ժĪª ÀÆ ÀÕÓÉÍ ÈÕ ÑÓÐÃÓÓËÜÝÄÈÉÍ ÇÀÑÀÃ, ÁÈÇÍÅÑÈÉÍ ÑÓÐÃÓÓËÜ

ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÎÍÎËÛÍ ÒÝÍÕÈÌ

2005 îíû 1-ð ñàðûí ............ºäðèéí ÝÇÎ -ûí òýíõèìèéí õóðëààð õýëýëöýæ áàòëàâ.

ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÓÕÀÀÍ ÕÈ×ÝÝËÝÝÐÀÍÃÈÉÍ ÀÆÈË ÁÈ×ÈÕ ÓÄÈÐÄÀÌÆ

պ人 àæ àõóéí ýäèéí çàñàã- ìåíåæìåíò, Çàõ çýýë ñóäëàë, Áèçíåñèéí ýäèéí çàñàã- ìåíåæìåíò ìýðãýæëýýð ñóðàëöàæ áóé îþóòíóóäàä çîðèóëàâ.

Áîëîâñðóóëñàí:...............................................................áàãø Æ.Ñóâäàà Õÿíàñàí òýíõèìèéí ýðõëýã÷:......................................... Ph.Äîêòîð Ð.Îðîñîî

Óëààíáààòàð 2005 îí

Íýã: Àíãèéí àæëûí çîðèëãî, ò¿¿íä òàâèãäàõ øààðäëàãà

1.1. Àíãèéí àæëûí çîðèëãî

Àíãèéí àæëûí ¿íäñýí çîðèëãî íü îþóòàí ñîíãîñîí ñýäâèéíõýý äàãóó ñóðàëöñàí õóãàöààíäàà ýçýìøñýí îíîëûí ìýäëýãýý áàòàòãàí ºðãºæó¿¿ëæ, ò¿¿íèéãýý ¿éëäâýðëýëèéí òóëãàìäñàí çîðèëòûã øèéäâýðëýõýä õýðýãëýõ äàäëàãà, ÷àäâàðûã îëãîõîä îðøèíî. Ýíý çîðèëãûã õýðýãæ¿¿ëýõèéí òóëä äàðààõü çîðèëò òàâüæ àæèëëàíà. ¯¿íä:

1). Ñîíãîæ àâñàí ñýäâèéí äàãóó ñóðàõ áè÷èã, íýã ñýäýâò á¿òýýë, ýðäýì øèíæèëãýýíèé á¿òýýëèéí öóâðàë, ñýòã¿¿ë, ñîíèí óíøèæ õýâëýëèéí ìàòåðèàëä îíîëûí áîëîâñðóóëàëò õèéõ;

2). Òóõàéí ñýäâèéí äàãóó ñ¿¿ëèéí ¿åä ãàð÷ áàéãàà òºð çàñãèéí õóóëü, òîãòîîë, øèéäâýð, áàíê, ñàíõ¿¿ - ýäèéí çàñãèéí óäèðäàõ äýýä áàéãóóëëàãààñ áîëîâñðóóëàí ãàðãàñàí øèéäâýð, æóðàì, çààâàð çýðãèéã íàðèéâ÷ëàí ñóäàëæ ººðèéí õèéñýí îíîëûí áîëîâñðóóëàëòòàé çýðýãö¿¿ëýí ¿çýýä ¿íýëýëò ä¿ãíýëò ºã÷ ººðèéí ñàíààã äýâø¿¿ëýõ;

3). Áèçíåñèéí áàéãóóëëàãûí ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýý, ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãààã èëòãýí õàðóóëàõ ñ¿¿ëèéí ¿åèéí áîäèò òîîí ìàòåðèàëûã öóãëóóëàí àâ÷ ò¿¿íä áèå äààí øèíæëýõ óõààíû ¿íäýñëýëòýé àðãà ç¿éí äàãóó áîëîâñðóóëàëò õèéõ;

4). Òîîöîî õèéæ áîëîâñðóóëñàí ìàòåðèàëûí ýöñèéí ¿ð ä¿íä ¿íýëýëò ä¿ãíýëò ºã÷, øèíý ñàíàë äýâø¿¿ëæ ñóðàõ çýðýã áîëíî.

1.2. Àíãèéí àæèëä äîð äóðäñàí ¿íäñýí øààðäëàãà òàâèãäàíà. ¯¿íä:

à/. Àíãèéí àæëûã 297*210 ìì-èéí À4-èéí õýìæýýòýé öààñàí äýýð áè÷èæ 35-ààñ äîîøã¿é ìºðòýé, 20-25 í¿¿ðýí äýýð öýâýð ¿çýìæòýé, àëäààã¿é, çàñâàðã¿é, ãàðãàö ñàéòàé, àëáàí ¸ñíû áè÷ãèéí õýëëýãýýð, çºâ áàéðëóóëæ ç¿¿í òàëààñ 25 ìì, áàðóóí òàëààñ 25 ìì, äýýðýýñ 20 ìì, äîîðîîñ 20 ìì-èéí çàé àâ÷ áè÷ñýí áàéõ; Àíãèéí àæëûã êîìïüþòåðîîð áè÷íý.

á/. Àëèâàà ìàòåðèàë íü áè÷ëýãèéí õóâüä òîäîðõîé äýñ äàðààëàëòàé, ó÷èð øàëòãààíûã íü ç¿é òîãòîëä íèéö¿¿ëýí çºâ, òóóøòàé ãàðãàñàí áàéõ;

â/. Ó÷èð øàëòãààíûã èòãýí ¿íýìø¿¿ëýõ ÷àäâàðòàéãààð ãàðãàõ;

ã/. Áè÷ñýí ç¿éë íü çîõèîí áàéãóóëàëòûí õóâüä ýìõ öýãöòýé, áîäèòîé, îéëãîìæòîé, òîäîðõîé, íàðèéí áàéõ;

ä/. Ñîíãîæ àâñàí òîäîðõîé íýã àæ àõóéí íýãæèéí ñ¿¿ëèéí ¿åèéí òîîí ìàòåðèëûã / 3-ààñ äîîøã¿é æèëèéí / àøèãëàí òîîöîî õèéõ;

å/. Ä¿ãíýëò ñàíàë íü áàðèìò íîòîëãîî ¿íäýñëýëòýé, õèéñýí òîîöîî ñóäàëãààíààñ óðãàí ãàðñàí áàéõ;

¸/. Àíãèéí àæèë áè÷ñýíèé ¿ð ä¿íä õýðýâ çºâëºìæ áîëîâñðóóëàí ãàðãàâàë òýð íü øèíæëýõ óõààíû ¿íäýñëýëòýé, òóõàéí àæ àõóéí íºõöºëä õýðýãæ¿¿ëýõ á¿ðýí áîëîìæòîé áàéõ çýðýã áîëíî.

