ANKARA OKULU

ANKARA OKULU

Doç. Dr. İsrafil BALCI1966 yılında Artvin-Borçka’da doğan yazar, 1994 yılında Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesfni bitirdi. Bir yıl kadar Tokat’ta öğretmenlik yaptıktan sonra, OMÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü’ne araştırma görevlisi' olarak atandı. 1996 yılında yüksek lisansım, 2002 yılında İse doktorasım tamamladı. Bir süre Kahrmanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesl’nde çalıştı. 15.11,2002 tarihinde OMÜ İlahiyat Fakültesi İslam Tarihi Anabillm Dalı’na yardımcı doçent olarak atanan Balcı, 08.01.2008 tarihinde doçent oldu. Halen aynı fakültede öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. Erken dönem İslam Tarihl’yle ilgilenen yazar savaş, cihat, barış ve siyasi tarih alanında çakşırken, son dönemlerde Kur’ân ve siyer konulan üzerine yoğunlaşmıştır. Anılan konularla ilgili çeşitli dergilerde makaleleri bulunan yazann yayımlanmış eserleri şunlardır:

1. Hz. Ömer Döneminde Diplomasi, Ankara Okulu Yay., Ankara 2006.

2. İdari ve Siyasi Yönden Hz. Ebu Bekir Dönemi, Din ve Bilim Kitaplan, Samsun 2007.

3. tik İslam Fetihleri ve Savaş Barış İlişkisi Pınar Yayınlan, İstanbul 2011.

4. İsrâ ve Mi’râc Gerçeği Ankara Okulu Yay., Ankara 2012.

Ankara Okulu Yayınlan: 157

© Ankara Okulu Basım Yayın San ve Tlc. Ltd. Şti.Dizgi ve kapak: Ankara Dizgi Evi Düzelti: Kasım GEZENBaskı, kapak baskısı, cilt: Salmat Mat. San. Tic. Ltd. Şti Birinci basım: Şubat 2013

ISBN: 978-9944-162-61-6

Ankara Okulu Yayınlanİstanbul Cad. İstanbul Çarş. 48/81 İskltler/ANKARA

Tel/faks: (0312) 341 06 90

web: www.ankaraokulu.com

e-mail: [email protected]

http://www.ankaraokulu.com

mailto:[email protected]

Hz. Peygamber ve Mucize

Doç. Dr. İsrafil BALCI

Ankara Okulu Yayınlan

Ankara 2013

İlk göz ağnm ve biricik oğlum Alpererı Furkan’*

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ..................................................................................... 7

GİRİŞ......................................................................................11Mucize: Kavramsal Çerçeve...................................................... 18

BÖLÜM IBEŞER PEYGAMBERDEN BEŞERÜSTÜ PEYGAMBEREHZ. MUHAMMED...................................................................................53

G iriş........................................... 53

Kur'ân’daki Hz. M uham m ed.....................................................54Beşer O larak Kimi Yanılgı ve Sınırlılıkları..............................68

Beşerüstü Hz. Muhammed Telakkisi......................................74

S o n u ç ...........................................................................................96

BÖLÜM IIHZ. MUHAMMED’DEN ÖNCEKİ PEYGAMBERLERVE MUCİZE............................................................................ 99

Giriş.............................................................................................. 99Önceki Peygamberler ve M ucize............................................. 100

S o n u ç ......................................................................................... 129

BÖLÜM mHZ. MUHAMMED VE MUCİZE............................................... 131

Giriş.............................................................................................131

Hz. Peygamber'in Mucizeyle İlişkisi....................................... 132

S o n u ç ......................................................................................... 160

BÖLÜM IVHZ. PEYGAMBER'DEN İSTENEN MUCİZELER........................ 163

Giriş............................................................................................ 163

Müşriklerin Mucize Talep leri..................................................165

S o n u ç .........................................................................................194

6 Hz. Peygamber ve Mucize

BÖLÜM VPEYGAMBERLİĞİNDEN ÖNCEHZ. MUHAMMED'E İSNAT EDİLEN MUCİZELER.................... 197

Giriş............................................................................................ 197Doğum una İlişkin O lağanüstülükler.....................................200

Sütanneye Verilmesi ve Yaşanan O lağanüstülükler 210Şam Yolculuğu ve Yaşanan O lağanüstülükler.................... 213

Sırtında Peygamberlik M ührü Bulunduğu İddialan 223Şakk-ı Sadr Hadisesi............................................................... 235

S o n u ç ........................................................................................ 250

BÖLÜM VIPEYGAMBERLİĞİNDEN SONRAHZ. MUHAMMED’E İSNAT EDİLEN MUCİZELER....................253

Giriş............................................................................................253

Ay Yarılması (İnşikâk-ı Kamer) H ad isesi..............................255

İsrâ ve Mi’râc Hadiseleri......................................................... 269‘D uhân ’ ve ‘Batşetü’l-kübrâ’ Kavram lan...............................277

Boykot Sayfasının Mucizevî Yok O lu şu ................................ 284

Diğer M ucizeler........................................................................ 290

S o n u ç ........................................................................................ 308

KAYNAKÇA.......................................................................... 311DİZİN....................................................................................323

ÖNSÖZ

Nübüvvet ve mucize meselesi tarih boyunca Müslümanların ilgisini çeken önemli konulardan birisidir. Özellikle Hz. Peygamber’in mucizeleriyle ilgili klasik/çağdaş birçok eserin varlığı bu ilginin bir yansıması olarak nitelenebilir. Ne var ki, sözü edilen eserler ya klasik kaynaklardaki rivayetlerin derlenip nakledilmesi ya da daha önce telif edilenlerin tekrarlarından öteye geçmemiştir. Tamamı geleneksel bakış açışım yansıtan bu eserler, belli bir gayretin ürünü olarak telif edilmekle birlikte, sadra şifa bir çözüm ortaya koyamamışlardır.

Bilindiği üzere Kur’ân-ı Kerîm önceki peygamberlerin mucizeleriyle ilgili bir dizi haberler verir. Bu haberlerin sınırlı bir kısmı, onlann nübüvvetlerinin delili niteliğindeki açıklamalarken, büyük bir kısmı ise kıssa olarak anlatılan olağanüstü mahiyetteki olaylardır. Geleneksel yorumlarda bunların tamamı ‘mucize’ kategorisinde değerlendirilmiştir. Ancak sözü edilen hadisatm tamamının mucize olarak değerlendirilip değerlendirilemeyeceği meselesi, ‘Giriş’ bölümünde de işaret edileceği üzere tartışılabilir bir konudur.

Kur’ân-ı Kerîm, geçmiş kavimlerin peygamberlerinden talep ettikleri gibi, müşrik Arapların da Hz. Peygamber’den birçok mucize istediklerini haber verir. Ancak türlü mucize isteklerinden bahsetse de bunların hiçbirisinin gerçekleştirilmediğini özellikle vurgular. Kur’ân onun risaletinin mucizeyle desteklenmediğini vurgularken, ondan bir mucize istenecekse okuduğu vahiyleri adres gösterir. Dolayısıyla Kur’ân-ı Kerîm, okuduğu vahiyler dışında risaletinin delili olarak Hz. Muhammed’e herhangi bir mucize verilmediğini çok açık bir dille vurgular. Ne var ki özellikle tâbiûn neslinden sonraki dönemlerden itibaren Müslümanlar adeta vahyin mesajım yeterli görmemişçesine Hz. Muhammed’e pek çok mucize isnat etmişler ve bunları onun peygamberliğinin delili olarak sunmuşlardır.


Dikkat edilirse geleneksel algıda var olan peygamber tasavvurunun en önemli yapı taşlarından birisi, bütünüyle mucizelere bezenmiş bir Hz. Muhammed telakkisidir. Vahyin mesajıyla rivayetlerde var olan bu temel farklılık, göz ardı edilmemesi gereken önemli bir husustur. Müslümanların zihninde var olan böyle bir peygamber telakkisinin referansı, ne yazık ki, vahyin verileri yerine bütünüyle rivayet kültürüdür. Bu rivayet kültürü büyük oranda geçmişte İslâm kelâmcılanyla filozoflar arasında tartışılan, özellikle kelâmcılar tarafından sınırlan çizilen mucize telakkisine göre şekillenmiştir. Dolayısıyla Sünni İslâm geleneğindeki mucize telakkisinin şekillenmesinde başat rolü kelâmcılann oynadığındın söz edilebilir. İslâm kelâmcılan veya filozoflar mucize meselesini tartışırlarken, siyerci veya tarihçiler ise bu tartışmaların dışında kaldıklan gibi, daha çok geçmişte dile getirilen abartılı veya olağanüstü rivayetleri nakletmekle yetinmişlerdir. Böylece mucize meselesi, adeta ‘kelâmın’ bir konusu gibi telakki edilmiştir.

Bir taraftan tartışmalı doğası bir taraftan da teorik tartışmalar veya gizemli rivayetler arasında kalan mucize meselesi, siyerin konusu olmakla birlikte, bize göre ihmal edilen alanlardan birisidir. Bu itibarla biz bir tarihçi veya siyerci gözüyle, mucize konusunu Kur’ân âyetleri ve erken döneme ait rivayetler çerçevesinde ele alıp incelemeye çalıştık. Araştırmaya başladıktan sonra bu meselenin ne derece zor ve karmaşık bir konu olduğunu, aynı zamanda çalışılmasının ne derece elzem olduğunu daha yalandan müşahede ettik. İlk önce, konuyla ilgili yazılıp çizilen eserler üzerinden mucize meselesini incelemeye başladık. Ancak kısa bir süre sonra çıkmaza girdiğimizi fark edince bu yöntemi bırakıp bir Müslüman için en temel referans olan Kur’ân’dan hareketle konunun incelenmesinin daha doğru olacağı kanaatine vardık. Zira mevcut eserler, mucize konusunda bilgi vermek bir yana adeta, bu konuyu daha da karmaşık hâle getirmekten başka bir yarar sağlamamaktadır. Çünkü tamamı, Kur’ân veya ilk dönem rivayetler yerine, daha sonra kurgulanan mucize anlayışı doğrultusundaki eserlere dayanmaktadır. Bu nedenle yazılıp çizilenler, birbirlerinin tekrarından öteye geçememiştir.

Önsöz 9

Kur’ân-ı Kerim’i merkeze aldıktan sonra, ilk önce mucize kavramından ne anlaşıldığım veya bu kavrama nasıl bir anlam yüklendiğini tespit etmeye çalıştık. Ardından geçmiş peygamberler ve Hz. Peygamber’in mucizeyle ilişkisini konu edinen âyetleri tespit ederek vahyin bu konuyla ilgili çizdiği çerçeveyi belirleme yoluna gittik. Ardından ilk dönem rivayetlerden hareketle bu meseleyi veya konuyla ilgili mevcut eserleri incelemeye çalıştık. Bu yöntem işimizi kolaylaştırdığı gibi, meseleyi vahye göre anlamamıza da katkı sağladı.

Araştırma altı bölümde ele alınmıştır. ‘Giriş’ bölümünde eserin konusu olan ‘mucize’ kavramı ve Kur’ân’da bu kavramın hangi bağlamda kullanıldığına dair genel bilgiler verilmiştir. Ardından geleneksel yorumlarda mucize kavramına yüklenen anlam ve bu anlamla âyetlerde işaret edilen hadisatm mucize olarak değerlendirilip değerlendirilemeyeceği sorularına cevaplar aranmıştır.

Birinci bölümde Hz. Peygamber’in beşerî yönüne ve vahiy alması dışmda normal bir insan olduğunu ifade eden âyetler bağlamında, Allah Resulü’nün herhangi olağanüstü niteliğinin olmadığına vurgu yapılmıştır. Bu bağlamda rivayet kültürü çerçevesinde ona isnat edilen birtakım olağanüstülüklerin veya mucize iddialarının onun risaletiyle hiçbir ilgisinin olmadığı hususları üzerinde durulmuştur.

İkinci bölümde geçmiş peygamberlerin mucizeleri olarak nitelenen ve Kur’ân-ı Kerîm’de yer alan âyetler ele alınıp incelenmiştir. Böylece mucize kategorisinde sunulan geçmiş peygamberlere ait olaylar veya olağanüstü hadiselerin bu kavramla ifade edilip edilmeyeceği sorusuna cevap aranmıştır.

Üçüncü bölümde vahyin verileri doğrultusunda Hz. Peygamber’in risaletinin mucizeyle olan/olmayan ilişkisini ortaya koymaya çalıştık. İlgili âyetlere baktığımızda, okuduğu vahiylerden başka Resûl-i Ekrem’in nübüvvetinin delili olarak hiçbir mucizesinin olmadığı {29. Ankebût, 50-51) çok açık bir şekilde görülmektedir. Hatta 17. İsrâ suresinin 59. âyetinde Kur’ân dışmda ona herhangi bir mucize verilmediği gerçeğine işaret edilmiştir.


Dördüncü bölümde müşriklerin Hz. Peygamber’den talep ettikleri mucizeler ele alınmıştır. Her ne kadar Kur’ân-ı Kerîm Resûl-i Ekrem’in risaletiyle mucize arasına çok kesin bir sınır çizmişse de, müşriklerin değişik mucize taleplerinden birçok âyette söz edilmektedir. Buna mukabil Kur’ân mucize taleplerinin hiçbirisinin gerçekleştirilmediğini özellikle vurgulamıştır.

Beşinci bölümde risalet öncesi döneme ait olmak üzere Hz. Peygamber’e nispet edilen mucizelerin neler olduğu üzerinde durulmuştur. Zira Hz. Peygamber’in risalet öncesi hayatma dair pek çok mucizeden bahsedilmiştir. Üstelik bu mucize iddiaları, ileride onun nübüvvetinin delili olarak yorumlanmıştır. Dolayısıyla bu bölümde sözü edilen türdeki rivayetlerin mucize kategorisinde değerlendirilip değerlendirilemeyecekleri veya bunların nübüvvetin delili olup olamayacakları üzerinde durulmuştur.

Altıncı bölümde ise risalet sonrası mucize iddiaları incelenmiştir. Ancak risalet sonrasına dair sayısız mucize iddiaları bulunduğu ve bunların birçoğu daha sonra kaynaklara girdiği için biz öncelikli olarak Kur’ân’la ilişkilendirilen mucizelerle yaygın olarak bilinenler üzerinde durduk. Böylece Kur’ân’a dayandırılan mucize iddialarının mahiyetini ve yaygın olarak bilinen mucizelerin konumunu belirleyerek, rivayetlerdeki mucize iddialarının vahiyle olan/olmayan ilişkisini ortaya koymaya çalıştık.

Yoğun bir çalışma neticesinde ortaya çıkan bu eser, araştırma projesi kapsamında hazırlanmış olup mensubu olduğum Ondo- kuz Mayıs Üniversitesi, Proje Yönetim Ofisi tarafından desteklemiştir. Bu vesileyle emeği geçenlere ayrı ayn minnettarlığımı ifade etmek istiyorum. Araştırmam boyunca pek çok kez kendisiyle fikir paylaştığım Doç. Dr. Kenan Ayar’a, eseri baştan sona büyük bir özveri ve titizlikle okuyup sunduğu katkılarım asla unutamayacağım Kasım Gezen’e, ayrıca bu çalışmayı okuyucuyla buluşturup en önemli yükü çeken Ankara Okulu Yaymlan’ndan Haşan ve Lütfi Beylere, Zeynep Hanım’a minnet ve şükranlarımı arz ederim.

Doç. Dr. İsrafil BALCI

GİRİŞ

Kur’ân-ı Kerîm Allah’ı sevmenin yolunun Hz. Peygamber’i sevmekten geçtiğini,1 ona itaat etmenin Allah’a itaat etmek anlamına geldiğini söyler2 ve onu inananlar için güzel örnek olarak niteler.3 Bunun yanı sıra Kur’ân, onu vahiy alması dışında bütünüyle beşerî özelliklere sahip bir insan olarak tanımlar ve onun diğer insanlardan herhangi bir farklılığının veya üstünlüğünün olmadığmı vurgular. Kur’ân-ı Kerîm’de, Hz. Muhammed’in beşerî özellikleri herhangi bir üstünlük veya övgü vesilesi olarak dile getirilmez; ancak Kur’ân onun ahlâkî erdemlerini, tevhid mücadelesini, Allah’a kulluk bilincini, samimiyet ve teslimiyetini över ve örnek gösterir. Dikkat edilirse Allah, insanın kendisiyle olan ilişkisini iman ve ibadet bağlanımda kulluk ölçüsüne göre belirlerken, insanın insanla olan ilişkisini ahlâk ve hukuk kurallarına göre düzenlemiştir.4 Dolayısıyla Kur’ân, Hz. Muhammed’i üstün vasıflar taşıdığı için değil, sahip olduğu ahlâkî erdemleri nedeniyle örnek göstermiştir. Böylece Allah’a ulaşmanın yolunun onu sevmek ve onu örnek almaktan geçtiğine dikkat çekmiştir.

Hz. Muhammed’in kulluğunu veya ahlâkî yönünü şekillendiren temel belirleyici, hiç kuşku yok ki, vahyin kendisidir. Nitekim Resûl-i Ekrem’in ahlâkının Kur’ân olduğunu söyleyen Hz. Âişe’nin vurgusu5 bu hususa işaret etmektedir. Keza ona izafe edilen ‘Beni Rabb’im terbiye etti’6 sözünün yanı sıra, güzel

1 3. Âl-i İmrân, 31.2 4. Nlsâ, 80.3 33. Ahzâb, 21.4 Celâl Kırca, ‘Kur’ân-ı Kerîm’e Göre Hz. Muhammed’, Islâm’da İnsan Mo

deli ve Hz. Peygamber Örneği, (Kutlu Doğum Haftası 1993), Diyanet Vakfı Yayınlan, Ankara 1995, 1-2.

5 Müslim, Salâtü’l-müsâfbin, 139; Ebû Dâvûd, Tatavvu’, 26; Dârimî, Salât, 165; Nesâî, Kıyâmu’l-leyU 2.

6 Celâluddîn Ebî Bekr es-Suyûtî, el-Câmi'u’s-sağtrfi ehâdîsi’l-beşiri'n-nezir. Dâru’l-kutubri-ilmlyye, Beyrut 2004/1425. 25.


ahlâkı tamamlamak İçin gönderildiği7 veya ahlâkının güzelliğine dair diğer rivayetlerin muhtevası,8 yine vahyin şekillendirdiği ahlâkî vasıflarına işaret eden hususlar olarak zikredilebilir.

Kur’ân-ı Kerîm, bir tarih veya biyografi kitabı olmamakla birlikte, Hz. Peygamber’in risaleti veya sîretiyle ilgili birçok detay hakkında bilgi veren en önemli kaynak niteliğindedir. Bir Müslüman için Kur’ân’m bağlayıcılığı ve tartışmasız otorite olduğu gerçeği, vahyin verilerini görmezden gelerek Hz. Muhammed’i gerçek anlamda tanımanın mümkün olmayacağım bize hatırlatır. Şu bir gerçek ki sevgi, ilgiden kaynaklanır. İlgi ise bilgi gerektirir. Bilgi olmadan duyulan ilgi ve sevgi, anlamsız bir muhabbet veya körü körüne bağlılıktan öte bir anlam ifade etmez. Dolayısıyla Allah Resulü’nü bilinçli bir şekilde tanımak ve örnek almak söz konusu olacaksa bunun yolunun Kur’ân’dan geçtiğini unutmamak gerekir.

Allah Resulü’ne inanan ve onu örnek alan bir Müslüman, şüphesiz onu doğru anlamak ve tanımak sorumluluğuyla da karşı karşıyadır. Şu hâlde Resûl-i Ekrem’i seven ve onu örnek alan bir Müslümanın öncelikli sorumluluklarından birisi, vahyin belirlediği çerçevede Hz. Muhammed’i ve risaletini anlamak ve tanımaktır. Unutmamak gerekir ki, Kur’ân’la örtüş- meyen peygamber algısı veya sevgisi, temelsiz bir hayranlık duygusundan öteye geçemez. Bu itibarla Hz. Peygamber’! ve onun risaletini anlama çabası sergilemek her Müslüman için gereklilikten öte, bizce zorunluluktur.

Aslında Hz. Peygamber’! sevme konusunda Müslümanların bir problemi yoktur. Özellikle Anadolu İslâm kültürüne bakıldığında, Hz. Peygamber’e duyulan sevgi ve muhabbetin izlerinin çok derin olduğu görülür. Onun adma okunan mevlitler, naatlar veya kasideler; doğan çocuklara ona hürmeten verilen Ahmet, Mehmet veya Muhammed isimleri bunun bir tezahürüdür. Keza ehl-i beytinden olan Hatice, Ayşe, Fatma,

7 Mâlik b. Enes, Muvatta, Hüsnu’l-hulk, 1; Ebû Abdlllâh Hakim en-Nîsâburî, el-Müstedrek alâ sahîhayn, Dâru'l-ma’rife, Beyrut, t.y., II, 670.

8 Buhârî, es-Sahîh, İstanbul 1992, Edeb, 112; Müslim, Mesâcid ve mevziu’s-salât, 267.

Giriş 13

Zeynep, Zehra, Ali, Haşan ve Hüseyin gibi isimlerden birisine hemen her ailede rastlanması, yine bu sevginin bir başka yansımasıdır. Dolayısıyla Resûl-i Ekrem’i sevme konusunda bir problem bulunmamakla birlikte, bize göre asıl sorun, sözü edilen sevginin mahiyetiyle onu doğru bir şekilde anlama veya örnek alma noktasında düğümlenmektedir. Zira bugün Müslümanların zihninde var olan Hz. Peygamber hakkındaki bilgi, vahiy yerine neredeyse tamamım rivayetlerin şekillendirdiği kültürel bir gerçekliğe dayanmaktadır. Rivayet kültürünün şekillendirdiği Hz. Muhammed portresine duyulan yoğun sevgi, bilinçli bir temele dayanmadığı için kimi noktalarda körü körüne bir hayranlık duygusuna dönüşebilmiş veya bazı marazi unsurların ortaya çıkmasını beraberinde getirmiştir. Sözü edilen problem veya marazi unsurların en yoğun rastlandığı konulardan birisi ise Resûl-i Ekrem’in mucizeleri veya risaletinin mucizelerle ilişkilendirilmesi hususudur.

Şu bir gerçek ki İslâm'ın erken döneminde Resûl-i Ekrem’in mucizeleri veya mucizeyle olan ilişkisi, Müslümanların gündemini meşgul etmemiştir. Ancak, sahabe ve tâbiûn döneminden sonra bu konu giderek Müslüman âlimlerin ilgisini çekmiş ve onun risaleti, mucizeyle iç içe bir peygamber portresine dönüştürülmüştür. Özellikle nübüvvet veya nübüvvetin delilleri konulan, tartışmalara konu edilmesinden sonra bu süreç risalet ve mucize konusuna kadar uzanmıştır. Başlangıçta daha çok aklen mümkün olup olamayacağı bağlanımda ele alınıp tartışılan mucize meselesi, kelâmcılar9 ile filozoftan10 karşı karşıya

9 İslâm kelâmcılannm meseleye yaklaşımım inceleyen Bebek, özellikle Hz. Peygamber'e nispet edilen hissî ve aklî mucizeler bağlamında ele aldığı konular hakkındaki tespitleri dikkate değerdir. Adil Bebek, 'Kelâm literatürü İşığında Mûclze ve Hz. Muhammed e Nisbet Edilen Hissî Mucizelerin Değerlendirilmesi', Marmara Üniversttesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (18/ 200), 128 vd.

10 İslâm kelâmcılanyla filozoflar arasında tartışma konusu olan ve iki tarafı karşı karşıya getiren mucize meselesinin ele almış biçimini Gazâlî ve İbn Rüşd örnekliğinde inceleyen Aydm, her iki tarafın görüşünü bütünlük içinde yansıtan önemli bir çalışma yapmıştır. Geniş bilgi için bkz. (Haşan Aydm, ‘Gazzâlî ve İbn Rüşd’e Göre Mucize’, Kelâm Araştırmaları, (6/2, 2008). 115-130).


getirmiştir.11 Bunun yanı sıra mucize meselesi, peygamberleri üstünlük yarışma sokma ve Hz. Muhammed’i önceki peygamberlerden bir adım öne geçirebilme gayretlerinin aracı hâline dönüştürülmüştür. Bu bağlamda Hz. Muhammed’in de tıpkı geçmiş peygamberler gibi mucizelerinin olduğundan bahsedilmiş; hatta mucize bakımından en üstün peygamber olduğuna dair iddialar yaygın bir şekilde dillendirilmiştir. Ancak, dile getirilen mucize iddialan vahiyle desteklenmediğinden, bir kısmı vahiyle irtibatlıymış gibi sunulmuş bir kısmı ise her ne kadar rivayetlerde dillendirilmiş olsa da âdeta risaletin ayrılmaz bir parçası gibi gösterilmiştir. Örneğin inşikâk-ı kamer, mi’râc anlatılan gibi bazı mucize iddialan vahye dayandınlırken, Resûl-i Ekrem’in risalet hayatı öncesine dair anlatılan abartılı hikâyeler veya sırtında nübüvvet mührünün bulunduğu gibi rivayetler, Hz. Peygamber’in en önemli mucizeleri arasında gösterilmiş ve risaletinin delilleri olarak sunulmuştur. Ancak bu iddiaların vahyin gerçekleriyle uyuşup uyuşmadığı meselesi, neredeyse hiç dikkate alınmamıştır.

Büyük çoğunluğu hurafe veya mitolojik hikâyelerle süslenerek anlatılan mucize iddialan, birçok yönden vahyin gerçeklerine aykın tasvirler içermekle birlikte, Müslümanlar meselenin bu yönünü âdeta görmek istememişlerdir. Hatta dile getirilen iddialar giderek yerleşik bir inanç doktrinine dönüşmüş ve âdeta sorgulanamaz addedilerek Resûl-i Ekrem’in risaletinin bir parçası hâline getirilmiştir. Böylece Kur’ân’m tanıttığı peygamber yerine, tamamen rivayet kültürüne dayanan ve daha ziyade, olan yerine olması tasavvur edilen bir peygamber portresi oluşturulmuştur. Böyle bir peygamber portresi ise vahyin tanıttığı sade peygamber yerine, âdeta beşerî özelliklerinden arındırılıp olabildiğince mucizelere veya olağanüstülüklere bezenmiş bir peygamber kimliğinden başka bir şey değildir. Oysa Kur’ân-ı Kerîm bütünüyle beşerî özellikler taşıyan bir peygamberden bahsetmektedir. Üstelik

11 Kelâm ekollerinin meseleyi ele alış biçimi hakkında bkz. Yusuf Rahman, ‘Klasik Dönemdeki Kelâm Ekollerine Göre Mucize Anlayışı’, çev. Mustafa Akçay-H. İbrahim Bulut, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fak. Dergisi, (4/2001), 287-310.

Giriş 15

Kur’ân’ın tanıttığı peygambere okuduğu vahiylerden12 başka risaletinin delili olarak hiçbir mucize verilmediğine13 de özellikle vurgu yapılmıştır.

Her ne kadar İbn Kuteybe (276/889) gibi bazı âlimler, mu- haddislerin abartılı ve asılsız rivayetleri hadîs kategorisinde zikretmelerini eleştirmişlerse14 de, bu tür eleştiriler, yoğun rivayet örüntüsü arasında âdeta kaybolup gitmiştir. Resûl-i Ekrem hakkmdaki abartılı rivayetlere yönelik itirazların yanı sıra, okuduğu vahyin dışında nübüvvetinin ispatı olarak ona hiçbir mucizenin verilmediği gerçeği âyetle sabit olsa da, âdeta bunlar görmezlikten gelinerek Allah Resulü’ne sayısız mucize isnat edilmiştir. Üstelik bu iddialar bizzat Müslümanlar tarafından dillendirilirken bunların Kur’ân’a göre konumu, tarihsel gerçekliği veya inandırıcılıkları hakkında herhangi bir sorgulama gereği duyulmamıştır. Dahası şakku’l-kamer veya mi’râc hadisesi gibi bazı mucize iddialan, hiçbir ilgisi yokken Kur’ân-ı Kerîm’e dayandırılmaya çalışılmıştır.

Geçmişte kelâmcılar veya filozoflar tarafından tartışılan mucize meselesi, daha sonraki kuşaklarca fazla irdelenme- yerek bir bakıma önceki tartışmalar veya kaynaklarda yer alan rivayetler derlenerek sonraki nesillere aktanlmıştır. Genelde birbirinin tekran mahiyetinde dile getirilen görüşler zamanla benzer muhtevalardaki eserlerin telif edilmesine kadar uzanmıştır, Rivayet kültürü çerçevesinde şekillenen mucize konusu giderek yerleşik bir inanç doktrinine dönüşmüş ve bu anlayış fazla bir değişikliğe uğramadan günümüze kadar geldiği gibi, aynı zamanda çağdaş araştırmalara bile yansımıştır.

12 29. Ankebût, 50-51.13 17. İsrâ, 59.14 İbn Kuteybe teşbih İfade eden ve Yüce Allah'ı somut varlık olarak nitele

yen rivayetleri nakleden muhaddlslerl eleştirmiş ve Allah’a İftira etmekle suçlamıştır. Keza benzer şekilde inandırıcılıktan uzak birçok rivayeti hadîs kategorisinde sunmaları nedeniyle de eleştirilerini sürdürmüştür. Onun muhaddlslere yönelik eleştirileri hakkında geniş bilgi İçin bkz. İbn Kuteybe, Te'vüu muhtelifl’l-hadîs, Dâru’l-kltâbi’l-Arabî, Beyrut t.y., 8, 9, 10- 11.


Muhtemelen tartışmalı doğası ve Kur’ân vahyine bütünüyle aykırı tasvirler içermesinden, çağdaş âlimlerin birçoğu ya mucize meselesini tartışmaktan kaçınmışlar ya da geçmişteki iddialan tekrar etmekle yetinmişlerdir. Örneğin son yüzyılın en önde gelen siyercilerinden olan Hamidullah, meseleye teslimiyet açısından baktığım söyler ve bu nedenle mucize konusunu sorgulamaya gerek duymadığım belirtir. Onun değerlendirmesine göre “mucizeler, gönül ve kalbimize sığmayan bir şeyi kabul etmemiz için bizi zorlayan olaylardır. Mucize bir nevi zor ve cebir vasıtasıdır; cebir ve zor altında kalarak gösterilen bir itaat ve teslimiyet ise değer taşımaz...”15 Yine o, kendisini kastederek “İslâm Peygamberinin hayatı üzerine bir kitap kaleme alan bir kimseyi bu mucizeler üzerinde uzun uzun durmak niyetinden vazgeçiren diğer bir sebebin”16 Ahzâb Sûresi’nin 21. âyeti olduğunu söyler. Her ne kadar Hamidullah, bu âyetin mesajma dayak olarak mucize konusunu tartışmayı gerekli görmediğim söylemişse de, ilgili âyette bu konuyu ele almamayı gerektirecek bir imadan söz edilmez.

Hatırlanacağı üzere ilgili âyette aklım kullananlar ve Allah’ı çokça zikredenler için Hz. Peygamber’in güzel bir örnek olduğuna işaret edilmiştir. Dolayısıyla âyette Resûl-i Ekrem’in örnekliğinden bahsedildiğine göre, onun örnekliği hiç kuşku yok ki vahiyle bütünleşmiş bir mahiyet arz eder. Neticede Hamidullah somut bir gerekçe sunamamakla birlikte, mucize konusuyla çok az ilgilendiğini itiraf etmiş ve bu meseleye hadis koleksiyonlarında nakledilen rivayetler çerçevesinde yaklaşmak gerektiğini söyleyerek işin içinden çıkmaya çalışmıştır. Bu nedenle onun iddiasına göre tarihe mal olan mucizelerin felsefesini ve olabilirlik şartlarım ele alıp uzun uzadıya tartışmaya bile gerek yoktur.17

Eserin savunduğu görüşler hakkında okuyucularıma ihtar kabilinden bir iki hatırlatma yapmayı gerekli görmekte

15 Muhammed Hamidullah, İslâm Peygamberi, çev. Salih Tuğ, İstanbul 1993,1. 122.

16 Hamidullah, İslâm Peygamberi, I, 123.17 Hamidullah, İslâm Peygamberi, I, 125.

Giriş 17

yim. Hz. Peygamber ve mucize konusunu ele alırken ne klasik kelâmcılann yaptığı gibi teorik tartışmalara girmeyi ne de Resûl-i Ekrem’e mucize verilmiş veya verilmemiş gibi bir ön kabulle meseleye yaklaşmayı düşünmediğimizi belirtmek istiyoruz. Bizim öncelikli hedefimiz, rivayet kültürü çerçevesinde anlatılan serapa mucize peygamber telakkisiyle vahyin tanıttığı Hz. Muhammed'in ne derece örtüşüp örtüşmediğini ortaya koyabilme ve Kur’ân-ı Kerîm’in tanıttığı peygamberi anlama çabasıdır. Eser bu çerçevede kaleme alındığından, muhtemeldir ki, bazı okuyucular kimi zaman doğru bildikleri birtakım bilgilerin yanlış olduğuyla veya kimi rivayetlerin eleştirileriyle karşılaşacaklardır. Bunun temel nedeni, vahyin verilerinin temel referans alınması gerektiğine olan inancımız ve konuyu bu çerçevede ele almamızdır. Dolayısıyla eserde çeşitli rivayetlere yer verilmekle birlikte, bunlar Kur’ân’a arz edilerek değerlendirilmiştir.

Konuyu ele alırken herhangi bir mezhebi veya meşrebi ön kabulden hareket etmediğimiz gibi, ne klasik kaynaklardaki rivayetlere ne de bu rivayetler çerçevesinde telif edilen eserlere veya onlann taklidi olan sonraki çalışmalara takılıp kalarak kendimizi sınırlandırdık. Bunun yanı sıra Resûl-i Ekrem’e izafe edilen mucize iddialarım toptan red ya da bütünüyle kabul manüğıyla da hareket etmedik. Biz temelde vahyin verilerini esas aldığımızdan, sadece Kur’ân-ı Kerîm’in belirlediği sınırlar çerçevesinde kendimizi sınırlandırdık.

Kur’ân-ı Kerîm’i temel referans aldığımızdan, öncelikli olarak mucize konusunu ilgilendiren âyetlerin genel muhtevasını ortaya koyup bu çerçevede meseleyi incelemeye çalıştık. Ardından ilk ve en muteber kaynaklardaki rivayetlere müracaat ettik. Ancak, rivayetlerdeki iddiaları, önce vahyin verilerine arz edip cırdından tarihî hakikatler veya içerdiği haber yönüyle irdelemeye çalıştık. Bunun yanı sıra sahabenin Allah Resulü’nü nasıl tanıdığını veya onun risaletini ne şekilde anladığım göz önünde bulundurmayı ihmal etmedik. Tüm bunlara ilaveten gerek duyulduğu zaman muahhar kaynaklara veya çağdaş eserlere müracaat ettik. Ancak hemen şunu be


lirtmeliyim kİ, mucize konusuyla ilgili son dönemlerde çok sayıda eser telif edilmesine rağmen, bunların hemen hemen tam am ı geçmişteki iddiaların ya aynen tekran ya da kapsamlarının daha genişletilmesinden ibaret bir görüntü sergilediği için elimizde mevcut olmasma rağmen, sonraki döneme ait eserlerden neredeyse hiç yararlanamadık.

Son olarak şunu da hatırlatalım ki, mucizeye konu olan herhangi bir rivayet, vahyin mesajıyla örtüşmeyen bir muhtevaya sahipse bu rivayeti peşinen red veya kabul etmek yerine, ait olduğu dönemin koşullarım göz önünde bulundurup dillendirilmesi veya kaynaklara sokuşturulmasının arka planındaki saikleri irdelemeye çalıştık. Klasik kaynaklardaki rivayetler bu çerçevede ve özellikle de vahyin verileri doğrultusunda ele alındığı için, Kur’ân’la örtüşmeyen herhangi bir rivayetin konumu hakkmdaki düşüncemizi net olarak dile getirmekten çekinmedik. Zira bir Müslüman olarak nihai hedefimiz, vahyin tanıttığı Hz. Peygamber’i ve onun risaletini anlama çabası sergilemekten başka bir şey değildir.

Mucize: Kavramsal Çerçeve

Dilimize Arapçadan geçen ‘mucize’ kelimesi, acz kökünden türemiş olan mu’ciz (aciz bırakan) kelimesinin isim şeklidir. Bir şeye güç yetirememek, aciz bırakmak, engel olmak, kudretsizlik, takatsizlik gibi mânalara gelen18 ‘mucize’ kavramı, Kur’ân’da yer almaz. Ancak, acz kökünün türevlerinin yer aldığı bazı âyetler bulunmaktadır. Âyetlerdeki muhtevaya bakıldığında mezkûr kavram aciz bırakmak,19 çaresiz kalmak,20 güçsüz düşürmek,21 Allah’ın âyetlerini geçersiz kılmak için çaba sarf etmek22 gibi anlamlarda kullanılmıştır. Bunların

18 İbn Manzûr, Usanü'l-Arabi’l-rruıhît, Dâru lisâni’l-Arâb, Beyrut t.y., II, 144; İbrahim Mustafa-Ahmed Haşan Zeyyat, Mu’cemu’l-vasit, Çağn Yay., İstanbul 1989, II, 585.

19 8. Enfâl. 59; 72. Cin, 12.20 5. Mâide, 31.21 35. Fâtır, 44; 72. Cin, 12.22 22. Hac, 51; 34. Sebe’, 5, 38.

Giriş 19

yanı sıra, bu kavram köklerinden sökülmüş hurma kütüğü,23 çocuk doğuramayacak kadar yaşlı24 veya ihtiyar kadın25 anlamlarında da kullanılmıştır.

Öte yandan âyet kavramı, Hz. Mûsâ ve Hz. İsâ’nın risaletlerinin delili olarak onlara verilen birtakım mucizeleri ifade etmek için kullanılmıştır. Örneğin Kur’ân, Firavun karşısında Hz. Mûsâ’nm birtakım mucizelerle desteklendiğini haber verir26 ve kendisine dokuz ayrı mucize verildiğinden bahseder.27 Keza Hz. İsâ’ya da risaletinin delili olarak bazı mucizeler verilmiştir.28 Hz. Mûsâ’nm âsâsmm yılan olması, elini koynuna soktuğu zaman beyazlaması veya âsâsıyla kayaya vurduğu zaman pınar çıkarması, kavmi için gökten sofra indirmesi; keza Hz. İsâ’nın ölüleri ayağa kaldırması, kuş maketini uçurması veya beşikteyken konuşup annesine şahitlik yapması gibi hususlar bu kabil mucizelerdir.

Kur’ân-ı Kerîm’de yer alan mucize veya olağanüstü mahiyetteki olaylar âyet veya çoğul anlamındaki âyât kavramıyla ifade edilmiştir.29 Ancak, âyet kavramıyla farklı mahiyetteki olaylar da zikredilmiştir. Örneğin ilk vahiy tecrübesi sırasında Resûl-i Ekrem’in Cebrail’i görmesi veya o sırada birtakım olağanüstülükleri müşahede etmesi olayı da âyet (âyâtu’l- kübrâ) olarak nitelendirilmiştir.30 Bunun yanı sıra beyyine,31 burhan,32 sultân,33 hakk34 ve Jiırkân35 gibi kavramlar da yine mucizenin karşılığı olarak kullanılmıştır.

23 54. Kamer, 20; 69. Hakka, 7.24 11. Hûd, 72; 51. Zârlyât, 29.25 26. Şuarâ, 171; 37. Sâffât, 135.26 7. A’râf, 106; 11. Hûd, 96; 20. Tâhâ, 47; 23. Mü’mlnûn, 45.27 17. İsrâ, 101; 27. Nemi, 12.28 3. Âlu İmrân, 49; 5. Mâide, 110, 112-114.29 İbn Teymiyye, el-Mu’cize ve kerâmetû’l-evliyâ, thk. Mustafa Abdülkadir

Atâ, 1. baskı, Beyrut 1985/1405, 27.30 53. Necm, 18.31 4. Nisâ, 153; 7. A’râf, 73.32 28. Kasas, 32.33 4. Nisâ, 153; 11. Hûd, 96.34 10. Yûnus, 76.35 2. Bakara, 53.


Âyetlerdeki kullanımlara baktığımızda mucize kavramına farklı anlamların yüklendiğini görüyoruz. Muhtemelen bundan dolayı geleneksel yorumlarda mucize kavramının net bir tanımı yapılamamıştır. Çünkü mucize bir taraftan ‘muhatabı aciz bırakan ve risaletlerini ispat için Allah tarafından peygamberlere verilen olağanüstü fiiller’ olarak nitelenirken, diğer taraftan da inkârda direnen geçmiş kavimlerin helâk edilmelerine neden olan tufan, deprem, şiddetli kasırga veya suda boğulma gibi çeşitli doğa olayları, yine aynı kavramla ifade edilmiştir.36 Oysa bu tip olaylar, Allah’ın güç ve kudretinin sembolü olmakla birlikte, kimi peygamberlerin risaletini ispat için verilen mucizeler kategorisinde değildir. Kur’ân-ı Kerim sözü edilen olaylardan haber vererek muhataplarım uyarmayı hedefler. Nitekim Hz. Nûh, Âd ve Semûd kavimlerinin helâkine işaret ettikten sonra, ‘yok mu ibret alanlar?’37 diye uyarısını yineler.

Yukarıda işaret edilen hususların her birisi, genelde mucize olarak nitelenmişse de, özellikle Hz. Mûsâ ve Hz. İsâ’ya verilen bazı mucizelerin, onlann risaletlerini ispat etmek için olduğunu görüyoruz. Fakat diğer peygamberlerin veya kavimlerinin yaşadıklan bazı olağanüstü hadiseler, risaleti ispat anlamında olmayıp Yüce Allah’ın güç ve kudretinin sembolü niteliğindedir. Örneğin tufan, şiddetli kasırga veya deprem gibi olaylar, aslmda birer tabiat olayı niteliğindedir ve bu hadiselerin ardından bazı kavimler helâk edilmişlerdir. Kur’ân-ı Kerîm bu hadisatı hatırlatarak aslmda muhataplarım ikaz etmeyi amaçlar. Bu yüzden bunlar risaleti ispat atılanımda mucize olmayıp mahiyet itibarıyla olağanüstü nitelikteki olaylardır.

İleride ayrı bir bölümde ele alınacağı üzere Kur’ân-ı Kerîm müşriklerin çeşitli mucize taleplerinden bahsetmektedir. Bu talepler Hz. Muhammed’in peygamber olup olmadığım test etmeye yönelik olağanüstü isteklerdir. Zira Hz. Peygamber inkârda direnen geçmiş kavimlerin başlarına gelen birtakım olağanüstü olayları haber verip onları ikna etmeye çalışırken

36 Halil İbrahim Bulut, Kur’ân Işığında Mûcize ve Peygamber, Rağbet Yay., İstanbul 2002, 65-66.

37 54. Kamer, 22.

Giriş 21

veya önceki peygamberlerin mucizelerinden bahseden âyetleri okurken müşrikler, ya korkutuldukları azabı getirmesini istemişler ya benzer olağanüstülükleri ya da mucizeleri onun da göstermesini talep etmişlerdir. Kur’ân onlann türlü mucize taleplerinden bahsetmiş; Hz. Muhammed’in risaletinin mucizeyle bir ilişkisinin olmadığım belirtmiş ve talep edilen mucizelerin hiçbirisinin gerçekleştirilmediğini özellikle vurgulamıştır. Buna mukabil yine de onun peygamberliğinden şüpheleri varsa nübüvvetinin en büyük delili veya mucizesinin okuduğu vahiyler olduğunu ifade etmiştir.38 Kur’ân, Hz. Muhammed’e risaletinin delili olarak başka bir mucize verilmediğini de hatırlatmıştır.39

Her ne kadar Kur’ân-ı Kerîm, okuduğu vahiyler haricinde Hz. Muhammed’in nübüvvetinin bir başka mucizeyle desteklenmediğini çok açık bir dille vurgulasa da, rivayetlerde veya geleneksel yorumlarda sayısız mucize iddialarının yer alması ve bunların Resûl-i Ekrem’in risaletinin delilleri olarak sunulması hakikaten hayret vericidir. Kur’ân ona herhangi bir mucize verilmediğini söylerken verilmeyen mucizenin/mucizelerin neler olduğuna dair hiçbir açıklama yapmamıştır. Bunun yanı sıra, isrâ hadisesine işaret eden âyette, bir kısım semboller veya olağanüstülüklerin (min âyâtinâ) gösterilmesi için Resûl-i Ekrem’e gece yolculuğunun yaptırıldığına işaret edilmiş, ancak bu olağanüstülüklerin neler olduğuna dair de herhangi bir ipucu verilmemiştir.40 Bunlara ilaveten risaletle ilk tanıştığı zaman Cebrail’den vahiy alması ve bu süreçte yaşadığı birtakım olağanüstülükler de âyötü’l-kübrâ olarak nitelenmiştir.41 Mezkûr açıklatmalara baktığımızda âyetlerde geçen âyet veya âyât kavramıyla neyin ifade edildiği kesin olarak belli değildir.42 Ancak, Hz. Muhammed’e verilmeyen

38 29. Ankebût, 50-51.39 17. İsrâ, 59.40 17. İsrâ, 1.41 53. Necm, 18.42 Kur’ân-ı Kerîm’de geçen âyet kavramının kullanımı hakkında geniş bil

gi için bkz. Tuncer Namlı, ‘Kur'ân’m Ayet Kavramı Çerçevesinde Mucize Tasavvurumuz’, XI. Kur’ân Sempozyumu; Kur'ân ve Risalet (25-26 Ekim 2008-Samsun), Fecr Yay., Ankara 2009, 125 vd.


mucizelerle risaletinin delili anlamındaki olağanüstülüklerin kastedildiğini söyleyebiliriz.

Gündelik hayatımızda, özellikle beklenmedik olay veya olağanüstü mahiyetteki durumlar karşısında sıkça kullanılan mucize kelimesi, daha çok dinî literatüre ait bir kavram olarak bilinmektedir. Geleneğimizde bu kavram, evrendeki fiziki kurallara Tann’nın müdahalesi veya doğal sürecin bir istisnası olarak yorumlanmış ve bu anlamda peygamberler aracılığıyla gerçekleşen tabiatüstü olayları ifade etmek için kullanılmıştır. Gerek olağanüstü mahiyeti gerekse tartışmalı doğası nedeniyle sınırlan net olarak çizilemediğinden, mucizenin kesin bir tarifi yapılamamıştır.

İslâm kelâmcılan mucizeyi, ‘peygamberin nübüvvetini ispat için tabiat kanunlarına aykın olarak Allah tarafından verilen ve diğer insanlar tarafından benzerinin ortaya konamayacağı olağanüstü hâl veya fiiller’ olarak tanımlamışlardır.43 Özellikle klasik kelâm kitaplannda benzer muhtevada birçok tanımı görebilmek mümkündür. Örneğin bu konuda bir risale kaleme alan Bâkıllânî, mucizeyi ‘sadece Allah’ın kudreti dâhilinde olan; melek, insan ve cin gibi mahlûkatın gücünün yetmediği fiiller’ olarak tanımlamıştır.44 Bunun yanı sıra değişik nitelikteki tanımlar da bulunmaktadır. Örneğin David Hume’a göre mucize, ‘Doğa yasalarının ya Tann’nın özel iradesiyle ya da bazı görünmez varlıkların müdahalesiyle ihlal edilmesi’ olayıdır.45 Bu tanımların odaklandığı nokta, mucizelerin Allah'ın güç ve kudreti sayesinde peygamberlerin nübüvvetlerinin delili olarak sadece onlar tarafından gerçekleştirilebilen olağanüstü mahiyetteki olaylar olmasıdır. Her ne kadar böyle bir genellemeden bahsedilmişse de, âyetlerin muhtevasjna bakıldığında risaleti ispat anlamındaki muci

43 Nesefî, Akaid; İslam İnancmm Temelleri, Haz. M. Seyyid Ahsen, Otağ Yayınevi, İstanbul 1975, 163.

44 Bâkıllânî, Olağanüstü Olaylar ve Aralarındaki Farklar (Mucize, Kerrnet, Sihir), çev. Adil Bebek, Rağbet yay., İstanbul 1998, 47.

45 C. Stephen Evans, Tanrının Özel Fiilleri: Vahiy ve Mucize’, çev. Ferhat Akdemir, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, (IX, sayı: 3, 2009) s. 240.

Giriş 23

zelerin sadece Hz. Mûsâ ve Hz. İsa’ya verildiğini görüyoruz. Ancak geleneksel yorumlarda, Kur’ân-ı Kerîm’de zikredilen birtakım olağanüstü mahiyetteki olaylar aynı kavramla (âyet) ifade edildiğinden, yukarıda işaret edilen tufan, şiddetli kasırga veya depremler gibi çeşitli hadiseler de birer mucize olarak nitelendirikrıiş ve âdeta önceki peygamberlerin eliyle gerçekleşmiş olaylar gibi telakki edilmiştir.

Geçmiş kavimlerin helâkiyle neticelenen tufan, şiddetli kasırga, uğultulu deprem veya suda boğulma gibi kimi hadiseler Kur’ân’da ‘âyet’ kavramıyla ifade edilmekle birlikte, bunlar Allah’ın güç ve kudretinin sembolleri bağlamındaki olaylardır. Her ne kadar geleneksel yorumlarda bunlar ‘mucize’ olarak yorumlanmışsa da, mahiyet itibarıyla bakılırsa aslmda her birisinin tabiat kanunları çerçevesinde gelişen doğa olayları olduğunu söylemek mümkündür. Dikkat edilirse Kur’ân-ı Kerim geçmişte vuku bulan bazı olayları anlatırken, tarihî bilgi verme veya olayın mahiyetini anlatma gibi bir kaygı gütmez. Aksine geçmiş kavimlerin başlarına gelen birtakım kötü akıbetleri birer ibret vesilesi olarak sunar ve olabildiğince çarpıcı bir üslup kullanarak bu yolla muhataplarının dikkatini çekmeyi hedefler. Dolayısıyla geçmişte meydana gelen tufan, zelzele veya kasırga gibi hadisatm benzerlerinin bugün bile yaşanabildiğim söyleyebiliriz. Örneğin yakın geçmişte Japonya veya Malezya’da meydana gelen tsunami olayı, aslmda Kur’ân’da zikredilen felaket niteliğindeki bir tabiat olayıdır ve binlerce insan kaybolup gitmiştir. Keza ülkemizde meydana gelen Gölcük veya Van depremleri de bu kabil tabiat olaylarıdır. Kur’ân-ı Kerim geçmişte yaşanan ve bazı kavimlerin inkârda ısrar etmeleri veya aşırılıkları nedeniyle onlann helâkiyle neticelenen bazı tabiat olaylanna göndermede bulurken aslmda muhataplarını korkutmayı ve onlan uyarmayı hedeflemiştir. Bu hedefini gerçekleştirirken de olayın sadece gerekli bölümünü zikretmiş ve bunu da olabildiğince çarpıcı bir üslupla anlatmıştır.

Kur’ân, geçmişte yaşanan olaylan çarpıcı bir üslupla anlattığı gibi, gelecekte vuku bulacak olaylara işaret ederken de


benzer bir üslup kullanarak muhataplarını ikaz etmeyi hedefler. Nitekim kıyamet saati yaklaştığı zaman yaşanacaklara dair etkileyici vurgular bunun tipik örneğidir. Bu yüzden Kur’ân’da zikredilen geçmiş veya geleceğe dair haberlerdeki çarpıcı üslubun yanı sıra peygamberlerin nübüvvetlerinin delili olarak onlara verilen birtakım mucizelerin aynı kavramla ifade edilip edilemeyeceği meselesi, tartışmalı bir konudur. Örneğin mucize, risaleti ispat anlamında peygamberlerin eliyle gerçekleşen tabiat kanunlarına aykırı olağanüstülükler veya fiiller olarak nitelenecekse, bu durumda Kur’ân’da zikredilen geçmişe dair bazı olayların ‘mucize’ olarak yorumlanması, tartışılabilir bir konudur. Zira Kur’ân bu olayları, önceki peygamberlerin eliyle gerçekleşen mucizeler olarak tanımlamaz. Dolayısıyla mucize kavramına yüklenen anlamın netleştirilmesi gerekir.

Şunu da hatırlatalım ki, Kur’ân-ı Kerîm bir hidayet kitabı olduğundan, kullandığı dil ve üslup kendi dilsel bütünlüğü içerisinde şekillenmiştir. Örneğin ilk muhatap kitlesi Arap olduğu için onlann ilgisine, algısına, bilgi veya idrak düzeylerine hitap eden bir üslup kullanmıştır. Bu nedenle bazen dış dünyaya ait örnekler vererek bazen de inkârda ısrar eden geçmiş kavimlerin başlarına gelen kötü akıbetlere vurgu yaparak muhataplarım ikna etmeyi hedeflemiştir. Kur’ân Hz. Peygamber vasıtasıyla kendi maksadım veya mesajım aktarırken, kimi zaman Allah’ın güç ve kudretini vurgulayarak kimi zaman ilahi kaynaklı olduğuna işaret ederek meydan okuyucu (tahaddî) bir üslup kullanır. Kimi zaman ise muhataplarını uyarmak için inkârda direnen geçmiş kavimlerin başlarına gelen kötü akıbetlerden haber verir. Bunlara ilaveten Hz. Mûsâ ve Hz. îsâ’dan söz ederken onlann risaletlerinin ispatı olarak kendilerine birtakım mucizeler verildiğine dikkat çeker. Bu mucizeler, Allah'ın güç ve kudreti dâhilinde gerçekleşen ve aynı zamanda fiziki yasalara aykın olarak vuku bulan olağanüstü olaylardır.

Her ne kadar Kur’ân ismi geçen peygamberlerin risaletlerinin birtakım mucizelerle desteklendiğini haber verse de konu

Giriş 25

Hz. Peygamber olduğunda, onun risaletinin mucizeyle desteklenmediğini, risaletinin delili olarak kendisinden bir mucize beklenecekse bunun sadece okuduğu vahiyler olduğunu ifade eder. Bu tutumuyla Kur’ân, mucizeler yerine akıl ve düşünmeye vurgu yaparak muhataplarım ikna etmeye çalışır. Nitekim birçok âyette müşriklerin mucize taleplerinden söz edilirken Resûl-i Ekrem’in de onlara mucize göstermek için bir hayli istekli olduğundan bahsedilir. Ancak, onun risaletinin mucizeyle desteklenmediğine de özellikle dikkat çekilir. Kur’ân, Resûl-i Ekrem’in mucize gösterme isteğinden bahsederken ona şu uyarıyı yapar:

Şayet müşriklerin imandan yüz çevirmeleri zoruna gidiyorsa, şunu

iyi bilesin ki, yerin derinliklerine doğru bir tünel kazmaya veya

göğe merdiven dayamaya gücün yetse ve böylece onlara bir mucize göstersen bile, onlar yine de imana gelmezler. Allah dileseydi veya layık görseydi onlann tümünü imana getirirdi O hâlde sakin

bu gerçeği bilmiyormuş gibi davranma46

Dikkat edilirse âyette, Hz. Muhammed’in mucize göstermek istediğine, ama bu isteğinin gerçekleşmeyeceğine vurgu vardır. Kur’ân bir taraftan onun mucize gösterme isteğini onaylamazken öte yandan kendisine soru soran müşriklerin veya Yahudilerin kimi suallerine cevap vermesi için onu bilgilendirmesi hayli dikkat çekicidir. Örneğin bilmediği konular hakkında Resûl-i Ekrem’e yöneltilen sorularda Kur’ân onu bilgilendirmiştir: ancak konu mucize talebi olunca kendisinin görevinin sadece tebliğ olduğu hatırlatması yapılmıştır. Nitekim müşrik Araplar, Yahudilerin isteği üzerine Hz. Peygamber’e ‘Ashab-ı Kehf47 ve ‘Zülkameyn’48 hakkında sorunca, bilgisi olmadığı hâlde Allah Resulü ‘yarın size cevap vereceğim’ demiş, ancak vahiy gelmeyince hayli sıkıntı yaşamıştır. Yaklaşık on beş gün sonra bu konularla ilgili âyetler nazil olmuş ve kendisine bilgi verilmiştir. Aynca bir daha bilmediği konular hakkında kendisini bağlayıcı sözler söylememesi konusunda da uyarılmıştır. Keza Yahudiler ‘Üzeyr

46 6. En’âm, 35.47 18. Kehf, 9 vd.48 18. Kehf, 83 vd.


Allah’ın oğludur’ iddiasını ortaya atınca bu konuda âyet inzal edilerek Allah Resulü bilgilendirilmiştir.49 Bu tutumuyla Kur’ân, Resûl-i Ekrem’in risaletinin prestijini kurtarırken, konu mucize talebi olunca açık bir şekilde mucizeyle desteklenmeyeceğine vurgu yapılmıştır.

Yukanda da işaret edildiği üzere risaleti ispat anlamındaki mucizeler, tabiat kanunlarına aykın olarak meydana gelen muhteşem olaylardır. Mahiyeti veya olabilirliği hayli tartışma götürse de, bir Müslüman için bunun Kur’ân’da yer alıyor olması yeterlidir. İnancımız gereği mutlak güç ve irade sahibi olan Yüce Allah için hiçbir şey imkânsız olamayacağından, mucizelerin gerçekleşip gerçekleşmemesi gibi bir sorunu tartışmadığımızı özellikle belirtmek istiyoruz. Ancak, Allah, evreni belli bir düzen veya ilahi kanunlar (sünnetullâh) çerçevesinde yarattığına göre, bu kanunların değişmezliği ilkesine vurgu yaptığı hâlde,50 bazı peygamberlerin eliyle gerçekleşen tabiat kanunlarına aykırı nitelikteki mucizelerin mahiyetleri veya statülerinin, hangi çerçevede cereyan ettiğinin tartışılması gerektiğini düşünüyoruz. Zira mucize hakkında açıklamalar yapılırken bunun Allah'ın kudreti dâhilinde olduğu ve zaman zaman tabiat yasalarının dışma çıkılarak bu hadiselerin gerçekleştiğine dair yorumlar yapılmıştır.51

Dikkat edilirse Kur’ân, Resûl-i Ekrem’e mucize verilmemesinin nedenini geçmiş kavimlerin onlan inkâr etmelerine bağlar. Ardından inkârda ısrar edenlerin yasaklandığı hâlde Hz. Salih’e verilen deveyi boğazlandığım, bu nedenle Allah'ın emrine karşı çıktıklan için helâk edildiklerini hatırlatır. Devamında ise ‘Biz mucizeleri yalnızca korkutmak için göndeririz’52 açıklamasını yapar. Bu son ifade hayli dikkat çekicidir. Zira açıklamayla peygamberlere verilen mucizelerin aslında muhatapları korkutma amacı taşıdığı, ancak Hz. Salih’e verilen deve örneğinde de olduğu gibi pek etkili olmadığı bizlere gös

49 9. Tevbe, 30.50 33. Ahzâb, 33; 35. Fâtır, 43; 30. Rûm, 30.51 Thomas Aquinas, 'Mucizeler’, çev. H. İbrahim Bulut, Sakarya Ünv. İlahi

yat Fak. Dergisi, (8/2003), 104.52 17. İsrâ, 59.

Giriş 27

terilir. Dolayısıyla Resûl-i Ekrem’e bu kabil bir mucize verilmediği ama yine de ondan bir mucize beklenecekse, bunun onun okuduğu vahiyler olduğu hatırlatılır.53

Hz. Salih’e verilen deve Allah’tan bir delil veya âyet (mucize)54 olarak nitelenmekle birlikte, söz konusu devenin, dişi olmasının ötesinde türdeşlerinden herhangi bir farkının olmadığım anlıyoruz. Diğer bir ifadeyle sözü edilen bu deve, Hz. Mûsâ veya Hz. İsâ’nm eliyle gerçekleşen tabiat kanunlarına aykın mucize niteliği taşımamaktadır. Aksine Allah’a ait olduğuna işaret edilerek ona zarar verilmemesi istenmiş ve bu yasağa uymazlarsa helâk edileceklerine dair uyan yapılmıştır.

Özellikle Hz. Salih’e verilen deveden hareketle, mucizeyi inkânn helâkle neticeleneceğine dair bir genelleme yapılır ve helâk edilen geçmiş kavimlerin başlarına gelen akıbetlerden örnekler verilir. İleride aynca ele alınacağı üzere, aslında Semûd kavmi deveyi inkâr ettiği için değil, ona zarar verilmemesi emrine uymayıp Allah'ın yasağım hiçe saydıklan için helâk edilmişlerdir. Ancak, bu olay, mucizeyi inkâr olarak yorumlanıp ardından da mucizeyi inkânn helâkle neticelendiğine dair bir genellemeye dönüştürülmüştür. Hz. Salih’e verilen deveyi inkâr ettikleri için Semûd kavmi helâk edilmişse, Hz. Salih’ten Hz. Muhammed’e kadar gelen kavimlerin peygamberlerine mucize verilip onlann helâkine kapı aralanması, buna mukabil Hz. Muhammed’in kavminin helâk edilmemesinin sebebi ciddi şekilde izaha muhtaçtır. Keza Hz. Mûsâ’nm mucizelerine inanmayan kavminin helâk edilmemesi de yine açıklanması gereken önemli bir sorundur.

Mucizelerini inkâr edip peygamberlerine zulmeden kavimlerin akıbeti mutlak olarak helâkle neticelenmişse, niçin İsrail oğullan veya Mekkeli müşrikler helâk edilmemişlerdir? Mucizeyi inkâr veya inkârda ısrarın, mutlak anlamda helâkle neticeleneceği tezi üzerinden gidildiği zaman, bu tür açmazlarla

53 29. Ankebût, 50-51.54 7. A ’râf, 73.


meselenin giderek çözümsüzlüğe sürükleneceği gayet açıktır. Bu çözümsüzlüğün düğümlendiği nokta ise mucize ile helâk arasında kurulan sıkı ilişkidir.

Şunu hatırlatalım ki Kur’ân-ı Kerîm, kimi kavimlerin helâkinden bahsederken standart bir cezalandırmadan söz etmez. Ancak, geleneksel yorumlara göre mucizeleri hafife alan ya da inkârda ısrar edip peygamberlerine zulmeden kavimlerin helâk edildiğine dair yaygın bir kanaat vardır. Oysa helâk edilen veya edilmeyen kavimlerin durumu dikkate alındığında, kimi kavimlerin helâkine neden olan tutumlarından daha aşırısını takman kavimlerin bu kapsam dışında bırakıldıklarım görüyoruz. Örneğin inkârda ısrar, peygambere zulmetmek veya mucizeleri inkâr etmek mutlak helâk sebebiyse, değil zulmetmek bizzat peygamberlerini öldüren55 veya ateşe atan kavimlerin helâk edilmeleri gerekmez miydi? Nitekim Hz. İbrahim’i ateşe atan Nemrut ile peygamberlerini öldüren veya Hz. Mûsâ’nm mucizelerini hafife alıp her seferinde yeni bir mucize talebiyle onun karşısına dikilen İsrail oğullarının helâk edilmediklerini görüyoruz. Keza inkârda ısrarın yanı sıra Resûl-i Ekrem’e düşmanlıkta had safhaya ulaşan Mekkeli müşrikler de helâk kapsamı dışmda bırakılmışlardır. Bu gerçeklere rağmen Bulut, mucize ile helâk arasında sıkı bir ilişki olduğunu varsayarak “Peygamberlerin birçok delil ve mucizelerine rağmen inanmamakta ısrar eden inkârcılann helâk edilmesi Allah'ın süregelen ve de değişmeyen bir kanunudur” gibi oldukça problemli bir yargıda bulunmuş ve mucizeyi inkâr durumunda helâkin süregelen ve değişmeyen ilahi yasa olduğunu iddia etmiştir.56 Bu yargıdan hareket edilecekse helâk edilen veya edilmeyen kavimlerin durumu dikkate alındığında, acaba Allah’ın adaletinden söz edilebilir mi? Ya da bir standartsızlık ortaya çıkmaz mı? Yine o, savım desteklemek için inananların helâk edilmedikleri örneğini verirken Nemrut’un yurdunu terk eden Hz. İbrahim ve Mısır’dan çıkan Hz. Mûsâ’yı delil göstermiştir.

55 3. Âl-1 İmrân, 183.56 Bulut, Mûcize ve Peygamber, 66.

Giriş 29

Keza Hz. Mûsâ’nm mucizelerine inanmayan İsrail oğullan da helâk kapsamı dışında bırakılmışlardır. Buna mukabil Hz. Nûh, Hz. Lût veya Hz. Salih gibi bazı peygamberlere inananlar kurtarılırken inkârda direnenler helâk edilmişlerdir. Ancak dikkat edilirse onlann kavimleri mucizeyi inkâr ettikleri için değil, inkârda direnip Allah’ın emrine karşı çıktıkla- n için ya da bazı aşınlıklanndan dolayı helâk edilmişlerdir. Bize göre geçmişte vuku bulan bazı hadiselerin olağanüstü mahiyette gerçekleşmiş olaylar gibi sunulup kimi kavimlerin helâkinden bahsedilmesindeki asıl amaç, inkârda direnen müşriklerin ikna edilmesini sağlamaktır. Bu yolla Kur’ân, hem Allah’ın güç ve kudretine vurgu yapmayı hem de onlan korkutmayı veya uyarmayı amaçlamıştır. Bu nedenle mesajı veya maksadını anlatabilmek için yukanda da işaret edildiği üzere muhataplarının dikkatini çekemeye yönelik çarpıcı bir üslup kullanmıştır.

İnkârda ısrar eden veya peygamberlerine zulmeden kavimlerin helâk edildiklerine dair bir genelleme yapıldığı için Hz. Peygamber’e zulmeden müşriklerin de aynı akıbete uğradıklarına dair ilginç iddialar dillendirilmiş ve örnek olarak da Bedir Savaşı verilmiştir. Nitekim bu savaşta bazı müşrik önderlerin öldürülmeleri, onlann helâki olarak yorumlanmıştır.57 Üstelik onlann helâk edilmelerini bizzat Hz. Peygamber’in istediği, hatta müşrik liderlerin helâk edilmeleri için dua ettiği, bu duanın Bedir’de gerçekleştiği ve bu olayın Hz. Peygamber’in ‘helâk mucizesi' olduğu yorumlan yapılmıştır.58 Hâlbuki Bedir Savaşı’nda öldürülen müşrik önderlerin durumunu müşriklerin helâki olarak nitelendirmek ve bu olayı mazide helâk edilmiş kavimlerin durumuyla irtibatlandırmak mümkün değildir.89 Böyle olsaydı Bedir’den sonraki Uhud ve Huneyn savaşlarım izah etmek nasıl mümkün olabilirdi?

57 İmam Şibli, Peygamberimizin Ruhani Hayatı ve Mucizeleri, çev. Ahmet Ka- rataş, Timaş Yayınlan, İstanbul 2003, 74-78.

58 Bulut, Mûcize ve Peygamber, 66-67.59 Bedir Savaşıyla İlgili geniş bilgi için bkz. İsrafil Balcı, 'Bedir Savaşı'yla

İlgili Mucizevî Rivayetlerin Kur’ân, Hadîs ve Tarih Verilerine Göre Kritiği', İSTEM, (yıl: 7, sayı: 13, 2009), s. 85-124.


Bir taraftan Bedir Savaşı’nda yaşanan hadise mucize kategorisine sokulup sunulurken diğer taraftan da Hz. Peygamber’e mucize verilmemesine farklı yorumlar getirilmiştir. Örneğin mucizeyi inkârın helâkle neticelendiği genellemesinden hareketle, kavminin yok olması tehlikesi nedeniyle Resûl-i Ekrem’e mucize verilmediğinden bahsedilmiştir. Böyle bir tezden hareket edildiğinde, helâk edilen kavimlerin durumunu izah edebilmek bizce mümkün değildir. Allah, müşriklerin mucizeleri inkâr edeceklerini ve akıbetlerinin helâkle neticeleneceğini bildiği için Resûl-i Ekrem’e mucize vermemişse, önceki kavimlerin helâk olmasını Allah’ın adaletiyle izah edebilmek mümkün değildir. Zira bu durumda ortaya ciddi bir standartsızlık çıkmaktadır. Bu itibarla biz, mucizeyi inkânn mutlak helâkle neticelenmediğini, peygamberlere mucize verilme nedeninin de muhatapları korkutma amacı taşıdığını, ancak bu maksadın istenen sonuca ulaşmaması üzerine Yüce Allah’ın Hz. Peygamber’in nübüvvetini mucizeyle desteklemediğini düşünüyoruz. Kaldı ki bu hususu bizzat âyet vurgulamaktadır.60 Öte yandan birinci bölümde de üzerinde durulacağı üzere helâk edilen kavimlerin birçoğunun mucizeyi inkâr ettikleri için değil, inkârda ısrar ettikleri için veya Lût kavmi örneğinde olduğu gibi ahlâksızlıkta had safhaya vanp aşın gittikleri için böyle bir cezaya çarptınldıklan- m unutmamak gerekir.

Mucizeyi inkânn helâkle neticelenmesi genellemesinin doğuracağı açmazlara değinen Öztürk, sorunun ‘mucize’ kavramına yüklenen anlamdan kaynaklandığını dolayh olarak belirttikten sonra, mucizenin imkânına vurgu yaparak “kıssalarda mucize gibi tasvir edilen hadisatm aslmda olağan hadiselerin Allah-merkezli dil sistemine uygun biçimde anlatılmasından ibaret olduğunu” söyler. Devamında ise Kur’ân’m böyle bir üslup benimsemesinin sebebinin müşriklere tevhid merkezli inancı benimsetmek olduğuna vurgu yaparak, Allah'ın iradesiyle gerçekleşen mucizelerin “değişmez yasanın {sünnetullâh) ihlal edildiğini düşündürecek bir formatta tak

60 17. İsrâ, 59.

Giriş 31

dim edildiğini” söyler.61 Bu tespit aslında yukarıda anlatmaya çalıştığımız hususun özeti niteliğindedir.

Klasik kelâmcılar veya Edimlerin yanı sıra çağdaş araştırmacılar taralından da mucizenin imkânı meselesi uzun uzadıya tartışılmıştır. Ancak biz bu meseleyi tartışmadığımızdan veya geçmişte dillendirilen görüşleri naklederek meseleyi dağıtmak istemediğimizden, sadece birkaç hatırlatma yapmayı yeterli bulmaktayız. Örneğin Tillich, mucizelerin tanımlanmasında kullanılan tabii sürece, tabiatüstü bir müdahale yapıldığı açıklamasının, Tann’mn konumu açısından tartışma yaratacağına işaret eder.62 Zira zaman ve mekânın dışmda olan Tann’mn zaman ve mekânla sınırlı olan tabiat olaylanna dışandan müdahalesinin iman açısından olmasa da, bilimsel gerçekler açısından izahı zor durum oluşturduğu muhakkaktır. Bu nedenle mucize meselesinin bir yönüyle sır olarak kalmaya devam edeceğine dikkat çekilmiştir.63 Tabiat kanunlan- nın ‘asla istisnalarının olamayacağım’ söyleyen McKinnon’un itirazının arka planında da benzer probleme dikkat çekilmiştir. Dolayısıyla o, mucize kavrsunun, tabiat kanımlannm geçici süreyle ihlali olarak nitelemek yerine ‘olayların fiilî seyrinin geçici olarak iptalini gerektiren olay’ olarak yorumlamanın daha tutarh olacağını söyler.64

Bütün bunlardan sonra biz, Kur’ân’da zikredilen ve mucize olarak nitelenen hadisatm, genel olarak iki kategoride ele alınabileceğini düşünüyoruz. Buna göre peygamberlere verilen mucizelerin bir kısmı risaleti ispat amacına yönelik olup fiziki yasalarla açıklanamayacak tabiatüstü olaylardır. Hz. Mûsâ ve Hz. İsâ’ya verilen mucizelerin bir kısmı bu gruba örnek gösterilebilir. Nitekim âsânın yılana dönüşmesi, gökten sofra indirilmesi, âsâyı vurup kayadan pınar çıkarılması

61 Mustafa Öztürk, Kıssaların Dili, Ankara 2006, 19-20.62 Paul Tillich, Vahiy ve Mucize', çev. Mustafa Akçay, Sakarya Üniversitesi

İlahiyat Fakültesi Dergisi, (8/2003), 101.63 Aydm Işık, ‘Din-Bilim İlişkisi Problemine Mucizeler Üzerinden Genel Bir

Bakış: Vahiy Nesnesinin Mucizeliği Tartışması,’ Kelâm Araştırmaları, (5/1, 2007), 91.

