ANARHOKAPITALIZAMPolitika filozofija antidravnog kapitalizma

BIBLIOTEKA: Studije i monografije

ISBN: 978-99955-701-0-1

Recenzenti:Prof. dr Nenad Kecmanovi

Prof. dr Nikola Poplaen

tampanje prvog izdanja zavreno oktobra 2011. gpdone.

Aleksandar Savanovi

ANARHOKAPITALIZAMPolitika filozofija antidravnog kapitalizma

Banja Luka 2011.

5Sadraj

PRELIMINARNA ODREDBA POJMA ANARHOKAPITALIZMA: teorijski i istorijski background .............................................................................9

ANARHOKAPITALISTIKA TEORIJA DRAVE .........................................21

Agresija prema unutra: "Teorija sile" kao objanjenje genealogije drave ..22

Teorija klasa i problem eksploatacije ................................................................39

Neefikasnost [iracionalnost] drave .................................................................45

Agresivnost ka spolja: imperijalizam i kolonijalizam ....................................56

Objektivna suvinost Drave: jednostavni sistem prirodne slobode .......63

Problem nedostajue prinude ............................................................................69

Nunost prelaza iz ultraminimalne u totalnu dravu ...................................84

Teorija secesije: blistavi grad na brdu ............................................................89

UTEMELJUJUE PRETPOSTAVKE ..................................................................99

Hipoteza ravnotee: spontani poredak ..........................................................100

Teorija kriza ....................................................................................................... 115

Case study: problem destrukcije ekosistema .................................................130

Egoistini animal rationale i pravo privatnog vlasnitva ............................136

Ilustracija problema: Frojdovsko ogranienje ...............................................164

LITERATURA .......................................................................................................188

7PREDGOVOR

Ova je monografija kolateralni rezultat rada na doktorskoj disertaciji Kritika anarhokapitalistike teorije drave koja je odbranjena na Fakultetu politikih nau-ka u Beogradu, pred komisijom u sastavu: prof.dr. Ilija Vujai, akademik Kosta avoki, i prof.dr. Nenad Kecmanovi. Monografija sadri onaj dio disertacije koji izlae teorijske i filozofske osnove anarhokapitalizma. Razlog za to je to tema anarhokapitalizma kao politike filozofije nije sistematski iroko razmatrana na naim prostorima, i praktiki je na srpskohrvatsko govorno podruje prevedeno svega par djela kljunih za razumijevanja ovog pravca. Ova monografija miljena je kao skromni doprinos popunjavanju te teorijske praznine.

Sama tema kao takva proizilazi iz jednog ireg problema koji je u fokusu mog linog interesovanja, a koja se u najkraem moe oznaiti kao problem paradigme u savremenoj politikologiji. Naime, kardinalni problem, kako savremene politi-ke prakse, tako i teorije, kako ga ja vidim, jeste nedostatak jednog opteg modela u pravcu kojeg bi se usmjeravala tranzicija iz postblokovskog ka globalizacijskom svijetu. Razliite drave i razliite civilizacije iskuavale su razliite modele. U toku XX vijeka ti su medeli varirali u rasponu od totalitarnog, preko drave bla-gostanja, pa do neoliberalnog pokuaja na izmaku stoljea. Sve te opcije prisutne su u modeliranim varijantama i danas, od neoliberalne politike koju promoviu MMF, WB i druge organizacije i drave, uglavnom sa podruja koje obino na-zivamo Zapad, do korporativnih pokuaja voenja drave, kakav susreemo npr. u putinovskoj Rusiji. Drama sadanje situacije ogleda se u tome to su svi ti mo-deli prepoznati kao nesavrena rjeenja, i sve ih je, bar prema sadanjem stanju u teoriji, problematino odbraniti na fundamentalnom nivou argumentacije. Tako je npr. ekonomska kriza iz 2008. godine pokazala da se i neoliberalna dogma ne moe odrati netaknutom, premda se nakon sloma sovjetskog modela planiranja promovisala kao konana paradigma. Stoga se kao temeljni zadatak politike filo-zofije namee ponovno vraanje istim modelima, kako liberalizma tako i total-ne drave, da bi se ponovo promislile i ispitale osnovne alternative. U tom smislu mi se odvaujemo prognozirati da je veliki zadatak drutvene i politika misli XXI vijeka u sintezi pozitivnih sadraja velikih alternativnih modela XX vijeka: socijal-demokratije i drave blagostanja, neoliberalizma, ali i planskih i totalnih modela, tj. itavog politikog spektra od krajnje lijevog do krajnje desnog, kako u poli-tikom tako i u ekonomskom smislu. Doprinos istraivanja poduzetog u kritikom razmatranju anarhokapitalizma zamiljen je upravo u tom smislu: da se propitaju

8argumenti najradikalnije verzije neoliberalnog pristupa drutvu, te na taj nain ja-snije markira i ono to je u njemu vrijedno, kao i ono to ostaje sporno.

Zasluge za nastanak ovog spisa pripadaju mnogim ljudima, ali posebnu zahval-nost dugujem profesorima Fakulteta politikih nauka u Banjaluci, Nikoli Popla-enu i Nenadu Kecmanoviu, koji su na razne naine pozitivno uticali na uspjeh moje namjere. Takoe, zahvalnost elim iskazati prof.dr. Iliji Vujaiu, koji je sa vie vrlo preciznih primjedbi, kako teorijskog i sutinskog znaaja, tako i tehnik-og karaktera, pomogao da se neki postojei nedostaci i propusti iz prvobitne verzije teksta eliminiu. Takoe se zahvaljem Vladi Republike Srpske, Ministarstvu nauke i tehnologije, koje je pomoglo finansijsku stranu projekta.

9PRELIMINARNA ODREDBA POJMA ANARHOKAPITALIZMA: teorijski i istorijski background

Samo sloboda, samo slobodno trite moe da organizuje i odrava industrijsko drutvo, tako da, sa rastom i eksplozi-jom populacije, raste i nasuna potreba za neometanim funk-cionisanjem industrijske ekonomije. [Murray Rothbard]

Ponuena monografija predstavlja pokuaj da se kritiki razmotri liberalno-anar-histika politika teorija u njenom osnovnom aspektu koji se odnosi na status dr-ave. S obzirom da se radi o najradikalnijoj liniji neoliberalnog kapitalizma, i u izvjesnom smislu njegovom idealnom tipu i krajnjoj logikoj mogunosti, to je oi-to vrlo aktuelna tematika, prije svega u akademskom i teorijskom smislu. Ali, kako emo vidjeti, anarhokapitalizam je znaajan i kao praktino-politika doktrina, s obzirom da globalno uspostavljanje kapitalistiki organizovane ekonomske repro-dukcije drutva postavlja zahtjev za formiranjem adekvatnog politikog sistema, a on opet sve glasnije preuzima neke vane anarhokapitalistike stavove. Ipak, deba-ta o anarhistikom kapitalizmu koncentrisana je, i posebno intenzivna i iva, prije svega u amerikom akademskom i politikom ivotu u zadnjih tridesetak godina, dok je znatno manje prisutna na evropskoj sceni.

Liberalno-anarhistika doktrina, koja se u literaturi pojavljuje jo pod raznim drugim nazivima [libertarijanizam, trini fundamentalizam, anarhokapitalizam, privatno-vlasniki anarhizam, libertarijanski anarhizam, radikalni neoliberali-zam, anarhoindividualizam, ak i totalitarni liberalizam], od kojih neki i nisu sasvim adekvatni, predstavlja radikalnu antietatistiku ideologiju, koja se u izvje-snom smislu prvo promovisala kao intrigantna ekonomska teorija, ali koja je od samog poetka gradila jedan kompleks stavova koji je mogue posmatrati kao re-

10

lativno koherentan sistem teorije drutva, i koji sam o sebi reflektuje kao primarno politikoj misli i drutvenoj reformi. Posebno je to izraeno kod kljunih imena ove doktrine, koji po pravilu predstavljaju sebe prije svega kao politike filozofe i drutvene reformatore, pa ak i ideologe, a tek sekundarno kao ekonomiste. Ka-rakteristino je da je Rothbard svoju, za nau temu moda i najznaajniju knjigu For a New Liberty, poeo ukazujui da je novost libertarijanizma, njegov konkretan politiki uspon u SAD1, i intelektualnu privlanost, mogue posmatrati u konte-kstu popunjavanja praznine odsustva emocionalno snanog idolokog koncepta na anglosaksonskoj politikoj sceni. S obzirom, dakle, da sami anarhokapitalistiki teoretiari vide sebe kao politike mislioce, filozofe i ideologe, te da za takvo vie-nje nesumnjivo postoje objektivne osnove, i mi emo im ovdje tako pristupiti.

Najznaajniji doprinos anarhokapitalistikoj liniji miljenja dala su imena Mu-rray Rothbard, David Friedman, Hans-Hermann Hoppe, Robert Nozick, Ludvig von Mises, Friedrich A.Hayek, Milton Friedman, James Buchanan, Ayn Rand, John Hospers i dr. Geografski centar anarhokapitalistike doktrine je katedra za ekonomiju ikakog univerziteta, koja je dala ni manje ni vie nego 10[!] nobelo-vaca2, te prestini Cato institut i Mont Pelerin Society [osnovao ga je Hayek 1947]. Kao istorijske pretee sami anarhokapitalisti najee spominju, prije svega naslije-e amerike i engleske revolucije osamnaestog vijeka, i u tom kontekstu oigledan uticaj Locke-a3, te zatim, na naim prostorima ne tako eksploatisana imena, kao to su Etienne de la Boetie4, Gustave de Molinari, Frederic Bastiat, Lysander Spo-oner i Benjamin Tucker.5 U teorijskom zasnivanju anarhokapitalizma mogue je prepoznati i vane sadraje klasinog naslijea na koje se sami anarhokapitalistiki teoretiari neto rijee pozivaju, ali koji su za samu doktrinu od izrazitog znaaja. To se posebno odnosi na Kantovu filozofiju morala, te naroito kantovsku interpre-tacija subjekta kao animal rationale, koja je po naem miljenju za samo ustrojstvo i razumijevanje anarhokapitalistike doktrine jedna od presudnih referenci. U tom kontekstu od znaaja je i kritiko-racionalistika antropologija David Hume-a i Adam Smith-a, premda se ime ovog drugog teoretiara u kompleksu anarhokapita-listike doktrine vie vezuje uz nesporni znaaj ideje spontanog poretka, u uvenoj

1 Npr., na izborima u SAD, 1976. god. kandidati Libertarijanske partije, Roger L. Mac Bridge za predsjednika, i David P. Gergland za potpredsjednika, osvojili su 174 000 glasova u 32 savezne drave.

2 Jankovi Ivan, Liberalni anarhizam [http://www.katalaksija.com].3 Rothbard Murray, For a New Liberty [Macmillan, London 2002], str.2 i dalje; i The Ethics of Liberty

[New York University Press 1998] str.21-24.4 M.Rothbard, The Ethics of Liberty, str.169.5 M.Rothbard, Egalitarianism as a Revolt Against Nature and Other Essays [Ludwig von Mises Insti-

tute, Auburn 2000], str.205-218. Za saet prikaz istorijskih pretea, te uslova i procesa koji stoje u pozadini uspona libertarijanskih ideja vidi: Boaz David, Libertarijanizam [CLDS, Beograd 2003], str.1-16, i naroito str.26-60.