Îþóòàí á¿ð ººðèéí àíãèéí àæèë áè÷èõäýý áèçíåñèéí áàéãóóëëàãûí ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýý, ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãààòàé õîëáîîòîé àñóóäëààð ñîíãîæ àâñàí ñýäâýý ã¿íçãèé íÿãòëàí ñóäàëæ ñàéòàð ñýäýõ, ýíý ¿íäñýí äýýð àæ àõóéí íýãæèéí ¿éë àæèëëàãààíû ýöñèéí ¿ð ä¿íä ìóóãààð íºëººëæ áàéãàà ýäèéí çàñàã, ìåíåæìåíò, ñàíõ¿¿ãèéí á¿ðòãýë, ñàíõ¿¿ãèéí ìåíåæìåíòèéí áîëîí ìàðêåòèíãèéí äóòàãäàë, äîãîëäëûã èëð¿¿ëýí ò¿¿íèéã àðèëãàõ àðãà çàìûã ýðæ îëîîä, àâàõ àðãà õýìæýýíèé òàëààð øèíæëýõ óõààíû ¿íäýñëýëòýé ñàíàë áîëîâñðóóëæ äýâø¿¿ëáýë çîõèíî.

Îþóòàí áàãøòàéãàà òîõèðîëöîæ àíãèéí àæèë áè÷èõ ñýäâýý ñîíãîí àâ÷, òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëàí áàòëóóëæ ìºðäëºã áîëãîí àæèëëàõ áºãººä àíãèéí àæèë áè÷èõ ÿâöäàà óäèðäàã÷ áàãøòàéãàà áàéíãà óóëçàæ çºâëºë㺺 àâ÷ áàéâàë çîõèíî.

Àíãèéí àæèë áè÷èõ íü îþóòíû áèå äààñàí ñóðãàëò ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæëûí íýã õýëáýð ìºí áºãººä áè÷èæ õàìãààëñàí ¿íýëýëòèéã ñóðãóóëü òºãññºí äèïëîìûí õýâñðàëòàä áè÷íý.

Îþóòàí àíãèéí àæëàà îíîëûí õóâüä ºðãºí õ¿ðýýòýé, òóëãàìäñàí àñóóäëûã öàã ¿åòýé íü óÿëäóóëàí ñîíãîæ àâñàí, ¿íäýñëýë ñàéòàé, ïðàêòèê àìüäðàëûí ìýäýý ñýëòýä ñîíèðõîëòîé òîîöîî õèéãýýä, ò¿¿íýýñýý óðãóóëàí îíîâ÷òîé ä¿ãíýëò, ñàíàëàà ãàðãàí äýâø¿¿ëæ ÷àäñàí áîë îþóòíû ýðäýì øèíæèëãýýíèé áàãà õóðàëä èëòãýë òàâüæ, òýíä îíö ñîíèðõîëòîé, ìýðãýæèëòí¿¿äèéí àíõààðëûã òàòàõ áîëîìæòîé íü õàðàãäñàí áîë ýíý ñýäâýýðýý òºãñºëò /äèïëîì/ -èéí àæèë áè÷ýýä óëñûí øàëãàëòûí êîìèññûí ãèø¿¿äèéí õóðàëä õàìãààëæ ñóðãóóëèà òºãñºõ áîëîìæ á¿ðäýíý.

Õýðýâ óëñûí øàëãàëòûí êîìèññûí ãèø¿¿ä “çºâëºìæ” ºãâºë öààøèä óã ñýäâýýðýý ÝÇÁÑ-èéí ìàãèñòðàíòóðò ñóðàëöàæ áîëíî.

1.3. Àíãèéí àæëûí ñýäýâ ñîíãîæ àâàõ

Òýíõèìýýñ õÿíàæ áàòëàí ãàðãàñàí Õàâñðàëò 3-ðò áàéãàà ñýäâ¿¿äýýñ îþóòàí ººðèéíõºº ñîíèðõñîí ñýäâèéã ñîíãîí àâ÷, òýíõèìä ìýäýãäýæ àëáàí ¸ñíû áîëãîíî.

2

1.4. Óäèðäàã÷, ã¿éöýòãýã÷èéí ¿¿ðýã

Òýíõèìýýñ òîìèëîãäñîí áàãø àíãèéí àæèë õèéæ áóé îþóòàíä îíîë, àðãà ç¿éí òàëààð çºâëºë㺺 ºã÷, óäèðäàæ àæèëëàíà.

Àíãèéí àæëûí àãóóëãà, á¿òöèéã òîäîðõîéëîõ áîëîí áè÷èõ òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëàõàä íü îþóòàíä òóñëàõ, õîëáîãäîõ íîì, ñóðàõ áè÷èã, ýõ ìàòåðèàë çààæ ºãºõ, áîëîâñðóóëàõ òîî áàðèìò, ìýäýýëëèéí òàëààð çºâëºë㺺 ºãºõ, áè÷èëòèéí ÿâöàä õÿíàëò òàâüæ, ÷àíàðòàé ã¿éöýòãýõ íü óäèðäàã÷èéí ¿íäñýí ¿¿ðýã ìºí.

Àíãèéí àæëûã îíîë àðãà ç¿éí çîõèõ ò¿âøèíä õèéõ, ñóäàëãàà òîîöîî, ä¿ãíýëò íü ¿íýí çºâ áàéõ, ãðàôèêò õóãàöàà, òºëºâëºãººã íàðèéí áàðèìòëàõ, áè÷èëòèéã çîõèõ æóðìûí äàãóó á¿ðä¿¿ëýõ çýðýã ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýã÷ îþóòàí á¿ðýí õàðèóöàíà.

Õî¸ð: àíãèéí àæëûí áè÷èëò, á¿ðä¿¿äýëò

Àíãèéí àæëûí áè÷èëò, á¿ðä¿¿ëýëò ºí㺠¿çýìæ, óÿëäàà õîëáîî, ýðýìáý äàðààëàë ñàéòàé áàéõ íü ¿íýëãýýíèé íýã ¿ç¿¿ëýëò áîëíî.

2.1. Àíãèéí àæëûí á¿òýö

Àíãèéí àæèë íü / Õàâñðàëò 1-ã õàð / äàðààõ õýñã¿¿äýýñ á¿ðäýíý. ¯¿íä: 1. Í¿¿ðíèé õóóäàñ 2. Ãàð÷èã 3. Óäèðòãàë 1-2 õóóäàñ 4. Îíîëûí ¿íäýñëýë 5-6 õóóäàñ 5. ¯íäñýí ñóäàëãààíû õýñýã 12-14 õóóäàñ 6. Ä¿ãíýëò, ñàíàë /2-3 õóóäàñ/ 7. Àøèãëàñàí ìàòåðèàëûí æàãñààëò Àíãèéí àæëûí õýìæýý íü 20-25 õóóäñàíä áàãòààí áè÷ñýí áàéâàë çîõèíî.8. Õàâñðàëò

Í¿¿ðíèé õóóäñûã Õàâñðàëò 2-ðò õàðóóëñàí ìàÿãààð áè÷íý. Àíãèéí àæèë áè÷èõ ñýäâèéí æàãñààëòûã Õàâñðàëò 3-ðò áàéðëóóëñàí áîëíî. Ýäãýýðýýñ îþóòàí ñîíãîõ áºãººä õýðýâ õ¿ñâýë ÷ºëººò ñýäýâ áàãøòàéãàà çºâ뺺ä ñîíãîæ áîëíî.

