AnalizTürkiye Türkiye’de Yükselen Finans Kapitalizminin Yorumu Dr. Thomas Marois

Trkiyede Ykselen Finans Kapitalizminin Yorumu

Dr. Thomas Marois

Yazar hakknda: Dr. Thomas Marois, School of Oriental and African Studies (SOAS), University of London, Kalknma almalar Blmnde retim yelii grevini yrtmektedir.

2012 AnalizTrkiye. Tm haklar sakldr. Bu sitedeki yaynlar referans verilmeden baslamaz, oaltlamaz veya kopya edilemez.

Bu makaleyi u ekilde referans vererek kullanabilirsiniz:

Marois, Thomas (Mays, 2012), Trkiyede Ykselen Finans Kapitalizminin Yorumu, Trkiye Siyasi Analiz ve Aratrma Merkezi (AnalizTrkiye), Londra: AnalizTrkiye (http://researchturkey.org/?p=802&lang=tr)

URL: http://researchturkey.org/?p=802&lang=tr

2012 AnalizTrkiye Trkiyede Ykselen Finans Kapitalizminin Yorumu Dr. Thomas Marois

1

Trkiyede Ykselen Finans Kapitalizminin Yorumu

Trkiye, gelien piyasas ile en iyi pazarlardan birisi olarak mteri topluyor.

Gelimi kapitalist lkelerden olan ABD ve ekonomik krizde olan Birleik Krallk gibi

Trkiye, BRIC terimini karan Goldman Sachs Asset Managementn bakan Jim ONeill

tarafndan 2011de gelien pazar lakabn alarak krizden kt. Getiimiz on yl sresince

Trkiyede kii bana den gelir ylda $8500dan $14 000a frlarken yllk byme yzde

6-8 orannda kald. Baz gstergeler sklkla artan gelir eitsizliini ve snflar aras g

eitsizliini gizliyor. OECD derecelendirmesine gre Trkiye, sosyal adalet gstergesinde en

alt srada yer alyor. Trkiyede eitsizlik neredeyse dier OECD yelerine gre yksek bir

art gsteriyor. Ayn zamanda Trkiye, yeler arasnda yzde 44,3 ile en az istihdam oranna

sahip. GDP umut verici bir oranda artyor gibi grnrken Trkiye 2009 ylnda, 2005

ylndan ortalama yzde 21 daha az kazan elde etmitir. Bunun karlnda Trkiyede

bankalar her sene rekor karlar elde ederek dier OECD lkelerine kyasla ortalamay iki

katnn zerine karmlardr. Finans iindeki sermaye ile emek arasndaki g dengesi

hibir zaman bu kadar ok dengesiz olmamtr.

Grne gre tamamen farkl olan bu olgular birbirine balamadaki analitik konu

Trk liderlerinin ve milli sekinlerinin sk bir ekilde neoliberal ve finans odakl gelime

stratejilerine bal kalarak durumlarn korumalar ile aklanabilir. Neoliberal unsur piyasa

odakl yapsal uyum yannda 1980lerden beri kar ve igc verimlilii zorunluluklarnn

younlamasna direnerek yenilgiye ve rgtl emein kapasitesinin srekli basksna

dayanmaktadr. Finans liderlii unsuru, kriz zamanlarnda yerli ve yabanc finansal

sermayenin risk birikimini yaymak, sosyallemek ve ynetmeye ynelik yeni kurumsal

kapasitenin gelitirilmesini salayan Trk devleti ve hkmet sekinlerini kapsyor. Bu

unsur, iktidarda bulunan AKP ynetiminin 2001 sonras bankaclk krizi ve toparlanma

srecinde kendini ykselen finans kapitalizmi (YFK) olarak gstermitir. Devletler, Bankalar

ve Krizler: Meksika ve Trkiyede Ykselen Finansal Kapitalizmi kitabmda YFKy

genellikle emein aleyhine kurumsallam kurumsal ncelikleri olan kapsayc bir sosyal

mantk genelinde devlet yneticileri ve hkmet elitlerinin devlet aygt iinde yerli ve

yabanc finansal sermayenin karlarnn fzyonu eklinde tanmladm.

