуметтік гигиеналық

талаптарына көңіл бөлу жүзеге асыру;

- қарым-қатынас мәдениетке жету және

экологиялық мәдениетке жету;

- дұрыс қалыптасқан тәрбие алу

(салауатты өмір салты, дене шынықтыру);

- зиянды әдеттерден аулақ болу (темекі,

арақ, насыбай) т.б.

Сондықтан балаларды жасынан

салауатты өмір салтына қалыптастыруға күш

салып, зиянды әдеттерден сақтандыруымыз

керек. Денсаулық тәрбиесі – ортақ мәселе.

Халық санының өсуі, оның сапасы, деннің

саулығы мемлекет әл – ауқатының дамуына

мұрындық болады.

Бүгінде білім – қоғамның әлеуметтік-

экономикалық, интеллектуалдық және руха-

ни дамуының стратегиялық бағдары болып

отыр. Сонымен қатар біздің қоғамымыздың

қауіпсіздігінің кепілі. Сондықтан да оқыту-

дағы жаңа технология аса қажетті педагоги-

калық мәселелердің шешімдерін табуға, ой

еңбегін арттыруға, оқу процесін тиімді басқа-

руды қамтамасыз етеді. Жаңа технологиялар-

ды оқыту үрдісінде қолданудың негізгі

ерекшелігі ол оқытушылар мен оқушыларға

өз бетімен және бірлесіп шығармашылық

жұмыс жасауға көп мүмкіндік береді және

оны педагогикалық мақсатта пайдалану оқу-

шылардың зердесіне, сезіміне, көзқарасына

әсер ете отырып, оның интеллектуалдық

мүмкіншіліктерін арттыруға көмектеседі.

Дене тәрбиесінің әлеуметтік жүйе және

қоғамдық құбылыс есебінде дене тәрбиесі

жүйесін, оның қалыптасуы мен дамуының

негізгі заңдылықтарын, оның қызметі мен

құрылымын танып, білудің қажеттілігі білім

мен тәрбие талаптарына сәйкес өсіп келе

жатқан ұрпақтың дене тәрбиесін қамтамасыз

ету үшін керек. Дене тәрбиесі тек мектептегі

дене шынықтыру сабағы ғана емес, ол

52

сабақтан тыс, мектептен де тыс денсаулыққа

байланысты шаралар жүйесі екенін ескерсек,

қазіргі кезеңдегі білім беру орындарындағы

дене тәрбиесінің жүйесі жастардың

денсаулықтарын нығайтумен қоса, тұлға

бойындағы биологиялық-психологиялық

қажеттіліктердің жан-жақты жетілуіне,

өмірге белсенді ұстаным мен ізгілікті

қатынастарын дамытуды меңзейді.

Дене тәрбиесінің мәнін бүгінгі жаңа

заман талабына сәйкес қарастыру – бұл

адамды өзі өмір сүрген ортаның жемісі ғана

емес, сол ортадағы дене мәдениеті,

адамгершілік қарым-қатынасы әрекетімен

көрінетін субъект деп танылуымен

айқындалады. Қоғамның елеулі өзгерістерге

түсуі, адамның мақсат-мұраттарына, тұрмыс-

тіршілігі мен мінез-құлқына, сондай-ақ өзінің

жеке басына да субъект ретінде өзгеріс

енгізуде. Оның үстіне қоғамдағы

салауаттылық, дене мәдениеті мен рухани

құндылықтардың табиғаты, мәні, шығу тегі

және атқаратын қызметтері туралы жан-

жақты зерттеу, оқушылардың дене тәрбиесін

салауаттылық дене мәдениеті мәселесімен

байланыста қарастыру қажеттігі біздің

тақырыбымыздың өзектілігін айқындай

түседі. Елімізде бәсекеге қабілетті білім –

білім беру саласының ең басты міндеті болып

отыр. Дамудың алдыңғы қатарындағы

елдердің білім дәрежесімен теңесу – еліміздің

білім саясатының негізгі көздегені. Дамыған

елу елдің қатарына енудің алғышарттарының

бірі де – осы сапалы да бәсекеге қабілетті

білім. Сондықтан да еліміздегі мектептердегі

білім берудің басты ұстанымдары мен

міндеттері, әрекеттері, жолдары осы мақсатқа

орай ұйымдастырылады. Мақсатқа жетудің

түрлі жолдары бар. Солардың бірі де бірегейі

оқытудың жаңа технологияларын пайдалану.

Дене тәрбиесі сабағында жаңа инновациялық

технологиялардың тиімділігі жоғары. Білім –

қоғамды тұрақтандыратын, рухани мұраны

сақтайтын, ұрпақты ұрпаққа

сабақтастыратын құрал. Қолда бар

мүмкіндікті пайдаланып, оқытудың жаңа

әдіс-тәсілдерін тиімді қолдану, жаңа

технологияны әркімнің өз сабағында

пайдалану арқылы оқушы жастарды

халықтың дәстүр үрдісінде адамгершілікке,

салауатты өмір сүруге баулу, дені сау ұрпақ

тәрбиелеу – дене тәрбиесі пәні

мұғалімдерінің басты міндеті. Олай болса,

оқыту мен тәрбиелеудің ой елегінен өтетін

әдіс-тәсілдерін, жаңашыл педагогтардың

тапқан әдістемелерін біліп қана қою

жеткіліксіз, оны әркім өз мүмкіндігінше

күнделікті сабақта пайдалану қажет. Дене

шынықтыру пәнінің басқа пәндерге

қарағанда көптеген ерекшеліктері бар. Мұнда

негізінен оқушының қабілеті, бейімділігі баса

назарда болуы керек. Дегенмен де

оқушыларды бейімдеу, қабілетін дамыту,

спортқа деген қызығушылығын арттыру

жақсы ұйымдастырылған сабаққа

байланысты. Сондықтан оқушылардың пәнге

қызығушылықтарын арттыру, сабақта

тақырыпқа байланысты спорт түрлерінің

шығу тарихын, спорт түрлері дамыған

елдерді спорттың әр саласындағы белгілі

спортшылар өмірін алуға болады. Сол

себептен мұғалім сабақты тартымды етіп

теория мен практиканы ұштастыруында жаңа

инновациялық технологиялардың тиімділігі

баса назарда болуы қажет. Бұл мұғалім мен

оқушы арасындағы қарым-қатынас, сабақты

жақсы оқитын, спортқа бейім оқушылармен

белсенді жұмыс істеп қана қоймай, барлық

баланың дамуы үшін қолайлы жақсы ойлар

туғызып, қабілеті жеткен жерге дейін еңбек

етуін ойластыру тиіс. Барлық оқушылар өз

қабілетін ең төменгі жеңіл тапсырмаларды

орындаудан бастайды, оларды міндетті түрде

толық орындап болғаннан кейін ғана, келесі

күрделі деңгейдегі жаттығуларды орындауға

көшіп отырады. Бұл оқушылар арасындағы

бәсекелестікті және әр оқушының өз

қабілетіне, қызметіне сәйкес жоғары деңгейге

көтерілуіне, қабілеттеріне қарай дамытуға,

қалыптастыруға толық жағдай жасалады.

Жаңаша әдістерді сабақтарда үнемі

қолданысқа енгізуде теория мен практиканың

ұштасуына мән бергенде ғана жұмыстың

мазмұндылығы көріне алады. Осы

бағыттарда сын тұрғысынан ойлау және

деңгейлеп оқыту технологияларының тиімді

53

әдістерін дене шынықтыру пәнінде

қолдануды ұсынамын. Алдымен «Дене

шынықтыру пәні не береді?» деген сұраққа:

Қимыл қозғалысты береді.

Машықтандыру.

Дене мәдениетін қалыптастыру.

Денені шынықтыру, тәрбиелеу.

Жалпы дамыту жаттығуларын

меңгертеді.

Мемлекеттік стандарттық бағдарлама-

ны жоспарлай білуді, нормативтік тест

жаттығуларын үйретуді және игертуді береді.

Дене тәрбиесі сабағында сын тұрғысы-

нан ойлау технологиясын тиімді пайдалануға

да болады. Осы технологияның шығармашы-

лық бөлігін басшылыққа ала отырып, ой тол-

ғау жасауға болады (мысалы, дене шынықты-

ру сабағын ойын түрінде ұйымдастыру), сол

арқылы, оқушылардың бейімділігін, қабілет-

тіліктерін, шығармашылығын арттыруға

болады.

Күтілетін нәтиже – дене тәрбиесі пәніне

деген қызығушылықтарының артуы. Оқушы

шығармашылығы, өзін-өзі басқаруы, құрметі,

эстетикалық талғамы да артып келеді. Әр

түрлі ұлттық ойындарды топтық ойын

әдісінде ұйымдастыру да жақсы нәтиже

береді. Ойлау қабілетін дамыту тұрғысында

қазақтың ұлттық ойын түрлеріне тоқталып,

ұлттық ойындар туралы өз түсініктерін сұрай

отырып, сабақ барысы кезінде орындатуды

жоспарлауға болады. Оқушылардың ой-

қабілетін, жылдамдық ерекшелігін, тез

шешім қабылдауына және топтық әрекет

жасауына пәндерді байланыстыра отыра

кіріктірілген сабақтардың үлесі зор. Дене

шынықтыру сабақтарын биология, химия,

математика, сурет, алғашқы әскери

дайындықпен кіріктіріп өткізуге болады.

Сабақты қызықты өткізу үшін

мультимедиялық проектор арқылы қазақтың

ұлттық ойындарының тарихын таныстырып

өтіп, жасырылған сұрақтарды табуға

машықтандыру, әр топқа белгіленген ұпай

сандарына қарай бағалап отырып, кейін сабақ

барысын: «Кім шапшаң?» бөлімі деп атап,

оқушылар белгіленген жерге дейін эстафета-

лық таяқшамен жүгіріп барып, белгілі жеріне

жеткен кезде, тақтаға жазылып берілген есеп-

терді шапшаң орындап шығып, кейін қайтып

келу талабы қойылса, сабақ өте қызықты өтер

еді. Оқушылардың бұл бөлімде сабаққа деген

қызығушылығының артуымен бірге

машықтанады, логикалық ойлау қабілеттері

артады, қимыл-қозғалыс әрекеті дамиды.

Сонымен, дене шынықтыру пәнінде

жаңа инновациялық технологияларды

қолданудың орны орасан болары хақ.

Оқушылардың пәнге деген қызығушылығын

арттырып, білім сапасын көтеруге сыныптан

тыс спорттық шаралардың да маңызы зор.

Соның ішінде қазақтың ұлттық ойындары

мен қозғалмалы ойындарын, әр түрлі

жарыстарын, тоғызқұмалақ, арқан тартыс,

асық ату, аударыспақ сынды ойын түрлерін

өткізіп отыру керек. Осындай жұмыстарды

жүргізу нәтижесінде оқушылардың

белсенділігі артып, спортқа деген бейімділігі

қалыптасады. Оқушылардың танымдық

қабілеттерін артырып, салауатты өмір сүру,

адам денсаулығы осы спортқа байланысты

екендігін түсінеді. Нәтижесінде

оқушылардың білім сапасы артып, оқу

тоқсандарында жан-жақты жоғары сапаға қол

жеткізуге болады.


1. «Қазақстан Республикасында білім беруді


Мемлекеттік бағдарламасы». Астана – 2011.

2. Жақсыбеков Ә. Білім бәсекесі басталды:

білім беру жүйесінде басты стратегиялық

бағыт. //Айқын, 2010. 27 мамыр, 22 б.

3. Интернет материалдары.

54

ОҚУШЫЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫН АРТТЫРУДА

ШОҚАН УӘЛИХАНОВТЫҢ СУЫРЫПСАЛМА ӨНЕРІ ЖАЙЫНДАҒЫ ОЙЛАРЫ

Құсейінов Серік Әбсадықұлы,

«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Қызылорда облысы бойынша ПҚБАИ мұғалімнің кәсіби

дамуын педагогикалық-психологиялық қамтамасыз ету кафедрасының аға оқытушысы

Жақанова Бакира Кәрімбердіқызы Қызылорда қаласындағы №7 орта мектептің музыка пәні мұғалімі

Шоқан Шыңғысұлы Уелиханов – зама-

нының жан-жақты білгір ғалымы, батыл сая-

хатшысы. Ол қазақтың тарихын, этнография-

сын және әдебиетін тұңғыш зерттеуші.

Шоқан халық мәдениетін зерттеп, ауыз

әдебиетін жинады. Шоқанның оқытушылық

кезінен бастап, қайтыс болған күніне дейінгі

өмірін шолып өтсек, оның ұдайы ғылыммен

шұғылданған адам екендігін көреміз. Әрине,

қалдырып кеткен үлкен монографиялық

еңбегі болмаса да, қазірдің өзінде 5 томдық

мақала, ғылыми баяндамаларының өзінен де

оның зор білімді, ғылыми-зерттеу мәселесі-

мен шұғылданған оның әдісін толық меңгер-

ген, шын мәніндегі ғалым екендігін көреміз.

Шоқан тек бір мамандықты ғана жақсы

білетін ғалым емес, ол – әр жақты ғалым.

Оның ғылыми еңбектері әр алуан: тарих,

география, құқық, дін, фольклор, этнография,

әдебиет тағы басқалар. Шоқанның әдебиет

туралы қалдырған мақала еңбектерін екі

салаға бөлуге болады: бірі – қазақ, қырғыз

елдерінің құнды, бағалы деп тапқан кейбір

теориялық мәселелері туралы өзінің

көзқарасын аңғартып, құнды талдаулар беруі.

Қазақ ауыз әдебиетінің мазмұнына

тоқталғанда, Шоқан ауыз әдебиеті халық

тарихына байланысты өмір шындығының бір

көрінісі екенін дұрыс көрсетеді. [27]

«Халықтың ертеден бері келе жатқан

тұрмысында естерінде сақталмаған бірде-бір

маңызды оқиғасы, бірде-бір даңқты адамдары

жоқ емес, - дейді Шоқан. Олардың бірін

суырапсалма ақындар не жыршылар жыр

етті, енді біреулерінің атын ұрпақтарының

естерінде ұмытылмастай етіп, қандай да

болсын бір белгілі сыбызғышы не қобызшы-

музыканттар мәңгі мұра ғып тастап кетті».

Енді бір жерде Шоқан

импровизаторлық өнердің, суырыпсалмалық

қабілеттің қазақ ақындарында ерекше орын

алатынына таң-тамаша қалып, оның

себептері туралы болжау айтады: «Мұндай

қасиеттердің болуына көшпелілердің алаңсыз

көшпелілік өмірі әсер етті ме, әлде ұшы

қиыры жоқ жасыл дала мен моншақтай

тізілген жұлдызы көп ашық аспанды сұлу

табиғаты әсер етті ме, ол әзірге бізге белгісіз.

Өз халқы үшін еңбек ететін ақындарды

ерекше бағалай келіп, Шоқан: «Ол халық ара-

сында зор құрметтеледі, өздерінің суырып-

салма өнерін той-жиындарда танытады»,-

дейді. Шоқан қазақтың суырыпсалма ақында-

рының ішінде Шөже, Жанақ ақынның дарын-

дылығын олардың шыққан тегіне байланыс-

тыра шебер ашады. Жанақтың кедейден

шыққан, «Қозы Көрпеш – Баян сұлуды»

жырлап өткен, өз кезінің ірі суырыпсалма

ақыны болғанын атап көрсетеді. [28]

«Жыр үлгісіндегі өлең және әнді

қобызбен айту даңқты импровизатор Жанақ

жыршы қайтыс болғаннан кейін салттан шыға

бастады. Қазіргі импровизатор ақындар оның

жыр үлгісін және импровизациясын сөзбе-сөз

қайталайды. Оның өлеңін, айтыс үлгісін

қазіргі қарауылдың Орынбайы мен Соқыр

Шөже ақындар дамытып отыр. Бірақ кейінгі

ақындар негізінен екі ішекті домбырамен

айтады» - дейді зерттеуші.

Шоқан көшпелі қазақ халқының

ақындары суырып салып шығаруға өте шебер

екендігін, импровизаторлық өнерді дамытуда

қазақ ақындары көшпелі араб ақындарынан

бірде-бір кем түспейтінін атап көрсетеді.

Шоқанның әдебиет мәселелері жөнін-

дегі аса бір құнды пікірі мынау: ол өз

кезіндегі менменсіген Еуропа ғалымдарының

55

көшпелі халықтардың мәдениет мәселесі

жөніндегі жат, теріс пікіріне соққы берді.

«Көшпелі елдерді аң тәрізді жауыз тобыр

санап, бет алды жүрген тағылардың есебінде

түсінетін жалған ұғым қазірдің өзінде де

Еуропада үстем болып келеді. Ал,

шындығына келгенде, сол тағылардың

көбінің жазба түрінде немесе ауыз әдебиеті,

аңыз-әңгімелері бар...өлеңге, әсіресе

суырыпсалма өлеңге, бейімділік барлық

көшпелі елдердің өздеріне тән ерекшеліктері

деуге болады», - деп жазды Шоқан.

Шоқан Уәлиханов өлең шағын

поэзиялық шығармалармен қатар айтыс,

поэмалар үшін де қолданылады деген

мағынада атайды: «Өлең. Бұл форма қазіргі

кезде барлық жаңашыл ақындар тарапынан

суырыпсалма өлеңдерге де, поэмаларға да,

әсіресе, Орынбай өлеңдеріне қатысты көбірек

айтылады... Шөже ақындар насихаттап, салт-

санаға дарытушылар болды... Бұл өлеңнің

кәлпін өздері үйреніп қалған суырыпсалма

өлеңде де сәйкестеп, қолайы келгенде айта

береді», - деп көрсетті. Ол: «Ата-

бабаларының ерлігі туралы тарихи жыр-

дастандарға дегенде, халықтың

сүйіспеншілігінде шек жоқ, соншалықты мол

мұраны ауыздан-ауызға, жазбасөз, баспасөз,

алып даланың бір шетінен екінші шетіне

жеткізіп, ғасырлар бойы ойда сақтау,

олардың суырыпсалма (импровизация) ғажап

қабілетінің көрінісі болса керек», - деп жазды.

Тарихи жағынан алып қарағанда қазақ

халқының рухы тамаша. Неге десеңіз:

біріншіден, ерлердің ісін ардақтаған ежелгі

жырлардың бәрі де бізге түгелдей өзгеріссіз

жетіп отыр: екіншіден, әр дәуірде өмір сүрген

импровизаторлар өз кезеңінің елеулі

оқиғаларын әсем бейнелеп, мәңгілік мұра етіп

қалдырып отыр: сол жырлардың өзі тұтас

салт-дәстүр, мақал-мәтелдермен бірігіп,

халықтың тарихи, рухани өмірінің өткені

жайында маңызды деректер береді. Шоқан

Уәлиханов қазақ халқының көп ғасырғы өмірі

мен дамуында сөз өнері үлкен рөл

атқарғанын, оның қоғамдық мән-маңызын,

үздіксіз даму үстінде болғанын, молдығын,

өзіндік ерекшелігін ашып, атап көрсетті,

мазмұндық және көркемдік сапаларын

саралады, ел аузынан халық

шығармаларының үлгілерін жинады.

Ғалым пікірінше қазақ арасында суы-

рыпсалма өнері ерекше дамыған, қазақ сөз

өнері ойлылық, ұшқырлық, шешендік, тап-

қырлық, бейнелік жағынан түркі халықтары-

ның ішіндегі ең ғажайып ерекшесі,

таңдаулысы.

Ш.Уәлиханов мұрасын мұқият жинап,

терең зерттеп, халық қазынасына

айналдыруға ерекше еңбек еткен ғалым

Әлкей Марғұлан оның әдебиет пен тіл

саласындағы ой-тұжырымдарына үнемі назар

аударды. Ол: «Қазақтың аса көрнекті ғалымы

және ағартушысы Шоқан Уәлихановтан мол

әдеби мұра қалды» деп жазды.

Шоқанның әдеби мұрасының бірі суы-

рыпсалма өнері тұрғысындағы ойларын қо-

рыта отырып, суырыпсалма категориясына

тоқталамыз. Қазақтың суырыпсалма өнері

жөнінде П.И.Пашино «Өлең-жыр қазақ-

тардың жан серігі, қарапайым адамдардың өзі

суырып салып айтуға бейім тұрады» - деп

жазды.

Суырыпсалма, яғни, импровизацияның

негізі – (латынша impro – дайындықсыз деген

сөз) тосыннан бөгелмей, өлең немесе музыка

шығару дегенді білдіреді. Қазіргі

суырыпсалма ақындардың ішінде

домбырасыз, ән-күйсіз жырлайтыны өте

сирек. Қобыз, домбыра, бертіндегі гармон

ақындардың ежелгі бір творчестволық серігі.

Ақын белгілі бір тақырыпқа ұзақ дастанды

бастап жырларда әуелі домбыраны қағып,

күйдің сарынына, сазына, нақышына келтіріп

тартып алады. Өлеңді бастап айтып кеткенде

домбырада әлгі күй, ән сүйемелденіп, бірге

ойналып, тартылып отырады, өлең-жырда сол

ән, күйдің сарынымен жырланады. Бірақ, әр

ақынның тартысы, музыкалы аспабы әртүрлі

және өзіне тән әруақытта қайталап келетін

өзіндік меншікті күй, ән сарыны мен ырғағы

бар.

Ақындық талант, шабыт, тәжірибе

тұрғысынан қарағанда халық ақыны мен

жазба ақын бір-біріне ұқсайды. Негізгі

айырмашылық халық ақынының импро-

визациямен суырыпсалма айтатындығы. Ал

сол импровизатор ақынның өзін алсақ, оның

56

өмірді сезіп, жырлауы – жазба ақындарда

болатын шығармашылық тәжірибемен

қабысып жатады. Импровизациямен айтатын

ақынның тәжірибесінде фольклордағы ортақ

дәстүр, мотивтер үлкен орын алады.

Бұрыннан сақталған ақындық өнер үлгісі,

сюжет сарыны суырыпсалма ақындарында

қайталап келеді де, жатқа суырыпсалып

айтқыштықта өзіндік сипат алады. Алайда,

импровизатор ақын да – үлкен шығар-

машылық адамы. Ақын өмірдегі құбылысты,

тарихи оқиғаны өзінің ой-өрісі дәрежесінде,

таниды, ақынның сезінуі, ол сезгенін

қабылдауы шапшаң, ол тез көріп, тез әсер ала

біледі, алған әсерін есіне сақтауы да күшті әрі

тұрақты. Міне, осыдан келіп ақындағы

импровизаторлық дәстүр дамып,


Суырыпсалып шығаруға машықтану,

төселу – импровизатор ақындарының

ақындық шеберлігін жетілдірудің бір түрі.

Импровизация – халық ақындарының

шығармашылық қасиетінің бірі, қасиет –

ақындық талант шабытының сыртқы көрінісі,

бейнелі ойдың түйіні. Импровизациямен

(суырып салып) жырлаушылық оңай өнер

емес. Ол әр ақынның талантының өрісіне

қарай, шығармашылық тәжірибеде бірте-

бірте жетілетін ақындық қасиет және әртүрлі

жағдайға қарай құбылып, не қанаттанып,

бірде тасып жалындап отырады.

«Жамбыл – импровизаторлық өнердің

туын биік көтерген ақын. Сондықтан да осы

салада алдына жан салмас, шашасына шаң

жұқпас жүйрік. Ол жайында айтсақ, қазақтың

халықтық жыр өлеңдерін сөз еткеніміз

керісінше, бүгінгі халық жырларын

әңгімелемесек, сөзді Жамбылдан бастамау

мүмкін емес» деп көрсетеді. М.Дүйсенов,

Жамбыл өзі, ақындық өмірі туралы

жырларында үнемі домбырасын сүйкімді

жанды адам бейнесінде жырлайды.

Осындай домбыраны асқақ ақынға,

әнші бұлбұлға, қанатты құсқа балап ойнау,

ән-күйді тасқын су, екпінді дауыл

бейнелерінде жырау әдеті Жамбылдан басқа

ақындардың бәрінде кездеседі. Әр

импровизатордың өзіне тән орындау

ерекшелігі, яғни өзінің шығарған дүниені

белгілі бір ырғақпен айту дағдысы болады.

Импровизатордың өлеңі, сол өлеңге сай

келетін ырғақты әуенге құрылады. Өлең мен

ырғақты әуеннің астасып жатуы,

импровизатордың шабытын дамытып,

желпінтіп отырады. Дәл осыдан барып өлең

мен әуен ырғағының өте тығыз байланысты

екендігінің маңызы көрінеді. Олай болса,

баланы суырыпсалмалыққа баулуды мектеп

қабырғасынан бастаған өте дұрыс.

Суырыпсалмалықтың өлең, ән, күй,

ырғақтық, т.б. түрлері болатыны белгілі.

Бастауыш буында балаға ең күшті әсер

ететін фактордың бірі – ойын. Сол себепті

импровизацияны ырғақтық сурыпсалмалық-

тан бастаған абзал. Суырыпсалма «танысу».

Алғаш мектеп табалдырығын аттаған

оқушылардың бір-бірімен жақсы танысуы

үшін және суырыпсалмалықты ойын түрінде

меңгертудің маңызы ерекше. Себебі: осы

суырыпсалмада оқушылар өздерінің

есімдерін ойын ретінде ырғақ соғу арқылы

айтып үйренеді. Осылайша балалардың бір-

бірінің есімдерін біліп танысады. Осы сәттен

бастап мұғалім оқушының есту және есте

сақтау қабілетін байқап, оны есепке ала

отырып, зерттей бастайды. Жай ырғақ түрін

жақсы меңгерген оқушыға күрделі ырғақ

түрлерін ұсынуға болады. Оқушы өз есімін

жай ғана айта салмайды, осы сәтте бізге

қажетті шығармашылық ойлау, үрдісінің

нәтижесінде жүріп жатады. Бала мұғалімнің

ырғақпен қойған сұрағына ырғақпен жауап

беру үшін, міндетті түрде ойлау үрдісі

нәтижесінде өз есімін ой қиялында айтып

пайымдайды. Бала сұраққа жауап берген

екінші баланың есімін білумен қатар, сол

айтқан есімін дұрыс ырғақпен көрсетіп

тұрғандығын салыстыра алады.

Бірінші нұсқада оқушы өз есімін ғана

ырғақты алақанымен шапалақтау арқылы

бейнелесе, екіншісінде мұғалімнің ырғағын

қайталай отырып, толық жауап береді.

Оқушының ырғағына байланысты әр түрлі

ырғақ түрлері пайда болады. Мұғалім сұрақ-

жауапты тақтаға сызып көрсетеді. Оқушы

өзінің соққан ырғағын тақтадан көре алады.

57

Келесі сабақта баланың бір-бірімен

қаншалықты танысқандығын білу үшін,

«Менің көршім» ойынын ойнатудың маңызы

ерекше. Ол үшін мұғалім оқушының жанында

отырған немесе көршілес отырған оқушының

есімін сұрайды.

I нұсқа

Мұғалім: - Сенің көршің кім?

Оқушы: - Менің көршім Аружан.

II нұсқа

Мұғалім: -Сенің көр-шің кім?

Оқушы: -Ме-нің көр-шім Елдос.

Бастауыш буында музыка сабағында

ырғақтық суырыпсалма сұрақ-жауап түрінде

жүргізіледі. Сұрақты нақты қою арқылы

мұғалім баланың танымын, жалпы ой-өрісін,

оның қабылдау қабілетіне талдау жасайды.

«Сенің досың кім?», «Қандай мезгіл

тамаша?», «Саған қай құс ұнайды?», «Қандай

сабақ ұнайды?», «Танысу» деп аталатын

суырыпсалмалықта ырғақ түрлері баланың

мүмкіндігіне сай күрделене түседі.

Оқушылар мұндай ырғақтық суырыпсалма-

лыққа өте қызыға отырып қатысады. Себебі:

мұғалім әр оқушымен жеке жұмыс жүргізеді.

Тапсырманы дұрыс орындаған оқушыға

көңіл бөліп, оны басқа балаға үлгі ету

олардың музыкаға деген қызығушылығын

арттырады. Әр оқушы қасындағы оқушыға

қарағанда басқаша ырғақ түрлерін соғуға

тырысады. Бала ырғақтық суырыпсалмалық-

ты жақсы әрі терең игере алады. Демек,

ырғақтық суырыпсалма, музыкалық суырып-

салманың алғашқы баспалдағы, әрі негізі

ретінде саналады деген ой түйіндеуге болады.


1. Әуезов М. Әдебиет тарихы. Алматы, 1991.

2. Жұмалиев Қ. XVIII-XIX ғасырлардағы

қазақ әдебиеті. Алматы, 1967.

3. Қоңыратбаев Ә. Қазақ әдебиеті тарихы.

Алматы, 1994.

4. Мұхтарұлы С. Шоқан және өнер. Алматы,

1987.

5. Сәтпаева Ш. Шоқан – фольклортанушы.

Алматы, 1998.

ОҚЫТУДАҒЫ ЖАҢА ӘДІСТЕРІН ОҚУ ҮРДІСІНДЕ ПАЙДАЛАНУ

Козбахова Айгүл Қайырбекқызы, э.ғ.магистрі,

«Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Қызылорда облысы бойынша ПҚБАИ аға оқытушысы,

Узакбаева Рысты Узакбаевна,

Қызылорда облысы Байқоңыр қаласындағы №275 мектептің технология пәні мұғалімі,

Жалмаханова Айнұр Куанышовна

Байқоңыр қаласындағы №272 мектептің бастауыш сынып мұғалімі

Қазақстан әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті елу елдің қатарына енуі үшін:

білімді де зерделі, жан-жақты дамыған дарынды, қабілетті ұрпақ керек.

Н.Ә.Назарбаевтың

«Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты халыққа Жолдауынан

Заман талабына сай білім беру оқушы-

лардың адамгершілік, интеллектуалдық

дамуының жоғары деңгейі мен білімін

қамтамасыз етуге бағытталған оқытудың

үздіксіз үрдісі десек, оның тиімділігі мен

сапасын арттыру мұғалімнен оқу процесінің

ғылыми теорияға негізделген және

оқушының қабілеті мен бейіміне негізделген

оқытудың таңдамалы әдістеріне көшуді талап

етеді. Ондағы негізгі мақсат – оқушыға

сапалы білім беру болып табылады. Бүгінгі

таңда жас ұрпаққа кез келген пәнді

ұғындырудың тиімді жолы – жаңа технология

негіздері болып табылады.

Педагогикалық технологияларға

барлық елдер ғалымдары қызығушылық

танытуда. Шетел зерттеушілері

педагогикалық технологияны психология,

әлеуметтік философия, басқару және мақсат

қою теориясы, техника, қарым-қатынас,

58

аудиовизуалды білім беру және кибернетика

элементтерінен тұратын пәнаралық

конгломерат ретінде қарастырады.

Сонымен, педагогикалық технологияны

– оқыту үрдісін түгелдей қолдану және

бағалау, сол сияқты, білімді адамдар мен

техника ресурстарын ескеру арқылы білімді

игеру және осы жолда тиімді түріне жету

үшін оларды жоспарлаудың жүйелі әдісі

ретінде қарастыруға болады.

Білім берудің технологиясы педагогика-

лық пән ретінде дидактикадан кейінгі орынды

алады. Оқытудың технологиясын – қолдан-

балы дидактика десе де болады. Бір сөзбен

айтқанда, оқытудың технологиясы – оқыту іс-

әрекетінің әдіс-тәсілдері мен құралдарын

ұйымдастыру және қолдану теориясы.

Қазіргі білім беру саласындағы оқыту-

дың озық технологияларын меңгермейінше

сауатты, жан-жақты маман болу мүмкін емес.

Жаңа технологияны меңгеру тұлғаның

интеллектуалдық, кәсіптік, адамгершілік,

рухани, азаматтық және де басқа көптеген

адами келбетінің қалыптасуына игі әсерін

тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие

процесін тиімді ұйымдастыруына

көмектеседі. Қазіргі педагогика

жаңалықтарын пән ерекшелігіне қарай

қолдана білу – оқыту мақсатына жетудің

бірден-бір жолы. Осы жолда педагогикалық

технология оқыту мақсатына жетудің тиімді,

нақты жолдарын көрсетеді. Оқытудың жаңа

технологиясы іс-әрекеттің жоспарланған

нәтижесіне жетудің шартты тәсілі ретінде

қарастырылатын жаңа әдістердің

жиынтығынан тұрады. Оның дәстүрлі оқыту

технологиясынан ерекшелігі мынада:

білім алушы тұлғаның

интеллектуалды дамуы аз уақыт ішінде

қабылдау дәрежесінің жоғары мөлшеріне

жетуіне бағытталғандығы;

білім алушы мен мұғалімнің

белсенділігінің сәйкес болуы;

мұғалім мен білім алушының өзара

қарым-қатынасында жауапкершіліктің

міндеттілігі.

Білім беру мекемелерінің алдына қойып

отырған мақсаты – инновациялық оқыту

технологиясы арқылы оқу мен тәрбие

жұмысын дамыту, елдің әлеуметтік-

экономикалық жағдайын жақсарту

бағытында жеке тұлғаға жүйелі, нақты білім

беру. Алайда, инновациялық педагогикалық

технологияларды қажетті деңгейде қолдану

және осы арқылы жеке тұлғаның білім

деңгейін, шығармашылық қабілетін

қоғамдық сұранысқа сай қалыптастыру

барлық білім беретін мекемелердің дағдылы

ісіне айнала қоймады. Әлі де болса көптеген

оқу орындары оқыту процесін ұйымдастыру

мен жүргізуде оқытудың дәстүрлі әдістері

мен тәсілдерін пайдаланумен шектелуде.

Инновациялық педагогикалық

технологияларды қолдану оқу процесін

сапалы түрлендіруге, жаңашыл жобаларды

енгізуге, оны тиімді басқаруға негіз болып,

әрбір білім мекемесінде өзіндік даму жолын

табуға, әрбір мұғалімге өзінің әдістемелік

жүйесін құруға септігін тигізер еді.

Сондықтан қазіргі кезеңде оқытудың

инновациялық технологияларын оқу

орындарының практикасына белсенді түрде

ендіру – қоғам талабы.

Технология пәнін оқытуда жаңа

технологияларды пайдалану мұғалім үшін

қандай маңызды болса, оқушы үшін одан да

маңызды. Жаңа технологиялар оқушылардың

білім сапасын арттыруға, өздігінен жұмыс

істеу мүмкіндігін молайтуға көп көмегін

тигізеді.

1. Соңғы жылдары оқытудың жаңа

технологиялары білім беру саласында кеңі-

нен қолданылып келеді. Олардың ішінде

отандық әдіскер ғалымдар жасақтаған

«Модульдік оқыту технологиясы»

(М.Жанпейісова), «Деңгейлеп оқыту

технологиясы» (Ж.Қараев), «Сын

тұрғысынан ойлау», «Жоба технологиясы»

т.б. технологиялары мұғалімдердің қызығу-

шылығын арттырып, оқу үдерістеріне кеңінен

ендірілуде. Мұндай әдіс-тәсілдер мен

оқытудың жаңа технологиялары туралы

арнайы еңбектер мен ғылыми-әдістемелік

тұрғыдан баяндайтын құралдар, түрлі

курстар мен білім сатысы оқулары арқылы

мұғалімдердің әдіскерлік шеберліктерін

59

ұштауларына мүмкіндіктері мол. Сондықтан

түпкі нәтижені таңдаудың, оны мақсатқа сай

ұйымдастыра білудің маңызы зор. Оқыту

әдістерінің кез келген түрін белсенді әрекетке

айналдыру – мұғалімнің әдіскерлік шеберлігі

мен шығармашылық ізденісіне байланысты

болмақ. Оқыту әрекетінде жеке, топтық,

ұжымдық жұмыстарды оқу мазмұны мен

мақсатқа сәйкес, үйлесімді түрде жүргізудің

қажеттілігі осыдан туындайды.

Қазіргі заманның әлеуметтік

экономикалық жағдайында оқушылардың

білім деңгейін көтеру белгілі бір дәрежеде

жеке тұлғаның өзін, жан-жақты танып білуі

мен қалыптасуына жағдай жасауға

бағытталған. Бүгінгі оқыту жүйесінде әртүрлі

жаңа технологияларды пайдалану тәжірибеге

еніп, нәтижелер беруде. Әрбір сабақта

оқытудың тиімді әдіс-тәсілдерін енгізіп

жүрсе, білім сапасына елеулі әсер етеді. Кез

келген сабақты қызықты өткізу үшін әрбір

ұстаз жаңалыққа ұмтылып, ізденіс үстінде

болғаны абзал.

Қазіргі оқыту барысында қолданылып

жүрген көптеген технологиялар жеке

тұлғаның жетілуіне, оқытудың тиімділігінің

негізін құруға бағытталған.

Білім беруде оқушыны білім

ақпаратымен қамтамасыз етіп қана қоймай,

олардың бойында бағдарламалық дағдылар

мен икемдерді де қалыптастырып,

шығармашылықпен жұмыс істеуге үйретуіміз

керек. Тиімді әдістердің бірі – электрондық

оқулықтармен жұмыс істеу. Компьютермен

өткізілген әрбір сабақтан соң оқушы тест,

бақылау жұмысы арқылы өз білімдерін

бекітеді. Бала өз білімін өзі тексере алады,

оқушы өз бетінше оқуға қызығады, өз білімін

көтеруге ұмтылады. Қазіргі таңда компью-

терге тест, бақылау жұмыстарын, тәжірибелік

тапсырмалар әзірлеу дәстүрге айналды.

Технология пәнін оқыту үрдісінде

ақпараттық-коммуникациялық технологияны

қолдану ең алдымен оқушылардың пәнге

деген ынтасын, қызығушылығын арттырады.

Оқушылар теориялық білімін өздерін өздері

тексеру арқылы әрі қарай жандандырады.

Сабақта қолданылатын тапсырмалардың

көлемі ұлғайып, оқушылардың ойлау, жұмыс

істеу қабілеті дамиды. Өз беттерінше де

ізденіп, бағдарлама дайындауға шығармашы-

лық шабыт алады. Ал, ақпараттық

технологияны қолдану оқушыға не береді?

Оқыту үрдісінде ақпараттық

технологияны қолдану білім сапасын

жақсартуға көмектеседі. Сонымен бірге кейде

қол жетпейтін көрнекіліктерді пайдалануға,

білім мен мәліметтерді әр түрлі формада

ұйымдастыруға, қажетті модульге тез арада

қол жеткізуге көмектесе алады.

Технология сабағында компьютерді

қолдану мәтіндер мен ақпаратты білуге жол

ашады. Интербелсенді технологияларды әр

сабағымызда пайдалана алсақ,

интеллектуалдық қабілеті дамыған,

коммуникативтік дағдылары қалыптасқан,

алған білімдерін практикада пайдалана

білетін бәсекеге қабілетті жеке тұлға

қалыптастыра аламыз деп ойлаймыз.

Технология пәнін оқытуда жаңа

технологиялардың элементтерін қолдана

отырып, деңгейлеп оқыту технологиясына

ерекше көңіл бөлемін. Өйткені, бұл

технология баланың жеке мүмкіндігіне

бағытталған. Ғалымдар Л.Выготский,

В.Давыдов, Д.Эльконин т.б. осыны түбегейлі

зерттеп, оқыту мен даму арасындағы тығыз

байланысты анықтаған. Сабақ барысында

қандай оқушы болмасын І деңгей

тапсырмасын орындайды. Әрбір оқушы І

деңгей тапсырмасын орындауға міндетті

және одан жоғары деңгейдің тапсырмаларын

орындауға құқылы.

Жаңа әрі пайдалы ізденістердің бірі

технология сабағында қолданылып жүрген

әдістердің бірі – «Оқу мен жазу арқылы сын

тұрғысынан ойлау» технологиясы. Бұл

технология 18 елдің тәжірибесіне енгізілген.

Бұл технология оқушылардың сабаққа деген

қызығушылығын арттырады, ойлау белсенді-

лігін, тапқырлығын, өзіне деген сенімділігін,

іскерлік дағдысын қалыптастырады. Сыни

тұрғысынан ойлау технологиясы бойынша

сабақ құрылымы қызығушылықты ояту,

мағынаны ажырату, ой толғаныс

кезеңдерінен тұрып, әр кезеңдегі тәрбиелік

және оқу мақсаттары әр түрлі стратегияларды

қолдана отырып, алға мақсат қою, мәселені

60

зерттеу, жауап іздеу оқушылардың өз

ойларын ашық айта білуге тәрбиелейді.

Бұл технологияда бұрынғы білім мен

жаңа ұғым ұштастырылады. Соңғы кезеңде

оқушы өз шығармашылық қабілетін таныта

алады.

2. Ал өзіміздің іс-тәжірибемізге келетін

болсақ, қазіргі таңда жаңа технологияны

білім беру жүйесіне тиімді пайдалануға

мүмкіндік беріліп отыр. Осы мүмкіндікті

арнаулы білім беру жүйесіне де тиімді

пайдалануға болады. Білім жүйесінде соңғы

жылдары болып жатқан өзекті мәселенің бірі

– мүмкіндігі шектеулі балаларды сапалы

біліммен қамту немесе инклюзивті білім

беру. Жаңа әдіс-тәсілдерді үйрету

технологиясын қолдану арқылы мақсатты

түрде күткен нәтижеге жетуге

болатындығына зерттеу барысында көз

жеткіздік. Ал соның ішінде ойлау, өз пікірін

айтуға, баламалы шешімдерді қабылдауға,

сабақта оқушы ойындағы айтар сөзін

жеткізуге тырысуынан, сабақтарда белсендік

таныта бастауынан көрінді. Міне, оқытудағы

жаңа әдіс-тәсілдерді үйрету технологиясын

қазір мектептерде арнайы инклюзивті білім

беру жүйесі енгізіліп, ПДТ сыныптары

ашылып оқушының мектеп өміріне белсене

қатысуына мүмкіндік береді. Біздің

мектебімізде осындай сынып ашылып,

төртінші жыл жұмыс жүргізілуде. Заманауи

иновациялық әдістерді қолдану арқылы

инклюзивті білім беру барысында оқушыны

жан-жақты дамытуға болады.

Біздің ұстаздық жолымызда қалыпты

балалармен жұмыс істегенімізге 20 жыл, ал

мүмкіндігі шектеулі балалармен жұмыс істеп

келе жатқанымызға 4 жыл. Осы аз ғана

уақыттың ішінде мен мүмкіндігі шектеулі

балалармен жұмыс істеудің қиындығы мен

үлкен жауапкершілікті қажет ететіндігін

сезініп те үлгердік. Себебі, қалыпты

балаларға сабақ беру барысында еңбегіңнің

жемісін тез көресің. Қалыпты балалар

қоршаған ортаға тез бейімделеді, айтқаныңды

тез ұғады. Тіпті, сабақ оқымай келген

қалыпты балаға қаттырақ сөйлесең,

ұрысқанның өзін ол дұрыс қабылдай алады,

келесі жолы ондай қателік жібермеуге

тырысады. Ал мүмкіндігі шектеулі балалар

болса, даму жүйесінде ауытқушылықтар

болғандықтан өз қатарластарынан артта

қалған, қоршаған ортаға бейімделуі баяу,

кейбіреулері денсаулығына байланысты

ақырын қимылдайды, көбіне көңіл-күйі

төмен болатындықтан, қатты сөйлегенді

қабылдай алмайды. Мұндай балалардың ата-

аналарымен жұмыс істеудің де өзіндік

қиыншылықтары бар. Мүмкіндігі шектеулі

бала үйреткеніңді қабылдайды, дегенмен бұл

– ұзақ жүретін процесс. Бір сыныпта бес

мүмкіндігі шектеулі бала болатын болса,

әрқайсысының қабылдау деңгейі әр түрлі.

Бірі түсінгенді екіншісі түсінбейді, бірін-бірі

тыңдағысы келмейді, сабақты көңіл-күйіне

қарай қабылдайды. Бұл балаларға қатты

сөйлеуге болмайды, тек асқан

шыдамдылықпен баланың тілін таба білу

керек. Яғни, сабақ түсіндіру барысында әр

балаға қабылдау деңгейіне қарай түрлі тәсілді

қолдану керек. Баланың ақыл-ойының дамуы

тек белгілі бір білім көлеміне емес, танымдық

іс-әрекет, яғни баланың жанына жақын

заттарды еске сақтату, ойландыру, елестету,

бала бойындағы түрлі қабілеттерін

дамытумен тығыз байланысты. Мүмкіндігі

шектеулі баланың дамуы үшін есте сақтауы

мен ойлау қабілетінің мәні өте зор. Бұлардың

бәрі қоршаған орта мен білім дағдысының

қалыптасуы, еске сақтау және ойлау

қабілетімен тығыз байланысты.

Негізінен, мүмкіндігі шектеулі

балаларға сабақты, көбіне, олардың жанына

жақын ойын түрінде өткізу тиімді. Өйткені,

мүмкіндігі шектеулі балалардың эмоциялық

көңіл-күйі көбінесе ойын және еңбек іс-

әрекетінде көрініс беру керек. Олардың ойлау

қабілетіне көңіл бөлгеніміз жөн. Қимыл-

қозғалыс жаттығулары арқылы ойын

элементтерін көрсетуге болады. Осы орайда

біз де өз сабағымызда көбіне ойын әдістерін

пайдалануға тырысамыз. «Жоба», «АКТ»,

«СТО» технологиясын өз тәжірибемізде

кеңінен пайдаланамыз. Негізінен мен 5

арнайы түзету сыныбына сабақ береміз.

Көбіне қолданатын технологияларының бірі –

61

АКТ технологиясы. Сабақта осы әдісті

қолдану арқылы уақытты тиімді

пайдаланамыз, оқушылардың пәнге

қызығушылығын арттыра отырып, сабаққа

ынталандырамыз. Сонымен қатар әр балаға

жеке дара жұмыс жасауға мүмкіндік зор.

Мысалы, интербелсенді тақта арқылы түрлі

дидиактикалық ойындар өткізуге болады.

Мүмкіндігі шектеулі оқушылармен әр түрлі

жұмыс жүргізуге болады. Топпен жұмыс,

жұппен жұмыс, жеке дара жұмыс түрлерін

жүргізуге болады. Мысалы: «Ойыңды

жинақта!» ойыны арқылы сұрақтарға жауап

береді. «Қазір қай жыл мезгілі?», «Күз

айларын ата», «Күзде ауа райы қандай

болады?», «Құстар қай жаққа ұшып кетеді?»,

«Күз қандай жыл мезгілі?», «Күзде не

піседі?», «Ағаш жапырақтарының түсі қандай

болады?» деген түрлі сұрақтарға жауап алу

арқылы оқушылардың сөздік қорын байытуға

мүмкіндік туады. Осындай жұмыстың

арқасында мүмкіндігі шектеулі

оқушылардың кішкене болса да, оқу

үлгерімінде оқу сапасының арттырылғаны

байқалады.

Мүмкіндігі шектеулі оқушылармен

жеке жұмыс түрлерін жүргізіп, ерекше күтім

жасап, білім алуы мен тәрбиеленуіне,

әлеуметтік ортада, қоғамда толық құқылы

өмір сүруін қамтамасыздандыруымыз керек.

Тәрбиелеу барысында жас ерекшеліктерін

ескере отырып, балаларды шешім қабылдай

алуға, өзін-өзі қамтамасыз етуге, еңбекке,

тәртіп мәдениетіне, ұжымда еңбек ете

алатындай деңгейге бейімдеуге баса назар

аударған жөн. Мұндай балалардың тәрбиесі

өзара жақсы түсіністікті қажет етеді және

оларды болашаққа сенімді көзқараспен

қарауға тәрбиелеудің мәні зор. Мектепте

өткізілетін іс-шараларға, тәрбие сағаттарына

үнемі қатыстырылып отырады.

Мұғалімдердің қажырлы еңбектерінің

арқасында арнайы сыныптан жалпы білім

беретін сыныпқа ауыстырылған оқушымыз

бар. Ол – Разақов Данияр. Анасының өтінішін

ескере отырып, мектепке өз жасынан кеш

келген себепті оқушы бір сынып төмен

оқуына тура келді. Данияр қазір 3 «Ә» сы-

ныбында оқиды, оқушы оз сыныбында бала-

лармен бірге сыныптағы өткізілетін тәрбие

сағаты, спорттық жарыстарға қатысады, тіл

табысып сыныпта өзін жақсы сезінеді.

Жасалған жұмыстардың нәтижесін

айтар болсақ оқушылардың технология

сабағында жасаған жұмыстары сыныпта жіне

мектепішілік көрмелерге қойылып,

марапатталып отырылды. Шығармашылық

жұмыстары қалалық «Забава» фестиваліне

қатыстырылып, жүлделі 2, 3 орындарға ие

болды. Қалалық мүмкіндігі шектеулі

жандарға арналған «Радуга» фестиваліне жыл

сайын қатыстырылып, жүлделі 1, 2, 3

орындарға, бағалы сыйлықтарға ие болуда.

Өткен оқу жылының наурыз айында «BI

Жұлдызай» Республикалық ерекше

қамқорлықты қажет ететін балалардың

шығармашылық фестивалінің аудандық

кезеңіне қатысып, алғыс хаттармен

марапатталды.

Болашақта ұсынысымыз: - ең алдымен даму мүмкіндігі шектелген

балалармен жұмыс жасай алатын мамандар

даярлау;

- білім мекемелері арнайы парталармен,

үстелдермен, арнайы санитарлық

бөлмелермен, қондырғылармен

жабдықталған болуы керек;

- мүмкіндігі шектеулі балаларды

біріктіріп оқытудың модульдік

бағдарламалары әзірленсе;

Жаңа әдіс-тәсілдерді қолдану

арқасында мүмкіндігі шектеулі

оқушылардың білімінде кішкене болса да,

ілгерілеуі байқалады. Бұл жетістіктер

мұғалімнің жұмысының нәтижесі деп

ойлаймын. Дамуы мүмкіндігі шектелген

оқушыларға өздерінің мейірім шуағын төгіп,

аса сүйіспеншілікпен, жауапкершілікпен

білім нәрін беріп жүрген мұғалімдерімізге

үлкен сеніммен қараймын.

Қорытынды

Технология сабақтарында жаңа

технологияларды қолдану арқылы

оқушылардың таным белсенділігін арттырып,

қазіргі қоғам талабына сай ой-өрісін

дамытып, шығармашылығын кеңейтіп,

дамыту, терең білімді, бәсекеге қабілетті

тұлғаны жасау арқылы заман сұранысына сай

62

ізденімпаз тұлғаны қалыптастыруға болады.

Қорыта айтқанда, оқыту процесінің нәтижелі

болуы оқытушының сабақ беру шеберлігіне,

сабағын қызғылықты жүргізіп, зейін қойдыра

білуіне, оқушылардың өздігінен білім алуға

үйренуіне байланысты. Педагогикалық

қызметтің басты мақсаты – оқушылармен

оқу-тәрбие ісінде жаңа педагогикалық

технологияларды ұтымды пайдалану. Ол

үшін жаңа технологияларды игеру және оны

шығармашылықпен дамытып, инновациялық

технологиялармен білім беру. Сонда ғана

қабілетті мамандар дайындай аламыз. Қандай

да болмасын жаңа әдіс-тәсілдер әрбір

оқушының өз бетімен оқып-үйренуіне

сенімін ұялатып, шығармашылықпен жұмыс

істеуіне, қорытынды жасай алып, сөйлеу

мәдениетінің өсуіне ықпал етеді, білім

сапасын арттырады. Оқыту технологияларын

сабақта қолдану оқушылардың білім сапасын

арттырып қана қоймайды, олардың жеке

тұлға ретінде қалыптасуына әсерін тигізеді.

Жаңа әдіс-тәсілдерді мән-мағыналарына,

ерекшеліктеріне қарай таңдап, қолдана

білсек, балаға білім беруде ұтарымыз анық.

Сондықтан мұғалім сабақтың жүргізілу

жүйесін жетілдіріп, оқу-тәрбие жұмыстарын

жүйелеп, сапасы мен тиімділігін арттырып,

өзгерістер енгізуге барлық күш-жігерін

жұмсауы тиіс. Қорыта айтқанда,

инновациялық технологиялардың қай түрін

алсақ та, олардың тиімділігі тек қана

мұғалімнің шеберлігімен және осы

шеберлікті шыңдай түскендігімен ғана шын

күшіне ие бола алады. Сондықтан білім

алушылардың ынтасын арттыруға арналған

әдістемелік құралдардың жүйесі мен

амалдары әр мұғалімнен оларды терең

игеруін, іске асыруын және оған сай болатын

іскерлікті талап етеді.


1. Қазақстан Республикасының «Білім

туралы» Заңы. Астана, 2000.

2. Беспалько В.П. Программированное

обучение. Дидактические основы. – М., 1970

(11).

3. Бұзаубақова К.Ж. Жаңа педагогикалық

технология. Алматы, 2004, 21 б (5).

4. Сарбасова Қ.А. Инновациялық

технологиялар. Алматы, 2006.

5. Жанпейсова М.М. Модульдік оқыту

технологиясы оқушыны дамыту құралы

ретінде. Алматы, 2002.

6. Таубаева Ш.Т., Лактионова С.Н.

Педагогическая инноватика как теория и

практика нововведений в системе

образования. Алматы, 2001.

7. Щуркова Н.Е. Педагогическая технология.

М., 2002. С.12.

8. Борякова Н.Ю. Педагогические системы

обучения и воспитания детей с отклонениями

в развитии. (Высшая школа) – М.: Астрель,

2008.

9. Мастюкова Е.М. Современые аспекты

клинико-психологической диагностики

синдрома ломкой Х-хромосомы. –

Дефектология, 1999, №2.

10. Технология 5-сынып оқулығы.

11. Специальная педагогика: уч.пос.для

студ.выс.уч..зав./под ред. Н.М.Назаровой-7-е

изд.- М.: изд.центр «Академия», 2007.

63

ҚИЫН ОҚУШЫЛАРМЕН ЖӘНЕ АТА-АНАЛАРМЕН ӨТКІЗІЛЕТІН

ЖҰМЫС ЕРЕКШЕЛІГІ

Айтжанова Алтыншаш,

Ақтөбе қаласы, Благодар орта мектебінің математика пәнінің мұғалімі

Тәрбие тәсілдері әрбір жастың жеке

адам ретінде ерекшелігін ескеруге оның

шексіз мүмкіндігін пайдалануға бағытталуы

тиіс. Қазіргі таңда мектептерде мұғалімдерді

мазалайтын басты мәселе «қиын» балалар.