Ãàð÷èãò àíãèéí àæëûí îðøèë, á¿ëýã, äýä á¿ëãèéí íýð, ä¿ãíýëò ñàíàë, õàâñðàëò, àøèãëàñàí íîì, õýâëýë, ýõ ìàòåðèàëûí æàãñààëò çýðãèéã çîõèõ äàðààëàëòàéãààð áè÷èæ, õóóäàñíû äóãààðûã çààæ ºãíº.

Àíãèéí àæëûí óäèðòãàë õýñýãò ñýäâèéí à÷ õîëáîãäîë, ÷óõàë òàë, ýíý òàëààðõè òºð çàñãèéí ¿íäñýí øèéäâýð, õóóëèéã äýñ äàðààëàëòàé àâ÷ òîâ÷ äóðüäàíà. ̺í óã ñýäâèéã ñîíãîí àâ÷ ñóäëàæ ¿çýõ çàéëøã¿é øààðäëàãà, ñóäàëãààíû çîðèëãî, õýðýãëýñýí àðãà, àøèãëàñàí ìàòåðèàëûí òàëààð ºã¿¿ëíý.

Ñýäâèéí ¿íäñýí àãóóëãûí õýñýã íü òóõàéí ñýäâèéí îíöëîãîîñ øàëòãààëæ 2 ýñâýë 3 á¿ëýãòýé áàéíà. Íýãä¿ãýýð á¿ëýãò ñîíãîí àâñàí ñýäâèéíõýý îíîëûí ¿íäýñëýëèéã, 2 á¿ëýãò óã ñýäâèéí ºíººãèéí áàéäàëä õèéñýí ñóäàëãààã, 3 á¿ëýãò òóõàéí àñóóäëûã öààøèä áîëîâñðîíãóé áîëãîõ àðãà çàìûí òóõàé äýëãýðýíã¿é òóñãàæ áè÷íý.

Îíîëûí õýñýãò íîì, òîâõèìîë áóñàä ìàòåðèàëóóäûã óíøèæ òàíèëöààä ýíý àñóóäëûí òàëààð ÿìàð çîõèîã÷èéí ÿìàð á¿òýýëä õýð çýðýã òóñãàãäñàíûã õàðüöóóëàí àâ÷ ¿çýæ, òýäãýýðò ººðèéí ãýñýí ñàíàë, ä¿ãíýëò ºã÷ áè÷íý. Èíãýõäýý åðºíõèé㺺ñ òîäîðõîéä øèëæèõ çàð÷ìûã óäèðäëàãà áîëãîí ººðèéí ìýäëýãèéí öàð õ¿ðýýã òýëýõ çîðèëãîîð ñóäàëæ áàéãàà àñóóäëààðàà ýðäýìòäèéí ÿíç á¿ðèéí ¿çýë áîäëûí íàðèéí óòãà ó÷ðûã ãàðãàæ òýäãýýðèéí äîòðîîñ ãîëûã íü îëîõ, õîîðîíäîî ÿëãàãäàõ ¿íäñýí øèíæ ÷àíàðûã íü îëæ ìýäýõ çîðèëò òàâüæ àæèëëàíà. Èíãýñíèé ¿íäñýí äýýð òýäãýýð ýðäýìòäèéí ¿çýë áîäëûã ¿íäñýí øèíæ ÷àíàðààð íü á¿ëýãëýí, ººðèéí ¿ãýýð òîâ÷ òîäîðõîé îéëãîìæòîé òàéëáàðëàí áè÷èæ ÿìàð ýðäýìòýíèé ÿìàð ¿çëèéã äýìæèæ áàéãààãàà ó÷èð øàëòãààíûõ íü õàìò òîäîðõîéëîí áè÷íý. Èéíõ¿¿ ñýäâèéí îíîëûí ¿íäýñëýë áîëîâñðóóëñíû ¿íäñýí äýýð öààøèä ÿìàð òîäîðõîé çîðèëò äýâø¿¿ëýí õýðýãæ¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé âý ãýäýãò õàðèóëò ºãºõ áîëîìæòîé áîëíî.

Ñóäàëãààíû õýñýãò ñýäâèéí äàãóó áèçíåñèéí áàéãóóëëàãûí òîäîðõîé æèøýýí äýýð ýäèéí çàñãèéí çàðèì ¿íäñýí ¿ç¿¿ëýëòýýð ñòàòèñòèê, ìàòåìàòèê àðãààð øèíæèëãýý õèéæ, ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íã õóðààíãóéëàí áè÷íý. Òîäîðõîé òîîí ìýäýýëëèéã àøèãëàí ñóäàëæ áàéãóóëëàãûí àìæèëòûã òîâîéëãîí ãàðãàæ èðýõèéí çýðýãöýý äóòàãäàë îðøèæ áàéãàà ýñýõèéã íýýí èëð¿¿ëýõ, àøèãëàæ ÷àäàõã¿é íººöèéã èëð¿¿ëýí ãàðãàõ. ¯¿íèé çýðýãöýý àíãèéí àæëûí îíîëûí õýñýãò õºíäºæ áè÷ñýí îíîëûí ìàðãààíòàé àñóóäàëòàé ñóäàëãààíû õýñãèéã õîëáîí óÿëäóóëæ ººðèéí îéëãîëòûã áàòàòãàæ ºã÷ áàéãàà ä¿ãíýëò ñàíàëàà óëàì èë¿¿ ¿íýìøèëòýé áîëãîõ øààðäëàãàòàé. Ñóäàëãààíû õýñýãò òóõàéí áàéãóóëëàãà äýýð õèéñýí ñóäàëãàà, øèíæèëãýý, òºñºë, òºëºâëºãºº, òîîöîîíû ¿íäýñëýëèéã õ¿ñíýãò, äèàãðàìì, ñõåì, òîìú¸î, çóðàã, ¿ç¿¿ëýíãýýð õàðóóëñàí áàéâàë çîõèíî. Êîìïüþòåðèéí ïðîãðàìì äýýð õèéñýí ºãºãäë¿¿äèéí ïàðàìåòð, áóñàä ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã õàâñàðãàõ øààðäëàãàòàé.

Ãóðàâäóãààð á¿ëýãò îíîëûí õýñýã áîëîí õèéñýí øèíæèëãýýíèé ä¿íã ¿íäýñëýí óã àñóóäëûí õýòèéí òºëºâ, ñàéæðóóëàõ áîëîâñðîíãóé áîëãîõ àðãà çàìûã òîäîðõîéëæ áè÷íý.

Ä¿ãíýëò, ñàíàëä îíîë àðãà ç¿éí ¿íäýñëýë õèéãäñýí øèíæèëãýýíýýñ óðãàí ãàð÷ áàéãàà ç¿éëñèéã íýãòãýí ä¿ãíýæ ººðèéí ñàíàëàà äýâø¿¿ëíý. Èíãýõäýý ñóäàëãààíû îáúåêò áîëæ áàéãàà àëü íýã áèçíåñèéí áàéãóóëëàãûí òîäîðõîé íºõöºë, îíöëîã, áîäèò áîëîìæèéã õàðãàëçàí ¿çýõýä èë¿¿òýé àíõààðíà. Ä¿ãíýëò ñàíàë íü øèíæëýõ óõààíû ã¿í ¿íäýñëýëòýé, áîäèòîé, òîâ÷ òîäîðõîé, íîòëîõ áàðèìòòàé, õóðö òîä õýëëýãòýé áàéíà. Øààðäëàãàòàé ¿åä ä¿ãíýëò ñàíàëàà ¿íäýñëýí

3

áîëîâñðóóëñàí çºâëºìæ ãàðãàæ áîëíî. Èéì çºâëºìæèéã òýíõèìýýð óã ñýäâèéã ¿ðãýëæë¿¿ëýí òºãñºëòèéí àæèë áè÷èõ òóõàé àñóóäëûã øèéäâýðë¿¿ëíý.