64 Alastair McKinnon, ‘Mucize’, çev. Mustafa Akçay, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (6/2002), 209, 210.


veya ölülerin diriltilmesi fiziki kanunlarla izah edilemeyecek olağanüstü hadiselerdir. Kur’ân-ı Kerîm bu bağlamda Hz. Muhammed’e hiçbir mucizenin verilmediğini ısrarla vurgularken, onun risaleti için bir delil aranacaksa okuduğu vahiylerin yeterli olduğuna dikkat çekmiştir.65 Buna ilaveten ‘mucize’ gibi telakki edilen bazı olaylar ise vahiyle iç içe olmaları nedeniyle peygamberlerin bireysel anlamda yaşadıkları olağanüstülüklerden ibarettir. İkinci grup mucizeler olarak kategorize edilebilecek bu tür hadisat, risaleti ispat amacı taşımamakla birlikte, olayın kendisinin olağanüstü bir özellik taşıdığım söyleyebiliriz. Hz. Peygamber’in yaşadığı isrâ hadisesi buna örnek gösterilebilir. Dikkat edilirse bu olay, Resûl-i Ekrem’in bireysel olarak yaşadığı bir tecrübedir ve inkârda direnenlerin gözleri önünde gerçekleşmemiştir. Bunların yanı sıra Kur’ân’da ibret vesilesi olarak sunulan ve uyan amacı taşıyan kimi kıssalar veya olağanüstü hadiseler ise aslmda mucize olmayıp mucizevî içerikte sunulan tabii hadisat kabilinden olaylardır. Şiddetli kasırga, uğultulu deprem veya tufan gibi olaylar bu kabil örneklerdir. Fakat geleneğimizde bunların hepsi ‘mucize’ olarak isimlendirilmiştir. Ancak, yukanda işaret edildiği üzere böyle bir genelleme kimi durumlarda meseleyi çözümsüzlüğe sürüklemektedir.

Geleneksel anlayışta ‘mucizeler’, herhangi bir sorgulamaya tâbi tutulmaksızın geçmişte yorumlandığı şekliyle peşinen kabul edildiği için, yapılan yorumlar izahı mümkün olmayan çelişkileri beraberinde getirmiştir. Örneğin ‘mucize’ konusunu ele alan bir makalede yazar, mucizeleri tartışmanın anlamsızlığına vurgu yaptıktan sonra, mi’râc olayım ‘mucize’ olarak nitelemiş ve ardından bu örnekten hareketle görüşünü temellendirmeye çakşırken şu yorumu yapmıştır:

Hz. Peygamber’in mi’râca gidip gitmediğini tartışmak son derece

lüzum suz görünmektedir. Çünkü mi'râc ona gelmiştir ve b u bir

defaya m ahsus da olmamıştır. 53/Necm suresinin ilk pasajı (1-18

âyetler) ve 39/Zümer, 23; 15/Hicr, 87. âyetler dikkatle okunursa, göklerin ve yerin sırlarının ifşa olduğu, âdeta göklerin yere indi-

65 29. Ankebût, 50-51.

Giriş 33

ği fark edilecektir. Böylesl bir anlatım yarımda Hz. Peygamber’ingöklere çıkması bile basit kalır.66

İleride de işaret edileceği üzere ‘mi’râc’ hadisesi, geleneksel yorumlarda ‘mucize’ olarak nitelendiği için, yazar bu yorumdan hareketle tıpkı geçmiş ulemanın yaptığı gibi, başta Necm Sûresi’nin kimi âyetleri olmak üzere çeşitli âyetleri referans göstererek görüşünü temellendirmeye çalışmıştır. Oysa zikrettiği âyetler dâhil Kur’ân’m hiçbir âyetinde mi’râc olayına ilişkin en ufak bir imadan dahi söz edilmez. Ancak, yazar Necm Sûresi’nin âyetleriyle mi’râc olayı arasında doğrudan bir ilişki olduğunu sandığı için, mucize konusunu ele alırken bu örneği vermiştir. Hâlbuki referans aldığı âyetlerin uzaktan yakından mi’râc hadisesiyle bir alakası yoktur. Üstelik Necm Sûresi’nde zikredilen hadise, vahiyle ilk tanıştığı sırada, Hira Dağı yakınlarında Resûl-i Ekrem’in yaşadığı birtakım tecrübelere dair açıklamalardır.67 Diğer bir ifadeyle söz konusu âyetler, Resûl-i Ekrem’in Cebrail’den vahiy almasından ve o sırada onu ve Sidre ağacma yansıyan birtakım güzellikleri müşahede ettiğinden bahsetmektedir. Dolayısıyla mi’râc olayı Kur’ân’la ilişkili olmadığı gibi, ‘mucize’ olarak nitelenmesi de mümkün değildir.

Bütün bu yorumlar, aslında mucize meselesinin gizemli doğasıyla mucize kavramına yüklenen anlamların ortaya çıkardığı anlam karmaşasından beslenmektedir. Muhtemeldir ki, bir taraftan gizemli doğası diğer taraftan da kavrama yüklenen farklı anlamlar nedeniyle net bir görüş ortaya konama- dığı için, bazı âlimler Resûl-i Ekrem’e izafe edilen mucizeler veya onun risaletinin mucizeyle ilişkisi konusunu tartışmak istememişlerdir. Hâlbuki Kur’ân-ı Kerîm, Resûl-i Ekrem’in risaletinin mucizeyle hiçbir ilişkisinin olmadığım çok açık bir şekilde ortaya koymuştur. Buna rağmen bir kısım mucize iddialarının bizzat âyetler referans gösterilerek Kur’ân’a dayandırılmak istenmesi şaşırtıcıdır.68

66 Namlı, 133.67 53. Necm, 6-18.68 Hamidullah, İslâm Peygamberi, I, 126.


Dikkat edilirse Müslümanlar, Hz. Peygamber’in bireysel olarak yaşadığı isrâ olayım bile onun en büyük mucizesi olarak değerlendirmişlerdir. Oysa İslâm kelâmcılara göre mucize, inkârda direnenleri aciz bırakan ve risaletlerini ispat etmeleri için Allah tarafından peygamberlere bahşedilen olağanüstü mahiyetteki olay veya fiillerdir.69 Hâlbuki isrâ hadisesi, Hz. Peygamber’in risaletini ispat etmek ve inkârda direnen müşrikleri aciz bırakmak için onlann gözü önünde gerçekleşmiş bir olay değildir. Bu hadise onun yaşadığı bireysel bir tecrübedir. Dolayısıyla hadisenin kendisi olağanüstülük içermekle birlikte, Hz. Peygamber’in nübüvvetini ispata yönelik müşriklerin meydan okumalarını azc içinde bırakan bir muhtevada değildir.

Netice itibanyla Hz. Peygamber’e verilen/verilmeyen mucizeler açısından meseleye bakıldığında şunu rahatlıkla söyleyebiliriz: Risalet ispati veya nübüvvet delili olarak ona Kur’ân’dan başka herhangi bir mucize verilmemiştir.70 Buna mukabil sınırlı da olsa, tıpkı önceki peygamberler gibi o da birtakım olağanüstülükler yaşamıştır. İsrâ hadisesi, Bedir Savaşı öncesinde içindeki korkunun giderilmesi için hafif bir uykuya daldırılarak gönlüne güven duygusunun verilmesi gibi olaylar bu kabil örnekler olarak zikredilebilir.71

Tarihsel sürece baktığımızda, sahabe veya tâbiûn dönemlerinde ‘mucize’ kavramının henüz kullanılmadığını görüyoruz.72 Özellikle sahabe, ne Resûl-i Ekrem’den herhangi bir mucize talep etmiş ne de gelenekte olduğu gibi onun risaletini mucizelerle ilişkilendirmiştir. Onlar vahyin mesajım yeterli görmüşler ve Hz. Peygamber’e gönülden inanıp bağlandıkları için, risaletinin delili olarak vahyin haricinde bir alternatif arama gereği duymamışlardır. Diğer bir ifadeyle Allah Resulü’nün dostlan, onu ne olağanüstü yeteneklere sahip bir peygamber olarak görmüşler ne de risaletini mucizelerle

69 Bebek, 121-124.70 29. Ankebût, 50-51.71 8. Enfâl, 5-12.72 A. J. Wenslnck, ‘Mucize’ İA, İstanbul 1979, VIII, 444.

Giriş 35

anlama/tanıma gereği duymuşlardır. Üstelik Allah Resulü de hiçbir zaman ne üstün yeteneklerinden bahsetmiş ne de kendisini onlardan ayırmıştır. Dolayısıyla sahabenin örnek aldığı peygamber, kendisinde olağanüstü yetenekler olan ve çeşitli mucizelerin mezcedildiği insanüstü bir varlık değil, vahiyle irtibatı dışmda tıpkı kendileri gibi bir insandır.

Dikkat edilirse İbn İshâk (151/768) gibi erken döneme ait eserlerde veya hadîs rivayetlerinde mucize kavramı geçmez, ancak daha sonra ‘mucize’ kategorisinde zikredilecek bazı abartılı rivayet bulunmaktadır. Bu rivayetlerin önemli bir kısmı hadîs kitaplannda 'alâmâtü’n-nübüvve' başlığı altında toplanmıştır.73 Henüz ‘mucize’ kavramının kullanılmadığı erken döneme ait eserlerde, bu kavramın yerine tıpkı âyetlerdeki gibi dydt burhan veya hüccet gibi kelimeler kullanılmıştır. Örneğin Hz. Peygamber’in nübüvvetinin ispatına yönelik olarak telif edilen ilk eserlerden biri olan ed-Dîn ve’d-devle adlı kitapta müellif Ali b. Rabben et-Taberî (247/861), peygamberlik alametlerinden bahsederken mucize kavramını kullanmaz. Bunun yerine dyet,74 dydt,75 âyâtu’n-nebû76 âyâtu’n-nübüvve,77 burhan78 veya hüccet79 gibi kavramları kullanmıştır.

Mucize kavramı hicri üçüncü asırdan itibaren Kur’ân’ın i’câzma yönelik eserlerin kaleme alınmasından sonra yavaş yavaş kaynaklara girmeye başlamıştır.80 İlk fetihlerden sonra Müslümanlar geniş coğrafyalara yayılıp değişik din ve kültürlerle iç içe yaşamaya başlayınca, kimi yabancı âlimlerle girilen teolojik tartışmalar neticesinde, Kur’ân-ı Kerîm’in metinsel dokusuna yönelik eleştirilerle karşı karşıya gelmişlerdir. Bu tür eleştirilerin ortaya çıkması üzerine Müslüman âlimler, hem nazmı hem de muhtevası yönüyle Kur’ân-ı Kerîm’in İlahî

73 Buharı, Menâktb, 25, 27; Fedâüü’l-Kur’ân, 1.74 Ali b. Rabben et-Taberî, ed-Dîn ve’d-devle fi isbâti nübüvveti’n-nebi Mu

hammed, thk. Adil Nüveyhiz, Beyrut 1402/1982, 98.75 Rabben et-Taberî, 65, 66. ,76 Rabben et-Taberî, 98.77 Rabben et-Taberî, 108.78 Rabben et-Taberî, 65.79 Rabben et-Taberî, 76, 80.80 Bulut, Mûcize ve Peygamber, 22.


kaynaklı olduğunu İspatlama gayreti içine girmişlerdir. Bu süreç bir süre sonra ‘mucize’ kavramının literatüre girmesini beraberinde getirmiştir.

Aslmda Kur’ân’a yönelik eleştiriler, Hz. Peygamber hayrattayken başlamıştır. Örneğin Resûl-i Ekrem zamanında Yemen’de Zü’l-hımâr lakaplı Esvedü’l-Ansî81 (10/601), Yemâme’de Müseylimetü’l-Kezzâb (12/633), Esed oğullan kabilesinin şefi Tuleyhâ b. Huveylid (21 /642) ve Tağlibli bir kadm olan Secâh bnt. Hâris (55/675) gibi bazılan peygamberlik iddiasıyla ortaya çıkmışlar ve Kur’ân’a nazire olarak birtakım secili sözler söylemişlerdir. Bunlara ilaveten Nadr b. Hâris ise nübüvvet iddiasmda bulunmamakla birlikte, Hz. Peygamber’in okuduğu âyetlerden daha mükemmel sözleri kendisinin söyleyebileceğini iddia etmiş ve Ninova’da bulunduğu sırada duyduğu Rüstem ve İsfendiyar hikâyelerine ait kimi hikmetli sözleri nakletmiştir.82

Müseylime ile Tuleyhâ peygamberlik iddiasıyla ortaya çıktıklan zaman, Hz. Peygamber’i taklit etmişlerdir. Örneğin Müseylime, Yemâme’de kendisine bir harem alanı oluşturmuş ve Abdullâh b. Nevvaha’yı müezzin tayin etmiştir. Hz. Peygamber’e de nübüvvetini kendisiyle paylaşırsa ona inanacağı haberini göndermiştir.83 Müseylime istediğini elde edemeyince bir dizi secili sözleri vahiy olarak sunup taraftar toplamaya çalışmıştır.84 Bu arada vaktiyle Müslüman olup

81 Esved’in taraftarları, onun bir meleğinin olduğuna ve bu meleğin kendisine gaipten haber getirdiğine İnanıyorlardı. Aynca Esved, şartlandırılmış eşeğine yaptırdığı bazı hareketlerle halkı etkileyip taraftar topluyordu. Bu şahıs Resûl-1 Ekrem’in vefatından birkaç gün önce bir suikast sonucu öldürülmüş ve taraftarlan dağıtılmıştır. Esved peygamberlik İddiasıyla ortaya çıkınca, vaktiyle Müslüman olup dinden dönen Amr b. Ma’dikerlb ona destek vermişti. Bu nedenle Esved onu yardımcısı olarak görevlendirmişti. Taberî, Târihu’l-ümem ve'l-mülûk, Beyrut, t.y., III, 214-220, 268.

82 İbn İshâk, 261; İbn Hişam, I, 195, 239.83 Belâzûrî, Fûtûhu’l-Buldân (Ülkelerin Fethi), çev. Mustafa Fayda, Anka

ra 1987, 126; Ya’kûbî, Tânhu’l-Ya'kûbû Beyrut, t.y., II, 130; Kelâ'î, el- Hılâfetü'r-râşide ve'lbutCıletü’l-Hâlide Jî hurûbi’r-rtdde, thk. A.Ğanm, Kahire 1979, 102.

84 Müseyllme’nin uydurduğu secili sözler için bkz. Taberî, Târih, III, 239- 245; Kelâ’î, 116.

Giriş 37

İrtldat eden Recâl b. Ünfûve85 de ona şahitlik etmiştir.86 Müseylime, kendisine göre bir şeriat da oluşturmaya çalışmıştır. Örneğin Hz. Peygamber’in namazlarım birtakım değişiklikler yaparak taklit etmiştir. Hatta Huceyr b. Umeyr’i namazlarda kamet getirmekle görevlendirmiştir.87

Müseylime gibi Tuleyhâ da Kur’ân âyetlerini taklit ederek bir dizi secili sözler söyleyip taraftar toplamayı başarmıştır.88 Ancak, Hâlid b. Velid’le girdiği Buzaha Savaşı’nda zor duruma düşünce, ona destek veren Uyeyne b. Hısn söylediği secili sözlerin anlamsızlığına kanaat getirip onu yalancılıkla suçlamıştır.89

Görüldüğü üzere Kur’ân’a yönelik eleştiriler veya itirazlar, Resûl-i Ekrem daha hayattayken yapılmıştır. Ancak peygamberlik iddiasıyla ortaya çıkanlar belli bir taraftar kitlesi toplamışlarsa da, Kur’ân vahyini taklit ederek dile getirdikleri secili sözler benzer bir etkiyi oluşturamamıştır. Bu sözler daha sonraki dönemlerde nakledilirken kısmen ka- rikatürize edilerek daha da abartılmış ve mezkûr şahısların akıbetleriyle ilgili bir dizi komik sahneler anlatılmıştır. Özellikle Secâh’m Müseylime’ye iltihak etmesi ve aralarında yaşananların müstehcenliğe varacak nitelikte tasvirlere dönüşmesi söylenenleri doğrular niteliktedir.90 Dikkat edilirse peygamberlik iddiasıyla ortaya çıkan Müseylime’nin adı Mesleme’dir. Ancak, onu küçük düşürmek için ismi küçültme sıfatıyla (Meslemecik) anılmıştır. Keza Tuleyhâ’nm adı da Talhâ’dır. Benzer kaygılar nedeniyle onun adı da bu şekilde anılmıştır.

85 Recâl’in çok güzel Kur'ân okuduğundan bahsedilir. Bir İddiaya göre Hz. Peygamber, Recâl’in de İçlerinde bulunduğu bir topluluğu Kur’an okurken görünce onlardan birisinin cehennemlik olduğunu haber vermişti. Kelâl, 104.

86 Belâzürî, Fûtüh, 126; Taberî, Târih, m, 244; İbnü’l-Esîr, el-KûmÜ fi-tanh, nşr. J. Tomberg, Beyrut 1965-66, II, 200; Kelâl, 103-104.

87 Taberî, Târih, III, 244.88 Tuleyhâ'nm söylediği secili sözler hakkında bkz. Belâzürî, Fütûh, 139;

Taberî, Târih, IH, 229; Kelâl, 75.89 Taberî, Târih, III, 229; Kelâ’î 75.90 Taberî, Târih, III, 239, 240.


Her ne kadar Kur’ân-ı Kerîm’e yönelik bazı eleştiriler daha Hz. Peygamber döneminde yapılıp alternatifler üretilmeye çalışılmışsa da, ciddi bir tesir oluşturmadığı için, sahabe veya tâbiûn dönemlerinde Kur’ân’ın metinsel dokusunu savunmaya yönelik herhangi bir girişim başlatılmamıştır. Bir bakıma benzerini ortaya koymaları için Kur’ân-ı Kerîm’in muhaliflerine meydan okuyuşu yeterli görülmüştür. Hatırlanacağı üzere Resûl-i Ekrem’in okuduğu vahiyleri kendisinin uydurduğunu iddia etmeleri üzerine Kur’ân, muhaliflerine şöyle seslenmiştir: ‘Şayet onlar bu iddialarında dürüst iseler, Kur’ân’m bir benzerini getirsinler de görelim.’91 Ayrıca değişik âyetlerde de benzer meydan okuma (tahaddî) örneklerini görmek mümkündür.92

Anlaşılan o ki, bu meydan okuma karşısında inkârcılann aciz duruma düşmeleri nedeniyle, Kur’ân-ı Kerîm’in i’câzı veya onun fesahat ve belagat yönünden eşsiz bir kitap olduğunu ispatlama gereği duyulmamıştır. Ancak, ilerleyen zaman içerisinde kadîm Yahudi ve Hıristiyan kültürünün İslâm dünyasına katılması ve Müslümanların bu kültürlerle iç içe yaşamaya başlamalarından sonra, birtakım yeni sorunlar veya itirazlarla karşılaşılmıştır. Örneğin Abbâsîler döneminde başlayan tercüme faaliyetleri, gayr-i müslim din adamlarıyla yapılan teolojik tartışmalar93 ve onlann Kur’ân’m metnine yönelik eleştirileri, kimi ilhadi akımların ortaya çıkması ve bunların olumsuz etkileri gibi nedenler, Müslüman âlimleri harekete geçirmiş ve Kur’ân-ı Kerîm’in ilahı kaynaklı olduğunu ortaya koyabilmek için bir hayli çaba sarf etmişlerdir.

Müslüman âlimler, bir taraftan Kur’ân’m benzerini ortaya koymalan için müşriklere meydan okuyan âyetleri referans gösterirlerken, diğer taraftan da geçmişte benzer itirazları yapanların içine düştükleri acziyete dikkat çekmişlerdir. Bu gayretin bir ileri adımı olarak içerdiği haberler yönüyle Kur’ân’m

91 52. Tûr, 33-34.92 2. Bakara, 23-24; 17. İsrâ, 88; 28. Kasas, 49-50.93 Bu konuda geniş bilgi için bkz. David Thomas, The Mi’râcles of Jesus İn

Early Islamic Polemlc', Anvil, (vol; 6, No: 1, 1989) 26-30. www.bibllcalstu- dles.org.uk/pdf/anvll/6- l_thomas.pdf

Giriş 39

mucizevî bir özellik taşıdığına yönelik görüşler dillendirilmiş ve bu görüşler yavaş yavaş İ ’câzu’l-Kur’ân adı altında müstakil eserlerin kaleme alınmasına kadar uzanmıştır.

Kur’ân’ın i’câzma yönelik ilk eserler, ünlü Mutezilî âlim Vâsıl b. Atâ94 (131/748) ve günümüze kadar ulaşan İbn Ziyâd el-Ferrâ’nın95 (207/822) Me’ani’l-Kur’ân adlı eseridir. Zikredilen eser türlerinden de anlaşılacağı üzere, Mutezilî âlimler, Kur’ân-ı Kerîm’in mucizevî yönünü mâna üzerinden ispatlama çabası içine girmişler ve tezlerini Kur’ân’ın içerdiği gaybî haberleri referans göstererek temellendirmeye çalışmışlardır.96 Onların bu tezine karşılık Ehl-i Sünnet ekolünü benimseyen ulema ise anti tezler üretme gereği duymuş ve böylece iki ekol arasında lafız veya mâna ya da her ikisi yönüyle Kur’ân-ı Kerîm’in i’câzı meselesi yoğun olarak tartışılmıştır.97

Vâsıl b. Atâ ve Ferrâ’mn yanı sıra Ebû Ubeyd b. Ma’mer b. Müsennâ Me’câzü’l-Kur’ân adlı bir eser telif etmiştir. Müteakiben ünlü dilci ve Mutezilî kelâmcı Câhız (255-869) ve Ebû'l-Hasen el-Eş’ârî (324/946) gibi âlimler, Kur’ân’m i’câzım üslup ve muhteva yönüyle savunmuşlardır. Câhız’ın kaleme aldığı Nazmu’l-Kur'ân adlı eser, Kur’ân’m i’câzını konu edinen müstakil kitapların en önemlilerinden birisidir. Bir taraftan bu tür eserler kaleme alınırken diğer taraftan da İslâm kelâmcılan nübüvvet ve mucize konusunu tartışmaya açmış

94 Vâsıl b. Atâ'mn Meani’l-Kur’ön adlı eserinden bahsedilir. Ancak eser günümüze kadar ulaşmamıştır. Bkz. Kemal Işık, ‘Mu’tezile’nin İlk Kurucusu Vâsıl b. Atâ ve Büyük Günah Meselesi’, Ankara Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi, (cilt: XXIV, 1981), 342, (337-357).

95 Rivayete göre Abbâsî Halifesi el-Me’mûn’un vezirlerinden Haşan b. Sehl’in meclisine devam eden nahivci Ömer b. Bukeyr, Kur'ân-ı Kerim'in metnine dair sorulan sorulara cevap veremeyince, İbnü’l-Ferrâ’ya bir mektup yazıp bu konuda bir kitap yazmasını istemesi üzerine bu eseri kaleme almıştır. Onun yazdığı eser günümüze kadar gelen meani’l-kur’ân türü eserlerin en ilklerinden birisi olması nedeniyle ayn bir öneme sahiptir. İbn Ziyâd el-Ferrâ ve eseri hakkında geniş bilgi için bkz. Ali Bulut, ‘el- Ferrâ'nm Meâni’l-Kur’ân’ında Kullandığı Küfe Dil Okulu’na Ait Terimler’, OMUİFD, (sayı: 14-15, 2003), 326, (323-340).

96 Hüseyin Aydm, ‘Meydan Okumaları Bakımından Kur'an Mucizesi,’ Kelâm Araştırmaları, (8/1, 2010), 49.

97 Mustafa Öztürk, Kur’ân Dili ve Retoriği, Ankara 2002, 154.


lardır. Hatta mucize meselesi, felsefecilerle98 kelâmcılan karşı karşıya getirmiştir. Bâkıllânî (403/1913),99 Kadı Abdulcebbâr (415/1025),100 Beyhâkî (458/1066)101 ve Cürcânî (471/1078- 79) gibi birçok kelâmcı veya dil âlimi, gerek belagat ve fesahat yönüyle gerekse muhtevası yönüyle Kur'ân-ı Kerîm’in İlahî kaynaklı olduğunu ve mucizevî bir özellik taşıdığım ısrarla savunmuşlardır.

Kur’ân’m dilbilim veya söz dizimi yönüyle mucizevî bir özellik taşıdığı görüşleri, aynı zamanda Arap diline ait önemli eserlerin telif edilmesini de beraberinde getirmiştir. Örneğin ünlü dil âlimi Cürcânî, Delâilu’l-i’câz adlı eserinde Kur’ân-ı Kerîm’in mucizevî yönünü dil bilgisel açıdan savunurken aynı zamanda Arap dilinin önemli eserlerinden birisini de kaleme almıştır. O, Kur’ân’m i’câzı konusunu işlerken kimi zaman Arapçanın gramer kaidelerinden kimi zaman ise Arap şiirinden örnekler vererek bu konuda önemli bir otorite olmuştur.102

İ ’câzu’l-Kur’ân konusu, saikanda ismi geçen âlimlerle sınırlı kalmamıştır. Onlardan sonra da birçok âlim tarafından bu konuyla ilgili çok sayıda eser telif edilmiştir.103 Bu eserler arasında Kur’ân-ı Kerîm’in gerek mâna gerekse dil ve üslup yönünden mucize olduğuna dair görüşlere rastlandığı gibi,

98 İslâm filozoflarının nübüvvet ve mucize hakkındaki görüşleri İçin bkz. İsmail Erdoğan, ‘İslâm Filozoflarına Göre Nübüvvet ve Mucize’, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (sayı: I, 1996), 434-449.

99 Bâkıllânî, t'câzu’l-Kur'ân adlı eserini kaleme alış nedeninden bahsederken, tıpkı Hz. Peygamber zamanında Mekkeli müşriklerin Kur’ân'a yönelik eleştirileri gibi, daha sonra da benzer eleştirilerin dillendirildiğini ve bu eleştirilere cevap vermek İçin birtakım eserlerin telif edildiğini ama bunların yetersiz kaldığım söylemiş ve bu nedenle kendisinin mezkûr eseri yazma gereği duyduğunu belirtmiştir. Bâkıllânî, İ'câzuTKur'ân, Beyrut 1988, 20-21.

100 Kadı Abdulcebbâr b. Ahmed el-Medânî, Teşbihi delâüu’n-nübüvve, thk. Abdülkerim Osman, Beyrut 1966/1386,1, 5 vd.

101 Beyhâkî, Delâilu’n-nübüvve, thk. Abdurrahman M. Osman. Kahire 1969/1386.

102 Cürcânî, DelâilüTi’câz; söz dizimi ve anlambilimi, çev. Osman Güman, Uterayay., İstanbul 2008, 20-30.

103 İ’câzü’l-Kur’ân hakkında geniş bilgi İçin bkz. Öztürk, Kur’ân Dili ve Retoriği, 151-172; Yusuf Şevki Yavuz, Tcâzüî-Kur’ân', DİA, İstanbul 2000, XXI, 403-406.

Giriş 41

nazmı ya da rakamsal değerler yönüyle de mucize olduğuna ilişkin eserler kaleme alınmıştır. Hatta bu tür görüşlerin örneklerini yakın dönemlerde neşredilen eserlerde de görmek mümkündür. Örneğin başta on dokuz rakamı olmak üzere Kur’ân’daki birtakım sayısal değerlerin mucizevî özellik taşıdığına dair görüşler yüksek sesle dillendirilmiştir. Bu görüşü savunanlardan Reşat Halife sûreler, âyetler ve âyetlerde geçen kelimelerdeki rakamsal değerlerin Kur’ân’m mucizevî yönüne işaret ettiğini ve bunun somut bir mucize olduğunu ısrarla savunmuştur. Aynı görüşleri benimseyen Edip Yüksel, Kur’ân’daki rakamsal değerleri ‘matematiksel mucize’ olarak nitelemiş ve bu konuya kesinlikle inandığım özellikle vurgulamıştır.104

Yine sayısal değerlerden hareketle Kur’ân’m mucizevî yönüne dikkat çekenler de oluştur.105 Hatta bu tür çabalar, bazen işi sulandırma boyutuna vardıran yorumlara kadar ulaşmıştır. Örneğin bir makalede yazar, Kur’ân-ı Kerîm’in nazmının i’câzı meselesini kimya bilimiyle açıklamaya çalışmıştır. Nitekim yazar elmas ve grafitin kimyasal özelliklerine dair bazı değerler verip grafitin 1600 derecede suni elmasa dönüşebildiğini dile getirerek buradan hareketle Kur’ân’m i’câz oluşunu ispatlama gayreti içine girmiştir.106

Hiç kuşku yok ki Kur’ân-ı Kerîm, ilk muhatap kitlesi olan Arapların karşısına birtakım rakamsal değerlerle çıkıp onlara mesajmı ulaştırmak gibi bir kaygı gütmemiştir. O, kimi zaman dış dünyaya ait somut örneklere gönderme yaparken107 kimi zaman ise geçmiş kavimlere ait kıssalar anlatarak onların ilgisini çekmeyi hedeflemiştir. Bu yolla muhataplarının akıl ve idraklerine seslenerek onlan ikna etmeyi amaçlamıştır. Nitekim Resûl-i Ekrem’den sonraki dönemde halifeler

104 Reşad Halife-Edip Yüksel, Kur'ân Görülen Mucize, Timaş, İstanbul 1985,12.

105 Ahmet Başaran, Kur’ân- 1 Kerim Mucizeleri, Düşünce Yayınlan, İstanbul2004, 183-204; Halûk Nurbaki, Kur'ân Mucizeleri, İstanbul 1986, 23-26.

106 Necdet Çağıl, ‘Klasik Anlayışla Bilimsel Bulguların Kesiştiği NoktadaKur’ân Nazmı’, EKEV Akademi Dergisi, (VI/11, Bahar 2002), 72-73.

107 35. Fâtır, 27-28.


veya Müslümanlar Kur’ân’ı, fesahat veya belagat yönüyle anlama çabası içine girmeyip karşılaştıkları siyasî, sosyal veya fıkhı problemler için referans kaynağı olarak görmüşlerdir.108

Haddizatında vahyin kendisi de Hz. Muhammed’in risaletini mucizelerle desteklemek yerine, akü ön plana çıkarıp içerdiği mesaja dikkat çekmiş ve şayet inanmıyorlarsa benzerini ortaya koymaları için muhaliflerine meydan okumuştur. Ancak, Kur’ân-ı Kerîm’in mucizevî yönüne dair görüşler veya eserlerin ortaya çıkmasından sonra, onun her düzeydeki muhataba hitap eden bir anlatım zenginliğine, üslup ve muhteva yönünden eşsiz olduğuna dikkat çeken kimi otoriteler, nazil olduğu dönemde Araplar arasında belagat ve fesahatin üst düzeyde olduğuna vurgu yaparak bu yönüyle mucizevî özellik taşıdığını savunmuşlardır.109 Aynca geçmiş ve geleceğe yönelik verdiği gaybî haberler, kimi bilimsel gerçekliklere işaret eden âyetlerin bulunması gibi hususlar, Kur’ân’m İlahî kaynaklı ve mucizevî özelliğe sahip olduğuna dair müstakil çalışmalar yapılmıştır.110 Ancak Kur’ân-ı Kerîm’in mucizevî yönü, çalışmamızın sınırlan dışında kaldığından biz sadece onun bu özelliğinin hangi bağlamda ele alındığına dikkat çekmeyi kâfi görmekteyiz.

Klasik kelâmcılar, nübüvvet veya nübüvvetin delilleri konusunu ele alınıp tartışırken, nadiren de olsa mucize kavramı yavaş yavaş kaynaklara girmeye başlamıştır. Örneğin Eş’ârî’nin (324/936) Makâlâtü'l-İslâmiyyin adk eserinde mucize kavramının çoğulu olarak mucizât terimi

108 Hz. Peygamber’in vefatından sonra Müslümanlar siyasî, sosyal, fikhî veya genel teşri konularında Kur’ân-ı Kerim’i referans olarak kullanırken, onun belagat veya fesahat yönüyle mucizevî özellik taşıdığına dair bir konu gündeme gelmemiştir. Bu dönemde Kur’ân, ortaya çıkan sorunlar karşısında referans kaynağı olarak görülmüş ve onun i'câzına yönelik herhangi bir gayret güdülmemiştir. Erken dönem olaylarında Kur'ân-ı Kerîm’in refemas alınması hakkında harika tespit ve değerlendirmeler için bkz. Kenan Ayar, Dört Halîfe Dönemi Siyasî Olaylarında Kur’ân’m Rolü, Etüt, Samsun 2011.

109 Muhammed Mütevelli Şa’râvî, Kur’an Mucizesi, çev. Sait Şimşek, Sera Yayınlan, Konya 1993, 14, 51, 191-195.

110 Faruk Yılmaz, Kur’an Mucizesi, Furkan Yayınlan, İstanbul 1983, 52 vd.

Giriş 43

kullanılmıştır.111 Keza nübüvvetin ispatı konusunu ele alan Mâturîdî (333/944) de, el-âyâtü’l-mu’cizât112 kavramını kullanmıştır. Bu eserde aynca mucizenin karşılığı olarak âyet,113 âyât,114 âyetü’r-resûl,115 âyâtü’r-rusûl116 edille,117 edilletü’r- resûl,118 burhan,119 berâhîn,120 berâhînu'r-resûl,121 berâhîmu’l- ’akliyye,122 sıhhatü’n-nübüvve,123 hüccet,124 hucec,125 ihticâc126 gibi kavranılan görebilmek mümkündür. Dikkat edilirse üçüncü asnn ortalanna doğru kaleme alman eserlerde mucize kavramı henüz yaygın olarak kullanılmayıp bunun yerine daha çok Kur’ân’da geçen kavramlar kullanılmıştır. Keza risaletin delilleri olarak değerlendirilen rivayetler, isbdtu’r-risâle127 veya isbâtu’n-nübüvve128 gibi başlıklar altında toplanmıştır. Zamanla mucize konusu sıkça tartışılan bir mesele hâline dönüşünce, bu kavram ıstılahi anlamda kullanılmaya başlanmış ve giderek yaygınlık kazanmıştır. Böylece geçmişte Hz. Peygamber’in risaletinin delilleri olarak sunulan birtakım abartılı hikâyeler veya peygamber kıssaları, bu sefer onun mucizeleri olarak nitelenmiş ve bu içerikte sunulmuştur.

İslâmî gelenekte ‘mucize’ meselesi daha çok kelâmcılar tarafından ele alınıp tartışıldığı için, konuyla ilgili kavram veya

111 Eş’ârî, Makâlâtû’l-îslâmtyyüı ve ihtüâfl’l-Mûsâllîn, nşr. Helmut Ritter, Wl- esbaden 1980, 50, 438, 439.

112 Mâturîdî, Kitâbü't-tevhîd, nşr. Fethullah Huleyf, İstanbul 1979, 186.113 Mâturîdî, 184.114 Mâturîdî, 176, 184, 186, 187, 189, 190, 191, 198, 199, 202, 203, 208,

209, 210.115 Mâturîdî, 189.116 Mâturîdî. 176, 188.117 Mâturîdî, 177, 179, 185, 186, 195, 204, 208.118 Mâturîdî, 187.119 Mâturîdî, 185, 187, 199.120 Mâturîdî, 199, 210.121 Mâturîdî, 198.122 Mâturîdî, 209.123 Mâturîdî. 187.124 Mâturîdî, 187.125 Mâturîdî, 199, 200.126 Mâturîdî, 207.127 Mâturîdî, 176-193.128 Mâturîdî, 202-210.


literatür de büyük oranda onlann konuyu ele alış biçimlerine göre şekillenmiştir. Nitekim mucizeyle ilgili yapılan tanım veya tasnifler bunun tipik örneğidir. Kelâmcılann tasnifine göre mucizeler, genelde hissî, haberi ve aklî olmak üzere üç kategoriye aynlmıştır. Daha sonra yapılan yorumlar veya çalışmalar da genelde bu kategorik aynmlara göre şekillenmiştir. Hatta aşağıda işaret edileceği üzere, tasnife tâbi tutulan herhangi bir başlık altındaki olay, bir başka mucize türüne de örnek gösterilebilmiştir.129 Dolayısıyla yapılan tasnifatta bir tutarlılık yoktur.

Kelâmcılann tasnifatına göre hissi mucize kategorisinde zikredilen mucizeler, aynı zamanda ‘kevnî mucizeler’ olarak da isimlendirilmiştir. Geçmiş peygamberlere ait mucizeler, genelde bu başlık altında zikredilmiş, ancak hissî mucize kategorisinde içerik olarak birbirlerinden çok farklı olaylara yer verilmiştir. Örneğin Hz. Salih’in devesi,130 Hz. Mûsâ’mn âsâsınm yılana dönüşmesi,131 parıltılı eli,132 âsâsıyla kayadan su çıkarması,133 kavminin üzerinin bulutla gölgelenmesi, gökten kudret helvası ve bıldırcın etinin indirilmesi134 gibi hadiseler, bu kapsamdaki mucizeler olarak zikredilmiştir. Keza Hz. İsâ’nın beşikteyken konuşması, çamurdan yaptığı kuş figürünü üfleyip uçurması, kör ve cüzamlı hastalan iyileştirmesi, ölüleri ayağa kaldırması, alaca hastalığını tedavi etmesi, insanların evlerinde ne yiyip ne biriktirdiklerini haber vermesi,135 havarilerine gökten yiyecek dolu bir sofra indirmesi136 de bu kabil örneklerdendir. Bunlara ilaveten Nemrut tarafından ateşe atılan Hz. İbrahim’in yanmaması,137 Hz. Nûh

129 Bulut, Mûcize ve Peygamber, 56 vd.; Bebek, 125-127.130 7. A’râf, 73; 11. Hûd, 64-67; 26. Şuarâ, 155; 91. Şems, 13-15.131 7. A’râf, 107, 117; 20. Tâhâ, 20-21, 65-70; 26. Şuarâ, 12; 27. Nemi, 10;

28. Kasas, 31.132 7. A'râf, 108: 20. Tâhâ, 22-23; 26. Şuarâ, 33; 27. Nemi, 12; 28. Kasas, 32.133 2. Bakara, 60; 7. A’râf, 160.134 2. Bakara, 57; 7. A’râf, 160.135 3. Âlu İmrân, 49; 5. Mâide, 110.136 5. Mâide, 112-114.137 21. Enbiyâ, 68-69; 29. Ankebût, 24; 37. Saifât, 97-98.

Giriş 45

kavminim tufanla,138 Âd,139 Semûd140 ve Lût141 kavimlerinin korkunç bir ses ve sarsıntıyla helâk edilmeleri, Medyen ve Eyke halkının helaki,142 Firavun ve taraftarlarının suda boğulmaları143 gibi olaylar da bu grupta zikredilen mucizelerdir.

Görüldüğü üzere bir taraftan Âd, Semûd, Lût veya diğer kavimlerin helâki, bir taraftan Hz. İbrahim’in ateşte yanmaması gibi hadiseler hissî mucize grubundan sayılırken, bunların yanı sıra risaletini ispat amacıyla Hz. Mûsâ’ya verilen âsânın yılan olması, parıltılı el ya da Hz. İsâ’nın beşikteyken konuşması gibi hadiseler de bu kategoride değerlendirilmiştir. Kelâmcılann tasnifatı mutlak olmadığı gibi, yapılan ayrımlar da bu meseleyi anlaşılır kılmaktan öte âdeta daha karmaşık hâle getirmiş ve birçok mucize türü üretilmiştir. Örneğin azap mucizesi, hidayet mucizesi, helâk mucizesi gibi ilginç türedi mucize kategorilerinden bahsedilerek âdeta mucize enflasyonu ortaya çıkmıştır. Oysa yapılan yorumların hiçbirisi, Resûl-i Ekrem’in bu tür mucizelerinin olduğunu doğrulayacak nitelikte değildir. Dolayısıyla söz konusu tasnifler, Hz. Peygamber’in de geçmiş peygamberler gibi mucize-

138 7. A’râf. 59-64; 10. Yûnus. 71-73; 11. Hûd, 25-49; 17. İsrâ, 17; 21. Enbiyâ, 76-77; 23. Mü’minûn, 23-34; 25. Furkân, 37; 26. Şuarâ, 105- 122: 29. Ankebût, 14-15; 37. Sâffât, 75-82; 40. Mü’mln, 5-6; 54. Kamer, 9-16; 71. Nûh, 1-28; aynca bkz. 9. Tevbe, 70; 14. İbrahim, 9; 50. Kehf, 12; 51. Zâriyât, 46; 53. Necm, 52.

139 7. A’râf, 65-72; 11. Hûd, 53, 50-60; 25. Furkân, 38-39; 26. Şuarâ, 123- 139; 29. ‘Ankebût, 38; 41. Fussilet, 13-16; 51. Zâriyât, 41-42; 53. Necm, 50; 54. Kamer, 18-22; 69. Hâkka, 4-8; 89. Fecr, 6-8.

140 7. A’râf, 73-79; 9. Tevbe, 70; 11. Hûd, 61-68; 14. İbrahim, 9; 17. İsrâ, 59; 22. Hac, 42; 25. Furkân, 38; 26. Şuarâ, 141-158; 27. Nemi, 45-53; 29. Ankebût, 38; 40. Mü’min, 31; 50. Kâf, 12; 51. Zâriyât,43-45; 53. Necm, 51; 54. Kamer, 23-31; 69. Hakka, 4-5; 91. Şems, 11-15.

141 7. A’râf, 80-84; 11. Hûd, 77-83; 15. Hicr, 59-77; 21. Enbiyâ, 74-75: 22. Hac, 43; 26. Şuarâ, 160-175; 27. Nemi, 54-48; 29. Ankebût, 26-35; 37. Sâffât, 133-138; 50. Kâf, 13; 51. Zâriyât, 32-37; 54. Kamer, 33-40.

142 7. A’râf, 85-93; 11. Hûd, 84-95; 15. Hicr, 78-79; 22. Hac, 44; 26. Şuarâ, 176-191; 29. Ankebût, 36-37; 38. Sad, 13-14; 50. Kâf, 14.

143 2. Bakara, 49-50; 3. Âlu İmrân, 11; 7. A’râf, 103-155; 8. Enfâl, 52-54; 10. Yûnus, 75-92; 11. Hûd, 96-98; 17. İsrâ, 101-103; 20. Tâhâ, 9-97; 23. Mü’minûn, 45-48; 26. Şuarâ, 10-66; 27. Nemi, 12-14; 28. Kasas, 3-51; 38. Sâd, 12-14; 40. Mü’min, 23-46; 43. Zuhrûf, 46-56; 44. Duhân, 17- 33; 50. Kâf, 14; 51. Zâriyât, 38-40; 54. Kamer, 41-42; 69. Hâkka, 9; 73. Müzemmil, 15-16; 79. Nâzi’ât, 15-25; 89. Fecr, 10-13.


lertnln olduğunu ispata yönelik beyhude gayretlerden başka bir anlam ifade etmemektedir. Ancak klasik dönemde yapılan bu tasnifler veya zorlama yorumlar daha sonraki dönemlerde de etkili olmuş, hatta bu etki akademik araştırmalara bile yansımıştır.144

‘Haberi mucize’ olarak tasnif edilen ikinci gruptaki mucize kategorisinde Kur’ân’da zikredilen gayba veya geleceğe dair haberler zikredilmiştir. Âyetlerde işaret edilen hususlara bağlı olarak Hz. Peygamber’in bazı haberi mucizelerinin olduğu iddialan dillendirilmiştir. Örneğin, Rumlann (Bizans) yakın bir zamanda Sâsânîleri yeneceği haberinin verilmesi,145 Resûl-i Ekrem’in ‘haberi mucizesi’ olarak nitelenmiştir. Oysa haberin kaynağı peygamber değil, bizzat vahyin kendisidir. Dolayısıyla mezkûr haberi Hz. Peygamber’in mucizesi olarak nitelemek bize göre gereksiz ve zorlatma bir yorumdur. Ancak, Resûl-i Ekrem’e mucize payesi çıkarabilmek için, bu tür yorumların daha ilginçlerini görebilmek mümkündür. Nitekim bu tür mucize iddiası gündeme getirildikten sonra Hz. Peygamber’in gaybı bildiği veya gelecekte vuku bulacak olayları önceden haber verdiğine dair bir dizi iddia dillendirilmiştir.146 Oysa Kur’ân-ı Kerîm gaybın veya gelecekte vuku bulacak olayların bilgisinin sadece ve sadece Allah’a ait olduğunu çok açık bir biçimde vurgulamaktadır.147 Bu konu aynca tartışılması gerektiğinden, biz sadece mucize konusunda yapılan kategorik ayınma işaret etmekle yetineceğiz.

Mucizeler kategorisinin üçüncü grubunu ‘aklî mucize’ tasnifi oluşturmaktadır. Bu grup içerisinde Kur’ân-ı Kerîm’de akla ve düşünmeye vurgu yapan âyetlerden örnekler verilir. Dikkat edilirse Kur’ân-ı Kerîm gerek dış dünyaya ait gerekse inkârda direnen geçmiş kavimlerin kötü akıbetlerine dair birçok örneğe yer verir ve bu yolla muhataplarının hakikate ulaş

144 Bulut, Mûcize ve Peygamber, 56 vd.145 30. Rûm. 1-4.146 Abdullah Aydm, üâht Nurlar; İslâm Düşüncesi, Ahlâkı ve Peygamberimizin

Mucizeleri; İmam-ı Gazali'nin Eserlerinden Seçmeler, İstanbul 1967, 152- 54.

147 6. En’âm, 59.

Giriş 47

malarını hedefler. Aynca peygamberlerin tevhid mücadelesi, onlann ahlâkî erdemleri ve dürüstlüklerine dair hatırlatmalarda bulunarak Hz. Peygamber’in örnekliğine vurgu yapar. Özellikle inkârda direnen geçmiş kavimlerin başlarına gelen felaketlerden haber vererek çeşitli uyanlar yapar ve bu yolla muhataplarını düşünmeye, ibret almaya ve akıl yoluyla hakikate ulaşmaya çağırır. Kur’ân’da yer alan bu tür âyetlerden hareketle Hz. Peygamber’in ‘aklî mucizelerinin’ olduğuna dair bazı yorumlar yapılmıştır. Hatta bu kategori içerisinde aynca hidayet, yardım, intikam ve helâk mucizeleri gibi alt başlıklar bile oluşturulmuştur.148

‘Aklî mucizeler’ içerisinde Kur’ân-ı Kerîm’in ‘hidayet mucizesi’ olduğundan bahsedilmiş ve âdeta bu durum Resûl-i Ekrem’in maharetiyle gerçekleşmiş bir mucize gibi sunulmuştur. Örneğin Kur’ân’m her çağa hitap eden dinamik yapısı ve evrensel nitelik taşıması, Resûl-i Ekrem’in mucizesi olarak yorumlanmıştır.149 Yine Kur’ân-ı Kerîm’in benzerinin ortaya konamayacağına dair meydan okumasından150 hareketle inanmayanlann hidayetine vesile olduğu şeklinde yorumlar yapılmış ve bu durum Resûl-i Ekrem’in hidayet mucizesi olarak sunulmuştur. Oysa bu durum zaten Kur’ân’m mucize oluşuyla alakalı bir özelliğidir. Dolayısıyla bu özelliğinin aynca Resûl-i Ekrem’in maharetiyle gerçekleşen mucize olarak sunulması, mucizeler silsilesine yeni mucize türleri ilave etmekten ya da geçmişte dillendirilen mucize iddiasını yeniden gündeme getirmekten başka bir şey değildir.

Hidayet mucizesinin yanı sıra, aklî mucize kategorisinde yardım, intikam ve helâk mucizeleri gibi türedi mucize kategorilerinden bahsedilirken hissî mucize kategorisinde sunulan hadiseler, bunlara örnek olarak gösterilmiştir. Nitekim Hz. Mûsâ’nm âsâsmın yılan olması veya âsâsıyla kayadan

148 Bulut, Mucize ve Peygamber, 60-67.149 Halil İbrahim Bulut, ‘Hz. Peygamber’in Hidayet Mucizesinin Evrensel

Boyutu', Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı Sempozyumu (20-22 Nisan2007), İslâmî İlimler Dergisi Yayınlan, Çorum 2007, 125-135.

150 2. Bakara, 23-24.


su çıkarması,151 sıcaktan bunalan kavminin üzerinin bulutla gölgelenmesi, gökten kudret helvası ve bıldırcın etinin indirilmesi,152 keza havarilerin isteği üzerine Hz. İsâ’nın gökten sofra indirmesi153 yardım mucizesi olarak nitelenmiştir. Oysa bu sayılanlar, aynı zamanda hissî mucize olarak da nitelendirilmiştir. Bunlara ilaveten Hz. Eyyûb,154 Hz. Yûnus,155 Hz. Zekeriyyâ156 ve Hz. Yakûb157 gibi peygamberlerin çeşitli sıkıntılarının giderilmesine yönelik yardımlar da yine ‘yar- dım mucizesi’ kategorisinde zikredilmiştir. Bu tür örnekler verildikten sonra, konu Hz. Peygamber’e getirilmiş ve onun katıldığı savaşlarda ilahî yardım yapılarak Yüce Allah'ın tarihsel olaylara doğrudan müdahale ettiğine dair yorumlar yapılmıştır.158

Mucize hakkında yapılan kategorik ayırım içerisinde en dikkat çekici tasniflerden birisi helak veya azap mucizesi kapsamına sokulan olaylar ve bu bağlamda yapılan yorumlardır. Yukanda hissî mucizeler kategorisinde zikredilen Hz. Nûh kavminim tufanla,159 Âd,160 Semûd161 ve Lût162 kavimle-

151 2. Bakara, 60; 7. A’râf, 160.152 2. Bakara, 57; 7. A’râf, 160.153 5. Mâide, 112-114.154 21. Enbiyâ, 83-84.155 21. Enbiyâ, 88; 37. Saffât, 139-142.156 21. Enbiyâ, 89.157 12. Yûsuf, 94, 96.158 Hz. Peygamber’tn savaşlarındaki İlahî yardımın mahiyet veya muhtevası

hakkında geniş bilgi İçin bkz. İsrafil Balcı, ‘Hz. Peygamber’ln Savaşlarında İlahi Yardım’, OMUFİD, (sayı: 29/2010), s. 81-134.

159 7. A’râf, 59-64; 10. Yûnus, 71-73; 11. Hûd, 25-49; 17. İsrâ, 17; 21. Enbiyâ, 76-77; 23. Mü’mlnûn, 23-34; 25. Furkân, 37; 26. Şuarâ, 105- 122; 29. Ankebût, 14-15; 37. Saffât, 75-82; 40. Mü’min, 5-6; 54. Kamer, 9-16; 71. Nûh, 1-28; aynca bkz. 9. Tevbe, 70; 14. İbrahim, 9; 50. Kehf, 12; 51. Zâriyât, 46; 53. Necm, 52.

160 7. A’râf, 65-72; 11. Hûd, 53, 50-60; 25. Furkân, 38-39; 26. Şuarâ, 123- 139; 29. ‘Ankebût, 38; 41. Fussilet, 13-16; 51. Zâriyât, 41-42; 53. Necm, 50; 54. Kamer, 18-22; 69. Hâkka, 4-8; 89. Fecr, 6-8.

161 7. A ’râf, 73-79; 9. Tevbe, 70; 11. Hûd, 61-68; 14. İbrahim, 9; 17. İsrâ, 59; 22. Hac, 42; 25. Furkân, 38; 26. Şuarâ, 141-158; 27. Nemi, 45-53; 29. Ankebût, 38; 40. Mü’min, 31; 50. Kâf, 12; 51. Zâriyât,43-45; 53. Necm, 51; 54. Kamer, 23-31; 69. Hakka, 4-5; 91. Şems, 11-15.

162 7. A’râf, 80-84; 11. Hûd, 77-83; 15. Hlcr, 59-77; 21. Enbiyâ, 74-75; 22. Hac, 43; 26. Şuarâ, 160-175; 27. Nemi, 54-48; 29. Ankebût, 26-35; 37. Saffât, 133-138; 50. Kâf, 13; 51. Zâriyât, 32-37; 54. Kamer, 33-40.

Giriş 49

rinin şiddetli depremle, Firavun ve taraftarlarının suda boğularak163 helâk edilmeleri, ikinci bir tasnife göre azap veya helâk mucizesi olarak nitelenmiştir. Keza Medyen ve Eyke halkının helâki164 de yine bu kapsamda değerlendirilen mucizelerdendir.

Neticede itibarıyla Kur’ân'm haber verdiği farklı konularla ilgili bazı olağanüstü hadiseler veya kimi peygamberlerin risaletlerinin delili olarak zikredilen mucizelerin hepsi aynı kavramla izah edilmiştir. Geçmişte yapılan bu tür tasniflere bakıldığında ‘mucize’ kavramına net bir anlam yüklenmediğini söyleyebiliriz. Biz geçmişte yapılan mucize tasnifatma takılmamaksızm meseleye baktığımızdan, öncelikli olarak bu kavramın Kur’ân’daki kullanımım tespit etmeye çalıştık. Ardından klasik dönemde mezkûr kavrama nasıl bir anlam yüklendiğini ve Resûl-i Ekrem’in mucizeleri olarak sunulan olayların vahye göre konumunu veya bu kavramla ifade edilip edilemeyeceğini gözler önüne sermeye çalıştık.

Görebildiğimiz kadarıyla Kur’ân-ı Kerîm, âyet kelimesiyle ifade edilen ‘mucize’ kavramına standart bir anlam yükleme- mişür. Kabaca söylemek gerekirse bu kavram iki kategoride ele alınabilir. Örneğin yukarıda da işaret edildiği üzere Hz. Mûsâ ve Hz. İsâ’ya bazı mucizelerin verildiğinden bahsedilmektedir. Âsânın yılan olması, parıltılı el, gökten sofra indirilmesi, kuş maketini uçurma veya âsâyı kayaya vurup pınar çıkarma gibi olağanüstü hadiseler bu gruptaki mucizeler olarak tanımlanabilir. Kur’ân-ı Kerîm, Hz. Muhammed’e bu bağlamda herhangi bir mucize verilmediğini özellikle vurgular ve onun peygamberliğinden şüphe eden müşriklere okuduğu

163 2. Bakara, 49-50; 3. Âlu İmrân, 11; 7. A’râf, 103-155; 8. Enfâl, 52-54; 10. Yûnus, 75-92; 11. Hûd, 96-98; 17. İsrâ, 101-103; 20. Tâhâ, 9-97; 23. Mü’minûn, 45-48; 26. Şuarâ, 10-66; 27. Nemi, 12-14; 28. Kasas, 3-51; 38. Sâd, 12-14; 40. Mü’min. 23-46; 43. Zuhrûf, 46-56; 44. Duhân, 17- 33; 50. Kâf, 14; 51. Zâriyât, 38-40; 54. Kamer, 41-42; 69. Hâkka, 9; 73. Müzemmil, 15-16; 79. Nâzi’ât, 15-25; 89. Fecr, 10-13.

164 7. A’râf, 85-93; 11. Hûd, 84-95; 15. Hicr, 78-79; 22. Hac, 44; 26. Şuarâ, 176-191; 29. Ankebût, 36-37; 38. Sad, 13-14; 50. Kâf, 14.


vahiyleri delil gösterir.165 Bu nedenle Hz. Muhammed’in peygamberliğinin delili olan mucizesi Kur’ân-ı Kerîm’dir. Zaten bunun haricinde ona bir başka mucize de verilmemiştir.166

Bunların haricinde ‘mucize’ olarak nitelenen, ancak muhteva itibarıyla olağanüstülük arz etmekle birlikte, risaleti ispat amacı taşımayan bazı hadiselerin de kimi yorumlarda ‘mucize’ gibi değerlendirildiğini görüyoruz. Hz. Peygamber’in yaşadığı isrâ hadisesi, Cebrail’i görmesi veya Bedir Savaşı öncesinde hafif bir uykuya daldırılarak içindeki korkunun giderilmesi gibi olaylar, mahiyet itibarıyla bir beşerin tecrübe edemeyeceği hadisattır. Ancak, bunlar muhteva olarak olağanüstü nitelikte olsa da, risaleti ispata yönelik değildir. Dolayısıyla risaleti ispat anlamındaki tahaddî (meydan okuma) mucizeleriyle mahiyet itibarıyla olağanüstü nitelikte olup risaleti ispat amacı taşımayan harikulade hadiseleri birbirine karıştırmamak gerekmektedir.

Derveze, peygamberlere risaleti ispat anlamında verilen mucizeleri, kâfirlerin meydan okumalarına karşı onlan acz içinde bırakan hadiseler olarak nitelemekte ve bu bağlamda Resûl-i Ekrem’in Kur’ân’dan başka herhangi bir mucizesinin olmadığmı vurgulamaktadır. Savım desteklemek için dil bilgisi, üslup ve muhteva, çelişki bulunmaması, edebî üstünlük ve Arap dilinin anlatım olanaklannı kullanması bakımından eşsiz örneklik gibi çeşitli yönlerle Kur’ân-ı Kerîm’in müşrikleri acze düşürdüğünü dile getirir. Hatta onlann inkârlan karşısında Kur’ân’m meydan okumasını ve benzerini ortaya koyabilmeleri için düelloya davet etmesini konu edinen âyetleri örnek gösterir.167 Devamında ise şu yorumu yapar:

Kâfirlerin sıkça meydan okumalarına rağmen bu konuda

Kur’ân’m karşılık vermeyişi ve cevaplarının sadece olumsuzla- mayla yetinmiş olması, mucize iddialanyla ilgili rivayetlerin sağlıklı olduğunu söylemeyi imkânsızlaş tom aktadır. Bununla bera

165 29. Ankebût, 50-51.166 17. İsrâ, 59.167 İzzet Derveze, Kur’an'a Göre Hz. Muhammed'in Hayatı, çev. Mehmet Yol

cu, Yöneliş, İstanbul 1989, I, 224-242, II, 214-225.

Giriş 51

ber, söz konusu İddialar ne mütevatirdlr ne de sağlam ve güvenilir bir özelliğe sahiptir. Onlann büyük çoğunluğu sahih olmayan

sağlıksız rivayetlerdir ve aralarında çelişkiler vardır.168

Bunların yanı sıra sürekli vahyin kontrolünde olmaları nedeniyle, peygamberlerin yaşadıkları bazı bireysel tecrübeler veya olağanüstülükler bulunmaktadır. Risaletlerine inanmayan kimi kavimlerin helakine dair olaylar da yine bu bağlamdaki olağanüstülükler arasındadır. Ateşe atıldığı zaman Hz. İbrahim’in yanmaması, Hz. Nûh, Hz. Salih, Hz. Hûd gibi peygamberlere tâbi olanların Allah’ın lütfuyla kurtarılıp inkârda direnenlerin helâk edilmeleri ya da peygamberlere yapılan ilahi yardımlar bu kabil örneklerdir.

Dile getirilen benzer olağanüstülükler, Hz. Peygamber’in hayatında da vuku bulmuştur. Bu nedenle biz Resûl-i Ekrem’in mucizeyle ilişkisini konu edinirken nübüvvetinin delili anlamında bir mucizesinden söz edilecekse eğer bunun Kur’ân’dan başkası olmadığını,169 hatta kendisine bu anlamda hiçbir mucize verilmediğini170 özellikle vurgulamak istiyoruz. Buna ilaveten önceki peygamberler gibi Resûl-i Ekrem’in de bazı olağanüstülükler yaşadığım hatırlatmak istiyoruz. Bedir Savaşı öncesinde içindeki korkunun giderilmesi,171 isrâ olayı,172 Cebrail’i görmesi173 veya diğer peygamberler gibi vahiy alması174 bu kabil örneklerdir. Ancak, bunlar onun risaletini ispata yönelik hadiseler değildir.

168 Derveze, II, 226. Tercümeden kaynaklanan İfade eksiklikleri nedeniyle alıntıya kısmen müdahalede bulunulmuştur.

169 29. Ankebût, 50-51.170 17. İsrâ, 59.171 8. Nefâl, 11.172 17. İsrâ, 1.173 81. Tekvîr, 23; 53. Necm, 13.174 Bir yoruma göre mucizeler tanrısal bir eylem olduğundan peygamberlerin

vahiy alması da mucize olarak yorumlanmış. Evans, 232-233.

BÖLÜM IBEŞER PEYGAMBERDENBEŞERÜSTÜ PEYGAMBERE HZ. MUHAMMED

Giriş

Hz. Peygamber’i konu edinen âyetleri okuyup inceleyen bir kimse, onun bütünüyle beşerî özellikler taşıyan bir peygamber olduğunu kolayca fark eder. Kuşkusuz Resulullah, içinde doğup yetiştiği toplumdaki bireylerden birisiydi ve her insan gibi onun da birtakım beşerî sınırlılıkları vardı. Onu diğer insanlardan ayıran özellik, elçiliği veya vahiyle olan ilişkisidir. Kur’ân-ı Kerîm, Resûl-i Ekrem’in elçiliğine vurgu yaparken onu uyarıcı ve müjdeleyici olarak niteler ve görevinin ümmeti aydınlatmakla sınırlı olduğunu özenle vurgular. Hatta istese de ne kendisine yarar sağlayabileceğine ne de bir başkasını imana getirebileceğine işaret edilerek onun risaletinin sınırlarını belirler.1 Hz. Muhammed’in normal bir beşer olduğuna vurgu yapan Kur’ân, onu insanüstü görmek isteyen ve bu nedenle ondan birtakım olağanüstülükler bekleyen müşriklerin asıl gayesinin bahane bulmaya yönelik olduğunu haber verir ve bu tutumlarından dolayı onları eleştirir.

Resûl-i Ekrem beşer olmakla birlikte, vahiyle olan irtibatı nedeniyle sıradan bir birey de değildir. Zira o ‘âlemlere rahmet olarak gönderilen’2 ve ‘üstün ahlâk sahlbt3 bir elçidir. Her ne kadar Kur’ân-ı Kerîm bütünüyle beşerî özellikler taşıyan bir peygamberden bahsetse de, rivayet kültürünün şekillendirdiği geleneksel peygamber telakkisi, tam aksine onu bütünüyle serapa mucize bir peygamber olarak konumlandırmıştır. Bir taraftan Kur’ân’m tanıttığı sade ve beşerî sınırlılıkları olan

1 28. Kasas, 56; 50. Kaf, 45; 72. Cin, 21-23.2 21. Enbiyâ, 107.3 68. Kalem, 4.


Hz. Muhammed sıradan bir insan konumuna düşürülürken, diğer taraf da bunun aksine aşın yüceltmeci bir yaklaşımla âdeta insanüstü bir elçiye dönüştürülmüştür. İki aşın yaklaşımın yanlışlığına ve birbirlerine tepki olarak ortaya çıküğına işaret eden Kırbaşoğlu, Hz. Muhammed’i anlamak için dengeli ve ölçülü bir tutum sergilenmesinin önemine vurgu yapar.4

Bu bölümde biz rivayetlere dayalı olarak olağanüstü yetenekleri olan veya serapa mucize gösteren bir peygambere dönüştürülen Hz. Muhammed’in bu yönünün vahiyle olan ilişkisini ve peygamberliğinin Kur’ân’daki kodlarını irdelemeye çalışacağız. Böylece rivayet kültürünün sunduğu Hz. Muhammed ile Kur’ân’m tanıttığı Hz. Muhammed portresinin ne derece mutabık olduğunu gözler önüne sermeye çalışacağız.

Kur’ân’daki Hz. Muhammed

Hz. Muhammed’in biyolojik varlığının diğer insanlardan hiçbir farkının olmadığına vurgu yapan âyetler,5 aynı zamanda müşriklerin beşerüstü peygamber beklentilerine veya bahanelerine de cevap niteliğindedir. Zira müşrikler kendileri gibi bir insan olan Hz. Muhammed’e gaipten âyetler gelmesini anlamakta zorlanmışlardır.6 Bu nedenle bir meleğin onu desteklemesini veya peygamberliğinin somut bir delilinin olması gerektiğini söyleyerek ondan birtakım olağanüstülükler beklemişlerdir.7 Kur’ân müşriklerin olağanüstü niteliklere sahip peygamber beklentilerine cevap verirken Hz. Muhammed için 'arkadaşınız'8 (sâhibukum) veya ‘içinizden birisi nitelemelerini kullanmış ve bu beklentinin anlamsızlığına işaret etmiştir. Nitekim A’râf Sûresi’nin 63. âyetinde müşriklere şu uyan yapılmıştır:

4 Hayri Kırbaşoğlu, İslam Düşüncesinde Sünnet; Yeni Bir Yaklaşım, Fecr, Ankara 1993, 305-306.

5 Bkz. 3. Âlu İmrân. 144; 6. En’âm, 14-17, 50; 7. A'râf, 188; 10. Yûnus, 49; 16. Nahl, 43-44; 18. Kehf, 110; 21. Enbiyâ, 34; 22. Hac, 52-54; 41. Fussilet, 6; 46. Ahkâf, 9.

6 25. Furkan, 7-8.7 Bkz. Balcı, Ekken Dönem Arap Kültüründe Peygamberlik Tasavvuru, 111-134.8 53. Necm, 2.

Beşer Peygamberden Beşerüstü Peygambere 55

Sizi uyarsın, Allah’a karşı gelmekten sakındırsın ve böylece onun

rahmetine kavuşmanıza vesile olsun diye içinizden biri vasıtasıyla

R abb’inizden size öğüt ve uyan gelmiş olmasvu yadırgıyorsunuz.9

Aslında beşerüstü peygamber beklentisi sadece Hz. Muhammed’e yöneltilmiş değildir. Nitekim Furkân Sûresi’nde bu husus Resûl-1 Ekrem’e şöyle hatırlatılmıştır: 'Ey Peygamber! Bilesin ki senden önce gönderdiğimiz diğer bütün peygamberler de, her insan gibi yiyip içer, çarşıda pazarda dolaşıp ihtiyaçla- nnı karşılardı...'10 Keza Kur’ân, Hz. Nûh’a da kavminin benzer bahaneler ileri sürdüklerini haber vermiştir.11 Bu tür hatırlatmaların yanı sıra Kur’ân müşriklerin olağanüstü peygamber beklentisi veya itirazlarına karşı Hz. Muhammed’in böyle bir özelliğinin olmadığım kendi ağzından şöyle cevap verir:

Onlara de ki; “Bende sizin gibi bir insanım. Bana Allah tarafından

'ilahınız bir tek Allah’tır’ diye vahyediliyor. Kim Rabb’ine kavuşmayı arzuluyorsa onu razı edecek güzel işler yapsın. Ona ortak

koşmasın. ”12

Onlara de ki: “Ben peygamberlerin ilki değilim. Ben de bir peygam berim ama ileride bana veya size ne yapılacağını bilmem. Ben sadece bana vahyedüene uyarım ve sizi açıkça uyaran bir elçiyim. ”13

Müşriklerin beşerüstü peygamber beklentilerinin anlam- sızlığma ve Resûl-i Ekrem’in böyle bir özelliğinin olmadığına Kur’ân ısrarla vurgu yapmasına rağmen, geleneksel anlayışta Müslümanlar Hz. Peygamber’e pek çok abartılı rivayet isnat edip âdeta onun beşerî varlığını beşerüstü bir kimliğe dönüştürmüşlerdir. Vahyin tanıttığı Hz. Muhammed portresiyle tamamen zıt özellikler taşıyan beşerüstü peygamber

9 7. A’râf, 63.10 25. Furkan, 20.11 l l .Hûd, 27.12 18. Kehf, 110; 41. Fussüet, 6.13 46. Ahkâf, 9. Aynca bkz. 6. En’âm, 50. Hz. Nuh’un kavml de, onda birta

kım insanüstü vasıflar aramışlardı. Ancak Allah, bu tür beklenti içinde olanlara şöyle cevap vermesini vahyetmiştir: ‘Bakın ben size AUah’ın lütuf ve nimet hâzineleri elimdedir demiyorum. Gizliyi saklıyı, geçmişi geleceği bildiğimi de iddia etmiyorum. Ben bir meleğim de demiyorum. Ben bunlan söylemediğim gibi hor görüp aşağıladiğmız müminler hakkında ‘İşte yaramaz kimseler olduktan için Allah onlara hiçbir güzel şey nasip etmez’ şeklinde bir söz de söylemem..’ (11. Hûd, 31).


telakkisinin bizzat Müslümanlar tarafından oluşturulmuş olması ise gerçekten ilginçtir. Âdeta Müslümanlar Cahiliye Araplanmn bahanelerine cevap verircesine, Hz. Peygamber’i bütünüyle mucizelere bezenmiş ve olağanüstü niteliklere bürünmüş bir peygambere dönüştürmek için özel çaba sarf etmişlerdir. Böylece Cahiliye Araplanmn görmek istedikleri ancak Kur’ân’m şiddetle karşı çıktığı olağanüstü özelliklere sahip peygamber portresini, Müslümanlar kendiliğinden oluşturmuşlardır.

Geleneğin tesis ettiği olağanüstü yetenekleri olan ve bütünüyle mucizelere bezenmiş peygamber portresi, bugün bile Müslümanların zihinlerindeki peygamber algısının en önemli yapı taşlarından birisini oluşturmaktadır. Aslmda bu durum Arapların insanüstü peygamber beklentisiyle Müslümanların zihninde var olan peygamber algısının aynı noktada buluşmasından başka bir şey değildir. Şu kadar var ki, müşrik Araplar Hz. Peygamber’e inanmak istemediklerinden onda birtakım olağanüstülüklerin bulunması gerektiğini bahane etmişlerdi. Müslümanlar ise inandıkları hâlde, üstelik vahyin mesajma aykırı olarak Hz. Muhammed’i insanüstü bir konuma yükseltmişlerdir. Oysa Kur’ân-ı Kerîm beşerüstü peygamber tasavvurunu bütünüyle reddederken, Müslümanlara da önemli mesajlar vermektedir.14 Bu mesajların yer aldığı âyetlerin bir kısmında şu hususlara işaret edilmiştir:

De ki: ‘Ey insanlar! Ben hepinize Allah tarafından gönderilen elçiyim. Göklerde ve yerde mutlak egemenlik onundur. Ondan başka ilah yoktur. Cam veren de, alan da odur. Öyleyse siz de Allah’a ve onun emirlerine inanıp güvenen bu ûmmi peygambere inanıp tâbi olun ve doğru yolu bulun. ’15

14 Konuyla İlgili âyetlerin bir kısmı için bkz. 2. Bakara, 119: 3. Âlu İmrân, 144; 6. En’âm, 14-17, 50; 7. A’râf, 158, 188; 9. Tevbe, 128-129; 10. Yûnus, 49, 104-106, 108; 16. Nahl, 43-44; 18. Kehf, 110; 21.Enbiyâ, 34; 22. Hac, 49, 52-54; 25. Furkân, 56-57; 27. Nemi, 91-91; 28. Kasas, 85- 88; 33. Ahzâb, 45-46, 56; 34. Sebe’, 28; 35. Fâtır, 23-24; 38. Sâd, 65, 70; 41. Fussilet, 6; 46. Ahkâf, 9; 48. Fetih, 8-9; 50. Kaf, 45; 68. Kalem, 2-4; 72. Cin, 20-23; 73. Müzemmil, 1-4; 81. Tekvîr, 22.

15 7. A’râf, 158.

Beşer Peygamberden Beşerüstü Peygambere . 57

De kt ‘Ben, sizi ne yoklan çıkarma ne de doğru yola iletme gücüne sahibim,’16 Yine de ki: ‘Allah’m azabından beni hiç kimse kurtaramaz. Ondan başka sığınacak kimsem de yoktur.17 Bana düşen AUah’m ayetlerini size tebliğ etmek ve onun bana yüklediği risalet görevini yerine getirmektir. ..’18

Peygamber’in görevi AUah'm âyetlerini tebliğ etmekten ibarettir. Unutmayın ki Allah, açığa vurduklarınızı da içinizde saklı tuttuklarınızı da bilir.19 Biz seni hak ve hakikatin şahidi, müjdeci, uyarıcı ve aynı zamanda AUah’m emri doğrultusunda insanları onun yoluna çağıran bir davetçi ve ışık saçan bir kandil olarak gönderdik. Müminlere Allah katında büyük bir mükâfata nail olacakları müjdesini ver.30

Biz o kâfirlerin ileri geri konuşmalarmm hepsini çok iyi biliyoruz. Sen onlan ille de imana getirmekle yükümlü değilsin. Sen sadece benim uyanma kulak verip kalplerinde onun korku ve endişesini taşıyanlara Kur’ân’la öğüt ver.21 Bilesin ki sen, sevdiğin herkesi hidayete erdiremezsin. Ancak Allah dilediği/layık gördüğü kimseyi doğru yola eriştirir. Çünkü o, kimi hidayete ereceğini bilir.22 O müşrikler bunca lütuf ve nimete rağmen iman ve itaatten yüz çevirmeye devam ederlerse bil ki sen onlan ille de imana getirmekle yükümlü değilsin. Sana düşen Allah’m âyetlerini açıkça tebliğ etmektir.23

Referans gösterdiğimiz âyetlere benzer muhtevada değişik âyetlerden de örnekler verilebilir.24 Kendisinden beklenen mucizeler veya olağanüstülüklere karşı, risaletinin sınırlan ilgili âyetlerle çok net bir şekilde belirlenmiştir. Onca âyette benzer mesaj veya muhteva yer almasına rağmen, âdeta vahyin mesajım görmezden gelerek hâlâ Allah Resulü’nü serapa mucize bir peygamber olarak görmek/göstermek acaba bir Müslümana ne kazandırır? Böyle bir peygamber telakkisi, bu âyetlerle na-

16 72. Cin, 21.17 72. Cin, 22.18 72. Cin, 23.19 5. Mâide, 99.20 33. Ahzâb, 45-47.21 50. Kâf, 45.22 28. Kasas, 56.23 16. Nahl, 82.24 6. En’âm, 20; aynca bkz. 5. Mâlde, 19; 10. Yûnus, 15-17, 104-106;11.