Алдымен осы «қиын» оқушылар дегеніміз

кімдер? Олар – мектеп тарапынан ерекше,

қосымша бақылауды талап ететін,

тәрбиелеуге қарсылық білдіретін оқушылар.

Сонымен қоса, білім деңгейі төмен, тәртібі

нашар, сабақтан көп қалатын, ұстаздардың

талабын орындамайтын, адамгершілік

деңгейі төмен, сыныптастарымен үнемі тіл

табыса алмайтын, ұжым мәселелері

қызықтырмайтын оқушылар, ойлау қабілеті

кейін қалған, ашуланшақ оқушыларды қиын

балалар қатарына жатқызып жүрміз. Баланың

қиын мінез-құлқының себебін іздесек, көбіне

баланың өз отбасындағы ата-анамен қарым-

қатысына байланысты екені анықталды. Кей

оқушылар ата-ана тарапынан ешқашан жүрек

жылуын көрмей өсіп, осыған мектептегі өз

тобындағы оқушылардың, мұғалімдердің кері

көзқарасы қосылып, ұзаққа созылған

қайғыру, ренжу жүйке ауруларына

шалдықтырып, бала ашуланшақ, өмірге

ызалы, тұйық қалыпқа түседі.

Ата-ана тарапынан, мектеп

қабырғасынан жылылық сезінбеген

жасөспірім өмірде өзін ешкімге қажетсіз деп

есептеп, уайымға шалдығады, кей

жасөспірімдердің ұйқысы бұзылып, түнде

қорқынышты түстер көріп, иммунитеті

төмендейді.

«Қиын» оқушыларды 2 топқа бөліп

қарастыруға болады:

1. Тән кемтарлығы және жан жарақаты бар

оқушылар.

2. Отбасында, мектеп тәрбиелеуден шет

қалған, жеке басын қалыптастыруды сыртқы

кері әсерлерден, әлеуметтік жағдайдың әсері

болған және өтпелі кезеңнің күрделілігінен

мінезі дұрыс қалыптаспай қалған оқушылар.

«Қиын» оқушылардың өскен ортасының,

отбасының жай-күйін талдағанда, кейде

отбасының өзі бала тәрбиесіне кері әсер

бертіні анықталып отыр. Әдетте, ата-

аналардың бала тәрбиесінен әр түрлі

себептерге сай аулақатануы да теріс әсер

етеді (ата-аналардың жұмыс басты болуы

немесе жеке басының қамымен жүруі,

балаларына теріс үлгі көрсетіп, келеңсіз өмір

сүретін, ұзақ іс сапарда болатын ата-аналар).

Жеке тұлғаны қалыптастырудағы тағы

да бір қолайсыз жағдай бала тәрбиесіне ата-

аналардың әртүрлі көзқарасы немесе

біреуінің бала тәрбиесінен шет қалуы, яғни,

баланың толық емес отбасында тәрбиеленуі

салдарынан болады. Отбасындағы орта

қандай болса, бала сондай болып өседі.

Отбасындағы жайсыз ахуал қандай болсын

балаға ауыр әсер етеді. Әсердің күші мен

тереңдігі балалардың жасында, осы кезге

дейінгі тәжірибесіне, мінезіне,

тәрбиесіне,тәрбиелілігіне, сезімталдығына

тәуелді.

Мұндай жағдайды болдырмау үшін ата-

ана не істеу керек?

- Жазалау мен шектеуді шектен тыс

қолданбау.

- Балаға жекелей ықпал жасау керектігін

ұмытпау.

- Танымдық қызығын арттыру.

- Баланы ағартушылықтың көптеген

түрлеріне қатыстыру, бірақ жағдайды үнемі

бақылауды ұмытпау.

- Әңгімелесу, түсіндіру, бірақ бірден үлгілі

мінез - құлықты талап етпеу.

- Өзгерістерді бала өміріне кешенді түрде

енгізу.

-Мінез-құлқындағы кішкене болса да

өзгерістерді бақылау.

64

- Бала жетістікке өзі жету арқылы бақыт пен

қуанышты сезіну.

- Баламен әдепті сөйлесу.

- Балаға сену керек, әрине, бұл ең маңызды.

«Бала тәрбиесінің ең үлкен мектебі – әке мен

шешенің қарым-қатынасы» - деп

В.А.Сухомлинский айтқандай, «Ата-ана – өз

баласының тәрбиесі үшін ел, халық алдында

жауапкер». Жүргізілген зерттеулеріміздің нә-

тижесі бойынша «қиын» оқушылардың тууы-

на итермелейтін тағы бір әсер – отбасындағы

жетіспеушілік, таршылық. Қазір материал-

дық байлықтың рухани байлықтан жоғары

тұрған уақытында жасөпірімдер арасында

«анау да керек, мынау да керек» деген

көрсеқызарлықтың әсерінен, «өзгелерде бар

нәрсе менде неге жоқ » деген оймен баланың

көзқарасының өзгеріне әкеп соғуы мүмкін.

Жасөспірім бойындағы жағымды

қасиеттерді дамытуда әлеуметтік-

педагогикалық, психологиялық әдістерді

қолданып, тәрбиені ерікті, зорлықсыз түрде

іске асыру керек. Ата-аналар бала

тәрбиесінде қолданатын әдістерді таңдауда

жиі қателеседі. Мәселен, кей отбасының

ұстанған жолдары (жасөспірімдердің жеке

басын сыйламау, адам қатарына санамау,

негізсіз жазалау, көп сөз, қорқыту, ұру)

жасөспірімнің қатыгез, қатал, ашықтан -

ашық отбасы талабын орындамай, өз білгенін

істеуге бейім болып өсуіне әкеліп соқтырады.

Ымырашылдық жол – бұл, керісінше,

баланың барлық талабын ойланбай орындау,

жазаламау. Мұнда қолданылатын әдіс,

негізінен, әңгіме, сол арқылы баланың

барлық іс-әрекеттерін жақтау, балаға жалыну,

өтіну болады. Ондай жеткіншек бойында

өзімшілдік, дарашылдық, жеке басты ойлау,

қоғамдық мүддеден гөрі өз басының

мүддессін бірінші орынға қою, өзгелердің

ойымен санаспау, өз ісін атқаруда өзгеге

талап қою әрқайсысына әр түрлі қарау да

жасөспірімнің жеке тұлға ретінде

қалыптасуына теріс әсерін тигізеді. Үнемі

ескерту естіп, үлкендер тарапынан кеміту

қорлаудан арылмаған бала өзіне сенімсіз,

тұйық, өзіне-өзі көңілі толмайтын, көнгіш,

келеңсіз болып қалыптасады. Қиын жасөс-

піріммен жұмыс істегенде, сынып жетекшісі

мен мұғалімдер оны жеке тұлға ретінде

танып, біліп қана қоймай, мынадай үш кезең-

ді ескеруі, оның дамуын көре білуі қажет:

- Бұрынғысы

- Қазіргісі

- Болашағы

Оқушының мінез-құқының ерекшеліктерін

анықтау барысында төмендегілерге көңіл

бөлгеніміз жөн:

- Оқушының тәртібін сабақ үстінде және

сабақтан тыс кезеңде бақылау;

- Оның қызметін талдау (әр пән бойынша

дәптерін, бақылау жұмыстары,

шығармалары, т.б.);

- Оқушыдан оны не қызықтырады және

жақсы көретін сабақтары жөнінде әңгімелесу;

- Достарымен, ата-анасымен әңгіме жүргізу;

Жазалау мен көтермелеу әдістерін қатар

қолдану – педогогтің негізгі құралы болуы

тиіс. Таңдап алынған әдіс-тәсілдер баланы өз

қылығына басқаша қаратып, мінезін жақсы

жаққа өзгертуі тиіс. Орынды қолданылған

әдіс-тәсілдер оқу-тәрбие жүйесінің деңгейін

көтеріп, қиын оқушы мен педагог қарым-

қатынас жақсартатыны сөзсіз.

Ал баланың сапалы білім алуы кімге

байланысты?

Ата-ана

Мұғалім

Оқушы

Мұғалімге қандай талап қойылады? 1. Кәсіби шебер болу

2. Жеке бас ерекшелігі: білімді, білім

дағдыларын бағалау

Оқушыға қандай талап қойылады?

Зейінді

Білімді

Өз бетімен жұмыс

Стандарт талаптарын орындау

Сыныптан тыс шараларға қатысу.

Ата–аналарға қандай талап қойылады? Баланың сапалы білім алуы мұғалімге,

балаға, ата – анаға байланысты екенін

талдадық, соның ішінде білім негізі –

стандарт талаптарын орындау, ал стандарт

талаптарын орындау – күнделікті дайындық

65

пен қатемен жұмыс жасау арқылы жүзеге

асады, қатемен жұмыс кезінде оқушыға

мұғалім мен ата-ана көмегі, қадағалауы,

уақыт бөлуі міндетті түрде қажет.

«Тек қана ата-аналармен бірге, жалпы

күш-жігерді біріктіру арқасында мұғалімдер

балаларға үлкен адамдық бағыт беру мүмкін»

деген ұлы ғұламалар.

Олай болса осы талаптарды орындау

кімге жүктеледі.

Стандарт талаптарын орындау кімге

жүктеледі? Осыған жүгінсек – ата-анамен істелетін

жұмыстың сапалылығы.

Ол үшін ата-аналарды әртүрлі ерекшелік-

теріне қарай топтарға бөліп алу қажет.

Мектепте жүргізілген тест қорытындысы

бойынша ата- ана мен баланың бірін-бірі

қаншалықты жақсы білетіндігі анықталды.

Баласын үнемі қадағалап, бағыт-бағдар

беруді мақсат тұтатын ата–аналар жауабы дәл

келіп, ал тәрбиеге жауапсыз қарайтын ата-

аналар жауаптары бала жауабымен

үйлеспей тұрды. Осындай шаралардан соң

қиын баламен де жалпы сынып оқушылары-

мен жұмыс атқару жалпының ісі екені сөзсіз.

Осыған байланысты өз сыныбында

өткізген «Баланың бас ұстазы – ата-ана» атты

жиылысындағы бірнеше элементтерді

сіздермен өткізбекпін.

1.Педагогикалық ойын. (2минут ішінде

жазып оқу).

1 топ: Мақтау сөздерін жазу.

2 топ: Ұрсу сөздерін жазу.

2. Педагогикалық сұрақ .( Балаға мақтау

сөздер айтып, 2 – ден жарысады).

Сіздің баланыз сізді қатты қуантты?

Сіз не айтасыз?

Қалай қолдайсыз?

3. Ата-ана пікір ойыны.(Төмендегі кестедегі

ойдың қайсысымен келісесіз?)

Бала тәртіпсіздік жасай қалса, төмен баға

алып келсе ата-ана не істейді?

Ештеңе сатып алмайсың! Неге оқымайсың?

Ақылсызсың! Қолыңнан ештеңе кемейді.

Ұятқа қалдырасың! Енді ешқайда бармайсың!

Ата-аналар жиналысында жас ұрпақ тәрбие-

сіне байланысты мынандай сұрақтар қойдым.

1. Баланы еркін тәрбиелеген дұрыс па, әлде

қатаң тәрбиелеген дұрыс па?

2. Сіз қандай ата-анасыз?

3. Қайтсек ұлымыз – ұлағатты, қызымыз

инабатты болады?

4. Отбасыңызда ұлттық салт-дәстүріңізді

қалай насихаттайсыз?

5. Балаңыздың қандай баламен дос болғанын

қалайсыз?

Қорытындылай келсек, бала, ата-ана

және мектеп осы үш бірлік бірлесе жұмыс

атқарғанда ғана нәтежеге қол жеткізе аламыз.

Мектептегі оқу-тәрбие жұмысың осылай ата-

анамен бірлескен әрекеттер негізінде құру –

білімнің жаңа түріне көшуге әзірлік ретінде

оқыту үрдісінде жаңа құрылымның түзілуіне

негіз болды

Қазіргі құрылым: *Өзін-өзі тани білу;

*Сенім почтасы (көкейінде жүрген

сұрақтармен бөлісу);

*Үйлестіру кеңесі сұрақтарға жауап береді.

Осындай жұмыстар бала тәрбиесіндегі

жетекші рөл ата-ана екеніне көз жеткізеді.

Ата-ана жұмысын былайша ұйымдастырудан

қандай нәтиже алдық?

1. Ата-ана өзін мазалап жүрген сұрақтарына

мұғаліммен бірге жауап таба білді.

2. Жаттанды білім алу мен бірлесе оқудың

айырмашылығын білді.

3. Жантану ерекшеліктері, қабілеттерінің әр

түрлі болатыны туралы ата-ананың әуел өзін

тануы туралы мағлұмат берілді.

4. Мектепке, педаготарға деген сенімі

күшейді.

5. Тәрбие шараларын өздерінің өткізуі (тәр-

бие сағаттары, мұражайға бару, серуенге шы-

ғу, шырша тойы, сынып бөлмесін безендіру,

қосымша әдебиеттер, ақпараттар әкелу).

6. Тікелей жұмысына араласуы арқылы ата-

ананың педагогикалық-психологиялық

тақырыпқа қызығушылығы оянды.

7. Ата-ананың жиналысқа қатысуы,

белсенділік деңгейінің өсуі байқалды.

66

БАЛАНЫ ЕРТЕ ЖАСТАН ДАМЫТУДАҒЫ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫҢ

ХАЛЫҚ ПЕДАГОГИКАСЫМЕН БАЙЛАНЫСЫ

Айтұрсынова Перизат Төлендіқызы

Қызылорда облысы, Қызылорда қаласындағы «Сыр еркесі» балабақшасының тәрбиешісі

Ұлттың бәсекеге қабілеттілігі бірінші кезекте оның білімділік деңгейімен

анықталады. Бізге экономикалық және қоғамдық жаңару қажеттіліктеріне сай келетін

осы заманғы білім беру жүйесі қажет.

Елбасы Н.Ә.Назарбаев

Тәуелсіз Қазақстанның келешегі –

балаларды білімді де мәдениетті, тәрбиелі де

әдепті, кішіпейіл де қарапайым етіп

тәрбиелеу – біздердің қолымызда. Ұл

тәрбиелей отырып, жер иесін тәрбиелейміз,

қыз тәрбиелей отырып, ұлтты тәрбиелейміз.

Қай елде, қай ұлтта болмасын бала

тәрбиесін ең бірінші кезекке қояды. Өйткені

балалар – біздің болашағымыз, еліміздің

ертеңі.

Ұлттың болашағы – ұрпағында болса,

ұрпақтың тәрбиесі – баршамыздың

қолымызда. Сол себепті де болашақ ұрпақты

ұлттық рухта тәрбиелеу – қазіргі заманның

басты қағидасы әрі баршамыздың басты

парызымыз. Егеменді еліміздің ертеңгі

күнінің бүгінгіден де нұрлы болуына ықпал

етіп, қазақ қоғамын алға апаратын құдіретті

күш ұлтын сүйер ұрпаққа ғана тән.

Халық педагогикасы үнемі бала

тәрбиесінде қалыс қалған емес.

Халқымыздың атадан балаға қалдырған

халықтық педагогикасында, ғасырлар бойы

жинақталған бай тәжірибесінде бала, ұрпақ,

жастар арасындағы тәрбие мақсаттары

жатыр. Мың жылдық тарихы бар қазақ халқы

өз ұрпағын өмірде, отбасында, тұрмыс-

тіршілікте батырлық пен батылдыққа, әділдік

пен адалдыққа, сүйіспеншілік пен ізгілікке,

инабаттылық пен имандылыққа үздіксіз

тәрбиелеп отырған. Бұрын ата-әже тәрбиесіне

көп көңіл бөлініп, баланы отбасы ғана емес,

бүкіл ауыл болып тәрбиелеген.

«Қызға қырық үйден тыю, бір үйден

жыю», «Қызыңды бөтен үйге қондырма,

ұлыңды бөтен үйден тойдырма», - деп, ортақ

талап қойған.

Халық педагогикасының имандылыққа,

адалдыққа, шыншылдыққа тәрбиелейтінін

өмірдің өзі көрсетіп отыр. Сондықтан

балаларды кіндік қаны тамған жерінің

қасиетті тарихы мен мәдениеті және тілін,

салт-дәстүрі, әдет-ғұрып ерекшеліктерімен

таныстыра отырып, рухани жоғары деңгейде

тәрбиелеу – ұлы мақсаттардың бірі болмақ.

Шығыстың ұлы ойшылы Әбу Насыр әл-

Фараби өзінің «Бақыт жолында» атты

философиялық шығармасында адамның

танымын дамыту арқылы ғана оны бақыт

жолына жетелеуге болатындығына тоқталса,

ұлы Абай өзінің 43-қара сөзінде баланың

танымын алғашқы күннен бастап дамытпаса,

оның өзі іс-түссіз жоғалып, жойылып

кететінін айтады.

Ағартушы ұстаз Ыбырай Алтынсарин

өзінің көптеген еңбектерінде таным әрекеті-

нің негізі – оқу, білім деп тұжырымдайды.

Баланың танымын алғашқы күннен

бастап дамыту құралы да, балада оқу мен

білімнің, тәрбиенің негізін қалыптастыратын

да – ойын әрекеті болып саналады.

Балалар өз ойындарын ойлап табады,

бірақ ойынды қолдайтын ересектер болғанда,

көп нәрсе өзгереді. Ересектер ойнайтын

уақыт және орын болғанда, ойынға қолдау

көрсетеді. Сәбилер мен кішкентай балаларға

ересектер олардың жасына лайықты және

қауіпсіз материалдар береді. Бұл материалдар

күнделікті, қарапайым заттар болуы мүмкін,

мысалы, су, құм, картон қорабы, саптыаяқ,

ыдыс және басқа да үй заттары. Ересектер

сонымен қатар дәстүрлі ойындар мен

ойыншықтарды қосуы керек. Ата-аналардың

бірі немесе тәрбиеші балаларға материалды

67

өздері қалағандай зерттеуге мүмкіндік

бергенде ойын басталады. Балаларды мақтау,

олардың сұрақтарына жауап беру – баланың

танымға деген қызығушылығына қолдау

көрсетудің және баланың дамуына

көмектесетін жақсы тәсілдер.

Баланың ойлау, қажетсіну,

шығармашылық сезіну сияқты қабілеттері үш

жастан кейін дами бастайды және ол осы

жасқа дейін қалыптасқан базаны қолданады.

2-3 жасар балалар жүгіргенді, әткеншек

тепкенді, сонымен қатар олар сурет салу және

бояу, альбомдарды қараған, қуыршақпен

және пазлдармен ойнау, допты лақтырғанды

және қағып алғанды, әуен бойынша ән салып,

би билегенді ұнатады.

Олар басқа балалармен ойнай бастайды.

Осы жастағы балалар рөлдік ойын ойнағанды

ұнатады және ана, әке, бала және басқа да

өздері білетін адамдармен қуана ойнайды.

Ойынды қызық ету үшін бірнеше қарапайым

заттар беріңіз.

Балаларды ерте жастан дамытуда

қолданылатын педагогикалық

технологиялар.

Оқу үдерісін жүйелі жоспарлау білім

беру тәжірибесінде тиімді педагогикалық

технологиялардың қолданылуын көздейді.

Туғаннан 3 жасқа дейін баланы ерте дамыту

кезеңінде білім беру технологиялары үйдегі

жағдайдан бөлек ұйымдастырылған оқу

жағдайында баланың әлеуметтік-эмоциялық

дағдыларын дамытуға арналған. Бұл ретте,

балалар, әдеттегідей, шығармашылық

сабақтар және ойын нысанында өткізілетін

сабақтар арқылы бір-бірімен қарым-қатынас

жасауға үйренеді.

«Түрленген бұлттар» ойыны – бұл ойын

шығармашылық елестету мен түгелдей

қабылдау қабiлетiн дамытады. Қалай ойнау

керек: бұлттарды бақылайсыз. Олар неге

ұқсайды? Олар қандай? Көңiлдi ме, көңiлсiз

бе? Неге? Баламен бiрге елестетесiз. Оны

мақтап отырыңыз.

Бекiтемiз: бұлттың суретiн салып, бала-

дан неге ұқсайтынын сұраңыз. «Жылқыға ма?

Онда құйрығын сала ғой. Қоянға ма? Онда

құлақтарын сала ғой.» Бұлт туралы өлең,

тақпақты еске түсiрiңiз. Мүмкiн бұлт ертедегi

ғажайып құсқа немесе жануарға ұқсайтын

шығар? Келесі ойын баланың белсенді

қимыл-қозғалысқа түсуіне ықпал етеді.

Бұл ойын үшін негізгі материалдар –

құм және су. Барлық жастағы балалар су және

құммен ойнағанды жақсы көреді. Сіз екеуін

бірге немесе бөлек-бөлек ұсына аласыз.

Құрғақ құмды елеуге, шашуға, күреуге,

көмуге болады. Суды төгуге, шашуға,

қатыруға болады, оны көпіршіктер үрлеу

үшін де қолдануға болады. Балалар суды

құммен араластырғанда заттардың қалай

өзгеретіндігін көре алады. Олар ылғал құмды

қаза алады, ойыншық жасай алады, басқа

мақсатта материалдарды қолдана алады. Су

және құммен ойнау балалардың көптеген

дағдыларды игеруіне көмектеседі.

Кубик ойыны. Барлық балаларға затты

бірінің үстіне бірін қойып, құрастыру

ұнайды. Олар, егер сіз рұқсат етсеңіз, азық-

түлік пакеттері мен банкілерін қолдана

отырып, жасай алады. Қолда бар

материалдардан кубик жасау балалар үшін

үйрену сабағы болады. Олар кеңістік және

ұзындық өлшемдерімен танысады, олардың

әртүрлі математикалық және ойлау қабілеті

дамитын болады.

Бүгін балабақшаны кез келген заманауи

мектепке дейінгі ұйым ретінде инновациялық

технологияларсыз елестету мүмкін емес. Ал

енді осы инновациялық технологияларды

мектепке дейінгі ұйымның жұмысына жүйелі

түрде, талапқа сай енгізуді ұйымдастыру

балабақшаны басқару жұмысына тікелей


Туғаннан үш жасқа дейін баланы ерте

дамыту кезеңінде білім беру технологиялары

үйдегі жағдайдан бөлек ұйымдастырылған

оқу жағдайында баланың әлеуметтік-

эмоциялық дағдыларын дамытуға арналған.

Бұл ретте, балалар шығармашылық сабақтар

және ойын нысанында өткізілетін сабақтар

арқылы бір-бірімен қарым-қатынас жасауға

үйренеді.

Мектепке дейінгі білім беру үдерісіне

енгізу үшін үлгіге мынадай әдістер мен

технологиялар ұсынылады.

Дамытушы технологиялар. Дәстүрлі

оқытуда балаға үйрену үшін дайын өнім мен

68

әрекеттің үлгілері беріледі. Ал дамыта оқы-

туда бала өзінің әрекеттерін талдау нәтиже-

сінде мәселені шешуге өз бетінше қол

жеткізеді.

Мнемоника немесе мнемотехника. Қосымша байланыстардың пайда болуымен

есте сақтауды жеңілдететін және есте сақтау

көлемін ұлғайтатын түрлі тәсілдердің жүйесі.

Мектепке дейінгі жастағы балаларға мнемо-

техника тәсілдерін қолдану аса маңызды

өйткені сыртқы құралдардың әсерінен ойлап

шешетін тапсырмалар ауызшаға қарағанда

көрнекі материал арқылы жақсы меңгеріледі.

Кіші топтарда алғашқы кезде педагог

әрбір берілген суреттерді жан-жақты

түсіндіреді. Ал келесі кезеңде ересек топтарда

суретке қарап, онда не жасырылып тұрғанын

өз бетінше тауып, түсіндіру ұсынылады.

Пластилинография – ермексазбен

жұмыс балаға түсті сезінуге, ұсақ саусақ

моторикасын жүзеге асыруға және балаға

жағымды көңіл-күйді сезінуге мүмкіндік

береді. Мүсіндеу әрекетіндегідей пластили-

нографияда кіші топтарда басу, сипалау,

тегістеу, жалпайту, жаю тәсілдері қолданы-

лады, ал ересек топтарда түстер бір-бірімен

араластырылып, қосымша түстер алынады.

Ақпараттық технологиялар – анима-

цияларды, фильмдерді, тұсаукесер слайдта-

рын қолдану үйретілетін құбылыстарға бала-

лардың белсенді танымдық қызығушылық-

тарын танытуға мүмкіндік береді.

Танымдық ертегілер балаларды қор-

шаған ортамен таныстыруға, айнала қорша-

ған шындыққа белсенді танымдық қарым-

қатынасты туындатуға және құбылыстардың

мәніне жетуге мүмкіндік беретін білім қорын

жинақтауға бағытталған. Танымдық

ертегілер балаларды бөлек деректермен

таныстырады, құбылыстардың артында не

жатқанын айтады. Ертегілер мынадай

талаптарға сәйкес болуы керек: танымдық

материалдан құрылуы, балаға бала жасына

сәйкес білімнен хабар етуі, оның мазмұнын

білуге дене қызығушылыққа баулуы керек.

Денсаулықты сақтау

технологиялары – өзінің денсаулығын

қолдауға қажетті білім, білік дағдыларды

қалыптастыру мен дамыту.

Жобалау технологиялары – бала мен

педагогтың бірлесіп жүзеге асыратын

эксперименттік әрекетін құру.

Кіші мектепке дейінгі жастағылармен

мынадай тақырыптарда: «Пішін, түс, көлем»,

«Жыл мезгілдері», «Су», «Қар», «Құм»,

«Жарық пен жылу» жұмыстарды өткізуге

болады. Ал ересек жаста баланың

бастамашылдығы, белсенділігі,

мүмкіндіктері айтарлықтай арта түседі. Бұл

жас кезеңі балалардың танымдық

қажеттіліктерін зерттеу, іздеу әрекеті түрінде

«жаңаны» ашуға, ойлаудың өнімді түрін

дамытуға бағытталған дамыту үшін маңызды.

Фитбол-ертегілер. Мектепке дейінгі

кіші жастағы балаларға педагог ертегі

мазмұнын бұрыннан таныс балалардың

білетін қимылдарымен сүйемелдей отырып

айтады. Балалардың назары ертегінің

мазмұнында болғандықтан жаттығуларды

орындау қызықты және еліктірер сипатта

болады. Ал ересек жастағы балалар үшін

күндізгі ұйқыдан соң балаларды сергіту үшін

қолдануға болады.

Анималотерапия – бұл балаларды

тәрбиелеу мен оқытуда жануарларды қолдану

болып табылады. Жануарлармен өзара әрекет

ету арқылы балаларда айналасындағыларды

түсіну, сезіну және жанашырлық таныту

қабілеттері қалыптасады. Жануарларды

бақылау және олармен өзара әрекет ету

баланың әлеуметтік ортада табысты

бейімделуі үшін қажетті интеллектуалдық

қабілеттерін дамытуға жағымды әсер етеді.

Қазақстанның педагогикалық

қауымдастығы Монтессори педагогикасы,

Step by step, ӨМШТ-педагогикасы, Г.Доман,

З.Дьенеш технологиялары және т.б. сияқты

бөбек жастағы балаларды тәрбиелеу мен

оқытудың жалпы танылған бағдарламалары

мен әдістемелерін көп қолданады.

Монтессори педагогикасының

бірегейлігі – оның балаға жеке тұлға ретінде

қарауында жатыр. Бұл, ең алдымен, баланың

жеке оқу дағдысын және өзін-өзі жағымды

жағынан бағалауын дамытатын қызметті

69

таңдау мүмкіндігі. «Баланың сіңіруші ақылы»

оған айналадағы дүниені тану үдерісіне кез

келген ақпаратты қабылдауға мүмкіндік

береді. Монтессори баланың сол не басқа

дағдыларды меңгеруінің бес сенситивтік

кезеңін айқындайды.

Отбасына бағытталған әдістің

технологиялары – «Step by step»

халықаралық қауымдастығының 28 елінде

іске асырылуда. Бұл бағдарламаның негізгі

ережелері ата-аналарды білім беру үдерісіне

белсенді тарту, баланың дара қызығушылығы

мен қабілетін ескере отырып, заттық

дамытатын ортаны жасау болып табылады.

Біртіндеп танымдық іздеу ӨМШТ (өнертапқыштық міндеттерді шешу

теориясы) педагогикалық технологиясының

негізін құрайды. Бірінші кезеңде педагог

балалардың алдына нысанды неше түрлі етіп

пайдалану мәселесін қояды. Одан кейін бұл

нысандағы қайшылықтарды анықтау қажет

(жақсы-жаман). Кейінгі кезеңдерде бала ойын

шешімін табады, кез келген қиын жағдайдан

шығу амалын іздеуге үйренеді.

Г.Доман технологиясы классикалық

әдістемеге қайшы оқу мен санауға үйрету

тәртібін ұсынады. Педагог не ата-ана «әріп-

буын-сөз-мәтін» дәстүрлі жүйесінің орнына

көрнекі құралдарды (суреттері бар карточка-

лар жиынтығы – оған жазу-дыбыстық

аналогы) бір уақытта пайдалана отырып,

қарқын сабақтарды ұсынады. Аталған

технологияны пайдалану баланың екі жасқа

толуына қарай лингвистикалық қабілеттерін

дамытуға мүмкіндік береді. Болашақта олар

нақты ғылымдарды оңай меңгереді.

Дьенештің логикалық блоктарын

пайдалану нәтижесінде балалар

объектілердің нысаны, түсі мен көлемі,

математикалық түсініктер және информатика

бойынша бастапқы білімдерді тез түсініп,

меңгеріп алады. Технология баланың логика-

лық және аналитикалық ойлау, ақпаратты

қабылдау, шығармашылық қабілеттерін,

сондай-ақ есті, назар мен қиялды дамытуға

мүмкіндік береді. Технологияда эмоциялық-

бейнелі және логикалық бастауды жетілдіру

және ұсақ моториканы жетілдіру ең

маңыздысы болып табылады.

Тәрбие ісінің тиімді болуы үшін

инновациялық педагогика мен халық

педагогикасын қатар қолдану қажеттілігі

айқындала түседі. Осы орайда, ұлтымыздың

асыл перзенті М.Жұмабаевтың: «Ұлт

тәрбиесі баяғыдан бері сыналып келе жатқан

тақта жол болғандықтан, әрбір тәрбиеші, сөз

жоқ, ұлт тәрбиесімен таныс болуы тиіс. Сол

ұлт тәрбиесімен тәрбиелеуге міндетті», -

деген сөзі әрбір тәрбиешінің есінде болуы

керек. Бала бойына, ең алдымен ұлттық рухқа

негізделген тәлімді тәрбиені сіңірмей, саналы

ұрпақ тәрбиелеймін деу бекершілік.

Жаңа XXI ғасырға сай өзгеше қабілет,

қасиетке ие ұрпақ қалыптасып келеді. Демек,

қазақ халқының өсіп-өркендеуі, әлемдік

өркениеттен өзіндік орын алуы оның ұлттық

білім жүйесі мен ұлттық тәрбиесінің

деңгейіне, даму бағытына тікелей

байланысты болмақ. Барлық өркениетті

әлемде мемлекет пен экономикалық өрлеу

мен әлеуметтік-саяси тұрақтылыққа

ұмтылатын қоғам, білім беруді дамытуға

қызығушылық танытып қана қоймай, оған

өзінің қатысуын үнемі ұлғайтып отырады.

Біздің басты мақсатымыз – жас ұрпаққа

саналы тәрбие, сапалы білім беру.


1. Мектепке дейінгі ұйымдарға

инновациялық технологиялар мен әдістерді

енгізу бойынша бағдарлама.

2. Ерте жастағы (1 жастан 3 жасқа дейінгі)

балаларды тәрбиелеу мен оқытуға арналған

«Алғашқы қадам» бағдарламасы.

3. Қуаныш М., Құрмантай А. Жас ұрпақты

ұлттық рухта тәрбиелеу – баршаның парызы.

4. Қуанышева І. Жобалау технологиясы –

мектеп жасына дейінгі баланы ерте жастан

дамытудың құралы // «Дана бала». №1 2015.

– 23-25 бб.

5. Изматова Ө. Баланы ерте жастан дамыту-

дағы инновациялық технологияның халық-

тық педагогикамен байланысы. // «Мектепке

дейінгі тәрбие мен оқыту жүйесінің тұрақты

дамуы: қазіргі заманғы тенденциялар, отан-

дық тәжірибе, келешегі» / Республикалық

ғылыми-тәжірибелік конференцияның

материалдар жинағы, І бөлім. Б.117-121.

70

СЕНСОРЛЫҚ ТӘРБИЕНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Молдашева Мейрамгүл Сейтқалымқызы,

Ырғыз ауданы, «Аққайың» балабақшасының тәрбиешісі

Түйсікпен қабылдауды дамыту дұрыс

бағыттағы мазмұнды қызмет барысында

жүзеге асады. Өнімді іс-әрекет түйсік пен

қабылдауды тек дамытуға жағдай жасап қана

қоймайды, сонымен бірге ол форманы, түсті,

кеңістікті бағдарлауды меңгеруге қажетсінуді

туғызады. Қандай да бір заттың суретін салу

үшін оның формасын айқындап алу керек,

оның белгілі бір геометриялық фигурамен

ұқсастығын анықтау керек; үлгі бойынша

құрылыс тұрғызу үшін оны бөліктерге бөліп,

детальдарының ішінен керектілерін теріп

алуға тура келеді.

Сенсорлық тәрбиенің негізгі әдісі

балалардың заттардың қасиеттерін анықтау

мақсатымен оларды тексеруі болып

табылады. Тексеру – бұл нәтижесін кейін

қандай да бір мазмұнды қызметке пайдалану

үшін арнайы ұйымдастырылған қабылдау.

Тексеру процесінде балалар көлем, форма,

кеңістік қатынастарын, түсті, адам сөзіндегі

дыбыстардың музыкалық дыбыстардың

ерекшеліктерін бөліп қарауға әрі оларды бір-

бірінен ажырата білуге үйренеді. Сенсорлық

тәрбиенің маңызды міндеттерінің бірі

балалардың сенсорлық эталон туралы

ұғымын қалыптастыру болып табылады.

Сенсорлық эталон – бұл қоғамдық-тарихи

тәжрибе процесінде туған үлгі. Негізгі түстер,

геометриялық фигуралар, нотаға түсірілген

музыкалық дыбыстардың түрлі биіктері

осындай эталон болып саналады. Егер бала

эталондармен және олардың сөздік

белгілерімен жақсы таныс болса, онда ол

қоршаған дүниені оңай бағдарлайды, ол өзіне

кезіккен заттарды өзге эталондармен

салыстыра қарайды, заттың түсін, формасын,

көлемін, оның бөлшектерінің кеңістікте

орналасуын атайды.

Тәрбиеші балаларды тексеру тәсілін

үйретеді. Әуелі олардың алдына заттың

суретін салу үшін оның қандай бөліктерден

тұратындығын, құрылыс тұрғызу үшін оның

үлгісін таңдап қарап алу қажеттігін мақсат

етіп қояды. Сонан кейін барып балаларды

тексерудің негізгі кезеңдерімен

таныстырады. Сурет салуға, құрастыруға

үйрету кезінде тексеру процесі мына

кезеңдерден тұрады: 1-заттың тұтас бейнесін

қабылдау; 2-оның жекелеген бөліктерін

даралау және олардың қасиеттерін анықтау; 3

-бөліктердің кеңістіктегі бір-біріне өзара

қатынасын анықтау; 4-заттың неғұрлым ұсақ

бөліктерін бөліп қарау және олардың негізгі

бөліктермен қатынасын ажырату; 5-

заттардың тұтас бейнесін қайталап қабылдау.

Іс-әрекеттің басқа түрлеріне, мәселен

еңбекке даяарлау кезінде тексерудің оған сай

әдістері іріктелінеді. Мысалы, қағаз бен

матаның қасиеттерін анықтау үшін тәрбиеші

балаларға қағаз бен матаны бүктегенде не

істелетінін тыңдауды, қағаз бен матаның

қиығын жыртып көруді, қағаздан және

матадан тігілген қуыршақ көйлектерін суға

жуып көруді ұсынады.

Тексеруге үйрету балалардың жасын

ескере отырып жүргізіледі. Сәблерге негізгі

түске боялған артық детальдары жоқ

неғұрлым қарапайым формадағы заттар

беріледі; ересектер төңіректегі барлық

заттарды анықтап, оларға талдау жасайды,

салаларын, формасын, салмағын, қаттылы-

ғын немесе жұмсақтығын көбірек анықтай

алады. Тәрбиеші сенсорлық тәрбиені іске

асыру жолында түрлі мүмкіндіктерді пайда-

ланады мәселен, бейнелеу әрекеттерінде бала

түс пен реңкті игереді, құрастыру әрекетінде

форманы, көлемді, кеңістік қатынастарды,

сырт қасиетін ажырата білуі; музыка әуені-

мен қимылдағанда музыканың екпінін, ырға-

ғын, сипатын ажыратуды үйренеді . Мүсін

жасау сабағында педагог сәби балалардың

назарын саз балшық беріп, оларды бір-

бірімен салыстырып мүсін жасауға оңайын

таңдап алу ұсынылады, жасаған заттары кеп-

кен соң оларды қолдарына алдырып, қанша-

71

лықты қатты екеніне көздерін жеткізеді. Бала

сезімді қабылдау арқылы қатты және жұмсақ

ұғымдарын игереді. Балаларды төңірекпен,

әсіресе табиғатпен таныстыру кезінде

сенсорлық тәрбиеге мол мүмкіндік туады. Әр

түрлі заттармен шұғылдана отырып, бала

көптеген түйсік алады. Ол түрліше түстер,

иістер, дыбыстар арасында болады. Тек

оларға көз салып тыңдай білу керек.

Мектепке дейінгі шақтағы баланы түсті

ажыратып атауға үйретеді. Олардың реңктері

туралы, яғни бояуларды араластырғанда түс

немесе жаңа реңк пайда болатыны туралы

түсініктерді қалыптастырады. Сондай-ақ

заттарды түсіне қарай салыстыруға үйретеді,

суретті қараған кезде бейненің түс арқылы

қалайша көркемдік сипат алатынын көре білу

қабілетін дамытады.

Мектепке дейінгі шақта балалар «ілгері-

кейін», «жоғары-төмен», «алыс-жақын»,

«солдан-оңнан» т.б. кеңістікке қатысты

түсініктерді игереді және оларды өмірдегі

түрлі жағдайларда басшылыққа алады,

заттардың формаларын, мөлшерін

ажыратады, заттарды өзара салыстырады.

Бірте-бірте олар уақытты бағдарлайды және

уақыт ұғымдарын игереді, уақыттың реттілігі

мен ұзақтығын аңғарады. Басында балаға

«кеше», «бүгін», «ертең» деген ұғымдардың

салыстырмалылығын түсіну қиынға соғады.

Бұған тәжірибе жинақтау мен мақсатты

бағыттағы оқыту нәтижесінде қол жетеді.

Сенсорлық тәрбие мазмұнына есту

сезімділігін дамыту, қоршаған жағдайда

дыбысты мұқият тыңдап, ажырата білу, тілдік

есту қабілетін және музыкалық есту қабілетін

дамыту енеді. Сенсорлық тәрбие сондай-ақ

тактильді сезімді заттың сапасын сипап

байқау арқылы ажырата білуді және оларды

тегіс мамық, кедір-бұдыр жұмсақ-қатты,

ауыр-жеңіл, суық-жылы, т.б. деп дұрыс атай

білуді дамытуды қамтиды. Иіс пен дәм

түйсігін дамыту да сенсорлық тәрбиенің бір

қыры болып табылады. Күнделікті өмір

процесінде, ойындарда және оқу сабақтары

кезінде тәрбиешінің басшылығымен мектеп-

ке дейінгі балаларды жан-жақты сенсорлық

тәрбиелеу жүзеге асырылады. Сенсорлық

тәрбие мәселесімен Я.А.Коменский,

И.Г.Пестолоцци, М. Монтессори, О.Декроли,

Ф.Фребель т.б.айналысқан

Ең алғаш баланы дамыту мен тәрбие-

леуде сезім тәжірибесінің рөліне баға берген

Я.А.Коменский болған. «Аналар мектебінде»

сөзбен тәрбиелеуді «іс-әрекетпен» тәрбиелеу-

ге қарсы қоя отырып сыртқы дүние құбылыс-

тарын барлық сезім мүшелерінің қатысуымен

қабылдауын есепке алған, бұл пікірін «Мир

чувственных вещей в картинах» деген еңбе-

гінде жалғастырып дамытқан. И.Г. Пестоло-

ции «Азбука зрительных восприятий» деген

еңбегінде баланың сезім тәжірибесіне

сүйенеді. Сенсорлық тәрбие міндеттерін біраз

талдаған Ф.Фребельдің «Сыйлықтар» атты

құралы болды. Ол балаға заттың түрін, түсін,

көлемін т.б. сапаларын қабылдау арқылы

танытуды көздеген. Балаға заттың белгілі бір

қасиеттерін таза метафизикалық жолмен

танытуды мақсат еткен.

XX ғасырдың 1-ші жартысында

М.Монтессоридің мектепке дейіңгі

балалардың сезім тәжірибесін

ұйымдастырудың дидактикалық бірізді

жүйесін құруға әрекет жасаған еңбектері

жарық көрді. Соның жүйесінің алдына қойған

мақсаты түрлі түсті бояу ерекшеліктерін,

форма мен көлемді балалардың ажырата

білуін жетілдіру еді. Бірақ оның әдіс-

тәсілдері кемтар балаларды тәрбиелеуге ғана

ыңғайлы болды да, жалпы ақыл-есі дұрыс

дамыған балаларға қолдануға қолайсыз еді.

Балабақша тәжірибесінде маңызды орын

алған Е.И. Тихееваның еңбегі болды.

Оның еңбегі, біріншіден, психология-

лық зеттеулердің қорытындысына, екінші-

ден, И.Г.Пестолоции мен К.Д. Ушинскийдің

педагогикалық еңбектеріне негізделді. Е.И.

Тихеева балаларға заттың түрін, түсін, көле-

мін, санын меңгеруге қажетті жасанды және

табиғи дидактикалық материалдарды талдап

берді. Сенсорлық тәрбиенің негізгі әдісі ре-

тінде «экскурсияларды», «дидактикалық

ойынды» ұсынды. Е.И.Тихеева сезім орган-

дарын жетілдіру ісін, бала тілінің дамуымен,

айналадағы заттармен таныстыру процесімен

байланыстырды. Үй ішіне «саяхат» жасау ар-

қылы заттармен, олардың қасиеттерімен се-

зім мүшелерін пайдалана отырып танысу (қа-

72

рап көр, байқап көр, иіскеп көр), Е.И.Тихеева-

ның ұсынған дидактикалық процестерінің

мазмұны, жабдықтары, әдістері мен тәсілдері

қазір де балабақшада қолданылуда.

Сондай-ақ, Ф.Блехер санды, санауды,

түрді меңгерудің дидактикалық мәселелерін

зерттесе, Б.Хачапуридзе түр, түс, сан, көлемді

меңгеру туралы дидактикалық жүйені

ұсынды. Ол сенсорлық тәрбиенің негізгі әдісі

– педагогикалық бағыт берсе ұйымдастырған

коллективтік дидактикалық ойындар деген

болатын. Баланың сенсорлық процестерінің

дамуына мүмкіндік тудыратын іс-әрекеттің

тиімді түрі – көркемөнер:сурет салу, саздан,

пластилиннен мүсіндер, заттар жасау,

салынған суреттерді, өнерді қиып желімдеу

әрекеттері.

Педагогика ғылымдары академиясы

А.П.Усованың басшылығымен эксперимен-

тальды дидактика лабораториясын ұйымдас-

тырып, балабақшадағы сенсорлық тәрбие

процесін қарастырған. Педагогика ғылым-

дары академиясы мен Мектепке дейіңгі

тәрбие институтының зерттеулері сенсорлық

тәрбие мен ақыл-ой тәрбиесі тығыз байланыс-

ты деген қағиданы басшылыққа алып отыр.

КІТАП – САРҚЫЛМАС ҚАЗЫНА

Нурбергенова А.М.,

Ақтөбе облыстық туберкулез-санаториясы мектеп-интернатының өзін-өзі тану пәні мұғалімі

Мақсаты: оқушыларға кітаптың адам

өміріндегі алатын орнын, маңыздылығын

ұғындыру; кітаптың шығу тарихынан мағ-

лұматтар беру; қазіргі заманғы кітап түптеу,

кітап басу технологияларымен таныстыру;

кітапханаларға сырттай саяхат жасау арқылы

оқушылардың кітапқа деген қызығушылығын

арттыру; кітаптар мен оқулықтардың шығу

тарихы туралы мәліметтер беру; кітапты, оқу-

лықты күтіп ұстауға тәрбиелеу; ой-өрісін, дү-

ниетанымын кеңейту,сөздік қорын молайту.

Көрнекілігі: Тақырыптық слайдтар, кітаптар

көрмесі, оқу-білім, кітап туралы нақыл

сөздер: 1. Кітап – өмір ұстазы. Кітап оқымай

өмірді білу, білім алу мүмкін емес.

С.Жамқұлов. 2. Артық ғылым кітапта,ерінбе

оқып көруге. Абай.

3. Кітап маған тақтан да қымбат. У.Шекспир.

4. Кітап – әлемдегі құпиялы ұлы

ғажайыптардың бірі. М.Горький.

Сабақтың түрі: тәрбие сағаты

Әдісі: баяндау, сұрақ - жауап, пікір алмасу,

шығармашылық жұмыстар

Тәрбие сағатының жоспары:

І. Қызығушылықты ояту. «Топтастыру»

стратегиясы

ІІ. Мағынаны ашу.

А) Кітаптың шығу тарихы.

Ә) Жаңа ақпарат. Қазіргі кітаптар қалай

басылып шығады?

Б) Кітап – сарқылмас қазына. – әдеби монтаж.

В) Кітаптар мекені. Фото - саяхат.

Г) Кітапханашымен кездесу.

ІІІ. Ой-толғаныс. Эссе.

Тәрбие сағатының өту барысы:

І. Қызығушылықты ояту. «Топтастыру»


Тәрбиеші: Құрметті оқушылар! «Кітап–

сарқылмас қазына» атты бүгінгі тәрбие

сағатымызда, аты да айтып тұрғандай «кітап»

туралы көп айтатын боламыз. Біз кітаппен

бесіктен шыққаннан, мектеп табалдырығын

алғаш аттағаннан бастап таныспыз. Өздеріңіз

де осы уақытқа дейін сан түрлі кітапты да,

оқулықты да оқып, ұстап жүрсіздер. Біз кітап

арқылы бастауыш мектептің өзінде бүкіл

адамзат өмірімен танысамыз.

О, кітап, бас иемін мәртебеңе,

Игілік-қазынасың бар адамға.

Сен берер жақсылықтың есебі жоқ,

Жеткізіп жолын тауып айта алам ба? –

дегендей, кітаптың адамға берер жақсылығы

өте көп. Кітап адам өмірінде аса маңызды рөл

атқарады. Кітап білімімізді молайтады,

кітаптан көп үлгі-өнеге мен тәрбие аламыз.

Оқыған-тоқығаның көп болса, жеңбейтін

73

жау, алынбайтын қамал жоқ. Дана халқымыз

«Білекті бірді жығады, білімді мыңды

жығады» деп бекер айтпаса керек. Ол елді

сүюге, кішіпейіл болуға, мейірімділікке,

батылдыққа, төзімділікке, өзіңе талап,

алдыңа мақсат қоюға баулиды. Кітап жаман

әдеттерден аулақ болуға шақырады. Балалар,

енді осы «кітап» сөзіне «Топтастыру»

стратегиясының көмегімен түсініктеме

немесе балама сөздер тауып көрейікші.

(Күтілетін жауаптар: ұстаз – тәрбиеші,

білімнің көзі, сарқылмас қазына, рухани

байлық, ақылшы дос, асыл мұра.) Жауаптар

слайдпен көрсетіліп, тәрбиеші түйіндейді:

Иә, шынымен де кітап – адам өмірінің

таусылмас қазынасы мен дүниенің айнасы,

ғылым – білімнің көзі, өнер мен тәрбие

құралы, өмір күресінің ең мықты қаруы

болатын ақылшы досың. Кітап – қарым -

қатынастың, еңбектің, күрестің құдіретті

құралы. «Кітап – білім бұлағы», - деп бекер

айтылмаса керек. Кітап – өмір ұстазы. Кітап

оқымай өмірді білу, білім алу мүмкін емес

(Слайдпен мақал-мәтелдер беріледі.)

ІІ. Мағынаны ашу.

Керемет кемеңгер жан ақыл асқан,

Ең алғаш әріп жасап, кітап басқан.

Емес пе, шын ғажайып осы кітап

Халыққа өнер-білім нұрын шашқан. - деп

ақындар жырлағандай әдеби кітаптар мен

оқулықтар сендерге білім көзі, рухани

қазына. Кітап – біздің рухани құндылығымыз,

теңдессіз байлығымыз, өткен замандардың

тұңғиық тереңінен сыр шертетін тарихты да,

әдебиетті де, басқа ғылым кереметтерін бізге

жеткізетін де, талай оқиғалардың куәсі, талай

жаңалықтардың көзі – осы кітаптар. Рухани

білімнің, мәдениеттің ауадай қажеттілігі,

маңыздылығы ешқашан мәнін жойған емес.

Ал, енді, осы ғажайыптың қашан, қалай

пайда болғандығы жөнінде не білеміз? Бұл

сұрақтың жауабын іздеуге біз алдын-ала іздеу

тобын құрып, тапсырма берген болатынбыз.

Ендеше, «Ізденімпаз» оқушыларымызға сөз

берейік.

а) Кітаптың шығу тарихы.

1-оқушы: Кітап – адам баласының ақыл-

ойынан туған рухани байлықты сақтап

қалатын, оны ұрпақтан-ұрпаққа жеткізіп

отыратын құрал. Кітап – араб сөзі. Ол

қазақша «жазу», «жазба» деген мағынаны

білдіреді. Кітаптың шығу тарихы өте ертеден

басталады. Әр ел жазбашаға өзінше жолмен

келген, жазуға әр түрлі құрал пайдаланған:

тас, сүйек, ағаш, металл, жібек, тері.т.б. 2-

оқушы: Ежелгі заманда жазуға тас пайдала-

нылған. Сол заманның суретшілерінің сурет-

тері алғаш үңгір қабырғаларынан табылған.

Заңдар, патша есімдері, естеліктер жақпар

тастарда, бағандарда, құздарда жазылған.

Қыш – ең көне кітаптар. Сазбалшықтан

арнайы тақтайшалар құйылып, оның жұмсақ

бетіне үшкір қаламшалармен жазу жазылды.

Олар кептіріліп, арнайы пештерде күйдірілді

де, белгілі бір ретпен текшеленіп жиналды.

Міне, осылайша қыш кітаптар дүниеге келді.

Қыш кітаптардан кейін сол ежелгі Мысырда

жазуға папирус қолданыла бастады. Кітап

"папирус" деп аталатын су өсімдігінен

дайындалған материалға жазылып, жұмыр

таяқшаларға шиыршықгалып оралды. Сөйтіп,

орама кітаптар келіп шықгы. Лондонның

мұражайында ұзындығы 40 метрге дейін

баратын орама кітап сақталған. Бұл орамада

ежелгі Шығыс, Греция және Рим елдерінің

тарихи құжаттары, ғылыми еңбектері, әдеби

шығармалары жазылған.

3-оқушы: Б.з.д. 2 ғасырда Кіші Азиядағы

Пергам патшалығының шеберлері жануарлар

терісінен жазу жазатын жаңа материал

әзірледі. Ол сол патшалықтың атымен

"Пергамент" деп аталды. Сөйтіп пергаментке,

яғни жарғақ теріге жазылған кітаптар дүниеге

келді. Б.з.д. 2 ғасырда тұңғыш рет Қытай

елінде қағаз жасалынды. Оны Цай Лунь ойлап

тапты. Бұл ең арзан материал болып саналды.

800 жыл бойы Қытай халқы қағаз шығаруды

құпия сақтаған. Міне, содан бері кітап қағазға

ғана басылып шығатын болған.

Тәрбиеші: Балалар, қағаздың қалай

шығарылатынын біз сіздермен алдын-ала

көріп, біліп алдық. Қане, қағаздың шығарылу

жолын қысқаша кім еске түсіріп, айтып бере

алады? (Қағаздың пайда болуы жөнінде

бейнефильм көрсетіледі. Оқушы жауабы

тыңдалады.)

4-оқушы: 1041- 48 жылдары Қытайда Би

Шэн тұңғыш рет кітап басып шығарды. Кітап

74

басу — қолжазбаны дайын кітап етіп шығара-

тын полиграфиялық өндіріс процестерінің

жиынтығы. Кітап басу негізін әріп теру және

оны қажетті бетке көшіру процестері құрай-

ды. Еуропада кітап басу ісі 15 ғасырдың 40

жылдарында неміс өнертапқышы И.

Гутенбург баспа станогін ойлап тапқаннан

кейін қолға алынды. 1461 жылы Гамбургте

баспаханашы А. Пфистер ағаштан жасалған

шрифтімен суретті кітап шығарды. Ресейде

«Апостол» атты тұңғыш кітапты 1554 жылы

И.Федоров пен П. Мстиславец басып шығар-

ды. Алғашқы кітап басу станогі өздеріңіз

көріп отырғандай түрде болған. Ал, қазақ

даласында мектеп салған, қазақ балаларына

арнап «Әліппе» жазған Ы. Алтынсарин.

Тұңғыш қазақша кітаптар 1800 жылы

шығарыла бастады.

5-оқушы: 20 ғасырдың соңында техни-

када пайда болған жоғары баспа машиналары

Қазақстанда офсеттік және цифрды баспаның

кең өріс алуына ықпал жасады. Офсеттік құ-

рал дегеніміз компьютермен теру, фото теру

автоматтары. Осының негізінде Қазақстанда

қазіргі заман талабына сай бірнеше типогра-

фиялар іске қосылды. Қазір Қазақстанда 200-

ден астам типография кітап басу ісімен

айналысады.

ә) Жаңа ақпарат. Қазіргі кітаптар қалай

басылып шығады?