Àøèãëàñàí ìàòåðèàë, íîì õýâëýëèéí æàãñààëòàä àøèãëàñàí ìàòåðèàë á¿ðèéí çîõèîã÷èéí îâãèéí ýõíèé ¿ñýã, ººðèéíõ íü íýð, òóõàéí ìàòåðèàëûí á¿ðýí íýð, õýâëýñýí îí, õýâëýëèéí ãàçðûí íýð, àøèãëàñàí õóóäàñíû äóãààð, ñîíèí ñýòã¿¿ëèéí îí, äóãààð, õóóëü, æóðàì çààâðûã áàòàëñàí ãàçðûí íýð, òîãòîîë, òóøààëûí îí, äóãààð çýðãèéã á¿ðýí ã¿éöýä áè÷íý. Òóõàéëáàë: 1/ Á. Áàêåé Ð. Îðîñîî “Ýäèéí çàñãèéí óõààí” ÓÁ, 2000, 123-125 òàë 2/ À. Áààòàð ”Ìîíãîë÷óóäûí õàðèëöààíû îíöëîã” Àðäûí Ýðõ ñîíèí, ÓÁ, 2001, ¹123, 5-ð òàë ãýõ ìýò

Áóñäûí çîõèîë á¿òýýëýýñ àøèãëàñàí èøëýë, ìýäýý áàðèìò áàéâàë òóõàéí ñàíààíû ýöñèéí ¿ãèéí äýýä òàëä òóñãàé òýìäýãëýãýý õèéãýýä òýð õóóäàñíû ýöýñò øóãàì òàòààä äîîä òàëä íü àøèãëàñàí òîäîðõîéëîëòûã äýýð äóðäñàí ¸ñîîð ºãíº.

Õàâñðàëò íü àíãèéí àæëûí ¿íäñýí àãóóëãûã òîäðóóëàõ çîðèóëàëòòàé òóñëàõ ìàòåðèàëóóäààñ á¿ðäýíý.

Ãóðàâ: Àíãèéí àæèë áè÷èæ, õàìãààëàõ õóãàöàà

Àíãèéí àæèë áè÷èõ õóãàöààã áýëòãýë õèéæ, îíîëûã ã¿íçãèéð¿¿ëýí ñóäëàõ, òîîöîî õèéæ ä¿ãíýëò, ñàíàë áîëîâñðóóëàõ, àëáàí ¸ñíû áîëãîí áè÷èæ äóóñãàõ, òýíõèìä òóøààõ, õàìãààëàõ õóãàöàà ãýæ õóâààíà. Òóõàéëáàë:

Àíãèéí àæèë áè÷èõ êàëåíäàð÷èëñàí òºëºâëºãºº

Ä/ä ÿéöýòãýõ àæèë Àãóóëãà Äóóñãàõ õóãàöàà

1 Áýëòãýë àæèë Ñýäâýý ñîíãîí àâàõ, òºëºâëºãºº áè÷èæ áàòëóóëàõ, õîëáîãäîõ íîì, á¿òýýë îëæ ñóäëàõ, ñóäëàõ õóâèéí ïðîãðàììàà áîëîâñðóóëàõ

2 Îíîëûí ¿íäýñëýëèéã ã¿íçãèéð¿¿ëýí ñóäëàõ õóãàöàà

Õîëáîãäîõ íîì, áóñàä ìàòåðèàë óíøèæ îíîëûí áîëîâñðóóëàëò õèéæ ýíý òàëàà𠺺ðèéí ãýñýí ¿çýë áîäîëòîé áîëîõ

3 Òîîöîî õèéæ ä¿ãíýëò ºãºõ, ñàíàë áîëîâñðóóëàõ

Òîäîðõîé áèçíåñèéí áàéãóóëëàãûí òîîí ìàòåðèàëä òóëãóóðëàí òîîöîî õèéæ ò¿¿íäýý ä¿ãíýëò ºã÷ ñàíàë áîëîâñðóóëàõ

4 Àëáàí ¸ñíû áîëãîõ Ýõ íîîðãîî áýëýí áîëãîñíû äàðàà òóõàéí ñýäâèéí àãóóëãûã á¿ðýí ãàðãàæ ÷àäñàí ýñýõ, íàéðóóëãà õýëëýãèéí àëäàà ìàäàã, õýðýãëýñýí íýð òîìú¸î èæèë áàéãàà ýñýõ, òîîöîîíû ¿íýí çºâèéã øàëãàõ, ººðèéí ñàíàñàí çîðüñîí õýìæýýíäýý õ¿ðãýæ ä¿ãíýëò ºã÷ ñàíàë áîëîâñðóóëñàí ýñýõ çýðãèéã äàõèí ñàéòàð õÿíàõ

5 Òýíõèìä òóøààõ Áàãøààð õÿíóóëæ ãàðûí ¿ñýã çóðóóëñíû äàðàà çàðëàñàí õóãàöààíààñ õîöðîëã¿é òýíõèìä òóøààõ

6 Õàìãààëàõ Õýðýâ îþóòàí ñóäàëãàà øèíæèëãýýíèé àæëûã îëîí æèëèéí ìàòåðèàëä òóëãóóðëàí øèíæëýõ óõààíû ¿íäýñëýëòýé õèéñýí, ò¿¿íýýñ óðãàí ãàðñàí çºâëºìæ áîëîâñðóóëñàí áîë àíãèéí àæèëä õàâñàðãàí òýíõèìèéí õóðàëä îðóóëæ öààøèä õèéõ àæëûí ÷èãëýëèéã òîãòîîëãîñíîîð òºãñºëòèéí àæèë áè÷èæ ýõëýæ áîëíî. Õýðýâ îþóòàí àíãèéí àæëûã õàíãàëòã¿é áè÷èæ õàìãààëñàí áîë äîëîî õîíîãèéí äîòîð íýìýëò çàñâàð õèéæ äàõèí õàìãààëíà.

ĺðºâ: Àíãèéí àæëûí õàìãààëàëò

Îþóòàí áè÷ñýí àíãèéí àæëàà óäèðäàã÷ áàãøààð õÿíóóëæ ãàðûí ¿ñýã çóðóóëñàí íºõöºëä óã àæëûã õàìãààëàëòàíä îðóóëàõ øààðäëàãûã õàíãàñàí ãýæ ¿çíý.

Àíãèéí àæëûã òýíõèìýýñ áàòàëñàí õóãàöààíä ò¿¿íèéã óíøñàí áàãø õàìãààëóóëæ ¿íýëýëò ºãíº. Õàìãààëàëòààð àíãèéí àæëûí áè÷èëò, á¿ðä¿¿ëýëò, àãóóëãà íü ýíýõ¿¿ æóðìûí øààðäëàãûã õàíãàæ áàéãàà ýñýõ, ¿ã ñýäâèéí õ¿ðýýíä îþóòíû îíîë, àðãà ç¿éí ìýäëýã ÿìàð òºâøèíä áàéãààã õàðãàëçàí ¿íýëýëò ºãñºí áàéíà.

