11 11

* Bumakale“Münîrî’ninManzumSiyer-iNebî’si(Cild:2-3)(İnceleme-Metin)”isimlidoktoratezimizinbirbölümündenüretilmiştir.

**Dr.Öğr.Üyesi,İstanbulÜniversitesiİlahiyatFakültesi,TürkİslamEdebiyatıAnabilimDalı,reyhancorak@yahoo.com.

Amasyalı Münîrî’nin Siyer-i Nebî’sinde Bulunan Hicretnâme ve Hususiyetleri*

Reyhan Çorak**

Özet

Konususiyerolaneserler,Osmanlıilmi,kültürüvemedeniyetiiçinde,edebiyatsahasında

ortaya çıkmış ve gelişmiştir. Halkın ihtiyaçlarına binaen, tasavvuf zemininde teşekkül

edenbumetinler, edebiyatın genel kaideleri çerçevesindeüretilmiştir.Bumünasebetle

eserlerde, tarihî veya biyografik anlatımın yanında yazarın veya şairinmuhayyilesi ve

heyecanı ile Hz. Peygamber’e duyduğumuhabbet bir arada yer alır. Metinlerde, tarihî

olaylar ifade edilirken kuru bir anlatımdili kullanılmaz. Konu ile ilgisi nisbetinde kısa

hikayelerveyaolağanüstübazıhadiselerlemevzusüslenir,üslûpdahacâzipveakıcıhale

getirilmeyeçalışılır.XVI.yüzyılınbaşlarındayazılanveAmasyalıMünîrî’yeaitolanSiyer-i

Nebîdebuüslûplayazılmıştır.Türkedebiyatınınenuzunmanzumsiyer-inebîsiolaneser,

yaklaşık33binbeyitkadardırve7ciltolaraktertipedilmiştir.Bumakaleninkonusunu,

eserin 3. cildinde yer alanHicretnâme teşkil etmektedir. 1101 beyit olan bu bölümde

hicrete dair gerçek hadiseler anlatılırken edebîmetinlere has bazı hususiyetlerden de

faydalanılmıştır. MakaledeHicretnâme’ninmuhtevası, hadiselerin tarihî seyri ve edebî

yönübirliktedeğerlendirilmeyeçalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:Siyerliteratürü,siyer-iNebî,hicret,hicretnâme.

Cilt/Volume: IV | Sayı/Number: 2 | Yıl/Year 2018© Meridyen Derneği

hadisvesiyer.info

12

Hicretnâme in Siyer-i Nebî of Münīrī of Amasya, and Its Characteristics

Abstract

Thebooksonsīra emergedanddeveloped in thefieldof literature inOttomanculture

andcivilization.These texts formedonthebasisofSufismconsidering theneedof the

peoplewereproducedwithintheframeworkofthegeneralprinciplesoftheliterature.

Consequently, in such works, besides the historical or biographical narration, the

imaginationandexcitementoftheauthororthepoetandthelovehe/shefelttowardsthe

HolyProphet(pbuh)arepresenttogether.Inthesetexts,unsensationaldryproseisnot

usedwhennarratinghistoricalevents.Thesubjectisdecoratedwithrelevantshortstories

orextraordinaryevents,andinthisway,itistriedthatthestylewillbemoreattractive

andfluent.Siyer-iNebîwrittenatthebeginningoftheXVI.centurybyMünirîofAmasya

wasalsowritteninthisstyle.Thebook,whichisthelongestSiyer-iNebîwritteninverse

intheTurkishliterature,issevenvolumesandaboutthirty-threethousandcouplets.The

subjectofthisarticleisthehicretnāme inthethirdvolumeofthework.Inthischapter,

1101couplets,somespecialfeaturesofliterarytextswereusedwhiledescribingthereal

eventsrelatedtohijra.Inthisarticle,thecontentofhicretnāmewillbeevaluated,together

withthehistoricalcourseofeventsandtheliteraryaspect.

Key Words: Sīraliterature,sīratal-Nabī,hijra, hicretnāme.

13

Giriş

Hz. Peygamber’in hayatını konu alan eserler, Osmanlı ilmi, kültürüve medeniyeti içinde, edebiyat sahasında ortaya çıkmış ve gelişmiştir. Bumünasebetlemetinleredebîkaidelerçerçevesindeyazılmışveedebiyatıntemelkaynaklarından olan tasavvuf zemininde husûle gelmiştir. Şairler eserlerindetemel biyografik bilgileri hikaye etmelerinin yanında kendi hayal dünyalarınıifadeedenveheyecanlarınıdilegetirencanlıveakıcıbirüslûpkullanmışlardır.Özellikle şairin veya metinde yer alan herhangi bir kahramanın ağzındanHz. Peygamber’inmedhedildiği na’t bölümleri son derece liriktir ve derin birhissiyatlayazılır.Tarihîolaylarifadeedilirkenkısahikayelerdenveyaolağanüstübazıhadiselerdenfaydalanılarakmevzusüslenir,üslûpdahacâzipveakıcıhalegetirilmeyeçalışılır.

Türk edebiyatının bilinen en uzun manzum Siyer-i Nebi’si de bu üslûplayazılmıştır.Eser,XVI.yüzyılınbaşlarındaAmasya’dayaşamışolanMünîrî’yeaittir.Yaklaşık33binbeyitkadardırve7ciltolaraktertipedilmiştir.Siyer’in3.cildinde1101 beyit tutarında birHicretnâme bulunmaktadır. Bumakalenin konusunuilgilibölümteşkiletmektedir.MakaledeHicretnâme’ninmuhtevası,hadiselerintarihîseyriveedebîyönübirliktedeğerlendirilmeyeçalışılacaktır.

Hicretnâme

Sözlükanlamı“terketmek,ayrılmak,ilgisinikesmek”olan“hicret”kelimesi,hecr (hicran) masdarından türetilmiştir. Aynı zamanda “kişinin herhangi birşeydenbedenen,lisanenveyakalbenayrılıpuzaklaşması”demektir.Kelime“biryerin terkedilerek başka bir yere göç edilmesi” mânâsı ile terimleşmiştir. Bumünasebetle“gayrimüslimbirülkedenİslam’ınyaşandığıbirbaşkaülkeyegöçetmeyiveyaHz.Peygamber’inveMekke’debulunanmüslümanlarınMedîne’yegöçetmesini”deifadeeder.1

Türkedebiyatında“Hicretnâme”başlığıaltındayazılaneserlerekseriyetleHz. Muhammed’in hicretini esas alır. Bu konuda kaleme alınmış tekmüstakilmesnevi Süleyman Nahîfî (ö.1738)’ye aittir. Hicretü’n-Nebî isimli metin, AmilÇelebioğlu’nun tesbitine göre 788 beyittir. Eserin başında Hz. Peygamber’indoğumu,çocukluğu,Hz.Haticeileevlenmesi,mîrâcıvenübüvvetianlatılır.Hicretbölümü162.beyittenitibarenbaşlarveHz.Peygamber’inHz.Ali’yeüzerindekiemanetleri bırakması, Hz. Ebû Bekir’le Mekke’den ayrılmaları, müşriklerinoyunları,mağarahikayesivesütmucizesikonularıiledevameder.BundansonraHz.Muhammed’inhilyesi,MedînelilerinO’nukarşılamasıveHz.Hâlid’emisafirolmasıanlatılır.2

1 AhmetÖnkal,“Hicret”,TDVİslamAnsiklopedisi(DİA),17,s.458.2 Amil Çelebioğlu, “Süleyman Nahîfî’nin Hicretü’n-Nebî Adlı Mesnevisi”, Türklük

14

SüleymanNahifî’ninmüstakileseridışındaHicretnâmeler,Türkedebiyatınınfarklı dönemlerinde farklı şekillerle vücuda getirilmeye devam etmiştir.Hicret kelimesinin “küfür alâmet ve amellerinden îmân alâmet ve amellerineintikal”3 etmemânâsına binaenmevzu tasavvufî şiirlere de konu olmuştur vesefer kavramından yola çıkılıp Cenâb-ı Hakk’a ulaşma yollarından biri olarakkullanılmıştır.4 Kişinin kul olabilme bilinciyle çıktığı bu yolda Rabb’inden ayrıdüşmesi, O’ndan uzak kalması tahammül edilmesi zor bir haldir. Bu halin tekçâresideO’nakavuşmak,lütufdadakahırdadaHakk’laberaberolmamertebesinitecrübeedebilmektir.5

SondöneminmutasavvıfşairlerindenolanKâtibFevziEfendi(1871-1924),900 beyitten müteşekkil Şümûsü’s-safâ fî evsâfi’l-Mustafâ isimli eserinde Hz.Peygamber’in doğumundan itibaren verdiği bilgiler arasındahicreti de hikayeeder.Bubölüm300beyitkadardır.6AyrıcayineXX.yüzyılmutasavvıfşairlerindenolanÂşıkMollaRahîm,Mevlid-iŞerîfisimlieserindehicrettengenişbirbiçimdebahsetmiştir.7

Hicret,Divanşairleritarafından,telmihyoluylabeyitlerkurularak,hadiseninhatırlatılması şeklindeeserlerdekullanılmıştır.8Bunundışındayinedivanlarınna’ttüründekişiirlerindeveyamesnevileringirişbölümlerindekonudanbirkaçbeyitlebahsedilir.9Siyer türündeelealınmışeserlerdehicret,Resûl-iEkrem’inhayatınınelealınışşeklineuygunbiçimdeyadamanzumveyamensuroluşlarınagöre kısa veya daha detaylı anlatılır. Türk edebiyatının bilinen en eski siyeriKadıDarîr’e aittir.Manzum-mensur kaleme alınmış olanSiyer-i Nebî’dehicretbahsimensuryazılmışamakonumanzumelerlekuvvetlendirilmeyeçalışılmıştır.Eserdeki262.manzumeile276.manzumearasındabulunanşiirlerhicretkonusuileilgilidir.10

AraştırmalarıDergisi,(1987):s.60-61.Ayrıcabk:MustafaUzun,“Nahîfî”TDVİslamAnsiklopedisi(DİA),32,s.298.

3 ŞerafeddinGölcük,“Kur’an’daHicret”,AtatürkÜniversitesiİlahiyatFakültesiDergisi, (1986):s.9-10.

4 İsmailHakkıBursalı,Ferâhü’r-Rûh(MuhammediyyeŞerhi)İstanbul:BulakMatbaası,I,1252,s.201.

5 SüleymanUludağ,TasavvufSözlüğü,İstanbul:KabalcıYayınları,2005,s.168.6 FerdiKiremitçi,“TürkİslamEdebiyatındaManzumHicretnâmelerveMustafâFevzî

b.Nu’mân’ın “Hicret-iHabîb-iRabbü’lÂlemîn”BaşlıklıMesnevisi”,DivanEdebiyatıAraştırmalarıDergisi,18,(2017):s.349-350.

7 Kiremitçi, “Türk İslam Edebiyatında Manzum Hicretnâmeler ve Mustafâ Fevzî b.Nu’mân’ın“Hicret-iHabîb-iRabbü’lÂlemîn”BaşlıklıMesnevisi”,s.346-347.

8 Detaylıbilgi içinbk.TürkanAlvan,“Hicret-iNebî’ninKlasikTürkŞiirineYansıması”,FSMİlmîAraştırmalarİnsanveToplumBilimleriDergisi,7,(2016):s.1-31.

9 Kiremitçi, “Türk İslam Edebiyatında Manzum Hicretnâmeler ve Mustafâ Fevzî b.Nu’mân’ın“Hicret-iHabîb-iRabbü’lÂlemîn”BaşlıklıMesnevisi”,s.337.