11

formulaciji oigledne i jednostavne prirodne slobode.6 Takoe, jo vie se tu misli na Herberta Spensera i socijaldarvinistiki koncept evolucionistikog razvoja dru-tva kroz spontanu borbu. Iako je sam Rothbard ukljuio ranog Spensera, i to kao velikog libertarijanca, u libertarijansko naslijee7 pojedini anarhokapitali-sti i libertarijanci ipak izbjegavaju da tu vrstu doktrine registruju u kompleks anar-hokapitalistike teorije, vjerovatno elei izbjei mogue negativne etike konota-cije vezane za slina uenja. Govorei o korijenima anarhokapitalizma ne moemo prenebregnuti ni vrlo jasno izraene oznake protestanske slike svijeta u temeljnim postulatima ove doktrine, o emu uostalom nedvosmisleno svjedoi sama njena geografska rasprostrtost. Prije svega se to odnosi na verifikaciju radom i objek-tivistikim rezultatima rada [bogatstvom]8, te prenoenjem eme protestantskog antagonizma prema katolikoj crkvi na anarhokapitalistiki animozitet prema dr-avi, kao i ideju vjerske tolerancije u slobodi vjeroispovijesti koja reflektuje subjek-tivistiku prirodu moralnog suda i indivudalni koncept spasa. Takoe se jasno moe markirati i prosvetiteljski element u ishoditu doktrine, najvanije prisutan u shvatanju uloge racionaliteta ovjeka pri projektu realizacije ideje univerzalne ci-vilizacije. Kao najizrazitiji praktini i istorijski izvor vizije modernog anarhokapi-talizma neki teoretiari9 vide prasliku anarhistikog drutva iz vremena amerike kolonizatorske ere, i njenog individualistikog morala i difuznosti politikih insti-tucija, koje je Murray Rothbard opisao u svom monumentalnom etverotomnom djelu Conceived in Liberty.10

U principu, kada se govori o teorijskoj pozadini anarhokapitalistike doktrine, moe se zapravo rei da ona predstavlja jednu svojevrsnu kompilaciju razliitih fi-lozofskih, politikih, ekonomskih i drugih teorija i ideja, od kojih se jedan blok po-javio na zapadnjakoj politikoj sceni u periodu Francuske revolucije, a drugi u pr-voj polovini XX vijeka, ali koje su postojale kao meusobno nepovezane, da bi sada u svojim fragmentima bile uobliene u jedinstven sistem. Usljed tako kompleksne istorijske i teorijske pozadine ne udi da izmeu kljunih teoretiara vanih za for-miranje anarhokapitalistikog stava, to znai i u samoj doktrini, esto postoje zna-ajne razlike, i ak posebno izraene na pitanju koje mi ovdje razmatramo, naime pitanju drave. Posljedica je to reflektovanja kompleksnosti ireg libertarijanskog pokreta, kojem je anarhokapitalizam jedna od frakcija. Zapravo, ponekad je vrlo teko razlikovati koji su libertarijanski argumenti anarhokapitalistiki, a koji ne, i

6 M.Rothbard, For a New Liberty, str.40.7 M.Rothbard, For a New Liberty, str.17-19; i: Egalitarianism as a Revolt Against Nature and Other

Essays, str.26, i str. 278-279.8 Weber Max, Protestantska etika i duh kapitalizma [Svjetlost, Sarajevo 1989]. Up.: Gordon David,

The Essential Rothbard [Ludwig von Mises Institute, Auburn, Alabama 2007], str.114-115. 9 Npr.: Crocetta Roberta M., The anarcho-capitalist political theory of Murray N. Rothbard in its

historical and intellectual context [na http://mises.org], 1.10 Rothbard M., Conceived in Liberty [Mises Institute, Auburn 1999].

12

koje od ideja podravaju doktrinu ukidanja drave, a koje su u stvari njeno ospo-ravanje, i obrnuto. Zato neka od kljunih imena libertarijanizma pojedinim dije-lovima svog uenja mogu biti posmatrani kao otri kritiari anarhokapitalistike teorije drave, a, s druge strane, anarhokapitalizam preuzima dijelove uenja nekih od svojih najljuih protivnika. Karakteristian primjer je jasna vezanost anarho-kapitalizma sa dostignuima austrijske kole ekonomije [mnogi anarhokapitalisti govore o prelasku austrijskih ekonomista u SAD kao o Velikoj migraciji i klju-nom dogaaju savremene intelektualne istorije11] i istovremena opredjeljenost vei-ne austrijanaca, naroito Hayek-a, za minimal state. Mi emo ovdje posmatrati za aspekt teorije drave najradikalniji i isto anarhistiki model, koji se prvenstveno vezuje uz ime Murray-a N. Rothbard-a. Najvaniji razlog za takvu odluku, pored toga to Rothbard slovi kao intelektualni otac i javno najangaovaniji zastupnik anarhokapitalistike doktrine, upravo je njegova beskompromisnost u antietatsti-kom stavu, koja ga uistinu izdvaja iz plejade drugih vanih mislilaca bliskih ovom pravcu, koji se, meutim, esto ograuju od isto anarhistikih konsekvenci svojih stavova. Drugi razlog za preferiranje Rothbarda je njegova, posebno po pitanju dr-ave, izuzetna upornost i enciklopedinost12 izraena u formi sistema, koja nam ovdje omoguava da se anarhokapitalistika doktrina posmatra kao koherentan sistem drutvene teorije, za razliku od nekih drugih predstavnika libertarijanzma koji esto, u smislu politike teorije, izlau pomalo fragmentarno gradivo. Kako je sam Rothbard pojasnio, pored specifinog kompleksnog background-a anarhoka-pitalizma, uzrok tome je i injenica da se radi o primarno anglosaksonskoj teorij-skoj misli, koju i inae specifie tendiranje ka visokopecijalizovanim istraivanjima unutar strogo strukovnih oblasti, te bijeg od svakog opteg filozofskog okvira.13 Dodali bismo da je ta asistematinost u diskursu refleksija anarhizmu inherentne suprotstavljenosti konceptu sistema uopte. Ipak, moe se rei da su najznaajniji predstavnici anarhokapitalizma uspjeli, uza sve postojee otklone, izvriti sintezu fragmentarnih stavova i formulisati zaokruenu teoriju i ideologiju.14

U doktrinarnom smislu anarhokapitalizam se oslanja na postulat slobode po-jedinca, zatim apriornost prava na vlasnitvo nad resursima, te jednu verziju hi-

11 Ibid., str.2. 12 Kompletan prikaz Rothbard-ove opsene bibliografije dat je u: D.Gordon, The Essential Rothbard,

str. 125-184. 13 Rothbard je jedom prilikom prokomentarisao: Pitanje koje su mi tokom godina vjerovatno

najee postavljali pomalo ljutito bilo je: Zato se ne dri ekonomije? ... tuna posljedica hiperspecijalizacije intelektualaca. Nav.prema: McElroy Wendy, G-din Libertarijanac [na: http://www.zetetics.com].

14 Rothbard je u spisu The Present State of Austrian Economics [Ludwig von Mises Institute, Au-burn 1992], posebno str.8-31; vrlo saeto pokazao kako se kljune pretpostavke anarhokapital-izma, preuzete od austrijske kole, - subjektivizam, neproraunljivost, trini proces i equilibrium, itd., dosljedno dedukuju iz Mises-ovog osnovnog prakseolokog polazita da je ljudsko postojanje djelovanje.

13

poteze samoregulacije trita nevidljivom rukom, koja je metafora liberalnog kapitalizma XIX vijeka izloena u Say-ovom zakonu, a koji opet sa svoje strane predstavlja logiku grau zakljuka o prednosti laissez faire modela organizovanja drutva. Moderna terminologija tako nastalo triste esto naziva katalaktikom igrom [Hayek] u kojoj, kao i u svim ostalim igrama, rezultat odreuje kombi-nacija vjetine i sree. Superiornost katalaktike igre je u tome to je to, sa jedne strane igra koja efektivno upoljava kapacitete i permanentno produkuje bogatstvo, a, sa druge strane, takva igra u kojoj u principu svako ponaosob ima povoljnije mo-gunosti da dobije nego u drugim sistemima. To vai i za situacije kada drava in-tervenie kako bi obezbjedila nadoknadu u neproraunljivim i sluajnim gubicima, ukljuujuci tu i zlu sreu gubitka na lutriji prirode. ak i takav stepen uplitanja drave znai ograniavanje slobodnog djelovanja trita i u krajnjim instancama je negativnog salda za sve.

Nakon poetnih uspjeha ideologija laissez faire naputena je, sa jedne strane pod udarima nemilosrdnih injenica stvarnosti koje su, u velikim krizama i de-presijama dvadesetih godina XX vijeka, pokazali razmjere mogue destruktivnosti odsustva regulacije, a sa druge strane, briljantnim teorijskim analizama tvoraca Komunistikog manifesta. Velika kriza iz 1929. godine imala je izrazito destruk-tivne posljedice po sistem free market kapitalizma XIX vijeka, i to kako praktine tako i teorijske. U praktinom smislu pomogla je da nacistiki reim u Njemakoj i imperijalni u Japanu dou na vlast, te da komunizam izae iz granica Rusije i postane planetarno privlana alternativa. U teorijskom smislu dala je vjetar u lea onim koncepcijama koje su tvrdile da je kapitalizam imanentno nestabilan sistem i da mu je zato neophodna dravna regulacija, ime se obezbjedila misaona podloga naputanju liberalnog poimanja legitimnih ovlasti drave: s obzirom da je kapita-lizam nestabilan sistem, drava treba da obezbjedi stabilnost i sigurnost i zato ima pravo da ogranii prirodna prava pojedinaca. Pod pritiskom tih i takvih uticaja su oni koji nisu bili skloni radikalnim metodama revolucionarnih slamanja nai-zgled ne-racionalnih ekonomskih struktura, niti prelazu na totalnu plansku pri-vredu, pribjegli regulativama raznih vrsta dravnog intervencionizma sa najslav-nijim imenom John Maynard Keynes i najznaajnijom alternativnom doktrinom New Deal-a i drave blagostanja. Kejnezijanska revolucija imala je veliki teorijski uticaj na zapadnjaku ekonomsku nauku i u politkoj praksi je dala snaan pod-strek jaanju vlade i rastu javnog sektora.15 Tokom tih ideoloki mranih dana pedesetih godina16 zadatak mislilaca odanih liberalnim idealima slobode bio je ogranien tek na projekat spaavanja ideja slobode [Hayek]. Meutim, doktrina preputanja stihijskom dejstvu trita pomalo iznenaujue je reafirmisana u dru-goj polovini XX vijeka, posebno poev od nastupa Ronalda Reagana i Margaret

15 Friedman Milton, Friedman Rose, Sloboda izbora [Global Book, Novi Sad 1996], str.89.16 Buchanan James, Dua klasinog liberalizma [na: http://www.katalaksija.com].

14

Thatcher17 na politikoj sceni. Neoliberalni zaokret, a na njegovim jedrima i anar-hokapitalizam, svoj moan zamah dobija u vjetrovima koji su nastupili nakon slo-ma komunizma kao prakse i kao ideje, koji izgleda da je empirijski potvrdio kako se prekompleksni sistemi, kakvi su dananja drutva, ne mogu centralno upravljati na racionalan nain usljed krutost tavog upravljakog sistema, ve moraju pribjei nekoj vrsti unutranje samoregulacije.18 Nakon sloma strategije centralnih plani-ranja anarhistiki kapitalizam je poetkom devedesetih godina XX vijeka ak i u Rusiji postao dominantan model tranzicije, posebno za vrijeme dramatine ok terapije Jegora Gaidara.19 U tom kontekstu je i na naim prostorima dolo do pra-ve poplave neoliberalnih i anarhokapitalistikih ideja, ponovnog otkrivanja nji-hovih kljunih ideologa, a prevedena literatura sa tom tematikom ve je praktiki sasvim nepregledna. Trijumf je dodatno uvren slomom tzv. azijskog modela nakon krize sa kraja XX vijeka, i naroito sve veom krizom koncepta Welfare state i rastuim nepovjerenjem, kako strunjaka tako i javnosti, prema zamisli da se op-senom poreskom aktivnou blagostanje racionalno odrava. Slom alternativnih doktrina proizveo je specifinu optu svijest o odsustvu bilo kakve ozbiljne alter-native, to je vjerovatno najznaniji postojei uticaj u pravcu kretnje ka radikal-nim neoliberalnim pretpostavkama. Eksplicitno je to odsustvo konkurentske ideje izrekla i potencirala Margaret Thatcher, kada je sve kritike na raun neoliberalne dogme odbacila rijeima nema alternative! postavljajui uvenu TINA [There is no alternative] legitimaciju free market modela globalizacije. Ta tipina hilijastika pozicija prezentuje ukupne osnove na kojima je trini fundamentalizam, sve do planetarne krize iz 2008 god., pretendovao [vidjeemo jo pretenduje] da vidi sebe kao paradigmu moderne slike svijeta. U svakom sluaju to je dominatan model [bar u ublaenoj varijanti] u anglosaksonskoj, ekonomski najrazvijenijoj sferi, a nakon pobjede Sarkozy-a20 uspinjao se i u Francuskoj, bastionu socijalne drave, premda je taj uspon, usljed aktualne krize planetarne ekonomije, posustao i pro-krenut u prethodnoj godini.

Iz prethodne kratke rekapitulacije vidljivo je da je anarhokapitalizam roen kao dijete vremena kraja ideologija, vremena kada su neki vievijekovni i veliki

17 M. Thatcher je u britanskom parlamentu prekinula govornika izvadivi Hayek-ovu knjigu Pore-dak slobode i drei je visoko rekla: U ovo mi verujemo! [Nav. prema: Stankovi Maan, Put-ovanje kroz katalaksiju, na http://www. katalaksija.com.]

18 Hayek Friedrich A., Kobna ideja [CID, Podgorica 1998], str.81-99.19 Gray John, Anarhokapitalizam u postkomunistikoj Rusiji [u: Lana zora iluzije globalnog kapi-

talizma, Masmedia, Zagreb 2002, str.149-180], str.150. Administracija J.Gaidara je praktiki jed-nim dekretom, od 02. januara 1992 god., ukinula kontrolu cijena za vie od 90% proizvoda. Ana-tolij ubajs, lenjingradski ekonomista koji je u Gaidarevoj vladi vodio privatizaciju, samo je u mjesecu novembru 1991. god. privatizovao ruske privrede ukljuujui i neke vane strateke vojne komplekse.