Тәрбиеші: Дұрыс, балалар. Сіздердің тапқан

мәліметтеріңіз өте құнды. Барлығы да дұрыс.

Енді сіздердің айтқандарыңызға қосымша

ретінде назарларыңызға мынадай бейне-

фильм ұсынғымыз келіп отыр. Бұл бейне-

фильмнен біздер «Қазіргі кітаптар қалай

басылып шығады? Баспаханаларда қандай

жұмыстар атқарылады?» – деген сұрақтарға

жауап таба аламыз. Тәрбиеші: Міне, осындай

баспаханаларда мынадай су жаңа кітаптар

басылып шығып, кітап дүкендеріне,

кітапханаларға жөнелтіліп жатады.

б) «Кітап – сарқылмас қазына» – әдеби

монтаж.

Бүгін мейрам, бізде үлкен мереке,

Тойлайықшы кітабыңды жыр ете.

Әрі ақылшың – рухани қазынаң,

Құнды байлық, баға жетпес бұл өте - деп,

шығармашылық топтың дайындаған әдеби

монтажын тамашалайық.

1 - оқушы:

Кітап!

Сен адамзаттың жақын досы!

Келмейді сені оқымай көңіл хошы,

Ел мұңы, көңіл сыры, ақын жыры,

Басылған таңба болып өзіңдей осы.

Кітап!

Сөйлесіп өзіңменен тіл қатады,

Еріксіз сөзін жұртқа тыңдатады.

Жеткізіп өткендердің өсиетін,

Шешіліп кейде достай сырласады.

Кітап!

Ақылдың сөнбейтұғын шамшырағы,

Білімнің сарқылмайтын бал бұлағы.

Ашқанда-ақ өткен күннен беттеріңді,

Келер күн көз алдымда кеп тұрады.

2-оқушы:

Кітапхана – бар білімнің ордасы,

Ала білсең таусылмайтын қазынасы.

Оқу, білім сәуле құйса санаңа,

Өміріңе аз емес қой пайдасы.

«Ақыл азбас, білім тозбас кен», - дейді,

Іздемесең – бақыт өзі келмейді.

Білім жолын таба білсең ерінбей,

Ол жаққан от өмір бойы сөнбейді.

3-оқушы: Түлекті тәрбиелер кітап – мектеп,

Өседі сол кітаптан құрақ көктеп.

Молайтып ақылыңды сан еселеп,

Береді білім нәрін кітап көптеп.

Адамның досы – кітап, өмір кілті,

Тең келмес оған жиған дүние-мүлкі,

Ақылшы, жанға серік жол бастаушы,

Асыл ой қазынасы, өмір көркі.

4-оқушы:

Кітап – білім бұлағы

Адамзаттың жарқыраған шырағы,

Бізге әкелген бабалардың мұраты.

Ұрпақтарға темірқазық бола бер,

Болашақта “Кітап – білім бұлағы”

Керемет кемеңгер жан ақыл асқан,

Ең алғаш әріп жасап, кітап басқан.

Емес пе, шын ғажайып осы кітап

Халыққа өнер - білім нұрын шашқан.

Көрініс. «Кітаптың киесі».

75

Автор: Әсет кітап оқымайтын. Тек

ойыншықтармен ойнап, компьютерде

отыратын. Кітаптарын жыртып-жыртып,

лақтырып тастайтын. Ол таңертең тұрып,

анасының кітап арқылы жасаған түрлі-түрлі

дәмі тіл үйіретін тағамдарын жеп болып,

ойынға кететін. Осылайша алтындай

уақытын босқа өткізетін. Кешкі уақыт болды.

Ол әлі компьютер алдында. Әсет «шіркін,

менің түсіме періште келсе екен. Ол

арманымды орындайтын болса, кітап жоқ

болсын дер едім. Кітап деген немене. Әшейін-

ақ зат, оқитын түгі жоқ.» деп ойланып

отырып, сол күйінде ұйқыға кетеді. Кенет

түсіне періште келеді. Ол Әсеттен:

- Саламатсың ба, балақай! – дейді жай

үнмен. Әсет ұйқылы-ояу көзін ашып:

- О – о – о, періште! Сәлеметсің бе? – деді

таңырқаған үнмен.

- Жағдайың қалай?

- Жақсы.

- Әсетжан, мен сенің бір ғана арманыңды

орындаймын. Өзіңнің қиялыңды айта ғой. Тек

жақсылап ойлан.

- Менің арманым – кітап жоқ болсын.

- Ай, балақай, сен жақсылап ойландың ба?

Ойыңды өзгертпеймісің?

- Жоқ, өзгертпеймін. Менің жалғыз

арманым – осы.

- Жарайды, балақай, бірақ кейін өкініп

қалма.

Автор: Таң атты. Әсет ұйқыдан тұрып,

жуынып келіп, үстелге отырады. Алдына

анасы үнемі тамақ әзірлеп қоятын. Бірақ бүгін

тамақ жоқ. Неге?

Әсет: Мама, мама! Тамақ қайда?

Мамасы: кітап болмаса, тамақ қайдан

болсын?

Автор: Әсет біраз ойланып тұрып, басын

төмен салбыратып, мұны ұмытқандай болып,

бөлмесіне кетеді. Бөлмеге келіп ойыншық

ойнайын десе ойыншық жоқ. Қайда кетті?

Әсет анасынан: Мама, мама, менің

ойыншықтарым қайда?

Мамасы: кітап болмаса, ойыншық қайдан

болсын?

Автор: Әсет бұған да көніп, енді компьютер

ойнайын десе, компьютер істемейді.

Неліктен?

Әсет: Мама, мама. Компьютер неге

істемейді?

Мамасы: кітап болмаса компьютер қайдан

істесін?

Автор: Әсет өзінің қылығына қатты

өкінеді.

Әсет: «Шіркін тағы періште түсіме енсе, мен

өмірде кітап болсын дер едім. Әттең, мен өз

қолымда болған мүмкіндіктен айрылдым.

Кітап қадірін мен неге ертерек ұқпадым

екен?» — деп қатты өкінеді.

Автор: Кітап арқылы әр адам әлемдегі бар

нәрсені біле алады. Кітап – білім бұлағы.

Кітап – асыл мұра, дара тұлға.

5- оқушы: Кітап — қымбат дос. Ол се-

нің айыбыңды ашпайды, сырыңды сыртқа

шашпайды. Саған әр уақытта үндемей көмек-

теседі. Әрдайым айтқаныңа көнеді, айдауыңа

жүреді, ақы сұрамайды, бірақ сен де кітапқа

қайырымды бол. Оны сүй! Кітаптан үйренген

жақсылығыңды жұртқа үйрет! Кітап – көп

ақылдың құйылған көлі, ортақ мүлік, халық

қазынасы, сарқылмас білім бұлағы.

в) Сергіту сәті.

1-тапсырма. Ретімен орналастыр!

1. Мұғалім, сабақ, қоңырау.

2. Кітап, баспа, жазушы.

3. Тамыр, өсімдік, сабақ.

4. Күнделік, мұғалім, баға.

5. Күн, ұйқы, түн.

2 тапсырма. «Жалғасын тап» ойыны.

1.Кітап - білім бұлағы, білім өмір шырағы

2.Кітапсыз білім жоқ , білімсіз күнің жоқ

3.Қына тасқа бітеді, білім басқа бітеді.

4.Жердің сәні - егін, елдің сәні - білім

5.Білікті бірді жығады, білімді мыңды

жығады.

г) Фото-саяхат. Кітаптар мекені. Әлемдегі

және еліміздегі ең танымал кітапханалар.

Тәрбиеші: Балалар, сендер білесіңдер

ме? Шығарылған кітаптар қайда сақталады?

Әлемдегі және өз еліміздегі ең танымал

кітапханаларға саяхат жасап көрейік. «Кітап –

білім бұлағы» немесе «Оқу, білім – инемен

құдық қазғандай» деп жатамыз. Ал, сол ине-

мен құдық қазғандай болатын білім бұлағы-

ның негізгі мекені – кітапхана. Кітапхана –

білім мен ғылымның, мәдениеттің орталығы,

қасиетті орда десек, артық айтқандық емес.

76

Кітаптың иісі мен тыныштық жайлаған осын-

дай кітапханалар – кітап сүйер қауымның

сүйікті мекені. Олай болса, әлемдегі ең

танымал, әрі ең үлкен кітапханаларға саяхат

жасап, сергіп қайтайық (слайд көрсетіледі.)

д). Кітапханашымен кездесу. Құрметті

оқушылар, енді өзіміздің мектептің кітапхана

қызметімен, ондағы болатын іс-шаралармен,

кітапхананың жаңа қорларымен таныс

болайық. Кітапхана меңгерушісі таныстырып

өтеді: Кітап – барлық заманда да білім

қазынасының ғажайып қоймасы.

Кітап та алма ағашы,

Жемісін біздер теретін.

Тәтті алмаға балашы,

Кітабыңның әр бетін, – деп Мұзафар

Әлімбаев ағамыз жырлағандай, әдеби

кітаптар мен оқулықтар сендерге білім көзі,

рухани қазына. Мысалы, қазақтың ұлы ақыны

Абай Құнанбайұлы өз білімін өз бетімен

ізденуінің, кітапты көп оқуының арқасында

жетілдіреді әрі бірнеше тілді меңгереді,

алдыңғы қатарлы ойшылдардың еңбектері-

мен танысады. Ал М.Горький болса, «Мен өз

бойымдағы барлық жақсылығым үшін алды-

мен кітапқа борыштымын» деген екен. Мұн-

дай мысалдарды көптеп келтіруге болады.

Оқы талмай, түй санаңа, оқырман,

Сыр құяды, нұр құяды бойыңа.

Таза ұстап, кітап оқы қастерлеп,

Бар білімді егеді ол миыңа.

Кітапханашының ақыл-кеңесі. (Оқушы-

ларға жадынама есебінде таратылады)

Есіңде болсын!

Кітабыңды құрметте.

Кітапты оқығанда ойға сақтауға, өмірге

пайдалануға әдеттен.

Кітапты ұқыпты, таза ұста.

Кітап беттерінің бұрыштарын бүктеме.

Кітап беттерін жыртпа.

Кітапқа сурет салма, жазба.

Тамақ ішіп отырып кітап оқыма.

Кітап арасына қалам салма.

Кітапты жоғалтып алма.

е) Ойланайық, пікірлесейік! Пікірлесуге

сұрақтар беріледі.

Тәрбиеші: 1-сұрақ. Оқушылар, ХХІ

ғасыр – компьютер заманы дейміз. Бүгінде

жастар көп кітап оқымайды. Болашақта

кітаптың орнын компьютер, интернет басып

кету қаупі жоқ па? Қалай ойлайсыз?

Күтілетін жауап: Әзірге, кітап өз орнын

жоймайды. Себебі, әлемде кітап арқылы

жазылып қалған тарих, шығармалар қаншама.

Оның барлығын компьютерге көшіру, аудару

мүмкін емес. Сондықтан, кітап қандай заман

болса да, сұраныста, қолданыста болатыны

сөзсіз.

2-сұрақ. Кітап пен компьютердің балаға

тигізер пайдасы, әсері қандай? (Қатысушы

қонақтардың пікірі тыңдалады)

ІІІ. Ой-толғаныс.

1.Эссе жаздыру

Кітап – адамзат жасаған ең ұлы

кереметтердің бірі.

Кітап – бар білімнің бастауы, болашаққа

жол ашар асыл қазына.

Кітап - сенің айнымас досың, сенімді

серігің.

Берілген тақырыпты оқушылар өз

ойларымен толықтырып, өрбітеді. 3 минут

уақыт беріледі. Жақсы жазылған эссе

көпшілікке оқып таныстырылады.

2. Қорытындылау. Тәрбиеші: Кітап –

заманалар толқынында тербеліс үстіндегі

қымбат қазынасын, ұрпақтан ұрпаққа

жеткізіп келе жатқан ой кемесі. Кітап –

ақылгөй адал досың, өмірлік есті жолдасың,

ақылшың. «Кітап – мәңгілік парасаттың ең

киелі ғимараты» деген Ә. Кекілбаевтың

сөзімен бүгінгі сабағымызды аяқтаймыз.

Тастан жарып шыққан гүл секілді алдағы

күнге сенімділікпен ұмтылатын білімді

ұрпақтарымыз көп болсын!

77

ҚЫЗ ӨССЕ – ЕЛДІҢ КӨРКІ

Өскінбаева Жадыра Сайлыбайқызы,

Ақтөбе қаласы, №46 орта мектебінің мектепалды даярлық топ тәрбиешісі

Ертеңгілік мақсаты: Балаларға

ананың құдіретті де, мейірімді жан екенін

түсіндіру. Аналардың өлшеусіз еңбегін

бағалай білуге үйрету, анасын сүю арқылы

еліне, жеріне деген сүйіспеншілігін

арттыру. Дүниедегі жақсылық атаулының

нұрымен, ананың мейірімінен тарайтынын

ұғындыру. Халықтық педагогиканы насихат-

тау. Ана мен бала арасындағы сыйластықты

арттыруға тәрбиелеу, ақыл-парасатын,

талғампаздығын, шеберлігін, тапқырлығын,

инабаттылығын, әдептілігін бағамдау.

Көрнекілік: еңбек құралдары, төсбелгі,

үнтаспа, аналарға арналған сыйлықтар.

Ертеңгілік барысы:

(Ер балалар қыз балаларды залға музыка

әуенімен алып келеді және вальс билейді

де,орындарына орналасады)

Вальс: «Ана, ана»

1. Құттықтау сөз:

Жүргізуші:

Қымбатты асыл аналар, қадірлі апайлар,

қызғалдақ қыздар!

Сіздерді көктемнің алғашқы мерекесі 8-

наурыз халықаралық әйелдер күні мерекесі-

мен құттықтаймын. Сіздерге зор денсаулық,

ашық аспан, мол бақыт, жемісті еңбек тілей-

мін! Көктемнің сан алуан гүлдеріндей құлпы-

рып, жайнап жүре беріңіздер! Жүздеріңізден

шаттық, көңілдеріңізден қуаныш арылмасын!

Жүргізуші: Олай болса балалар дүниедегі ең

ардақты асыл жанды білеміз бе? Ол кім деп

ойлаймыз?

Балалар: Ол – ана

Жүргізуші: Дүниеде не жұмсақ?

Балалар: Ананың қолы

Жүргізуші: Дүниеде не тәтті?

Балалар: Ананың сүті

Жүргізуші: Дұрыс айтасыңдар, дүниедегі

ананың мейіріміне, аялы алақанына ешнәрсе

жетпейді. Жақсылық атаулының бәрі ананың

ақ сүтінен жаралған. Халық даналығында

«Меккеге анаңды үш рет арқалап апарсаң да

ана алдындағы борышыңды өтей алмайсың»,

«Алақаныңа қуырдақ қуырып берсең де ана

борышын өтей алмайсың», - деген сөзі

соншалықты құдіретті жан екенін адамзатқа

ұғындыру үшін айтылса керек. Олай болса

бүгінгі аналарымыздың, қыздарымыздың,

апайларымыздың мерекесі тағы да құтты

болсын!

Ана – дейміз бәрімізде аңқылдап,

Ана – дейді жас сәбиде жарқылдап.

Ана – деген бәйтерегі өмірдің,

Ана деген алтын қазық,алтын бақ.

Ана – деген асыл жандар болаттай,

Ана – деген мөлдір жандар бұлақтай.

О, адамдар қадірлей біл,Ананы

Жат қылыққа ақыл-ойды тонатпай

Жүргізуші:

- Қазір жылдың қандай мезгілі екенін және

қай ай екенін білеміз бе?

- Ия, білеміз қазір көктем мезгілі және наурыз

айы.

- Көктеммен бірге келген 8-наурыз мереке-

сіне арналған мектепалды даярлық тобында

болатын «Қыз өссе елдің көркі»-атты қыз

сыны сайысын тамашалауға шақырамыз.

Балалар: Сенен туған балалар,

Сенен туған даналар.

Мейрамыңмен құттықтаймыз,

Құрметті аналар!

Жүгізуші: Той пердесін ашайық,

Тойға шашу шашайық.

Аналарды құрметтеп,

Ән маржанын шашайық.

Би: «Домбыра» (қыздар тобы)

Жүргізуші:

Қыздар сайысына қатысатын ару қыздары-

мызды ортаға шақырайық. (Қошеметтеп қол

соғады, ортаға әуенмен ару қыздар келіп,

арнайы әзірленген орынға орналасады)

Сайысымызды бастамас бұрын біздің

ару қыздарымыздың сайысына төрелік етуші

әділ қазылар алқасын сайлап алайық.

Сынып жігіттерінің құттықтауы:

Достықты біз ойлаймыз,

Бірге күліп ойнаймыз.

78

Қыздарды да құттықтап,

Мерекесін тойлаймыз.

Сайыс шарттары:

1. «Тегін білу, тектілік» (өзін таныстыру)

2. «Анаға қарап қыз өсер» (үй тапсырмасы

сайысы)

3. «Саусақтары майысқан шебер болар ма

екенсің?» (құрақ көрпеше құрау)

4. «Қыздарға әсемдік жарасады» (сән киім

үлгісін көрсету )

5. «Өз өнерін көрсету»

Жетекші:

1- кезең.Таныстыру.

1. Ананың жалғыз бір қызы,

Мен – Нұрай жарық жұлдызы.

Анамның сүтін ақтаймын,

Гүлі боп елдің қырмызы.

2. Түн ұйқысын төрт бөлген

Аман болсын жан анам.

Сайыста өнер көрсетер,

Күлпаш-қызың мен болам.

3. Анашым әркез мақтаған,

Айзерең менмін ақ мамам.

Көрген сайын анамды,

Қуанамын шаттанам.

4. Анам менің керемет,

Теңейді мені айға да.

Әз, аналар көрсінші,

Мен болам шебер – Адия.

5. Анамның сөзін жаттаған,

Жүрегімде сақтағам.

Айшамын мен өнерлі,

Қуансын көрсін ақ мамам.

6. Өркенжан деп маған ат қойған,

Әлпештеп мені ақ мамам.

Үйрендім бәрін өзіңнен,

Мен үшін тыным таппаған.

7. Ардақты менің анашым,

Құтты болсын мерекең.

Илиада қызың мен болам,

Әнші болар күні ертең.

Жетекші: Сөз кезегі әділ қазылар алқасына

беріледі (баға беріледі)

Жігіттер тобы: Би «Бабушки-старушки»

2-кезең. «Анаға қарап қыз өсер» (Әрбір қыз

үй тапсырмасын көрсетеді)



Аналар сайысы: «Ақ тілекпен қадам бас» (екі

ана ортаға шығып өз баласына жеткенше ақ

тілегін айтуы керек)

3-кезең. «Саусақтарың майысып шебер болар

ме екенсің?»

(сайысқа қатысушы белгілі бір уақыт ішінде

құрақ көрпеше құрастыруы керек.)



Жігіттер тобы: «Боз жорға» биі.


беріледі (баға беріледі).

4-кезең. «Қыздарға әсемдік жарасады» (сән

үлгісін көрсету).

(Әрбір топтан бір-бір қыз сән үлгісін

көрсетеді)

Жетекші: Сөз кезегі әділқазылар алқасына

беріледі (баға беріледі).

Аналар сайысы: «Өз балаңды іздеп тап»

(ортаға бір-бір аналар шығып, топ ұлдың

ішінен өз ұлдарын табуы керек)

5-кезең. Өз өнерлерін көрсету (Әрбір қыз өзі

әзірлеген ән-би өнерін қөрсетеді).

Жетекші: Сөз кезегі әділ –қазылар алқасына


Музыкалық үзіліс: «Буги-буги» биі (аналар-

мен балалар қосылып би билейді)

Жетекші:

Қорытынды сөз береді. (Әділ қазылар әрбір

сайыскер қызға түрлі номинация бойынша

қортындылап баға береді және жеңімпаз

топтарға орын береді.)

1. Ару қыз

2. Шебер қыз

3. Үлгілі қыз

4. Биші қыз

5. Белсенді қыз

6. Әнші қыз

7. Әсемпаз қыз

(Барлық бала жарты дөңгелек болып

дөңгеленіп тұрады)

Жетекші: Аналардың анасы әжелерімізге

арнап мерекелік сәлемімізді жолдаймыз.

Бәрі: «Құттықтаймын мама туған күніңмен»

әні.

Нұртас: Менің әжем, гүл әжем

Алтын әжем, күн әжем.

Апам үшін, мен үшін

79

Нағыз ана тілі әжем.

Самат: Бал бөбегін баптаған,

Мамам үшін мақтанам.

Аялайтын біздерді,

Көп жасасын жақсы адам.

Нүртас: Менің әжем, гүл әжем

Алтын әжем, күн әжем.

Апам үшін, мен үшін

Нағыз ана тілі әжем.

Әділхан: Ақ қабақты анашым,

Күн көкірек мамашым.

Ақ сүтіңмен суардың,

Бөбегіңнің санасын.

Аслан: Баланың да тірегі.

Дананың да тірегі.

Шаншымасын ешқашан,

Аналардың жүрегі.

Ерқосай: Бәріңізде анасың,

Біз үшін күн боп жанасың.

Құтты болсын мейрамың,

Құттықтаймын анашым.

Бәрі: «Бұғының мүйізі» би (Барлық бала

орындарына отырады)

Ерасыл: Аялаған анамыз,

Саялаған панамыз.

Шынар болып өсеміз,

Шырағы боп жанамыз

Мансұр: Мұрат, мүлде мақсатым,

Жақсы күн мен жақсы түн.

Нағыз бақыт ананың.

Ақтау дер ем ақ сүтін.

Батырбек: Теңдесі жоқ данасың,

Арқа сүйер панасың.

Еңбегіңді ақтаймын,

Аман болшы анашым.

Димаш: Менің әжем бұл әжем,

Айтқан сөзі дәл әжем.

Аман болса көреді,

Қызығымды әлі әжем.

Бәрі: «Әжемнің шайы» - әні.

Жетекші: Ана - біздің күніміз,

Ананың біз гүліміз.

Ұландарды қуантып,

Ұзақ өмір сүріңіз, - дей келе, бала-

лар өз қолдарымен әзірлеген сыйлықта-рын

өз аналарына табыс етуге рұқсат етіңіздер

(балалар сыйлықтарын тапсырады).

Жетекші: Құрметті аналар, апайлар осымен

бүгінгі даярлық сыныбының оқушылары

әзірлеген ертеңгілігіміз аяқталды. Сау

болыңыздар!

80

ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ ЖОСПАР

Изтлеуова Ақмарал Ақтамбайқызы,

«Өрлеу» БАҰО АҚФ Ақтөбе облысы бойынша ПҚБАИ ДБО тренері, т. ғ.м.

Пәні: физика

Ұзақ мерзімді жоспардың

бөлімі: Тұрақты электр тоғы

Мектеп:

Күні: Мұғалімнің аты - жөні:

Сынып: Қатысушылар саны: Қатыспағандар:

Сабақ тақырыбы Электр тоғының химиялық әсері (Фарадей заңы)

Осы сабақта

жүзеге асатын

оқу мақсаты

(оқу жоспарына

сілтеме)

8.4.2.1.8. сұйықтардағы электр тоғының табиғатын түсіндіру және

Қазақстанда металл өңдіруде электролиздің қолданылуына мысалдар

келтіру

Сабақ

мақсаттары

Барлық оқушылар үшін: Электролиттердегі электр тогының

табиғатын түсінеді және электролиздің кейбір қолданылуына мысалдар

келтіреді.

Көпшілік оқушылар үшін: Электролиттердегі электр тогының

физикалық мағынасын түсініп, оған есептер шығарады және электролиз

құбылысына қарапайым тәжірибелер жасайды.

Кейбір оқушылар: Қазақстандағы металл өңдірісіндегі электролиз

әдісіне зерттеу жүргізе отырып, электролиздің қолданылуына талдау

жасайды.

Бағалау

критерийлері

- электролиттердегі электр тогының табиғатын түсінеді;

- электролиздің қолданылуына мысалдар келтіре алады;

- есептер шығара алады;

- электролиз құбылысына тәжірибе жасайды;

- зерттеу жүргізе отырып, электролиздің қолданылуына талдау жасай

алады

Тілдік

мақсаттар

«электролит», «электролиз», «электролиттік диссоциация»,

«рекомбинация», «электрхимиялық эквивалент» терминдерін

қолданып, электролиз құбылысын сипаттай алады

Құндылықтарға

баулу

Шығармашылық пен сын тұрғысынан ойлау тапсырмаларын шағын

топта орындау арқылы өзара қарым-қатынас жасау қабілетін дамытып,

өндіріс пен білімнің қолданылу аясын кеңейту, кәсіби мамандарды

даярлау

Пәнаралық

байланыс

Сабақта төмендегідей пәндермен байланыс жүзеге асырылады:

Математика – есептер шығару (амалдар қолдану);

Химия – тұз/сілті және қышқылдармен тәжірибе жасау;

География – Қазақстанның географиялық картасымен жұмыс;

Информатика – ғаламтор желісінде ақпарат жинақтау

АКТ-ны қолда-

ну дағдылары

Ғаламтор желісінде (компьютер/ұялы телефон) ақпарат іздеу, оны

қолдану және таныстырылым дайындау

81

Алдыңғы білім

Бұрын біледі: электр тогы, ток күші, кернеу, тізбек бөлігі үшін Ом

заңы, металдардағы электр тогы

Сабақ барысы

Жоспарланған

сабақ кезеңдері

Сабақта жоспарланған қызмет (іс-әрекет)

Ресурстар

Сабақтың басы

2 мин

(барлық сынып)

3 мин

(барлық сынып)

Ойды шоғырландыру жаттығуы: «Иондалу

және рекомбинация»

«Иондалу» сигналы берілгенде сынып

оқушылары тақ санды топ құрады.

«Рекомбинация» сигналы берілгенде сынып

оқушылары жұп санды топ құрады.

Пазл әдісі арқылы топқа бөлу (химиялық эле-

менттер жазылған шыны колбаны құрастыру)

Пазлды құрастырып, сурет бойынша

топтасыңыз.

Құрастырылған суретті 2-3 сөзбен сипаттаңыз.

Олар заттың қай күйіне жатады?

Сұйықтар электр тогын өткізеді ме?

қышқыл, тұз және

сілті ерітінділері

бейнеленген суреттер

Сабақтың ортасы

15 мин

(топтық

жұмыс)

1. Оқушының орындайтын тәжірибелік

жұмысы

Тапсырма 1

Тапсырма қадамдары Не

байқад

ың?

Неліктен?

а.1 Схемада көрсетілген электр тізбегін

құрастырыңдар

а.2 Электр тізбегін

тұйықтап, электр

шамын бақылаңдар

Тапсырма 2

Тапсырма

қадамдары

Не

байқад

ың?

Неліктен?

в.1 Схемада құрастырылған электр

тізбегіндегі сұйықтыққа тұз түйіршігін

салыңдар

в.2 Электр тізбегін

тұйықтап, электр

шамын бақылаңдар

«Парадокс» таблосы бойынша жеке топтар

өздерінің жұмыс парақтарын өзге топтарға беріп,

өзара бағалау.

Схема көрсетілген

слайд

Жұмыс парақтары

а) дистелденген су,

электродтар (көмір

таяқшалары), шам,

амперметр, жалғағыш

сымдар, кілт, ток көзі.

в) дистелденген су,

электродтар (көмір

таяқшалары), шам,

амперметр, жалғағыш

сымдар,

қышқыл/тұз/сілті.

82

Тапсырмаға модерация жүргізу.

Осы тапсырмаға «Тірі микрофон» әдісі

арқылы кері байланыс беру.

7 мин

(топтық

жұмыс)

Топтық жұмысқа берілетін тапсырмалар

1. Глоссариймен жұмыс (оқулықпен жұмыс)

Маңызды терминдер Мағынасы мен

анықтамасы

Электролиттер

Электролиз

Электролиттік

диссоциация

Рекомбинация

Электрхимиялық

эквивалент

Фарадейдің

электролиз заңы

«Эврика!» әдісі бойынша жеке топтар бір-біріне

кезектесіп сұрақтар қойып, өзара бағалау

жүргізеді

Жұмыс парағы

Бағалау парағы

10 мин

топтық жұмыс 2. «Кім жылдам?» стратегиясы бойынша

3. А) есептер шығару тапсырмасы

№1 Металл заттарды мырышпен қаптау үшін

электролиттік ваннаға массасы m = 0,01 кг

мырыш электроды батырылған. Электрод

толық шығындалу үшін ванна арқылы қандай

заряд өту керек. Мырыштың электрохимиялық

эквиваленті к=3,4 *10-7 кг /Кл

№2 5 сағат ішінде катодта 61,2 г мырыш бөлініп

шығуы үшін ZnSO4 ерітіндісі арқылы қандай

ток күшін жіберу керек. Мырыштың

электрохимиялық эквиваленті к=3,4 *10-7 кг /Кл

№3 Жалпы ауданы 170 см2 металл бұйымды

электролиз арқылы 1А ток күші кезінде

алтынмен қаптау 2 сағатқа созылды. Алтын

қабатының қалыңдығын анықтаңыз. Алтынның

тығыздығы ρ=19300 кг/м3, Электрохимиялық

эквиваленті к=68*10-8 кг /Кл.

4. В) Шығармашылық зерттеу жұмысы

Есептер жазылған

үлестірмелі кестелер


Карта


83

а. Қазақстанда металл өндіруші аймақтарды

берілген картаға белгілеңіз.

б. Металл өндіруде элекролиздің қолдануын

ғаламтор желісінен ақпарат жинақтаңыз.

Себебін түсіндіріңіз.

Сабақ соңы

Кері байланыс

3 мин

«Рефлексия аралына» кеме үлгісіндегі

стикерлерді жабыстырады, төмендегі

сұрақтарға қысқаша жауап жазады:

Бүгінгі сабақта қандай жаңа, қызықты

нәрселер білдіңдер?

Қандай түсініктерді есте сақтау қажет?

Сабақта не ұнады? неге?

Сабақтың несі ұнамады?

Үйде орындалатын эксперименттік

тапсырма: Қандай жемістер электр тоғын өткізеді?

Қолданған

материал түрі

Не

байқадың?

Құбылысты

түсіндіріңіз

Жұмыс парағы, кеме

үлгісіндегі стикерлер,

«Рефлексия аралы»

суреті

Саралау – Сіз

қандай тәсілмен

көбірек қолдау

көрсетпексіз?

Сіз басқаларға

қарағанда қабі-

летті оқушылар-

ға қандай тап-

сырмалар

бересіз

Бағалау – Сіз оқушылардың материалды

игеру деңгейін қалай тексеруді жоспарлап

отырсыз

Денсаулық және

қауіпсіздік

техникасын сақтау

Қиындық деңгейі

әртүрлі есеп шы-

ғару қабілеттерін

ашу;

Шығармашылық

зерттеу тапсырма-

ларын беру дағ-

дыларын дамыту.

Бағалау парағы арқылы өзін бағалау, өзара

бағалау

Электр тоғы,

қышқылдармен

жұмыс жасау

кезіндегі қауіпсіздік

ережесімен

таныстыру

«ӨЗІН-ӨЗІ ТАНУ» 11-КЛАСС САБАҚ ЖОСПАРЫНЫҢ ҮЛГІСІ

Култаева Ляззат Аймаганбетовна,

«Өрлеу» БАҰО» АҚФ Ақтөбе облысы бойынша ПҚ БАИ Деңгейлік бағдарламалар

орталығының тренері, п.ғ.магистрі

Сабақ: №15

Тақырыбы: Мамандық - жетістік мерейі

Құндылық: дұрыс әрекет

84

Қасиеттер: мейірімділік, ынтазарлық, сабырлылық

Мақсаты: мамандық туралы түсініктерін кеңейте отырып, дұрыс әрекет

құндылығының мәнін ашу

Міндеттері:

1. Қай мамандық иесі болса да, әр адам мейірімділік қасиетімен

ерекшеленетіндігі туралы оқушыларға түсінік беру;

2. Оқушылардың болашақ мамандығына деген ынтазарлығын арттыру;

3. Барлық кезде де сабырлы болуға тәрбиелеу

Ресурстар:

(құралдар,

мәлiметтер)

Сабақ барысы:

Ұйымдастыру кезеңi. Тыныштық сәтi. «Нұрға бөлену»

5 «Т» ережесі.

Үй тапсырмасын тексеру. №15 сабақ. «Үмітімді үзгім келмейді» атты

Н.Келімбетовтің шығармасын оқып келу. Сұрақтар:

1.Дәрігер неліктен өз ісіне селсоқ қарайды?

2.Шынайы дәрігер қандай?

3.Ақынның сұрағына дәрігер қалай жауап берді?

4.Өз ісін дұрыс атқару үшін адамға не қажет?

5.Сенім күші дегенді қалай түсінесіз?

6.Өзіңіздің сүйікті ісіңізбен айналысу қаншалықты жақсы?

Ескерту

Мұғалім сыйы: «Әмиян»

Халықаралық Reader's Digest («Ридерз Дайджест») журналы саябақтар

мен жаяу жүргіншілер жолына, сауда орталықтарына, жақын көшелерге

12 әмиян тастап, тәжірибе жасады. Әр әмиянның ішінде жергілікті

валютамен 50 АҚШ доллары шамасында ақша, зат иесінің суреттері,

телефон нөмірі жазылған қағаз салынған. Журнал қызметкерлері әмиянды

тауып алған адамдардың әрекетін алыстан бақылаған.

Адал адамдар көп мекендейтін қала – Хельсинки болып шықты.

Финляндия астанасында «жерге түсіп қалған» 12 әмиянның 11-і «иесіне»

қайтарылды. Португалия астанасы Лиссабонда 12 әмиянның біреуі ғана

қайтарылған. Оның өзі қыдырып келген нидерландтық ерлі-зайыптылар

болып шықты.Жалпы алғанда, көшеге тасталған әмияндардың жартысына

жуығы – 47 пайызы қайтарылған. Ал 53 пайызын адамдар іліп алған күйі

алып кеткен.

Варшавадан 5 әмиян қайтқан. «Олжа» тауып алғандардың бірі - 28

жастағы биотехнолог Марлена Каминска. Ол зат «иесіне» бірнеше сағат

хабарласпаған. Марленаның айтуынша, жұмыстағы әріптестерінің біразы

«иесін іздеп әуре болма» деген кеңес беріпті, бірақ әйелдің ұяты

жібермеген. Тәжірибе адамның адалдығына жасы мен жынысы,

жұмысына әсер етпейтінін көрсетті.Міне, қызық!Адамдардың адалдығы

елдегі экономика деңгейіне ықпал еткен. «Адал адамдар мекені» саналған

Финляндия экономикасында аса күрделі проблемалар жоқ, мұндағы

жұмыссыздық деңгейі-7-ақ пайыз. Ал біреудің затын иемденуге бейім

Португалия экономикасын үш жылдан бері дағдарыс меңдеп тұр.

Мұндағы жұмыссыздық көрсеткіші 17 пайыздан асады.

Сұрақтар:

1. Қандай тәжірибе жасалды?

2. Нәтижесі қандай болды?

3. Адамдардың адалдығы ел экономикасына неліктен әсер етеді?

85

4. Қоғамда ізгілікті орнатуға өзіңіз қандай үлес қосар едіңіз?

Топтық жұмыс. «Мамандық пен адамдық» тақырыбына постер қорғау

Топтастыру мамандықтар бойынша жүзеге асады. Әр оқушы мамандық

атаулары бар кеспе қағазын алады да, мамандық типтеріне қарай

топтасады.

Адам-адам: мұғалім, дәрігер, менеджер, шаштаразшы, журналист

Адам-техника: оператор, инженер, машинист, механик, металлург

Адам-табиғат: археолог, биолог, агроном, зоотехник, фермер

Адам-шығармашылық бейне: әртіс, әнші, суретші, мүсінші, дизайнер

Топпен ән айту: «Арман жолдар»

Сөзі: А.Дүйсенбінікі Әні:Ұ.Жолдасовтікі

Жол – жетелейдi арман мен мұраттарға,

Жол – жауап жоқ алады сұрақтарға.

Сен адастырма, арманым, жол бастаған,

Үйреттiң өмiр сырын алғаш маған 2 рет

Сен – қиял құсым сапарға алып ұшқан,

Сен – арман ару, жаралған сағыныштан.

Сен – жас дәуренiм, жүзiндей ақ алмастың,

Мөп-мөлдiр кәусарыңа қана алмаспын 2 рет

Сен – арман-қиял, жетелеп жас күнiмдi.

Сен – ұрлап алып кетпешi жастығымды.

Сен – қол жетпейтiн тұратын сағымнансың,

Жолдарда жүрiп өткен әнiм қалсын. 2 рет

Үй тапсырмасы: №16 сабақ. 71-бет «Махаббат мейрамы» оқыу

Сабақтың қорытынды минуты:

Тыныштық, тыныштық бар жерде...тыныштық әлемде...

САНДАР ЖИЫНТЫҒЫН ҚҰРАУ

Абубакирова Акалка Кенесовна,

Мұғалжар ауданы, Құмсай орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі

Мақсаты:

Білімділік: арифметикалық амалдар

таңбасын, жақша пайдалану арқылы өрнек

құрастыру жолдарын үйрету;

Дамытушылық: дамыта оқытудың

тиімді әдіс-тәсілдерін пайдалана отырып,

оқушылардың ақыл-ойының математикалық

стилін, интеллектуалдық сезімін дамыту;

Тәрбиелік: оқушылардың танымдық

және коммуникативтік іс-әрекет пен өздігінен

білім алуға және еңбекке бейімдеу,

ауызбіршілікке, ұжымшылдыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: саяхат сабақ.

Сабақты өткізу технологиясы: дамыта

оқыту.

Сабақтың әдіс-тәсілдері: түсіндіру,

түсіндірмелі есептер, құрастыру, сұрақ-

жауап, топпен жұмыс, ойын.

Пәнаралық байланыс: қазақ тілі,

әдебиеттік оқу.

Сабақтың көрнекілігі: «Математика

әлеміне саяхат» картасы, ойын материалдары,

үлестірмелі таратпалар, ертегі кейіпкерлері-

нің суреттері, сергіту сәтіне байланысты

суреттер, «өзін-өзі бағалау» парақтары.

Сабақ барысы

І. Бағдарлау-мотивациялық кезең.

1.Ұйымдастыру бөлімі. Сәлемдесу.

Топтарға бөліну.

Психологиялық дайындық: «Шаттық

шеңбері»

86

Біздің топта ұл-қыздар

Тату-тәтті ойнаймыз.

Сыйластықпен өмір сүріп

Тек жақсылық ойлаймыз.

Амансың ба, алтын күн!

Амансың ба, көк аспан!

Амансың ба, достарым!

Сендерді көріп қуанам!

Олай болса, бүгінгі сабағымызда «Білім

теңізінде» кемемен жүзе отырып,

«Математика» еліне саяхатқа шығамыз. Ол

елге, олжаға жету үшін кедергілерден

сүрінбей өтіп, білімімізді көрсетуіміз керек.

Таңдап алған стикерлер бойынша үш

топқа бөлініп отырыңдар: қызыл түс - “Ізденімпаз” тобы

көк түс - “Шығармашыл” тобы

жасыл түс - “Ойшыл” тобы

“Өзін-өзі бағалау” парақтарын толтыру

әдісі түсіндіріледі: әр тапсырманы орындағаны үшін ұпай

беріледі- 5,4,3,2,1,0. Сабақ соңында жалпы

ұпай есептеледі және тиісті баға қойылады.

2. Ой қозғау. «Кемені құрастырайық».

- Біз теңізде жүзуіміз үшін не керек? (кеме)

- Ендеше, саяхатқа шығатын кемені

құрастыру үшін «Ой ойласаң - кең ойла,

алды-артыңды тең ойла» демекші, мына

«Шытырман сөзді» кім табады?

«Шытырман сөздер» (қазақ тілі пәні)

1. ақтайлау 2. қуо 3. сыана

(Қайталау- оқу анасы. Повторенье- мать

учения.)

«Миға шабуыл» ойыны арқылы сұрақтарға

жауап береді:

1. 1 см-де неше дм бар?

2. Заттарды бір-бірімен біріктіргенде қандай

амал қолданылады?

3. Заттарды бөліп алуға қандай амалдар

қолданылады?

4. Көбейту мен бөлудің компоненттерін

атаңдар.

5. Қозғалыс бағыттарын атаңдар.

(Кеме құрастырылды)

ІІ.Операциялық- орындаушылық кезең.

«Білім теңізіне саяхат» басталды.

Саяхатқа шығар алдында ұранымызды

айтайық:

Біз ақылды баламыз,

Есеп, жұмбақ ойынның.

Жауабын тез табамыз.

Туын ұстап білімнің,

Саяхатқа шығамыз.

«Таңбалар» аралы.

Тапсырма: Теңдік белгісінің сол жағындағы

цифрлардың арасына теңдік орындалатындай

етіп, азайту таңбаларын қой.

9 8 7 6 5 17

5 6 7 8 9 550

Шығармашылық тапсырма:

Баладан жасың нешеде деп сұрағанда,

ол былай деп жауап берді: «Егер екіден

бастап бір сан аттап қатарынан тоғыз санды

санап шықсаң және соңғы санды 3-ке бөліп,

2-ні қоссаң нешеде екенімді білесің». Бала

неше жаста? (Жауабы: 8

жаста)

«Алтын балықтар»

аралы

Есептер шығару:

1. Үш санның

қосындысы оның көбейтіндісіне де тең. Ол

сандар әр түрлі және бір таңбалы. (1+2+3,

1*2*3)

2. 21, 19, 30, 25, 12, 9, 15, 6, 27 сандарының

ішінен қосындысы 50-ге тең үш санды таңдап

алыңдар.

3. Үсен демалыс лагерінде 15-ші шілдеден 7-

ші тамыз күніне (қоса алғанда) дейін болды.

Шілдеде 31 күн десек, Үсен лагерде қанша

күн болған?

4. Таразының бір жағында 5 бірдей алма жә-

не 3 бірдей алмұрт, екінші жағында дәл сон-

дай 4 алма мен 4 алмұрт салғанда таразы теңе-

сіп тұр. Алма жеңіл ме? Алмұрт жеңіл ме?

(Алма мен алмұрт салмағы бірдей. 3 алмұрт 5

алманы алып тастасақ, екі жағы тең болады).

«Достар ертегісі» аралы (әдебиеттік оқу)

- Міне, балалар, «Достар ертегісі»

аралына да келіп жеттік (Слайдта ертегі

желісіне қарай суреттер бойынша оқылады).

Оқушы: Ертеде бір қонжық өмір сүріпті.

Қонжыққа бір күні мысық пен қоян қонаққа

келіпті. Сөйтіп, үшеуі дос болады. Қараша

айының ызғарлы суық күні.

87

Күздің қара суығында далада адасып, тоңып

қалған балапан қонжықтың үйіне келеді.

Қонжық даладан тоңып келген балапанды

тамақтандырады. Сөйтіп, төртеуі айырылмас-

тай дос болыпты.

- Міне, балалар, осы төртеуінің достығын-

дай сендер де бір- біріңмен тату болып,

топтасып жұмысқа кірісіңдер.

«Ұжымдастық» аралы

«Кім жылдам?»

ойыны арқылы топпен жұмыс.

І топ: 5т 508 кг * 3 = ?

15 км/сағ. ? сағ 12 км/сағ.

S= 81 км

ІІ топ: 152 м 52 мм : 3 = ?

20 км/сағ. ? сағ. 16 км/сағ.

S= 108 км

ІІІ топ: 1 сағ 20 мин *5 = ?

12 км/сағ. ? сағ. 10 км/сағ.

S= 240 км

«Логикалық операция» аралы

Тақтамен жұмыс. Жұлдызшаның орнына

сандар қойып есептеу:

* * 5 4 * 3 8 5 0

+ 5 9 * - * * 4 - 1 * 9

_______ ________ ________

7 2 2 1 9 * * 1 *

ІІІ.Рефлексиялық-бағалау кезең

«Олжа» аралы

- Міне, оқушылар, жолдағы кедергілердің

бәрін орындап, «Олжа» аралына да келіп

жеттік. «Олжа» аралындағы кітаптарға

жазылған тапсырмаларды орындаймыз.

1. Баған түрінде тез есептеп шығару (Кім тез

орындаса, сол сыйлыққа кітапты алады):

123456 + 28096 * 10

36 * 5 + 14250

618 : 3 + 52060

«Ой толғау»

2. Бұл «Алма ағашы» сендерге алмаларын

тарту етпекші. Алмаларды теріп алу үшін,

сендерге бүгінгі өтілген сабаққа байланысты

бір шумақ өлең жазғанда ғана үлкен олжаға

ие болып, қонақжай халық екендігімізді

білдіруіміз керек.

Саяхатқа кемемен,

Теңізді бір шарладық.

Логикалық есепті,

Шытырман сөз бен ертегі,

Қозғалысты барладық,

Демалып алып аралда,

Түрлі жарыс, ойынды,

Математикаға арнадық.

«Математика елі»

Оқушылар, төменде берілген амалдарды

орындап, бүгінгі сабақта алған бағаларыңды

білесіңдер!

12 :6 = ж

50*2 = a

15+25=p

20*5 = a

100-40 = й

25*2 = с

48: 6 = ы

150 : 30 =ң !

Рефлексиялық-танымдық жаттығу

Өзіндік қабылдау Қағазды екіге бөліп сызып, сол жағына менің

кемшіліктерім, оң жағына менің жетістікте-

рім деп ойларыңды жазыңдар:

Менің кемшіліктерім: Менің жетістіктерім:

1. 1.

2. 2.

3. 3.

Білімдерін бағалау

«Өзін-өзі бағалау» парақтары бойынша

жинаған ұпайларын есептеу, бағалау.

Қорытындылау. «Бәріміз біріміз боп, жұмы-

ла бірлесіп, шешуін таптық көп есептің» - деп

көңіл көтере6 сабақты аяқтаймыз.

ТҮЗУ МЕН ШЕҢБЕРДІҢ ӨЗАРА ОРНАЛАСУЫ

Әжікерейқызы Мөлдір

Ойыл ауданы, Екпетал мектеп-балабақшасының математика пәнінің мұғалімі

Сабақтың мақсаты: Білімділік: Шеңбер мен түзудің өзара орналасуы

туралы түсінік беру. Қиюшы, шеңберге жанама,

88

жанасатын және қиылысатын шеңберлер ұғымда-

рын және қарастырылған теоремаларды қолда-

нып, есептер шығара білу қабілеттерін арттыру.

Дамытушылық: Есептер шығаруда оқушылардың

логикалық ойлау қабілеттерін дамыту.

Тәрбиелік: Сызбаларды дұрыс сала білуге,

ұқыптылыққа, шапшаңдыққа тәрбиелеу.

Сабақтың типі: аралас.

Сабақтың әдісі: түсіндіру,көрнекілік әдіс

Сабақтың көрнекілігі: сызба, криптограмма

тест парақшалары.

Сабақтың барысы.

I.Ұйымдастыру: (оқушылар 2 топқа бөлініп

отырады.)

II. Үй тапсырмасын тексеру, №244

III. Өткенді қайталау

1. Шеңбер дегеніміз?

2. Хорда, радиус дегеніміз?

3. Диаметр?

4. Екі шебердің өзара орналасуы

R +R < d

R – R > d

R + R > d

R – R < d

R + R = d

R – R = d

ІV. Жаңа материал

Түзу мен шеңбердің өзара орналасуының 3 түрлі

жағдайы бар.

1.Түзу мен шеңбердің ортақ нүктесі жоқ

2. Түзу мен шеңбердің бір ғана ортақ нүктесі бар

3. Түзу мен шеңбердің екі ортақ нүктесі бар.

Анықтама. Шеңбер мен бір ғана ортақ нүктесі бар

түзу шеңберге жанама деп аталады.

Анықтама. Шеңбер мен екі ортақ нүктесі бар түзу

қиюшы деп аталады.

V. Есептер шығарту.

№ 1

Ара қашықтығы 6 см болатын С Д нүктелерін

белгілеңдер. С және Д нүктелерін центр етіп

алып, радиустары 2 см екі шеңбер жүргізіңдер.

Шеңберлер қалай орыналасады.

№2

Төмендегі белгілері бойынша түзу мен шеңбер

қалай орналасатынын анықтаңдар.

1) r =8 cm h = 10 cm

2) r = 4 cm h = 4 cm

3) r = 2 cm h = 1 cm

№3

Екі шеңбер бір-бірімен жанасады. Үлкен

шеңбердің радиусы 8 см, ал кіші шеңбердікі одан

2 есе қысқа. Шеңберлер центрлерінің

арақашықтығын тап.

№4

Төмендегі белгілері бойынша екі шеңбердің

өзара орналасуын тап.

R = 5 cm r = 3 cm d = 10 cm

R = 5 cm r = 4 cm d = 3 cm

GeoGebra программасымен жұмыс. 3 орналасу

жағдайын кескіндеу.

VI. Cергіту сәті. Оқушылар түзу мен шеңбердің

орналасуын қимыл арқылы көрсетеді.

Криптограмма шешу

Б Ұ К В А Д Е Д

Ы Р У Л Е Р М И

Ш С Ә К Т А Ш А

З У Ө Е Ш Ү Ы Н

Ү Т Р Н Б Ұ Р А

Берілген сөздердің анықтамаларын сұрау.

VII. Сабақты бекіту.

Тест тапсырмалары

1-нұсқа

1. R1=0.6 дм, R2=0,4 дм, d=1 дм болса,

А) шеңберлер қиылысады

Б) шеңберлер қиылыспайды.

В) шеңберлер жанасады.

2. Шеңберге оның бойында жататын нүкте

арқылы:

А) екі жанама жүргізуге болады.

Б) бір жанама жүргізуге болады.

В) жанама жүргізуге болмайды.

3. (0;3) пен (0;5) шеңбері берілген және d=9. Осы

шеңберлердің ортақ нүктелері бар ма?

А) ия Б) жоқ В) бір нүктесі бар

4. Центрлері ортақ, радиустары тең шеңберлер

қалай орналасады.

А) қиылысып Б) жанасып В) беттесіп

2- нұсқа

1. R1=120 см, R2=50 см, d=70 см болса,

А) шеңберлер сырттай жанасады.

Б) шеңберлер іштей жанасады.

Б) екі жанама жүргізуге болады.

В) үш жанама жүргізуге болады

В) шеңберлер жанаспайды.

89

2. Шеңберге одан тыс нүкте арқылы

А) бір жанама жүргізуге болады.

3. Радиусы 4-ке және 3-ке тең тең шеңберлер

берілген. d=6, шеңберлердің ортақ нүктелері бар

ма?

А) ия Б) жоқ В) бір нүктесі бар.

4. Шеңбермен бір ғана ортақ нүктесі болатын

түзуді шеңберге ... деп атайды.

А) жанама Б) қиюшы В) перпендикуляр

Жауаптары:

1- нұсқа 2-нұсқа

1. Б В

2. Б Б

3. А Б

4. А В

VIII. Үйге тапсырма.

IX. Бағалау.

ИРРАЦИОНАЛ ТЕҢДЕУЛЕР

Алтыбаева Ушыга Есбосыновна,

Алға ауданы, Бестамақ орта мектебінің математика пәнінің мұғалімі

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Иррационал теңдеу және оның

бөгде түбірлері ұғымымен таныстырып, ирра-

ционал теңдеулерді шешу жолдарын үйрету

Дамытушылық: Оқушылар белсенділігін

арттыру, жауапкершілікке, ізденуге,

еңбектенуге тәрбиелеу.

Тәрбиелік: Батылдыққа, ұйымшылдыққа,

тазалыққа, өз бетімен жұмыс жасауға

тәрбиелеу.

Сабақтың көрнекілігі: Интербелсенді тақта.

Сабақтың түрі: Жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: Түсіндіру

І. Ұйымдастыру

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру (қайталау)

ІІІ. Жаңа сабақты түсіндіру

А Иррационал теңдеулер деп белгісіз

айнымалы х түбір таңбасының ішінде

болатын теңдеулерді айтады. Мысалы: 𝑥

+ √3𝑥 + 7 = 7 ; 2

√2−𝑥=

√𝑥+6

𝑥+4 теңдеулері

иррационал теңдеулер, себебі белгісіз

айнымалы 𝑥 түбір таңбасының ішінде

орналасқан.

Иррационал теңдеулерді шешудің екі тәсілі

бар.

1. Теңдеудің екі жақ бөлігін бірдей

дәрежеге шығару.

2. Жаңа айнымалы енгізу.

Бүгін бірінші жағдайына тоқталамыз.

1. Берілген иррационал теңдеуді түрлендіру

арқылы келесі түрге келтіреміз. √𝑓(𝑥)𝑛=√𝑞𝑛 (𝑥)

2. Теңдеудің екі жақ бөлігін 𝑛 - ші дәрежеге

шығарып, (√𝑓(𝑥)𝑛).𝑛 = (√𝑞(𝑥)𝑛

).𝑛, , шешу әдісі

белгілі 𝑓(𝑥)= 𝑞(𝑥)

3. Соңғы теңдеуді шешіп, табылған

түбірлерді берілген теңдеуге қойып

тексереміз. Теңдеуді қанағаттандыратын

түбірлерді теңдеудің түбірлері деп атаймыз.

Қанағаттандырмайтын түбірлер теңдеудің

«бөгде» түбірлері деп атаймыз.

Бөгде түбірлер теңдеудің екі жақ бөлігін жұп

дәрежеге шығарғанда пайда болуы мүмкін.

Мысалы: 𝑥 + √3𝑥 + 7 = 7 теңдеуін шешейік.

Шешуі: Радикалы бар өрнек теңдіктің сол

жағында қалдырып, қалған өрнектерді

теңдіктің оң жағына шығарамыз. Сонда:

√3𝑥 + 7 = 7- 𝑥 Д=289-4*42=121

(√3𝑥 + 7)²=(7- 𝑥)² 𝑥₁ =17+21

2= 14

3 𝑥+7=49-14 𝑥 + 𝑥² 𝑥₂ =17−11

2= 3

𝑥²-17 𝑥 + 42 = 0

Табылған 𝑥 − тің мәндерін берілген теңдеуге

қойып, теңдіктің орындалатынын көреміз.

Орындалады.

𝑥₁ = 3 3+√3 ∗ 3 + 7 = 7 3 + 4 = 7

𝑥₂ = 14 14+√3 ∗ 14 + 7 = 7 14+7=7

21ǂ7 (бөгде түбір 𝑥₂ = 14) Жауабы: 𝑥 = 3

Сабақты бекіту.

