Animal Product Albanian Final

0Rezultatet shtes

AgStrat Kosov Studimi i produkteve shtazore

Prishtin, Kosov Prill 2010

Ky raport sht prgatitur pr USAID-in. Shprndarja dhe prdorimi i materialit sht e drejt e posame e USAID-it.

Prmbajtja

Pasqyra e rezultateve

Analiza e gjendjes baz t Sektorit t Prodhimit Shtazor

Rekomandimet pr prmirsimin e Sektorit t Prodhimit Shtazor n Kosov

1

Synimi i ktij dokumenti sht t prezantoj detajet e studimit tprodukteve t kafshve dhe rekomandimet pr kafsht dhe nnproduktet e fokusit

Synimet e dokumentit

N fund t janarit, ekipi i Booz Allenit kreu fazn e par t Strategjis s Mundsive t Bujqsis n Kosov e cila u fokusua n rekomandimet pr potencialet e reja t kultivimit t kulturave me vler t lart n Kosov.

Si veprim konkret pas ktij studimi, USAIDi krkoi nga Booz Allen q t hulumtoj produktet kryesore t kafshve q mund t zhvillohen n Kosov. Gjat periudhs shtat javore, ekipi i Booz Allen, prfshir ktu edhe nj ekonomist t blegtoris dhe specialist pr akua-kultur, kan analizuar n detaje sektorin e produkteve t kafshve n Kosov. Ekipi ka paraqitur t gjeturat n tri fusha kryesore: nj studim baz sasior t sektorit t produkteve shtazore n Kosov, pengesat aktuale t sektorit, si dhe nj vlersim t praktikave m t mira q zbatohen n bot.

Bazuar n analizn, ekipi ka zhvilluar kto rekomandime: 1) Modelin kuantitativ pr t prcaktuar kafsht m t mira dhe nn-produktet e fokusit; 2) Pasqyrat Drejt Tregut pr kafsht dhe nn-produktet m t mira; dhe 3) Iniciativat pr t reformuar sektorin e produkteve t kafshve. Rekomandimet jan prdorur pr t prcaktuar ndikimin potencial tek konsumi, prodhimi dhe punsimi vendor.

Burimi: Analiza BAH. 2

Prfundimi i Studimit t Fizibilitetit pr tfiltruar produktet

Analiz e plot e produkteve shtazore

Piknisje e plotMini, pengesat dhe praktikat m t mira

Zhvillimi i Modelit Sasior pr tekzaminuar

produktet e kafshve

Zhvillimi i rekomandimeve dhe

plani plotsues i veprimeve

Studimi pr Produktet e Kafshve prbhet nga pes hapa qzgjasin shtat jav

Qasja e projekt propozimit pr Studimin mbi Produktet e kafshve

Prfundimi i Studimit t Fizibilitetit pr tfiltruar produktet

3

Piknisje e plotMini, pengesat dhe praktikat m t mira

2

Zgjerimi I piks s nisjes,analiza pr pengesat dhe praktikat m t mira nga projekti i AgStrat pr tshqyrtuar nn-fusha t rejapr produkte t kafshve

Zhvillimi i Modelit Sasior pr tekzaminuar

produktet e kafshve

1

Krijohet nj list e produktevet mundshme pr ekzaminim prfshir ktu blegtorin, shpeztarin dhe peshqit Ndrtohen parametrat e

modelit pr t zhvilluar analizn e fizibilitetit

Filtroni produktet prfizibilitetin e bazuar n resurse natyrore, ndikiminekonomik dhe pengesat nzinxhirin e vlerave Eliminoni produktet q do t

ishte vshtir t zhvillohen, vshtir t plasohen nkonkurrencn e tregut dhe t cilat do t krkonin sasi t madhe tokash bujqsoreapo vlera t larta prshfrytzimin e tyre

Analiz e plot eprodukteve shtazore

4 Zhvillimi i

rekomandimeve dhe plani plotsues i

veprimeve

5

Zhvilloni nj analiz m tdetajizuar t nj numri mt vogl produktesh q jant realizueshme brenda Kosovs Analizat do t prfshijn

kushtet pr prodhim dhe marketing, konkurrencn, dhe ndikimin ekonomik n komunitetet rurale

Rekomandoni veprimet dheiniciativat pr prodhimin,plasimin n treg dhe eksportin e produkteve tkafshve Integroni rekomandimet

brenda kornizs s rekomandimeve t AgStrat

3.5 jav 1 jav 2.5 jav


Raportet e ekzaminuara Anketa bujqsore n amvisni, 2007, Enti i Statistikave t Kosovs Trajnimi i praktikantve n pun terreni pr cilsin e qumshtit (PNPK), 2009 Reagimi ndaj importeve t subvencionuara qumshtore n Kosov (PNPK),

2009 Standardet e identitetit pr qumsht dhe produkte qumshtore, 2009 Vlersimi i Zinxhirit t Vlerave Qumshtore, Serbi, qershor 2008 FAO, Pellgjet e vogla bjn dallimin e madh, Integrimi i peshqve me t korra

dhe blegtorin, 2000 Raporti IFPRI Fish to 2020, Oferta dhe krkesa n tregje globale n ndryshim,

2003 Banka Botrore, Kosov Drejt nj Plani Strategjik Veprimi, nntor 2009

IFPRI, Qendra Botrore e Peshkut, Peshku si Ushqim, Projeksionet deri m2020 Dokumenti i diskutimit FAO 28, Blegtoria m 2020, Revolucioni i ardhshm

ushqimor Dokumenti i diskutimit t politikave FAO 6, tregtia ndrkombtare me bagti dhe

produkte: nevoja pr nj qasje t bazuar n mall, mars 2002 Revista e Agro-Biznesit, Prcjellja dhe certifikimi n zinxhirt furnizues t mishit,

2003 UNESCO, Rrjedhat virtuale t ujit mes shteteve n lidhje me tregtin me bagti

dhe produkte shtazore, gusht2003 PNPK, Standardet pr qumsht dhe produkte qumshtore, 26 qershor 2009 Agjencia e Kosovs pr Mbrojtjen e Mjedisit, Draft Raport mbi Gjendjen e

Ujrave n Republikn e Kosovs, 2010 USDA Shrbimi i Bujqsis s Huaj, GAIN Raport: Subvencionet shtetrore

rrjedhin pr mbshtetje t tregtis gjenetike, 2010 USDA Shrbimi i Bujqsis s Huaj, GAIN Raport: Rusia ndrron legjislacionin

dhe strukturn e industris s prmirsimit t kafshve, 2008 Informatat toksore n Zeland t Re, Raporti kalimtar i Shqyrtimit t

Qiradhnies pr Kullota n Lartsira, 2005 Komisioni Evropian, nj Strategji e re shndetsore pr Bashkimin Evropian,

2007

T intervistuarit Menaxheri kryesor/blersi i mishit, produkteve qumshtore, ETC Supermarket Bejim Koja, blegtor Deme Abazi , Iber Lepenc Lulzim Shamolli, Ekspert agronomie Muzafer Luma, Agjencia e Pyjeve Komisoni Besim Beqaj, Drejtor i Ods Ekonomike Ilir Zenelaj , Mercy Corps Gursel Arifi, Ish KCBS Zija Idrizi, furnizues i ushqimit t kafshve dhe inputeve veterinare, FAUNA Ramadan Memaj, Kryetar, KDPA Imer Berisha, Menaxher, Qumshtorja Bylmeti Peter elling, Ekspert peshku, ICO n Mitrovic Agim Rexhepi, ekspert peshku dhe Fakulteti i Veterinaris Bajram Imeri, Drejtori i Departamentit t bagtis, MBPZHR Arsim Mema, Shefi i Mbarshtimit t bagtis, MBPZHR Kurtesh Sherifi, hulumtues veterinarie Sali Golaj, importues kafshsh dhe pajisjesh blegtorie, Agroscheiz Behlul Behluli, distributor i premix dhe specialist pr AI, SANO Vizita n Istog (Trofta Istog dhe fermat tjera t peshqve) Arton Osmani, Zyra e Komisionit Evropian Karoline Schollmayer, Projekti binjakzues gjerman/lituanez Naim Huruglica , Drejtori Gjeneral i Doganave Flamur Kadriu, Shefi i Shndetit Publik Veterinar, KFVA Bafti Murati, Shefi i Shndetit Shtazor, KFVA Milazim Berisha, Kryetar, KAMP Muhamet Farizi, Drejtor Ekzekutiv, Shoqata e Mullisve Agron Berisha, furnizues i ushqimit t kafshve, Agrocom Ekrem Gjokaj, Zyrtar i Lart i Politikave Bujqsore, MBPZHR Lulzim Shamolli, Shef i Divizionit pr Politika dhe Projekte Bujqsore, MBPZHR

Mustafe Kastrati, Menaxher Projekti, GTZ

Kemi intervistuar nj numr individsh nga palt e interesit, kemi shqyrtuar studime, dokumente dhe raporte

Lista e t intervistuarve dhe dokumentet e shqyrtuara T intervistuarit

Menaxheri kryesor/blersi i mishit, produkteve qumshtore, ETC Supermarket Bejim Koja, blegtor Deme Abazi , Iber Lepenc Lulzim Shamolli, Ekspert agronomie Muzafer Luma, Agjencia e Pyjeve Komisoni Besim Beqaj, Drejtor i Ods Ekonomike Ilir Zenelaj , Mercy Corps Gursel Arifi, Ish KCBS Zija Idrizi, furnizues i ushqimit t kafshve dhe inputeve veterinare, FAUNA Ramadan Memaj, Kryetar, KDPA Imer Berisha, Menaxher, Qumshtorja Bylmeti Peter elling, Ekspert peshku, ICO n Mitrovic Agim Rexhepi, ekspert peshku dhe Fakulteti i Veterinaris Bajram Imeri, Drejtori i Departamentit t bagtis, MBPZHR Arsim Mema, Shefi i Mbarshtimit t bagtis, MBPZHR Kurtesh Sherifi, hulumtues veterinarie Sali Golaj, importues kafshsh dhe pajisjesh blegtorie, Agroscheiz Behlul Behluli, distributor i premix dhe specialist pr AI, SANO Vizita n Istog (Trofta Istog dhe fermat tjera t peshqve) Arton Osmani, Zyra e Komisionit Evropian Karoline Schollmayer, Projekti binjakzues gjerman/lituanez Naim Huruglica , Drejtori Gjeneral i Doganave Flamur Kadriu, Shefi i Shndetit Publik Veterinar, KFVA Bafti Murati, Shefi i Shndetit Shtazor, KFVA Milazim Berisha, Kryetar, KAMP Muhamet Farizi, Drejtor Ekzekutiv, Shoqata e Mullisve Agron Berisha, furnizues i ushqimit t kafshve, Agrocom Ekrem Gjokaj, Zyrtar i Lart i Politikave Bujqsore, MBPZHR Lulzim Shamolli, Shef i Divizionit pr Politika dhe Projekte Bujqsore, MBPZHR Mustafe Kastrati, Menaxher Projekti, GTZ

Raportet e ekzaminuara

Anketa bujqsore n amvisni, 2007, Enti i Statistikave t Kosovs Trajnimi i praktikantve n pun terreni pr cilsin e qumshtit (PNPK), 2009 Reagimi ndaj importeve t subvencionuara qumshtore n Kosov (PNPK), 2009 Standardet e identitetit pr qumsht dhe produkte qumshtore, 2009 Vlersimi i Zinxhirit t Vlerave Qumshtore, Serbi, qershor 2008 FAO, Pellgjet e vogla bjn dallimin e madh, Integrimi i peshqve me t korra dhe blegtorin, 2000 Raporti IFPRI Fish to 2020, Oferta dhe krkesa n tregje globale n ndryshim, 2003 Banka Botrore, Kosov Drejt nj Plani Strategjik Veprimi, nntor 2009 IFPRI, Qendra Botrore e Peshkut, Peshku si Ushqim, Projeksionet deri m 2020 Dokumenti i diskutimit FAO 28, Blegtoria m 2020, Revolucioni i ardhshm ushqimor Dokumenti i diskutimit t politikave FAO 6, tregtia ndrkombtare me bagti dhe produkte: nevoja pr nj qasje t bazuar n mall, mars 2002 Revista e Agro-Biznesit, Prcjellja dhe certifikimi n zinxhirt furnizues t mishit, 2003 UNESCO, Rrjedhat virtuale t ujit mes shteteve n lidhje me tregtin me bagti dhe produkte shtazore, gusht2003 PNPK, Standardet pr qumsht dhe produkte qumshtore, 26 qershor 2009 Agjencia e Kosovs pr Mbrojtjen e Mjedisit, Draft Raport mbi Gjendjen e Ujrave n Republikn e Kosovs, 2010 USDA Shrbimi i Bujqsis s Huaj, GAIN Raport: Subvencionet shtetrore rrjedhin pr mbshtetje t tregtis gjenetike, 2010 USDA Shrbimi i Bujqsis s Huaj, GAIN Raport: Rusia ndrron legjislacionin dhe strukturn e industris s prmirsimit t kafshve, 2008 Informatat toksore n Zeland t Re, Raporti kalimtar i Shqyrtimit t Qiradhnies pr Kullota n Lartsira, 2005 Komisioni Evropian, nj Strategji e re shndetsore pr Bashkimin Evropian, 2007