20 Up. Pedder Sophie, Netipini francuz Sarkozijeva ponuda drugaijeg predsjednikovanja [na: http://www. katalaksija.com.]

15

modeli zapadnjake politike istorije, oni veliki -izmi, dovedeni do svog kraja i naputeni. Nakon iznevjeravnja obe velike revolucije, i buroaske i socijalistike, period velikih alternativa je okonan, a politiki prostor Zapada uoblien je u dominantnu paradigmu iz kraja istorije: demokratska drava kao najracionalniji vid organizovanja politikog podsistema + kapitalizam kao najefikasniji vid eko-nomske reprodukcije drutva + liberalizam kao superioran filozofski pogled na svijet. Ta paradigma ne susree se vie sa starim protivnicima koji su iscrpljeni, ve sa nekim novim izranjajuim alternativama. Anarhistiki kapitalizam je jedna od njih koja eka da bude iskuana.

Anarhokapitalistikom modelu adekvatne strukture politikog podsistema su potpuno ukinue spoljnjih kontrola ekonomike, posebno maksimalna redukcija drave, koji se uvijek posmatraju kao sistemi nelegitimne i agresorske sile. U tom smislu trai se, ne smo redukovanje nacionalne drave na minimum do ukinua, ve ukidanje mehanizama dravnog [ili bilo kakvog drugog nadtrinog] monopo-la uopte, ak i nad instrumentima sile vojske i policije, ili recimo nad ekosiste-mom, gdje se i takve stvari kao to je vlasnitvo nad okeanima i kosmosom, planira privatizovati i prepustiti upravljanju nevidljivoj ruci. Principi klasinog ekonom-skog liberalizma tu bivaju proireni do svojih krajnjih logikih konsekvenci. Ti principi predstavljeni su kao povratak izvornom sadraju liberalizma kao uteme-ljujueg poretka onog uspona zapadnjake civilizacije koji se desio u XIX vijeku.

Ono to je prvi rezultat politikog uspona libertarijanizma, a s njim i anarho-kapitalizma, i korak ve poduzet u mnogim zemljama, jeste redukovanje sa jedne strane socijalne drave i bilo kakvih drugih netrinih humanizama21, a sa druge strane nacionalne drave. U oba sluaja radi se o prirodnoj posljedici dominacije teorijskog postulata austrijske kole da, ako je u okvirima ljudskog djelovanja uop-te mogue predviati tok stvarnosti, ili proraunavati i kontrolisati rizik, onda je to mogue samo u smislu stalnih metoda pokuaja i pogreke na bazi vlastitih raci-onalnih procjena [interesa], za ta trini mehanizam u svim varijantama predsta-vlja najbolji okvir. Istovremeno, to je podrano anarhokapitalistikom premisom iskljuive legitimnosti takvog sistema. Intervencionizmi raznih socijalnih politika, i protekcionizmi razliitih varijanti nezrelih industrija, kre granice linosti i

21 Uticajan ljeviarski asopis Le monde diplomatique analizirao je, sa akcentom na Francusku, radikalno skretanje udesno mnogih vlada, koje se odvijalo u prethodnih par godina, npr. u tek-stovima-temama: Direktiva Bolketajn [nov. 2005], Sakaenje javnih sloboda [decembar 2005], Kupovinu jeftinog rada juga za blagostanje sjevera [jan. 2006]; Ropski karakter kineske ekonomije [januar 2006], ponovo o Tendenciji obespravljivanja rada [mart 2006], Pobunu protiv sniene cijene rada; Slamanje Argentine pred multinacionalama [april 2006], Nepostojanje voa kolektivne svijes-ti [maj 2006], Mo Pariskog kluba [jun 2006], O moguem izgledu drutva budunosti [juli 2006], te Sutinsku greku ideologije rasta [novembar 2006], i posebno kroz analizu izborne kampanje u Francuskoj: Raditi vie da se zaradi manje [april 2007], tema Pozitivne diskriminacije [maj 2007], te Uzroke nezadovoljstva juga [sept. 2007], itd.

16

samo zamagljuju uvid u realnost i onemoguavaju efikasnu alokaciju. Konflikti i destruktivni ugroavajui procesi nisu tu vieni kao rezultat unutranje nestabil-nost ekonomskog sistema, ve upravo mijeanja politike.

Na bazi toga to svaku intervenciju spolja vidi kao sistemu strani element i ot-klon od istog znaenja doktrine, anarhokapitalizam se predstavlja kao jedini te-orijski okvir koji legitimno pretenduje na ime kapitalizam. U bilo kojoj vrsti in-tervencionizma, ak i kada se ignorie danas tabuirano pitanje o komunistikom zaokretu, ostaje pitanje da li se tu zapravo uopte vie radi o kapitalizmu. Po mi-ljenju anarhokapitalista, postojanje bilo koje vrste naddrutvenog suvereniteta je i antislobodarsko i antikapitalistiko. Status tog problema odlino je anticipirao David Friedman, sin nobelovca Miltona Friedmana, sada ve legendarnom izja-vom: Moj otac je komunista, jer vjeruje da drava treba da postoji! Ova retorika opaska, tipino anarhokapitalistiko pootravanje jednog pojma, zapravo smjera da naglasi osnovnu protivrjenost: drutveni sistemi mogu se odravati u komple-ksnoj okolini time to mijenjaju ili elemente sistema ili vrijednosti [ili oboje]. Ako se sistemi odravaju tako to mijenjaju oboje, i svoju granicu i svoje ustrojstvo, nji-hov identitet gubi otrinu i ne moe se jednoznano odrediti da li je stvoren novi sistem ili se stari regenerisao. Pitanje jeste utvrditi podruje unutar kojeg se smiju kretati faktori nekog datog sistema, a da on pri tome ne bude ugroen s obzirom na matricu ustrojstva, niti da izgubi svoj identitet.22 Anarhokapitalizam dri da svaki intervencionizam u principu znai prelazak te linije u pojmu kapitalizma, kao onog sistema koji se i teorijski i empirijski dokazao kao humanitetu najadekvatniji vid ekonomske reprodukcije zajednice. U tom smislu radikalna linija anarhokapitaliz-ma odbacuje ak i klasinu liberalnu ideju minimal state-a i demokratije kao poli-tike forme.23 Insistira se da pojava bilo kakvog, pa i minimalnog javnog sektora u

22 Habermas Jurgen, Problemi legitimacije u kasnom kapitalizmu, Naprijed, Zagreb 1982, str.37-44 i dalje. Prema Habermasovoj definiciji, mo nekog sistema raste redukcijom sloenosti oko-line, tako to sistem pomie rastuim kapacitetom usmjeravanja svoje granice u prirodi i un-utar sistema. Socijalni sistemi podrutvljavaju vanjsku prirodu pomou proizvodnih snaga, a da bi to postigli potrebno im je tehniki upotrbljivo znanje. Unutranju prirodu socijalni siste-mi podrutvljavaju uz pomo normativnih struktura, tj. putem normi koje trebaju opravdanje.

Zahtjevu za istinitou koji postavljamo empirijskim tvrdnjama, odgovara zahtjev za ispravnou koji postavljamo normama djelovanja odnosno vrednovanja. Poveanje autonomije sistema (mo) zavisi o razvoju proizvodnih snaga (istina) i mijenjanju normativnih struktura (ispravnost). Ti su razvoji na logikom nivo meusobno neuslovljeni! Zato nije nunost da razvoj proizvodnih snaga i porast kapaciteta usmjeravanja dovede do normi koje odgovaraju imperativima usmjera-vanja drutvenog sistema. Ne moe se iskljuiti mogunost da e porast proizvodnih snaga prate promjene u normativnim strukturama koje e ograniiti funkcionisanje sistema, budui da don-ose nove zahtjeve za legitimacijom i time suavaju prostor za varijaciju poeljnih vrijednosti. Po miljenju anarhokapitalista to se upravo desilo sa New deal-om. Produkcija bogatstva koju donosi kapitalizam nije bila praena adekvatnim sistemom normi.

23 Poto svaka drava opstaje iskljuivo nasilnim prisvajanjem privatnog kapitala i poto njeno irenje obavezno ukljuuje sve vee ugroavanje pojedinaca i privatnih preduzea, moramo da

17

striktnom smislu protivrjei intuitivnoj ideji liberalnog kapitalizma. Upravo to je razlog zato smo se ovdje odluili za termin anarhokapitalizam, a ne recimo za po-pularni termin neoliberalni anarhizam. Jer neoliberalizam se po pravilu vie ve-zuje sa nekom varijantom koncepta minimalizacije drave, a ne sa anarhistikom tezom. Terminoloki aspekt vaan je i na terminu libertarijanizam, jer i neki li-bertarijanci i neki anarhisti zapravo naglaavaju razliku izmeu libertarijaniz-ma i anarhokapitalizma, smatrajui da se tu niukom sluaju ne radi o sinonimima i komplementarnim doktrinama, ve ak antipodima. Na primjer, Robert Nozick istie tu razliku imenovanjem svog koncepta minimalne drave, kako je izloen u djelu Anarhija, drava i utopija, libertarijanistikim, dok Rothbard-ov koncept na-ziva radikalnim anarhistikim individualizmom.24 S druge strane sam Rothbard izgleda da nije prihvatao to diferenciranje, i u podnaslovu For a New Liberty stoji

libertarijanski manifest. U svakom sluaju, radikalnost anarhokapitalizma poka-zuje do on zaista jeste nejekstremnija desniarska25 ideologija na zapadnjakoj politikoj sceni nakon II svjetskog rata, a, kako je ustvrdio Rothbard, [neo]liberali-zam, ukoliko uopte hoe biti adekvatan svom pojmu, mora biti i radikalan i utopi-stiki, to zapravo znai: mora biti anarhistiki!26 A ako samu politiku nauku po-smatramo kao teoriju drave27, onda se radikalnost anarhokapitalizma manifestuje u tome da on znai teoriju sa kojom se politika nauka dovrava i [samo]ukida.

Druga stvar koju opaska D. Friedmana implicite nabacuje jeste jedna neadekva-tnost naslijeenih pojmovnih struktura. Rije socijalizam danas je izgubila svoj sa-draj u onom znaenju radikalnog, tvrdog socijalizma, koji je dominirao zapadnim rjenikom sve do kolapsa komunistikog bloka. Danas ta rije moe da ostaje samo kao govorna oznaka svake vrste socijaldemokratije, i to, s obzirom da se socijal-demokratija sve donedavno promovisala kao planetarno najprivlanija alternativa, kao savremena verzija svjetskog socijalizma.28 To to se radi o mekom socijaliz-mu, za predstavnike anarhokapitalizma ne znai sutinsku razliku. Sve to na bilo koji nain, iz bilo kojih motiva, i pod bilo kojim od platova, ide preko slobodne in-dividue na slobodnom tritu, u ovoj radikalnoj doktrini biva oznaeno atributom

tvrdimo da je drava inherentno i duboko antikapitalistika. [M.Rothbard, Egalitarianism as a Revolt Against Nature, str. 79]

24 Nozick Robert, Anarhija, drava i utopija [Naklada Jesenski i Turk, Zagreb 2003], str.414-415. Vi-djeti takoe: Snachez Julien, Ecce Nozick intervju sa Robertom Nozickom [na: http://www. katal-aksija.com].

25 O principijelnim problemima smjetanja ove doktrine na klasinom spektru lijevo i desno: D.Boaz, op.cit., str.20-22.

26 M.Rothbard, For a New Liberty, str. 307-315.27 Up.o tome: Kecmanovi Nenad, Politika, drava i mo [igoja, Beograd 2009], str. 96-100.28 Up.: Klaus Vaclav, Intelektualci i socijalizam: pogled iz ugla jedne post-komunistike zemlje

smjetene u dominantno post-demokratskoj Evropi [izlaganje na regionalnom sastanku Drutva Mont Pelerin, odranom u Rejkjaviku, 22. avgusta 2005, preuzeto sa: http://www.katalaksija.com.]

18

socijalistiki. Klasian primjer toga je identifikacija temeljnih uslova faizma i so-cijalizma, kao centralistikih kolektivistikih sistema arbitrarne prinude, u pozna-tom Hayek-ovom spisu Put u ropstvo29 i Rothbard-ovom Mo i trite.30 Razlika je prisutna samo na simbolikom nivou: u prvom sluaju radi se o kolektivizmu rase, a u drugom o kolektivizmu klase. Po miljenju ovih teoretiara nerazumijevanje tog identiteta prouzrokovano je samim pojmom socijalizma, koji se esto koristi da oznai ideale jednakosti i vee socijalne pravde. Meutim, kako je u pomenutom spisu naglasio Hayek, sutinski on znai poseban metod kojim se ti ideali trebaju dostii. Stoga je borba liberalizma protiv socijalizma svodiva prije svega na borbu metod. Kolektivistiki sistemi su sistemi u kojem je metoda ekonomske reproduk-cije drutva planska i kontrolisana ekonomija, i to prije svega u smislu planiranja neophodnog za ostvarenje nekog datog ideala raspodjele.31 Kao takav on je suprot-stavljen liberalnoj ideji nelegitimnosti pribjegavanja prinudi, te oslanjanju na spon-tani poredak koji samostalno izrasta koegzistencijom pojedinanih interesa.