Hûd, 12; 40. Mü’min, 66; 46. Ahkâf, 8; 69. Hâkka, 44-47; 50. Kâf, 45.


sil bağdaştınlabilir? Dikkat edilirse âyetlerde Allah Resulü’nün kendisine bile bir faydasının dokunamayacağına vurgu yapılmıştır. Yine çok istemesine rağmen amcasının Müslüman olmasını bile sağlayamayacağına işaret edilmiştir.25 Bunun yanı sıra müşriklerin talebi üzerine mucize göstermek için âdeta kendisini parçalamışsa da sadece müjdeci ve uyarıcı olduğu hatırlatılarak26 bu isteği onaylanmamıştır.27 Vahyin mesajı esas alındığı zaman, rivayet kültüründe sunulan olağanüstü niteliklere sahip Hz. Muhammed telakkisiyle Kur’ân’m tanıttığı Hz. Muhammed portresinin tamamen birbirinden farklı olduğu hususu çok açıktır.

Kur’ân, melek özelliğine sahip peygamber beklentisine şiddetle karşı çıkarken28 gelenek, Hz. Muhammedi meleklerle bile yarıştırıp bir adım öne geçirebilme gayreti içine girmiştir. Bu gayretin en yoğun olarak görüldüğü tasvirleri mi’râc anlatılarında görmek mümkündür. Örneğin iddiaya göre mi’râc gecesi Cebrail Hz. Muhammedi göğün yedinci katma kadar çıkarıp varılacak en son nokta olarak tarif edilen Sidretü’l- müntehâ’nm kapısında bırakmış ve buradan öteye bir adım daha atarsa kendisinin yanacağım belirtmiştir. Resûl-i Ekrem de bulutumsu bir tabaka hâlindeki renk cümbüşü (Refref) içinde ilahı huzura varıp Rabb’iyle baş başa görüşmüştür.29

Hiç kuşku yok ki bu tasvirler, Hz. Muhammedi üstün gösterme gayretlerinin bir parçasıdır. Ancak, bu gayret güdülürken ne Allah'ın zatı, ne sıfatlan ne de vahyin gerçekleri dikkate alınmıştır. Örneğin, anlatılan tasvirlere göre mekândan münezzeh olan Yüce Allah’a âdeta semanın katlarında bir mekân/makam tahsis edilmiştir. Aynca Hz. Muhammed de maddi bedeni yok olup hayalî bir renk cümbüşü içinde meleklerin bile ulaşamayacağı aşamalan geçerek Allah’la buluşabilmiştir. Hatta bizzat Rabb’ini bile görmüştür. Dikkat edilirse bu tasvirlerde Hz. Muhammed’in meleklerin bile gi

25 28. Kasas, 56.26 35. Fâtır, 23-24; 38. Sâd, 70; 27. Nemi, 92.27 6. En’âm, 35.28 6. En’âm, 8-9.29 Buhâri, Tefsir, (Necm) 1; İbn Kesîr, Tefsir, IX, 4614; Kurtubî, XVI, 442.


demediği öteler ötesi âleme giderek Rabb’iyle buluşup konuştuğu iddialan dillendirilmiştir. Böylece Hz. Peygamber ruhani varlıklar olan meleklerle bile yanştınlarak onlardan bir adım öne geçirilmeye çalışılmıştır. Bütünüyle vahyin mesajma ay- kın olan bu tür anlatılar ne yazık ki günümüz Müslümanlarının hayallerini süsleyen peygamber algısının en önemli yapı taşlan arasındadır. Oysa bu tür anlatılann bir kısmı kadîm Yahudilik ve Hıristiyanlıktaki yükseliş motiflerinden esinlenilerek Hz. Peygamber’e uyarlanmış ve kimi rüya anlatılanyla süslenip kapsamlan genişletilmiş hayalî anlatılar veya kurgulardan başka bir şey değildir.

Şu bir gerçek ki sözü edilen iddialar, Müslüman olmayanlar tarafından dillendirilmiş olsaydı, bunlann kasıtlı bir şekilde kaynaklara sokuşturulduğundan bahsedilirdi. Ancak, Müslümanlar tarafından oluşturulan böyle bir peygamber algısı hiçbir sorgulamaya tâbi tutulmadan asırlarca sürüp günümüze kadar gelmiştir. Kanaatimiz odur ki Resûl-i Ekrem, rivayetlerde tanıtılan peygamberi okuma imkânına sahip olsaydı, asla kendisini tanıyamazdı.

Aslında âyetlerde olduğu gibi birçok rivayette de Hz. Muhammed’in normal bir beşer olduğundan, hatta kendisine bile bir yaran dokunamayacağından bahsedilmektedir. Nitekim müşrikler, Yahudilerin de etkisiyle Resûl-i Ekrem’in yakın dostu olan Es’ad b. Zürâre’nin (Ebû Umâme)30 ölümünü bile, ‘Muhammed peygamber olsaydı arkadaşı ölmezdi’ diyerek dedikodu malzemesi yapmışlardır.31 Hz. Peygamber bu tür söylentileri duyduğu zaman onlara şu karşılığı vermişti: ‘Ben ne kendime ne de arkadaşıma Allah’tan gelen bir şeyi engelleyecek konumda değilim.’32 Ancak, olağanüstü mahiyetteki rivayetler öylesine yaygın bir şekilde dillendirilmiş ki,

30 Ebû Ümâme, Hz. Peygamber’in Neccâr oğullarındaki temsilcisiydi. O ölünce kabile önderleri Hz. Peygamber’e gelip kendilerine yeni bir temsilci seçmesini istediler. Ancak, Hz. Peygamber anne tarafından akrabaları olan Neccâr oğullarına temsilci seçmedi ve ‘Siz benim dayılanmsmız, sizin temsilciniz benim’ karşılığım verdi, tbn Hişâm, II, 354.

31 Taberî, Târih, II, 256.32 İbn Hişâm, II, 353; Taberî, Târih, II, 256.


değil yukarıdaki rivayetler bizzat âyetler bile gizemli tasvirlere kurban edilmiştir.

Yahudi ve müşrikler, Resûl-i Ekrem’in vefatım bile dedikodu malzemesi yapmışlardır. Örneğin vefat ettiği zaman ‘Peygamber olsaydı ölmezdi’ gibi rivayetlerin varlığı, bu hususları doğrular niteliktedir.33 Resûl-i Ekrem’in ölümsüz olması gerektiğini ima eden bu rivayetler, değişik anlatılara malzeme yapılmıştır. İddiaya göre Hz. Peygamber vefat ettiği zaman Hz. Ömer’in kılıcını alıp onun ölmediğini, göklere yükseldiğini ve tekrar aralarına döneceğini haykırmış, hatta aksini iddia edenleri öldüreceği tehditlerini savurmuştur. Ancak, Hz. Ebû Bekir araya girerek önceki peygamberler gibi Resûl-i Ekrem’in de ölümlü olduğunu hatırlatan âyetler34 okuyup onun öfkesini dindirmiştir.35 Oysa Hz. Ömer de en az Hz. Ebû Bekir kadar Kur’ân’a vâkıftır. Hatta onu iyi bilenlerden birisidir. Dolayısıyla Hz. Ömer’in bunlardan bihaber olması mantıklı değildir. Keza Resûl-i Ekrem’in amcası Abbâs da benzer mahiyette açıklamalarda bulunup bir beşer olarak Allah Resulü’nün ölümlü olduğunu hatırlatmıştır.36 Dikkat edilirse bu rivayetler, Hz. Peygamber’in bir beşer olarak ölümlü olduğu gerçeğinin sahabe tarafından bilindiğini açıkça ortaya koymaktadır. Ancak, daha sonra ortaya çıkan rivayetlerde Resûl-i Ekrem’in vefatına dair ilginç iddialara rastlanmaktadır.

Örneğin bir rivayete göre vefatı anında, Resûl-i Ekrem’in dünya hayatım seçmek veya ölümü tercih etmek arasında muhayyer bırakıldığından bahsedilir. Üstelik bu iddialar hiçbir sorgulamaya tâbi tutulmadan akademik çalışmalarda bile

33 İbn Sa’d, II, 266, 267, 270; Taberî, Târih, III, 255; Kelâ'î, 42, 84-85.34 3. Âlu İmrân, 144; 21. Enbiyâ, 34.35 İbn Sa’d, II, 266, 267, 271; İbnü'l-Esîr, el-Kâmil n, 323-24; Kelal, 35. Sü

heyl b. Amr gibi bazı sahabîlerin de vefatın gerçekleşmesinden sonra çıkan kargaşa ortamım yatıştırmak İçin Hz. Muhammed'in ölümlü olduğunu hatırlatıp halkı teskin etmeye çalıştıklarından bahsedilmiştir (İbnü’l-Esîr, el-Kâmü, n, 324; Kelâ'î, 33). Kaynaklarda yer alan bu tür rivayetler, anlaşıldığı kadarıyla Resûl-i Ekrem’in vefatı üzerine sahabenin yaşadığı kısa süreli şok veya sarsıntıyı İfade etmeye yönelik açıklamalardır. Dolayısıyla bu tür haberler sahabe arasında da Resûl-1 Ekrem’in ölümsüz olduğuna dair yaygın bir kanaatin olduğu anlamına gelmemelidir.

36 Dârimî, Mukaddime, 14.


dillendirilmiştir.37 Anlatılana göre Resûl-1 Ekrem vefatından önce şu sözleri söylemişti: ‘Bir kul ki Allah onu dünya ile kendisine kavuşması arasında seçim yapması için muhayyer bıraktı. O ise Allah’a kavuşmayı tercih etti.’38 Acaba bu rivayete itibar ederken her beşer gibi Resûl-i Ekrem’in de ölümlü olduğu gerçeğini vurgulayan âyetler hiç mi dikkate alınmamıştır? Ya da onca âyete rağmen dünya hayatım tercih etme konusunda Hz. Muhammed’in muhayyer bırakıldığı iddiaları nasıl izah edilebilir? Bu iddia karşısında Allah'ın irade ve takdirinin hangi konuma düşürüldüğü hususu hiç düşünülmüş müdür?

Hz. Peygamber’in üstünlükleri veya ayrıcalıklı yönleriyle ilgili sayısız iddialar ve tasvirler dillendirilse de, bunların pek çoğu vahyin hakikatine aykırıdır. Elbette ki vahiyle muhatap olmasıdan dolayı Hz. Peygamber diğer insanlardan farklı bir konuma sahiptir. Ancak, bu konumu sadece vahiyle irtibatıyla alakalıdır. Bunun dışmda o içinde yaşadığı toplumun bir bireyidir. Kur’ân onun bu konumunu yeteri kadar açıklamış; ancak, bu hususları beşerî üstünlüğüne bağlamayıp peygamberliğinin bir gereği olarak zikretmiştir.

Kur’ân onun üstünlük veya ayrıcalıklı yönü olarak değerlendirilebilecek oldukça sınırlı açıklamalardan bahseder. Bunlar arasında yetim olarak korunup sıkıntılarının giderilmesi, yoksulken zenginliğe eriştirilmesi,39 çektiği sıkıntılar nedeniyle gönlünün ferahlatılması ve isminin yüceltilmesi,40 müşrikler tarafından isnat edilen suçlamalardan kurtarıldığına işaret edilmesi,41 Allah’ın himayesinde bulunduğunun hatırlatılması,42 Allah ve meleklerin onun üzerine titrediklerine işaret edilerek ona her türlü desteğin verildiğinin açıklan

37 İbrahim Sarıçam, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, Diyanet İşleri Başkanlığı, Ankara 2003, 395.

38 İbn Sa’d, II. 227.39 93. Duhâ. 6-8.40 94. İnşirâh, 1-4.41 48. Fetih. 2. Âyetin çevirisi ile ilgili açıklama için bkz. Öztürk, Kur’an-ı

Kerîm Meali, 70442 52. Tür, 48.


ması43 gibi hususlar yer almaktadır. Keza Allah’ın nimeti sayesinde deli olmadığına vurgu yapılması,44 ona kesintisiz ecir verildiğine ve üstün ahlâk sahibi olduğuna işaret edilmesi,45 sadece kendisine özgü olarak gece namazı kılmasının istenmesi ve Allah’a sığınarak bu yolla övgüye mazhar olup baş üstünde tutulacağı bir yere eriştirileceğinin bildirilmesi,46 eşlerinin bütün Müslümanların anneleri konumunda olmaları ve bu nedenle bir başkasmın onlarla evlenmesinin yasaklanması,47 ona nazik davranmaları için ashabmm uyarılması48 gibi açıklamalar da bu kabil örnekler arasında zikredilebilir.

Hz. Peygamber’in ayrıcalıklı veya üstün yönüne işaret eden âyetlerin muhtevası yukanda zikredilenlerin ötesine geçmez. Dikkat edilirse bunlar onun insanüstü vasıflan haiz bir peygamber olduğunu değil, peygamberliğinin konumuyla ilgili özel hususlardır. Bunların haricinde onun daha büyük ayncalıklar veya olağanüstülüklere sahip olduğundan hiç söz edilmez. Bir başka ifadeyle, âyetlerde yer alan açıklamalar, rivayetlerde iddia edilen beşerüstü peygamber tasvirlerinin hiçbirisini desteklemez. Bu nitelikler, onun yüklendiği sorumlulukla önder ve örnek kişiliğiyle alakalıdır. Bu itibarla ahlâkî annmışlık, hak ve adalet ölçülerine riayet, insanlarla iyi geçinme gibi vasıflan, Allah'ın adalet ilkesini zedeleyen hususlar arasında zikredilemez.49 Bütün bunların yanı sıra Kur’ân, Hz. Muhammed’in asıl görevinin risalet olduğuna vurgu yapar ve kendisinden mucize bekleyen veya ona bu bağlamda birtakım olağanüstülükler atfedenlere karşı şu hatırlatmalarda bulunur:

Müşrikler, Muhammed’e Rabb’inden bir mucize indirilmesi gerekmez miydi? diyorlar. Onlara de k i ‘Şüphesiz Allah her türlü mucize

43 33. Ahzâb, 56.44 68. Kalem, 2.45 68. Kalem, 3-4.46 17. İsrâ, 79.47 33. Ahzâb, 6.48 33. Ahzâb, 53.49 Özsoy-Güler, 553.


göndermeye kadirdir...’50 O müşriklere de kv “Ben size, ‘Allah’m hâzinelerine sahibim’ demiyorum. Gaybı (geçmişi ve geleceği) bildiğimi de söylemiyorum. Keza bir melek olduğumu da iddia etmiyorum. Ben sadece bana vahyedilen ilahi emirlere göre hareket ediyorum’.”51 O kâfirler, ‘Muhammed’e Rabb'inden bir mucize indirilmesi gerekmez miydi?’ diyorlar. Unutma ki sen sadece bir uyan- cısın. Her kavmin bir uyarası (yol göstericisi) olmuştur.52

Kur’ân-ı Kerîm, Müslümanlar İçin Hz. Muhammed’in örnek olduğunu vurgularken53 aynı zamanda Hz. İbrahim’in örnekliğine de dikkat çeker.54 Şüphesiz Hz. İbrahim’in örnekliği, onun tevhid mücadelesinde gösterdiği kulluk bilincine dayanmaktadır.55 İlgili âyetlerde de Kur’ân Hz. İbrahim’i insanüstü vasıflar taşıdığından değil, tevhid mücadelesi ve inkârda direnen babası için sadece Allah’tan mağfiret dilemekten öte hiçbir bir imtiyaz elde edemeyeceği yönüyle örnek olduğuna dikkat çeker. Şunu da hatırlatalım ki Hz. İbrahim’in örnekliği, Hz. Peygamber için de model anlamında yorumlanabilir. Dolayısıyla Kur’ân her iki peygamberin diğer insanlar gibi normal bir beşer olduğunu ve onlardan farklı herhangi bir vasıf taşımadıklarım belirtir. Bu nedenle kendisinden herhangi bir mucize veya olağanüstülük beklenmemesi gerektiğini, yine de bir mucize beklenecekse okuduğu vahiylerin onun peygamberliğinin delili olarak ziyadesiyle yeteceğini hatırlatır.56 Bu vurgu, aynı zamanda risaletinin mucizeyle hiçbir ilişkisinin olmadığının açık ifadesidir. Aynca Kur’ân Hz. Muhammed’in peygamberliğiyle ilgili şu hatırlatmalarda bulunur:

Bu Peygamber de tıpkı öncekiler gibi bir uyanadır.57 O müşriklere de ki: 'Ben sadece bir uyarıcıyım. Güç ve kudreti sonsuz ve tek olan Allah’tan başka ilah yoktur.'58 Bana sadece benim apaçık

50 6. En’âm, 37.51 6. En'âm, 50.52 13. R’ad, 7, 27.53 33. Ahzâb, 21.54 60. Mümtehlne, 4.55 60. Mümtehlne, 5.56 29. Ankebût, 50-51.57 53. Necm, 56.58 38. Sâd, 65.


bir uyana, olduğum vahyedttiyor.59 Biz seni sırf müjdeci ve uyana olarak gönderdik. O kâfirlere de kb ‘Ben Allah’m ayetlerini tebliğ etmeme karşılık sizden bir ücret istemiyorum. Dileğim, isteyen kimsenin Rabb’ine giden yola koyulmasıdır.'60

(Ey Peygamber) Sen sadece bir uyanasın. Biz seni bu Kur’ân'la müjdeci ve uyana olarak gönderdik. Kendilerine uyana gelmeyen hiçbir kavim yoktur.61 Müşriklere de ki: ‘Ben başka bir şeyle değil bu beldeyi kutsal/dokunulmaz kılan ve bütün her şeyin sahibi olan Allah'a kulluk etmekle emrolundum Yine ben Allah'a gönülden teslim olmak ve onun kelamı olan bu Kur'ân’ı anlatmakla emrolundum.. Ben sadece bir uyanayım'62 Biz seni müjdeci ve uyana olarak gönderdik, fakat insanların çoğu bilmiyor.63

Allah Resulü hayatım sürdürürken hiçbir zaman beşerüstü özellikler taşıyan birisi görüntü sergilememiştir. Aksine, içinde yaşadığı toplumdan ve arkadaşlarından ayırt edilmemiştir. Ashabıyla birlikteyken âdeta onlar arasında kaybolmuştur. Bu konuyla ilgili İbn Hişâm dikkat çekici bir rivayet aktarır. Anlatılana göre Resûl-i Ekrem hicret ettiği zaman, Küba’da kendisini bir grup Medineli karşılamıştı. Bu olaya tanık olan bir Medineli o günkü müşahedelerini şöyle anlatmaktadır:

Resulullah bize geldiği zaman hurma ağaanm gölgesinde oturdu Yanında kendi yaşlarında dan birisi (Ebû Bekir) vardı. Çoğumuz daha önce Resulullah’ı görmemiştik. İnsanlar onun etrafını sarmıştı. Daha önce tanımadığımız için hangisinin peygamber olduğunu bilmiyorduk Bir süre sonra gölge dönünce birisi (Ebû Bekir) kalkıp ridasıyla onu gölgelemeye çalışınca biz o zaman oturama peygamber olduğunu anladık64

Âyetlerin yanı sıra erken döneme ait rivayetlerde de Resûl-i Ekrem’in etrafındaki insanlardan herhangi bir farkının olmadığını vurgulayan bu tür haberler bulunmasına rağmen, daha sonraki döneme ait rivayetlerde bizzat Hz.

59 38. Sâd. 70.60 25. Furkân, 56-57.61 35. Fâtır, 23-24.62 27. Nemi, 91-92.63 34. Sebe', 28; aynca bkz. 2. Bakara, 119; 22. Hac, 49; 46. Ahkâf, 9; 48.

Fetih, 8-9.64 İbn Hişâm, II, 341; Taberî, Târih, II, 248-49.


Peygamber’in kendisinin farklı olduğunu söylediğinin iddia edilmesi gerçekten ilginçtir. Örneğin rivayete göre Resûl-i Ekrem ashabına, ‘Ben sizin gibi değilim. Rabb’im beni yedirir ve içirir’65 ya da ‘Hanginiz benim gibidir? Rabb’im beni geceleyin doyurur ve içirir’66 şeklinde sözler söylemiştir. Bunların yanı sıra tıpkı Hz. Mûsâ ve Hz. İsâ gibi ona gökten sofra indirildiği iddialarından bile bahsedilmiştir.67 Bir taraftan gökten sofra indiren/indirilen bir peygamber olarak tanıtılırken diğer taraftan çoğunlukla aç gezen, fakir ve sersefil bir hayat yaşayan, hatta ekseriyetle evinde bir kap yiyecek yemeği bulunmayan bir peygamberden bahsedilmesi acaba ne derece gerçekçidir? Örneğin Hendek Savaşı hazırlıkları devam ederken Resûl-i Ekrem’in üç gün boyunca yemek yemediği için neredeyse karnım sırtına yapıştığı68 ve açlığını dindirmek için kamına taş bağladığından bahsedilir.69 Bunun yanı sıra yine Hendek Savaşı’yla ilgili birtakım rivayetlerde ise bir kap yemekle seksen, yüz, üç yüz, hatta bin kişiyi doyurduğu ve yemeğin de bitmediği anlatılır. Resûl-i Ekrem, Rabb’i tarafından yedirilen, içirilen veya uğruna sofra indirilen bir peygamber idiyse, o hâlde ne diye günlerce aç kalmıştır? Acaba peygamber kendisine işkence mi etmek istemiştir? Bu tür rivayetlerdeki çelişkiler sayılmayacak kadar çoktur ve tamamen inandırıcılıktan uzaktır.

Rivayetler arasında, özellikle Resûl-i Ekrem’in fakir bir hayat yaşadığına dair iddialara açıklık getirmek istiyoruz. Hz. Peygamber’in biyografisi hakkmdaki rivayetler okunduğu

65 Buhârî, Savm, 48; Müslim, Siyam, 61; Tirmizî, Savm, 62; Dârimî, Savm, 14; farklı bir versiyon için bkz. Ebû Dâvûd, Sıyâm, 24, 29.

66 Buhârî, Savm, 48, 49, Hudüd, 42, İ’tisâm, 5.67 Dârimî'de yer alan rivayete göre bir adam Resulullah’a kendisine gökten

yemek indirilip indirilmediğini sorunca Allah Resulü de ‘evet’ karşılığını verdi. Adam yemekten artakalıp kalmadığım sorunca, yine ‘evet’ cevabım aldı. Bu sefer adam o yemeğin akıbetini sordu. Allah Resulü de onun tekrar göğe yükseltildiği karşılığım verdi (Dârimî, Mukaddime, 9).

68 Buhârî, Megâzi, 30; Müslim, Eşribe, 141.69 Müslim, Eşribe, 143; Dârimî, Mukaddime, 7; Tirmizî’deki rivayete göre,

Resûl-i Ekrem’e gelen iki kişi açlıktan kamına taş bağladıklarım söyleyip yalanmışlardı. Onlann yakınmalan üzerine Hz. Peygamber elbisesini kal- dınp kendi açlığım gidermek için iki taş bağladığını göstermiştir (Tirmizî, Şemâü, 169).


zaman müthiş bir fakirlik vurgusunun yapıldığını ve âdeta onun acınacak bir konumda gösterildiğini görüyoruz. Ancak, bu tür rivayetlerin tarihsel gerçekleri yansıtmadığını özellikle hatırlatmak istiyoruz. Örneğin Resûl-i Ekrem çocukluğunda dedesinin himayesindedir. Ancak yetim olduğuna vurgu yapılırken aynı zamanda fakir olduğu için sütannesinin bile onu almak istemediğinden bahsedilir . Hâlbuki o sırada dedesi Mekke’nin en zenginlerindendir. Nitekim Resûl-i Ekrem’in doğumundan kısa süre önce Kâbe’yi kuşatmaya gelen Ebrehe onun yüz devesini gasp etmiştir. Abdulmuttalib de Ebrehe ile görüşerek develerini geri almıştır. Şu hâlde yüz devesi olan ve torununu gözü gibi koruyan Abdulmuttalib’in fakir olduğu ve torununun sütanne parasını veremeyecek konumda olduğunu söylemek ne derece inandırıcı olabilir?

Peygamberimiz gençliğinde amcası Ebû Talib’in yanında kalmıştır. Her ne kadar onun da fakirliğinden söz edilse de ortalama bir tüccar olduğunu unutmamak gerekir. Nitekim yeğenini yanma alıp Şam’a kadar ticari seyahatler yapmıştır. Keza 25 yaşlarına geldiği zaman Resûl-i Ekrem Mekke’nin en zengin kadınlarından birisi olan Hz. Hatice ile evlenmiş ve onun evine taşınmıştır. Bu evlilikle birlikte dönemin koşulları gereği toplumun standardının üstünde bir imkâna sahip olmuştur. Medine'ye hicret ettikten sonra ise kendisine bazı bahçelerin hediye edildiğini ve özellikle Fedek arazisinin gelirlerinin ona ait olduğunu unutmamak gerekir. Dolayısıyla her ne kadar Resûl-i Ekrem’in fakir olduğuna dair bazı anlatılar varsa da bunların hiçbirisi gerçeği yansıtmamaktadır. Diğer bir deyişle Resûl-i Ekrem fakir değildi, ancak malı olmakla birlikte lüks içinde yaşamamıştır. Onun en önemli özelliği lüks ve israftan kaçınıp sade bir hayat tarzı benimsemesi ve daima mütevazılığıyla ümmetine örnek olmasıdır.

Dikkat edilirse Kur’ân-ı Kerîm de, Hz. Muhammed’in örnekliğine vurgu yaparken onun ahlâkî güzelliklerini ve mü- tevazılığını ön plana çıkarır. Bunun yanı sıra tevhid mücadelesi, sabrı, samimiyeti, gönül zenginliği, gösterişsiz hayat tarzı, sevgisi, merhameti, nazikliği, dürüstlüğü, temizliği,


güvenilirliği, alçak gönüllülüğü, Allah için kendisini feda etmedeki teslimiyet ve sadakati gibi misalleri hatırlatır. Ancak hiçbir şekilde onu olağanüstü niteliklere sahip bir peygamber olarak nitelemez. Şayet Müslümanlar geçmişte ortaya atılan birtakım abartılı hikâyeler veya uydurulmuş mucizelerle meşgul olmak yerine, Allah Resulü’nün öğretisini, İslâm’ı hayata tatbikini, temiz ahlâkını, paylaşımcıhğım, ilme ve çalışmaya verdiği önemi, alın terine gösterdiği hassasiyeti, adalet veya eşitlik ilkesine bağlılığım, dürüstlüğü ve güvenilirliğini örnek almış olsaydılar, bugün İslâm âleminin içinde bulunduğu zulüm, haksızlık ve adaletsizliklerden söz edilir miydi?

Şu bir gerçek ki bütün peygamberlerin en önemli sorumluluğu tebliğdir. Kur’ân-ı Kerîm, geçmiş peygamberlerin tebliğ görevlerini yürütürlerken birtakım zorluklarla veya engellemelerle karşılaştıklarım ve bunların aşılması için kimi zaman kendilerine birtakım yardımların yapıldığım veya mucizelerle desteklendiklerini haber vermektedir. Kur’ân geçmiş peygamberlere verilen mucizelerin hem elçiliklerinin delili hem de muhataplarım korkutmaya yönelik bir uyan amacı taşıdığım vurgular. Ancak mucizelerin inkârcılan ikna etmeye yetmediğini de vurgulayarak Hz. Muhammed’e herhangi bir mucize verilmediğini vurgular. İsrâ Sûresi’nin 59. âyeti söylediklerimizin özeti niteliğindedir. Bu hatırlatmanın yanı sıra Kur’ân, yine de Hz. Muhammed’den bir mucize beklenecekse, okumuş olduğu vahyin yeterli olduğunu hatırlatmıştır.70

Kur’ân-ı Kerîm Hz. Muhammed’in önceki peygamberlerden bir farkı olmadığını vurgulamakla birlikte,71 özellikle mucizeyle ilişkisi yönünden onu diğerlerinden ayrılmıştır. Diğer bir deyişle, onun risaletinin mucizeyle herhangi bir ilişkisinin olmadığmı ortaya koymak için son derece açık ve özenli bir dil kullanmıştır. Bu nedenle müşriklerin sayısız mucize taleplerini cevapsız bırakmış ve Hz. Muhammed’in risaletinin böyle bir rolünün olmadığını bizzat kendi ağzından şöyle vurgulamıştır:

70 20. Tâhâ, 133; 29. Ankebût, 50-51.71 25. Furkan, 2; 10. Yûsuf, 109; 21. Enbiyâ, 7-8.


O müşriklere de kt ‘Allah dilemedikçe ne kendim için faydalı bir şeyi elde edebilir ne de başıma gelecek bir belayı defedebilirim. Ben, insanın bilgi ve idrak suurlarmm dışında kalan şeyleri bilseydim, kendi hayrıma olacak, beni garanti altına alacak ne varsa temin ederdim. O zaman hiçbir sıkıntı da çekmezdim Ne var ki ben, böyle yeteneklere sahip değilim Ben sadece uyarmak ve müjdelemekle görevliyim’72

O müşriklere de ki- ‘Allah dilemedikçe ben ne başıma gelecek bir belayı defedebilir ne de kendime bir menfaat sağlayabilirim (Şu kadarını söyleyeyim ki) her toplumun belli bir ömür süresi vardır. Vakit tamam olup süre dolunca onlar bu süreyi ne bir saniye geciktirebilir ne de öne çekebilirler. ’73 AUah sana bir dert, bir sıkıntı verirse bunu ondan başkası gideremez. Allah sana bir nimet ve lütuftu bulunursa bunu da hiç kimse engelleyemez. Çünkü onun gücü her şeye yeter.74

Müşriklerin itirazlarına baktığımızda, Hz. Muhammed’in, içinde yaşadığı toplumun bireylerinden hiçbir farkının olmadığım anlamak hiç de zor değildir. Örneğin onlar, Hz. Peygamber’in kendileri gibi bir insan olduğunu, hatta kendilerinin daha üstün olduklarını dile getirerek ona inanmayacaklarım söylüyorlardı. Nitekim Velîd b. Muğîre, Hz. Muhammed’in sıradan birisi olduğunu söyleyerek peygamberliğine karşı çıkarken şu sözleri söylemişti: ‘Ben dururken Muhammed’e mi vahiy geliyor? Oysa ben Kureyş’in büyüğüm ve onlann şeyhiyim: ya da Sakîfin efendisi Ebû Mes’ûd Amr b. Umeyr dururken Muhammed’e mi vahiy geliyor? Biz iki köyün büyükleriyiz.’75 Buna mukabil Kur’ân-ı Kerim ısrarla onun kendileri gibi bir insan olduğuna vurgu yaparak76 herhangi bir ayncalığının veya üstün vasfının bulunmadığına dikkat çekmiştir.

Beşer Olarak Kimi Yanılgı ve Sınırlılıkları

Kur’ân-ı Kerim Hz. Muhammed’i beşer olarak nitelerken aynı zamanda onun beşeri sınırlılıklarının veya eksikliklerinin

72 7. A’râf, 188.73 10. Yûnus, 49.74 6. En’âm, 17.75 İbn Hişâm, I, 242.76 18. Kehf, 110; 41. Fussilet, 6.


olabileceğini de ortaya koymuştur. Nitekim Abese Sûresi’nin ilk âyetlerinde işaret edildiği üzere kimi davranışlarının uygun bulunmaması nedeniyle vahiyle uyarılmıştır.77 Mezkûr sûredeki âyetler çok açık bir şekilde Resûl-i Ekrem’in beşer olarak hata yapabildiğini, ancak bu gibi durumlarda vahiyle kontrol altına alındığını ortaya koymaktadır.

Unutulmamalıdır ki, dinî sorumluluğunun dışmda Resûl-i Ekrem’in bir de dünyevi hayatla ilgili yönü vardır. Bu bağlamda Resûl-i Ekrem de her birey gibi bazen sevinçler, hüzünler, mutluluklar, sıkıntılar, aile içi sorunlar yaşamış, isabetli- isabetsiz kararlar almıştır. Beşerî kimliğinden kaynaklanan bu gibi durumlarla ilgili birçok rivayet bulunmaktadır. Kimi yanılgıları, unutkanlıkları, gücü veya bilgisinin sınırlı olması gibi pek çok örnekten söz edilebilir. Ancak, biz birkaç örnek hatırlatarak Hz. Peygamber’in beşerî yönüne vurgu yapmakla yetineceğiz.78

a) Komutanhkla ilgiU yanılgısu Hz. Muhammed peygamberliğinin yanı sıra, idaresini üstlendiği cemaat hakkında bir idareci, yargıç veya komutan gibi kararlar almıştır. Dünyevi meselelerle ilgili olan bazı kararlarında isabetli davrandığı gibi bazen yanıldığı da olmuştur. Nitekim kimi kararlan ashabın aklına yatmayınca, yapılan uyan üzerine karar değişikliğine gitmiştir. Örneğin Bedir Savaşı öncesinde Hz. Peygamber stratejik açıdan uygun olmayan yere karargâh kurmak isteyince ashap, karann vahyin gereği olup olmadığım sormuştur. Resûl-i Ekrem kendi içtihadı olduğunu söyleyince Hubâb b. Münzir, su kuyularını kontrol altına alabilecekleri bir yere karargâh kurmalarının daha uygun olacağını söylemiştir. Bu öneri üzerine Hz. Peygamber kendi karartından vazgeçmiş ve karargâh yerini değiştirmiştir.79

77 80. Abese, 1-4.78 Hz. Peygamber’in beşerî kimliğine dayalı bazı sınırlılıkları ve zaafları hak

kında geniş bilgi İçin bkz. H. Musa Bağa, Beşer Olarak Hz. Peygamber,Ankara Okulu, Ankara 2010, 151-179.

79 İbn Hişâm, II, 452; Vâkıdî, Meğûzî, I, 53; İbn Sa’d, II, 15; Taberî, Târih, II,277.


Vâkıdî’deki rivayete göre o sırada Cebrail de gelip Hubâb’m işaret ettiği yerin doğru olduğunu onaylamıştır.80 Anlaşıldığı kadarıyla Hz. Peygamber’in bu tür isabetsiz bir karar alamayacağını veya ashaptan birisinin önersiyle karar değişikliğine gitmesinin bir eksiklik olacağmı düşünenler, araya Cebrail ismini sıkıştırarak bu tür karar değişikliklerine makul bir izah getirmeye çalışmışlardır. Oysa bu konular dinî bir bağlayıcılığı olamayan ve uzmanlık gerektiren dünyevi meselelerdir.

b) Hurma aşılama konusundaki yanılgısı: Rivayetlere göre Resûl-i Ekrem hurma bahçesinde çalışan bililerine rastlayınca ne yaptıklarım sormuş. Bahçe sahibi hurma fidanlarım aşıladıklarını söyleyince Resûl-i Ekrem, yaptıklarının işe yaramayacağı yönünde bir kanaat belirtmiştir. Resûl-i Ekrem’in sözü üzerine aşılama işleminden vazgeçilmesi üzerine, verim düşüklüğü yaşanmış ve geçmişteki uygulamayı devam et- tirtmeyenler zarar görmüşlerdir. Konu Hz. Peygamber’e iletilince şu karşılığı vererek yanıldığım söylemiştir: ‘Bir yarar sağlayacaksa yapsınlar. Ben sadece bir tahminde bulundum. Tahminim nedeniyle sorumluluğu bana yüklemeyin. Ben size Allah’tan gelen bir konuda bir şey söylersem onu dikkate alın. Zira ben Allah’a asla yalan isnat edemem.’81 İlgili rivayetin diğer versiyonunda ilave olarak Hz. Peygamber’in şunlan söylediği de eklenmiştir: ‘Ben de sizin gibi bir insanım. Dinle ilgili bir şeyi emredersem onu kabul edin. Kendi görüşüm olarak bir şey söylersem, unutmayın ki ben de bir insanım ve yanılabilirim.’82 Bir başka rivayette ise Resulullah’a şikâyet gittiği zaman ‘Siz dünya işlerini benden daha iyi bilirsiniz’ karşılığım verdiğinden bahsedilir.83

c) Hz. Peygamber’in namazda şaşırmasv Hz. Peygamber’in beşer olarak yanıldığını gösteren olaylardan birisi namazda vuku bulmuştur. Rivayet göre Hz. Peygamber namaz kıldınr-

80 Vâkıdî, Meğâzl I, 54.81 Müslim, Fedâil, 139; İbn Mâce, Rühün, 15.82 Müslim, Fedâü, 140.83 Müslim, Fedâil, 141.


ken şaşırıp selam verince, ashap namazla ilgili yeni bir uygulamanın gelip gelmediğini sormuştu. Hz. Peygamber ‘hayır’ karşılığını verip böyle bir soruyu niçin sorduklarım öğrenmek isteyince, ashap yaptığı hatayı hatırlamıştır. Bu hatırlatma üzerine Resûl-i Ekrem tahiyyat oturuşundayken iki kez secde edip (yanılma secdesi) ardından selam vermiştir. Peşinden de şu açıklamayı yapmıştır: ‘Namaz hakkında yeni bir şey gelmiş olaydı onu size mutlaka haber verirdim. Unutmayın ki ben de sizin gibi insanım. Sizin unuttuğunuz hususlar olduğu gibi ben de unutabilirim. Bir şey unutursam bana hatırlatınız. İçinizden biri namazda şüphe edecek olursa doğruyu araştırsın. Doğru olarak verdiği karar üzerine namazım tamamlasın. Sonra selam versin ve ardından iki kere secde etsin.’84 Abdullâh b. Mes’ûd’dan gelen tamamlayıcı bilgiye göre Resûl-i Ekrem, dört rekâtlık namazı beş rekât olarak kıldırıp selam vermiş ve bunun üzerine ashap tarafından uyanlmışü. Uyarı üzerine Resûl-i Ekrem kıbleye yönelerek iki secde daha yaptırmış ve selam vermiştir. Ardından da ashabma dönerek ‘Ben de sizin unuttuğunuz gibi unutabilen bir beşerim’85 açıklamasını yapmıştır.86

Yukarıda işaret edilen somut örneklerin yanı sıra, gündelik hayatta Resûl-i Ekrem’in yanılgı ve unutmalarına dair çok değişik örnekler anlatılmaktadır. Bir rivayete göre, yanma gelen iki kişi Allah Resulü’nü fazlasıyla rahatsız edince, duygularına hakim olamayarak onlara karşı sitemkâr konuşmuş, ancak ilgili şahıslar ayrıldıktan sonra, yanlış yapüğım düşünmüş ve bu görüşünü ashabıyla paylaşmıştır. Hatta hatasından dolayı Allah’tan af dilemiştir.87 Bir rivayete göre Hz. Peygamber şu duayı yapmıştır: Ya Rabbi! Muhammed ancak bir beşerdir.

84 Buhâri. Salât, 31; Ebû Dâvûd, Salât 189. 190; İbn Hanbel, I, 380, 439.85 İbn Hanbel, I, 448. Farklı bir rivayet için ayrıca bkz. İbn Hanbel, V, 298.86 Hz. Peygamber’in unutkanhğma işaret eden rivayetlerde kimi zaman biz

ce inandırıcılıktan oldukça uzak tasvirler anlatılmıştır. Örneğin bir hadîs kaydında Hz. Peygamber'in cünüpken namaz kıldığı ve bitirdikten sonra durumu hatırlayınca, ‘Ben sadece bir beşerim’ sözlerini söylendiğinden bahsedilir. Ebû Dâvûd, Taharet, 93.

87 Müslim, Birr, 88; rivayetin değişik versiyonları için bkz. Müslim, Birr, 89, 90, 91, 94; Ebû Dâvûd, Sünne, 10.


Herhangi bir beşerin kızdığı gibi kızabilir. Ya Rabbi! Beni bağışla. Şayet bir kimseyi kırdıysam bunu onun için bir kefaret ve kıyamet gününde onu sana yaklaştıracağın bir vesile kıl.’88

Resûl-i Ekrem hukukî kararlar verip kendisine intikal eden davalan çözerken de hata yapmamak için azami dikkat göstermiştir. Hatta kendisine sunulan delillere göre karar verdiği için, hata yapabileceğini, şayet hatalı bir karar verip bundan dolayı bir başkası haksız kazanç elde etmişse hesap gününde bu hakkın kendisinden alınacağını haber verip insan olarak hatalı karar verebileceğini belirtmiştir.89 Konuyla ilgili bir rivayete göre Resûl-i Ekrem, Ümmü Seleme’nin yanında bulunan yetim kızla şakalaşarak ‘Kız sen hakikaten büyümüşsün. Ama yaşm büyümesin, tamamı mı?’ diye şakalaşmış, ancak küçük kız şakayı ciddi sanıp hayli üzülmüş ve bu üzüntüsünü Ümmü Seleme’ye anlatmıştır. Ümmü Seleme çocuğun üzüldüğünü söyleyince Allah Resulü bir beşer olarak kendisinin de hata yapabileceğini belirtip diğer insanlar gibi zaman zaman sevinçler, hüzünler, yanılgılar veya kızgınlıklar yaşayabileceğini hatırlatmıştır. Hatta herhangi bir kimseyi üzen davranışta bulunmuşsa bunun o şahsı Allah’a yaklaştırma vesilesi olmasım dilemiştir.90

Allah Resulü’nün öfkelendiği, hüzünlendiği veya çeşitli sıkıntılar yaşadığına dair de birçok örnek bulunmaktadır. Nitekim Uhud Savaşı’nda şehit edilen amcası Hamza’nm cesedinin parçalanmasına tahammül edemeyerek insani bir refleksle, şayet üstün gelirse bunu yapanlara hiçbir Arabın diğerine yapmadığı işkenceler uygulayacağına dair ant içip, bir kişiye karşılık otuz kişiyi öldürerek müsle (ölülerin organlarım kesme) cezası uygulayacağım söylemiştir.91 Resûl-i Ekrem tamamen insani refleksle böyle bir tepki göstermişse de, nazil olan âyetle92 Kur’ân-ı Kerîm misliyle mukabele esasmı

88 Müslim, Birr, 91.89 Buhârî, Ahkâm, 31; İbn Mâce, Ahkâm 5.90 Müslim, Birr, 95.91 İbn İshâk, 314.92 16. Nahl, 126.


getirmiş, ancak affetmeyi öğütlemiştir.93 Görünen o ki, bir beşer olarak Resûl-i Ekrem bu tür reaksiyonlar gösterebilmiştir. Ancak, risalet hayatı boyunca aşırıya giden bir uygulamaya gitmemiştir. Bilakis haddi aşan durumlarda ashabmı uyardığına dair pek çok örnek bulunmaktadır. Nitekim müşriklerin bütün düşmanlıklarına rağmen Mekke’nin fethinden sonra amcası Hamza’yı öldüren Vahşi ve onun cesedini parçalayıp ciğerini çiğneyen Hind’i bile affetmiştir.

Resûl-i Ekrem ashabıyla ilişkisi sırasında da kimi zaman öfkelenerek çeşitli reaksiyonlar göstermiş ve sonradan pişman olmuştur. Ünlü sahabî Ebû Huzeyfe, Resulullah’m ashaptan bazı kişiler hakkında öfkeliyken söylediklerini anlatınca, onu dinleyenlerden bir grup, buna şahit olan diğer sahabî Selmân el-Fârisî’ye gidip duyduklarım teyit etmek istemişler. Ancak, Selmân ‘Huzeyfe söylediği sözün doğruluğunu benden daha iyi bilir’ karşılığını vererek üstü kapalı bir cevap vermiştir. Rivayetin devamında yer alan bilgilere göre Huzeyfe, Selmân’a gidip bildiği hâlde neden Resulullah’a ait olarak dile getirdiklerini doğrulamadığım sorunca Selmân, ona şu karşılığı vermiştir: “Gerçekten Resulullah, bazen öfkelenirdi ve öfkeliyken ashaptan bazıları hakkında birtakım kırıcı sözler söylerdi. Bazen de mutlu olur ve bu hâildeyken onlardan bir kısmı için sitayişle söz ederdi. Şayet sen Hz. Peygamber’den her duyduğunu söylemekten vazgeçmezsen bazı kimselerin kalbine bazı kimselerin sevgisini, bazı kimselerin kalbine de bazılarının nefretini aşılamış olursun. Böylece birtakım anlaşmazlıkların ve bölünmelerin meydana gelmesine vesile olursun. Oysa sen Resulullah’m bir hutbesinde, ‘Ben, öfkeliyken ümmetimden herhangi bir kimseye sitem veya kötü söz söylersem bu bir insanlık hâlidir. Çünkü ben de Âdemoğullanndan biriyim. O öfkelendiği gibi ben de öfkelenebilirim. Fakat Allah beni âlemlere rahmet için göndermiştir. Ey Rabb’im! Ben ancak bir beşerim, Müslümanlardan herhangi birisine, hak etmediği bir söz sarf edersem kıyamet gününde bunu onun için bir rahmet kıl’ diye dua ettiğini bil

93 İbn İshâk, 314.


miyor musun” diye hatırlatmada bulunmuştur. Dikkat edilirse Huzeyfe’yi uyaran Selmân, bir beşer olarak Resulullah’m sarf ettiği sözlerin yanlış anlamalara meydan verebileceğini belirterek her duyduğu veya bildiğini anlatmasının doğru olmayacağını söylemiştir. Aksi takdirde Hz. Ömer’e şikâyette bulunacağı uyarısında bulunmuştur.94 Bir beşer olarak Hz. Peygamber’in hata yapabileceği ve sözlerinden bazı insanların kınlabileceği meselesi, en erken dönem hadîs kaynaklarından olan Hemmâm b. Münebbih’in (132/750) sahifesinde bir hadîs kaydı olarak yer almıştır. Hatta kendisinden sadır olan bir söz nedeniyle kınlan varsa Hz. Peygamber’in dua ettiği ve o şahsın günahlan için arınma vesilesi olmasını istediğine dair açıklama yapılmıştır.95

Görünen o ki ashap, Resûl-i Ekrem’in bazı sözlerinin yanlış yorumlara dönüşebileceğini bildiği için temkinli davranmıştır. Çünkü herhangi bir insanın sınırlılıklan ve zaaflan gibi onun da beşerî özellikler taşıdığının farkındaydı. Bu itibarla ondan sadır olan her sözün anlatılması veya yazılmasının doğru olmayacağım biliyorlardı. Dikkat edilirse Hz. Ebû Bekir ve Hz. Ömer gibi halifeler, önüne gelen herkesin Resûl-i Ekrem’e birtakım isnadlarda bulunup hadîs nakletmelerine kısıtlama getirmişlerdir. Hatta bu konuda hayli hassas davranıp güvenilirlikleri şüpheli olan kimi isimlere hadîs rivayet etmelerini yasaklamışlardır.96

Beşerüstü Hz. Muhammed Telakkisi

Rivayetlerde sunulan Hz. Muhammed ile Kur’ân-ı Kerîm’in tanıttığı Hz. Muhammed portresi arasındaki en önemli fark, mucize iddiaları ile insanüstü niteliklere sahip peygamber telakkisinde görülür. Kur’ân, bütünüyle beşerî özelliklere sa

94 Ebû Dâvûd. Sürme, 10.95 Bünyamin Erul, Hadislerin Dili; tik Hadîs Belgesi Hemmöm'm Sahifesi Di

yanet, Vakfı Yayınlan, Ankara 2011. Mezkûr sayfayla ilgili aynca bkz. M.Hamidullah, Muhtasar Hadis Tarihi ve Hemmâm b. Munebbih ve Sahife-iHemmâm ibn Münebbih, çev. Kemal Kuşçu, Bahar Yay., İstanbul 1966, 56.

96 Mustafa Fayda, ‘Hulefâ-yi Râşidîn’, DİA, İstanbul 1998, XVIII, 335-36.


hip bir peygamberden bahsederken Hz. Muhammed’e ‘Ben de sizin gibi bir insanmi97 sözlerini söyleterek onun farklı bir özelliğinin olmadığım vurgular. Buna mukabil rivayetlerde sunulan Hz. Muhammed ise âdeta çeşitli olağanüstülükler ve sayısız mucizelerin kendisinde mezcedildiği serapa mucize bir peygamber olarak tanıtılır.

Hz. Muhammed’i insanüstü bir konuma yükseltme ve onun risaletini mucizelerle iç içe sunma gayretlerini besleyen muharrik unsurlardan birisi onu yüceltme anlayışıdır.98 Bir ayağını ona duyulan muhabbet ve hayranlık duygusunun oluşturduğu bu anlayış, kimi tasvirlerle sımr tanımaz noktalara ulaşabilmiştir. Bir bakıma onun beşerî nitelikleri veya tarihî konumu menkıbevi bir kimliğe büründürülüp olağanüstü hikâyelerin öznesi olan masal kahramanına dönüştürülmüştür." Böylece o, Allah'ın elçisi ve beşer olmanın ötesinde Ay’a parmağını uzattığı zaman onu ikiye bölen, attığı bir avuç toprakla Bedir’deki müşriklerin helâkini sağlayan, gaybı ve geleceği bilen, yaralı elini kayaya vurduğu zaman su çıkaran, hatta kendisini ateş yakmayan bir peygamber hâline getirilmiştir. Örneğin bir rivayette tıpkı Hz. İbrahim gibi Hz. Muhammed’i de ateşin yakmadığından bahsedilmiştir. Hikâyeye göre amcası Ebû Leheb Resûl-i Ekrem’i yok etmek için geçeceği yola çukur kazıp içinde ateş yakmış ve onu burada yakmak istemiştir. Ancak Resûl-i Ekrem kuyuya düşmesine rağmen içindeki ateş bir gül bahçesine dönüşmüştür.100

Bunların yanı sıra o, aynı zamanda Rabb’ine sitemde bulunan, hatta gerektiğinde ona (haşa) kafa tutarak âdeta dayatmayla!!) birtakım imtiyazlar koparabilen bir peygamberdir. İbn Kesîr, İnşirâh Sûresi’nin tefsirine ilişkin açıklamalar yaparken Hz. Peygamber’in ağzından şu rivayeti aktarır:

97 18. Kehf, 110; 41. Fussilet, 6.98 Mehmet Okuyan, Kur'ân-ı Kerîm'e Göre Kabir Azabı Var mı?, Etüt Yayın

lan, Samsun 2007, 235-244.99 Kutlu, 33.100 Aydın, İlâhi Nurlar, 134.


Rabb’ime dedim ki: ‘Benden önceki peygamberlerin bazılarının emrine rüzgân verdin. Bazıları ise ölüleri diriltebilmişti.’ Rabb’im buyurdu ki: ‘Ey Muhammed! Seni öksüz bulup barındırmadım mı?’ Ben: ‘Evet Rabb’im’ dedim. Rabb’im buyurdu ki: ‘Seni şaşırmış bulup doğru yola eriştirmedim mi?’ Ben: ‘Evet Rabb'im' dedim. O buyurdu ki: ‘Seni fakir bulup zenginleştirmedim mi?’ Ben: ‘Evet Rabb’im’ dedim. Sonra buyurdu ki: ‘Senin göğsünü genişletmedim mi? Şanım yüceltmedim mi? Ben: ‘Evet Rabb’im’ dedim.101

Duhâ102 ve İnşirah103 sûrelerindeki âyetlerden esinlenilerek oluşturulan bu kurguya göre Hz. Peygamber, önceki peygamberlere bahşedilen ayrıcalıklardan duyduğu rahatsızlığı dile getirince, Rabb’i ona daha büyük lütuflarda bulunmak zorunda kalmış ve bir bakıma gönlünü almıştır. Enes b. Mâlik isnadlı bir rivayete göre, Hz. Peygamber’in sitemi üzerine Rabb’iyle arasında şu konuşmalar geçmiştir:

Ya Rabbi! Benden önceki peygamberleri şüphesiz sen şereflendirdin. İbrahim’i dost ve Mûsâ’yı konuşan yaptın. Dağlan Dâvûd’un emrine verdin. Rüzgân ve cinleri Süleyman'ın hizmetine sundun. İsâ’nın eliyle ölüleri dirilttin, bütün bunlara karşılık bana ne verdin? Buyurdu ki: ‘Ben sana bunlardan daha üstününü vermedi mi? Ben ne zaman zikredilirsem benimle birlikte senin de ismin zikredilir.104 Senin ümmetinin kalbini açıkça okumakta oldukları müjde kıldım. Onlar açıkça Kur’ân okurlar. Senin ümmetinden önce hiçbir ümmete onu vermedim. Ayrıca ben sana Rabb’inin hâzinelerinden bir hazine verdim. Güç ve kuvvet sadece ulu olan Allah’ındır.’105

Resûl-i Ekrem hakkındaki abartılı rivayetler kuşaktan kuşağa aktarılırken, aynı zamanda zengin bir edebiyat ortaya çıkmıştır. Oluşturulan menkıbeler veya hikâyeler bazen akim sınırlarım zorlayan tasvirlere dönüşebilmiştir. Özellikle tasavvuf geleneğindeki ‘hulûl nazariyesi’ ile Hz. Muhammed’i insa

101 İbn Kesîr, Tefsir, XV, 8507.102 93. Duhâ, 1-11.103 94. İnşirah, 1-4.104 İbn Kesîr rivayetin sonunda ‘Benim ismimle senin ismin yan yana anılır'

şeklindeki ifadenin, ezanla ilgili olduğuna dair rivayetler bulunduğunu söyletmiştir. İbn Kesîr, Tefsir, XV, 8507.

105 İbn Kesîr, Tefvr, XV, 8507.


nüstü konuma yükseltme çabalan âdeta zirveye ulaşmıştır.106 Keza Türk-İslâm geleneğindeki mevlit ve mi’râciyelerde yer alan tasvirlerde de benzer abartılan görmek mümkündür.

Tasavvuf geleneğindeki Nûr-i Muhammedi/Hcüâkât-ı Ah- mediye olarak isimlendirilen yaratılış teorisine göre bütün ruhlar ve varlıkların kaynağı Hz. Muhammed’dir. İddialara göre Allah, Hz. Muhammed’i kendi nûrundan yaratmış ve bu nûr onun huzurunda yüz bin sene kalmış, bu süre içerisinde Allah gece-gündüz yetmiş bin kez bu nûru düşünmüş ve bu nûrdan bütün varlıklan yaratmıştır.107 Hatta bu yaratılış teorisine göre evrenin yaratılması Hz. Muhammed’in yaratılmasına bağlanmış ve ‘Sen olmasaydın bu kâinatı yaratmazdım’ şeklinde doktrine edilmiştir. Günümüzde de hâlâ varlığını koruyan bu yaratılış anlayışına göre, Allah katında en üstün varlık olarak nitelenen insanoğlunun konumu, acaba figüranlıktan öte bir anlam ifade edebilir mi?

Hz. Muhammed bütün yaratıkların üstünü ve en mükemmeli olduğu için, onun aklı da Hz. Âdem’den sonra yaşamış olein bütün insanoğlunun toplam akimdan bile fazladır. Ağırlığı ise ümmetinin toplam ağırlığının üzerindedir.108 Gelenek bu tür abartılı tasvirlerle Hz. Muhammed’i yüceltmede ısrarcı davranırken, aynı zamanda onu Kur’ân’dan koparıp ümmeti için örnekliğini bir bakıma imkânsızlaştırdığım hiç dikkate almamıştır.

Kimi rivayetlerde ümmeti için Hz. Peygamber’i ne derece büyük fedakârlıklara katlandığım gösterebilmek için, Hz. Mûsâ’nm uyarısı ve ısrarı üzerine yüzü tutmadığı hâlde Rabb’i ile sıkı bir pazarlığa tutuşan bir peygamber olarak takdim edildiğini görmek mümkündür. Özellikle mi’râc hadisesine dair anlatılardaki elli vakitlik namazın beş vakte düşürülmesi sırasmda anlatılan tasvirler, tarifi imkânsız çelişkilerle

106 Hulûl, Allah’ın zatı ve sıfatlarının yaratıklarına ve özellikle de İnsan bedenine İntikal etmesi ve onunla birleşmesi anlamına gelir. Bkz. Kürşat Demlrcl-Yusuf Şevki Yavuz, “Hulûl”, DİA, İstanbul 1998, XVIII, 340-44.

107 Ahmet Yıldırım, Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadisteki Dayanakları, Ankara 2000, 114.

108 Taberî, Târih, II, 209.


doludur. İddialara göre mi’râcda Peygamberimize günlük elli vakit namaz farz kılınmışü. Ancak dönüşünde Hz. Mûsâ’ya uğradığında onun uyarısıyla miktarı azaltması için Rabb’ine girmiş ve âdeta sıkı bir pazarlıktan sonra, elli vakitlik namaz beş vakte indirilmiştir.109 Bütünüyle Kur’ân’a aykın olan bu rivayetlere elbette ki itibar etmiyoruz. Ancak, Hz. Peygamber’i yüceltme adma ortaya atılan rivayetlerin en muteber kaynak olarak nitelenen eserlerde yer almasının manidar olduğunu hatırlatmak istiyoruz.

Unutulmamalıdır ki her şeyin aşırısı zararlı olduğu gibi, sevginin aşınsı da zararlıdır. Nitekim Resûl-i Ekrem’e duyulan aşın sevginin ciddi marazi unsurlar doğurduğu ortadadır. Geçmişte Hz. İsâ’ya inananlar aşın sevgi gösterip ölçüyü kaçırınca, onu tannsal İsâ’ya dönüştürecek kadar ileri gitmişlerdir.110 Dikkat edilirse Hz. Peygamber’e duyulan bilinçsiz sevgi, aşın hayranlık duygusuna dönüşünce yukanda anlatılan türden abartılı tasvirlerin ardı arkası kesilmemiştir. Bir bakıma geçmişte Hıristiyanların Hz. İsâ’ya yaptıklannı, âdeta onlara nazire olsun diye bu sefer Müslümanlar kendi peygamberlerine uygulamaya kalkmışlardır. Oysa Resûl-i Ekrem, kendisi hakkında övücü sözler söylememeleri için ashabına şu uyanda bulunmuştu: ‘Hıristiyanların Meryem Oğlu İsâ’ya yaptıktan gibi, sizler de bana abartılı methiyeler düzmeyin.'111 Bir taraftan Resûl-i Ekrem’in bu tür uyanlan diğer taraftan Kur’ân-ı Kerîm’deki onca âyete rağmen Müslümanlar, Hz. Peygamber hakkında abartılı hikâyeler uydurmaktan geri durmamışlardır.

Anlaşılan o ki Müslümanlar, kadîm Yahudi ve Hıristiyan kültürüyle iç içe yaşamaya başlayınca, bu kültürlere ait birçok mistik veya mitolojik hikâyelerle peygamber kıssalarını yalandan tanıma fırsatı bulmuşlardır. Buna ilaveten Müslümanlar Kur’ân-ı Kerîm’de Hz. Mûsâ ve Hz. İsâ’nm muci

109 Buhâri, EhâdisüTeribiyâ, 5, Salat, 1, Tevhid, 37; Müslim, İmân, 263; İbnHanbel, I, 144; Beyhakî, Sünenü’l-kübrâ, I, 360-62.

110 Geniş bilgi için bkz. Mahmut Aydm, İsâ Tanrı mı İnsan mı?, İz Yayıncılık,İstanbul 2002, 187-195.

111 Abdurrezzak, el-Mûsânnef, V, 441 (no: 9758).


zeleri veya olağanüstü niteliklerinden söz eden birçok âyet bulunduğunu, buna mukabil Resûl-i Ekrem hakkında benzer bir muhtevanın yer almadığını da biliyorlardı. Devralınan zengin kültürel miras karşısında duyulan ezikliğin yanı sıra, Kur’ân’da da Resûl-i Ekrem hakkında abartılı açıklamalar veya mucizelerin yer almaması, belli ki Müslümanlar için ciddi bir eksiklik olarak telakki edilmiştir. Bu eksikliği gidermenin en kolay yolu ise geriye dönük rivayetlere sığınmaktı. Özellikle Müslümanların sözlü kültür geleneğine sahip olmaları bu duruma müsait bir ortam sunmuştur. Dolayısıyla Müslümanlar, Resûl-i Ekrem veya ashabı hakkında bilgi edinirlerken sözlü kültür içerisinde ağızdan ağza dolaşan birtakım rivayetleri daha da zenginleştirerek Resûl-i Ekrem’in risaletiyle ilişkilendirmişlerdir.

Resûl-i Ekrem hakkında oluşturulan hikâyeler veya abartılı tasvirler Kur’ân’a uymasa da çağın zihniyeti ve müelliflerin ruhuna uyduğu için kolayca kaynaklara girebilmiştir.112 Zamanla bu tür iddialar işlevselliklerini yitirseler de İslâmî gelenekte herhangi bir eleştiriye tâbi tutulmadan varlıklarını korumuşlardır. Böylece geriye dönük üretilen rivayetlerle Hz. Muhammed’e birçok olağanüstü nitelikler ve mucizeler isnat edilmiştir. Özellikle sahabe sonrası dönemdeki Müslümanlar, miras alman kadîm Yahudi ve Hıristiyan kültürü ile eski İran ve Hint kültürüne ait pek çok mistik veya mitolojik hikâyelerle peygamber kıssalarından etkilenince, bunlan kendi peygamberlerine uyarlamakta gecikmemişlerdir.113

Son dinin mensubu olan Müslümanlar, haklı olarak kendilerini miras aldıklan kültürlerden daha üstün görmek istemişlerdir. Keza peygamberleri de son peygamber olduğu için önceki peygamberlerden geri kalır bir yanının bulunmaması gerekiyordu. Özellikle de Yahudi kültüründen esinlenilerek Hz. Muhammed’in Hz. Mûsâ ile yanştınlması hayli dikkat çeker.

112 Kırbaşoğlu, 135.113 Bünyamln Erul, “Hz. Peygamber'in Risalet Öncesi Hayatına Farklı Bir

Yaklaşım”, Diyanet Rmî Dergi [Peygamberimiz Hz. Muhammed (sav) ÖzelSayısı], Ankara 2003, 34.


Keza Resûl-i Ekrem’in Hz. İsâ gibi mucizeler gösterdiği iddialan de benzer kaygıların ürünüdür. Dikkat edilirse Kur’ân-ı Kerîm ismi geçen her iki peygamberin mucizelerinden bahseder. Ancak, Resûl-i Ekrem’le ilgili benzer bir açıklama yapmaz. Bu durum karşısında bazı kıssaların da etkisiyle birlikte Müslümanlar kurguladıktan kimi hikâyeleri hiçbir ilgisi yokken çeşitli âyetlere bile dayandırmaya çalışıp denge kurma gayreti gütmüşlerdir. Nitekim ay yarılması anlatılarının Kamer114 Sûresi’yle, Yahudi ve Hıristiyanlıktaki yükseliş kıssalarından esinlenilerek Hz. Peygamber’e nispet edilen mi’râc anlatılarının Necm Sûresi’yle115 veya göğüs yarılması iddialarının İnşirâh Sûresi’yle ilişkilendirilmesi, bu kabil örneklerdir.

Bu tür çabalarla Kur’ân-ı Kerîm’de Hz. Muhammed’in mucizelerinin de bulunduğu iddialan dillendirilirken, aynı zamanda onun Allah katında en üstün peygamber olduğu gayretleri güdülmüştür. Özellikle mi’râc anlatılanndaki tasvirler bu gayreti çok açık bir şekilde ortaya koymaktadır. Dikkat edilirse Kur’ân-ı Kerîm, Hz. Mûsâ’mn Tür Dağı’nda Allah’la buluştuğunu, konuştuğunu ve ondan on emir aldığını, hatta Rabb’ini görmek istediğini ancak bu talebinin gerçekleşmediğini haber verir.116 Aynca Hz. Mûsâ’nm bu tecrübeyi dağın sağ yamacındaki ağacın yarımdayken yaşadığını anlatır.117

Müslümanlar Hz. Peygamber’in de benzer tecrübe yaşadığım ispatlayabilmek için, Hz. Mûsâ’nm Tür Dağı’na yolculuğu ile Resûl-i Ekrem’in el-Mescidü’l-Harâm’dan el-Mescidü’l- Aksâ’ya yolculuğu (isrâ olayı)118 arasında ilişki kurmuşlardır. Hz. Mûsâ’nm Tür Dağı’nda Allah’la buluşması, görüşmesi, konuşması ve ondan on emir119 alması olayıyla mi’râc anlatılan arasında bir bağlantı kurmuşlardır. Dikkat edilirse mi’râc anlatılarında da Hz. Peygamber’in Allahla buluştuğu, konuştu

114 54. Kamer, 1-2.115 53. Necm. 6-18.116 7. A’râf, 143.117 28. Kasas, 30.118 17. İsrâ, 1.119 2. Bakara, 83-84.


ğu, Bakara Sûresi’nin son iki âyetini aldığı, hatta bizzat Allah’ı gördüğü iddiaları dillendirilir. Üstelik bu iddialar hiçbir ilgisi yokken Necm Sûresi’nin âyetleriyle ilişkilendirilir. Oysa daha önce de işaret edildiği üzere mi’râca referans gösterilen Necm Sûresi’nin âyetlerinde bu olay değil, ilk vahiy tecrübesi sırasında Hz. Peygamber’in Cebrail’den vahiy alması ve o sırada onu görmesi olayı anlatılır. Ancak, gelenek bu olayı çarpıtarak Hz. Mûsâ’nın Tür Dağı’nda Allahla buluşması olayıyla kıyaslamış ve Hz. Peygamber’in de benzer bir tecrübe yaşadığı iddialarım dillendirebilmek için âyetlerin mesajım bambaşka bir kurguya dönüştürebilmiştir. Örneğin âyetlerde Cebrail’le Hz. Peygamber’in yeryüzünde buluşması gerçeği, rivayetlerdeki iddialarda semanın yedinci katında Allah’la Hz. Peygamber’in buluşmasına dönüştürülebilmiştir. Böylece Hz. Mûsâ bu tecrübeyi yeryüzünde yaşarken ondan daha üstün olan Hz. Muhammed gökyüzünde yaşamıştır. Hatta o, meleklerin bile alınmadığı öteler ötesi âleme kadar gidebilmiş ve burada Rabb’iyle baş başa görüşmüştür. Dahası Hz. Mûsâ Rabb’ini göremezken Hz. Muhammed Rabb’ini bile görmüştür. Mi’râc anlatılarında özellikle Hz. Mûsâ’ya hayli etkin bir rol verilmesi ve isminin çokça zikredilmesi manidar değil midir?

Dikkat edilirse Müslümanlar, İslâm'ın en erken döneminden beri, özellikle Yahudilerle üstünlük yanşı içine girmişlerdir. Örneğin Yahudiler Hz. Mûsâ’nın tüm insanlardan üstün olduğunu iddia ederlerken Müslümanlar da kendi peygamberlerinin üstün olduğunu dillendirmişlerdir. Hatta bir tartışma sırasmda Medineli Yahudi’nin birisi “Mûsâ’yı bütün insanlardan üstün kılan Allah hakkı için hayır...” deyince, Ensâr’dan bir Müslüman ona bir tokat patlatıp şu tepkiyi göstermişti: “İçimizde Allah'ın peygamberi olduğu hâlde sen bunu ne hakla söylersin?”120 Keza İbn Abbâs’la Yahudi kökenli muhtedi olan Ka’bu’l-Ahbâr121 arasında yaşanan ru’yet meselesiyle ilgili tartışmada da benzer bir yarıştan söz edilebilir. Örneğin Kahül-Ahbar Resûl-i Ekrem’in Allah’ı görmediği

120 Tirmizî, Tefsîru’l-Kur’ân, 39.121 Bilindiği üzere Ka’bu’l-Ahbâr, Yahudi kökenli bir muhtedidir.


ni söyleyince, İbn Abbâs ona tepki göstererek ‘Biz Hâşimîleriz. Biz Peygamber Allah’ı gördü diyorsak görmüştür’ sözleriyle karşılık vermiştir.122

Ehl-i Kitapla Müslümanlar arasında başlangıçtan beri yaşanan rekabet, özellikle teolojik tartışmaların devreye girdiği birinci asırdan itibaren giderek artmış ve neticede pek çok abartılı rivayetlerin doğmasını beraberinde getirmiştir. Yahudi ve Hıristiyan kültürünün yanı sıra, eski Mısır ve Mezopotamya ile kadîm İran, Hint ve Helenistik kültürlere ait pek çok hikâyeler de sözü edilen abartılı tasvirlere esin kaynaklığı etmiştir. Dikkat edilirse Müslümanlar bu kültürleri dışlamak bir yana aksine daha lütufkâr bir tutum takınarak kendi bünyelerine dönüştürebilmişlerdir.

Geçmişte sözü edilen kaygılarla oluşturulan birtakım abartılı rivayetler, kaynaklara girdikten sonra herhangi bir sorgulamaya tâbi tutulmadan nesilden nesile aktarılmış ve âdeta risaletin ayrılmaz bir parçası gibi telakki edilmiştir. Hatta günümüzde Resûl-i Ekrem hakkında ortaya atılan kimi iddialar, geçmişe taş çıkartacak kadar ileri boyutlara varmıştır. Örneğin yakın dönemde yapılan bir yüksek lisans çalışmasında aynen şu ifadeler kullanılmıştır: “Peygamber (s.a.v.) efendimiz, peygamberlerin sonuncusu ve en büyüğü olduğu gibi, dini ve daveti de umumi, mucize bakımından da, kendisine en çok mucize verilmiş resuldür. Bu yüzden mucizeleri çok mütenev- vidir. Taşdan, sudan, ağaçtan, hayvandan; tâ Ay’a, Güneş’e, yıldızlara kadar, pek çok varlıkta mucize tecelli etmiştir.”123 Bir başka akademik(!) çalışmada ise “Hz. Peygamber’e mucize verildiğine dair pek çok âyetler olduğu” iddiası dillendirilmiş, ancak yazar bu ifadeleri kullanmakla birlikte savım destekleyecek âyet bulamayınca, Resûl-i Ekrem’in Kur’ân’dan başka mucizesinin olmadığım ifade eden hadîs rivayetiyle görüşünü temellendirmeye çalışmıştır.124

122 İbn Seyyidi'n-Nâs, I, 250; Tirmizî, TefsîruTKur'ân, 53.123 Halil Tankuş, Peygamber Efendimizin Hadislerinde Mucize ve Gayeleri,

(yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Şanlıurfa 1996, 7.124 Ayhan, 37.


Bir yoruma göre bütün peygamberler Hz. Peygamber’in nûrundan yaratıldıkları için hepsi onun ümmetinden olmak istemişlerdir. Bu nedenle onlann mucizeleriyle ümmetinden olan evliyaların kerametleri bile, aslında Hz. Muhammed’in mucizelerindendir. Yapılan yorumda aynen şu ifadeler kullanılmıştır: “Ümmetinin evliyâsmda hâsıl olan kerâmetler, hep onun mucizeleridir. Çünkü kerâmetler ona tâbi olanlarda, onun izinden gidenlerde hâsıl olmaktadır. Hatta bütün peygamberler, onun ümmetinden olmak istedikleri için, daha doğrusu, hepsi onun nûrundan yaratıldıkları için, onlann mucizeleri de, Muhammed aleyhisselâmın mucizelerinden sayılır.”125 Bu yorumla birlikte peygamberlerin vârisleri olarak gösterilen velîlerin de benzer olağanüstülükler gösterilebildikleri iddialanna meşru bir zemin oluşturulmuş ve bu yolla onlara da benzer bir üstünlük payesi çıkanlmıştır.

Dile getirilen bu tür yorumlarla peygamberliği bütünüyle mucizelerle sabitlenen Allah Resulü, sadece yeryüzündeki- lere mucize göstermekle kalmamış, aynı zamanda gökyüzü ahalisine de mucize göstermek için ‘büyük mi’râc mucizesini’ gerçekleştirmiştir.126 Acaba bu iddiayı ortaya atan zihniyet, Resûl-i Ekrem’in hangi gaye için gökyüzündekilere mucize gösterdiğini iddia etmektedir? Acaba gökyüzünde birileri mi yaşamaktadır? Kur’ân, yeryüzünde yaşayanların insanlar olduklarını ve onlara da kendileri gibi bir insanın peygamber olarak gönderildiğini, melekler yaşasaydı o takdirde meleklerin gönderileceğini haykırmaktadır.127 Bu tür iddialara karşı sözü edilen âyetin konumu acaba nasıl izah edilebilir?

Dikkat edilirse mucize ve keramet iddialanna, hiçbir ilişkileri yokken Hz. Ebû Bekir, Hz. Ömer, Hz. Osman veya Hz. Ah gibi önemli sahabîlerin isimleri zikredilerek, onlar üzerinden peygamberlerin vârisleri olarak nitelenen velîlere payeler

125 Hüseyin Hilmi İşık, Kur’ânıKerimve Bugünkü İnciller ve Hz. Muhammed’inMucizeleri, Hakikat Matbaası, İstanbul 1981, 83.

126 İsmail Mutlu, Peygamberimizin (sav) Mucizeleri, Mutlu Yayıncılık, İstanbul 1998, 479.

127 17. İsrâ, 95.