Burimi i tdhnave Informatat e nxjerra

FAOSTAT

UN Comtrade / KNT TradeMap

Rendimenti i produkteve shtazore pr vendet standard Paraqitja e vlerave t eksportit/importit sipas destinimit

/origjins pr vende standard Parimet udhheqse baz

Mbshtetja sa m shum qsht e mundur n nj burim tdhnash pr t ofruar shifra konsistente dhe tkrahasueshme t eksportit

Krahasimi i shnimeve tregtare, mimeve dhe t prodhimit me burime alternative t dhnash

Preferohen trsi t kontrolluara t dhnash kundrejt burimeve tvetme

Plotsohen informatat qmungojn me mendime ekspertsh dhe ndr-krahasues

Faqja e OIE Totali i kafshve sipas llojit pr vende standard; shkallt e smundjeve dhe vaksinimit sipas venditKNT Agjencia e

Pyjeve Totali i kullosave n dispozicion n Kosov

Enti i Statistikave t Kosovs

Ministria e Bujqsis,

Zhvillimit Rural, Kosov

Doganat e Kosovs

Zonat e t korrave t tagjis, rendimenti, ujitja, mimet ntregun lokal

Numri dhe madhsia e fermave sipas llojit t kafshs Kullosat sipas komuns

Vllimet dhe vlerat e importit dhe eksportit, si dhe pr kode t caktuara kafshsh dhe nn-produktesh shtazore sipas SH

Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit

Hapsinor

T dhnat e temperaturs, dhe t reshjeve pr 7 stacione meteorologjike

dhe kemi prpiluar nj baz gjithprfshirse t t dhnave bazuar n referenca t ndrsjella nga burime t shumfishta pr tsiguruar nj qndrueshmri t t dhnave

Burimet e t dhnave dhe Parimet udhzuese

Burimi i t dhnave Informatat e nxjerra

FAOSTAT Rendimenti i produkteve shtazore pr vendet standard UN Comtrade / KNT TradeMap

Paraqitja e vlerave t eksportit/importit sipas destinimit /origjins pr vende standard

Faqja e OIE Totali i kafshve sipas llojit pr vende standard; shkallt e smundjeve dhe vaksinimit sipas vendit KNT Agjencia e

Pyjeve Totali i kullosave n dispozicion n Kosov

Enti i Statistikave t Kosovs

Zonat e t korrave t tagjis, rendimenti, ujitja, mimet n tregun lokal

Ministria e Bujqsis,

Zhvillimit Rural, Kosov

Numri dhe madhsia e fermave sipas llojit t kafshs Kullosat sipas komuns

Doganat e Kosovs Vllimet dhe vlerat e importit dhe eksportit, si dhe pr kode

t caktuara kafshsh dhe nn-produktesh shtazore sipas SH

Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit

Hapsinor

T dhnat e temperaturs, dhe t reshjeve pr 7 stacione meteorologjike

Parimet udhheqse baz

Mbshtetja sa m shum q sht e mundur n nj burim t dhnash pr t ofruar shifra konsistente dhe t krahasueshme t eksportit

Krahasimi i shnimeve tregtare, mimeve dhe t prodhimit me burime alternative t dhnash

Preferohen trsi t kontrolluara t dhnash kundrejt burimeve t vetme

Plotsohen informatat q mungojn me mendime ekspertsh dhe ndrkrahasues


Prmbajtja


Analiza e gjendjes baz t Sektorit t Prodhimit Shtazor Studimi baz sasior i sektorit t produkteve shtazore n Kosov Pasqyr e pengesave dhe mundsive Vlersimi i praktikave m t mira ndrkombtare


6

Studimi baz sasior i sektorit t produkteve shtazore n Kosov

Definimi dhe metodologjia e tregut

Funksionimi i sektorit t produkteve shtazore

7

Yndyrna apo vajra shtazore

(SH 15*)

Yndyr nga derri, shpezt, gjedhe, dele, dhia, peshku/kafsh deti; yndyr leshi etj.

Produkte me origjin

kafshsh (SH 05*)

Qime derri/qeska/barku i kafshve:lkur zogjsh: eshtra:sqep,brir: kthetra etj

Gzof me lkur

(SH 43*)

Qime t paprpunuara t vizonit, qengjit, dhelprs etj; qime t krehura t vizonit, qengji dhe dhelpre etj

Kafsh tgjalla

(SH 01*)

Kuaj, gomar, mushka, drenusha,gjedhe, derra, dele, dhi, pula, dhelpra, lepuj, blet etj.

Peshk, etj.

(SH 03)

Peshk i gjall/i freskt/i ngrir (krap, troft, tuna etj.); peshk i terur/i kriposur/i tymosur; krustace dhe molusk t gjall/ t freskt/t ngrir

Mish/ rropulli t ngrnshme

(SH 02)

Mish gjedhi t freskt/t ftoht apo tngrir, mish derri, dele/dhi, mish kali: prbrendsa t ngrnshme gjedhi, derri, apo deleje etj.

Mish, peshk i prgatitur, etj. (SH 16)

suxhuk; mish i prgatitur/prbrendsa mishi/gjak: ekstrakte/lngje mishi/peshk/kristaken/molusk; havijar/ peshk i konservuar.

Bylmet, vez, mjalt,etj.

(SH 04)

Qumsht, maz, qumsht yndyre, jogurt, ajk (e thart), hirr/hirr e prpunuar, gjalp, djath, mjalt, vez:

Gzof dhe lkura t

paprpunuara(SH 41)

Gzof dhe lkura t paprpunuara tgjedheve dhe kuajve, deleve, derrave, dhive, drerve; gzof apo lkura tregjura: lkur e prgatitur etj.

Ushqimi i prgatitur shtazor(SH 23*)

Miell/ushqime/toptha nga mishi apo nga prbrendsa mishi; miell/ushqime/ toptha nga peshku, krustaqe, guaca deti etj.

Lesh, lesh fin shtazor(SH 51*)

Leshra t pa hapur, pa krehur; qime tbuta apo t forta shtazsh t hapura, tkrehura etj

Definimi i Tregut dhe Metodologjia

Kemi prqendruar analizn baz n blegtori dhe peshk si dhe nnn-produktet e ktyre kafshve

Artikujt kryesor t kafshve dhe produket prkatse t prpunuara

Yndyrna apo vajra shtazore

(SH 15*)

Yndyr nga derri, shpezt, gjedhe, dele, dhia, peshku/kafsh deti; yndyr leshi etj.

Produkte me origjin

kafshsh (SH 05*)

Qime derri/qeska/barku i kafshve:lkur zogjsh: eshtra:sqep,brir: kthetra etj

Gzof me lkur

(SH 43*)

Qime t paprpunuara t vizonit, qengjit, dhelprs etj; qime t krehura t vizonit, qengji dhe dhelpre etj

4

5

Kafsh t gjalla

(SH 01*)

Kuaj, gomar, mushka, drenusha,gjedhe, derra, dele, dhi, pula, dhelpra, lepuj, blet etj.

Peshk, etj. (SH 03)

Peshk i gjall/i freskt/i ngrir (krap, troft, tuna etj.); peshk i terur/i kriposur/i tymosur; krustace dhe molusk t gjall/ t freskt/t ngrir

Mish/ rropulli t ngrnshme

(SH 02)

Mish gjedhi t freskt/t ftoht apo t ngrir, mish derri, dele/dhi, mish kali: prbrendsa t ngrnshme gjedhi, derri, apo deleje etj.

Mish, peshk i prgatitur, etj.

(SH 16)

suxhuk; mish i prgatitur/prbrendsa mishi/gjak: ekstrakte/lngje mishi/peshk/kristaken/molusk; havijar/ peshk i konservuar.

Bylmet, vez, mjalt,etj.

(SH 04)

Qumsht, maz, qumsht yndyre, jogurt, ajk (e thart), hirr/hirr e prpunuar, gjalp, djath, mjalt, vez:

Gzof dhe lkura t

paprpunuara( SH 41)

Gzof dhe lkura t paprpunuara t gjedheve dhe kuajve, deleve, derrave, dhive, drerve; gzof apo lkura t regjura: lkur e prgatitur etj.

2

Ushqimi i prgatitur shtazor (SH 23*)

Miell/ushqime/toptha nga mishi apo nga prbrendsa mishi; miell/ushqime/ toptha nga peshku, krustaqe, guaca deti etj.

Lesh, lesh fin shtazor (SH 51*)

Leshra t pa hapur, pa krehur; qime t buta apo t forta shtazsh t hapura, t krehura etj

1

3

6

10

9

8

7

11

Shnim: Gjitha kodet brenda kapitullit SH jan prfshir prve nse nuk shnjohen me (*). (*) Kapitulli SH01 sht fokusuar tek 0101-0105, 010619, dhe 010690; Kapitulli SH05 sht fokusuar tek 0502-0511; Kapitulli SH15 sht fokusuar tek 1501-1506, 151610, 1517, 1518; Kapitulli SH23 sht fokusuar n 230110, 230120; Kapitulli SH43 sht fokusuar n 4301, 4302, 430390; Kapitulli SH51 sht fokusuar n 5101-5105; shnim: Analiza prjashton primat, balenat, delfint, derrat e detit, zvarranikt dhe zogjt; Burimi: FAOSTAT; Comtrade KB; Analiz e BAH 8

Eksporti Prodhimi Konsumi Importe

Definimi I Tregut dhe Metodologjia

Baza ka t bj me ekzaminimin e aspekteve t ndryshme tprodhimit, konsumit, importit dhe eksportit pr t kuptuar m mirperformancn e sektorit t produkteve t kafshve

Kompontentet e Analizs Bazike n Kosov

Vlera e eksportit t Kosovs sipas kategoris s produkteve t kafshve 2005-2009

Eksportet e Kosovs n tregjet e destinuara

Performanca e eksportit t Kosovs n krahasim me vendet e caktuara/ krahasuese

Proporcioni i 5 eksporteve m t mdha n eksportin total

Rendimenti pr nnprodukte n krahasim me vendet e caktuara

Numri i prgjithshm i kafshve dhe shkalla prkatse e rritjes

Numri dhe madhsia e ferms sipas llojit t kafshve

Totali i toks pr kullos dhe toks pr kultivimin e foragjereve.

Uji i disponueshm dhe i konsumuar n Kosov

Konsumi i prgjithshm mishit dhe produkteve t bulmetit n vitin 2009

% e konsumit vendor kundrejt atij ndrkombtar

Konsumi pr banor pr produkte t caktuara n krahasim me vendet e caktuara

mimet vendore n krahasim me shtete t caktuara

Vlera e importit sipas kategoris s produktit t kafshve pr periudhn 2005 2009

Importi i Kosovs nga vendet e origjins

Eksporti Prodhimi Konsumi Importe- +=


Studimi baz sasior i sektorit t produkteve shtazore n Kosov

Definimi dhe metodologjia e tregut

Funksionimi i sektorit t produkteve shtazore

10

2005 2006 2007 2008 2009

Funksionimi i Sektorit t Produkteve Shtazore n Kosov

Rreth 81% e eksporteve t produkteve shtazore t Kosovs jan tprqndruara n gzofe dhe lkura t paprpunuara

Ndarja e eksportit t produkteve shtazore n Kosov sipas llojit t produktit (20052009, n milion euro)

CAGR2009 Total

6.9M 7.1M (2005-2009)

-3.2%

Kafsh t gjalla

Gzof dhe lkura t paprpunuara

81.5%

0.6% T tjera 8% 10% Produkte qumshtore

-7.6%

23.9% 26.6%

Mish dhe rropulli Leshi

-100% -100%

4.5M 4.8M

6.5M6.6M 6.1M

0.5M 0.4M

0.9M

0.4M6.6M

5.9M

5.5M

2005 2006 2007 2008 2009

CAGR = Shkalla e zhvillimit vjetor Shnim: Vlera e eksporteve t produkteve shtazore e prcaktuar duke shikuar kapitujt 2-4, 16, 41 t SH, si dhe kodet SH0101-0105, 010619, 010690, 010600, 0502-0511, 1501-1506, 151610, 1517, 1518, 230110, 230120, 4301, 4302, 430390, 5101-5105 Shnim: Leshi dhe mishi dhe rropullit nuk jan eksportuar m 2009 Shnim: Kategoria t tjera prfshin: peshkatarin, produktet me origjin shtazore; yndyrat dhe vajrat bimore dhe shtazore; miellin, ushqimet dhe topthat nga mishi dhe peshku; lkurat leshtore; gatitjet nga mishi dhe peshku; Burimi: Doganat e Kosovs

11

2005 2006 2007 2008 2009


Eksportet n Itali, Austri dhe Shqipri llogaritet t jen mbi 80% t tregjeve t destinuara dhe jan duke u rritur, ndrsa eksportet nvendet tjera t rajonit si n Bosnj dhe Kroaci po bien

Pjesaa relative e tregjeve t destinuara pr eksportet e produkteve shtazore t Kosovs (2005-2009, n milion euro)