Trea vana stvar koju mi moemo iitavati iz Friedman-ove opaske jeste da su pojmovi drave i socijalizma u anarhokapitalistikoj doktrini predstavljeni kao u biti sinonimi maksimalne mogunosti intervencionizma i drutvenog ine-njeringa jedno kao praksa, drugo kao pogled na svijet. Socijalizam je [a prema identifikaciji socijalizma i faizma, to vai i za faizam], samo ua kategorija opteg pojma statizam.32 Jer, ako se eli intervencija u spontani poredak individualnih egoizama, u ime nekog plana ili cilja, tj. unaprijed zadate alokacije i distribucije, najefikasniji instrument oigledno je drava. U tom kontekstu anarhokapitalisti

29 F.A.Hayek, Put u ropstvo [Global Book, Novi Sad 1997], str.24-30. i posebno str.50-51. 30 M.Rothbard, Mo i trite [Institut za javne financije, Zagreb 2007], str.251-255. 31 U ovom smislu socijalizam znai ukidanje privatne inicijative, privatnog vlasnitva nad sredst-U ovom smislu socijalizam znai ukidanje privatne inicijative, privatnog vlasnitva nad sredst-

vima za proizvodnju i stvaranje sistema planske ekonomije u kojem centralno plansko tijelo za-mjenjuje preduzetnika koji radi za profit. F.A.Hayek, Put u ropstvo, str.58.-59 Up. o tome Mises-ov esej Zablude svjetskog planiranja, [u: L.Mises, F.A.Hayek, O slobodnom tritu, Mate, Zagreb 1997], npr. upeatljiv odlomak na str. 91: Tamo gdje su razliita preduzea slobodna ta e i kako proizvoditi, tamo je kapitalizam. Tamo gdje drava odluuje o tome, tamo je socijalistiko plani-ranje. Tada razliita preduzea vie nisu kapitalistika preduzea, oni su subordinirani dravni or-gani obavezni da sluaju naredbe. Prijanji preduzetnik postaje upravitelj pogona. Ono to ovdje svakako treba primjetiti jeste da ista identifikacija socijalizma i centralno planiranih ekonomija, kakvu prezentuje anarhokapitalistiki i libertarijanski rjenik, nije nimalo nesporna, ve je gru-ba, i svakako jeste neto to zahtjeva obradu. Zapravo je upotrebom marksistike metodologije mogue u nekim takama i istije osporiti staljinistike modele centralizovanih ekonomija. Jo je, na primjer Trocki, tridesetih godina XX vijeka upozoravao da birokratizovana administra-tivna uprava, bez radnikog demokratskog samoupravljanja, nije u mogunosti da na duge staze rjeava probleme kompleksnih sistema savremene ekonomike. Sistem OOUR-a i SOUR-a iz bive SFRJ, jedan je od vanih pokuaja revizije projekta. Ocjenu transformacije jugoslovenskog modela socijalizma ka kapitalizmu socijalistikog naroda vidjeti u M.Rothbard, Mo i trite, ftn.222, str.255.

32 Rand Ayn, Novi faizam: vladavina konsenzusom [u Kapitalizam nepoznati ideal, Global Book, Novi Sad 1994, str.223-224].

19

ak daju za pravo marksistikoj hipotezi nunog kretanja, prerastanja minimalne drave do dravnog kapitalizma, i na kraju do socijalizma. D. Friedman, i posebno Mieses, upuuju da, im se krene sa dravom, tj sa pojavom i minimalnog javnog sektora, tu se radi tek o fazama [tj. prvoj fazi] jednog procesa transformacije u so-cijalizam. Vidjeemo kasnije da je ova hipoteza od znaaja za anarhokapitalistiku raspravu sa umjerenijim strujama libertarijanaca, odanim klasino-liberalnoj ideji minimal state.33

33 Sve vei znaaj anarhizma u okviru libertarijanskog pokreta odjeknuo je u nedavnoj izjavi no-Sve vei znaaj anarhizma u okviru libertarijanskog pokreta odjeknuo je u nedavnoj izjavi no-belovca J. Buchanana, zagovornika minimal state koncepta, da njegov argument protiv anarhije

nije bio zadovoljavajui, i da je na teorijskom planu Rothbard izgleda bio u pravu. [Nav.prema: I.Jankovi, Liberalni anarhizam].

21

ANARHOKAPITALISTIKA TEORIJA DRAVE

Drava je najvii, vjeni, najbolje organizovani agresor. [M.Rothbard, For a New Liberty, str.46]

U kompleksu razliitih doktrinarnih varijanti onoga to nazivamo neoliberalizam anarhokapitalistika teorija izdvaja se radikalnou svog antietatistikog stava. Za razliku od drugih varijanti neoliberalnih i libertarijanskih teorija drave34, koje, u svom zahtjevu za to veim smanjenjem uloge drave u regulisanju drutvenih odnosa, ipak ne idu do krajnjeg zahtjeva za potpunim ukinuem drave, anarho-kapitalistika doktrina izlae jednu teoriju drave koja kao svoju zakljunu taku postavlja upravo takvu preporuku. Anarhokapitalistiki zahtjev za potpunom eli-minacijom dravne organizacije, odnosno politikog podsistema sa nekim stepe-nom suvereniteta, zasniva se na jednoj definiciji drave koja se moe izraziti kroz tri osnovna stava: (i) da je drava agresorska tvorevina koja prema unutra tei ostvarenju hegemnije

jedne oligarhijske grupe, a prema spolja agresivnim, otvorenim ili prikrivenim kolonijalistikim nastupima;

(ii) da je drava neefikasna i neracionalna vrsta organizacije koja iskrivljuje aloka-ciju produkcionih kapaciteta i smanjuje opti nivo blagostanja;

(iii) te da je drava besmislena jer je u stvari nepotrebna, s obzirom da je drutvo u stanju da se samokonstituie i samoodrava.

Za takvu vrstu interpretacije anarhokapitalistiki teoretiari prezentuju kako mnotvo istorijskih dokaza, tako i teorijske argumente. U naem izlaganju posve-tiemo se primarno teorijskoj argumentaciji, a u neto manjoj mjeri istorijskoj.

34 Za prikaz osnovnih teorijskih koncepcija i varijacija u neoliberalnim teorijama drave vidjeti: Plant Raymond, The Neo-liberal State, Oxford University Press 2010.

22

Agresija prema unutra: "Teorija sile" kao objanjenje genealogije drave

Kao polazna hipoteza anarhokapitalizma moe se uzeti koncept porijekla drave po modelu teorije sile. Dravna organizacija i aparatura ne nastaje nikakvim dru-tvenim ugovorom nema, kako to Rothbard kae, bezgreno zaete35 drave, ve grubim nametanjem koje u jednom sluaju klasa osvajaa, a u drugom neki od proroka-uzurpatora i demagoga, namee pokorenima. Kao ilustrativne primje-re osvajakog konstituisanja Rothbard navodi pansko osvajanje Latinske Ameri-ke i formiranje tamonjih drava po modelu teritorijalnih razgranienja izmeu pojedinih feudalnih gospodara rata, zatim Englesku nakon Normanskih osvaja-nja 1066. godine, i posebno ruenje libertarijanskog drutva stare Irske od stra-ne Engleske u XVII vijeku.36 Kao primjer za metod uzurpiranja u libertarijanskoj literaturi esto je navoeno Samuilovo vano upozorenje kako ga je imanovao lord Acton, pokazujui da se i u starozavjetnom tekstu [Prva knjiga o carevima, 8] moe nai nedvosmislena evidencija o izvedenom karakteru drave i o njenoj na-silnoj prirodi. U svakom sluaju, nakon pokoravanja sistem izrabljivanja se institu-cionalizuje, fiksira kao drutvena norma i pravni poredak, te opravdava konstruk-cijom razliitih vrsta slika svijeta-legitimacija. Na taj nain se nasilna priroda prvobitnog porobljavanja ne samo maskira, ve i prenosi i kontingentno ouvava u istorijskom vremenu. Rothbard se na ovom pitanju u vie navrata poziva na ka-tegorizaciju F. Oppenheimer-a, koji razlikuje dva naina na koje ovek moe da obezbedi sredstva neophodna za zadovoljenje ivotnih potreba. Ta dva naina su rad ili pljaka, odnosno njegov sopstveni trud ili nasilno otimanje plodova tueg rada. Rad jednog oveka i razmenu sopstvenog rada za ekvivalentnu koliinu rada drugih ljudi naziva ekonomska sredstva za zadovoljenje potreba, dok nasilno pri-svajanje rada drugih ljudi naziva politika sredstva. Drava je organizacija koja koristi politika sredstva, i zapravo je ona to sredstvo. Drava ne samo da nastaje putem prisilnog porobljavanja slobodnih starosjedelaca, ve je i sredstvo odra-vanja ropstva.37 Rothbard je skrenuo panju da je tumaenje drave po modelu teo-rije sile vano, ne samo zato to osporava njen legitimitet, ve i zato to pokazuje da 35 M.Rothbard, The Ethics of Liberty, str.231.36 M.Rothbard, For a New liberty, str.64-66.37 Oppenheimer Franz, The State [Vanguard Press, New York 1926], str. 2427; nav. prema:

M.Rothbard, Mo i trite, str.13-14; i: For a New Liberty, str.50-54; i: Egalitarianism as a Revolt Against Nature and Other Essays, ftn.6, str.60. O Oppenheimer-ovoj teoriji drave: Barnes Hari E., Uvod u istoriju sociologije I [BIGZ 1982], str.375-396.

23

drava nije izvorna, primordijalna forma drutva, ve naprotiv, izvedena: drava ne moe postojati pre nego to ekonomska sredstva proizvedu odreenu koliinu objekata za zadovoljenje potreba, koji se onda mogu oteti ili prisvojiti pljakom. Nasuprot hegelovske tradicije koja interpretira ovjeka, ne samo kao drutveno, ve i kao imanentno dravno bie, anarhokapitalizam je stav da je drava neimanentna ovjeku. U kontekstu neprimordijalnosti drave, za anarhokapitalizam su vana socioloka i antropoloka istraivanja primitivnih zajednica, i na njih se teoretiari bliski tom pravcu esto pozivaju, smatrajui da je glavni rezultat tih istraivanja to to ona u stvari empirijski dokazuju tvrdnju da su samo prirodna prava pojedinaca izvorni sadraj prirodnog stanja, a drava tek jedan od moguih, ali nenunih isto-rijskih razvoja. Tako su, na primjer, Eskimi vijekovima ivjeli bez organizovane dr-ave i prenosa suvereniteta. Kasnije emo vidjeti da je ovo vana konstatacija bitna za anarhokapitalistiku raspravu sa teorijama drutvenog ugovora.

Ve na osnovu takvog tumaenja porijekla i funkcije drave anarhokapitalizam odreuje jedinu vrstu legitimne politike kao nuno antietatistiku. S obzirom da svaka drava nastaje porobljavanjem i prisilom, niti jedna ne moe biti moralno opravdana i branjena.38 Premda djeluje jasan po sebi ovaj argument zapravo treba izvjesno proirenje, s obzirom da je on donekle amortizovan time to je mogue koncipirati teoriju paternalistike vlasti osvajaa nad osvojenima, kako to pokazuje slavna i ozloglaena Platonova metafora ljekara [Drava 389b,c]. Zato se anarhoka-pitalistiki negirajui stav spram drave, prema kojem se bilo koja vrsta monopoli-zovane strukture moi izdignute iznad drutva posmatra kao levijatanska i nelegi-timna po sebi, oslanja na poznati Rothbard-ov aksiom neagresije39, kao definiui uslov slobodnog drutva. Aksiom neagresije postavlja zabranu prisiljavanja ljudi da rade ono to ne ele [ukoliko su njihove aktivnosti neugroavajue i neagresiv-ne po druge], i ta zabrana ne moe biti skinuta ni pod kakvim opravdanjem, pa ni paternalistikim: Slobodno drutvo je svijet u kojem nitko ne napada osobu i vlasnitvo drugoga, a agresija je definisana kao upotreba ili prijetnja upotre-38 Ovaj fundamentalni problem u zasnivanju legitimiteta drave pokuao je rijetit R.Nozick,

dodajui lokovskim uslovima legitimnog prisvajanja i legitimnog prenosa dodatni uslov rektifi-kacije: zahtjev da se utvrdive istorijske nepravde u sticanju i prenosu kompenziraju ili anuliraju. [R.Nozick, Anarhija, drava i utopija, str.303, i posebno: str.379-381] Na kritici takvog zahtjeva Nozick-ovi anarhokapitalistiki oponenti pokuali su pokazati apsurdnost njegove teorije. Naime, cjelokupna imovina civilizacije rezultat je kumulativnog naslijea koje ide unazad sve do prvo-bitne horde. Njeno sticanje, u ogromnoj veini rezultat je nelegitimnog prisvajanja i transfera. Primjeniti Nozick-ovo tree naelo ovdje je prakseoloki sasvim nemogue, to znai da je njegova teorija svedena na puku logiku konstrukciju, bez ikakve veze sa realitetom. Osim toga, s obzirom da je nemogue kompletirati informacije o istorijskom prisvajanju, najjednostavniji, i praktiki gotovo jedini mogui nain da se ispotuje ovaj uslov je da se izvri potpuna eksproprijacija vlasnitva, i krene ispoetka, itd., tj. da se pribjegne dravnoj nacionalizaciji! Up.: Ceki Nenad, Drava izmeu anarhije i utopije [Slubeni glasnik, Beograd 2007], str.94

39 M.Rothbard, For a New Liberty, str.22-25. Up.: A.Rand, Prava ovjeka [u: Kapitalizam - nepoznati ideal, op.cit.], str.358-359.