№96

1) √√𝑥 + 2 = 4 2) √ 𝑥²-28=6 3) √3 −3

𝑥²=-

1

𝑥 + 2 = 16 𝑥²-28=36 3- 𝑥²=(-1)³

𝑥 = 14 𝑥²=64 - 𝑥²=-1-3

𝑥=±8 𝑥 ²=4

𝑥 = ±2

90

Тексеру. √3 −3

2²=-1

√3 −3

2²= √−1 = −13

Жауабы: 𝑥 = ±2

№97

1) √𝑥 + 2 = 𝑥 2)√4𝑥 − 3 = 𝑥

𝑥+2= 𝑥2 4𝑥 − 3 = 𝑥

𝑥²- 𝑥-2=0 𝑥² − 4𝑥 + 3 = 0

Д =1+4*2=9 Д =16-4*3=4

𝑥1,2=1±3

2𝑥=2=2:-1 𝑥1,2=

4±2

2=3:1

Тексеру √2 + 2 = 2 𝑥 =

3 √4 ∗ 3 − 3 = 3

√−1 + 2 = −1 3=3

𝑥 = −1 1≠ −1 бөгде түбір 𝑥 =

1: √4 ∗ 1 − 3=1

Жауабы:3:1

3)√1 − 𝑥³3

=1- 𝑥

(1- 𝑥³=(1- 𝑥)³

1- 𝑥³=1-3 𝑥+3 𝑥²- 𝑥³

3 𝑥²-3 𝑥=0

3 𝑥(𝑥 − 1)=0

3 𝑥=0; 𝑥 − 1 = 0

𝑥 = 0 𝑥 = 1

Тексеру 𝑥 = 0 1=1

𝑥 = 1 1=1

Жауабы: 0:1

Сабақты қорытындылау: Қайталау

тапсырмалары арқылы, балалардың

түсінбеген сұрақтарына жауап беру.

Бағалау: Әр оқушыны деңгейіне сай

бағалау.

Үйге: 97 (3:4)

САН ЕСІМДЕРДІ ҚАЙТАЛАУ

Аманбекова Бағила,

Байғанин ауданы, Қопа орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Сабақ тақырыбы Сан есімдерді қайталау

Сабақтың мақсаты Сөйлеу тілін дамытады. Сан есімнің мағыналық

түрлерін пысықтайды

Міндеттері Сан есім тарауынан алған білімдерін

қорытындылайды. Мәтіндегі негізгі ойды анықтайды.

Бір-бірін сыйлап, ынтымақтасып жұмыс істеуге

үйренеді

Әдіс-тәсілдері «Қалпына келтіру» стратегиясы, «бағалы зат»


Көрнекіліктері Мәтін, постер жасауға А3 плакаты, топқа бөлуге

қажетті суреттер, интернет желісі

Оқыту нәтижелері Сөйлеу дағдысы, тіл байлығы дамиды. Бір-біріне

көмектесуге қалыптасады. Жұрт алдында сөйлеуге

дағдыланады

Сабақ барысы Сергіту сәті. (2 минут)

Мақсаттар жүйесі Уақыты Мұғалімнің іс-әрекеті Оқушының іс-әрекеті Модуль

Білу

Қызығушылықты

ояту.

-ұйымдастыру;

-топқа бөлу;

8 минут Суреттер бойынша

оқушыларды топқа

бөледі.

«Қалпына келтіру»

стратегиясын

қолданады.

Сұрақ қояды. Мәтіннен

сан есімдерді тапты-

Суреттер бойынша

топқа бөлінеді.


стратегиясы бойынша

мұғалімнің сұрағына

жауап береді.

Мәтіннен сан

есімдерді тауып,

Оқушыларды

ң жас

ерекшелігіне

сәйкес білім

беру және

оқыту

91



рып, мағыналық түрле-

ріне ажыраттырады

мағыналық түрлеріне

ажыратады

Түсіну

Мағынаны тану

7 минут Оқушыларды топтарға

бөледі.

1-топ

«Экономистер»

2-топ «Актерлер»

3-топ «Өрт

сөндірушілер мен

тәртіп сақшылары»

Топта жұмыс

жасайды.

1-топ

«Экономистер»

2-топ «Актерлер».

3-топ «Өрт

сөндірушілер мен

тәртіп сақшылары»

Оқу мен

оқытудағы

жаңа тәсілдер

Қолдану.

Мәтіннен

түсінгендері

бойынша постер

дайындайды, көрініс

қояды

10 минут Осы рөлдер бойынша

«Әз Наурыз!»

мерекесіне әзірлік

жасауға бағыт- бағдар

береді

Рөлдерге бөлінеді.

Идеяларын ортаға

салады.

«Әз Наурыз!» мере-

кесін өткізеді. Қажет

болса АКТ қолданады

Білім беруді

басқару және

көшбасшылы

қ. АКТ

қолдану

Талдау.

Грамматикалық

тапсырмалар

орындайды. Сан

есімдерді мағыналық

түрлеріне

ажыратады, сөздерді

саралайды,

салыстырады

5 минут Грамматикалық

тапсырмалар береді.

Сөйлем құрастырып,

сан есімдерді табады,

мағыналық түрлеріне

ажыратады

Грамматикалық тап-

сырмаларды

орындайды.

1.өз рөлдеріне байла-

нысты сөйлем құрас-

тырады. 2. сан есім-

дерді табады.

3. мағыналық

түрлеріне ажыратады

Талантты

және

дарынды

баламен

жұмыс

Жинақтау, ой-толға-

ныс. Алған білімнен

жаңа өнім жасап

шығарады. «Бағалы

зат» стратегиясы

10 минут «Бағалы зат»

стратегиясы бойынша

тапсырма береді

«Бағалы зат»

стратегиясы.

«Әз Наурыз!»

мерекесінің мен үшін

құндылығы

Сыни тұрғыдан

ойлауға үйрету.

Талантты және

дарынды бала-

мен жұмыс

Бағалау (сыни өзіндік

пікір)

Үйге тапсырма: сан

есімдерді қатысты-

рып «Қош келдің –

2016» тақырыбында

мәтін құрастыру.

Рефлексия. «Екі

жұлдыз, бір тілек»

3 минут

2 минут

Оқушыларға қолдау

көрсетеді. Сенім

білдіреді

Топ басшылары топ

мүшелерімен келісе

отырып бір-бірін

бағалайды.

Бағалау парағын

толтырады

Оқыту үшін

бағалау және

оқуды

бағалау

АУА ҚЫСЫМЫ ЖӘНЕ ЖЕЛДЕР

Аметова Асия Дархановна,

Алға ауданы, №1 Алға мектеп-бақшасының география пәні мұғалімі


Білімділік: Ауа қысымы және желдер туралы

түсініктерін қалыптастыру.

Дамытушылық: оқулықтың мәтінімен беріл-

ген жоспар бойынша өз бетінше кесте тол-

тырту, атластан кескін картаға түсірту, тірек-

92

конспект жазып, ауызша сипаттама жасауға

дағды қалыптастыру. Қосымша материалдар

арқылы интеллектуальдық деңгейін көтеріп,

оқушының пәнге қызығушылығын арттыру,

тілін дамыту.

Тәрбиелілік: Ұқыптылыққа, ізденімпаздыққа,

талапты болуға, инабатты, тапқыр, адамгер-

шілікке, табанды, патриоттық сезімге, дүние-

танымдық көзқарасын кеңейтуге, саяси-идея-

лылыққа, еңбекқорлыққа, табиғатты сүйе

білуге, мамандық таңдауға, экономикалық

және экологиялық көзқарасқа, эстетикалық

және әдептілік сауаттылыққа т.б. баулу.

Сабақтың түрі: тарих пәнімен сабақтасқан

құпиялы саяхат сабағы,

Сабақтың тегі: жаңа сабақ, жаңа сабақты

бекіту, аралас сабақ,

Сабақтың әдісі: проблемалық, көрнекілік,

тірек-конспектілік, дамыта оқыту, саралап

оқыту, сын тұрғысынан ойлау.

Сабақтың тәсілі: жалпы сыныппен, топпен,

жеке оқушымен

Сабақтың көрнекілігі: Интерактивтік тақта

және электронды тапсырмалар, суреттер,

қосымша мәліметтер т.б.

Пәнаралық байланыс: тарих, математика,

физика, химия, биология, әдебиет,

информатика, дене тәрбиесі т.б

Сабақтың барысы. 1. Ұйымдастыру Оқушылар, бүгінгі сабағымыз алдағы келе

жатқан тәуелсіздік күніне арналған. Сонымен

қатар біздің сабағымыз құпиялы саяхат сабақ

десекте болады. Себебі біз бүгін әр тапсырма-

ны орындай отырып тарихты жасырып тұрған

парақ сырын бірінен соң бірін тарқататын

боламыз. «Тарихты жасырған парақ» сырын

біз кезекті тапсырманы орындаған жағдайда

ғана аша аламыз. Олай болса бүгін сыр

ашылмай қалмасын, іске сәт!

Ә) Аннаграмма «Р»-ді шешкенде ауа райын

анықтайтын құралдардың аты шығады.

1. Ауаның температурасын өлшейтін құрал.

2. Ылғалдылықты өлшейтін құрал

3. Ауа қысымын өлшейтін құрал

Т Е Р М О М Е Т Р

Г И Г О М Е Т Р

Б А О М Е Т Р

Тарих беттеріне үңілейік. Бұдан мың-

даған жылдар бұран осы күнгі қазақ жерінде

пайда болған адамдар бірте-бірте руларға

бірікті. Бір-біріне кәсібі ұқсас, тілдерін түсі-

не алатын рулар тайпа болып қосылды.

Қазақ халқының қалыптасуы сонау ежелгі

дәуірден басталып, ХV ғ аяқталды. Қазақ

хандығының негізін қалаушы Жәнібек пен

Керей болды. Жәңгір ханның баласы кең бай-

тақ Қазақстанды басқаруды жеңілдетіп,

жақсарту мақсатында әсіресе, қазақтың

бірлігін сақтау үшін үш жүзге би тағайын-

дады. Ұлы жүзге Әлімбекұлы Төле би, орта

жүзге Келдібекұлы Қазбек би, кіші жүзге –

Байбекұлы Әйтеке би

ІІ. Үй тапсырмасы.

1) тест

1. Қазақстан климатына әсер етпейтін ауа

массасы

а) арктикалық б) тропиктік

ә) қоңыржай в) экваторлық

2. Ауа райының көпжылдық қайталануы?

а) циклон б) климат

ә) фронт в) радиация

3. Қазақстан қай климаттық белдеуде

орналасқан

а) тропиктік б) қоңыржай

ә) субтропиктік в)теңіздік қоңыржай

4. Қазақстан аумағына теңіздік ауа массасы

қайдан келеді?

а) Солтүстік Мұзды мұхиттан

ә) Атлант

б) Каспий

в) Тынық

5. Бұл ауа массасын кейде иран ауасы деп те

атайды.

а) континенттік тропиктік

ә) теңіздік қоңыржай

б) арктикалық

в) экваторлық

Кім тапқыр?

ә) Ауа өте мөлдір, құрғақ болады. Бұл ауа

солтүстіктен, көбінесе қыста енген кезде

Қазақстанда антициклонды ауа райы

орнайды.

б) Бұл ауа массасы материктің орта ендікте-

рінде қалыптасады. Қазақстанда оның екі

типі қалыптасады: теңізді және континенттік.

93

в) Бұл ауаның келуі жазда байқалады. Қазақс-

танның қиыр оңтүстік аудандарын қамтиды.

Кестелермен жұмыс

а) Күн радиациясының түрлері туралы

кестені толтыр

Ә) ауа массалары туралы кестені аяқта

Ауа масса-

ларының

типтері

Қайда

қалыптасады?

Ауа райына әсері

Бұл ауа массасы

Солтүстік

Мұзды мұхит

үстінде және

оның жағалық

құрлықтар мен

аралдарында

қалыптасады

Батыстан келетін

бұл ауа ағындары

республикаға

түсетін жауын-

шашынның көбін

әкеледі.

. Қазақстан аума-

ғында ұзақ уақыт

тұрақты қоңыр

салқын ауа

қасиеттеріне ие

болады

Ол ауа ыстық,

құрғақ және қа-

пырық болады,

сонымен бірге

дауылдар жиі

қайталанады.

Бүгінгі сабағымыздың шарты бойынша келесі

тарих жасырып тұрған сыр сандығымызды

ашайық:

Қазақ халқының жері ежелден кең

байтақ, байлыққа толы болғандықтан

көршілері көз алартып келді. Қазақ халқының

дүрбелеңге толы жылдарының бірі аты

шулы «Ақтабан шұбырынды, Алқакөл

сұлама» деген қаралы атқа ие болған 1723

жылғы жоңғар шапқыншылығы қазақ жерін

ойсыратып кетті. Қалың халық оңтүстікке

қарай босты. Осы кезде Қазақ хандығына

мықты одақтас ел керек болды. Кіші жүз

ханы Әбілхайыр 1730жылы Ресей

империясының ұсынысын қабылдап, олардың

қоластына бодан болып қосылды. Осыдан

кейінгі Қазақ хандығының оқиғасын келесі

сыр сандығымыздан білеміз.

Үй тапсырмасын қорытындылау

«Ия / жоқ»

№ ТАПСЫРМА Ия/жоқ

1 Қазақстан – қоңыржай

климат-тық белдеудің

солтүстігінде

Жоқ

2 Тынық мұхит Қазақстан

климатына әсер етпейді

Ия

3 Қазақстан климаты шұғыл

континентті

Ия

4. Атланттан келетін ауа –

континенттік деп аталады

Жоқ

5 Тропиктік ауа массасы

Жамбыл, Алматы облыстарын

қамтиды

Ия

6 Қазақстан климатына Атлант,

Солтүстік Мұзды мұхиттары

ғана әсер етеді

Жоқ

Келесі сандық сыры:

Қазақстан Ресей құрамына кіргеннен кейін де

жағдайы жақсара қойған жоқ. Патшалы

Ресейдің қыспағына шыдай алмаған бұқара

халық қолдарына қару алып ұлт-азаттық

күреске шығады. Осы жолда халықты

Сырым Датұлы, Кенесары Қасымұлы,

Исатай мен Махамбет аталарымыз бастау

болды. Бірақ та Ресей империясынан босап

шығу оңайға түспеді. 1931 жыл – жаппай

ашаршылақ, 1937-38 жж. жазалау жоңғар

шапқыншылығынан кейінгі жауыздық еді.

Саяси қуғын-сүргінге ұшырағандар – 103 мың

адам, атылғандар – 25 мың.

Жаңа тақырып

ТСН-1

Климат қалыптастырушы факторлар

Күн

радиациясы

94

ТСН-2

ТСН-3

ТСН-4

Келесі сыр сандығымызға үңілейік:

1941-45 жылдардың қаралы оқтары

қаншама қыршынды өмірден қиып өтті. Ер

жүрек ұлдар мен қыздар Отан қорғауға бір

кісідей аттанды, қаһармандықпен қаза

тапты. Шығыстың қос шынары Әлия мен

Мәншүк... Ия, бір кезде Отан үшін деп

жанын қиған жастар енді тәуелсіздік үшін

ар-намысын, ата-баба дәстүрін жоғары

көтеру жолында ереуілге шықты. Олардың

өжеттігін ұлтшыл, бетімен кеткендік

қылып көрсетіп, қаншама қан төгілді, яғни

1986 жылғы «Желтоқсан оқиғасы» тарихта

мәңгі қалмақ.

Жаңа сабақты бекіту

1. ҰБТ-да кездесетін тест-сұрақтары

1. Воейков белдеуі қай ендік бойынша өтеді?

(50 с.е.)

2. Ебі желінің жылдамдығы қанша ? (60-80

м/с)

3. Қазақстанға антициклондық ауа райын

әкелетін ауа массасы (арктикалық)

4. Ебі желін алғаш рет сипаттап жазған ғалым

(Ш.Уалиханов)

5. Қазақстан жерінде, қыста Сібір

антициклоны орнаған кезде соғатын жел

(Қордай)

6. Жоңғар қақпасы арқылы соғатын желдер

(Ебі, сайқан)

7. Сайқан желі қай айларда соғады?

(қыркүйек, сәуір)

2. Кестені толтыру

Жел аттары Пайда бо-

латын орны

Сипаттамасы

Тау аралық

Ебі

Сайқан

Шілік

Арыстанды-

Қарабас

Қордай

Мұғалжар

Сыр сандық құпиясы

Қазақ халқының ғасырлар бойы

аңсаған арманы 1991 жылдың 16

желтоқсаны күні жүзеге асты. Дүниеге

жаңа мемлекет – тәуелсіз ҚР-сы келді. Кеше

1. атмосфералық қысымның таралуына

2. ауа массаларының сипаты мен бағытына

3. соғатын үстем желдерге ықпал етеді

Күн сәулелерінің әр түрлі

таралуына байланысты

Қазақстан жерінде қысым

да әртүрлі таралған

жазда – төмен қысым;

қыста – жоғары қысым

Барометр,

мбар,

изобара

Ауаның жоғарғы

қабаттарының төменгі

қабаттарына түсіретін күші

Қысым

50° с.е. «Воеков» белдеуі – жо-

ғарғы қысымды алап (қыста)

Күн

радиациясы

Ауа массала-

рының

қозғалысы

Жер

бедері

Желдердің

түрлері

Ебі

Сайқан

Шілі

к

Арыстанды-

Қарабас

Қордай

Мұғалжар Тау

аралық

Жел

50°с.е. «Воеков» белдеуі – желайрық қыста

солтүстігінде - оңтүстік ж/е оңт.батыс желі;

оңтүстігінде – солтүстік ж/е солт. шығыс

желдері жазда – желдердің жылдамдығы

баяулайды.

ә с е р і

ауа массаларын қозғалысқа

келтіреді

жылу-суық, ылғал әкеледі т.б.

Ауаның горизонталь

бағыттағы қозғалысы

95

мәңгі Мұзтау көрінетін Кеңестік

Компартия елеске айналып, көппартиялық

жүйе дүниеге келді. Қазақстан тұңғыш рет

өз Конституциясын қабылдады.

Қандай бақыт қуанышты күн бүгін,

Дәлелдеу де Қазақстан елдігін

Арман еткен, қыршын кеткен ағалар

Елің алды егеменді теңдігін.

Сабаққа қатынасқан оқушыларды бағалау

Үйге тапсырма беру

1) § 22 оқып келу

2) тақырып соңындағы сұрақ тапсырмаларға

назар аудару.

3) Берілген сөздерді пайдаланып қысқаша

әңгіме құрастыр: Жер бедерінің әр түрлілігі,

жоғарғы қысым, төменгі қысым, аймақтар,

жел, ауа массаларының алмасуы.

Қорытынды

Оқушылар бүгін сендер ауа қысымы және

желдер туралы мағлұмат ала отырып, тарих

беттеріне де саяхат жасадыңдар. Алдағы келе

жатқан тәуелсіздік күні құтты болсын.

Жаса, жайна, өрле менің кең далам,

Жайлауыңды қорғап жүрер әр балаң.

Бүгін әлсіз, ал күштісің сен ертең.

Сол үшін де жүре берме арқалан, - деп бүгінгі

сабағымызды «Атамекен» әнімен аяқтайық.

ЫБЫРАЙ ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫНДАҒЫ ЕҢБЕК, АДАМГЕРШІЛІК ТАҚЫРЫБЫ

Байпақова Айгүл Хамзеқызы,

Ақтөбе облысы, Ырғыз ауданы, Шеңбертал орта мектебі

Сабақ тақырыбы: Ыбырай шығармашы-

лығындағы еңбек, адемгершілік тақырыбы.

Сабақ мақсаты: Оқушылардың Ыбырай өмірі

мен шығармашылығын қалай меңгергендігін

пысықтау, әңгімелерінің тақырыбы мен

идеясын ашу.

Оқушылардың шығармашылық қабіле-

тін дамыту, өз ойын ашық айта білуге, өзіндік

пікір қалыптасыруға және өз пікірін қорғай

білуге баулу.

Ұлы ағартушы әңгімелерін оқытып,

талдай отырып, оқушыларды адалдыққа,

еңбексүйгіштікке, жақсы жолдас болуға

тәрбиелеу.

Сабақ түрі: Жаңа білімді игеру.

Әдіс тәсілдері: СТО технологиясы. Жабдығы: Слайдтар, хронологиялық

сызба кесте, Алтынсарин портреті, түрлі

суреттер, нақыл сөздер.


І. Ұйымдастыру. 1) Психологиялық дайындық.

Қоңырау даусы естіліп, Ыбырайдың «Кел,

балалар, оқылық!» өлеңін мәнерлеп оқу,

оқушылар топырлап сабаққа асығып,

парақшалар алады. Қоңырау, кітап, қалам.

Осылай үш топқа бөлініп, орындарына

отырады. 4 -топ ата-ана

1. Кіріспе сөзбен сабақ 3 бірлікте өтетіндігін,

(Ұстаз, шәкірт, ата-ана) мақсатын

хабарлайды. Ыбырай шығармашылығы

туралы қысқаша әңгімелейді. (2 минут)

2. Біз мектептен не аламыз?

- Білім, тәрбие.

- Тәрбие кімдер арқылы беріледі?

- Ұстаз, ата-ана, қоғамдық орта (достары)

Ендеше, Ананың мейіріміне қанып, әке

өсиетін тыңдап өскен, ұстаздың өнегесін

үйренген әрбір бала талап қылып оқыса,

еңбекке араласса, өмірден өз орнын тауып,

ата-ананың көз қуанышына айналса, ұстаз

бен ата ананың еңбегінің нәтижесі.

Бүгінгі сабағымыздың негізгі нысанасы

қазақтың тұңғыш кемеңгері, педагог жазушы

Алтынсарин әңгімелеріндегі адамгершілік,

еңбек, тәрбие мәселелері болмақ.

ІІ. Қызығушылығын ояту.

Үй жұмысы бойынша тапсырмалар.

«Кубизм» стратегиясы

Суреттеңіз

І топ. Тесттік тапсырмалар орындайды.

1. Ы.Алтынсариннің туған жылы

А) 1835 Ә) 1841 Б) 1845

2. Алғаш мектеп ашқан жылы

А) 1846 Ә) 1857 Б) 1860

3. Алғаш мектебі қай жерде ашылды?

96

А) Торғайда Ә) Қостанайда Б) Омбыда

4. Үзінді қай шығармадан алынған?

Жан-жәндік рахат тауып тұру үшін

Үшпақтан қош иісті гүлдер есер

А) «Жаз» Ә) «Өзен» Б) «Өнер-білім

бар жұрттар»

5. Балқожа би немересін оқуға қай жылы

берді?

А) 1851 Ә) 1852 Б) 1850

6. Балқожа биді сыйлап, немересін оқуға

алған кім?

А) Ильминский Ә) Григорьев

Б) Катаринский

7. «Қазақ хрестоматиясы» қай жылы, қай

қалада басылды?

А) 1881 ж. Омбыда Ә) 1876 ж. Қазанда

Б) 1879 ж. Орынборда

2-топ

Жылдар Оқиғалар

1842 жыл 2 ақпан

Орынбор қаласындағы 7

жылдық орыс-қазақ мек-

тебіне оқуға қабылданды

1859 жыл

Торғай қаласындағы

бастауыш мектепке

мұғалім болып орналасты

1864 жыл

1879 жыл

1879 жыл

Орск қаласында тұңғыш

оқытушылар мектебін

ашты

1887 жыл

1889 жыл

ІІІ топқа. «Зерттеңіз» .

1) «Қазақ хрестоматиясына» қандай

шығармалары енген?

Тарауларын ата.

2) «Өнер-білім бар жұрттар» өлеңін жатқа

оқы, қазіргі өмірмен байланыстыр.

Мағынаны тану. «Ыбырай әңгімелеріндегі

еңбек, адамгершілік тақырыбы»

«Талдаңыз »

І топ «Мейірімді бала», «Аурудан аяған

күштірек» әңгімелерін талда.

ІІ топ «Бақша ағаштары, Әке мен бала»

әңгімесін талдау.

ІІІ топ «Асыл шөп»,

«Әдептілік» әңгімелерін талдау.

Жанры

Тақырыбы

Идеясы

Түйінді ой

Поэзия минуты. Ғ.Қайырбеков «Дала

қоңырауы»

Суретті слайдтармен жұмыс

III. Ой толғаныс.

Қорытындылау.

«Ыбырай шығармашылығын оқи отырып, не

үйрендік, нені білдік?» тақырыбында пікір

қорғау.

І топ: Ыбырайдың мақсаты:

Біздің мақсатымыз:

ІІ топ: «Бес жолды өлең» стратегиясы.

ІІІ топ: Ассоциация

Ыбырай

«РАФТ» әдісі бойынша ата-аналардың пікірі.

І топ: Балама хат

ІІ топ: Ыбырайдың ізін қуған ұстазға хат.

IV. Мұғалімнің қорытынды сөзі.

V. Білімін бағалау

VI. Үйге тапсырма: «Дала қоңырауы»

шығарма жазу.

97

АБЫЛАЙ ХАН ТҰСЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ХАНДЫҒЫ

Башеева Гульдерай Досановна,

Ембі қалалық №4 орта мектебінің тарих пәнінің мұғалімі

Сабақтың

мақсаты

ХVІІІ ғ. екінші жартысындағы қазақ-қытай, қазақ-қырғыз қатынастары жайлы

оқушыларға жан-жақты түсінік беру, Абылайдың қазақ тарихында алатын

орнын ашып көрсету

Сараптама қорытынды жасауға дағдыландыру

Оқушылардың ой-өрісін дамыту

Отаншылдық, адамгершілік қасиетттерін тәрбиелеу

Сабақтың түрі: аралас

Пайдаланған технология: СТО

Әдіс-тәсілдер: ой-қозғау, әңгімелесу, хронологиялық кестемен жұмыс, өзіндік жұмыс,

топпен жұмыс, кластер

Көрнекіліктері: Қазақстанның картасы, суреттер, оқулық, карточкалар, Абылайдың суреті

Сабақтың барысы:

Ұйымдас-

тыру кезеңі

Сыныптың сабаққа дайындығын тексеру

Жаңа сабаққа оқушыларды дайындау

Үй

тапсырмас

ын тексеру

а/ Хронологиялық кестені толтыру

жыл оқиға

Жоңғарларға қарсы күресу үшін үш жүз өкілдерінің бас қосуы

Абылай ханның өмір сүрген жылдары

«Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама»

Бұланты айқасы

Аңырақай шайқасы

А. И. Тевкелевтің Кіші жүзге елшілігі

Жаңаесіл шекара шебінің құрылуы

ә/ $ 8 мазмұндау, сұрақтарға жауап беру

1. Абылай хан туралы не білдіңдер?

2. Абылайдың ішкі саясаты қандай болды?

3. Абылайдың патша үкіметімен өзара қарым-қатынасы қалай қалыптасты?

4. Абылай хан қазақ халқының жоңғар басқыншыларына қарсы жүргізген

азаттық күресінде қандай рөл атқарды?

Жаңа сабақ 1. Сабақтың тақырыбы, мақсатымен таныстыру.

2. Жаңа тақырып бойынша жұмыс

а/ Өзіндік жұмыс

Абылайдың қазақ жерлерін біріктіру жолындағы күресі туралы оқып,

сипаттама беру

Жұмыстарын тексеру, толықтыру

/Сыртқы саясатын данышпандық көрегендікпен жүргізді. 1756 ж. Қытаймен

дипломатиялық қатынас орната бастады. Бұл шара оның Ресейдің қазақстан

аумағындағы отаршылдық әрекеттерін тоқтатуына, сонымен қатар Қытай

тарапынан жасалатын агрессияға жол бермеуіне мүмкіндік туғызды.

Жерге байланысты дау.

Қазақ-қытай шабуылдары.

ХVІІІ ғ. аяқ кезінде Орта жүз бен Ұлы жүз қазақтарының бір бөлігі Қытайдың

98

қол астына өтіп, Синьцзяньдағы шөбі шүйгін жайылымдарға жайғасты./

ә/ Қазақ-қырғыз қатынастары

ХVІІІ ғ. 60-70 жж қазақтардың Алатау қырғыздарымен қарым-қатынасы

едәуір күрделене түсті

Біріншіден, жоңғарлардан басып алған жерлерді иемденуге қырғыздар да

талап қойды.

Екіншіден, қырғыздардың жасақтары Жетісу жеріндегі қазақтардың малын

барымталап айдап әкетуді жиілетіп жіберді.

Үшіншіден, олар қазақтардың сауда керуендерін талап алуды тоқтатпады.

Осындай жағдайда Абылай Қырғызстанның ішкі аудандарына терең енген

бірнеше әскери жорық жасады.

1765 ж – бірінші жорығы – қарым-қатынас жақсара қоймады – қырғыздар

Жетісу мен Түркістандағы үйсіндер мен қоңыраттарға шабуыл жасап, елін

тонады, озбырлық көрсетті.

1770 ж – екінші жорық жасап, оларға күйрете соққы берді. Екі халықтың

арасында айқын белгіленген шекара шебі құрылды. Қырғыздар тұтқынға

түскен қазақтар мен барымталап алған малды түгел қайтарды. Қырғыздар

кепілдікте жүретін аманаттар берді. Бірақ қазақтарға шабуыл жасауын

тоқтатпады.

1779 ж – үшінші жорық – бейбіт келісім жасаумен аяқталды. Абылай ең атақты

деген манаптардың балаларын аманатқа алып қайтты. Көп қырғыздарды

тұтқынға алды. Оларды Көкшетау аумағындағы атығай руының арасына

қоныстандарды. Қазақ-қырғыз шекарасында тыныштық орнатылды.

б/ Абылайдың қазақ тарихында алатын орны.

Абылай хан 1781 ж Ташкенттен Түркістан қаласына келе жатқанда дүние

салып, Қожа Ахмет Йасауи кесенесінде жерленді. Хан тағына үлкен ұлы Уәли

отырды. Бірақ ол әкесінің бастаған ісін жалғастырып, алып кете алған жоқ.

1795 ж қаңтарда 2 сұлтан, 19 старшын және 120 мыңнан астам қазақ ІІ

Екатерина атына өтініш жолдап, өздерін орыс императорына тікелей

бағынатын етіп қол астына қайтадан алуды сұрады. 1798 ж Ертіс бойындағы

қазақтардың оның оң жағалауындағы көшіп-қонған жеріне қайтадан баруына

рұқсат етілді. Бір кездегі біртұтас Орта жүз енді екіге бөлінді.

Топпен жұмыс

Абылайдың қазақ тарихында алатын орны» - постер құрастыру

/жұмыстарын қорғау/

Бекіту

сұрақтары

1. ХVІІІ ғ. екінші жартысындағы қазақ-қытай қатынастары қандай еді?

2. Абылайдың қырғыздарға қарсы бірнеше жорық жасауға мәжбүр болуының

қандай себептері бар еді?

Үйге

тапсырма

беру

$ 8 оқу, мазмұнын айту, сұрақтарға жауап беру, құжатпен танысу, тарихи

тұлғалар туралы оқу, термин сөздердің мағынасын білу

99

САН ЕСІМНІҢ ТҮРЛЕРІ. ЕСЕПТІК САН ЕСІМ.

Бекенова Аққұртқа Бекболатқызы,

Байганин ауданы, Ақтан Жырау негізгі мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің

мұғалімі


Білімділігі: оқушылардың сан есім туралы

алған білімін кеңейту, сан есім туралы бұрын

білетіндері мен жаңа білімді ұштастыру.

Дамытушылығы: ойлау қабілетін дамыту, сөз

мәдениетін жетілдіру.

Тәрбиелігі: өз тілін, ұлттық салт - дәстүрді

құрметтеуге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ.

Сабақтың әдісі: сұрақ - жауап, топпен

жұмыс, сын тұрғысынан ойлауды дамыту


Сабақтың көрнекілігі: схема - плакат, тестік

карточкалар.


Ұйымдастыру. Үй жұмысын тексеру. Үйге

берілген 161 - жаттығу жұмысы. Сан

есімдерді қатыстырып «Біздің сынып»

тақырыбында әңгіме құрастыру.

Жаңа сабаққа кіріспе. «Қызығушылықты

ояту» стратегиясы.

Оқушылар, сіздер тақтаның жанында ілулі

тұрған қоржынды көріп тұрсыздар. Осы

қоржынның ішінде белгілі бір суреттердің

бөліктері берілген. Сол суретті жылдам әрі

тез тапқан оқушы сұрақтар алады.

1941 жылы 22 маусымда неміс фашистері

тұтқиылдан елімізге шабуыл жасады./ сан

есімдерді тауып, құрамына қарай ажырат/

Жеті атасын білген ер,

Жеті жұрттың қамын жер.

Мақал - мәтелдердің сөздерін тиісті орнына

қойып, құрастыр.

Сом, ақша, жүз, болғанша, жолдас, болсын,

жүз.

Тілін, жұрттың, біл, жеті

Түрлі, білім, жеті, біл.

Сан есім туралы түсінік бер.

Құрамында сан есімі бар өлең жолдарын айт.

Сан есімі бар мақалдан мысал келтір.

Жаңа сабақ эпиграфы Бір мен екі алмаңдар,

Үшке алданып қалмаңдар.

Кілең төрттік алғандар,

Бесті ғана армандар.

Біздің бүгінгі сабағымыздың мақсаты сан

есім туралы білімімізді кеңейтіп, сан есім

туралы білетіндерімізді жаңа біліммен

ұштастыру.

ІҮ. «Мағынаны тану» стратегиясы арқылы

жаңа сабақты меңгерту.

Тақтаға қарап сан есімнің мағынасына қарай

бөлінуіне назар аударайық.

Сан есім

1. Есептік

2. Реттік

3. Болжалдық

4. Топтау

5. Жинақтық

6. Бөлшектік

Дәптерімізді ашып, күннің жадын, бүгінгі

өткелі отырған тақырыпты жазайық.

Ең бірінші, бізді айнала қоршаған зат, орта

болады. Оның атауын білдіретін сөздер зат

есім деп аталады.

Екінші, сол заттардың түр - түсі, салмағы, сын

- сипаты болады. Оның атауын білдіретін

сөздер сын есім деп аталады.

Үшінші, заттардың саны болады. Сан есім:

заттың санын білдіргенмен, барлық заттың

саны бірдей болмайды. Сол себепті сандар

біреуі нақты, біреуі топтау, жинақтау,

бөлшектік т. с. с мағынасын береді.

Есептік сан есім нақты мағынаны білдіреді.

Олай болса өзіміз мысал келтіріп, ережені

шығарайық /Заттың нақтылы санын білдіріп

қанша? неше? Деген сұрақтарға жауап береді/

Тақтаға қарайық

Болар бала он бесінде бас болар,

Болмас бала отызында жас болар.

Бұдан нені байқауға болады? Есептік сан

есімдер дара, күрделі болып келеді. Және ол

сан есімнің басқа түрлерін жасауға

көмектеседі. Мысалы: Бес - бесеу, бесінші,

беске жуық.

100

Жаңа сабақты бекіту. «Ой қорыту»


162-жаттығу жұмысының үш сөйлемін дәп-

терлеріне жаздыртамын / Оқушы парталасы-

ның қатесін тексереді / қалғанын тақтада

жалғастыру.

163–жаттығу

600 951 1409 3000

351 458 280 1689

951 1409 1689 1311 1311 бастауышқа келген

оқулық саны.

Абай атамыз «Туғанда дүние есігін аша-

ды өлең, өлеңмен жер қойнына кірер денең»

демекші біздің күнделікті тұрмысымызда,

той - думандарымызда айтылып жүрген өлең-

дердің де тақырыптары: мысалы: «16 қыз»,

«Бір келіншек», «Жиырма бес», «Екі жирен»,

«Бір бала», «Жетісу» т. б.

Сіздерге Қожанасырдың шығарған

ойын есебін айтайын. Бірде мұғалім көбейту

тақырыбына Қожанасырды тақтаға шығарып-

ты. Тақтада көбейту кестесіне жақындаған

Қожанасыр 1 - ден 10 - ға дейін ғана санау

біледі.

Көбейту кестесіне Қожанасыр өзінің 10-

ға дейін санын қойып шығыпты. Бір саны

жетпей қалған соң Қожанасыр дұрыс

жазбаған болармын деп әлгі сандарды кері

қойып шығыпты.

9х2 18

9х3 27

9х4 36

9х5 45

9х6 54

9х7 63

9х8 72

9х9 81

«Ой толғаныс» стратегиясы /жеребе

арқылы тапсырманы алу/

1-тапсырма: 20 теңгемен сөйлес.

2-тапсырма: Сіріңке талдарынан белгілі бір

нәрсе құра.

3-тапсырма: 10 жылдан соң тақта қандай

болады деп ойлайсың?

4-тапсырма: 6 қарындаштың көмегімен 4 тең

үшбұрыш жаса.

Тақтамен жұмыс.

Білекті бірді жығар, білімді мыңды жығар.

Алтау ала болса, ауыздағы кетеді,

Төртеу түгел болса, төбедегі келеді.

Жүз сомың болғанша, жүз досың болсын.

Оралдан оралған олардан

Омаржан оқ көріп,

Он бөрік, тон беріп тоналған.

Бір көлде он екіден қаз ойнайды,

Алсам деп бірін - бірі наз ойнайды.

Келгенде жақындасып, қожаңдасып,

Бір-бірін алмасына еш қоймайды (Дойбы)

«Ой қорыту» стратегиясы. Тест жұмысы.

Сан есім сөздің қай тобына кіреді?

А. Көмекші есімӘ. Атаушы есім

Б. Одағай

Заттың нақты санын білдіретін сан есім

А. Реттік

Ә. Жинақтық

Б. Есептік

Заттанған сан есімдерді көрсет

А. Тоқсаннан асты, жүзге жетті.

Ә. Тоқсан жастан асты, жүз жасқа жетті.

Күрделі сан есім қалай жасалады?

А. Қосарлану арқылы

Ә. Тіркесу арқылы

Б. Қосарлану және тіркесу арқылы

Дара сан есімді белгіле.

А. БесӘ. мың тоғыз жүз

Б. жиырма бес

Сіздің ойыңызда не сақталып қалды?

Сабақтан қандай әсер алдың?

Не үйрендің? /пікір жазу/

Үйге тапсырма: сөзбен есеп құрастыру.

Оқушы білімін бағалау.

Рефлексия. «Екі жұлдыз, бір тілек».

101

ДВОЙНАЯ РОЛЬ БУКВ Е, Ё, Ю, Я

Бекенова Р.Ж.,

учитель русского языка и литературы СШ Новый, г.Актобе

Цель урока: Дать понятие о двойной роли

букв е, ё, ю, я;

Доказать, что в некоторых позициях эти

буквы обозначают два звука.

Сформировать навык различения звукового

значения этих букв;

Продолжить формировать навык

транскрибирования.

Наглядности: таблица

Ход урока.

I Организационный момент

II Д/з. Девиз. «Чтобы урок пошёл каждому

впрок,

Активно в работу включайся дружок!»

II Д/з . Упр.435. Подбери проверочные слова.

Вставь, где надо пропущенные буквы

Искусный - искусна, прекрасный – прекрасна,

ужасный – ужасен, чудесный – чудеса,

известный – известен.

III Введение:

1 Фонетика – раздел науки который изучает

звуки речи.

Ответьте на вопросы

1. Какие звуки существуют в русском языке?

(гласн. согл.)

2. Сколько всего гласных букв?(10б)

3. Сколько всего гласных звуков?(6зв)

2. Орфографический диктант

Ярко сияет, пушистый снег, новогодняя ёлка,

тёплые варежки, сладкий арбуз.

IV Объяснение нового материала

Буквы е, ё, ю, я выполняют две роли

Буквы е, ё, ю, я обозначают 1 звук, когда

стоят после мягких согласных

Упр. 457. Спиши пословицы, вставляя

пропущенные буквы. Подчеркни слова с

буквами е, я. Для чего служат эти буквы в

данных словах.

1 Поздно поднялся – день потерял, в

молодости не учился – жизнь потерял.

2 Человек без родины что весна без цветов.

▲ Буквы е, ё, ю, я обозначают два звука,

когда стоят:

1) вначале слова

2) после гласного

3) после ь ъ знака

Упр. 458. Прочитай слова вслух. Сравни, как

произносится выделенные слоги. Какие звуки

обозначают буквы е, ё, ю, я. Понаблюдайте,

как меняется значение слова. Почему роль

букв е, ё, ю, я называется ДВОЙНОЙ?

Семя – семья, польёт – полёт, сел – съел, полю

– полью.

Упр. 459. Спиши. Какие звуки обозначают

буквы е, ё, ю, я?

Образец: Ягода – я – [й’а]

Южный – ю [й’у]

Ёжик – ё [й’о]

Поел – е [й’э]

Ездить – е [й’э]

яблоко – я [й’а]

бурьян – я [й’а]

объяснил – я [й’а]

якорь – я [й’а]

V Физминутка.

В Казахстане мы живём (руки в стороны)

Есть у каждого свой дом (руки домиком)

Есть у каждого работа (кулачок об кулачок)

Есть друзья (хлопаем в ладоши)

Мама, папа, есть и Я! ( Обнимаем себя)

VI Буквы е, ё, ю, я смягчают стоящий мёд,

люк, вес, ряд.

Упр. 464. Выпиши из текста слова, в которых

мягкость согласных обозначена буквами е, ё,

ю, я. Объясни правописание слов с

пропущенными буквами.

Запряжёшь, едешь, лес, весело, стенами, пе-

репела, бежит, ленивой, тень, сосен, чудесно.

Узнай – узок

Дорожке – дорожечка

Лошадь – лошадьи

VII Игра. «Собери слова». Собери слова

разных частей речи на тему «Животные и

птицы», в которых есть буквы е, ё, ю, я.

Запиши их в схеме.

102

VII Домашнее задание.

Упр. Спиши пословицы. Подчеркни одной

чертой буквы, которые обозначают один звук,

двумя чертами – буквы, которые обозначают

два звука.

ГИДРОСФЕРА ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚҰРАМДАС БӨЛІКТЕРІ, ҚАСИЕТТЕРІ.

ДҮНИЕЖҮЗІЛІК СУ АЙНАЛЫМЫ

Бекитова Айжамал Тлегенқызы,

Алға ауданы, Пацаев атындағы №2 орта мектебінің география пәнінің мұғалімі

Мақсаты:

Білімділік: Оқушыларға «гидросфера»

жайлы ұғым беру. Дүниежүзілік су

айналымы және оның маңызы жайлы

оқушылардың білімдерін кеңейту және

тереңдету. Литосфера, атмосфера,

гидросфераның байланыстары жайлы

алғашқы мәліметтер беру;

Дамытушылық: Оқушыларды өз

бетімен ізденуге, картамен жұмыс істеуге

дағдыландыру, теорияны практикамен

ұштастыра білу дағдыларын қалыптастыру;

Тәрбиелік: Оқушыларға суды қорғау,

оның адам өміріндегі маңызын айта отырып,

күнделікті өмірде тиімді пайдалануға үйрету.

Көрнекілігі: Глобус, физикалық карта,

слайдтар

Сабақтың түрі: Ауызша журнал

Сабақтың әдісі: баяндау, зерттеу, суреттеу,

жинақтау


І. Қызығушылықты ояту

Судың үш күйіне тәжірибе жасап, сұралады:

- Ал, балалар, бұдан не байқадыңыздар?

Бұл тәжірибеде судың үш күйі анықталады.

ІІ. Ауызша журнал мазмұны

1-бет. Жердегі су

2-бет. Судың қасиеттері

3-бет. Ең...Ең...Ең...

4-бет. Дүниежүзілік су айналымы

5-бет. «Менің географиялық

зерттеулерім»

6-бет. Өзіңді тексер

7-бет. Оқырманан оралымды ой

«Су тамшыларының саяхаты»

1-бет. Жердегі су

Журнал тілшісі:

- Біздің ғаламшарымыздың басым

бөлігін су алып жатыр, сондықтан оны Жер

ғаламшары емес, «Мұхит» ғаламшары деп

атау керек еді. Жердегі жалпы су мөлшері

өте үлкен, 1,4 млрд км, әрбір адамға 200 млн

м су келеді, бірақ оның 97,5% тұзды екенін

естен шығармау керек, 1,7% мұздықтар мен

тұрақты қарлар, 1,7% жер асты сулары,

0,06% өзен, көл, батпақ, атмосферадағы су

болып табылады. Тұщы судың үлесіне 2,5%

тиеді.

2-бет. Судың қасиеттері

Тілшіміз судың қасиеттері туралы

айтып береді.

- Судың бірінші қасиеті: су - тірі

ағзалардың құрамды бөлігі, екіншіден,

құрлыққа қарағанда жылуды су баяу

жинайды, соған орай ол жылуды бая береді.

Осыған байланысты қыс мезгілінде мұхиттар

құрлыққа жылу береді, ал жазда салқын

әкеледі, үшіншіден, су ағыны жер бедерін

Животные и

птицы

103

өзгертеді. Олар теңіз және мұхит жағаларын

жыралап, өте терең үңгірлер және алып өзен

алқаптарын тудырады, төртінші су көптеген

заттарды ерітеді.

3-бет. «Ең...Ең...Ең...»

Журналымыздың фототілшісі

гидросфера тарауындағы ең терең көл, ең

үлкен мұхит, ең биік сарқырама, ең ірі теңіз-

көл, ең ірі өзен бассейні, ең ұзын өзен, ең кіші

мұхит туралы қызықты әңгімелеп берді.

- Дүние жүзіндегі ең терең көл. Максимум

тереңдігі 1637 м. - Дүние жүзіндегі ең үлкен

мұхит. Ауданы.179,5 млн км2

- Ең биік сарқырама, биіктігі 1054 м.

- Ең ірі теңіз-көл. Ауданы 371 мың км2,

ұзындығы 1200 км, ені 320 км.

- Ең ірі өзен бассейні. Ауданы 7 млн км2

жуық

- Ең ұзын өзен. Ұзындығы 6671 км.

- Ең кіші мұхит. Ауданы 14 млн км2.

4-бет. Дүниежүзілік су айналымы

Редактор – пән мұғалімі дүниежүзілік

су айналымы туралы оқушыларға толығырақ

мәлімет береді.

Гидросфераның барлық суы

дүниежүзілік айналыммен байланыста

болады. Айналым процесінде барлық

тоғандардағы су олардың орналасуына қарай

түрлі жылдамдықпен үздіксіз жаңарып

отырады. Мысалы: Антарктиданың

полярлық мұздықтарында – ондаған

миллион жылда, жерасты суы – 5 мың

жылда, мұхиттарда – 3 мың жылда бірте-

бірте жаңарады. Ал құрлықтағы өзен суы

әрбір 12 күнде, ал тірі ағзалардағы су

бірнеше сағатта жаңарып отырады. Адамның

өмірінде су ең басты рөл атқарады. Егер адам

өз дене массасындағы ылғалдылықтың 6-8%

-ынан айырылса, есінен танып қалады, егер

10-12% -ы жоғалса, жүрегі тоқтап қалады. Су

тұрмыста және ауыл шаруашылығында,

өнеркәсіпте кеңінен пайдаланылады.

5-бет. «Менің географиялық

зерттеулерім»

Т а п с ы р м а: Дүниежүзінің физикалық

картасының көмегімен гидросфераның

тұтастығын дәлелдеңдер

“Көмекші”:

- Картадан мұз басқан ең биік тауларды

табыңдар, олар қалай деп аталады?

- Осы таулардан қандай ірі өзендер

басталады?

- Өзендер өз суын қай теңізге құяды?

- Теңіздер қандай мұхиттың бөлігі болып

табылады?

6-бет. Өзіңді тексер

1 тапсырма. Географиялық диктант

1. Гидросфера - ...

2. Жер шарындағы судың .... мұхиттар

мен теңіздердің үлесіне тиеді.

3. Мұздықтар мен тұрақты қарларға -

...., жер асты суларына - ...., өзен,көл,

батпақтағы және атмосферадағы суларға

- ... тиесілі.

4. Су табиғатта 3 күйде .... кездеседі.

5. Су – тірі ағзаның құрамды бөлігі.

Барлық ..... 80-99%, ал.... 75%-ға жуығы

судан тұрады.

6. Егер адам өз дене массасындағы

ылғалдың 6-8% – нан айырылса, .... қалады,

егер 10-12%- ы жолғалтса

7. Судың мұхиттан атмосфера арқылы

құрлыққа және құрлықтан мұхитқа

үздіксіз ауысу үрдісін .... деп атайды.

8. Құрлықтағы өзен суы әрбір .... , ал тірі

ағзадағы су ..... аңарып отырады.

9. Мұхит бетінен буланған судың бір

бөлігі оған қайта қосылады. Мұны .... дейді.

2 тапсырма. «Ең ерекше» кестесін толтыру

р/с Өзіндік

ерекшелігі

Географиялық

объект

1 Дүние жүзіндегі

ең үлкен мұхит.

Ауданы.179,5 млн

км2

2 Ең терең көл.

Максимум

тереңдігі 1637 м.

3 Ең биік

сарқырама,

биіктігі 1054 м.

4 Ең ірі теңіз-көл.

Ауданы 371 мың

км2, ұзындығы

1200 км, ені 320

км.

104

5 Ең ірі өзен

бассейні. Ауданы

7 млн км2 жуық

6 Ең ұзын өзен.

Ұзындығы 6671

км.

7 Ең кіші мұхит.

Ауданы 14 млн

км2.

7-бет. Оқырманнан оралымды ой

«Су тамшыларының саяхаты»

тақырыбына әңгіме құрастыру

Қорытынды. Тілшілердің үздіктерін

анықтап, марапаттау. Оқушылармен бірігіп

отырып журналдың тақырыбын анықтау.

Үйге тапсырма:

1. “Гидросфера туралы ұғым. Дүниежүзілік

су айналымы” тақырыбын оқу.

2. “Дүниежүзілік су айналымының жергілікті

жердің экологиялық жағдайына әсері” атты

қосымша материалдар дайындау

Ә.ТӘЖІБАЕВ «СЫРДАРИЯ»

Бекмуратова Таза Абрешовна,

Ақтөбе қаласы, Елек орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Сабақтың мақсаты: а) Әбділда Тәжібаев

туралы мәлімет беру, өлеңінің мазмұны мен

идеясын ашу арқылы, өлеңді түсініп оқуға

баулу;

ә) Оқушының ауызша және жазбаша тіл

мәдениетін қалыптастыру, өз ойларын

қорытындылай білуге жағдай жасау.

б)Табиғатты қорғай білуге, өз елін, жерін

сүюге тәрбиелеу;

Күтілетін нәтиже: Тақырыпты түсіне

отырып ойын жеткізеді, сын тұрғысынан

ойлап, жауап береді.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдіс – тәсілдері: Сын тұрғысынан

ойлау

Пәнаралық байланыс: Қазақ тілі,

география

Сабақтың көрнекілігі: Интербелсенді

тақта, бағалау парақшасы , слайд


а) Ұйымдастыру

Шаттық шеңберін жасай отырып,

оқушыларды топқа бөлу

ә) Үй тапсырмасын тексеру

Слайд. Миға шабуыл.

Үй тапсырмасы бойынша берілген

сұрақтарға жауап беру.

1. Қ.Аманжолов кім? Қай жерде

жүниеге келді?

2. Қандай өлеңдерін білесің?

3. Қандай поэмаларын білесің?

4. Ақын бойындағы асыл қасиеттерді

атап бер.

5. Танисың ба сен мені?

Мен – қазақтың баласы!

Қай өлеңінен үзінді?

6. Ақынның өзі ұзақ өмір сүрмесе де,

өлеңдерінің ұзақ өмір сүруінің сыры

неде?

Жаңа сабақты түсіндіру

Жаңа тақырыбымыз Ә.Тәжібаев

«Сырдария» өлеңі. Алдымен Ә.Тәжібаев

өмірі мен шығармашылығы туралы слайд

көрсетіледі.

Класты 4 топқа бөлемін.

І топ «Лексика»

ІІ топ «Ертіс»

ІІІ топ «Лирика»

ІҮ топ «Алаш»

І топ. Ә. Тәжібаев өмірі мен

шығармашылығы туралы

ІІ топ. «Сырдария» өлеңінің мазмұны мен

идеясын ашу

ІІІ топ. Өлеңді сатылай кешенді талдау.

ІҮ топ. Таным дерек

«Бір сұрақ, бір пікір» әдісі.

105

Топ лидерлері өз тобындағыларға бағалау

парақшасын толтырып отырады.

Дәптермен жұмыс.

1. Сырдария – біріккен сөз, зат есім, жалқы

есім

Дария – үлкен,кең арналы өзен

2. Жалқы есімдерді табу.

Гейне – неміс ақыны

Рейн-Германиядағы өзен

Тарас – Украин ақыны

Днепр – Украинадағы өзен

Пушкин – орыс ақыны

Еділ (Волга) – Ресейдегі өзен

Сабақты бекіту. Сематикалық карта

Шығарма-

лары

Жалқы

есімдер

Біріккен

сөздер

Өлең құрылы-

сына талдау

Үйге тапсырма: «Сырдария» өлеңін жаттау.

«Ел анасы – менің анам» (ойтолғау)

Бағалау парақшасы

Оқу

шы

ның

аты

Үй

тапсыр

масы

Миға

шабу-

ыл

Жаңа

сабақ

Топтық

жұмыс

Дәп

тер-

мен

жұ-

мыс

Са-

бақ-

ты

бекі-

ту

Жал

пы

баға

THE THEME: THE BEST OF THE BEST

Бухарбаева Сандугаш Мейрхановна

Мұғалжар ауданы Құмсай орта мектебінің ағылшын тілі пәні мұғалімі

The aim: to develop pupils' intellect, to practice

hearing, speaking, to memorize and retain in

memory the language material they have learnt.

The type: an intellectual show.

Visual aids: slides, placards, markers, a

computer, pictures.

Epigraph: “I’m a part of the world, And the

world is a part of me”

Teacher: Good afternoon, dear pupils, teachers

and guests! Welcome to our intellectual show!

We are glad to see you and we hope that you'll

enjoy today's game. Language is the main type

of means of communication. There are nearly

3000 languages in the world. English and

Russian are the languages of an international

communication, they are the languages of

Pushkin, Shakespeare, Lermontow, Byron,

whom we love and respect for their poems,

sonnets and novels. And Kazakh is the state

language of our country.