CAGR eksportet Produkti kryesor 2009 Total (2005-2009) shtazor

7.1M

Shqipria

Italia

21.4% 1.2M

Mali i Zi T tjera 4.8% 0.26M0.30M

Bosnia Kroacia5.1% 0.27M

Maqedonia

36.9%

0.5%

7.2%

0.5%

1.2M

Bullgaria 6.6M

1.3M

1.1M 1.1M0.88M

0.77M

1.2M

0.54M

2.1M 3.3M4.0M

0.25M

0.40M

2.6M

0.58M

6.9M

5.9M

0.36M 0.20M0.75M

0.66M

0.34M 0.57M

0.27M

0.59M

0.85M 5.5M

Austria23.5%

0.53 M 0.44M 0.77M

2.0M

Serbia

-100% Lesh

Gzof dhe lkura t paprpunuara -100% Peshkataria -26.8%

Gzof dhe lkura t paprpunuara 31.4% Gzof dhe lkura t paprpunuara -25.4%

-17.1% Gzof dhe lkura t paprpunuara -37.6% Gzof dhe lkura t paprpunuara

Produkt qumshtor 43.3%

Gzof dhe lkura t 13.7% paprpunuara

Gzof dhe lkura t 13.4% paprpunuara

2005 2006 2007 2008 2009 CAGR = Shkalla e zhvillimit vjetor Shnim: M 2005, Serbia dhe Mali i Zi jan regjistruar si nj shtet. Kshtu, CAGR pr Serbi dhe Mal t Zi kalkulohet n periudhn2006-2009; Shnim: T tjera prfshin: Afganistanin, Algjerin, Bahamet, Haitin, Indin, Madagaskarin, Sllovenin, Turqin, Greqin, Irlandn, Zvicrn, Holandn, MB shnim: Kapitujt SH2-4, 16, 41 dhe kodet SH0101-0105, 010619, 010690, 010600, 0502-0511, 1501-1506, 151610, 1517, 1518, 230110, 230120, 4301, 4302, 430390, 5101-5105 jan prdorur pr

eksporte Shnim: N BE, Italia dhe Austria jan partnert kryesor t eksportit Burimi: Doganat e Kosovs; Analiz e BAH. 12

27


Eksportet kryesore t kafshve t Kosovs jan kryesisht produkte t prpunuara dhe jan t prqendruara kryesisht n nj numr tvogl shtetesh si Shqipri dhe Bosnj dhe Hercegovin

Shprndarja sipas tregut t Produkteve Kryesore t Kafshve n Kosov (2008)

HS410120/410150 Lkur apo HS010290- Gjedh i HS410411- Lkur e HS 020230 Copa gjedhi HS040120 - Qumshti gzof t paprpunuar gjall plot e gjedhit

gjedhi apo kali*

5% 7%

95% 94%

Maqedonia

25% 26% Austria

18%

14.6%

8.1%

15.3%

8.9%

17.4%

22.2% 22%

37.2% 36.4%

T tjera

Turqia

Italia

Bosnja e 100% 100% Shqipria 100% 100% Shqipria Austria Hercegovina

Bosnja e Hercegovina

Bosnja &

Hercegovina

74% 75%

31

% Pjesmarrja % Vllim % Pjesmarrja % Vllim % Pjesmarrja % Vllim % Pjesmarrja % Vllim % Pjesmarrja % Vllim

Shnim: Produktet primare shtazore n Kosov jan prcaktuar duke shikuar kapitujt e SH2-4, 16, 41 dhe kodet SH0101-0105, 010619, 010690, 010600, 0502-0511, 1501-1506, 151610, 1517, 1518, 230110, 230120, 4301, 4302, 430390, 5101-5105 Shnim: (*) 410120 dhe 410150 t kombinuara pr shkak t ngjashmris Shnim: Kategoria T tjera prfshin Shqiprin, Kroacin dhe Serbin Burimi: Doganat e Kosovs

13

60.5%

94.9% 65.1% 42.3% 40.5%69%

49%38%

98%

26%31%


Pes produktet kryesore shtazore prbjn pjesn m t madhe tvlers s eksportuar t Kosovs n krahasim me vendet e caktuara

Pes eksportet kryesore shtazore n krahasim me eksportin e prgjithshm t produkteve t kafshve (2008, n miliona, Euro)

5.9M 37.8M 146.4M 7,809.1M 7,632.8M 274.8M

98%

31% 69%

49% 38%

26%

Kosova Maqedonia Serbia Italia Spanja Kroacia 5 Artikujt kryesor t Artikujt tjer t eksportuar eksportuar

Vendet 5 Kategorit kryesore t produkteve shtazore

Kosova Lkura apo gzofe t gjedheve dhe kuajve, gjedhe t gjalla, lkurat e plota t gjedhit, qumsht, pjes t prera gjedhesh etj

Maqedonia Mish i therur qengji, molusk dhe invertebrate (shtaz pa eshtra) tjera akuatike t konservuara, suxhuk dhe produkte t ngjashme, gjedhe t gjalla, mish i therrur derri

Serbia Copa t prera gjedhi, suxhuk dhe produkte t ngjashme, qumsht, djath, lkura dhe gzof t gjedheve dhe kuajve

Italia Gzofe dhe lkura,* djath tjetr, mish derri, djath t freskt dhe gjiz

Spanja T prera derri (t freskta apo t ftohta), copa derri (t ngrira) proshut, tuna dhe gjedhe t therrura

Kroacia Tuna t kaltra n form pende, lkura dhe gzofe, peshq t tjer, sardina, tuna tjera

Shnim: Vlera e eksportuar pr produkte shtazore prcaktohet duke shikuar kapitujt SH2-4, 16, 41 dhe kodet SH0101-0105, 010619, 010690, 010600, 0502-0511, 1501-1506, 151610, 1517, 1518, 230110, 230120, 4301, 4302, 430390, 5101-5105; 5 kodet SHm t larta: Kosov: 410120 dhe 410150 (kombinuar pr shkak t ngjashmris), 010290, 410411, 040120, 020230; Maqedonia: 020410, 160590, 160100, 010290, 020311; Serbia: 020120, 160100, 040120, 040690, 410150; Italia: 410712 dhe 410719* (grupuar si lkura dhe gzof t plota) 040690 (djathrat tjera prfshijn djathin Brindza, Cheddar dhe Gouda), 021019, 040610; Spanja: 020319, 020329, 020312, 160414, 020110; Kroacia: 030235, 410712 , 030269 (peshqit tjer prfshijn: shqarthin, t ujrave t mbla, sharrmak, levrek), 160413, 030231; SHnim: (1): Kategoria SHmund t prfshij: produktet me prmbajtje mishi t peshkut, ushqimet e prgatitura, molusqet n konzerva hermetike, goca deti t tymosura, krmijt, etj.; Burimi: Doganat e Kosovs, TradeMap 14

2005 2006 2007 2008 2009


Importi i Kosovs pr produkte shtazore prbhet kryesisht ngamishi, prbrendsa dhe bylmeti t cilat jan shtuar n mnyrkolektive prej 48.4M deri 78.7M Euro pr pes vitet e fundit

Shprndarja e Vlers s Importit t Produkteve Shtazore sipas llojit t Produktit (20052009, n milion, Euro)

CAGR 2009 Total (2005-2009)105.2M 103.3M

25.6M 21.4M 30.2M

27M

47.3M 47.2M

13.7M 32.2M

16.9M

31.5M

16.5M

4M

23.10M 22.8M

9.9M9.7M 4.2M 3.6M

2.6M

4.7M T tjera 1.9% 9.4% Yndyrna e vajra shtazore ose bimore 2.2% 16.0%

3.9% Kafsh t gjalla -1.0% Preparate t mishit dhe 15.9% 14.2%peshkut76.10M

64.9M 62.2M 30.4% Produkte qumshti 8.4%

45.6% Mish dhe rropulli 16.5%

2005 2006 2007 2008 2009

CAGR = Shkalla e zhvillimit vjetor Shnim: Vlera e importeve t produkteve bimore prcaktuar prmes shikimit t kapitujve SH2-4, 16, 41 dhe kodeve SH0101-0105, 010619, 010690, 010600, 0502-0511, 1501-1506, 151610, 1517, 1518, 230110, 230120, 4301, 4302, 430390, 5101-5105 Shnim: Kategoria T tjera prfshin: peshkatarin, produktet me origjin shtazore, miellin, ushqimet dhe topthat e mishit dhe peshkut; lkurat dhe gzoft e paprpunuar; lkurat leshtore; leshin; Burimi: Doganat e Kosovs

15

2005 2006 2007 2008 2009


M shum se gjysma e produkteve shtazore vijn nga Brazili, Sllovenia, SHBA-t dhe Hungaria

Ndarje relative e importuesve t produkteve shtazore n Kosov (2005-2009, n milion, Euro)

CAGR Produktet kryesore 2009 Total 105.1M 103.2M (2005-2009) shtazore

15.8% T tjera 6.5%

Polonia 13.2% Mish i ftohur gjedhi 4.0% 4.7% Serbia 23.9% Margarina, gjedh i gjall 3.5% Maqedonia 13.8% Mish i prgatitur (salsie 5.4% Gjermania 2.2% Bylmet (ajk e thart) 7.0% Holanda 101.7% Mish i ftohur gjedhi

Bosnja & 7.6% 23% Mish i prgatitur (salsie Hercegovina 10% Hungaria 6.2% Koncentrate proteinash

qumshtore

10.5% Shtetet e 9.1% Mish shpendsh e rropulli Bashkuara

12.7% Sllovenia 19.2% Qumsht dheajk

Mish gjedhi i ngrir pa 18.8% Brazili 11.1% eshtra 12.7M

8.8M

4.3M

15.4M

11.1M

4.8M

6.0M

3.1M

24.1M

4.2M

13.1M

10.3M

7.2M

4.8M

5.1M

63.4M 62.2M

77.1M

8.1M

10.8M

5.7M

8.1M

4.6M

16.3M

11.6M

9.5M

10M

8.4M

19.4M

10.8M

7.8M

5.5M 3.6M

6.5M

7.6M 8.7M 2.8M 3.4M

2.6M

4.8M 5.1M

5.8M

5.3M

4.1M 4.7M

16.3M 18.1M

11.6M 12.7M

2005 2006 2007 2008 2009

CAGR = Shkalla e zhvillimit vjetor Shnim: T tjera prfshin vendet si: Argjentina, Bullgaria, Kanada, Kroacia, Italia, Shqipria, Australia, Austria, Belgjika, Kina, Republika Ceke, Danimarka, Franca, Greqia, India dhe 46 tjera Shnim: vlera e produkteve shtazore e prcaktuar me kapitujt SH2-4, 16, 41 dhe kodet SH0101-0105, 010619, 010690, 010600, 0502-0511, 1501-1506, 151610, 1517, 1518, 230110, 230120, 4301, 4302, 430390, 5101-5105 .Numrat total mund t mos prbjn shumn e totaleve t vendeve pr shkak t rrumbullaksimit; Burimi: Doganat e Kosovs

16

3%


Kosova konsumon kryesisht produkte vendore pr qumsht tfreskt, mish qengji, derri, djath dhe mish lope por importon UHT qumshtin dhe gjith mishin e puls

Konsumi total n Kosov (2009, n mijra, tonelata )

262.3K 0.8K 3.1K 6.5K 24.6K 10.1K 22.5K 36.2K

100% 93% 81% 60% 55%

45% 40% 3%

qumsht i mish qengji mish derri djath mish lope jogurt UHT qumsht pul freskt

produkte vendore produkte ndrkombtare

Shnim: kto kode SHjan prdorur pr prpilimin e importeve t UHT m 2009: 40110, 40120, 40130, 40210, 40221, 40229, 40291; SHkodet e djathit t importuar jan 40610, 40620, 40630, 40640, 40690; kodi SHi jogurtit t importuar sht 40310; kodet SHt gjedhit t importuar jan 020110, 020120, 020220, 020230; kodet SHpr derrin e importuar jan 020311, 020319, 020322, 020329; kodet

SHpr qengjin e importuar jan 020422, 020442, 020443; kodet SHpr puln e importuar jan 020711, 020712, 020713, 020714; Burimi: Doganat e Kosovs, ETC Supermarket, MBPZHR

17

Konsumi i prodhimeve t qumshtit (Kg pr kok banori)

Konsumi vjetor i mishit (Kg pr kok banori)


N prjashtim t qumshtit dhe mishit t shpezve, konsumi i mallrave t Kosovs pr kok banori sht m i ult n krahasim me vendet e caktuara

Konsumi pr kok banori: Kosova kundrejt Vendeve t caktuara (2009, n kg pr kok banori n vit)

Konsumi vjetor i mishit (Kg pr kok banori) Konsumi i prodhimeve t qumshtit (Kg pr kok banori)

0 5

10 15 20 25 30

Mish i bagtive

11 15

25

5

Kosova Spanja Italia Sllovakia

Mish derri

1

61

39 33

0

20

40

60

80


qumsht

djath

131

104

60

0

50

100

150

Kosova Spanja Italia

3

10

23

0

5

10

15

20

25


0 1 2 3

4 5 6

Mish dele / dhi

0.35

5

2


Mish shpezsh

17

32

15 19

0

10

20

30

40


Burimi: Doganat e Kosovs, Eurostat; ETC Supermarket, MBPZHR, Analiz e BAH 18

Komente Edhe pse mimi i jogurtit dhe qumshtit UHT t

prodhuar n vend sht krahasimisht m i ultsesa brendet e importuara nga vendet rajonale, konsumi i artikujve t importuar ndaj artikujvevendor sht 40% prkatsisht 45%. Arsyet kryesore pr kt jan:

Artikujt e importuar kan m shum afat kohor para skadimit, derisa produktet vendore prishen m shpejt. Konsumatort mund t mbajn ato produkte pr periudhm t gjat kohore.