24

be fizikog nasilja protiv osoba ili vlasnitva bilo koga drugog. Agresija je prema tome identina sa osvajanjem.40 Antietatizam je nuna konsekvenca stava da je u kontekstu aksioma neagresije nemogue zamisliti bilo koju legitimnu funkciju vlade, s obzirom da vlada kao takva, znai upotrebu, ili prijetnju upotrebe fizike sile i prinude protiv neagresorskih podanika. Aksiom neagresije je zapravo u ne-gativnoj formulaciji iskazan klasini liberalni aksiom slobode, koji doputa svaku akciju koja je neugroavajua za druge. Rothbard ga daje u negativnoj verziji, jer takvom formulacijom moe jasnije da naglasi neusklaenost koncepta minimal state sa aksiomom neagresije. Ta neusklaenost nije tako jasno vidljiva u pozitiv-nom obliku naela, usljed ega mnogi libertarijanci i preferiraju tu vrstu rjeenja za problem opsega politikog podsistema. Zato neki teoretiari smatraju da se prelaz od klasinog liberalizma na libertarijanizam dogaa upravo na terenu aksioma ne-agresije.41 U Rothbard-ovoj negativnoj formi aksiom neagresije predstavlja ak neto jae naelo od lokovskih odredbi prirodnog stanja, jer, kako emo vidjeti, ignorie lokovski dodatni uslov vlasnitva, to je opet, u pozitivnoj verziji naela, izvor tekih, i po svemu sudei nerjeivih teorijskih problema. Na bazi aksioma ne-agresije anarhokapitalizam se kao doktrina zapravo moe redukovati na samo je-dno pitanje - pitanje legitimne upotrebe sile42: ta moe biti podvrgnuto vanjskom ogranienju i pod kojim uslovima? Sva ostala pitanja drutvenog prostora su se-kundarna i mogu se redukovati na aksiom neagresije. Ayn Rand je otila ak tako daleko da je sam ivot definisala insistirajui na ontolokom prvenstvu aksioma neagresije - kao mogunost da se bude ugroeno spoljnjim faktorom.43

U definisanju agresije anarhokapitalizam polazi od lokovske vizije prirodnog stanja u kome su pojedinci u stanju savrene slobode da odreuju svoja djela i raspolau svojim vlasnitvom i osobom kako nalaze shodnim, u granicama pri-rodnog zakona, a da to ne ovisi o doputenju ili volji nekog drugog ovjeka.44 Prirodni zakon, ono to je kasnije u anarhokapitalistikom rjeniku imenovano kao libertarijansko ogranienje, zahtjeva da niko ne smije nauditi tuem ivo-tu, zdravlju, slobodi ili vlasnitvu45, izuzev u sluaju nelegitimnog djelovanja ili slobodne odluke oteene strane, koja dakle u tom sluaju uopte i nije oteena, jer za oteenje dobija neto to na vlastitoj skali vrijednosti cijeni vie. Stoga su jedini legitimni odnosi izmeu dvije strane oni koji su formirani na bazi neprisil-no postignutih bilateralnih ugovora. Razlika izmeu drave i slobodno-trinog drutva ogleda se u tome to se u slobodnom drutvu ljudi odluuju za neke akcije 40 M.Rothbard, Mo i trite, str.1., i posebno str.325-326. Up.: For a New Liberty, str.46. 41 R.M.Crocetta, The anarcho-capitalist political theory of Murray N. Rothbard in its historical and

intellectual context 4, str.11-12.42 Up: Blok Wolter, Libertarijanizam i libertinizam [na http://www.mises.org].43 Vidi: Ceki Nenad, Rendijanski argument [u: Theoria, br.2., Beograd 1997], str.23-53.44 Locke John, Dvije rasprave o vladi [Utopija, Beograd 2002], II, 4, str.237.45 J.Locke, op.cit., II 6.

25

i ugovorom formuliu vezu tog i takvog djelovanja sa drugim ljudima. Ukoliko je ugovor postignut u atmosferi odsustva prisile, on je bezuslovno legitimni izraz slo-bodne volje ugovornih strana da dopuste realizaciju takve akcije. Nasuprot tome, drava je mehanizam propisivanja, tj. nametanja dozvole/zabrane neke aktivnosti, bez obzira da li se ugovorne strane s time slau ili ne. Eutanazija je svakako ubistvo ljudske individue, ali ona se sutinski razlikuje od kriminogenog ubistva jer ne na-ruava apriorni postulat slobode i samovlasnitva pojedinca, i premda je oigledno agresija na tijelo, ipak nije u protivrjeju sa aksiomom neagresije. Ubica krimi-nalac kri postulat slobode i aksiom neagresije stoga to bez odobrenja [ugovora] naruava vlasnitvo drugog ovjeka njegovo tijelo. Doktor koji sprovodi eutana-ziju to ne ini, jer naprosto potuje legitimno postavljeni bilateralni ugovor zain-teresovanih strana kojim ga je druga strana ovlastila da djeluje tako da zalazi na njen posjed. Ovdje postaje jasan fundamentalni znaaj institucije ugovora za po-stojanje slobodnog drutva sloboda je u politikoj zajednici realno mogua samo kroz mreu ugovornih odnosa. Regulisanjem interpersonalnih odnosa sistemom ugovora formalno se obezbjeuje naelo jednoglasnosti zahtjev da akcije imaju voluntaristiku podrku svih koji u njima uestvuju i na koje se odnose. im pre-stanemo insistirati na naelu jednoglasnosti, im prestanemo traiti da neka akci-ja ima eksplicitno odobrenje individue nad kojom e biti sprovedena, ta individua vie nema mogunost da se osigura od instrumentalizacije u ime ciljeva koje drugi propiu.

Prema aksiomu neagresije bilo kakva vrsta uplivisanja u ponaanja koja su neugroavajua po druge, po sebi je nelegitimna i znai agresiju, bez obzira ta mi mislili o tim ponaanjima, ili recimo, kako ih moralno vrednovali. Za razliku od kriminogenog ubistva eutanazija je po ovom tumaenju: prvo, neprisilno dogovo-ren ugovor zainteresovanih strana; i, drugo, potpuno neugroavajui za druge; pa je u cjelini pod aksiomom neagresije. Pojedini ljudi mogu smatrati eutanaziju zlo-inom ili moralnim prestupom dostojnim prezira, ali nemaju pravo traiti institu-cionalnu zabranu takve aktivnosti, tj. institucionalnu zabranu slobodno postignu-tog dogovora izmeu pacijenta i ljekara.46 Postojanje atributa fizika uz prinudu

46 Ova se argumentacija naroito nalazi pred izazovom na razmatranju dva teka pitanja: abor-Ova se argumentacija naroito nalazi pred izazovom na razmatranju dva teka pitanja: abor-tusa i punoljetstva. Kompleks pitanja oko abortusa odlino je mjesto da se predstavi sutina anarhokapitalistikog stava i posebno irelevantnost i neefikasnost etikih kontrargumentacija. U svim razmatranjima tog problema po pravilu se upada u religijsko-metafiziku dimenziju, koja po miljenju anarhokapitalista zamagljuje u sutini jasan problem. Svako ko iznosi argument za ili protiv mora argumentovati iz pozicije koju Rothbard odbacuje kao moralnu, tj. nelegitimnu jer implicira znanje koje se ne moe imati npr. znanje o definisanju poetka ljudskog ivota. Tako se npr. katoliki antiabortisti pozivaju na stav da je zaeta beba ve ljudsko bie i da prema tome podlijee aksiomu neagresije, tj. pravu na zatitu samovlasnitva nad vlastitim tijelom [ivotom], pa je abortus ubistvo, tj. nedoputena agresija. Rothbard izlae libertarijanski argument na nain da oito vitalno ali nerjeivo pitanje kada poinje ljudski ivot, smatra irelevantnim za datu raspravu. Iako je svaki stav po tom pitanju proizvoljna doktrina, poenta je da ak i kada se prih-

26

u aksiomu neagresije, ima funkciju da razjasni kako se moralna ili estetska osuda ne tretira kao politiki relevantna prinuda. Anarhokapitalizam tu preuzima stan-dardni stav o irelevantnosti moralnog ili estetskog podruja za politiki prostor: ta pojedinac odlui da uini sa sobom irelevantno je za libertarianizam. Kriterij je da odluka nije donesena prinudno i da nije agresivna prema drugima. Kasnije emo se posvetiti nekim problemima sadranim u ovim stavovima. Sad je vano

vati, u skladu sa libertarijanskom filozofijom ipak ne ukida pravo na abortus. Naime, Rothbard pita: Ako prihvatimo tvrdnju da fetus ima ista prava kao ljudi, tada se zapitajmo: kada ovjek ima pravo da ostane, nepozvan, kao jedan neeljeni parazit unutar tijela nekog drugog ljudskog bia? [For a New Liberty, str.107, isto i u: The Ethics of Liberty, str.98] Ono to majka ini abortusom je naprosto to da jedan nepoeljan entitet izbaci sa svog posjeda. Problem sa ovim argumentom je sluaj kada je majka izvorno eljela dijete, pa se kasnije predomislila. Rothbard smatra da i ta vrsta sluaja promauje poentu, jer majka ima pravo vlasnitva nad vlastitim tijelom i stoga ima pravo da se predomisli. [For a New Liberty, str.108, up.: The Ethics of Liberty, str.97-99] Meutim, to je oigledno jednostrano krenje prethodno napravljenog ugovora, kojim se ona obavezala da e

iznajmiti svoj posjed na koritenje u toku nekog perioda, pa ga sada, bez saglasnosti druge strane raskida. Bilo koja agencija za nadgledanje potovanja ugovornih obaveza morala bi tu in-tervenisati. Problem je jo vie zamren s obzirom da je ugovor svjesna i dobrovoljna obavezanost strana, ega ovdje, u sluaju fetusa, oito ne moe biti. [The Ethics of Liberty, str.98] Drugi vaan anti-abortus argument povezan je sa konceptom prirodnog prava na ivot. Rothbard ukazuje da se to pravo u ovom sluaju iskrivljuje, jer doktrina prava na ivot ne daje pravo da se za odranje vlastitog ivota koristi ivot druge osobe [u ovom sluaju tijelo majke] protiv njene volje. [The Eth-ics of Liberty, str.99]

Drugi primjer je teki sluaj djeteta odnosno problem punoljetstva, koji je teak jer, kao i abor-tus, dovodi u pitanje apsolutnost postulata samovlasnitva. [Up.: J.Locke, Dvije rasprave o vladi, str. 155 i dalje, posebno 51 i 52, gdje Locke s mukom objanjava zato, uprkos prividu, vlasnitvo roditelja nad djecom ne slijedi deduktivno iz njegove teorije vlasnitva. Up. kritiku Locke-ovih stajalita u R.Nozick, Anarhija,drava i utopija, str.373-376] Prvi korak je relativno lak: Rothbard polazi od stava da samovlasnitvo implicira kao nuno svjesnost i razumnost, s obzirom da je racio, kako emo vidjeti, prema libertarijanskoj doktrini konstitutivna odredba ljudskog bia koja tek omoguava slobodu za selektovanje i slijeenje svojih puteva. Stoga je jasno da novoroeno dijete nije u prirodnom smislu aktualni samo-vlasnik, ve prije potencijalni samo-vlasnik. [The Ethics of Liberty, str.97, i str.101-102] Novoroeno dijete oigledno nije u stanju da se samo odri te je nuno da svoj suverenitet prenese na majku [up. tzv. argument kreacije u The Ethics of Liberty, str.101-102]. Mora se primijetiti da ovdje sam Rothbard uvodi argument nezrelosti i paternalisti-ku soluciju. No pravi problem ovdje nastaje kada se postavi pitanje od kada dijete postaje spo-sobno za samovlasnitvo i ukida jurisdikciju roditelja. Oigledan odgovor tipa - od momenta kada postaje dovoljno racionalno da se samo odri, oigledno je arbitraran ako se oslanja na odabir neke godine [18, 21 i sl.] kojom bi poinjalo punoljetstvo. Rothbard daje vrlo praktinu soluciju: s obzirom da su roditelji vlasnici doma u kojem dijete obitava, sve dok dijete ostaje u roditeljskom domu njegov je suverenitet jednim dijelom prenesen na roditelje. [The Ethics of Liberty, str.103-104] Meutim, i sam Rothbard uvia kako je oigledno da rjeenje tog tipa mora znaiti da rodi-telji, kao vlasnici djeteta, imaju pravo s njim postupati kao sa bilo kojim drugim vlasnitvom na tritu prodati ga ili unititi. Osim toga, nije jasno kako se na nepotpunu osobu moe primjeniti aksiom neagresije? Tako nam se ini da libertarijanska doktrina u Rothbard-ovoj izvedbi nije u stanju iz svojih temeljnih aksioma ponuditi sasvim zadovoljavajui i konzistentan odgovor na ovo pitanje, ak i kada ignoriemo to ti odgovori, po rijeima Rothbarda zvue monstruozno i nehu-mano.