10 Esra Egüz, “ErzurumluMustafa Darîr’in Siretü’n-Nebî’sindeki TürkçeManzumeler

15

Siyer konulu diğer bir eser Süleyman Çelebi (ö.1422)’nin Vesîletü’n-Necât isimli mevlid-i şerîfidir. Hicret, bu eserde “Fî beyânı hicreti’n-Nebiyysallallâhü aleyhi ve sellem” başlığı altında 7 beyit olarak tertip edilmiştir.Fakat beyitlerden sadece ilk ikisi mevzu ile doğrudan ilişkilidir.11 YazıcıoğluMehmed (ö. 855/1451)’inMuhammediyye’sinde ise “Hicretü’n-Nebî” bölümü59beyitile;“Nüzûlü’n-Nebîfi’l-Medîne”bölümü62beyitlehicrettenbahseder.12 Velî’nin Sîretü’n-Nebî’si, Türk edebiyatının ikinci en hacimli manzum siyerdir.Eserdehicret,“Kıssa-yıHicret-iPeygamberSalla’llâhuAleyhiveSellem”başlığıaltındahikayeedilmiştirve581beyitkadardır.13Bumakaleninkonusunuteşkileden Münîrî’nin Siyer-i Nebî isimli eserinde ise hicret mevzusu 1101 beyitteanlatılmıştır.Eser,Türkedebiyatındakienhacimlimanzumsiyerdir.Dolayısıylabilinenenhacimlihicretnâmedebusiyerdemevcuttur.14

Divanedebiyatınınenmeşhurmensursiyeri iseXVII.yüzyıldayazılmıştır.Veysî’yeaitolaneserdehicretkonusu“Bumakâle-iendûh-fersâolyekkesüvâr-ımeydân-ıâsmânunhâr-ıdâmen-hırâş-ıeziyyet-iKureyş’denâzûrde-ihâtırolupdârü’l-emân-ıMedîne-iMünevvere’yeşeddirâhile-ihicretbuyurdugıdur”başlığıaltındahikayeedilmiştir.15

Tanzimat sonrasıüretileneserlerdehicrethadisesi, pek rağbet görmemişfakatCumhuriyet’tensonrakidönemdeözelliklegelenektenbeslenenşairler,Hz.Peygamber’in hayatını anlatırken hicret konusuna da değinmişlerdir.16 Hadisebazıeserlerdemevzununtarihîyönüüzerindedurularakverilmişbazıeserlerdeise hicretin mânâsı ön planda tutulmuştur.17 Buna en güzel örneklerden biriNecipFazılKısakürek’in(1905-1983),Esselam18isimlieseridir.19

(Metin-İnceleme)” (Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,2013),s.816-853.

11 NeclaPekolcay,MevlidSüleymanÇelebi,İstanbul:DergahYayınları,2016,s.97.12 AmilÇelebioğlu,MuhammediyeII,İstanbul:MEBYayınları,1996,s.163-171.13 Bayram Özfırat, “Türk Edebiyatının Manzum İlk Siyeri: Velî’nin,Sîretü’n-Nebî’si”,

DivanEdebiyatıAraştırmalarıDergisi,XII,(2014),s.93-134.14 Reyhan Çorak, “Münîrî’nin (öl. 1521?)Manzum Siyer-i Nebî’si Cilt 2-3 (İnceleme-

Metin)”,(Doktoratezi,MarmaraÜniversitesi,TürkiyatAraştırmalarıEnstitüsü,2010),s.V.

15 Nuran Öztürk, “Siyer Türü ve Siyer-i Veysi (Dürretü’t-tâc fi sireti sâhibi’l-mi’râc)”(Doktoratezi,ErciyesÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsü,1997)s.275-303.

16 İsmail Çetişli, Türk Şiirinde Hz. Peygamber (1860-2011), Ankara: Akçağ Yayınları,2012,s.568.

17 Çetişli,TürkŞiirindeHz.Peygamber(1860-2011),s.304-322.18 NecipFazılKısakürek,Esselâm,İstanbul:BüyükDoğuYayınları,2015,s.74-77.19 Detaylıbilgiiçinbk:TarihİçindeHicretveNaʻtlarAntolojisi(2.Baskı),haz.Türkiye

MillîKültürVakfıKültürKomitesi,İstanbul:TürkiyeMillîKültürVakfıYayınları,1991.

16

Hicret hadisesi tarihî olarak, ikinci Akabe Biâtı’ndan sonra vukû bulur.Öncesinde Mekkelilerin müslümanlara kötü muamele etmeleriyle başlayansüreç, bazı müslümanların Habeşistan’a göçüyle devam eder. Bir süre sonraMekke’deİslam’ıkabuledenlerinsayısıartarveHabeşistanmuhacirlerindengeridönenlerolur.FakatbuaradaMedîne’depekçok kişinin İslam’ı tercihetmesiMekke’deki durumu tekrar zorlaştırır ve müslümanlara yapılan eziyetler deartar.ÖteyandanMedînelilerden70kişilikbirgrupHaciçinMekke’yegelmiştir.20 BugrupHz.Peygamber’leAkabe’debuluşupgörüşür.Peygamberliğin“12.yılındaBirinciAkabeBiât’ı,13.yılındaİkinciAkabeBiât’ıgerçekleşir.”21BöyleceMekkelimüslümanların Medîne’ye hicret etmeleri durumunda canları teminat altınaalınmış olacaktır. İkinci Biât’tan sonraMüslümanlarMedîne’ye hicret etmeyebaşlarlar.Resûl-iEkrem’indehicretedeceğitahminedilmektedir.Müşrikleriçinbudurumtehlikearzeder.Dâru’n-Nedve’detoplanıpHz.Peygamber’iöldürmeyiplanlarlar. Her kabileden bir genç görevlendirilecek böyleceHaşimoğullarınınintikamalmasıdaengellenecektir.Sadecediyetleriödenipbarışyapmakzorundabırakılacaklardır. Bu plan Cebrâil (a.s.) vasıtasıyla Hz. Peygamber’e bildirilirveMedîne’yehicretkararıalınır.Resûl-iEkremkararıHz.EbûBekir’ebildirir.AyrıcaüzerindebulunanemanetleridesahiplerineulaştırılmaküzereHz.Ali’yeteslimeder.Hz.EbûBekirilebirlikteMekke’ningüneyindekiSevrdağınadoğruyolaçıkılır.Dağdabulunanbirmağaraonlarasığınakolur.BuesnadaKureyşlilerHz. Muhammed ile Hz. Ebû Bekir’in yokluğunu farkeder. Birlikte gittiklerianlaşılır.İzlertakipedilerekmağaranınönünekadargelinirfakatiçerisikontroledilmez.Bazırivayetleregöre,mağaranıngirişinebirörümceğinağörmesivebirgüvercininyuvayapmasıonlarıkurtarmıştır.Mağaradaüçgünüçgecekalınır.Hz.EbûBekir’inoğluAbdullahakşamlarıgelipMekke’deolanlarıaktarmaktadır.Hz.Peygamber,üçüncügününsonundaHz.EbûBekir,Âmirb.FüheyreveAbdullahb. Uraykıt ile beraber Cidde üzerinden tekrar yola çıkar. Yolculuk sırasındamüşriklerdenSürâkab.MâlikveBüreydeb.Husayb’ınsaldırılarınamaruzkalırlar.Fakat Allah’ın izniyle kurtularak 12 Rebiülevvel’de Medîne yakınlarındakiKubâ’ya ulaşılır. Buradan Yesrib’e geçerken, bir cuma günü Rânûnâ vadisindeilkCumanamazınıkılınır.Hz.Peygamber,Medîne’yeulaştığındadevesinikendihalinebırakır.BöyleceO’numisafiretmekisteyenikiönemliaileyidekırmamışolacaktır. Deve,Neccâroğullarından iki yetim kardeşin arazisine çöker. Resûl-iEkremdeburayaenyakınyere,EbûEyyûbel-Ensârî’ninevinekonukolur.22

20 A.GörkeveG.Schoeler, Çev.ÖznurÖzdemir,“EnErkenSiyerMetinlerininYenidenİnşası:Urveb.ez-ZubeyrKülliyatındaHicret”AnkaraÜniversitesi İlahiyatFakültesiDergisi,56/2,(2015),s.171.

21 AdnanDemircan,Siyer,İstanbul:BeyanYayınları,2016,s.267.22 Demircan,Siyer,s.267.

17

Amasyalı Münîrî ve Siyer-i Nebî’si

II.BeyazıtdevrişairlerindenolanAmasyalıMünîrî(öl.927/1521)ŞehzadeAhmet ile yakın münasebeti bulunan, takdir görmüş bir şahsiyettir. Doğumtarihineilişkinkaynaklardaherhangibirbilgibulunmamaktadır.Mahlası,MünîryadaMünîrîolarakgeçer.BiyografikeserlerinkimindeMünîr,kimindeMünîrîkiminde ise Münîrî İbrahim Çelebi ifadeleri yer alır. Siyer-i Nebî’de bulunan gazellerinde, hemMünîr hem deMünîrîmahlaslarını kullanmıştır.23 Bir diğerönemli eseri olanMihr üMüşterîmesnevisinde ‘âlâ yedi nâzımihâMünîrî binMehmed’ ifadesi bulunur. 24 Şair ilk defa burada babasının adını anar. Kayıttaİbrahim adının geçmemesi ismi konusunda bir karışıklığın bulunduğunudüşündürmektedir. Aynı şekilde, şairin adının,Amasya Tarihi’nde baba adıylaberaber ‘MünîrîMehmedÇelebibinYusufÇelebi’25 şeklindekullanılmasıbabaadındadabirkarışıklığınolduğunugöstermektedir.

AilesinedairbazıküçükbilgilerDivânındabulunmaktadır.Mersiye-iEvlâd-ıMünîrbaşlıklışiirindearkaarkayavefatedenevlatlarıAliveFerah’tanbahseder;

Kurretü’l-aynumAlibirleciger-kûşemFerah

Neyledilern’itdilerbilsemhelebârisana

K’olikitâzecüvânunkanınıbirhaftada

Sugibiiçüpbinibinderdekıldunmübtelâ26

Münîrî’niniyibireğitimaldığıbilinmektedir.ŞehzâdekentiolanAmasya’dayetişmiş, burada bulunan önemli sanatkarlar arasında adı anılmış ve ŞehzadeAhmet’inteveccühünükazanıpözelmeclislerindebulunmuştur.27

Osmanlı hat ekolünün kurucusu Amasyalı Şeyh Hamdullah Efendi’yle(öl.926/1520)çağdaştır.Muhtemelenonuntalebeleriarasındabulunmuştur.28

23 Çorak,“Münîrî’nin(öl.1521?)ManzumSiyer-iNebî’siCilt2-3(İnceleme-Metin)”,s.21-23.Ayrıcabk:ReyhanÇorak,“AmasyalıDivanŞâiriMünîrîİbrahimÇelebîSiyer-iNebî’siveMîrâciye’si”UluslararasıAmasyaSempozyumuBildirilerKitabı,2,(2017),s.861.

24 GünayKut,“BritishMuseum’dakiBazıÖnemliTürkçeYazmalarveTevâ’if-iAsere’denTâ’ife-iBektasiyan”,YazmalarArasında,İstanbul:SimurgYayınları,2005,s.49-50.

25 Hüseyin Hüsameddin Yaşar, Amasya Tarihi, İstanbul: Necm-i İstikbal Matbaası,1927/1928,s.248.

26 ErsenErsoy,“II.BayezidDevriŞairlerindenMünîrî,Hayatı,Eserleri,Divanı”(Doktoratezi,MarmaraÜniversitesiTürkiyatAraştırmalarıEnstitüsü,2010),s.248.

27 Çorak, “Münîrî’nin (öl. 1521?) Manzum Siyer-i Nebî’si Cilt 2-3 (İnceleme-Metin)”,s.33.Ayrıcabk:ReyhanÇorak,“AmasyalıDivanŞâiriMünîrî İbrahimÇelebîSiyer-iNebî’siveMîrâciye’si”UluslararasıAmasyaSempozyumuBildirilerKitabı,2,(2017),s.864.

28 Çorak, “Münîrî’nin (öl. 1521?) Manzum Siyer-i Nebî’si Cilt 2-3 (İnceleme-Metin)”,s.24.Ayrıcabk:ReyhanÇorak,“AmasyalıDivanŞâiriMünîrî İbrahimÇelebîSiyer-i

18

Hüsn-ihatsanatınımeşkettiğinedairMihrüMüşterîmesnevîsindeşubeyitisöyler:

Hutûtunküllineurdumkalemben

Dahıbundanilerünekılamben29

Münîrî’ninmesleğihususunda,AmasyaTarihi’nde,ŞehzâdeSultanAhmet’inerkân-ıdivânındanişancılıkyaptığınadairbirkayıtbulunmaktadır.30ÖteyandanOsmanlıordusundasipahilikyaptığınailişkinbirbaşkabilgideMihrüMüşterî mesnevisindemevcuttur.