Ekziston nj perceptim mes konsumatorve q artikujt e vendeve me shkall m t lartt prodhimit t certifikuar me PKKARR kancilsi m t sigurt dhe konsumatort jan mt ndjeshm n cilsi sesa mim


Edhe pse qumshti UHT dhe jogurti kushtojn m pak sesa llojet e importuara, konsumatort zgjedhin t blejn artikuj t importuar pr shkak t periudhs m t gjat skaduese dhe perceptimit pr cilsi m t lart

Krahasimi i mimeve t tregut pr prodhimet e qumshtit (2009, Euro)

UHT qumshti (/Litr)

1.00 0.9 0.86 0.820.77 0.720.75

0.50

0.25

0.00

Komente

Edhe pse mimi i jogurtit dhe qumshtit UHT t prodhuar n vend sht krahasimisht m i ult sesa brendet e importuara nga vendet rajonale, konsumi i artikujve t importuar ndaj artikujve vendor sht 40% prkatsisht 45%. Arsyet kryesore pr kt jan:

Artikujt e importuar kan m shum afat

kohor para skadimit, derisa produktet vendore prishen m shpejt. Konsumatort mund t mbajn ato produkte pr periudh m t gjat kohore.

Ekziston nj perceptim mes konsumatorve q artikujt e vendeve me shkall m t lart t prodhimit t certifikuar me PKKARR kan cilsi m t sigurt dhe konsumatort jan m t ndjeshm n cilsi sesa mim

Vita Alpsko Moja Meggle Alpsko Kravica

Jogurt (/Litr) 3.50 3.08 3.00

2.50

2.00 1.361.50

0.96 0.8 0.851.00

0.50

0.00 Bylmeti Mu Ella Dukat Mu

Mall vendor Serbi Mall i importuar n Kosov Mall vendor Kroaci Mall lokal i Kosovs Mall vendor Slloveni

Burimi: .mercator.si , ETC; Intervistat; Analiza BAH 19

Komente Mishi i freskt i lops dhe produktet e pulave jan

m t lira sesa artikujt e importuar n Kosov dhe produktet vendore t mishit q shiten n vendet rajonale. Kjo mund t jet kshtu pr disa arsye:

Kalimi ilegal i mishit t ngrir q shitet si mish i freskt i prodhuar n Kosov ul mimin e produkteve vendore t mishit t freskt. Aktualisht mishi i lops nga Brazili kontrabandohet prmes Kosovs, ndrsa pula kontrabandohet nga SHBA, duke hapur kshtu qasjen n tregjet vendore.

Kafsht e gjalla q kontrabandohen pr nKosov shfrytzohen pr t zhvilluar produkte t mishit t freskt. Meqkontrabanduesit nuk paguajn tatime pr kto mallra, mimet pr kafsht e gjalla dhe nnproduktet jan m t ulta n tregun vendor.


Mishi i freskt i lops dhe produktet e pulave kan mimet m tulta sesa produktet e mishit vendor n vendet rajonale; kjo mund ti atribuohet importeve ilegale t kafshve, gj q ul mimet

Krahasimi i mimit t Tregut t Kosovs pr produkte t freskta t mishit (2009, Euro)

Gjedhi (fet e prer e freskt, /kg)

9.59 10.00

7.298.00 6.89 5.79

6.00

4.00

2.00

0.00

Pul e tr e freskt (/kg) 3.35 3.50 3.19

2.863.00 2.53 2.50

1.842.00

1.50

1.00

0.50

0.00

Komente

Mishi i freskt i lops dhe produktet e pulave jan m t lira sesa artikujt e importuar n Kosov dhe produktet vendore t mishit q shiten n vendet rajonale. Kjo mund t jet kshtu pr disa arsye:

Kalimi ilegal i mishit t ngrir q shitet si mish i freskt i prodhuar n Kosov ul mimin e produkteve vendore t mishit t freskt. Aktualisht mishi i lops nga Brazili kontrabandohet prmes Kosovs, ndrsa pula kontrabandohet nga SHBA, duke hapur kshtu qasjen n tregjet vendore.

Kafsht e gjalla q kontrabandohen pr n Kosov shfrytzohen pr t zhvilluar produkte t mishit t freskt. Meq kontrabanduesit nuk paguajn tatime pr kto mallra, mimet pr kafsht e gjalla dhe nnproduktet jan m t ulta n tregun vendor.

Mall vendor Serbi Mall i importuar n Kosov Mall vendor Kroaci Mall lokal i Kosovs Mall vendor Slloveni

Burimi: .mercator.si; ETC; intervista; Analiz e BAH 20


Prodhimet pr nnprodukte jan shtuar pr qumsht, mish gjedhidhe deleje, por akoma mbeten t ulta n krahasim me standardet ndrkombtare

Rendimenti Kosov (2008, Hektogram pr kafsh) Qumsht lope, i plot (2008, Hektogram pr kafsh)

24,400

Italia

18,300

61,369

18,300 Qumsht 30,500 Sllovenia 57,261lope, plot Kroacia

2005 2006 2007 2008 Kosova

Serbia

Maqedonia Mish bagtie

2,100 2,100 2,205

2,275 Shqipria 22,250

23,079

27,939

30,500

35,299

2005 2006 2007 2008 Mish derri (2008, Hektogram pr kafsh)

Mish derri 600 600 600 600 1,179Italia

Sllovenia 2005 2006 2007 2008

Kroacia

Kosova

Serbia Mish deleje 125 130 133 138 Maqedonia

Shqipria 2005 2006 2007 2008 467

600

668

779

897

984

Mish bagtie (2008, Hektogram pr kafsh)

2,808Italia 2,764Sllovenia

Kroacia

Kosova

Serbia

Maqedonia

Shqipria 1,131 1,318

2,016

2,250

2,275

Mish deleje (2008, Hektogram pr kafsh)

Italia

Sllovenia

Kroacia

Kosova

Serbia

Maqedonia

Shqipria 89

92

125

138

142

147

Shnim: sht prdorur pesha e trupave pr t kalkuluar rendimentin e mishit, mishit t derrit, dhe mishit t deles Burimi: FAOSTAT, Analiza BAH

21

199

10,000,000

1 2

3 4


Gjat disa viteve t kaluara, popullimi i kafshve n Kosov shtulur pr gjedhe dhe pula, por sht shtuar pr dele dhe dhi

Pasqyra e popullats s bagtis

1 (2006-2008, gjithsej numri i krerve)

Gjedhe 2 Dele

2,000,000 2,000,000

1,600,000 1,600,000

1,200,000 1,200,000

800,000 800,000

400,000 400,000

0 0 2006 2007 2008 2006 2007 2008

Kosova Shqiperia Maqedonia Serbia Kosova Shqiperia Maqedonia Serbia

CAGR -5% 3% 0% N/A CAGR 27% 1% -10% N/A

3 Pula Dhi 4

30,000,000

800,000

1,000,000

8,000,000

600,000 6,000,000

400,000 4,000,000

200,000 2,000,000 0 0

2006 2007 2008 2006 2007 2008 Kosova Shqiperia Maqedonia Serbia

Kosova Shqiperia Maqedonia Serbia

CAGR 24% -7% -17% N/A CAGR -6% -14% 0% N/A

Shnim: CAGR kalkulohet prej 2006-2008; t dhnat e 2006 pr Serbin nuk jan n dispozicion; Burimi; ESK, faqja OIE 22

Fermgjedhesh

Ferm delesh

Ferm dhish


Shumica e fermave t gjedheve dhe dhive kan m pak se 30 respektivisht 50 kok, derisa fermat e deleve kan nj numr prej 30-200 kok

Numri i fermave sipas llojit t kafshve (2009, numri i krerve)

10.0% 0.3% 572

Ferm gjedhesh

Total

46.0%

Deri n 10 krer 11-30 krer 31-50 krer mbi 50 krer

43.7%

Ferm delesh 29.0%

30-50 krer 51-100 krer 101-200 krer 201-300 krer Total 301-500 krer mbi 500 krer

23.6%

33.1%

7.6% 6.3% 11000.5%

Ferm dhish

Total

18.3%

10-50 krer 51-100 krer 101-200 krer 201-300 krer 301-500 krer mbi 500 krer

2.2% 1.3% 0.4% 230 11.3%

66.5%

Burimi: Departamenti i Blegtoris MBPZHR, 2009 23

Prodhimi i kafshve

Ushqimi

Shfrytzimi i ujit

Hapsira prjetes


Kapaciteti pr prodhimin e kafshve varet nga tre faktor kryesor: hapsira pr jetes, ushqimi, dhe krkesat pr shfrytzimin e ujit

Shtytsit e prodhimit shtazor pr blegtori dhe peshkatari

Prodhimi i kafshve

Sjellja e kafshve dhe krkesat e banimit t natyrshm

Ushqimi

Shfrytzimi i ujit

Hapsira pr jetes

Bagtia: malet kundrejt lndinave, izolimi kundrejt hapsirs s lir, shkalla e ndjeshmris ndaj temperaturs

Kultivimi i peshkut: dendsia, uj i freskt kundrejt ujit t detit , temperatura e ujit, uj i rrjedhshm kundrejt ujit q qndron Disponueshmria e burimeve t toks/ujit q prmbush kushtet e

hapsirs dhe klimatike pr kafsht

Llojet dhe sasit e rekomanduara t ushqimit pr llojin e kafshve Disponueshmria dhe mundsia e qasjes n lloje t dshiruara t

ushqimit - Kultivimi vendor i foragjereve apo prodhimi i ushqimit pr peshqi Burime natyrale t ushqimit nga kullosat apo burimet e ujit Tregjet ndrkombtare

Kushtet e ujit pr llojin e kafshs pr konsumin e kafshs, kultivimin e foragjereve, mirmbajtja e kafshve

Disponueshmria dhe mundsia e qasjes n uj t mjaftueshm dhe cilsor

Burimi: FAOSTAT 24


Aktualisht 153,200 hektar tok, apo 15% e toks s prgjithshme n Kosov sht n disponim pr kultivimin e blegtoris

Prqindja e tipeve t tokave dhe totali i toks pr kullosa sipas Komunave (2006)

Proporcioni i tipeve t tokave sipas hektarve Totali i toks s kullosave sipas Komunave (2006) (2006)

Kullosa kafshsh

Kullosa jo pr kafsh

Pylltaria, 44%

Toka tjera pyjore 3%

Djerrina 2%

Toka bujqsore

32%

Livadhe dhe kullosa,

15%

Zona urbane 4%

Ujra 4%

Komuna Hektar

Dean 5148

Gjakov 7335

Drenas 2521

Gjilan 5344

Dragash 15538

Istog 5547

Kaanik 3729

Klin 1939

F.Kosov 791

Kamenic 8611

Mitrovic 10091

Leposaviq 11482

Lipjan 3720

Artan 2123

Obiliq 1079

Komuna Hektar

Rahovec 4132

Pej 9499

Podujev 6838

Prishtin 5785

Prizren 13104

Skenderaj 2995

Shtime 963

Shtrpc 7109

Theranda 4439

Ferizaj 1904

Viti 2712

Vushtrri 3327

Zubin Potok 2862

Zvean 0

Malishev 2520

Shnim: raporti i toks bujqsore bazohet n statistikat e Agjencis Pyjore KNT Burimi: KNT Agjencia Pyjore, MBPZHR 25

Foragjere 44%


Ve ksaj, 44% e toks bujqsore shfrytzohet pr prodhimin eforagjereve me nj prodhimtari mesatare prej 3.2 tonelata /hektar

Proporcioni i kultivimit t foragjereve dhe siprfaqja, prodhimi dhe rendimenti sipas kulturave foragjere (2006)

Proporcioni i kultivimit t foragjereve (2008)

Kultura tjera 56%

Siprfaqja e kultivuar me foragjere (2008,hektart)

Grashina Trfil

Jonxha Bar przier

San 77,864 Misr*

trshr* Elb*

Thekr* Grur*

0 5,000 10,000 15,000 78,000

215 403

81 3,646

1,209

4,299 14,494

2,385 166

Prodhimi i prgjithshm i grumbulluar sipas kulturs foragjere (2008, Ton)

Grashina Trfil

elb 55,970 bar i perzier

sana

942 1,530

412 14,759

21,603

12,879

6,819 507

216,515 miser*

tershere* elb*

theker* grure*

215,00000 20,000 40,000 60,00

Prodhimtaria e prgjithshme nga foragjeret (2008, Ton/Hektar)

Grashina 3.0 Trfil 2.9

Jonxha 3.9

Prodhimtaria mesatare sht 3.2

3.0Bar przier 2.8San

Misr* 17.9 trshr* 4.0

Elb* 5.1 Thekr* 3.8

4.4Grur*

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18

Shnim: totali i toks s punueshme pr rritjen e kulturave foragjere definohet nga totali i hektarve n dispozicion pr dy lloje toke: 1) livadhe dhe 2) tok e punueshme dhe kopshte shtpiake Shnim: m 2008, 40.8 tonelata fo ragjere (SH121490) jan importuar n Kosov. Kshtu, gati 100% e ushqimit t kafshve vjen nga prodhimi lokal i foragjereve; *Mbledhen t gjelbrta Burimi: ESK, Doganat e Kosovs 26