27

konstatovati da je prema anarhokapitalistikim pretpostavkama drava nuno ne-legitimna tvorevina jer se, kao supstitucija autoriteta i moi, ne moe uklopiti pod aksiom neagresije i libertarijansko ogranienje, pa je prema tome nasilnika i agre-sorska. Ili, prema odredbi u nozikovskom stilu: drava kao takva znai preuzima-nje prava koja niko ne moe imati kao prirodna prava u prirodnom stanju, odno-sno, podrazumijeva nastajanje prava koja su vie od skupa pojedinanih prirodnih prava - pravo da se primjeni prinuda protiv neagresivnih pojedinaca.

Anarhokapitalisti ovaj stav ne doivljavaju samo kao nekakvu apstraktnu hipo-tezu, ve smatraju da se agresorska priroda drave manifestuje u bilo kom njenom praktinom djelovanju. Model nije ogranien na analitiki, ve je potpuno deskrip-tivan - Drava ima mehanizme totalne stvarne vlasti nad ljudskim ivotom: da ga pljaka sistemom poreza, da ga regrutacijom u vojne snage prisiljava na sukob i pretvara u ubicu ulazei u meudravni rat; na kraju krajeva da ga ubije smrtnom kaznom:

libertarijanac odbija da prepusti Dravi moralnu sankciju za izvrenje djelatno-sti za koje se gotovo svi slau da su nemoralne, nelegalne, i kriminalne za bilo koju osobu ili grupu u drutvu. Libertarijanac, ukratko, insistira na primjeni osnovnog moralnog zakona na svakog, i ne prihvata poseban izuzetak za bilo koju osobu ili grupu. Meutim, ako pogledamo Dravu ogoljenu, kao to je bila, mi vidimo da joj je to univerzalno doputeno, i da je ak podsticana, na izvrenje svih akata koje i svi nelibertarijanci priznaju za zloine vrijedne osude. Dra-va stalno ini masovna ubistva, koja su nazvana rat, ili ponekad spreavanje subverzije; Drava uvodi ropstvo u svojim vojnim snagama, koje naziva regru-tacija; takoe ona ivi i postoji na praksi krae, koju naziva porezi ... uprkos uobiajnom prihvatanju, rat je masovno ubistvo, regrutacija je ropstvo, a porez je pljaka. Libertarijanac, ukratko, gotovo potpuno kao dijete iz bajke, pokazuje i insistira da car nema ruho. [M.Rothbard, For a New Liberty, str.23-24.]

Rothbard polazi od toga da nema nikakvog razloga primjenjivati na dravu po-sebne duple standarde, i da je klju za razumijevanje ove problematike upravo dosljednost u primjeni istih kriterija na sve injenice drutvene stvarnosti. Nedvo-smisleno imenujui ovakve mehanizme kao kriminalne Rothbard je, parodirajui klasinu definiciju drave kao monopola na legitimnu upotrebu sile, okarakterisao dravu kao ustanovu sa monopolom na kriminal.47

U svojim djelima Rothbard je posebno analizirao veliki broj razliitih vrsta po-reza, i razliitih teorija legitimiranja poreza, pokazujui da se uvijek radi o manje-

-vie oiglednom nasilnom oduzimanju imetka graana: institucija poreza je me-hanizam nasilnog oduzimanja sredstava od ljudi, i alociranje tih sredstava na nain na koji se sami ti ljudi ne bi odluili bez prinude. Razlog za fokusiranje na temu po-47 M.Rothbard, For a New Liberty, str.51. Up.: The Ethics of Liberty, str.166-168, i str.173-174; i: Egali-

tarianism as a Revolt Against Nature and Other Essays, str.121-122.

28

reza lei u tome to je tu agresija prikrivena naslagama tradicije i zdravorazumskog rezona, za razliku od nekih drugih aktivnosti drave, kakva je, na primjer regruta-cija, koje su oigledno prinudne. ak i kada je prepoznato kao krenje aksioma ne-agresije na terenu poreza se prisila najlake legitimira. Poreske aktivnosti dravne birokratije najee su legitimirane bilo potrebom uravnoteenja enormnih eko-nomskih razlika u drutvu, bilo obeanom buduom korisnou poreskih obve-znika. S prvom legitimacijom anarhokapitalisti nemaju problema i sasvim ju lako obaraju, jer je oigledno kontradiktorna sa aksiomom neagresije. Ako dozvolimo ljudima slobodu individualnog izbora, mi vie ni formalno nismo u mogunosti da kontroliemo u kakvom e odnosu biti ekonomske razlike meu ljudima, odnosno sa kakvim e uspjehom ili neuspjehom pojedinci koristiti svoje prirodne talente i sposobnosti u takmienju sa drugima.48 Problem u pokuaju neke vrste pravedne redistribucije je u tome to, ako hoemo da projektujemo ekonomsko diferencira-nje ljudi, moramo, u onom obimu u kome elimo da to uradimo, da ovlastimo neki suvereni politiki autoritet da ljudima oduzme slobodu izbora i donoenja njiho-vih nezavisnih odluka. Proces iju je apsurdnost Nozick ilustrovao na poznatom primjeru Wilta Chamberlaina. Kod svih teorija tog tipa, koje poreze definiu kao teret, kao to je na primjer naelo rtvovanja, ideja solidarnosti, sve vrste egalita-ristikih, socijalnih redistributivnih politika i sl., samo po sebi se podrazumjeva da je neophodno primjeniti silu da se ljudi prisile na takvu vrstu davanja, i stoga je sasvim inkompatibilno sa principom slobode u aksiomu neagresije.

Druga legitimacija je neto zamrenija. U pitanju je takozvano naelo koristi, koje je vano jer predstavlja vjerovatno jedinu zamislivu teoriju koja oporeziva-nje moe izloiti na nain da ne protivrjei principima slobode i slobodnog trita.

Naelo koristi polazi od pretpostavke da se svako koristi uslugama drave, te da je proporcionalan omjer izmeu te koristi i visine dohotka na koji se zatim plaa porez. To znai da svako zapravo plaa neku vrstu trine cijene za koristi koje mu prua dravna administracija, pa iako na prvi pogled nije sasvim u skladu sa

aksiomom neagresije ipak je pravdeno. Naime, otkud bi neko imao pravo da se koristi radom drugih a da im za to ne plati odgovarajuu nadoknadu? Prema ovoj argumentaciji poreske aktivnosti drave upravo uravnoteuju rad i nagrade za rad, a odsustvo tih aktivnost bi omoguilo jednima da iskoritavaju druge. Meutim, prema anarhokapitalizmu, nelegitimnost naela korisnosti jasno se sagledava u kontekstu metodologije proraunavanja korisnosti na tritu. Korisnost se na slo-bodnom tritu proraunava ex ante, u smislu da ljudi djeluju tako da se njihova sadanja pozicija maksimalizuje na njihovoj vlastitoj ljestvici vrijednosti. Ako neko eli da se koristi nekim autoputem, on moe vrlo jednostavno da vlasniku tog puta plati putarinu koju ovaj trai, ili, ako smatra da je putarina prevelika, da ne plati i ode vlasniku konkurentskog autoputa. Uopte nije jasno zato bi za obavljanje ta-48 I.Jankovi, Liberalizam, neoliberalizam i globalizacija [na http://www. katalaksija.com.]

29

kve transakcije bilo potrebno uvesti posrednika dravu, koja prvo uzima sredstva od svih, pa onda pravi put kojima se neki koriste. Poreski finansiran intervencioni-zam i protekcionizam baziran je na obeanoj vrijednosti ex post, tj. vrijednosti koja se, tipino paternalistiki, obeava ukoliko se pristane na intervencionistiko ogra-nienje, tj. oteenje vlastite korisnosti u momentu intervencije. Rothbard postavlja eksplicitno pitanje: ko u sluaju intervencije ima neposrednu korist, korist ex ante?

Oito intervencionist, jer inae ne bi intervenirao.49 Kako je pokazao Rothbard, pored toga to je nemogue primjenom validne metodologije univerzalno odrediti faktor korisnosti, o emu emo neto rei kasnije, oigledna greka je i u pretpo-stavljenoj proporcionalnosti omjera koristi i dohotka neko sa relativno niskim dohotkom i imovnim stanjem moe koristiti usluge autoputa, vatrogasaca, poli-cije, itd., u znatno veoj mjeri od nekog bogatog, pa se tako sredstva tog bogatog lana zajednice u stvari nasilno redistribuiraju onom siromanom. Prakseoloki, ovaj je postupak identian sa prisilnim reketiranjem kojem pribjegavaju kriminalci u zamjenu za navodnu zatitu. Jednako tome je i doniranje u procesu izbornih kampanja, kojem pribjegavaju pojedine kompanije da bi zauzvrat nakon eventu-alnog izbornog uspjeha njihovih politikih pulena dobili razne vrste zakonskih zatita i subvencija. Ili u drugom, ali jednako neprihvatljivom obliku: oporeziva-nje je jednako prisilnom radu, s obzirom da nasilno oduzima jedan dio zaraenih sredstava [nadnice], a plata je rezultat radnog vremena, to znai da je taj dio radnog vremena zapravo prisilni [ropski] rad, i ropski poloaj, jer u tom periodu ovjek oigledno nije samovlasnik nad sobom.50

Slian primjer ovakve analize je Rothbardova interpretacija estog etatistikog argumenta, po kome drava moe vjetom monetarnom politikom da ubrza tr-ite, ili da ga u fazi depresije podigne. Greka monetarista je da ne tretiraju novac kao specifian faktor na tritu, ve kao metatrini uslov za funkcionisanje trita

uslov da trite radi je neka, u zavisnosti od orjentacije teoretiara, optimalna koliina novca. Zanimljivo je da Rothbard prvo ukazuje na principijelnu fiktivnost takvih mjera, jer one manipuliu novcem, a ne realnom ekonomijom. Rothbard zato tvrdi da je za razliku od slobodne trgovine na berzi, monetarna intervencija po sebi iskrivljenje. Naime, na neregulisanom tritu je svaka koliina novca opti-malna novac je, za razliku od drugih dobara, virtualno sredstvo razmjene i koli-ko za njim ima potranje toliko e ga i biti. To znai da intervencionistiki povea-na koliina novca u realnom svijetu ne znai i poveanje bogatstva, ve samo to da se ista koliina bogatstva izraava u mjernoj jedinici manje vrijednosti. Meutim, intervencijom se stvara kratkoroni privid da se stanje promijenilo i koliina bo-gatstva poveala. Netrino mijenjanje vrijednosti mjerne jedince na taj nain is-krivljuje uesnicima uvid u stvarnost i favorizuje pogrene kalkulacije i pogrena

49 M.Rothbard, Mo i trite, str.18. 50 M.Rothbard, For a New Liberty, str.23 i str. 52-54., i The Ethics of liberty, str.162.