Sermaye birikiminin mevcut aamas olarak ortaya kan YFK kendine zg olmakla

beraber otuz yllk finans liderliindeki neoliberal dnm srelerinden de ayr deil.

Burada, tezimi drt nerme etrafnda belirginletirdiim kitabn; tarihsel materyalist analitik

erevesine odaklanacam. Bu nermeler (1) devletler sosyal ilikilerdir, (2) bankalar da

sosyal ilikilerdir (3) krizler YFKnn esasn oluturur ve (4) igc YFK iin hayati nem

tamaktadr. Bu nermeleri srasyla Trkiyeden gstereceim rneklerle aklayacam.

Birinci nerme: Devletler sosyal ilikilerdir

Snf temelli toplumsal ilikileri olan devletler, zellikle Poulantzasc olmak zere

tarihsel olarak siyasi Marksist dncenin analitik nermesi zerine temellenmitir. Bu

dnce ekli kapitalizmin her aamasn belirli devletlerin formunda kristalize olmu gibi


2

gryor. Trk devletini bu adan grmek YFKnn genel yorumlanmas iin nemlidir nk

bu gr determinist olmayan lde tarihsel olarak belirli kolektif toplumsal ve snfsal

mcadeleler sonucunda oluan devlet biimini, kapitalist dnya pazar ve ilgili rekabeti

zorunluluklar ierisinde geni bir balamda ele almaya imkn tanyor. Devlet ne liberal

dncenin nerdii gibi rekabet eden bireylerin zamansz bir kara kutusu ne de daha

Ortodoks Marksist dncenin basite savunduu gibi burjuvann yrtme komitesidir.

Aksine farkl kurumsallama glerine gre tarih iinde deien devlet kavramnn iine

kurulan, mcadeleye bal deien bir anlay var. Bu da YFKy devletin kertilmesi

kinayesine bavurmadan tanmlamak iin alternatif yollar ayor.

Trk devletinde YFK kurumsallamasnn baz rnekleri nelerdir? 1982 ylndaki

Kastelli krizi sonras Trkiye de mali istikrarn korumak iin 1983 ylnda alan Tasarruf

Mevduat Sigorta Fonu (TMSF), parann deer kaybetmesi, ihracat tevikleri ve cret

bastrmaya bel balayan 1980lerdeki neoliberal yaplanmann aslnda 1988e gre byme

salamak iin yetersiz olduunu kantlad. Sekinler, srekli pazar odakl yeniden yaplanma

salamann bir arac olarak finansal liberallemeyi iterek 1989 ylnda sermaye

liberallemesine yol aarak cevap verdiler. Bu, 1994 mali krizi ve IMF istikrar paketinde

sonulanan finansal istikrar ile birlikte younlamaya ve bankalarn merkezileme srecini

harekete geirdi. stikrarszlk, 1999 Enflasyonu Drme Program ile de zlemedi. Bir

yn Haziran 1999'da Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) oluturmay da

iine alyor. Bilindii zere, 1999 program durumu ktletirdi ve BDDK Bankaclk

Sektr Yeniden Yaplandrma Program ad altnda 2000-01 kriz yneticisi roln stlendi.