With the help of the knowledge of foreign

languages we can communicate with each other,

through the Internet or get necessary

information from it. And with the help of

Russian and Kazakh we can develop our skills

in oral speech and reading and bring up as

patriots of our motherland.- Well, we begin our

game and let's meet our participants.- A man

who knows many languages has no barriers and

difficulties, especially in the 1st level "Baiga"

Well, let's start the 1st level. Who is the head

of Kazakhstan? What river is Astana situated on

? What is the most popular holidays in

Kazakhstan? How many regions are there in

Kazakhstan? When does Kazakhstan celebrate

Independence day? Do you know great people

of Kazakhstan? What are the countries of the

United Kingdom? Who is the head of Great

Britain? What is the oldest university of Great

106

Britain? Do you know great people of Great

Britain?

Level 2 “POLYGLOT” 1.Жылтырағанның бәрі .... емес. 2.

Ештен....жақсы .

3. Нет дыма без ..... 4. Куй железо пока....

5. East or West, …… 6. Life is short, art is….

Егер қатысушы оқушы 2 дұрыс жауап берсе,

20 ұпай алады. Ал 1 нұсқасы-10 ұпай.

Level 3 “Magic seven” 20 blue-Әр мақалдың ағылшын тілінде

нұсқасын таб 1)Басы қатты болса аяғы

тәтті болады 2)Оқусыз білім жоқ, білімсіз

күнің жоқ

3)Ештен кеш жақсы

20 20 20

30 30 30

40 40 40

20 yellow-Қазақ мақал-мәтелдерін орыс

тіліне аудар 1) Әр нәрсенің өз уақыты Өз үйім-өлең

төсегім

20 red-Find out a word

lsocoh-; dfnire-; rewolf-; rothme-

30 blue- Find the opposites :Patient- Helpful-\

Hardworking-Active- Clever 30 yellow-Riddles

What runs without legs. A little woman with 12

children, some short, some long, some cold,

some hot. These two brothers live not very far

apart, one on the left, one on the right but they

never see each other.

30 red-Make up sentences have/been/They/in Moscow/for/living/2 years

play/ever/I/tennis/day

Is/Kazakhstan/the/Astana/capital/of

40 blue- Do you know this?

word translation

sentence picture

40 yellow- Grammar -Show the formula of the Present Perfect

Continuous

-Show the formula of the Past Simple

40 red - The table- Fill in…

Country Capital Language

Astana

Russian

Germany

London

Level 4 “If I were …”

You are offered the situations, you must

speak in three languages.

Concluding part.

Thank you for the game. We wish you health,

we wish you joy! Good-bye!

107

АҚҚАЛАНЫҢ ҚЫСҚЫ ҚЫЗЫҚТАРЫ

Елубаева Айжамал Қуанышқызы,

Қарғалы ауданы, «Айгөлек» бөбекжай балабақшасының тәрбиешісі

Мақсаты: Балалардың дүние танымын

молайту. Орман аңдары жайлы ұғымын

бекіту; қыс тақырыбы бойынша балалардың

сөздік қорын молайту. Ұсақ қол

моторикасын дамыту; қарым-қатынас

дағдыларын қалыптастыру, ұқыптылыққа,

достыққа, бірлікке тәрбиелеу.

Құралдар: Бейнепроектор, экран, ноутбук,

презентация «Қысқы орманда», ұсақ

ойыншықтар «Орман аңдары», қар ұлпалары

тапсырмалармен, ұсақ қар ұлпалары,

ылғалды сүлгілер, ақ жолақтар, гуашь

құйылған тәрелкелер, Аққаланың хаты.

Барысы:

Жарқын, жарқын үніміз,

Болашақтың күніміз

Балабақша үйінің

Жайнап тұрған гүліміз.

Сәлеметсіздерме, қонақтар!

Хош келдіңіз бәріңіз!

Тәрбиеші: Балалар қараңдар мен не тауып

алдым! Бұл не екен?

(Балаларға хатты көрсету, конвертті ашу,

хаттыалу)

Балалар: хат.

- Дұрыс! Балалар – Бұл хатты бізге аққала-

ойынпаз жіберіпті, оның бізбен ойнағысы

келеді екен, ол орманда тығылып қалып

біздің оны тауып алғанымызды күтіп отыр

екен.

Қар жауғанда топ бала,

жасап еді аққала.

Мұрны сәбіз, үп үшкір.

Көзі көмір, қап қара.

Көне шелек басында,

Сыпырғышы қолында.

Іздеп оны табайық

тығылыпты аққала.

Оны қалай табамыз? Ол үшін орманға

баруымыз керек

- Аққаланы іздеуге барамыз ба?

Балалар: Иә.

- Біз оны оңай тауып алу үшін аққала бізге

көмекші қар ұлпаларын қалдырып кетіпті.

(конверттің ішінен қар ұлпаларын алып

балаларға көрсету).

- қараңдар сиқырлы қар ұлпасы, мұнда былай

деп жазылған қысқы орманға бару үшін

біздер кішкентай ұлпа қарларға айналуымыз

керек, сонда біз қысқы орманда боламыз.

Қазір қысқы орманға ұшамыз.

(Балалар топ бөлмесімен жылжи отырып қар

ұлпасы болып ұшады).

(музыка «ақшақар»,).

(Балалар орындыққаотырады. Проектор

қосу)

- Балалар, қараңдар міне орман (Слайд № 1

қысқы орман)

- Біз қандай орманға келдік?

- Қысқы.

-Неге қысқы орман деп ойлайсыңдар?

- Көп қар бар. Ағаштардың бәрін қар жапқан.

- Қар қандай?

- Ақ,салқын,үлпілдек,жұмсақ.

(қар ұлпасы еденде жатады)

- Қараңдар, балалар тағы да қар ұлпасы.

Аққала бізге орман аңдары жайлы

жұмбақтар қалдырыпты. Егер жұмбақ

шешуін дұрыс тапсаңдар жауабын экраннан

көресіздер.

(жұмбақ жасыру)

- Өзінше ноян

Қорқақ кім? - Қоян (Слайд №3 қоян)

Жауымнан мен қашқанда

Ағаштарға самғап бағам

Ал қарыным ашқанда

Отырып ап жаңғақ шағам - Тиін (Слайд №4

тиін) -Өзі айлакер,өзі қу

Жүрген жері айқай шу – Түлкі (Слайд №5

Түлкі) -Сұрғылт тартқан түсi бар.

Ақсиған көп тiсi бар - Қасқыр (Слайд № 6

қасқыр) - Қыс бойын жатады

Тәтті ұйқыға батады (аю) - Аю (Слайд № 7

аю апаны) - Аю көрінбейді. неге?

108

- Ол апанында ұйықтап жатыр (Слайд №8

апандағы аю) - Ой, жарайсыңдар! Барлық жұмбақты жақсы

шештіңдер, бірақ аққаланы қалай табамыз?

- Ой, балалар, қараңдар тағы да сиқырлы қар

ұлпасы, астында үлкен қар кесегі, мүмкін

осы жерде аққала жасырынған шығар?

(Балалар столға жақындайды үстінде жарма

салынған ыдыс) (жинаймыз «қар» - жарма

астына жасырынған аңдарды табу)

- аққала бізге ойын ойнауды ұсынады. Қане

ойнайық (ұсақ қолмо торикасын дамытатын

ойын) «жасырынған затты тап».

- қане қарды қазайық, қолымызды түбіне

дейін жеткізейік мүмкін бір нәрсе табармыз

(балалар жарманы қазып – жасырынған

аңдарды табады)

- қараңдар орман аңдары жасырынбақ

ойнамақшы болыпты, өз ұяларынан қашып

келіп тығылып қалыпты.

- Анел сен не таптың?

- Түлкі.

- Түлкі қандай.

(Әр баладан тапқан аңдары жайлы сұрау)

Балалар атайды. (Аңдарды қорапқа жинау).

- Жарайсыңдар балалар бәрін дұрыс

айттыңдар. (орындыққа отырады балалар)

қараңдар аңдар орманға қашып кетти,

іздеріқалыпты.

(Слайд № 10 қоян ізі)

- Ой, қараңдар мына ізді кім қалдырды екен?

Қалай ойлайсыңдар?

- Қоян.

- Іздері неге қисық шашырап түскен?

- Ол қорқып қатты жүгірген.

- Балалар қалай ойлайсыңдар ол неден

қашқан?

- Қасқыр, түлкіден.

- (Слайд № 11 қасқыр ізі) Балалар

мынандай үлкен із ненің ізі болуы мүмкін?

Балалар жауабы.

- Иә, балалар, бұл қасқырдың ізі екен.

Балалар қоян қасқырдан қорқып қашқан екен

қане бәріміз қасқырға қоянға тиіспе дейік.

Саусақ жаттығуы «қасқыр»

Қасқыр,қасқыр қашып кет

Алты қырдан асып кет

Ешкі жібін үзеді

Қазір сені сүзеді.

(Слайд № 12 байпақтың ізі орманға қарай

кеткен)

- Балалар, қараңдаршы, ой бұл кім болды

екен орманда серуендеген, кімнің ізі екен?

Балалар жауабы.

- Шыныныда да бұл аққала екен, міне

қараңдар, ол алыста тұр.

(Слайд № 13 аққала алыста тұр)

- Иә, біз қалай барамыз, өйткені орманда қар

көп, қар қалың?

Балалар жауабы: Қарды тапап жол саламыз

- А, олай болса, аяқпен тапап жолсалайық.

Аяқты жоғары көтереміз, омбы қардан

өтеміз.

Топ-топ, топ-топ.

Ары қарай жол жоқ.

(балалар қалың қар үстімен жүргендей

қимыл жасайды)

(столға жақындайды, көк бояумен ақ

жолаққа іздер салады саусақпен)

- Қане, балалар, аққалаға дейін жол салайық.

- Ал жол салу үшін бізге саусақтарымыз

көмектеседі.

(Саусақпен салу жолдарын түсіндіру,

көрсету).

- Қане қалай салу керектігін қараңдар. Мен

саусағымды көк бояуға сәл малып аламын,

содан соң ақ жолаққа із қалдырамын. Содан

соң көп іздер саламын. Салып болған соң

ылғал сүлгімен қолымды тазартып сүртемін.

- Жұмысқа кірісеміз.

Балалар сурет салады.

(Қиналған балаларға көмектесемін)

- Ой, қандай әдемі жол салдыңдар. Қане

аққалаға жететіндей ұзын жол болу үшін

бәрін бір қатарға қояйық.

- Қараңдар, балалар, біз аққалаға жеттік.

(Слайд № 15 Аққала балаларға қол

бұлғайды)

- Алақай, жарайсыңдар балалар бүгін бәрің

тату ойнадыңдар, барлық жұмбақты шештің-

дер, аққаланы таптыңдар, сендердің қолда-

рыңнан келді! Егерде бір нәрсені бірігіп

жасасаңдар, онда бәрі ойлағандарыңдай

орындалады. Жарайсыңдар, қолымызды ша-

палақтаймыз, бір-бірімізге шапалақтаймыз.

(балалар қолдарын шапалақтайды)

109

- Балалар, бүгінгі саяхатымыз сендерге

ұнады ма? Біз қайда бардық? Кімді іздедік?

Саяхатта сендерге не ұнады? Біз не жасадық?

- Балалар, аққала бізден қысқы орманда

тоңып қалмадыңдар ма деп сұрап жатыр

тоңып қалмас үшін біз не істейміз?

Тоңса біздің қолымыз

Қолғап кйіп аламыз

Шапалақтап соғамыз сарт-сарт-сарт

Тоңса біздің аяғымыз

Етік киіп аламыз

Билеп,билеп аламыз топ-топ-топ

Тоңса біздің денеміз

Тонды киіп аламыз

Шанамызбен зулаймыз зу-зу-зу

- Балалар көңіл-күйлерің жақсы ма?

- Олай болса осы көңіл күйімізбен бір –

бірімізбен бөлісіп аққаламен,қонақтармен

қоштасайық.

ЕЛІМІЗДІҢ ЕРКІНДІГІ – ТӘУЕЛСІЗДІК

Есалина Гулжанат Бисекенқызы,

Шалқар қаласы, Аудандық оқушылар сарайының хор және вокал үйірмесінің жетекшісі

Мақсаты: Тәуелсіз Қазақстанның өсіп-

өркендеуін жас ұрпаққа жеткізе отырып,

Мәңгілік қазақ елінің іргесін құрушы

жастарда екенін түсіндіру, Отанына деген

сүйіспеншілігін арттыру.


Мұғалім:

Саламатсыздар ма, оқушылар! Өздеріңізге

белгілі санаулы күндерден кейін біз

Тәуелсіздігіміздің 26–шы жылын тойламақ-

пыз. Сондықтан біздің бүгінгі тәрбие

сағатымыз Тәуелсіздік күніне арналмақ.

Олай болса сабағымызды бойымызда

елімізге деген сүйіспеншілігімізді оятып,

Отанға деген рухымызды биіктетейік.

(Әнұран орындалады)

- Рахмет, балалар! Сұрақтарға жауап.

1. Сіздер Қазақстанның перзенті болғанда-

рыңызға қуаныштысыздар ма? Не үшін?

2. Балалар біз қандай мемлекетте тұрамыз?

Қазақстан Республикасы.

3. Қазақстан Республикасы қандай

мемлекет? Тәуелсіздік

4. Балалар осы желтоқсан айында қандай

атаулы мерекелерді білеміз? 1-желтоқсан

Президент күні.16-желтоқсан Тәуелсіздік

күні.

5. Тәуелсіздік деген сөзді қалай

түсінесіңдер?

(схема)

- Рахмет балалар!

Иә, Тәуелсіздік – ең басты құндылығымыз.

Бұл күнге сан ғасыр бойы армандап жеттік.

Тәуелсіздікке қан төгіссіз, бейбіт түрде қол

жеткізіп, елімізді әлемнің өркениетті

мемлекеттерінің қатарына қостық. 24 жыл

ішінде тәуелсіз Қазақ елін қалыптастырып,

нарықтың қиын өткелдерінен аман өткізіп

келеміз. Барша қазақстандықтар үшін

Тәуелсіздіктің мәні де, маңызы да айрықша.

Өйткені біз Тәуелсіздіктің арқасында

тарихымызды түгендеп, тілімізді, дінімізді

және ділімізді қайта оралттық.

Мемлекетіміздің ұлттық рәміздері

қабылданып, ұлттық салт-дәстүрімізді

жандандырдық.

Енді осы тәуелсіздік бізге қалай келді,

тәуелсіздігімізді алғанға дейінгі кезеңді бір

сәт үзінділермен еске түсіре кетейік. Экранға

назар аударайық!

(Тарих қойнауынан слайд)

- Міне, балалар біздің еліміз тәуелсізідікке

қалай қол жеткізгенін көрдіңіздер! Қазақ елі

ешкімді жатсынбай, барлық елмен,

ұлттармен тату болып, қонақжай халық

екенін мойындатты. Қазір соның дәлелі

ретінде Жұбаныш Мейрамбайдың орын-

дауындағы «Қазақ осы» әнін тыңдап көрейік!

110

- Келесі әніміз туған жеріміздің

байтақтығын суреттейтін «Атамекен» әні

құлақ түрейік.

Мұғалім:

Тәуелсіздік – тәңірдің ұрпаққа берген үлкен

бақыты, халқымыздың мәңгілік құндылығы.

Біз бүгінге дейінгі барлық жетістіктерімізге

Тәуелсіздіктің арқасында қол жеткіздік.

Жиырма төрт жыл ішінде елдің әл-ауқатын

көтеріп, төл мәдениетіміз бен мемлекеттік

тілді жаңғырту ісінде қыруар жұмыстар

жасадық. Елімізде білім, ғылым, денсаулық,

спорт салалары айрықша даму үстінде.

Осындай еліміздің өсіп-өркендеуіне, еліміз-

дің бірлігіне арнап талай ақындар өлеңде-

рінде тәуелсіздікті арқау етті. Соның бір

дәлелін мына өлең жолдарынан көруге

болады.

Айшолпан

Ғасырларға жеткен бүгін жыр үні

Тәуелсіздік ұлылықтың ұлығы

Шаңырағы биік болып қазақты

Қисаймасын берік болсын уығы .

Жеткен арман - жаса Тәуелсіздігім

Өз қолыма берген ерлік, тізгінін.

Ие болған әлем ілтипатына,

Дербес, бейбіт мемлекетпіз біз бүгін.

Тәуелсіздік – бақыты ғой елімнің,

Тәуелсіздік – шаттығы ғой жерімнің,

Қолға қонған бақ құсындай аялаған

Бағы ғой теңдесі жоқ бұл елімнің.

Тәуелсіздік бас арманы болған екен,

Атамыз бен бабамыздың сол етеден

Арманына жету үшін күрескені

Тарихта шежіре боп қалған екен.

Гүлзат

Қазағымның рухы сол заманда сынға түскен,

Жаулары сырттай оны сынап жүрген.

Толқымалы сол кезеңде бабамыз

«Қазақ» атын мәңгі сақтап қалған екен.

Соқтықпалы сол заманда сағы сынбай,

Тілі менен салт-дәстүрі жоғалмай,

Ата-бабам «қазақ» атын сақтан қалды,

Тәуелсіздік арманына жете алмай.

Тәуелсіздік тұғырына жету үшін,

Жәлтоқсанның жастары салды бар күшін,

Қанын төгіп, жанын қыйды аямай,

Жанын қиды елі менен жері үшін.

Байлығы мол байтақ жерім кең,

Дүниедегі елу елмен керегең тең,

Осы күнге жеткен ұрпақ еңселі

Құтты болсын тәуелсіздік мерекең!

Самал

Мен қазақпын, қиындықты көп көрген,

Бастан талай зобаланды өткерген.

Барша жұртқа қонақжайлық танытып,

Ілік іздеп көрмегенім жоқ жерден.

Сондықтан да көтерінкі көңілім,

Гүлге орнап құлпырады өңірім.

Елін сүйер ерлеріміз көп болып,

Тәуелсіздік ұзақ болсын өмірің.

Биік болсын шаңырағын күмбезді,

Дарытпасын Алла саған тіл-көзді.

Қазақстан — азат елім, айбынды,

Татулықтын тасын өрге жүргізді.

Береке мен бірлік болған ұраның,

Мен осындай азат елде тұрамын.

Бақыттымын деп санаймын өзімді,

Арналады азат елге жыр — әнім.

- Міне, балалар, тәуелсіздікке арналған осы

өлең жолдарынан еліміздің қандай мемлекет

екенін, бірлігі жарасқан, бейбіт ел екенін

түсінеміз. Олай болса тағы бір әнге кезек

берейік! Алмат. Қайрат Нұртастың

орындауындағы «Қазақстаным» әні.

«Орнында бар оңалар» демекші, ел орнында,

жер орнында, жерге жетер байлық жоқ. Жер

болса, ел болады, ел болса ер болады.

Ерлеріміздің арқасында «Қазақстан»

егеменді ел болып, дүниежүзіне танылды.

120-дан аса ұлт өкілдері тұратын осынау

қасиетті мекенде, асқақтаған өлкеде,

кеңшілігі керемет дархан дастархандай

далада, егіні теңіздей толқыған, төрт түлігі

өрбіген, өндірісі өркендеген мекенде өмір

сүруші әрбір адам өз Отанын жанындай

сүйіп, оның көк байрағын көкке көтеруді

мақтаныш тұтады.

Слайд:

Біздің мемлекетіміздің бас қаласы – Астана.

Бүгінде Астананың аты әлемге әйгілі. Бұл

өңір – талай тарихи оқиғаларды бастан

өткізген қасиетті өлке. Астана – болашағы

үлкен қала. Ол – әлемдегі көрікті қалалардың

бірі. Астана іскерлік және мәдени орталыққа

айналды. Ендеше сол әсем қалаға арналған

111

Ақмерей мен Айымның орындауында

«Елімнің жүрегі Астана» әнін қабыл

алыңыздар!

Оқушылар жақында ғана Біздің Елбасымыз

30 қараша күні халыққа жолдауын

жариялады. Онда Елбасы:

Санаулы күндерден кейін біз азаттық туын

желбіретіп, Тәуелсіз мемлекет

атанғанымыздың 26 жылдығына аяқ

басамыз. Бұл – тәуелсіздікті нығайту

жолындағы өлшеусіз еңбегіміздің ширек

ғасырлық белесін қорытындылайтын

мерейлі сәт. Тәуелсіздікті баянды ету оған

қол жеткізуден де қиын. Мемлекеттігіміздің

тұғырын мызғымастай нығайта түсу үшін

бізге әлі талай өткелі күрделі, өкпегі көп

бұралаң жолдардан өтуге тура келеді.

Сәт сайын құбылған аласапыран заманға сай

амал болуы керек. Ең жақсы жоспар – уақыт

талабына бейімделе алатын жоспар. Біз де

заманның беталысына қарай межелерімізді

белгілеп, жоспарларымызды жөндеп

отырамыз. Біздің мақсатымыз – елі бақытты,

жері гүлденген қасиетті Отанымыз

Қазақстанды «Мәңгілік Ел» ету! Әлемдегі ең

дамыған 30 мемлекеттің қатарына қосылып,

бай да қуатты елдермен иық түйістіру. Біз

бұл мақсатымызға міндетті түрде жетеміз -

деді. Елбасының бұл жолдауында жастарға

үлкен үміт артатынын айтты. Онда Мәңгілік

қазақ елінің болшақ жастары білімді,

сауатты, өзінің туған жерін сүйетін, ел

болашағының дамуына үлесін қосатын

азаматтар болу керек екенін айтады.

Барымызды бағалап, өнерімізді дәріптеу

сіздердің парыздарың. Олай болса сіздерді

Тәуелсіздік күнімен құттықтап, бірлігіміз

жарасқан, тәуелсіз еліміз қашанда тыныш,

бейбіт аспан астында татулығымыз,

бауырмалдығымыз мықты болсын дегім

келеді. Кезекті «Рахмет, саған Отаным»

әніне кезек берейік!

- Рахмет, балалар!

Қорытынды

Міне бүгінгі тәрбие сағатында еліміздің ба-

сынан өткен қиыншылықтар мен тәуелсіздік

алғаннан кейінгі еліміздің өсіп-өркендеуі

туралы жан–жақты мағлұмат алдық. Әрине

мұның барлығын сіздер ғаламтордан да,

мектептегі сабақтардан да, теледидардан да

көріп жүрсіздер, дегенмен де бүгін сіздер өз

шығармашылықтарыңызбен Елге деген

сүйіспеншіліктеріңізді көрсеттіңіздер.

Қазақ елім!

Туды жастық дәуірің.

Алғандайсың жұлдызыңның жарығын.

Тәуелсіздік құтты болсын, қымбаттым,

Туған күнің құтты болсын, алыбым! - дей

отырып, барлығымыз «Қазақстан Алға!»

әнін бірге орындайық!

Осымен сабағымыз аяқталды, сау саламатта

болыңыздар!

ЖАЙЫҚТЫҢ ЖАМПОЗ АҚЫНДАРЫ

(ҚАЗІРГІ БАЛАЛАР ӘДЕБИЕТІНІҢ ӨКІЛДЕРІ)

Жакупова Камшат Жаксылыковна,

Темір ауданы, Шұбарши орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Сабақтың мақсаты: Білімділік: Ақындардың

өмірі мен шығармашылығына шолу жасау,

оқу бағдарламасында берілген өлеңдерін

оқытып, мән-мазмұнын ашу, талдату.

Тәрбиелік: Шығармаларының мазмұны мен

көркемдігі арқылы эстетикалық,

адамгершілік тәрбие беру;

Дамытушылық: Шығармаларды талдау

арқылы әдеби білік, білімдерін дамыту.

Сабақ түрі: Іскерлік дағдыны қалыптастыру

Оқыту әдісі: Түсіндіру, талдау, жинақтау.

Пайдаланған материалдар: Ақын-

жазушылардың шығармалар жинағы

Көрнекіліктер: Әдебиет туралы цитаталар,

ақындар портреттері, слайдтар,

Пән аралық байланыс: Әдебиет

Сабақ барысы мен мазмұны

І. Ұйымдастыру: амандасу, оқушыларды

түгендеу, аудиторияның сабаққа дайындығы

Сабақ жоспары:

112

• 1. Бес жолды өлең тәсілі арқылы курс

бойынша өтілгендерді қайталау.

• 2. Тапқырлық таныт (тақырыпты тану)

• 3. Жаңа тақырыпты түсіну

• 4. Орамал тастау ойыны

• 5. Деңгейлік тапсырмалар

• 6. Сергіту сәті

• 7. Графикалық тест

• 8.Рефлексия

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру: Бес жолды өлең

арқылы жалпы балалар әдебиеті туралы не

оқығандарын жаздыру.

1. Тақырып атауы

2. 1-інші сөздің мағынасын ашатындай

синонимдес сөз

3. Қимыл-әрекетті білдіретін сөз

4. Сөздің сапасы

5. Бір сөзбен қорытындылау

ІІІ. Жаңа тақырыпты түсіндіру: І. Сабақ

мақсатымен, барысымен таныстыру. Жампоз

- нар бура мен айыр еркешті інгеннен туған

будан түйе

Үйден ақындар өмірі мен шығармашылығы

туралы слайд дайындап, оқып келуге

берілген. Сол бойынша топ басшыларына сөз

беру. (слайдтары дайын)

• 1. Адамшылықтың асқарында

тербелген ақын (Қ.Мырзалиев өмірі мен

шығармашылығы туралы)

• 2. Қазақтың шоқтығын биіктеткен ақын

(Ж.Молдағалиев өмірі мен шығармашылығы

туралы)

• 3. Шынайылық пен поэзия падишасы

(Ф.Оңғарсынованың өмірі мен

шығармашылығы туралы)

ІV. Жаңа сабақ бойынша жұмыс түрлері: 1.

Ақындардың өмірі мен шығармашылығына

шолу жасап болсақ, енді «Орамал тастамақ»

ойыны арқылы әр топ өздеріне берілген

өлеңдерді қаншалықты дәрежеде жаттап,

талдап келгенін білейік. Әуелі «Орамал

тастау» ойыны туралы қысқаша тоқталып

кету. Жоғарыда өмірі мен шығармашылығын

түсіндірген ақын-жазушылардың өлеңдерін

оқытып, мазмұнын, идеясын талдату.

2. Деңгейлік тапсырмалар:

І деңгей:

1. Қ.Мырзалиевке 1966 жылы қай жинағы

үшін Қазақстан Ленин комсомолы сыйлығы

берілді? («Ой орманы»)

2. Еңбек жолын ең алғаш қандай журналдан

бастады? («Балдырғаннан»)

5. «Найзағайдай жарқылдап ғұмыры өтті»,

дегенді қалай түсінесіз?

3. Жұбан Молдағалиевтің "Жыр туралы"

поэмасында кім бейнеленген?

(1963) татар акыны Кеңес Одағының Батыры

Мұса Жәлилдің ерлігі бейнеленген.

4. 1949 жылы жарық көрген тұңғыш

жинағының аты. («Жеңіс жырлары»)

5. 1991 жылы Қазақстанның халық

жазушысы атағын алған ақын.

6. «Жан бітіп жан-жағымнан жайраңдады,

Қазақтың қошқар мүйіз өрнектері» - деген

жолдар Ф.Оңғарсынованың қай

шығармасынан алынған? («Оюлар»)

ІІ деңгей:

1. Берілген өлеңдерін 3 топ сатылай кешенді

талдайды.

О, туған жер, кең пейіл құшағың кең,

Саған көңіл бұлқынар күш-ағынмен.

Сағынышымды қанат қып саған қарай

Балапандай талпынып ұшамын мен.

(Ф.Оңғарсынова)

Қарайып жарқабақтар күн ыстаған,

Қырдан қар төмен қарай жылыстаған.

Тосады жалпақ дала күнге жонын,

Денесін жазайық деп құрыстаған

(Қ.Мырзалиев)

Тұрпайы, түссіз темірге

Тигенде құрыш қолымыз,

Тетік боп шығар өмірге,

Ұршықтай ойнар оныңыз!

(Ж.Молдағалиев)

ІІІ деңгей:

1. «Жайықтың жарқырайды жұлдыздары»

тақырыбында шағын шығарма жаз (өлеңмен

я қара сөзбен)

СЕРГІТУ СӘТІ

Не әйнекті сындырмай көктеп өтеді? (күн

көзі)

Баспана іздеп басын қатырмайтын бөбек

(кенгурудің баласы)

Екеуі қатар тұрады, бірақ бірін-бірі

көрмейді? (екі көз)

113

V. Жаңа тақырыпты бекіту: Графикалық тест

ұсыну.

1.Оқиғасының қызықтылығымен, тартымды-

лығымен, композициясының ширақтығымен

ерекшеленетін әдебиет түрі. (Балалар

әдебиеті)

2. 8. М.Дулатовтың балаларға арналған

шығармасының аты. (Балаларға тарту)

3. Шапшаң сөйлеуге, сөйлеу аппараттарын

шынықтыруға, дыбыстарды анық айтуға

төселдіретін ауыз әдебиетінің түрі.

(Жаңылтпаш)

4. Балалар әдебиетінің атасы-

(А.Байтұрсынов)

5. Адам нанғысыз оқиғаларға сендіретін,

тапқырлыққа, қиял ұшқырлығына баулитын

шығарма. (Өтірік өлең)

6. Алғашқы рулық қауымның қасиетті деп

саналған құпия әңгімесі мен шежіресі.

(Мифтік әңгімелер)

7. Бөл-бөл, бөбек, бөл,бөбек, Білмесең білім

бекерсің

Бөгелмей білім біл,бөбек. Бет алдыңа

кетерсің. Бұл шумақтағы дыбыс үндесу

тәсілін табыңыз. (аллитерация)

8. “Қазақ балалар әдебиеті” оқулығының

авторы кім? (Ш.Ахметов)

9. А.С.Пушкиннің «Балықшы және балық

хақында» ертегісі қазақ жерінде қашан

басылды? (1889 ж)

10. «Толағай» әдеби ертегісінің авторы.

(Ә.Тәжібаев)

2. Венн диаграммасы арқылы үш

ақынды салыстыру

Қорытынды: Рефлексия әдісі арқылы

жасалады.

• 1. Балалар әдебиеті сабағында мен

мынаны білдім....

• 2.Менің ойымша балалар әдебиеті.....

• 3. Маған курстан ұнағаны.......

• 4. Ақын-жазушылар шығармалары

бізді.....

• 5. Сабақтардан ұнағаны......

• 6. Маған әсер еткен ақын......

• 7. Мен де балаларға арнап мынаны жазар

едім....

VІ. Бағалау: Бағалау парағы арқылы

бағаланады.

VІІ. Үйге тапсырма:

ТАЙПАЛЫҚ ОДАҚТАР МЕН ЕЖЕЛГІ МЕМЛЕКЕТТЕР

(САҚ, ҮЙСІН, ҚАҢЛЫ, ҒҰН)

Жалғасова Қымбат Серікбайқызы,

М.Арын атындағы Қарғалы қазақ орта мектебінің тарих пәнінің мұғалімі

Мақсаты: Өткен тақырыптардан алған

білімдерін толықтыру мақсатында тайпалық

одақтар мен ежелгі мемлекеттер туралы

толық мағлұмат беру.

Міндеттері:

А) Білімділік: әсерлі сұрақтар мен

көрнекіліктер арқылы оқушылардың

білімдерін арттыру.

Ә) Дамытушылық: оқушылардың өз

ойларын жеткізе білуге, ізденуге, қосымша

материалдармен жұмыс жасауларына жағдай

жасау.

Б) Тәрбиелік: елінің тарихын құрметтеуге,

Отансүйгіштікке, ұлтжандылыққа

тәрбиелеу.

Сабақтың типі: жаңа тақырыпты меңгерту.

Сабақтың түрі: аралас сабақ.

Әдісі: салыстыру, сұрақ-жауап, пікірталас

т.б.

Барысы:

І. Ұйымдастыру: оқушыларды түгендеп,

тарих сабағына даярлау.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру:

а) ауызша;

ә) ББҮ кестесін толтыр:

Білемін Білгім келеді Үйрендім

Жаңа тақырыпты баяндау:

Жоспары:

1. Тайпалық одақтар: сақ, үйсін, қаңлы, ғұн

тайпалары туралы жазба деректер. Аталуы.

Олардың мекендеген аудандары.

114

2. Тайпалық бірлестіктердің көршілермен

қарым-қатынасы және саяси тарихы

3. Тайпалық бірлестіктердің қоғамдық

құрылымы

4. Тайпалық одақтардың шаруашылығы мен

мәдениеті

Мәтінмен жұмыс

3. Тайпалық бірлестіктердің қоғамдық

құрылымы

4. Тайпалық одақтардың шаруашылығы мен

мәдениеті

«Кім жылдам?» ойыны (Берілген сұрақтарға мейлінше дұрыс, әрі тез

жауап беру қажет)

Сақтар туралы жазба деректерді атаңыз

Үйсіндер қай елдің дерек көзінде кездеседі?

Қытай деректеріндегі «хуннулар» деген

кімдер?

Қай тайпа бірлестігінің әйелдері ерлермен

соғысу құқығына ие болды?

Сырдарияның сол жағындағы өңірлерді

түгелге жуық басып алып, Шеткі

Александрия қаласын салдырған кім?

Сақтардың негізгі шаруашылығы қандай?

«Мұртты обалар» қай мәдениетке тән?

Қытай қысымымен ғұндар қай жылы екіге

бөлінеді?

б.з.б. ІІІ – ІІ ғғ. өмір сүрген қай тайпа

бірлестігі?

Үйсіндерге және Қытай аумағының біраз

бөлігіне билік жүргізген ғұн билеушісі кім?

Дискуссиялық өрнек (жауап бере отырып,

ойын дәлелдеу қажет) ИЯ/ЖОҚ

Сақ құдайы жануарлар түріне айнала білген

Тұмардан басқа сақ патшайымы Тамара

болған

Қола дәуірінде үйсін мәдениеті кең тарады

Ұлы Қытай қорғаны үйсіндерден қорғану

мақсатында салынды

Тайпалық одақтар қазақ этногенезінің негізін

қалады

Семантикалық карта (Сәйкестендіріңіз)

24 рудан

құралған

тайпалық

бірлестік

Қытай

елімен

туыстық

қарым-

қатынас

орнатты

Билеуші

титулы-

хан

Б.з.б.

VІІ-ІV

ғғ.

өмір

сүрген

тайпа

Билеуші

титулы -

патша

Жетісуда

мекендеге

н тайпа

Бань Гу Қызыл-

аңғар

қаласы

Сақ

Үйсін

Қаңлы

Ғұн

Жалғасын тап (тірек ұғым)

(берілген сөздерге анықтама беріп,

тақырыпқа байланысты сөйлету қажет,

берілген сөздің тақырыппен

байланыстылығын дәлелдей білу қажет)

«Аң стилі»

«Ұлы Қытай қорғаны»

«Қарғалы диадемасы»

Сақ, үйсін, қаңлы, ғұн тайпалары қазақ

этносының қалыптасуына әсер етті.

“Қазақ” атауының шығу тегін Каспий сақ-

тарымен (“касаг”, “казаг”) байланыстырады.

Үй тапсырмасы: Мәнжазба «Сақ мәдениеті

- әлемдік мәдениеттің ажырамас бөлігі».

Глоссарий, хронологиялық кестені

толықтыру.

Білімдерін бағалау: оқушылардың

білімдерін талапқа сай бағалау.

Бекіту:

ББҮ кестесін толтыр:

Білемін Білгім келеді Үйрендім

115

ІСКЕРЛІК ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ, ТИІМДІЛІК ШАРТТАРЫ

Жарбакиева Гүлжан Саинбековна.,

Ойыл ауданы, Қараой мектеп-балабақшасының қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Мақсаты Оқушылардың іскерлік қарым-қатынас барысында сөйлеу

мәдениеті туралы білімдерін кеңейту.

Іскерлік ортада сөйлеу мәдениетін, дауыс және сөйлеу

екпінін, тіл тазалығын сақтауды, сөздерді дұрыс айтуды

үйрету;

іскерлік ортада мәдениетті, әдепті, ізетті, білімді, жан - жақты

болуға, ана тілін сүюге, ынтымақ пен бірлікке тәрбиелеу;

сұхбатты жүргізу барысында өз ойын еркін жеткізе білуге

баулу, тіл байлығын дамыту, білім, білік, дағдыларын

қалыптастыру

Оқыту нәтижесі Іскерлік қарым-қатынастың тиімді шарттарын түсінеді,

теориялық білімді практикада қолдана біледі

Түйінді идеясы Жақсы сөйлесе, аузынан гүл төгіледі,

Жаман сөйлесе, аузынан жын төгіледі (халық мақалы)

Әдіс-тәсілдер іздену, талдау, жинақтау, топтастыру, сыни тұрғыдан

ойлауды дамыту, пікірталас, сұхбат, рөлдік ойын,

бағытталған оқу әдісі

Ойлау-

дың жік-

телуі

Уақыты Ресурстар Сабақтың мазмұны:

Мұғалімнің іс-әрекеті Оқушының іс-әрекеті

Білу

3мин слайд Психологиялық тренинг

"Амандасу"

Топқа бөлу.

-Адамдардың бір-бірімен сөйлесуі,

тіл табысуы неден басталады?

-Сәлемнен.

-Демек, халқымыз сондықтан да

"Сәлем – сөздің анасы" деген екен

аталы сөз қалдырған.

"Сәлем – сөздің анасы" деген

сөздерді ретімен айту арқылы

топқа бөлінеді

Әр елдің салтына

сәйкес амандасады.

"Сәлем – сөздің ана-сы"

деген сөздерді ретімен

айту арқылы топқа

бөлінеді

Түсіну

4 мин

6 мин Слайд

элек-

тронды

оқулық

Іскерлік қарым-қатынас

ерекшеліктері, тиімділік шарттары.

1-тапсырма.

1. Қарым-қатынас жасау дегеніміз -

адамдардың бі-бірімен

2. Біз ішкі жан дүниені, көңіл-күй,

ынта, ықыласымызды тілмен

білдіруден басқа... білдіре аламыз

3. Сөйлеу әрекеті-адамның ...

қасиеттерін қажет ететін күрделі

психикалық процес, яғни сөйлесе

білу іскерлігі

Тыңдайды, қажет

ақпаратты түртіп алады.

Электронды оқулық

бойынша берілген сұ-

рақтарға жауап береді,

олардың жауаптары не-

гізінде Астана қаласы-

ның суреті шығады.

Оқушылар өз жауапта-

рын 1, 2, 3 деп нөмір-

ленген парақ арқылы

білдіреді.

116

4. Сондықтан да мұндай ресми

жағдайларда ... екі жақты тиімді

мәмлеге келу жолдарын игеру

керек.

5. Сонымен әңгіме барысының

тиімді болуы...оған жақсы

даярлықты талап етеді.

6. Сол мідеттердің бірі "Іскерлік

қазақ тілі сауатты қолдана білу.

7. Іскерлік тілдесімге ... арнаулы

сөздер тән.

8. Ғылыми және іс қағаздары

стилінің әдеби тілдің басқа

стильдерінен айырмашылығы-...

(2. сөйлесу әрекеті-нің

процесі)

(1. Ым-ишарат, бет

қимылы, дене қозға-

лыстары арқылы да)

(1. Ақыл, ерік-жігер,

көңіл-күй тұрақтылығы

секілді)

(3. Дөрекілік көрсетпей,

мәселені екі жақтың да

көңілінен шығаратын-

дай етіп)

(2. Ұйымдастыру жағы-

нан да, оның

мазмұндық жағынан да)

(3. Тармағын дамыту,

оны жаңа талаптар

деңгейіне лайықтау)

(2. Тек іскерлік қағаз-

дарда кездестіретін)

(субъективті

көзқарасты білдіретін

сөздердің болмауы)

Қолдану

4 мин оқулық 56-жаттығу Берілген мақал-мәтел-

дердің мағынасын мә-

нін өз сөздерімен түсін-

діреді. Әдептілікке бай-

ланысты тағы қандай

мақал-мәтелдерді

білетіндерін айтады.

Талдау

3 мин

6мин

4 мин

Рөлдік ойын

(дайындалады)

Берілген тақырып бойынша рөлдік

ойын көрсетеді.

І топ «Жаңа таныс»

ойыны.

Сіз абитурентсіз. Сіздің

қолыңызда емтиханға

қажетті кітап болмай

тұр. Сіз оны бейтаныс

замандасыңыздың

қолынан көрдіңіз. Енді

осы сәтті пайдаланып

сол кісімен танысыңыз.

Кітабын сұрай отырып,

әңгіме арасында тілдік

әдеп формулаларын

пайдалануыңызға

болады.

ІІ топ.

117

"Сіз тыңдай білесіз бе?" жаттығуы

Сіз көшеде келе жатыр-

сыз. Ұялы телефоны-

ңыздың қуаты бітіп қал-

ды. Сіз бейтаныс адам-

нан қалай көмек сұрар

едіңіз?

ІІІ топ

Мектепте ұстауға рұқ-

сат етілмеген затты

мұғалім тартып алды.

(мысалы, ұялы телефон)

Сендер қандай әрекет

қолданатындарыңды

көрсетіп көріңдер.

12 сұраққа көп

ойланбастан "жоқ", "иә"

деп жауап береді. "Жоқ"

деген жауаптарды санау

нәтижесінде сұрақ

нәтижесін өңдейді

Жинақ

тау

6 мин Бағытталған оқу әдісі

Есер патша туралы ел аузындағы

әңгіме бөліп оқылады.

Уәзірдің: Уа, ұлы мәртебелім, мә-

селе сөздің айтылуында емес, тү-

сіндірілуінде ғой, - деген сөзінің

бүгінгі тақырыпқа қандай қатысы

бар?

Оқушылар мәтінді

өздері ойлау нәтижесі

арқылы сюжетін

құрастырады.

Бағалау

Кері

байла-

ныс

5 мин

4 мин

Өзіңді бағалау-өзіңе деген сенімді

қалыптастыру

"Не білдім?

Өзін-өзі бағалау парағын

қорытындылайды.

Сабақ бойынша не

түсінгендерін жазады

ҒҰНДАР

Жұбаныш Альбина Болатқызы,

М.Арын атындағы Қарғалы қазақ орта мектебінің тарих пәнінің мұғалімі

Мақсаты: Ежелгі қытай деректеріндегі

ғұндар туралы деректер, Мөде шаньюй ғұн

мемлекетінің негізін салушы, ғұндардың

қоғамдық құрылысы туралы баяндау.

Білімділік: Ғұн тарихына тоқтала отырып,

мемлекеттік құрылымы мен олардың жаулап

алу соғыстары кезіндегі Мөде мен Аттиланың

ерлігі, қаһармандығы, ақылдылығы мен

алғырлығы туралы толық түсінік беру.

Дамытушылық: Сабақта оқушылармен

шығармашылық жұмыстар жүргізе отырып,

қорытынды жасай білуге үйрету және

ойларын дамыту. Тәрбиелік: Ғұндардың

және олардың патшасы Аттиланың ерлігін

әңгімелей отырып, оқушыларды елінің

патриоты болуға тәрбиелеу. Сабақтың түрі:

аралас сабақ

Әдісі: баяндау, сұрақ-жауап, топпен жұмыс,

өз бетінше жұмыс, тестпен жұмыс

118

Көрнекілік: слайд, электронды оқулық,

карта


1.Ұйымдастыру бөлімі

2.Үй тапсырмасын сұрау (15 сұрақ тест слайд

арқылы көрсетіледі,оқушылар үш топқа

бөлінеді) Тест сұрақтары:

1-ші топқа 1. Батыс Қазақстан аумағын б.з.б VIII ғ мен

б.з. дың V ғасырында мекендеген тайпа А)

ғұндар Ә) қаңлылар Б) сарматтар В) үйсіндер

2. Сарматтар құрамына енген тайпалар: А)

сирак, алан, роксолан, аорс Ә) алан, ғұн, үйсін

Б) роксолан, үйсін, сақ В) қаңлы, ғұн 3.

Сарматтар өмірінде әлеуметтік теңсіздік

болғандығының дәлелі: А) жазба деректер Ә)

археологиялық ескерткіштер Б) тастағы

таңбалар В) халық аңыздары 4. Тарихи

деректерде алғашқы кезде қай ғасырдан

бастап сарматтар ды савроматтар деп атаған?

А) VIII ғ. Ә) Vi ғ. Б) V ғ. В) X ғ.

5.Ғалымдардың болжауы бойынша б.з.б. III-II

ғасырларда савромат-сарматтардың саны

қаншаға жетті? А) 15 мыңға Ә) 20 мыңға Б) 35

мыңға В) 12 мыңға

2-ші топқа 1. Дайлардың құрамына кірген ру-тайпалар

А) сирак, алан, роксолан, аорс Ә) роксолан,

үйсін, сақ Б) қаңлы, ғұн В) апарндар,

ксанфийлер, писсурлар 2. Сарматтардың

саны б.з.б II-I ғ. қанша болды? А) 10мың Ә)

20мың Б) 5-7мың В) 15мың 3. Сарматтар

мәдениеті өз даму деңгейі тұрғысынан неше

кезеңге бөлінеді? А) 2 Ә) 3 Б) 4 В) 5 4. Соңғы

сармат кезеңінің жарқын ескерткіші

А) Қостөбе Ә) Алтынасар Б) Аралтөбе В)

Бесшатыр қорымы 5. Сарматтардың теріден

жасаған ыдыстары А) қазан, көнек, шара

Ә)саба, көнек, мес Б) тостаған, саба, табақ

В)саба, қазан, табақ

3-ші топқа 1.Сарматтардың өмірінде үлкен рөлді

атқарған кәсіп түрі:

А) аңшылық

Ә) мал шаруашылығы

Б) егіншілік

2. Алғашқы рулық қатынастардың ыдырау

заманы қалай аталады?

А) әскери демократия кезеңі

Ә) ру-тайпалық кезең

Б) рулық қоғам

В) рулық қатынас

3. «Сармат» деген жұрттың аты көне дәуір

авторларының еңбектерінде қай ғасырдан

бастап кездеседі?

А) б.з.б. 2 ғ.

Ә) б.з.б. 4 ғ.

Б) б.з.б. 3 ғ.

В) б.з.б. 6 ғ.

4. б.з.б. 2-ші ғасырға қарай Қара теңіз

скифтерінің аумағында кімдердің билігі

орнады?

А) ғұндар

Ә) үйсін

Б) сақтар

В) сармат

5. Сарматтар қай тілде сөйледі?

А) скиф тілінде

Ә) грек тілінде

Б) түркі тілінде

В) қазақ тілінде

II. Археологиялық ескерткіштерге

тоқталу 1. Бесоба қорымы 2. Сынтас қорымы

3. Аралтөбе ескерткіші (қай жерде

орналасқан, кім жерленген, ерекшелігі)

Тақырыпты ашу. Ғұндар Сөзі шығуы үшін

сұрақтар қойылып, жауаптың бастапқы

әріптері алынады.

Сұрақтар:

1. Жүз жыл дейміз немесе басқаша қалай

атаймыз: (Ғасыр) Ғ

2. Тартылған бидай өнімі (Ұн) Ұ

3. Қазақта жылдың басы қай ай (Наурыз) Н

4. Ислам,христиан,будда бұлардың барлығы

неге жатады (Дін) Д

5. Сақтардың қосымша кәсібі не болды

(аңшылық) А

6. Мұсылмандардың қасиетті айы (Рамазан)

Р Жаңа сабақ жоспары:

1. Ежелгі ғұндар тарихы қытай деректерінде

2. Мөде шаньюй - Ғұн мемлекетінің негізін

салушы

3. Ғұндардың мемлекеттік құрылысы ББҮ

(Білдім, білгім келеді, үйрендім) (жазғандарын оқушылар оқып шығады)

119

(Электронды оқулық арқылы ғұндардың

орналасқан аумағы, жаулап алған жерлері

көрсетіледі)

Оқулықпен жұмыс үш топқа үш тапсырма

(постер қорғайды) І топқа

1. Ежелгі ғұндар тарихы қытай деректерінде

ІІ топқа

2. Мөде шаньюй-Ғұн мемлекетінің негізін

салушы ІII топқа

3. Ғұндардың мемлекеттік құрылысы

Қосымша ақпарат Ғұндар аты тарихқа кеңінен белгілі болды.

Ежелгі ғұндар жайлы алғашқы жазғандар

қытай тарихшылары болды. Олардың

алғашқысы Қытай тарихының атасы

саналатын Сыма Цянь (б.з.б. 135-65 жж)

жазбаларында ғұндар, оғыз, үйсін, қырғыз

және басқада Орта Азия халықтары туралы

қысқа, үзінді түрдегі мәліметтер келтірілген.

Ғұндар туралы деректерді көрнекті Қытай

мамандары Н.Я.Бигурин мен Н.Кюнердің

еңбектерінен білеміз. Ал олардың тарихын

жазуға еңбек еткен ғалымдар А.Н.Бернштам,

Л.Н.Гумилев. қазақ ғалымдарының ішінде

Х.Маданов, И.Мусин, С.Жолдасбаев,

К.Байпақов, Ж.Артықбаев сынды ғалымдар

қалам сермепи жүр.

-Ғұн атауы б.з.б. 3 ғ. Қытай деректерінде

кездеседі (хунну, сюнну)

-Қазақстан жеріне б.з.б. 1 ғасырдың соңы мен

1 ғасырда келген.

-Халқы 1,5млн адам (шыққан тегі әртүрлі

тайпалармен этникалық саяси топтар кірген)

-Ғұндардың мемлекеті әскери жүйе бойынша

құрылған, олар – «сол қанат», «орталық

қанат», «оң қанат» болып үшке бөлінген

-әскерлері негізінен атты жауынгерлерден

құралған. Ал қарулары садақ, қылыш, найза,

қалқан болған

-Жебелері ысқырып, зуылдап дыбыс шыға-

рып, ұшатын болғандықтан үрей тудырған.

Ал садақтары құрастырмалы болды, сондық-

тан да алысқа ұшатын болған, ал қылыштары

қайқы келген. Ал ер адамдарға осындай

қаруды алып жүру міндетті болған.

- Ғұндар мен Қытайлардың арасындағы соғыс

қимылдары 300 жылдан астам уақытқа созыл-

ды. Нәтижесінде Қытайлар Ғұндардан қорға-

ну үшін Ұлы Қытай қорғанын орнатты.

Қорған 4000 шақырымға созылды, биіктігі 10

метр, әр 60-100метр сайын күзет мұнарасы

орнатылған.

Мөде-Ғұн мемлекетінің негізін қалаушы

- б.з.б 3ғ Мөде шаньюй ғұн мемлекетін

нығайтып бір мемлекетке біріктіріп, саяси

күшке айналдырды. Белгілі шығыстанушы

ғалым Л.Гумилевтің пайымдауынша бұл б.з.б

209жыл

- Мөде (б.з.б 228-174) көрші жатқан елдерді

бағындырды. Олар Батыста-юечжей

тайпалары, солтүстікте-Саян Алтай

тайпалары

Б.з.б 55ж ғұндар екіге бөлінді

- Оңтүстік бөлігі Қытайларға бағынды

- Солтүстік бөлігі Монғолияның солтүстік

батысындағы Қырғызнұр көлі маңында

орналасты.

Тест

1. Ғұн билеушісінің лауазымы

А) гуньмо Ә) хан Б) уәзір В) шаньюй

2. Ғұн мемлекетінің негізін қалаған тұлға

А) Лаушан Ә) Чжи-Чжи Б) Мөде В) Аттила

3. Ғұн мемлекетінің екіге бөлінген мерзімі

А) б.з. 1 ғ. Ә) б.з.б. 1 ғасырдың орта шені

Б) б.з.б. 1 ғ. соңы В) б.з.б. 1 ғ. басы

4. Ғұндар неше руға бөлінген

А) 24 Ә) 20 Б) 25 В) 6

5.Ғұндар кезеңі қай аралықты қамтиды

А) б.з.б. 4 ғ. мен б.з.б. 5 ғ. Ә) б.з.б. 3 ғ. мен б.з.

дың 4 ғ. Б) б.з.б. 6 ғ. мен б.з.б. 5 ғ. В) б.з.б. 2ғ.

мен б.з.б. 3 ғ.

6. Қытай деректерінде «ғұн» атауы қашан

пайда болды

А) б.з.б. 2 ғ. Ә) б.з.б. 4 ғ. Б) б.з.б. 3 ғ. В) б.з.б.

5 ғ.

7. Қай жылы Мөде Саян, Алтай және

Жоғарғы Енисей тайпаларын бағындырып, өз

мемлекетінің солтүстік шекарасын түбегейлі

орнықтырды

А) б.з.б. 203-202 ж. Ә) б.з.б. 200-201 ж. Б)

б.з.б. 188 В) б.з.б. 200 ж.

8. Ғұндар Қытайдың Хань әулетінің негізін

қалаушы Лю-Банды қай жылы жеңді А) б.з.б.

155 ж. Ә) б.з.б. 188 ж. Б) б.з.б. 100 ж. В)б.з.б.

201 ж.

Бекіту сұрақтары: 1. Қытай деректерінде ғұндар қандай атпен

белгілі болды? (сюнну)

120

2. Ғұндардың жоғарғы билеушісі кім болды?

(тәңірқұрт)

3. Б.з.б. 188 ж. болған қытайлықтар мен

ғұндар арасындағы шайқас кімдердің

жеңісімен аяқталды? (Мөде)

4. Ғұн империясы қашан екіге бөлініп,

ыдырады? (б.з.б. 55 ж.)

5. Ғұндар мемлекетінің әскери жүйесі

құрылымы неще қанатқа бөлінді (ушке)

ББҮ аяқтайды. (Үйрендім)

Өзін өзі бағалау.


Пәні: Ежелгі Қазақстан тарихы

Аты-жөні ______________________________

Бағалау ережесі. Мен өзімді қалай

бағалаймын?

Ұпай Баға Нені білемін Ұпайы

1-4 3 Ежелгі ғұндар туралы деректерді

білемін 1

5-7 4 Ғұндардың мемлекеттік құрылысын

білемін 1

8-1 5 Ғұндардың билеушілерін түсіндім 2

Мен ғұндардың қай аралықты қамтитынын

ажырата аламын 3

Ғұндардың екіге бөлініп кеткендігін білдім 1

Ғұндардың бағындырған тайпаларын

білемін2

Қорытынды ұпай _________

Қорытынды бағам ________

Қорытынды.