Bilüremsâhibü’s-seyfükalemsin

Kemâlâtileâlemdealemsin31

Sipahilikdeişyokitmedügüm

Nedendürbilmezembitmedügüm32

Şairinvefatınadairikikayıttesbitedilmiştir.EvliyaÇelebiSeyahatname’sinde Amasya’dagömülüolduğunuifadeeder.33 OsmanlıMüellifleri’ndeiseSofya’daH.927/M.1520-1521tarihindevefatettiğibelirtilir.34ŞairinSofya’yagittiğinedairherhangibirbilgiyerastlanmamıştır.DolayısıylaAmasya’damedfunolmasıdahamuhtemeldir.

Kaynaklarda Münîrî’ye ait yedi eserden bahsedilir. Bunların sadece üçüüzerineçalışmayapılmıştır.TürkçeDivanı35elimizdedirvetesbitedilebilmişüçnüshasıbulunmaktadır.FarsçaDivanı’nınadıyalnızcaLatîfîTezkiresi’ndegeçer.36 Fakat henüz şaire ait ayrı bir Farsça Divan bulunamamıştır. Mihr ü Müşterî adlı mesnevinin orijinali Assâr-ı Tebrîzî’ye (öl. M.1381) aittir ve Farsça’danyapılan ilk manzum çeviridir. Aslı 5120 beyit civarında olan esere Münîrî,

Nebî’siveMîrâciye’si”,s.862.29 Ayten Akmandor,“Münîrî ve Mihr ü Müsteri Mesnevisi” ( Doktora tezi, Ankara

ÜniversitesiDTCF,1983),s.431.30 Çorak,“Münîrî’nin(öl.1521?)ManzumSiyer-iNebî’siCilt2-3(İnceleme-Metin)”,s.

24-25.Ayrıcabk:ReyhanÇorak,“AmasyalıDivanŞâiriMünîrîİbrahimÇelebîSiyer-iNebî’siveMîrâciye’si”,s.862-863.

31 Akmandor,“MünîrîveMihrüMüsteriMesnevisi”,s.368.32 Akmandor,“MünîrîveMihrüMüsteriMesnevisi”,s.432.33 Zuhuri Danışman, Evliya Çelebi, Seyahatname, İstanbul: Kardeş Matbaası, 1970, s.

190.34 BursalıMehmedTahir,OsmanlıMüellifleri,İstanbul:Matbaa-ıAmire,1333,s.409.35 DivanıneksikolanİstanbulÜniversitesinüshasıüzerindeAytenAkmandoryüksek

lisanstezihazırlamıştır.Divanınbugüntesbitedilenüçnüshası ilebirdoktoratezi2010 yılında tamamlanmıştır. Ersen Ersoy, “II. Bayezid Devri ŞairlerindenMünîrî,Hayatı,Eserleri,Divanı”(Doktoratezi,MarmaraÜniversitesiTürkiyatAraştırmalarıEnstitüsü,2010).

36 Latîfî,Tezkiretü’s-ŞuârâveTabsıratu’n-Nuzama,(inceleme–metin),Haz.RıdvanCanım,Ankara:AtatürkKültürMerkeziYayınları,2000,s.509.

19

1000 beyit kadar daha ilave etmiştir. Ayrıca 11 gazel, ilk 30 varakta bulunanşiirlerebazımanzumeler vepek çok atasözü iledeyimideMünîrî eseredahiletmiştir.37MesnevîninbilinenikinüshasıüzerineAytenAkmandordoktoratezihazırlamıştır.GönülAlpayTekin’indedevamedenbirçalışmasıbulunmaktadır.38

Şaire ait olduğu ifade edilen Fıkıhdan Bir Risale isimli eserinin sadeceOsmanlı Müellifleri’ndeadıgeçer.39 Tezkiretü’l-VekâyiveMünşeâtMecmuâsı isimli eserler ise AmasyaTarihi’ndezikredilmektedir.40

Amasya’nın, II. Bayezid’inhükümdarlığı ile ilimvekültürmerkezlerindenbiri haline gelmesi Münîrî’nin şiiri üzerinde hayli tesirli olmuştur. ŞehzadeAhmet’inçevresindeoluşanâlimveşairlerarasındaMünîrî’nindeadıgeçer.41

Amasya Tarihi’nde, Şehzade Ahmet’in oğulları için yapılan sünnet törenianlatılırkenMünîrî ‘en fazıl’ şair olarak anılır. “911 senesinde Şehzade SultanAhmet genç şehzadelerine bir sünnet düğünü yaptırdı. Ümera-yı etrafı davetiderekmuazzambirdirnekoldı.Mükemmelbirdonanmaşeklinialdı.Amasyaşehricennetgibibezendi.BuesnadaAmasya’daTürkşuarasındanÇeşmî,Şermî,Figanî,Kamî,Melîhî,Münîrî,MihrîveAcemşuarasındanBasirî,Penâhî,KutbîBegmaruf idiler. Bunların içinde en ayyaşı TokadlıMelîhî, en terbiyelisi Şermî, enfazılıdaMünîrîEfendilerdi.Enşayan-ıdikkatMihrîHatundı.”42

“Münîrî’nin, ilmi şairliğinden üstün tutulsa da eserlerine bakıldığında,öncelikleTürkçeveFarsça’yahâkim,dönemininedebîfaaliyetlerindenhaberdar,bir siyer ortaya koyacak derecede İslam tarihi hakkında malumat sahibi vemükemmelbircinasustasıolduğuortayaçıkmaktadır.”43

37 Akmandor,“MünîrîveMihrüMüsteriMesnevisi”,s.XIII.38 Biri, Millet Kütüphanesi’nde Ali Emîrî Bölümü Manzum eserler 1185 numarada

kayıtlı, sonu eksik, istinsah tarihi vemüstensihi belli olmayanbir nüshadır.DiğeriBritishMuseum’daOR.7742numaradakayıtlı bulunur.Müellif hattıyla yazılmıştırve 9 Şevval 892/28 Eylül 1487’de tamamlanmıştır. (Hatice Aynur,ÜniversitelerdeEskiTürkEdebiyatıÇalısmaları,Tezler,Yayınlar,(HaberlerTopluSayı1990–2005), İstanbul:HABYayınları,2005,s.629.

39 BursalıMehmedTahir,OsmanlıMüellifleri,s.409.40 HüseyinHüsameddinYaşar,AmasyaTarihi,s.243.41 Halukİpekten,DivanEdebiyatındaEdebiMuhitler, İstanbul:MEBYayınları,1996,s.

176.42 HüseyinHüsameddinYaşar,AmasyaTarihi,s.249.43 Çorak,“AmasyalıDivanŞâiriMünîrîİbrahimÇelebîSiyer-iNebî’siveMîrâciye’si”,s.

865.

20

Manzum Siyer-i Nebî44

Siyer-iNebiyediciltolaraktertipedilmiştir,33.000beyitcivarındave866varak hacmindedir.45 Topkapı Sarayı Koğuşlar Kitaplığı 994-995 numaralardabilinentekyazmanüshasıkayıtlıdır.Aruzunhezecbahrininmefâîlünmefâîlünfeûlün(.___.___.__)kalıbıylamesnevinazımşeklindeyazılmıştır.Bumânâdaen önemli özelliği kafiye sisteminin cinaslı olmasıdır. Şair bu sanatın hemenhemenbütünçeşitleriniustalıklakullanmıştır.46AyrıcaTürkçe-Türkçe,Arapça-ArapçaveyaFarsça-Farsçakelimeveeklerleredifsisteminikurmuştur.

Şairinüslûbusonderecegelişmiştir.Eserinmuhtevaolarakendikkatiçekenözelliğibudur.Siyer’dedörtfarklıüslûpkullanılmıştır.

Hz.Peygamber’inhayatınadairtarihîgerçekliklerinhikayeedildiğibeyitler,halk tarafından da kolaylıkla anlaşılabilmesi için sade ve akıcı bir üslûplayazılmıştır.Dedim-dediifadeleriilekurulankonuşma(mükâleme)üslûbusadevesamimidir.Eserdeşair,hikayekısmınageçmedenöncebazenHz.Peygamber’iöverbazendeokuyucuyanasihateder.Bubölümdezamanzamanokuyucununeseridoğruidrakedebilmesiiçintemennîlerdebulunur.Şair,asılkonuyageçerkenkendineseslenerek“artıkkonuyabaşla”ibaresinikullanır.Buüslûpnasihatnâmeihtivaedenbeyitlerinsonundadayeralır.“Yinegeldük”ifadesiilefarklıüslûptakibeyitleribirbirinebağlar.Bunlarındışındaeserdebulunan,na’tmuhtevalışiirleryadabiryerinveyabirkişinin tasviredildiğibeyitlerdahasanatlıve lirikbirüslûplanazmedilmiştir.

Münîrî hem Türkçe’ye hem Farsça’ya hem de Arapça’ya hakimdir. Bumünasebetlemetiniçindebazıkelimelerinbuüçdileaitsöylenişlerikullanılmıştır.Böylece eserin akıcı üslûbu muhafaza edilmiş olur. Aynı şekilde ayet, hadis,atasözleri,deyimvekelâm-ıkibaradıverilenvecizsözlerdendefaydalanılaraküslûpzenginleştirilmiştir.Bunuyanındaörf,âdet,inançvesosyalhayatadairpek

44 Detaylıbilgiiçinbk:ReyhanÇorak,“Münîrî’nin(öl.1521?)ManzumSiyer-iNebî’siCilt2-3(İnceleme-Metin)”,s.38-106.

45 Eser dört ayrı doktora tezine konu olmuştur; Ümran Ay, “Münîrî’nin (öl. 1521?)ManzumSiyer-iNebî’siCilt1(İnceleme-Metin)”,(Doktoratezi,MarmaraÜniversitesi,Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 2007); Reyhan Çorak, “Münîrî’nin (öl. 1521?)Manzum Siyer-i Nebî’si Cilt 2-3 (İnceleme-Metin)”, (Doktora tezi, MarmaraÜniversitesi,TürkiyatAraştırmalarıEnstitüsü,2010);MustafaÖzkat,“Münîrî’nin(öl.1521?)ManzumSiyer-iNebî’si Cilt 4-5 (İnceleme-Metin)”, (Doktora tezi,MarmaraÜniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 2011); Yılmaz Top, “Münîrî’nin (öl.1521?)ManzumSiyer-iNebî’si Cilt 6-7 (İnceleme-Metin)”, (Doktora tezi,MarmaraÜniversitesi,TürkiyatAraştırmalarıEnstitüsü,2011).

46 Detaylı bilgi için bk: Nihat Öztoprak, “Halk ve Divan Şiirinde Cinas SanatınınKarşılaştırılması Üzerine Bir Deneme”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, TİSAV, (2000),s.155-159.

21

çokmalzemenindeeserdeyeralmasıSiyer’eayrıbirhususiyetkazandırmıştır.

Manzum Siyer-i Nebî İçerisinde Yer Alan Hicretnâme ve Özellikleri

Siyer-iNebîiçindebulunanHicretnâme,3.cilttedirve1101beyittir.EserinTürk edebiyatının en uzun manzum siyeri olması hasebiyle ‘hicret’ bölümüdemevcut hicretnâmelerin en uzunu ve en kapsamlısıdır. Şair, hicrete ilişkingerçekhadiseleritahkiyeüslûbuileanlatmıştır.BununyanındaHz.Peygamber’eatfedilen bazı olağanüstü halleri ifade ederken veya konusu na’t olan şiirleriyazarkendahalirikbirüslûpkullanmıştır.

Hicretkonusueserde“İbtidâ-yıHicret-iAshâbveHikâyet-iHicret-iResûl-iAmveHâlet-iGâr”,“Hikâyet-iHicret-iAlibinEbîTâlibKerremallâhüVeche”ve“GöçKerden-iResûlAmezKarye-iKubâveÂmedenbe-MedîneharresehâAllâhuTe’âlâilâYevme’l-Atâ”başlıklarıaltındatoplanmıştırvekonudetaylıbirbiçimdenazmedilmiştir.Ayrıca“Na’t”başlığıaltındabeştanena’t-ışerifive“Ta’rif”başlığıaltındaikitaneşiirbulunmaktadır.TariflerSürâkab.Mâlik’eveÜmm-iMa’bed’indilindenHz.Peygamber’eaittir.