4

Õàâñðàëò 1:

Àíãèéí àæëûã áè÷èõ ¿ëãýð÷èëñýí çàãâàð

Ñýäýâ1: “Íîîëóóðûí çàõ çýýëèéã áîëîðâñðîíãóé áîëãîõ àðãà çàì “

Îðøèë

I. Á¿ëýã: Çàõ çýýëèéí îíîë, àðãà ç¿é

1.1. Çàõ çýýëèéí òóõàé îéëãîëò, àíãèëàë 1.2. Á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýðýëò, ò¿¿íä íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éëñ 1.3. Á¿òýýãäýõ¿¿íèé íèéë¿¿ëýëò, ò¿¿íä íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éëñ 1.4. Çàõ çýýë äýõ ¿íý á¿ðäýëò

II. Á¿ëýã: Ìîíãîë Óëñûí íîîëóóðûí çàõ çýýëèéí ºíººãèéí áàéäàë

2.1. Íîîëóóðûí çàõ çýýëèéí îäîîãèéí áàéäàë 2.3. Íîîëóóðûí çàõ çýýëèéí öààøèäûí õýòèéí õàíäëàãà

III. Á¿ëýã: Íîîëóóðûí çàõ çýýëèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ àñóóäàë

3.1. Ìîíãîë Óëñûí íîîëóóðûí çàõ çýýëèéã ñàéæðóóëàõ áîëîìæ3.2. Íîîëóóðûí çàõ çýýëèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîõîä òºð çàñãààñ áàðèìòëàõ áîäëîãûí ÷èã õàíäëàãà

Ñàíàë ä¿ãíýëò Íîì ç¿é Õàâñðàëò

Ñýäýâ 2: “Ìàë àæ àõóéí àëáàí òàòâàð, ò¿¿íèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ àñóóäàë”

Îðøèë

I. Á¿ëýã: Îðëîãûí òàòâàðûí îíîë, àðãà ç¿éí ¿íäýñ

1.1. Òàòâàðûí òóõàé îéëãîëò, àíãèëàë 1.2. Îðëîãûí òàòâàð, ò¿¿íèé ýëåìåíò¿¿ä 1.3. Îðëîãûí òàòâàðûí íîîãäóóëàõ çàð÷èì

5

II. Á¿ëýã: Ìîíãîë Óëñûí ìàë àæ àõóéí àëáàí òàòâàðûí õýðýãæèëò

2.1. Ìàë àæ àõóéí àëáàí òàòâàðûí ¿¿ñýë õºãæèë2.2. Ìàë àæ àõóéí àëáàí òàòâàðûí ýåðýã, ñºðºã òàë

III. Á¿ëýã: Ìàë àæ àõóéí àëáàí òàòâàðûã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ àðãà çàì

3.1. Ìàë àæ àõóéí àëáàí òàòâàðûí òîãòîëöîîã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ çàéëøã¿é øààðäëàãà 3.2. Ìàë àæ àõóéí àëáàí òàòâàðûí òîãòîëöîîã öààøèä áîëîâñðîíãóé áîëãîõ àðãà çàì

Ñàíàë ä¿ãíýëò Àøèãëàñàí íîì Õàâñðàëò

Ñýäýâ 3: “պ人 àæ àõóéí ºì÷èéí õàðèëöàà, àæ àõóéí íýãæèéí õýëáýð”

Îðøèë:

I. Á¿ëýã: պ人 àæ àõóéí ºì÷èéí õàðèëöàà, ò¿¿íèé õýëáýð á¿òýö

1.1. ªì÷èéí òóõàé îéëãîëò, ò¿¿íèé õóóëü, ýðõ ç¿éí ¿íäýñ 1.2. պ人 àæ àõóé äàõü ºì÷èéí õàðèëöààíû îíöëîã, á¿òýö 1.3. պ人 àæ àõóé äàõü àæ àõóéí íýãæèéí õýëáýð

II. Á¿ëýã: õºäºº àæ àõóé àæ àõóéí íýãæèéí ºíººãèéí áàéäàë

2.1. Àæ àõóéí íýãæèéí ¿¿ñýë, õºãæèë 2.2. Àæ àõóéí íýãæèéí ýäèéí çàñãèéí ÷àäàâõè, ¿éëäâýðëýëèéí ¿íäñýí ÷èãëýë

III. Á¿ëýã: õºäºº àæ àæ äàõü ºì÷èéí õàðèëöààíû îð÷èí ¿åèéí õàíäëàãà

3.1. ªì÷èéí õàðèëöààã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ àðãà çàì3.2.Àæ àõóéí íýãæ¿¿äèéí ýðõ ç¿éí õàðèëöààã òºãºëäºðæ¿¿ëýõ áîëîìæ 3.3. Àæ àõóéí íýãæ¿¿äèéí ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøãèéã äýýøë¿¿ëýõ àðãà çàì

Ä¿ãíýëò, ñàíàë Àøèãëàñàí íîì, ýõ ìàòåðèàëûí æàãñààëò Õàâñðàëò

Õàâñðàëò 2:

պ人 Àæ Àõóéí Èõ ÑóðãóóëüÝäèéí Çàñàã Áèçíåñèéí Ñóðãóóëü

...................................-èéí òýíõèì....................................õè÷ýýëèéí

6

Àíãèéí àæèë

Ñýäýâ:........................................................................................................ ........................................................................................................ ........................................................................................................

Óäèðäñàí áàãø: ........................................................................................

ÿéöýòãýñýí: ..............................................................................................

............àíãè..........õýñýã

Òóøààñàí õóãàöàà: ........................

Òýíõèìä ...............................

Áàãøèä .................................

Óëààíáààòàð õîò 2005 îí

Õàâñðàëò 3:

Àíãèéí àæëûí ñýäâ¿¿ä:

7

“ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÓÕÀÀÍ” ÕÈ×ÝÝËÝÝÐÀÍÃÈÉÍ ÀÆÈË ÁÈ×ÈÕ ÓÄÈÐÄÀÌÆ

Íýã: Àíãèéí àæëûí çîðèëãî, ò¿¿íä òàâèãäàõ øààðäëàãà

1.1 Àíãèéí àæëûí çîðèëãî

Àíãèéí àæëûí ¿íäñýí çîðèëãî íü îþóòàí ñîíãîñîí ñýäâèéíõýý äàãóó ñóðàëöñàí õóãàöààíäàà ýçýìøñýí îíîëûí ìýäëýãýý áàòàòãàí ºðãºæó¿¿ëæ, ò¿¿íèéãýý ¿éëäâýðëýëèéí òóëãàìäñàí çîðèëòûã øèéäâýðëýõýä õýðýãëýõ äàäëàãà, ÷àäâàðûã îëãîõîä îðøèíî. Ýíý çîðèëãûã õýðýãæ¿¿ëýõèéí òóëä äàðààõü çîðèëò òàâüæ àæèëëàíà. ¯¿íä:

1). Ñîíãîæ àâñàí ñýäâèéí äàãóó ñóðàõ áè÷èã, íýã ñýäýâò á¿òýýë, ýðäýì øèíæèëãýýíèé á¿òýýëèéí öóâðàë, ñýòã¿¿ë, ñîíèí óíøèæ õýâëýëèéí ìàòåðèàëä îíîëûí áîëîâñðóóëàëò õèéõ;

2). Òóõàéí ñýäâèéí äàãóó ñ¿¿ëèéí ¿åä ãàð÷ áàéãàà òºð çàñãèéí õóóëü, òîãòîîë, øèéäâýð, áàíê, ñàíõ¿¿ - ýäèéí çàñãèéí óäèðäàõ äýýä áàéãóóëëàãààñ áîëîâñðóóëàí ãàðãàñàí øèéäâýð, æóðàì, çààâàð çýðãèéã íàðèéâ÷ëàí ñóäàëæ ººðèéí õèéñýí îíîëûí áîëîâñðóóëàëòòàé çýðýãö¿¿ëýí ¿çýýä ¿íýëýëò ä¿ãíýëò ºã÷ ººðèéí ñàíààã äýâø¿¿ëýõ;

3). Áèçíåñèéí áàéãóóëëàãûí ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýý, ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë àæèëëàãààã èëòãýí õàðóóëàõ ñ¿¿ëèéí ¿åèéí áîäèò òîîí ìàòåðèàëûã öóãëóóëàí àâ÷ ò¿¿íä áèå äààí øèíæëýõ óõààíû ¿íäýñëýëòýé àðãà ç¿éí äàãóó áîëîâñðóóëàëò õèéõ;

4). Òîîöîî õèéæ áîëîâñðóóëñàí ìàòåðèàëûí ýöñèéí ¿ð ä¿íä ¿íýëýëò ä¿ãíýëò ºã÷, øèíý ñàíàë äýâø¿¿ëæ ñóðàõ çýðýã áîëíî.

1.2. Àíãèéí àæèëä òàâèãäàõ ¿íäñýí øààðäëàãà .

à/. Àíãèéí àæëûã 297*210 ìì-èéí À4-èéí õýìæýýòýé öààñàí äýýð áè÷èæ 35-ààñ äîîøã¿é ìºðòýé, 20-25 í¿¿ðýí äýýð öýâýð ¿çýìæòýé, àëäààã¿é, çàñâàðã¿é, ãàðãàö ñàéòàé, àëáàí ¸ñíû áè÷ãèéí õýëëýãýýð, çºâ áàéðëóóëæ ç¿¿í òàëààñ 25 ìì, áàðóóí òàëààñ 25 ìì, äýýðýýñ 20 ìì, äîîðîîñ 20 ìì-èéí çàé àâ÷ áè÷ñýí áàéõ; Àíãèéí àæëûã êîìïüþòåðîîð áè÷íý.

á/. Àëèâàà ìàòåðèàë íü áè÷ëýãèéí õóâüä òîäîðõîé äýñ äàðààëàëòàé, ó÷èð øàëòãààíûã íü ç¿é òîãòîëä íèéö¿¿ëýí çºâ, òóóøòàé ãàðãàñàí áàéõ;

â/. Ó÷èð øàëòãààíûã èòãýí ¿íýìø¿¿ëýõ ÷àäâàðòàéãààð ãàðãàõ;

ã/. Áè÷ñýí ç¿éë íü çîõèîí áàéãóóëàëòûí õóâüä ýìõ öýãöòýé, áîäèòîé, îéëãîìæòîé, òîäîðõîé, íàðèéí áàéõ;

ä/. Ñîíãîæ àâñàí òîäîðõîé íýã àæ àõóéí íýãæèéí ñ¿¿ëèéí ¿åèéí òîîí ìàòåðèàëûã / 3-ààñ äîîøã¿é æèëèéí / àøèãëàí òîîöîî õèéõ;

å/. Ä¿ãíýëò ñàíàë íü áàðèìò íîòîëãîî ¿íäýñëýëòýé, õèéñýí òîîöîî ñóäàëãààíààñ óðãàí ãàðñàí áàéõ;

¸/. Àíãèéí àæèë áè÷ñýíèé ¿ð ä¿íä õýðýâ çºâëºìæ áîëîâñðóóëàí ãàðãàâàë òýð íü øèíæëýõ óõààíû ¿íäýñëýëòýé, òóõàéí àæ àõóéí íºõöºëä õýðýãæ¿¿ëýõ á¿ðýí áîëîìæòîé áàéõ çýðýã áîëíî.

Îþóòàí áàãøòàéãàà òîõèðîëöîæ àíãèéí àæèë áè÷èõ ñýäâýý ñîíãîí àâ÷, òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëàí áàòëóóëæ ìºðäëºã áîëãîí àæèëëàõ áºãººä àíãèéí àæèë áè÷èõ ÿâöäàà óäèðäàã÷ áàãøòàéãàà áàéíãà óóëçàæ çºâëºë㺺 àâ÷ áàéâàë çîõèíî. Àíãèéí àæèë áè÷èõ íü îþóòíû áèå äààñàí ñóðãàëò ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæëûí íýã õýëáýð ìºí áºãººä áè÷èæ õàìãààëñàí ¿íýëýëòèéã ñóðãóóëü òºãññºí äèïëîìûí õýâñðàëòàä áè÷íý.

8

Òýíõèìýýñ õÿíàæ áàòëàí ãàðãàñàí ñýäâ¿¿äýýñ îþóòàí ººðèéíõºº ñîíèðõñîí ñýäâèéã ñîíãîí àâ÷, òýíõèìä ìýäýãäýæ àëáàí ¸ñíû áîëãîíî.

1.3 Óäèðäàã÷, ã¿éöýòãýã÷èéí ¿¿ðýã

Òýíõèìýýñ òîìèëîãäñîí áàãø àíãèéí àæèë õèéæ áóé îþóòàíä îíîë, àðãà ç¿éí òàëààð çºâëºë㺺 ºã÷, óäèðäàæ àæèëëàíà.

Àíãèéí àæëûí àãóóëãà, á¿òöèéã òîäîðõîéëîõ áîëîí áè÷èõ òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëàõàä íü îþóòàíä òóñëàõ, õîëáîãäîõ íîì, ñóðàõ áè÷èã, ýõ ìàòåðèàë çààæ ºãºõ, áîëîâñðóóëàõ òîî áàðèìò, ìýäýýëëèéí òàëààð çºâëºë㺺 ºãºõ, áè÷èëòèéí ÿâöàä õÿíàëò òàâüæ, ÷àíàðòàé ã¿éöýòãýõ íü óäèðäàã÷èéí ¿íäñýí ¿¿ðýã ìºí.

Àíãèéí àæëûã îíîë àðãà ç¿éí çîõèõ ò¿âøèíä õèéõ, ñóäàëãàà òîîöîî, ä¿ãíýëò íü ¿íýí çºâ áàéõ, ãðàôèêò õóãàöàà, òºëºâëºãººã íàðèéí áàðèìòëàõ, áè÷èëòèéã çîõèõ æóðìûí äàãóó á¿ðä¿¿ëýõ çýðýã ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýã÷ îþóòàí á¿ðýí õàðèóöàíà.