2001 krizi, Merkez Bankasnn bamszlna yol at snr tesi mali denetim

szlemelerini yayd Hazine etrafnda i mali otoritenin giderek merkeziletirdii ve

yabanc sermaye korkularn engellemek iin byk d rezerv biriktirdii iin bir lde

anlamldr. AKP, o zamandan beri sk sk Avrupa Birlii'ne uyum asndan devletin mali

kapasitesini ayrcalkl hale getirdiini ifade etmitir (Ayrntlar elbette daha geni). Oysaki

asl nokta neoliberal idealizasyonlardan ve devletin mali kapasite gelitirmesini desteklemek

iin oluturulan; Trkiye'de piyasa odakl sermaye birikimine dnen 1980lerden sonraki

minimal devlet sylemlerinden uzaktr. Trkiye'de kritik durum analizinde zengin gelenei

gz nne alndnda bu tartmal bir nerme deildir.

kinci nerme: Bankalar da sosyal ilikilerdir

Marksist devlet teorisinin aksine nerme, bankaclk ve kalknma ile ilgili Marksist

aratrmalara gre nispeten daha yeni bir ey olarak bankalarn da sosyal ilikiler gibi

olduunu belirtir (eer tarihsel materyalist dnceye kanlmaz olarak yabanc deilse).

Ancak bu yzden bu nerme, Trkiyedeki geni kalknmaya bal doldurulmam bankalarn

tarihsel olarak belirli kurumsallatrlma ilemlerini ierir. Bu, en az iki seviyeli bir

kavramsallatrlma zerinden gerekleir. Trkiyenin bankaclk sistemi ve milli market

seviyesinde, bu ilk olarak bireysel zel mlklerin kapitalist retim iin gibi grnmesindeki

engeli amak iin aralksz ekilen birok insann para birikiminin bazlar tarafndan

kullanlmasna dayanan bankalarn maddi temellerinin ve kredi sistemlerinin dnlmesi

anlamna gelir.


3

Bu, sosyal ve snf temeline dayanan bankaclk sistemlerinin sermaye birikiminin

smrc srelerine dayanmasn temel almtr. Bu ayrca bankalarn kurumsal dzeyde

nasl sosyal ilikilerinin olduunu da Trkiyede bankaclk kurumlar dzeyinde grmemiz

anlamna da geliyor. Yani, bankalar da verilmi sosyal oluumlarn iindeki belirli tarihsel

kurumsallamann gcdr. Bu kavramsallatrma mlkiyet kategorileri ne olursa olsun tm

bankalar iin geerlidir (yabanc, milli, devlet ya da kark mlkiyet). Toplumsal ilikiler

tarafndan tarihe dayanlarak oluturulan fiyaka banka kurumlar, bankalar ile ilgili literatrde

hkim olan deneyci anlaylara meydan okuyor. nceden varsaylann aksine, bankalarn

ilemlerini mlkiyet sahipleri belirliyor. Bu nerme, bankalarn uygulamalarnn ve

prosedrlerinin incelenmesini talep ediyor. ou Marksist aklama malesef banka

sahipliinin liberal nsel yorumlarn yanstyor. Oysaki Trkiyedeki bankalarn

tarihsellemesinin analitik uygulamasna ynelik daha gereki, tarihsel materyalist bir yn

vardr.

Bankalar kurumsallam snf gcnn (geni kapitalist toplumsal ilikiler iine

gml retim) toplum ilikileri olarak dnmek Trkiyenin tarihsel gelirini ve

bankalarnn o konudaki roln tamamen farkl dnmenize izin verir. Bu yeni dnceyi

Trk devlet bankalarn ieren en ilgin ve esiz bir rnek olarak deerlendiriyorum. Trk

devlet bankalar, Trkiyenin sava sonras kapitalist sanayileme stratejilerinin nemli

etkenleriydi. Trk hkmeti, bankalarn ilemlerini; ulusal sermaye oluumu ve merkez

hkmetin aracl ile birikimin savunduu hizmet kayplar glklerini ama yolunda

yardmc olmas iin yaplandrd. Bu dnemde devlet bankalar, byk zel milli ve

Trkiyedeki baz yabanc bankalar bir arada var oldular, fakat onlar kar maksimizasyonuna

tabi olmayan farkl ileyi ekline sahiplerdi. Trkiyede neoliberalizme gei, hususlar