çıkarılarak belli hedeflere kapı aralanır.128 Bir taraftan Allah Resulü, diğer taraftan onun sahabîlerinin tertemiz isimleri istismar edilerek bu tür iddialara alet edilirken acaba hangi gaye/gayeler güdülmüş olabilir?

Resûl-i Ekrem’in önceki peygamberlerden aşağı kalır yanının olmadığım gösterebilmek için, kimi zaman biyolojik varlığı, kimi zaman ise cinsel hayatı gibi aile mahremiyetini ilgilendiren hususlar bile akıl almaz tasvirlere veya pervazsı- ca yorumlara konu edilebilmiştir. Örneğin sahîh(I) hadîs kaynaklan olarak nitelenen eserlerde yer alan rivayetlere göre, Hz. Peygamber’e otuz erkeğin cinsel gücünün verildiği,129 nikâhının altındaki dokuz hanımım130 aynı gecede sırayla dolaşabildiği131 gibi hayâsızca ve edep dışı iddialan görebilmek mümkündür.

Klasik kaynaklarda yer alan bu rivayetleri kurtarmak adına yapılan yorumlar ise akla ziyan açıklamalarla doludur. Örneğin Resûl-i Ekrem’in cinsel gücünün ne derece kuvvetli olduğunu göstermeye çalışan ve Müslim’deki hadîsi şerh eden Davudoğlu, Hz. Süleyman’ın bir gecede yetmiş veya yüz kadını dolaştığına132 dair israiliyat kökenli rivayetle az önce

128 Çörüş, 337-346.129 Buhâri, Gusüt 12.130 Buhârî, Nikâh, 103.131 Buhâri, Gusût 24, Nikâh, 103; İbn Hanbel, III, 99. 112, 161, 167. 225,

239, 292; Nesâî, Taharet 170, Gusül ve Teyemmüm, 25; Dârimî, Taharet, 70. Kimi hadîslerde tek yıkanmayla bütün eşlerini dolaştığı gibi edep dışı hezeyanları görebilmek de mümkündür. Tlnnlzî, Tahare, 106; Nesâî, Taharet, 170.

132 Bu rivayette Resulullah’m Hz. Süleyman’a alt şu hadîsi söylediği nakledilir: Bu gece mutlaka yetmiş kadınla birlikte olacağım. Bunların hepsi Allah yolunda savaşacak süvariler doğuracak. Arkadaşı ona ‘İnşallah de’ diye İhtarda bulundu, ancak Hz. Süleyman söylemedi ve yetmiş kadınla birlikte oldu. Ancak İçlerinden hiçbir kadm hamile kalmadı. Sadece kadınlardan birisi yarım erkek doğurdu. Muhammed'tn nefsi kudretinde olan Allah’a yemin ederim kİ, ‘inşallah’ deseydi, hepsi toptan süvariler olarak Allah yolunda cihad ederlerdi.” (Müslim, Eymân, 23, 24, 25). Hadîsi şerh eden Davudoğlu, Hz. Süleyman'ın dolaştığı kadm sayısının 70, 99 ve 100 gibi muhtelif rakamlar verildiğini belirttikten sonra, onun 300 hanımı ve 700 cariyesinin bulunduğunu belirterek 1000 hanımı olduğuna dair rivayetlerin varlığından söz etmiştir. Ahmed Davudoğlu, Sahîh-i Müslim Tercüme ve Şerfü, Sönmez Neşriyat, İstanbul 1978, VIII, 240-42.


zikredilen sahih hadîs(!) rivayetieri arasında kıyaslama yaparak aynen şu yorumu yapar:

Rivayetten anlaşılıyor ki, Süleyman (a.s.) bir gecede bu kadınların hepsiyle ctmâ’ etmiştir. Bu derece beden sıhhati, bu derece mükemmel erkeklik kudreti yalnız peygamberlere mahsus bir mevhibe-i îlâhiyyedir. Bir taraftan hadsiz hudutsuz ibâdet ve mücadeleler, diğer taraftan nihayetsiz dünya meşgaleleri, irşâd ve tebliğ vazifeleri düşünülürse sair insanlara böyle bir işin asla müyesser olmayacağı derhal anlaşılır. Demek ki, Hak Teâlâ Hazretleri peygamberlerine mu’cizeler halk etmek suretiyle hârika hâller yarattığı gibi, bu zevâtın bedenlerinde de hârikalar halk etmiştir. İşte Hz. Süleyman'ın bir gecede yüz kadınla cimâ’ tâkat getirmesi bundandır.

Sair peygamberlerden bu babda sarih bir haber yoktur. Ancak bizim Peygamberimiz Muhammed Mustafa’ya (s.a.s.) cimâ’ hususunda otuz erkek kuvveti verildiği bildirilmiştir. Mücâhid, Cennet erkeklerinden kırk erkek kuvveti verildiğini söylemiştir. Hatta bâzı büyüklerin ifadesine göre her peygambere kırk erkek kuvveti: bizim peygamberimize ise kırk peygamber kuvveti ihsân edilmiştir. Bu hesaba göre Resulü Ekrem (s.a.s.) Efendimiz’e 1600 erkek kuvveti verilmiş demektir ki, bu tâkat her peygambere verilenin üstündedir. Avrupa küffannın izinden yürüyerek O’na ulanmadan ‘karıcı’ demek küstahlığında bulunanlar azıcık düşünsünler!.. Yâ bu derece erkeklik kudreti kendilerine verilmiş olsa acaba ne yaparlardı?!.. Bizim sözümüz şudur: ‘Bu muazzam cinsî kudret karşısında Peygamber (s.a.s.) Efendimiz'in dokuz kadınla iktifa etmesi, O’nun sonsuz sabır ve zühdünün açık ifadesidir.133

Hz. Süleyman’la İlgili mezkûr rivayetin israiliyat kökenli peygamber kıssasından başka bir şey olmadığı gayet açıktır. Kaldı ki onun cinsel gücünün fazlakğmı ifade eden rivayetler muhteliftir. Örneğin bir gecede dolaştığı kadınların sayısıyla ilgili altmış,134 yetmiş,135 doksan,136 doksan dokuz veya yüz137

133 Davudoğlu, VIII, 242.134 Buhâri, Tevhitt 31; Müslim Eymân, 22.135 Buhâri, Ehâdisui-enbiyâ, 40; Müslim, Eymân, 23, 24, 25; Tirmizî,

Eymân, 7.136 Buhâri, Eymân ve’n-nüzür, 3, Kejfâretü'l-eymân,9; Müslim, Eymân, 27.137 Buhâri, Nikâh, 23.


rakamları verilmektedir. Sadece şu kadar söyleyelim ki, azami olarak bir gecenin on iki saat olduğu göz önüne alınırsa ve Hz. Süleyman'ın da her hanıma ortalama yarım saat veya yirmi dakika zaman ayırdığı varsayılırsa, fiziki şartlara göre böyle bir olayın gerçekleşmesi imkânsızdır. Keza yetmiş kadının hepsinin aynı gecede cinsel birleşmeye müsait olup olmayacakları ise ayrı bir muammadır.138 Tamamen akıl dışı iddialar ve çelişkili rakamlar dillendirilmesine rağmen, ismi geçen şârih sırf rivayeti kurtarmak için bu tür hezeyanları dile getirebilmiştir. Yahudi kökenli rivayetlerdeki iddialardan geri kalmamak için Resûl-i Ekrem’in risaletinin bu tür cinsel yorumlara pervazsızca malzeme edilmesi acaba nasıl izah edilebilir? Allah Resulü’nün tertemiz ismini edep dışı yorumlara alet eden bir Müslüman, mahşerde hangi yüzle onun karşısına çıkacaktır? Acaba bu yorumlan yapanlar onun risaletini veya öğretisini anlamak için aynı hassasiyeti göstermişler midir? Ya da gösterilmiş olsaydı israiliyat kökenli rivayetlere itibar edilir miydi? Resûl-i Ekrem’i yüceltme adma hayâ sınırlanın bu derece zorlayan yorumlar, bir Müslümana ne kazandırır? Mezkûr yorumu daha fazla irdelemeye edebimiz müsaade etmediği için takdiri değerli okuyuculanma bırakıyorum.

Öte yandan Resûl-i Ekrem’i yüceltebilmek için çeşitli kahramanlık hikâyeleri bile üretilmiştir. Örneğin bir iddiaya göre Hz. Peygamber, bir aylık mesafeden düşman kalbine korku saldığı için düşmanlan ona yanaşamıyordu.139 Bu iddia dillendirilirken herhâlde Uhud Savaşı’nda kıl payı ölümden döndüğü gerçeği hatırlanmamıştır. Bilindiği üzere bu savaşta İbn Kamie Resûl-i Ekrem’e yanaşıp indirdiği kılıç darbeleriyle onu yere düşürmüş ve öldürdüğünü Sanmıştı. Hatta müşrikler, Resûl-i Ekrem öldürüldü diye savaşı bırakmışlardı. Onun öldüğünü sanan Müslümanlar da büyük bir umutsuzluk ve şok yaşamışlardı. O sırada Resûl-i Ekrem’in yanma giden Ensâr’dan Abdullâh b. Ka’b140 ölmediğini fark edince Müs-

138 Mezkûr rivayetlerle ilgili tahlil ve tenkitler için bkz. Enbiya Yıldırım, Hadiste Metin Tenkidi, Rağbet, İstanbul 2009, 490-494.

139 İbn Kesir, Tefsir, IX, 4645.140 İbn İshâk, 309; İbn Sa’d, II, 46; Taberî, Târih, III, 19.


lümanlan çağırmaya kalkışmış; ancak tekrar saldırmamaları için Hz. Peygamber eliyle işaret edip ses çıkarmaması uyarısında bulunmuştu.141

Daha sonra Hz. Peygamber’in ölmediğini anlayan Ubey b. Halef yanma kadar sokularak ‘Muhammed! Seni kendi ellerimle öldüreceğim. Senin yaşadığın dünyada bana hayat haramdır’ sözleriyle üzerine yürümüştür. Ancak, Hz. Peygamber’i koruyan Müslümanlar ona bu fırsatı vermemişlerdi.142 Madem Allah Resulü bir aylık mesafeden düşman kalbine korku salabiliyordu, o hâlde Uhud’daki bu tablo nasıl izah edilecektir? Acaba Ubey b. Halef hangi cesaretle yanma kadar sokulup öldürme tehditleri savurabilmiş veya İbn Kamie onu nasıl yaralayıp yere düşürmüştür? Keza Huneyn Savaşı’nda on iki bin kişi olan Müslümanların, üç bin kişilik Mâlik b. Avfm kuvvetleri karşısında dağılıp kaçacak delik aramaları nasıl izah edilebilir?143

Resûl-i Ekrem’e kötülük yapanları toprağın kabul etmediği iddiaları bile dillendirilmiştir. İddialar arasında ismi verilmeyen bir şahsın birkaç kez gömülmesine rağmen her seferinde toprağın onu kabul etmeyip yeryüzüne attığından ve sonunda bu şekilde terk edildiğinden bahsedilir.144 Hicret sırasında ise kendisini takip eden Sürakâ’nın atının dizlerine kadar kuma saplandığı, ayaklarını kurtardığı zaman açılan delikten göğe doğru duman çıktığı şeklinde değişik iddialar bulunmaktadır.145 Bir rivayete göre Resûl-i Ekrem ibadet ettiği sırada, Ebû Cehil ona kötülük yapmak istemiş ve bu maksatla yanaştığı zaman aniden geri çekilmiştir. Geri çekilmesinin sebebi sorulduğunda ise Resûl-i Ekrem’le kendisi arasında ateşten bir hendek ve kanatlan bulunan korkunç yara- tıklan gördüğünü söylemiştir. Bir adım daha atsaymış melek olarak nitelenen bu kanatlı varlıkların kendisini paramparça

141 İbn Hişâm, III, 601; İbn Sa'd, II, 46; Taberî, Târih, III, 19.142 İbn Hişâm, III, 601, 602; İbn Sa’d, II, 46; Taberî, Târih, III, 19.143 Bu konular hakkında geniş bilgi İçin bkz. Balcı, İlâhi Yardım, 116-17.144 Müslim, Sıfâtui-mûnâfikın, 14145 Buhârî, Edebü’l-müfred, 42.


edeceklerini de eklediğinden söz edilir.146 Bir taraftan bu tür iddialar dillendirilirken bir taraftan da Kâbe avlusunda ibadet ettiği sırada, yine aynı Ebû Cehil’in Resûl-i Ekrem’in sırtına deve sakatatlarım attığından bahsedilmesi çelişki değil midir?

İddialar arasında Hz. Peygamber’in elinde âdeta sihirli değnek varmış gibi şifa dağıttığı ve hastalan iyileştirdiğine dair tasvirler de yer almaktadır. Bir rivayete göre kadimimi birisi, hasta çocuğunu iyileştirmesi için getirdiği zaman, Resûl-i Ekrem çocuğu kucağına alıp göğsünü sıvazlamış ve bir sûre sonra çocuk köpek yavrusuna benzer bir şey kusarak iyileşmiştir.147 Bir başka iddiaya göre yedi yıldan beri günde iki kez çocuğunun delilik krizine girdiğini söyleyen kadın, yardım isteyince Resulullah çocuğun ağzma üfürmüş ve ‘Çık ey Allah'ın düşmanı, ben Allah Resulü’yüm’ diye seslenerek çocuğu iyileştirmiştir.148 Keza cin musallat olan bir çocuğu da yine aynı yolla tedavi etmiştir.149

İddialar arasında Resûl-i Ekrem’in körleri iyileştirdiği veya konuşma özürlüleri konuşturduğu anlatılan da bulunmaktadır.150 Rivayete göre Uhud Savaşı’nda Katâde’nin gözü çıkanca Hz. Peygamber onun gözünü yerine yerleştirmiş ve eskisi gibi görmesini sağlamıştır.151 Hz. Peygamber’in böyle bir yeteneği var idiyse o hâlde âma olan meşhur sahabî Abdullâh b. Ümmi Mektûm’u niçin iyileştirmediği sorusunu sormak gerekmez mi? Üstelik o, Hz. Peygamber’e bu özrü nedeniyle dert yanmıştır.152 Bunun yanı sıra ismi belirtilmeyen bir âmânın da Resûl-i Ekrem’e gelip gözlerinin açılması için dua etmesini istediği, ancak Resûl-i Ekrem’in ona gözlerinin açılması için değil de normal dua ettiğine dair rivayetler bu-

146 Müslim, Sıfâtu’l-mûnâfıkm, 38.147 Dârimî, Mukaddime,4.148 İbn İshâk, 257.149 İbn İshâk. 335-36.150 İddiaya göre bir kadın, çocuğunun doğuştan konuşma özürlü olduğunu

söyleyip yardım isteyince, Resül-i Ekrem de çocuğa yaklaşıp ‘Ben kimim?' diye sormuş, çocuk dile gelip ‘Sen Allah'ın Resulü’sün’ karşılığım vermiş ve böylece konuşmaya başlamıştır. İbn İshâk, 258.

151 Taberî, Târih, III, 18; Hamidullah, İslâm Peygamberi, I, 127.152 Müslim, İmâre, 141.


Ilınmaktadır. Hatta rivayetin devamında, Resûl-i Ekrem’in bu şahsa gözlerin duayla açılamayacağına dair açıklamaları da yer almaktadır.153

Allah Resulü, şifa dağıtıp hastalıkları iyileştirmesinin yanı sıra, tıpkı Hz. İsâ gibi ölüleri diriltebilen bir peygamber olarak da tanımlanmıştır. Nitekim doğrudan ifade edilmese de yılan sokmasından zehirlenip ölen kişiyi diriltebileceği iddialan dillendirilmiştir.154 Muhtemelen klasik kaynaklarda yer alan bu tür rivayetlerin etkisiyle Resûl-i Ekrem’in ölüleri dirilttiği iddialanna çağdaş araştırmacılar bile itibar etmiştir. Örneğin Hamidullah, mucizelere inanmayı bir gönül meselesi olarak niteleyip hadîs kaynaklarında yer alan rivayetlerden kuşkulanmaya bile gerek olmadığım belirttikten sonra,155 Hz. Peygamber’in ölüleri dirilttiği iddialanna yer vermiştir. Aktardığı rivayetlerin birisinde bir grup müşriğin isteği üzerine Resûl-i Ekrem’in ölen bir kızı diriltip mezardan çıkardığına dair iddialar dillendirilmiştir. Rivayete göre kız mezardan çıküktan sonra Resûl-i Ekrem’le arasında şu konuşma geçmiştir:156

- îşte geldim ya Resulellah!

- Yeryüzünde kalıp ana-babanla birlikte yaşamak ister misin?

- Hayır, zira öteki tarafta ana-babamdan daha üstün birçok şeyle karşılaştım.

Bu hikâye büyük bir ihtimalle Hıristiyan kültüründen esinlenilerek üretilmiştir. Zira Incil’de Hz. İsâ’nın ölen bir kızı dirilttiğinden bahsedilir.157 Kimi iddialara göre Resûl-i Ekrem, kabirlerin içerisinde olup bitenleri bildiği gibi, aynı zamanda ölülerle de konuşabiliyordu. Nitekim bir kabrin başmda bulunduğu sırada yanındaki Bilal’e dönerek ‘Benim işittikleri

153 Buhârî, Cibad, 31; İbn Mâce, İkâmetu's-salât, 189.154 Ebû Dâvûd, Edeb, 161, 162.155 Hamidullah, İslâm Peygamberi, I, 122-125.156 Hamidullah, İslâm Peygamberi, I, 126.157 Markos, 9; 18-26; Luka, 8: 40-50.


mi sen işitiyor musun?’ diye sormuş, ‘Hayır’ cevabım alınca kabir sahibine azap edildiğini ve onun seslerini duyduğunu söylemiştir.158 Acaba bu tür iddialar dillendirilirken 'Sen kabirde olanlara işittiremezsin'159 veya ‘Muhakkak ki sen ölülere duyuramazsın’160 âyetleri hiç mi akla gelmemiştir?

Bazı iddialara göre Resûl-i Ekrem, ölü kuşlan161 veya deve derisinden develeri bile diriltebiliyordu.162 Keza çorak araziyi verimli hâle getirirken163 deriyi kumaş, demir halkayı ise altın yapabiliyordu.164 Hatta gökten altın yağdırabiliyor,165 ellerinden etrafa su saçabiliyordu.166 Bunlann yanı sıra kalbinden duyduğu fısıltıyla namaz vakitlerini anlıyordu.167 Bir iddiaya göre ise gece evlerine gidecek olan iki ashabına verdiği âsâsı ışık saçıp yollarım aydınlatmıştı.168 Dikkat edilirse bu iddialar Hz. Mûsâ ve Hz. İsâ gibi peygamberlerin mucizelerine nazire niteliğindedir ve onlann mucizelerinden esinlenilerek üretilmiş böylece mucize bakımından denge sağlanmaya çalışılmıştır.

Kimi iddialara göre Resûl-i Ekrem deve veya kurt169 gibi hayvanlarla konuşabiliyordu.170 İbn İshâk’m anlattıklanna göre kesilmesine karar verilen yaşlı bir deve gelip Resulullah’m önünde gözyaşı dökünce Hz. Peygamber ashabma devenin şikâyet sebebini sormuştu. Ashap da onu çok çalıştırdıklan için zayıf düştüğünü, işe yaramaz hâle gelince de kesmeye karar verdiklerini ve bu nedenle şikâyetçi olduğunu söylemiştir. Bunun üzerine Resulullah devenin kesilmesine mü

158 Buhârî, Edebü’l-müfred, 296159 35. Fatır, 22.160 30. Rûm, 52.161 Aydm, İlâhi Nurlar, 137.162 Aydm, İlahi Nurlar, 139.163 Aydm, İlâhi Nurlar, 140.164 Aydm, İlâhi Nurlar, 140-41.165 Aydm, İlâhi Nurlar, 142.166 Aydm, İlâhi Nurlar, 143.167 Dârimî, Mukaddime, 15.168 Buhârî, Salât, 79.169 Dârimî, Mukaddime, 4.170 İbn İshâk, 260-61; Tirmizî, Menâkıb, 17.


saade etmemiştir.171 Benzer içerikteki bir başka rivayete göre ise kesilmesine karar verilen bir deve bağırarak gelip Resûl-i Ekrem’in önünde secdeye kapanmıştır. Hz. Peygamber de deveyi satın alıp kurtarmıştır.172

Bazı iddialara göre Hz. Peygamber tıpkı Hz. Dâvûd gibi tabiat olaylarına da hükmedebiliyordu. Örneğin kıtlık şikâyeti üzerine dua edip yağmur yağdırmış,173 ancak çok fazla yağıp etrafı sel sulan basmca, bu sefer ashabm isteği üzerine Medine’ye değil de şehrin dışına yağdırmıştır.174 İddiaya göre Resûl-i Ekrem sadece onlann istedikleri yerlere yağmur yağdırmıştır.175 Hatta Resûl-i Ekrem hangi tarafa işaret etmişse oraya yağmur yağmış.176 Bir iddiaya göre Resulullah sadece dağ sırtlarına, tepelere, dere içlerine, ağaç ve ot bitecek yerlere yağmur yağdırmıştır. Buna mukabil Medine şehri ise âdeta üstü örtülü gibi kuru kalmıştır.177 Bir başka rivayette ise başa taç sarılmış gibi Medine’nin üstünün kapandığından bahsedilmiştir.178 Bu tür rivayetlerle Nûh Tufanı arasında ilişki bile kurulmuş ve bu nedenle tufan mucizesi olarak nitelenmiştir.179

Bazı anlaülarda ise Hz. Peygamber’in rüzgârın eseceğini önceden bildiği,180 bu nedenle gündüz savaşmayıp akşam vakitlerini beklediği, zira bu vakitlerde Allah tarafından rüzgârla kendisine yardım gönderildiği181 iddialan dillendirilmiştir. Ebû Hureyre’ye isnad edilen bir rivayete göre Resulullah, yanında bulunan Hz. Ebû Bekir, Hz. Ömer ve bir grup sahabeyle birlikte Hira Dağı’nda bulunduğunda dağ depreşmeye başlayınca, Resulullah dağı azarlayıp üzerinde peygamber ve

171 İbn İshâk, 272.172 İbn İshâk, 258-59.173 Buhârî, İstiska, 6, 7, 8, 21.174 Buhârî, İstiska, 9, 10, 12.175 Buhârî, İstiska, 6, 7, 8, 9, 10, 12, 21, 24, Menâkıb, 25; Edebü’l-müjred,

214; Müslim, İstiska, 8.176 Buhârî, İstiska, 24.177 Buhârî, İstiska, 12.178 Buhârî, İstiska, 14.179 Aydm, İlâhi Nurlar, 144.180 Müslim, Fadâil, 11.181 Buhârî, İstiska, 26; Tirmizî, S ire, 46.


seçkin ashabının bulunduğunu182 hatırlatarak sakin olmasını emretmiştir. Bu emir üzerine dağ sakinleşmiştir.183 Aynı içerikteki rivayet Sa’îd b. Zeyd184 ve Enes b. Mâlik kanalıyla da aktarılmıştır.185

Vahyin gerçekleriyle uzaktan yakından hiçbir ilgisi olmayan bu tür hikâyelerin ve asılsız iddiaların, Resûl-i Ekrem’in peygamberliğiyle ilişkilendirilmesi ve bizzat Müslüman- lar tarafından dillendirilmesi hakikaten şaşırtıcıdır. Hz. Muhammed’in risaletinin böyle bir peygamber portresine dönüştürülmesine dair nedenler üzerinde duran Kırbaşoğlu şu değerlendirmeyi yapar:

Peygamberler, büyük düşünürler, sanat ve siyaset adamları gibi, tarihte iz bırakmış şahsiyetlerin vefatlarından sonra, kendileri ve bıraktıkları miras konusunda birtakım aşırılıkların ve sapmaların ortaya çıktığı, toplumsal muhayyilenin bu gibi şahsiyetler etrafında birtakım menkıbe ve efsaneler ürettiği bilinmektedir. Hz. Peygamber’in durumu da, vefatından sonra farklı olmamıştır. Diğer din ve kültürlerdeki şahsiyetlerin başlarına gelen Hz. Peygamber’in de başına gelmiş ve tarih içerisinde önce insan-ı kâmil (Paragon), sonra insanüstü ve mucizevî bir güç ve özelliklere sahip bir peygamber ve nihayet evrenin ilk ve temel unsuru olan kozmik bir ilkeye dönüştürülmüş; yani yeryüzünde yaşamış bir insan, önce göklere ve nihayet evrenin de üzerine çıkarılmıştır. Ancak mesele tarihî-sosyolojik bir gelişmenin İslâm düşüncesinde tekrar gerçekleşmesinden ibaret değildir. Bilakis ortada daha derinde, epistemolojik ve metodolojik ânzalar olduğu âşikârdır.186

Bir taraftan Kur’ân Resûl-i Ekrem’e ‘Ben de tıpkı sîzler gibi bir insanım’187 gerçeğini söyletirken, diğer taraftan da Hz.

182 Müslim'deki bir rivayette Hz. Peygamber’in yam sıra Ebû Bekir, Ömer, Osman, Ali, Talha, Zübeyr ve Sa’d b. Ebi Vakkâs'm bulunduğu belirtilmektedir. Müslim, Fadâil, 50.

183 Müslim, Fadâil, 50.184 İbn Mâce, Sürme, 11.185 Ebû Dâvûd, Sürme, 8.186 Hayri Kırbaşoğlu, ‘Hz. Peygamber Tasavvurumuzun Dönüşümü:

Paradigma'dan Paragon’a, Paragon’dan Kozmik llke’ye', IV. Kutlu Doğum Sempozyumu (Tebliğler, Nisan 19-20) İsparta 2001, 133.

187 18. Kehf, 110; 41. Fussilet, 6.


Peygamber kendisi hakkında abartılı tasvirleri yasaklarken, sözü edilen türden tasvirlerle Allah Resulü’nün beşerüstü bir konuma yükseltilmesi izahı mümkün olmayan bir çelişkidir. Kuşkusuz Hz. Peygamber’in beşer olduğu gerçeğini en iyi idrak eden ve bilenler onun ashabıydı. Nitekim onlar Allah Resulü’ne bu tür sıfatlar yakıştırmamışlardır. Haddizatında Hz. Peygamber de kendisinin bir beşer olduğunu çeşitli vesilelerle açıklamıştır. Örneğin bir rivayette şunlan söylediği nakledilir: ‘Ey insanlar! Ben sadece bir beşerim. Rabb’imin elçisi olan Azrail’in bana gelme vakti ve benim de onun davetine icabet etme zamanım yalandır...’188

Tarihsel yönüyle bakıldığında da Resûl-i Ekrem’in beşerî kimliğini ve sade görüntüsünü, hayatının her alanında görmek mümkündür. Örneğin o da bir beşer olarak birtakım korkular veya tedirginlikler yaşamıştır. Dikkat edilirse hiçbir zaman ‘Nasılsa ben peygamberim, Rabb’im beni korur veya bana yardım eder’ gibi bir beklentiyle hareket etmemiştir. Aksine bütün maddi tedbirleri almış ve ardından Allah’a sığınmıştır. Nitekim Bedir Savaşı öncesi, olası bir bozgun durumunda kaçabilmek için hızlı koşan hecin devesi bulundurmuştur.189 Keza Uhud Savaşı sırasmda düşman daıbesinden korunmak için iki zırh birden giymiştir. Bütün bu tedbirlere rağmen, Uhud Savaşı’nda yaralanıp yüzü kanlar içinde kalmıştır. Allah Resulü, Müslümanlar tarafından emniyetli yere taşınıp zırhı çıkarıldığı zaman yaralanmanın etkisiyle iki dişi düşmüştür. Bunun yanı sıra aldığı darbelerden sonra bitap düşen Hz. Peygamber, bir süre namazlarım oturarak kılmıştır.190 Bütün bunlar onun bir insan olarak yaşadıklarıdır.

Şu bir gerçek ki, ne kadar zorlanırsa zorlansın beşerüstü bir peygamber telakkisine Kur’ân’dan destek bulmak mümkün değildir. Dolayısıyla peygamber anlayışındaki sapmaların Kur’ân’dan değil, beşerî müdahaleye açık olan rivayetlerden kaynaklandığını unutmamak gerekir. Nitekim Hatiboğlu ‘bir

188 Dârimî, Fedâilu’l-Kur’ân, 1.189 Hamidullah, İslâm Peygamberi, 1, 124.190 İbn İshâk, 311.


fikrin yayılması istendiği zaman, önce onun hadîs formuna sokulup’ ardından istismar aracına dönüştürüldüğüne dair ilginç örneklerin hadîs usulü kitaplarında mevcut olduğunu söylerken191 rivayetlere ne tür müdahalelerin yapıldığına da dikkat çekmiştir. Dolayısıyla beşerî müdahalenin dışmda kalan Kur’ân haricindeki kaynaklara dayanan rivayetlerdeki Hz. Muhammed portresinin bu tarz müdahalelerden yoksun bırakıldığım düşünmek imkânsızdır. Bu nedenle bir Müslüman için en bağlayıcı otoritenin vahyin verileri olduğunu ve Hz. Peygamber’in risaleti veya öğretisinin de bu çerçevede anlaşılması gerektiğini hatırlatmak istiyoruz.

Vahyin verileri çok açık bir şekilde ortada olduğu hâlde, âyetlerde tanıtılan Hz. Muhammed yetmiyormuş gibi, onun risaleti veya tarihî şahsiyetini uydurulmuş hikâyeler veya abartılı menkıbelerle gizemli hâle getirmek, acaba bir Müslü- mana ne kazandırabilir? Geleneksel yorumlara dayalı olarak oluşturulan beşerüstü niteliklere sahip Hz. Muhammed portresinin gelecek nesillere bıraktığı en önemli miras, bize göre muazzam bir bilgi kirliliğinden başka bir şey değildir. Üstelik bu bilgi kirliliği ne yazık ki, vahyin gerçeklerini gölgede bırakacak boyutlara kadar yayılmıştır. Bu hususa dikkat çeken Hatiboğlu şu tespitte bulunur:

Gerçekten de, Hz. Peygamber’! beşerüstü gösterme gayretindeki kitâbiyatm hacmi ve muhtevası, bu cereyânm oldukça eskilere gittiğine delil mahiyetindedir. Hz. Peygamber’in şemâiline, hasâisine tahsis edilen cildlerle eserin incelenmesi, bir yandan bize, Peygamber’e duyulan sevginin sınır tanımazlığını tesbit imkânı vereceği gibi, diğer taraftan Peygamber'ini gerçek hüviyetiyle tanımak ve tanıtmak isteyecek günümüz ilâhiyatçısını ne çapta bir kültür arıtma hizmetinin beklediğini de gösterecektir.192

Hatiboğlu’nun sözünü ettiği ‘kültür antma’ mesuliyetini, geçmişten devralman ‘bilgi kirliliğini temizleme görevi’ olarak nitelemek de mümkündür. Bu mesuliyet aynı zamanda

191 M. Sait Hatiboğlu, ‘İstismar’, İslâmiyâb (c. III, sayı: 3, Temmuz-Eylül 2000), 8 .

192 M. Sait Hatiboğlu, ‘Hz. Peygamber’i Yanlış Yorumlama Tezahürleri’, İslâmî Araştırmalar, (sayı; 2, yıl: 1, 1986), 6.


araştırma konumuzu içine alan sahayı çok daha yakından ilgilendirmektedir. Zira peygamberlikle iç içe bir konu olan mucize meselesi, aynı zamanda tartışmak doğası ve sınırlarının fizik ötesi âleme uzanan yönüyle hayli sorumluluk gerektirmektedir. Hiç kuşku yok ki böyle bir sorumluluk karşısında bir Müslümam bağlayacak olan en önemli otorite Kur’ân âyetleridir. Çünkü vahyin verileri esas alınırsa, araştırmacı veya ilahiyatçının sırtındaki yük önemli ölçüde hafifleyecektir. Özellikle Hz. Peygamber ve mucize konusuna açıklık getiren çok sayıda âyetin bulunması ve bunların yoruma meydan vermeyecek kadar net mesajlar içermesi en önemli dayanaklardır. Şu hâlde Kur’ân-ı Kerîm Resûl-i Ekrem’in en önemU mucizesinin okuduğu vahiyler olduğunu193 ve ona başka hiçbir mucizenin verilmediğini194 çok açık bir şekilde vurguladığı hâlde, onun risaletinin delili olarak acaba başka bir mucize aramaya ihtiyaç var mıdır?

Aslında sorun, âyetlerin mi yoksa rivayetlerin mi tercih edileceği meselesinde düğümlenmektedir. Eğer vahyin verileri esas alınırsa geçmişte zikredilen mucize iddialan veya olağanüstü mahiyetteki rivayetlerin ne Resûl-i Ekrem’in risaleti ne de onun beşerî varlığıyla alakalı olmadığı gerçeği kolayca fark edilecektir. Fakat hem Kur’ân âyetlerini hem de rivayetlerdeki iddialan birlikte sunma çabası içine girilecekse şu çok açıktır ki, rivayetlerdeki iddiaların pek çoğunu vahiyle doğrulayabilmek mümkün değildir. Biz vahyin verilerini esas aldığımızdan, sözü edilen menkıbe veya abartılı tasvirlerin Kur’ân’a aykın olduğunu, bu tür haberlerin hem Resûl-i Ekrem’in şahsıyla hem de onun öğretisiyle bağdaşmadığını açıkça dillendirmekten kaçınmadık. Dolayısıyla Kur’ân’a aykın gelen veya vahyin verileriyle örtüşmeyen problemli rivayetlerin Hz. Peygamber’in tertemiz hayaü ya da risaletiyle hiçbir ilgisinin olmadığım açık yüreklilikle ifade etmeye çalıştık

193 29. Ankebût, 50-51.194 17. İsrâ, 59.


Sonuç

Kur’ân-ı Kerîm bütünüyle sade ve beşerî özellikler taşıyan Hz. Muhammed portresinden bahseder. Biyolojik varlığı veya yetenekleri bakımından onun diğer insanlardan hiçbir farkının olmadığım özellikle vurgular. Onun farkı sadece vahiyle olan ilişkisidir. Kur’ân-ı Kerîm, onun ne diğer insanlardan farklı veya üstün özelliklerinden ne de risaletinin delili olarak okuduğu vahiylerden başka bir mucizesi veya olağanüstü niteliği bulunduğundan söz eder. Bu itibarla Hz. Peygamber’in risaletinin en önemli delili ve bu bağlamda mucizesi Kur’ân’dır. Kur’ân haricinde ona izafe edilen mucizelerin veya abartılı menkıbelerin hiçbirisi vahiyle doğrulanacak nitelikler değildir. Aksine vahye aykırı iddialardır.

Hz. Muhammed hakkında ortaya atılan abartılı rivayetler veya mucize iddialarının arka planında, kadîm Yahudi ve Hıristiyan kültürü karşısında Müslümanların kendilerini eksik hissetmelerinin rolü yadsınamaz. Özellikle Hz. Mûsâ ve Hz. İsâ gibi peygamberler karşısında Hz. Muhammed'i mucize yarışma sokma çabalan Resûl-i Ekrem hakkında sayısız abartılı rivayetler veya mucize iddialannın ortaya çıkmasını beraberinde getirmiştir.

Dikkat edilirse Resûl-i Ekrem’e izafe edilen mucize İddialarının pek çoğu geçmiş peygamberlere ait mucizelerden esinlenilerek üretilmiştir. Örneğin tıpkı Hz. İsâ’nın ölüleri diriltmesi gibi, Hz. Muhammed’in de mezardaki ölüyü canlandırdığından söz edilmiştir. Keza Hz. Mûsâ veya Hz. İsâ’ya gökten sofra indirildiği gibi, ona da sofra indirildiğinden bahsedilmiştir. Oysa bu iddiaların tamamı uydurmadır ve tamamen vahyin muhtevasma aykın rivayetlerdir.

Müşrik Araplar beşerî özellikleri nedeniyle kendileri gibi bir insan olan Hz. Muhammed’in vahiyle irtibatım anlamlan- dıramadıklan için onda birtakım beşerüstü vasıfların olması gerektiğini sürekli iddia etmişler ve mucizeler göstermesini beklemişlerdi. Ancak Kur’ân-ı Kerîm onlann isteklerinin hiçbirisini desteklemediği gibi, Resûl-i Ekrem’in sadece tebliğ


etmekle görevli bir elçi olduğunu vurgulamış ve onun beşerî yönüne dikkat çekmiştir. Ancak, Resûl-i Ekrem’in vefatından sonra gerek hayranlık duygusu, gerek kadîm Yahudi ve Hıristiyan kültürlerindeki peygamber tasavvurları veya kıssaları, gerekse Kur’ân-ı Kerîm’in haber verdiği geçmiş peygamberlere dair birtakım olağanüstülüklerin etkisiyle Hz. Muhammed’in de önceki peygamberler gibi benzer mucizelerinin veya olağanüstü niteliklerinin olması gerektiğini düşünen Müslümanlar, Kur’ân’dan destek bulunamayınca bu boşluğu rivayetlerle doldurmuşlar ve bu nedenle sayısız rivayet üretmişlerdir. Bu kapı açıldıktan sonra Resûl-i Ekrem’e akıl almaz mucizeler isnat edilirken aynı zamanda Hz. Muhammed beşerüstü bir varlığa dönüştürülmüştür. Her ne kadar Kur’ân’m ruhuna uymasa da çağın zihniyeti ve Müslümanların duygularına veya hayal dünyalarına hitap eden bu tür abartılı tasvirler, bir süre sözlü kültür geleneği içinde ağızdan ağza dolaştıktan sonra yavaş yavaş kaynaklara girmiştir. Böylece bütünüyle beşerî özellikler taşıyan Resûl-i Ekrem beşerüstü bir konuma yükseltilmiştir.

Resûl-i Ekrem hakkmdakl abartılı rivayetler belki ait oldukları dönem içerisinde belli bir işlevselliğe sahip olmuş olabilir. Ancak bu tür rivayetlerin günümüz Müslümanları için herhangi bir anlam ifade etmediğini veya etmeyeceğini belirtmek istiyoruz. Şayet Resûl-i Ekrem’in risaleti veya sünneti doğru bir şekilde algılanacaksa öncelikli olarak vahyin verileri esas alınmalı ve Kur’ân’a müracaat edilmelidir. Zira bir Müslüman için en bağlayıcı ve en sahih bilgi kaynağı vahyin kendisidir.

BÖLÜM nHZ. MUHAMMED’DBN ÖNCEKİ PEYGAMBERLER VE MUCİZE

Giriş

Kur’ân-ı Kerim geçmiş peygamberlere ait mucizelerden söz ederken bunların standart bir ayrımım yapmaz. Nitekim yukarıda da işaret edildiği üzere, mucizenin karşılığı olarak kullanılan âyet kavramıyla değişik muhtevadaki olaylara işaret edilmiştir. Önceki peygamberlerin mucizelerinin yanı sıra, onlann tevhid mücadelesi, yaşamış olduklan birtakım olağanüstülükler veya inkârda direnenlerin helâkine dair bazı olaylar anlatılmıştır. Daha çok kıssadan hisse bağlanımda muhataplarına birtakım uyanlar yapan Kur’ân, mazideki olaylan tarihsel kurgu içinde anlatmaz ve olayın ilgili kısmından kesitler sunar. Kur’ân’m üzerinde durduğu asıl mesele, mesajı en etkili yolla muhatabına ulaştırmak olduğundan, ilgili kısım anlatılırken olayın detayına dair haberlere yer verilmez. Örneğin Tufan’dan bahsederken bunun yerel veya genel olup olmadığı, geminin ve kurtulanların akıbetinin ne olduğu, nereye indiği gibi detayları anlatmaz,1 Kıssalara dair eksik kalan noktalar ise Kur’ân dışı kaynaklardan derlenen bilgilerle tamamlanmıştır.2

Kur’ân-ı Kerîm, geçmiş kavimlerin bir kısmının inkârda direnmeleri, bir kısmının ahlâkî çöküntü içine girmeleri, bir kısmının ise mucizeleri hafife almaları ve peygamberlerine kötülük yapmaları nedeniyle helâk edildiklerini haber verir. Kur’ân muhataplarına geçmişin kıssaları hakkında bilgi verirken, anlatılan hadise Burhanettin Tatar'ın ifadesiyle söyle

1 İdris Şengül, ‘Kur’ân Kıssalarının Târihi Değeri’, IV. Kur'an Haftası (Kur’an Sempozyumu 17-18 Ocak 1998), Fecr, Ankara 1998, 171.

2 Süleyman Mollalbrahimoğlu, ‘Nûh (a.s.) Kıssası’, İslâmî Araştırmalar Dergisi, (cilt: 1, sayı: 7, 1998), 62-66.


mek gerekirse *76111 olay’ hâline gelir ve böylece olay yeniden anlam kazanır.3 Bu anlam kazanma daha çok ders ve ibret almaya yönelik uyan niteliği taşırken, çarpıcı bir üslupla sunulur. Muhtemelen bu nedenle tufan, şiddetli deprem veya kasırga gibi birtakım tabiat olaylan mucize kategorisinde hadiseler olarak yorumlanmıştır. Biz bu bölümde, bir taraftan peygamberlerin mucizelerinden bahseden âyetleri incelerken diğer taraftan da mucize kategorisinde zikredilen maziye dair kıssaların muhtevasıyla önceki peygamberlerin risaletlerini ispat anlamında verilen mucizelerin neler olduğu üzerinde duracağız.

Önceki Peygamberler ve Mucize

a) Hz. Nûh: Vahiy tarihine bakıldığı zaman peygamberlerine inanmayıp inkârda ısrar eden ve bu nedenle helâk edilen kavimlerin ilkinin Hz. Nûh’un kavmi olduğunu görüyoruz. Nûh kavminin Tufan’la helâk edildiklerine dikkat çeken Halil İbrahim Bulut, bu olayı ‘teklifi hissî mucize’ gibi ilginç bir tamlamayla ifade eder.4 Oysa Nûh kavmi kendilerine sunulan mucizeyi inkâr etmelerinden dolayı helâk edilmemiştir. Anlaşılan o ki klasik kelâmcılann tasnifatına göre mucizeler kategorik ayrıma tâbi tutulunca bu gibi ilginç mucize türlerinden bahsedilmiştir. Aynı zamanda mahiyet itibarıyla ‘azap mucizesi’ kapsamında nitelenen bu tür helâk hadiseleri, inkârda direnme, peygamberlerine zulmetme veya mucizeleri inkâr etme gibi durumlarda vuku bulmuş olaylar olarak zikredilir ve bu konuda genel bir cezalandırmadan bahsedilir. Oysa böyle bir tutum içinde olan kavimlerin hepsi helâk edilmezken Lût kavmi örneğinde olduğu gibi tamamen farklı nedenlerden dolayı helâk edilen kavimlerin varlığını unutmamak gerekir. Bu itibarla helâkle neticelenen kimi kavimlerin başlarına gelen olağanüstü hadiseler, mucizevî olaylar olmakla

3 Burhanettin Tatar, ‘Kur’an’da Kıssaların Anlamlan Üzerine Temel Notlar’,Milel ve Nihal, (cilt: 6, sayı: 1, 2009), 100.

4 Halil İbrahim Bulut, Kur’ân Işığında Mucize ve Peygamber, Rağbet Yay.,İstanbul 2002, 125, 127.

Hz. Muhammed’den Önceki Peygamberler ve Mucize 101

birlikte bunlar peygamberlerin maharetiyle veya onlann eliyle gerçekleşen olaylar değildir.

Dikkat edilirse Kur’ân-ı Kerîm, nübüvvetini ispat anlamında Hz. Nûh’a somut bir mucize verildiğinden söz etmez, ancak peygamberliğine inanmayan kavminin inkârda ısrar etmesi neticesinde helâk edildiklerini haber verir. Örneğin Hz. Nûh, Allah'ın nimetlerini hatırlatarak halkım imana davet ederken inanmadıkları takdirde onun azabıyla karşı karşıya gelecekleri uyarısında bulununca,5 kavminin ileri gelenleri ona inanmadığı gibi, kendisini sapıklıkla suçlamışlardı.6 Hatta tehdit ettiği azabı getirmesi için ona meydan okumuşlardı.7 Hz. Nûh’a karşı inkârda ısrar edenler şu bahaneleri dillendiriyorlardı:

Kavminin seçkinlerinden inkârda ısrar edenler: ‘Bu da sizin gibi bir insan.’ Fakat amacı size üstünlük sağlamaktır. Şayet Allah (elçi) göndermek isteseydi, (insan değil) melek gönderirdi Üstelik biz atalarımızdan insan peygamber gönderildiğine dair hiçbir şey duymadık. Belli ki bu adam akimı kaçırmışm teki..8

Öte yandan Hz. Nûh’a sözlü saldırılarda bulunan inkârcılar, okuduğu vahiyleri kendisinin uydurduğunu,9 makam ve mevki peşinde koştuğundan bu yolla kendilerine üstünlük sağlamak istediğini10 iddia ederlerken aynı zamanda onu deli ve mecnunlukla da itham ediyorlardı.11 Ayrıca kendisine sıradan insanların inandığım söyleyip müminleri aşağıladıkları gibi,12 ilah olarak inandıkları putlarından asla vazgeçmeyeceklerini söylüyorlardı.13 Kavminin bu tutumu üzerine Hz. Nûh onlara şu karşılığı vermişti:

5 71. Nûh, 1-19.6 7. A'râf, 59-60.7 ll.H ûd , 32.8 23. Mü'minûn, 24-25.9 ll.H ûd , 35.10 26. Şuarâ, 109. Eserde referans gösterilen âyet mealleri için aynca bkz.

Mustafa Öztürk, Kur’ân-ı Kerim Meali; Anlam ve Yorum Merkezli Çeviri, Düşün Yayıncılık, Ankara 2011.

11 54. Kamer, 9.12 26. Şuarâ, 111.13 71. Nûh, 23.


Ey halkım! Ben Allah’ın âyetlerini tebliğ karşılığında sizden bir ücret istemiyorum. Kaldı ki benim mükâfatımı siz değil Allah verecek. Bana inananları da yanandan kovacak değilim Doğrusu ben sizin cehalete saplanmış bir topluluk olduğunuzu düşünüyorum14 Ey halkım! Sizin isteğinize göre bana inananları yanımdan kovacak olursam AUah katında bunun hesabım verirken hanginiz bana yardım edecek? Bunu da mı düşünmezsiniz?15 Ben size ‘Allah’m hâzineleri yanımdadır’ demiyorum Gaybı da bilemem Melek olduğumu da söylemiyorum Üstelik hor görüp aşağıladığmız müminler hakkında ‘Allah onlara hiçbir lütuftu bulunmaz’ gibi bir söz de söylemem Şayet bu tür sözler söylersem o zaman çok büyük yanlış yapmış olurum16

Hz. Nûh inkarcıları Allah’ın azabıyla korkutunca onlar şu karşılığı verdiler: ‘Ey Nûh! Bizimle tartıştın, hatta bir hayli ileri gittin. Şayet söylediklerin doğruysa o zaman bizi tehdit ettiğin azabı getir de görelim.’17 Hatta daha fazla ileri giderse onu taşlayarak susturacakları tehdidinde bulundular.18 Hz. Nûh ise kendisinin böyle bir gücünün olmadığını, istedikleri azabı sadece Allah'ın getireceğini hatırlatmıştır.19 Bütün ısrarlarına rağmen Hz. Nûh, kavminin inkârda diretmesi karşısında çaresiz kalınca, Allah’a sığınıp20 şu yakarışta bulunmuştu: ‘Ya Rabbi! Artık ben tükendim ve yenik düştüm, bana yardım et.’21 Bu dua üzerine Rabb’i ona üzülmemesini, kendisine bildirildiği şekilde gemi yapmasını ve müminleri bu gemiye almaşım vahyetmiştir.22 Ardından bardaktan boşalırcasına yağmur yağdırmıştır. Öyle ki yağmurdan dolayı topraktan sular fışkırmış ve bu sular azgın sele dönüşüp23 büyük bir tufana yol açmıştır. Böylece inkârda direnenler helâk edilmişlerdir. Kur’ân-ı Kerîm Nûh kavminin başma gelen kötü akıbetin inkârda direnmelerinden kaynaklandığım ve bunun bir

14 ll.H ûd , 29.15 ll.H ûd , 30.16 ll.H ûd , 31.17 ll.H ûd , 32.18 26. Şuarâ, 116.19 ll.H ûd , 3-34.20 26. Şuarâ, 117-18.21 54. Kamer, 10.22 11. Hûd, 36-38: 23. Mü'minûn, 26-28.23 54. Kamer, 11-12.


ibret vesilesi olduğunu bildirir.24 Hatta ‘Yok mu bundan ibret alan?’25 diye uyanda bulunmaktadır.26

Nûh kavminin kötü akıbetinden bahseden âyetlerin muhtevasına bakıldığında, onlar mucizeleri inkâr ettikleri için değil, inkârda ısrar edip peygamberlerine karşı düşmanca tutum takmdıklan için helâk edilmişlerdir. Dolayısıyla bu hadiseyi ‘teklifi hissî mucize’ gibi türedi mucize kategorisi olarak nitelemek anlamsızdır. Dikkat edilirse Mekkeli müşrikler de Hz. Peygamber’e karşı aynı tavn sergilemişlerdir. Ancak, düşmanlıkta had safhaya varmalan ve inkârda ısrar etmelerine rağmen onlar helâk edilmemişlerdir. Üstelik müşrikler Hz. Peygamber’i doğup büyüdüğü yurdundan uzaklaştırdıklan gibi, onu ve kavmini yok etmek için bazı savaşlar yapmışlardır. Özellikle Uhud ve Huneyn savaşlarında Hz. Peygamber âdeta kıl payı ölümden dönmüştür. Hatta Uhud Savaşı’nda aldığı darbeler nedeniyle yaralanıp yere düşünce, müşrikler öldü diye savaşı bırakmışlardır.27 Hz. Peygamber’e karşı yapılan bunca düşmanlığa rağmen Mekkeli müşrikler helâk edilmezken Hz. Nûh’a düşmanlık gösterenler helâk edilmişlerdir.

Öte yandan muhatapları karşısında hem Hz. Nûh hem de Hz. Peygamber herhangi bir mucizeyle desteklenmemiştir. Her iki peygamber de kavimlerini uyardıkları zaman, inkarcılar korkutulduktan azabı getirmesi için peygamberlerine meydan okumuşlardır. Ancak Hz. Nûh’a meydan okuyup düşmanlıkta ileri giden kavmi helâk edilirken Hz. Peygamber’e karşı aynı tavn gösteren müşrikler cezalandırılmamışlardır. Bununla birlikte Hz. Nûh gibi Hz. Peygamber de kavminin düşmanlığı karşısında Rabb’inin yardımına sığınmıştır. Nitekim Bedir Savaşı öncesinde Rabb’inin yardımına sığınınca, fiilî müdahale olma

24 25. Furkân, 37; 26. Şuarâ, 121; 29. Ankebût, 15. Bir başka âyette ise yoldan çıktıkları için helâk edildiklerine işaret edilmiştir (51. Zâriyât, 46).

25 54. Kamer, 15.26 Hz. Nûh kavminin helâkiyle ilgili bkz. 7. A'râf, 59-64; 10. Yûnus, 71-73;

11. Hûd, 25-49; 17. İsrâ, 17; 21. Enbiyâ, 76-77; 23. Mü'minûn, 23-34; 25. Furkân, 37; 26. Şuarâ, 105-122; 29. Ankebût, 14-15; 37. Saffât, 75- 82; 40. Mü’min, 5-6; 54. Kamer, 9-16; 71. Nûh, 1-28; aynca bkz. 9. Tev- be, 70; 14. İbrahim, 9; 50. Kehf, 12; 51. Zâriyât, 46; 53. Necm, 52.

27 Balcı, İlahi Yardun, 97, 107.


makla birlikte, manevi anlamda İlahî yardımla müjdelenmiş ve bu müjde müminlerin mukavemetini artırmıştır.28 Bunun yanı sıra Hz. Nûh’un duası üzerine Rabb’i onu ve inananları kurtarırken inkarcıları topyekûn helâk etmiştir. Bu yönüyle bakıldığı zaman Nûh kavminin helâki, olağanüstü mahiyette bir olaydır, ancak bu hadise Hz. Nuh’un eliyle gerçekleşen veya onun gösterdiği bir mucize niteliğinde değildir. Helâk edilenler de mucizeyi inkâr ettikleri için değil inkârda ısrar ettikleri için böyle bir akıbete maruz kalmışlardır. Muhtemelen olayın kendisi Kur’ân’da olağanüstü mahiyette anlatıldığı için. Tufan hadisesi mucize kategorisinde bir olay olarak nitelenmiştir.

b) Hz. Hûd: Hz. Hûd putperest olan Âd kavmine gönderilmiş bir peygamberdir.29 Diğer peygamber gibi Hz. Hûd da kavmini putperestlikten vazgeçip tevhide davet etmiştir. Ayrıca inanırlarsa gökten kendilerine bol bol rahmet yağacağı müjdelesini vermişti.30 Ancak, bütün ikazlara rağmen kavminin ileri gelenleri, ona inanmadıkları gibi, kendisine karşı hakaret boyutuna ulaşan sözlü sataşmalarda bulunmuşlardı. Örneğin ‘Bizce sen akıldan noksan birisin ve biz senin yalan söylediğini düşünüyorum31 gibi sözler sarf etmişlerdi. Bu tür saldırılar karşısında Hz. Hûd aklım oynatmadığım ve sadece Allah tarafından gönderilen bir elçi olduğunu hatırlatmıştır.32

Âd kavminin ileri gelenleri kendilerine tebliğ edilen âyetleri yalanlarken33 ayrıca şu itirazları dillendirmişlerdi: ‘Ey Hûd! Sen bize hiçbir mucize getirmedin. Dolayısıyla sırf senin sözlerine bakarak biz tanrılarımızdan vazgeçecek değiliz. Kaldı ki biz senin söylediklerine de inanmıyoruz.’34 (Ayrıca) ’Tann- larımızm bir kısnu seni fena hâlde çarpmış’ demekten başka sana söyleyecek hiçbir sözümüz yok’35 Hz. Hûd ise onlara şu karşılığı vermişti:

28 8. Enfâl, 11; ayrıca bkz. Balcı, İlahi Yardım, 87-95.29 7. A’râf, 65; 11. Hûd, 50.30 11. Hûd, 53.31 7. A’râf, 66.32 7. A’râf, 67.33 7. A ’râf, 65-72; 11. Hûd, 50-52.34 11. Hûd, 53.35 ll.H û d , 54.


İşte ben Allah’ı şahit tutuyorum ve siz de şahit olun ki, kendilerine tanrılık yakıştırdığınız, Allah’ın ilahlığma ortak koştuğunuz o putlardan tamamen uzağım Artık hepiniz bir araya gelip beni ortadan kaldırmak için ne tür bir plan yapacaksanız yapm ve gözümü açmama bile fırsat tanımayın. Ben hem benim hem de sizin Rabb’iniz olan AUah’a güvenmişim..36

İnkârda ısrar edenler Hz. Hûd’un da kendileri gibi bir insan olduğunu, beşerî özellikler taşıyan birisinin elçi olamayacağım, şayet bir peygamber gönderilecekse onun melek olması gerektiğini söyleyerek şöyle diyorlardı:

Şayet Rabb’imiz (peygamber göndermek isteseydi) insan değil melek gönderirdi Bu nedenle biz senin peygamberliğini kabul etmiyoruz.37

Hatta daha da ileri giderek korkuttuğu azabı üzerlerine getirmesi için ona şöyle meydan okumuşlardı:

Demek sen bundan böyle bir tek AUah'a kulluk etmemiz ve öteden beri atalanmızm tapmdıklan pullarla bütün bağlarımızı koparmamız için karşımıza dikildin ha Madem sen söylediklerinde doğrusun, öyleyse bizi tehdit edip durduğun şu azabı getir de görelim38

Tüm çaba ve uyanlarına rağmen kavmini ikna edemeyen Hz. Hûd, artık Allah’ın azabım hak ettiklerini ve başlarına gelecek kötü akıbeti beklemelerini söyledi.39 Ancak, Âd kavmi, eşi ve benzeri görülmemiş sütunlarla kuvvetlendirilmiş güçlü binalar yaptıklan için kendilerine çok güveniyorlardı. Bu nedenle inanmadıktan takdirde azaba uğramalarının kaçınılmaz olduğuna dair yapılan uyarılan hafife almışlar40 ve peygamberlerine karşı böbürlenip büyüklük taslarken ‘Var mı bizden daha güçlüsü?’41 diye meydan okumuşlardı. Bu aşın tutumlarının yanı sıra, Allah’ın âyetlerini hiçe saymalan ve gereksiz yere büyüklük taslayıp peygamberlerine karşı gelmeleri nedeniyle Kur’ân, inananların Allah'ın yardımıyla kur-

36 11. Hûd, 54-55.37 41. Fussilet, 14.38 7. A’râf, 70.39 7. A’râf. 71.40 89. Fecr, 7-8; 7. A’râf, 74.41 41. Fussilet, 15.


tanldıklannı42 ve inkarcılar üzerlerine dondurucu bir kasırga gönderilerek helâk edildiklerini haber vermektedir.43

Âd kavmi şiddetli kasırgayla helâk edilmeden önce, tıpkı yıldırım çarpmasına benzer bir belayla uyarılmışladır. Benzer uyarının kendileri gibi tarih sahnesinden silinen Semûd kavmine de yapıldığına işaret edilmektedir.44 Ancak, bütün uyanlann sonuçsuz kalmasından sonra, iliklerine kadar işleyen soğuk ve uğultulu bir kasırgayla yok edilmişlerdir. Âd kavmini yok eden kasırganın ürkütücü bir ses çıkardığı ve tıpkı köklerinden sökülen hurma kütükleri gibi inkârcılann yerlere serildiklerine işaret edilmektedir.45 Bir başka âyette ise söz konusu kasırga, Âd kavminin köklerini kurutan fırtına olarak nitelenmiştir.46 Aynca bu kasırganın yedi gece sekiz gün boyunca kesintisiz bir şekilde estiği ve önüne geçilemeyecek bir şiddette olduğundan çarptığı her şeyi yerle bir ettiğine dair detaylar verilmektedir.47

Kur’ân-ı Kerîm, Âd ve Semûd kavimlerinin benzer felaketlerle tamamen yok edildiklerini48 ve tıpkı Nûh kavmi gibi onlardan geriye hiçbir izin49 kalmadığım haber vermektedir.50 Anlatılan bu sahne aslında tabii afet niteliğinde olsa da gerek olayın vuku buluşu gerekse Kur’ân’da ifade ediliş biçimi olağanüstü olay niteliğindedir. Bu nedenle mucize kategorisinde yorumlanmış, ancak bu hadise tamamen Allah’ın güç ve iradesiyle gerçekleşip peygamberlerin eliyle vuku bulmamıştır.

42 11. Hûd, 58.43 11. Hûd, 58-60; 41. Fussilet, 15-16.44 41. Fussilet, 13.45 54. Kamer, 19-20; 69. Hakka, 7.46 51. Zâriyât, 41-42.47 69. Hâkka, 6-7.48 53. Necm, 50-52; 69. Hâkka, 8.49 Ankebût Sûresi’nin 38. âyetinde müşriklerden geriye sadece mesken ka

lıntılarının bulunduğuna işaret edilmektedir. Bu âyete göre onlardan geriye insan anlamında bir şeyin kalmadığına vurgu yapıldığım anlıyoruz.

50 Âd kavminin helâkiyle ilgili aynca bkz. 7. A'râf, 65-72; 11. Hûd, 50-60; 25. Furkân, 38-39; 26. Şuarâ, 123-139; 29. ‘Ankebût, 38; 41. Fussilet, 13-16; 51. Zâriyât, 41-42; 53. Necm, 50; 54. Kamer, 18-22; 69. Hâkka, 4-8; 89. Fecr, 6-8.


c) Hz. Salih: Hz. Salih, putperest olan Semûd kavmine gönderilmiş bir peygamberdir.51 Hedonist (aşın hazcı) bir toplum olan Semûd kavmi, dünyevi zevk ve israf konusunda hayli ileri gitmişti.52 Hz. Salih kavmine, savurganlıktan vazgeçip kendilerine verilen nimetlere şükretmeleri gerektiğini hatırlatırken aynı zamanda putperestlikten vazgeçip Allah’a kul olmaya davet ediyordu. Aynca savurgan tutumlarına devam edip nankörlükte ısrar ederlerse bu tutumlarının bir bedelinin olacağım ve kendilerinin başıboş bırakılmayacaklarım hatırlatmıştı.53 Bu uyanlara kulak asmayan putperestler, müminlere karşı 'Biz sizin iman etmeye değer bulduğunuz şeylere inanmıyorum54 gibi sözler sarf ederek onlan aşağılıyorlardı. Aynca kendileri gibi bir insan olduğu55 için Hz. Salih’in peygamber olamayacağım, hatta büyülendiğini56 ve kendilerine uğursuzluk getirdiğini dillendiriyorlardı.57 Bu tür bahaneler dillendirip atalarının dininden vazgeçemeyeceklerini söylerken Hz. Salih’e şöyle mukabelede bulunuyorlardı:

Ey Salihl Bugüne kadar sen aramızda ümit bağlanan biriydin.58 Sana ne oldu da atalarımızın öteden beri tapındıktan tanrılara tapmaktan bizi menediyorsun? Doğrusu bizi kabule davet ettiğin inanç hakkında ciddi kuşkulanmız var.59 Ne yani, herhangi birimizden farkı bulunmayan bir adamm peşinden mi gideceğiz? Biz onun aklına uyarsak düpedüz sapıtmış ve çılgınlık etmiş oluruz. Sanki aramızda başka kimse yokmuş gibi vahiy bir tek ona mı indirildi? Gerçek şu ki o küstah bir yalancldır. ’60

Dile getirilen itirazlara rağmen Hz. Salih’le başa çıkamayacaklarım anlayan müşrikler, onu öldürme planı bile

51 7. A’râf, 73.52 7. A’râf, 73-74; 11. Hûd, 61; 26. Şuarâ, 141-151; 27. Nemi, 45-46.53 7. A’râf, 74; 26. Şuarâ, 146.54 7. A ’râf, 76.55 26. Şuarâ, 154.56 26. Şuarâ, 153.57 27. Nemi, 47.58 Hz. Salih’in toplum nezdindekl sağlam ve güvenilir kişiliğine vurgu ya

pılmıştır. Dikkat edileceği üzere Hz. Muhammed de Mekkeli müşrikler arasında benzer bir konuma sahipti. Ancak, onlan putlardan vazgeçip Allah’a kulluğa davet ettiği zaman kendisini aşağılamışlardı.

59 ll.H ûd , 62.60 54. Kamer, 23-25.


yapmışlardı.61 Ancak, onlann tuzaklan Allah tarafından boşa çıkarılmıştı.62 Planlarım gerçekleştiremeyince Hz. Salih’i sıkıştırmak için ondan kendilerine bir mucize göstermesini istemişlerdi. Onlann mucize talebi üzerine Hz. Salih’e bir dişi devenin verildiğine işaret edilmektedir.63 Her ne kadar bu deve Hz. Salih’in mucizesi64 olarak nitelenmişse de âyetlerdeki açıklamalara bakılınca aslmda onun normal bir dişi deve olduğu ve türdeşlerinden farklı herhangi bir olağanüstülük taşımadığı anlaşılmaktadır. Ancak deve, Allah adına kendileri için bir sembol veya uyan vesilesi kılınmıştır.65 Bu anlamda Allah'ın bir âyeti (sembol) olduğuna işaret edilerek, yeryüzünde serbestçe otlamasına izin vermeleri ve ona kötülük etmemeleri uyansı yapılmış, aksi takdirde azaba çarptınlacak- lan hatırlatılmıştı.66 Hz. Salih yasağa uymalarım isteyince67 inkârda ısrar edenler alaycı bir tavırlar onu hafife alıp ‘Sen gerçekten peygambersen bizi tehdit edip durduğun şu azabı getir de görelim’68 diye meydan okumuşlardı.69

Kur’ân-ı Kerîm, Hz. Salih’e verilen devenin aslmda inkârcılan sınamak amacıyla Allah tarafından gönderildiğini haber vermektedir.70 Ancak inanmayanlar devenin sularım tüketeceği endişesine kapılmışlar ve onu boğazlayarak yasağı ihlal etmişlerdir.71 Yasağı çiğnemenin yanı sıra umursamaz tavırları üzerine, Hz. Salih yaptıklarının karşılıksız bı-

61 Bu plan Üe hicret öncesinde Mekkeli müşriklerin Hz. Peygamber i öldürme planı arasında ciddi bir benzerlikten söz edilebilir. Aralarından dokuz kişi yemin ederek Hz. Salih ve yakınlarına geceleyin baskın yapıp öldüreceklerdi. Böylece geceleyin kim tarafından öldürüldüğü belli olmayacağı için yakınlan kanım dava edemeyeceklerdi (bkz. 27. Nemi, 47-51).

62 Bkz. 27. Nemi, 48-53.63 ...İşte size Rabbinizden bir delil, bir mucize geldi, bakın işte bu deve...’ (7.

A’râf, 73); aynca bkz. 26. Şuarâ, 155.64 Mustafâ Müslim, el-Mu’cIzâtü’r-rusûl min hilâli sûreti'l-Jurkân, Dımeşk

2006/1427, 83.65 Muhammed Esed, Kur’an Mesafe Meal-Tefsir, çev. Cahit Kpytak, İşaret

Yay., İstanbul 2002, 572.66 7. A’râf, 73; 11. Hûd, 64-65.67 26. Şuarâ, 155-56.68 7. A’râf, 77.69 26. Şuarâ, 154.70 54. Kamer. 27.71 54. Kamer, 28-30.


Takılmayacağım söylemiş ve azap vakti yaklaştığında onlara şu uyanyı yapmıştı: 'Yurdunuzda üç günlük ömrünüz koldu Sonra helâk olacaksınız. Bakın bu azap sözü kesinlikle yalan değildir.’72 Bu ikazlardan sonra, Hz. Salih’e inananlar Allah'ın yardımıyla kurtarılırken Semûd halkı şiddetli bir depremle yerle bir edilmiştir.73 Bu deprem onları kıskıvrak yakalayınca inanmayanlar âdeta yerlerinde donakalmışlardır.74 Onlann enkazına bakan Hz. Salih şöyle seslenmişti: 'Ey kaumim! Ben size Rabb’imin âyetlerini tebliğ etmiş ve sizi uyarmıştım.’75

Semûd kavminin helâk edilmelerinde Hz. Salih’e gönderilen deveyi76 boğazlayıp yasağı çiğnemeleri,77 inkârda ısrar edip haddi aşmışlan,78 yeryüzünde fesat çıkarmalan,79 kayalara yonttuklan görkemli evlerle övünüp büyüklük tasla- malan ve peygamberlerinin uyardığı azabm kendilerine zarar veremeyeceğini iddia ederek meydan okumalan gibi tutumlarının etkili olduğuna vurgu yapılmıştır.80 Bu azgın tutumlan nedeniyle burunlan sürtülerek yurtlan yerle bir edilmiştir.81

Semûd kavmini helâk eden depremle ilgili çarpıcı tasvirler sunulur. Örneğin depremin korkunç bir ses ve sarsıntıyla birlikte vuku bulduğu,82 onlardan geriye hiçbir eser kalmadığı ve topyekûn yok edildiklerine dikkat çekilir.83 Neticede ilah! yasağı ihlal etmeleri, inkârda ısrar etmeleri ve işledikleri kötülük ve zulüm nedeniyle yok edildiklerine vurgu yapılarak yurtlarının ıssız ve viran kaldığına işaret edilmiştir.84 Buna

72 11. Hûd, 65.73 7. A’râf, 78; 11. Hûd, 66-67.74 11. Hûd, 66-68.75 7. A’râf, 79.76 7. A’râf, 73; 11. Hûd, 64.77 26, Şuarâ, 41-58; ayrıca bkz. 54. Kamer. 23-31: 91. Şems, 11-15.78 91. Şems, 11.79 26. Şuarâ, 152.80 26. Şuarâ, 149.81 91. Şems, 14.82 69. Hâkka, 5; Âd ve Semûd kavmini helâk eden korkunç ses, yıldırım

çarpmasına benzer bir belâ (sâ’ikahi) olarak nitelenirken (41. Fusslle, 13), bir başka âyette şiddetli bir sarsıntı (raçfeh=deprem) olarak tarif edilmiştir (7. A’râf, 78).

83 53. Necm, 51.84 27. Nemi, 52.


mukabil Allah’ın takdiriyle iman edenlerin kurtarıldıkları hatırlatılarak tüm bunların birer ibret vesilesi olduğuna dikkat çekilmiştir.85 Deprem vuku bulduğu zaman inanmayanlar yaptıklarının yanlış olduğunu anlamışlar, ancak iş işten geçtiği için bu pişmanlıklan onlara bir fayda sağlamamıştır.86 Kur’ân onlann bu akıbetlerinin ders ve ibret vesilesi olduğunu haber vermektedir.87

d) Hz. Lût Sodom88 halkına gönderilmiş bir peygamber olan Hz. Lût, tıpkı kendisinden önceki peygamberler gibi kavmini yaşadıklan ahlâkî çöküntüden kurtanp tevhide davet etmiştir. Kur’ân Lût kavminin aşın ahlâkî çöküntü içine girdiklerini, hayâsızlık ve sapıklıkta sınır tanımayarak aralarında homoseksüelliği yaygınlaştırdıklarını, hatta ulu orta her yerde bu fiili işlediklerini haber vermektedir.89

Hz. Lût, saplandıktan bu bataktan kavmini kurtarabilmek için hayli mücadele etmiştir. Örneğin kadınlar yerine erkeklerle ilişki kurmalarının yanlışlığını anlatarak bunun ahlâksız bir eylem olduğunu söylemiştir. Üstelik bu eylemi kamuya açık alanlarda ulu orta yapmalarının çirkinliğini vurgulayarak Allah’tan korkmalan gerektiğini, aksi hâlde İlahî cezaya çarptınlacaklan uyansında bulunmuştur.90 Ancak, kavmi bu uyanlara aldırmadığı gibi, ‘Madem peygambersin o hâlde

85 Bkz. 27. Nemi, 52-53.86 Semûd kavminin helakiyle ilgili bkz. 7. A’râf, 73-79; 9. Tevbe, 70; 11.

Hûd, 61-68; 14. İbrahim, 9; 17. İsrâ, 59; 22. Hac, 42; 25. Furkân, 38; 26. Şuarâ, 141-158; 27. Nemi, 45-53; 29. Ankebût, 38; 40. Mü’mln, 31; 50. Kâf, 12; 51. Zâriyât, 43-45; 53. Necm, 51; 54. Kamer, 23-31; 69. Hakka, 4-5; 91. Şems, 11-15.

87 26. Şuarâ, 156-58.88 Kur’ân’da Hz. Lût kavml hakkında detaylı bilgi verilmemiştir. Bununla

birlikte Sodom’un helâkiyle İlgili Kitab-ı Mukaddes’te geçen Mahpeka, müfessirlerce Kur’ân’da alt-üst olmuş şehir anlamına gelen el-mu’tefikât İfadesinin karşılığı olarak yorumlanmıştır. Bu nedenle Sodom halkının Lût Peygamberin kavml olduğuna dair görüşler ileri sürülmüştür. Aynca Sodom halkında eşcinselliğin yaygınlık kazanması ve Kur’ân’da da onlann bu sapık ilişki nedeniyle helâk edildiklerinden söz edilmesi, bu görüşü desteklemektedir. Ömer Özsoy-İlhaml Güler, Konularına Göre Kur'ân (Sistematik Kur'ân Fihristi), Fecr, 12. Baskı, Ankara 2006, 743.