0

200

400

600

800

1,000


Pothuaj 100% e konsumit t foragjereve vjen nga prodhimi vendor i foragjereve, dhe vetm 41 nga 332K ton jan importuar n vitin 2008

Kultivimi lokal dhe importimi i foragjereve (2004-2008, Ton)

Kultivimi i foragjereve vendore dhe importet Proporcioni i foragjereve vendore dhe atyre t importuara (2004-2008, Tons) (2004-2008, Ton)

2004 2005 2006 2007 2008

Imported (tons) Locally Produced (tons)

64 30

289 282

41

339K302K 314K 283K 331K

250,000

350,000

600

400

200

0

Viti Foragjeret totale n dispozicion pr

konsum % vendor % import 2004 302,241 99.98% 0.02% 2005 339,730 99.99% 0.01% 2006 314,387 99.91% 0.09% 2007 283,437 99.90% 0.10% 2008 331,977 99.99% 0.01%

Burimi: ESK, Doganat e Kosovs 27

Uji i disponueshm n

vit: 3,613 Mm

Uji i konsumuar nvit: 1,105 Mm

e


Kosova ka m tepr se 3,600 Mm uj t disponueshm n pellgjet lumore dhe konsumon rreth 30% apo 1,105 Mm n vit

Uji i disponueshm i pellgjeve ujore e dhe konsumi ditor i ujit (2008, Mm, Litra/kok banori/Dit)

Rrjedha vjetore e prgjithshme e pellgjeve lumore n Kosov Konsumi ditor i ujit pr kok banori (2008, Milon metr kub) (2008, Litra/kok/dit)

771 Mm Kompanit rajonale t ujit

Konsumi ditor pr kok banori (l/c/d)

Uji i konsumuar n vit (Mm)

Prishtina 250 Hidroregioni Jugor 188 Hidrodrini 523 Mitrovica 400 Radoniqi 295 Hidromorava 191 Bifurkacioni 137 Total 1,984 1,105

335 Mm

2,220 Mm

Pellgjet

307 Mm

Uji i disponueshm n

vit: 3,613 Mm

Uji i konsumuar n vit: 1,105 Mm

Shnim: Numrat e konsumit prfshijn humbje uji prej 50% pr shkak t rrjedhjeve Burimi: Raporti i Banks Botrore mbi Ujrat: Kosova Drejt nj Plani Strategjik pr Ujin, nntor 2009 28

Prmbajtja


Analiza e gjendjes baz t Sektorit t Prodhimit Shtazor Studimi baz sasior i sektorit t produkteve shtazore n Kosov Pasqyr e pengesave dhe mundsive Vlersimi i praktikave m t mira ndrkombtare


29

Mungesa e fokusit q varet nga

krkesa

2

Rregulloret (ligjet) joadekuate pr

bujqsi

5

Potencialet e pashfrytzuara t

fermerve t vegjl

1

Mangsit nTransport

4

shtje tkapaciteteve

infrastrukturore

3

shtjet e qasjes n tregti

6

Strategjia e mparshme e kopshtaris ka identifikuar dobsit nsektorin e bujqsis n gjasht fusha detyrimore

Mungesa e fokusit q varet nga

krkesa

2

Potencialet e pashfrytzuara t

fermerve t vegjl

1

Pasqyra e pengesave Koordinimi mes fermerve t vegjl: koordinimi i fermerve t vegjl sht duke u prmirsuar por sht ende n fazn fillestare. Shrbimet e zgjerimit: shrbimet e zgjerimit q prdorin modelet publike, private apo PPP nuk ekzistojn.

Mungesa e financimit pr fermert e vegjl: Kredit pr fermert e vegjl nuk jan n dispozicion; disponueshmri e kufizuar e produkteve jo bankare. Mekanizimi: Prkundr shkalls s lart t prdorimit t traktorit dhe ekzistencs s unazave makinerike, shkalla e mekanizimit pr mbjellje etj

sht e ult dhe teknikt pr shrbime mungojn. Inteligjenc tregu: ka fare pak informacione pr karakteristikat dhe krkesat e klientve. Shprndarja/distribuimi: Mungesa e qendrave t grumbullimit dhe kontraktimi i dobt mes fermerit-distributorit pengojn besueshmrin dhe

fleksibilitetin e distribuimit. Promovimi & Marketingu: promovimi i eksportit sht i fragmentuar dhe nuk fokusohet n tregje dhe kultura kryesore. Brendingu/shenjzimi sht i

dobt. mimi: Njohja e mangt e mimeve t shitjes me shumic dhe mungesa e kapaciteteve t ruajtjes pr t prfituar nga mimet e larta sezonale.

Rregulloret (ligjet) joadekuate pr

bujqsi

5

Mangsit n Transport

4

shtje t kapaciteteve

infrastrukturore

3

shtjet e qasjes n tregti

6

Burimi: Analiz e BAH

Zhvillimi i rrjetit t ujitjes: mbules e mangt e rrjetit t ujitjes n siprfaqet e rrafshta n Kosov. Dominimi i sektorit publik n ujitje dhe zbatimi i mimit t lart i cili nuk mbulon kostot dhe nuk lejon mirmbajtjen e sistemit. Ngritja e kapaciteteve t serrave: Prmirsimet n cilsi dhe siprfaqe t serrave garantojn zgjatje t sezons, zvendsim t importeve

dhe zhvillim t eksportit pr n Evropn Veriore

Shprndarja tok dhe tok-det: pengesat n linjat rrugore dhe ato tok-det pr shkak t rrjetit t paprfunduar rrugor dhe pamundsis pr tranzit npr Serbi. Transporti ajror dhe me anije: nuk ka prezenc t aeroplanve pr drgesa t mallrave/ushqimeve delikate. Nuk ka prvoj t eksportuesve

bujqsor me shprndarje prmes rrugve ajrore. Eksporti dhe zinxhiri i ftoht: mangsit n zinxhirin e ftoht pr produkte t freskta, t ftohta dhe t ngrira. Depo t kufizuara pr ruajtje.

Cilsia dhe siguria e ushqimit: Mungesa e infrastrukturs qeveritare pr sigurin e ushqimit. Mungesa e njohjes s laboratorve privat pr testimin e cilsis s ushqimit. Rregulloret: rregullore t dobta pr cilsi dhe prdorim t farrave, plehrave dhe pesticideve. Mjedisi: Mungesa e rregulloreve pr mbrojtjen e toks s punueshme, cilsin dhe disponueshmrin e resurseve natyrore.

Fuqizimi i marrveshjeve t tregtis: Ekzistojn shtje pr zbatim me CEFTAn dhe GPSHn e BE-se. Kapaciteti i qeveris i pamjaftueshm pr lehtsimin e tregtis pr marrveshjet ekzistuese dhe antarsimin n OBT. Reagimet ndaj subvencioneve: sektori i mishit dhe produkteve t qumshtit jan t ndijshme ndaj importeve t subvencionuara. Ekzistojn

disa mangsi n tregun e eksporteve. Njohja e pavarsis: Mungesa e njohjes s sovranitetit t Kosovs rezulton n kufizime t transitit dhe tregtis posarisht me Serbin dhe

Bosnjn dhe Hercegovinn. Ekzistojn rreziqe t tjera q lidhen me njohjen nga 12 shtete t tjera.

30

Ngritja e potencialit tfermerve t

vegjl

Fokusi i drejtuar kah

krkesa

Ngritja e kapaciteteve infrastruktur-

ore

NdikimiPasqyra

Transporti

Kto fusha gjithashtu vlejn pr produktet shtazore, q kemi hulumtuar pr t nxjerr disa prfundime tjera

Pengesa krahasimtare pr produktet shtazore

Ngritja e potencialit t fermerve t

vegjl

Fokusi i drejtuar kah

krkesa

Ngritja e kapaciteteve infrastruktur

ore

Transporti

Prdorimi i dobt i ushqimit pr kafsh: Fermerve t vegjl u mungojn njohurit pr t prodhuar silazh t cilsis s lart, pr vlersim t cilsis s ushqimit t kafshve, zhvillim t przierjeve t duhura duke prdorur prbrs t ndryshm dhe pr shfrytzim t teknikave moderne pr zbatimin e ushqimit pr kafsh. Mungesa e resurseve pr t mekanizuar prodhimin: Fermert e prodhimeve t

qumshtit nuk kan resurse pr t bler sisteme moderne t grumbullimit dhe ftohjes dhe infrastruktur tjetr t rndsishme pr furnizimin me qumsht cilsor deri tek qendrat grumbulluese t qumshtit dhe prpunuesit.

Aftsi t vogla pr t shtuar cilsin e kafshve pr zhvillimin e nnprodukteve. Konkurrenc e dobt e mallrave n tregun

vendor: pamundsi e prmbushjes s standardeve t siguris pr t eksportuar produkte.

Fare pak kohezion mes t akterve n Zinxhirin Ushqimor. Ka thyerje n marrdhnie (lidhje) mes akterve/palve t interesit (fermer, thertore, etj) pr t ofruar mallra sipas nivelit t krkess Njohuri dhe raportim i dobt pr mimet: Fermerve u mungojn njohurit pr

mimet sipas nivelit t cilsis; qendrat grumbulluese t qumshtit paguajn pa u bazuar n cilsin e qumshtit duke u dhn fare pak stimulim fermerve q t zhvillojn mallra cilsore

Ndikon n vendim-marrje t dobt dhe munges e mallrave nse furnizimi tejkalon sasin e krkuar Mungesa e transparencs n zhvillimin e

produkteve tek fermert dhe prpunuesit.

Kapacitete joadekuate pr prpunim: Mungesa e thertoreve dhe sistemeve prpunuese q jan moderne dhe kost-efektive q do t prmbushnin udhzimet ndrkombtare pr sigurin e ushqimit

Ulja e konsumit vendor sepse individt paraplqejn mallra me cilsi m t mir. Pamundsia pr t pasur qasje n tregun e

eksportit

Drgesa dhe transport i kushtueshm toksor: pr shkak t 1) sasive t vogla t prodhuara 2) mungess s transportimeve t konsoliduara, kapacitetet e plota t kamionve nuk shfrytzohen pr transport t produkteve shtazore Mungesa e shprndarjes s integruar t zingjirit t ftoht: Investime minimale

n zhvillimin e opcioneve pr shprndarjen n distanca t shkurtra t ftohta t produkteve t mishit dhe qumshtit nga prpunuesit vegjl pr t mbshtetur transportin e mallrave deri n pikat e shitjes.

Kostot e larta t transportit i ln prodhuesit kosovar n disavantazh sa i prket transportimit t mallrave. Mungesa e qasjes n tregje pr prodhuesit, sidomos pr prpunuesit e vegjl

Pasqyra Ndikimi

31

Rregulloret e qeveris pr

bujqsin

Qasja n Tregti

NdikimiPasqyra

Kto fusha gjithashtu vlejn pr produktet shtazore, q kemi hulumtuar pr t nxjerr disa prfundime tjera (vazhdim)

Pengesa krahasimtare pr produktet shtazore (vazhdim)

Rregulloret e qeveris pr

bujqsin

Qasja n Tregti

Pasqyra

Rregullore joefektive pr inpute: Cilsia e ushqimit t kafshve nuk monitorohet aktivisht prmes testimeve dhe analizs pr garantimin e inputeve. Zbatim dhe Mbikqyrje e mangt pr Standardet e Siguris s Ushqimit:

Zbatim i mangt i rregullatorit t standardeve t nevojshme t siguris, prfshir edhe PKKARR, IFS, ISO; sistemet ekzistuese t inspektimit jan t dobta dhe t pamjaftueshme pr t arritur minimumin e standardeve

Subvencione penguese pr produktet shtazore: vendet fqinje japin m shum subvencione pr produktet shtazore si ato t mishit dhe qumshtit Struktur disproporcionale e tarifave: Pr shkak t tarifave proporcionalisht

m t larta pr importimin e prbrsve bazik t ushqimit t kafshve (16% VAT) sesa produktet finale, fermert mbshteten m shum n importin e mallrave finale.

Ndikimi

Shkatrron cilsin dhe vlern ekonomike t mallrave Zvoglon mundsin pr t hyr n tregje t

reja dhe zhvilluar eksporte Ul konkurrencn e mallrave n tregun vendor

Ul konsumin, mimin dhe konkurrencn e mallrave t Kosovs n tregun vendor Mbshtetja e tepruar n produktet finale t

importuara i bn fermert t ndjeshm nga lvizjeve t mimit n tregun ndrkombtar.

32

-

Komente Shumica e fermave t qumshtit n Kosov prdorin teknika

m pak efikase pr mjeljePrafrsisht 3% e fermave bjn mjeljen me teknika dore pa automatizim; 95% prdorin sistemet me vakum; dhe vetm 2% kan instaluar sisteme me sallone me teknologji t lart Kostoja e krijimit t nj ferme moderne qumshti, me sallone

dhe sisteme pr ftohje, kushton prafrsisht 15,000-20,000

Ferma do t ket nevoj pr 25-30 lop qumshti pr tarsyetuar koston e investimit dhe tejkaluar madje.