İbtidâ-yı Hicret-i Ashâb ve Hikâyet-i Hicret-i Resûl ‘am ve Hâlet-i Gâr47

(AshabınHicreti,Hz.Peygamber’inHicretiveMağaraOlayları)

Hikayenin başında şair kendine hitap ederek ayrılık kavramı hakkındafikrinisöyler:

2966 Geliyhicrânelindemübtelâdil

Disöylehicrilenehâl-imüşkil

2967 İñildeneygibiherdemolupzâr

Nicekânunumarzâriçrebîmâr

2968 Büküpkaddüñikıldıhicreliçeng

Neçüniñlenmezidüpnâleâheng

.........................................

2972 Komaeldenhevâ-yıyurd-ıaslı

47 Makalede kullanılan beyitler, hacimli olması sebebiyle, Hicretnâme’den seçilerekverilmiştir.Dahaanlaşılırolabilmesiiçintamtranskripsiyonyapılmamıştır.Beyitlertezdeki numaralarıylamakaleye alınmıştır. Metne dahil edilmeyen beyitler “...........”şeklinde gösterilmiştir. Beyitlerin yazmadaki sayfa numaraları 363a-392b arasıdır.Tezdeki sayfa numaraları 614- 690 arası ve beyit numaraları 2966-4067 arasıdır.Anlamada kolaylık sağlaması açısından,makalede hem kullanılan beyitler hemdekullanılmayan beyitler özetlenmeye çalışılmıştır. Bunun için de tezdeki özettenfaydalanılmıştır.Tezdekibeyitözetleri166-173.sayfalararasındadır.

22

Bunuñhodbellüneaslıvüfaslı

2973 Mu‘ayyenma‘nî-ihubbu’l-vatanne

Degülhâcetdimeksañakimesne

2974 Münîrîsöylegilhicretleashâb

Nekıldıyaneçekdicân-ıahbâb

...........................................

Mekke’de hayat, müslümanlar açısından sıkıntılı bir biçimde devametmektedir. Beklenen emir sonunda gelir ve ashab yavaş yavaş hicret etmeyebaşlar:

2977 Kureyşileki‘ahdidübenensâr

Gelüpyümnilesâkink’oldıMuhtâr

2978 İzâdançekdilerelgerçia‘yân

Mecânîn-iKureyşenicepeymân

2979 Yinedindihemanlarakidiiyt

Havâleanuñiçünoldıherit

2980 Çekerlerdicefâyinebayagı

Kaçanbiryirdeolurikiyagı

2981 Gelüpashâbbirgünbess-işekvâ

Cenâbınakimitdilerhüveydâ

قال عليه السلام ان الله عز وجل قد جعل لكم اخوانا ودارا تمنون48

2982 DidiBârîte‘âlâsizeme‘men

Bürâderlerlevirdi‘ayn-ıgül-şen

2983 Varuñanlarlaoluñşâduhurrem

Olakimmeskenolabañadahem

2984 Buemrilehemânbaşlandıgide

Medîneyesahâberıhletide

.............................................

ÖnceMus‘abveailesiardındandaHz.ÖmerveHz.OsmanMekke’denayrılır.BuesnadaâsîveayyaşHişamolarakanılanbirMekkelimüslümanolmuştur.EbûCehil’inakrabasıolanbukişideMedîne’yegöçeder.Hadisepekhoşkarşılanmaz.Ebû Cehil Medîne’ye gidip bir oyun tertip eder. Ona annesinin kendisini çok

48 Peygamber (a.s.) şöyle dedi: “Allah azze ve celle size kardeşler ve emniyet içindeyaşadığınızbiryurtverdi.”İbnKesir,BüyükİslamTarihi,İstanbul:ÇağrıYayınları,3,1994,s.337.Ayrıcabk:SaidHavva,HadislerleİslamTarihi,İstanbul:HikmetYayınları,2,tarihsiz,s.45.

23

özlediğini söyler ve ziyaret etmesi gerektiğini tembihler. Hişam buna inanıpMekke’ye doğru yola çıkar. Ebû Cehil, yolda Hişam’ı yakalar, eski dinine geridönmesiiçinonuzorlar.Hz.PeygamberbudurumuöğrendiğindeashabdanbirkişiyigörevlendirerekHişam’ınkaçırılmasınısağlar.

Artık sahabe tamamenMedîne’ye göç etmiştir. Hz. Peygamber’in yanındasadeceHz.EbûBekirileHz.Alikalmıştır.BudurumEbûSüfyan’ırahatsızeder.EbûCehil’egidiphicretedenlerinMedîne’dedahafazlataraftartoplayıpdaharahathareket edebileceklerini söyler. BununüzerinemüşriklerDâru’n-Nedve’de birarayagelipolanıbitenideğerlendirmeyekararverirler.MaksadHz.Peygamber’iöldürmektir:

3044 DirilüpirteDâru’n-Nedveyehep

Olunsunmeşveretirincetâşeb

3045 Megerkimtanışıkçün-idiolcây

KiDâru’n-Nedvedidiyohsulubay

3046 Havâsandadirildilersehergeh

Velîdindi‘avâmavirmeñüzreh

3047 Gelürseecnebîyededinekıf

Kikimseolmayaesrâravâkıf

Kapıdabirgözcübulunmaktadır.BuesnadaŞeyh-iNecdîisimlibirisiyaklaşır,buŞeytan’dırveEbûCehililegörüşmekistediğinisöyler.GelişsebebininKureyşkabilesiileilgiliolduğunuveHz.Peygamberilegetirdiğiyenidinibildiğiniifadeeder.AyrıcabucemiyetinO’nuöldürmeküzeretoplandığındandahaberdardır:

3050 Megerşeytân‘aleyhi’l-la‘nederhâl

Kapudabitdibilmegeneahvâl

3051 Dönüpkendüsibirpîr-i‘azîze

Dilerk’ireKureyşibî-temîze

3052 Dididerbân-ıDâre’n-Nedvekimsin

Kigörmişsincihândabukadarsin

3053 İyitdidiHişâmoglınagelsün

Cevâbumherne-isekendüalsun

3054 VaruphâcibkigeldiCehlitidûn

Çıkupgörüşdilerolikimel‘ûn

3055 Didiiyşeyh-ikâmilmerhabâbiñ

Sizüñnebiñsedahıeylegilyiñ

3056 İyitdiehl-ihürmetbirkişiyem

Yogeksük‘âlemiçrehîçnesnem

24

3057 İşitdümkimKureyşedüşdibiriş

Dilervenmâlü‘aklileolamiş

3058 GelüpBûCehleolsöziigenhûb

Görindisırrıdurgözinemahbûb

3059 Alupi‘zâzilek’içerügirdi

Selâmanlarakimkâfircevirdi

3060 EbûCehlidübenta‘rîf-ibî-had

Geçürdiyanınai‘zâzilesad

3061 Görinceolla‘înevirübendil

Serâserhürmetitdiehl-imenzil

3062 Kizirâvardırûhânîbirsır

Kikendülergibiydioldakâfir

3063 Didileriy‘acebism-imübârek

NeikisaldısiniHaktebârek

3064 İyitdibañadirlerşeyh-iNecdî

Ezeldenşânemüzdür‘ayn-ımecdî

3065 Görüp‘ömr-idırâzilecihânı

Çogitmişemcihândaimtihânı

3066 Eyüyavuzgeçüpdürçokbubaşdan

Yayiryokgörmedükkuruvüyaşdan

3067 Geçürdüm‘ömri‘ayânsohbetile

Ulaldumbudemedekhürmetile

3068 Kureyşiañmagınenvâ‘-ımillet

Ololdıgelmemebuşehre‘illet

3069 Kikopmışarañuzdabirikier

Çekermişkendüoldabaşkabirser

3070 Muhammedibni‘Abdullâhmışadı

İdermişhvorherbilişüyadı

3071 Çıkarupkendüdebiryiñiâyîn

Ebucedçündir-imişöldibî-dîn

3072 DiyübenLâtu‘Uzzâdînibâtıl

Virür-imişdûzahısize[ög]dil

3073 Bucem‘iyyetdahıanuñçünoldı

Bilüremhembuñabâ‘isden’oldı

25

ToplantıdabulunanlarbubuluşmanınsırolduğunuvekimseninbilmediğiniifadeederekNecdî’ninnasılöğrendiğinimerakederler.OdaLatveUzza’nınbilgiverdiğinidolayısıylabirşeysaklamamalarıgerektiğinisöyler:

3074 İyitdilerbusırrıkimseyebiz

Dimedükkimdenişitdüñüzsiz

3075 DidihepbunıbañaLâtü‘Uzzâ

Diyüpdürsaklamañsizdahıaslâ

.........................................

Ardından Hz. Peygamber’in öldürülmesi konusunda ayrı ayrı herkesinfikriniöğrenmekister.FakatUkbe’ninçölesürmefikrinideUtbe’ninkaranlıkbirevdeaçsusuzbırakmaönerisinidebeğenmez.AynışekildeRebiʿa’nınbirgemiileHabeşülkesinegöndermeteklifinidereddeder:

3102 Rebî‘adidibendeböyletedbîr

İdüpvengörüñolsunneysetakrîr

3103 Tutupolsâhirimuhkemidüpbend

Neşehriçrekoyavuznegörekend

3104 Kenâr-ıbahreiltilemukayyed

İrerderyâ-dururkeştîyâhodyed

3105 Koyupfülkiçreaçupbâdubânı

Habeşemilkinegeçüreanı

3106 Gülüpşeytândidiolmazbudahîç

MuhibbîdürNecâşîhoddegülpîç

3107 BilürsizkimMuhammedkavmineol

Geçendenicelutfitdiigenbol

3108 GöricekAhmedileşkerdekoşar

Olurbukerreherhayrişiñüzşer

3109 Nicesinidahısöyletdiiblîs

Begenmedibirisözindeolpîs

.............................................

BundansonraEbûCehil,Necdî’yeneyapılmasıgerektiğinedairfikrinisorar.Odaherkabiledenseçilecekbirkişinin,birliktehareketederekHz.Peygamber’inevini basmalarını ve O’nu öldürmelerini söyler. Bu fikir çok beğenilir. Çünkühangikabilenincinayetiişlediğibelliolmayacakböylece,sadecediyetödenerekiş halledilecektir. Müşrikler Necdî’nin bu fikrini çok beğenirler. ÖnerisininbeğenilmesiŞeytan’ımemnunetmiştir:

26

3113 Görülsünherkabîledenniceer

K’olaherbiriRüstem-veşdilâver

3114 Basupivinçekübentîg-ıser-tîz

İdelümpârepâretutubantîz

3115 Bahâdurlartagılsunlarhemân-dem

Gidendûnyinek’urasubh-ıdemdem

3116 Seherturupgörelerk’Ahmedölmiş

DiyeherbiriyâRabbuñan’olmış

3117 İdelerkülli-ikavmetevehhüm

Görevüzkimeirergâyet-ihüm

3118 Diyetvirileâhirgâyetibu

Budurmatbu‘-isegerkavl-inîgû

3119 İşidüpbusözişeytân-ımel‘ûn

Sevinüpkahkahaylagüldioldûn

...............................................

BuaradaCebrâil(a.s.)Hz.Peygamber’egelipO’nukonuileilgiliikazederveartıkMedîne’yehicretedebileceğinisöyler:

3132 Hemântâvûs-ısidreya‘nîCibrîl

Buâyetleyitişdinitekimyil

49 ويكرون ويكر الل

واذ يكر بك الذين كفروا ليـثبتوك او يـقتـلوك او يرجوك

3133 NuzûlindesebebsordıCenâbı

Didisözdedökerekdürr-inâbı

3134 Kisenüñkasduñacem‘olupa‘dâ

Bed-endîşileitdilerkötirâ

3135 Hudâ-yıbî-niyâzeylebuyurdı

Kibugicekoyupgidüpbuyurdı

3136 Medîneyekılasınsendehicret

Kigörilene-isesoñra‘ibret

Resûl-i Ekrem hemen Hz. Ebû Bekir’e giderek durumu haber verir veonu, olanı biteni öğrenebilmesi için Dâru’n-Nedve’ye gönderir. Hz. Ebû Bekir,Nedve’denKureyş’inneşeiçindeayrıldığınıgörür.BuaradaŞeytan’lakarşılaşır.

49 Enfal 8/30, Meali: “Hatırla ki kafirler seni tutup bağlamaları veya öldürmeleriyahutseni(yurdundan)çıkarmaları içinsanatuzakkuruyorlardı.Onlarsanatuzakkurarlarken Allah da (onlara) tuzak kuruyordu. Çünkü Allah tuzak kuranların eniyisidir.”