Үй тапсырмасы: § 42 Ғұндар

СЫН ЕСІМНІҢ ШЫРАЙЛАРЫ. ЖАЙ ШЫРАЙ

Жұмағалиева Ақтоты Жұмағалиқызы,

Амангелді орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Мақсаты Жеті модуль идеяларын ықпалдастыра отырып, сын есімнің

шырайлары туралы түсінік беру, оқушылардың сыни тұрғыдан

ойлауын дамыту;

- өз бетінше ізденуге, ойлау қабілетін арттыруға ықпал ету, өз

ойын еркін жеткізуге баулу, жылдам жауап беруге дағдыландыру

Оқыту нәтижесі - тақырып бойынша өз болжамын шығармашылық тұрғыдан

жеткізе алады;

- ұсынылған проблема бойынша өз көзқарасына рефлексия жасай

алады;

- өз ойын негіздей, дәлелдей алады (немесе негіздеп үйренеді);

- топ арасында достық қарым-қатынас қалыптасады

Түйінді идеясы Сын есімнің басқа сөз таптарынан ерекшеленетін негізгі белгісі -

шырай категориясының болуы. Басқа сөз таптарында шырай

категориясы кездеспейді.

Әдіс-тәсілдер Психологиялық тренинг, "Шеңберге жиналу уақыты" әдісі,

"Әткеншек" әдісі, "Жуан және жіңішке сұрақтар" әдісі

Ойлау-

дың жік-

телуі

Уақыты Ресурс-

тар Сабақтың мазмұны:


Білу

3 мин

7 мин

Психологиялық тренинг

"Есіміңдегі сын есім"

Мақсаты: Ынтымақтастық

атмосферасын орнату, адамның

өзін бағалай білуге үйрету.

Оқушылар өз есімін

айтып,сол есімінің бірінші

әрпінен басталатын сын

есімді айтады.

121

"Шеңберге жиналу уақыты" әдісі бойынша үй тапсырмасын

пысықтау.

Оқушылар шеңберге жиналады

да,мұғалім қолына кішкене допты

алып оқушылардың үлгерім

деңгейіне орай допты лақтыру

арқылы сұрақтар қояды.

Топқа бөліну

Оқушылар сұрақтарға жауап

береді.

"Мозайка" әдісі арқылы 3

топқа бөлінеді.

Түсіну

10 мин

Мұғалім:

Оқушылар, мен қойған сұраққа

бір сөзбен жауап беруге

тырысыңдар.Сол кезде бүгінгі

сабағымыздың қай тақырыпта

өрбитінін байқайсыңдар.

«Бір сөзбен айтқанда» тапсырмасы.

1.Айтқанға сене салатын, еш

нәрсені байқамайтын адам.

2.Тез ашуланатын адам.

3.Көрінгенге тез соқтығатын

адам.

4.Керексіз көп сөйлейтін адам.

5.Бойы ұзын адам.

6.Әркімнің сыртынан жаман сөз

айтып жүретін адам.

7.Бір сыныпта, бір мектепте

оқыған балаларды бір сөзбен

айтқанда

(Мүмкін жауаптар: аңқау,

ашушаң, сотқар, мылжың,

бойшаң, өсекші, кластас )

Оқушыларға салыстырмалы

шырайдың жасалу жолы туралы

кестені ұсына отырып,

ерекшеленген сын есімдерге

кестеде көрсетілген

жұрнақтардың қайсысын

жалғауға болатынын және қандай

айырмашылақ бар екенін сұрау.

Оқушылар жауабы тыңдалған

соң,салыстырмалы шырай

тудыратын жұрнақтар туралы

кестемен жұмыс жүргізіледі.

Оқушылар сұраққа жауап

беру арқылы бүгінгі сабақтың

тақырыбын ашады.

Сын есімдерді өткен

сыныптағы теориялық

білімдерін қолдана

отырып,мағыналық

түрлеріне қарай ауызша

талдайды.

Ерекшеленген сын есімдерге

жұрнақ жалғайды,

мағынасындағы ерекшелікті

өз беттерімен табады, бір

заттың сынын екінші екінші

заттың сынына салыстыра

қарастырып,салыстырылаты

н белгілердің бір-бірінен я

кем, я артық екенін біледі.

Қолда-

ну

7 мин Материалды меңгеру жаттығуы

55-жаттығу І топ

Мақал-мәтелдердегі сын

есімдерді теріп алып, салыс-

тырмалы шырай жасайды.

122

ІІ топ Мақал-мәтелдердің

мағынасын ашады

ІІІ топ Сол мақал-мәтелдерді

қатыстырып мәтін құрайды

Талдау

10 мин ӘТКЕНШЕК (КАРУСЕЛЬ)

Қалыптастырылатын

дағдылар:

бірлескен жұмыс;

ойлау, шешім қабылдау.

Әрбір топқа белгілі бір

тақырыпқа қатысты жазылған

сұрағы бар оқу плакаты немесе

А3 форматтағы қағаз беріледі.

Әрбір плакатта әртүрлі сұрақтар

болуға тиіс.

І топ. Сын есімнің салыстырмалы

шырай жасайтын жұрнақтарын

мысал арқылы жазу

ІІ топ. Ойын «Жылдам жауап»

Тапсырма: Сын есімнің астына

қатарлап сын есім

жазыңдар.Тігінен оқығанда

бірінші сөз шығатын болсын.

Үлгі: асқақ тәтті жақсы аласа

семіз ә а л

қасқа т қ а

ақылды т с с

қоңыр і ы а

ІІІ топ

- Мына суреттерден сын есімнің

қандай шырайын жасауға

болады?

- Өзің ойлаған сын есім адам бо-

йындағы қандай қасиетті білдіре-

ді? Бұл жақсы қасиет пе? Әлде...

1. Оқушылар топтарында

жұмыс істейді, бұл ретте

оларға бастапқы сұраққа

негізделген өздерінің

жауаптарын, ойлары мен

идеяларын жазуға берілген

регламент сақталуы керек.

2. Бұдан кейін өздерінің

жауаптарын оңай тануы үшін

әрбір топқа түрлі-түсті қалам

беріледі.

3. Берілген уақыт аяқталған

соң оқушылар басқа сұрағы

бар келесі плакатқа көшеді.

4. Олар алдыңғы топтың

жауаптарын оқиды және

олармен келісетіндігін

немесе келіспейтіндігін

талқылайды. Егер олар

келіскен жағдайда,

құстұмсық қояды. Келіспесе,

түсініктеме жазып, өз

шешімдерін негіздей алады.

5. Осыдан кейін оқушылар

қойылған сұрақ бойынша өз

ойларын жазады. Егер

олардың идеялары бұрынғы

топтың жазбаша

жауаптарынан туындаса,

сызықшамен идеяларды

қосуға болады

Жинақ

тау

3 мин "Жылдам тест" ойыны

1.Мына сөйлемдегі өнімсіз

жұрнақты жаз.

Аққулары қалқыған көгілдір

көлдің беті кешкі күннің

қызғылт-сарғыш арайымен аса

нұрланып тұр.(-ғыш, -ілдір)

Тест ауызша айтылады,

оқушылар сұрақ ретін

нөмірлеп алып, тек жауабын

жазады

123

2.Дауысты және үнді р,й,у

дыбыстарынан соң қандай

жұрнақтар жалғанады?

(-лау,-леу,-дау,-деу)

3.Соңғы дыбысы қатаң сөздерден

кейін қандай жұрнақтар

жалғанады? (-тау,-теу)

4.Салыстырмалы шырай бір

заттың сынының екінші бір

заттың сынынан қандай екенін

білдіреді? (я кем, я артық екенін)

Бағалау

(Кері

байлан

ыс)

5 мин. Суретті рефлексия Оқушылар өздерінің сабақта

алған білімі жөнінде суретті

рефлексия жасайды.

Егер саған сабақ ұнаса,

барлық тапсырмаларды

сәтті орындасаң желкенін

жасыл түспен бояйды.

Егер қиындықтар болып,

оларды жеңе білсең желкенді

сары түспен бояйды.

Егер қатты қиналса,

мұғалімінің көмегі қажет

болса желкенді қызыл

түспен бояйды.

ЕТІСТІКТІ БЕКІТУ САБАҒЫ

Жұмырова Г.С.

Әйтеке би ауданы Сейсекенов ат. орта мектебінің қазақ тілі және әдебиеті пәні мұғалімі

Сабақтың мақсаты: а) Білімділік: етістік

бойынша білімдерін пысықтап, жинақтап,

қорытып, бекіту;

ә) Дамытушылық: оқушылардың

тапқырлық, жылдамдық, есте сақтау

қабілеттерін арттыру, сөйлеу тілін жетілдіру,

сауатты жазуға дағдыландыру;

б) Тәрбиелік: Абай шығармалары арқылы

адамгершілікке, имандылыққа, оқу-білімге

баулып,тыйым сөздер арқылы

мәдениеттілікке, әдептілікке тәрбиелеу.

Күтілетін нәтиже: Оқушылардың етістік

пен оның түрлерін, жасалу жолдарын,

сөйлемдегі қызметін меңгеруі

Сабақтың көрнекіліктері: Интербелсенді

тақта, презентация, электронды оқулық,

Абайдың портреті, өлеңдер жинағы,

плакаттар

Сабақтың әдісі: СТО технологиясының

элементтерін пайдалану, дамыта оқыту

Пәнаралық байланыс: Қазақ әдебиеті


Ұйымдастыру кезеңі: Сәлемдесу,

оқушыларды түгендеу

Үй тапсырмасын тексеру: Абайдың қара

сөздерінің ішінен салт, сабақты, болымды,

болымсыз, тұйық етістіктері бар, есімше,

көсемшенің жұрнақтары жалғанған

мысалдар теріп келу. Үлгі: Адам ата-анадан

туғанда есті болмайды: естіп, көріп, ұстап,

татып ескерсе, дүниедегі жақсы, жаманды

танидыдағы, сондайдан білгені, көргені көп

болған адам білімді болады (19-қара сөз)

124

(Туғанда-есімше тұлғасындағы салт

етістік;

Болмайды-көсемше тұлғасындағы

болымсыз етістік;

Естіп, көріп, ұстап, татып ескерсе-

көсемше тұлғасындағы сабақты етістік;

Танидыдағы – сабақты етістік;

Білгені, көргені - есімшелі етістік;

Болған - есімше тұлғалы етістік;

Болады - көсемше тұлғасындағы салт

етістік)

Жаңа сабақ: Етістік бойынша өткен

білімдерін қайталап, жинақтап, қорытып,

бекіту сабағы

«Қызығушылықты ояту» кезеңі

«Миға шабуыл» әдісі бойынша өткен

тақырыптар бойынша сұрақтар қоямын

“Миға шабуыл”

• Етістік дегеніміз қандай сөз табы?

• Етістік құрамына, тұлғасына, мағынасына қарай қандай түрлері бар?Мысал келтір.

• Болымды,болымсыз етістіктер деген не?

• Есімше дегеніміз не?Қалай жасалады?Мысал келтір.

• Көсемше дегеніміз не?Қалай жасалады?Мысал келтір.

• Етіс дегеніміз не?Қандай түрлері бар?Жұрнақтарын айт

• Тұйық етістіктің жұрнағы қандай?

«Мағынаны тану» кезеңі бойынша теория-

лық білімдерін тәжірибемен ұштастырып,

етістікті бекіту мақсатында бірнеше

тапсырмалар беремін.

Семантикалық картаЕтістік Дара Күрделі Негізгі Туынды Салт Сабақты Болымды Болымсыз

Ойнады

Сатып алдым

Бара

жатырмын

Жолықты

суреттеп

тұрмыз

Жеңдік

қарамай жүр

Оқыған жоқ

көтере

алмадың

Жүгірдік

Тазаладыңдар

жеңіліп қалды

Рс Тапсырмалар Дұрыс Бұрыс

1. Етістіктер басқа сөз таптарынан сөз тудырушы жұрнақ арқылы

жасалады. +2. Етістіктер құрамына қарай негізгі және туынды болып екіге бөлінеді. +

3. Қимылдың, іс-әрекеттің болмауын, іске аспауын білдіретін етістікті

болымды етістіктер дейді.

4. Әрі есім, әрі етістік қызметін атқаратын етістіктің түрі көсемше деп

аталады.

5. Мағынасы жағынан тура объектіні, табыс септіктегі сөзді қажет етіп

тұратын етістіктерді салт етістіктер дейді.

6. Етістер төрт түрге бөлінеді.

7. Есімшенің –мақ, -мек, -бақ, -бек, -пақ, -пек жұрнақтары етістіктің

болымсыз тұлғасына жалғанбайды.

8. -ғалы, -гелі,-қалы, -келі тұлғалы көсемшелер жіктеледі.

9. Тұйық етістік тікелей септеле де, тәуелдене де алады, бірақ

жіктелмейді.

10. Дауыссыз дыбыстарға біткен етістіктерге тұйық етістіктің –у

жұрнағы дауысты болып жалғанады.

“Дұрыс па?..Бұрыс па?..”

Түсіп қалған етістікті тап

Біріңді ,қазақ ,бірің дос

..................істің бәрі бос

Ақ киімді, денелі, ақ сақалды,

Соқыр-мылқау ……………… тірі жанды.

Өлең — сөздің патшасы,сөз сарасы,

Қиыннан …………………… ер данасы.

Желсіз түнде жарық ай,

Сәулесі суда ………..

Берілген етістіктерді екі бағанға бөліп жаз.

Дара күрделі

Келді,тоқып отыр,жазды,сүртті,ұшып келді,төседі,оқып болды,бара

жатыр,ойнады,секіріп жүр

Етістік туралы не түйгендерін, бүгінгі сабақ

туралы өз ойларынды стикерге жазып,

«Етістік ағашына» жапсыру

Ақылдас,ойна,күлімсіреді,жайнады,болмады,

Жазды,санау,оқымақшы,достасу,қыста,кетті

Негізгі және туынды етістіктерді ажыратып жаз

Негізгі Туынды

Мысалдар Өздік Өзгелік Ырықсыз Ортақ

Пісірілді

Жуынды

Жаздырды

Тазаланды

Жинасты

Айтқызды

Ойнады

Сәйкестендір

Бағалау (Төмендегі көрсетілген кесте

бойынша әр оқушы өзін-өзі бағалайды.)

125

Б а ғ а л а у ( әр тапсырмаға

5 баллдық жүйемен )

1 Үй тапсырмасы

2 “Миға шабуыл”

3 Семантикалық карта

4 “Дұрыс па,бұрыс па?”

5 Етістерді сәйкестендіру

6 Дара,күрделі,негізгі,туынды

етістіктерді ажырату

7 Сынып жұмысы

Оқушының сабақ бойында

жинаған ұпай саны

Тиісті бағасы

28-35 ұпай “5”

20-27 ұпай “4”

7-19 ұпай “3”

Кері байланыс (Қорытынды)

Үйге тапсырма: 267-жаттығу

Бағалау

АБАЙДЫҢ «ОН ЖЕТІНШІ ҚАРАСӨЗІ»

Ибраева Баян Закиевна,

Әйтеке би ауданы, Северный орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі


Білімділік: Абай өмірі мен шығармашы-

лығын пысықтай отырып, қара сөздерінің

тәрбиелік мәнін түсіну, адамгершілік тәрбие

берудегі ақынның философиялық шолулары-

ның маңызын түсінуге үйрету, он жетінші

қара сөзінің тақырыбы мен идеясын ашу,

мазмұнын түсіну.

Дамытушылық: Көтерген проблемалар та-

ғылымынан үлгі алып, оқушынының азамат-

тық бейнесін қалыптастыру, шығармашы-

лыққа жұмылдыру арқылы таным-

түсініктерін дамыту.

Тәрбиелік: Оқушы бойына адамгершілік,

ізгілік, адалдық, қасиеттерді сіңіре отырып,

ғылым-білімді меңгеруге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Топтық

Әдіс-тәсілдер: Блум жүйесі.

Көрнекілігі: Абай портреті, слайд,

интерактивті тақта, стейкер,маркер т.б.

Сабақтың барысы: а) Ұйымдастыру ә) үй

тапсырмасын сұрау б) Жаңа сабақ

Психологиялық тренинг

Топқа бөлу: Адам бойындағы ізгі қасиеттер:

қайрат, ақыл, жүрек, ғылым сөздерін

айтқызу арқылы топқа бөлу.

І топ «Қайрат»

ІІ топ «Ақыл»

ІІІ топ «Жүрек»

ІҮ топ «Ғылым»

Мұғалім: «Жүрегімнің түбіне терең бойла,

Мен бір жұмбақ адаммын оны да ойла.

Соқтықпалы, соқпақсыз жерде өстім,

Мыңмен жалғыз алыстым кінә қойма!»-

деген өлең жолдары кімнің өлеңі деп

ойлайсыңдар?

- Абай

- Ендеше, балалар, Абай – ақын, аудармашы,

мысалшы, сазгер,психолог болуымен қатар

философ, ойшыл болған екен. Бүгінгі

сабағымызда ақынның философиялық

қырын танытатын «Он жетінші қарасөзімен»

танысасыңдар. Өткен сабақта ақынның

қандай шығармасын оқып танысқан едіңдер?

- Баласы Әбдірахманға арнап жазған

өлеңдерін оқыған болатынбыз.

Білу кезеңі. Әр топтан ақын өлеңдерін

сұрау.

І топ «Қайрат» «Кешегі өткен ер Әбіш»

ІІІ топ «Жүрек» «Талаптың мініп

тұлпарын»

ІІ топ»Ақыл» Тұла бойың ұят,ар едің»

ІҮ топ «Ғылым» Әбдірахман бейнесін

топтастыру.

Жүрегі жылы

мейірімді қайырымды

ақкөңіл Әбдірахман білімге құмар

арлы ғылымды меңгерген

Әр топқа ақын өмірі мен шығармашылы-

ғынан сұрақтар қою.

126


1. Абай қай жылы, қай жерде дүниеге

келген? (1845 ж, Шығыс Қазақстан облысы,

Абай ауданы, Қасқабұлақ жайлауында)

2. Абай білім алған арналарды ата? (Халық

ауыз әдебиеті, батыс, шығыс әдебиеті)

ІІ топ «Ақыл»

1. Ұлжан Абайға кім болып келеді? (анасы)

2. Абайдың табиғатты суреттейтін өлеңдері?

(Жаз, Қыс, Жазғұтыры, Күз, Қараша,

Желтоқсанмен сол бір екі-ай)


1. Жылқы малының сипатын бейнелейтін

өлеңі қалай аталады? «Аттың сыны»

2. Әбдірахман Абайдың қай әйелінен туған

баласы? (Ділда)

ІҮ топ «Ғылым

1. Әбдірахман неше жасында қайтыс

болған? (27)

2. Абайдың қанша қара сөзі бар? (45)

Түсіну

1. Қарасөз дегенді қалай түсінесің?

Қарасөз дегеніміз – ғылым, философия, дін

туралы қарасөзбен жазылған еңбек. Абайдың

1890-1898 жылдар аралығында жазылған 45

қарасөзі бар. 46-шы қарасөзі аяқталмаған.

Қарасөз – арабтың «ғақлия» деген сөзімен

мәндес. Ғақлия – көркем сөз, дана сөз, асыл

сөз деген мағынаны білдіреді. Абайдың

қарасөздері гуманистік, ағартушылық,

әлеуметтік ойлары, дін туралы пікірімен

бірігіп, тұтас қазақ халқының философиялық

концепциясын құрайды, көркемдік сыры мен

философиялық сананы ұштастырған.

Абайдың қарасөздері мен өлеңдері адамзат

баласына ортақ сөз. Қарасөз алғаш Семей

қаласында 1948 жылы «Абай» журналында

жарық көрген. Қарасөз орыс, қытай, француз

т.б. әлем тілдеріне аударылған.

Абайдың «Он жетінші қарасөзі»

үнтаспадан тыңдату.

Қолдану. ІҮ топ Суреттер сөйлейді

1. Ақыл, қайрат, жүрек, ғылым тірек

сөздерін суретпен бейнелеңдер, өз

сөздеріңмен көркем етіп айтып беріңдер.

2. Абай айтқан асыл қасиеттерді өмірде

қалай қолданар едіңдер?

Талдау.

1. Абай неге адамның көп қасиеттерінің

ішінен қайрат, ақыл, жүрек – үшеуін

таңдап алған?

2. Неге ғылымға төрелік айтқызған?

3. Тірек сөздерге кешенді талдау

жасаңдар.


- Дүниеде еш нәрсе менсіз мақсат-мұратқа

жете алмайды. Ғылымды іздеу, үйрену

ерінбей, жалықпай орнына келтіру менің

ісім. Дүниеге лайықты өнер, мал табу,

абырой, мансапты еңбексіз табуға болмайды.

Орынсыз, болымсыз нәрселерден бойды

аулақ ұстап, көрсеқызар, жеңілдік, күнәкәр-

лік, шайтанның азғыруынан сақтайтын да,

адасқанның бойын жиғызатын да менің ісім.

Бұлар маған неге таласады? - дейді.

Қайрат

Ғылым: Қаруыңа қарай күшің мол, қаталдығың да,

пайдаң да, залалың да бар. Кейде

жақсылықты, кейде жамандықты берік ұстап

кетесің, жүрек сені еркіңе жібермейді,

орынды іске күшіңді оятпайды, орынсыз

жерге қолыңды босатпайды.

Үшеуіңнің басыңды қосу менің ісім-дейді.

ІІ топ «Ақыл - Дүниедегі жақсылықты да,

жамандықты да ұғатын, білетін мен. Адам

баласы менсіз пайданы іздей алмайды,

залалдан қаша алмайды. Ғылымды да менсіз

ұғып, түсіне алмайды, осы екеуі маған қалай

таласады? – депті.

Ақыл

Жақсылық Ғылымды ұғып,

Жамандық түсіну

Айла, амал Пайда табу,

залалдан қаша алмау

Мақсат-мұрат

ғылымды іздеу.

Үйрену, ерінбеу,

жалықпау

-Шайтанның

азғыруынан сақ-

тау, адасқанға

жол табу

Орынсыз, болымсыз

нәрселер: көрсеқызар,

жеңілдік, күнәһәрлік

Өнер, мал табу,

абырой, мансап-

ты еңбексіз та-

буға болмайды

Күш, қаталдық,

Пайда, залал

Жақсылық-жамандық

127

Ғылым: Айла, амал да ақылдан шығады, жақсы мен

жаманның іздегенін тауып беріп жүресің.

Ақылдың қыры көп, ал жүрек ол қырға

ермейді, жақсылыққа жаны құмар

жамандықтан жиренетін де жүрек. Үшеуің

басыңды қос, жүрекке билет- құдайшылық

жүректе екенін айтады.


- Мен - адам денесінің патшасымын. Қан ме-

нен тарайды. Жан менде мекен қылады. Аш-

жалаңашты, тоңып жүрген кедейдің жайын

ойлайтын- мен. Үлкеннен ұят сақтап, кішіге

рақым жасайтын мен, бірақ мені таза сақтай

алмайды. Соңында қор болды. Мен таза

болсам, адам баласын алаламаймын. Себебі,

жақсылыққа еритұғын, жаманнан жиренетін

- мен. Әділет, нысап, ұят, рақым, мейірбан-

шылық дейтұғын нәрселер менен шығады.

Осы екеуі маған қалай таласады? - дейді.

ІҮ топ «Ғылым -Үшеуің басыңды қос, бәрін де жүрекке

билет. Үшеуің бір кісіден менің

айтқанымдай табылсаңдар нағыз қасиетті

адам сол. Үшеуің ала болсаң мен жүректі

жақтадым. Кітаптың айтпағы осы –дейді.

ХХІ ғасыр – ғылым мен білімнің дамыған

кезеңі. Қоғамның әр саласында ғылымды

меңгерген тұлғалар еңбек етіп жүр. Бұл

еліміздің үлкен жетістігі деп түсінеміз.

Бүгінгі күн ақын арманы орындалғандай.


«Қайрат» сөзіне кешенді талдау

Қайрат- бұл сөз бір құрамнан тұрады.

Тұлғасына қарай - негізгі

Құрылысына қарай – дара, сөзде бір

лексикалық, бір грамматикалық мағына бар.

Лексикалық мағынасы-«күш -қуат, жігер».

Грамматикалық мағынасы- зат есім, дерексіз.

Қайрат- не? деген сұраққа жауап береді.

ІІ топ «Ақыл» «Ақыл» сөзіне кешенді талдау

Ақыл - бұл сөз бір құрамнан тұрады.


Құрылысына қарай - дара, сөзде бір


Лексикалық мағынасы- «адамға тән қасиет».

Грамматикалық мағынасы- зат есім, дерексіз.

Ақыл - не?- деген сұраққа жауап береді.


«Жүрек» сөзіне кешенді талдау

Жүрек - бұл сөз бір құрамнан тұрады.




Лексикалық мағынасы - «жан-жануардың

мүшесі» деген мағынаны білдіреді.

Грамматикалық мағынасы - зат есім, деректі.

Жүрек - не? деген сұраққа жауап береді.

ІҮ топ «Ғылым «Ғылым» сөзіне кешенді талдау

Ғылым - бұл сөз бір құрамнан тұрады.




Лексикалық мағынасы - «адамның білім

алуының ерекше формасы». Грамматикалық

мағынасы - зат есім, дерексіз. Ғылым - не?

деген сұраққа жауап береді.

Жинақтау.

1. Шығарманың авторын, тақырыбын, жанр

түрін анықтаңдар.

2. Ақын осы шығармасы арқылы нені айтпақ

болды?

Авторы: А.Құнанбаев

Тақырыбы: ұрпақ тәрбиесі, ынтымақ-

бірлікке үндеу.

Идеясы: толық сапалы адам болу.

Жанр: проза

әділет әділет әділет ар-ұят рақым

Жүрек нысап мейірім

әділет әділет ақыл қайрат жүрек

Ғылым ынтымақ бірлік

әділет әділет білімді әділетті мәдениетті

Толық

адам

салауатты қоғамға

қызмет ету парасатты

128

Бағалау. 1. Бұл шығарма несімен құнды деп

ойлайсыңдар? Өміршеңдігі туралы

сұралады. Әр топ өз ойларын айтады.

Қорытындылау.

- Бүгінгі сабақтан нені үйрендіңдер?

Оқушылар өз ойларын стейкерге жазып,

тақтаға іледі

Үйге тапсырма: «Жүректе қайрат болмаса»,

«Ғылым таппай мақтанба», «Әуелде бір суық

мұз - ақыл зерек» өлеңдерімен салыстыру.

«Он жетінші қарасөзін» жаттау.

Бағалау. Критериалды бағалау.

ЗАНЯТИЕ ПО ПРОЕКТУ НА ТЕМУ «ОДЕЖДА»

Искалиева Ш.З.,

воспитатель ГККП № 14 «Қонжық» г.Актобе

Цель: Расширение и уточнение

представлений детей об одежде.

Задачи:

• Формировать у детей отчетливое, диффе-

ренцированное представление о различных

видах одежды, расширить кругозор детей

знаниями об истории возникновения

одежды, о назначении и применении

материалов. Активизировать словарь детей

словами-ателье, модельеры, закройщики.

• Развивать творческие способности и

свободу самовыражения, умение работать в

коллективе.

• Воспитывать интерес к профессиям,

связанным с пошивом одежды, бережное

отношение к одежде.

Интеграция образовательных областей: познание, социализация, коммуникация,

творчество.

Предварительная работа:

• Чтение А.Кон «Лен», Бианки «Как

рубашка в поле выросла», К.Чуковского

«Мойдодыр».

• Рассматривание одежды.

• Раскрашивание картинок.

• Беседа о профессиях, связанных с

пошивом одежды.

• Рассматривание различных видов ткани.

Оборудование:

• Персонаж «Человек рассеянный с улицы

Бассейной»

• Иллюстрации на тему «Одежда».

• Материал для экспериментирования вода,

лоскуты, ткани.

Ход занятия

Воспитатель: Ребята, сегодня я шла в

детский сад и встретила необычного

прохожего и я решила пригласить его в наш

детский сад, к нам в группу. Ой, а где же он?

Звучит музыка. Входит «Человек

рассеянный с улицы Бассейной».

- Куда я попал? Как вас много? И как странно

вы одеты?

Воспитатель: Ребята мне кажется, нам

нужно помочь нашему гостю, он совершенно

не знает для чего нужна одежда?

Человек рассеяный: Ну и для чего же нужна

одежда?

Воспитатель: Сегодня, ребята, мы и будем

искать ответ на этот вопрос. А вы знаете,

когда появилась одежда на земле и как она

выглядела? Об этом нам расскажут дети.

Выходят дети с иллюстрациями.

1-ребенок: Много лет назад, когда люди не

умели ткать ткани человек надел только пояс

из листьев.

2-ребенок: Чтобы защитить свое тело от

холода и дождя древний человек покрывал

его шкурами животных.

3-ребенок: Люди узнали, что травы и

растения обладают таким эластичным

свойством, что можно плести одежду.

4-ребенок: Затем люди изготовили

простейший станок, на котором из волокон

растений сделали первую ткань.

129

5-ребенок: В настоящее время ткани ткут на

удобных больших станках, где используют

не только растения, но и шерсть животных.

6-ребенок: Портные научились делать из

ткани одежду с рукавами, воротниками и

карманами.

7-ребенок: Сейчас художники-модельеры

придумывают одежду, в которой удобно

ходить на работу, в походы, на праздник,

одежду для разного времени года.

Дети садятся.

Воспитатель: И сейчас ребята

продемонстрируют показ одежды.

Выходят дети.

• Одежда рабочая (повар, строитель)

Рассказывают о профессии.

Вопросы к детям:

• Ребята, почему одет так повар? Для чего

нужен халат, колпак?

• Почему у строителя на комбинезоне

столько карманов? А на голову обязательно

одевает каску?

• Почему у повара одежда белого цвета, а у

строителя она темная?

• Какие еще вы знаете профессии, где

используется рабочая одежда?

Дети отвечают.

2. Одежда для отдыха (нарядное платье,

костюм). Рассказывают дети.

Дети добавляют свои варианты.

3. Одежда для спорта, путешествий, походов

(спортивный костюм, футболка, шорты).

Рассказывают дети.

Дети добавляют свои варианты.


Воспитатель: Скажите мне, вы знаете, где и

как шьют одежду для нас?

Обращает внимание на экран. Показ слайдов. Рассказ воспитателя: А где же шьют для нас

одежду? Одежду шьют в ателье. Там над

созданием одежды трудятся много людей разных

профессий. В начале художники-модельеры

создают эскизы моделей, из которых выбирают

лучшие образцы. Затем конструкторы-

закройщики разрабатывают выкройки деталей

одежды. Контуры выкройки переносят на

разложенную ткань с помощью лекал и обводят

по контуру мелом. По наведенному контуру

вырезают выкройки ножницами. Вырезанные

детали сшивает швея в ручную не очень прочным

швом в единое целое, делает примерку. На

швейных машинах окончательно сшивает

все детали в готовое изделие. Ребята, какие

профессии нужны для создания одежды?

(называют)

Воспитатель: Ребята, если одежда

испачкалась, что нам нужно делать - давайте

покажем.

Физминутка: Ох, испачкалась одежда

Мы ее не берегли

Обращались с ней небрежно

Мяли, пачкали в пыли

Надо нам ее спасти

И в порядок перевести

Воду в тазик наливаем,

Порошочек насыпаем

Всю одежду мы замочем

Пятна тщательно потрем

Постираем прополощем

Отожмем ее встряхнем

А потом легко и ловко

Мы повесим на веревку

А пока одежда сушится

Мы попрыгаем, покружимся

Д/и: «Чудесные вещи»

Дети выбирают предметы, составляют

модель одежды, включая свое воображение

(2-3 ребенка)

Игра–эксперимент: «Впитывает – не

впитывает».

Исследуется 2 образца ткани: кожа, ситец.

Вывод: Кожа – не промокает – этот материал

(ткань) может использоваться для верхней

сезонной одежды (куртки, пиджаки, плащи).

Ситец промокает – эта ткань может исполь-

зоваться для пошива мягкой летней одежды.

Задание для детей: «Украсим одежду».

Детям предоставляются модели одежды.

Дети украшают на свое усмотрение. Готовые

модели одежды дети дарят гостям.


Воспитатель: Над этим проектом мы с вами

хорошо поработали, с вашими родителями

совместно сшили модели одежды для кукол,

сделали альбом «Мир одежды», много

узнали о ней. Но проект нам понравился и мы

его продолжаем, следующая разработка

будет называться «Необычная одежда».

Спасибо. До свидания.

130

«ПУТЕШЕСТВИЕ»

Калдыбаева Ж.М.,

учитель русского языка и литературы СШ Новый г. Актобе

Урок: русский язык

Цели обучения, кото-

рые необходимо дос-

тичь на данном уроке

П4 Соблюдение грамматических норм

П5 Соблюдение орфографических норм

П6 Соблюдение пунктуационных норм

Учебные цели

урока

Все учащиеся должны: развивать навыки связного высказывания с

помощью опорных схем, продолжать развивать умение детей

согласовывать глаголы при составлении простых предложений

Предшествующие

знания

Раздел «Путешествие» опирается на знание и языковые навыки,

полученные в разделах 1,2,3,4. Учащиеся должны знать истории и

стихотворения о путешествиях на родном языке

План

Этапы

деятельности

Действия учителя Действия

учащихся

Ресурсы

Мотивационно-

побудительный

Приветствие.

Все садитесь рядком,

Поиграем ладком.

Открывайте ушки, глазки.

Начинаем наши сказки.

К нам в гости пришел домовенок Кузя

из мультфильма.

Он залез дома в шкаф и высыпал всю

одежду.

Надо ему помочь разложить все по

полочка.

Дети

приветствуют

Дети

выполняют то,

что говорит

учитель

Картинки с

рисунками

Альбом,

цветные

карандаши

Организационно-

поисковый

Работа с постером:

Диалог с детьми.

Ребята, что на вас одето?

- Какие виды одежды вы знаете?

- Чем отличается летняя одежда от

зимней?

- Как одним словом можно назвать

весеннюю и осеннюю одежду?

- Какую демисезонную одежду можете

назвать?

Презентация творческой работы

«Мы в магазине покупаем одежду»

Учащиеся по очереди рассказывают по

нарисованным им картинкам.

Остальные оценивают ответ учащегося

при помощи карточек:

Красная - «мне понравилось»;

Желтая - «мне понравилось, но он

(она) может рассказать лучше»;

Отвечают на

вопросы.

Дети активно

отвечают

Индивидуально

составляют

рассказ

Белые

листы

бумаги,

карандаши,

маркеры

131

Рефлексивно-

корригирующий

Зеленая – «мне не понравилось».

Физминутка

Две подружки

Две портняжки

Взяли в руки по катушке

Даже сшили сарафан

Деду вышили кафтан

Бабе сшили враз жакет

Больше дырочек в нем нет.

Игра «Назови детали одежды»

Воротник, рукава, карманы, пояс,

бантики, пуговицы.

Дети

повторяют

движения.

Работа с

карточками.

Картинки

картинки

Управляемое письмо.

Работа в тетрадях.

Итог урока. Рефлексия.

СЛОВОСОЧЕТАНИЕ. ПРЕДЛОЖЕНИЕ.

Калиева Ж. К., учитель русского языка и литературы СШ Новый г.Актобе.

Цель: сформировать понятия «слово»,

«словосочетание», «предложение», «текст»,

выявить различие между ними.

Задачи:

1. Научить составлять словосочетания, отра-

батывать нахождение главного и зависимого

слова, определять границы предложений.

2. Развивать логическое мышление, память,

речь, смекалку.

3. Воспитывать познавательный интерес к

изучаемому языку, умение работать в

коллективе.

Тип урока: комбинированный.

Методы урока: поисковый, словесный,

наглядный, игровой, практический.

Оборудование: таблицы, набор заданий, учеб-

ник, тест, иллюстрации животных, светофор.

Ход урока.

1. Оргмомент. Психологический настрой.

Деление на группы: «Слово»,

«Словосочетание», «Предложение».

2. Проверка дом.задания

Взаимопроверка дом.задания.

Под голубыми небесами

Великолепными коврами

Блестя на солнце снег лежит.

Прозрачный лес один чернеет,

И ель сквозь иней зеленеет,

И речка подо льдом блестит.

Фонетический разбор: ель

Разбор по составу: зеленеет

Морфологический разбор: подо льдом

Сообщение темы и цели урока.

3. Новая тема.

1. Выписать из текста дом.задания ключевые

слова - подлежащие и выполнить задание по

группам (снег, лес, ель, речка)

1 группа

образовать от них прилагательные, разобрать

по составу

Снег – снежный

2 группа

подобрать к ним прилагательные

Белый снег

Зеленая ель

3 группа

Составить с ними предложения

Падал пушистый снег .

Выберите из опорных слов-табличек /

«слово», «словосочетание», «предложение»/,

132

прикрепите к своей группе на доске,

сделайте вывод:

Слово – это…

Словосочетание – это…

Предложение – это…

В учебнике читаем точные определения.

4. Закрепление.

1. Работа с текстом «Наш Казахстан» (упр.4,

стр 89): прочитать, выписать словосочета-

ния, указать главные и зависимые слова (на

интерактивной доске).

2. Отдохнем и поиграем «Угадайка!» (Что за

зверь изображен на рисунке?)

Серый, хищный, жадный (волк)

Рыжая, хитрая. Ловкая (лиса)

Косой, слабый, трусливый (заяц)

3. Составляем группой по словосочетанию и

предложению.

1 группа - Голодный волк. По лесу рыскал

голодный волк.

2 группа - Хитрая лиса. Хитрая лиса

обманула волка.

3 группа - Трусливый заяц. Трусливый заяц

спасается бегством.

3. «Кто быстрый и внимательный?»

Найти границы предложений. Являются ли

они текстом.

Выписать несколько словосочетаний.

Определить главное и зависимое слово.

Для 1 и 2 гр.

Начался урок – на партах лежат ручки и

тетради, ученики изучают русский язык,

учитель диктует трудные слова, ребята

пишут без ошибок.

Для 3 гр.

Соединить слова в словосочетания

Родина большая

Край широкая

Город родной

Дом любимый

Степь степной

5. Подведение итогов урока. Тест.

6. Рефлексия. «Светофор».

7. Домашнее задание. Упр.8, стр.90.

ЯДРО, ОНЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫ ЖӘНЕ ҚЫЗМЕТІ. ЯДРОНЫҢ ЖЕТЕКШІ РӨЛІ

Куанышова Л.Ж.,

Шалқар ауданы, Бозой орта мектебінің биология пәнінің мұғалімі

Сабақтың мақсаты мен міндеттері:

Білімділік: жасуша органоидтерінің ішінде

ең негізгісі – ядроның құрылысы мен қызметі

және онда орналасқан хромосомалар туралы

оқушылардың білімдерін тереңдете

түсіндіру.

Тәрбиелік: өздігінен талдауға, мәтіннің

мазмұнын ашуға жетелеу.

Дамытушылық: ұқыптылыққа, уақыт

үнемдеуге тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Оқыту әдісі: сұрақ-жауап, баяндау (әңгіме,

диалог)

Көрнекілік: Қосымша мәлімет


І. Ұйымдастыру сәті.

ІІ. Үй жұмысын тексеру. Өткен сабақты

қайта сұрау.

ІІІ. Жаңа тақырыпты түсіндіру.

Сабақтың жоспары:

Жасушаның ядродан басқа органоидтерінің

құрылысы, қызметі, жасушадағы бейоргани-

калық және органикалық заттардың мөлшері

туралы айтылады. Ядроның құрылыс мен

қызметі кестеге қарап айтуға болады.

Тірі организмдер

Прокариоттар ядросыз эукариоттар ядролы

Бактериялар саңырауқұлақтар көк жасыл балдырлар жануарлар өсімдіктер

адамдар

133

Осы сызба-нұсқаны талқылау кезінде

тірі оргнизмдер жасушасында ядроның болу-

болмауына байланысты жүйелеудің үлкен

маңызы бар екенін түсіндіру керек. Ядро

ішкі және сыртқы мембранадан тұрады. Ядро

қабақшасында көптеген саңылаулар болады.

Цитоплазма мен ядроның арасындағы зат

алмасу осы саңылаулар арқылы жүреді.

Сонымен қатар ядро қабықшасы ядро

құрамын цитоплазмадан бөліп тұрады.

Ядрошықта РНҚ синтезделеді.

Ядроның қызметі

Тасымалдау Зат алмасу

процесін

реттеу

Тұқым қуа-

лайтын ақпа-

ратты сақтау

РНК

Ядроның ең незізгі бөлігі – хромосомалар.

Хромосома ДНҚ-дан және нәруыздан

тұрады. Хромосомалардың сыртқы пішіні

жасуша бөлігінде метафаза және анафаза

кезендерінде анық байқалды. Әр хромосома

екі хроматидадан тұрады. Центриомера хро-

мосоманы екі иыққа бөледі. Хромосоманың

жақсы боялатын бөлімін гетерохроматинді,

ашық түсті эухроматинді деп атайды.

Хромосоманың қызметі. Тұқым қуалайтын

ақпаратты тасиды. Жасушада ядро маңызды

қызмет атқарады. Ядродағы хромосома

жиынтығын кариотип деп атайды. Мысалы,

гаплопапус өсімдігіне – 2, күнбағыста – 34,

бидайда – 42, адамда – 46, маймылда – 48,

қойда – 54, жеміс шырынында – 12, арпада –

14 хромосома болады.

IV. Жаңа тақырыпты бекіту

1. Жасуша ядросының құрылымы мен

қызметі қандай?

V. Қорытындылау.

VІ. Үйге тапсырма. Тақырыпты оқып келу.

ҚОШАҚАН ПІШІНІН МАҚТАДАН ЖАПСЫРЫП ЖАСАУ

Қошаман Айнагүл Есқуатқызы,

Ақтөбе қаласы «Балалар шығармашылық үйінің» қосымша білім беру педагогі


Балаларға қошақан пішінін мақтадан

жапсырып жасауды үйрету. Қауіпсіздік

ережелері мен тазалық - гигиеналық

талаптарды орындауға дағдыландыру.

Көрнекі-бейнелі ойлау қабілетін жетілді-

ріп, тілін, көркемөнер талғамдарын дамыту.

Әсемдікті сезінуге, еңбексүйгіштікке,

төрт түлікті күтіп баптауға, қамқоршы

болуға баулу.

Сабақтың әдіс-тәсілдері: Сұрақ-жауап,

сарамандық жұмыс

Сабақта қолданатын технология: СТО

технологиясының элементтері:

Қызығушылықты ояту, мағынаны ашу, ой

толғаныс.

Сабақтың көрнекілігі: Түрлі-түсті қатырма

қағаз, мақта, желім, қайшы.

Пәнаралық байланыс: Тіл дамыту, музыка.

Сабақтың барысы

І. Психологиялық дайындық

Әркімге керек қол өнер

Он саусаққа он өнер.

Түгел болар дүниең,

Біліп алсаң оны егер.

ІІ. Қызығушылықты ояту

І слайд. Сөз құрау.

ІІ. Слайд. Шешуі: мал

Дұрыс. Дастарханда ақ мол, киіміміз жылы

болу үшін малды күту, бағу біздің -

міндетіміз. Ал, біз осы төрт түлік мал туралы

не білеміз?

Төрт түлік малдарды атаңыздаршы /түйе,

сиыр, жылқы, қой/

Төрт түлік малдың бізге қандай пайдасы бар?

/Сүтінен айран, шұбат, қымыз, май, ірімшік,

құрт аламыз. Жүнінен жылы киім тоқимыз,

киіз басамыз. Еті - тамақ. Мінсек – көлік/

Ал, осы төрт түлік малдардың төлдерін қалай

атаймыз?

134

/Түйе - бота, жылқы - құлын, сиыр - бұзау,

қой – қозы/

ІІІ. Слайд. Сөз құрау.

ІҮ. Слайд. Шешуі: қозы

Дұрыс. Сіздер музыка сабағынан «Қошақан»

әнін жаттадыңыздар ма? Олай болса, қазір

бәріміз бірге айтайық...

ІІІ. Мағынаны тану

Өте жақсы. Бүгінгі сабағымыздың

мақсаты осы қошақанның пішінін мақтадан

жапсырып үйрену. Ол үшін бізге түрлі- түсті

қатырма қағаз, мақта, желім, қайшы керек.

Жұмысымызды бастамас бұрын «қауіпсіздік

ережелерін» еске түсіріп алайық.

Ү. Слайд. Қауіпсіздік ережелері:

Қайшының жүзін саусағыңмен сипама!

Қайшымен ойнама, ұшын аузыңа салма!

Қайшыны ашық күйінде парта үстіне

қойма!

Қайшыны жолдасыңа сақина жағымен

ұсын!

Жұмыс жасап болғасын, орныңды жинап,

ретке келтір!

Сарамандық жұмыс.

ҮІ. Слайд. Суретті /шаблон\ бастыру.

Мен сіздерге шаблон /сурет\ беремін. Сол

шаблонды қатырма қағаздың бетіне

бастырыңыздар /көшіріңіздер\.

ҮІІ. слайд Қию

Енді сызық бойымен қошақан суретін қиып

алыңыздар.

ҮІІІ. Слайд Желімде

Қошақанның екі бөлігін бір-біріне беттесті-

ріп желімде. Аяғының басын қайырып бүкте.

Сергіту сәті.

ІХ. Слайд Мақта жапсыр

Дайындалған пішін бетіне желім жағып,

оның үстіне мақта жапсыр.

Х. Слайд.

Мақта талшығын екінші бетіне де жабыстыр.

Қошақанның көзі мен аузын қарындашпен

белгілеп шық.

Міне, қошақанымыз дайын.

IY. Ой-толғаныс

Сонымен, бүгінгі сабақта не үйрендік?

/қошақанды мақтадан пішіндедік\.

Балалардың жасаған жұмыстарынан топ

көрмесін ұйымдастыру.

Y. Мадақтау

135

ДАРА ЖӘНЕ КҮРДЕЛІ САН ЕСІМДЕР

Махатова Гита Серікқызы,

Ақтөбе қаласы, №55 жалпы орта білім беретін мектептің

қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі

Тақырыбы Дара және күрделі сан есімдер

Мақсаты * Диалогтік оқыту негізінде сыни ойлау

дағдыны дамыта отырып, дара және күрделі сан

есімдерді меңгеру, сандардың өміріміздегі

ерекшелігін ұғыну.

* Топтық, жұптық жұмыстар жасау арқылы

тақырыпты тереңірек түсіну,

алған білімдерін өмірде қолдана білу;

* Деңгейлік тапсырмаларды орындауда

дарынды, талантты оқушыларды анықтау,

шығармашылыққа баулу;

* АКТ-ны тиімді пайдалану;

* Бағалау жүйесін дұрыс жүргізуге дағдылану,

өзін-өзі реттеу.

Күтілетін нәтиже * Топтық, жұптық жұмыстар арқылы

тақырыпты тереңірек түсінеді;

* Дара және күрделі сан есімдерді ажырата

білуге үйренеді;

* Деңгейлік тапсырмаларды орындауда

дарынды, талантты оқушылар анықталады;

* Сыни ойлау дағдысы қалыптаса отырып,

шығармашылыққа ұмтылады;

* АКТ-ны тиімділігін меңгереді;

*Бағалау жүйесін дұрыс жүргізуге дағдыланып,

өзін-өзі реттейді

Түйінді идея “Біле бер қанша білсең, тағы тіле, жетерсің

мақсатыңа біле-біле”

Ж.Баласағұн

Кезеңдері

Уақыты

Сабақ мазмұны Бағалау Ресурстар

Мұғалімнің әрекеті Оқушының әрекеті

І. Қызығу-

шылықты

ояту

Ұйымдастыру кезеңі

Амандасу, қатысымды

тексеру.

Психологиялық

дайындық.

Тілдік ортаға көшу.

- Қане, балалар, мені

көріп тұрғандар 1

шапалақ, естіп тұрғандар

2 шапалақ, сабаққа дайын

оқушылар 3 шапалақ

соғайық.

Оқушылар сан есімдер

бойынша топтасып

отырады.

Психологиялық

тренинг арқылы

өздеріне деген

сенімділігі артады.

Өздерінің таңдаған

сандарының қасиетіне

тоқталып кетеді.

Үш

шапалақ

Проектор,

Слайдтар

Топ

сандары

жазылған

түрлі

түсті

қағаздар

136

- Жақсы отырыңдар.

Шапалақ даусынан сен-

дердің бүгінгі сабаққа

дайындықпен

келгендерің сезіліп тұр.

Топтардың сандарға

байланысты өздерін

таныстыру шеберлігін

бақылау.

Үй тапсырмасын сұрау.

Ізденушілік тапсырма

Киелі сандарды білесің

бе?

Сұрақ-жауап әдісі арқылы үй тапсырмасын

бекіту. «Блиц кездесу»

Ой қозғау. «Құпия

жәшіктер»

Сандарға байланысты

ұғымдар, атаулы

күндерді сұрау арқылы

және сандарды

ерекшелігіне байланысты

тақырыпты ашуға

мүмкіндік беру.

Дара және күрделі сан

есімдерді топтастыру

/тақтаға/

Үй жұмыстарын оқып,

бір-бірлерін

бағалайды

Жауабы бойынша

бірін-бірі бағалайды.

Сұрақ-жауап арқылы

сабақты бекіту.

Топтар жаңа

тақырыпты

анықтайды. Сабақ

мақсатын қояды.

Балықтар

Мадақтау

АКТ

Құпия

жәшіктер

ІІ.

Мағынаны

тану

Топтық жұмыс

Тақырыпты топтық

таныстырылым арқылы

бірлесе жұмыс жасай

отырып түсінулеріне

мүмкіндік беру.

Оқулықпен жұмыс 108-жаттығу

Топтық жұмыс

І топ “Зерттеуші”

Венн диаграммасы

бойынша дара және

күрделі сан есімдердің

ерекшелігіне сипаттама

беріңдер.

ІІ топ “Ізденуші”

Берілген мақал-мәтел-

дердегі көп нүктенің ор-

нына тиісті сан есімдерді

қойып жазыңдар.

Топтық жұмыс жасап,

өздерінің

таныстырылымдары

арқылы тақырыпты

меңгереді.

Оқулықтағы

жаттығуды орындау

арқылы тақырыпты

пысықтайды.

Топ болып

тапсырмаларды

орындайды. Бірін-бірі

тексереді, жұмыстары

бойынша топтар бір-

біріне пікір,

ұсыныстарын білдіріп

отырады.

Критериал

дық

бағалау

Екі

жұлдыз, бір

тілек

Критериал-

дық

бағалау

Стикерлер

Түрлі түсті

маркерлер

А3

Оқулық,

дәптерлері

АКТ,

Кесте

137

ІІІ топ“Орындаушы”

Шешендік сөздер туралы

рөлдік ойын.

ІҮ топ

“Шығармашылық”

Сан есімдерді қатысты-

рып өз ойларынан

диалогтік әңгіме құрау.

Сергіту сәті Дара сан есімдерді ата-

ғанда шапалақтайсыздар,

күрделі сан есімдерді ата-

ғанда орныңыздан

тұрасыздар.

Екінші, қырық-елу, тоғыз

жүз бір, жетеу, жүз-

деген, үш-үштен, бесеу,

он бүтін жүзден елу бір,

тоқсан, жүз шақты.

ЕС әдісі, 1-тапсырма.

Бейнежазбадан дара және

күрделі сан есімдерді

теріп жазу

Оқушылар ойнай

отырып, ойлайды.

Шапшаңдыққа ұмты-

лады. Дара сан есім

мен күрделі сан есімді

ажыра алуға

ұмтылады.

Бейнежазбаның

«Қазақ тілінің

ерекшелігі,

құндылығы туралы өз

ойларын» туралы дара

және күрделі сан

есімдерді табады.

Үш

шапалақ

Балықтар

Бейнежазба

ІІІ. Ой-

толғаныс «Түйін түю»


“Санамақ” ойыны

Бірден онға дейінгі сан-

дар бойынша ой түйін-

деу. Оқушы үніне мән

береді

Сабақ соңындағы көңіл-

күйді смайликтер арқылы

бағалау өзін-өзі бағалау.

Сабақ бойынша жинаған

балықтарының ерекшелі-

гіне, санына қарай оқу-

шыларды суммативті

бағалау.

Кері байланыс орнатады.

«Мен үшін...» «Тілек

ағашы»

Санамақ ойыны

арқылы ой түйеді.

Кері байланыс орнату-

да сабақтан алған

әсерлері, сабақты қан-

шалықты түсінгендігі

туралы ой бөліседі.

Өздеріне қызықты,

жаңалық болған тұс-

тарын, ұсыныстарын

білдіріп алма стикер-

лерлеріне жазып тілек

ағашына іледі.

Өзін-өзі

және бірін

бірі

бағалайды

Тілек

ағашы,

стикерлер

Үй

тапсырма

сы

1. “Біздің сынып” тақы-

рыбына сан есімдерді

қатыстыра отырып эссе

жазу;

2. Дара және күрделі сан

есімдері бар мақал-

мәтелдер жазып, жаттау.

Күнделіктеріне жазып

алады

АКТ

138

ҚАЗАҚТАРДЫҢ ОРТА АЗИЯЛЫҚ ХАНДЫҚТАР МЕН ПАТША ҮКІМЕТІНЕ

ҚАРСЫ КӨТЕРІЛІСТЕРІ

Меңдібаева Бану Құрманғалиқызы,

Ақтөбе қаласы, М.Арын атындағы Қарғалы қазақ орта мектебінің тарих пәнінің мұғалімі


Білімділік: Тақырып бойынша оқушылар

мәлімет алады, білімдерін бекітеді.

Дамытушылық: Оқушылардың материалды

тұжырымдап аяқтап, жүйелі ойлау, өздігінен

жұмыс істей білу дағдыларын дамытады.

Тәрбиелік: Туған жеріне, Отанына

сүйіспеншілігін арттыруға ықпал ету.

Сабақтың көрнекілігі: Интерактивтік

тақта, Жанқожа, Есет батыр суреттері. Карта.

Схема. Кесте «Дұрыс – бұрыс» ойыны.

«Сиқырлы сандықша» (сұрақтарымен).

Сабақтың түрі: Ізденіс сабағы. Ой қозғау,

іздену, мәселені шешу.

