Upload
others
View
3
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
CANAN KESKİN GEMİCİ
Alevlenme Reaksiyonu,Hipersensivite Anaflaksi,Ekstravazasyon
Alevlenme ReaksiyonuGenellikle antrasiklin ve nitrojen mustard uygulamalarında
görülen lokal alerjik bir reaksiyondur.
Ven boyunca kaşıntı ve kırmızı lekeler ile ortaya çıkar ve 30-60 dakika arasında kaybolur.
Bazı sitostatik ilaçlar damar dışına infiltre olmadığı halde damarda kızarıklık reaksiyonuna neden olabilir.
Bu durum ekstravazasyonla karıştırılabilmektedir.
Allerji terimleri
Antijen: Vücuda dışarıdan giren ve antikor oluşmasına neden olan yabancı madde.
Antikor: Antijenlere karşı vücutta üretilen kan proteinleridir. Hastalıklara karşı geçici ve kalıcı bağışıklığı sağlarlar.
Alerji: Vücudun bazı maddelere karşı duyarlılığıdır.
Alerjik : Alerji ile ilgili, alerjik reaksiyon.
Allergen : Alerjiye neden olan etken
Hipersensivite
Bağışıklık sistemimiz, verilen kemoterapötik ya da biyoterapötik ilacı bir antijen olarak tanımlayıp, bu ilaca karşı antikor üretir.
Aynı zamanda T hücreleri ve makrofajlar duyarlı hale gelir ve kompleman sistemi de aktive olabilir
Kaşıntı gibi lokal bir reaksiyondan, sistemik şoka kadar değişik durumlar meydana gelebilir.
Saniyeler içinde gelişebildiği ve önlem alınmadığında hayatı tehdit edici olablir.
hemşirenin hipersensitivite ve anaflaktik reaksiyonun kontrolüne yönelik bilgi sahibi olması önemlidir.
Hipersensitivite reaksiyonlarında korunma ve kontrolüne yönelik
yapılması gerekenler
a) Her uygulama öncesi yaşam bulgularının kontrolü ve kaydı yapılmalı.
b) Hastanın alerji öyküsünün değerlendirilmesi.
c) Doktor isteminde belirtilen, premedikasyon(dipenhidramine, cimetidine ve/veya kortikosteroid) uygulanır.
d) Acil ilaç ve malzemelerin kullanıma hazır olduğundan emin olunması
Hipersensitivite reaksiyonlarında korunma ve kontrolüne yönelik
yapılması gerekenler
e) İlaç uygulama öncesinde acil ilaç prosedürlerine yönelik bir istem sağlanmalıdır. Hipersensitivite kontrolünde yazılı istem olması önerilir.
f) Hipersensitivite belirtileri ve bu belirtiler geliştiğinde bildirmesinin önemi hastaya söylenir.
Hipersensitivite reaksiyonlarında korunma ve kontrolüne yönelik
yapılması gerekenler
g) Her bir tedavi öncesi hipersensitiviteye ilişkin kayıtlar değerlendirilir
Hipersensitivite reaksiyonları tekrarlayan dozlarda meydana gelebilir.Örneğin: Carboplatin
uygulamalarında daha sonraki uygulamalarda hipersensitivite riski artar.
h)Lokal ya da sistemik reaksiyonlar ilk 30 dakika içinde meydana gelir.
Hipersensitivite riski olan ajanlarda başlangıçta yavaş infüzyon yapılır ve infüzyon sırasında hipersensitivite belirti ve bulguları izlenir.
Anaflaksi
Aniden ortaya çıkan,
vücudu etkileyen,
kısa sürede ölümle de sonuçlanabilen,
şiddetli antijen-antikor tepkimesidir.
Anaflaksi belirtileri
a) Ajitasyon,
b) Göğüste sıkışma hissi,
c) Nefes darlığı (wheezing le birlikte olabilir ya da olmayabilir)
d) Hipotansiyon,
e) Ürtiker ya da döküntü,
f) Lokal ya da genel kaşıntı,
g) Göz çevresinde ya da yüzde ödem,
h) Göz kararması ya da baş dönmes,i
i) Abdominal kramp, ishal, bulantı ve kusma.
Anaflakside Acil Yaklaşımlar
a) Hemen infüzyon durdurulur.
b) Serum fizyolojik takılır.
c)Solunum yolu açıklığı sağlanır.
d) Hasta yalnız bırakılmaz. Hemen doktora haber verilir.
e) Hastanın durumu düzelene dek: her 2 dakikada bir, durumu düzeldikten sonra ilk 30 dakika için her 5 dakikada bir ve sonrasında her 15 dakikada bir yaşam bulguları değerlendirilir. .