27

Şeytanonabugecehicretvaktiolduğunusöylerveortadankaybolur.Hz.EbûBekirolanlarıHz.Peygamber’eiletir.OdagördüğükişininŞeytanolduğunuvehileileyolgöstermeyeçalıştığınısöyler.Ardındangöçhazırlıklarınabaşlanır:

3148 İyitdiyâEbâBekrAhmededi

Şeb-ihicretbugicedürvarimdi

3149 K’olaashâbileensâravâsıl

Olurminba‘dneysefikrihâsıl

3150 Diyüpböylebunıgörünmezoldı

Velîbilmezkikancagitdin’oldı

3151 Gelüpdidicenâbınanişânın

Beyânitdükdebirbirneyseşânın

3152 Tebessümledidiİblîsdürol

Kiya‘nîgösterürlu‘bileolyol

...........................................

“El-emin” olması sebebiyle Hz. Peygamber’in üzerinde emanet mallarbulunmaktadır.BumallarHz.Ali’yedevredilecekböylecesahiplerineulaştırılmışolacaktır. Ancak bu iş halledildikten sonra Hz. Ali Medîne’ye doğru yolaçıkacabilecektir. Hicret’in yapılacağı gece Hz. Ali, Resûl-i Ekrem’in hırkasınabürünürveO’nunyatağındauyur.Cebrâil(a.s.)veMikâil(a.s.)degeceboyuncaHz.Ali’yikorumaklagörevlendirilir:

3157 GetürdüpMurtazâyaemr-iBerrî

‘Ayânidüpserâserbildisırrı

3158 Buyurdısenbenümyirümdeyatup

Bürüngilbürdümiküffâroluptob

3159 Gelürlerseyimegamhâfıza’llâh

Gidüpoldünkimolıcaksehergâh

3160 Harîmümüzrenâzırsınmu‘ayyen

Emânetnekivarvirissinesen

3161 NebîlermuktedâsıTañrıhâsı

‘Alî-yiMurtazâyık’itdivâsî

3162 Görüpkaydın‘işâvaktinigözler

Yüzingörenzihîdevletlügözler

3163 HemânCibrîlüMîkâ‘ilehâli

Cenâb-ı‘izzetüñoldısu‘âli

28

3164 Kisizikikarındaşıvücûda

Getürdümlâyıkolduñuzsücûda

3165 Biriñüz‘ömriuzunbirikûteh

Konulduoluñuzbusırdanâgeh

3166 Olankûtâhakankıñuzkikâyil

K’olaöñvasl-ırûhâniyekâbil

3167 Dileyenkimdürürbes‘ömrüñazın

Talebherbirisikıldıdırâzın

3168 Nidâdergâh-ıHakdanirdioldem

Kigörüñüz‘Alî-yibî-gamühemm

3169 Diyüpbenbendeñolsunsañakurbân

FidâitdiHabîbümyolınacân

3170 Benemhodkandasaherşahsanâcî

İkiñüzdahıoluñañabekçi

3171 İnüñbugicebekleñsubhadektâ

K’irişmeyeşeruşûrañaaslâ

3172 Hitâb-ıHakbuk’oldı‘izzetile

Revânindilerişbuayetile

ف بلعباد50 رؤ والل ومن الناس من يشري نـفسه ابتغاء مرضات الل

............................................

BöyleceResûl-iEkrem’ikaçırmaküzeregelenmüşriklerbuşekildekandırılıpmeşguledileceklerdir.

Bu esnada Hz. Ebû Bekir hazırlıkları tamamlamış Âmir isimli zeki vemüslüman bir kişiye deve ve bol sütlü bir koyun bulmasını söylemiştir. AynızamandaHz.EbûBekir’inkızıEsmayemekpişirecek,oğluAbdullahdaMekkededolaşıpsöylentileriöğrenecektir:

3182 Didibir‘abdeikiüştürile

Sagılurniçekoyunalbile

3183 Çıkupsahrâdaoturbizigözet

Kibugicedürirdivakt-ihicret

3184 Adı‘Âmir-idikendüsi‘âlim

Buvechileanuñlaitdibirim

50 Bakara2/207,Meali: “İnsanlardanöyleleridevardırkiAllah’ın rızasınıalmak içinkendinivemalınıfedaeder.Allahdakullarınaşefkatlidir.”

29

3185 Bilegcealuban‘Abdullâhıhem

Getürkimrehberolupgidebâ-hem

3186 Başındançokgeçürüpeyüyavuz

‘Atîkaoldıbuyoldakulavuz

3187 Getürmemişdiammâdâhıîmân

Komışdıvaktinefermân-ıSübhân

3188 KızıEsmâya(Esmâya)didisendahıgel

Yimeklerbişürüp‘Âmirlealgel

3189 İyitdioglınaolmaklahâmuş

Kureyşüñhersözinesendetutgûş

3190 Bize‘Âmirleitgilvarıni‘lâm

Velîtuymasunanıhâseger‘âm

.................................................

Hicret vakti geldiğindemüşriklerdeResûl’ünevininetrafını sarmışlardır.Cebrâil(a.s.),Hz.Peygamber’eyerdenbiravuçtoprakalarakonlarınbaşlarınasaçmasınıveYâsinsuresinin9.ayetiniokumasınısöyler.BöylecehiçbirmüşrikResûl’ügöremeyecek,gözlerineperdeinecektir.Hz.Peygamber,Cebrâil(a.s.)’indedikleriniyaparakgayetkolaybirbiçimdeevindenayrılıpEbûBekirilebuluşur.Hiradağınadoğruyolakoyulurlar:

3193 ‘İşâdansoñraCibrîloldıhâzır

İyitdiyollarıbagladıkâfir

3194 Velîvaktoldıbâb-ıHavhadançık

‘Aduvre‘yiesâsınhakileyık

3195 Dinilmez-iseolbî-dînlerekaç

Yakındanbiravuçhakanlarasaç

3196 İderHakgözlerinbaglayugâfil

Velîbuâyetievvelokıgıl

دس مهيديا يـب نم انلعجو دس مهفلخ نمو ا 51 نورصبـي ل مهـف مهانـيشغاف ا

3197 Hemân-demidüpAllâhatevekkül

Yüridigörekâfirgözinekül

3198 Olubandevletüikbâlhem-reh

Oderdentaşraçünkimçıkdıolmeh

.............................................

51 Yâsin36/9,Meali:“Önlerindenbirsetvearkalarındanbirsetçektikdeonlarıkapattık,artıkgöremezler.”

30

EtrafınkaranlıkolmasısebebiyleHz.Peygamber’inayağı,bastığıbirtaştandolayıyaralanır.Hiradağıbuhadisenintesirialtındakalaraksıtmatutmuşgibititremeyebaşlar:

3227 Yitişdidâmen-ikûh-ıHirâya

‘Urûcidergüneşsanistivâya

3228 Giderkengörmemekçünçeşm-ihaffâş

Mübârekayagınıyardıbirtaş

3229 Revânoldıdûniçindeakarkan

Gözümkandökgöñülcânvircigeryan

3230 Hirâtagıanuñçünacıyuphep

Peyâpeyditreditutmışdısanteb

................................................

Dağ sakinleşir lakin Hz. Ebû Bekir üzüntüsünden perişan olmuştur.HırkasındanbirparçayırtıpResûl-iEkrem’inayağınasarar:

3232 Egerçisâkinoldıkûhammâ

DökerkançeşmiSıddîkuñnicemâ

3233 Cigerkanıpüritmişkengözini

Öpüpayagınasürdiyüzini

3234 Didikâşolsabaşumikipâre

Mübârekpâyuñairinceyara

3235 Çeküpyırtupridâsıneylediçâk

Sarupmuhkemöperekkıldıhempâk

................................................

Güneş yavaş yavaş yükselmekte, sabah olmaktadır. Hira dağını geçerekSevr’edoğruyolakoyulurlar.FakatResûl-iEkrem’inayağındakimübarekyara,yolculuğa engel olmaya başlar. Bunun üzerineHz. Ebû Bekir, Hz. Peygamber’isırtınaalırvesankiCenâb-ıHakikikanatvermişgibi“hadeyince”Sevr’eçıkarır:

3245 Cenâbıkulle-ikûh-ıHirâya

Heleçıkdıgüneşsank’istivâya

3246 Kararandadaitmeyübenaslâ

Yürüdinitekimmâh-ışeb-ârâ

3247 Olundıkûh-ıSevre‘azmandan

Halâsoldıcirâhatgerçikandan

3248 Velîpây-ımübârekdekiyara

31

Döyüşvirmezkiolkûhadavara

3249 ‘Atîkiçigninegötürdüderhâl

UçarsankimHudâvirdiperübâl

3250 Oluptenbirrevânikimeselde

Sabâ-veşseyriderfark-ıcebelde

3251 Kemerlergeçdigerçikıldanince

Yitişdikûh-ıSevrehadiyince

Bu dağda bulunan bir mağaraya sığınacaklardır. Fakat mağara yılan veakreple doludur ve çok tehlikelidir.Hz. EbûBekir,mağaraya önce kendi girer,gerekli tedbirleri alır ve ardından Resûl-i Ekrem’i davet eder. Hz. PeygambermağarayagirdiğindeHz.EbûBekir’indizineyaslanırveuykuyadalar.BuesnadaHz. Ebû Bekir bazı deliklerden yılanların tekrar çıktığını farkeder. Hırkasınıparçalayarakburalarıkapatır.Sonbirdeliğidetopuğuiletıkar.Fakatdeliktekiyılanayağınısokar.AcıyadayanamayarakağlamayabaşladığındagözyaşlarıHz.Peygamber’inyüzünüıslatıpO’nuuyandırır.Hz.EbûBekirolanlarıanlatır.BununüzerineResûl-iEkremyılanadönervesokmasebebiniöğrenmekister.Oda“BeniSiz’igörmektenmahrumbıraktı.”der.Resûl-iEkremyaranınüzerinemübarektükürüğünüsürerveduaeder.BöyleceHz.EbûBekiriyileşir:

3267 Urupöldüremidimeyüpaslâ

Bukezsûrâhınakodıkef-ipâ

3268 Kakıyupmâr-ıef‘îsokdıtekrâr

OlupmesmûmBûBekriñledizâr

3269 Buvechileyitişüpkahr-ıdehrüñ

K’acısıyüreginegeçdizehrüñ

3270 Göziyaşıolupgeñsüzrevâne

Gül-iteryüzetamdıeşk-dâne

3271 Açupgözin‘Atîkinigörüpzâr

Didineyçüniñildüböyleiyyâr

3272 Cigerkanıylaeşkitmekletahrîr

Başındansergüzeştik’itdita‘rîr

3273 Nazaref‘îyekılmagileMuhtâr

Didiinkârilemigeldüñiymâr

3274 Yakupzehrâteşiylenitekimmûm

Kikılduñyâr-ıgârıböylemesmûm

3275 Gelüpnutkaiyitdihâşelillâh

32

KiolmayamHabîbullâhdanâgâh

3276 Ziyâretkılmagasa‘y-icemîli

Hezâritdümtutupküll-isebîli

3277 Benimahrûmidergözgöregördüm

AcıyupyâResûlullâhıurdum

3278 İşidüpbunıcânudil-tabîbi

Kiya‘nîhazret-iHakkuñHabîbi

3279 ‘Atîkuñmüşkiliolmagiçünhal

Geçürdizahm-ımârüstindenolel

3280 Sahîhüsâlimitmekligeyârın

Hemolzahmüzresürdiagzıyarın

3281 Tutupyüzinidergâh-ıHudâya

Götürdielniyâziledu‘âya

3282 Huşû‘iledu‘âdansoñrabârî

Nicesindiyüsordıhâl-iyâri

3283 İyitdihimmetüñdeHakte‘âlâ

Eserkomadısemmdenbendeaslâ

3284 Ayagumzahm-ımârıgörmedisan

Yâhodzehr-ihelâhiltutmadıten

...............................................

Bu esnada mağaranın girişinde bir söğüt ağacı bitmiş, bir güvercinyumurtlamışvebirörümcekdeüstüsteağörmüştür:

3290 Bürüdikapusınısebz-evrâk

Kigörünmeyeandakaravüak

3291 Gelüpikikebûterşâh-ber-şâh

İdüppervâzmisl-ikumrı-yıkâh

3292 Miyân-ıderdetutupbirbutagı

Yuvayapdılarânîcebayagı

3293 Yumurdlayuprevândişisibasdı

Kebûterniçeçıkarmagakasdı

3294 HemanuñcinsidürdirlerHaremde

Kebûterkimolurşimdikidemde

3295 Hemânbir‘ankebûd-itîz-reftâr

Kapuyaperdegerdiurubantâr

33

3296 Anuñçünküllümâşiiçreolmaz

Degülcâyizşebürûzolhemolmaz

3297 Nikâb-ı‘ankebûtık’oldıâhir

Saba-ferrâşılâbüddoldızâhir

.................................................