Shumica e fermerve qumshtor prdorin teknika t vjetra dhe mpak efikase t mjeljes pr prodhim

Pasqyr e llojeve t fermave t prodhimeve t qumshtit dhe niveli i efikasitetit n Kosov

Ndarja e tipeve t fermave qumshtore n Kosov Ndarja e fermave t produkteve qumshtore sipas nivelit t efikasitetit t (%, 2009) prodhimtaris s qumshtit (%, 2009)

Ferma komerciale, 51+ Efikasitet i lart, 2% Efikasitet i ult, 3% kok, .4%

Ferm gjysm

komerciale 55.9%

Biznese familjare, 10 kok, 43.7% Efikasitet

mesatar 95%

Prodhimtaria e qumshtit sipas tipit t ferms qumshtore (litra / laktacion, 2009)

5.0 4.5

3.7

Biznes familjar Gjysm komerciale Ferm komerciale

Burimi: MBPZHR Departamenti i Blegtoris, Agro Scheiz; Analiza BAH

Komente

Shumica e fermave t qumshtit n Kosov prdorin teknika m pak efikase pr mjelje

Prafrsisht 3% e fermave bjn mjeljen me teknika dore pa automatizim; 95% prdorin sistemet me vakum; dhe vetm 2% kan instaluar sisteme me sallone me teknologji t lart Kostoja e krijimit t nj ferme moderne qumshti, me sallone

dhe sisteme pr ftohje, kushton prafrsisht 15,000-20,000

Ferma do t ket nevoj pr 25-30 lop qumshti pr t arsyetuar koston e investimit dhe tejkaluar madje.

33

Komentet Dobsit n zinxhirin e vlers s prodhimeve t qumshtit

kan uar drejt rritjes s prodhimit t qumshtit me cilsi tult:

1. Mosprputhje e furnizimit ndaj krkess: Gjatperiudhs s caktuar n vit, fermert prodhojn mshum (gjat vers) apo m pak (gjat dimrit). Dhe meq shum prodhues nuk kan sisteme tautomatizuara pr ftohje pr t ruajtur prodhimin e tepruar, qumshti prishet dhe cilsia bie.

2. Problemi i shtesave t lira Meq shumica e qumshtit furnizohet nga fermer t vegjl q prodhojn sasi tvogla, qumshti shpesh akumulohet n nj vend dhe bonuset jepen sipas mostrave n furnizimin e akumuluar. Kjo inkurajon shtesat pr prodhuesit dhe i dekurajon ata nga ngritja e cilsis s qumshtit.

3. Pagesa t ndryshueshme pr cilsin: Qendrat e grumbullimit nuk kan kapacitete pr mbledhjen e mostrave n mnyr t rregullt. Si rezultat i ksaj ata paguajn pr qumshtin si sasi pavarsisht nga cilsia e qumshtit t grumbulluar.

Lidhjet e shkputura mes palve t interesit n zingjirin e vlers sprodhimeve t qumshtit, kan shpier drejt prodhimit t sasiravem t mdha t qumshtit me cilsi t ult

Dobsit n Zingjirin Vlers s Prodhimeve t Qumshtit n Kosov

Ftohja & grumbullimi

Klasifikimi & Prpunimi Transportimi

Prodhimi i qumshtit

Logjistika e eksportit dhe procedurat doganore

Shprndarja n tregun e

eksportit 1 2 3

Mosprputhje Problemi i Pagesat ee oferts prfituesve ndryshueshme

pr cilsi

Raportet e sasis s qumshtit t furnizuar tek prpunuesit (%, 2010)

Cilsi e klasit t tret

70%

Cilsi e klasit 1 dhe

2, 20%

Cilsi e par 10%

Lloji i cilsis

Bonus pr prodhuesit

Premium +15%

Klasa 1 0%

Klasa 2 -5%

Klasa 3 -20%

34

Komentet Dobsit n zinxhirin e vlers s prodhimeve t qumshtit

kan uar drejt rritjes s prodhimit t qumshtit me cilsi t ult:

1. Mosprputhje e furnizimit ndaj krkess: Gjat periudhs s caktuar n vit, fermert prodhojn m shum (gjat vers) apo m pak (gjat dimrit). Dhe meq shum prodhues nuk kan sisteme t automatizuara pr ftohje pr t ruajtur prodhimin e tepruar, qumshti prishet dhe cilsia bie.

2. Problemi i shtesave t lira Meq shumica e qumshtit furnizohet nga fermer t vegjl q prodhojn sasi t vogla, qumshti shpesh akumulohet n nj vend dhe bonuset jepen sipas mostrave n furnizimin e akumuluar. Kjo inkurajon shtesat pr prodhuesit dhe i dekurajon ata nga ngritja e cilsis s qumshtit.

3. Pagesa t ndryshueshme pr cilsin: Qendrat e grumbullimit nuk kan kapacitete pr mbledhjen e mostrave n mnyr t rregullt. Si rezultat i ksaj ata paguajn pr qumshtin si sasi pavarsisht nga cilsia e qumshtit t grumbulluar. Burimi: Bylmeti Intervist; KDPA; PNPK Analiza; Analiza BAH

100%

65%

35%

100% 100%

Komentet Shumica e mishit, qumshtit, vezve dhe troftave nuk

prodhohen nga fabrikat q jan t certifikuara me PKKARR

Mungesa e certifikimit e pengon vendin q thyj n tregje ndrkombtare si ajo e BE-s.Ve ksaj, konsumi vendor mund t ulet meqkonsumatort mendojn q produktet jan tcilsis s ult n krahasim me mallrat e vendeve q kan nj proporcion m t lart tprodhimeve t certifikuara me PKKARR.

Vetm 35% e qumshtit prodhohet n fabrika t certifikuara mePKKARR n Kosov, q sht dukshm m pak sesa n vendet fqinje si n Serbi

Prodhimtaria e certifikuar PKKARR n Kosov kundrejt kritereve Proporcioni i prodhimit t eksportit t certifikuar me PKKARR n Serbi

50%

50% 80%

20%

100%

95 99 Proporcioni i prodhimit t certifikuar me PKKARR n Kosov 83 (2009)

Gjedh 50 38M 146M 610 (ton metrik)

2007 2008 2009

23MT 20M 20MT

25% 75%

100% 75% 25%

dele (ton metrik)

Mishi (MT) Qumshti (litra) Vez (njsi) Trofta (MT) 2007 2008 2009

Jo-PKKARR PKKARR 1.59B 1.55B 1.55B 75%

25%

15%

85% 100%

2007 2008 2009

1.46B 1.46B 1.2B Vez

(njsi)

Komentet

Shumica e mishit, qumshtit, vezve dhe troftave nuk prodhohen nga fabrikat q jan t certifikuara me PKKARR

Mungesa e certifikimit e pengon vendin q t

hyj n tregje ndrkombtare si ajo e BE-s. Ve ksaj, konsumi vendor mund t ulet meq konsumatort mendojn q produktet jan t cilsis s ult n krahasim me mallrat e vendeve q kan nj proporcion m t lart t prodhimeve t certifikuara me PKKARR.

20%

80%

10%

90% 100%

2007 2008 2009

Burimi: Intervista me ekspert; Analiza PNPK; Analiza BAH

qumsht (litra)

35

Komente mimet e artikujve t importuar jan m trheqs si pr

konsumatort ashtu edhe pr supermarkete pr shkak tkombinimit t mimit dhe margjinave m t larta

Pr disa artikuj, si jan djathi, mimi i shumics dhe i shitjes pr mallra t importuar sht m i ult sesa pr mallra vendore; prve ksaj pr shitsin margjinat janm t mdhaDerisa disa artikuj t importuar si jan jogurti, kan njmim pak m t lart t shitjes, supermarketet vendore ofrojn margjina m t larta pr shkak t afatit m t gjatt skadimit t artikujve n krahasim me mallrat vendor. N disa raste, si peshku, mimi i shitjes pr mallra vendor mund t jet i njjt, por supermarketet pranojn margjina m t larta duke stimuluar kshtu grumbullimin.

Mallrat e disa importuesve jan m trheqse n tregun vendor pr shkak t mimeve m t ulta dhe margjinave t larta nsupermarkete

mimet me pakic dhe margjinat pr produkte vendore kundrejt atyre t importuara n Kosov mimet vendore kundrejt atyre t importuara Djathi (, 2010) mimet vendore kundrejt atyre t importuara - Trofta (, 2010)

8.74

Me shumic Me pakic

8.04

3.86 4.29

10%

Me shumic Me pakic

4.92 4.92 10% 12% 8%

4.43 4.33

Me shumic Me pakic Me shumic Me pakic

Vendore Importi Vendore Import

mimet vendore kundrejt atyre t importuara - Jogurti , 2010)

holesale Retail holesale Retail

.76 .80 .86

.96 5% 10%

Vendore Importi

Komente

mimet e artikujve t importuar jan m trheqs si pr konsumatort ashtu edhe pr supermarkete pr shkak t kombinimit t mimit dhe margjinave m t larta

Pr disa artikuj, si jan djathi, mimi i shumics dhe i shitjes pr mallra t importuar sht m i ult sesa pr mallra vendore; prve ksaj pr shitsin margjinat jan m t mdha

Derisa disa artikuj t importuar si jan jogurti, kan nj mim pak m t lart t shitjes, supermarketet vendore ofrojn margjina m t larta pr shkak t afatit m t gjat t skadimit t artikujve n krahasim me mallrat vendor.

N disa raste, si peshku, mimi i shitjes pr mallra vendor mund t jet i njjt, por supermarketet pranojn margjina m t larta duke stimuluar kshtu grumbullimin.

Shnim: djath i bardh n paketim 2kg, prodhim/brend vendor: Rugova, importuar: djath Buda nga Hungaria; jogurt 1 litr 2.8%-3.2%, vendor: Bylmeti, importi: Mu nga Sllovenia; troft n vakum, vendore Istog; troft e ngrir e importuar: Norfish nga Bosnja; Burimi: ETC; Analiza BAH 36

Menaxhimi &shfrytzimi i

pamjaftueshm i kullosave

Menaxhimi i rregulluar i kullosave: Menaxhimi i lndinave dhe kullosave si dhe administrimi i strukturs s mimit pr shfrytzimin e toks Shfrytzimi i kullosave: Shfrytzimi i lndinave dhe kullosave pr t

shtuar numrin maksimal t deleve dhe arritur nivelet optimale tprodhimtaris s kullosave

Nn-fushat e produkteve shtazore

Mungesa e sistemit efektiv t

mbarshtimit

Shndeti reproduktiv i kafshve: Vlersimi i shndetit reproduktiv tkafshve (p.sh shkalla e natalitetit, shkalla e AIs) pr t siguruar furnizim t vazhdueshm t nnprodukteve Shrbimet e mbarshtimit: Shrbimet dhe njohurit pr mbarshtimin e

kafshve q mund t oj n shtimin e prodhimtaris dhe prbrjen m tmir gjenetike t kafshve

Menaxhimi i dobt i shndetit t kopeve

Parandalimi dhe minimizimi i i smundjeve: Mundsia pr t kufizuar paraqitjen dhe prhapjen e smundjeve t kafshve prmes masave proaktive dhe reaktive Planifikimi i menaxhimit t shndetit t kopeve: Strategji dhe hapa pr

t prcjellur shndetin e kopeve dhe kafshve n vend.

Mungesa e sistemeve

prcjellse pr kafsht

Lvizja e rregulluar e kafshve: Mbikqyrja dhe monitorimi i kafshve qvijn dhe dalin nga vendi pr nj kontroll m t mir t smundjeve tkafshve Prdorimi i sistemeve t prcjelljes/gjurmimit t kafshve: Masat dhe

mekanizmat e prdorur pr t prcjellur lvizjen e kafshve n nivel nacional dhe ndrnacional

Ve ksaj, kemi ekzaminuar edhe katr pengesa tjera q jan unike pr produkte shtazore

Pasqyra e pengesave shtes pr produktet shtazore

Menaxhimi & shfrytzimi i

pamjaftueshm i kullosave

Nn-fushat e produkteve shtazore

Mungesa e sistemit efektiv t

mbarshtimit

Menaxhimi i dobt i shndetit t kopeve

Mungesa e sistemeve

prcjellse pr kafsht

Menaxhimi i rregulluar i kullosave: Menaxhimi i lndinave dhe kullosave si dhe administrimi i strukturs s mimit pr shfrytzimin e toks Shfrytzimi i kullosave: Shfrytzimi i lndinave dhe kullosave pr t

shtuar numrin maksimal t deleve dhe arritur nivelet optimale t prodhimtaris s kullosave

Shndeti reproduktiv i kafshve: Vlersimi i shndetit reproduktiv t kafshve (p.sh shkalla e natalitetit, shkalla e AIs) pr t siguruar furnizim t vazhdueshm t nnprodukteve Shrbimet e mbarshtimit: Shrbimet dhe njohurit pr mbarshtimin e

kafshve q mund t oj n shtimin e prodhimtaris dhe prbrjen m t mir gjenetike t kafshve

Parandalimi dhe minimizimi i i smundjeve: Mundsia pr t kufizuar paraqitjen dhe prhapjen e smundjeve t kafshve prmes masave proaktive dhe reaktive Planifikimi i menaxhimit t shndetit t kopeve: Strategji dhe hapa pr

t prcjellur shndetin e kopeve dhe kafshve n vend.