30

ponaanja uesnika. Ali pravo pitanje je zato bi neko radio takve stvari? Po Roth-bard-ovom miljenju odgovor je oigledan: u modernoj ekonomiji i sistemu priva-tnog vlasnitva ono je izraeno novcem, pa centar moi koji ima monopolnu mo-gunost tampanja valute moe da inflatorno obezvrijeuje imovinu drugih i na taj nain prikriveno ih pljaka.51 Gruba verzija ovoga je kada vlada odtampa novac i onda za taj nepokriveni novac, prije nego to trite registruje poveanje koliine novca u opticaju i smanji vrijednost apoena, kupuje realne predmete kue, ze-mlju, itd. Po miljenju Rothbard-a, itav XX vijek obiljeen je takvom pseudo-

-ekonomskom legalizacijom monetrane pljake. Takve su mogunosti praktino neograniene nakon pogubnog odustajanja od mehanizma zlatne podloge. Prema tome, ma kakva motivacija stajala u pozadini, monetarna intervencija neminovno znai, s jedne strane iracionalnosti u kalkulaciji, a s druge strane i krenje aksioma neagresije zamaskiranim udarom na imovinu velikog broja ljudi.

Razmatrajui sline aktivnosti drave anarhokapitalizam insistira da su one neuskladive sa aksiomom neagresivnosti. Slijedi da je svaka politika forma nad-drutvene organizacije, koja po definiciji ima takve i druge ingerencije, pa tako i demokratska [i tzv. drava blagostanja, i tzv. socijalna drava], zapravo samo manje-vie nasilno ili, u nesutinski boljem sluaju, aklamaciono preputanje funkcije upravljanja i mehanizama sile elitama vlasti. Prethodno nabaeni ekskurs u demokratiju nije tu samo kakvo formalno pitanje, ve jedno razmatranje koje zadire u samu prirodu stvari liberalno-anarhistike kritike drave. Naime, u de-mokratskom ureenju identifikacija drave, kao politikog entiteta, i drutva, kao nepolitikog entiteta, zadobija maksimum svoje mogunosti, to po miljenju mno-gih moe znaiti da se drava dokida realizacijom demokratske vlasti. To se narav-no ne deava, iz prostog razloga to sama demokratija nije demokratska, u smislu da ne znai vladavinu drutva [svih] nad samim sobom, ve vladavinu elita pred-stavnika, koji preko birokratizovanih aparata i monopola sile zapravo potinjavaju birae. Ta vrsta kritike odnosi se na demokratsku dravu kao takvu, bez obzira na njene forme ozbiljenja.52 U striktnom smislu, mehanizam dominacije funkcionie

51 M.Rothbard, The Present State of Austrian Economics, str.33-35. Da bi se onemoguile sline manipu-lacije Rothbard predlae koncept free metallism ija se sutina sastoji u tome da se zajednicama dopusti da odrede medij razmjene i vrijednost obraunske jedinice, ali da je opti standard zlato, sre-bro i eventualno neki drugi metal za koji se postigne konsenzus. [Ibid, str. 37-40]. Model je kompatib-ilan slobodnom drutvu jer ne propisuje omjere razmjene, ali i sprjeava manipulacije nedoputajui bankarsko tampanje loeg novca. Up: D. Gordon, The Essential Rothbard, str.36-40.

52 Up.: Dahl Robert A., Demokratija i njeni kritiari [CID, Podgorica 1999], str.97-113. Po miljenju Dahl-a, uz ideju starateljstva, anarhizam je zapravo kljuni teorijski protivnik demokratije. Meutim, antianarhistika argumentacija koju on sugerie u odbranu demokratske drave, po naem miljenju nije sasvim zadovoljavajua, posebno jedna od dvije kljune tvrdnje: da iz injenice to i u prirodnom stanju postoji prinuda i agresija, slijedi da je razumno zakljuiti kako je drava najracionalniji izbor za rjeenje tog problema. Kako emo vidjeti, Rothbard uvjerljivo pobija ovu argumentaciju.

31

bez obzira na formalnu strukturu dravnog ureenja. I u najdemokratskijim siste-mima javnost nikada nema mogunost glasanja o samom dravnom sustavu; ljudi su uhvaeni u sustav u kojem je njihovo ugnjetavanje neizbjeno.53 Ugnjetavanje je sasvim oigledno u predstavnikim demokratijama, koje su samom svojom for-mom uvijek tiranija manjine, tj. vladavina elite predstavnika nad biraima, koji na vladare mogu uticati samo u vremenski dugim razmacima od izbora do izbora. Ali ugnjetavanje bi postojalo i u najneposrednijim demokratijama, jer su one svojom formom uvijek tiranija veine nad manjinom: Sukob i prisila postoje bez obzira na to koliko mnogo ljudi ugnjetava druge.54 Postojanje vlasti uvijek, po-sebi-i-za-sebe, znai da jedna grupa ljudi ima pravo da nareuje drugoj grupi ljudi, a razlikuju se samo naini opravdanja tog prava, pri emu je demokratija tek jedan takav nain. Kako je pokazao Hayek, problem legitimnosti u demokratiji zaotren je upravo kao posljedica toga to je kljuno pitanje - kolike ingerencije vlast moe da ima, u modernom parlamentarizmu zamijenjeno pogrenom postavkom problema u for-mi ko treba da vlada. Na taj nain pojavljuje se radikalan koncept pravnog po-zitivizma po kome je legalno izabrana vlada suverena u smislu da ima legitimitet da donosi zakone, odnosno propisuje ponaanja graana. Tako se stvara sistem u kojem, ak i u sluaju hipotetike apsolutne veine, monopolski status vladinih od-luka neminovno znai prisilu: na primjer, jedan dio veine podrava odreenu konkretnu odluku vlade, ali drugu ne, meutim ipak ih mora obe prihvatiti, itd. Zato e Rothbard rei da se u demokratiji u stvari ak niti ne radi o volji veine, ve o njenoj birokratskoj interpretaciji.55 U svakom sluaju, istorijsko iskustvo ne ostavlja mjesta za sumnju da demokratske institucije nisu bile efikasne u pokuaju suzbijanja apetita niti veine niti birokratije. Anarhokapitalisti smatraju da je jedi-ni nain da se ovo izbjegne insistiranje na naelu jedoglasnosti, i njegovom prakti-nom ozbiljenju kroz zajednicu formulisanu kao mreu ugovora.

Problem agresije i problem politike moi ima dva lica. Jedno je potreba da se odreena grupa ljudi odbrani od agresora, usljed ega se moe udruiti u svrhu poveanja odbrambene moi. Meutim, u samom tom udruenju pojavljuje se opasnost naruavanja prvobitne formacije veza meu lanovima, koja moe do-vesti do prekomjerne moi jedne podgrupe. To se deava svaki put kada ta grupa preuzima zakonodavnu funkciju, propisujui tako nove norme ostalim lanovima bez njihovog eksplicitnog pristanka. Demokratski politiki sistemi, sami po sebi, mogu funkcionisati na taj nain i u tom sluaju su agresorski, samo to okupira-ju saglasnou. Anarhokapitalizam zato interpretira demokratiju, ne kao cilj koji treba ostvariti, ve kao metod odabira vladara ili politika, i stoga ju vidi kao neza-visnu od njihovog provoenja. Metodom demokratskih izbora mogue je izabrati i

53 M.Rothbard, Mo i trite, str.22. Up.: The Ethics of Liberty, str.169.54 M.Rothbard, For a New Liberty, str.49-50. 55 M.Rothbard, Mo i trite, str.247.

32

drutvo slobodnog trita i totalitarni planski poredak, ali nain formiranja vlade logiki je nevezan za politike koje vlada sprovodi i ingerencije koje ima. Stoga de-mokratija eventualno moe biti tek kao sredstvo da se ostvari slobodno drutvo, ali nije i njegov nuni atribut. Cilj je sloboda i neagresija. Libertarijanizam u cjelini, a anarhokapitalizam posebno, su u izvjesnoj mjeri upravo izraz istorijskog podbaa-ja novovjekovne demokratije u pokuaju dostizanja tog cilja.

U sluaju drave uvijek se, dakle, radi o politikoj sili kojom vlada [tj. elitna manjina] prisiljava da se slijede ciljevi koje je [fiktivna] veina propisala kao uti-litarne i svete. U tom smislu, liberalno-anarhistiki model ne moe prihvatiti bilo kakvu formu vlasti, pa prema tome niti demokratsku minimalnu dravu. U svim tim formama vlast se primjenjuje na narod, odnosno na po sebi suverene pojedince, koji tako postaju objekt vlasti, a zapravo su istinski nosilac suvereniteta, tj. subjekt vlasti. Kada se to razumije bez ograda, onda se dosljedno mora isporuiti zahtjev za dokinuem svakog oblika nadrutvenog monopola, to u anarhokapitalistikom diskursu znai: drave. Etatizam, kako ga interpretira anarhokapitalistika dok-trina, je ideologija potinjavanja i de facto najradikalnija antiteza individualizmu i slobodi. Zato je za Rothbarda dosljedni liberalizam i individualizam nuno antie-tatistiki. Klasian primjer anarhokapitalistikog stava su sljedei fragmenti:

Shvatanje drave kao socijalne ustanove vrlo je raireno. Neki teoretiari sla-ve dravu kao nain uzdizanja drutva do statusa boanstva. Neki misle da je dobronamerna, mada ne uvek i efikasna organizacija za dostizanje drutvenih ciljeva. Ali skoro svi smatraju da je drava neophodno sredstvo za ostvarenje ciljeva oveanstva, sredstvo koje treba suprotstaviti privatnom sektoru i koje esto odnosi pobedu u borbi za resurse. Sa jaanjem demokratije, izjednaavanje drave i drutva je jo potpunije, pa se danas esto izraavaju osjeanja protivna zdravom razumu kao na primer: dravna vlast to smo svi mi. Korisna zameni-ca u mnoini, mi, omoguuje ideoloko prikrivanje realnosti politikog ivota. Ako kaemo dravna vlast to smo svi mi, onda ta god da ta vlast uini oveku ne samo da je pravedno, ne samo da nikako ne moe biti govora o tiraniji, ve je to i dobrovoljno prihvaeno od strane dotinog. Ako je vlast napravila ogroman javni dug, koji se mora vratiti tako to e teret poreza podneti samo neki lano-vi drutva u korist svih drugih, realnost ovog optereenja prikrivena je kada se kae mi to u stvari dugujemo nama samima. Ako vlast prisilno mobilie oveka ili ga zatvori zbog disidentskih pogleda, tada on to u sutini radi sam sebi i pre-ma tome - sve je u redu. Kada se ovako razmilja, Jevreji koje je ubila nacistika vlast nisu bili ubijeni. Oni su u stvari izvrili samoubistvo, jer su oni bili [demo-kratski izabrana] vlast, pa prema tome ta god da im je vlast uinila, oni su to do-brovoljno prihvatili. ovek ne bi oekivao da o ovome uopte treba raspravljati, pa ipak, ogroman broj ljudi veruje u tu la u manjoj ili veoj meri ... ta je onda drava kao socioloki pojam? Drava je, po samom svom nastanku drutve-na institucija, koju pobednika grupa ljudi namee pobeenoj grupi, sa jedinom svrhom da regulie dominaciju pobednika nad pobeenima i da se osigura od

33

pobune iznutra i od napada spolja. Teleoloki, dominacija nema drugi smisao do ekonomskog iskoriavanja poraenih od strane pobednika. [M.Rothbard, Egalitarianism as a Revolt Against Nature and Other Essays, str.55-56]

Tokom povijesti, skupine ljudi koji su sebe nazivali vlada ili drava pokuavale su, obino s uspjehom, da dobiju prinudni monopol na zapovjedne poloaje u ekonomiji i drutvu. Osobito je drava sebi bespravno prisvojila prinudni mo-nopol na policiju i vojsku, na donoenje zakona i sudskih odluka, kovanje nov-ca, neiskoriteno zemljite (javni posjed), ulice i ceste, rijeke i priobalne vode, i sredstva raznoenja pote. Kontrola zemljita i prevoznih sredstava oduvijek predstavlja odlian nain da se osigura potpuna kontrola drutva. [M.Rothbard, The Ethics of Liberty, str.161-162]

Iz prethodnih navoda jasno je da tek dekonstrukcija apstraktnih nadindividu-alnih tvorevina, raznih varijanti mi 56, omoguava da se na pravi nain formulie pitanje i zapravo odmah i dobije odgovor. Pravilno formulisano pitanje glasi: ko je to mi, i koji je to interes, u iju korist se data aktivnost odvija:

Uzmimo, na primjer, instituciju poreza, koju dravnici predstavljaju kao u izvje-snom smislu uistinu dobrovoljnom. Svako ko stvarno vjeruje u dobrovoljnu prirodu poreza je pozvan da plati namet i da vidi ta se poslije deava sa njim. Ako analiziramo oporezivanje, mi emo nai, da meu svim osobama i institu-cijama u drutvu, samo vlada stie prihod putem prinudnog nasilja. Svako drugi u drutvu postie dohodak ili obostranim dobrovoljnim poklonom (loa, dobro-voljno drutvo, ahovski klub) ili putem kupovine dobara ili usluga dobrovoljno kupljenih od strane potroaa. Ako bilo ko drugi osim vlade propie porez, to bi predstavljalo istu prinudu i maskirano razbojnitvo. Iako tajanstveni ukras

suverenitet zamagljuje proces jedino su libertarijanci spremni da nazovu opo-rezivanje onim to ono jeste: ozakonjena organizovana pljaka grandioznih raz-mjera. [M.Rothbard, For a New Liberty, str. 24-25]57

Pozivajui se na takvu interpretaciju anarhokapitalistika teorija apsolutno ne-gira stav o identitetu drave i drutva, insistirajui da postoji samo drutvo kao skup pojedinaca, i zemlja na kojoj ono obitava, a rije drava upotrebljava kao oznaku za klasu upravljaa-vladara i poredak odravanja njihove hegemonije.58 56 Apsurdnost mi Rothbard ilustruje konceptom krivice. Naime, ako iznad pojedinca stoji neko

mi, npr drutvo, onda pojedinac kao nii [u logikom smislu] entitet mora biti podreen drutvu kao viem entitetu. To onda znai: da je za bilo koji postupak pojedinca odgovorno vie smo drutvo, nego on sam, tj. i sama rtva je odgovorna to ju je ubica likvidirao?? [For a New Liberty, str.37, i str.49] Ovo je popularno izraeno u sociologistikim psihologijama kriminala, koje kriminalni afinitet pojedinih grupa vide kao rezultat odreenih sociogenih faktora.