ÖteyandanmüşriklerhalaHz.Peygamber’inevininetrafındabulunmaktadır.İblis yine Nedve’deki şekline girip yanlarına gelir ve tuzağa düşürüldüklerinianlatır:

3302 Deñeyüpgözcilerisagusolı

K’ihâtaitdilerbeyt-iResûli

3303 EbûCehl-ila‘înetbâ‘ı-y-ile

Resûlisevmeyenseglerdebile

3304 Oturmışlardıkapuyatutupgûş

Buümîdekivirbinensiyeh-gûş

3305 Ser-imahbûb-ıHakkıalubantîz

Gelelereldehûnîntîg-ıser-tîz

3306 Zihîbâtıl-hayâlükec-tasavvur

K’iderherherzemerzeböylecürmür

3307 Megerkimdûniçindeyineİblîs

Bayagıdünkişeklegirüpolpîs

3308 Gelübenyoldagılarbî-delîle

Didineylersizañrılupsebîle

3309 İyitdilerumaruzk’Ahmedihvâb

Alupmerdânk’ideaçılabâb

3310 Basupivinkesevüzbaşınıtâ

Sizetuhf’iltevüzbizgötürüppâ

3311 GelüpdidikikanıgidenAhmed

Sanursızbagladunuzyolunased

3312 Çıkubanevvel-işebdeyürüdi

Sizigafletanuñiçünbürüdi

3313 GelüpBûBekrilehîçitmeyüpbâk

Biravuçsaçdıalupsizlerehâk

3314 Gözüñüzbaglayubangeçdigitdi

Nireyeistediyseşimdiyitdi

34

3315 Dinürsenicegelüpsaçatoprak

Çaluñbaşuñuzaalişdeyebak

3316 Alupherbirişabkasınabakdı

Görübenhâkigayretodıyakdı

3317 Te‘essüfleturupküffâr-ıbî-dîn

SegirtdilerResûlivinegâm-gîn

.................................................

Başlarına geleni anlayan müşrikler hemen harekete geçerek Hz. Ali’yesaldırırlar.Cebrâil(a.s.)veMikâil(a.s.)tarafındankorunanHz.Alimukabeleeder.OnunheybetindençekinenKureyş’inyiğitlerihemenEbûCehil’ekoşar.EbûCehiltakibekararverir.Fakatbundandabirsonuççıkmaz.İblistekrardevreyegirerekonlarıSevrdağınaçıkarıpmağaranıngirişinekadargötürür.BütünKureyş,EbûCehil ve İblis mağaranın kapısındadır. Hz. Ebû Bekir’in telaşlandığını görenResûl-iEkremonakorkmamasıgerektiğinisöyler:

3358 İyitdibillâhiySıddîknâle

Neiçünneyitişdikalbübâle

3359 DidimahfîdegülrâyıMünîre

Kiirdikapuyaherkalbitîre

3360 Eşirrâ-yıKureyşİblîsilema‘

Îhâtakıldılargârınematla‘

3361 Necâtişibitüpiyyüzigül-şen

Sizüñçündüriñildümtün-be-tünben

3362 Budurdegzindügümhemk’olamevvel

Kigörmeyemsizesunuldugınel

3363 Resûliyitdikavl-iHakkıdiñle

Sıgınlutf-ıHudâyayiteriñle

نا نزت ل هبحاصل لوقـي ذا 52 انعم للا

Ardındanmağaranın duvarına işaret eder ve duvar ikiye bölünür. Dalgalıbir denizde bir gemi onları beklemektedir. Gemide iki serdar, Hızır ve İlyas

52 Tevbe9/40,Meali:“Eğersizona(Resûlullah’a)yardımetmezseniz(buönemlideğil);ona Allah yardım etmiştir: Hani kafirler onu iki kişiden biri olarak (Ebû Bekir ilebirlikteMekke’den) çıkarmışlardı; hani onlarmağaradaydı; o, arkadaşına üzülme,çünküAllahbizimleberaberdir,diyordu.BununüzerineAllahona(sükûnetsağlayan)emniyetini indirdi,onusizingörmediğinizbirorduiledestekledivekafirolanlarınsözünü alçalttı. Allah’ın sözü ise zaten yücedir. çünkü Allah üstündür, hikmetsahibidir.”

35

bulunmaktadır.Ayrıcaetraftapekçokaskerdevardır.Hz.EbûBekirgemininkimeaitolduğunusorar.Resûl-iEkremdehemgemininhemdeaskerlerinNecaşi’yeaitolduğunusöyler:

3364 Diyüpböyledönüpdîvâr-ıgâra

İşâretitdiyarıldımagâra

3365 İyitdiyâEbâBekrarduñabak

‘Ukabilekaçanpervâziderbak

3366 Bakupgördikibirdîvârıgâruñ

Girüpkülligörünmişolkenâruñ

3367 Yitişüpkurb-ıgârabahr-izehhâr

Tutarlarbirgemiyiikiserdâr

3368 Velîbilmeztutankimdürhelenâs

Hudâbilürk’olarmıHızruİlyâs

3369 Öteyanındahembirulu‘asker

Süvâruñherbirisikûh-peyker

3370 İyitdigergirürlersekapudan

BizikurtardıBârîolkapudan

3371 Senüñleidelümderyâdageştî

Bizümçünhâzırolmışdurşukeştî

3372 HelesabritgörelümHakte‘âla

Nebuyururkihakdurkâr-fermâ

3373 SevinüpdidiSıddîksehun-ver

Te‘âlaşânehuAllâhuekber

3374 Su‘âlitdioleşkerdendeâhir

Kikimüñdürbu‘askerk’oldızâhir

3375 BuyurdışehNecâşînüñdüranlar

Kayumahembizümdürolturanlar

...................................................

Mağaranın önüne kadar gelen müşrikler, güvercin ve örümceği görüncesinirlenirler. Ebû Cehil, kendilerine yol gösteren Şeytan’a döner ve işibeceremediğinikasdederek“Yabunadınyadaaklınıyitirdin.”der.Toparlanarakgeridönerler.

DiğertaraftanÂmirMekke’deolanlarıhabervermek,EsmadasağdığısütügetirmekiçinResûl-iEkremileHz.EbûBekir’inyanınagelipgitmektedirler.Bu

36

durumüçgündevameder.DördüncügecetekrarMedîne’yedoğruyolaçıkılır.

Şairburayakonuileilgilibirna’t-ışerifeyervermiştir:

Na‘t

3413 Zihîzâtolsebebolanrevâne

Hezârânyümnileoldırevâne

3414 DelîlürehberañaHızruİlyâs

Penâh-ıpuştîlutf-ıHâlık-ınâs

3415 Kadembasdugıhâkeçeşme-icân

Virürdilteşnelikleirmegecân

3416 Sa‘âdetlüşularkimyoldaşıdur

E‘âdîdennegamsanyoltaşıdur

3417 Dilücândanolupmüştâk-ıdîdâr

Muhâcirledeñeryolçeşm-iensâr

3418 Seferdür‘ayn-ısûdolnicehicret

Ki‘âcizdüranuñsırrındafikret

..................................................

Ardından söz yine Mekke ahalisine gelir. Müşrikler üç koldan adamgöndermiş Hz. Peygamber ile Hz. Ebû Bekir’i aramaktadırlar. Öte yandanismi Sürâka ibniMâlik olan bir kişiMekkelilere Resûl-i Ekrem’i ölü veya dirigetirebileceğinisöyler:

Ta‘rîf

3424 Megerbirkimsegelmiş-idişehre

Kiolmışdıbahâdurluklaşöhre

3425 Hemânbirpîl-imest-idinazarda

DegüldimislañaRüstemcigerde

3426 Salıcakfark-ıhasmanicemengürz

Sanasıniner-idikûh-ıElbruz

3427 Mukâbilolsageryüztîg-ıbürrân

Varurdıbirkolınitmekle‘üryân

3428 Be-gâyetmefer-dâr-idizeber-dest

Sunamdir-idicânalıcıyadest

3429 Yimezdigamkaza-y-ilekaderden

Yog-idivehmihavfilehatardan

37

3430 Süvâr-ıçarhözindennîze-bâzı

Sanögrenürdibinseesb-itâzî

3431 SürâkaibniMâlik-idiadı

Şecâ‘âtüzreolmışdınihâdı

3432 Çıkageldihemânmisl-igazanfer

Didibugönderilenkimiister

3433 İyitdilerbizemaksûdumaksad

Muhammeddüryâhodre‘s-iMuhammed

3434 Didivarupgetürsemañıbaglu

Yâhodbaşınkesüp‘arzeylesemrû

............................................

BununkarşılığındaKureyş,SürâkaibniMâlik’ebindeve,binlercealtın,incivemücevhervereceğinitaahhüteder.BöyleceanlaşmasağlanırveSürâkayolaçıkar.Birsüresonraatıbirdenbiretoprağasaplanırveölür.Sürâkaönceneyapacağınıbilemezsonrabirsihiryaparveatcanlanır.Yoladevamederkenbuhadisebirkaçdefatekrarlanır.BirmüddetgeçtiktensonraHz.EbûBekironunkendilerinedoğruyaklaştığını farkeder veResûl-i Ekrem’ehaber verir.Hz. Peygamberbirişaretiileatıdurdurur.Nekamçıkâredernedemahmuz.BukezSürâkaattaninipyürümeyebaşlar.AtınınbaşınagelenhadiselerinResûl-iEkrem’inmucizesiolduğunuanlamıştır.Yanlarınayaklaşır.O’ndanafdilerveaffedildiğinedairbirnişanister.NişanHz.Peygambertarafındanverilirveatıserbestbırakılır.SürâkaResûl’üneliniöper,Mekke’yegeridöner.BaşınagelenleriEbûCehil’eanlattığında“Sanasihiryapılmış,kandırılmışsın...”ifadeleriilekarşılaşır:

3458 ‘AtîkevvelgörüpdidiResûle

Sürâkadurdüşüpgelenbuyola

3459 Velîgayetdeheybetlegelişi

Bilüremkendüsidürhaylikişi

3460 Mu‘ayyenhayragelmezfikrişerdür

Azıtmışlar-dururk’âdembeşerdür

3461 Resûlidüpişâretatınıyir

Tutupkaldıdahıañanetedbîr

3462 Nedeñlüçaldıkamçıurdımahmız

Yürümezgördiindiaşagatîz

3463 Deñeditopugadekdörtayagı

Yirebatmışdahıyokbendübagı

38

3464 Resûlüñmu‘cizidürbildiammâ

Piyâdesürdiyinek’irişe

3465 Revânbirodyeligiçaldıyüzin

Kibî-hodkıldıhâkister-veşözin

3466 Bukezişneydüginibildioldem

Kiyanıyazdıyokkenâteşüdem

3467 İyitdiyâMuhammedbenbuişden

Rücû‘itdümvelîkaldumgidişden

3468 Kitutdıayagınıatumuñyir

Yayaklıkkaykusıturdıbeniyir

3469 İşâretkıldıyinesalıvirdi

Sözâhirdehayırbâdekiirdi

3470 Bilüremitdügimişgerçikemdür

Velîyolıerenlerüñkeremdür

3471 Murâdumbukiiyźât-ıhümâyûn

Viresinbañabirtugrâ-yımeymûn

3472 KiâhirdeCenâbuñaidüp‘arz

Edâidemne-isesünnetüfarz

3472 Didihoşbeskeremdürźâtışânı

‘Atîkiyazdı‘âl-işânnişânı

3473 Elinegirüpitdiçünkitahsîl

Öpüpbaşınakodımisl-iiklîl

3475 Dönüpadâbilek’atınabindi

Gidüpte‘cîlileMekkedek’indi

3476 DöküpcenkâletinBûCehlevardı

Görincesandıkimelkanakardı

3477 Diyincen’oldıitdüñmimelâmet

DidiminnetHakkageldümselâmet

3478 Negeçdiysehikâyekıldıbirbir

Dilisöylervelîditrerdedirdir

3479 GörüphâlinididiCehlititur

Sinideeylemişsihrilemeshûr

...............................................