89 7. Arâf, 80-81.90 11. Hûd, 78; 27. Nemi, 54-55.


korkuttuğun Allah’ın azabını üzerimize getif diye ona meydan okumuşlardır.91 Hz. Lût kendisinin Allah tarafından gönderilmiş elçi olduğunu ve yaptıkları yanlıştan dönmezlerse çetin bir azapla karşı karşıya kalacaklarım yineleyince âsiler, kendilerini rahat bırakmazsa onu memleketlerinden kovacakları tehdidinde bulunmuşlardır.92 Onlar Hz. Lût ve inananlar hakkında bu tür hesaplar yaparken aralarında şöyle konuşuyorlardı:

Lût’urı adamlarını memleketimizden kovalım. Çünkü bunlar kendilerini sütten çıkmış ak kaşık gibi görüyorlar. Aman bizim yanımızda kalıp da kirlenmesinler.93

Hz. Lût, kavmini sapıklıktan vazgeçiremeyince içine düştüğü çaresizlik karşısında Allah’a sığınmış ve ‘Rabb’im, beni ve ailemi bunların elinden kurtar.’94 diye dua etmişti.95 Hz. Lût’un tüm gayretlerine rağmen Sodom halkı tutumlarım değiştirmeyince Hz. Lût ve inananlar Allah'ın yardımıyla kurtarılırken inkârcılar helâk edilmiştir. Kur’ân-ı Kerîm bu hadisenin bir ibret vesilesi olduğunu vurgularken96 Sodom halkının akıbetiyle ilgili âyetlerin bir kısmında şu açıklamalar yer almaktadır:

Elçi meleklerimiz yanma geldikleri zaman Lût, (kavminin hayâsızlık ve ahlâksızlığı nedeniyle) onlann gelmesinden dolayı hayli sıkıldı, göğsü daraldı ve kendi kendine ‘Bugün gerçeklen çok zor bir gün olacak’ dedi Öteden beri çirkin bir işi (livata) yapmaya alışan halk, hemen yanına koştu. Lût, ‘Ey halkım!’ dedi, ‘İşte kızlarım. Sizin için en temiz ve en uygun olan onlarla evlenmenizdir. Allah'tan korkun da beni misafirlerimin yanında rezil etmeyin. Allah aşkına içinizde aklı başında bir adam yok mu? Azgm halk Lût’a şu karşılığı verdi: ‘Sen de biliyorsun ki kızlarında gözümüz yok. Aslında sen bizim ne istediğimizi çok iyi biliyorsun. Lût: ‘Keşke size karşı koyacak bir gücüm ya da sarp ve sağlam bir kaleye sığınsa imkânım olsaydı' dedi Bunun üzerine elçi melekler şöyle dediler:

91 29. Ankebût, 29.92 26. Şuarâ. 160-168.93 7. A’râf, 82; 27. Nemi, 56.94 26. Şuarâ, 169; 29. Ankebût, 30.95 26. Şuarâ, 160-169.96 26. Şuarâ, 170, 174; 27. Nemi, 57; 21. Enbiyâ, 74-75; 29. Ankebût, 35.


'Ey Lûtt Biz, Allah’ın elçileriyiz. Korkma, bu azgın halk kesinlikle sana ilişemeyecek. Gecenin bir vaktinde ailenle birlikte bu şehirden ayni..’97

Âyetlerden anlaşılacağı üzere, şehvet gözlerini bürüdüğü için Sodom halkı, Hz. Lût’a erkek kılığında gönderilen meleklere bile sarkıntılık edip onlan elde etmeye kalkışmışlardı.98 Onlann bu tutumu üzerine Hz. Lût hayli endişelenmiş, ancak melekler onun korku ve sıkıntısını gidererek99 Sodom halkının helâk edileceğini haber vermişlerdi.100 Yukanda- ki pasajm devamındaki âyette azap vaktinin sabaha doğru vuku bulduğu,101 Hz. Lût’a müminleri yanma alıp geceleyin şehri terk etmesinin vahyedildiği,102 ardından Sodom halkının yerle bir edildiği haberleri yer almaktadır.103 Hz. Lût ve inananlar uzaklaşınca, sabahın erken saatlerinde104 Sodom halkı üzerine taş yağdıran bir kasırga105 gönderilerek helâk edilmiştir.

Lût halkım helâk eden kasırganın engellenemeyecek bir şiddette olduğu,106 yağmur gibi taş yağdığı107 ve bunun son derece ürkütücü bir manzara olduğu ifade edilmiştir.108 Gökten yağdırılan püskürtü hâlindeki volkanik lavların belirlenen hedefleri sapmadan vurduğuna işaret edilmiştir.109 Bir başka âyette ise yağan taşların asimin taşlaşmış balçık olduğuna dair detaylar verilmiştir.110 Sonuçta Lût kavmi son derece ürkütücü ve uğultulu bir depremin111 yanı sıra, üzerlerine yağ-

97 11. Hûd. 77-81; aynca bkz. 15. Hlcr, 68-71.98 54. Kamer, 37.99 29. Ankebût, 33-34.100 15. Hlcr, 66.101 11. Hûd, 81.102 54. Kamer, 35, 38.103 11. Hûd, 82-83; 15. Hlcr, 63-65.104 15. Hlcr, 73.105 54. Kamer, 34.106 54. Kamer, 38.107 7. A’râf, 84; 27. Nemi, 58.108 26. Şuarâ. 172.109 11. Hûd, 82-83.110 51. Zâriyât, 33.111 15. Hlcr. 73.


dınlan kor hâlindeki taşlarla helâk edilmişlerdir.112 Dikkat edilirse Kur’ân, onlann ahlâkî çöküntü içinde olmalan ve bu tutumlarından vazgeçmemeleri, aynca inkârda ısrar etmeleri yüzünden helâk edildiklerini haber vermektedir. Bir başka ifadeyle Lût kavmi herhangi bir mucizeyi inkâr ettiği için değil, hayâsızlık ve ahlâkî çöküntüyü had safhaya vardıklan için yok edilmişlerdir.

e) Hz. Şuayb: Putperest olan Medyen ve Eyke halkı, bolluk ve refah içinde yüzdüklerinden savurganlıkta aşınya gitmişlerdi, aynca ölçü ve tartıda da hile yapmaktan sakınmıyorlardı. Böyle bir dönemde onlara peygamber gönderilen Hz. Şuayb, diğer peygamberler gibi kavmini tevhide ve Allah’a itaate çağırırken, sahip olduklan bolluğun kıymetini bilmelerini, ölçü ve tartıda hile yapmamalarım, yeryüzünde bozgunculuk çıkarmamalarım hatırlatmıştı. Aksi hâlde bu konulardaki aşın tutumlan nedeniyle İlahî cezaya çarptınlacaklan uyansmda bulunmuştu.113 Ancak, onlar bu uyanlara aldırmayarak şu karşılığı vermişlerdi:

'Ey Şuayb! Atalarımızın öteden beri tapındığı putlardan veya mallarımızı dilediğimiz gibi alıp satmaktan vazgeçmemiz gerektiğinisana dinin mi emrediyor?!114

Kavmi ona bu tür itirazlar yapsa da Hz. Şuayb onlan ısrarla Allah’a itaate çağırdı ve inkârda ısrar ederlerse Hz. Nûh, Hz. Hûd ve Hz. Lût peygamberlerin kavimlerinin başlanna gelen felaketler gibi kötü akıbetlerle karşılaşacaklarım hatırlatıp taşkınlıktan vazgeçirmeye çalıştı.115

Hz. Şuayb uyanlarda bulunurken inkârda ısrar edenler, çeşitli bahaneler uydurarak ona inanmadıktan gibi, kendisini ölümle tehdit etmişler ve ona şunlan söylemişlerdir:

112 Lût kavminin helâklyle ilgili aynca bkz. 7. A’râf, 80-84; 11. Hûd, 77-83;15. Hlcr, 59-77; 21. Enbiyâ. 74-75: 22. Hac, 43; 26. Şuarâ, 160-175; 27.Nemi, 54-58; 29. Ankebût, 26-35; 37. Saffât, 133-138; 50. Kâf, 13; 51.Zâriyât, 32-37; 54. Kamer, 33-40.

113 7. A’râf, 85-87; 11. Hûd. 84-86.114 11. Hûd. 87.115 11. Hûd, 89-91.


Ey Şuayb! Söylediklerinin çoğunu anlamıyoruz. Üstelik biz senin aramızda ne kadar güçsüz ve zayıf konumda olduğunu biliyoruz. Şayet akrabalannm hatırı olmasaydı seni linç ederdik. Zaten gözümüzde hiçbir değerin yok.116

Hz. Şuayb İse akrabaları yerine Allah’ın hatırının daha öncelikli olduğunu, bu gidişle ilahi cezaya çarptırılacaklarını, zamanı gelince bu cezanın mutlaka gerçekleşeceğini, ayrıca o zaman kimin yalancı olduğunun ortaya çıkacağım söyleyip Allah’ın azabım beklemelerini, kendisinin de onlarla birlikte bekleyeceğini dile getirmiştir.117 İnkârda ısrar edenler, bu söyleminden vazgeçmezse kendisini inananlarla birlikte yurtlarından sürecekleri tehdidinde bulunmuşlardı. Hz. Şuayb, kavminin uslanmaz tutumu karşısında Allah’a sığınarak ‘Ey Rabb’im! Sen bizimle şu kâfir halk arasında gereken hükmünü vefus yakarışında bulundu. Hz. Şuayb’ın uyanlarına kulak tıkayan Medyen ve Eyke halkı, korkunç bir uğultulu depremle yerle bir edilmişlerdir. Depremin ardından âdeta hiç yaşamamışlar gibi kendilerinden herhangi bir eserin kalmadığına işaret edilir.119 Kur’ân-ı Kerîm, Medyen ve Eyke halkının âsilerinin peygamberlerine karşı gelmeleri ve inkârda diretmeleri nedeniyle helâk edildiklerini haber vermektedir.120

Medyen halkının yurdu net olarak belirtilmemekle birlikte, onlann ticaret yollarının kesiştiği Kızıldeniz sahili boyunca yerleştiklerinden bahsedilir. Hz. Şuayb'ın öğretisinde ticaret ahlâkına ve ticarette dürüstlüğe fazla vurgu yapılması121 onlann ticaret yapılan bu topraklarda yaşadıklarım doğrular niteliktedir. Aynca alış-verişte ölçü-tartıya riayet etmeyip başıbozukluk çıkarmalan, kendilerine verilen nimetlerin şükrünü bilmemeleri ve gönderilen peygamberlerini yalanlamalan neticesinde helâk edilmişlerdir.

116 11. Hûd, 91.117 11. Hûd, 92-93.118 7. A'râf, 88.119 7. A’râf, 90-92; 11. Hd, 94.120 7. A’râf, 85-93; 11. Hûd. 84-95; 15. Hicr, 78-79; 22. Hac. 44; 26. Şuarâ.

176-191; 29. Ankebût, 36-37; 38. Sâd, 13-14; 50. Kâf, 14.121 7. A’râf, 85-88; 11. Hûd, 84-87.


Medyen halkının yanı sıra Hz. Şuayb, Eyke122 halkına da benzer uyanlarda bulunmuştu. Zira onlar da Medyen halkı gibi taşkınlıkta ileri giderek özellikle ölçü ve tartıda hile yapıyorlardı. Hz. Şuayb bozgunculuk yapmamalan, hak yememeleri ve Allah’a itaat etmeleri için uyanlarda bulunduysa da Eyke halkı onu dikkate almadı. Hatta Hz. Şuayb’m kendileri gibi insan olduğunu, bu nedenle peygamber olamayacağım, fakat büyülendiği için kendilerine anlamsız uyanlar yapmaya başladığım söyleyip onu yalancı ilan etmişlerdi. Hatta doğru sözlü ise o takdirde 'Rabb’ine söyle de göğün bir parçasını üzerimize düşürsün’ diye meydan okumuşlardı.123 Neticede Eyke halkı, inkârda ısrar edip peygamberlerini yalanlamalan, zulüm ve haksızlıkta hayli ileri gitmeleri gibi nedenlerle helâk edilmişlerdir.124 Kur’ân-ı Kerîm, onlann deprem veya volkanik bir patlama sonucu ortalığın toz duman olduğu bulutlu bir günde helâk edildiklerini haber vermektedir. Aynca o gün gerçekleşen azabı, müthiş bir felaket olarak nitelemektedir.125

J) Hz. Mûsâ: Hz. Mûsâ, İsrail oğullarına gönderilmiş bir peygamberdir. Risaletini açıkladığı zaman her peygamber gibi o da, hem Firavun hem de İsrail oğullannın itirazıyla karşılaşmıştı. Hz. Mûsâ, Firavun’u imana davet etmekle görevlendirildiği zaman, onun kötülüğüne maruz kalacağı endişesi yaşamıştı. Bu nedenle kardeşi Harun’la desteklenerek birlikte Firavun’a gönderilmiştir. Firavun Hz. Mûsâ’nm peygamberliğine inanmayınca Hz. Mûsâ kendisinin mucizelerle desteklendiğini hatırlatmış126 ve Allah tarafından gönderilen hak peygamber olduğunu söylemişti. Firavun peygamberliğinin ispatı olarak mucize göstermesini isteyince127 Hz. Mûsâ

122 Eyke ‘sık ormanlık’ anlamına gelir. Kur'ân’da bahsedilen Eyke halkının ormanlık bir bölgede yaşadıklan sanılmaktadır (26. Şuarâ, 176).

123 26. Şuarâ, 177-187.124 15. Hlcr, 78-79. Medyen ve Eyke halkının helakiyle İlgili aynca bkz. 7.

A’râf, 80-84; 11. Hûd, 77-83; 15. Hlcr, 59-77; 21. Enbiyâ, 74-75; 22. Hac, 43; 26. Şuarâ, 160-175; 27. Nemi, 54-48; 29. Ankebût, 26-35; 37. Sâffât, 133-138; 50. Kâf, 13; 51. Zâriyât, 32-37; 54. Kamer, 33-40.

125 26. Şuarâ, 187-189.126 20. Tâhâ, 47; 11. Hûd, 96; 23. Mü’minûn, 45-46.127 7. A’râf, 104-106; 20. Tâhâ, 47; 11. Hûd, 96; 23. Mü’minûn, 45-46.


âsâ ve parıltılı el mucizelerini göstermiştir.128 Örneğin âsâsını yere atınca bir anda yılana dönüşmüş,129 yine elini koynuna sokup çıkardığı zaman bembeyaz hâle gelmiştir.130 Gördüğü manzaraya inanmayan Firavun, bu mucizeleri hafife aldığı131 gibi, onu büyücü132 ve sihirbaz133 olarak nitelemiş,134 hatta büyülendiğini iddia etmiştir.135 Dikkat edilirse bu mucizeler peygamberliğin delili olarak bizzat Hz. Mûsâ’nm eliyle gerçekleşmiştir.

Hz. Mûsâ’mn mucizelerinin sihirbazlık oyunu olduğunu sanan Firavun, bu maharetlerini büyücü ve sihirbazlara karşı da göstermesini istemiş ve Hz. Mûsâ’yı onlarla düelloya davet etmişti.136 Hz. Mûsâ’nm kabul etmesi üzerine Firavun, ülkesindeki meşhur büyücü ve sihirbazları toplayıp tayin edilen vakitte Hz. Mûsâ ile karşı karşıya getirmişti. Ancak, Hz. Mûsâ’nm âsâsı büyücülerin yaptığı bütün sihirleri bir yılana dönüşerek yutunca,137 büyücüler onun hak peygamber olduğunu anlayıp secdeye kapanmışlar ve Hz. Mûsâ ile kardeşi Harun’a iman etmişlerdi.138 Buna mukabil Firavun ve adamları Hz. Mûsâ’mn kendilerini büyülediğini iddia ederken ‘Bize ne tür mucize gösterirsen göster sana asla inanamayacağız'139 diye itirazlarım sürdürmüşlerdi. Aynca Firavun, Hz. Mûsâ’ya inanan büyücüleri ölümle tehdit ettiği gibi,140 ona sadece sıradan insanların inandıklarım söyleyip şu itirazı dile getirmişti: ‘Kendi kavimleri bizim kölelerimizken bizim gibi iki insana mı inanacağız?’141

128 7. A'râf, 106-108; 20. Tâhâ, 17-23; 26. Şuarâ, 32-33; 27. Nemi, 10-12; 28. Kasas, 31-32.

129 7. A’râf, 107.130 7. A’râf, 108.131 43. Zuhruf, 47.132 28. Kasas, 36.133 51. Zâriyât, 39.134 26. Şuarâ, 27; 51. Zâriyât, 39.135 17. İsrâ, 101.136 26. Şuarâ, 34-35, 44-45; 10. Yûnus, 79-82.137 20. Tâhâ, 63-68.138 7. A’râf, 109-122; 20. Tâhâ, 62-73.139 7. A’râf, 132.140 7. A’râf, 123-126.141 23. Mü’minûn, 47-48.


Firavun, kavmini yanmda tutabilmek ve kendi üstünlüğünü sürdürebilmek için Hz. Mûsâ'yı ve ona inananları aşağılarken,142 bir taraftan da güç ve hâkimiyetinin sembolü olarak Mısır’daki zenginliklerin kendisine ait olduğunu hatırlatmıştı.143 Hz. Mûsâ’yı meramım anlatmaktan aciz birisi olduğunu söyleyerek aşağılarken kendisinin ondan daha üstün olduğunu dillendirmişti. Aynca doğru söylüyorsa gökten üzerine altın bileziklerin atılması veya ona şahitlik eden bir meleğin gönderilmesi gerektiğini söylemişti.144

Firavun’un eleştirileri üzerine Hz. Mûsâ konuşma probleminin giderilmesi için Rabb’ine dua etmiş ve bu duası kabul edilerek peltekliği düzelmiştir.145 Bütün gayretlerine rağmen Firavun, Hz. Mûsâ’ya engel olamayınca ona ve kavmine zarar vermeyi planlamıştı. Ancak, onun planı vahiyle Hz. Mûsâ’ya bildirilmiştir.146 Nitekim Firavun harekete geçmeden önce Hz. Mûsâ bir gece yansı İsrail oğullarım yanma alarak yola çıkmış ve Kızıldeniz’i geçip kurtulmuştu.147 Hz. Mûsâ kendisine inananlarla birlikte Firavun’un zulmünden kaçarken karşısına çıkan denize âsâsını vurmuş ve böylece Kızıldeniz ikiye ayrılarak Sina Çölü’ne ulaşmıştır. Buna mukabil kendisini takip eden Firavun ve askerleri boğulmuştur.148 Firavun, başına gelen akıbet üzerine Allah’a inanmış, ancak çok geç kaldığına işaret edilerek bu hadisenin kendisinden sonrakilere bir ders olduğuna dikkat çekilmiştir.149

142 26. Şuarâ. 23-33.143 43. Zuhruf, 51-52.144 43. Zuhruf, 52-53.145 20. Tâhâ, 127.146 ‘Kullarımı geceleyin yola çıkar. Şüphesiz takip edileceksiniz. Denizi yarıl

mış hâlde bırak, çünkü onlar boğulacak bir ordudur.' 44. Duhân, 22-24.147 26. Şuarâ, 52.148 26. Şuarâ, 63-66.149 10. Yûnus, 90-91; 43. Zuhruf, 55. Firavun ve taraftarlarının helâkini

konu edinen ayetlerden bir kısmı için bkz. 2. Bakara, 49-50; 3. Âlu İmrân, 11; 7. A’râf, 103-155; 8. Enfâl, 52-54; 10. Yûnus, 75-92; 11. Hûd, 96-98; 17. İsrâ, 101-103; 20. Tâhâ, 9-97; 23. Mü’minûn, 45-48; 26. Şuarâ, 10- 66; 27. Nemi, 12-14; 28. Kasas, 3-51; 38. Sâd, 12-14; 40. Mü’min, 23-46; 43. Zuhrûf, 46-56; 44. Duhân, 17-33; 50. Kâf, 14; 51. Zâriyât, 38-40; 54. Kamer, 41-42; 69. Hâkka, 9; 73. Müzemmil, 15-16; 79. Nâzi’ât, 15-25; 89. Fecr, 10-13.


Firavun ve kavmihelâk edilmeden öncede, inkârcı tutumundan dolayı yıllarca kıtlık ve kuraklıkla cezalandırılmışlardır.150 Ayrıca onlar tufan, çekirge, haşere, kurbağa ve kan gibi musibetlerle karşı karşıya bırakılmışlardır. İnkârda direnenler bu tür sıkıntılarla karşı karşıya kalınca Mûsâ’ya yalvarıp yardım istemişler ve maruz kaldıkları sıkıntıları giderdiği takdirde kendisine inanacaklarına dair söz vermişlerdir. Ancak sıkıntılı durum giderilince hemen sözlerinden dönmüşlerdir. Bu şekilde Allah'ın âyetlerini yalanlayıp birçok kez bağışlanmalarına rağmen kayıtsız davranmaya devam etmeleri neticesinde suda boğularak cezalandırılmışlardır.151

Hz. Mûsâ sadece Firavun ve adamlarının değil, bizzat kendisine inanan İsrail oğullarının bile bitmek tükenmek bilmeyen mucize talepleriyle de karşı karşıya gelmiştir. Hâlbuki onlar Hz. Mûsâ’nm Firavun’a karşı verdiği mücadele sırasında pek çok mucizeye tamik olmuşlardı. En azından onunla birlikte Kızıldeniz’i geçmişlerdi. Tüm bunlara rağmen onlann yine de Hz. Mûsâ’dan çeşitli mucizeler istemeleri hakikaten şaşırtıcıdır. Örneğin Kızıldeniz’i geçtikten sonra putperest bir kavimle karşılaşınca Hz. Mûsâ’dan kendileri için de benzer bir put yapmasını istemişler, aksi hâlde onu terk edecekleri tehdidini savurmuşlardır. Hz. Mûsâ ise onlann putperest olduğu hatırlatıp sadece Allah’a kulluk etmelerini ve onu ilah olarak tanımalan gerektiğini söylemiştir.152 Hz. Mûsâ’nm bu tür uyanlanna rağmen onlar döneklik yaptıklan gibi, talep ettikleri türden mucizeler gösterdiği zaman bile her seferinde pervazsızca yeni bir mucize talebinde bulunmuşlardır.

İsrail oğullan bir taraftan Hz. Mûsâ’ya iman ederken diğer taraftan da gönüllerinin tatmin olması için ondan mucize talep etmişlerdir. Örneğin Sina Çölü’ne çıktıklan zaman, sıcaktan bunaldıklarım söyleyip Hz. Mûsâ’dan kendilerini serinletmesini istemişlerdir. Onlann talebi üzerine Hz. Mûsâ,

150 7. A’râf, 130.151 7. A’râf, 134-35; 43. Zuhruf, 48-50.152 7. A’râf, 138-140.


dua etmiş ve bulutla gölgelenmelerini sağlamıştır.153 Ayette belirtildiği üzere dağ onlann üzerlerine yükseltildiği zaman onlar, tepelerine düşecekmiş gibi sanmışlardır.154 Yine bu çöl yolculuğu sırasında çok susadıklarım söyleyip Hz. Mûsâ’dan içecek su temin etmesini istemişlerdir. Onlann isteğini gerçekleştirmesi için Hz. Mûsâ’ya asasını taşa vurması vahye- dilmiştir. Neticede âsâsmı kayaya vurunca İsrail oğullan- nın on iki ayn kolunun her birisi için ayn ayn on iki pınar fışkırmıştır.155 Her istekleri yerine getirilmesine rağmen, İsrail oğullannın taleplerinin ardı arkası kesilmemiş ve bu sefer yiyeceklerinin tükendiğini söyleyip çöl ortasında yiyecek temin etmesini istemişlerdir. Hz. Mûsâ da Rabb’ine dua edince onlara kudret helvası ve bıldırcın eti lütfetmiştir.156

İsrail oğullannın talepleri yukanda dile getirilenlerle sınırlı kalmamıştır. Onlar Hz. Mûsâ’mn Allah’la konuşmasını,157 hatta Allah’ı kendilerine göstermesini bile istemişlerdir. Hz. Mûsâ da onlann bitmek tükenmek bilmeyen talepleri üzerine kavminden yetmiş kişiyle birlikte Allah’la buluşmak üzere Tür Dağı’na yolculuk yapmıştır. Onunla beraber yolculuk yapanlar, Allah’ı aleni olarak görmezlerse kendisine inanmaya- caklannı bile söylemişlerdir. Bitmek tükenmek bilmeyen bu tür pervazsız istekler üzerine, İsrail oğullan şiddetli bir şekilde sarsıntıyla cezalandınlmıştır. Ancak Hz. Mûsâ, cehaletleri nedeniyle bu şekilde davrandıklarını söyleyip affedilmeleri için Rabb’ine yalvarınca duası kabul olmuş158 ve üzerlerine gönderilen azap kaldırılmıştır.159 Bunca olaydan sonra bile İsrail oğullan yine sapıtmışlardır. Kur’ân onlann bu durumuna dikkat çekerek aslmda kendilerine zulmettiklerini haber verir160 ve İsrail oğullarının yaşadıklan hadiselerin kendileri

153 7. A’râf, 160.154 7. A'râf, 160, 171.155 2. Bakara, 60; 7. A’râf, 160.156 2. Bakara, 57; 7. A’râf, 160; 20. Tâhâ, 80.157 7. A’râf, 143.158 7. A’râf, 155; 4. Nisâ. 153.159 2. Bakara, 56.160 7. A’râf, 160.


için bir imtihan vesilesi olduğunu söyler.161 Onlann mucize talepleri ve peygamberlerine karşı sadakatsizlikleri nedeniyle Kur’ân onlan döneklikle suçlamıştır.

Dikkat edilirse Âd, Semûd ve Lût kavmi gibi kimi geçmiş kavimler inkârda ısrar etmeleri, hayâsızlık ve ahlâksızlıkta haddi aşmalan, peygamberlerini yalanlayıp Allah’ın âyetlerini hiçe saymalan gibi çeşitli nedenlerle cezaya çarptırılıp yok edilmişlerdir. Bunun yanı sıra Firavun ve ona inananlar da benzer tutumlarından dolayı helak edilmişlerdir. Buna rağmen Hz. Mûsâ’ya inandıklan hâlde ondan birçok mucize talebinde bulunan ve istedikleri mucizeler gerçekleşmesine rağmen her seferinde yeni bir mucize talebiyle onun karşısma çıkan, hatta irtidat edip putperestliğe dönen İsrail oğullan helâk edilmemişlerdir.

Kur’ân-ı Kerim, Hz. Mûsâ’ya dokuz ayn mucize verildiğini haber verir.162 Bu mucizelerin neler olduğu konusunda tek tek açıklama yapılmamış, ancak bazı âyetlerde bunlarla ilgili birtakım ipuçlarını bulabilmek mümkündür. Örneğin Allah’la konuşması,163 âsâsının yılana dönüşmesi,164 elini koynuna sokup çıkarınca beyazlaşması,165 gökten kudret helvası ve bıldırcın sofrası indirmesi, âsâsını kayaya vurup su çıkarması, sıcaktan bunalan kavmini bulutla gölgelemesi gibi hadiseler bunlar arasındadır. Bunların yanı sıra Firavun’a gönderileceği zaman mucizeyle desteklenmesi,166 onun kötülük yapmasından korkması üzerine kardeşi Harun’la desteklenmesi ve kendisine zarar gelmeyeceğine dair güvence verilmesi,167 hatta ona karşı üstün geleceğinin vaat edilmesi,168 görüşme sırasında korkusunun giderilmesi için ellerini koltuk altına

161 7. A'râf, 141.162 27. Nemi, 12; 17. İsrâ, 101.163 7. A ’râf, 143, 144; 19. Meryem, 52; 20. Tâhâ, 11-18; 28. Kasas, 30-31;

79. Naziât, 16-19.164 7. A’râf, 104-107, 117; 20. Tâhâ, 20; 26. Şuarâ, 32; 27. Nemi, 9-12.165 7. A’râf, 108; 20. Tâhâ, 22; 26. Şuarâ, 33; 27. Nemi, 12; 28. Kasas, 32.166 26. Şuarâ, 15.167 20. Tâhâ, 45-48; 26. Şuarâ, 12-14; 28. Kasas, 33-35: 40. Mü’min, 23; 43.

Zuhruf, 46.168 28. Kasas, 35.


koymasının vahyedilmesi,169 keza Firavun’un zulmüne karşı korunmasını istediği zaman bu duasının kabul olup170 kavmiyle birlikte sağ salim Kızıldeniz’i geçmesi, buna mukabil Firavun ve adamlarının suda boğulmaları gibi hadiseler yine onu risaletiyle ilgili olağanüstülükler veya mucizevî olaylardır. Nitekim bunlar Allah tarafından ona sağlanan ilahi yardım olarak nitelenmiştir.171

Bütün bunların yanı sıra Hz. Mûsâ, peygamberliği sırasında önüne çıkan güçlüklere karşı durabilmek için Rabb’inden özel taleplerde bulunmuş ve bu talepleri karşılanmıştır. Örneğin ailesinden birisinin kendisine yardımcı olarak verilmesini istediği zaman kardeşi Harun’la desteklenmiş; o da peygamber olarak görevlendirilmiştir.172 Bu konuya özellikle Şuarâ Sûresi’nde uzunca yer verilmiştir.173 Öte yandan Hz. Mûsâ yaptığı hata üzerine bağışlanma dileyince affedilmiş174 ve özellikle kavmi adma yaptığı birçok duası kabul olmuştur. Bunlara ilaveten o, ‘Ey Müsâl Gözümün önünde yetiştirilmen için seni sevimli kıldım’175 ve ‘Seni kendim için yetiştirdim'176 İlahî hitabına muhatap olmuştur.177 Keza Allah'ın yardımıyla Firavun’un alçaltıcı azabından kurtarılmasının bir imtihan vesilesi olduğuna işaret edilmiştir.178

Kur’ân-ı Kerîm, Hz. Mûsâ’mn risaleti hakkın bilgi verirken henüz çocuk yaştan beri İlahî gözetim altında yetiştirildiğini haber vermektedir, örneğin bebekken suya atıldığı sırada kurtarılıp179 Firavun’un sarayında büyütülmesi,180 hiçbir sütannenin sütünü kabul etmemesinin sağlanması ve ablası

169 28. Kasas, 32.170 10. Yûnus, 88-89.171 28. Kasas, 33-34.172 20. Tâhâ, 29-32; aynca bkz. 25. Furkan, 35; 19. Meıyem, 53; 28. Kasas,

33-34.173 26. Şuarâ, 10-15.174 28. Kasas, 16.175 20. Tâhâ, 39.176 20. Tâhâ, 41.177 26. Şuarâ, 18; 28. Kasas, 7-14.178 44. Duhân, 30-33.179 28. Kasas, 7.180 28. Kasas, 7-14.


nın önerisiyle181 öz annesinin Firavun’un sarayına alınması ve onun sütüyle büyütülmesi, bu durumu Firavun’un fark etmemesi,182 henüz çocuk yaştayken elçi yapılacağının annesine müjdelenmesi,183 ergenlik çağma geldiği zaman ona ilim ve hikmet verilmesi184 ve tüm bunların Allah'ın lütfuyla gerçekleştiğinin hatırlatılması bunlar arasındadır.185

Dikkat edileceği üzere sıkıntılı anlarında Hz. Mûsâ’mn bütün istekleri yerine getirilmiş186 ve özellikle nübüvvetini ispat için birçok mucizeyle desteklenmiştir. Fakat birçok sıkıntılı anlar yaşayan ve kimi zaman müşriklerin mucize taleplerine cevap vermek için âdeta çırpman Hz. Peygamber söz konusu olduğunda herhangi bir mucizeyle desteklenmemiştir. Aslında bu durum Hz. Peygamber’in mucizeyle ilişkisinin hangi boyutta olduğunu göstermesi bakımından dikkate değerdir. Haddizatında bu durum, Müslümanların özellikle Hz. Mûsâ ve Hz. İsâ gibi peygamberlerle Hz. Peygamber’i mucize yarışma sokup Resûl-i Ekrem’i bir adım öne geçirebilme gayretlerinin arka planındaki saiklere dair de birtakım ipuçları vermektedir. Örneğin, Hz. Mûsâ ve ona inananlara zulmetmek isteyen Firavun ve ordusu suda boğularak helâk edilirlerken187 Hz. Peygamber ve ona inanmayanlar ise benzer bir akıbete uğratılmamışlardır. Ancak, Hz. Peygamber’e kötülük yapanların da aynı akıbete uğratıldıklarını iddia edebilmek için, Bedir Savaşı’nda öldürülen kimi müşrik önderler, onlann helâki olarak yorumlanmıştır.188

g) Hz. Dâvûd ve Süleyman: Hz. Dâvûd ve Hz. Süleyman İsrail oğullarına gönderilmişlerdir. Kur’ân-ı Kerîm, dağların Hz. Dâvûd’un emrine verildiğini ve bölük bölük kuşlann ona eşlik

181 20. Tâhâ, 40.182 28. Kasas, 11-13.183 28. Kasas, 7.184 28, Kasas, 14.185 20. Tâhâ, 37-40.186 20. Tâhâ, 36.187 7. A’râf, 133-136; 43. Zuhruf, 54.188 Geniş bilgi için bkz. Balcı, Bedir Savaşıyla İlgili Mucizevî Rivayetler, 85.

vd.


ettiğini,189 kendisine demir işlemesinin öğretildiğini,190 erimiş bakır kaynağının onun için su gibi akıtıldığını,191 savaşlarda korunması için kendisine zırh yapımının öğretildiğini haber vermektedir.192 Bunlara ilaveten Hz. Dâvûd’un yakarışına karşılık olarak rüzgârın onun istifadesine sunulduğuna ve istediği yönde estiğine, şeytanlar gibi (asi ve dik başlı) ne kadar becerikli bina ustası, mahir dalgıç varsa hepsinin onun emrine verildiğine, ayrıca diğer asi kavimlerin de jöne onun emrine verildiğine193 dikkat çekilmiştir. Ayrıca ona hükümranlık ve hikmet bahşedildiğine, dilediği her şeyin kendisine öğretildiğine işaret edilmiştir.194

Hz. Mûsâ’nm kardeşi Harun’la desteklendiği gibi, Hz. Dâvûd’un da Hz. Süleyman’la desteklendiği hatırlatılarak195 her ikisine ilim verildiğine,196 Hz. Süleyman'ın Hz. Dâvûd’a vâris kılındığına ve ona kuşdilinin öğretilerek197 onlarla konuştuğuna,198 ayrıca cinlerden, insanlardan ve kuşlardan oluşan ordusunun bulunduğuna,199 cinlerin onun emrine verildiğine,200 dalgıçlık ve buna benzer işler yapan şeytanların bile onun hizmetine sunulduğuna,201 karıncalarla konuştuğuna,202 kuşlar vasıtasıyla Sebe’ melikesinden haber alıp haber gönderdiğine,203 cinlerden İfrit vasıtasıyla Sebe’ melikesinin tahtını Güney Arabistan’dan Kudüs’e ge

189 38. Sâd, 18-19.190 34. Sebe’, 11.191 34. Sebe’, 12.192 21. Enbiyâ, 80.193 38. Sâd, 36-38; aynca bkz. 34. Sebe', 12; 21. Enbiyâ, 81.194 2. Bakara, 251.195 38. Sâd, 30.196 27. Nemi, 15.197 27. Nemi, 16.198 27. Nemi, 20-26.199 27. Nemi, 17.200 34. Sebe’, 12. Hz. Süleyman’ın emrine verilen cinlerin ona itaat etmedik

leri takdirde, alevli ateşle cezalandırılacaklarına işaret edilmiştir. Cinler, Hz. Süleyman’ın isteği doğrultusunda köşkler, heykeller, büyük havuzlara benzer çanaklar, taşınması güç kazanlar gibi değişik işlerde çalıştırılmıştır (34. Sebe’, 13).

201 21. Enbiyâ, 82.202 27. Nemi, 18.203 27. Nemi, 22-32.


tirttiğine204 dair birçok olağanüstü niteliklerinin bulunduğuna vurgu yapılmıştır. Ayrıca Hz. Süleyman’a davarlar konusunda bilgi verildiği, Allah’ı yüceltip teşbih etmeleri için Hz. Dâvûd ile birlikte dağların ve kuşların hizmetlerine sunulduğuna dair de haberler yer almaktadır.205 Sebe’ Sûresi’ndeki açıklamalara göre dağlar ve kuşların onunla birlikte Allah’ı teşbih ettikleri hatırlatması yapılmıştır.206 Bütün bunlar Hz. Dâvûd ve oğlu Hz. Süleyman’a bahşedilen ayrıcalıklar olarak zikredilirken bu bağlamda Hz. Peygamber’in herhangi bir ayrıcalıklı yönünden veya olağanüstü yeteneklerinden bahsedilmez.

İleride aynca işaret edileceği üzere Müslümanlar Yahudi kültürüyle iç içe yaşamaya başladıktan sonra, Kur’ân-ı Kerîm’de işaret edilmeyen ama Yahudi kültüründe bulunan çeşitli peygamber kıssalanyla tanıştılar. Bunun yanı sıra Kur’ân’da işaret edilen kimi hususlar da yine abartılı peygamber kıssalarına dönüştürülmüştür. Bu kıssalar büyük oranda Müslümanlan etkilemişe benziyor. Nitekim Hz. Peygamber hakkında oluşturulan birtakım abartılı hikâyeler veya mucize iddialarında bunlara benzer olayların anlatılması tesadüf değildir. Örneğini Hz. Dâvûd veya Hz. Süleyman gibi Hz. Peygamber’in de birtakım doğa olaylarına hükmettiği, istediği zaman yağmur yağdırdığı veya yağmurun yönünü değiştirip dilediği yerlere yağdırırken dilediği yerleri kuru bıraktığı hikâyeleri uydurulmuştur. Bunun yanı sıra bir önceki bölümde işaret edilen Hz. Süleyman’ın cinsel gücünün fazlalığıyla ilgili rivayetlerden esinlenerek Hz. Peygamber’de de benzer özelliklerin bulunduğuna dair akıl almaz hezeyanlar dillendirilmiştir. Görünen o ki Müslümanlar, Kur’ân’da zikredilen peygamberlerle ilgili mucizeler veya Yahudi kültüründe mevcut abartılı peygamber kıssalarından esinlenerek Hz. Peygamber için de benzer mucizeleri!) uyarlayarak bir bakıma mucize bakımından denge kurmaya çalışmışlardır.

204 27. Nemi, 39-40.205 21. Enbiyâ, 79.206 34. Sebe’, 10.

Hz. Muhammed’den önceki Peygamberler ve Mucize 125

h) Hz. Yûnus, Hz. Zekeriyyâ ve Hz. Yahya: Hz. Yûnus, Asurlulann yaşadığı Irak bölgesindeki Ninova çevresinde risalet görevini yürüttüğü için, onun Asurlulara peygamber olarak gönderildiğine dair yorumlar yapılmıştır. Diğer peygamberler gibi Hz. Yûnus da risalet görevini yürütürken bir dizi engelle karşılaşmış ve tüm ısrarlı çabalarına rağmen kavmini ikna edemeyince, Allah'ın izni olmadan risalet görevini bırakıp bulunduğu bölgeyi terk etmiştir. Kur’ân-ı Kerîm onun denize atılıp bir balık tarafından yutulduğunu ve Allah’ı yüceltenlerden olmasaydı kıyamete kadar balığın kanunda kalacağını ifade ettikten sonra onun bitkin bir şekilde karaya çıkartıldığım ve kendisi için geniş yapraklı bir bitkinin yetiştirildiğini haber vermektedir.207 Balık tarafından yutulması nedeniyle kendisi Zü'n-nûn (balık sahibi) olarak nitelenmiştir. Aynca öfkesine yenilip risalet görevini bırakarak kavmini terk ettiği için Allah'ın emrine karşı geldiği ancak yaptığı yanlışın farkına vanp af dilemesi nedeniyle bağışlandığına işaret edilmektedir.208 Bundan başka onun Allah tarafından seçilip iyilerden kılındığına vurgu yapılmıştır.209

ı) Hz. Zekeriyyâ: Kur’ân’da Hz. Zekeriyyâ’nm Allah’a ya- kanşlan ve onun duasının kabul edildiğine dair açıklamalar bulunmaktadır. İlgili âyetlerde yaşı ilerlediği zaman kendisinden sonra yerine vâris olacak kişilerden endişelendiği için Rabb’ine dua ederek bir erkek çocuğunun olmasını istediğine ve bu çocuğun kendisine vâris olmasını arzuladığına işaret edilmektedir. İlerlemiş yaşma rağmen duası kabul edilerek Yahyâ adında bir oğlunun olacağı kendisine müjdelenmiş- tir. Ancak, Hz. Zekeriyyâ hem kendisinin yaşlı olması hem de hanımının kısırlığı nedeniyle bunun gerçekleşmesinin imkânsızlığını düşünmüştü. Bunun üzerine ona şu âyet inzal edilmiştir: ‘Öyle olacaktır. Bu bana kolaydır. Seni de daha önce hiçbir şeyken yaratmıştım.'210

207 37. Sâffât, 141-146.208 21. Enbiyâ, 87-88.209 68. Kalem, 50.210 19. Meryem. 7-9; aynca bkz. 19. Meryem, 4-10: 21. Enbiyâ, 89.


Hz. Zekeriyyâ, Hz. Meryem’in teyzesinin kocasıydı ve Kudüs’teki mabetten sorumluydu. Kur’ân, Hz. Meryem’in Hz. Zekeriyyâ’nm korumasına verildiğine işaret eder.211 Hz. Zekeriyyâ mabede her girdiğinde Meryem’in yanında yiyecekler görünce, şaşkınlığını gizlemeyip bunların nereden geldiğini sormuştu. Hz. Meryem de ona ‘Allah katından geliyor, Allah dilediğim hesapsız bir şekilde nzıklandınf212 karşılığını vermişti. Bu olaya tanık olmasından sonra, Hz. Zekeriyyâ’nın ilerlemiş yaşına rağmen çocuk sahibi olmayı arzuladığı ve namaza durduğu sırada bu arzusunun melekler tarafından kendisine Yahyâ adında bir erkek çocuğu olacağının müj- delenmesine işaret edilmektedir.213 Ayrıca doğacak çocuğu Yahyâ’nın da peygamberlerden olacağı bildirilmiştir. Bunun yanı sıra, henüz çocuk yaştayken Hz. Yahyâ’ya hikmet ve gönül inceliği verildiği, kendisine temizliğin bahşedildiği, ana- babasma iyilik eden saygılı birisi olduğu gibi açıklamalar da yapılmıştır.214

i) Hz. İsâ Hz. İsâ da İsrail oğullarına gönderilmiş bir peygamberdir.215 Kur’ân-ı Kerîm onun birtakım mucizelere sahip olduğundan söz eder. Özellikle dünyaya babasız gelmesi başlı başma bir mucize olarak nitelenir.216 Bu konu ilgili âyette şöyle dile getirilmiştir: ‘Biz onu insanlara sınırsız kudretimizi gösteren bir sembol ve rahmetimizin bir tecellisi/ âyetlerimizin tebliğcisi olmak üzere var edeceğiz.’217 Âlu İmrân Sûresi’nde ise Hz. İsâ’mn dünyaya babasız gelmesi, Hz. Âdem’in yaratılışına benzetilmiştir.218

211 3. Âlu İmrân, 37.212 3. Âlu İmrân, 37.213 3. Âlu İmrân, 37-41.214 19. Meryem, 12-14.215 43. Zuhruf, 59.216 19. Meryem, 19-20.217 19. Meryem, 21. Enbiyâ Sûresl’nde Hz. İsâ’nın babasız olarak dünyaya

getirilmesine şöyle işaret edilmiştir: ‘Ey Peygamber! İffet ve namusunu her daim temizlikle korumuş olan Meryem’i de an. Biz ona ruhumuzdan üfledik. Böylece hem onu hem de oğlunu cümle âlem için sınırsız yaratma kudretimize dair mucize kıldık (21. Enbiyâ, 91).

218 3. Âlu İmrân, 59.

Hz. Muhammedi’den Önceki Peygamberler ve Mucize 127

Kur’ân-ı Kerim, Hz. Meryem’in kavminden uzaklaştığım, ardından Yüce Allah'ın takdiriyle Hz. İsâ’yı dünyaya babasız getirdiğini ve ardından kavmine döndüğünü, ancak kavminin onu iffetsizlikle suçlayacağı için ciddi endişeler taşıdığım haber vermektedir. Hz. Meryem’in korktuğu başına gelmiş ve çocuğuyla birlikte kavmine dönünce halk onu gayri meşru çocuk edinmekle itham etmiştir. Bu olay üzerine Hz. Meryem kundaktaki bebeğin kendisine şahitlik edeceğini ve onunla konuşmalarını istemiştir. Neticede henüz beşikteyken Hz. İsâ, annesine şahitlik ederek onu haksız yere suçladıklarım söylemiştir.219 Şahitliğin yanı sıra risaletiyle ilgili olarak şunları söylemiştir: ‘Ben AUah’m kuluyum. O, bana vahiy gönderdi Beni peygamber olarak görevlendirdi Buhmduğum her yerde Aüah bana feyizli ve bereketli bir insan olmayı nasip e tti..’220 Bakara Sûresi’nde ise Hz. İsa’ya açık belgeler verildiğine ve Rühu’l-Kudus (Cebrail) ile desteklendiğine işaret edilmiştir.221

Hz. İsâ’nın dünyaya babasız geleceğini melekler Hz. Meryem’e şöyle müjdelemişlerdi: ‘Ey Meryem! Allah sena kendisinin ‘ol’ emriyle varlık kazanacak bir evlat müjdeliyor. O, Meryem oğlu İsâ Mesih diye anılacak. Hem bu dünyada hem de ahirette itibar sahibi olacak ve Allah’a en yakm kullar arasında yer alacak.’222 Âyetin devamında babasız olarak doğuracağı çocuğun özellikleri hakkında Hz. Meryem’e bilgi verilirken onun beşikteyken yetişkin birisi gibi insanlarla konu- şacağmdan ve çok erdemli bir kişiliğe sahip olacağından,223 aynca ona Kitabin, hikmetin, Tevrat ve İncilin öğretileceğinden ve İsrail oğullarına elçi olarak gönderileceğinden haber verilmiştir.224

Hz. İsâ risaletle görevlendirildiği zaman kavmine şöyle demişti: ‘...İşte size Rabb’inizden mucizeler getirdim. Ben gözünüzün önünde çamurdan kuş sureti yapar, sonra ona üflerim,

219 19. Meryem, 17-29.220 19. Meryem, 30-33.221 2. Bakara, 253.222 3. Âlu İmrân, 45.223 3. Âlu İmrân, 46.224 3. Âlu İmrân, 47-49; 5. Mâide, 110.


o da Allah’ın kudretiyle canlı bir kuş oluverir. Yine ben Allah’ın izni ve iradesiyle doğuştan körleri ve cüzam hastalarını iyileştirir, hatta ölüleri kaldırmm. Aynca evlerinizde ne yiyip içtiğinizi ve neleri sakladığını da haber verebilirim. Gerçekten inanıyorsanız bütün bunlarda sizler için bir ders vardır.’225 Bunların yanı sıra havarilerin isteği üzerine gökten sofra indirmiştir. Aslında onlar Hz. İsâ’ya iman etmişlerdi, ancak kalplerinin mutmain olması ve doğruyu söylediğine kani olmaları için böyle bir istekte bulunduklarım belirtmişlerdi. Hz. İsâ da, iman etmiş kişiler olarak bu tür talepler yerine Allah’a sığınmalarım tavsiye etmiştir. Fakat havarilerin ısrarlı istekleri karşısında tıpkı Hz. Mûsâ’mn gökten sofra indirmesi gibi, Hz. İsâ da kendisine sofra indirilmesi için dua etmiş ve talebi kabul edilerek yiyecek sofrası indirilmiştir. Ancak, bu mucizeyi inkâr etmeleri durumunda kâinatta hiçbir toplumun maruz kalmadığı bir azaba uğratılacakları uyansı da yapılmıştır.226 Hz. İsâ, aynı zamanda Hz. Peygamber’in gönderileceğini vahiyle bildiren bir peygamberdir.227

Mucizelerine inanmazlarsa bu talepte bulunanların çok şiddetli bir cezaya çarptırılacakları uyarısı dikkat çekicidir. Görebildiğimiz kadarıyla mucizeyi inkârın veya mucizeye İnanmamanın helâkle neticeleneceği uyarısı ilk kez bu kadar açık bir şekilde yapılmıştır. Muhtemelen bu kesin uyandan dolayı, geleneksel yorumlarda mucizeyi inkârın cezasının helâk olduğuna dair yaygm bir genelleme yapılmış.- tır. Ancak daha önce de ifade edildiği üzere, Hz. Mûsâ’nm birçok mucizesini hafife alıp inanmayan kavmi helâk edilmemiştir. Haddizatında helâk edilen daha önceki kavimlerin bir kısmı da mucizeleri inkâr ettikleri için bu cezaya çarptınlmamışlardır. Dolayısıyla mucizeyi inkânn mutlak helâkle neticeleneceği genellemesi vahiyle doğrulanabilir bir iddia değildir.

225 3. Âlu İmrân, 48-49; 5. Mâide, 110.226 5. Mâide, 112-115.227 61. Saf. 6.


Sonuç

Kur’ân-ı Kerim Hz. Muhammed’den önceki peygamberlere birtakım mucizeler verildiğine işaret etmektedir. Bu peygamberlerden özellikle Hz. Mûsâ ve Hz. İsâ’ya birtakım olağanüstülüklerin yanı sıra risaletlerini ispat anlamında bazı mucizeler verildiğine işaret edilmiştir. Hz. Salih’e verilen deve de risaleti ispat anlamındaki mucize kategorisinde değerlendirilmiştir. Ancak, bu olay, örneğin âsâ ile kayadan su çıkarma gibi onun eliyle gerçekleşmiş bir mucize değildir. Üstelik türdeşlerinden herhangi bir ayrıcalığı olmayan devenin daha ziyade Salih’in kavmini sınamak için gönderildiğini ve bu yönüyle Allah'ın ona bahşettiği bir âyet veya sembol olduğunu anlıyoruz.

Hz. Mûsâ ve Hz. İsâ’ya risaletlerini ispat anlamında birtakım mucizeler verilirken her iki peygamber dâhil diğer peygamberlere de bazı ilahi yardımlar yapılmıştır. Örneğin kendilerine düşmanlık edip inkârda direnenler helâk edilmişlerdir. Bu tür helâk hadiseleri, geleneksel yorumlarda mucize olarak nitelenmiş, ancak dikkat edilirse bu hadiseler mahiyet itibarıyla olağanüstü nitelikte olmakla birlikte, ‘kayadan su çıkarma veya gökten sofra indirme’ gibi bizzat peygamberlerin maharetiyle gerçekleşmiş mucize niteliğinde değildir. Bu nedenle biz peygamberlik ve mucize konusunun iki kategoride ele alınması gerektiğini ifade etmeye çalıştık. Buna göre risaleti ispat anlamında özellikle Hz. Mûsâ ve Hz. İsa’ya birtakım mucizeler verilirken, bu peygamberler dâhil diğer peygamberlere de risalet görevlerini sürdürürlerken karşılaşüklan zorlukların giderilmesi için bazı İlahî yardımlar yapılmıştır. Bu bağlamda kimi âsi kavimler helâk edilirken bazen de Bedir Savaşı örneğinde olduğu gibi düşman karşısında manevi anlamda İlahî yardım gönderilmiştir. Keza diğer peygamberler gibi Hz. Peygamber de vahiyle iç içe olması nedeniyle birtakım olağanüstülükler yaşamıştır. Ancak, bu olağanüstülükler onun risaletinin ispaü veya delili niteliğinde değildir. Risa- letini ispat anlamında ona sadece Kur’ân mucizesi verilmiştir (29. Ankebût, 50-51).


Geçmiş kavimlerle ilgili anlatılan birtakım kıssalar veya olağanüstü hadiseler geleneksel yorumlarda mucize olarak nitelendiği için Müslümanlar arasında bu anlamda yaygın bir kabul vardır. Ancak görüldüğü üzere helâk edilen kavimlerin yaşadıkları olayların bir kısmı olağanüstü mahiyette olmakla birlikte, bunlar peygamberlerin eliyle gerçekleşen mucize niteliğinde değildir. Aynca peygamberlere verilen mucizelerin hepsi risaleti ispata yönelik bir amaç taşımamaktadır. Nitekim her peygambere risaleti ispat anlamında mucize verilmemiştir. Konu Hz. Peygamber açısından ele alındığı zaman, ona Kur’ân’dan başka hiçbir bir mucizenin verilmediği hususu çok açık bir şekilde dile getirilmiştir (17. İsrâ, 59).

BÖLÜM mHZ. MUHAMMED VE MUCİZE

Giriş

Kur’ân-ı Kerim, Hz. Mûsâ ve Hz. İsâ gibi peygamberlere çeşitli olağanüstülüklerin bahşedilmesinin yanı sıra bizzat risaletlerini ispat anlamında mucizeler verildiğini söylerken, Hz. Peygamber için ise, risaletinin delili olarak sadece okuduğu vahiyleri hatırlatmıştır.1 Bu hatırlatma onun risaletinin mucizelerle herhangi bir ilişkisinin olmadığını çok açık bir şekilde ortaya koyarken, aynı zamanda okuduğu âyetlere vurgu yaparak akıl yoluyla peygamberliğinin anlaşılabileceğine yönelik bir uyarıyı da kapsamaktadır. Diğer bir ifadeyle Kur’ân-ı Kerîm, onun risaleti ile mucize araşma kesin bir sınır çizer ve bu yönüyle onu önceki peygamberlerden ayırır. Nitekim İsrâ Sûresi’nde ona mucize verilmediği gerçeği çok açık bir şekilde dile getirilmiştir.2

Önceki bölümde de işaret edildiği üzere Kur’ân, Hz. Dâvûd’un emrine rüzgârların verildiğini, Hz. Süleyman’ın kuşlarla anlaşabildiğini, Hz. Zekeriyyâ’nın hayli ilerlemiş yaşma rağmen kısır olan hanımından çocuk sahibi olduğunu haber verir. Ancak, Hz. Peygamber’in bu bağlamda herhangi bir olağanüstü yönünün bulunduğundan hiç söz etmez. Buna mukabil sınırlı da olsa önceki peygamberler gibi Hz. Peygamber’in de ilah! yardım veya isrâ hadisesi gibi bazı olağanüstü tecrübeler yaşadığını haber verir. Ancak, bunlar onun risaletini ispat amacı taşımayan türden hadiselerdir. Bununla birlikte geçmiş peygamberlere oranla onun yaşadığı olağanüstü hadiselerin oldukça sınırlı olduğunu görüyoruz.

1 29. Ankebût, 50-51.2 17. İsrâ, 59.


Dikkat edilirse müşriklerin itirazı üzerine onun Allah tarafından gönderilen hak peygamber olduğuna birçok âyette işaret edilirken bu âyetlerin hiçbirisinde onun nübüvvetinin mucizeyle ilişkisinden söz edilmez.3 Kur’ân-ı Kerîm bu hususu çok açık bir şekilde vurgulamakla birlikte, rivayet kültürü çerçevesinde şekillenen Hz. Muhammed tasavvuru ise bütünüyle serapa mucize bir peygambere dönüştürülmüştür. Biz bu bölümde vahyin belirlediği sınırlar çerçevesinde onun risaletinin mucizeyle olan ilişkisini gözler önüne sererek bir anlamda vahyin tanıttığı peygamberle rivayetlerde sunulan peygamberin ne derece mucizelerle iç içe olup olmadığım irdelemeye çalışacağız.

Hz. Peygamber'in Mucizeyle İlişkisi

Kur’ân-ı Kerîm Hz. Muhammed ve onun risaleti hakkında hayli zengin bilgi verirken mucizeyle ilişkisi söz konusu olduğunda, kendisine Kur’ân’dan başka hiçbir mucizenin verilmediğine özellikle vurgu yapar.4 Buna mukabil ilerleyen bölümlerde ele alınacağı üzere pek çok âyette onun isminin mucizeye konu edildiğini görüyoruz. Ancak, bu âyetlerin hiçbirisinde ona mucize verildiğinden veya hayli arzulu olmasma rağmen mucizeyle desteklendiğinden bahsedilmez.

Vahyin sınırlarım çizdiği çerçeveden meseleye bakılınca, bir Müslüman için Hz. Muhammed’in mucize göstermesi veya göstermemesi, aslmda risaleti açısından ciddi bir sorun değildir. Hâl böyle olmakla birlikte Kur’ân dışı kaynaklarda veya geleneksel yorumlarda onun sayısız mucizesinin bulunduğunun dillendirilmesi, hatta bunların bir kısmının vahiyle ilişki- lendirilerek sunulması bir hayli hayret vericidir. Dikkat edilirse Kur’ân onun mucizeleri veya olağanüstü yönüne değil, müminler için örnekliğine vurgu yapar. Bu itibarla ona inanan bir Müslüman için Hz. Muhammed’in mucize göstermesi,

3 Sözü edilen âyetlerin bir kısmı için bkz. M. Talât Karaçizmeli, ‘Kur'an-ı Kerim’de Hz. Muhammed (s.a.s.)'m Risaletine Delâlet Eden Âyetler’, Diyanet Dergisi, (cilt: XV, sayı: 2, Mart-Nisan 1976), 69-74.

4 29. Ankebût, 50-51.

Hz. Muhammed ve Mucize 133

daha üstün bir peygamber olduğu anlamına gelmeyeceği gibi, göstermemesi de peygamberliği için bir eksildik değildir. Biz onun mucizeleri konusunu ele alırken, mucize gösterdiği veya göstermediği gibi bir ön kabulle meseleye yaklaşmıyoruz. Biz ona izafe edilen mucizelerin Kur’ân’la olan ilişkisini ve bunların risaleti açısından hangi konumda olduğunu gözler önüne sermeyi amaçlıyoruz.

Hz. Peygamber ve mucize meselesine vahyin sınırlan çerçevesinden bakıldığı zaman şu çok açık ki, rivayetlerde sunulan Hz. Muhammed portresiyle Kur’ân’m tanıttığı Hz. Muhammed veya onun risaleti arasında ciddi farklılıklar bulunmaktadır. Örneğin Kur’ân’daki Hz. Muhammed, vahye muhatap olmanın dışmda bütünüyle beşerî özellikler taşıyan bir insan olarak sunulurken rivayetlerde anlatılan Hz. Muhammed ise tam aksine bütünüyle serapa mucize bir peygamber portresine dönüştürülmüştür.5 Üstelik rivayetlerde dile getirilen mucize iddialarının birçoğu bizzat vahyin mesajına aykın tasvirler içermektedir.

Öte yandan İslâm kelâmcılan ve filozofları tarafından tartışılan Hz. Peygamber’in mucizeleri meselesi, genelde rivayetler çerçevesinde ele alındığı için, tartışmaların odağını vahyin verileri yerine rivayetlerdeki iddialar şekillendirmiştir. Üstelik tartışmalara konu olan rivayetlerdeki tasvirlerin, vahyin gerçekleriyle örtüşüp örtüşmemesi konusu pek sorgulanmamış- tır. Aksine rivayetlerde dile getirilen ilgili ilgisiz birçok anlatı, mucize kategorisinde değerlendirilip Hz. Muhammed’in risaletinin delilleri olarak sunulmuştur.

5 Hz. Peygamber'in beşeri yönüyle İlgili geniş bilgi için bkz. H. Musa Bağcı, Beşer Olarak Hz. Peygamber, Ankara Okulu, Ankara 2010; Hikmet Akdemir, ‘Hz. Peygamber'in Beşer Olduğunu Vurgulayan Âyetler Üzerine Bir Değerlendirme’, Harran Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi, (sayı: 17, Ocak-Haziran 2007), 28-39; Remzi Kaya, ‘Kur’ân’da Hz. Peygamber’in Beşer ve Ümmî Oluşu’, İJludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (cilt: 11, sayı: 1, 2002), 29-52; Ali Akyüz, ‘Beşer ve Peygamber Olarak Hz. Muhammed (s.a.s.)’, İslâm'ın Anlaşılmasında Sünnetin Yeri ve Değeri, (Kutlu Doğum Sempozyumu 2001), Ankara 2003, 587-617; Mustafa Çetin, ‘Kur’an-ı Kerim’de Peygamberimiz Hz. Muhammed (s.a.s.)’, Diyanet İlmi Dergi, (cüt: 31, sayı: 1, 1995), 111-128.


Hz. Peygamber’in çok sayıda mucizesinin olduğu iddialarının arka planında, görebildiğimiz kadarıyla, geçmiş peygamberlerle Hz. Peygamber’i mucize konusunda yarıştırıp onu bir adım öne geçirebilme gayretleri hayli etkili olmuştur. Özellikle Kur’ân-ı Kerîm geçmiş peygamberlerin mucizelerinden bahsedip Hz. Peygamber’in Kur’ân’dan başka herhangi bir mucizesinin olmadığım açık bir dille belirtmesine rağmen, anlaşıldığı kadarıyla bu durum Müslümanların zihninde onun risaleti açısından ciddi bir eksiklik olarak görülmüş ve bu eksiklik geriye dönük olarak üretilen/uydurulan rivayetlerle doldurulmuştur. Örneğin Gazzâlî’nin (505/1111) eserlerinden derlenen bir kitapta Resûl-i Ekrem’in de tıpkı önceki peygamberler gibi mucizelerinin olduğu, bunlar arasında tıpkı Hz. İbrahim’in6 tecrübesi veya Hz. İsâ’nm kuş maketini üfürerek canlandırması gibi Hz. Peygamber’in de ölü kuşlan canlandırdığı iddialan bile dillendirilmiştir.7 Bunların yanı sıra o, deve derilerinden deve dirilten,8 taşlık araziyi verimli hâle getiren,9 deriyi kumaş, demir halkayı ise altın yapan,10 hatta gökten altın yağdıran,11 ellerinden etrafa su saçan bir peygamber olarak tavsif edilmiştir.12 Bunların yanı sıra, tıpkı Hz. Mûsâ gibi Hz. Muhammed de denizi yarmıştır. İddiaya göre Hayber’in fethinden sonra Hz. Peygamber ordusunu Habeşistan’a sevk etmek istemiş, ancak önlerine deniz çıkınca denize ‘açıl’ diye emretmiş ve askerler denizi geçip Habeş ülkesine varmışlar. Bu iddianın peşinden benzer mucizeyi Hz. Mûsâ’nm da gösterdiğine işaret edilmiştir.13

Örneğin, Hz. Peygamber’in İslâm’a davetini kabul etmeyen Mısır halkına çekirge ve kasırga musallat etmek için dua ettiği, bu yolla onlann akıllarım başlarına getirerek daveti kabul

6 2. Bakara, 260.7 Aydm, İlâhi Nurlar, 137.8 Aydm, İlâhi Nurlar, 139.9 Aydm, İlâhi Nurlar, 1140.10 Aydm, İlâhi Nurlar, 1140-41.11 Aydm, İlâhi Nurlar, 1142.12 Aydm, tlâhi Nurlar, 143.13 Aydm, İlâhi Nurlar, 144.


etmelerini sağladığı gibi akıl almaz iddialar dillendirilmiştir.14 Bu tür safsatalara inandığımız veya ciddiye aldığımız için değil, Allah Resulü’nün ne hâllere düşürüldüğünü gözler önüne serebilmek için bunlan zikretme gereği duyduk. Haddizatında bunların çok daha ilginçlerini görmek mümkündür. Her şey bir tarafa bu tür hikâyeler uydurulurken en azından ortaya atılan yalanların tarihsel gerçeklere göre oluşturulması beklenirdi. Ancak ne ilginçtir ki söz konusu hikâyeler dilimize tercüme edilerek bunlar üzerinden Resûl-i Ekrem’in risaleti veya hayatı anlatılmıştır. Bu konuda oluşan/oluşturulan bilgi kirliliğinin kolay bir şekilde ortadan kaldırılamayacağını da burada hatırlatmak istiyoruz.

Daha çok, rivayet kültürü çerçevesinde şekillendirilip serepa mucizelerle bezenmiş Hz. Muhammed algısı, âdeta Kur’ân-ı Kerîm’in tanıttığı peygamberi ortadan kaldırabilmek için özel çaba sarf edilerek sunulmuştur. Geleneksel algıda oluşturulan serapa mucize peygamber portresi, herhangi bir sorgulamaya tâbi tutulmadan günümüzde bile yaygın olarak kabul görmektedir. Haddizatında mucize kategorisinde sunulan rivayetlerin sorgulanması bile uygun bulunmamıştır. Örneğin son yüzyılın önemli siyercilerinden birisi olan Hamidullah, mucize meselesini tartışmaktan kaçındığım ve bu konuyu geçmişteki rivayetler çerçevesinde kabullenmek gerektiğini açıkça dile getirmiştir.15 Hatta okuyucusuna, klasik rivayetleri sorgulamaması gerektiğini tavsiye etmiştir. Oysa mucize konusu, rivayetlerde dile getirilen tasvirlere terk edilecek kadar sıradan bir mesele değildir. Özellikle Hz. Peygamber’in nübüvvetinin âdeta ayrılmaz bir parçası olarak sunulan mucize meselesinin sadece rivayetlerdeki iddialara göre ele alınmasının, risalet algısı açısından ciddi sakıncalar içerdiği de ortadadır. Nitekim bu sorunu, hem geleneksel anlayışta hem de günümüzdeki peygamber algısında görebilmek mümkündür. Gerçekten de Hz. Peygamber’i doğru bir şekilde tanımak veya algılamak istiyorsak hiç kuşku yok ki bu konudaki en

14 Aydın, İlâhi Nurlar, 145.15 Hamidullah, İslâm Peygamberi, I, 125.


bağlayıcı kaynak Kur’ân-ı Kerîm’dir. Dolayısıyla öncelikli olarak vahyin verilerinin esas alınması gerektiğini vurgulamakta yarar vardır.

Hz. Muhammed’in mucizeleri veya onun mucizeyle ilişkisi hakkında klasik kaynaklarda oldukça zengin bir rivayet örgüsü bulunmaktadır. Ancak, özellikle hicri üçüncü asırdan itibaren telif edilmeye başlanan eserlerin aksine, ilk kaynaklarda mucizeden söz edilmez. Örneğin erken dönem siyer kaynaklarından birisi olan İbn İshâk’m (151/768) eserinde, tıpkı âyetlerde işaret edildiği üzere16 müşriklerin Hz. Peygamber’den çok sayıda mucize talep ettiklerine dair anlatılar bulunmakla birlikte, bu anlatılarda Resül-i Ekrem’in herhangi bir mucize gösterdiğinden söz edilmez.17 Aksine mucize talepleri karşısında Hz. Peygamber kendisinin böyle bir rolünün olmadığım hatırlatmıştır.18

Sözü edilen iddialar bir tarafa, Resûl-i Ekrem’in çok sayıda mucizesinin olduğuna dair müstakil eserler bile kaleme alınmıştır. Örneğin İbn Kesir (774/1373), mucizeler konusunda hayli hacimli bir eser telif etmiştir. Bu eserde, çeşitli başlıklar altında kategorize ettiği rivayetlerden oluşan mucizelerin sayısı binli rakamları bulmaktadır. Üstelik bir mucize kategorisi altında, benzer muhtevadaki değişik birçok rivayeti görmek mümkündür. Örneğin, Resûl-i Ekrem daha önceleri üzerinde hutbe okuduğu kuru hurma kütüğünü minber yapıldığından terk edince, bu ayrılığa dayanamayan hurma kütüğünün ağladığına ilişkin yaklaşık on beş ayrı versiyonunu nakletmiştir.19 Dolayısıyla bu tür rivayetler dikkate alındığında sayı daha da kabarmaktadır. Yine ona ait olan bir başka eserde, yaklaşık 120 adet mucizeden bahsetmiştir. Keza bu eserde de benzer muhtevadaki değişik mucize iddialarına

16 6. En’âm, 37; 10. Yûnus, 20; 13. Ra’d, 7; 17. İsrâ, 90-93; 29. Ankebût, 50.

17 İbn İshâk, Sîretu. İbn İshâk, thk. Muhammed Hamidullah, Konya 1981/1401, 258-60; İbn Hişâm, es-Siretü’n-nebeviyye, thk. Mustafa Sakkâ ve dğl. Beyrût, t.y., I, 191-94.

18 İbn İshâk, 178 vd.19 İbn Kesîr, Kitâbu mu'cizârtü’n-nübüuue, thk. Hamza Neşertî, Mektebetü’l-

Kayyim, Kahire 1996, 141-148.


dair rivayetler ayn ayn sayılırsa, rakamı daha da artırmak mümkündür.20 Suyûtî’nin el-Hasâisu’l-kûbrâ adlı eserinde ise Resûl-i Ekrem’e izafe edilen mucizelerin sayısı, yaklaşık 320’yi bulmaktadır. Az önce de ifade edildiği üzere tek tek rivayetler ele alınırsa bu sayı daha da artırılabilir. Üstelik bu eserde zikredilen birtakım iddiaların mucize kategorisinde değerlendirilmesi de hakikaten şaşırtıcıdır. Örneğin, bu iddialar arasında Hz. Peygamber’in cinsel hayatından, vücudundan çıkan kan, irin, ter, tükürük, balgam ve dahi gaitasına kadar hemen her şeyin mübarek sayıldığından söz edilmiştir. Bunun yanı sıra Resûl-i Ekrem’in esnemeden muaf tutulduğu, sesinin ve teninin eşsiz güzelliği, gözleri, kalbi ve saçının mübarek olduğu gibi pek çok iddianın mucize kategorisinde sunulduğunu görebilmek mümkündür.21 Bir rivayete göre onun cildinin kokusu misk kokusundan daha güzel olup düğünlerde gelinlere sürülen kokulardan çok daha hoş idi.22

Mucize iddialan sadece klasik kaynaklardaki rivayetlerle sınırlı kalmamıştır. İslâmî gelenekte birbirini tekrar mahiyetinde sayısız eser üretilirken, âdeta mucize enflasyonu yaşanmıştır. Bu furya, yakın dönemlerde telif edilen eserlerle de devam etmiştir. Örneğin Nebhânî, Hz. Peygamber’in mucizeleriyle ilgili iki ciltlik hacimli bir eser kaleme alarak çeşitli başlıklar altında sayısız mucize iddiasında bulunmuştur. Sadece ‘Peygamberimizin Uzuvlanyla İlgili Mu’cizeleri’ başlığı altında elliden fazla rivayet nakledilmiştir.23 Said Nursî’nin Mektubah’nın on dokuzuncu risalesinde ise üç yüzden fazla mucizenin zikredildiğine vurgu yapılmıştır.24 Onun mucize olarak sunduğu hadisatı bir araya getiren İsmail Mut

20 tbn Kesîr, Mu'cizâtü'n-nebi, thk. İbrahim Emin Muhammed, Mektebetü’l- tevflkıyye. Kahire, t.y., s. 7-475.

21 Celaleddîn Suyûtî, el-Hasâisu'l-kübrâ; Peygamberimizin Mucizeleri ve Büyük Özellikleri, çev. Ömer Temlzel, Uysal Kltabevi, Konya 1994, 45-50.

22 Taberî, Târih, II, 211.23 İsmail İbn Yûsuf Nebhânî, Peygamber Efendimizn Mucizeleri, çev.

Abdulhâlık Duran, İslâmî Neşriyat, Konya t.y., 964-970.24 Bediüzzaman Said Nursî, Risale-i Nur Külliyatından; Mektubat, Envar

Neşriyat, İstanbul 1995, 88.


lu, hacimli bir derleme yapmıştır.25 Yine yakın dönemlerde neşredilen ve daha çok Suyûtî’nin Hasâis’inden derlenerek oluşturulan kitabın sadece birinci cildinde, Hz. Peygamber’e ait 100 mucizeye yer verildiğinden söz edilmiştir. Bunlar arasında Hz. Peygamber’in doğumundan önce gerçekleşen Fil olayı bile onun mucizelerinden birisi olarak zikredilmiştir. Keza Hz. Âdem’den başlayarak nesilden nesile aktarılıp en son Hz. Peygamber’in babasmın alnrnda var olduğu iddia edilen ve Resûl-i Ekrem’in peygamberliğine işaret olarak yorumlanan ‘nûr’ hikâyesi bile onun mucizeleri arasında sunulmuştur.26 Velidü’l-A’zamî tarafından neşredilen bir derlemede de Resûl-i Ekrem’e ait yaklaşık 190 mucize iddiasına yer verilmiştir. Eserin girişinde yazar, müşriklerin çeşitli mucize taleplerinin olduğundan ve Kur’ân-ı Kerîm’in bu taleplere cevap vermediğinden söz edip ‘çünkü bunlar Resûl-i Ekrem (s.a.s.)’in vazifesinin ve peygamberlik tabiatının dışındadır’ gibi bir görüş beyan etmekle birlikte, rivayetlerin tesirinden kurtulamadığı için klasik kaynaklarda yer alan pek çok hikâyeyi, Hz. Peygamber’in mucizeleri olarak sunmaktan kurtulamamıştır.27

Bir kısmına işaret ettiğimiz bu tür eserlerdeki bazı mucize iddialarının Kur’ân ayetleriyle ilişkilendirilmesi de oldukça hayret vericidir. Ait oldukları dönem düşünüldüğünde, bu iddiaların dile getirilmesinin anlaşılabilir nedenlerinden söz edilebilir. Ancak, bu iddiaların zamanla âdeta Resûl-i Ekrem’in risaletinin bir parçasıymış gibi sunulmasını izah edebilmek hakikaten mümkün değildir. Kaldı ki mucize iddialarının çoğu, Kur’ân-ı Kerîm’in muhtevasına tamamen aykın tasvirler içermektedir. Vahyin açık verilerine rağmen, Hz. Muhammed’i serapa mucize bir peygamber olarak tanıtan muahhar kaynaklar, onun mucize serüvenim henüz ana

25 İsmail Mutlu, Risâle-i Nur Külliyatı’rıdan 19. Mektubun Açıklaması; Peygamberimizin (sav) Mu'cizeleri, Mutlu Yayıncılık, İstanbul 1998.