Lvizja e rregulluar e kafshve: Mbikqyrja dhe monitorimi i kafshve q vijn dhe dalin nga vendi pr nj kontroll m t mir t smundjeve t kafshve Prdorimi i sistemeve t prcjelljes/gjurmimit t kafshve: Masat dhe

mekanizmat e prdorur pr t prcjellur lvizjen e kafshve n nivel nacional dhe ndrnacional

Burimi: Analiza BAH 37

shtjet e menaxhimit t tokave

Menaxhmenti i paefektshm & Prdorimi i kullosave

Pr gjasht muaj n vit, shum blegtor delesh shfrytzojn tokn publike me qira pr kullosa; por, struktura e tarifave nuk zbatohet rregullisht, ndrsa pronsia e toks sht e paqart

Menaxhimi i tokave pr kullotjen e deleve n Kosov Trendet tipike t kullosave t deleve n vit kalendarik

Lloji i toks s shfrytzuar Pronsia

Lloji i ushqimit t shfrytzuar

Jan Mbyllur Koncentrat/san

Pron e fermerit Shku

Mar

Pri

Maj

Qer

Tok kullosash t ulta Bar n fusha

E marr me qira nga fermert me pages

Korr

Gush

Shta

Pa tarif pa para

Kullosa t larta - bjeshk Bar n bjeshk

Tet

Nn

Dhje

Tok kullosash t ulta Bar n fusha

E marr me qira nga fermert me pages

shtjet e menaxhimit t tokave

Struktur e pazbatueshme e pagess pr qira: Deri n vitin 2009, rojtart nga Agjencia e Pylltaris n gjasht komuna i kan taksuar fermert pr prdorimin e kullosave sipas kostos pr kok(0.22 pr nj dele) Kto pagesa zbatohen n mnyr reaktive kur

rojtart patrullojn npr vend dhe gjejn fermert q shfrytzojn kullosat

Por ky sistem i faturimit nuk zbatohet n mnyr aktive dhe nuk sht fuqizuar si duhet pr m shum se nj vit. T drejta t paqarta pronsore mbi tokn:

Disa toka t kullosave si tek Sharr-prodhimi, jan kthyer n pronsi t ndrmarrjeve shtetrore

Derisa toka nuk i vihet n dispozicion publikut, prafrsisht 22,000 hektarkullosa t tokave produktive nuk shfrytzohen n mnyr aktive

Pr shkak t mungess pr shfrytzim MBPZHR ka filluar t lejoj fermert q t prdorin tokn pr kullosa

Burimi: Agjencia e Pyjeve; intervistat; analiza BAH 38

Total: 153,200 Ha

Komentet Edhe pse ekziston tok e mjaftueshme pr kullosa pr fermer t deleve dhe dhive, nj pjes e madhe e

lndinave n toka t ulta apo t larta malore konsiderohen si dytsore dhe nuk shfrytzohen n mnyr aktive

Delet do t kullosin n mnyr selektive, duke ngrn bimt m ushqyese dhe ln ato lloje barishtesh mpak t dshirueshme. Meq delet i han bimt shum afr toks ato nuk kan mundsin q t rizhvillohen. Me koh livadhet bhen t tejkullotura dhe degradohen n toka me kushte nn-optimale

Si rrjedhoj, fermert shfrytzojn tokn m produktive pr kullosa duke shkaktuar lnie anash dhe ulje tproduktivitetit t toks nn-optimale

Total: 153,200 Ha

Menagjimi i paefektshm & Prdorimi i kullosave

Derisa ekziston tok e mjaftueshme pr kullosa pr publik, prafrsisht 32% konsiderohen si margjinale, duke ln kshtu fermert q t shfrytzojn vetm tokn m produktive

Pasqyra e cilsis s toks pr kullosa n Kosov Proporcioni i tokave private kundrejt publike pr kullosa n Kosov Ndarja e tokave pr kullosa sipas cilsis

(2009) (2009)

Total: 153,200 Ha

Tok kullosash publike 80%

Tok kullosash private 20% mesatare

51.4% margjinale 31.5%

mir 16.7%

dobt 0.4%

Total: 153,200 Ha

Komentet

Edhe pse ekziston tok e mjaftueshme pr kullosa pr fermer t deleve dhe dhive, nj pjes e madhe e lndinave n toka t ulta apo t larta malore konsiderohen si dytsore dhe nuk shfrytzohen n mnyr aktive

Delet do t kullosin n mnyr selektive, duke ngrn bimt m ushqyese dhe ln ato lloje barishtesh m pak t dshirueshme. Meq delet i han bimt shum afr toks ato nuk kan mundsin q t rizhvillohen. Me koh livadhet bhen t tejkullotura dhe degradohen n toka me kushte nn-optimale

Si rrjedhoj, fermert shfrytzojn tokn m produktive pr kullosa duke shkaktuar lnie anash dhe ulje t produktivitetit t toks nn-optimale

Burimi: Agjencia e Pyjeve; intervistat; Analiza BAH. 39

Komentet Kosova shkalln e inseminimit artificial dhe shkalln e

natalitetit e ka m t ult sesa mesatarja pr lloje t ndryshme t kafshve, prfshir ktu edhe bagtit, delet dhe derrat qtregon se shndeti reproduktiv n vend sht prgjithsisht i dobt Dobsit mund ti atribuohen edhe mungess s shrbimeve

pr mbarshtim. Prgjigjet nga fermert gjithashtu tregojn qata mendojn q shrbimet jan t dobta

MBPZHR planifikon t filloj licencimin e veterinarve dhe teknikve pr IA (inseminim artificial) pr tmonitoruar nivelin e shrbimeve t ofruara

Mungesa e Sistemit Efektiv t Mbarshtimit

N krahasim me vendet tjera, popullimi me kafsh n Kosov

shumfishohet n shkall m t ult gj q mund ti atribuoj

mungess s sistemit efektiv pr mbarshtim

Efikasiteti n mbarshtim n Kosov kundrejt Shtete t caktuara

Shkalla e natalitetit n vit: Kosova kundrejt praktikat m t mira

(2005-2009) Shkalla e suksesit t inseminimit artificial (2009)

GjermaniKopet

Zvicr qumshtore 0.67 0.7 0.72 0.75 0.90.75

+2.9%

Slloveni 2005 2006 2007 2008 2009 Best Practice

Serbi

1.1 1.2 1.2 1.2 1.5

1.2

+2.2% Maqedoni

KosovDele

2005 2006 2007 2008 2009 Best Practice

Dhi (1)

40%

40%

50%

65%

65%

65%

1.64 1.64 1.74 1.79 1.51.48

-2.5%

2005 2006 2007 2008 2009 Best Practice

16 16 17 17 19.3 17

+1.5%

Derra (2)

Komentet

Kosova shkalln e inseminimit artificial dhe shkalln e natalitetit e ka m t ult sesa mesatarja pr lloje t ndryshme t kafshve, prfshir ktu edhe bagtit, delet dhe derrat q tregon se shndeti reproduktiv n vend sht prgjithsisht i dobt Dobsit mund ti atribuohen edhe mungess s shrbimeve

pr mbarshtim. Prgjigjet nga fermert gjithashtu tregojn q ata mendojn q shrbimet jan t dobta

MBPZHR planifikon t filloj licencimin e veterinarve dhe teknikve pr IA (inseminim artificial) pr t monitoruar nivelin e shrbimeve t ofruara

2005 2006 2007 2008 2009 praktika me e mire Shnim (1): Shkalla e lindshmris pr dhi n Kosov sht marr nga nj mostr bujqish dhe hartuar n baz t mesatares; (2) mishi i derrit n baz t mostrs s fermerve. Burimi : Analiza

PNPK, Agro Schiez; CAGR = Shkalla e zhvillimit vjetor; Analiza BAH 40

Komente Derisa proporcioni i kafshve t infektuara me brucellosis,

tuberculosis dhe smundjen njukastel mbetet i ult n Shqipri dhe Maqedoni, shkalla e incidencs sht rritur gjat viteve tkaluara. Aktualisht, Agjencia e Kosovs pr Veterinari nuk prcjell apo

monitoron kto smundje dhe statistikat zyrtare i jepen OIE-s pr vetm disa smundje duke treguar planifikimin e dobt tmenaxhimit t shndetit t kopeve

Menaxhimi i Dobt i Shndetit t Kopeve

Vendet fqinje si jan Shqipria dhe Maqedonia kan nj rritje tshkalls s incidenteve t smundjeve t kafshve si janbruceloza, tuberkuloza dhe smundja Necastle

Shkalla e incidenteve t smundjeve t kafshve n vendet fqinje Shqipri- Incidenca e Brucella abortus (2005-2007)

CAGR (2005-2007)

0.004% 17% 0.003%

0.002%

2005 2006 2007

Shqipri Incidenca e Bovine Tuberculosis (2005-2008) CAGR

(2005-2008) 0.048% 27%

Maqedoni Incidenca e Brucella abortus (2006-2008) CAGR

(2006-2006) 0.320% 114%0.250%

0.050%

2006 2007 2008

Maqedoni Incidenca e tuberkulozs s gjedhit (2006-2008) CAGR

(2006-2008) 0.310% 177%

0.009% 0.018% 0.020%

0.040% 0.120%

2005 2006 2007 2008 2006 2007 2008

Shqipri - Incidenc e smundjes Njukastel (2005-2008) CAGR

(2005-2008) 0.106% 140%

0.004%

0.056% 0.054%

Komente Derisa proporcioni i kafshve t infektuara me brucellosis,

tuberculosis dhe smundjen njukastel mbetet i ult n Shqipri dhe Maqedoni, shkalla e incidencs sht rritur gjat viteve t kaluara. Aktualisht, Agjencia e Kosovs pr Veterinari nuk prcjell apo

monitoron kto smundje dhe statistikat zyrtare i jepen OIE-s pr vetm disa smundje duke treguar planifikimin e dobt t menaxhimit t shndetit t kopeve 2005 2006 2007 2008

CAGR = Shkalla e zhvillimit vjetor; Burimi: Baza e shnimeve shtazore t Bots OIE; Analiza BAH 41

Ko

s

o

v

a

M

a

q

e

d

o

n

i

a

S

h

q

i

p

r

i

a


Kosova ka psuar kryesisht nga brucellosis (brucelloza) e deleve dhe dhive; derisa proporcionalisht ka m pak raste sesa vendet e caktuara, shkalla e incidenteve sht duke u rritur me shpejtsi t madhe

K

o

s

o

v

a

Incidenca t Brucella Melitensis: Kosova kundrejt shteteve t caktuara Incidenca e Brucella melitensis- dele (2005-2009) (1) Incidenca e Brucella melitensis- dhi (2008-2009) (1) CAGR

(2005-2009) 103%

0.16% 1.53%

0.01% 0.02% 0.01% 0.04% 0.46%

2005 2006 2007 2008 2009 2008 2009

Incidenca e Brucella melitensis- delet (2007-2008) Incidenca e Brucella melitensis- dhi (2007-2008)

2.25% 1.32%

M

a

q

e

d

o

n

i

a

2007 2008 2007 2008

S

h

q

i

p

r

i

a

Incidenca e Brucella melitensis- dele & dhi (2006-2008) CAGR

(2005-2009) 0.31%

0.18% 0.12%

-37%

1.39% 0.79%

2006 2007 2008 CAGR = Shkalla e zhvillimit vjetor; Shnim (1): shkalla e incidencs 2009 pr Kosovn n baz t numrit t projektuar t deleve dhe dhive pasi shifrat e ESK-s nuk jan n dispozicion; Burimi:

Baza e shnimeve informative pr Shndetin e Shtazve n Bot OIE; KFVA; analiza BAH 42

Prqindja e vaksinuar: Smundja njukastel Prqindja e vaksinuar: gripi i derrit

Komente Edhe pse AVUKu mirmban nj sistem prcjells nuk prcjell aktivisht vaksinimet dhe shndetin

e t gjitha kafshve Sidoqoft AVUKu ka lansuar nj program anketues pr t ofruar vaksinim pr smundjet e

kafshve si jan trbimi, antraks, brucellosis, tuberculosis, BVD, IBR , gjuhkaltra, n mes tjerash


Kosova ka filluar me vaksinimin pr disa smundje; por n disa raste proporcioni i kafshve t vaksinuara sht m i ult nkrahasim me vendet e rajonit

Prqindja e popullimit t kafshve t vaksionuara: Kosova kundrejt shteteve t caktuara

Prqindja e vaksinuar: Smundja njukastel Prqindja e vaksinuar: gripi i derrit

Kosova (2005-2008)

87% 93% CAGR

(2005-2008)

Kosova (2005-2008)

209%

CAGR (2005-2008)

334%

2005

Krocia (2005-2008)

376%

2006 2007

345%

2008

CAGR (2005-2008)

2005 2006 2007

Maqedonia (2006-2007)

140% 140%

2008

2005 2006 2007 2008 2006 2007

67% 73% 18%

116% 81%

141% 22%

151%

1.1%

Komente Edhe pse AVUKu mirmban nj sistem prcjells nuk prcjell aktivisht vaksinimet dhe shndetin

e t gjitha kafshve Sidoqoft AVUKu ka lansuar nj program anketues pr t ofruar vaksinim pr smundjet e

kafshve si jan trbimi, antraks, brucellosis, tuberculosis, BVD, IBR , gjuhkaltra, n mes tjerash

CAGR = Shkalla e zhvillimit vjetor; Burimi: Baza e shnimeve informative pr Shndetin e Shtazve n Bot OIE KFVA; Analiza BAH. 43