deitirmeye balad. iller, Ylmaz ve Erdoann istikrarsz ve gittike borlanan hkmeti,

1990lar ortas ve sonlar boyunca sava sonras geliimsel hizmet zararlarn ayrc

neoliberal hizmet zararlar iinde gelitirdi. 2001 bankaclk krizi zamannda vurulan bu

hkmet dk fiyatl krediler dhilinde devlet bankalarnda 20 milyar dolar gizlemiti. Bu

dnem iinde devlet otoriteleri, birka defa iflas etmi zel bankalar, devlete ait bankalar

iine almak iin zorlamlard. ki deerlendirme de, Trkiyedeki istikrarsz neoliberal

geiin devamlln garanti altna almaya ve bu geii yaparken elikili bir ekilde devlet

bankalarn IMF zelletirme taleplerinden politik olarak korumaya yardmc oldu. Sonraki

2001 bankaclk krizi ve 2001 Bankaclk Sektr Yeniden Yaplandrma Program, kar ve

igc verimlilii zorunluluklarn kurumsallatrarak devlet bankalarnn operasyonlarn

ticariletirmeyi ciddi piyasa odakl reformlar yoluyla bastrmak iin neoliberal

savunucularna bir frsat salad. Bunun bir sonucu rnein Ziraat Bankas, 2003 ylndan bu

yana Trkiyenin en karl bankas haline geldi ve 2010 ylnda dnyadaki 9. en karl banka

oldu (tabii, ken kresel bankaclk karlarnn balam iinde). Ziraat Bankasnn sava

sonras geliim misyonu, ancak Trkiyenin geliim stratejilerinin plnde yerini almtr.

Bu rnekten karlmas gereken nokta, devlet bankalar dhil btn bankalar toplumsal

ilikilerdir ve siyasi idare verilerek kurumsal olarak yeniden yaplandrlabilirler. Bu sadece

daha zengin tarihsel bir aklamaya izin vermez fakat bu yzden de bu kavramsallatrma

YFK alternatifleri iin radikal olanaklar ak brakyor.


4

Tasarruf ve kredi kurulularnn aamal ve ii odakl formlar, neoliberalizmde

oluacak olan herhangi bir kesinti iin gereklidir. Trkiyede bugn Vakflar Bankas ve Halk

Bankas byk ounlukla devlete ait iken, en byk banka olan Ziraat Bankas tmyle

devlete aittir. Hepsi birlikte tm bankaclk deerlerinin yaklak yzde 30unu

oluturuyorlar. Burada, bankalarn gelecei, rgtl igc ve siyasi ereve etrafnda

organize edilmesi durumunda, alternatif bir yrnge iin belki de dier ykselen kapitalist

lkelere kyasla hala aktr.

nc nerme: Krizler YFKnn esasn oluturur

Krizin etkili olduu husus, tarihi kurumsalc kritik durumdan baz yollarla farkl

olmayan standart Marksist bir nermedir. Bu noktann zetle aklanmas gereklidir.

Tartmal konu olan krizler, kapitalist toplumsal ilikilerin retimi iinde ve imdiye kadarki

rekabet gibi bir i bozulmas tekil ederler. Bu anlamda kriz, meydana getirdii deiimin

niteliini belirlemeden deiim iin bir aralk salyor. Deiimin nitelii, ekonomik ve

sosyal durumlar tarafndan etkilenirken hkim siyasi faktrler, toplumsal gler ve snf

mcadeleleri tarafndan ekillendiriliyor. Trkiyede ok yavalayan ya da deitirilmi

finans liderliindeki kapitalizm, kriz ve toparlanma sreleri 1980lerden bu yana piyasaya

ynelik kapitalizm savunucular tarafndan (baskn bir ekilde) ele geirilmitir. Bu, Kemal

Derviin teknokrat nclnde 2001 ylnda olduka ak bir ekilde olutu. Aada

anlatld gibi, devlet gdmndeki kurtarma, devlet aygt yoluyla ktye giden birikmi

finansal riskler Trk toplumunun tamamnn sosyallemesi zerine ina edildi.