Şair bu kısımda Sürâka ibni Malik’in müslüman olmasından ve İslam’a

39

edeceğihizmettenbahseder.

Bu esnada Hz. Peygamber, Hz. Ebû Bekir ve Abdullah yollarına devametmektedir.Resûl-iEkrem,Şuhayravadisindengeçmekteolduklarını söylerveevveldenbuisminbirkişiyeaitolduğundanbahseder.Birmüddetsonraüçtaneköhneevilekarşılaşırlar.Evlerüçyaşlıkadınaaittir.Hz.EbûBekirkapılarıçalar,onlaraselamverirveniçinburadayalnızyaşadıklarınısorar.OnlardaŞuhayra’nınkızlarıolduklarınısöylerler.BabalarıŞuhayra’nınİsaPeygamber’einananfakatHabibullah’tanhaberdarolanveO’nubekleyenbirkişiolduğundanbahsederler.ÖmrüvefaetmediğiiçinHz.Peygamber’eyetişemediğinikendilerinemüslümanolmayıvasiyetettiğiniifadeederler.LakinşuandaİsaPeygamber’indiniüzereyaşamaktadırlar.Resûl-iEkremonlarlakonuşurvemüslümanolmalarınısağlar.Allah’ınemriyleAzrailgelerekogeceyaşlıkadınlarıncanlarınıalır.

Hz.Peygamber,Hz.EbûBekirveAbdullahyollarınaaçdevametmektedirler.Karşılarınabirhurmabahçesiçıkar.Hurmadanalıpyemekisterler.Fakatbahçesahibi kafirdir ve Resûl-i Ekrem’in adını duyunca hurmaları satmak istemez.Meyvelerin hurma değil mukl (acı meyve) olduğunu söyler. Bunun üzerinemeyveler Allah’ın emriyle mukl bahçesine döner. Böylece Hz. Peygamber veberaberindekileryollarınaaçdevameder.

Birmüddetsonrakarşılarınabüyükbirçadırçıkar.ÇadırÜmm-iMa’bedvekocasıEksem’eaittir.Hz.PeygamberkapıdayüneğirenÜmm-iMa’bed’degelipmisafirkabuledipetmeyeceğinisorar.Odamemnuniyetlekabuledebileceğinisöyler. Fakat kıtlıktan dolayı ikram edilecek bir şey kalmamış hayvanlar telefolmuştur.

ResûlcılızbirkoyunugösterekÜmm-iMa’bed’densağmasınıister.Kadındaondan süt çıkmayacağını söyler ve arzu ederlersekesip yiyebileceklerini ilaveeder.Hz.Peygamber,koyununyanınagiderekkendinitanıtır,onusağmayabaşlar.Sankiocılızkoyungitmişyerinesemizvebolsütverenbaşkabirkoyungelmişgibidir.Bolbolsütsağılır.BuaradaResûl-iEkremşehadetgetirirvekadındandabunuister.Ümm-iMa’beddeHz.Peygamber’iöverekşehadetgetirir:

3587 DeñerhayretdekalupÜmm-iMa‘bed

İyitdihazret-iMürselMuhammed

3588 Şehâdetlafzınıgelsendedigil

NitekimbudidiHakvirübendil

3589 İyitdiÜmm-iMa‘bediyşeh-idîn

Sanainanmayandurşahs-ıbî-dîn

3590 Özüñmişololandillerdemezkûr

Bi-hamdi’llâhkivasluñkıldımesrûr

40

3591 Düşüpzâtuñcemâl-iHakkamazhar

Yüzüñnûrıolupdurgündenenver

3592 Şekerdentatluşîrînsözüñvar

Hacerdürşolkimitmezişidüpkâr

3593 Mübârektal‘atuferhande-fâle

Olurdukmuntazır-minnetbuhâle

3594 Göñülerkânuâyinüñevirdüm

İnanupkavlüñedînüñegirdüm

3595 Diyüpböylerevângetürdiîmân

Derûn-ıdildenoldıçünmüsülmân

....................................................

Ümm-iMa’bedbumucizeyigörünceeliayağıtutmayan,görmeyen,işitmeyenbiryakınıolduğunuHz.Peygamber’esöylerveonuiyileştirmesiniister.Resûl-iEkremdeikindinamazındansonraduaeder,melekler“âmîn”der.DuanınkabulolduğuhaberiniCebrâil(a.s.)getirir.Hastaiyileşir:

3605 GöricekÜmm-iMa‘bedböylehâli

Megerkimvardıanuñbir‘ayâli

3606 Elitutmazdıaslâayagıhem

Kulakişitmezügözgörmezebkem

3607 Yaturdıbirpereetgibihergâh

Yıkılsa‘âlemolmaz-idiâgâh

3608 KomışdıMa‘bedadınnîkegerbed

Anuñçündirler-idiÜmm-iMa‘bed

3609 Resûlullâhaidüphâlini‘lân

Didiiyinsücânemrinefermân

3610 Kabûliderdu‘âñıbilüremHak

Yogoldergâhazâhirsendenelyak

3611 Yitişseañadadest-imübârek

UmaramviresıhhatHaktebârek

3612 Resûliyitdivaralgelgöreyüm

Hudâkorsamurâdairgüreyüm

3613 Varupalgeldigördiküşt-ipâre

Velîkincânıbeñzergibivara

3614 Vuzû‘tecdîdidüpolcângibipâk

41

Namâz-ı‘asrıkıldılarferâh-nâk

3615 Huzû‘ilegötürdieldu‘âya

KiMa‘bedhastayairehidâye

3616 Melekleraçdılarâmîniledest

Olurmıkadr-i‘âlî-şânişipest

3617 Revântavûs-ıkudsisaldıHazret

GetürdiHakselâmınpeyk-i‘izzet

3618 DidiHakemribuiycânıcânuñ

Celâlü‘izzetümhakkıçünanuñ

3619 Kabûlitdümdu‘âsınitgili‘lâm

K’anuñçünyaradıldıhâseger‘âm

.................................................

Ümm-i Ma’bed memnuniyetinden dolayı bir ziyafet vermeye karar verir.Hz. Peygamber de bu ziyafete iştirak edecektir. Bir koyun kesilip hazırlıklarabaşlanır.Buesnada gayet zenginolan iki kadın,GazaleveMezid, onayardımetmekisterler.Gazalehizmetçisiyledavetevinebirtulumyağgönderir.Meziddebirtulumbal.Ziyafettensonrahizmetçilerkenditulumlarınıalıpgeridönerler.FakatGazale’ningönderdiğiyağ tulumudaMezid’ingönderdiğibal tulumudaboşdeğildir.Her iki tulumdaağızlarınakadardoldur. Şaşkınlık içindeÜmm-iMa’bed’e giderler. Bu arada sofrada yenen koyunun üstüne Resûl-i Ekrem,hırkasınıörtervekoyuntekrarcanlanır.GazaledeMeziddemüslümanolmakistediklerinisöylerveşehadetgetirirler:

3687 Hezârânşükritmekleohâle

MüsülmânevvelâoldıGazâle

3688 Sa‘âdetsâniyenÜmm-iMezîde

İrüpİslâmileoldıgüzîde

3689 İdüpikbâltâli‘birleyarı

Yekâyekgeldilerîmânavarı

............................................

Yeni müslüman olan hanımlar gusl abdesti alır, birlikte namaz kılınır.Ardından Hz. Peygamber ve beraberindekiler yollarına devam etmek üzereoradan ayrılır. Ümm-i Ma’bed kocası Eksem’in dönüşünü beklemektedir. Buesnadavakitgirdiğiiçinnamazkılmayabaşlar.

BuarayaşairÜmm-iMa’bed’inövüldüğübeyitleriyerleştirmiştir.Beyitlerkocasınınağzındanverilir.

42

EksemgördüklerindençoketkilenirveÜmm-iMa’bed’eneyaptığınısorar.OdabütünolanbitenianlatırveEksemdemüslümanolur.EksemhanımındanHz.Peygamber’intarifiniister.

ŞairburadametneÜmm-iMa’bed’inağzındanbirna’t-ışerifyerleştirmiştir:

3711 Didievvelbubirnûr-ımusavver

Yüzimihrindenolmış‘alemenver

3712 Konuklarhvân-ıhüsnibirlehalkı

Kuliderhalkıgeñsüzhüsnühulkı

3713 Mu‘anber-turrereyhân-hattugül-rû

Kadibâlâbülendiserv-idil-cû

3714 Mukahhalçeşm-inergeshûb-hey‘et

Şeker-güftârammâşîr-heybet

3715 Sözegelsedökerlü‘lü‘-isîr-âb

Kisilkindeolurhayrândür-inâb

3716 Müzeyyenlutfilezâtıserâpâ

Vücûd-ıpâkihilmilemücellâ

3717 Dinilmezhaşradekvasfıolup‘ad

NiceşerhitsünanıÜmm-iMa‘bed

................................................

BuaradaResûl-iEkremveberaberindekilerKuba’yaulaşmışlarHaysem’inevinemisafirolmuşlardır.Sabahakadarsohbetedilir.ArdındanKubamescidininyapımınabaşlanır.

Bukısımbumevzuilebitirilir.Şairherbölümünsonunakoyduğu“Gerçionuniçin söylenecek sözlerin sonuyoktur, sonsuzakadaronuövmekmümkündür.”anlamındakibeyitibubölümünsonunadayerleştirmiştir:

3732 Egerçihadd-ikârımâverâdur

Sözümsallûa‘lâhayri’l-verâdur

Hikâyet-i Hicret-i ‘Alî bin Ebî Tâlib Kerremallâhü veche53

(AlibinEbûTalib’inHicretHikayesi)

Hz.AliüzerindekiemanetleridağıttıktansonraMedîne’yedoğruyolaçıkar.Kuba’da Hz. Peygamber ve beraberindekilere yetişir. Burada Kubamescidininyapımınayardımetmeyebaşlayacaktır.

53 Bubölüm,hicretbahsiyledoğrudanilgisibulunmamasısebebiylekısatutulmuştur.

43

Şair metnin bu bölümüne Tevrat’ta geçtiği rivayet edilen bir hikayeyerleştirir.HikayeYesrib’demukimolanAbdullah-ıHârisadlıbirşahısileYemenhükümdarıMelikTübbearasındageçer.Konununsonundayinebirna’tı- şerifbulunmaktadır.

Göç kerden-i Resûl ‘am ez Karye-i Kubâ ve Ameden be Medîne harresehâ Allâhu Te‘âlâ ila Yevmi’l-‘atâ (Hz.Peygamber’inKubaGünleriveMedîne’yeGelişi)

Kubamescidiyapılıpbitmiştir.ArtıkMedîne’yegidişzamanıyaklaşmaktadır.BusıradaMedînehalkıarasındaResûl-iEkrem’ingeleceğiyayılmışşehrinilerigelenleri O’nu misafir etmek için beklemeye başlamışlardır. Hz. Peygamber,Rebiülevvel ayındabirCumagünü, sabahnamazından sonraMedîne’yedoğruyolaçıkar.

Medîne’deEbûEyyûbadındabirkişiyaşamaktadır.Eyyûb’unannesikördür.Resûl’ünMedîne’ye geleceğini öğrendiğinde çokmemnunolur veO’nuevindemisafiretmekister.Eyyûbbusaadetinkendilerinenasipolamayacağınısöyler.Çünkü ekabirden pek çok kimse buna talibdir. Kadınmahzun olup ağlamayabaşlarveAllah’aduaeder.Cebrâil(a.s.)hemenResûl’egelerekbudurumuhaberverir. “Medîne’de deven nereye çökerse oradamisafir ol.” der. Hz. PeygamberMedîne’yeayakbastığındabüyükbirtörenilekarşılaşır:

3924 YitişdiYesribebirgünyüziay

Kitoymazgörmekileyohsulbay

3925 Şerefburcınairdimihr-imenzil

Dahıneylerderûnda‘ukde-idil

3926 KademrencekılupYesribzemîne

İrildirahmetenlil‘âlemîne

.............................................