Сабақтың әдісі: «Ойталқы», топтық жұмыс


1.Ұйымдастыру. I. Қызығушылықты ояту /2

минут/

Ой қозғап, әсер ету кезеңі. Оқушылар зейінін

сабаққа аудару.

Алдымызда қандай мереке жақындап келеді?

Тәуелсіздік ұғымын қалай түсінесіңдер?

Тәуелсіздік үшін болған көтерілістер туралы

не білесіздер?

Өткен тақырыппен байланыстыра отырып,

жаңа сабаққа көшу

- Отаршылдық езгіге қарсы қандай

көтерілістерді білесіздер?

Отаршылдыққа қарсы көтерілістер жайлы

білімімізді «Дұрыс – бұрыс» ойыны арқылы

тексерейік /7 минут/

Оқиғаның дұрыс, бұрыстығын анықтаңдар

дұрыс бұрыс

1. Қазақтардың Е. Пугачев соғысына қатысу себебі –жерін

қайтарып алу

+

+

2. Бұл көтеріліске қатысқан қазақ сұлтаны - Нұралы Досалы +

3. Сырым батыр көтерілісі -10 жылға созылды 14 жыл +

4. Сырым батырдың руы - Байбақты +

5. І Павелдің бұйрығымен Ішкі орда 1827 жылы құрылды 1801

6. 1797 жылы Айшуақ хан сайланды +

7. Бөкей ордасы Есіл мен Тобыл аралығындаболды Еділ-Жайық +

8. Ішкі ордада көтерілісті Кенесары бастады Исатай мен

Махамбет

+

9. Исатай көтерілісі Ақбұлақ шайқасында жеңілді +

10. 1842-47 жж. Бөкей ордасында көтерілісті басқарған - Аббас

Қошайұлы мен Лаубай Мантайұлы

+

10. Кенесары әскерінің жеке отрядын басқарған - Амангелді батыр Иман +

11. Кенесары хандық соты енгізді +

12. Кенесары көтерілісі 1937-47 жылдары болды 1837-47 +

13. Кенесары 1841 жылы хан болып сайланды +

14. Кенесары қозғалысына 1844 жылы қарсы шыққан сұлтан-кіші

жүз сұлтаны - Жантөреұлы

+

15. Кенесары сауда және аң шаруашылығына көп көңіл бөлді егіншілік +

Ендеше, балалар, біз бүгінгі

сабағымызда отаршылдық езгіге қарсы

көтеріліс басшылары Жанқожа және Есет

батыр жайлы болады. Сабақтың тақырыбы:

139

Қазақтардың патша үкіметіне және

Ортаазиялық хандықтарға қарсы

көтерілістері. Мақсаты: Көтерілістің

себептерін, барысын, нәтижесін, тарихи

маңызын ашып көрсету, алған білімді бекіту

Мұғалімнің кіріспе сөзі: Ресей әскері

Қазақстанның Оңтүстігі мен Оңтүстік -

Шығыс арқылы ілгері жылжи түсуі, жерді

тартып алуы, шектен тыс озбырлығы, Хиуа,

Қоқан хандықтарының үнемі шабуылы

қазақтардың көтеріліске шығуына себеп

болды. Осындай көтерілістерге халықтың

қалың бұхарасын бастап шыққан батырлар

Жанқожа Нұрмұхамедұлы мен Есет

Көтібарұлы еді.

II. Мағынаны ажырату.

Білімді кеңейту, тақырыпты ашу /20

минут/

Әрекеттік кезеңі.

Тақырыпты топқа бөліп зерттеу

тапсырылады. Сынып 5 топқа бөлінеді.

1-тапсырма. Мәтінмен жұмыс. Топ

тапсырмалары. Осы берілген тапсырмалар

бойынша тақырыпты ашыңыздар.

1-топ: Сыр өңірі қазақтарының Орта

Азия мемлекетіне қарсы күреске шығуының

себептері неде деп ойлайсыңдар?

2- топ: Жанқожаның Хиуа,

Қоқандықтарға қарсы күреске шығуының

себебі неде?

3-топ: Сыр бойы қазақтарының патша

үкіметіне қарсы күреске шығу себептері

қандай?

4-топ: Жанқожа, Есет батырлардың

патша үкіметіне қарсы күресі туралы

әңгімелеңдер. Есет батырдың, Жанқожа

батырдың образына кіре отырып, сол

уақыттағы жағдайды ойнаңыздар?

5-топ: Халық көтерілістерінің жеңілу

себептері мен салдарлары, тарихи маңызы

Оқулықтың берілген тақырыбын оқып,

материалдың ең негізгісін түйіндеп жұмыс

дәптеріне жазады және әр топ өз жобаларын

қорғайды. /Қорғауға әр топқа 4 минут уақыт

беріледі. Қорғау көрнекілік, схема, слайд

ретінде болуы мүмкін/

1-топқа тапсырма:

Сіздің ойыңызша көтерілістердің жеңуі

мүмкін бе еді? Мүмкін еді деген көзқарасты

ұстансаңыз өз пікіріңізді дәлелдеңіз

Датамен жұмыс. Тақтаға даталарды

жазу және қысқаша қандай оқиға болғанын

айту.

2-топқа тапсырма: Картамен жұмыс.

1. Көтеріліс аудандарын көрсету

2. Орта Азия мемлекеттерінің

шекараларын көрсету, астаналарын жазу,

жаулап алған уақыттарын жазу

3. Райым бекінісінің құрылған уақытын

жазу.

3-топқа тапсырма:

Венн диаграммасы. Салыстырмалы

талдау кестесін ватман қағазға толтыру.

Жанқожа батыр көтерлісімен Есет

батыр көтерілісін салыстыру /берілетін

уақыт 2-минут/.

4-топқа тапсырма: 1. Оңтүстік Қазақстандағы халық

көтерілістерінің жеңілу себептері неде деп

ойлайсыңдар? Қандай салдары болды?

2. Көтеріліс түбі жеңіліске ұшыраушы

еді деген көзқарасын ұстанатындар өз пікірін

дәлелдеу

Ұқсас белгілері Ерекше белгілері

Көтерілістің алғышарттары

Көтерілістің мақсаты, сипаты, қозғаушы күші

Көтерілістің барысы

Көтерілістің жеңілуі мен маңызы

Оқыта үйрету ойыны «Даналық ағаш»

/4 минут/

Сабақты бекіту: Бүгінгі сабақтан біз

не білдік? Сабақтағы ең негізгі мәселе не деп

ойлайсыз? Неліктен олай ойлайсыз? Негізгі

мәселені бір сөзбен айқындап, сол сөзді

тақтаға жазу. Осы сұрақтар төңірегінде әр

140

оқушы бір сөйлеммен өз пікірін жапсырма

қағазға жазып, даналық ағашына барып іледі

Бағалау парағына баға қою.

Үй тапсырмасы:

1. Жанқожа, Есет батыр туралы

қосымша мәліметтер жазып келу.

Құжат материалын талдау.

ЖИЫНДАРДЫҢ ҚИЫЛЫСУЫ ЖӘНЕ БІРІГУІ

Мұқашева Нұргүл Ахметқалиқызы,

Алға ауданы №3 Алға қазақ орта мектебінің математика пәні мұғалімі

Сабақтың мақсаты: оқушылардың білім

денгейін, білік дағдысын тақырып бойынша

жинақтау, жүйелеу. Жиындардың

қиылысуы, бірігуі деген жаңа ұғымдарға өз

беттерінше анықтама бергізу.

Сабақтың түрі: жаңа заманға сай сабақ

Сабақтың типі: Аралас сабақ

№ Сабақ

кезеңдері

Мұғалімнің іс-әрекеті Оқушының іс-әрекеті Уақы

т

Ресурс

А Мотивация - Сәлеметсіздер ме! Көңіл-

күйлеріңіз жақсы ма?

«Көңіл-күй» стратегиясы

Амандасады.

Сұрақтарға жауап береді.

Өз жасаған гүлдерін,

жапырақтарын бір- біріне

сыйлайды.

2 мин

Қолдан

жасалған

гүлдер,

жапырақтар

Топқа бөлу Түрлі-түсті карточкаларда

берілген тапсырмаларды орындау

Карточкадағы есептерді

шығарады, топқа бөліне-

ді, жайғасып отырады.

3 мин Карточка-

лар

Сабақтың

тақырыбын,

мақсатын

қою

Оқушыларға жиындардың

қиылысуы, жиындардың бірігуі

жөнінде білім беру. Алған

білімдерін есептер шығаруда

қолдана білуге үйрету.

Оқушыларды ұқыптылыққа,

еңбекке баулу.

1. Өз пікірлерін, ойла-рын

айтады. Жиын де-генді

қалай түсінесің, оған

мысал келтіріңдер.

2. Жиындар қалай

бөлінеді?

3.Ішкі жиын дегеніміз не?

3 мин

Ауызша

Үй

жұмысын

тексеру

Үйге сіздерге не берілді? Критерийлер:

Дұрыс жауап - 5

Бұрыс жауап - 0

4 мин Интербел-

сенді тақта

В Сергіту сәт Сіздер шаршаған шығарсыңдар. билейді 2 мин Интербел-

сенді тақта

С Мағынаны

тану 1- есеп (І топ)

Сыныпта 16 ұл бала бар. Олардың

14-і бос уақытында футбол

ойнағанды ұнатады,

9-ы шахмат ойнағанды ұната-ды.

Бұл ойындарға сыныптағы барлық

ұл балалар қатысады. Сыныптағы

неше оқушы бос уақытында

футбол ойнағанды да, шахмат

ойнағанды да ұнатады.

Оқушылардың мүмкін

критерийлері:

Дұрыс жауап - 5

Бұрыс жауап - 0

Орындарында топпен

орындайды

«Бармақ» стратегиясы

5 мин

Ауызша

Ватман,

маркер,

стикерлер

141

Шешуі: Футбол ойнайтындар

жиынын А делік. n(A)=14 Шахмат

ойнайтындар жиынын В делік

n(B)=9 14+9=23 Фут-болда,

шахматта ойнайтындар.

23-16=7 бос уақытында Футбол

да, шахмат та ойнағанды

ұнататындар, оларды С-жиыны

десек, онда n(С)=7 А∩В=С

жиындарының қилысуы.

Эйлер-Венн дөңгелегінде

кескіндеп көрсету.

Анықтама: А жиынында да, В

жиынында да тиісті элемент-

терден ғана тұратын жиындар-ды

А және В жиындарының қилысуы

деп аталады.

Мысалы: А={4,9,7,13},

В={2,6,7,10,13}, А∩В= {7,13}

немесе А∩В=С, С= {7,13}, n(С)=2

2- есеп (ІІ топ)

Бір топтағы туристердің 10-ы

қазақ тілін біледі. 8-і орыс тілін

біледі, олардың 3-еуі қазақ тілін

де, орыс тілінде біледі. Топта

барлығы неше турист бар?

Шешуі: Қазақ тілін білетіндер

жиынын А делік. n(A)=10. Орыс

тілін білетіндер жиынын В делік

n(B)=8.

10+8=18 қазақ тілін де, орыс тілін

де білетіндер.

18-3=15 топ ішіндегі туристер

саны, оны Д жиыны делік,

n(Д)=15.

Д жиыны А және В жиында-

рының бірігуі. АUВ =Д

Анықтама: Әрбір элементі А

немесе В жиындарының кем

дегенде біреуіне тиісті болатын

жиын А және В жиындарының

бірігуі деп аталады.

Мысалы: А={3,5,8,14},

В={7,10,12}, АUВ=

{3,5,7,8,10,12,14} немесе АUВ=Д,

Д= {3,5,7,8,10,12,14}, n(Д)=7

Жаңа материалды

оқушылардың игеру

деңгейін анықтау:

Жиындардың қиылысуы

дегеніміз не?

Жиындардың бірігуі

дегеніміз не ?

Жаңа материалды:

№244, №246, №248

есептерін шығару арқылы

бекіту

Рефлексия

«Табыс» ағашын отырғызайық.

Ағаш діні жаңа сабақта өтілген

тақырып, жасыл желек –сыны-

Алмаларға сабақты

меңгердім, қиналамын,

4 мин Алмалар

142

бымыздағы көңіл-күй, ал ағаш-

тың жемістері-сіздердің

білімдеріңіз.

Жасыл алма: Маған сабақ ұнады.

Тақырыпты меңгердім.

Сары алма: Тақырыпты түсіндім,

бірақ есептеген кезде қиналдым.

Қызыл алма: Сабақ маған

түсініксіз

менгерген жоқпын деп

жазып жапсырады

Бағалау Ал енді топтардың лидерін

тыңдайық

Топтың лидері өз бағалау

парағы бойынша

бағаларын айтады

2 мин Ауызша

Үй жұмысы №245, №247, №249, №251

Күнделіктерін толтыра-

ды, бағаға әкеледі

1 мин

«Қ» ДЫБЫСЫ ЖӘНЕ ӘРПІ

Нурсултанова Сания Жумабаевна,

Мәртөк ауданы, Байнассай орта мектебінің мектепалды даярлық топ тәрбиешісі

Білім беру саласы: Қатынас

Оқу іс-әрекеті: Сауат ашу және жазу

Мақсаты: «Қ» дыбысымен және әрпімен та-

ныстырып, сөздерге дыбыстық талдау жасап

білуге үйрету. «Қ» дыбысын қатыстыра оты-

рып сөз, сөйлем құрау, буынға назар аудару

және «қ» дыбысының сөздің қай жерде кез-

десіп тұрғанын (басында, ортасында, соңын-

да) таба білуге дағдыландыру. Байланыстыра

сөйлеуге, ұғымталдыққа баулу.

Мотивациялық қозғаушы

Шаттық шеңбері Балалар шаттық шеңберінде «Ойлан тап»

ойынын ойнап жіберейік. Ойын шарты:

Балалар шеңбер жасап тұрады, тәрбиеші

қолындағы допты қай балаға лақтырса, сол

бала тәрбиешінің қойған сұрағын тез жауап

беріп, допты кері лақтыру керек.

Іздену – ұйымдастырушы

Тәрбиеші:

- Балалар, бүгінгі ашық оқу іс - әрекетін

бастамас бұрын, өткен әріптерімізді

қайталап жіберейік.

Тосын сәт:

Слайдтан ата - ана көрінеді.

- Сәлеметсіңдер ме, балалар! Мен Нұрияның

анасы боламын. Мен қызымның не үйренге-

нін білгім келіп, хабарласып отырмын. Сен-

дер қандай әріптерді үйрендіңдер соны

білгім келеді.

Тәрбиеші:

- Сәлеметсің ба, Шолпан!

- Балалар, біз Нұрияның мамасына қандай

әріптерді өткенімізді көрсетеміз бе?

Шолпан:

- Ендеше менімен «Сөз ойла, тез ойла»

ойынын ойнағыларың келе ме? Ойында мен

бір әріпті көрсетемін сендер сол әріпті атап,

сол дыбыстан басталатын сөз ойлайсыңдар,

ойлаған сөздеріңнің орысша аудармасын

айтуларың керек.

- Балалар слайдтан көрсеткен әріптерді атап,

сол әріптен басталатын сөз ойлайды да, сол

сөздің орысша аудармасын айтады.

- Жарайсыңдар, балалар, әріптерді біледі

екенсіңдер, рахмет сіздерге, сау болыңыздар!

- Бүгінгі өтетін жаңа әріпке байланысты мен

сендерге жұмбақ жасырып жіберейін.

Жұмбақ 1. Кішкене ғана бойы бар,

Айналдырып киген тоны бар.( Қой)

143

2. Көкала костюм киеді,

Бойын жерге жасырған.

Күннің көзін сүйеді,

Бұрымы бар жасылдан. ( Қарбыз)

3. Қалқиып ұзын құлағы,

Елеңдеп, қорқып тұрады. (Қоян)

- Иә, жұмбақты дұрыс шештіңдер. Осы қой,

қоян, қарбыз сөзінің басында

қандай дыбыс естіліп тұр.

- Дұрыс айтасыңдар, бүгінгі біздің өтетін

ашық оқу іс - әрекетіміздің тақырыбы: «Қ»

дыбысы және әрпі.

- Қане, барлығымыз қолымызды иегіміздің

астын қойып «Қ»дыбысын айтайықшы.

Барлығы бірге «қ» дыбысын қайталап

айтады.

- «Қ» дауыссыз дыбыс (балалар

қайталайды)

- Дауыссыз дыбысты қандай текшемен

белгілейміз?

- Көк текшемен белгілейміз

- «Қ» дыбысынан басталатын сөздерді

атаңдаршы

- Қасқыр, қоян, қой, қала, қаймақ, қар,

қалам, қасық

- Жарайсыңдар, енді қасқыр, қой деген

сөздерді буынға бөлейікші

Неше буыннан, неше дауысты дыбыстан

тұрады?

- Қас - қыр – екі буынан, екі дауысты

дыбыстан тұрады. Қой – бір буыннан, бір

дауысты дыбыстан тұрады.

- Қой сөзіне дыбыстық талдау жасап

жіберейікші.

Балалар қой сөзіне дыбыстық талдау

жасайды.

Сергіту сәті:

Ойын: «Дыбысты анықта» Ойынның шарты: балалар орындарын тұрып,

тәрбиеші «а» дыбысынан басталатын сөздер

айтқан кезде қолдарын шапалақтайды, ал «қ»

дыбысынан басталатын сөздер айтқан кезде

аяқтарын топылдатады.

Бейнежазба: сиқырлы әліппе ашылып, «Қ»

дыбысынан басталатын сөздер айтылады.

Үлестірмелі жұмыс:

- Балалар, алдымызда тұрған кеспе

әріптермен «қ» дыбысы басында, соңында

кездесетін сөздер жазайықшы.

Рефлексивті коррекциялаушы - Балалар, «қ» дыбысына байланысты тағы

бір ойын ойнап, бүгінгі ашық оқу іс-

әрекетімізді қорытындылап жіберейік.

Ойын: «Кім тез ойлайды?»

Ойын шарты: Үстел үстінде тұрған

заттардың ішінен, ойынға шыққан бала «қ»

дыбысынан басталатын затты таңдап алып,

атын атау және сол сөзге сөйлем құрау.

Ойынға шыққан бала қасықты алып «бұл

қасық, қасық – қ дыбысынан басталады. Біз

қасықпен тамақ ішеміз» сөйлем құрайды.

Ашық оқу іс-әрекетіне жақсы қатысқан

балаларды мадақтау.

Күтілетін нәтиже:

Білу керек: «Қ» дыбысы дауыссыз дыбыс

және оны көк текшемен белгілейтінін;

Игереді: Буынға бөлуді, дыбыстық талдау

жасауды;

Білді: «Қ» дыбысынан басталатын сөздерге

сөйлем құрауды.

Б.МАЙЛИН «КҮЛПАШ»

Нұрымбетова Г.,

Ақтөбе қаласы, №55жалпы орта білім беретін мектептің

қазақ тілі мен әдебиет пәнінің мұғалімі


1) Б.Майлин туралы мағлұмат беру. Ел

басынан өткен қиын кезеңдер туралы түсінік

бере отырып, бүгінгі өмірменбайланыстыра

баяндай білуга үйрету.

2) Сөзік қорын молайта отырып, ауызша

баяндап беру дағдысын қалыптастыру.

3) Оқушыларды ұлтжандылыққа,

адамгершілікке, ізденімпаздыққа, елін,

жерін, сүйе білуге тәрбиелеу.

144

Әдісі: түсіндіру, сұрақ – жауап, СТО.

Сабақ түрі: жаңа сабақ

Сабақтың барысы

І Қызығушылықты ояту

Күлімдеп күн бүгін.

Қарады маған да,

Күлімдеп күн бүгін

Қарады саған да.

Күлімдеп күн бүгін,

Қарады баршаға.

Үй тапсырмасын сұрау

Жуан және жіңішке сұрақтар қою

1. Тоқаш Бокин не үшін күрескен адам?

«Ревалюциалар».

2. Түрмеде оған қандай айып тағылған?

3. Айыптау қорытындысы не болды деп

ойлайсың?

4. Тоқашқа жолығуға кімді алып келді?

5. Ол анасымен не жайында сөйлесті? Анасы

не айтты?

Сахналату

ІІ мағынаны тану.

Автор туралы мағлұмат беру. Суреттермен

жұмыс.

Жырлағаным кедейдің жыры,

Сырлағаным кедейдің жыры.

Сырым да бір, жырым да бір,

Мендағы сол кедейдің бірі.

Кедей деген сөзді қалай түсінесің?

Қазақ шаруаларын күштеп ұжымдастырудың

барысында өкімет халықтың күн көрісінің

жалғыз ғана жолы қолындағы малын

зорлықпен жинап алып, қоғамдық

мемлекеттік меншікке айналдырады. Одан

қалған жарым малдарын ет, май астық

жоспарларын дайындап тағы тартып алды.

Сөйтіп негізгі кәсібі мал шаруашылығы

болған қазақ шаруалары төрт түлік малдан

түгел жұрдай болып, ашыға бастады. Табысы

жоқ колхоздан, жергілікті үкіметтен жәрдем

ала алмаған халқымыз ендігі жерде

ашаршылыққа ұшырады.

1921-1922 жылдары және 1931-1933 жылдар

Қазақтың тіпті адамзат тарихында бұрын -

соңды естіп білмеген қасіретке толы жылдар.

Кейбір деректер бойынша 4 млн 100 мың

қазақ баласы қайтыс болды.

Мәтінмен жұмыс

Мәтінді түсініп оқып, сөздік жұмыс жүргізу.

І топ. Күлпаштың баласы Қалидың күйеуі

Мақтымның үйін сипаттау.

ІІ топ. Күлпашты сипаттау.

ІІІ топ. Мақтымды сипаттау

ІV топ. Мақтым, Күлпаш, Қалидің көрген

азабы туралы әңгімелеу

V топ. Мәтіндегі қарамен ерекшеленген

сөздерді пайдаланып, сурет бойынша әңгіме

құру.

ІІІ Ой қозғау

І топ. Ел басынан өткен немесе Күлпаштың

басынан өткен әңгімедегі оқиға қай кезеңде

болған?

ІІ топ. Қали мен Күлпаштың Мақтымның

келгенін неге асыға күтеді?

ІІІ топ. Мақтым мен Күлпаш неге жылады?

ІV топ. Мақтымның отбасын асырауына не

кедергі болды?

V топ. Олардың тұрмыс жағдайы саған қалай

әсер етті?

«Еркін талқылау»

І топ. «Бәрі де шықпа, жаным, шықпа» деп

отырған секілді дегенді қалай түсінесің?

ІІ топ. Қазақ халқының аштыққа душар

болуының себебі неде?

ІІІ топ. Бұл оқиға бүгінгі күні болса, сендер

Күлпаш пен Қалиға қалай көмектесер

едіңдер?

ІV топ. «Мүмкін, Бәлкім, Егер ,Сондықтан »

сөздерін пайдаланып, зерттеушілік әңгіме

құра

V топ. Сен қандай заманда өсіп келесің?

ІV. Тікелей сұхбат

Қалидың өмірін қазіргі балалар өмірімен

салыстыру

V. Ой-толғаныс

Эссе

«Мен Қазақстанда туғаныма мақтан етемін»

Бүгінгі сабақтан қандай әсер алдың?

Нені білдім?

Үйге тапсырма.

Мәтінді мазмұндау, аштық кезеңдері туралы

ақпарат жинау.

145

МУЗЫКАЛЫҚ ІС-ШАРАЛАРДЫ ӨТКІЗУ БАРЫСЫНДА МУЗЫКА

МҰҒАЛІМІНІҢ ХОР ӨНЕРІ МЕН ОРЫНДАУШЫЛЫҚТЫ НАСИХАТТАУЫ

Сапарова Улпан,

Ойыл ауданы, аудандық музыка мектебінің хор дирижеры

Хор жанры халық арасына кең таралып,

жыл сайын қанат жайып, дамып келеді. Хор –

әр түрлі дауыста ән салатын адамдардан

топтасып, ұйымдасқан ұжым.

Хор ұжымын құру, оның жұмысын бір

жүйеге келтіру хор жетекшілеріне жүктеледі.

Мұндай ұжымға мектеп оқушыларының

хоры, музыка мектептерінің хорлары,

музыкалық оқу орындардың хорлары, опера

театрының хорлары, капеллалар және

кәсіптік ән-би ансамбльдері жатады.

Концерттерде, мерекелік іс-шараларда

музыкалық шығармалар хор жетекшісінің,

яғни дирижердың басқаруымен орындалады.

Хордағы әр түрлі дауыстардың бір-бірімен

үйлесіп, интонациясының таза, дикциясының

анық шығуы хорды ұйымдастырудың негізгі

принциптері болып саналады.

«… Мектептің жаны – мұғaлiм. Mұғaлiм

кандай болса, һәм мектебі сондай болмақшы.

Яғни білімді болса, білген білімін басқаға

үйрете білетін болса, ол мектептен балалар

көбірек білім алып шықпақшы» – деп ұлы

ұстаз Ахмет Байтұрсынов айтқандай, мұғaлiм

еңбегіне болашақ ұрпақтың білім алу сапасы

тәуелді.

Музыка мұғалімі, ең алдымен, керемет

музыкант болуы шарт. Егер ол музыкалық

аспапты еркін меңгеру, даусы, есту

қабілетінің нәзіктігі нотаға қарап бірден

ойнау және импровизациялық қабілеттілігі

жоғары болса, бұл оның қызметтегі

шығармашылығының жеңісі болып

табылады. Белгілі педагог Д.Б.Кабалевский

музыка мұғалімі бойындағы біліктіліктің ең

маңыздысы аспапты меңгеруінде деп атап

айтқан болатын. Таспаға жазылған

шығармаларды тыңдаудан гөpi көз алдында

аспапта ойнап көрсетудің құндылығында шек

жоқ. Ойнап көрсету тыңдаушыға эмоциялық

орта жасайды. Мұғалім өзi орындау

барысында кез келген жерде тоқтап,

түсіндіріп, кейбір эпизодтарды қайталап

немесе жеке тактіні ойнап, сонымен қатар

бастапқы шығармаға қайта орала алады. Өзін

сүйемелдеп ән салатын оқытушы барлық,

оқушысына қадірлі және ойнай отырып ән

салу қызықты.

Бүгінгі музыка мұғалімі – жан-жақты

білім алған, оқушылардың бойында

әсемдікке, көркемдікке деген нәзік сезімі

қылдарын қозғай алатын шығармашылық

тұлға болуы шарт. Оның өзге де міндеттері де

аз емес. Біздің айтайын дегеніміз, музыка

мұғаліміне жүктелетін оқу-тәрбие ісінің

маңыздылығы еді.

Хор дегеніміз – өзіндік вокалды-

техникалық дауыстың ерекшеліктері бар,

шығарманың мазмұндық ерекшелігін жеткізе

алатын әншілерден ұйымдастырылған ұжым.

Әртүрлі құрылымдағы хор ұжымдарының

ішінде ерекше орын алатыны ол балалар хоры

болып есептеледі

Хор ұжымында–балаларды жасына

қарап біріктіреді. Бастауыш (1, 2, 3,4), орта

буын (5-8), жоғарғы сыныптар (9-11)

оқушыларының біріккен хоры, сондай-ақ,

біріккен ұлдар хоры. Балалар хоры мектепте

төменгі ортаңғы, жоғарғы сыныптардан

әртүрлі жастағы балалардың бip немесе екі,

үш, төрт дауыстарды құрамына кіргізеді т.б.

Хор ұйымдастырудың үлкен тәрбиелік

мәні бар. Алдымен, хор үйірмелеріне өз

еркімен келушілер қабылданады. Музыка

сабағының мұғалімі хорға әнді жақсы

айтатын балаларды тартумен қатар, өз

еркімен келушілерге де көмектесуі керек.

Тәжірибеде көріп жүргендей, хор жетекшісі

әpбip дені сау баланың музыкалық қабілетін

дамыта келіп, оның қызығушылығы мен

талғамын арттыруға міндетті. Хор ұжымына

қатысамын дейтін баланы мұғалім алдымен

аспаптың көмегінсіз айтқызып көру арқылы

тексереді. Аспаптың көмегінсіз айту – бала

даусының және музыкалық қабілетінің

қандай деңгейде екендігін анықтауға

146

мүмкіндік береді. Сондай-ақ бірнеше түрлі

музыкалық ырғақтарды қайталау,

оқытушының көрсеткен әуенін бірден

қайталап беру – баланың барлық музыкалық

есту түсініктерінің қандай деңгейде екенін

байқатады. Төменгі сынып оқушылары

ұялшақ болады. Сондықтан оларды тексеруді

топпен немесе жеке-жеке айтқызған дұрыс.

Әдетте, хорға 40-50 бала немесе одан да көп

бала алынады. Хор ұжымы аптасына 2 рет, 1-

1,5 сағаттай жүргізіледі. Әрбip хор сабағын

тиянақты жоспарлап, қызықты өткізуге

мұғалім ерекше назар аударуы тиіс.

Құрамы қандай да болса, хордың негізгі

принципі ұйымдастыруы мен алға қойған

мақсатының негізі бар. Олардың тапсырмасы,

музыкалық көркемдеу тәрбиесімен, яғни

жасөспірімдердің сана-сезіміне әсер ету.

Хордағы ән айту өнердің көпшілік

тәрбиесіндегі балалардың ашық ceзiмін ояту.

Отанға, халыққа деген сүйіспеншілік санасын

өcipy. Ұжымдыққа, жолдастыққа,

еңбекқорлыққа, шығармашылыққа жан-

жақты қабілеттерін ояту. Баланың жеке

тұлғасын қалыптастыруда хормен ән айтудың

маңызы орасан зор. Хор өнерінде ән мен

сөздің бірігуіндегі ерекшелік үлкен орын

алады. Поэзияның музыкамен жұптасуы,

адамның мінез-құлқының көркемдік

дамуына, ойлануына әсер етеді. Хор

шығармасын игерудегі қиындықтарды

еңбекқорлыққа ұластырып көркем

орындаудағы техникалық шеберлікті

тәрбиелеп, өзінің жеке қызығушылықтарын

оятады. Осы тапсырмалар тек қана ұжымды

түрдегі хорда, оқу тәрбиелік бiлiм

жұмысында мақсатты түрдегі хор ұжымымен

жүргізіледі.

Әнді хормен айтуға тәрбиелеп, әншіні

өнерге баулу үшін музыка мұғалімі балалар

даусының даму ерекшелігін соған орай оқыту

барысында қойылатын талаптарды жақсы

меңгеріп әpi қарай тәрбиелеудің барлық

шарттарын сақтауы тиіс. Балалар дауысын

тәрбиелеуге қойылатын талаптарды жақсы

меңгеріп әрі қарай тәрбиелеудің барлық

шарттарын сақтауы тиіс. Балалар даусын

тәрбиелеуге қойылатын талаптар олардың

жас ерекшеліктерін ескере отырып icкe

асырылады, тек сол себепті бала үнінің

сыңғырлаған таза, ашық, өзіне тән дауыс

бояуы сақталады.

Репертуар – ең басты өзекті де, маңызды

мәселе, шығармашылық ұжымның бет әлпеті

және өзін таныстырып көрсету. Хорды

естімей жатып, оның репертуарын көpiп-ақ

шығармашылық ұжымды білуге болады.

Ойланып алынған жоғары көркемдік

репертуар, жеке және бүтіндей

шығармашылық ұжымның өмipiмeн

байланысты. Ал ойланбай алынған репертуар

- ұжымның тарқап кетуіне әкеледі.

Сондықтан хор жүргізушісіне хор саясатын

ойланып қарау керек. Репертуар толыққанды

музыканың дамуын өсipeдi, сонымен қатар

оқушы баланың талғамын өсіруде өзіндік

көзқарасын, шынайы сезімін алып, Отанға,

халыққа деген жауапкершілікті сезініп

ұжымдыққа, жолдастыққа тәрбиелейді. Хор

жетекшісі репертуарға көркемдік құндылығы

мол, тәрбиелік мәні жоғары халық әндерін

халық композиторларының шығармаларын

eндipyi тиіс. Бала дауысының дұрыс

қалыптасуына хор жаттығуларының жүйелі

қолданылуы өте үлкен әсер етеді. Ал әртүрлі

жаттығуларды орынды қолдана білу, баланың

дауыс аппараттарын жетілдіреді және жұмыс

icтeyгe деген белсенділігін арттырады. Ән

айту дағдысын қалыптастырады.

А.В.Свешниковтың айтуы бойынша,

«Хорда ән айту халықтың, қоғамның

мүмкіндік музыкалық білімін өмірмен бipгe

еш қиындықсыз әсемдеп, байытады». Бұл хор

өнepi жайлы дәл айтылған сөз. Хор өнерін тек

қана әртүрлі, әр салада жоғары көркемдік

репертуардағы шығармалардың, патриоттық,

ойнақы, лирикалық, әзіл-қалжыңды, жәй

және тез шығармалар құрайды. Осындай

шығармалар баланың мінез-құлқын байытып,

жан дүниесін аша түседі. Классикалық

шығарма – мазмұнының тереңдігімен,

әртүрлі қатаңдық формаларымен, жаңа

шығармалар музыка өнерінің ізденісімен,

жылдам екпінімен көңіл білдіреді. Репертуар

таңдауда, топтардың физиологиялық мінез-

құлқына, фундаментіне қарау керек.

147

Балалардың қабілетін білу хор жүргізушінің

басты міндеті.

Tөмeнгi сынып оқушыларының дауыс

диапазоны (1-2 сынып) ре I – си I аралығында

болғандықтан, үйретілетін әндердің осы

дыбыс көлемінен аспауын қадағалаған жөн.

Тесситурасы өте жоғары немесе төмен әндер

бала дауысының табиғи әдемілігін жоғалтып,

айкайлап айтуына, я болмаса тақпақтап

айтуына әкеп соғады. Бұл, әрине, бала

дауысына елеулі зиян тигізеді. Осындай

жағдайлардан бірте-бірте дауыс

шымылдығына зақым келіп, түрлі тамақ

ауруларына ұшырауы мүмкін.

Үшінші сынып оқушыларының дауыс

диапазоны до 1 — ре 2 дыбыс аралығында

болады, әрине бұл шектеулерді бiз жорамал

түрде бepiп отырмыз. Сондықтан ән

үйреткенде осы көлемде қалып қою керек деп

ұқпау қажет. Әр баланың дауыс диапазоны да

әртүрлі болады. Мұғалім репертуар

таңдағанда сол бeлгiлi бip сыныптың жұмыс

диапазоны көлемінде таңдайды. Қалай

болғанда да баланың даусына елеулі салмақ

түсіретін шеткі дыбыстардан сақ болған жөн.

Дыбыс шығару күшіне келер болсақ, ол

mf (меццофорте) аспау керек. 4-сынып

балаларының даусынан бұл кездері жоғарғы

немесе төменгі дауыс нышандарын байқауға

болады. Дауыс толыға, әрлене қоюлана

түседі. 5-сынып балаларында әдетте дауыс

көлемі до 1 – ми 2 — фа 2 дыбыс аралықтарын

қамтиды. Бұл кезде балалар даусын олардың

дамуы мен тембрі жағын ескере отырып, екі

дауысқа бөлуге болады. Біpiншi

дауыстағылар сопрано, екінші дауыстағылар

— альт (ұл болсын, қыз болсын), ал жоғарғы

дауысты ұл балалар дауысы – дискант деп

аталады.

Бала өскен сайын оның барлық дене

бітімімен қоса дауысы да өзгepiп отырады.

Әcipece, дауыс жыныс мушелерінің жетілуіне

байланысты қатты өзгереді (әcipece ұл

балаларда) бұл кезеңді мамандар «мутация»

кезеңі деп атайды. Мутация ұл балаларға

қарағанда қыз балаларда жеңіл өтеді.

Өйткені, аталған кезеңде қыздардың көмейі

үштен бip, ал ер балалардың көмейі екі есе

үлкейеді. Әрине, осыған байланысты дауыс

шымылдығы да ұзарады. Дауыс шығарушы

аппараттың жұмысы бұл кезде бұрауы

келмеген домбыра сияқты болады. Ұлдардың

даусы сөйлегенде, әcipece ән айтқанда тамақ

ауруына ұшыраған балалардың дауысы

сияқты қырылдап, сырылдап шығатын

болады, кенеттен бip октавадан екінші

октаваға ауысып кетеді, тез шаршағыш

болады. Мұғалім балаға бұл жағдайдың

физиологиялық сипатын, ең нeгiзгici -

уакытша екендігін түсіндіруі тиіс. Мутация

кезеңі әдетте 1,5 2 жылға созылады. Бұл кезде

дауысқа салмақ түсіретін әндерді айтпау

керек, жалпы қатты айқайлап және ұзақ

айтуға болмайды. Мутация аяқталған кезде

25-30 жыл шамасында өзгеріссіз қалатын

әркімнің өзіне тең дауысы пайда болады.

Баланың мүмкіндігін, диапазонын,

жүктемесін, тыныс алу аппаратын,

техникалық мүмкіндігін үнемі естен

шығармау керек, шығарма таңдаған кезде хор

жүргізуші хор дайындықтарын үнемі

қызықты өткізуге тырысуы қажет.

Хормейстр дайындықта жеке

принциптерді ашу үшін шығармашылық

атмосфера орнатуы тиіс. Әрбір сабақ

қызықты эмоциялық шыңда өткізілуі керек,

бір топ ұжымның орындаушылық қабілетін

туғызса, екінші топ олардан үнемі алдында

болуы керек, үшінші топ жеңіл

орындаушылық қажеттілік туғызуы керек.

Сонда балалар өздігінен жұмыс істеуге

қызығады. Балалар өздігінен әрбір фразаны,

шумақты бір тыныста айтып үйренуі керек,

ән айту қабілетін дамытуы қажет, сондықтан

шығарма тыңдаған кезде оларға ұнайтын

қызығушылық тудыратын шығарманы алған

жөн. Хор жүргізуші тәртіп орнатып және де

шығарма атмосфера орнатып, көңілді,

қалжың араластырып, бала шаршағанда дер

кезінде тоқтата білу керек. Шығарманы

тыңдаған кезде композитор жайында толық

мәлімет берілуі тиіс, содан кейін шығарманы

талдап бірінші нотасын атап айтып, кейін

сөзімен шумақ-шумаққа бөліп, тыныс алу

белгілерін қадағалап айтып үйренуі қажет.

Хордың сандық құрамы орта және

жоғарғы сынып оқушыларына 30-40, 100-120,

ал төменгі сыныпта 20-30 дан 60-70 адамға

148

дейін болу керек. Хор аптасына кемінде екі

рет төменгі сыныптарда, екі-үш реттен

академиялық сағаттан тұру керек. Екі

сағаттық дайындық кезінде ортасында үзіліс

жасап тұру керек.

Хормен жұмыс жасауда гигиенаға көңіл

бөлу үлкен үлес қосады. Дайындық үлкен

ашық залдарда өткізілуі керек. Қосымша

сабақтар үшін тағы да бip-eкi бөлмелер болу

керек, аспаптар жақсы келтірілуі тиіс.

Орындықтар жеткілікті болуы, нота қоятын

жері, шкафтар, музыкалық техникалық

құралдар және т.б. оқу құралдары қажет.

Стендтер мен композиторлардың cypeттеpi

және хорға қажет материалдармен

жабдықталуы тиіс.

Хормен жұмыс жасаудың тағы бip

маңызды жағы - оқушылардың орналасуы,

оларды жарты шеңбер бойымен жетекшіні

көретіндей қылып отырғызуы керек.

Концертте, дайындық кезінде қасына отырған

баланың қасына тұрғандығы дұрыс. Төменгі

сынып оқушыларында бip дауыс сол жақта,

екінші дауыс оң жақта, жоғарғы сыныпта

партиялардың отырысы мен әншілері әртүрлі

болуы мүмкін. Kөбiнe дамыған отырыстың

варианттары мынадай болады. Ортада I

сопрано, I альт, ал жан-жағына II сопрано, II

альт; тағы бip өзгеше вариант - біртіндеп

дауыстардан оңға coлғa қарай үлкейтіп

отырады.

Барлық варианттарда жүргізуші

партияларды жақсы, нашар дауысы бар

балалармен аралас отырғызған дұрыс. Екі

партияның шекаралас құрамында өте ептілері

тұрған жөн. Көп уақытта хор отырып айтады,

ал кейбіp шығармаларды, оның бөлімдерін

концертке қалыптастырып айтады. Жетекші

әр уақытта ортада, ал аспап оң немесе сол

жақта орналасады. Егер де хорда көмекші

хормейстер болмаған жағдайда

концертмейстер вокалды-хор жұмысын білуі

керек. Хормен жұмыс icтеу үшін өте қатаң

тәртіп болу керек, әcipece оқушылар

қатысуды үзбеуi тиіс. Әрине балалардың

өзінің қызығушылығы болған жағдайда оңай

түседі.

Музыка арқылы біз өзімізді үлгілі

өнегеге бейімдеп өркендете аламыз. Қайсы

музыка өнерін алып қарасақ та, үлкенді

құрметтеуге, әдемілікті сүюге,

адамгершілікке, парасаттылыққа, ізгілікке,

кішіпейілділікке, батырлыққа, ерлікке,

жігерлі болуға, қуанышқа, қайғыға, мұңайа

білуге, ең бастысы рухани байлықты

кеңейтуге, мәдениеттілікке тәрбиелейді.

Оқушылардың өмірге деген

көзқарастары, дүниетанымдары айтқан

әндерінен алған әсерлері арқылы

тәрбиеленеді. Вокалды–хор үйірмесінің

мақсаты оқушыларды өнер құндылықтарын

сезіну, таза және мәнерлі ән салу, тіл, сөз

өнерін меңгеру, олардың бойында

адамгершілік–эстетикалық мәдениетті

қалыптастыру, шығармашылықтарын

арттыру болып табылады. Хормен ән айту

көпшілік өнер болып табылатындықтан,

балаларды достыққа, татулыққа,

ұйымшылдыққа тәрбиелейді.

Қорыта айтқанда, музыка өнері –

адамның сана - сезіміне әсер етіп, ой-өрісінің

дамуына әсер ететін күшті құрал.

АС – АДАМНЫҢ АРҚАУЫ

Сариева М.А.,

Ақтөбе қаласы, №41 «Назерке» балабақшасының тәрбиешісі

Мақсаты: Балаларға жалпы ас туралы

түсінік беру. Адам ағзасына керекті

дәрумендермен таныстыру. Балаларды

тазалыққа, ұқыптылыққа тәрбиелеу.

Көрнекілігі: слайд арқылы дәрумендер

түрлерін көрсету.

Әдіс-тәсілдер: көрсету, сұрақ-жауаптар,

әңгімелесу, мадақтау.

Балаларды шаттық шеңберіне тұрғызу.

149

Балалар музыка әуенімен, қимылмен әнді

орындайды.

Біз ақылды баламыз,

Балабақшаға барамыз.

Міне,бізге қараңыз,

Енді амандасамыз.

Сәлем,сәлем алтын күн,

Сәлем,сәлем достарым.

Сәлем балабақшаға,

Сәлем бердік баршаға.

Бір мезетте топтағы бір бала мазасыздана

бастайды.

Тәрбиеші: Не болды, балақан, бір жерің

ауырып отыр ма? Таңғы асқа не жеп едің?-деп

сұрайды. Олай болса мен қазір ұялы

телефонмен Салауат Дәрігерді шақырамын.

Тосын сый: Есік қағылып, Дәрігер Салауат

келіп кіреді.

Салауат дәрігер: Сәлеметсіздер ме!

Балақан, таңғы асқа не жеп едіңдер деп

сұрайды.

Бала: Кока-кола мен чипсы жедім.

Салауат дәрігер: Олай болса мен сендерге

дәрумендер туралы слайд әкелдім, қарап

танысыңдар.

Слайдқа назар аудару: Дәрумендер көрсету.

Витаминдер тірегін,

А, В, С, Д, Е деп аласың.

Жетіспесе бірі оның

Ауырып сен қаласың.

А-сы қажет көзіңе

В-сы жүйке тоғайтар

С-дан микроб безінер

Д – сүйекті нығайтар.

Слайдтан А асқабақ, айран, қызанақ, сәбіз,

сарымай.

В дәрумені: Сүт, сүзбе, ірімшік, бауыр,

жұмыртқа, етте болады.

С дәрумені: Балық, картоп, асбұршақ, жаңғақ,

қарақатта болады.

Д дәрумені балық майында.

Сұрақтар беру: Балалар сендер сиқырлы

экраннан не көрдіңдер?

Витаминдер тұрағы

Түрлі тағам құрамы

А - болады асқабақ

Өрік қызанақ, салатта

Б - балық , картоп, асбұршақ

Сиыр еті жаңғақта

С - қарақат, алмұртта

Кивиге тән танылар

Д - балық майында

Е - қарақатта табылар.

Сұрақтар беру: Қандай тағамдарда А, Б, С, Д,

Е дәрумендері бар?

Слайд бойынша тапсырмаларды орындату.

Ойын: «Ғажайып қалта»

Шарты: Қалта ішіндегі заттарды көздерін

жұма отырып сипау арқылы не екендігін

табады. Құрамында қандай дәрумен бар

екендігін табады.

Сергіту сәті:

Музыка әуенімен қимылмен жасалады.

Ерте тұрып беті, қолды жуамыз.

Сабынданып кірдің бәрін қуамыз.

Тазалықты сақтасақ, тазалықты сақтасақ

ауырмаймыз.

Шөлдеп кетсек қайнаған су ішеміз

Сонда біздің ауырмайды ішіміз.

Денсаулықты сақтасақ, денсаулықты

сақтасақ ауырмаймыз.

Ойын: «Дұрыс па, бұрыс па?»

- Тамақ ішіп болған соң қолды жуасың, дұрыс

па,бұрыс па?

- Таңғы асқа чипсы,кока кола ішесің, дұрыс

па,бұрыс па?

- Ұйықтар алдында тойып тамақ ішесің,

дұрыс па,бұрыс па?

- Балабақшаға келгенде таңғы асқа ботқа

орнына кәмпит жейсің дұрыс па,бұрыс па?

Жарнама : «Айран өте пайдалы »

Баласы: Әке, менің асқазаным нашарлап

кетті.

Әкесі: Олай болса БИОС айранын ішсеңші.

Баласы: Жарайды, әке ішейін.

Баласы БИОС айранын ішеді де, әкесіне

келіп: «Әке, менің ішектерім дұрыс жұмыс

жасауда» дейді.

Слайд арқылы дәрумендер жетіспегенде

адамдар қандай ауруға ұшырайтыны

туралы әңгімелеу.

1-А дәрумені жетіспесе, көздердің көруі

нашарлайды.

2-Д дәрумені жетіспеген кезде, сүйектер сыну

ауруына ұшырайды.

Асқазанның балаларға арналған

бұйрығы:

150

- Күнделікті ас мәзірінен чипсы, кока коланы

алып тастаңдар.

- Ыссы, салқын тамақ ішпеңдер

- Жүре бере тамақ ішпеңдер

- Майлы, ащы тамақ ішпеңдер

- Тағамды лас қолмен ішпеңдер

- Асқазан тойғанша тамақ ішпеңдер.

- Көшеден кез келген жерден тамақ алып

ішпеңдер.

- Күн тәртібін орындаңдар, уақытылы

тамақтаныңдар.

Осыларды орындасаңдар, мен сендерге

әрдайым қуаныш сыйлап жүремін.

Дәрумендер айтысы:

Марионеткаларды қолдана отырып көк-

өніс, жемістер айтысады.

Жүзім: Мен жүзіммін, жүзіммін

Бәрінен де үздікпін.

Мені жеген балалар

Қуанады шаттанып.

Пияз: Мен жуамын, жуамын

Ашытамын көзіңді.

Ашытқанмен көзіңді

Пайдалымын біріне.

Алмұрт. Мен алмұртпын, алмұртпын

Бақтарда мен өсемін.

Бойымда менің көп дәрумен

Мені жеген балалар,

Ауырмайды ешқашан.

Қызанақ: Мен қызанақ, қызанақ

Бау-бақшада өсемін

Мен де көп дәрумен

Мақал-мәтелдер:

«Ас жүрген жер береке»

«Ас адамның арқауы»

«Көп шайнасаң көп өмір сүресің»

«Ас тұрған жерде ауру тұрмайды»

Дидактикалық ойын: Асқазанға пайдалы

тағамдарды орналастыр

Шарты: Үстел үстіне асқазанға пайдалы,

зиянды тағамдар суреттерін орналастырады

Тақпақтар:

Алуан түрлі азық бар

Ет, май, сүт, балықтар.

Көкөністер, жемістер,

Витаминдер, жидектер.

Ас адамның арқауы

Деген сөз бар ежелден.

Бойға сіңіп тарқауы,

Керек үшін ереже.

Тамақты ішкін күнде сен,

Белгілі бір мезгілде

Таңертең, түс, түстен соң

Жатар алды кезінде.

ҮЙ ЖАНУАРЛАРЫ

Суйесинова Асел Алтынбековна,

Байғанин ауданы, Т.Жармағамбетов атындағы орта мектеп

Мақсаты: Білімділік: Балалардың үй жануарлары

туралы білімдерін толықтыру

Дамытушылық: Тақпақ, сұрақ-жауап арқылы

тіл байлығын дамыту

Тәрбиелік: Үй жануарларын күтіп-баптауға,

сүйіспеншілікке тәрбиелеу

Әдістемелік әдіс-тәсілдер: сұрақ-жауап,

түсіндіру, көрсету, психологиялық ойын

жаттығулар.

Көрнекіліктер: төрт түлік мал және

олардың төлдерінің суреттері, жұмбақтар.

Сабақтың барысы: Ұйымдастыру сәті

Шаттық шеңбері

Жабырқауды білмейміз,

Жалқаулықты сүймейміз.

Біз талапты жас ұлан,

Үлгі аламыз жақсыдан.

Жұмбақтар жасыру

Басында екі таяғы бар,

Төрт аяғы бар,

Сегіз тұяғы бар,

Иегінде сақалы бар (ешкі)

Қүнгейлі қара тасқа бітем,

Шаруа қуған басқа бітем (қой)

- Балалар, біз бүгінгі сабағымызда үй

жануарларымен және олардың төлдерімен

танысамыз.

151

- Балалар, қараңдаршы мына суретте нелер

бейнеленген? Кәне, кім айтады?

- Сиыр, жылқы, түйе, қой, ешкі.

- Бір сөзбен бұларды қандай жануарлар деп

атаймыз? Неге?

- Үй жануарлары деп атаймыз. Себебі,

оларды үйде бағамыз.

- Ал, балалар мен сіздерге ең алдымен сұрақ

қояйын, жауап беріңдерші.

- Біз шәйіміз дәмді болу үшін не қосамыз?

- Қант, сүт, қосамыз.

- Сіздер сүт, қаймақ, айранды жақсы

көресіңдер ме?

- Оларды қайдан аламыз? (Балалардың

жауабы тыңдалады).

- Міне, балалар үй жануарларының бірі сиыр

екен, ол бізге сүт береді, қаймақ жасалады,

айран ұйытамыз, ірімшік, құрт, ал еті тамақ

болады екен.

- Сиырдың төлін не деп атаймыз?

- Бұзау.

- Бұзау туралы кім тақпақ біледі?

Фатима: Әукім-әукім әукешім!

Қасиыншы әукесін

Енең әне келеді

Ақ мамасын береді.

- Ал сиырды қалай шақырамыз?

- Аухау-аухау деп шақырамыз.

- Сиыр қалай мөңірейді, мө-ө-ө!

- Сиыр туралы тағы не білесіңдер?

- Сиыр өрісте жайылады. Құнарлы шөп

жейді, су ішеді. Оны бақташы бағады.

-Балалар, сендер сиыр туралы біледі

екенсіңдер. Енді жылқы туралы не

білесіңдер?

- Жылқыны халқымыз мінсе - көлік ретінде,

жұмыс істеу үшін пайдаланған. Жылқы

малымен әр түрлі ұлттық ойындар мысалы:

қыз қуу, көкпар, бәйге ұйымдастырылған.

Оның сүті - қымыз, еті - тамақ. Қымызы

денсаулыққа пайдалы.

- Жылқының төлін не дейміз?

- Құлын.

- Құлын туралы кім тақпақ айтады?

Мұстафа: Құлыншағым, құндызым,

Құлдырайды, шабады.

Жылтыңдаған жұлдызым,

Құстай қанат қағады.

- Жылқыны қалай шақырамыз?

- Құрау-құрау.

- Енді балалар, сиыр, жылқы малына

қарағанда түйенің дене құрылысы ерекше.

Оның жотасында не бар?

- Екі өркеші бар

- Өркештері неге ұқсайды?

- Тауға

Түйенің сүтін шұбат дейміз. Оның жүні өте

пайдалы. Одан көрпе жасайды. Көрпесі

жылы болады.

- Түйенің төлін не дейді?

- Бота.

- Түйе туралы кім тақпақ айтады?

Ділназ: Ең зор түлік - түйемін.

Тікенді шөпті сүйемін.

Пайдалансаң, сүтім шұбат.

Дертке дауа, жанға қуат.

- Түйені қалай шақырамыз?

- Көс-көс.

- Ал, ендігі әңгімемізді қой туралы

айтпақпыз.

- Қойдың пайдасы көп. Етін жейміз, сүтін

ішеміз, жүнінен шұлық тоқимыз, көрпе

жасаймыз. Қойды бағатын адамды «қойшы»

дейді.

- Ал, қойдың төлін не дейді?

- Қозы.

- Қой туралы кім тақпақ айтады?

Ақниет: Қара көзің мөлдіреп,

Қызықтырмай қоймайды.

Жібек жүнің үлбіреп

Қарасам көз тоймайды.

-Қойды қалай шақырады?

-Пұшайт-пұшайт.

Сергіту сәті: Қошақаны қойдың,

Қайда қалып қойдың?

Бұлтиып тұр бүйірің,

Қай өрістен тойдың.

- Енді, балалар, біз ешкі туралы айтамыз.

- Ешкінің де қой сияқты пайдасы көп. Оның

сүтін ішеміз, жүнін пайдаланамыз. Ешкінің

түбітінен шәлі тоқимыз.

- Ал, ешкінің төлін не дейді?

- Лақ.

- Лақ туралы кім тақпақ айтады?

Жанерке: Шөре-шөре лағым,

Тентек болма шырағым!

Секектеме, деміңді ал,

Селтеңдемей құлағың.

152

- Ешкіні қалай шақырады?

- Шөре-шөре.