26 Ali Rıza Karabulut, Hâtemü'l-Enbiyâ Hz. Muhammed Aleyhis's-selâm’m Mu’cizeleri, Elif Matbaası, Ankara 1975,1, 19-22.

27 Velidü’l-A’zamî, Hz. Muhammed (s.a.s.)’in Mucizleri, çev. M. Sadık Aydm (Hâmidî), Mevlana Kitabevi, Ankara 1977, 18.


rahmine düşmeden önceye kadar götürmüşlerdir. Böylece daha doğum öncesinden başlatılan mucizevî anlatılar, vefat anma kadar devam ettirilmiş ve sayılamayacak kadar çok mucizesinden söz edilmiştir. Örneğin ana rahmine düşmeden peygamber olacağı,28 oğlunun peygamber olacağının annesine müjdelenmesi,29 sütanneye verildikten sonra gittiği evde bolluk ve bereketin artması,30 çocukken göğsünün melekler tarafından yarılıp kalbinin temizlenmesi,31 sırtında nübüvvet mührünün bulunması, Şam yolculuğu sırasmda bir bulutun onu gölgelemesi, Rahip Bahira’nm onun peygamber olacağını haber vermesi,32 yine peygamber olacağım bildiği için Hz. Hatice’nin onunla evlenmek istemesi, geçtiği yerlerdeki ağaç veya taşların ona sesli olarak selam vermesi ve secde etmesi33 gibi pek çok iddia onun risalet öncesine ait mucizelerinden sadece birkaçı olarak zikredilir.34 Ancak, şu çok açık bir gerçek ki bunların tamamı, Kur’ân dışı iddialardır ve asla vahyin muhtevasıyla örtüşmemektedir. Zira Resûl-i Ekrem, vahiy gelmeden önce peygamber olacağmı bilmediği gibi, Kur’ân’da da risalet öncesinde onun peygamber olacağma dair en ufak bir imadan dahi söz edilmez.

Risaletten sonra gerçekleştiği iddia edilen mucizeler ise daha ileri boyutlara taşınmıştır. Örneğin hicret edeceği akşam evini kuşatan müşriklerin yüzüne toprak saçıp görülmeden gözlerinin önünden kaybolup gitmesi, Sevr Dağı’nda saklandığı zaman bir güvercinin mağaranın girişine yuva yapması ve bir örümceğin ağ germesi, yan yana iki hurma ağacım birleştirmesi ve tekrar ayırması35 Ay’ı ikiye bölmesi

28 İbn İshâk. 95; İbn Hişâm, I, 103.29 İbn İshâk, 95; İbn Hişâm, I, 103.30 İbn İshâk, 100; İbn Hişâm, I, 105-106.31 Müslim, İmân, 260, 261, 263, 264; İbn İshâk, 101, 102.32 İbn İshâk, 96, 126, 127, 146; İbn Hişâm, 1117.33 İbn İshâk, 176; İbn Hişâm, I, 154.34 Değişik örnekler için bkz. İbn İshâk, 334-346; aynca bkz. Şefaettin Se-

vercan, ‘Peygamberlik Anlayışları ve Hz. Muhammed (s.)’, Bilimname I, (2003/1), 238-39.

35 İbn İshâk, 334; aynca bkz. Ahmet Cevdet Paşa, Peygamber Efendimiz, neşr. M. Ertuğrul Düzdağ, Erkam Matbaası, İstanbul t.y., 80.


(şakku’L-kamer),36 aydınlıkta olduğu gibi karanlıkta da görebilmesi, keza önünü gördüğü gibi arkasını da görmesi,37 gece iğnesini kaybeden hamım Âişe’nin, onun yüzünden yansıyan ışıkla (nûr) iğneyi bulması, bütün insanların toplam akimdan fazla akla sahip olması, otuz erkeğin cinsel gücüne eşit cinsel gücünün bulunması,38 gaitasının yerde kaybolması ve yerin onu yutup mis gibi bir koku saçması, eti yenen koyunun kemiklerinden koyunu diriltmesi, dilsizleri konuşturması, âmâların görmesini sağlaması, parmaklarından suların fışkırması, bir kap yemekle binlerce kişiyi doyurması, vücuduna ait olan kan, irin, saç-sakal, balgam, tükürük, gaita gibi bütün nesnelerin mübarek ve şifa kaynağı addedilmesi, minber yapıldıktan sonra üzerinde hutbe okuduğu kuru hurma kütüğünün terk edilmişlik üzüntüsüyle sesli ağlaması39 gibi birçok hikâye, risalet sonrası için Hz. Peygamber’e isnat edilen mucize iddialarından sadece birkaçıdır. Bir rivayete göre Resûl-i Ekrem, Medine’ye hicret ettiği zaman bütün şehir onun yüzünden yansıyan nûrla aydınlanmıştır.40 Bu tür tasvirlerin tamamı Kur’ân dışı iddialardır ve aynı zamanda vahyin verileriyle de çelişmektedir. Zira Kur’ân, risaletinin delili olarak sadece okuduğu vahiyleri yeterli görmüş ve bir başka mucize aramaya gerek olmadığım özellikle vurgulamıştır.41 Dolayısıyla Kur’ân, Hz. Muhammed’i, bu tür mucizelere bezenmiş olağanüstü özelliklere sahip bir peygamber olarak değil, aksine bütünüyle beşerî özellikler taşıyan bir elçi olarak tanımlamıştır.42

Risalet öncesine dair anlatılan olağanüstü nitelikteki hikâyeler, Resûl-i Ekrem’in ileride peygamber olacağının de-

36 Buhârî, Menakıb, 27.37 Buhârî, Ezan, 72, 76, 88, Salât, 40.38 Buhârî, Gusul 12.39 Abdurrezzâk, el-Mûsânnef, nşr. Habıburrahmân el-A'zâmî, Beyrut 1970,

III, 185; Buhârî, Menâkıb, 25; İbn Hanbel, III, 226, 294, 295, 301, 306; İbn Mâce, ikâmetu’s-salât, 199; Dârimî, Mukaddime, 6; Beyhâkî, Sünenü'l Kübra, III, 282, 283, 284.

40 Tirmizî, ŞemâÜ, 181.41 29. Ankebût, 50-51.42 18. Kehf, 110; 41. Fussilet, 6.


İlli olarak sunulurken, aynı zamanda onun mucizeleri kategorisinde nitelenir. Hâlbuki Kur’ân-ı Kerîm risaletten önce Hz. Muhammed'in peygamber olacağına dair ne kendisinin ne de Arapların böyle bir beklenti içinde olduğunu ifade eder. Dikkat edilirse Hz. Peygamber risaletle görevlendirildiğinde, kendisinden mucize talebinde bulunan müşriklere, kendisine izafe edilen türden herhangi bir mucizesinin bulunduğuna dair hiçbir açıklama yapmamıştır.

Görünen o ki risalet öncesine dair anlatılan mucize kabilinden rivayetlerin uydurulmasının arka planında, büyük oranda, Hz. Mûsâ veya Hz. İsâ gibi kimi peygamberlerin çocukluk dönemine dair kimi olayların anlatıldığı âyetlerin payı büyüktür. Özellikle âyetlerde geçmiş peygamberlerin hayatları veya mucizeleri43 ile ilgili bazı açıklamalar bulunurken Resûl-i Ekrem’in benzer özelliğinden hiç söz edilmemesi, Müslümanlar tarafından eksiklik olarak addedilmiş ve bu boşluk geriye dönük olarak uydurulan rivayetlerle doldurulmuştur. Resûl-i Ekrem’in vefatından yaklaşık bir asır sonra anlatılmaya başlanan birtakım abartılı tasvirler, bir süre ağızdan ağı- za dolaşıp yavaş yavaş kaynaklara girmiş ve üçüncü yüzyıla doğru mucize meselesi kelâmcı veya filozoflar tarafından yoğun bir şekilde tartışılmaya başlandıktan sonra, geçmişe ait abartılı tasvirler onun mucizeleri olarak nitelendirilmiştir. Bu savın en tipik örneklerini İbn İshâk’ın eserinden göstermek mümkündür. Nitekim onun eserinde mucizelerden bahsedilmezken Resûl-i Ekrem’in peygamberliğinin delili olarak bazı hikâyeler anlatılmıştır.44 Mucize meselesi tartışılmaya başlandıktan sonra bu hikâyeler, Resûl-i Ekrem’in nübüvvetinin mucizeleri olarak nitelendirilmiştir.

43 Önceki peygamberlerin mucizeleriyle ilgili kaleme alman bir derlemede, ilgili ilgisiz ne kadar rivayet varsa, yazar bunlan bir araya getirmiş ve onlann mucizeleri olarak takdim etmiştir. İddialar arasında Hz. Âdem’in dünyaya gönderilmesi ve toprağa ayak basması, onun en büyük mucizesi olarak nitelenmiştir. Bunların yanı sıra onun İsteğiyle taşların pınar olup lezzetli sular akıttığı, ağaçlar ve taşların emriyle yürüdüğü, eşyaların onunla konuştuğu gibi bazı iddialar dillendirilmiş ve bunlar onun mucizeleri olarak sunulmuştur (H. İbrahim Acıpayamlı, Peygamberlerin Mucizeleri, Tuğra Neşriyat, İstanbul 1986, 15).

44 İbn İshâk, 334-346.


Resûl-i Ekrem’in risaletten önceki hayatına dair Kur’ân-ı Kerîm’e yansıyan bilgiler son derece sınırlıdır. Sadece Duhâ Sûresi’nde risalet öncesine dair sınırlı ipuçlarını bulabilmek mümkündür. Örneğin bu sûrede Hz. Peygamber’in risalet öncesi hayatı kastedilerek geleceğinin geçmişinden daha iyi olacağı,45 yetimken Rabb’inin ona sahip çıktığı,46 arayış içerisindeyken vahiyle doğru yolun gösterildiği,47 fakir ve muhtaç olup ihtiyaçlarının giderildiği48 gibi son derece sınırlı hususlara işaret edilmiştir. Bunların haricinde vahye muhatap kılınarak şan ve şerefinin yüceltildiğine49 dair açıklama da bu kabil bir örnek olarak zikredilebilir. Dile getirilen bu içerikteki açıklamaların haricinde diğer âyetlerde Hz. Peygamber’in risalet öncesi hayatma dair fazla bir detay bulunmamaktadır.

Bilindiği üzere Duhâ Sûresi ilk vahiy tecrübesinden sonra, bir süre vahyin kesilmesinin ardından nazil olmuştur. Fetret-i vahiy olarak nitelenen bu dönemde Resûl-i Ekrem, terk edilmişlik korkusu yaşamış ve Rabb’ini gücendirdiği endişesine kapılmıştı. Bir bakıma ilahi vahye alıştırma süreci olarak nitelenecek bir dönemin ardından inzal edilen Duhâ suresiyle, Resûl-i Ekrem’e teselli edici birtakım mesajlar verilmiş ve Rabb’inin terk etmediği hatırlatılarak hâlâ peygamber olduğu ifade edilmiştir.50 Kur’ân-ı Kerîm onun çocukluktan itibaren peygamber olacağına dair hiçbir işarette bulunmadığı gibi, tam aksine ‘Daha önce sen onlara bir kitap okumuyordun!51 âyetiyle onun önceden vahiyle iç içe olma gibi bir özelliğinin bulunmadığma vurgu yapılmıştır. Ayrıca içinde yaşadığı toplumdan hiç kimse de, onun peygamber olacağım beklemiyordu. Bu nedenle risaletini açıkladığında, peygamberliğin ona uygun olmadığmı söyleyenler olmuştur.52 Dolayısıyla risaletten önceki hayatına ilişkin Kur'ân’a dayanmayan birtakım

45 93. Duhâ, 4.46 93. Duhâ, 6.47 93. Duhâ, 7.48 93. Duhâ, 8.49 94. İnşirah, 4.50 93. Duhâ, 3.51 29. Ankebût, 48.52 17. İsrâ, 90-93; 25. Furkân, 7-8.


iddialar veya mucizevî nitelikteki abartılı anlatıların hiçbirisi onun risaletinin delili olarak gösterilemez.

Şunu da hatırlatalım ki şayet Hz. Muhammed’in risalet öncesi hayatıyla ilgili bir mucize ileri sürülecekse, içinde bulunduğu toplumdaki ahlâkî çöküntüden uzak durarak yaşadığı sade hayatı bizce onun için kâfi delildir. Dikkat edilirse Kur’ân onu hakikate şahitlik eden elçi olarak tanımlamaktadır.53 Bu şahitlik aynı zamanda onun risalet öncesindeki şaibesiz hayatına tanıklık olarak da yorumlanabilir. Nitekim risalet öncesinde kavmi tarafından, ‘Muhammedü’l-emîn’ (Güvenilir Muhammed)54 olarak tanınıyordu.55

Mâlik Bin Nebi, peygamberlerin vahiy almalarının bireysel bir tecrübe olduğuna işaret eder, ancak getirdikleri mesajla onların doğruluklarının tespit edilebileceğini söyler. Böylece peygamberlik vazifesinin sadece bireysel-psikolojik bir iddia değil, aynı zamanda tarihsel hakikat olduğunu vurgular.56 Ancak hemen hatırlatalım ki, Resûl-i Ekrem’in risalet öncesinde yaşadığı şaibesiz hayatı, ileride Hz. Muhammed’in peygamber olacağı anlamında yorumlanamaz. Örneğin Hz. Muhammed veya diğer peygamberlerin risalet öncesi hayatlarındaki bu nitelikleri, onların peygamber olacakları için İlahî kaynaklr bir özellik olmaktan ziyade, peygamber olarak seçilmelerinin gerekçelerinden birisidir.57 Nitekim Hz. Peygamber gibi yakın arkadaşr Hz. Ebû Bekir veya değişik isimlerin de Cahiliye döneminin ahlâkî çöküntüsünden uzak ve arınmış bir hayat yaşadıklarım unutmamak gerekir.58 Bu yönüyle bakıldığında peygamberlerin risalet öncesi hayatları, peygamber olarak seçilmesi bağlamında Allah'ın adalet veya eşitlik ilkesi açısından bir salonca oluşturmamaktadır.

53 73. Müzemmil. 15; 33, Ahzâb, 45; 48. Fetih, 8.54 Geniş bilgi İçin bkz. Mehmet Ali Kapar, ‘Hz. Peygamberin Güvenilirliği’,

İSTEM, (yıl: 1, sayı: 1, Konya 2003), 41-50.55 İbn İshâk, 88.56 Mâlik Bin Nebi, Kur’ân-ı Kerim Mucizesi, çev. Ergun Göze, Türkiye Diya

net Vakfi, Ankara 1991, 29-30.57 Özsoy-Güler, 553.58 İsrafil Balcı, İdarî ve Siyasî Yönden Hz. Ebû Bekir Dönemi, Din ve Bilim

Kitapları, Samsun 2007, 22.


Kimi âyetlerde59 yer alan açıklamalara göre, Hz. Peygamber risaletini açıkladığı zaman müşrikler ondan bir dizi mucize talep etmişlerdir. Ancak, yine aynı âyetlerde onun risaletinin mucizelerle desteklenmeyeceğine dair çok net açıklamalar yapılmıştır. Hatta onun risaletinin böyle bir rolünün olmadığına vurgu yapılmış60 ve şayet kendisinden bir mucize beklenecekse tebliğ ettiği vahiyler (Kur’ân) yeterli görülmüştür.61 Her ne kadar âyetlerde Resûl-i Ekrem’in risaletinin en önemli delilinin Kur’ân-ı Kerîm olduğuna vurgu yapılmışsa da âdeta Kur’ân’ın bu tanıklığı yetmiyormuşçasına, özellikle Müslümanların ona akıl almaz mucizeler izafe etmeleri, aklın kabul edebileceği bir şey değildir. Oysa Kur’ân bu konuda şu uyanlarda bulunmaktadır:

Onlar Kur’ân’a inanmayacaklar da başka hangi söze/kelâma inanacaklar.62 Kur'ân'ı düşünmüyorlar mı? Allah’tan başkası tarafından indirilmiş olsaydı, onda birbiriyle çelişen çok şey bulurlardı?63 Onlara de ki: ‘Ben sadece vahye dayanarak sizi uyarıyorum. ’ Ancak inkârda karar kılan sağırlar ne kadar uyanlsalar da duymazlar.64

Kur’ân-ı Kerîm’in mucize oluşundan hareketle, özellikle klasik kelâmcılar tarafından çeşitli mucize türleri üretilmiştir. Örneğin ‘hidayet mucizesi’ adı altında birtakım iddialar dile getirilmiş ve okuyanı cezbeden özelliği nedeniyle Kur’ân vasıtasıyla pek çok kişinin ihtida ettiği iddialan dillendirilmiş ve bu olay, Resûl-i Ekrem’in mucizelerinden birisi olarak sunulmuştur. Hatta bu husus modem araştırmalara bile konu edilerek Hz. Peygamber’in ‘hidayet mucizesinin’ olduğundan bahsedilmiştir. Örneğin Bulut, peygamberlerin hidayet mucizesi olduğuna vurgu yaptıktan sonra Hz. Peygamber’in de

59 6. En’âm, 37; 10. Yûnus, 20; 13. Ra’d, 7; 17. tsrâ, 90-93; 29. Ankebût, 50.

60 6. En’âm, 50; 7. A’râf, 188; 13. Ra’d, 7, 27.61 29. Ankebût, 50-51. Hz. Muhammed’in en büyük mucizesinin Kur’ân-ı

Kerim olduğu konusuyla İlgili geniş bilgi ve açıklamalar İçin bkz. İsmail Cerrahoğlu, ‘Hazret-1 Peygamber’in En Mühim Mu’cizesi Kur’ân-ı Kerîm', Diyanet Dergisi, (cilt: 7, sayı: 68-69, Ocak-Şubat 1968), 15-20.

62 77. Mürselât, 50.63 4. Nisâ, 82; ayrıca bkz. 4. Nisâ, 174; 11. Hûd, 17.64 21. Enbiyâ, 45.


böyle bir mucizesinin bulunduğunu iddia etmiştir. Hatta bu mucizenin evrensel boyutunu tartışmıştır.65 Oysa onun ‘hidayet mucizesinin evrensel boyutu’ olarak adlandırıp tartıştığı konu, Hz. Peygamber’e gönderilen vahyin mesajının evrenselliği meselesidir. Dolayısıyla ‘hidayet mucizesi’ olarak nitelenen şey, Hz. Peygamber’in eliyle gerçekleşen değil, bizzat Kur’ân-ı Kerîm’in mesajının evrenselliğiyle alakalı bir husustur. Bu itibarla onun tebliğ görevinin bile mucize kategorisine sokulup buradan peygamberimize bir mucize payesi çıkarılmasının veya böyle bir zorlama yoruma gidilmesinin ilmî olmadığı kanaatindeyiz. Bu tür bir gayret Hz. Peygamber’e izafe edilen mucize iddialarına yeni halkalar eklemekten başka herhangi bir fayda da sağlamayacaktır.

Geçmiş peygamberlere mucize verilip Hz. Peygamber’e mucize verilmemişi meselesini ele alan kimi âlimler, mucizelerin ait oldukları dönemin koşullarıyla ilişkisinden söz etmişlerdir. Klasik kelâmcılardan Nesefî bu konuda şu yorumu yapmıştır: Peygamberlerin mucizeleri, kendi dönemlerinde geçerli olan kuvvetli ve azametli görülen hadiseler cinsinden olayların vuku bulmasıdır. Örneğin Hz. Mûsâ zamanında sihir çok meşhur olduğundan onun risaleti bu yönde mucizelerle desteklenmiştir. Hz. Dâvûd zamanında musikî, Hz. Muhammed zamanında ise fesahat ve belagat çok ileri düzeydeydi. Nitekim Arap şairleri okudukları şiirlerdeki belagat ve fesahat yönüyle birbirleriyle yarışırdı.66 Bu değerlendirmenin bir parçası olarak Kur’ân-ı Kerîm’in fesahat ve belagat yönüyle eşsiz özellikte olduğuna dikkat çekilerek Hz. Muhammed’in en büyük mucizesinin Kur’ân olduğuna işaret edilmiştir.

Sünnî-Eş’ârî kelâmın en önemli yapı taşlarından olan Bâkıllânî, mucize konusu üzerine yazdığı risalesinde, Kur’ân-ı Kerîm’i en büyük mucize olarak nitelerken şu açıklamada bulunur:

65 Halil İbrahim Bulut, 'Hz. Muhammed’in Hidayet Mucizesinin Evrensel Boyutu’, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı Sempozyumu (20-22 Nisan 2007), Ankara 2007, 125, 132-135.

66 Nesefî, Akaid, 166-67.


Kur’an’ın nazım ve belagatindekl mucizelik, anadan dogma kör olan birini veya abraş bir inşam sağlığına kavuşturmak, ölüyü diriltmek, âsâyı yılana çevirmek gibi olağanüstü fiillerdeki muci- zelikten çok daha yüce, daha açık ve üst düzeydedir.67

Onun açıklamasına göre bazı insanlar, el çabukluğu veya birtakım hilelerle söz konusu olayların o şekilde gözükmesini sağlayabilir. Ancak, Kur’ân-ı Kerîm’in nazmı veya bela- gatini taklit etmek mümkün değildir. Bâkıllânî, mucize, keramet veya sihir konusuna dair birçok açıklama yapmasına rağmen, rivayetlerde dile getirilen mucize iddialarının hiçbirisine yer vermeyerek sadece Kur’ân’ın mucizevî yönünü ön plana çıkarmakla önemli bir gerçeğe işaret etmiştir. Zira Kur’ân-ı Kerîm müşriklerin Resûl-i Ekrem’den istendikleri birçok mucize talebine işaret etmekle birlikte, bunların hiçbirisinin desteklenmediğine vurgu yapmış ve onun risaletinin mucizeyle herhangi bir ilişkisinin olmadığını açık bir şekilde dile getirmiştir.68 Bu itibarla Hz. Muhammed’in mucizesinden bahsedilecekse, Kur’ân-ı Kerîm’den başka bir mucize aramaya gerek olmadığı gerçeğini özellikle vurgulamak istiyoruz. Nitekim bu gerçek, âyetlerde şöyle dile getirilmiştir:

Müşrikler, ‘Muhammed Rabb'irıden bir mucize getirip gösterseydi ya' diyorlar. Peki, geçmiş kavimlerin mucize isteklerini ve o mucizeleri yalanlayınca nasıl helâk edildiklerini anlatan Kur’ân gelmedi mi onlara?’69Müşrikler, ‘Muhammed’e Rabb’irıden mucizeler indirilmesi/verilmesi gerekmez miydi?' diyorlar. Onlara de ki: ‘Mucize vermek Allah’m elindedir, ben sadece sizi uyaran bir elçiyim ’70 Kendilerine okuduğun Kitabı (Kur’ân) sana göndermiş olmamamız onlara yetmiyor mu?...71

Bu âyetlerin hemen öncesinde ise tebliğ ettiği âyetlerin Hz. Muhammed tarafından uydurulmasının imkânsızlığına vurgu

67 Bâkıllânî, Olağanüstü Olaylar ve Aralarındaki Farklar, 61. Cümlenin son bölümündeki anlam kapalılığı mâna akışına göre tarafımızdan yeniden İfade edilmiştir.

68 6. En’âm, 50; 7. 'A'râf, 188; 13. Ra’d, 7, 27.69 20. Tâhâ, 133.70 29. Ankebût, 50.71 29. Ankebût, 51.


yapılmıştır.72 Öte yandan bütün insanlar ve cinler bir araya toplansa bile Hz. Muhammed’in okuduğu vahiylerin benzerini ortaya koyamayacaklarına işaret edilerek Kur’ân-ı Kerîm’in mucizevî yönüne dikkat çekilmiştir.73

Reşid Rıza (1354/1935), vahyin ilahı kaynaklı olduğunu söylerken Kur’ân’ın bu yönünün geçmiş peygamberlere ait mucizelerden çok daha önemli ve etkili bir mucize olduğunu vurgular. Onun yorumuna göre Kur’ân’ın bu gerçeği, akıl, idrak ve duyu organlarıyla çok daha bariz bir şekilde görülebilir.74 Esasen bu durum kimi hadîs rivayetlerine de yansımıştır. Örneğin Buhârî ve Müslim’de yer edan bir rivayette Hz. Peygamber, en büyük mucize olarak kendisine Kur’ân-ı Kerîm’in verildiğini şu sözlerle ifade etmiştir: “Her peygambere insanların kendilerine inanacakları mucizeler verilmiştir. Bana vejilen mucize ise Rabb’imin bana vahyettiği Kur’ân-ı Kerîm’dir...”75 Bu açıklamalara göre Resûl-i Ekrem’in tek ve en önemli mucizesinin Kur’ân-ı Kerîm olduğu hususu çok açıktır. Bu husus birçok çağdaş eserde de vurgulanmasına rağmen, Hz. Peygamber’e izafe edilen pek çok mucize iddiasına da yer verilmesi ilginç bir çelişkidir.76

Şunu unutmayalım ki Hz. Muhammed’in okuduğu vahiylere inanmayan müşrikler, Kur’ân-ı Kerîm’in bir benzerini ortaya koyma daveti karşısında aciz kalmalarına rağmen yine de mucize talebinden vazgeçmemişledir. Ancak Kur’ân’dan başka ona hiçbir mucizenin verilmediği gerçeği şöyle dile getirilmiştir:

Bizi mucizeler göndermekten alıkoyan sebep, daha öncekilerin onları yalanlamış olmasıdır. Nitekim Semûd halkına Salih’in peygamber olduğunu gösteren bir mucize olarak deveyi vermiştik. Fakat ona zulmettiler. Biz bu tür mucizeleri yalnızca korkutarak uyarmak amacıyla göndeririz.77

72 29. Ankebût, 48-49.73 2. Bakara, 23-24; 11. Hûd, 13-14; 17. İsrâ, 88; 52. Tür, 33-34.74 Reşid Rıza, Muhammedi Vahiy, çev. Salih Özer, Fecr Yay., Ankara 1991, 51.75 Buhârî, Fedaiiu’l-Kur'ân, 1, İ’tisâm, 1; Müslim, İmân, 239.76 Maulvi Mohammad Inayat Ahmad, The Authenticated ofMohammad, New

Delhi, 1982, s. lvd.77 17. İsrâ, 59.


Âyette Hz. Muhammed'e mucize verilmeyişinin sebebi, geçmiş kavimlerin mucizeleri yalanlaması gösterilmiş ve Hz. Salih’e verilen deve ömeği hatırlatılmıştır. Özellikle âyetin son bölümünde yer alan “Biz mucizeleri yalnızca korkutarak uyarmak amacıyla göndeririz'' açıklaması, önceki peygamberlere verilen mucizelerin gayesinin inkârda direnenleri uyanp korkutmak ve bu yolla imana gelmelerini sağlamak amacma matuf olduğunu ortaya koymaktadır. Ancak beklenen amacm gerçekleşmediğine vurgu yapılarak Hz. Muhammed’e böyle bir mucize verilmediğine işaret edilmiştir. Nitekim Kur’ân bu gerçeği diğer âyetlerle de açıklamaktadır. Örneğin, istedikleri türden bir mucize görseler bile, yine de müşriklerin inanmayacaklarına işaret edilmektedir.78 Ayrıca Semûd halkının inkarcılarının Hz. Salih’e gönderilen deveyi katlettiklerine dikkat çekilerek verilen mucizelerin inkârcılann imana gelmelerinde etkili olmadığına dikkat çekilmiştir. Bu olaya işaret eden âyet, bağlamında düşünüldüğünde mucizeyle helâk arasında bir ilişki varmış gibi düşünülebilir. Ancak daha önce de ifade edildiği üzere bu konuda standart bir cezalandırmadan söz edilemez. Nitekim Semûd halkı veya Firavun ile ordusu helâk edilirken, birçok mucizeyi hafife alıp her seferinde Hz. Mûsâ’dan yeni mucize talebinde bulunan İsrail oğullan helâk edilmemişlerdir. Onların mucize istekleri ve helâk kapsamı dışında tutulmalanyla ilgili olarak Kur’ân şu açıklamalarda bulunur:

Yahudiler senden gökten yazılı bir metin/belge indirmeni istiyorlar. Vaktiyle onların atatan, senden istenenden çok daha tuhaf bir şeyi Mûsâ’dan talep etmiş ve ‘Bize Allah’ı açık seçik biçimde göster’ demişlerdi. Ama bu yersiz isteklerinden dolayı müthiş uğultulu bir deprem onlan yere sermişti. Yine onlar kendilerine onca âyet, onca İlahî ikaz gelmesine rağmen buzağı heykeline tapınışlardı. Fakat biz onlan yine de ajfetmiştik. Ayrıca biz Mûsâ’ya da onlar üzerinde hakimiyet sağlayacak manevi bir güç vermiştik.79 Yine biz vaktiyle Sina Dağı’nı âdeta bir gölgelik gibi onların üzerine kaldırmıştık. Başka bir dönemde ‘Şehre saygılı ve alçak gönüllü bir şekilde girin!’ buyurmuştuk. Bir başka zamanda da ‘Cumar

78 54. Kamer, 2.79 4. Nisâ, 153.


tesi günü avlanma yasağını çiğnemeyin’ diye emretmiş ve bütün bu emirlere uymalan hususunda sağlam bir söz almıştık.80 Ne yazık ki onlar sözlerinde durmadılar. Bazen AUah’m âyetlerini inkâr ettiler bazen de hiç haklan olmamasma rağmen peygamberlerini öldürdüler. Kimi zaman ise ‘Senin söylediklerinden hiçbir şey anlamıyoruz' dediler. Bütün bu günahlarmdan dolayı onları lanetledik. Allah onların kalplerini bu kâfirlikleri nedeniyle mühürledi Artık onlar imana gelmezler.81

Dikkat edilirse bizzat Allah’ın âyetlerini yalanlayan ve her seferinde pervazsızca mucize talebinde bulunan, hatta peygamberlerini öldüren İsrail oğullan82 veya Hz. İbrahim’i ateşe atan Nemrut ve taraftarlan helâk edilmemiştir. Bu itibarla Resûl-i Ekrem’e mucize verilmeyişinin sebebini inkâr etmeleri durumunda kavminin helâk edileceği gerekçesine b a ğ lam ak

ve son peygamber olduğu için ümmetinin yok olacağı tehlikesiyle açıklamak bizce hiçbir inandıncılığa sahip değildir. Kaldı ki o, son peygamber olmakla birlikte, sadece inkâr edilenler helâk edileceğinden ümmetinin veya insanlığın tamamen yok olması gibi bir durum söz konusu değildir. Dahası, insanlık sadece Resûl-i Ekrem’in yaşadığı coğrafyayla sınırlı değildir. Üstelik peygamberlerine inanan önceki kavimler Allah’ın yardımıyla kurtulurlarken sadece inkârda direnenler yok edilmişlerdir.

Öte yandan Kur’ân-ı Kerîm, Resûl-i Ekrem’e mucize verilseydi bile, müşriklerin yine de inanmayacaklarına işaret ederek ona mucize verilmeyişinin başka gerekçesine dikkat çekmiştir.83 Çünkü sürekli akla vurgu yaparak muhataplarım mucizelerle değil akıl ve idrak yoluyla ikna etmeye çalışmıştır. Özellikle ilk Mekkî sûrelerde, sürekli dış dünyaya ait somut olaylara veya örneklere işaret ederek bunları müşriklerin idrakine sunmuş ve bu yolla onları ikna etmeye çalışmıştır.84 Bunun yanı sıra bazen de geçmiş kavimlere dair haberleri

80 4. Nisâ, 154.81 4. Nlsâ, 155.82 3. Âlu İmrân, 183; 4. Nlsâ, 155.83 6. En’âm, 35.84 2. Bakara, 209; 7. A’râf, 185; 29. Ankebût, 51; 41. Fussilet, 53.


çarpıcı bir üslupla anlatarak muhataplarının dikkatini çekmeyi amaçlamış ve inkârda direnenlerin kötü akıbetlerinden örnekler sunarak bunun ders ve ibret vesilesi olduğunu belirtmiştir. Diğer bir deyişle, mucizeleri hafife alan veya inkârda direnenlerin cezalandırılmalarından örnekler verirken mucizeyi inkânn mutlak helâkle neticelendiğine dair bir genelleme yapmamıştır.

Resûl-i Ekrem’e mucize verilmediğini vurgulayan âyetin son cümlesinde yer alan ‘Biz mucizeleri sadece korkutarak uyarmak için göndeririz’85 açıklaması da, mucizeyi inkâr veya hafife almanın mutlaka cezayla neticelendiğini değil, mucizelerin caydırma amacı taşıdığım ortaya koymaktadır. Dikkat edilirse Kur’ân-ı Kerîm Lût kavminin helâkinden bahsederken mucizeleri inkâr etmeleri nedeniyle böyle bir cezaya çarptırıldıklarından söz etmez. Aksine onların helâk edilmelerinin başlıca sebebinin ahlâksızlığı had safhaya vardınp homoseksüelliği yaygınlaştırmalarına vurgu yapar. Bu itibarla mucize ve helâk arasında kurulan ilişkinin standart bir cezalandırma olmadığım belirtmeliyiz.

Dikkat edilirse Kur’ân, Hz. Muhammed'in okuduğu âyetleri inkâr eden müşriklere meydan okuyarak bir benzerini ortaya koymaya davet etmiş ve bu noktada onlann acizliklerine vurgu yapmıştır. Ancak, inanmayıp inkârda ısrar etmelerine rağmen onlar helâk edilmemişlerdir. Dolayısıyla bu durum, kavminin toptan helâk edileceği için ona mucize verilmediği tezini doğrulamamaktadır. Haddizatında onlar Resûl-i Ekrem’in okuduğu vahiylere inanmayarak zaten Kur’ân mucizesini hafife almışlar veya inkâr etmişlerdir. Hatta âyetlerle ve Hz. Peygamberle alay ettikleri gibi, aynı zamanda korkuttuğu azabı getirmesi için ona meydan okumuşlardır.86 Ancak, tüm taşkınlıkları, inkârda ısrar etmeleri ve Hz. Muhammed’e düşmanlığı had safhaya vardınp onu öldürmek için bir dizi

85 17. İsrâ, 59.86 8. Enfâl, 32; 38. Sâd. 16. Müşriklerin azap istekleriyle ilgili aynca bkz. 6.

En’âm, 57-58; 10. Yûnus, 48-53: 11. Hûd, 8; 13. Ra’d, 6; 36. Yâsin, 48;37. Sâffât, 176; 42. Şûrâ, 18; 51. Zâriyât, 12-14; 58. Mücadele, 8; 70.Me’âric, 1-3.


savaş yapmalarına rağmen, tıpkı İsrail oğullan gibi Mekkeli müşrikler de helâk cezasına çarptınlmamışlardır.

Müşriklerin ısrarlı mucize talepleri karşısında Hz. Muhammed mucize göstermek istemiş, ancak mucizeyle desteklen- memiştir. Mucize yerine âyetler okuyarak onlara cevap vermesi istenmiştir. Resûl-i Ekrem mucizeyle desteklenmeyince müşrikler, onunla alay ederek mucize taleplerini sıralamaya devam etmişlerdir. Hatta zaman zaman onlann taleplerinden bunaldığı için onlardan uzak durmaya çalışmıştır.87 Onun bu ezikliği ve mucize gösterme arzusunun âyetlere yansımasına rağmen, kendisine mucize verilmediğinin ısrarla vurgulanması88 ve risaletinin böyle bir rolünün olmadığına dikkat çekilmesi89 göz ardı edilmemelidir. Kur’ân, mucize göstermek isteği üzerine Hz. Peygamber’e şu uyarılan yapmıştır:

Şayet müşriklerin imandan yüz çevirmeleri zoruna gidiyorsa, şunu iyi bilesin ki, yerin derinliklerine doğru bir tünel kazmaya veya göğe merdiven dayamaya gücün yetse ve böylece onlara bir mucize göstersen bile, onlar yine de imana gelmezler. Allah dileseydi veya layık görseydi onlarm tümünü imana getirirdi. O halde sakm bu gerçeği bilmiyormuş gibi davranma.90Sen sadece bir uyarıcısın. Şüphesiz biz seni bu Kur'ân'la müjdeci ve uyarıcı olarak gönderdik. Kendilerine uyarıcı gelmeyen hiçbir topluluk yoktur. Müşrikler seni yalanlıyorlar diye üzülme. Zira onlardan öncekiler de peygamberlerini yalanlamışlardı Hâlbuki peygamberleri onlara mucizeler, öğütlerle dolu İlahî kitaplar ve doğru yolu gösteren vahiyler getirmişti Sonunda inkârda ısrar edenleri öyle bir cezalandırdım ki bana karşı nankörlük etmenin cezası neymiş gördüler.91O müşrikler bir türlü imana gelmiyorlar diye, neredeyse kendini yiyip bitireceksin. Şayet dileseydık onlara gökten öyle müthiş bir mucize indirirdik ki, o zaman hepsi ona boyun eğmek zorunda kalıp imana gelirdi 92

87 Derveze, II, 217.88 6. En’âm, 37; 10. Yûnus, 20; 13. Ra'd, 7; 17. İsrâ, 93; 29. Ankebût, 50.89 6. En’âm, 50; 7. A’râf, 188; 13. Ra’d, 7, 27.90 6. En’âm, 35.91 35. Fâtır, 23-26.92 26. Şuarâ, 3-4.


Âyetlerden de anlaşılacağı üzere Hz. Peygamber müşriklerin mucize taleplerine karşılık vermek İstemiş, ancak kendisine böyle bir rol verilmemiş ve sadece inzal edilen âyetleri tebliğ göreviyle yükümlü olduğu hatırlatması yapılmıştır. Bu ilahi yasayla birlikte aynı zamanda onun risaletinin sınırlan çizilmiş ve peygamberliği için mucizeyle desteklenmesine gerek görülmemiştir. Bu yönüyle bakıldığında Hz. Peygamber’le birlikte mucize devrinin kapanıp gerçekleri akıl veya idrakle kavrama döneminin başladığını söylemek mümkündür.

Her ne kadar Kur’ân’da Hz. Peygamber’in mucizelerinden bahsedilmese de, özellikle hicri üçüncü asrın ortalarından itibaren telif edilen eserlerde birçok mucizesinden söz edilmesi ilginç bir çelişkidir. Üstelik Hz. Muhammed’in mucizesi olarak sunulan anlatılar, Kur’ân’a dayanmamakla birlikte tıpkı geçmiş peygamberler veya onlara inanmayan ümmetlerin başlatma gelen mucize kabilinden olaylar gibi sunulmuştur. Böylece Hz. Muhammed’in de önceki peygamberler gibi mucizeleri olduğu, hatta en çok mucize gösteren peygamber olarak tanımlandığı iddialan dillendirilmiştir.

Kimi hadîs rivayetlerindeki iddialara göre Hz. Peygamber, kendisine inanmayan müşriklerin helâk edilmesi için Rabb’ine dua edince onun isteği kabul edilmiş ve müşrik önderler Bedir’de öldürülmüştür.93 Böylece tıpkı önceki kavimler gibi, Hz. Muhammed’e düşmanlık edenlerin de helâk edildikleri iddia edilmiştir.94 Üstelik bu iddiaya bazı âyetler referans gösterilmiştir. Örneğin Duhân Sûresi’nde geçen duhân95 (duman) ve el-batşetû’l-kûbrâ86 (büyük darbe, kıs

93 Buhâri, İstiska, 2; Tefsir, 1, 4, 5, 6; Vudu', 69; Müslim, Sıfâtu’l-münâfıkm, 39, 41, 42; Tirmizî, TefsîruTKur’ân, 44; Nesâî, Taharet, 192; Taberî, Câmi’uTbeyânfitefsîriTKur’ân Dâru’l-ma’rife, Beyrut 1972/1397, XXV, 66-71; İbn Kesîr, Hadislerle Kur'ân-ı Keıîm Tefsiri, çev. Bekir Karlığa- Bedrettin Çetiner, Çağrı Yay., İstanbul 1986, XIII, 7180.

94 Şibli, Peygamberimizin Ruhani Hayatı ve Mucizeleri, 71-78.95 44. Duhân, 10.96 44. Duhân, 16. ‘Batşe’ büyük darbe, helâk etmek, azap vermek gibi an

lamlara gelir. Kimi hadîs rivayetlerinde bu darbenin Bedir Savaşı’nda gerçekleştiğine dair iddialar dillendirilmiştir (Buhâri, Tefsir, 6; Tirmizî, TefsîruTKur'ân 44).


kıvrak yakalamak) ibareleri, Bedir’de yenilgiye uğrayan müşriklerin helâkine işaret olarak yorumlanmıştır. Daha sonra bu yorum klasik/çağdaş müfessirlerin birçoğu tarafından benimsenmiştir.97

Görünen o ki, Kur’ân, Hz. Nûh’un yakarışı üzerine duasının98 kabul edilerek kendisine düşmanlık edenlerin helâk edildiklerinden bahsedip99 Hz. Peygamber’e daha şiddetli düşmanlık gösteren müşriklerin cezalandırılmasından söz etmeyince, Resûl-i Ekrem’e zulmedenlerin de benzer cezaya çarptırılması gerektiğini düşünen Müslümanlar bu tür zorlama yorumlarla Bedir Savaşı’ndaki müşriklerin hezimetini mucizevî helâk olarak nitelemişlerdir.100 Hatırlanacağı üzere Bedir Savaşı öncesi Hz. Peygamber bütün azametiyle Kureyş ordusunu karşısında görünce, Rabb’ine sığınıp yardım istemiştir. Dua sırasmda Resûl-i Ekrem hafif bir uykuya daldırılmış ve içindeki korku giderilerek gönlüne güven duygusu (sekine) verilmiştir. Uyandığı zaman yanındaki sahabîlerine Allah’ın yardım göndereceği müjdesini verince, bu müjdeyle birlikte Müslümanlar içlerindeki korkuyu yenmişler ve düşmana karşı daha azimli bir şekilde mukavemet göstermişlerdir.101 Dikkat edilirse Enfâl Sûresi’nde işaret edildiği üzere kazanılan başarının Allah’ın yardımıyla gerçekleştiğine vurgu yapılmış,102 ancak Kur’ân bu yardımı mucize kategorisinde değerlendirmemiştir. Aksine her iki taraf açısından ibret alınacak derslerin olduğuna dikkat çekmiştir.103

97 Taberî, CâmiuTbeyân, XXV, 66-68; Elmalılı Muhammed Hamdl Yazır, Hak Dini Kur'ân Düi, İstanbul, t.y., VII, 67-72.

98 Hz. Nûh duasmda şöyle yakarmrştı; 'Ey Rabbürü Şu memlekette kâfirlerden bir tekini bile sağ bırakırsan, sana kulluk eden İnsanları yoldan çıkarmaya çalışır ve tıpkı kendileri gibi kâfir/nankör nesiller yetişir. Ey Rabbiml Sana daha iyi kulluk edemediğim için bent bağışla. Ana-babamı, evime mümin olarak girenleri, (kısacası) erkek, kadın tüm müminleri bağışla, o kâfirleri de büsbütün helâk eyle’ (71. Nûh, 26-28).

99 21. Enbiyâ, 77.100 Geniş bilgi için bkz. Balcı, Bedir Savaşıyla İlgili Mucizevi Rivayetler, 85-

124.101 8. Enfâl, 10-11.102 3. Âlu İmrân, 126; aynca bkz. İbn Kesir, Tefsir, VII, 3252-54; Özsoy-

Güler, 648-653; Hamidullah, İslâm Peygamberi, I, 225-26, 127.103 8. Enfâl, 42.


Şunu da hatırlatalım ki, Hz. Peygamber’in Bedir Savaşı öncesi yaptığı dua, tüm tedbirleri aldıktan sonra peygamber olmanın ötesinde bir beşer olarak Allah’ın yardımına sığınma reaksiyonudur. Dikkat edilirse Allah Resulü’nün duası, karşısındaki kavmin helâki için değil, ümmetinin hezimete uğraması durumunda Allah’a secde edecek kimsenin kalmayacağı endişesine yönelik yardım talebidir. Bir başka ifadeyle, Resûl-i Ekrem azılı düşmanlan olan müşrik ordusunun helâki için beddua etmemiştir. Aksine onlan kazanmaya yönelik bir gayret sarf etmiştir.104 Resûl-i Ekrem’in talebi üzerine Rabb’i ona yardım göndereceğini vaat etmiş ve bu vaat, Müslümanların gönüllerinin yatışmasını sağlamıştır. Bu yönüyle bakıldığında Bedir Savaşı’ndaki ilahi yardım, olağanüstü bir muhtevaya sahiptir. Ancak, bu olayı risaleti ispat anlamındaki mucize kategorisinde değerlendirmek, gerçekçi bir yorum değildir.

Kur’ân-ı Kerim Hz. Mûsâ ve Hz. İsâ gibi peygamberlerin mucizeyle desteklendiğini haber verirken, onlann desteklendiği şekilde Hz. Muhammed’in mucizeyle desteklenmemesi sanki bir nakısa gibi telakki edilmiş ve mucize konusunda eşitlik sağlanması için âdeta özel çaba sarf edilmiştir. Böylece birçok abartılı hikâyeler oluşturularak bunlar mucize kategorisine sokulup sunulmuştur. Haddizatında isrâ hadisesi bile Hz. Muhammed’in en büyük mucizelerinden birisi olarak nitelendirilmiştir.105 Oysa isrâ olayı, Resûl-i Ekrem’in yaşadığı bireysel bir tecrübedir ve risaletini ispata yönelik bir

104 Hz. Peygamber, Bedir esirlerine nasıl muamele edilmesi gerektiği konusunda ashabın görüşünü sorunca, Hz. Ebû Bekir salıverilmelerinden yana görüş bildirmişti. Buna mukabil Hz. Ömer, Hz. Peygamber’e ve Müslümanlara yaptıklarının karşılığı olarak öldürülmelerini talep etmişti. Bunun üzerine Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: “Allah kimi kalpleri pamuk gibi yumuşak, kimlerini İse kaya gibi sert yaratır. Ey Ebû Bekir! Sen, ‘Kim bana uyarsa o beridendik (14. İbrahim, 36) diyen İbrahim ve ‘Şayet onlara azap edersen, şüphe yok ki, onlar senin kullarındır (5. Mâide, 118) diyen İsâ gibisin. Ey Ömer! Sen de, 'Rabbim! Servetlerini kökünden yok et, kalplerine de öyle sıkıntı ver ki, huzur ve mutluluğa hasret kalsınlar’ (10. Yûnus, 88) diyen Mûsâ ve ‘Ey Rabbim! Şu memlekette kâfirlerden bir tekini bile sağ bırakma...’ (71. Nûh, 26) diyen Nûh gibisin.” Beyhakî, Sünenü’l-kübrâ, VI, 525. Hadîsin değişik versiyonları için bkz. Müslim, Cihad ve Siyer, 58; Tirmizî, Siyer, 18.

105 Rabben et-Taberi, 65.


özellik taşımaz. Dikkat edilirse Kur’ân, Resûl-i Ekrem’in isrâ hadisesini sadece yaşadığına işaret eder, ancak hiçbir detay vermez. Elbette ki isrâ olayının olağanüstü mahiyeti vardır fakat bu hadise, onun risaletini ispata yönelik bir mucize niteliği taşımaz. Kur’ân’da geçmiş peygamberlerin mucizelerinden söz edilirken Hz. Muhammed’in mucizelerinden hiç söz edilmeyince, onun yaşadığı bireysel anlamdaki isrâ hadisesi bile mucizelerinden birisi, hatta en önemli mucizesi olarak nitelendirilmiştir. Bunun yanı sıra Rûm Süresi’nde geçen ve Rumların (Romalılar) Sâsânîleri yeneceğine işaret eden âyetler de106 Hz. Muhammed’in mucizelerinden birisi olarak yorumlanmıştır. Oysa bu hadiseye ilişkin haberin kaynağı Hz. Peygamber değil vahyin kendisidir. O, sadece kendisine tebliğ edilen vahyin mesajmı aktarmıştır. Buradan ona bir mucize payesi çıkarılacaksa, o takdirde geçmiş kavimler ve peygamberlerle ilgili anlatılan birtakım kıssaları da onun mucizeleri olarak nitelemek gerekir. Zira söz konusu kıssalar da onun tebliğ ettiği vahiylerin bir kısmıdır. Dolayısıyla Rumların Sâsânîleri yeneceğine dair verilen haber, Hz. Peygamber’in gelecekte vuku bulacak hadiseleri önceden bildiği bağlamında bir mucize değildir. Kaldı ki gaybın ve geleceğin bilgisini Allah’tan başkasının bilemeyeceği gerçeğinin de, yine âyetle sabit olduğunu unutmamak gerekir.107 Bu tür haberler, aslında Kur'ân’ın mucizevî yönüyle alakalıdır ve bu nedenle Kur’ân onun tek ve en önemli mucizesidir.

Hz. Muhammed’in peygamberliğinin delili olarak Kur’ân’m mucize oluşu yetmiyormuş gibi, pek çok rivayetin mucize kategorisinde sunulması hakikaten ilginç bir paradokstur. Hatta inşikâk-ı kamer veya mi'râc hadisesine dair anlatılar, sanki Kur’ân’da yer cilan mucizelermiş gibi kimi âyetlerle ilişkilendirilmiştir.108 Klasik dönemde bu ilişkilendirmeye

106 30. Rûm, 2-5.107 5. Mâide, 109; 19. Meryem, 78; aynca bkz. 52. Tür, 41; 53. Necm, 35; 68.

Kalem, 47.108 Bediüzzaman, Mektubat, 179, 197, 207 vd.; Ali Arslan, ‘Peygamberimiz

Hz. Muhammed (a.s.) ve En Büyük Mu’cizesl’, Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi, (cilt: 12, sayı: 2, Mart-Nisan 1973), 78.


dair çok çeşitli örnekleri görebilmek mümkündür. Ancak aynı yanlışın özellikle akademik çalışmalara bile yansıması kabul edilebilir bir durum değildir. Örneğin bir akademik çalışmada mucizelere inanmanın farz olduğuna vurgu yapıldıktan sonra, inşikâk-ı kamer hadisesinin Kur’ân’da yer aldığı iddiasından hareketle bu olay, Hz. Peygamber’in mucizelerinden birisi olarak nitelendirilmiştir.109 Oysa Kamer Sûresi’nin ilk âyetlerinde kıyamet saati yaklaştığı zaman yaşanacak olaylardan bahsedilmektedir. Üstelik âyette 'Kıyamet saati yaklaşacak ve ay yarılacak110 açıklamaları yer almaktadır. Sadece bu ilahi mesaj bile mezkûr iddiaların bu sûreyle hiçbir ilgisinin olmadığmı açıkça ortaya koymak için yeterlidir. Zira âyette, önce kıyamet saatinin yaklaşacağına, ardından da Ay’m ya- rüacağma işaret edilmektedir. Şu hâlde âyetin nüzulundan günümüze kadar kıyamet kopmadığına göre, demek ki ay da yanlmamıştır. Vahyin mesajı esas alındığında, şakku’l-kamer hadisesinin Kur’ân’la hiçbir irtibatının olmadığı gerçeği bu derece açıkken, geçmişte böyle bir irtibat kurulduğu için hâlâ aynı yanlışın sürdürülmesi akılla izah edilebilir bir durum değildir.111 Bu tür gayretler, vahyin mesajmı çarpıtmak veya Resûl-i Ekrem’e olmayan mucizeler izafe etmekten başka hiçbir anlam ifade etmez. Üstelik Kur’ân müşriklerin onca mucize talebinden hiçbirisine cevap vermezken daha sonra Müslümanlar tarafından Hz. Peygamber’in birçok mucizesinin olduğunun dillendirilmesi, izah edilmesi zor bir durumdur. Hâlbuki Kur’ân onun mucizeyle ilişkisinin sınırlannı birçok âyette çok net bir şekilde belirlemiştir. İlgili âyetlerin bir kısmında şu İlahî mesajlar yer almaktadır:

Müşrikler, ‘Muhammed Rabb’inden bir mucize getirip gösterseydi ya’ diyorlar. Peki, geçmiş kavimlerin mucize isteklerini ve o mucizeleri yalanlaymca nasıl helâk edildiklerini anlatan Kur’ân gelmedi mi onlara?’112

109 Bekir Ayhan, Tasavvufta Mucize ve Keramet, (yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Şanlıurfa 1995, 37, 41.

110 54. Kamer, 1.111 Bediuzzaman, Mektubab 140, 179-180, 207.112 20. Tâhâ, 133.


Müşrikler, ‘Muhammed’e bizim istediğimiz türden bir mucize niye verilmedi ki?’ deyip duruyorlar. Onlara de kv ‘Şüphesiz Allah her türlü mucize göndermeye kadirdir. ’ Ama onlanrı çoğu bunun bilincinde değildir.113Müşrikler, ‘Muhammed'e Rabb’i tarafından bir mucize indirilmesi gerekmez miydi?' diyorlar. Onlara de ki: ‘Mucize göndermek ya da göndermemek sadece Allah’ın bileceği bir iştir. Siz benim helâk olmamı bekleyin bakalım ben de sizin helakinizi bekleyeceğim. ’114 O kâfirler, ‘Muhammed’e Rabb’i tarafindan bir mucize verilmesi gerekmez miydi?' diyorlar. Bilesin ki sen sadece bir uyancısm. Her kavmin bir yol göstericisi olmuştur.115Doğrusu biz bu Kur’ân’da insanlara gerçekleri çeşitli örneklerle anlattık. Buna rağmen insanların (Mekkelilerin) çoğu yüz çevirip inkârda ısrar ederek şöyle dediler: ‘Ey Muhammedi Sana asla inanmayacağız. Söylediklerine inanmamız için bize yerden pınarlar çıkarmalısın. Yahut hurma ağaçlan veya asmalarla dolu bahçelere sahip olmalısm ve o bahçelerin içinden ırmaklar akıtmalısın. Yahut (‘Rabb’im dilerse yapar' diye) iddia ettiğin gibi, gökyüzünü paramparça edip başımıza yıkmalısın, Yahut Allah'ı ve melekleri karşımıza dikmelisin, Yahut altınla bezenmiş bir evin olmalı ya da gökyüzüne çıkmalısın. (Şunu da bil ki) oradan dönüşünde açıp okuyabileceğimiz bir yazlı metin getirmedikçe gökyüzüne çıktığına da asla inanmayız.' Onlara de kv ‘Fesübhânallah! Siz benden neler istiyorsunuz? Ben sadece beşer olan bir elçiyim ’116

Sadece bu âyetler dikkate alındığında bile, Hz. Peygamber’in mucizeyle hiçbir ilgisinin olmadığı gerçeği çok açık bir şekilde fark edilir. Dikkat edilirse muhaddislerden, müfessirlere, mü- tekellimlerden mutasavvıflara veya filozoflara kadar klasik dönemde mucize meselesi, değişik sahalardaki ulemâ tarafından ele alınıp tartışılmıştır. Ancak, tartışmanın odağım -büyük oranda- rivayet kültürünün şekillendirdiği peygamber algısı oluşturduğundan, dikkate değer bazı görüşler dile getirilmekle birlikte, bunlar yoğun rivayet örüntüsü arasında kaybolup gitmiştir. Örneğin Kur’ân’m icâzma dikkat çekilip Hz.

113 6. En’âm, 37.114 10. Yûnus, 20.115 13. Ra’d, 7. Ayrıca bkz. 13. Ra'd, 27, 37.116 17. İsrâ, 89-93.


Peygamber’in en büyük mucizesinin Kur’ân olduğuna işaret edilmişse de, kaynaklara giren rivayetlerin etkisiyle Resûl-i Ekrem'in nübüvvetinin ispatı olarak pek çok mucize iddiasından söz edilmiştir.117 Asırlar boyu devam edegelen bu geleneksel algının örneklerini yakın dönemde telif edilen eserlerde de görmek mümkündür. Nitekim 1930’lu yıllarda neşredilen bir eserde müellif mucize konusunda şu önemli tespitlerde bulunuştur: “Peygamber Efendimizden tabiat kanunlarım bozan ; birçok mucizeler zuhur ettiğine dair türlü rivayetler vardır. Fakat bunların hiçbirisi tevatürle sabit değildir, yani inanılması ; mutlaka lâzım olacak derecede sağlam rivayetlerden değillerdir. Bahusus tabiat kanunlarının (sünnetullahm) asla değişmeye- iceği Kur’ân ile sabit ve Allah’ça mümkün sayılmayan hususla- ;ra, muhâlâte taallûk etmeyeceği ve eşyanın hakikatlerinin sabit ’ve değişmez olduğu ehlisünnet ulemasmca kabul edilmiş oldu- iğundan, aklın, mantığın kabul etmeyeceği mucizelere inanmak, dinini iyi bilen Müslümanlar için mümkün değildir.”118 Her ne kadar müellif bu önemli tespitte bulunmuşsa da, rivayetlerin tesirinden kurtulamadığı için âdeta söylediklerinin şaksine bir tutum takınmış ve geçmişte dillendirilen asılsız ha- iberleri Resûl-i Ekrem’in mucizeleri olarak sunmuştur.119 Oysa çok sayıda âyetin yanı sıra Allah Resulü’nün Kur’ân’dan başka j mucizesinin bulunmadığına dair rivayetler de mevcuttur.120 Üstelik bu rivayetler Kur’ân âyetleriyle de mutabıklık arz eder.

Risaletini ispat anlamında Hz. Peygamber’e Kur’ân’dan başka mucize verilmediği gibi, önceki peygamberler gibi çeşitli olağanüstü yönlerinden de fazla bahsedilmemiştir. Örneğin Hz. İbrahim, ölülerin nasıl diriltildiğini öğrenmek istediği zaman, ona dört kuş yakalayıp bir süre eğitmesi, kendisine alıştırdıktan sonra onların her birini birer tepeye bırakması vahyedilmiştir. Daha sonra kuşlan çağırdığı zaman kendisine gelecekleri hatırlatılarak bu benzetmeden hareketle in-

117 Rabbe et-Taberî, 98.118 İsmail Hakkı, Kur'an’m Mucizeleri ve Müteşabih Ayetlerin Tefsiri, Türkiye

Matbaası, İstanbul 1935, 19-20.119 İsmail Hakkı, 21 vd.120 Buhârî, FedailuTKur’ân, 1.


sanların da tekrar Allah’a dönecekleri gerçeğine işaret edilmiştir. Sonuçta bütün bunların Allah'ın izniyle gerçekleştiğine vurgu yapılarak yaşatılan tecrübeyle kalbinin mutmain olması sağlanmıştır.121 Aynca Meleklerin ona misafir olarak gönderilmesi122 ve putlara tapmayıp bir olan Allah’a ulaşması için geçirmiş olduğu tecrübenin bizzat Allah tarafından yaşatılması,123 kısır ve yaşlı hanımından oğlu İshâk ve ondan olacak torunu Yakûb’un kendisine müjdelenmesi ve bunların gerçekleşmesi,124 onu öldürmek için tuzak kuranların emellerinin boşa çıkarılması123 ve ateşe atıldığı zaman yanmaması,126 oğlunun kurban edilmekten kurtarılıp kendisinden sonra ona güzel bir ün bırakılması,127 oğlu İshâk’m peygamberlikle müjdelenmesi128 ve insanlara önder kılınacağının vahiyle bildirilmesi, karşılık olarak ‘Soyumdan da' talebinde bulunması ve bu isteğin gerçekleşmesi,129 Allah'ın evi olan Kabe’yi oğlu İsmail ile birlikte yeniden inşa etmesi,130 kavmiyle ay, yıldız, güneş gibi gök cisimleri hakkında cedelleşmesi için ona bu bilincin (delillerin) verilmesi131 gibi hususlar Hz. İbrahim’e verilen ayrıcalıklar olarak zikredilebilir.

Tıpkı Hz. İbrahim gibi diğer peygamberlere de birçok ayrıcalıkların verildiğine dair âyetler bulunmaktadır. Örneğin Hz. Yûsuf a rüyaları yorumlama yeteneği verilmesi,132 kardeşleri tarafından kuyuya atılması, ardmdan bir kervanın onu kuyudan çıkanp Mısır’a götürmesi ve bundan sonraki hayat serüveninde yaşadığı olağanüstülükler133 bu kabil örneklerdendir. Bunlara ilaveten kardeşlerinin ona yaptığı kötülüğü, hiç

121 2. Bakara, 260.122 11. Hûd, 69; 15. Hlcr, 51-54; 51. Zâıiyât, 24-28.123 21. Enbiyâ, 51-73; ayrıca bkz. 19. Meryem, 41-48; 26. Şuarâ, 70-73; 6.

Şuarâ, 74-83; 37. Sâffât, 83-96.124 11. Hûd, 71-72; 15. Hlcr, 54; 51. Zâriyât, 29.125 37. Sâffât, 97-98; 21. Enbiyâ, 70.126 21. Enbiyâ, 69.127 37. Sâffât, 108-109.128 37. Sâffât, 112; 21. Enbiyâ, 72.129 2. Bakara, 124.130 2. Bakara, 125-128; 22. Hac, 26.131 6. Şuarâ, 83; 2. Bakara, 132.132 12. Yûsuf, 4-6, 21.133 Bkz. 12. Yûsuf Sûresi.


hatırlarına gelmediği ve hiç tanımadıkları bir zamanda haber vereceğinin vahyedilmesi,134 büyüyüp olgunlaşınca ona ilim verilerek ödüllendirilmesi,135 köle olarak satıldığı evin hanımının onu ayartmasından Allah’ın yardımıyla korunması,136 babası Hz. Yakûb’a oğlu Yûsufun gömleğinin kokusunun hissettirilmesi137 gibi hususlar da benzer olağanüstülükler olarak zikredilebilir.

Öte yandan Hz. Eyyûb’ün ayak tabanından tepesine kadar çıban çıkması ve bu musibetten kurtulması için ‘Ayağım yere vur. İşte yıkanacak ve içilecek soğuk su’138 diye bildirilmesi, ona sabır ihsan edilmesi,139 başına gelen musibetlerden kurtulmak için Rabb’ine dua etmesi ve duasımn kabul olması ona verilen ayrıcalıklar olarak zikredilebilir.140 Keza Hz. Mûsâ ve Hz. İsa’ya da bu bağlamda birtakım ayrıcalıkların verildiğini daha önce belirtmiştik. Bütün bunlarla birlikte, Kur’ân diğer peygamberlere oranla Hz. Muhammed’e verilen ayrıcalıklar veya onun yaşadığı olağanüstülüklerle ilgili ise son derece sınırlı açıklamada bulunur.

Sonuç

Kur’ân-ı Kerîm geçmiş peygamberlerin mucizeleri, onlara verilen bazı olağanüstülükler veya kavimlerinin helâkine dair çarpıcı örnekler sunarken, Hz. Muhammed’in peygamberliği ve onun mucizeyle ilişkisinden söz etmez. Nitekim ona Kur’ân’dan başka mucize verilmediğine bizzat vurgu yapılarak (29. Ankebût, 50-51) sadece Allah’ın âyetlerini tebliğ etmekle görevli olduğuna dikkat çekilmiştir.

Geçmiş peygamberlere oranla, onun risaletinde mucizenin yerini akıl ve idrakin aldığına işaret edilmiştir. Aslında bu hu

134 12. Yûsuf, 15.135 12. Yûsuf, 22.136 12. Yûsuf, 23-24, 34.137 12. Yûsuf, 94-96.138 38. Sâd, 42.139 38. Sâd, 44.140 21. Enbiyâ, 84.


sus ona gönderilen Kur’ân’ın mucize oluşunun bir başka yönü olarak da yorumlanabilir. Dolayısıyla mucize olarak ona gönderilen Kur’ân’m yeterli görülmesinden daha tabii bir şey olamaz. Hâlbuki mucizeler ait oldukları dönemlerde insanlar için belki etkili olabilir, ancak bir başka dönemde yaşayan insanlar için aynı önemde bir olay olarak görülmeyebilir. Kaldı ki ait oldukları dönemlerde bile muhatapların mucizelere inanmadıklarım Kur’ân haber vermektedir. Bu tür hususlar dikkate alındığı zaman, Hz. Muhammed’in mucizesi olarak Kur’ân-ı Kerîm’in yeterli gözükmesi son derece dikkat çekicidir.

Kur’ân-ı Kerîm Hz. Muhammed’in peygamberliğinin mucizeyle ilişkisinden hiç söz etmezken, rivayetlere yansıyan anlatılarda onun risaletinin bütünüyle serapa mucize bir peygamber portresine dönüştürülmüş olması hayli dikkat çekicidir. Üstelik mucizevî olay olarak takdim edilen veya onun mucizeleri olarak sunulan birtakım iddialar, hiçbir ilgisi olmadığı hâlde bazı âyetlerle bile ilişkilendirilmiştir. Hâlbuki onun mucizeleri olarak sunulan iddiaların hiçbirisi Kur’ân’a dayanmamaktadır. Aksine mucize iddialarındaki tasvirlerin büyük bir kısmı, vahyin muhtevasma tamamen aykırıdır.

Dikkat edilirse Hz. Muhammed’in peygamberliğine inanmayan ve okuduğu vahiyleri kendisinin uydurduğunu iddia eden müşriklere karşı Kur’ân meydan okur ve onları düelloya davet eder. Ancak onlar Kur’ân karşısında aciz kaldıkları hâlde, yine de Resûl-i Ekrem’den bir dizi mucize talep etmişlerdir. Daha sonraki dönemlerde ise bizzat Müslümanların Resûl-i Ekrem’e Kur’ân dışmda türlü mucizeler isnat etmelerinde de benzer bir çelişki görülmektedir. Örneğin onca âyette Resûl-i Ekrem’e mucize verilmediği hususu çok açık bir şekilde vurgulanırken, âdeta âyetlerdeki açıklamalar yetmiyormuş gibi, üstelik vahyin muhtevasıyla çelişen pek çok asılsız iddia, onun mucizesi olarak sunulmuştur. Acaba dile getirilen mucize iddiaları Hz. Peygamber’i, onun risaleti ve öğretisini anlama veya idrak etme adma bir Müslümana ne kazandırabilir?

BÖLÜM IVHZ. PBYGAMBBR’DBN İSTENEN MUCİZELER

Giriş

Hz. Muhammed risaletini açıkladığı zaman başlangıçta onu fazla dikkate almayan müşrikler, tebliğ ettiği dinin getirdiği ilkeler giderek çıkarlarına dokunmaya başlayınca, ona engel olmaya çalıştılar. Kimi zaman kendisini ve onu himaye eden amcasını tehdit ettiler. Kimi zaman hakkında iftira ve karalama kampanyaları başlattılar veya ona hakaret edip onu aşağıladılar. Hatta deli, mecnun, büyülenmiş, sihirbaz, şair1 veya kâhin2 gibi birtakım sıfatlarla onu itibarsızlaştırmaya çalıştılar.3 Kimi zaman ise onunla uzlaşmayı denediler veya hastaysa tedavi edebileceklerini, isterse kendisine mal veya makam verebileceklerini söylediler.4 Bunların yanı sıra kimi zaman heyetler hâlinde kendisini ziyaret edip bazı sorular sordular. Hatta kendi bilgi düzeyleri yetmeyince, Medine’ye adam gönderip Yahudilerden yardım aldılar. Zaman zaman ise kendilerine tebliğ edilen âyetler hakkında çeşitli sorular yönelttiler veya akıl almaz isteklerde bulundular. Özellikle peygamberlerine inanmayan ve inkârda direnen geçmiş kavimlerin başlarına gelen olaylardan haber veren âyetleri öğrendikleri zaman, bazen bunları geçmişin masalları olarak nitelediler,5 bazen de korkutuldukları azabı getirmesi için Hz. Peygamber’e meydan okudular. Bunun yanı sıra kimi âyetlerde peygamberlerine veya onların mucizelerine inanmayan kavimlerin başlarına gelen kötü akıbetleri anlatan

1 69. Hâkka, 40-42.2 52. Tür, 29.3 İbn İshâk, 207; İbn Hişâm, I, 187, 195; İbn Sa’d, eCTabakâtü'l-kübrâ,

Dâru’s-Sadr, Beyrut, t.y., I, 202; İbnü’l-Esîr, el-Kâmil II, 71.4 İbn Hişâm, I, 191-92.5 Bkz. 6. En’âm, 25, 8. Enfâl, 31; 16. Nahl, 24; 23. Mü’mlnûn, 83; 25. Fur-

kan, 5; 27. Nemi, 68; 46. Ahkâf, 17; 68. Kalem, 15; 83. Mutaffîlîn, 13.

164 Hz. Peygamber ve Mııcize

âyetleri duydukları zaman, bu sefer Hz. Peygamber’den de benzer mucizeler talep ettiler.

Kur’ân-ı Kerîm, müşriklerin çeşitli mucize taleplerinden haber verir, ancak bu konuda samimi olmadıklarım ve asıl gayelerinin bahane bulmaya yönelik olduğunu belirtir. Nitekim Hz. Peygamber, onlara talep ettikleri mucizeleri gösterse bile yine de ona inanmayacaklarına işaret edilir ve samimi olmadıklarına dikkat çekilir.6 Hatta samimi iseler, Hz. Muhammed’in okuduğu Kur’ân’m ona tanıklık etmesi için yeterli olduğuna işaret edilir.7 Bunun yanı sıra Kur’ân’m ilahî kaynaklı olduğu konusunda tereddütleri varsa kendilerine tebliğ edilen vahiylerin benzerini ortaya koymaları için meydan okunur.8 Hâsılı Kur’ân müşriklerin ısrarlı mucize taleplerine karşı, aynı ısrarla kendilerine okunan vahiyleri adres gösterir ve bunun haricinde bir başka mucizeye veya Resûl-i Ekrem’in risaletinin tanıklığına gerek olmadığım özellikle vurgular. M. Hüseyin Heykel, müşriklerin mucize taleplerinden bahsederken Kur’ân-ı Kerîm’in sürekli onlann aklına hitap ettiğine dikkat çeker. Ayrıca onların, Hz. Muhammed’den risaletinin delili olarak akıl almaz mucize talep ederlerken tanrı diye tapındıkları putlar için benzer bir delil arama gereği duymadıklarına dikkat çekerek çifte standartlı davrandıklarım hatırlatır.9

Kur’ân, Resûl-i Ekrem’den talep edilen çeşitli mucizelerin10 hiçbirisinin gerçekleşmediğini vurgularken, aynı zamanda onun risaletinin böyle bir rolünün olmadığına dikkat çeker.11 Ayrıca kendilerine okunan vahiylerin İlahî kaynaklı olduğunu vurgularken verdiği örneklerle onlann akıl ve idraklerine seslenerek düşünüp öğüt almalan gerektiği uyansında bulunur.

Bu bölümde müşriklerin Hz. Peygamber’den ne tür mucize taleplerinde bulunduklanna ve Kur’ân-ı Kerîm’in bu talep

6 6. En’âm, 109-11; 13. Ra’d, 31.7 29. Ankebût, 50-51.8 2. Bakara, 23-24; 11. Hûd, 13-14; 17. İsrâ, 88; 52. Tûr, 33-34.9 Muhammed Hüseyin Heykel, Hz. Muhammed'in Hayatı, çev. Vahdettin

İnce, Yöneliş Yay., İstanbul 2000, 218-219.10 17. İsrâ, 89-93'.11 13. Ra'd, 7, 27, 37; 21. Enbiyâ, 45.

Hz. Peygamber’den İstenen Mucizeler 165

lere karşı tutumuna İşaret edilecektir. Şunu da hatırlatalım ki, mucize taleplerine dair çok sayıda âyet bulunduğundan, konu daha çok âyetler bağlamında ele alınacaktır. Bu arada yeri geldiği zaman âyetlerle ilişkilendirilen mucize iddiaları hakkında en erken rivayetlerden veya muahhar kaynaklardan örnekler verilerek, bu konunun sınırlarının hangi çerçevede olması gerektiği hususu gözler önüne serilecektir.

Müşriklerin Mucize Talepleri

Hz. Peygamber tebliğ görevini sürdürürken müşriklerden Utbe b. Rebî’a, kardeşi Şeybe, Ebû Süfyân, Nadr b. Hâris, Ebû’l-Bahterî, Esved b. Muttalib b. Esed, Zem’a b. Esved, Velîd b. Muğîre, Ebû Cehil, Abdullâh b. Ebî Umeyye, Ümey- ye b. Halef ve Âs b. Vail gibi ileri gelenler ona gelip bazı teklif veya taleplerde bulunmuşlardı. İbn İshâk’m verdiği bilgilere göre müşriklerle Hz. Peygamber arasında şu içerikte konuşmalar geçmiştir: ‘Ey Muhammed! Şimdiye kadar Araptan hiç kimse senin gibi kavminin başma böyle bir bela açmadı. Atalarımıza dil uzattm, dinimizi ayıpladın, ilahlarımız hakkında kötü sözler sarf ettin. Bizi sefihlikle suçladm ve aramıza nifak sokarak bizi böldün. Yapmadığın çirkinlik kalmadı. Şayet bu söylediklerinle mal ya da makam istiyorsan istediğini sana verelim... Şayet sana gelen bir cin ise ve seni etkiliyorsa tedavi ettirelim.’12 Hz. Peygamber onlara dedi ki: ‘Benim söylediklerim nerede sizin söyledikleriniz nerede. Ben size tebliğ ettiğim âyetleri mallarınıza talip olmak için okumuyorum. Size melik (idareci) olma gibi bir amacım da yok. Allah beni elçi ve müjdeleyici olarak gönderdi ve bana vahiyler (Kitab) indirdi. Bana uyarıcı ve müjdeleyici olmamı emretti. Ben de gönderdiği vahiyleri tebliğ ettim ve size uyanlarda bulundum. Şayet tebliğ ettiğim şeyi kabul ederseniz bu, sizin dünyada ve ahirette mutluluğunuza vesile olur. Eğer inkâr ederseniz Allah’ın aramızda hüküm vermesine kadar sabredip beklerim.’