Õî¸ð: Àíãèéí àæëûí áè÷èëò, á¿ðä¿¿äýëò

Àíãèéí àæëûí áè÷èëò, á¿ðä¿¿ëýëò ºí㺠¿çýìæ, óÿëäàà õîëáîî, ýðýìáý äàðààëàë ñàéòàé áàéõ íü ¿íýëãýýíèé íýã ¿ç¿¿ëýëò áîëíî.

2.1. Àíãèéí àæëûí á¿òýö

Àíãèéí àæèë íü / Õàâñðàëò 1-ã õàð / äàðààõ õýñã¿¿äýýñ á¿ðäýíý. ¯¿íä: 1. Í¿¿ðíèé õóóäàñ 2. Ãàð÷èã 3. Óäèðòãàë 1-2 õóóäàñ 4. Îíîëûí ¿íäýñëýë 5-6 õóóäàñ 5. ¯íäñýí ñóäàëãààíû õýñýã 12-14 õóóäàñ 6. Ä¿ãíýëò, ñàíàë /2-3 õóóäàñ/ 7. Àøèãëàñàí ìàòåðèàëûí æàãñààëò Àíãèéí àæëûí õýìæýý íü 20-25 õóóäñàíä áàãòààí áè÷ñýí áàéâàë çîõèíî.8. Õàâñðàëò

Í¿¿ðíèé õóóäñûã Õàâñðàëò 2-ðò õàðóóëñàí ìàÿãààð áè÷íý. Àíãèéí àæèë áè÷èõ ñýäâèéí æàãñààëòûã Õàâñðàëò 3-ðò áàéðëóóëñàí áîëíî. Ýäãýýðýýñ îþóòàí ñîíãîõ áºãººä õýðýâ õ¿ñâýë ÷ºëººò ñýäýâ áàãøòàéãàà çºâ뺺ä ñîíãîæ áîëíî.

Ãàð÷èãò àíãèéí àæëûí îðøèë, á¿ëýã, äýä á¿ëãèéí íýð, ä¿ãíýëò ñàíàë, õàâñðàëò, àøèãëàñàí íîì, õýâëýë, ýõ ìàòåðèàëûí æàãñààëò çýðãèéã çîõèõ äàðààëàëòàéãààð áè÷èæ, õóóäàñíû äóãààðûã çààæ ºãíº.

Àíãèéí àæëûí óäèðòãàë õýñýãò ñýäâèéí à÷ õîëáîãäîë, ÷óõàë òàë, ýíý òàëààðõè òºð çàñãèéí ¿íäñýí øèéäâýð, õóóëèéã äýñ äàðààëàëòàé àâ÷ òîâ÷ äóðüäàíà. ̺í óã ñýäâèéã ñîíãîí àâ÷ ñóäëàæ ¿çýõ çàéëøã¿é øààðäëàãà, ñóäàëãààíû çîðèëãî, õýðýãëýñýí àðãà, àøèãëàñàí ìàòåðèàëûí òàëààð ºã¿¿ëíý.

Ñýäâèéí ¿íäñýí àãóóëãûí õýñýã íü òóõàéí ñýäâèéí îíöëîãîîñ øàëòãààëæ 2 ýñâýë 3 á¿ëýãòýé áàéíà. Íýãä¿ãýýð á¿ëýãò ñîíãîí àâñàí ñýäâèéíõýý îíîëûí ¿íäýñëýëèéã, 2 á¿ëýãò óã ñýäâèéí ºíººãèéí áàéäàëä õèéñýí ñóäàëãààã, 3 á¿ëýãò òóõàéí àñóóäëûã öààøèä áîëîâñðîíãóé áîëãîõ àðãà çàìûí òóõàé äýëãýðýíã¿é òóñãàæ áè÷íý.

Îíîëûí õýñýãò íîì, òîâõèìîë áóñàä ìàòåðèàëóóäûã óíøèæ òàíèëöààä ýíý àñóóäëûí òàëààð ÿìàð çîõèîã÷èéí ÿìàð á¿òýýëä õýð çýðýã òóñãàãäñàíûã õàðüöóóëàí àâ÷ ¿çýæ, òýäãýýðò ººðèéí ãýñýí ñàíàë, ä¿ãíýëò ºã÷ áè÷íý. Èíãýõäýý åðºíõèé㺺ñ òîäîðõîéä øèëæèõ çàð÷ìûã óäèðäëàãà áîëãîí ººðèéí ìýäëýãèéí öàð õ¿ðýýã òýëýõ çîðèëãîîð ñóäàëæ áàéãàà àñóóäëààðàà ýðäýìòäèéí ÿíç á¿ðèéí ¿çýë áîäëûí íàðèéí óòãà ó÷ðûã ãàðãàæ òýäãýýðèéí äîòðîîñ ãîëûã íü îëîõ, õîîðîíäîî ÿëãàãäàõ ¿íäñýí øèíæ ÷àíàðûã íü îëæ ìýäýõ çîðèëò òàâüæ àæèëëàíà. Èíãýñíèé ¿íäñýí äýýð òýäãýýð ýðäýìòäèéí ¿çýë áîäëûã ¿íäñýí øèíæ ÷àíàðààð íü á¿ëýãëýí, ººðèéí ¿ãýýð òîâ÷ òîäîðõîé îéëãîìæòîé òàéëáàðëàí áè÷èæ ÿìàð ýðäýìòýíèé ÿìàð ¿çëèéã äýìæèæ áàéãààãàà ó÷èð øàëòãààíûõ íü õàìò òîäîðõîéëîí áè÷íý. Èéíõ¿¿ ñýäâèéí îíîëûí ¿íäýñëýë áîëîâñðóóëñíû ¿íäñýí äýýð öààøèä ÿìàð òîäîðõîé çîðèëò äýâø¿¿ëýí õýðýãæ¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé âý ãýäýãò õàðèóëò ºãºõ áîëîìæòîé áîëíî.

Ñóäàëãààíû õýñýãò ñýäâèéí äàãóó áèçíåñèéí áàéãóóëëàãûí òîäîðõîé æèøýýí äýýð ýäèéí çàñãèéí çàðèì ¿íäñýí ¿ç¿¿ëýëòýýð ñòàòèñòèê, ìàòåìàòèê àðãààð øèíæèëãýý õèéæ, ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íã õóðààíãóéëàí áè÷íý. Òîäîðõîé òîîí ìýäýýëëèéã àøèãëàí ñóäàëæ áàéãóóëëàãûí àìæèëòûã òîâîéëãîí ãàðãàæ èðýõèéí çýðýãöýý äóòàãäàë îðøèæ áàéãàà ýñýõèéã íýýí èëð¿¿ëýõ, àøèãëàæ ÷àäàõã¿é íººöèéã èëð¿¿ëýí ãàðãàõ. ¯¿íèé çýðýãöýý àíãèéí àæëûí îíîëûí õýñýãò õºíäºæ áè÷ñýí îíîëûí ìàðãààíòàé àñóóäàëòàé ñóäàëãààíû õýñãèéã õîëáîí óÿëäóóëæ ººðèéí îéëãîëòûã áàòàòãàæ ºã÷ áàéãàà ä¿ãíýëò ñàíàëàà óëàì èë¿¿ ¿íýìøèëòýé áîëãîõ øààðäëàãàòàé. Ñóäàëãààíû õýñýãò òóõàéí áàéãóóëëàãà äýýð õèéñýí ñóäàëãàà, øèíæèëãýý, òºñºë, òºëºâëºãºº, òîîöîîíû ¿íäýñëýëèéã õ¿ñíýãò, äèàãðàìì, ñõåì, òîìú¸î, çóðàã, ¿ç¿¿ëýíãýýð õàðóóëñàí áàéâàë çîõèíî. Êîìïüþòåðèéí ïðîãðàìì äýýð õèéñýí ºãºãäë¿¿äèéí ïàðàìåòð, áóñàä ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã õàâñàðãàõ øààðäëàãàòàé.