57 Up.: M.Rothbard, The Ethics of Liberty, str.,163-165. 58 M.Rothbard, Egalitarianism as a Revolt Against Nature and Other Essays, str.57. Zanimljivo je da

etimoloka genealogija rijei drava potkrepljuje takav stav. Npr., u srpskom jeziku korijen je od staroslovenskog drati tj. shvatanja po kojem vladar dri potinjene pod vlau. U veini drugih jezika termin potie od latinskog status. Up: Tadi Ljubomir, Nauka o politici [Slubeni glasnik,

34

Zato anarhokapitalisti esto upotrebljavaju termin dravna birokratija, ili vlada [government, administration], a ne drava [State i posebno ne Country], elei naglasiti da iza apstraktnog pojma stoje konkretni ljudi. U For a New Liberty Rothbard e saeti ovo shvatanje formulom: Drutvo su svi sem vas samih.

S obzirom da bilo koja klasina definicija drave daje neku formu vlasti nad stanovnitvom i teritorijom, uz sve postojee nejasnoe vezane za tu upotrebljene pojmove, ipak je eksplicitno da je protivna aksiomu neagresije, pa upravo naglae-nost odravanja hegemonije u prethodnoj odredbi jeste kljuni specifikum koji zao-kruuje anarhokapitalistiku teoriju drave. Naime, vidjeli smo da anarhokapitali-zam ne samo da odbacuje organske teorije koje govore o nekoj vrsti metafizikog porijekla i primordijalnosti drave, ve i sve tzv. instrumentalne teorije drave, koje dravu posmatraju kao institucionalnu koncentraciju sile u svrhu opte kori-sti. Bez obzira na konkretno-istorijsku formu koju zadobija, drava uvijek jeste iz-rabljivaka despotija - jedna organizacija koja hoe da ostvari i zadri monopol sile nad odreenim stanovnitvom na odreenoj teritoriji, u svrhu ekonomskog para-zitizma nadreene klase [faraonske, viteke, svetenike, buroaske ili birokratske]. Bez obzira na prirodu i brojnost grupe koja vlada dravnim instrumentima, uvijek vai formula Letat cest moi. Sve su vrste dravne intervencije u biti samo vari-jante hegemonistikog odnosa, koji, za razliku od ugovornog odnosa u kojem su strane ravnopravne i slobodne, funkcionie po modelu nadreenog i podreenog i neslobode. Drava prisiljava, trite ubjeuje. Kritikujui utilitaristiki argument za regrutaciju, po kojem se mi odazivamo pozivu vlade da branimo nau vlastitu zemlju i drutvo jer bi nas u suprotnom druga nacija porobila, Rothbard ponavlja da su domovina i drutvo ovdje mitoloke apstrakcije koje se koriste da zama-skiraju, kao opte interese, zapravo interese jedne uske grupe ljudi.59 Ako se ve os-jeamo ugroenim, to nam ne daje za pravo da prisiljavamo nae sugraane, koji se moda ne osjeaju ugroenim, ili bi radije izabrali ropstvo nego borbu, da idu u rat. Libertarijanci smatraju da bi u slobodnom drutvu ljudi sami branili zajednicu ako smatraju da je zajednica vrijedna branjenja, te da prisilna regrutacija neposredno svjedoi da ljudi nisu spremni da se rtvuju za datu zajednicu, jer je ne doivljava-ju dostojnom rtvovanja, to znai da ona i nije dostojna rtve.60 Individualistika osnova i subjektivna teorija vrijednosti u okviru anarhokapitalizma predstavljaju teorijske okvire koji ne samo to ne doputaju antropomorfizaciju61 optih ka-

Beograd 2007], str.256-258. 59 M.Rothbard, For a New Liberty, str.78-82. i posebno str.145-159, koje daju analizu drave bla-

gostanja u SAD kao tipinog mehanizma oligarhijske hegemonije ogrnute u lijepe ideale: svega desetak porodica je u periodu nakon II sv. rata manipulisalo svim linijama moi dravne ad-ministracije, a, npr. samo u periodu 1952-1970 god., porast njihovih beneficija od strane drave iznosio je preko 130%, a porast svih ostalih tek 50%.

60 D.Boaz, op.cit.,str.79.61 R.Plant, op.cit., str.99.

35

tegorija poput drutva, ve i nedvosmisleno raskrinkavaju funkcionalnu ulogu apstraktnih univerzalija:

Nema drutvenog entiteta ... Postoje smo pojedinci, razliiti, i njihovi pojedina-ni ivoti. Iskoristiti jednog od tih ljudi na dobrobit drugih, znai da se njega is-koristilo a donijela korist drugima. I nita vie. Dogodilo se to da je njemu neto uinjeno zbog dobrobiti drugih. Tvrdnja o nekakvom opem drutvenom dobru samo zatakava tu injenicu [Namjerno?] ... On ne izvlai neko nadoknaujue dobro iz svoje rtve i nitko mu nema pravo to nametati a ponajmanje drava ili vlast koja zahtijeva njegovu odanost [na nain na koji drugi pojedinci to ne ine]. [R.Nozick, Anarhija, drava i utopija, op.cit.str., 57]

Razumjevanje kriminalne i nasilnike prirode svake intervencije za anarho-kapitalizam je vano jer razjanjava da nisu samo rashodovne strane dravne bi-rokratije teret koji podnosi produktivni dio drutva, ve i prihodne.62 Kako smo vidjeli, jedna ua i tipino ekonomistika definicija drave koju koristi anarhoka-pitalizam moe da glasi: drava je institucija ija birokratija vri koncentraciju je-dnog, manjeg ili veeg, dijela sredstava koje je proizvelo stanovnitvo, a zatim ta sredstva alocira prema vlastitom nahoenju. Drava, prema tome, moe potroiti samo ono to ima na prihodnoj strani, ali sam nain formiranja tih prihoda ve je pljaka. Na primjer, ako birokrate odrede porez od 10% na prihode, i onda kau kako i sami plaaju porez, u stvari je jasno da oni ne plaaju nita, ve uzimaju neto platu kojoj je samo fiktivno dodato tih 10% koji e kasnije biti oduzeti - izvrena je puka raunovodstvena transakcija koja nema realno ekonomsko znaenje. Meu-tim, kod svih ostalih radnika to je realan prihod koji je oduzet i iz kojeg se onda isplauju primanja birokratija. Sve investicione aktivnosti vlade, koje su na primjer bit kejnezijanske doktrine, nisu stvarne investicije, ve nasilno preusmjeravanje slobodnih investicionih aktivnosti.63 Ta vrsta pljake bi izostala u sistemu u kojem bi se i birokratske aktivnosti i usluge plasirale na trite, jer njihova cijena onda ne bi zavisila od odluka samih tih birokrata koji sami, sa pozicije sile [zakonima], od-reuju kolika e im biti nadnica, ve bi i te nadnice, kao i svake druge, bile formi-rane trino. U ovim razmatranjima odluujue je shvatiti da je ugnjetava drava, u stvari oni koji imaju vlast nad njenom aparaturom, a ne jedna ili druga klasa, nacija, drutvena grupa i sl. Kritikujui instituciju oporezivanja, kao savremeni vid pljake, Rothbard ukazuje da je objekt te pljake svako izvan dravne birokratije. Na primjer, esto se tzv. progresivno oporezivanje, pri kojem bogati plaa npr.10% poreza a siromani 1%, tretira kao specifian vid pljakanja bogatih od strane si-romanih. Meutim, oita istina je da su oba graanina opljakana od strane tree sile, samo u razliitom omjeru. Ono o emu se tu radi uvijek je samo zaogrtanje krae u moralno prihvatljivu formu, uzurpacija instrumenata sile u svrhu obezbje-62 M.Rothbard, Mo i trite, str.119. up. Ftn.115, str.120., i str.250. 63 Ibid., str.237.

36

ivanja vantrine koristi. To to drava moe prikupljena sredstva redistribuirati u siromane slojeve nije nikakav kontraargument, jer ona to ne mora, a esto i ne ini esto se ta sredstva koriste u interesu bogatih, na primjer kada se budet ko-risti za finansiranje nekog kolonijalnog osvajakog pohoda od kojeg najvie koristi imaju upravo bogati.64

Rothbard je ak sklon podigne tu vrstu teze na nivo dijalektike civilizacije, da ju razumijeva kao zakonitost civilizacijskog kretanja, koje se dogaa kao sukob dr-ave i drutva, politike i drutvene moi. Dok je ovjek-proizvoa, kreator, in-vestitor i radnik, teio da proiri svoju mo nad prirodom, da ju savlada u svrhu blagostanja, dotle je ovjek-politiar, dravnik, teio da proiri svoju mo nad dru-gim ljudima, da ih porobi i izrabljuje.65 Borba za slobodu, kako je razumije anar-hokapitalizam, je dvodimenzionalna: ona ukljuuje i borbu za ovladavanje priro-dom i borbu za uspostavljanje neagresorskih odnosa u drutvu, a te se dimenzije proimaju i meusobno su zavisne. U okviru ljudskog drutva ta borba ima oblik sukoba slobode i moi, u svim njeni manifestacijama i imenima. Optimizam anar-hokapitalista zasnovan je na injenici da se, uprokos svim otporima i povremenim znatnim uspjesima reakcionarnih snaga, istorija ljudskog roda ipak dogaa kao kretanje ka stalno sve veoj slobodi.

Za anarhokapitalistiku teoriju eksploatacije, ali i za cjelokupnu poziciju dok-trine, bitno je razumjeti da izrabljivaka priroda drave nije rezultat spleta ne-nunih okolnosti, ili nekakva istorijska sluajnost koja bi se eventualno dala pre-vladati, ve objektivna nunost koja proizilazi iz same prirode ljudskog bia kao interesnog bia. Kada se tom interesnom biu prepuste na koritenje instrumenti moi, onda e ono u skladu sa svojom biti, teiti da upotrijebi ponuenu mo u svr-hu realizacije vlastitog interesa, a ne kolektivnog, to znai: interesa neeg drugog od sebe, izuzev u sluaju kada se to poklapa sa linim interesom. Sljedei navod na tipian nain spaja anarhokapitalistiki pojam subjekta i pojam drave:

Tradicionalno shvatanje demokratske politike karakterisalo je implicitno pri-hvatanje post-hegelovske romantine slike modela politike i drave, zasnovane na iznenaujue neosporavanoj pretpostavci da ljudi koji prihvataju uloge poli-tikih subjekata odbacuju svoje individualne interese i ponaaju se dobronamer-no i sveznajue na svojim javnim dunostima. Nesklad izmeu moralnih cilje-va rukovoenih pravinou i stvarnosti graana i subjekata koji se rukovode interesima stvorio je rezultate koji su se sigurno mogli predvideti u paljivijoj naunoj analizi. Poto je politika dinamika, koja sainjava modernu demokrati-ju, stupila na scenu, nije iznenaujue to su napori ka ispravljanju ekonomskih rezultata u smeru pravinije raspodele postali pokrie za napore, rukovoene

64 Ibid, str.166. Up. Rothbard-ovu odlinu analizu redistributivnih aktivnosti drave blagostanja u For a New Liberty, str.159-173.

65 M.Rothbard, Egalitarianism as Revolt Against Nature and Other Essay, str.87-88.

37

interesima, za postizanje prednosti u raspodeli. [Buchanan James, Potencijal i granice drutveno organizovanog ovjeanstva, u Damjanovi Mijat, orevi Sneana Iz