Akustyka muzyczna

Wykład 2

Elementy muzyki. O dźwięku.

dr inż. Przemysław Plaskota

2

Elementy muzyki

• Rytm organizuje przebiegi czasowe w

utworze muzycznym

• Metrum daje zasady porządkujące przebiegi

rytmiczne za pomocą akcentów

• Melodia jest przebiegiem dźwięków różnej

wysokości

• Harmonia decyduje o współbrzmieniach

w utworze muzycznym

3

Elementy muzyki

• Kolorystyka jest efektem stosowania różnorodnego instrumentarium

• Dynamika dotyczy zmian głośności dźwięków w obrębie utworów

• Agogika dotyczy tempa i jego zmian

• Architektonika utworu odnosi się do ukształtowania przebiegu utworu

• Artykulacja opisuje sposoby wydobycia dźwięku

4

Fizyczne podstawy materiału dźwiękowego

• Tworzywem muzyki są dźwięki

• Podstawą uporządkowania dźwięków

muzycznych są skale muzyczne

• Opis dźwięku obejmuje

• proces fizyczny (powstawanie i przenoszenie

drgań) – akustyka fizyczna

• proces psychofizjologiczny (percepcja

dźwięku) – psychoakustyka

5

Budowa dźwięku

• okres drgań – częstotliwość

• amplituda

6

Systematyzacja zjawisk dźwiękowych

• Klasyfikacja zjawisk dźwiękowych

7

Systematyzacja zjawisk dźwiękowych

• wieloton – wykres drgań i widmo

8

Systematyzacja zjawisk dźwiękowych

• alikwoty, szereg harmoniczny

9

Szumy

• widmo szumu białego i barwnego

10

Szumy

• widmo mieszane

11

Wrażenia słuchowe

• pole

słyszenia

12

Systemy dźwiękowe

• Materiał dźwiękowy

• wszystkie dźwięki muzyczne, którymi

dysponuje kompozytor przy tworzeniu dzieł

• Wybór materiału dokonuje się z punktu

widzenia wysokości brzmienia

• dla fortepianu: od A2 27,5 Hz – c4 4186 Hz

• orkiestra symfoniczna: E 41,2 Hz – ais3 3799 Hz

• organy: C2 16,4 Hz – c5 8372 Hz

• oznaczenia literowe oznaczają stopnie skali

13

Systemy dźwiękowe

• Równomiernie temperowany system

dwunastostopniowy

• dominujący system dźwiękowy w Europie

• ukształtował się około roku 1700

• Punktem wyjścia systemów dźwiękowych

są proste stosunki częstotliwości

• 1:2:3:4:5

• 1:2 – oktawa

• 2:3 – kwinta, itd.

14

Systemy dźwiękowe

• Problem systemu dźwiękowego sprowadza

się do zasady podziału wewnątrz oktawy

• Interwały mniejsze od oktawy występują

w szeregu harmonicznym

• Naturalne interwały uzyskuje się w łatwy

sposób na wszystkich instrumentach

• poprzez skrócenie struny lub słupa powietrza

• W ten sposób ukształtowała się skala

dwunastostopniowa

15

Systemy dźwiękowe

• System pitagorejski (kwintowy),

IV w p.n.e.

• problem: komat pitagorejski

• występują półtony o różnej wielkości

• System Didymosa (kwintowo-tercjowy)

I w p.n.e.

• problem: komat syntoniczny

• występują tercje wielkie o różnej wielkości

16

Systemy dźwiękowe

• Późniejsze systemy starały się rozwiązać

niedogodności

• powstawały różne systemy

nierównomiernie temperowane

• System równomiernie temperowany

powstał ok. 1700 r.