Finansal krizlerin zmnn asla yalnzca teknik, politik olarak tarafsz veya snfsz

olmadn sylemek nemlidir. Daha dorusu, Trkiyenin kriz zm sreleri sistematik

olarak desteklenmitir ve Trk devleti ve toplumundaki finansal sermaye pozisyonu ve gc

pekimitir. Balangta nerildii gibi bu, devletin yeniden yaplandrlmasn ve tekrarlanan

mali krizi ynetmek iin kurumsal kapasitenin ina edilmesini ierir. Bunun, krize neden

olmayan Trk toplumunun ounluu tarafndan orantsz bir ekilde karlanmasnn sosyal

bir bedeli vardr.

Drdnc nerme: gc YFK iin hayati nem tamaktadr

Yukardaki bankalar gibi, finans analizi iinde btnlemi igc ve meydana gelen

kapitalizm iindeki gelime ayrdr. Oysa igc konusu, neoliberalizmin ykselii ve YFK

konsolidasyonu iin daha anlaml olamazd. Bu, emein Trkiyede kapitalizmin yeniden

retimine ve finans kapitalizminin ykselmesine ilikin hayati nemini savunan Marksist

nerme zerine kurulmutur. Emek ve iiler, her eye ramen, genellikle bankaclk, finans

ve kalknma analizleri iinde gz nne alnmamlardr- Marksist veya baka bir yaklam

olabilir. Benim yorumum Hilferdinge dayanp birbiriyle ilikisi olan toplum ve bankaclk

kurumlaryla iki analitik dzeyde alr. Aada, emek ve iilerin Trkiyede YFKy

anlamada nemini gsteren noktay vurgulayacam. lk nokta temeldir. Yani,

Hilferdingin de dedii gibi vurgulamak nemli. lk nokta, emek, kar kazandran finansal

sermayeden retim deeri yaratr. Ek olarak, iyi ispatlanm bir Marksist nerme emein


5

deeri zerine kurulmutur. Bu yorumun dier bir nemli yan, aka finansn hibir ey

retmedii fakat emeki snflarn yaratt zenginlikten deer sahiplenmesidir.

kinci ve daha benzersiz nokta da emein dorudan finansal krizin zmnde rol

oynamasdr. Son zamanlarda bu alanda birok aratrma yapmaktaym ve daha fazla

aratrma gerekmektedir. Asl nokta iilerin emeklerinin genel olarak devlet sisteminin

sosyalleebilmesi veya kriz zamanlarnda finansal riskleri ksmak zerine temel gelir vergisi

salamasdr. rnein, Trkiyedeki 2001 bankaclk krizi ve devlet gdmndeki kurtarma

Trkiyenin mevcut byk durgunluk sonraki byme ve esneklii iin nemli bir dnm

noktas olarak anlalr. Yine bir byme pazar olarak Trkiyenin baars aslnda devletin

ve hkmet sekinlerinin kamusallatrd $47,2 milyar ya da finansal risklerin bozulduu

2002 ylnn GSYHnn yzde 30unun biraz zerindeki miktara balyd. Bu, Trk vergi

mkellefleri kiilerin zmsel geleneklerine nem vermeden, mali kriz ve zm maliyetine

itiraz etmeyerek ne olursa olsun destekledi. Ne kamusallama, g ilikilerinin yaklamna

maruz kalarak hayli kuramsallamtr, ne de kalknma iin geerli aamay yorumlamak iin

kullanlmtr. Kamusallama maliyetleri zorunlu ise aslnda talihsizlik yerini alr.