Ödemin artıp artmadığı değerlendirilir,oksijen verilir.
f) Gerektiğinde kardiyopulmoner resüsitasyon için hazırlık
yapılır.
g) Doktor istemi ile acil ilaçlar uygulanır.
h) Hastaya ve ailesine psikolojik destek sağlanmalı.
ı) Bütün girişim ve değerlendirmeler kaydedilir.
i) Anaflaksi semptomları ilk girişimden birkaç saat sonra tekrarlayabilir.
Anaflakside Acil Yaklaşımlar
EKSTRAVAZASYON
İlacın istemsiz olarak,perivasküler ve subkütan dokuya verilmesi ya da sızmasıdır.
Erken bir komplikasyon olmasına karşın,geç dönemde de devam etmektedir.
Ağrı, kızarıklık ve şişlik ortaya çıkar.
Bir kaç gün içerisinde de, lokal nekroz ve ülser gelişebilir.
Bül oluşumu ya da doku zedelenmesine neden olurlar.
Vezikan ilaçlar
İRİTAN İLAÇLAR
Ekstravazasyon gelişince ya da gelişmeden
de damar duvarında iritasyon yaparak,
yanma ve ağrı hissi yaratır.
Nekroz oluşturmadan, flebite kadar
gidebilen, inflamasyona neden olurlar.
Ekstravazasyon Görülme Sıklığı
Çocuklarda % 11
Yetişkinlerde % 22
Kemoterapiye bağlı istenmeyen etkiler arasında
ekstravazasyon %0.5-6
1/3 ü cerrahi müdahale gerektirmektedir.
Ekstravazasyon Görülme Sıklığı
Deneyimli onkoloji hemşireleri tarafından yapılan, kemoterapi uygulamalarında:
% 0.1
Genel hastane ortamlarında:% 2-5
İmplante portlarda %6.4
Hastaya ait kişisel özellikler
İlaçlarla ilgili faktörler
Tıbbi uygulamalara bağlı faktörler
Damar yolu ile ilgili anatomik özellikler
Mekanik nedenler
Risk Faktörleri
Frajil damarlar
Küçük çaplı venler
Çok sayıda venöz girişim
Yaygın vasküler hastalık
Proksimal venlerde tromboz
Çocuk ya da yaşlı hasta
Nöropatik duyusal bozukluk
Hastaya Ait Risk Faktörleri
İlaçların vezikan potansiyeli,
Konsantrasyonu,
Ozmolaritesi,
pH’sı
Uygulama süresidir.
İlaçla İlgili Risk Faktörler
Tıbbı uygulamalara bağlı faktörler
Eğitim ve deneyim yetersizliği,
Hastanın ağrıya karşı reaksiyonunun bilinmemesi,
Geceleri infüzyon takibinde yetersizlik,
Personelin yorgun olması,
Uygulama tekniği ile ilişkili etkenler.
Klinik Bulgular
Enjeksiyon yerinde ağrı, yanma ya da batma
şişlik, kızarıklık ve duyarlılık .
Doku hasarının genişliği:
Ekstravaze olan ilacın hacmi, miktarı ,özelliği ile doğrudan ilişkilidir
Ekstravazasyon Geliştiğinde
Yanma ya da batma tarzında his
Selülit, şişlik, nadiren de eritem veya hareket kısıtlılığı
Ağrının artması
Yara sahasının sklerozu
Ülserasyon görülmesi
Tendonlar ve nörovasküler yapılar açıkta olabilir.
ülserler enfekte olur.
Ülserinlerin iyileşmesi 6 ay sürebilir.
Bu dönemde çocuklar da ağrı kontraktürler ve hareket
kısıtlılığı görülür.
Ekstravazasyon Geliştiğinde
Ekstavazasyonun İyileşmesini Geciktiren Nedenler
Lökopeni,
İmmün yanıtın bozulması
Kemoterapinin devam etmesi
Geniş nekroz
lokal kan akımının yetersizliği
Spesifik Tedavi Yaklaşımları
ilaca özgü topikal tedavi yaklaşımları
Soğuk uygulama,
Sıcak uygulama,
Dimetilsülfoksit (DMSO) uygulaması,
Hiyalüronidaz uygulaması,
Kortikosteroid uygulaması
Genel Tedavi Yaklaşımları
Enjeksiyon ya da infüzyon hemen durdurulur.
Kanül yerinde tutulur, steril eldiven giyilir.
ilaç geri çekilmeye çalışılmalıdır.
İlaç aspire edilirken, kanül çıkarılmalıdır.
Ekstremite elevasyona alınıp immobilize edilmelidir (2 gün kadar devam edilebilir).