Komente Eksportet e lopve jan rritur gjat

pes viteve t kaluara me nj rritje kulmore n vitin 2008

Vetm nj pik kufitare shfrytzohet pr eksporte zyrtare t bagtive, Prizren Eksportet e deleve jan ulur nga viti

2005-2007, pa eksport zyrtar tregjistruar pr 2008-2009

Qarkullimi i deleve pr nvende tjera sht prqndruar vetm n nj pik kufitare,Pej

Mungesa e Sistemit t Gjurmimit t Kafshve

Eksporti i lopve t gjalla sht shtuar, me qarkullimin eprqndruar kryesisht n nj pik kufitare, Prizren; eksportet e deleve jan ulur, duke pas Pejn si pik t vetme zyrtare dalse

Trendet e kafshve t gjalla m t eksportuara tej kufijve t Kosovs Eksportet e bagtive t gjalla (2005-2009)

CAGR 1069 (2005-2009)

318

100% 100% 100%

100%

100% 264

422 528

13.5%

2005 2006 2007 2008 2009

Eksportet e deleve t gjalla (2005-2007)

186

CAGR (2005-2007)

-11.1%

151

120

100% 100%

100%

Komente

Eksportet e lopve jan rritur gjat pes viteve t kaluara me nj rritje kulmore n vitin 2008

Vetm nj pik kufitare shfrytzohet pr eksporte zyrtare t bagtive, Prizren Eksportet e deleve jan ulur nga viti

2005-2007, pa eksport zyrtar t regjistruar pr 2008-2009

Qarkullimi i deleve pr n vende tjera sht prqndruar vetm n nj pik kufitare, Pej

2005 2006 2007 Aeroporti (Prishtin) Hani i Elezit

Vrmica (Prizreni) Kulla (Peja) Mitrovica

Merdare (Podujeva)

Dheu i Bardh (Gjilan)

Shnim: kafsht e gjalla jan kalkuluar nga kilogramt e kafshve t importuara dhe supozim i ktyre peshave pr t nxjerr njsit: lopa - 725kg, delja 70kg; Burimi: Doganat; AVUK; Analiza BAH 44

Komente Importet e kafshve t gjalla jan ulur gjat

disa viteve kaluaraQarkullimi i lopve dhe pulave t gjalla kan rn n 2006 / 2007, por kanfilluar vazhdimisht t rriten gjat disaviteve t funditDerisa Hani i Elezit ka qen pika kryesore e hyrjes, qarkullimi i importit sht rritur n pika t tjera si n Pejdhe Prizren. AVUKu dhe Dogana punojn bashkrisht n

pikat kufitare pr t monitoruar qarkullimin e kafshve

AVUKu bn kontrollin e par dhe regjistrimin e kafshve, kontrollon certifikatat shndetsore dhe dokumentacionin e eksportit. Disa kafsh duhet t qndrojn n karantina pr minimum 24 ditPosa t marrin kafsht certifikatat shndetsore, Dogana liron kafsht pr hyrje n vend.


Derisa qarkullimi i importit t kafshve t gjalla n Kosov ka rn, kafsht hyjn nga kalime t ndryshme kufitare, ku Hani i Elezit shrben si pik kryesore e hyrjes

Trendet e kafshve t gjalla m t importuara n kufijt e Kosovs

Importet e bagtive t gjalla (2005-2009) CAGR (2005-2009) 6210

-3.1%

CAGR (2005-2009)

-1.2%

2005 2006 2007 2008 2009

2005 2006 2007 2008 2009

5102

4145

2711

4507

2% 3% 10%

89%

6% 2% 1%

76%

4% 15% 2%

74% 1%

13% 2%

41%

24%

22%

13%

2%

41% 2% 2%

32%

12% 4%

Importet e pulave t gjalla (2005-2009)

41%

25%

31%

3% 19825

8720 9481

14038

18913

60%

40%

12%

56%

32%

24%

52%

24%

50%

26%

24%

Komente

Importet e kafshve t gjalla jan ulur gjat disa viteve kaluara

Qarkullimi i lopve dhe pulave t gjalla kan rn n 2006 / 2007, por kan filluar vazhdimisht t rriten gjat disa viteve t fundit

Derisa Hani i Elezit ka qen pika kryesore e hyrjes, qarkullimi i importit sht rritur n pika t tjera si n Pej dhe Prizren. AVUKu dhe Dogana punojn bashkrisht n

pikat kufitare pr t monitoruar qarkullimin e kafshve

AVUKu bn kontrollin e par dhe regjistrimin e kafshve, kontrollon certifikatat shndetsore dhe dokumentacionin e eksportit. Disa kafsh duhet t qndrojn n karantina pr minimum 24 dit

Posa t marrin kafsht certifikatat shndetsore, Dogana liron kafsht pr hyrje n vend.

Aeroporti (Prishtin) Hani i Elezit

Vrmica (Prizreni) Kulla (Peja) Mitrovica

Merdare (Podujeva)

Dheu i Bardh (Gjilan)

Shnim: kafsht e gjalla jan kalkuluar nga kilogramt e kafshve t importuara dhe supozim i ktyre peshave pr t nxjerr njsit: lopa - 725kg, delja 70kg; Burimi: Doganat; AVUK; Analiza BAH 45

e1

1

3

2

Llojet e lvizjes s parregulluar t kafshve t gjalla

1

2

Problemet q lidhen me trafikimet ilegale


Ve ksaj, kufijt e Kosovs jan t ndjeshme nga importet e parregulluara me ligj t bagtis nga Serbia, tranziti i bagtis pr nShqipri si dhe kullosja ilegale e deleve prgjat kufirit Maqedon

Pik-kalimet kufitare t zakonshme q shfrytzohen pr lvizjen e parregulluar t kafshve t gjalla

46

Leshak Dren Albanik Socanice

Banjske

Mitrovice Zvecan Zubin Potok Llapshtice

Podjeve

Gllamik Orllan

Prapashtice

Batllave

Marec Hogosht

Prishtina

Artane Dardane

Vushttri Rakosh Runik Istog Vrelle

Fshat i Ri GjurakcDobrushe Vitomirice

Peje

Kilodernice Skenderaj LiaushePolac Cirez

Kastriot Fushe Kosove

Bardh i Madh Dobroshevc

Drenas Siceve

KlineRaushiq Strellc Decan

Junik

Baran Jabllanice

Irznic Kralan

Gjakove

Ratkoc Rahovec Malisheve

Drenoc Komoran

Liapushnik Krojmir

Therande Xerxe

Rogove Damjan

Krushe e M Pirane

Prizren

Restelica

Brod Dragash

Zhur

Brodosafc

Hoce e Qytetit Mushnikov

Mushtisht

Korishe Verbeshtice

Sherpce

Brod

Ham Elezit

Kacanik Gacke Greme

Pleshine Ferizaj Shtime

Lipjan Krajishte

Viti

Pozharan

Gjylekare

Zheger Gjilan

Bresalc Miresh Janjeve

1

1

3

2

Llojet e lvizjes s parregulluar t kafshve t gjalla

Importet ilegale : kufijt afr Leshakut, Mitrovics dhe Gjilanit ,jan pikat kryesore t kontrabandimit t lopve dhe kafshve tjera nga Serbia Tranziti dhe Eksporti ilegal: kufijt afr Prushit dhe Morins prdoren pr kalimin ilegal t bagtis n Shqipri pasi t ken kaluar tranzit npr Kosov Lvizja ilegale pr kullosje: delet dhe dhit rregullisht kalojn kufijt me Maqedonin gjat kohs s vers afr Dragashit pr kullosje. Lvizja e parregulluar bn q kafsht n Kosov t jen m t ndjeshme ndaj smundjeve si bruceloza me 12% incidente te dhit n rajon

1

2

3

1

2

Problemet q lidhen me trafikimet ilegale

Tregtart nga Serbia besojn q shtja e njohjes dhe kushtet pr dokumentacion vshtirsojn prdorimin e kanaleve zyrtare pr eksport.

Qeveria e Kosovs ka nnshkruar nj marrveshje me Qeverin e Serbis q t pranoj pasaportat e bagtive m tepr se sa nj certifikim m rigoroz t eksportit pr t reduktuar trafikimin Pr shkak t mungess s raportimit dhe gjurmimit t

kafshve t shenjzuar, tregtart mund t krijojn shenja falso identifikuese apo ti riciklojn ato nga kafsht e ngordhura pr t bartur kafsht tej kufirit npr Kosov

Hyrja e kafshve t gjalla ilegale ul cilsin e sortave prmes przierjes, shton prhapjen e smundjeve dhe dobson mundsin pr kualifikimin e standardeve ndrkombtare pr t eksportuar n tregjet e BE-s.Shnim: sasit specifike t qarkullimit ilegal t kafshve t gjalla nuk jan n dispozicion.

Burimi: Doganat, AVUK; Komisioni Evropian; Analiza BAH

Prmbajtja


Analiza e gjendjes baz t Sektorit t Prodhimit Shtazor Studimi baz sasior i sektorit t produkteve shtazore n Kosov Pasqyra e pengesave dhe mundsive Vlersimi i praktikave m t mira ndrkombtare


47

Menaxhimi i kullosave

Qasja n tok e rregulluar: Marrveshjet dhe t drejtat e fermerve pr tshfrytzuar dhe/apo dhn me qira tokn pr kullotjen e deleve Menaxhimi i shfrytzimit t tokave: marrveshjet pr mimet dhe

mekanizmat pr fermert pr dhnien me qira dhe/apo shfrytzimin e toks

Nn-fushat e produkteve t

kafshve

Sistemi i mbarshtimit pr

zhvillimin e gjenetiks cilsore

t kafshve

Zhvillimi i shrbimeve t mbarshtimit: llojet e sistemeve, trajnimet dhe programet e zgjeruara pr individt pr t fituar njohurit e duhura pr ofrimin e shrbimeve pr mbarshtim Prbrja gjenetike e popullimit t kafshve: Metodat pr prmirsimin e

prbrjes gjenetike t kafshve pr t shtuar cilsin e produkteve tkafshve

Menaxhimi i shndetit t kopeve

Planifikimi i menaxhimit t shndetit t kopeve: strategjit dhe masat e zhvilluara t shteteve pr t shnuar zero raste t raportuara tsmundjeve t kafshve Metodat e parandalimit dhe minimizimit t smundjeve: Masat

proaktive dhe reaguese pr parandalimin dhe kontrollimin e smundjeve tkafshve n vend

Sistemi I gjurmimitt kafshve

Regullimi i lvizjes s kafshve: marrveshjet mes vendeve pr tkontrolluar lvizjen e parregulluar t kafshve n kufij Implementimi i sistemeve t gjurmimit: Dizajni dhe implementimi i

sistemeve t gjurmimit (shenjzimi n vesh) pr t monitoruar qarkullimin e kafshve npr kufij

Kemi prfunduar nj vlersim t praktikave m t mira ndrkombtare npr nn-fushat shtes pr t nxjerr msimet e msuara

Pasqyra e dimensioneve shtes krahasuese pr produktet e kafshve

Menaxhimi i kullosave

Nn-fushat e produkteve t

kafshve

Sistemi i mbarshtimit pr

zhvillimin e gjenetiks cilsore

t kafshve

Menaxhimi i shndetit t kopeve

Sistemi I gjurmimit t kafshve

Qasja n tok e rregulluar: Marrveshjet dhe t drejtat e fermerve pr t shfrytzuar dhe/apo dhn me qira tokn pr kullotjen e deleve Menaxhimi i shfrytzimit t tokave: marrveshjet pr mimet dhe

mekanizmat pr fermert pr dhnien me qira dhe/apo shfrytzimin e toks

Zhvillimi i shrbimeve t mbarshtimit: llojet e sistemeve, trajnimet dhe programet e zgjeruara pr individt pr t fituar njohurit e duhura pr ofrimin e shrbimeve pr mbarshtim Prbrja gjenetike e popullimit t kafshve: Metodat pr prmirsimin e

prbrjes gjenetike t kafshve pr t shtuar cilsin e produkteve t kafshve

Planifikimi i menaxhimit t shndetit t kopeve: strategjit dhe masat e zhvilluara t shteteve pr t shnuar zero raste t raportuara t smundjeve t kafshve Metodat e parandalimit dhe minimizimit t smundjeve: Masat

proaktive dhe reaguese pr parandalimin dhe kontrollimin e smundjeve t kafshve n vend

Regullimi i lvizjes s kafshve: marrveshjet mes vendeve pr t kontrolluar lvizjen e parregulluar t kafshve n kufij Implementimi i sistemeve t gjurmimit: Dizajni dhe implementimi i

sistemeve t gjurmimit (shenjzimi n vesh) pr t monitoruar qarkullimin e kafshve npr kufij

48

Prapavija

Prfitimet

Shqyrtimi i kohmbajtje

s

Menaxhimi i Kullosave

N Zeland t Re, fermert kan krijuar marrveshje t pronave ttokave me qeverin pr t marr pronsi mbi tokat pr kullosa pr dele

Zelanda e Re: Programi i Shqyrtimit t Mbajtjes pr Fermert e Deleve

Prapavija

N fillim t vitit 1991, fermerve n Ishullin e Zelands s Re n Jug ( vend i njohur pr rritjen e deleve) t cilt u ballafaquan me prfundimin e kontrats me qeverin

Documents

Animal Product Albanian Final