• wprowadził podział na 12 równych półtonów

• każda kwinta została pomniejszona o 1/12

komatu pitagorejskiego

17

Systemy dźwiękowe

• Pierwsze wykorzystanie:

• Jan Sebastian Bach

Das Wohltemperierte Klavier

• Istnieją inne systemy dźwiękowe

• muzyka perska: podział na 23-24 części

• muzyka arabska: podział na 17-14 części

• muzyka hinduska: podział oktawy na 22 części

• wczesne skale europejskie: podział na 5 części

18

Systemy dźwiękowe

• Próby rozszerzenia systemów

dźwiękowych: mikrointerwalistyka

• system ćwierćtonowy: podział oktawy na

24 części

• propozycje podziału oktawy na 18, 36,

a nawet na 53 części

• Brak perspektyw rozwoju ze względu na

nieprzystosowanie do możliwości

przeciętnych możliwości słuchu ludzkiego

19

Strój muzyczny

• Strój muzyczny daje punkt odniesienia dla systemu dźwiękowego

• Pierwsza umowa międzynarodowa z roku 1850 przyjęto dla a1 częstotliwość 435 Hz

• do tego czasu posługiwano się w różnych krajach różnymi strojami, w których a1 wahało się od 390 Hz do 475 Hz

• Od 1939 roku przyjęto a1 = 440 Hz

• współcześnie a1 może mieć większą częstotliwość, nawet 444 Hz.

20

Strój muzyczny

• Najprostszym przyrządem

określającym strój jest kamerton,

inaczej widełki strojowe

• wynalezione w połowie XVIII w.

• Kamerton pobudza się do drgań

poprzez uderzenie swobodną

częścią pręta

21

Pismo nutowe

• Nazwy dźwięków: A B C D E F G

• dźwięk A był najniższym osiąganym na kitarze

• Zmiana nazw: A H C D E F G

• początkowym dźwiękiem jest dźwięk C

• C D E F G A H

• Nazwy powtarzają się w różnych

rejestrach

22

Pismo nutowe

• Podstawowe

znaki

nutowe

23

Pismo nutowe

• Hymn do św. Jana – solmizacja

• ut re mi fa sol la

• do re mi fa sol la si

24

Pismo nutowe

• Nazwy oktaw

• subkontra

• kontra

• wielka

• mała

• razkreślna

• dwukreślna

• trzy-, cztero- i pięciokreślna

25

Pismo nutowe

• System pięcioliniowy, linie dodane

26

Pismo nutowe

• Klucz jest to znak ustalający położenie

w systemie liniowym jednego ściśle

określonego dźwięku

• Klucz G wskazuje g1 (g razkreślne)

• Klucz F wskazuje f (f małe)

• Klucz C wskazuje c1 (c razkreślne)

27

Pismo nutowe

• Klucze F, C, G

28

Pismo nutowe

• Pisownia w kluczu skrzypcowym

(wiolinowym)

29

Pismo nutowe

• Praktyczny zakres klucza skrzypcowego

30

Pismo nutowe

• Klucz basowy

31

Pismo nutowe

• Praktyczny zakres klucza basowego

32

Pismo nutowe

• Klucz barytonowy i subbasowy

(kontrabasowy)

33

Pismo nutowe

• Klucz C (sopranowy, mezzosopranowy,

altowy, tenorowy, inne formy klucza)

34

Pismo nutowe

• Klucz altowy

35

Pismo nutowe

• Klucz tenorowy

36

Pismo nutowe

• Ta sama nuta w różnych kluczach

37

Pismo nutowe

• Ten sam dźwięk w różnych kluczach

38

Pismo nutowe

• Przenośnik oktawowy

39

Pismo nutowe

• Tabela

kluczy

40

Pismo nutowe

• Zmiana klucza w utworze

41

Pismo nutowe

• Krzyżyk, podwójny krzyżyk

• Bemol, podwójny bemol

• Kasownik

42

Pismo nutowe

• Tabela nazw dźwięków

43

Pismo nutowe

• Znaki przykluczowe

44

Pismo nutowe

• Przykład

notacji

współczesnej

45

Pismo nutowe

• Przykład

notacji

współczesnej

46

Pismo nutowe

• Rytm

47

Pismo nutowe

• Łączenie nut, laski

48

Pismo nutowe

• Łączenie nut – muzyka wokalna

49

Pismo nutowe

• Akordy, wielogłos

50

Pismo nutowe

• Skróty – znaki repetycji

51

Pismo nutowe

• Skróty – powtarzanie dźwięków