Trk devlet ve hkmet elitlerinin, krizin maliyetini Trk vergi mkellefleri zerine

akmas emein oynad temel rol gsterdi. Temel mekanizma hayali sermaye yaratmay

ierir: Yani, deme vaatleri gelecekteki devlet gelirleri zerinde sermayeletirilmi haklar

oluturmutur. Hayali sermaye pratikte ve temelde nasl yaratlr? Herhangi bir devlet

aygtnn kurumsal kapasitesi kendini yeniden retmesi ve devlet yetkililerinin harekete

gemesi gelir elde etmeye baldr. Devlet yetkilileri bunu yolla yapabilirler. Birinci yol,

devlete ait yeni iletmeler oluturmak veya retim fazlalarndan gelir elde etmek iin Kamu

ktisadi Teebbs (KT) retkenliini arttrmaktr. Bildiimiz gibi neoliberalizm ve zellikle

AKPnin uygulamalar altnda KT, bir defalk gelirler iin yeni KTler oluturmayarak tipik

bir ekilde satld. Birok KT sata sunulmutur, oysaki Ziraat Bankasnn yeniden

yaplanmas ile birlikte asl rnek; karn verimlilik artn ykseltmek amacyla igc

maliyetlerinin aa ekilerek artmasdr. kinci olarak, yeni vergileri tantmak veya vergileri

ykseltmek de gelir yaratmaktr. Neoliberal Trkiyede bu katma deer vergisi (KDV)nin

tantlmas ve artmas ve kiisel gelir vergisi makbuzlarnn, irket vergilerini azaltarak ve

yerli ve yabanc kurumsal karlar lehine ihracat ve ithalat vergilerini makbul bir ekilde

ortadan kaldrmay ierir. nc olarak, gelecekteki vergi gelirlerinin borlanarak ve de

trl mevcut gelir elde ederek resmi bor vermektir. Tasarruf, yetkililer tarafndan imdiki

eriilebilir hayali sermaye gelirleri miktarn arttran nemli bir strateji haline gelmitir

(bor). Yerli ii verimliliini arttrmak baka bir eydir. kisi de finansal kapitalistlerin

devletin bor tahvillerini satn almak iin daha fazla kredi gerektirir.

YFKy anlamak iin emein ok nemli olduu nc bir yol da mevcuttur. O da

banka alanlarnn emeinin younlamasdr. Neoliberalizmin ykselmesi ile ve zellikle

de 2001 krizi sonrasnda devlet elitleri ve banka yneticileri bankalardaki igc

maliyetlerini sistematik bir ekilde aaya ektiler. Bu da ok disiplinli bir unsura yetki

verdi. 2001 bankaclk sektrn yeniden yaplandrma program Trkiyede 168 000 banka

alanndan 50 000inin iten karlmasn gerektirmiti. alanlarn yaklak 34 000i

devlet bankas alanyd. Devlet bankas alanlar, birok devlet alannn gvencelerini


6

ortadan kaldran yeni i szleme maddelerini kabul etmek zorunda kalmlard. G kazanan

banka kazan seviyelerine ramen, 2010 ylna kadar personel saylar 1999daki seviyeleri

gemedi. Bunun anlam, bankalarn bilano yzdesi olarak personel maliyetlerinin

seviyesinin dmesine yansr. 1993de personel maliyetleri bilanonun yzde 3.36sna ve

1999da da yzde 2.65ine eitti. 2003 itibariyle bu yzde 1.75e ve 2009da da yzde 1.35e

dmt (kriz ncesi seviyesinin yaklak yarsna). Personel maliyetleri parasal adan ne

kadar nemlidir? Son derece nemlidir. 2010 ylnda MKBde (stanbul Menkul Kymetler

Borsas) yer alan Trk bankalar iin personel maliyetleri (sadece yzde 1.35) 10,6 milyar TL

zerine yaklamt. Bu toplam, bankalarn toplam vergi kar sonras 20,5 milyar TLnin

yarsndan fazlasna eittir. Personel maliyeti k, Trk hkmetinin 1980lerden beri ve

bankaclk sektrnde 2005 Bankaclk Kanunu ve 2006 tzklerindeki yeni kurallar

tarafndan onaylanan d kaynaa ynelik yeni eilim ile sendikaya bal igcne saldrmas

daha geni bir balamda anlalmaldr. Banka iilii, hatta 2003 McKinsey Trkiye raporu:

Verimlilik ve Byme Hamleleri Yapmada ileri srld gibi, banka karll stratejilerinin

nemli bir yndr.

zetle, ilk olarak Trkiyede igc toplum dzeyinde finansal risklerin

kamusallamasnn maddi temelidir. kinci olarak, igc, bankalardaki igc younlamas

yolu ile banka karll iin ok nemlidir. Trkiyede finans ve bankacln yeniden retimi

gereklilii iin igcnn merkezi gz nne alndnda dzenlenmi banka igc YFKya

kar gl bir toplumsal seferberliin potansiyel bir kaynan takip eder. Bu, onlar siyasal

bir harekete geirmeli midir?

YFKya alternatifler dnmek

YFKnn mevcut dneminin yorumlar iin her Marksist nerme Trkiyede tarihsel

zgllk nda YFKnn baz genel yapsal zelliklerini birletiren bir ekilde sunulmutur.

Mesela, deiim iin olaslklarn bireysel ve kolektif temsilcilie ak olarak kalmas. Yani,

benim sunduum analitik ereve, zellikle bankaclk sektrnde, YFKya kars

alternatifleri anlamak iin analitik ereve sunarken Trkiyede YFK temelli gcn sosyal

ilikilerini aa kararak tartmtr. Bu deiiklik, ii ve yoksul ounluun yararna

olabilir fakat bu kendi adna kurumsallam ve organize olmu kolektif siyasal seferberlik

gerektirir. Devletler, Bankalar ve Krizin sonu blmn, yukardaki analitik erevede

tartlan YFKya herhangi nemli bir alternatifi aka Trkiyede kapitalizmin formunu

deitiremez iddias zerine ina ettim (rnein, bankalar ve yerletirilmi eitsizlikleri

aka daha iyi dzenleyecek). Daha dorusu, Trk toplumunun kendini yeniden hangi

yollarla retecei ve o konuda bankalarn merkezi rol, yapsal eitsizlikleri ve YFKnn

smrc uygulamalarn bozarak kkten farkl ve demokratikletirilmi sosyal, ekonomik

nermelerle birlikte kurumsallamaldr. Yaplan temel nokta, bankaclk sistemini ve

finansal kalknmay, ticariletirilmi kar zorunluluklar yerine kolektif mlkiyete ve kalknma

amalarna tabi klmaktr.

Trkiyenin YFKdan kabilmesi iin nemli fakat yeterli olmayan art

sunuyorum. Birincisi, herhangi nemli bir deiiklik siyasi gc yakalama ve devletin

finansal dzenini yeniden yaplandrmay gerektirir. Bu, ykselen finans kapitalizminin


7

kurumsal ve maddi temellerinin sklmesini ve bir yandan da anayasal kolektif mlkiyet ve

ii-sahibi haklarnn tannmasn gerektirir. Finansn demokratikletirilmesi sreci, rnein

kriz zamanlarnda zel finansal risklerin kamusallamas iin mevcut uygulamalarn

nlenmesi gibi baz yollarla finansal dzenlerin siyasallatrlmasn belirtir.

kinci olarak, YFK ile ayrmak ayn zamanda kendi kurumlarnn mali sermaye

mlklerinin zapt edilmesini, mlkiyet ve sermayeye dikkat toplanmasn ve Trk toplumunun

ezici toplumsal gcn ierir. Hilferdingin bir asr ncesi anlad gibi, bu eylemler;

toplumun, bankalarn kontrolne sahip olmak iin politik talepte bulunmalarna ihtiya duyar.