9

Ãóðàâäóãààð á¿ëýãò îíîëûí õýñýã áîëîí õèéñýí øèíæèëãýýíèé ä¿íã ¿íäýñëýí óã àñóóäëûí õýòèéí òºëºâ, ñàéæðóóëàõ áîëîâñðîíãóé áîëãîõ àðãà çàìûã òîäîðõîéëæ áè÷íý.

Ä¿ãíýëò, ñàíàëä îíîë àðãà ç¿éí ¿íäýñëýë õèéãäñýí øèíæèëãýýíýýñ óðãàí ãàð÷ áàéãàà ç¿éëñèéã íýãòãýí ä¿ãíýæ ººðèéí ñàíàëàà äýâø¿¿ëíý. Èíãýõäýý ñóäàëãààíû îáúåêò áîëæ áàéãàà àëü íýã áèçíåñèéí áàéãóóëëàãûí òîäîðõîé íºõöºë, îíöëîã, áîäèò áîëîìæèéã õàðãàëçàí ¿çýõýä èë¿¿òýé àíõààðíà. Ä¿ãíýëò ñàíàë íü øèíæëýõ óõààíû ã¿í ¿íäýñëýëòýé, áîäèòîé, òîâ÷ òîäîðõîé, íîòëîõ áàðèìòòàé, õóðö òîä õýëëýãòýé áàéíà. Øààðäëàãàòàé ¿åä ä¿ãíýëò ñàíàëàà ¿íäýñëýí áîëîâñðóóëñàí çºâëºìæ ãàðãàæ áîëíî. Èéì çºâëºìæèéã òýíõèìýýð óã ñýäâèéã ¿ðãýëæë¿¿ëýí òºãñºëòèéí àæèë áè÷èõ òóõàé àñóóäëûã øèéäâýðë¿¿ëíý.

Àøèãëàñàí ìàòåðèàë, íîì õýâëýëèéí æàãñààëòàä àøèãëàñàí ìàòåðèàë á¿ðèéí çîõèîã÷èéí îâãèéí ýõíèé ¿ñýã, ººðèéíõ íü íýð, òóõàéí ìàòåðèàëûí á¿ðýí íýð, õýâëýñýí îí, õýâëýëèéí ãàçðûí íýð, àøèãëàñàí õóóäàñíû äóãààð, ñîíèí ñýòã¿¿ëèéí îí, äóãààð, õóóëü, æóðàì çààâðûã áàòàëñàí ãàçðûí íýð, òîãòîîë, òóøààëûí îí, äóãààð çýðãèéã á¿ðýí ã¿éöýä áè÷íý. Òóõàéëáàë: 1/ Á. Áàêåé Ð. Îðîñîî “Ýäèéí çàñãèéí óõààí” ÓÁ, 2000, 123-125 òàë 2/ À. Áààòàð ”Ìîíãîë÷óóäûí õàðèëöààíû îíöëîã” Àðäûí Ýðõ ñîíèí, ÓÁ, 2001, ¹123, 5-ð òàë ãýõ ìýò

Áóñäûí çîõèîë á¿òýýëýýñ àøèãëàñàí èøëýë, ìýäýý áàðèìò áàéâàë òóõàéí ñàíààíû ýöñèéí ¿ãèéí äýýä òàëä òóñãàé òýìäýãëýãýý õèéãýýä òýð õóóäàñíû ýöýñò øóãàì òàòààä äîîä òàëä íü àøèãëàñàí òîäîðõîéëîëòûã äýýð äóðäñàí ¸ñîîð ºãíº.

Õàâñðàëò íü àíãèéí àæëûí ¿íäñýí àãóóëãûã òîäðóóëàõ çîðèóëàëòòàé òóñëàõ ìàòåðèàëóóäààñ á¿ðäýíý.

Ãóðàâ: Àíãèéí àæëûí õàìãààëàëò

Îþóòàí áè÷ñýí àíãèéí àæëàà óäèðäàã÷ áàãøààð õÿíóóëæ ãàðûí ¿ñýã çóðóóëñàí íºõöºëä óã àæëûã õàìãààëàëòàíä îðóóëàõ øààðäëàãûã õàíãàñàí ãýæ ¿çíý.

Àíãèéí àæëûã òýíõèìýýñ áàòàëñàí õóãàöààíä ò¿¿íèéã óíøñàí áàãø õàìãààëóóëæ ¿íýëýëò ºãíº. Õàìãààëàëòààð àíãèéí àæëûí áè÷èëò, á¿ðä¿¿ëýëò, àãóóëãà íü ýíýõ¿¿ æóðìûí øààðäëàãûã õàíãàæ áàéãàà ýñýõ, ¿ã ñýäâèéí õ¿ðýýíä îþóòíû îíîë, àðãà ç¿éí ìýäëýã ÿìàð òºâøèíä áàéãààã õàðãàëçàí ¿íýëýëò ºãñºí áàéíà.

Àíãèéí àæëûã áè÷èõ ¿ëãýð÷èëñýí çàãâàð

Ñýäýâ 1: “Ìàë àæ àõóéí àëáàí òàòâàð, ò¿¿íèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ àñóóäàë”

Îðøèë

I. Á¿ëýã: Îðëîãûí òàòâàðûí îíîë, àðãà ç¿éí ¿íäýñ

1.1. Òàòâàðûí òóõàé îéëãîëò, àíãèëàë 1.2. Îðëîãûí òàòâàð, ò¿¿íèé ýëåìåíò¿¿ä 1.3. Îðëîãûí òàòâàðûí íîîãäóóëàõ çàð÷èì

II. Á¿ëýã: Ìîíãîë Óëñûí ìàë àæ àõóéí àëáàí òàòâàðûí õýðýãæèëò

2.1. Ìàë àæ àõóéí àëáàí òàòâàðûí ¿¿ñýë õºãæèë2.2. Ìàë àæ àõóéí àëáàí òàòâàðûí ýåðýã, ñºðºã òàë

III. Á¿ëýã: Ìàë àæ àõóéí àëáàí òàòâàðûã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ àðãà çàì

3.1. Ìàë àæ àõóéí àëáàí òàòâàðûí òîãòîëöîîã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ çàéëøã¿é øààðäëàãà 3.2. Ìàë àæ àõóéí àëáàí òàòâàðûí òîãòîëöîîã öààøèä áîëîâñðîíãóé áîëãîõ àðãà çàì

Ñàíàë ä¿ãíýëò Àøèãëàñàí íîì Õàâñðàëò

10

11