Cumanamazıkılındıktan sonraherkesResûl-iEkrem’imisafiretmek içinseferber olur. Fakat O devesi nereye çökerse orada kalacağını söyler. Bununüzerine Medîne halkı devenin hoşlanacağı yiyecekleri kapılarına yığar. Deveile birlikle insanlar da merakla yürümektedir. Bu esnada medihhanlar Hz.Peygamber’iövmeyebaşlarlar:

3941 Egerçihertarafdanmedh-hvânı

İderler-idişâdidüprevânı

3942 Çıkupbâmüzrebirmestûrehâtûn

Niçebeytokudıböylehümâyûn

44

Na‘t

3943 İdüpkullarınaBârî‘inâyet

Habîbineylemiş‘ayn-ıhidâyet

3944 Husûsâsaldıbuiklîmeikbâl

Kiirdiyümnileyüzbunigû-fâl

3945 Yaradupnûr-ıpâküzrenihâdın

Cenâb-ıHakMuhammedkomışadın

3946 Bi-hamdi’llâhcemâliâfütâbı

Görinüpbudiyârasaldıtâbı

........................................

Eyyûbkafileninenarkasındayürümektedir.Deveonunevininönüneçöker.Halkbunuonamüjdelediğindeçoksevinir.Annesitoprağayüzsürerekağlamayabaşlarveşükreder.Eyyûb’unevinegelindiğindeHz.Peygamberduaeder.BöyleceEyyûb’unannesiningözleriaçılır.BumucizeyibütünMedînelileregöstermekiçinEyyûb,herkesievinedaveteder.Busıradapekçokkişimüslümanolmuştur.Birziyafetverilir.Bununiçinkoyunkesilir,yenilir,içilir.SonrasındaResûlhırkasınıkoyununkemikleriüzerineörtervekoyuntekrarcanlanır.Bumucizekarşısındadapekçokkişimüslümanolmuştur.Buaradamuhacirileensarbirbirineiyiceısınır:

3995 Muhâcirlerkicem‘oldılarensâr

Resûl-imihr-tal‘atmâh-ruhsâr

3996 Elurdımescidezât-ıhümâyun

Murabba‘-şeklheryanıyüzarşun

3997 Cenâbıbirlehepkimgirdiişe

Eñevvelresme‘Ammârurdıtîşe

3998 Müheyyâeyleyüpesbâbıyiryir

Dürişebaşladıbürnâegerpîr

3999 Bucehdigörüpidüpbirita‘zîm

Du‘âitdivelîensârıtakdîm

4000 Resûliyitdiitdüñgerçiterkîb

Buvechilegerekdürdiñletertîb

هاجرين والنصار54 ل عيش ال عيش الخرة اللهم ارحم الم

4001 Muhâcirkadriniitmeklei‘lâm

54 “Ahirethayrındanbaşkahayıryoktur.Allah’ımmuhacirlereveensaramerhametet.”İbnKesir,BüyükİslamTarihi,s.321.

45

‘Ayânherbirhadîsikıldıa‘lâm

............................................

Bütün bunlar olurken Medîne Yahudilerinden Abdullah isimli bir mel’unHz.Peygamber’ingelişindenoldukçarahatsızolur.AyrıcaMelihveMecmaisimliikimünafıkdaAbdullah’la aynıfikirdedir.Üçübir arayagelüpResûl-iEkrem’iöldürmeyekararverirler.DurumuCebrâil(a.s.)hemenHz.Peygamber’ebildirir.Hz. Hamza ve Hz. Ubeydullah onlara karşılık vermek üzere hazırlık yapmayabaşlar. Saldırı anındaMelih’i Hz.Hamza, Mecma’yı da Hz. Ubeydullah öldürür.Abdullah’a haber gittiğinde yalan yere yemin ederek bu olaydan haberdarolmadığını söyler. Hz. Peygamber de herkesin kendi kazdığı kuyuya kendidüşeceğini ifade ederek onu serbest bırakır. Bu olay bütünMedîne’ye yayılır.ÖlümlerihaberalanYahudilerçokrahatsızolurlar.Onlarımüslümanlaryatıştırır.

4067 Egerçihadd-ikârımâverâdur

Sözümsallûa‘lâhayri’l-verâdur

Gerçionuniçinsöyleneceksözlerinsonuyoktur,sonsuzakadaronuövmekmümkündür.

Siyer’de hicret bahsi burada bitmektedir. Görüldüğü üzere metinde,olağanüstü hadiseler bir hayli fazladır. Eserin, kaynakları arasında, 2. ve 3.ciltte,55Ebu’l-Hasanel-Bekrîveİbn-iİshak’ınadlarıgeçmektedir.56 Bu eserlerde bulunan bazı hadiseler,57 Münîrî tarafından çeşitlendirilerek Hicretnâmezenginleştirilmiştir.

Sonuç

Siyer yazıcılığı Osmanlı’da edebiyat sahasında başlamıştır. Bu da hemşeklenhemdemuhtevâolarakeserlereayrıbirhususiyetkazandırır.Şairler,ilktarîhî kaynaklarda geçen olağanüstü hadiselerin bazılarını küçük hikayelerlegenişletmişlervemenkıbevîbirhüviyetkazandırmışlardır.

Bu tür hikayeler bir ihtiyaca binaen eserlerde kullanılmıştır. Özellikleolağanüstü hadiselerin Hz. Peygamber’e atfedilmesi O’nun müslüman halkınzihnindesıradanbirhalegelmesiniönlemiştir.

Öteyandan tahkiyeetmektahayyülücanlandırır.Muhayyilenindahilolduğusüreçlerinsanzihnindedahaderinizlerbırakır.Busayedehadiselerunutulmaz.

55 Sadeceçalışmasıyapılanciltlerdikkatealınmıştır.56 Çorak,“Münîrî’nin(öl.1521?)ManzumSiyer-iNebî’siCilt2-3(İnceleme-Metin)”,s.

105.57 İlk siyer kaynaklarında bulunan ve hicretle ilgili Hz. Peygamber’e atfedilen bazı

olağanüstü olaylar için bk: Mehmet Azimli, “Olağanüstü Olaylar Örgüsünde Hz.Peygamber’inHicreti”MilelveNihal,(2008),s.51-79.

46

Siyertürüeserlerde,tarihîolaylararasındakiboşluklarhemmuhatapaldıklarıhalkınilgisiniarttırabilmekhemtemelkonulardaonlarıbilgisahibiedebilmekhemdekonularızihinlerindekalıcıkılabilmekiçinhikayelerledoldurulmuştur.Yanişair,aslındatarihîolaylarakendimuhayyilesiylemüdahilolmuşvekendincebirmaksadabinaeneklemeleryapmıştır.

Bütün bunların dışında metin, bilinen en uzun siyerin içinde bulunmasısebebiyle bilinen en uzun Hicretnâme’dir.Manzum olması, Türkçe’de en fazlakullanılan aruz kalıplarından birisi ile yazılması ve kafiye sisteminin cinasüzerine kurulması edebî birer hususiyet olmanın yanında insanların zihnindekalıcılığıarttırandiğerögelerdir.

47

KAYNAKÇA

Adnan Demircan, Siyer,İstanbul:BeyanYayınları,2016.

A. Görke ve G. Schoeler, Çev. Öznur Özdemir, “En Erken Siyer MetinlerininYeniden İnşası:Urveb. ez-ZubeyrKülliyatındaHicret”AnkaraÜniversitesiİlahiyatFakültesiDergisi,56/2,(2015),s.165-177.

Ahmet Önkal,“Hicret”,TDVİslamAnsiklopedisi(DİA),XVII,s.458-462.

Ali Özek v.dğr., Kur’ân-ıKerimveTürkçeAçıklamalıMeâli,Ankara:DiyanetVakfıYayınları,1993.

Amil Çelebioğlu,“SüleymanNahîfî’ninHicretü’n-NebîAdlıMesnevisi”,TürklükAraştırmalarıDergisi,(1987):s.53-.87.

MuhammediyeII,İstanbul:MEBYayınları,1996.

Ayten Akmandor,“MünîrîveMihrüMüsteriMesnevisi”(Doktoratezi,AnkaraÜniversitesiDTCF,1983).

Bayram Özfırat,“TürkEdebiyatınınManzumİlkSiyeri:Velî’nin,Sîretü’n-Nebî’si”,DivanEdebiyatıAraştırmalarıDergisi,XII,(2014),s.93-134.

Bursalı Mehmed Tahir, OsmanlıMüellifleri,İstanbul:Matbaa-ıAmire,1333.

Ersen Ersoy, “II. Bayezid Devri Şairlerinden Münîrî, Hayatı, Eserleri, Divanı”(Doktora tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü,2010).

Esra Egüz, “Erzurumlu Mustafa Darîr’in Siretü’n-Nebî’sindeki TürkçeManzumeler(Metin-İnceleme)”(Doktoratezi,İstanbulÜniversitesi,SosyalBilimlerEnstitüsü,2013).

Ferdi Kiremitçi, “TürkİslamEdebiyatındaManzumHicretnâmelerveMustafâFevzî b. Nu’mân’ın “Hicret-i Habîb-i Rabbü’l Âlemîn” Başlıklı Mesnevisi”,DivanEdebiyatıAraştırmalarıDergisi,18,(2017):s.333-402.

Günay Kut, “Brıtısh Museum’daki Bazı Önemli Türkçe Yazmalar ve Tevâ’if-iAsere’denTâ’ife-iBektasiyan”,YazmalarArasında,İstanbul:SimurgYayınları,2005,s.49-71.

Haluk İpekten, Divan Edebiyatında Edebi Muhitler, İstanbul: MEB Yayınları,1996.

Hatice Aynur, Üniversitelerde Eski Türk Edebiyatı Çalısmaları, Tezler, Yayınlar,(HaberlerTopluSayı1990–2005),İstanbul:HABYayınları,2005.

Hüseyin Hüsameddin Yaşar, AmasyaTarihi,İstanbul:Necm-iİstikbalMatbaası,1927/1928.

48

İbn Kesir, BüyükİslamTarihi,İstanbul:ÇağrıYayınları,3,1994.

İsmail Çetişli, TürkŞiirindeHz.Peygamber(1860-2011),Ankara:AkçağYayınları,2012.

İsmail Hakkı Bursalı, Ferâhü’r-Rûh (Muhammediyye Şerhi) İstanbul: BulakMatbaası,I,1252.

Latîfî, Tezkiretü’s-Şuârâ veTabsıratu’n-Nuzama, (inceleme–metin),Haz.RıdvanCanım,Ankara:AtatürkKültürMerkeziYayınları,2000.

Mehmet Azimli,“OlağanüstüOlaylarÖrgüsündeHz.Peygamber’inHicreti”MilelveNihal,(2008),s.51-79.

Mustafa Uzun,“Nahîfî”TDVİslamAnsiklopedisi(DİA),32,s.297-299.

Necip Fazıl Kısakürek, Esselâm,İstanbul:BüyükDoğuYayınları,2015,s.74-77.

Necla Pekolcay, MevlidSüleymanÇelebi,İstanbul:DergahYayınları,2016.

Nihat Öztoprak,“HalkveDivanŞiirindeCinasSanatınınKarşılaştırılmasıÜzerineBirDeneme”,TürkKültürüİncelemeleriDergisi, TİSAV,(2000),s.155-174.

Nuran Öztürk,“SiyerTürüveSiyer-iVeysi(Dürretü’t-tâcfisiretisâhibi’l-mi’râc)”(Doktoratezi,ErciyesÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsü,1997).

Reyhan Çorak, “AmasyalıDivan ŞâiriMünîrî İbrahimÇelebî Siyer-iNebî’si veMîrâciye’si”UluslararasıAmasyaSempozyumuBildirilerKitabı,2, (2017),859-890.

“Münîrî’nin(öl.1521?)ManzumSiyer-iNebî’siCilt2-3(İnceleme-Metin)”,(Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü,2010).

Said Havva, HadislerleİslamTarihi,İstanbul:HikmetYayınları,2,tarihsiz.

Süleyman Uludağ, TasavvufSözlüğü,İstanbul:KabalcıYayınları,2005.

Şerafeddin Gölcük, “Kur’an’da Hicret”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat FakültesiDergisi,(1986):s.9-20.

TarihİçindeHicretveNa‘tlarAntolojisi(2.Baskı),haz.TürkiyeMillîKültürVakfıKültürKomitesi,İstanbul:TürkiyeMillîKültürVakfıYayınları,1991.

Türkan Alvan, “Hicret-i Nebî’nin Klasik Türk Şiirine Yansıması”, FSM İlmîAraştırmalarİnsanveToplumBilimleriDergisi,7,(2016):s.1-31.

Zuhuri Danışman, EvliyaÇelebi,Seyahatname,İstanbul:KardeşMatbaası,1970.