12 İbn Hişâm, I, 191-92.


Müşrikler ona şu karşılığı verdiler: ‘Ey Muhammed! Şayet teklifimizi kabul etmezsen, biliyorsun bizim kadar ülkesi dar, suyu kıt ve sıkınü içinde yaşayan bir millet yoktur. Seni gönderen Rabb’inden bizim için iste de, ülkemizi daraltan şu dağlan giderip yurdumuzu genişletsin, bize Şam ve Irak nehirleri gibi nehirler akıtsın. Atalanmızı diriltsin ve dirilttiği adamlar arasında Kusayy b. Kilâb da bulunsun. Çünkü o, sözüne güvenilir birisidir. Ona senin söylediklerinin doğru olup olmadığını soralım. Şayet atalanmız seni doğrular ve sen de istediklerimizi yaparsan sana inanırız. Böylece Allah katındaki dereceni de öğrenmiş olur ve iddia ettiğin gibi seni elçi olarak gönderdiğini anlarız.’13 Hz. Muhammed şöyle dedi: ‘Ben bunlar için size gönderilmedim. Ben sadece Allah'ın bana gönderdiği vahiyleri tebliğ etmekle görevliyim ve bunu yapıyorum. Şayet kabul ederseniz bu, dünya ve ahirette mutluluğunuza vesile olur. Reddederseniz o zaman Allah'ın sizinle benim aramda hüküm vermesine kadar sabredip beklerim.’

Müşrikler dediler ki: ‘Madem bizim için bunları yapamıyorsun bari kendin için yap. İddialarım tasdik etmesi için Rabb’inden seninle beraber bir melek göndermesini iste de seni tasdik edip bizi de reddetsin. Aynca ondan seni muhtaç etmeyecek altın ve gümüşle süslü saraylar, hazineler ve bahçeler iste. Artık çarşı pazara çıkmaz, bizim muhtaç olduğumuz gibi yiyecek aramaz ve geçim derdine düşmezsin. İddia ettiğin gibi peygambersen biz de senin Rabb’in katındaki dereceni böylece anlamış oluruz.’14

Resulullah dedi ki: ‘Ben bunlan yapan bir peygamber değilim. Rabb’imden de bunları istemiyorum. Bunlan gerçekleştirmek için gönderilmedim. Bilakis Rabb’im beni müjdeleyici ve uyancı olarak gönderdi. Şayet size tebliğ ettiğim vahiyleri (Kur’ân) kabul ederseniz o, dünya ve ahirette kurtuluşunuza vesile olur. Şayet reddederseniz Allah'ın benimle sizin aranızda hüküm vermesine kadar bekleyeceğim.’ Onlar dediler ki: ‘Rabb’im dilerse yapabilir’ diye iddia diyorsun ya, o zaman

13 İbn Hişâm, I, 192.14 İbn Hişâm, I, 192.


göğü üzerimize düşür de görelim. Şayet bunu yapmazsan sana inanmayız.’ Resulullah dedi kİ: ‘Bu, Allah'ın kudretin- dedir, İsterse bunu sizin için hemen gerçekleştirebilir.’ Onlar dediler ki: ‘Ey Muhammed! Rabb’in bizim seninle oturup sana bu sorulan soracağımızı ve senden neyi talep edeceğimizi bilmiyor mu ki sana daha önce bize ne cevap vereceğin konusunda bilgi veya haber vermedi? Bize okuduklarım kabul etmiyoruz. Çünkü biz Yemâme’deki er-Rahman denilen adamın sana bir şeyler öğrettiğini duyduk. Vallahi biz asla ona inanmayız. Ey Muhammed! Bizden günah gitti. Vallahi seni ve bize yaptıklarının peşini asla bırakmayız. Ya sen bizi ya da biz seni yok ederiz. Biz meleklere inanıyoruz. Onlar Allah’ın kızlarıdır. Allah’ı ve melekleri karşımıza getirmedikçe sana asla inanmayız.'15

Müşriklerin tehditkâr üslup kullanmalarından sonra Hz. Peygamber yanlarından ayrıldı. Arkasından yetişen Abdullah b. Ebî Ümeyye ona şunlan söyledi: Ey Muhammed! Kavmin sana teklifini yaptı, ancak sen reddettin. Allah katındaki dereceni bilmek ve seni tasdik etmek için bazı isteklerde bulundular buna cevap veremedin. Ardından senin onlara üstünlüğünü ve Allah katındaki makamım öğrenebilecekleri şeyleri kendi adma istediler, yine yapamadın. Soma senden kendilerini korkuttuğun azabı getirmeni istediler buna da cevap veremedin. Vallahi göğe bir merdivenle çıkıp beraberinde söylediklerini tasdik eden dört melekle gelmedikçe sana asla inanmam. Bunu yaparsan seni tasdik edeceğimden de şüphe etme.’16

Hz. Peygamber çok arzu etmesine rağmen kavminin isteklerini gerçekleştirememişti. Belli ki mucize talepleri karşısında hayli zor anlar yaşamış ve mucize gösterebilmek için arayış içerisine girip âdeta kıvranmıştı. Ancak çok arzulamasına rağmen onun risaletinin mucizeyle desteklenmeyeceği hususu çeşitli âyetlerle bildirilmiştir.17 Buna ilaveten En’âm Sûresi’nde ise kendisine şu uyan yapılmıştır:

15 İbn İshâk, 258-59; İbn Hişâm, I, 193.16 İbn İshâk, 259-60; İbn Hişâm, I, 193-94.17 6. En’âm, 35; 26. Şuarâ, 3-4; 35. Fâtır, 23-26.


Şayet müşriklerin imandan yüz çevirmeleri zoruna gidiyorsa, şunu iyi bilesin ki, yerin derinliklerine doğru bir tünel kazmaya veya göğe merdiven dayamaya gücün yetse ve böylece onlara bir mucize göstersen bile, onlar yine de imana gelmezler. Allah düeseydi veya layık görseydi onlann tümünü imana getirirdi O hâlde sakm bu gerçeği bilmiyormuş gibi davranma.18

İbn İshâk’ın verdiği bilgilere göre müşriklerin dağlan yürütme, Mekke'ye ırmaklar akıtma veya atalarını mezarlardan kaldırma gibi talepleri üzerine, şu âyet nazil olmuştur:

Okunduğu zaman dağlan yerinden oynatacak, yeryüzünü yarıp parçalayacak ve ölüleri konuşturacak bir Kur’ân olsaydı, onlar yine de inanmazlardı. Her şey Allah'm smırsız güç ve kudreti dâhilindedir...19

Âyette müşriklerin samimiyetsizliklerine vurgu yapılarak talepleri gerçekleştirilse bile, yine de inanmayacaklarına işaret edilmiştir. İbn İshâk'm naklettiği yukandaki mucize taleplerinin benzerleri veya aynılan kimi âyetlere de yansımıştır. Ancak, talep edilen mucizelerin hiçbirisinin gerçekleştirilmediğine de özellikle vurgu yapılmıştır. Bu âyetlerin bir kısmının muhtevası şöyledir:

Doğrusu biz bu Kur’ân’da hakikati insanlara her türlü örneklerle açıkladık. Buna rağmen insanlann (Mekkelilerin) çoğunun yüz çevirmesi küfürden başka bir şey değildir. Nitekim onlar şöyle dediler: ‘Ey Muhammed! Sana asla inanmayacağız. Söylediklerine inanmamız için bize yerden pınarlar fışkırtmalısın. Yahut hurma ağaçlan veya asmalarla dolu bahçelere sahip olmalısın ve o bahçelerin içinden ırmaklar akıtmalısın. Yahut (‘Rabb’im dilerse yapar’ diye) iddia ettiğin gibi, gökyüzünü paramparça edip başımıza yıkmaksın. Yahut Allah’ı ve melekleri karşımıza dikmelisin. Yahut altınla süslenmiş bir köşkün olmalı ya da gökyüzüne çıkmalısın. (Üstelik) oradan döndüğünde açıp okuyabileceğimiz bir kitap/yazılı belge getirmedikçe senin gökyüzüne çıktığına da inanmayız.' Ey Peygamber! Onlara de ki: ‘Allah aşkına siz benden neler istiyorsunuz? Ben sadece bir insan ve Allah’m ayetlerini tebliğ eden bir elçiyim. ’20

18 6. En’âm, 35.19 13. Ra'd, 31.20 17. İsrâ, 90-93.


Müşrikler şöyle dediler: ‘Bu nasıl bir elçi? Böyle elçi mi olur? O da bizim gibi yiyip İçiyor, çarşı pazarda dolaşıyor. Madem bu adam peygamberse kendisine refakat edecek bir melek gönderilse de tebliğ ve uyarısını onunla birlikte yapsa ya. Ya da ona bir hazine indirilseydi veyahut emek harcamadan ürün aldığı bir bağı-bahçesi olsaydı.’ Onlar müminlere de, ‘Siz büyülenmiş adamın peşine takılmışsınız’21 diyorlar. Şunlara bak, senin hakkında nasıl da çirkin yakıştırmalarda bulunuyor ve bu nedenle sapıtıyorlar. Bu gidişle doğru yolu da bulamazlar.22 Allah öyle büyük ve yücedir kİ dilerse onların sözünü ettiği şeylerden daha İyisini, İçinde ırmakların aktığı bağ-bahçeler verir ve yine sana köşkler, konaklar ihsan eder.23

Âyetlere yansıyan açıklamalara göre müşrikler, Hz. Muhammed’in kendileri gibi bir insan olmasını ileri sürerek, peygamber olacak kişinin daha üstün özelliklerinin bulunması gerektiğini düşünmüşlerdir. Bize göre bu tür itirazların arkasında, kendileri gibi bir beşerin Allah’la iletişim kuramayacağı kanaati ile kendilerine tebliğ edilen âyetlerde yer alan açıklamaların etkisi vardır. Örneğin onlar Hz. Muhammed’e itiraz ederlerken kendilerine de benzer vahiyler gönderilirse, ancak o zaman inanacaklarım dile getirmişlerdi. Dikkat edilirse Hz. Hûd’a inanmayan müşrikler de ona şu itirazı yapmışlardı: ‘Şayet Rabb’imiz (peygamber göndermek isteseydi) insan değil melek gönderirdi Bu nedenle biz senin peygamberliğini kabul etmiyoruz.’24 Aynı itirazın Hz. Peygamber’e yapılmış olması az önceki kanaatimizi destekler niteliktedir. Keza Firavun ve taraftarları da Hz. Mûsâ’mn25 kendileri gibi bir insan olduğunu ileri sürerek ona inanmamışlardı. Müşriklerin dile getirdiklerinin peygamber tasavvurlarına bağlı bilinçli bir itiraz olduğunu söylemek bize göre zordur. Her ne kadar onlar ataları olarak kabul ettikleri Hz. İbrahim ve onun dinî geleneği olan Haniflik öğretisi hakkında birtakım bilgi kı-

21 25. Furkan, 7-8.22 25. Furkan, 9.23 25. Furkan, 10.24 41. Fussllet, 14.25 23. Mü’mlnûn, 47-48.


nntılanna sahip olsalar da,26 Hz. Muhammed’e yönelttikleri eleştirilerin bu bilgi kırıntılarına dayalı peygamber tasavvurlarıyla alakalı olduğunu söylemek zordur. Haddizatında yaptıkları itirazlara bakılınca bunun sahip oldukları peygamber tasavvuruyla alakalı olduğunu söylemek hayli zordur.27 Zira itirazlarının muhtevası peygamber tasavvurundan ziyade, Cahiliye dönemi inançlarıyla bağlantılı bir mahiyet arz eder. Örneğin Araplar kâhin olarak niteledikleri insanların cinlerle irtibat kurabildiklerine ve onların bu yolla gaipten bilgi alabildiklerine inanıyorlardı. Hz. Muhammed’in böyle bir özelliğinin olmadığım bildikleri için onun da kendileri gibi gaipten haber alamayacağım ileri sürüyorlardı.

Müşriklerin mucize taleplerinin arka planında da kendilerine tebliğ edilen vahiylerden öğrendiklerinin etkisinden söz edilebilir. Örneğin, peygamberlerin mucize gösterdiklerine dair bir inanca sahip olduklarını gösteren somut bir delilden söz edilmez. Hatta onlar peygamberlik konusunda Hz. Muhammed’le tartışabilecek bilgi birikimine bile sahip değillerdi. Bu yüzden Medine’deki Yahudilerden destek almışlardır.

Öte yandan Kur’ân, müşriklerin mucize taleplerinde samimi olmadıklarını ve asıl niyetlerinin mazeret bulmaya yönelik olduğunu belirtir. Hatta bu tutumları nedeniyle içine düştükleri çelişkilere işaret eder.28 Aynca rivayetlerde yer alan açıklamalara baktığımızda onların gerçek niyetlerinin Hz. Peygamber’i sıkıştınp zor durumda bırakmaya yönelik olduğunu söyleyebiliriz. Müşriklerin samimiyetsizliğini Kur’ân şöyle açığa çıkarır:

Vaktiyle o müşrikler, kendilerine bir peygamber geldiği takdirde herhangi bir toplumdan çok daha iyi bir şekilde onun rehberliğine uyacaklarına dair büyük yeminler etmişlerdi İşte şimdi kendilerine bir peygamber geldi Ne var ki peygamberin çağrısı büsbütün

26 İbnü’l-Esîr, el-Kâmil II, 75-76.27 Arapların peygamber tasavvuru hakkında geniş bilgi için bkz. İsrafil Bal

cı, ‘Erken Dönem Arap Kültüründe Peygamberlik Tasavvuru’, EKEV Akademi Dergisi, (yıl: 10, sayı: 29, Güz 2006), 111-134.

28 2. Bakara, 166; 34. Sebe\ 31-33; 23. Ahzâb, 64-67.


imandan uzaklaşmalarından başka bir sonuç vermedi.29 Şimdi o müşrikler içlerinden bir uyarıcı/peygamber gelmesini yadırgayıp ‘bu adam sihirbaz, tam bir yalancı, baksanıza onca tanrıyı bir tek ilaha indirmiş, hayret ki, ne hayret’ diyorlar.30 Onlann ileri gelenleri hemen harekete geçip yandaşlarına şöyle dediler: ‘Durmayın, kalkın. Tanrılarımıza daha sıkı bağlanalım. Şimdi yapılması gereken tek şey budur. Doğrusu biz bugüne kadar bir tek tanrıdan söz edildiğini de duymadık. Bu düpedüz bir uydurmadır. Ne yani aramızda vahiy indirilecek tek kişi Muhammed midir?’31

Maksatlı veya mazeret bulmaya yönelik de olsa, gerek âyetlerde gerekse en erken döneme ait rivayetlerde mucize taleplerinin cevapsız bırakıldığına dair değişik açıklamalar yapılmıştır. Diğer bir ifadeyle muahhar kaynakların aksine erken döneme ait kaynaklardaki bilgiler, âyetlerin muhtevasıyla daha fazla mutabıklık arz eder. Ancak, hemen hatırlatalım ki ilk eserlerde de âyetlerin muhtevasıyla çelişen pek çok rivayet bulunmaktadır. Örneğin bir iddiaya göre müşriklerin mucize talebi üzerine Resulullah şu karşılığı vermiştir: ‘Dilerseniz Allah’a dua ederim, o da size onu indirir. Ama mucize geldikten sonra isyan ederseniz, helâk olursunuz.’ Bu uyarının ardından ‘istemiyoruz’ karşılığım verdiklerine dair açıklama yapılmıştır.32 Her ne kadar rivayetlerde bu tür iddialar dillen- dirilmişse de, korkutuldukları azabı üzerlerine getirmesi için Hz. Peygamber’e meydah okuduklarına dair âyetler göz önüne alındığında, buna benzer söylemlerin sadece iddiadan ibaret olduğunu fark etmek çok zor değildir. Bu itibarla Resûl-i Ekrem’in uyarısı üzerine onlann taleplerinden vazgeçtikleri anlatısı inandıncı değildir. Kaldı ki çok arzulamasına rağmen mucize gösteremediği için, muhataplan karşısında Resûl-i Ekrem’in hayli sıkıntılı anlar yaşadığını ve eziklik hissettiğini unutmamak gerekir.

Dikkat edilirse Hz. Peygamber mazideki kavimlerin bir kısmının inkârda ısrar etmelerinin karşılığı olarak helâk edildik

29 35. Fâtır, 42.30 38. Sâd, 4-5.31 38. Sâd, 6-8.32 İbn İshâk, 255.


lerini haber verip muhataplarını uyardığı zaman, müşrikler bu haberleri geçmişin ‘masalları olarak’33 nitelemişler ve dikkate almadıkları gibi Resûl-i Ekrem’le alay etmişlerdi.34 Diğer taraftan da talep ettikleri mucizeleri gösterirse o zaman inanacaklarına dair söz vermişlerdi. Örneğin İbn İshâk’ta yer alan bir rivayete göre müşrikler Hz. Muhammed’e şu teklifte bulunmuşlardı: “Ey Muhammed! Bize Mûsâ’mn bir âsâsı olduğunu ve taşa vurduğu zaman ondan on iki pınar fışkırttığını, İsâ’nın ölüleri dirilttiğini ve Semûd’un bir devesi olduğunu haber veriyorsun. Sen de benzeri mucizeler getir ve biz de sana inanalım.” Resulullah ‘Hangi mucizeyi getirmemi istersiniz’ deyince, onlar ‘Safâ Tepesi’ni bize altın yap’ talebinde bulunmuşlardı. Peygamber de olara dedi ki: ‘Bunu yaparsam bana inanır mısınız?’ Onlar ‘Evet, yaparsan sana inanırız’ dediler. Bunun üzerine Resulullah dua etmeye başladı. O sırada Cebrail ona gelip ‘Ne istiyorsun? İstersen Safâ’yı altın yaparım. Ancak ben mucize getirdiğimde ona inanmazlarsa mutlaka azap ederim. Dilersen onlan bırakayım da tövbe edenler tövbe etsin’ dedi. Bu uyan üzerine Hz. Peygamber de, Tövbe edecek olanların tövbe etmesi için onlan bırak’ dedi.35 Sözü edilen iddiaların bir öncekilerden farkı yoktur. Görünen o ki müşriklerin mucize talepleri karşısında Resûl-i Ekrem mucizeyle desteklenmeyince, bu durum onun açısından bir eksiklik olarak addedildiği için devreye Cebrail sokularak makul bir izah getirilmek istenmiş ve eksiklik giderilmiştir. Rivayete göre müşriklerin söz vermeleri üzerine onlann durumunu açıklayan şu âyetler nazil olmuştur:36

Müşrikler bir mucize gösterdiğin takdirde orta mutlaka inanacakları hususunda yemin billâh ettiler. Onlara de kv ‘Mucize göndermek AUah’m takdirine bağlıdır. ’ O kâfirler, istedikleri türden mucize gelse bile yine de inanmazlar, bunu fark etmiyor musunuz? Biz onlann kalplerini (küfrü tercih ettikleri için) hakikate karşı köreltiriz; azgınlık ve taş kmlıklannm girdabında küfür ve isyan batağında

33 Bkz. 6. En’âm, 25, 8. Enfâl, 31; 16. Nahl, 24; 23. Mü’mlnûn, 83; 25. Fur- kan, 5; 27. Nemi, 68; 46. Ahkâf, 17; 68. Kalem, 15; 83. Mutafflfîn, 13.

34 İbn Hişâm, I, 239.35 İbn İshâk, 255.36 İbn İshâk, 255.


debelenip durmaları için kendi hâllerine terk ederiz. Sonuçta onlar Kur’ân’a en başından iman etmedikleri gibi, istedikleri mucizeyi gördükten sonra da iman etmezler. O müşriklere melekler indirsek, ölüler de dirilip onlarla konuşsa, dahası tüm mucizeleri gözlerinin önüne sersek, Allah dilemedikçe, onlar yine de imana gelmezler. Ne var ki onların hiçbiri bunu bilmez.37

Yukarıdaki rivayetlerde yer alan iddialara göre Resül-i Ekrem müşriklerin mucize taleplerine başta karşılık vermek isterken araya Cebrail isminin sokularak sonradan vazgeçmesi bir hayli ilginçtir. Çünkü bu tür iddialarla Resül-i Ekrem’in de mucize gösterebileceğine üstü kapalı bir şekilde işaret edilmektedir. Bu tür yorumlara kapı aralayan rivayetler bulunmakla birlikte, bunlar arasında Hz. Peygamber’in gösterdiği somut bir mucizeden söz edilmemesi önemli bir detaydır.

Âyetlere yansıyan mucize taleplerine cevap verilmezken mucize göndermenin Allah'ın takdirinde olduğuna vurgu yapılır ve gönderilse bile kâfirlerin yine de inanmayacaklarına dikkat çekilir.38 Bazen de bu tür isteklerde bulunup inkârda ısrar eden geçmiş kavimlerin başlarına gelen kötü akıbetlere dair haberler aktarılarak bu yolla onların akıl ve idraklerine seslenilir. Bunun yanında bazen dış dünyaya ait somut örneklere dikkat çekilir39 ve bu yolla gerçeğe ulaşmaları hedeflenir.40 Netice itibarıyla Kur’ân, mucize yerine tabiat kanunlarına göndermede bulunarak, bunların değişmezliğini ve istikrarının arkasında Allah’ın mutlak iradesinin ve ulûhiyetinin olduğuna dikkat çeker.41

Müşriklerin Hz. Peygamber’den talep ettikleri mucizelerin önemli bir bölümü, İsrâ Sûresi’nin 90-93. ayetleriyle Fur- kan Sûresi’nin 7-8. ayetlerinde toplu olarak zikredilmiştir. Ancak, değişik âyetlerde de farklı mucize taleplerinden bah

37 6. En'âm, 109-111.38 6. En'âm, 37, 109.39 Örneğin Şûarâ Sûresl’nde (42. Şûrâ, 32) dağlar kadar büyük gemilerin

denizlerde yüzüp gitmesi Allah'ın varlığının delili olarak gösterilmiştir.40 Bkz. 35. Fâtır, 27-28.41 Özsoy-Güler, 569.


sedilmektedir. Kur’ân-ı Kerîm değişik içerikte pek çok mucize talebinden söz etmekle birlikte, bunlara olumlu cevap verildiğine dair en ufak bir imada bulunmaz. Üstelik kendisinden istenen mucize taleplerine karşılık vermek için Hz. Muhammed de hayli istekli olmuş ve beklenti içine girmiştir. Fakat bu beklentisi vahiyle desteklenmemiştir.42 Dolayısıyla sayısız mucize talebi karşısında Hz. Peygamber hep sessiz kalmış ve muhataplarına karşı ciddi eziklik yaşamıştır. Bu gibi durumlarda Kur’ân onu mucizeyle desteklemek yerine risaletinin sınırlarım hatırlatmış ve böyle bir rolünün olmadığı uyarısını yaparak teselli etmiştir. Hatta geçmiş kavimlere gönderilen peygamberlere de benzer itham veya iftiraların yapıldığına dikkat çekmiştir.43 Şüphesiz bu hatırlatma, Hz. Muhammed’i teselliye yönelik ilahi bir mesajdır. Bu içerikteki âyetlerin bir kısmında Hz. Peygamber’e şu uyanlar yapılmıştır:

Sen sadece bir uyarıcısın. Şüphesiz biz seni bu Kur’ân’la müjdeci ve uyarıcı olarak gönderdik. Kendilerine uyana gönderilmeyen hiçbir ümmet yoktur. Müşrikler seni yalanlarsa üzülme. Onlardan önceki toplumlar da peygamberlerini yalanladılar. Oysa peygamberleri onlara mucizeler, öğüt dolu üahî kitaplar ve doğru yolu gösteren vahiyler getirmişlerdi. Sonunda o inatçı kâfirleri öyle bir cezalandırdım, ki bana karşı nankörlük etmenin cezası neymiş göldüler.44

...O kâfirler şöyle dediler: 'Siz de tıpkı bizim gibi bir insansınız. Buna rağmen öteden beri atalarımızın tapındıkları tanrılara tapmaktan bizi vazgeçirmek istiyorsunuz. Peki, madem öyle bize inkâr ve itiraz edilemez bir mucize getirin de görelim ’45 Müşriklerin, ‘Muhammed’e gökten niçin bir hazine indirilmiyor?’ veya ‘Ona niçin bir melek refakat etmiyor?' deyip durmalarından dolayı yüreğin daralıp sana indirilen ayetlerden bir kısmım tebliğ etmekten vazgeçecek değilsin herhalde. Sen sadece uyancısm. Her şeyin vekili Allah’tır.46

42 6. En’âm, 35.43 14. İbrahim, 9-12.44 35. Fâtır, 23-26.45 14. İbrahim, 10.46 ll.H ûd , 12.


O kâfirler, ‘Muhammed’e Rabb’i tarafından bir mucize verilmesi gerekirdi, değil mi?’ diyorlar. Sen sadece bir uyarıcısın. Her kavmin bir yol göstericisi olmuştur.47

Şunu da hatırlatalım kİ müşriklerin mucize talepleri veya bahaneleri yukarıda işaret edilenlerle sınırlı kalmamıştır. Onlar çeşitli mucize taleplerinin yanı sıra, Resûl-i Ekrem’den kimi zaman kişiye özel vahiyler isterken, kimi zaman Allah’ı ve melekleri karşılarına getirmesini talep etmişlerdir. Ölümden sonra bir hayatın olduğuna inanmadıkları hâlde atalarının diriltilmesi gibi bahaneleri dillendirmekten çekinmemişlerdir. Kur’ân onlann değişik talepleriyle ilgili şu bilgileri verir:

Kıyamet veya ahiretle ilgili âyetlerimiz kendilerine tebliğ edildiği zaman, 'Madem ölümden sonra diriliş vardır diyorsunuz, o hâlde ölüp giden atalarımızı geri getirin' demekten başka bir inkâr gerekçesi ileri süremezler.48Ölümden sonra diriltilip bizimle karşılaşacaklarını umursamayanlar, ‘Bize peygamber olarak melekler gönderilse veya Rabb’imizi açıkça görsek olmaz mıydı?’ diyorlar. Gerçek şu ki, onlar kibir ve küstahlıkta haddi aştılar, azıttıkça azıttılar. Onlann melekleri görecekleri gün gelecek, o gün günahkârlar için hiç de iyi haberler verilmeyecek. Melekler onlara şöyle söyleyecek: ‘Size yüz güldürecek haberler vermek haram kılındı, haram.'49Okunduğu zaman dağlan yerinden oynatacak, yeryüzünü yarıp parçalayacak, hatta ölüleri konuşturan bir Kur’ân olsaydı, onlar yine de inanmazlardı. Her şey Allah’ın güç, kudret ve iradesine bağlıdır. (Allah mucize göndermediği için müşriklerin imana gelmediğini zanneden ve bu duruma üzülen) müminler, hâlâ anlamadılar mı ki, eğer AUah dileseydi herkesi doğru yola eriştirirdL İşledikleri günahlar sebebiyle o kâfirlerin başlarından belâ eksik olmayacak ve yanı başlarında dönüp duracak. Derken, Allah'ın müminlere zafer vaadi de gerçekleşecektir. Çünkü Allah sözünden asla caymaz.50

47 13. R'a’d, 7.48 45. Câsiye, 25.49 25. Furkân, 21-22.50 13. Ra’d, 31.


Müşriklerin mucize taleplerinin bir kısmım dile getiren bu âyetlerden de anlaşılacağı üzere, istenen mucizelerin hiçbirisi gerçekleştirilmemiştir. Dikkat edilirse Kur’ân bu tür taleplerin bahane bulmaya yönelik olduğunu belirtir ve dilerse Allah'ın bunları gerçekleştirecek güç ve kudrete sahip olduğuna dikkat çeker. Mucize taleplerinin arka planında ne tür gayenin/gayelerin olduğunu daha yakından görebilmek için âyetlerde işaret edilen hususların bir kısmının detayları hakkında bilgi vermek istiyoruz.

a) Melek peygamber veya meleğin Hz. Muhammed’e şahitlik etmesi isteği: Müşriklerin en çok dillendirdikleri itirazlardan birisi, kendileri gibi bir beşerin peygamber olamayacağı iddiasıdır.31 Bu nedenle ‘Ne yani, onca melek dururken Allah peygamber olarak bizim gibi bir insanı mı gönderdi?52 itirazını dillendirmişlerdir. Onlara göre ancak melekler gaipten haber verebilir ve bu nedenle Resûl-i Ekrem’in peygamberliğine bir melek şahitlik etmeliydi.53 Kur'ân-ı Kerîm onların bu itirazlarının bahane bulmaya yönelik olduğunu özellikle vurgular ve şu karşılığı verir:

Onlara de ki: ‘Şayet yeryüzünün sakinleri insanlar değil de melekler olsaydı, o zaman biz onlara peygamber olarak kesinlikle bir melek gönderirdik’.54

Kitabın Giriş bölümünde de işaret edildiği üzere Kur’ân, Hz. Muhammed’i inananlar için harika bir örnek olarak tanımlar55 ve onun beşer olduğunu vurgular. Aynca Hz. Muhammed için ‘içinizden birisi’56 veya sâhibukum (arkadaşınız) tanımlamalarını kullanır. Kur’ân Hz. Muhammed’in beşerî kimliğine vurgu yaparak içinde yaşadığı toplumdaki insan

sı Müşriklerin melek gönderilmesi talepleriyle İlgili âyetler İçin bkz. 6. En’âm, 8; 11. Hûd, 27; 21. Enbiyâ, 3; 23. Mü’mlnûn, 24, 33; 17. İsrâ, 94- 95; 25. Furkân, 4-8, 21, 41; 36. Yâsin, 15; 41. Fussilet, 14; 64. Tegâbün, 6.

52 17. İsrâ, 94.53 6. En’âm, 8-9, 111, 158; 11. Hûd, 12; 15. Hlcr, 7; 25. Furkân, 21; 41.

Fussilet, 14.54 17. İsrâ, 95.55 33. Ahzâb, 21.56 2. Bakara, 151.


lardan bir farkı olmadığını belirtir.57 Ayrıca âyetlerde inananların peygamberlere tâbi olmaları58 ve onları örnek almaları gerektiği hatırlatılır.59 Şunu da belirtelim ki melek ve insan, birbirlerinden tamamen ayn varlıklardır. Bu nedenle Kur'ân onlann talep veya itirazlarının bahane bulmaya yönelik olduğunu şöyle ifade eder:

Şayet o müşriklere melekler tndirsek, ölüler de dirilip onlarla konuşsa dahası tüm mucizeleri topyekün gözlerinin önüne sersek Allah dilemedikçe yine de imana gelmezler. Lâkin onlann çoğu bu gerçeğin farkında değildir.60

Kur’ân, müşriklerin melek peygamber talebine şu karşılığı verir: 'Şayet biz peygamber olarak bir melek gönderseydik, onu da insan şeklinde gönderirdik ve o kâfirleri şimdiki şüphelerine yine düşürürdük.’61 Aynca onlann bu talebinin anlamsızlığına vurgu yapılarak, '...Şayet biz bir melek gönderseydik, o takdirde haklarında helâk hükrnü gerçekleşir ve kendilerine tövbe Jirsatı da verilmezdi!62 gerçeğine işaret edilir. Böylece meleklerin insanlar için peygamber veya ömek olamayacağına dikkat çekilmiştir. Zaten onlann bu talebi gerçekleşse bile, yine de inanmayacaklarına işaret edilerek sonucun helâkle neticeleneceğine vurgu yapılmıştır. Hatırlanacağı üzere Hz. Lût’a insan suretinde melekler gönderilmiş ama insanlar onların melek olduklarım fark edememişlerdi.83 Aralarında li- vatayı yaygınlaştıran Lût kavminin küffan, insan şeklindeki meleklere sarkıntılık etmek isteyince, Allah'ın iradesiyle melekler tarafından helâk edilmişlerdir. Kur’ân bu hususa işaret ederek melekleri hafife aldıkları zaman müşriklerin de aynı cezaya çarptırılacaklarına vurgu yapar.64 Bu itibarla alaycı bir

57 17. İsrâ, 95; 22. Hacc, 75.58 3. Âlu İmrân, 31.59 2. Bakara, 143.60 6. En’âm, 111.61 6. En'âm, 9.62 6. En'âm, 8.63 Bkz. 11. Hûd, 76-78.51. Zâriyât, 24-28. Meleklerin insanlar tarafından

tanınamadığınm somut bir örneği olarak Hz. Meryem’in Cebrail'i tanıyamaması örneğini de göz ardı etmemek gerekir (bkz. 19. Meryem, 17-19).

64 6. En’âm, 10.


edayla melek peygamber talebinde bulunup Hz. Muhammed ile dalga geçen müşriklerin bu tavrına karşılık şu uyan yapılmıştır: “O kâfirler, alaycı bir üslupla şöyle dediler: ‘Ey kendisine vahiy gönderilen adamf!) Sen kesinlikle cinlenmiş birisin. Mademki peygamberlik iddianda samimisin, niçin bize melekleri getirip gösteremiyorsun?’ Biz melekleri, ancak bir maksatla göndeririz. Kaldı ki melekleri gönderdiğimiz zaman kâfirlerin işi derhal bitirilir."65 Müşriklerin melek peygamber talebinde samimi olmadıklan ve bu isteğin aslmda bahane bulmaya yönelik olduğu hususu En’âm Sûresi’nde şöyle dile getirilmiştir:

Belli ki o müşrikler, iman etmek için ille de kendilerine meleklerin gelmesini veya Rabb’inin bizzat gelip görünmesini ya da Rabb’inden gelecek azabm tepelerine binmesini bekliyorlar. Hâlbuki AUah’m o yok edici azabı geldiği zaman, daha önce iman etmemiş veya iman ettiği hâlde imanma yaraşır bir iş yapmamış kimseye o anki tövbesi hiçbir fayda sağlamaz. O müşriklere de ki: 'Bekleyin ve görün. Elbet biz de bekleyip göreceğiz. ’66

Aslmda müşrikler tarafından dillendirilen bir meleğin Hz. Peygamber’e şahitlik yapması isteği yeni değildir. Nitekim vaktiyle Firavun ve taraftarlan da Hz. Mûsâ’dan benzer taleplerde bulunmuştu.67 Muhtemelen müşrikler bu âyetlerden haberdar olunca, benzer bir taleple onun karşısına çıkmışlardır. Nitekim daha önce de işaret edildiği üzere, onlann itiraz ve isteklerinin birçoğu önceki peygamberlere yapılan itirazların aynısından oluşmaktadır. Firavun ve taraftarlarının başına gelenler hatırlatılarak bu tür taleplerin kendileri için ne derece tehlikeli olduğu ve bunun azapla neticeleneceği uyarısı yapılmıştır.68 Kur’ân-ı Kerîm, müşriklerin isteklerini gerçekleştirememesi ve onlann ileri geri konuşmalarından dolayı Hz. Muhammed’in hayli üzüldüğünü haber vermektedir. İlgili âyetlerde onun sıkıntısına işaret edilirken aynı zamanda şu hatırlatma yapılmıştır:

65 15. Hlcr, 6-8.66 6. En’âm, 158.67 Hz. Peygamberin nübüvvetinin meleklerle desteklenmesine dair taleple

rin bir benzeri, vaktiyle Firavun tarafından Hz. Mûsâ'dan istenmişti (bkz. 43. Zuhruf, 53).

68 2. Bakara, 210.


Müşriklerin, ‘Muhammed’e gökten niçin bir hazine indirilmiyor?’ veya 'Ona niçin bir melek refakat etmiyor?’ deyip durmalarından dolayı yüreğin darabp sana indirilen ayetlerden bir kısmmı tebliğ etmekten vazgeçecek değilsin herhalde. Sen sadece uyarıcısın. Her şeyin vekili Allah’tır.69Ey Peygamber! Senden önce gönderilen nice peygamberler ve onlann azap uyanlanyla alay edildi Fakat alay konusu yaptıktan azap o kâfirlerin tepesine binip işlerini bitiriverdi70

Dikkat edilirse bu tür talepler karşısında Kur’ân’m ısrarla üzerinde durduğu konu, Hz. Muhammed’in beşerî kimliği ve insanlara kendilerinden birisinin örnek olarak gönderildiği gerçeğidir. Buna rağmen Cahiliye Arapları, ısrarla onu insanüstü bir konumda görmek istemişlerdir. Her ne kadar Kur’ân-ı Kerîm Cahiliye Araplannın insanüstü peygamber beklentilerini boşa çıkarmışsa da, yaklaşık bir asır sonra bu sefer bizzat Müslümanlar Allah Resulü’nü bu konuma yükseltme gereği duymuşlardır. Üstelik Kur’ân’m şiddetle karşı çıkmasına rağmen... Daha önce de ifade edildiği üzere Müslümanlar, Hz. Muhammed’in Allah katında ne derece yüce ve üstün bir peygamber olduğunu gösterebilmek için onu sürekli önceki peygamberlerle mucize yarışma sokup bir adım öne geçirmeye çakşırlarken işi, onun meleklerle yarıştırıp onlardan bile üstün olduğu iddialarına kadar vardırmışlardır. Örneğin mi’râc olayı anlatılırken, Resûl-i Ekrem’in Cebrail tarafından Sidretü’l-müntehâ’ya kadar götürüldüğüne ve buradan sonra Hz. Peygamber’in tek başma ilerleyerek Allah’la buluşup konuştuğuna dair iddialar dillendirilir. Anlatılan tasvirlere göre Cebrail, Allah Resulü’nü Sidre’nin kapısında bıraktığında, şayet bir adım daha atarsa yanacağını söylemiş ve buradan öteye hiçbir meleğin geçemediğini belirtmiştir.71 Ancak, meleklerden üstün olan Allah Resulü burayı aşarak Rabb’inin huzuruna varmıştır. Dikkat edilirse bu iddianın arkasında Allah Resulü’nün meleklerden bile üstün olduğunu ortaya koyabilme çabası vardır.

69 ll.H ûd , 12.70 6. En’âm, 10.71 İmam Kurtubî, el-Câmiu li Ahkâmi'l-Kur’ân, çev. M. Beşir Eryarsoy, Bu-

ruc Yay., İstanbul 2003, IV, 73.


b) Bahane bulmaya yönelik mucize talepleri: Müşriklerin mucize talepleri veya kimi isteklerinin arkasında, peygamberliğin Hz. Muhammed’e verilmemesi gerektiği düşüncesinin yattığını anlıyoruz. Diğer bir deyişle, müşrikler kendilerini Hz. Muhammed’den üstün gördükleri için, şayet ona gönderildiği gibi kendilerine de vahiy gönderilirse inanacaklarım dillendirmişlerdir.72 Onlann bu tür taleplerine karşılık olarak, peygamberliğin kime verileceği konusunun Allah’ın takdirinde olduğuna işaret edilmiş ve böyle bir isteğin yersizliğine dikkat çekilmiştir.

Hatırlanacağı üzere Hz. Peygamber Mekkeli müşriklerin yoğun muhalefet ve baskılan üzerine Taife gidip burada tebliğ görevini yürütmek istemişti. Şehre vardığında, karşılaştığı üç kardeşi İslâm’a davet etmiş, ancak onlar Allah Resulü’ne peygamberliği yakıştıramadığı için, birisi ‘Gerçekten de seni Allah göndermişse Kâbe’nin örtüsünü yırtarını’ demişti. Bir diğeri ‘Allah senden başka peygamber gönderecek adam bulamadı mı?’ sözleriyle Resûl-i Ekrem’i aşağılamıştı. Üçüncüleri ise, ‘Seninle asla tartışmam. Şayet iddia ettiğin gibi peygambersen sana cevap vermemden daha yücesin. Eğer yalan söylüyorsan sana cevap vermem bana yakışmaz’73 sözleriyle kısmen tarafsız bir tutum takınmıştı. Benzer şekilde Nübeyh ve Münebbih adlı iki kardeş de ‘Allah senden başka peygamber gönderecek adam bulamadı mı? Burada senden daha yaşlı ve zenginler var’ sözleriyle onun peygamber olamayacağım söylemişlerdi.74 Velid b. Muğîre ise Hz. Muhammed’i küçük görerek onun peygamberliğiyle ilgili şunlan söylemişti: ‘Ben dururken Muhammed’e mi vahiy geliyor? Oysa ben Kureyş’in şeyhi ve büyüğüyüm. Sakîfin efendisi Ebû Mes’ûd Amr b. Umeyr dururken Muhammed’e mi vahiy geliyor? Biz iki köyün büyükleriyiz.’75 Onlann bu itirazlan Kur’ân’da şöyle dile getirilmiştir:

72 6. En’âm, 124; 74. Müddessir, 52.73 İbn Hişâm, II, 285; İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, II, 91.74 İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, II, 73.75 İbn Hişâm, I, 242.

Hz. Peygamber'den İstenen Mucizeler 181

Kur’ân kendilerine gelince o müşrikler: 'Bu sihirli bir sözdür. Biz ona inanmıyoruz’ dedüer ve eklediler: ’Hem sonra bu Kur’ân’m Mekke ve Taifin zengin ve itibarlı şahsiyetlerinden birine indirilmesi gerekmez miydi?’76

Hz. Peygamber’e yönelik eleştirilerin arkasında kabilesi Hâşimîleri kıskanma reaksiyonundan da söz edilmektedir. Örneğin Hz. Peygamber Kur’ân okurken kimi zaman müşrikler onu gizlice dinliyorlardı. Ahnes ve Ebû Cehil de bu amaçla Hz. Peygamber’i dinlemeye geldikleri sırada birbirleriyle karşılaşmışlardı. Ahnes, Ebû Cehil’e duyduklarıyla ilgili ne düşündüğünü sorunca Ebû Cehil şu karşılığı vermişti: “Biz ve Abdimenâf şeref için yarıştık. Onlar doyurdu, biz de doyurduk. Onlar zenginleşti, biz de zenginleştik. Onlar infak ettiler biz de infak ettik. Öyle ki, iki yarış atı gibiydik ve yan yana geldik. Şimdi ise onlar ‘Bizden kendisine gökten vahiy gelen bir peygamberimiz var’ diyerek üstünlük taslamaya başladılar. Biz bunun gibisine ne zaman kavuşuruz bilemem. Ama ne ona inanır ne de tasdik ederiz.”77 Yine Ebû Cehil, Hz. Muhammed’i kastederek, ‘Ey Abdimenâf oğullan! Bu adam sadece sizin peygamberinizdir’ deyince Utbe b. Rebî’a ona ‘Neden bizden bir peygamber ya da hükümdar olmasm ki?’78 karşılığım vermiştir.

Bazı kabile şefleri de nübüvvetine ortak etmesi koşuluyla Hz. Muhammed’e inanacaklarım söylemişlerdi. Örneğin Hz. Peygamber, Amr b. Sa’sea’ kabilesini İslâm’a davet ettiği zaman, onlar kabul ettikleri takdirde Araplar üzerinde hakimiyet kurabileceklerini düşünmüşler ve şu teklifte bulunmuşlardı: “Biz sana uyarsak ve sen de muhaliflerine galip gelirsen, senden sonra emr (idare) bize geçer mi?” Allah Resulü ise peygamberliğin miras olarak devredilemeyeceğini, üstelik bunun takdirinin Allah’a ait olduğunu söyleyince içlerinden birisi şu karşılığı vermişti: “Ne yani, biz senin uğruna canımı

76 43. Zuhruf. 30-31.77 İbn Hişâm. I, 208; aynca bkz. İbn İshâk, 250. Benzer bir konuşmanın

Muğîre b. Şube İle Ebû Cehil arasında yapıldığından da söz edilmektedir. Bkz. İbn İshâk, 270-71.

78 İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, II, 93.


zı hedef yapacağız, ardından sen başarılı olunca emr başkasının eline geçecek öyle mi?”79

Hevze b. Ali ve Müseylime gibi bazı kabile önderleri, Hz. Muhammed’in davetini, peygamberliğe kendilerini de ortak eder veya daha sonra bu işi kendilerine miras bırakırsa kabul edeceklerini bildirmişlerdi. Örneğin Hevze, Resulullah’m mektubunu alınca şu cevabi yazıyı göndermiştir: “Senin beni kabule davet ettiğin şey güzel ve anlamlı. Ancak biliyorsun ki ben halkımın şairi ve hatibiyim. Bu sebeple Araplar bana hürmet ederler. O hâlde sen elinde bulundurduğun mülkün yarışma beni ortak yap ki, ben de senin yolunda gideyim.”80 Keza Müseylime de aynı talepte bulunmuştu. Ancak istediğini elde edemeyince daha sonra Hz. Muhammed’i taklit edip peygamberlik iddiasıyla ortaya çıkmıştı.81 Dikkat edilirse bu tür taleplerin arka planında kişisel menfaat elde etme, peygamberliği Hz. Muhammed’e yakıştıramama, nübüvvet üzerinden siyasal çıkar veya statü elde etme gibi değişik sebepler yatmaktadır. Bu nedenle de bazen ondan bireysel anlamda mucizeler talep etmişler, bazen de birtakım bahaneler ileri sürmüşlerdir.82

Müşrikler, kendilerine özgü âyetler indirilmesini talep ederken, bunlarda Hz. Muhammed’e inanmaları gerektiğine dair kaydm bulunması şartını bile koşmuşlardı.83 İstekleri arasında ayrıca Allah’ı karşılarında görme84 veya onunla konuşma,85 en azından bulut kümeleri arasından meleklerle birlikte görülmesi gibi akıl almaz talepler de yer alıyordu.86 Aslında bu talepleri geçmişte Yahudiler kendi peygamberlerinden istemişlerdi. Ancak, Kur’ân onlann bu taleplerinden haber verince, müşrikler de Hz. Peygamber'den benzer istek

79 İbn Hişâm, II, 289; İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, II, 93.80 İbnü'l-Cevzî, el-Vefâ bi ahbâri’l-Mustafâ, nşr. M. Abdulvahid, Beyrut,

1966, 738; İbnü’l-Esîr, el-Kâmü, II, 200; Muhammed Hamidullah, el- Vesâiku’s-Siyâsiyye, Beyrut 1985, 157.

81 Belâzûrî, Fütûhu, 127; Ya’kûbî, II, 130.82 74. Müddesslr, 52.83 Zemahşerî, el-Keşşâf‘an hctkâikı ğavamidı’t-tenzü, Beyrut 1995, IV, 162.84 17. İsrâ, 92.85 2. Bakara, 118.86 2. Bakara, 210.

w

lerde bulunmuşlardır. Kur’ân onlann tutumunu küstahlık olarak niteler ve şu açıklamalarda bulunur:

Onlann her biri kişiye özel vahiyler istiyorlar. Onlara özel vahiyler gelse de inanmazlar. Çünkü ahiret endişesi taşımıyorlar.87 Müşriklere herhangi bir âyet tebliğ edildiği zaman, ‘AUah’m peygamberlerine gelen âyetler gibi bize de gelmedikçe asla inanmayız’ derler. AUah vahiy ve peygamberliği kime lütfedeceğini çok iyi bilir...88Biz sana vahyimizi yazılı metin hâlinde görıderseydik ve müşrikler de o metne elleriyle dokurısalardı, yine de ‘Bu düpedüz bir büyüden ibarettir’ derlerdi89O müşriklere gökten bir kapı açsak, onlar da bu kapldan göğe yükselseler, ‘Herhalde gözlerimiz bağlandı. Belki de bize büyü yapıldı’ derler.90İlahi bilgiye sahip olmayan müşrikler: Allah bizimle konuşsa ya da bir mucize gönderse olmaz mıydı?’ diyorlar. Bunlardan önceki kâfirler de benzer sözler söylemişlerdi Kâfir değiller mi hepsinin zihniyeti nasıl da birbirine benziyor. Oysa biz kudretimize işaret eden delilleri açık-seçik anlattık. Kâinatta sayısız mucize olduğunu anlayacak olanlar, tevhid gerçeğini kavramış kimselerdir.91İman etmeleri için onlar ille de Allah'ın meleklerle birlikte bulutlar arasından çıkıp gelmesini bekliyorlar. Böyle bir durumda AUah’m azap hükmü gerçekleşeceği için onlann defteri dürülmüş olurdu. Olup-bitecek şeyler Allah’ın iradesi uyannca gerçekleşir. ’92Müşrikler: ‘Bize peygamber olarak melek gönderilse veya Rabb’imizi açıkça görsek olmaz mıydı?’ diyorlar. And olsun ki onlar kibir ve küstahlıkta kendi boylarmı aştılar ve azdıkça azıttılar.93Onlar alaycı bir tavırla, ‘Muhammed’e bir melek gönderilse de biz de görsek, değil mi?’ diyorlar. Şayet biz bir melek görıderseydik kesinlikle haklarında helâk hükmü yerini bulur, hatta kendilerine tövbe firsatı tanınmazdı. Şayet biz peygamber olarak bir melek görıderseydik, onu da insan şeklinde gönderirdik ve onlan şimdiki şüphelerine yine düşürürdük.94

87 74. Müddesir, 52-53.88 6. En’âm, 124.89 6. En’âm, 7.90 15. Hicr, 14-15.91 2. Bakara, 118.92 2. Bakara, 210.93 25. Furkân, 21.94 6. En’âm, 8-9.



Bunların yanı sıra bazı müşrikler kendilerine gökten bir hazine indirilmesini isterken,95 bazıları ise Kur’ân’dan başka kitap getirmedikçe veya onu değiştirmedikçe96 ya da kendilerinin okuyacağı bir kitap indirmedikçe,97 aynca geçmiş peygamberlere verilen mucizelere benzer mucizelerin kendilerine de verilmediği sürece98 Hz. Muhammed’e inanmayacaklarım söylemişlerdi. İstediklerini elde edemedikleri zaman ise kendilerine tebliğ edilen âyetleri, hayal ürünü olarak nitelemişler ve bunlan Hz. Muhammed’in uydurduğunu dillendirmişlerdi. Örneğin Nadr b. Hâris, Hz. Peygamber’in okuduğu âyetlerden daha mükemmelini kendisinin okuyabileceğini iddia edip daha önce Ninova’da bulunduğu sırada öğrendiği Rüstem ve İsfendiyar hikâyelerini birtakım secili sözlerle anlatmaya çalışmıştır. Nitekim Hz. Peygamber, Kâbe avlusunda vahiy okuyup ayrıldıktan sonra onun yerine geçerek halka şöyle sesleniyordu: ‘Ey Kureyş topluluğu! Vallahi ben ondan daha güzel sözler söyleyebilirim. Gelin size onun sözlerinden daha güzel şeyler anlatayım.’99 Hatta halkı etkileyebilmek için Hz. Peygamber’in okuduğu vahiyleri geçmiş milletlerin masalları olarak nitelemişti. İbn Hişâm, Furkân Sûresi’nin 5. âyetinin onun sözleri üzerine nazil olduğunu söyler.100 Hatta Kur’ân’da dokuz yerde geçen esâtiruTevvelîn101 (geçmişin masalları) ifadesinin onun nitelemesiyle ilgisinden söz edilir.102

Hz. Peygamber’e en çok düşmanlık edenlerin başında gelen Nadr b. Hâris hakkında sekiz ayetin nazil olduğu söylenir.103 İbn İshak onu Kureyş’in şeytanlarından birisi olarak niteler.104 Özellikle insanların bulunduğu ortamda Hz. Muhammed ile karşılaşınca hemen tartışmaya girerek onu

95 ll.H û d , 12.96 10. Yûnus, 15.97 4. Nlsâ, 153; 6. En’âm, 7; 17. İsrâ, 93; 74. Müddesir, 52.98 28. Kasas, 48.99 Bkz. İbn İshâk, 261: İbn Hişam, I, 195, 239.100 İbn Hişâm, I, 239.101 Bkz. 6. En’âm, 25, 8. Enfâl, 31; 16. Nahl, 24; 23. Mü’minûn, 83; 25. Fur

kan, 5; 27. Nemi, 68; 46. Ahkâf, 17; 68. Kalem, 15; 83. Mutafffîn, 13.102 İbn İshâk, 262.103 İbn Hişam, I, 195.104 İbn Hişâm, II, 470, 471; Taberî, Târih, II, 286.


toplum nezdinde küçük düşürmeye çalışırdı. Bir keresinde Velid b. Muğîre’yi yanma alıp Resulullah ile tartışırken o sırada Abdullâh b. Zibe’rî çıkagelmişti. Velid b. Muğîre ona ‘Nadr, Abdulmuttalib’in oğluna bir şey yapamadı. O bizim ve ilahlarımızın cehennemde yanacağını söylüyor’ deyince, Abdullâh ona ‘Allah’tan başka ibadet edilenlerin hepsi mi cehenneme gidecek? Oysa biz meleklere inanıyoruz. Yahudiler Üzeyr’e, Hıristiyanlar ise Meryem oğlu İsa’ya inanıyorlar’ karşılığını vermiştir.105 Bütün bu tartışmalar bir yana müşriklerin 'gerçekten peygambersen, önceki peygamberler gibi mucize göster’106 gibi taleplerde bulunmalarına karşılık olarak, Kur’ân Resûl-i Ekrem’e hiçbir mucizenin verilmediğine ısrarla vurgu yapar ve mucizelerin Allah’ın dilemesi ve takdiriyle gerçekleşeceğine işaret eder.107

c) Meydan okuma veya küçümsemeye yönelik mucize talepleri: Kur’ân-ı Kerîm ilk muhatapları olan müşriklere mesajım duyurmak ve onlann ilgisini çekmek için önceki kavimlere ait kıssalan; inkârda direnen, peygamberlerine zulmeden veya onlann uyanlannı hafife cilan bazı kavimlerin helâk edildiklerine dair hikâyeleri anlatır ve benzer tutum içinde olanların da aynı akıbete maruz kalacaktan uyansmda bulunur. Ancak, uyarılan ciddiye almayan müşrikler, kendilerine anlatılan kıssalan ‘geçmişin masallan’ olarak nitelerlerken aynı zamanda korkutulduklan azabm getirilmesi için meydan okumuşlardı. Hatta korkutulduklan azap getirilirse o zaman inanacaklarım vaat etmişlerdi.108 Bu nedenle Resûl-i Ekrem’in en sık karşılaştığı mucize taleplerinden birisi, geçmiş kavimlerin başma gelen kimi felaketlerin kendilerinin de önüne getirilmesidir.109 Bu nedenle alaycı bir üslupla şöyle diyorlardı:

105 İbn Hişâm, I, 240-41.106 21. Enbiyâ, 5.107 6. En’âm, 37.108 6. En'âm, 158.109 Müşriklerin azap istekleriyle ilgili aynca bkz. 6. En'âm, 57-58; 10. Yûnus,

48-53; 11. Hûd, 8; 13. Ra’d, 6; 36. Yâsîn, 48; 37. Sâffât, 176; 42. Şûrâ, 18; 51. Zâriyât, 12-14; 58. Mücadele, 8; 70. Me'âric, 1-3.


Onlar bir keresinde de, ‘Ey Allah'ım! Eğer bu Kur’ân gerçekten senin tarafından indirilmiş bir kelamsa, o zaman başımıza gökten taş yağdır ya da bizi çok şiddetli bir azaba çarptır' diye alay etmişlerdi.110‘Rabb’imiz! Bizi tehdit ettiğin şu azaptan payımıza düşeni kıyamet ve hesap gününden önce getir de görelim' diyorlardı.111

Onlann alaycı üslup veya meydan okumalanna karşılık, Hz. Peygamber’e şu hatırlatma yapılmıştır: “Ey Peygamber! Sen aralanndayken Allah onlara bu şekilde bir ceza verecek değiL Yine içlerinde a f dileyenler varken de AUah onlara azap edecek değildir.”112 Müşriklerin bitmek tükenmek bilmeyen istekleri ve pervazsızca davranışlarına karşılık olarak, Kur’ân onlara akılcı ve mantıkî cevaplar vererek akıl ve idraklerine seslenmiştir. Örneğin, kendilerine tebliğ edilen âyetlerin İlahî kaynaklı olduğuna inanmıyorlarsa hepsi bir araya toplanıp bir benzerini getirmeleri istenmiştir. Her ne kadar Kur’ân’ın bu meydan okuması karşısında aciz kalmışlarsa da, Hz. Peygamber’in şahsına yönelik saldırılarda bulunup onu küçük düşürmek için her yolu denemişlerdir. En sık başvurdukları yöntemler arasında onu yalancılıkla, sihirbazlıkla, şairlikle, kâhinlikle, akimı oynatmakla veya şuurunu kaybetmekle suçlamaları gelmekteydi.113 Onlann bu tür ithamlarına karşı Kur’ân, Hz. Muhammed’e şu uyanda bulunmuştur:

(Ey Peygamber!) Sen öğüt vermeye devam et. Elbette sen Rabb'inin peygamberlik lütfiına mazhar olmuş birisin. Sen ne kâhin ne de cinlerden ilham alan (mecnun) birisin.114 Kur’ân bir şair sözü değildir. Ne var ki siz bu gerçeğe inanmıyorsunuz. O bir kâhin sözü değildir...115

İbn İshâk’m verdiği bilgilere göre Hz. Muhammed’e cinlerin musallat olduğunu düşünen müşrik önderlerden Utbe b.

110 8. Enfâl, 32.111 38. Sâd. 16.112 8. Enfal, 33.113 İbn İshâk, 207; İbn Hişâm, I, 187, 195; İbn Sa’d, I, 202; İbnü’l-Esîr, el-

Kâmil, II, 71.114 52. Tür, 29.115 69. Hakka, 40-42.


Rebî’a ona şu teklifte bulunmuştu: ‘Belki de cinlerin getirdiği şiirsel sözler içini coşturdu. Vallahi siz Abdulmuttalib oğullan, başkalarının söyleyemeyeceği şekilde güzel şiirler söylersiniz.’ Resulullah Kur’an’dan âyetler okuyunca, Utbe duyduklarının sıradan sözler olmadığmı fark etmiş ve müşriklerin yarana döndüğü zaman onun söylediklerinin kâhin ya da şair sözü olmadığmı belirterek, Hz. Muhammed’in kendi hâline bırakılmasından yana olduğunu söylemiştir. Ancak müşrikler, Hz. Muhammed’in onu da büyülediğini iddia etmişlerdir.116 Hatta başka insanları etkilenmemesi için dışarından Mekke’ye gelenlere Hz. Muhammed’i deli olarak tanıtmışlar ve okuduklarına aldırmamaları tavsiyesinde bulunmuşlardır. Rivayete göre müşriklerden Velid b. Muğîre Mekke’ye gelen Devs kabilesinden Tufeyl b. Amr’la önceden görüşüp Hz. Muhammed’in deli olduğunu, okuduklarının insanı cezbeden bir niteliğe sahip olduğunu ve bu nedenle ona inanmaması gerektiğini söylemişti.117 Tufeyl de, Hz. Muhammed’i dinlememek için önce kulaklarım tıkamış, ancak daha sonra merak edip Resûl-i Ekrem namaz kılarken yanma yaklaşarak okuduklarını dinlemiştir. Kendisi de şair olduğu için duyduklarının şair sözü veya aklını oynatmış birisinin dile getirebileceği nitelikte sözler olmayacağına kanaat getirip Müslüman olmuştur.118

Araplar cinlerin bazı insanlara musallat olduğuna inanıyorlardı. Hatta bu tür insanları kâhinlerin tedavi edebileceğini düşünüyorlardı. Başlangıçta Hz. Muhammed’e de cinlerin musallat olduğuna inandıkları için onu tedavi ettirmeyi bile teklif etmişlerdi. İbn İshâk’m verdiği bilgilere göre, tebliğe başladığında Hz. Peygamber’in en çok çekindiği hususlardan birisi, kendisinin mecnun olarak nitelenecek olmasıydı. Hatta bu endişesini eşiyle paylaşınca, Hz. Hatice ona moral vererek korkusunun yersiz olduğunu söylemişti. Ancak tebliğe başladığında Resûl-i Ekrem’in endişesi gerçekleşmiş ve müşrikler gördükleri yerde alaycı bir üslupla ‘Ey kendisine vahiy gönderildiğini iddia eden adam! Kesinlikle sen cinlerden ilham

116 İbn İshâk, 267; İbn Hişâm, I, 190.117 İbn Hişâm, I, 156-57.118 İbn Hişâm, I, 256-57.


alıyorsun...'119 gibi sözlerle onunla dalga geçmişlerdi. Bunun yanı sıra onu sihirbaz olarak niteleyip bu yolla aşağılayanlar da oluyordu. Örneğin güç ve kuvvetine güvenen Rükâne b. Abd, Hz. Muhammed’e güreşme teklifinde bulunmuş ve şayet yenilirse peygamberliğine inanacağım söylemişti. Rivayete göre iki kez denemesine rağmen yenilince, 'Bu adam sihirbaz, onun sihri gibisini hiç görmedim. Anlayana kadar kendimi yerde buldum’ gibi sözlerle Resûl-i Ekrem’i küçük düşürmeye çalışmıştır.120

d) Ehl-i Kitabın mucize taleplert Müşriklerin yanı sıra özellikle Medine’ye hicretten sonra buradaki Yahudiler de Hz. Peygamber’den çeşitli mucize taleplerinde bulunmuşlardır. Hatta daha önce kendilerine danışan müşriklerden Nadr b. Hâris ile Ukbe b. Muayt’a ‘Ruh’121 (Cebrail), ‘Ashab-ı Kehf122 ve ‘Zülkameyn’123 hakkında soru sormalarını önermişlerdi. Şayet bu sorulara cevap verebilirse Hz. Muhammed’in peygamber olabileceğini, aksi hâlde onun bir yalancı olduğunu iddia etmişlerdi. Müşrikler Mekke’ye gelip bu sorulan sorunca, Hz. Muhammed bir gün mühlet istemiş, ancak aradan on beş gün geçmesine rağmen cevap veremeyince onu yalancılıkla suçlamışlardı.124

Dikkat edilirse ‘Ruh’ (Cebrail), ‘Ashab-ı Kehf ve ‘Zülkar- neyn’ hakkında soru sorunca Kur’ân, risalet müessesinin prestijini kurtarmaya yönelik olarak Hz. Peygamber’e bilgi verirken,125 ilginç bir şekilde müşrikler veya Yahudilerin mucize taleplerinin hiçbirisini desteklememiştir. Üstelik Resûl-i

119 15. Hlcr, 6-7.120 İbn İshâk, 334; İbn Hişâm, I. 261.121 17. İsrâ, 85; Hz. Muhammed Medine’ye hicret ettiği zaman Yahudiler ona

gelip ‘Ruh’ İle ilgili ayette geçen 'size az bir ilim verilmiştir sözünün kendilerini de muhatap alıp almadığım sordular. Hz. Muhammed hem Arapları hem de Yahudileri kapsadığım söyleyince bu açıklamaları beğenmeyerek yarımdan ayrıldılar. İbn İshâk, 264.

122 18, Kehf, 9 vd.123 18. Kehf, 83 vd.124 İbn İshâk, 262-63; İbn Hişam, I, 195.125 Kur’ân, Kehf Sûresi’nde Ashab-ı Kehf hakkında bilgi verirken yine bu

sûrenin 83-98. âyetlerinde de Zülkameyn’le İlgili açıklamalarda bulunmuştur.

Hz. Peygamber'den İstenen Mucizeler 189

Ekrem kendisinden istenen mucizelere içtenlikle cevap vermek istemesine rağmen, ‘Sen sadece müjdeci ve uyancıcısın' ilahi ikazıyla uyarılmıştır. Bunun yanı sıra yine Kur’ân, Hz. Peygamber'i bilgi sahibi olmadığı bir konuda ‘ Yarın açtklama yapacağvrri diye söz verip kendisini bağlamasını da eleştirmiş ve “Hiçbir iş için ‘Yarın mutlaka yapacağım’ diye kesin konuşma. Bunun yerine ‘Rabb’im dilerse (inşallah) yaparım’ de...”126 uyarısında bulunmuştur. Nitekim ‘yarın’ demesine rağmen, sorulan sualler hakkında herhangi bir bilgi sahibi olmadığı için ancak on beş gün sonra âyet nazil olduktan sonra cevap verebilmiştir. Ancak, bu süre içerisinde de müşriklerin ileri- geri konuşmaları nedeniyle hayli sıkıntı yaşamıştır.127

Klasik kaynaklar, Hz. Muhammed’in risalede görevlendirildiği dönemde Arabistan’da bir peygamberin gönderileceği noktasında mesihçi bir beklentinin olduğunu ifade eder. İddialara göre bu beklenti özellikle Yahudiler arasında daha yaygmdı. Keza Araplar arasında da aynı beklenti mevcuttu.128 İbn Hişâm’ın verdiği bilgilere göre Medineli Yahudiler, Araplarla anlaşmazlığa düştükleri zaman, yakında kendileri arasından bir peygamber gönderileceğini iddia ederek ona tâbi olacaklarını ve onun vasıtasıyla Arapları hakimiyetleri altına alacaklarını söylüyorlardı. Âsim b. Ömer b. Katâde bu konuyla ilgili şu rivayeti aktanr: “Cahiliye devrinde biz müşrik, onlar da Ehl-i Kitap idi. Biz hileyle onlara galip gelince, onlar bizi şöyle tehdit ediyorlardı: ‘Yalanda bir peygamber gönderilecek. Biz ona tâbi olacağız. Onun zamanı yaklaştı ve onunla birlikte sizinle Âd ve İrem’in savaştığı gibi savaşacağız.’ Ancak, Kureyş’ten bir peygamber gönderilince Araplar ona tâbi olurken Yahudiler ise inanmamışlardı.”129

Rivayete göre Medineliler Akabe’de Hz. Muhammed ile görüştükleri zaman, aralarından birisi onun, Yahudilerin kendilerini korkuttuğu nebî olabileceğini söylemişti.130 Her ne

126 18. Kehf, 23-24.127 İbn İshâk, 262-63; İbn Hişâm, I, 195.128 Fazlur Rahman, 33, 34-35.129 İbn Hişâm, I, 283.130 İbn Hişâm, II, 292, 383; Taberî, Târih, II, 234.


kadar bu tür rivayetler bulunsa da Hz. Mûsâ’nın peygamberliğine inanan Yahudilerin aynca peygamber beklentisinde olduklarına ilişkin haberlerin çok inandırıcı olduğunu düşünmüyoruz. Öte yandan mezkûr beklentinin bütün Yahudiler için geçerli olup olmadığı da ayrı bir tartışma konusudur. Nitekim Abdullâh b. Selâm131 gibi bazı Yahudi âlimleri Müslüman olmuşlardır.132 Buna mukabil Yahudilerden Huyey b. Ahtab ve kardeşi Ebû Yâsir, insanları Hz. Muhammed’den uzaklaştırmak için yoğun çaba sarf etmişlerdir.133

Bilindiği üzere Yahudiler dönemin koşullarına göre bilgi ve kültür bakımdan Araplara oranla daha ileri düzeydiler. Hatta bu durumu Araplar da kabul etmişlerdi. ‘Çünkü onlar Ehl-i Kitaptır ve bizim bilmediğimiz peygamberler tarihini biliyorlar’134 düşüncesini dillendiriyorlardı. Nitekim Hz. Peygamber tebliğe başladığında müşrikler, onun Yahudilerle görüşüp onlardan aldığı bilgileri kendilerine aktardığım bile iddia etmişlerdi. Bu yüzden okuduğu vahiyleri kendisinin uydurduğunu ve anlattığı kıssaların ise geçmişin masalları135 olduğunu söylemişlerdir.

Medine’ye hicretten sonra, aralarında İbn Hüreymile ve Vehb b. Ziyâd gibi Yahudi ileri gelenlerinden oluşan bir heyet Hz. Muhammed’e gelip peygamberliği hakkında bazı sorular sormuşlardı. Bu konuşma sırasında ‘Madem peygambersin o hâlde gökten okuyacağımız bir kitap getir ya da bize pınarlar çıkart ki sana tâbi olalım ve seni tasdik edelim’136 teklifinde bulunmuşlardı. Ayrıca onlar Tevrat’ta Allah’la aralarında anlaşma olduğunu, bu anlaşmaya göre Allah'ın Yahudilere, kendisinin hak peygamber olduğunu iddia eden kişinin gökten inecek ateşin yiyip bitirdiği bir kurban getirmedikçe ona inanmamalarını emrettiğini ve kendilerinin de bu konuda ona

131 İbn Hişâm, II. 361.132 Mehmet Ali Kapar, Hz. Muhammed’in (sav) Müşriklerle Münasebetleri,

Esra Yayınları, Konya 1993, 49, 101.133 İbn Hişâm, II, 390.134 İbn Hişâm, I, 195.135 25. Furkân, 4-5.136 İbn Hişâm, II, 389, 390.


söz verdiklerinden, şayet böyle bir mucize getirirse inanacaklarım belirtmişlerdi. Yahudilerin bu istekleri Kur’ân’da şöyle yer almaktadır:

Yahudiler: ‘Allah bize (Tevrat’ta) yakılarak sunulan bir kurban takdimesinde bulunmadıkça peygamber olduğunu söyleyen hiç kimseye inanmamamızı emretti’ dediler. Onlara de ki: ‘Benden önce birçok peygamber atalarmıza nice açık deliller getirmenin yanı sıra sözünü ettiğiniz kurban takdimesinde de bulunmuştu. Şayet siz iddianızda samimiyseniz o hâlde peygamberleri neden öldürdünüz?'137Yahudiler gökten yazılı bir metin/belge indirmeni istiyorlar. Vaktiyle onlann alalan senden istenenden çok daha tuhaf bir şeyi Musa’dan talep etmiş ve ‘Bize Allah’ı açık seçik biçimde göster’ demişlerdi Ama bu yersiz isteklerinden dolayı müthiş uğultulu bir deprem önlem yere sermişti Yine onlar kendilerine oruca ayet, onca İlahî ikaz gelmesine rağmen buzağı heykeline tapmışlardı. Fakat biz onlan yine de affetmiştik. Aynca biz Mûsâ’ya da onlar üzerinde hakimiyet sağlayacak manevi bir güç vermiştik.138

Kur’ân-ı Kerîm, Yahudilerin bu tür taleplerinin bahane bulmaya yönelik olduğunu ve kasıtlı bir şekilde Hz. Muhammed’e inanmadıklarım haber vermektedir. Aynca Ehl-i Kitap için ellerinin altında bulunan Tevrat ve İncil’de ‘ümmi nebî’den haberdar olduklanna işaret edilmiştir.139 Keza İncil’de Hz. İsâ’nın kendisinden sonra Tevrat’ı doğrulamak üzere ‘Ahmed’ adlı bir peygamberin gönderileceğini haber verdiğine işaret edilmiştir.140

Daha önce de işaret edildiği üzere Yahudilerin mucize taleplerine benzer istekler, müşrikler tarafından da dillendiril- mişti. Ancak talepleri gerçekleşmeyince onu yalancı olarak nitelemişlerdi.141 Müşriklerin Hz. Muhammed’in peygamberliğine itiraz etmelerinde Yahudilerin ciddi etkisinden söz

137 3. Âlu İmrân, 183.138 4. Nlsâ, 153.139 7. A'râf, 157.140 61. Saf, 6.141 İbn İshâk, 262-63; İbn Hişâm, I, 195.


edilebilir.142 Muhtemeldir ki bu etki, mucize taleplerine de yansımıştır. Nitekim Yahudiler de Hz. Muhammed’den kendilerine Allah’ı göstermesi, peygamber olduğuna dair gökten yazılı bir belge getirmesi veya bir meleğin ona şahitlik etmesi gibi taleplerde bulunmuşlar. Bunlan gerçekleştirdiği takdirde ona inanacaklarını söylemişlerdir.143 Râfi’ b. Hüreymile adlı bir Yahudi ise Hz. Peygamber’den şu talepte bulunmuştu: ‘Sen iddia ettiğin gibi Allah tarafından gönderilen peygambersen ona söyle de bizimle konuşsun ve sesini duyalım.’144 Bunların aynılarının müşrikler tarafından istenmesi tesadüf olmamalıdır.

İbn Hişâm’m verdiği bilgilere göre, Yahudilerin mucize talepleri üzerine, Hz. Peygamber kendisinin tebliğle görevlendirildiğini ve böyle bir rolünün olmadığım söyleyip onlara Allah’ın azabım hatırlatınca, bu sefer onlar tıpkı Hıris- tiyanlar gibi kendilerinin Allah’ın oğullan olduğunu iddia etmişlerdir.145 Kur’ân-ı Kerîm Yahudilerin bu tür densizliklerini yererek vaktiyle atalarının da kendi peygamberlerinden daha tuhaf taleplerde bulunduklanm hatırlatmış ve onlann tavırlarından dolayı Hz. Muhammed’in üzülmemesini öğütlemiştir.146

Allah Resulüne Ashab-ı Kehf veya Zülkameyn hakkında soru sorulduğunda, bu konular hakkında vahiyler inzal edildiğini gibi, benzer şekilde kimi Yahudilerin, Üzeyr’in Allah’ın oğlu olduğu iddialan üzerine de âyet inzal edilmiştir.147 Oysa Yahudiler dâhil müşriklerin onca mucize taleplerine ise cevap verilmemiştir. Buna mukabil Üzeyr’in Allah'ın oğlu olduğu iddiası üzerine Tevbe Sûresi’nin 30. âyetinde bu konuyla ilgili

142 Geniş bilgi İçin bkz. İsrafil Balcı, ‘Müşriklerin Hz. Muhammed’in Peygamberliğine Karşı Çıkmalarında Ehl-i Kitab’ın Rolü’, OMÛIFD, (sayı: 22 yıl: 2006), 145-165.