Bu gereklidir, nk finansal sermaye kendisini, toplumun toplu kaynaklarnn eitliki

sosyal geliim hedefleri gibi herhangi bir eyi tevik etmekten aciz olduunu kantlamtr.

Bunun sadece zel bankalarn milliletirilmesi veya Ziraat Bankas, Vakf Bank ve Halk

Bankasnn devlet mlkiyetini muhafaza etmesi anlamna gelmeyecei, fakat farkl ve

temelde daha demokratik bir ey olduu konusunda ak olmalyz.

Bu, nc bir duruma yol acar. Bu yol da kamu politikasnn, demokratlatrlm

sosyo-ekonomik taleplerine gre Trkiyede bankalarn operasyonlarnn emrine tabi klmay

hedeflemeyi gerektirir. Ulusal geliim politikas, topluca belirlenen toplumsal ncelikler

yannda i parasal ve finansal zerklii mmkn klmay gerektirir. Bu erevede, Trk

toplumu toplu olarak, kendi kolektif parasal kaynaklarnn datmnda demokratik, katlmc

ve lider olmak iin sorumluluk stlenmez. Bu deiimin bir paras olarak, bankalarn

kendilerini bu kolektif paradigma iinde yar zerk ii kolektifleri olarak yeniden

yaplandrmalar gerekecektir. rgtlenmi banka sendikalar bunun iinde merkezi bir rol

oynamaldr.

Trkiye bu noktalar zerinden nasl geinebilir? Ortada nemli bir konum var,

hakikaten Trkiyede deiim iin olanaklar olduu gibi nemli engeller de var. Mevcut olan

maddi ve kurumsal temeller balatlmtr ve Trkiye, byk devlet bankalarnda olduu gibi

sosyal demokratlatrma bankacln da olabildii kadar tecrbe etmeye balad. Bu,

imdiye kadar lke genelinde yaylan kendi ubelerinin ve ilikilerinin geliim odakl ve

demokratik tabi finansmann geliimine uygun yeni bir alan yaratmak iin birletirici bir g

olarak hizmet verdii gibi gerek meknsal potansiyel olarak da simgelenir. Yllardr Trk

ulusal kalknmasnn ayrlmaz bir paras gibi sylemsel erevelenmi olan ve devlet

bankalarnn uzun zamandan beri var olmasndan bu yana projeye meruiyet veren nemli

dnsel ve kltrel faktrler vardr. Ancak materyal, kurumsal, meknsal ve sylemsel

potansiyeller varken halen koordine siyasi seferberlikten yoksun ve nde gelen siyasi partiler

olacak. Tm zel bankalar iin nemli bir rol ieren az ya da ok pazar odakl stratejiye

dayanyor.

Kriz, mevcut kresel kriz bile, ykselen finans kapitalizmine zellikle de kresel

istikrarszlk devam ederse ve i sorunlar artarsa politik taahhtler iindeki deiiklikler iin

bir al salayabilir. Hatta OECD, gelecek yeni kalknma modelleri raporunda devlet

bankalarnn olas yararlarn kefetmeye balayacaktr. Ancak kriz tek bana, Trkiyede

YFKnn yapsal gcnn devamllna kar yeterli deildir ve neredeyse muhakkak kalc

ii snfnn tasarruf tedbirlerinin dalgalanmasna kar geri itmektedir. Aksine, ilerici siyasal


8

ve toplumsal gleri, bankaclk ve finans alannda toplumsal mlkiyetin ve demokratik

kontroln salanmas etrafnda organize ve seferber etmek gerekir.

Trkiye Siyasi Analiz ve Aratrma Merkezi (AnalizTrkiye) Genel soru ve grleriniz ile ilgili [email protected] Makale gnderimi ile ilgili [email protected] www.analizturkiye.com

Documents

AnalizTürkiye Türkiye’de Yükselen Finans Kapitalizminin Yorumu Dr. Thomas Marois