Genel Tedavi Yaklaşımlar
Spesifik antidot verilmesi düşünülebilir.(Dimetilsülfoksit (DMSO)HiyalüronidazKortikosteroid)
Sahaya kesinlikle alkol sürülmez.
Enfeksiyondan korumak için saha hafifçe kapatılabilir.
Rahatlatıcı analjezik, sedatif veya anksiyolitik gibi oral ilaçlar önerilebilir.
Genel Tedavi Yaklaşımları
Ekstravazasyon ile ilgili bilgilerkaydedilmeli,
Aile ve hastaya bilgi verilip önerilerde bulunulmalı,
Düzenli kontroller planlanmalı,
İlk 24 saat içinde hasta mutlaka yenidendeğerlendirilmelidir.
Topikal Soğuk Uygulama
Topikal Soğuk Uygulama
Daunomisin doksorubisin (adriamisin)
Epirubisin gibi antrasiklinler,
Sisplatin,
Aktinomisin-D
Mitomisin-C’
Vazokontriksiyon etkisi ile vezikantın,subcutan dokulara
emilimini ve metabolik aktivitesini azalttığı
düşünülmektedir.
Soğuk Uygulama
Standart bir öneri olmayıp,1-3 gün süre ile uygulanabilir.
Buzdolabında +2-8C’de tutulmuş su kabı veya paketleri ile
yapılır,
Sahaya önce:1 saat
sonrasında 72 saat süresince,4 kez ,15-20 dakika süreyle
yapılabilir.
Saha ıslatılmaz.
Vinka alkaloidlerinde soğuk uygulama,ilacın toksisitesini
artırdığı için uygulanmaz!!!!
Sıcak Uygulama
Topikal Sıcak Uygulama
Yalnızca vinka alkoloidleri içindir.(vinkristine, vinblastin)
İlacın antidotu gibi etki yapar.
Vinka alkaloidlerine bağlı ekstravazasyonda:
vazodilatasyon yaparak lokal kan akımını artırır.İacın bölgeden absorpsiyonu ve uzaklaşmasını
sağlayıp,ilacın lokal konsantrasyonunu azaltır.
Topikal Sıcak Uygulama
Standart bir öneri olmayıp 1-3 gün süre ile uygulanabilir.
Sahaya önce:1 saat sürekli
sonrasında 72 saat süresince,günde 4 kez ,15-20 dakika
süreyle uygulama yapılabilir.
Ekstravazasyon bölgesi ıslatılmaz.
Cerrahi Tedavi Yaklaşımları
Bir çok hasta, tıbbi yaklaşımlar ile tedavi edilebilir.
Plastik cerrahi konsültasyonu özellikle, vezikan bir ilacın ekstravazasyonunda ya da tıbbi tedaviye rağmen, iyileşme
görülmüyorsa yapılmalıdır.
Cerrahi girişim endikasyonları:Medikal tedaviye yanıt vermeyen, Kalıcı lokal ağrı, Ciddi ya da genişleyen ekstravazasyon, Ülser oluşumu.
Genellikle debridman, deri ile greftleme yapılır. Özellikle kontraktür ve fonksiyon kayıplarında rekonstrüktif
cerrahi girişimler gerekebilir.
Doxorubisin sonrası cerrahi eksizyon
Korunma ve Önlemler
Kemoterapi uygulamalarının deneyimli kişiler tarafından yapılması,
Kemoterapi uygulamalarında acele edilmemesi,
Ekstravazasyon konusunda hasta ve yakınlarını bilgilendirilmesi,
İlaç uygulanırken doğru pozisyon verilmesi,
Korunma Ve Önlemler
Öncelik sırası önkol,elin sırtı ya da bilek ve en son olarakta antekübital venler olmalıdır
.Elin sırtı ya da bileklerde deri altı yağ dokusu az
olduğundan, takılırsa da sık izlenmeli.
Eklemler, hayati sinir ve tendonların yakınına, ilaç vermekten kaçınmalı.
Alt ekstremiteye kemoterapi uygulamamalı.(flebit,hareket kısıtlılığı)
Kullanılmış venlere uygulamaktan kaçınmalı.(Radyoterapi )
Korunma Ve Önlemler
İğne giriş yerini gözlem amacıyla, şeffaf bant kullanmak önemlidir.
Ilık kompres uygulamak,ekstremiteyi aşağı sarkıtmakel topunu sıkar gibi eli açıp kapamaksıcak içecekler içilmesigiriş işlemini kolaylaştırmak için yapılacak
uygulamalardır.
Damar girişimi yapan , ilaç uygulayan,takip eden kişi aynı olmalıdır.
Korunma Ve Önlemler
Personele hizmet içi eğitim yapılmalı.
Özellikle,uzun süreli ve infüzyon kemoterapi uygulamalarında,kalıcı port kateter kullanımı önerilmeli.