- Сиыр, жылқы, түйе, қой,ешкі алғашқы

кезде төлдерін қалай қоректендіреді?

- Сүтімен.

Ойын: «Төлін тап».

Сабақты қорытындылау:

-Үй жануарлары бізге не береді?

-Неге үй жануарлары деп атаймыз?

Сабақ соңында жақсы қатысқан балаларды

мадақтау.

ОРМАНДАҒЫ ДОСТАРҒА КӨМЕК

Төкешова Г.М.,

Ақтөбе қаласын, № 25«Ерке» мектепке дейінгі ұйымының тәрбиешісі

Мақсаты: Дидактикалық материалдарды

пайдаланып, балалардың ойлау қабілеттерін,

қиялын дамыту (буын құрау, сөз құрау,

жұмбақ шешу ребустар шешу). Дамыту

ойындарын ойната отырып, игерген

білімдерін бекіту. Қыс мезгілінің

ерекшелігін түсіндіру. Ормандағы аңдарға,

құстарға қамқорлық жасай білуге тәрбиелеу.

Көрнекілігі: Қар жамылған ағаштар, қар

үстіндегі құстардың, аңдардың ізі, кеспе

әріптер. Залға балалар кіріп жарты шеңберге

тұрады.

Тәрбиеші: Балалар, бүгін бізде ерекше күн.

Біздің ортамызға көптеген қонақтар келіпті,

кәне қонақтармен амандасып алайық.

Шаттық шеңбер:

Армысың, мейірімді аспан ана Армысың

қайырымды жер ана, Армысың шұғылалы

алтын күн Армысың мөлдір таза су

Армысыздар қонақтар Арайлап бүгін атты

күн Шашып бізге шаттығын, Тілейміз

сіздерге ақ таңның Қуанышын шаттығын.

Балалар, жаңа балабақшаға келе жатырсам

қалта телефоныма дауысты хабарлама келіп

түсті . Кімнен келген хабарлама екен? Кәне,

бірге тыңдайықшы: Қалта телефонға келген

орман ханшайымының хабарламасын

тыңдау:

- Сәлеметсіңдер ме, балалар! Маған

көмектесіңдерші. Менің ормандағы аңдарым

мен сайраған құстарымды қарақшылар ұстап

алып қамап тастады. Оларсыз орманның сәні

болмайды, менің достарымды құтқаруға

көмектесіңдерші. Сәлеммен, Орман

ханшайымы.

Тәрбиеші: Ия, балалар қиын болған екен.

Орман ханшайымының достарын құтқаруға

көмектесеміз бе?

Балалар: Ия, көмектесеміз.

Тәрбиеші: Ендеше біз орманға жолға

шығуымыз керек.

Тәрбиеші: Балалар, орманға немен барамыз?

Тәрбиеші: Мен сендерге жұмбақ жасырайын,

ал сендер шешуін тапсаңдар, орманға

баратын көлігіміз табылады. Жұмбақ: Қарда

ізі бар, мойнында жібі бар.

Балалар: Шана.

Тәрбиеші: Ия, балалар, бұл жай шана емес

сыйқырлы шана. Кәне, бәріміз шанаға

отырып орнығайық, орман алыс жол

қысқарсын деп өлең айтайық.Ән:Қыс.

Тәрбиеші: Міне, балалар орманға да келдік

(шанадан түскенде алдарында хат жатады)

Тәрбиеші: Балалар, мына жерде хат жатыр,

мұнда не жазылған екен оқып көрейікші

(тәрбиеші хатты ашып оқиды)

Қарақшылардың хаты: Сәлем мейірімді

жандар егер осы хатты оқыған болсаңдар,

ормандағы достарыңа көмектескілерің келсе,

мына іздердегі тапсырмаларды орындаңдар,

сонда ғана достарыңа көмектесе аласыңдар.

Тәрбиеші: Балалар іздердегі тапсырмаларды

орындаймыз ба, әлде кейін қайтамызба?

Балалар: Жоқ, қарақшылардың

тапсырмаларын орындаймыз ормандағы

достарымызға көмектесеміз.

Тәрбиеші: Ия, балалар мына іздер бізді қайда

апарады екен, ненің іздері екен қарайықшы.

(іздермен жүріп тапсырмаларды орындау) (Із

балаларды тақтаның қасына әкеледі)1-

153

тапсырма (аюдың ізі) «шатысқан

әріптерді ажыратып көрсетіңдер?» Балалар, қарақшылар мына әріптердің бәрін

шатыстырып кетіпті, кәне осы әріптерді

ажыратып айтайықшы. Балалар кезекпен

шығып әріптерді ажыратып айтады.

Тәрбиеші: Жарайсыңдар, балалар әріпті біз

не істейміз? Балалар: Көреміз, естиміз,

жазамыз

2-тапсырма (Бұғының ізі) «Шашылған

элементтерден әріптер құрастырыңдар

Тәрбиеші: Енді ненің ізі екен, кәне ізбенен

жүрейік, қайда апарады екен? (балалар

шыршаның түбіне келеді, жерде әріп

элементтері шашылып жатады)

Тәрбиеші: Ой, балалар, мына қарақшылар

әріптердің бәрін сындырып тастапты ғой.

Кәне, осы элементтерден әріптер

құрастырайық. Балалар, жерге

элементтерден әріп құрастырады?

3-тапсырма (Қарғаның ізі) «Шашылған

буыннан сөз құрастырыңдар? Ал, балалар,

келесі із қайда апарды екен Кілемнің

ортасына келеді жерде шашылған буындар

мен суреттер жатады.

Тәрбиеші: Балалар, мына қарақшылар

сөздердің бәрін қиып суреттерді шашып

тастапты, кәне осы шашылған буындардан

сөздер құрастырайық. Балалар буындардан

сөз құрастырады. Ал, осы құрастырған

сөздеріңе мына жерде жатқан суреттер

сәйкес келсе суреттің астына апарып

қойыңдар.

4-тапсырма (Түлкінің ізі) «Жоғалған

әріпті орналастыр» (тақтада орындайды)

Тәрбиеші: Балалар, қарақшылар мына

сөздердегі әріптерді ұрлап алып кетіпті, кәне

қандай әріп жоғалған, дұрыс тауып оқиық

сөздерді. Балалар кезекпен шығып жоғалған

сөздерді орнына қойып оқиды.

Тәрбиеші: Балалар әрі жылынамыз, әрі

көңіліміз көтеріледі. Орманда тұрып,

денемізді сергітіп алайықшы. Сергіту сәті:

Боран соғады оң жақтан Боран соғады сол

жақтан, Қар лақтырып ойнасақ Су өтеді

қолғаптан (осы кезде құстар мен аңдардың

сайраған дауыстары естіледі) Тәрбиеші:

Балалар бұлар ненің дауысы? (Мұзды үйдің

артынан Орман ханшайымы шығады).

Орман ханшайымы: Сәлеметсіңдер ме,

балалар, сендерге көп-көп рахмет, міне

көрдіңдер ме, менің аңдарым мен құстарым

сайрап орманымның сәні келіп жайнап тұр

Сендер бәрің де ақылды, білімді екенсіңдер

сендердің білімділіктеріңнің арқасында

менің достарым өзіме оралды. Олай болса,

балалар, қысқы орманның тіршілігін

тамашалаңдар. Ал, мен сендерді тағы да

сынағым келіп тұр. Балалар, мен сендерге

сөзжұмбақ алып келдім, кәне білімді

екендеріңді көрсетіңдерші? (Сөзжұмбақ

шешу слайдтан) Жауабы: Жалғыз ағаш

орман болмас.

Тәрбиеші: Ия, балалар орман ағашымен,

аңдарымен, құстарымен ғана орман болады.

Орман ханшайымы: Сендер өздерің білімді,

ақылды екенсіңдер. Сендерге өте риза

болдым. Сендерге естелік ретінде шырша

бүрлерін сыйға тартам, қабыл алыңдар.

Тәрбиеші: Рахмет. Балалар, Орман

ханшайымымен қоштасайық,

балабақшамызға оралайық, шанамызға

отырып. Шанаға отырып топқа оралу.

Тәрбиеші: Балалар, біз қайда бардық?

Орманнан нелерді көрдіңдер? Кімдерге

көмектестік?

Балалардың жауаптары тыңдалады.

Қонақтармен қоштасады. Бәріңде жақсы

қатысқандарың үшін және бәрің ауырмай,

денсаулықтарың мықты болу үшін мен

сендерге дәрумен сыйлаймын.

154

СОҒЫСТАН КЕЙІНГІ ЕЛДІҢ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ

Тулеубаева Жайна Абдижамилевна, Шалқар ауданы, Ә.Жангелдин атындағы орта мектептің тарих пәнінің мұғалімі

Сабақтың

мақсаты

Оқушыларға соғыстан кейінгі елдің әлеуметтік-экономикалық

жағдайын өз бетінше түсіндіру. Топтық жұмыстар бере отырып,

оқушының алған білімін қажетіне сай пайдалануға баулу.

Оқытудың

нәтижесі

Мазмұндық білім беру

Түйінді идея «Мен қазақпын - мың өліп, мың тірілген»

Сабақтың мазмұны

Уақ

ыты

Рес

ур

стар


3

Қима

қағаздар 1. Ұйымдастыру.

«Шаттық шеңберін» құру

- Оқушылармен амандасу

- Сабаққа дайындығын тексеру

- Мақал-мәтелдер арқылы топқа бөлу

Шаттық шеңберін құра

отырып, бір-біріне жақсы

сөздер жолдау

- Амандасу

- Топқа бөлінеді

6

Ақ қағаздар 2.Үй тапсырмасын тексеру

1 топ - Ұлы Отан соғысының салдары

қандай болды?

2 топ - Қазақстан фашистік

оккупациядан зардап шеккен

аудандарға қандай көмек көрсетілді?

3 топ - Қазақстанда тоталитарлық

жүйенің күшеюі неден көрінді?

4 топ - Ғылым мен білім, әдебиет

саласындағы кеңестік қудалаулар

қалай жүзеге асты?

Үй тапсырмасы бойынша

берілген топтық сұрақтарға

жауап береді

4 Слайд Өзектендіру Ұлы Отан соғысының зардаптары

12 Таратпа

қағаздар

Ватман

Маркер

Өзі қалаған досымен жұптасу

Жаңа сабақ тақырыбымен таныстыру

Мақсат қою

Ақ қалпақ - факт, цифр

Қара қалпақ - жағымсыз тұстары

Сары - жағымды тұстары

Жаңа сабақпен танысады

Сабаққа мақсат қояды

Ақ қалпақ - факт, цифр

Қара қалпақ - жағымсыз

тұстары

Сары - жағымды тұстары

155

Жасыл - Шығармашылық

Көк - қорытынды

Жасыл - Шығармашылық

Көк - қорытынды

12 Жұптық қорғау

5 Слайд Қорыту:

1.

Иә Жоқ

1. 1947 жылы карточкалық жүйе жойылды +

2. 1946 жылы КСРО-ның бірқатар аудандарында

аштық болмады

+

3. Соғыстан кейін ауылшаруашылығы жақсы

деңгейде болды

+

4. Қазақстанның колхоздарына түрлі ұйымдардың

214 миллион сом қарызы, көп мал, техника

қайтарылып берілді

+

5. Ұсақ колхоздар ірі колхоздарға біріктірілген жоқ +

6. МТС техникасын неғұрлым тиімді пайдаланды +

7. Егін, мал өнімдері бойынша белгіленген

жоспарды асыра орындау үшін қосымша төлемдер

енгізілмеді

+

8. 1951-1952 жылдары Республикада мал басының

шығыны көп болды

+

9. Қаракөл елтірісі халықаралық жәрмеңкелерде

көрсетіліп, аукционға қойылды

+

10 1957-1958 жылдары колхоз, совхоздардағы мал

басын көбейту мақсатымен ауыл тұрғындарынан

ірі қара малы алына бастады

+

11. Колхозшылардың еңбегіне ақы өніммен (азық-

түлік, киім - кешек)төленді

+

12. Әкімшіл-әміршіл жүйе үстемдік етуін

бәсеңдетті

+

13. И.Сталин қайтыс болғаннан кейін партиялық

билікке Н.Хрущев көшті

+

3 Бағалау

парағы


Кері байланыс. Стикерлер арқылы

кері байланыс алынады


Сабақтан алған әсерлерін

стикерге жазады

ҚАЗАҚ ТІЛІН ҮЙРЕНЕЙІК

Умбетова Н.Т.,

Ақтөбе қаласы, №25 жалпы орта мектебінің қазақ тілі және әдебиеті пәні мұғалімі

Сабақтың мақсаты: 1. Білімділік: Қарапайым сөйлемдер арқылы

оқушылардың модуль бойынша алған

білімдерін бекіту.

2. Дамытушылық: Нәтиже сабақ аясында

қазақ тілінен түрлі логикалық

тапсырмаларды орындау арқылы іскерлікке,

шеберлікке машықтандыру.

3. Тәрбиелік: Қарапайым сөйлеу үлгілерін

қолдану арқылы тілдесім барысында

жағымды қарым-қатынас құра білуге

тәрбиелеу.

156

Сабақтың көрнекілігі: интерактивті тақта,

слайдтар, дидактикалық ойын, желім

қағаздар, бағалау парағы.

Сабақтың әдістері: Әңгімелеу, түсіндіру,

сұрақ-жауап, «Шаттық шеңбері» тренингі,

сергіту жаттығуы.

І. Ұйымдастыру кезеңі

1. Оқушылармен сәлемдесу (Шаттық

шеңбер)

2. Оқушыларды сабаққа бейімдеу

(Оқушыларды топқа бөлу) 1,2,3

Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев – «Қазақ тілі -

өте әдемі, көркем тіл, сондықтан бұл тілді

білмеу мүмкін емес» деген, сол себепті біздің

республикамызда өмір сүріп отырған өзге

ұлт өкілдері қазақ тілін білуге міндетті екен.

№2 Слайд

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру

Диалогты жатқа айту.

Қазақ тілінде сөйлеп, үйрену үшін көп

мәліметтермен танысып, қазақ тілін

меңгереміз.

Оқушылар бір-бірін, түрлі-түсті қағаз

арқылы бағалайды

№3 Слайд:

1. Сөздікпен жұмыс

Итермелеу – подталкивать

Көрме – выставка

Қабырға газеті – стенгазета

Кеш – вечер

Көрші – сосед

Парақ – лист

Үзіліс – перерыв

Асыр салу – веселиться

Ұялу – стесняться

Сөздікті сәйкестендіріп, оқушылар жұбын

бағалайды.

Сөздіктен сөйлем құрастыру.

2. Оқулықпен жұмыс (топтық жұмыс) Мәтінді оқып, аударамыз, сұрақтар қою

(оқушылар бір-біріне сұрақ қояды).

1-топ - 2-топқа, 2-топ - 3-топқа, 3-топ - 1-

топқа қояды.

№4 Слайд:

Сергіту сәті. «Қаражорға»

3. Өлеңді мәнерлеп оқу

Қазақ тілі сабағы

1-бала:

Кеше біздер

сыныпта;

Диктант жаздық

отырып.

Көшірдім мен

Күләштан,

Бір парақты

толтырып.

2-бала:

Үзілісте мен іште,

Асыр салып

ойнадым.

Құр қалғанда бір

«үшке»,

Жаздым-ау деп

қуандым.

3-бала: Жаздым-ау деп қуандым.

Сөйтіп мойны ұп-ұзын,

«Бір» алыппын құрысын.

Дәптер беті қып-қызыл,

Ұялғандай мен үшін.

Қ.Мырза Әли

Постер қорғау, ортаға шығып өлең бойынша

әңгімелеу.

(Әр топ өзінің постері бойынша қорғайды)

№5 Слайд:

ІҮ. Бекіту

Мұғалім:

- Қазақ тілі сабағында біз не істейміз?

Сөздер мен сөз тіркесіне сөйлем құрастыру.

- №6 Слайд:

Тындаймыз

Ән саламыз

Мәнерлеп оқимыз

Жазамыз

Өлең жаттаймыз

Қызықты өтеді

Аударамыз

Ұнайды Сөйлесеміз

Қазақ тілі

сабағында біз не

істейміз?

157

Ү. Үйге тапсырма беру: «Қазақ тілі сабағы»

өлеңін жаттау.

ҮІ. Бағалау (бағалау парағы бойынша).

2,3,4,5, САНДАРЫНЫҢ ҚҰРАМЫ

Утешова А.Ш.,

Шалқар ауданы, Шоқысу негізгі мектебінің мектепалды даярлық тобының тәрбиешісі

Мақсаты: Балаларға сандар қатарын,

санның құрамын, қосу, азайту амалдарының

мағынасы туралы түсінік беру. Тура, кері

санау, есте сақтау қабілетін дамыту.

Әдіс-тәсілдері: кеспе сандар, цифрлар,

суреттер, ойын жинақтау, ертегі

кейіпкерлері, слайд.

Сабақ барысы: Ертегілер еліне саяхат.

І. Амандасу. Психологиялық дайындық.

Кел, балалар, күлейік,

Қабақ түйген не керек

Көңілді болып жүрейік.

Жарайсыңдар, балалар, ертегілер еліне

саяхатқа шығамыз ба? Я

Міне, балалар, біз математика еліндегі,

ертегілер еліне келіп жеттік. Ол үшін бәріміз

1-ден, 10-ға дейін тура кері санайық қақпаны

аша аламыз.

1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10

10, 9, 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1

Міне, балалар, біз математика қақпасын

аштық. Енді мұнда кімдер күтіп тұр екен

танысайық. Ой, балалар, бізді мұнда ертегі

кейіпкерлері күтіп тұр екен: Қаршыға әже,

Алдаркөсе, Қожанасыр, Тазша бала, Мыстан

кемпір.

Ерте, ерте, ертеде, ешкі жүні бөртеде,

Қырғауыл қырық екен құйрық жүні ұзын

екен деген заманда Мыстан кемпір болыпты.

Ол ертегі кейіпкерлерін, тапсырманы

орындамайынша жібермей отыр екен. Кәне,

балалар, ертегі кейіпкерлерін құтқару үшін

саяхатымызды жалғастырайық.

Тазша бала: Балаларға жетуге мен

асығамын

Қарашы, Мыстан кемпір тұрғанын

Жалғыз емес жанымда достарым бар

Орындаймыз біз барлық тапсырманы.

Тазша бала: Күн суытты ма, күз болды ма,

қар түсті ме? Сендер зерігіп кетпесін деп

Мыстан кемпір бізге «Қалт етпей қағып

алып, жауабын тауып ал» ойынын жіберіпті.

1.Тапсырма:

1. Екі сиырдың мүйізі неше? (4)

2. Адамда екі-екіден бар дене мүшелерін ата

(көз, құлақ, қол. аяқ)

3. Оң қолда және сол қолда неше саусақ бар?

(10)

4. Екі мысықтың аяғы нешеу? (8)

5. Бес тырнаның басы нешеу? (5)

Ой, жарайсыңдар, балалар, біз, Мыстан

кемпірден Тазша баланы құтқардық. Кәне,

балалар, енді Қожанасырды құтқарайық.

2.Тапсырма: «Көршісін тап» ойыны

Мен сендерге цифр көрсетем, сол цифрдың

көршісін тауып айтыңдар 1,2,3. Дәптер мен

жұмыс

2 тапсырма. 3+1, 2+2, 1+1, 1+2, 4+1, 3+2, 2+3,

3+3, 5+1

Міне, балалар, Қожанасырды да құтқардық.

Сергіту сәті: «Көрдің бе мен қандаймын он

саусақ»

Ой, жарайсындар, балалар енді кімді

құтқаруымыз керек. Алдар көсе

Мен Алдармын, Алдармын

Шайтанды да алдармын

Байқамасаңдар балалар

Сендерді де алдармын

Апай біз қорқамыз, Алдар ата бізді Мыстан

кемпірге апарып бермей ме?

Алдар сөзі.

Алдар көсе сәл ойланып қалып

Тапсырма сәл қиындау көрінеді

Күш салып тапсырманы орындасақ

Құтыламыз Мыстан кемпір үйінен

3-Тапсырма: «Кім тапқыр» ойыны Қандай

геометриалық фигураларды білесіңдер?

2. Төрт қабырғасы тең болса, 3. Бұрыштарын

табамыз

158

Төрт бұрышы тең болса, Бұған келер

шамамыз

Жауап берер балақай Төбесінен сырғанап Ой

өрісі кең болса. Бұл не? (шаршы) Құлап

қалсақ күлеміз

Бұл не? (үшбұрыш)

4. Емес бұл төрт бұрыш 5. Бұрыштармен

сызықтар

Мұнда мүлде жоқ бұрыш Атын жаттап тізіп

ал

Бұл не? (дөңгелек) Ақылы көп балаға

Зейін қояр қызық бар

Мынау қандай фигура

(тіктөрт бұрыш)

Балалар, Алдар Көсені де құтқардық.

Мыстан кемпір.

Ей бөгелмей жолымды аш

Бас тез асық шапшаң бас

Ал басамын аулақ қаш

4. Тапсырма: Балалар сендер менің

тапсырмамды орындамай құтылмайсыңдар

«Кім шапшаң» ойыны, санамақ. Қандай

санамақтар білесің?

1.Бір дегенім - білім

Екі дегенім - елім

Үш дегенім - үміт

Трт дегенім - төзім

Бес дегенім - бақыт

Алты дегенім - ақыл

Жеті дегенім -…

1-бала: Мені келсе білгің

2-Бала: Бірден кейін тұрамын

Мен таяқша бірмін Сандар іші тұрағым

Ата-әжеме жол бастап Бірге бірді қосқанда

Оң қолында жүремін Иіліп мен тұрамын

3-Бала: Үш саны болып қаламын

4-Бала: Достарым мені төрт дейді

Қос мүйізі майысқан Беске бірім жетпейді

Екіден соң әр қашан Қуанады анасы

Ұлттық ою саламын Төрт алғанда баласы

5-Бала: Әр қолыңда бес саусақ

Жетпейді оған еш саусақ

Бір мен екі алмаңдар

Үшке алданып қалмаңдар.

Балалар, барлық ертегі кейіпкерлерінің

тапсырмасын орындап Мыстан кемпірден

құтқардыңдар. Енді өздерің ашқан

математика елінің қақпасын жабайық, ертегі

кейіпкерлерімен қоштасайық.

Балаларды мадақтау.

Күтілетін нәтиже: Нені білу керек? 2,3,4,5

сандарының құрамы, тура және кері санау.

Қандай түсініктерді игерді: (+), (=), (-)

математикалық амалдар, есептер шығару

дәптерге жазу.

Нені біледі: 2,3,4,5 сандарына байланысты

ойындарды және есеп құрамын, есте сақтау,

ұқыпты және таза жазу.

АЗЫҚ-ТҮЛІК САТЫП АЛАМЫЗ

Хайрашева Багила Достановна, Қарғалы ауданы, Ащылысай орта мектебінің қазақ тілі пәнінің мұғалімі

Сабақтың мақсаты: Білімділік: Оқушыларға үй экономикасы,

оның маңызы мен мақсаты жөнінде түсінік

беру. Отбасы бюджетін дұрыс

ұйымдастыруды, кіріс және шығыс кезін

есептеуді үйрену. Жиі сатып алатын азық-

түлік тағамдарының тізімін жасау.

Дамытушылық: Логикалық ойлау, жүйелі

жоспар құру, іскерлік қабілетті дамыту.

Оқушылардың ауызекі сөйлеу тілін, ойлау,

есте сақтау, шығармашылық қабілетін

дамыту.

Тәрбиелік: Үй бюджетін жоспарлауға,

шеберлікпен атқаруға тәрбиелеу, ақшаны

үнемдеуге үйрету.

Сабақтың көрнекілігі: оқулық,

интерактивті тақта, үлестірмелі кәртішкелер,

бағалау парағы, азық-түліктердің суреттері,

плакаттар мен түрлі-түсті қаламдар.

Пәнаралық байланыс: экономика,

математика, қаржы сауаттылық.

Сабақтың түрі: жаңа сабақ.

Сабақтың әдістері: «Ой шақыру»

стратегиясы, сұрақ-жауап, топтық жұмыс.

159


І. Ұйымдастыру кезеңі

Амандасу.

Психологиялық ахуал. Балалар, көңіл-

күйлерің қалай? Жақсы ма?

Азық-түліктердің суреттерін (алма, алмұрт,

өрік, кәмпит, шұжық) таратып, топқа бөлу.

- Кім жемістерді алды-бір жаққа отырыңдар.

Ал, кәмпит пен шұжықты таңдағандар мына

партаға отырыңдар.

-Балалар, мен сендерді қандай суреттер

арқылы топқа бөлдім?

-Азық-түліктер арқылы.

Үй жұмысын тексеру.

- Өздеріңнің отбасы бюджетін жасап

келдіңдер ме?

Біріншіден, қаржыға байланысты термин

сөздердің мағыналарын түсініп алайық:

- Бюджет - белгілі бір уақыт ішіндегі (ай,

жыл)барлық кіріс пен шығыстың жиынтығы.

- Кіріс - барлық ақшаларымыз (еңбекақы,

жәрдемақы, зейнетақы, әлеуметтік көмек).

- Шығыс - белгілі бір мақсаттарға

жұмсалатын ақша.

- Үнемдеу дегеніміз шаруашылықты

ұқыпты жүргізу.

- Отбасы бюджеті неден құралады? (ата-

ананың айлығынан немесе табысынан)

- Кім өз отбасы бюджетінің жоспарымен

таныстырады?

- Кірісі, шығысы қандай? Соңында

қорытынды есебі қандай болып шықты?

- Қазіргі кезде шығыстар кірістен де

көп.Неге солай болады деп ойлайсыңдар?

(азық-түліктің бағасы, доллар көтерілді)

Ой шақыру. «Дүкенде» суретпен жұмыс

- Суреттен нені байқадыңдар? Азық-

түліктерді қайдан сатып аламыз?

- Отбасыларыңда азық-түлікті кім сатып

алады?

- Азық-түлікті сатып алуды алдын ала

жоспарлайсыңдар ма?

- Қандай дүкендерге баруды жөн көресіңдер?

- Неліктен?

- Қалай ойлайсыңдар, бүгінгі сабағымыздың

тақырыбы не туралы?

- Азық-түліктер туралы.

- Иә, біз бүгінгі сабақта «Азық-түлік сатып

аламыз» деген мәтін бойынша жұмыс

жасаймыз. Отбасы бюджетін жоспарлағанда,

азық-түлікті қалай, қай жерден үнемдеп

сатып алуға болады екен, соны анықтаймыз.

Жаңа сөздерді меңгереміз, зат есімнің көптік

және септік жалғауын сөйлемдерде табуға

үйренеміз.

Бағалау парағын алып, өз-өздеріңді

бағалайсыңдар. Мұқият болыңдар!

Бағалау парағы: Аты-жөні

Мәтін

бойын-

ша

жұмыс

Сұрақ-

жауап

Граммати-

ка

Тіл

дамы-

ту

Қорытын-

ды баға

ІІ. 1. Сөздік жұмысы (хормен оқу, сөз

тіркестер мен сөйлемдер құру)

Арзан - дешевый

Көтерме - оптовый

Үнемдейді - экономят

Қажетсіз шығын - ненужные траты

Сақтандырады - предохраняет

Тек қажетті заттарды - только нужные

предметы

Мүмкіндік тудырады - представляют

возможность

Қымбатырақ - дороже

Біртабан жақындау - приближает на один

шаг

2. Мәтінмен жұмыс (Топтық жұмыс)

Мәтңді оқып, аудару.

Екі топ бір-біріне мәтін бойынша сұрақтар

қояды.

Сөйлемдердің сыңарын мағыналарымен

сәйкестендіріңдер (Дұрыс жауабын көрсету)

1 Біз қажетті

азық-түлікті

қаладағы көтерме

дүкендер мен

гипермаркеттерден

сатып аламыз

2 Көтерме

дүкендерде

азық-түліктер мен

заттар арзан болады

3 Осылайша

менің ата-анам

отбасы бюджетін

үнемдейді

4 Дүкенге шығар

алдында

қажетті

азық-түліктің тізімін

жасаймыз

5 Тағамдардың

тізімін жасау

қажетсіз

шығыннан

сақтандырады

160

6 Отбасының

бюджеті

(кіріс) үнемделеді

7 Заттардың

тізімін жасау

жарнамадағы

қажетсіз

тағамдарды сатып

алудан

сақтандырады

Формативтік бағалау (бағалау парақтарына

баға қояды)

ІІІ. Жазба жұмысы

Сөйлемдерден тәуелдік жалғаулы, көптік

және септік жалғаулы зат есімдерді тауып

жазыңдар.

Көтерме дүкендерде азық-түліктер мен

заттар арзан болады. Менің ата-анам отбасы

бюджетін үнемдейді. Қалада гипермаркеттер

мен шағынмаркеттер көп. Анам азық-

түліктің тізімін жасайды.

Формативтік бағалау (оқушылар бір-бірін

бағалайды).

Сергіту сәті.

Тәуелдік

жалғау-

лы

көптік

жалғаулы

Септік

жалғаулы

ата-анам азық-түліктер дүкендерде

анам заттар бюджетін

гипермаркеттер қалада

шағынмаркеттер азық-

түліктің

тізімін

«Кәнеки, тұрып денемізді жаттықтырайық.

Басымызды он жаққа бұрып, көршімізге

қарайық.

Басымызды сол жаққа бұрып, сол жақ

көршімізге қарайық.

Аспанға қарап, ұшып бара жатқан құстарға

қарайық.

Басымызды иіп, аяк киіміміздің ұшына,

тазалығына қарайық.

Қолымызды көтеріп ұшып бара жатқан

құстарға сәлем айтайық.»

ІҮ. Практикалық жұмыс (7-тапсырма)

Әр топ жиі сатып алынатын азық-түліктердің

тізімін жасайды.

Сосын өз жұмыстарының нәтижесін тақтаға

іліп, ауызша баяндайды, қорғайды.

- Кәне, балалар, қай топ отбасы бюджетін

үнемдей алды деп ойлайсыңдар?

Отбасы бюджетін үнемдеу үшін қазіргі

дағдарыс кезінде қандай тағамдардан бас

тарта алар едіңдер?

Мысалы: таңертеңгі (түскі, кешкі) асқа нені

қалдырасыңдар?

- Неге бұл тағам түрін үнемі сатып

аласыңдар?

- Оның адам денсаулығына қандай пайдасы

бар?

Мына кеңестерді ұқсаңдар, отбасы

бюджетін дұрыс үнемдеуге үйренесіңдер.

(Балаларға жадынамаларды тарату)

1.Түртіп алып отырыңыз. Кез келген затты

сатып алғанда, жазып отыратын кітапша

арнаңыз. Бұл өз-өзіңізге есеп беруді

үйретеді.Кейін босқа кеткен ақшаны

үнемдеуге дағдылана бастайсыз.

2. Су мен қуат көзін үнемдеңіз.

3. Тамақ сатып алғанда, өте ұқыпты

болыңыз. Зерттеушілердің айтуынша,

әлемдегі адамдардың көпшілігі тамақты

тоңазытқышқа сақтап қойып, кейін оны

пайдаланбай-ақ, лақтыра салады екен.

4. Өз-өзіңізге шектеу қоя біліңіз. Кез

келген затты сатып алмас бұрын, бағаларын

салыстырыңыз.Бұл сіздің сараңдығыңыз

емес, сауаттылығыңыз.

5. Шығысыңыз кірісіңізден аз болсын.

Жұмсайтын ақша мөлшері табатын

ақшаңыздан асып түспеуі керек. Бұл жерде

шығыстарға несие бойынша төлемдер,

коммуналдық төлемдер, азық-түлік пен

балабақша төлемдері, және т.б. кіреді.

6. Әрбір тапқан ақшаның бір бөлігін

жинап отырыңыз. Әрбір табыстың небары

10% - 15% депозитке салып тұрсаңыз,

тұрақты резерв қалыптасады.

Ү. Үй жұмысы:

8-тапсырма. Азық-түліктің бағаларын

анықтаңдар және салыстырыңдар.

Қай дүкендерде арзан екен, анықтап жазып

келіңдер.

ҮІ. Бағалау. Бағалау парақшасына қарап

оқушыларды бағалау.

ҮІІ. Рефлексия. Ой - толғаныс.

Мақалдарды оқып, мағынасын сұрау.

«Тиыннан сом құралады» (с копейки

накапливается рубль)

161

«Ақша кетуге тырысады, есеп ұстауға

тырысады» (деньги стараются уплыть, а учет

старается их удержать).

«Теңге тиыннан өсер, жылқы құлыннан

өсер» (тенге копится с копейки, а лошадь

вырастает из жеребёнка).

-Мақалдардың мазмұнын түсіңдіңдер ме?

Осы мақалдардың ішінен сабақ мазмұнына

сай қай мақал келеді деп ойлайсыңдар?

Кім осы тақырыпқа тағы мақалдар біледі?

- Балалар, бүгінгі сабақта не білдіңдер?

- Бүгінгі сабақ ұнады ма?

- Бұл сабақта сендер үшін не қиын болды?

Сабақ аяқталды. Сау болыңдар!

ЖАПОНИЯ

Шахарова А.Т.,

Ақтөбе қаласы, М.Арын атындағы Қарғалы қазақ орта мектебінің тарих пәнінің мұғалімі

Мақсаты Токугава әулеті сегундарының билігін. Елдің әлеуметтік-

экономикалық дамуын. Сегунадтың ішкі және сыртқы саясатын.

Жапон қалалары және олардың сауданың дамуындағы рөлін

сипаттау, білу.

Күтілетін нәтиже Бұрынғы білімдерін пайдалана алады, талдай жасай алады, сыни

тұрғыдан ойлауға, ақпаратты өндеуді, АКТ ақпаратын тиімді

қолдануды үйренеді

Кезеңдері Мұғалімнің әрекеті Оқушының әрекеті Ресурстар

Ұйымдастыру кезеңі

Психологиялық тренинг,

Топтық жұмыс.

«Қаршық» ойыны

Оқушылар

шенберде тұрып

бір-бірлеріне сұрақ

қояды

Карта.

Сызба-

кестелер

Қызығушылығын ояту

Топтық, жұптық жұмыс:

Жапонияның көріністері

арқылы сабақтың

мақсатын айқындаймыз

Мұғалімнің

сұрағына жауап

беруге

Тырысады. Не

білгілері келетінін

сабақтың мақсатын

айқындайды

Мағынаны тану

Талқылайтын сұрақтар.

Төрт топқа тапсырма

беріледі.

«Бағыттап оқыту» әдісі

1. Токугава әулеті

сегундарының билігін.

2. Елдің әлеуметтік-

экономикалық дамуы

3. Сегунадтың ішкі және

сыртқы саясатын.

4. Жапон қалалары және

оларда сауданың

дамуындағы рөлі

Жаңа ақпаратпен

танысады

- жаңа ақпаратты

бұрынғы білгенімен

байланыстырады.

- оқыған

мәліметтерді

талдауға, сараптауға

дайындайды.

- негізгілерін түртіп

алады, топ ішінде

талқылайды.

Сұрақты қорғауға

бірнеше оқушы

қатысады

162

Ой - толғаныс «Т»-әдісі

Жапониядағы «Жабық

есік» саясатының тиімді-

тиімсіз жақтарын

атаңдар

Оқушылар топта

бірлесіп тиімді-

тиімсіз жақтарын

тізбектейді

Сабақты қорытындылау Тақырыпқа байланысты

тест сұрақтарды талдау

Кері байланыс Ұсыныс, Пікір, Сұрағым

Стикерге ойларын

жазады

Стикер,

смайлинг

Бағалау Топтар өз-өздерін бағалайды

Критерий бойынша бағалау

1. Топтастыру:

Класс оқушылары: «Жапония көрінісі»

мозайка арқылы топтасады

ІІ. Мұғалім оқушыларға сұрақтар қою

арқылы өткен сабақтары мен бүгінгі

сабақты байланыстырып сабақтың мақсатын

айқындайды.

1. Өткен сабақтарда қандай тақырыптар

өттік?

2. Мемлекеттерді зерттеп оқыған кезде

біздер нені зерттейміз?

3. Мына суреттерге назар аударайық, қалай

ойлайсындар қандай мемлекетті бүгін

зерттейміз?

4. Жапония туралы не білесіздер? Ал 16-17

ғғ. Жапония туралы не білеміз?

ІІІ. Сабағымыздың мақсаты: 16-17 ғ-ғы

Жапонияның ерекшелегін, экономикалық,

әлеуметтік дамуын білу.

І топ: Жапонияның 17 ғ. саяси-әлеуметтік

жағдайы қандай болды?

ІІ топ: Токугава сегунатының сыртқы

саясаты қандай?

ІІІ топ: «Жабық есік » саясатының мәнісі

неде?

ІҮ топ: Жапониядағы діндер мен олардың

атқарған қызметі қандай?

ІҮ топ. Топтар оқулықпен жұмыс жасап

постер қорғауға дайындалады.

Ү топ. Бекіту: Жапониядағы «Жабық есік»

саясатының тиімді-тиімсіз жақтарын атаңдар

8. Бағалау. Бағалау парағы

Топ жетекшілері

сөйлейді, әр

критерий бойынша

қысқаша

комментарий

жасайды.

Оқушының аты

1 2 3 4 5 6

Топ ішіндегі іс-

әрекет

Белсенділік

Сөздік қоры

Сұраққа дұрыс

жауап беруі

Түйінді ой айта

білуі

Қорытынды

Үйге тапсырма: параграфты оқып, тест сұрақтарын дайындау.

163

Библиографиялық дайджест:

«БІЛІМ БЕРУДІҢ МАЗМҰНЫН ЖАҢАРТУ: БОЛАШАҚҚА БАҒЫТ»

«Өрлеу» БАҰО Ақтөбе облысы бойынша

ПҚБАИ кітапханасының маманы

Р.К. Назарбаева

«Ұстаз үздіксіз ізденгенде ғана, шәкірт жанына нұр құя алады»

А. Байтұрсынов

Қазіргі қoғамның өзeкті мәселелерiнің бірі - әлеуметтік, экономикалық өзгермелі

жағдайларына сай бола отырып, оны жақсартуға игі ықпал ететін жекe тұлғаны қалыптастыру.

Жаңартылған білім беру мазмұны – сапалы білімнің негізі. «Білім берудің жаңартылған

мазмұнының мақсаты – әр баланың түрлі пәндерді оқуына көмектесіп және ойдың

қырағылығын дамытады, тұлғалық сипаттамаларын қалыптастырады, бұл олардың

жасөспірім кездерінде және ересек өмірлерінде керек болады» – деп мәлімдеген болатын ҚР

Білім және ғылым вице-министрі Э.Суханбердиева.

Жаңартылған білім берудің маңыздылығы – оқушы тұлғасының үйлесімді қолайлы білім

беру ортасын құра отырып сын тұрғысынан ойлау, зерттеу жұмыстарын жүргізу, тәжірибе

жасау, АҚТ-ны қолдану, коммуникативті қарым - қатынасқа түсу, жеке, жұппен, топта жұмыс

жасай білу, функционалды сауаттылықты, шығармашылықты қолдана білуді және оны тиімді

жүзеге асыру үшін қажетті тиімді оқыту әдіс-тәсілдерді (бірлескен оқу, модельдеу, бағалау

жүйесі, бағалаудың тиімді стратегиялары) қолдану. Жаңартылған білім беру бағдарламасы

сабақты тиімді қолдануға,баланың танымдық белсенділігін арттыруға, өз бетінше білім алуға,

шығармашылығын қалыптастыруға ықпал етеді. Сіздердің назарларыңызға осы бағыттағы

әдебиеттер жинағын ұсынамын.

Әлжанова Г., Кабденова А.

Жаңартылған білім берудегі педагог құзіреті //Білімді ел = Образованная страна,

2017.-№18(79).-7бет.

«Өрлеу» БАҰО АҚФ СҚО ПҚ БАИ білім беру мазмұнын жаңарту бағдарламасы

бойынша Петропавл қаласының тренерлері Гүлзат Әлжанова мен Алима Кабденовалар

қозғаған мәселелер: білім мазмұнын жаңартудағы білім беру бағдарламасының құрылымы мен

мазмұнын, оқыту мен тәрбиелеудің әдістері мен тәсілдерін қайта қарастыру. Мамандар өз

ойларын практикаға үнемі ерекше назар аударылатын болса, ұстаздар қызмет барысында өзін

жетілдіруді жалғастыра бермек деп қорытындылайды.

Государственная программа развития образования и науки в действии // Білімді ел

- Образованная страна, 2017.-№21(82).- 2-3стр.

Мақалада Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрі Е.Сагадиев Астана

тұрғындарымен кездесуінде Қазақстанның Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы

бәсекелестігі жөніндегі комитетке толыққанды қатысушы ретінде шақырылғандығын атап

өтіп, қатысқандарды құттықтады және ЭЫДҰ(және оның меншігі) экономикалық және

әлеуметтік саясаттың озық тәжірибесімен алмасудың өзіндік клубы болып

табылатындығымен құнды екенін ескертті. Одан әрі жаңа білім беру мазмұны бойынша

мектепке дейінгі тәрбие және оқыту, балабақша, орта білім беру жүйесі, жаңа әдістемелер,

ағылшын тілін оқыту, жоспарлы тексерістер барысындағы өзекті мәселелерге тоқталды.

Жиынтық бағалау бойынша әдістемелік нұсқаулықтар және қалыптастырушы

бағалау бойынша тапсырмалар жинағы. Бастауыш сынып пәндері (2 сынып) / «Өрлеу»

164

БАҰО АҚ курстарының тыңдаушыларына арналған. –Алматы: «НЗМ» ДББҰ ПӨО,

2017.- 462 бет.

Әдістемелік ұсыныс мұғалімге білім алушылардың тоқсан бойынша

жоспарланған оқу мақсаттарына жету деңгейін анықтауға мүмкіндік береді.

Бастауыш сынып мұғалімдеріне, мектеп әкімшілігіне, білім беру бөлімінің

әдіскерлеріне, критериалды бағалау бойынша мектеп,өңірлік

үйлестірушілеріне және басқа да мүдделі тұлғаларға арналған.

Кусаинов А.К.Качество образования в мире и в Казахстане.-

Алматы,2013.-196с.

В монографии представлены результаты и анализы по определению

мирового табеля качества образования и общих приоритетных направлений,

реализация которых приведет к повышению качества образования.

Құсайынов А. Әлемдегі және Қазақстандағы білім берудің

сапасы.- Алматы, 2013.- 196 бет.

Монографияда білім беру сапасының әлемдік табелін және білім беру

сапасының артуына алып келетін жалпы басым бағыттарды анықтау

жөніндегі зерттеулер мен талдауларлардың нәтижелері берілген.

Методические рекомендации по суммативному оцениванию и сборник заданий

формативного оценивания по предметам начальных классов(2 класс)

для слушателей курсов АО «НЦПК«Өрлеу».-Алматы:ЦПИАОО

«НИШ»,2017.-546 с.

Методический рекомендация позволят учителю определить уровень

достижения учащимися целей обучения, запланированных на четверть.

Предназначена для учителей начальных классов, администрации школ,

методистов отделов образования, школьных и региональных координаторов

по критериальному оцениванию и других заинтересованных лиц.

165

Жаңартылған білім беру бағдарламасы бойынша 1-сыныпқа арналған кітаптар:

Раупова Н.А. Көркем еңбек. №2 жұмыс дәптері.

Жалпы білім беретін мектептің 1-сыныбына арналған.-Алматы:

Атамұра,2016.-32 бет.

Жұмабаева Ә.Е.,Оспабекова М. Н.

Жалпы білім беретін мектептің 1сынып мұғалімдеріне арналған.-

Атамұра,2016.-112 бет

Хазимова А.Ж. и и др

Қазақ тілі: Оқулық. Для класса общеобразовательной школы с

русским языком обучения.-Алматы: Алматыкітап, 2016.-156с., ил.

Жаратылыстану. Жалпы білім беретін мектептің 1-сыныбына

арналған оқулық.-Астана: «НЗМ» ДББҰ, 2016.-96 б.,сүр.

Музыка. Нота хрестоматиясы. Жалпы білім беретін мектептің 1-

сыныбына арналған. /Құраст.: М.А. Оразалиева.-Алматы: Алматыкітап,

2016.-88 бет

Жахин Қ.Е.,Е.А. Юркова

Дене шынықтыру.Әдістемелік құрал. Жалпы білім беретін мектеп-

тің 1-сынып мұғалімдеріне арналған .1-бөлім.- Алматы: Алматыкітап,

2016.-144бет, суретті.

166

Жахин Қ.Е.,Е.А. Юркова

Физическая культура .Метод. пособ. Для учителей 1 класса

общеобразовательной школы. Часть.1.- Алматы: Алматыкітап, 2016.-164

с.,ил.

Оразалиева М.А., С.Қ. Омарова.

Музыка: оқулық. Жалпы білім беретін 1-сынып оқушыларына

арналған.- Алматы: Алматыкітап, 2016.-144бет, суретті.

167

Библиографический дайджест

КРИТЕРИАЛЬНОЕ ОЦЕНИВАНИЕ КАК ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ ТЕХНОЛОГИЯ

ИННОВАЦИОННОЙ КУЛЬТУРЫ

ФАО «НЦПК «Өрлеу» ИПК

по Актюбинской области

Шынтасова Г.Е.

библиотекарь

Уважаемый читатель! Предлагаем Вашему вниманию библиографический дайджест

посвященный критериальному оцениванию в Республике Казахстан.

Критериальное оценивание – это процесс, основанный на сравнении учебных

достижений учащихся с четко определенными, коллективно выработанными, заранее

известными всем участникам процесса критериями, соответствующими целям и

содержанию образования, способствующими формированию учебно-познавательной

компетентности учащихся.

Данный дайджест адресован специалистам, работникам образования всех уровней,

преподавателям вузов и школ, слушателям институтов повышения квалификации.

Статьи из периодических журналов:

1. Бухарбаев Б.К.

Критериальное оценивание как условие успешного обучения учащихся //

Педагогикалық даму. – 2017. - №1(1). – С. 2

Статья старшего преподавателя кафедры «инновационных технологий и методики

преподавания естественно-научных (гуманитарных) дисциплин» филиала АО «НЦПК

«Өрлеу» ИПК ПР по Актюбинской области» Бухарбаева Б.К. посвящена внедрению новой

системы оценки, учитывающей результативность всех видов учебной деятельности,

процессуальную сторону усвоения учебного материала и проявление индивидуальных и

личностных качеств. Автор уверен, что критериальное оценивание позволяет учителям:

разработать критерии, способствующие качественным результатам обучения, улучшить

качество преподавания и обучения, строить индивидуальную траекторию обучения,

использовать гибкие подходы и инструменты в оценивании.

2. Система тестирования в критериальном оценивании //

// Білім беру мекемесі басшыларының аныктамалығы=Справочник руководителя

образовательного учреждения. - 2016. - №3(111). - С. 79-83.

В статье автор представляет эффективные методы и подходы в критериальном

оценивании. Речь идет о компьютерном тестировании, который применяется повсеместно. С

его помощью можно быстро и объективно оценить уровень усвоения материала учеником, в

тестовых заданиях можно использовать мультимедийные возможности компьютера. Автор

отмечает, что на «в Интернете можно найти множество тестовых систем. Используя эти

системы на уроке, можно, сэкономив время, оценить образовательные достижения учашихся».

На примере для создания тестов и тестирования автор отмечает программу INDIGO.

168

3. Критериальная система оценивания // 12-летнее образование. – 2017.- №1. – С.43-49

С 2016-2017 учебного года в рамках апробации ГОС НО, апробируется и новая система

оценивания во 2-х классах 30-ти пилотных школ. Данная статья посвящена мониторингу в

ходе которого, определялась успешность внедрения новой системы оценивания. Учителя

пилотных школ ответили на вопросы: «Какие трудности возникают у вас при организации и

проведении формативного и суммативного оценивания?», «Изменилось ли преподавание в

лучшую сторону с применением критериального оценивания?»

4. О технологии и технологическом подходе в системе повышения квалификации //

Білім берудегі менеджмент. – 2017. - №3. – С.5-12

В материале рассматриваются разные подходы к определению технологии, отражены

особенности управления качеством процесса обучения в СПК на основе использования

технологического подхода, представлены критерии оценки систем на предмет их соответствия

понятию технология, требованиям к их построению с акцентом на ведущие дидактические

принципы.

5. Булатбаева К.Н.

Особенности критериального оценивание при обучении второму языку // 12

жылдық білім беру -12 летнее образование. - 2014. - №1. - С. 6-8.

В статье критериальное оценивание рассматривается как важное условие при

формировании и развитии полиязычия. Актуальной проблемой для учителей отмечает автор,

является методика оценивания учебных достижений при обучении языкам на основе

определенных критериев оценивания. Подчеркивается, что «для достижения целостного

формирования языковой, речевой и коммуникативной компетенций необходимо модульное

планирование уроков», - считает автор.

6. Райымбеков К.

Критерии и способы оценки знаний обучающихся рабочим специальностям //

Қазақстан мектебі. – 2016. - №7. – С.41-43

В статье аспиранта кафедры педагогики Киргизского государственного университета

им.И.А.Арабаева Куата Раймбекова рассмотрена проблема разработки системы мониторинга

и оценки знаний, умений и навыков обучающихся, связанных с будущей профессией. Автор

раскрывает роль профессионального колледжа в формировании мотивации в учении,

стимуляции активности учащихся, реализации их компетентности и мастерства, во внушении

им нравственности, интеллектуальной и экономической ценности знаний. На основе анализа

системы мониторинга автор делает вывод, что по результатам мониторинга прослеживается

следующая зависимость: творческий рост преподавателя и высокий профессионализм – это

условие повышения качества знаний учащихся.

169

7. Пырлик Л.Я., Прохорчик Э.С.

Пути внедрения системы критериального оценивания: первые шаги // Білімдегі

жаңалықтар. – 2017. - №3(59). – С.33-36

В статье рассматривается главная ценность критериального оценивания, а также

основные критерии на примере урока математики. Даются рекомендации по внедрению

фронтального оценивания с применением известных методик: «Почему это является

лучшим?», «Переосмысление», «Работа с ключевыми словами», уделяя большое внимание

самооцениванию.

8. Чиркова Т.Н.

Критериальное оценивание как педагогическая технология // Білімдегі

жаңалықтар. – 2017. - №2(58). – С.18-21

В данной статье рассмотрены теоретические аспекты внедрения критериального

оценивания в систему образования, цели, шаги перехода, а также технологии,

способствующие снижению школьной тревожности ученика, формированию у учащихся

навыков самоанализа, самооценивания, формированию ответственности за результаты своего

труда.

9. Нургалиев Р.Ж.

Критериальное оценивание [Текст] / Р. Ж. Нургалиев // Білім беру мекемесі

басшыларының аныктамалығы=Справочник руководителя образовательного

учреждения. - 2014. - №1. - С. 55-59.

«Переход на 12-летнее образование влечет за собой модернизацию системы образования,

в которой каждому учителю необходимо изменить систему педагогических ценностей, и в

первую очередь это должно коснуться системы оценивания, так как оценке отводится особое

место в учебном процессе – она выступает одновременно и как результат, и как средство

обучения», отмечает автор.

170

Құрметті оқырмандар!

«Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» акционерлік қоғамының филиалы

Ақтөбе облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының

«Әдіскер жаршысы» атты республикалық ғылыми-әдістемелік журналын шығаруда (тіркеу

№15636-Ж). Ол педагогикалық озық ойлар, ғылыми-әдістемелік ізденістер мен

мұғалімдерінің жетістіктерінің мінбесі. Журнал беттерінде ғылыми мақалалар мен оқу-тәрбие

істерінің өзекті мәселелері туралы ғылыми-әдістемелік мәлімет-хабарлар, оқытудың

заманалық теориясы және әдістемелік жетістіктері, тәжірибелік кеңестер мен ұсыныстар

жарияланбақ. Білім беру саласы қызметкерлері өздерін толғандырып жүрген мәселелер, іс-

тәжірибелері туралы материалдарды және жеке шығармалардың туындыларын жіберуге

болады.

«Әдіскер жаршысы» журналы жылына 4 рет (тоқсан сайын) қазақ және орыс тілдерінде

шығады. Жариялауға дайындалған мақалалар мына талап-тәртіптерге сай болуы тиіс:

1. Жариялауға дайындалған мақала қағазға басылған және электрондық басылым

түрінде тапсырылады.

2. Мақала MS WORD тексттік редакторында басылуы керек.

3. Шрифт аты: KZ Times New Roman, шрифт стилі: обычный, шрифт өлшемі: 12, мақала

көлемі 1-2 беттен кем болмауы керек.

4. Мақала соңында автор туралы қысқаша мәлімет болуы керек, фотосуреттер жіберуге

де болады.

Уважамые учителя!

Филиал акционерного общества «Национальный центр повышения квалификации

«Өрлеу» «Институт повышения квалификации педагогических работников по Актюбинской

области» выпускает республиканский научно-методический журнал «Әдіскер жаршысы»

(регистрационный №15636-Ж), который стал трибуной передовой педагогической мысли,

научно-методических поисков и достижений учителей. В нем публикуются научные статьи,

современные достижения теории и методики преподавания, научно-методические сообщения

об актуальных проблемах обучения, воспитания и развития, практические рекомендации и

разработки из опыта работы и др.

Журнал «Әдіскер жаршысы» выходит четыре раза в год. Статьи для публикаций

принимается на казахском, русском языках. Представленные для публикации статьи должны

быть оформлены в строгом соответствии со следующими требованиями:

1. Текст должен быть набран в текстовом редакторе MS Word.

2. Шрифт KZ Times New Roman, стиль обычный, размер шрифта: 12, текст статьи

объемом не менее 1-2 страниц.

3. В конце статьи должны быть точные данные об авторе, можно фотографии.

4. Статьи для публикации должны быть представлены на бумажном и электронном

носителях.

Теруге 02.11.17ж. жіберілді. / Сдано в набор 02.11.17г.

Баспаға 28.11.17ж. қол қойылды. / Подписано в печать 28.11.17 г.

Журналды шығару мерзімі .29.12.2017 ж. / Выход журнала 29.12.2017г.

Таралымы 10 дана. (электронды түрде)

Тираж 10 экз. (в электронном виде)

Documents

aktobe-orleu.kz · 2019-05-02 · 2 МАЗМҰН Ы - СОДЕРЖАНИЕ «Актобе-Өрлеу»: информационный обзор событий