İlaç uygulamadan önce, damar yolu kontrol edilmeli.
İlaç uygulanırken basıç yapılmamalı.
Damar yolu açarken intraketler tercih edilmeli.
Korunma Ve Önlemler
Tedavi malzemelerinin,kolay ulaşılabilecek şekilde,eksiksiz olarak hazır bulundurulmalı.
Ekstravazasyon geliştiğinde,özel formlara kaydedilmeli,
Hastanın düzenli ve planlı olarak yakın izlenmesi önemlidir.
Port Ekstravazasyonu
Portlar da ekstravazasyon riski %3 tür.
Periferal esktravazasyonlar kadar yüksek değildir.
Ancak,portlarda ekstravazasyon sonucu,çok ciddi komplikasyonlar gelişebilmektedir.
Portta Ekstravazasyon
Nedenleri
İğnenin uygun yere,uygun şekilde takılamaması.
Trombüs ya da fibrin oluşması.(Heparinizasyonun uyğun dozda yapılmamış olması)
Kateterin yerinden ayrılması.
Kateter kırılması.
Kateterin sternuma sıkışması.
Ekstravazasyonun Önlenmesi
Kemoterapi ilaçlarının,yalnız geriye kan dönüşü olduğu zaman uygulamalı.
Portlarda, ekstravazasyon nedenlerinin bilinmesi ve riskin aza indirilmesi.
İğnenin,yerinde olduğundan emin olduktan sonra,ilaç uygulaması
Port Ekstravazasyonunda Yapılması Gereken İşlemler
Kemoterapi ilacının verilmesini durdurmak.
Portta kalan ilacı,aspire etmek.
Periferik ekstravazasyon için önerilen uygulamaları yapmak.
Port çevresinde ağrı ve ilerleyen bir ülserasyon mevcutsa, plastik cerrahi konsültasyonu istemek.
Hasta-Aile Bilgilendirmesi
Ekstravazasyon Kayıtı
Teşekkürler
Ordu/Perşembe
Vinkristin, vinblastin ve vindesin gibi vinka
alkaloidleri ekstravazasyonunda, bağ
dokusundaki hiyalüronik asidin enzimatik
yıkımına neden olur.
Ekstravaze olan ilacın dokudan emilimini
hızlandırır.
Vinka alkaloidleri için sıcak uygulamayla
beraber kullanılabilir,
Hiyalüronidaz
Hiyalüronidaz Erişkinlerde önerilen uygulamada
şekilleri:Genellikle 150 IU (=1 ml) cilt altına
etkilenen alanın çevresinden merkezine doğru
olacak şekilde enjekte edilir.
Bir diğer uygulama şekli; 250 IU ilaç 6 ml %
0.9’luk NaCl ile sulandırılır, ekstravazasyona
neden olan damar içine uygulanır, ya da 250 IU
cilt altına ektravaze olan alana 6 faklı yerden
uygulanır. (Maksimum doz 1500 U’dir).
Dimetil Sülfoksit (Dmso Sisplatin, Aktinomisin-D, Doksorubisin, Daunomisin
Epirubisinvazodilatasyon sağlar, çözünürlüğü ve doku geçirgenliğini artırarak ilacın sistemik dağılımını hızlandırır.
Antiinflamatuar ve radikal temizlemede etkisi vardır.
Vezikan ilaçlar için topikal soğuk uygulama ile beraber çok etkilidir.
Yan etkisi az olup kolay uygulanabilen, çok etkili bir önlemdir.
Genellikle 7 gün süreyle lezyon bölgesine, basınç uygulanmadan, steril spanç ile %99’luk DMSO 8 saatte bir uygulanır,
Kapama yapılmaz, hava ile kendi kurur. DMSO uygulaması sırasında hafif yanma ve eritem
Kortikosteroidler Antiinflamatuar etkileri vardır. Erişkinlerde 4-8 mg dekzametazon cilt altına
uygulanır. Daha sonra %1’lik hidrokortizon topikal olarak
günde iki kez uygulanır. Bir diğer uygulama şekli 100 mg hidrokortizon cilt
altına verilir ve intravenöz hidrokortizon topikal uygulanır.
Ekstravazasyonlara inflamasyon nadiren eşlik ettiğinden kortikosteroid kullanımı farmakolojik olarak genellikle endike değildir.
Hayvan modellerinde hidrokortizonun vinka alkaloidlerinin toksisitesini artırdıgı gözlenmiştir.
Doxorubisin ektravazasyonunda 12 gün sonra. Ağrı yok, iyileşme gösteriyor.
Doxorubisin Ekstravazasyonu 4 ½ ay sonra
Doksorubisin
ekstravazasyonundan
4.5 ay sonra