143 İbn İshâk. 258-59.144 İbn Hişâm, II, 390, 391.145 İbn Hişâm, II, 403.146 4. Nisâ, 153.147 Üzeyr’in Allah'ın oğlu olduğu iddialan ve Kur’ân’da ismi geçen Üzeyr’in

biyografisi hakkında harika tespit ve değerlendirmeler için bkz. Öztürk, Kıssaların Dili, 171-194.


açıklama yapılmıştır. Keza aynı âyette Hıristiyanların Mesih’i Allah'ın oğlu olarak nitelemelerinin de yanlış olduğuna dair açıklama yapılmıştır.148 Kur’ân-ı Kerîm bu tür söylentilere cevap verip eleştiride bulunurken, sıra mucize talebine geldiğinde hiçbir isteği gerçekleştirmemiştir. Sadece kendilerine okunan vahiylerin Resûl-i Ekrem’in risaletinin delili olarak yeterli olduğuna dikkat çekmiş149 ve böylece Resûl-i Ekrem’in risaleti ile mucize arasında net bir sınır çizmiştir. Aynca mucize taleplerine cevap vermek isteyen Hz. Muhammed’e de kendisinin sadece müjdeci ve uyarıcı olduğu hatırlatmasını yapmıştır. Dikkat edilirse Kur’ân-ı Kerîm, âdeta risalet mü- essesesinin prestijini korumak için Yahudilerin Üzeyr’le ilgili iddialarına veya Ashab-ı Kehf hakkındaki sorularına cevap verirken, mucize taleplerinin hiçbirisine cevap vermemiştir. Sadece bu detay bile Hz. Peygamber’in risaletinin mucizeyle olan ilişkisini çok açık bir şekilde ortaya koymaktadır.

Yahudilerin yanı sıra Hıristiyan âlimlerin de Hz. Peygamberle bazı konularda müzakerelerde bulunduklarına dair haberler nakledilmiştir, özellikle Necran’da yaşayan Hıristiyanların bir heyetle Medine’ye gelip Resûl-i Ekrem’e birtakım sorular sordukları, bu görüşme sırasmda kendilerine okunan âyetlere inanmadıkları için Allah Resulü’nün onlara hangi tarafın yalancı olduğunun ortaya çıkması için mübâhele (lanetleşme) teklif ettiği rivayet edilmektedir. Hatta Hıristiyan heyetiyle yapılan bu görüşme bizzat Kur’ân’da da zikredilmiştir. Örneğin Necranlı heyet Medine’ye geldiği zaman Hz. Peygamber’in onlan İslâm’a davet ettiği ve kendilerine Âlu İmrân Sûresi’nin başlangıcından itibaren seksen âyet150 okuduğuna dair haberler nakledilmiştir. Ancak, heyettekiler kendilerinin daha evvel Allah’a inandıklarım ileri sürerek İslâm’a girmeyi kabul etmemişler ve kendile

148 9. Tevbe, 30.149 29. Ankebût, 50-51.150 Sözü edilen âyetlerde daha çok Hıristtyanlara alt açıklamalar yer almak

tadır. Hatta 61. âyet Resûl-i Ekrem’in Necranlı heyetle yaptığı görüşme ve onlan düelloya çağırdığına İşaret ettiği için bu âyete mübahâle âyeti denmiştir (3. Âlu İmrân, 61).


rine okunan vahiyleri Resûl-i Ekrem’in uydurduğunu iddia etmişlerdir. Bu itiraz üzerine Allah Resulü de onlann mübâheleye davet etmiştir. Necranlılar inanmamakla birlikte mübâhaleye de yanaşmamış, ancak anlaşma teklif ederek kendilerine hakemlik yapacak birisinin görevlendirilmesini istemişlerdir. Onlann isteği üzerine Resûl-i Ekrem de Ebû Ubeyde b. el-Cerrâh’ı hakem olarak göndermiştir.151 Necran- lı heyetin görüşmesiyle ilgili bu tür detaylardan bahsedilirken onlann mucize talebinde bulunduklanna dair herhangi bir açıklama yapılmamıştır.

Sonuç

Araplar, gerek Yahudiler vasıtasıyla gerekse kendilerine tebliğ edilen âyetlerde yer alan geçmiş peygamberlere ait mucizeler hakkında birtakım bilgilere sahip olunca, geçmiş kavimlerin peygamberlerinden istedikleri türden mucizeleri Hz. Muhammed’in de gerçekleştirmesini veya göstermesini istemişledir. Hatta kendilerini korkuttuğu azabı getirmesi için de benzer bir talebi dile getirip meydan okumuşlardır. Onlann mucize isteklerinin tamamının önceki peygamberlerden talep edilen mucizeler olması dikkat çekicidir. Bu durum onlann peygamberlik ve mucize hakkında fazla bir bilgiye sahip olmadıklarım ortaya koymaktadır. Nitekim Medine’ye heyet gönderip Yahudilerden bilgi almalan da bunu doğrular niteliktedir.

Gerek müşriklerin gerekse Yahudilerin ısrarlı mucize taleplerine, üstelik Hz. Peygamber’in de mucize göstermek istemesine karşın, Kur’ân-ı Kerîm hiçbir talebe cevap vermemiş, sadece Resûl-i Ekrem’in okuduğu vahiyleri adres göstermiştir (29. Ankebût, 50-51). Bu ilahi buyruk aynı zamanda Hz. Peygamber’in risaletinin en büyük delili ve bu bağlamda tek mucizesinin Kur’ân olduğu gerçeğini ortaya koymaktadır. Da

151 İbn Kesîr, Kitâbu mu’cizârtü’n-nübüvve, 234; Necranlı heyetin Medine'ye gelişi ve Resûl-i Ekrem’le yapılan görüşmenin ayrıntısı hakkında geniş bilgi için bkz. Mustafa Fayda, ‘Hz. Muhammed'in Necranlı Hıristiyanlarla Görüşmesi ve Mübâhele’, İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi [Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi], (1975, sayı: 2), s. 143-149.


hası Kur’ân okuduğu vahiylerden başka ona hiçbir mucizenin verilmediğini de çok açık bir şekilde vurgulayarak (17. İsrâ, 59), Hz. Peygamber’in risaletinin mucizeyle herhangi bir ilgisinin olmadığım net bir şekilde ortaya koymuştur. Dikkat edilirse Hz. Peygamber mucize göstermek için hayli arzulu olmasına rağmen Kur’ân kendisinin sadece müjdeci ve uyarıcı olduğunu hatırlatmış ve mucizeler göndermenin Allah’ın takdirinde olduğunu vurgulamıştır.

Müşriklerin birçok mucize talebine rağmen Resûl-i Ekrem’in ashabının ondan hiçbir mucize isteğinde bulunmaması da hayli dikkat çekicidir. Oysa Kur’ân, hem Hz. Mûsâ’ya inananların hem de Hz. İsâ’nın havarilerinin peygamberlerinden birtakım mucizeler istediklerini haber vermektedir. Özellikle İsrail oğullan pek çok mucize talebiyle Hz. Mûsâ’mn karşısına çıkmışlar ve istekleri gerçekleşmesine rağmen her seferinde yeni bir mucize isteğinde bulunmuşlardır. Ancak ashap bu tür haberleri konu edinen âyetlerden haberdar olmakla birlikte, Resûl-i Ekrem’den herhangi bir mucize talep etmemiş ve samimiyetle ona tâbi olmuşlardır. Bu gerçek ortada olduğu hâlde, sahabe ve tâbiûn döneminden sonra Hz. Muhammed’in âdeta sayılamayacak kadar çok mucizesinin olduğu iddialarının dillendirilmesi ve bunların bizzat Müslümanlar tarafından ortaya atılması hakikaten ilginç bir çelişkidir. Üstelik ashabı örnek aldığını iddia eden Müslümanların böyle bir tutum içerisine girmelerim izah edebilmek mümkün değildir.

Sonuçta sayısız mucize talebi karşısında Kur’ân bu kapıyı çok net bir şekilde kapatmışken, ashap ve tâbiûn döneminden sonra gelen Müslüman nesil, âdeta Hz. Peygamber’in risaletini mucizelerle iç içe görmek istemiştir. Böylece Kur’ân-ı Kerîm’in kapattığı kapı vahye rağmen aralanırken hem Hz. Peygamber’in elçiliği hem de beşerî kimliği, bağlanımdan koparılıp âdeta beşerüstü bir peygamber portresine dönüştürülmüştür. Bizzat onun ümmetinin Resûl-i Ekrem’in risaletini bu konuma düşürmeleri izah edilmesi zor bir durumdur. Oysa bir Müslüman için öncelikli olan husus, olmayan mucizelerle Hz. Peygamber’i tanıma yerine onun öğretisini anlamaktır.

BÖLÜM VPEYGAMBERLİĞİNDEN ÖNCEHZ. MUHAMMED’E İSNAT EDİLEN MUCİZELER

Giriş

Hz. Peygamber’in Kur’ân-ı Kerîm’den başka herhangi bir mucizesinin olmadığı gerçeği âyetle sabitken1 ve kendisine başka hiçbir mucize verilmediğine de vurgu yapılmışken2 onun risaletinin delili olarak türlü mucize iddialarının dillendirilmesi, izaha muhtaç bir konudur. Üstelik sahabe ve tâbiûn dönemlerinde böyle bir arayış içine girilmemiştir. Tâbiûn döneminden sonraki tedvin faaliyetlerinin başlangıcında mucizeden bahsedilmediğini de daha önce belirtmiştik. Sözlü kültür geleneğinde ağızdan ağıza dolaşan rivayetler tedvin edilirken bunların araşma birinci elden tanıklara dayanmayan pek çok abartılı tasvir de karışmıştır. Bu anlatılar, bazen kadîm Yahudi ve Hıristiyan kültüründeki peygamber kıssaları veya mitolojik hikâyelerle süslenerek Resûl-i Ekrem’in hayatının kesitleri olarak sunulmuştur. Hicrî üçüncü asra doğru mucize konusu gündeme gelince, geçmişte peygamber kıssaları olarak anlatılan olağanüstü tasvirler bu sefer mucize kategorisinde sunulmuştur. Böylece Resûl-i Ekrem’in doğumu veya çocukluk dönemine dair anlatılan pek çok mesnetsiz hikâye, onun ileride peygamber olacağının delili mahiyetinde irhasat? veya tebşirat cinsinden haberler olarak nakledilmiştir.4

Hz. Peygamber’e izafe edilen mucize iddialarının arka planında, onun da önceki peygamberler gibi mucizelere sahip ol

1 29. Ankebût, 50-51.2 17. İsrâ, 59.3 Nesefi, Akaid, 168; M. Salt Özervarlı, ‘Hârikulade’, DİA, İstanbul 1997,

XVI, 181.4 Ramazan Boyacıoğlu, ‘Hz. Muhammed’in Vahiy Öncesi Dönemi’, Cumhu

riyet Üniversitesi İFD, (cilt: V, sayı: I, Sivas 2001), 18.


duğu, hatta onlardan daha çok ve büyük mucizeler gösterdiği iddialarım ispata yönelik bir gayenin güdüldüğünü söylemek mümkündür. Özellikle kadîm Yahudi ve Hıristiyan kültüründen İslâm kültürüne intikal eden kimi peygamber kıssaları, bu kültürlerdeki abartılı peygamber tasavvurları, Kur’ân-ı Kerîm’in önceki peygamberlerin mucizelerinden bahsederken Hz. Muhammed’in mucizelerinden söz etmemesi ve bu konuda yaşanan eziklik gibi hususlar, sözü edilen mucize iddialarının ortaya çıkmasında bir hayli etkili olmuşa benziyor. Allah Resulü’ne duyulan hayranlık duygusu ve onu mucizeler dâhil her yönüyle önceki peygamberlerden, hatta tüm varlıklardan üstün gösterme gayretleri de abartılı anlatıların ortaya çıkmasında etkili olmuştur. Anılan saikler nedeniyle Resûl-i Ekrem’in de bir dizi mucizesinin olduğu iddiaları dillendirilmiş ve bu durum sayısız rivayetin ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır. Üstelik bu iddialar sadece risalet hayaüyla değil, risalet öncesi hayatma kadar götürülmüştür. Hatta bu durum, bazen akim sınırlarım zorlayan yorumlara kadar vardırılmıştır.

Dikkat edilirse Kur’ân-ı Kerîm, Hz. Mûsâ ve Hz. İsâ gibi peygamberlerin çocukluk hayatlarına dair olağanüstü mahiyette bazı haberler aktarır. Üstelik bu haberler onlann ileride peygamber olacaklarının işareti olarak zikredilir. Ancak, Resûl-i Ekrem’in risalet öncesi hayatma ilişkin hiçbir olağanüstülükten bahsedilmediği gibi, ileride peygamber olacağına dair herhangi bir imadan bile söz edilmez. Hatırlanacağı üzere Kur’ân-ı Kerîm sadece Duhâ Sûresi’nde Resûl-i Ekrem’in risalet öncesi hayatma dair çok sınırlı bilgi verir, ancak bu bilgiler arasında ileride peygamber olacağından hiç söz edilmez.5 Görünen o ki Müslümanlar, iç içe yaşamaya başladıklan Yahudi ve Hıristiyanların peygamberleri hakkında birtakım detayları Kur’ân’da bulabilirken kendi peygamberleriyle ilgili benzer muhtevayı göremeyince, bu eksikliği rivayetlerle doldurup dengelemeye çalışmışlardır. Böylece Allah Resulü’nün bi’setini vahiyle başlatmak yerine, risalet öncesinden itibaren başlatma gereği duymuşlardır.6 Bu tür saiklerin etkisiyle or

5 93. Duhâ, 6-8.6 Erul, Hz. Peygamber’in Risalet (İncesi Hayatı, 34.

Hz. Muhammed’e İsnat Edilen Mucizeler 199

taya atılan birtakım kıssalar, zamanla daha da süslenerek abartılı tasvirlere dönüştürülmüş ve bunlar Hz. Peygamber’in risaletinin delilleri veya mucizeleri olarak sunulmuştur.7

Müslümanlar, Resûl-i Ekrem’e mucize isnat edebilmek için, hiçbir ilgisi yokken, doğumundan önce gerçekleşen Ebrehe’nin Kabe’yi yıkma girişimi olarak bilinen Fil hadisesi bile, onun bi’setinin müjdesi veya mucizesi olarak suna- bilmişlerdir. Örneğin Ebû Zehra, Fil ashabının helâkini Hz. Peygamber’in doğumunun bereketi olarak değerlendirmiş ve Resûl-i Ekrem’in doğumundan kısa bir süre önce vuku bulan bu hadiseden ona mucize payesi çıkarmıştır.8 Hatta bu hikâyeden Hz. Peygamber’in dedesi Abdulmuttalib’e bile bir paye çıkarılmıştır. Örneğin anlatılanlara göre Ebrehe, Kabe’yi yıkmak amacıyla Mekke’ye yaklaştığı zaman Abdulmuttalib’in yüz kadar devesini de gasp etmişti. Abdulmuttalib Ebrehe’yle görüşmeye gittiğinde, Kâbe’nin durumunu umursamayıp sadece develerinin akıbetiyle ilgilenmesi Ebrehe’nin dikkatini çekmiştir. Ebrehe, develerine sahip çıkıp Kabe’yi umursamamasının sebebini sorunca, Abdulmuttalib âdeta dindar ve muvahhid bir edayla ona şu karşılığı vermiştir: ‘Ben develerimden sorumluyum, Kâbe’nin sahibi ise Allah’tır. Dolayısıyla onu o korur.’ İlginç olanı ise hâlâ bu tür hikâyeler üzerinden Hz. Peygamber’in risalet hayatım inşa etme çabalarının güdülmesidir.9

Hz. Peygamber’in mucizeleriyle ilgili Olarak yakın dönemde neşredilen bir derlemede ise milattan 700 sene evvel yaşamış olan Yemenli bir kralın Hz. Muhammed’in peygamberliğine iman ettiği iddialan bile dillendirilebilmiştir.10 Yine aynı derlemede Arabistan’ın kuzeyindeki kabilelerle Sâsânîler arasın

7 Fikret Karaman, ‘Hz. Muhammed (a.s.)ın Nübüvvetten Önceki Hayaü ve İlk Tebliğ Merhaleleri’, Fırat Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi, (sayı: 2, Elazığ 1997), 39.

8 Muhammed Ebû Zehra, Son Peygamber Hz. Muhammed, çev. Mehmet Keskin, Birleşik yay., İstanbul 1993, 143.

9 Casim Avcı, Muhammedü’l-Emîn; Hz. Muhammed’in Peygamberlik Öncesi Hayatı, hayykitap, İstanbul 2008, 63-68.

10 Namık Yazıcı, Peygamberimizin Mucizeleri, Ebru Yayınlan, İstanbul 1987, 22-23.


da vuku bulan ve risaletin ilk yıllarına rastlayan Zû Kaâr11 Savaşı’nda Arapların parolasının Ya Muhammed’ olduğuna işaret edilerek bu parolanın Hz. Peygamber’e işaret ettiği yorumlan yapılmıştır.12

Şunu da ekleyelim ki, risalet sonrası biyografisine dair bilinenler dikkate alındığında, Resûl-i Ekrem’in risalet öncesi hayatıyla ilgili bilinenler son derece sınırlıdır. Üstelik bu sınırlı tarihî malzemenin büyük bir kısmı, aşağıda işaret edileceği üzere daha çok gizemli tasvirlerden oluşmaktadır. Haddizatında risalet sonrası hayatına ilişkin kimi haberlerin bile güvenilir olup olmadıklan hayli tartışmalıdır. Bu hususa işaret eden Nahide Bozkurt, Hz. Peygamber’in biyografisinin gerçekçi bir şekilde ortaya konabilmesi için vahyin verilerinin referans alınarak incelenmesi gerektiğine vurgu yapmıştır.13

Doğumuna İlişkin Olağanüstülükler

En erken döneme ait rivayetlerde Resûl-i Ekrem’in hayatına dair bazı olağanüstülükler anlatılırken, bunlar onun nübüvvetinin delilleri olarak sunulmuştur. Onun hayatındaki olağanüstülükler doğum öncesine kadar götürülmüş ve buradan başlamak üzere anlatılan bazı olağanüstülükler peygamberliğinin delilleri veya mucizeleri olarak sunulmuştur.

Rivayete göre Hz. Peygamber’in babasının alrnnda bir nûr vardı ve bu nûr kendisinden olacak çocuğun peygamber olacağına bir işaretti. İddialara göre Varaka b. Nevfel’in kız kardeşi gibi kimi hanımlar, bu nedenle peygamberimizin babası Abdullâh’la evlenmek istemişler, ancak kadınlar ona çok yakınlık göstermelerine rağmen o, bu ilgiye karşılık vermeyip Âmine’yi tercih etmişti. Bu evlilikten sonra Abdullâh, daha önce kendisine yakın ilgi gösteren kadınların eskisi gibi kendisiyle ilgilenmediklerini görünce bunun sebebini sormuştu.

11 Zû Kaâr Savaşı hakkında geniş bilgi için bkz. İsrafil Balcı, ‘Zû Kaâr Savaşı ve Arap-Sâsânî İlişkilerindeki Önemi', OMÛİFD, (sayı: 26-27, 2008), 55-72.

12 Yazıcı, 25.13 Nahide Bozkurt, ‘Hz. Muhammed’in Biyografisi Üzerine...’ Gazi Üniversi

tesi Çorum ilahiyat Fakültesi Dergisi, (2002/1), 162.

. Hz. Muhammed’e İsnat Edilen Mucizeler 201

Hanımlar da ona alnındaki nûrun kaybolması nedeniyle ilgi göstermediklerini söylemişlerdi.14 Zira eşi Âmine peygamberimize hamile kalınca, Hz. Muhammed’i işaret eden babasının ahundaki nûr, annesine geçtiği için kaybolmuştur.15 Bir başka rivayette ise Abdullâh’m diğer hanımı olan Vehb b. Abdimenâfm kızı, yüzündeki nûr nedeniyle kocasıyla birlikte olmak istemiş, ancak o Amine'yi tercih etmiş. Ertesi gün Abdullah bu hanımının yanına gidip beraber olmak istediğinde, kadm akımdaki nuru kaybolduğu gerekçesiyle onu yanma almamıştır. Bunun üzerine Abdullah reddetmesinin sebebini sorunca, yüzündeki nûrun kaybolduğu cevabını almıştır.16

14 İbn Hişâm, I, 101-102. Bazı rivayetlerde babasının bir başka hanımı olduğundan ve bu hanımının Âmine’nin hamile kalacağı gece Abdullâh’m kendisiyle birlikte olmasını istediğinden, ancak yaşanan küçük bir sorun nedeniyle bu isteğin gerçekleşmediğinden bahsedilir. Ardından Âmine’nin hamile kalmasından sonra Abdullah, kendisiyle birlikte olmak isteyen bu hanımının yanma gitmek istediğinde, bu sefer kadın Amine’yle birlikte olduğu için yüzündeki nûrun kaybolduğunu söyleyip kocasının isteğini geri çevirdiği haberlerinden söz edilir (İbn İshâk, 21). Taberî’de yer alan konuyla ilgili rivayetler ise hayli gizemlidir. Anlatılana göre Hz. Peygamber’in babası, kurban edilmekten kurtulduğu zaman babasıyla birlikte Kâbe yakınlarında Ümmü Kattal adından bir kadma rastlamıştır. Bu kadm Abdullâh’m kurtulması için kesilen develerin değerini vererek karşılığında kendisiyle birlikte olması teklifinde bulunmuş, ancak Abdullâh babasının yanında olduğunu hatırlatarak onun onaylamayacağı bir işi yapamayacağını söylemiş ve talebi reddetmiştir (Taberî, Târih, II, 173). Oysa Abdullâh'ın kurban edilme hikâyesi doğduğu zamana ait bir olay olarak zikredilir. Yani Abdullâh henüz bebektir. Bu durumda kadınla bu içerikte bir konuşma yapması ne derece inandıncı olabilir? Yine Taberî’de yer alan bir başka rivayete göre Abdullâh, Âmine ile evlenmeye karar verdiği sırada, bir başka kadınla da birlikte olmak istemiş ancak üzeri kirli olduğu için kadm onu reddetmiştir. Abdullâh da kadından ayrılıp üstünü başmı temizlemiş ve abdest alıp Amine’ye dönmüş ve böylece o Hz. Peygamber’e hamile kalmıştır. Bu olaydan sonraki bir başka zamanda da Abdullâh öteki kadının yanından geçerken ‘Arzu eder misin?’ diye teklifte bulunmuş, ancak kadm daha önce iki gözü arasında bulunan nûrun kaybolduğuna dikkat çekerek bu teklifi kabul edemeyeceğini söylemiştir. Rivayetin devamında bu nûrun, atın alnındaki beyazlığa benzediğine dair tasvirler yapılmıştır. (Taberî, Târih, II, 174).

15 Başka bir rivayette ise Amine evlenir evlenmez hemen bulundukları yerde Abdullâh’la birlikte olup hamile kalmıştır. Taberî, Târih, II, 174.

16 İbn İshâk, 21; Taberî'deki anlatıya göre Abdullâh, Amine ile birlikte olduktan sonraki gün, daha önce kendisine birleşme teklif eden Varaka b. Nevfel’in kız kardeşiyle karşılaştığında arzusunu gerçekleştirmek istemiştir. Ancak, bu sefer kadm kendini arz etmeyince, Abdullâh sebebini sormuş, kadm da ‘Dün yüzünde bulunan nûr bugün yok, dolayısıyla sana


Rivayetlerdeki ilginç iddialardan birisi de, Abdullâh’ın alımdaki nûrun ondan doğacak çocuğa işaret ettiği yorumunun bir kâhine dayanıyor olmasıdır. İddiaya göre kâhin, Abdullah'ın yolunu kesip onunla birleşmek istemiş, ancak kendisi zinaya karşı olduğu için kadının isteğini reddetmiştir.17 Rivayetler arasında mezkûr nûrun ta Hz. Âdem’den Hz. Muhammed’in babası Abdullâh’a kadar aktarıldığı iddialarım bile görebilmek mümkündür.18 Bu tür hikâyelerle Resûl-i Ekrem’in ne derece erdemli bir soydan geldiği gösterilmeye çalışılmıştır. Özellikle Kureyş’in üstünlükleri, faziletleri ve ayrıcalıklarına dair iddialar hayli ilginçtir.19 Hatta soyunun temizliğini ortaya koyabilmek için Hz. Âdem’e kadar dayandırılan bazı asılsız şecereler bile oluşturulmuştur.20 Bunun yanı sıra az önce işaret edildiği üzere dedesi Abdulmuttalib bile dindar bir muvahhid olarak tanıtılmış, böylece soyunun şirke bulaşmadığı yorumlarına kapı aralanmıştır. Hâlbuki bu tür iddialar bütünüyle tarihî gerçeklere aykmdır. Örneğin Hz. Peygamber’in soyundan Kur’ân’m lanetlediği amcası Ebû Leheb de çıkmıştır. Bunun yanı sıra dedesi Abdulmuttalib, Menâf adlı puta nispetle oğlu Ebû Talib’e Abdümenâf ismini vermiştir. Keza Hz. Peygamber’in büyük dedelerinden Kusay da çocuklarına put isimlerine nispetle Abdüluzza veya Abdümenâf isimlerini takmıştır.21 Aynca Kusayy’dan önceki dedeleri de çocuklarına bir başka put ismi olan Abdümenât adım koymuşlardır.22

Kadınların Abdullâh’la birleşmek istemelerinin arka planında ileride ondan olacak çocuğun peygamber olacağım tah-

ihtiyacım kalmadı' karşılığım vermiştir. Rivayette kadın kardeşinden beklenen nebinin İsmail oğullarından çıkacağım öğrendiği İçin Abdullah'la birleşmek istediğine dair aynntı da zikredilir. Taberî, Târih, II, 174.

17 Taberî, Târih, II, 174.18 Boyacıoğlu, 17.19 Ali b. Burhanuddîn el-Halebî, es-SiretüTHalebiyye, Beyrut 1980,1, 40-50.20 Neşet Çağatay, ‘Hz. Muhammed’ln Soyu, Çocukluğu ve Gençliği’, Ankara

ÜİFD, Ankara 1961, 21, 29-31.21 Çağatay, 25.22 Mehmet Özdemir, ‘Peygamberlik Öncesinde Bir İnsan Olarak Muhammed

b. Abdillah', Cahiliye Toplamımdan Günümüze Hz. Muhammed, (Sempozyum, Tebliğ ve Müzakereler, 13-15 Nisan 2007, Konya), Fecr Yayınevi, Ankara 2007, 108.


min ettiklerine dair İddialardan söz edilirken, benzer iddialar bu sefer Hz. Muhammed için dillendirilmiştir. Örneğin eşi Hz. Hatice, Hz. Muhammed’in peygamber olacağını tahmin ettiği için onunla evlenmek istemiştir. İddiaya göre Hz. Muhammed gençliğinde Hatice’nin kervanına refakat ettiği zaman, beraberinde bulunan kölesi Meysere onda birçok olağanüstülükler müşahede edip dönüşünde bunlan anlatınca, Hz. Hatice onun peygamber olacağım anlamış ve onunla evlenmeye karar vermiştir.23 Hatta Hz. Hatice, evliliğine razı olmayan babasını sarhoş ederek amacına ulaşmıştır. Bir rivayette ise Hz. Hatice, kölesi Meysere’den Hz. Muhammed hakkında duy- duklannı amcasmm oğlu Varaka b. Nevfel’e anlatmış, o da onun beklenen nebi olduğunu haber verince, onunla evliliğe karar vermiştir.24

Konuyla ilgili iddialar arasında Hz. Hatice evinin çardağında bulunduğu sırada iki meleğin gelip Hz. Muhammed’i gölgelediğine tanık olduğu ve bundan etkilenerek onunla evlenmek istediği gibi anlatılar da bulunmaktadır.25 Böylece Hz. Muhammed’in nübüvvetini risalet öncesinden başlatabilmek için Hatice’nin bile meleklerle ilişkisinden söz edilebilmiştir. Rivayetlerdeki iddiaya göre Hz. Peygamber, eşine Cebrail’in kendisine vahiy getirdiğini söyleyince, âdeta daha önce tecrübesi varmış gibi Hz. Hatice’nin eşini teselli ettiği ve ileride peygamber olacağım haber verdiği gibi hususlar da dillendirilmiştir. Hatta Resûl-i Ekrem’e gelen varlığın melek olup olmadığını test edebilmek için bir başka gelişinde kendisine haber vermesini istemiştir. Nihayet Cebrail geldiğinde Hz. Peygamber eşine haber verince, onun melek olup olmadığını anlayabilmek için Hz. Hatice başörtüsünü açmıştır. Bu olay üzerine melek kaybolunca Hz. Hatice onun melek olduğunu anlamış ve böylece eşinin peygamber olduğuna karar vermiştir. Dikkat edilirse Hz. Hatice’nin vahiy meleği olan Cebrail’le irtibatından söz edildiği gibi, aynı zamanda başörtüsüyle me

23 İbn İshâk, 59; İbn Hişâm, I, 121-22; Taberî, Târih, II, 196-97.24 İbn Hişâm, I, 123.25 İmam Kastalânî, Mevahib-i Ledüniyye, şerh. Mahmud Abdülbakl, çev. İh

san Uzungüngör, Semerkant Yay. İstanbul 1972, 41.


leğin kaybolması arasında da bir ilişki kurulmuştur. Neticede bu tür anlatılarla tıpkı dedesine paye çıkarıldığı gibi, Hz. Peygamber’in eşi Hz. Hatice’ye de önemli bir paye çıkarılmış ve onun nübüvvetim haber veren kişi olarak takdim edilmiştir. Bir taraftan Hz. Hatice’yi yüceltebilme adına bu tür iddialar ortaya atılırken diğer taraftan da sonra oluşturulan aşare-i mübeşşere (dünya hayaündayken Cennetle müjdelenen on kişi) kategorisi dışmda bırakılması ilginç bir çelişki değil midir? Haddizatında aşare-i mübeşşereye sadece Hz. Hatice değil, hiçbir hanım Müslüman giremediği gibi Kureyşli olmayan hiçbir sahabî de dâhil edilmemiştir.

Hz. Muhammed’in peygamber olacağınm daha ana rahmine düşmeden önce bilindiğinin söylenmesiyle babası Abdullah’a da bir paye çıkanlmıştır. Ancak bu konuyla ilgili yukanda anlatılan hikâyedeki çelişkilerse nedense hiç hatırlanmak istenmemiştir. Üstelik bu hikâyeler bir süre sonra Hz. Muhammed’in peygamberliğinin delilleri veya mucizeleri olarak sunulmuştur. Daha vahim olanı ise aynı anlayışın günümüze kadar hâlâ varlığım korumuş olması ve Hz. Muhammed’in peygamberliğinin bu hikâyelerle ilişkilendirilmesidir.

Hz. Muhammed’in nübüvvetinin risalet öncesinden itibaren bilindiğine dair rivayetler sadece yukanda anlatılanlarla sınırlı değildir. Haddizatında onun peygamberliğinin başlangıcı Hz. Âdem’in yaratılışına kadar bile götürülmüştür. Hatta evren yaratılmadan önce Resûl-i Ekrem’in Allah’m nûrundan yaratıldığı iddialan dillendirilmiştir.26 Böylece Hz. Âdem’in yaratılışıyla ona ruh üflenmesi arasındaki zaman diliminden itibaren peygamber olarak görevlendirildiği iddialan zikredilmiştir.27 Üstelik ilk kez onun ruhu yaratıldığı için bütün ruhlar onun ruhundan neşet etmiştir. Bu nedenle o, bü

26 Sönmez Kutlu, ‘Hz. Muhammed’l Anlamada Tarihsel Muhammed ile Menkıbevî Muhammed’i Birbirinden Ayırma Problemi’, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı Sempozyumu, (20-22 Nisan 2007), İslâmî İlimler Dergisi Yayınlan, Çorum 2007, 34.

27 İbn İshâk, 114; İbn Ebî Şeybe, el-MûsâımeJu li İbn Ebi Şeybe, thk. Muhammed Avvâme, Müessesetu Ulûmu’l-Kur’ân, Beyrut 2006/1426, VII, 329 (no: 35653).


tün ruhlardan ve bu arada önceki peygamberlerden de misak almıştır.28 Dolayısıyla peygamberlerin de İlkidir. Her şeyden yüce olduğu İçin ismi de arşı âlâda Allah'ın adıyla yan yana yazılmıştır.29 Bu iddiaların arka planında Hz. Peygamber’i önceki peygamberlerden üstün gösterebilme gayretlerinin güdüldüğünü görmek hiç de zor değildir. Örneğin Kur’ân-ı Kerîm Hz. İsâ’dan bahsederken onun, ‘...Meryem oğlu İsâ Mesih diye anılacağını, hem bu dünyada hem de ahirette itibar sahibi olacağmı ve Allah’a en yakm kullar arasında yer alacağını’30 haber vermektedir. Hz. İsâ bu tür lütuflarla ödüllendirileceğine göre Hz. Peygamber’in ondan geri kalmaması gerektiğini düşünen Müslümanlar, Kur’ân’dan destek bulamayınca bu boşluğu rivayetlerle doldurmak zorunda kalmışlardır.

Resûl-i Ekrem’in çocuk yaştan itibaren peygamber olacağı iddialan hayli muhteliftir. Bunlar arasında ana rahmine düşmeden peygamber olacağının annesine bildirilmesi,31 sırtında peygamberlik mührünün bulunduğu haberleri,32 Şam yolculuğu sırasmda bir bulutun onu gölgelemesi ve Rahip Bahira’mn onun peygamber olacağım anlaması,33 çocukken göğsünün yarılıp kalbinin temizlenmesi,34 sütanneye verilince fakir olan ailenin evine bereket gelmesi,36 kâhinlerin, Yahudi bilginlerinin ve cinlerin onun peygamber olacağmı haber vermeleri36 gibi bazı iddialar anlatılır. Keza annesi Âmine’nin çok kolay bir hamilelik ve ağrısız doğum yapması,37 Resûl-i Ekrem’in sünnetli doğması,38 dünyaya gelince ellerine daya

28 Suyûtî, el-Hasâis, 10, 15.29 Suyûtî, el-Hasâis, 12.30 3. Âlu İmrân, 45.31 ibn İshâk, 95; İbn Hişâm, I, 103. İbn İshâk’ta yer alan rivayette Hz.

Peygamber’ln annesi Âmine'ye, ‘Sen bu ümmetin efendisine hamilesin’ denildiği İfadesi yer almaktadır. İbn İshâk, 22;

32 İbn Hişâm, II, 271.33 İbn İshâk, 96, 126, 127, 146; İbn Hişâm, I, 117.34 Müslim, İmân, 260, 261, 263, 264; İbn İshâk, 101, 102; Taberî, Târih, II,

203.35 İbn ishâk, 100; İbn Hişâm, I, 105-106.36 İbn Hişâm, I, 132.37 İbn Sa’d, I, 98.38 İbn Sa’d, I, 102.


nıp başını semaya doğru dikmesi39 iddiaları da yine bu kabil örneklerdendir.40

Rivayete göre Âmine, Hz. Peygamber’e hamile kalınca bu haber ona rüyada bildirilmiştir. Hatta kendisine ümmetin efendisine hamile olduğu ve çocuğun isminin Ahmed (Muhammed) olacağı müjdesi bile verilmiştir.41 Doğum gerçekleştiği zaman Âmine oğluyla ilgili gördüğü rüyayı kayınpederi Abdulmuttalib’e anlatınca dedesi ona ‘Muhammed’ ismini vermiştir.42 Keza Âmine rüyasında, kendisinden bir nûrun çıktığım ve bu nûrla Şam'daki Busra şehrinin saraylarının aydınlandığım anlatmıştır.43 İzahı mümkün olmayan ve çelişkilerle dolu bu tür rivayetlerin üretilmesinde, Hz. Peygamber’i yarıştırma ve bir adım öne geçirebilme gayretlerinin olduğu çok açıktır. Bunda da Kur’ân-ı Kerîm’de, Hz. Mûsâ’nm annesine, oğlunun peygamber yapılacağmın müjdelenmesi etkili olmuş olabilir.44 Şu hâlde Yahudi kültürüyle iç içe yaşayan Müslümanlar kendi kitaplarında onlann peygamberleri hakkında bu tür haberleri görünce, Resûl-i Ekrem’in de çocuk yaştan itibaren peygamber yapılacağının kararlaştırıldığını ifade etme gereği duymuşlardır. Belli ki, Hz. Mûsâ’nm annesine oğlunun peygamber yapılacağı bildirildiğine göre, âlemlerin efendisi ve üstelik son peygamber olan Hz. Muhammed’in annesinin bundan mahrum bırakılması ciddi bir eksiklik olarak görülmüş ve bu tür iddialarla denge sağlanmak istenmiştir.

Resûl-i Ekrem’in sünnetli doğmasıyla ilgili rivayetlerde de onu yüceltme ve bu tür haberlerden mucize üretebilme gayesi veya gayretlerinin olduğu anlaşılmaktadır. Diğer taraftan sünnetsiz doğduğu ama sütannede bulunduğu sırada göğsünü açmak için gelen Cebrail’in aynı zamanda onu sünnet ettiği iddiaları da dillendirilmiştir.45 Bunun yanı sıra doğumunun

39 İbn Sa’d, I, 102.40 İbn İshâk, 27; İbn Hişâm, I, 106-107; Taberî, Târih, II, 203.41 İbn İshâk, 22.42 İbn Hişâm, I, 104.43 İbn Hişâm, I, 103.44 28. Kasas, 7.45 İbn Kayyim, Zâdü'l-me’âd, 1, 81.


yedinci gününde dedesi Abdulmuttalib’in bir ziyafet vererek torununu sünnet ettirdiğinden ve adım Ahmed koyduğundan söz edilmiştir.46 Kaldı ki Arap örfünde yeni doğan çocuklar için böyle bir uygulama yapılıyordu.47 Resûl-i Ekrem’in sünnetli doğduğu iddiaları muahhar eserlerde yaygın bir şekilde dillendirilmiş ve bu konu, onun ayrıcalıklarından birisi olarak nitelendirilmiştir. Oysa birtakım fizikî üstünlük veya ayrıcalıklarla Resûl-i Ekrem'e itibar kazandırmak yerine, onun risaletini veya getirdiği mesajı anlama gayreti göstermek bir Müslüman için daha elzemdir.48

Bir rivayete göre Hz. Muhammed’in doğduğu gece Medine’deki bir Yahudi âlimi halkı toplayıp yüksek sesle ‘Bu gece peygamber olarak gönderilecek olan Ahmed’in yıldızı doğdu’49 diye haber vermiştir.50 Hz. Muhammed’in doğumu ve peygamberliğinin gökteki bir yıldızla irtibatlandınlması ve bu haberin de bir Yahudiye dayandırılması -Kur’ân bağlamında düşünüldüğünde- acaba risalet açısından nasıl bir önem arz etmektedir? Onun risaletinin vahiyle sabit olduğuna ilişkin onca âyet varken ve bu husus aynı zamanda İslâm'ın en temel inanç prensiplerinden birisiyken, Hz. Muhammed’in doğumu ve peygamberliğini başka bir şehirde yaşayan Yahudinin verdiği haberle irtibatlandırmak, acaba hangi ciddiyetle bağ- daştınlabilir? Nitekim bu hususlara işaret eden Önkal, onun risaletinin mezkûr olayla ilişkilendirilip anlatılmasının ne

46 İbn Kayyim, Zâdû'l-me'âd, I, 82.47 Mehmet Azimli, Siyeri Farklı Okumak; Mekke Yıllan, Ankara Okulu, An

kara 2008, 48-50.48 Bu konuda geniş bilgi İçin bkz. Bağcı, Beşer Olarak Hz. Peygamber, 249-

257.49 Geniş bilgi İçin bkz. Ahmet Önkal, ‘İslâm Tarihinde Tarafsızlık Problemi’,

İslâmî Araştırmalar Dergisi, (cilt: VI, sayı: III, 1992), 192.50 İbn İshâk, 63. Bir rivayette Resulullah'ın amcası Ebû Talib tarafından hi

maye edildiği sırada Lihb admda meşhur bir kâhine gösterildiği, kâhinin onun ilerinde şanının büyük olacağım haber verdiği bahsedilmektedir (İbn Hişâm, I, 116). Diğer bir rivayette İse Yahudi, Hıristiyan ve Arap kâhinlerinin, Resulullah doğduğu zaman onun peygamber olacağını haber verdikleri iddiaları dillendirllmlştir (İbn Hişâm, I, 132). Ayrıca Yemen bölgesindeki meşhur kâhinlerden Satıh ve Şık’ın da Hz. Muhammed'in beklenen nebî olduğunu haber verdiklerine dair rivayetler aktarılmıştır (İbn Hişâm, I, 46).


aklen ne de naklen mümkün olabileceğine işaret ederek, bu tür haberle Hz. Muhammed’in risaletinin irtibatlandınlması- nın anlamsızlığına dikkat çekmiştir. Ardından bir peygamber doğduğu veya zuhur ettiği zaman doğabilecek binlerce yıldız arasından sadece bir tanesinin hemen tanınıp bilinebilmesinin ne derece mümkün veya inandırıcı olduğunu sorarak bu tür haberlerin nübüvvetle ilişkilendirilmesinin mantıksızlığına vurgu yapmıştır.51

Dikkat edilirse Kur’ân-ı Kerîm, özelikle Hz. Mûsâ ve Hz. İsâ’nın peygamberlik öncesi hayatlarıyla ilgili birtakım olağanüstülüklerden bahseder. Örneğin Hz. Mûsâ’nm henüz bebekken Nil Nehri’ne bırakılıp ardından Firavun’un sarayında büyütülmesi,52 ablasının onu saraya kadar takip etmesi53 ve hiçbir sütanneyi kabul etmeyerek ablasının önerisiyle öz annesine baktınlması,54 çocuk yaştayken elçi yapılacağının annesine müjdelenmesi,55 ergenlik çağma geldiği zaman ona hikmet ve ilim verilmesi56 ve bütün bunların Allah'ın lütfuyla gerçekleştiğinin hatırlatılması.57 Bunlara ilaveten ‘Ey Mûsâ1 Gözümün önünde yetiştirilmen için seni sevimli kıldım’58 ve ‘Seni kendim için yetiştirdim!59 gibi âyetlere muhatap olması ve bebekliğinden beri Allah'ın gözetiminde yetiştirilmesi, nübüvvet öncesinden beri ileride peygamber olacağının delilleri olarak zikredilebilir.60 Aynca Kur’ân-ı Kerîm, Hz. İsâ’nın risalet öncesine dair hayaüyla ilgili de birtakım detaylardan bahseder ve bunlar onun peygamberliğinin delilleri olarak sunulur.61

Kur’ân-ı Kerîm, Hz. Mûsâ ve Hz. İsâ’nın çocuk yaştan itibaren peygamber olacaklarına dair birtakım detaylardan

51 Önkal, agm, 189.52 28. Kasas, 7-14.53 20. Tâhâ, 40, 11.54 28. Kasas, 11-13.55 28. Kasas, 7.56 28. Kasas, 14.57 20. Tâhâ, 37-40.58 20. Tâhâ, 39.59 20. Tâhâ, 41.60 26. Şuarâ, 18; 28. Kasas, 7-14.61 19. Meryem, 17-29.


bahsederken, Hz. Muhammed’in çocukluğuna ve risalet öncesi hayatına dair hiçbir açıklama yapmaz. Müslümanlar bu durumu, Resûl-i Ekrem’in risaletinin bir eksikliği gibi addettikleri için, bu eksiklik geriye dönük olarak üretilen rivayetlerle doldurulmuştur. Böylece risalet öncesine dair bazı iddialar veya hikâyeler oluşturulmuştur. Daha sonra da bu hikâyelerin kapsamı genişletilerek mucize kategorisine sokulup takdim edilmiştir. Yeri gelmişken şunu özellikle vurgulayalım ki, yukarıda dile getirilen iddiaların yanı sıra, risalet öncesi hayatına dair anlatılan ve nübüvvetiyle ilişkilendiri- len rivayetlerin hiçbirisi Kur’ân’a dayanmamaktadır. Dahası dile getirilen iddiaların birçoğu bizzat vahyin mesajma aykırı tasvirler içermektedir. Bu yüzden mezkûr rivayetleri detaylı bir tahlile tâbi tutmayı bile gerekli görmediğimi belirtmek istiyorum. Çünkü Kur’ân, risaletten önce Resûl-i Ekrem’in peygamber olacağım bilmediğine işaret ederken 'Daha önce sen onlara bir kitap okumuyordun'62 hatırlatmasını yapar.

Dikkat edilirse Hz. Mûsâ’mn annesine çocuğunun ileride elçi olacağı63 haberi verilirken, Hz. Muhammed’in annesine böyle bir haber verildiğinden bahsedilmeyince, bu eksiklik kurgulanan rüya hikâyeleriyle giderilmeye çalışılmıştır. Hatta bizzat Yahudilerin bile Hz. Muhammed’in risaletini haber verdikleri dillendirilerek, âdeta onun peygamberliğini onların da bildiği ifade edilmiştir. Özellikle kadîm Yahudi ve Hıristiyan kültürleriyle iç içe yaşamaya başlayan Müslümanlar, kendi peygamberleri hakkında eksik gördükleri hususları rivayetlerle doldurarak âdeta dengeyi sağlamaya çalışmışlardır. Böylece Müslümanlar tıpkı Hz. Mûsâ ve Hz. İsâ gibi, Hz. Muhammed’in de henüz çocuk yaştan itibaren ileride peygamber olacağına dair delillerin bulunduğu iddialarım ispatlamaya çalışmışlardır. Ancak, dile getirilen rivayetlerin hiçbirisi Kur’ân-ı Kerîm’in muhtevasıyla örtüşmemektedir. Bu itibarla mezkûr iddialardan hareketle Resûl-i Ekrem’in peygamberliğine bir paye çıkarılamayacağım belirtmek istiyoruz.

62 29. Ankebût, 48.63 28. Kasas, 7.


Sütanneye Verilmesi ve Yaşanan Olağanüstülükler

Hz. Peygamber’in sütanneye verilmesiyle ilgili birçok gizemli tasvirler anlatılır ve bunlar onun peygamberliğinin delilleri olarak sunulur. Anlatılanlara göre Hz. Peygamber doğduğu sırada sütannelik yapmak için Taif bölgesinden bir grup kadm Mekke’ye gelmişti. Aynı kafilede Hz. Peygamber’i alacak olan Hâlime de bulunuyordu. Ancak bineği zayıf olduğu için kafileden geri kalmıştı. Diğer kadınlar ondan önce Mekke’ye vardıkları için zengin aile çocuklarım tercih etmişlerdi. Hz. Peygamber’in ailesi fakir olduğu için, onu kimse tercih etmemişti. Hâlime şehre geldiğinde zengin aile çocuğu bulamadığı için bir bakıma istemeyerek de olsa Resûl-i Ekrem’i almak durumunda kalmıştı. İddiaya göre Hâlime Mekke’ye eşi ve çocuğuyla birlikte gelmişti. Kıtlık yılı olduğundan göğsünde süt de yoktu. Bu nedenle kendisi ve çocuğu sabaha kadar açlıktan uyuyamamıştı. Ayrıca yaşlı devesi için de yiyecek bir şeyleri yoktu. Başka bir seçeneği kalmadığı için Peygamberimizi almak zorunda kalan Hâlime, çocuğu konakladıkları yere getirir getirmez birtakım olağanüstülüklerle karşılaşmıştır. Örneğin daha önce kendi çocuğuna yetecek kadar sütü yokken bu sefer iki çocuğu fazlasıyla doyuracak kadar göğüsleri sütle dolup taşmıştır. Ayrıca kocası, daha önce hiç süt vermeyen yaşlı devesini sağıp bolca süt almıştır. Karşılaştıkları bu olağanüstülükler üzerine, kocası Hâlime’ye hayırlı bir evlada sütannelik yaptığım söylemiş ve mutlu bir şekilde yurtlarına dönmüşlerdir. Ancak, dönüş yolunda da beklenmedik olaylar yaşanmıştır. Örneğin, kafileyle birlikte Mekke’ye gelirlerken geri kalan binekleri, Mekke’den daha geç ayrılmalarına rağmen kafileye yetişip geçmiştir. Kafiledekiler hayvanın önceki hâlini bildikleri için bu durumu hayretle karşılamışlardır. İddialar silsilesi Benû Sa’d yurduna vardıktan sonra, farklı boyutlarda devam etmiştir. Örneğin o yıl şiddetli bir kıtlık yaşandığı için, topraklar kupkuru kalmıştı. Ancak, Hâlime’nin evinde bolluk ve bereket hiç eksik olmamıştı. Öyle ki diğer kabilelerin hayvanlan otlaklara götürüldüğü zaman bir şey yiyip içemedikleri için evlerine aç dönerken Hâlime’nin hayvanlan


doymuş ve sütü bol olarak evlerine dönüyordu. Bu durumu fark eden çobanlar, kendi hayvanlarını da aynı yerlerde otlatmalarına rağmen yine hayvanlarını doyuramıyorlardı.64

Şayet azıcık dikkatle okunursa bu rivayette sayısız çelişki ve bilgi yanlışının olduğunu fark etmek hiç de zor değildir. Örneğin fakir olduğu için Hz. Peygamber’i kimsenin almak istemediğinden bahsedilir. Hâlbuki Hz. Peygamber’in dedesi Abdulmuttalib, Mekke’nin en zenginlerindendi ve babası vefat ettiği için torununun bakımım üstlenmişti. Üstelik torununu çok sevdiğini de unutmamak gerekir. Şu hâlde bir taraftan Abdulmuttalib’in maddi durumunun iyi olmadığı iddiaları dil- lendirilirken65 diğer taraftan da Resûl-i Ekrem’in doğumundan kısa süre önce vuku bulan Ebrehe’nin Kâbe’yi yıkma girişimi sırasında yüz devesinin gasp edildiğinden bahsedilmesi66 ciddi bir çelişki değil midir? Dolayısıyla bu yöndeki haberlere itibar edilmesini ve bunlar üzerinden Resûl-i Ekrem’in biyografisinin anlatılmasını gerçekçi bulmadığımız gibi, böyle bir gayretin geçmişte dillendirilen yanlışlan tekrardan öte bir anlam ifade etmeyeceğini de belirtmek istiyoruz.67

Az önce de işaret ettiğimiz üzere Abdulmuttalib torunu doğduğunda bir hayli sevinmiş ve bakımım üstlenmiştir. Nitekim Arap geleneğine göre akîka kurbanı kesip halka ihsanda bulunmuştur.68 Hatta amcası Ebû Leheb bile yeğeninin doğumundan büyük bir memnuniyet duymuş ve kendisine bu haberi getiren cariyesi Süveyb’i azat etmiştir.69 Sadece bu anlatılanlar bile Hz. Peygamber’in sütanneye bakım ücreti ödeyemeyecek kadar fakir bir ailede yetişmediğini göstermesi bakımından yeterli delil niteliğindedir. Abdulmuttalib’in himayesinde yetişen Hz. Muhammed’in sevgi, şefkat, itibar ve bir ölçüde de servet sahibi olduğunu unutmamak gerekir.70

64 İbn İshâk, 32-33; İbn Hişâm, I, 105-106.65 Avcı, 80.66 Avcı, 63-68.67 Dile getirdiğimiz eleştirilere örnek olarak bkz. Avcı, 63-68.68 Buhârî, Alâka, 2; Ebû Dâvûd, Dahaya, 20, 21.69 Çağatay, 33.70 Özdemir, 113.


Hz. Peygamber’in sütanneye verilmesiyle ilgili haberlerde de ciddi problemler var. Örneğin sütanneye verilmesinden bahsedilirken olay, sanki o yıl Taif te bir grup sütanne varmış ve Mekke’de de buna paralel olarak yeni doğmuş çocuklar bulunuyormuş gibi takdim edilmiştir. Dolayısıyla sütannelerden oluşan bir kafilenin Mekke’ye gelip zengin çocukları aldıkları iddiaları inandırıcı değildir. Aynca Resûl-i Ekrem’in haricinde zengin aileler veya onların çocuklarının isimlerinden hiç bahsedilmez. Bu tür haberler inandıncılıktan yoksun olduğu gibi, sütanneyi bizzat dedesinin araştınp bulduğunu ve Hâlime’ye emanet ettiğini söyleyen rivayetlerin de nakledildiğini hatırlatmış olalım.71 Dolayısıyla Resûl-i Ekrem’in ailesinin fakir olduğuna, bu nedenle kimsenin ona sütannelik yapmak istemediğine dair rivayetleri inandırıcı bulmadığımız gibi, bu tür hikâyelerden de onun risaletine bir paye çıkarılamayacağım özellikle belirtmek istiyoruz.

İbn İshâk'm aktardığı yukarıdaki rivayette değişik çelişkiler bulunmaktadır. Örneğin bir taraftan Hâlime’nin, kendi çocuğunu Mekke’ye getirmediğine işaret edilirken diğer taraftan da Peygamberimizi aldıktan sonra eşinin bulunduğu yere gelerek yurduna hareket edeceği sırada kendi çocuğuyla Peygamberimizi emzirdiğinden, çocukları doyurduktan sonra sütünün fazlasıyla arttığından bahsedilmektedir. Üstelik Peygamberimizin sadece Hâlime'nin bir memesinden süt emip diğerinden ısrarla emmeyerek süt kardeşine bıraktığına dair hikâyelere bile itibar edilip72 bunlar üzerinden hâlâ onun risalet öncesi hayatına dair kesitler sunulması hakikaten hayret vericidir.

Benû Sa'd yurduna döndükten sonra meydana gelen olağanüstülüklerle ilgili anlatılanlarda da birçok çelişki bulunmaktadır. Örneğin her yerde kıtlık yaşanırken Hâlime’nin evinde bolluğun yaşanması, hatta bu bereketten evin hayvanlan bile nasiplenirken diğer kabilelerin hayvanlarının mahrum bırakılmasının izah edilebilir bir tarafı yoktur. Her

71 Halebî, 1, 147.72 Avcı, 81-82.


şeyden önce Hz. Peygamber’in risaletine hayvanlan bile dâhil edip buradan bir delil bulmaya çalışmak, en basit deyimiyle Kur’ân’ı hafife almak anlamına geleceğini göz ardı etmemek gerekir. Unutulmamalıdır ki fizikî şartlar evrenseldir ve doğada yaşayan canlı-cansız bütün varlıklar için geçerlidir.

Şunu da hatırlatalım ki Hz. Peygamber’in sütanneye verildiği eve bereket gelmesiyle ilgili iddialarda da ciddi çelişkiler vardır. Örneğin, madem Hz. Peygamber’in bulunduğu eve böyle bir bereket gelebiliyorsa o hâlde kendi ailesi ne diye mahrum bırakılsın ki? Zira iddialara göre ailesi fakir olduğu için onu kimse almak istememiştir. Keza dedesinden sonra yaklaşık on yedi yıl himayesini üstlenen amcası Ebû Talib acaba niçin maddi sıkıntı çekmiştir? Kaldı ki, Resûl-i Ekrem’in babası da orta hâili bir tüccardı. Abdullah vefat ettiği zaman geride bir ev, birkaç deve, bir miktar koyunun yanı sıra, bir cariye bırakmıştı. Bunlar bile dönemin koşullarında ortalama bir ailenin geçimi niteliğindedir.73 Bütün bunların yanı sıra Hz. Peygamber’in zengin olan Hz. Hatice ile evlendikten sonra onun evine taşındığını ve onun malıyla ticaret yaptığım unutmamak gerekir. Dolayısıyla bu tür fakirlik söylentileri geliştirip bunlar üzerinden Resûl-i Ekrem’in risaletini anlatmanın ve onu âdeta acıklı bir konuma düşürmenin ona saygısızlık olduğunu düşünüyoruz. Sütannede bulunduğu sırada anlatılan olağanüstülüklerden birisi de, Resûl-i Ekrem’in göğsünün yanldığına [şakk-ı sadr) dair iddialardır. Hayli gizemli olan bu konu aşağıda ayrı bir başlık altında ele alınacaktır.

Şam Yolculuğu ve Yaşanan Olağanüstülükler

Hz. Peygamber’in risalet öncesi hayatıyla ilgili en çok anlatılan abartılı veya olağanüstü hadiselerden birisi, yaklaşık 9-12 yaşlarındayken amcası Ebû Talib’le birlikte çıktığı Şam yolculuğudur.74 Bu seyahatle ilgili birçok gizemli hikâye anla

73 Çağatay, 34.74 Taberî, Târih, II, 194.


tılır ve dile getirilen iddialar onun peygamber olacağının delili olarak sunulur. Örneğin bir bulutun onu gölgelemesi,75 yol boylarındaki ağaçların eğilerek onu selamlaması, Busra’ya geldikleri zaman kervanın konakladığı yerdeki ağaç dallarının üzerine eğilip onu güneşten koruması, Bahira’nm çocukta birtakım olağanüstülükler fark etmesi ve onun peygamber olacağım haber vermesi, hatta ona bir zarar gelmemesi için Ebû Talib’i uyarıp tez elden bölgeden uzaklaşmalarım önermesi gibi anlatılar bunlardan bazılarıdır.

İbn İshâk (150/768) gibi en erken döneme ait siyer kaynağında, müşriklerin çeşitli mucize taleplerine rağmen Hz. Muhammed’in bunlara karşılık verdiğine ilişkin hiçbir rivayet yer almazken, risalet öncesi hayatıyla ilgili olarak anlatılan olaylar arasında az önce zikredilen anekdotların yer alması ilginçtir. Onun verdiği bilgilere göre, kafile Busra’ya geldiği zaman, Rahip Bahira daha önce kendisine uğrayan Arap tacirlere fazla ilgi göstermezken Hz. Muhammed’in bulunduğu kafileye ayrı bir önem vermiş ve onlarla ilgilenmiştir. Nitekim kafile manastıra yakın bir yerdeki ağacın dibinde konakladığında, bu ağacm dallan Hz. Muhammed’in üzerine eğilip onu gölgelemiştir. Hatta bu olağanüstülüğü fark eden Bahira da bu yüzden kafileyle ilgilenmiştir. Bu nedenle bir sofra hazırlatıp bütün kafileyi yemeğe davet etmiş, ancak yemeğe gelenler arasında çocuğu göremeyince, daha önceki bilgilerine istinaden içlerinde peygamber olacak bir çocuğun bulunması gerektiğim söylemiş ve geride kimsenin kalıp kalmadığını sormuş. Onlar da küçük bir çocuğu kervanın yanındaki ağacın altında bıraktıklarım söyleyince, Bahira derhâl çocuğu çağırtmış ve yanma oturtmuş. Dikkatle onu süzdükten sonra yine daha önceki bilgilerine dayanarak vücudunda peygamberlik izinin (mührünün) bulunup bulunmadığmı öğrenmeye çalışmış. Bu nedenle yemeğin akabinde çocuğa Lat ve Uzza putları hakkında birtakım sorular sormuş. Ancak, Hz. Muhammed rahibin put adlarıyla yemin edip söze başlamasından dolayı

75 Bu konuda geniş bilgi İçin bkz. Mithat Eser, ‘Hz. Peygamberin Bir Bulut Tarafından Gölgelenmesine Dair Rivayetlerin Değerlendirilmesi,’ İslâmî Araştırmalar, (cilt: XXII, sayı: 1, 2011), 44-54.


duyduğu rahatsızlığı dile getirmiş ve putlardan hiç hoşlanmadığım söylemiştir. Bu sefer Bahira ona Allah adıyla başlayıp bazı sorular sormuştur. Çocuktan duyduğu cevapların kendi bildikleriyle uyuşması üzerine hemen sırtına bakmış ve İki kürek kemiği arasında peygamberlik mührünün bulunduğunu görmüş. Sonra Ebû Talib’e dönüp çocuğun babasmı sormuş. Ebû Talib kendisinin oğlu olduğunu söyleyince, Rahip asla onun çocuğu olamayacağı karşılığım vermiş. Bunun üzerine Ebû Talib onun amcası olduğunu söyleyince Rahip çocuğun beklenen peygamber olduğunu anlamış ve Yahu- dilerin zarar verebilecekleri uyarısında bulunup bir an önce Mekke’ye dönmelerini istemiş. Onun uyarısı üzerine Ebû Talib elindeki mallan değerinin altmda satıp hızla Mekke’ye dönmüştür.76 Rivayetin devamında Ebû Talib’le birlikte kafilede Zübeyr, Temâm ve Deriş adlı üç Yahudinin bulunduğu ve yolculuk sırasmda çocukta pek çok olağanüstülüklere tanık olduklan, hatta bir yolunu bulup onu öldürmek istedikleri gibi anekdotlardan bahsedilir. Ancak Bahira durumu fark edince onlann planı bozulmuştur.77 İbn Hişâm’daki rivayette, çocuğa suikast düzenlemek isteseler bile, buna muvaffak olamayacaklarına dair Bahira’nın açıklaması yer almaktadır.78

Hz. Peygamber’in Şam yolculuğuyla ilgili rivayet, hadîs kaynaklan arasında fazla yer almamıştır. Örneğin kütüb-i sit- te kategorisindeki kaynaklardan olup diğerlerine oranla daha geç bir dönemde tedvin edilen Tirmizî’de (279/892-93) bu konuyla ilgili bir rivayet aktarılmıştır. Siyer kaynaklarındaki rivayet, İbn İshâk kanalıyla aktarılırken, Tirmizî’deki rivayet Ebû Mûsâ el-Eş’ârî’ye dayandınlmıştır. Bu rivayette aktanlan haberlerin büyük bir kısmı Taberî (310/923) tarafından da nakledilmiştir.79 Mezkûr hadîs rivayetini aynen aktanyoruz:

Ebû Tâlib, yanma Hz. Peygamber’i alıp Kureyş ileri gelenlerinden bir kafileyle Şam’a doğru sefere çıktı. Kafile Rahip Bahira’nmbulunduğu yere gelince burada konakladı ve develerin palanla

76 İbn İshâk, 53-54; İbn Hişâm, I, 116-17; Taberi, Târih, II, 94-95.77 İbn İshâk, 55.78 İbn Hişâm, I, 118-19.79 Taberî, Târih, II, 195.


rını çözdüler. Rahip onları karşıladı. Oysa daha önce de tacirler Rahib’e uğrarlardı, ancak o yanlarına çıkmadığı gibi onlarla ilgilenmezdi. Onlar palanlarım çözerken Rahip aralarında dolaşıyordu. Derken Hz. Muhammed’i buldu ve elinden tutup ‘Bu, âlemlerin efendisidir. Allah onu âlemlere rahmet olarak gönderecektir’ diye seslendi. Kureyşliler ona, ‘Nereden biliyorsun?' diye sorunca, Rahip şu karşılığı verdi: ‘Siz tepeyi döndüğünüz zaman secdeye kapanmadık bir tek ağaç ve taş kalmadı. Ağaç ve taşlar ancak peygamberlere secde eder. Ayrıca onu kürek kemiğinin çıkıntısının altında bulunan peygamberlik mühründen de tanırım.' Ardından Rahip kafileye yemek hazırlattı. Yemeği getirdiği zaman Hz. Muhammed develerin başındaydı. Rahip, ‘Onu da çağınn’ dedi. Peygamber geldiğinde üzerinde bir bulut onu gölgeliyordu. Topluluğa yaklaştığı zaman sofradakiler ağaç gölgesini tutmuş olmalarına rağmen, çocuk oturunca gölge ona doğru döndü. Bunun üzerine Rahip, ‘Bakın ağacın gölgesi ona döndü’ dedi. Sonra ayağa kalkıp Hz. Muhammed’i Rum topraklarından uzaklaştırmalarım söyledi, aksi hâlde şayet çocuğu görürlerse vasıflarından tanıyıp öldürebileceklerini söyledi. O sırada etrafına bakınırken Rum diyarından yedi kişinin geldiğini gördü, Rahip onları karşılayıp ziyaretlerinin sebebini sordu. Onlar şöyle dedi: ‘Beklenen nebi, bu ayda çıkacak diye geldik ve adam göndermedik hiçbir yer bırakmadık. O, nebinin haberi bize ulaştırıldı ve bu nedenle yanma geldik.’ Rahip ‘Arkanızda sizden daha hayırlı bir kimse var mı?’ dedi. Onlar ‘Bize, o nebinin senin diyarında olduğu haberi verildi’ dediler. Rahip de onlara ‘Ne dersiniz, Allah'ın dilediği bir şeyi insanlardan herhangi birisinin engellemeye gücü yeter mi?’ diye sordu. Onlar ‘hayır’ karşılığım verdiler. Ardından Rahib’e biat edip yanında kaldılar. Sonra Rahip Kureyşlilere, ‘Allah aşkına onun (Hz. Peygamber’in) velisi kimdir?’ diye sordu. Onlar ‘Ebû Talib’ dediler. Ardından Hz. Muhammed’i Mekke’ye götürmesi için Ebû Talib’e ısrar ettir. Ebû Talib de onu Ebû Bekir ve Bilal ile birlikte Mekke’ye gönderdi. Rahip onlar için yol azığı olarak zeytinyağı ve ekmek hazırladı.80

İbn İshâk kanalıyla gelen rivayetle Ebû Mûsâ’ya isnad edilen rivayet içerik olarak benzer haberler ihtiva etmekle birlikte birçok noktada farklılıklar arz etmektedir. Örneğin Tirmizî’deki rivayet şu noktalarda İbn İshâk isnadlı riva

80 Tirmi2Î, Menâkib, 3: krş. Taberî, Târih, II, 195.


yetten ayrılmaktadır: Ebû Talib yolculuğa birkaç kişi değil Kureyş’in ileri gelenleriyle çıkmıştır. Kafile Busra’ya yaklaştığı zaman81 Rahip ağaçların Hz. Muhammed’e secde ettiğini görünce, daha önce, gelen kafilelerle ilgilenmezken bu sefer kervanın yanma gelip Hz. Muhammed’i araştırmış ve onu fark edince elini tutup ‘Bu, âlemlerin efendisidir. Âlemlerin sahibinin elçisidir. Allah onu âlemlere rahmet olarak gönderecektir’ diye seslenmiş ve onun peygamber olacağım haber vermiştir. Ayrıca bu rivayette yolculuğun gerçekleştiği ayda beklenen nebinin gönderileceğine dair kendilerine haber verildiğini söyleyen yedi kişinin Rum diyarından kalkıp Busra’ya kadar geldiklerinden bahsedilir. Aslmda bu kafile beklenen nebiyi araştırmak üzere yola çıkmış ve Busra’ya kadar gelmiştir. Ancak, Bahira çocuğu onlardan saklayıp zarar gelmemesi için bir an önce Hz. Muhammed’in buradan uzaklaştırılmasını istemiştir. Ebû Talib de, yeğenini Ebû Bekir ve Bilal ile birlikte Mekke’ye göndermiştir. Taberî’de (310/923) yer alan İbn İshâk isnadlı rivayette ise Ebû Bekir ve Bilal isimlerinden bahsedilmeyip Züheyr ve ismi verilmeyen iki kişiden söz edilmektedir.82

Rivayetler arasında Bahira’nm haberi üzerine Ebû Talib’in kervandaki arkadaşları bile çocuğu almak istemişler, ancak Bahira buna müsaade etmemiştir. Ardından birlikte yolculuk edip Mekke’ye dönmüşlerdir. Şu kadar söyleyelim ki, diğer anlatılarda olduğu gibi bu konuyla ilgili rivayetlerde de sayılamayacak kadar çok çelişki var. Özellikle Resulullah’m Hz. Ebû Bekir ve Bilal ile birlikte Mekke'ye gönderildiğine dair iddia hayli ilginçtir. Oysa bu iddiayı tarihî gerçeklerle doğrulayabilmek mümkün değildir. Zira Ebû Bekir ile Hz. Peygamber arasmda üç yaş fark vardır. Bu yolculuk sıra

sı İddiaya göre kervan Busra'ya yaklaştığıda, yol boylarındaki dağların ve taşların onun İçin secdeye kapandıklarını görünce, onun peygamber olacağım anlayan Rahip, daha önce hi£ kimseye iltifat etmezken bu sefer kervanı karşılamaya çıkmış ve bu yüzden kervanla ilgilenmiştir (Taberî, Târih, II, 195).

82 Taberî, Târih, II, 195.


sında Hz. Peygamber 12 yaşlarında olduğuna göre,83 Ebû Bekir olsa olsa 8-9 yaşlarındadır. Bilal ise o sırada henüz doğmamıştır. Bu hususlara işaret eden Zehebî, rivayetin güvenilmez olduğunu belirtmiştir.84 Söz konusu rivayet, hadîs metodolojisi açısından da ciddi kuşkular içermektedir. Örneğin Tirmizî, hadîsi haserı, gafîb olarak niteler ve sadece bu yönüyle rivayet edildiğini ekler. Zehebî ise bu rivayetin muteber olmadığını söyler ve şu kaydı düşer: ‘Kanımca bu hadîs uydurmadır. Metinde dile getirilen birtakım hususlar ise batıldır.’85 Ayrıca o, şu soruyu sorar: Madem Ebû Talib, Bahira’nm uyarısı üzerine çocuğa zarar gelmemesi için malını tez elden satıp geri dönmüş veya onu göndermiş, o hâlde yeğenini gençlik yıllarında Hz. Hatice’nin kervanını yine aynı bölgeye hem de iki kez götürmesine nasıl izin vermiştir?86 Sadece bu çelişkiler bile mezkûr rivayetin tamamen mizansen olduğunu göstermesi bakımından yeterlidir. Dolayısıyla rivayeti ciddiye almadığımız için detaylı tahlile tâbi tutmayı gerekli görmüyoruz.

Bunların yanı sıra Zührî isnadlı bir rivayette, kervanın Teymâ’da konakladığı, o sırada Yahudi âlimlerinden birinin gelip Ebû Talib’le konuştuğu ve Hz. Muhammed’in onun yeğeni olduğunu öğrendiğinde, zarar verilebileceği endişesiyle Şam’a götürmemesi için uyanda bulunduğu haberleri de nakledilmiştir.87 Görüldüğü üzere Resûl-i Ekrem’in Şam yolculuğuyla ilgili haberler muhteliftir. Gerçek olan bir şey varsa o da, Resûl-i Ekrem’in amcası Ebü Talib ile birlikte çocuk yaşlannda Şam yolculuğuna çıkmış olmasıdır. Ancak, bu olayın içeriği ve kapsamı hayli genişletilmiş ve birçok gizemli tasvirlerle süslenmiştir. Bu tasvirlerin arka planındaki en önemli muharrik unsurlardan birisi Hz. Muhammed’in henüz

83 İbn Sa’d, Resulullah’ın o sırada 12 yaşlannda olduğunu söylemektedir. İbn Sa’d, I, 120-21; Taberî ise Hz. Peygamber’in 9 yaşlannda olduğunu söyler (Taberî, Târih, II, 195).

84 Zehebî, Mîzânu'l-i’üdûlji nakdi’r-ricâl, Beyrut, t.y., II, 581.85 Zehebî, Teihisu’l-müstedrek, Beyrut, t.y., II, 616.86 Zehebî, Tânhu’l-İslâm, thk. Omer Abdüsselâm Tedmürî, 1. Baskı, Beyrut

1407/1987, I, 55-57.87 Abdurrezzâk, el-Mûsânrıef, V, 318 (no: 9718).


çocuk yaştan itibaren peygamber olacağı iddialarıdır. Bunun yanı sıra, Ehl-i Kitap âlimlerine karşı ‘Bakın sizin din adamlarınız bile Hz. Muhammed’in peygamber olacağını önceden haber vermiştir’ gibi bir gayenin güdüldüğünden de söz edilebilir. Şu kadar söyleyelim ki, bu tür senaryolardan Resûl-i Ekrem’in risaleti için herhangi bir mucize çıkmayacağı gibi, bunların tamamının hem tarihî gerçeklerle hem de vahyin muhtevasıyla çeliştiğini özellikle vurgulamak istiyoruz. Dolayısıyla çocuk yaştan itibaren Hz. Muhammed’in peygamber olacağı iddialarım bu tür rivayetlerle temellendirmenin izah edilebilir bir tarafı yoktur.

Hz. Muhammed'in bulut tarafından gölgelendiğine dair iddialarda da ciddi problemler bulunmaktadır. Örneğin, bu yolculuk sırasında bulut onu güneşten korurken, başka zaman niçin korumamıştır? Çocukken veya henüz peygamber değilken güneşten korunan Hz. Muhammed’in, peygamberliğinden sonra da güneşten korunması daha mantıklı olmaz mı? Bunun yanı sıra böyle bir olay niçin sadece bir seferle sınırlı kalmıştır? Ayrıca bunu kervandakilerin fark etmeyip Bahira’nm göstermesi de ayrı bir sorundur. Bu tür sorulara tatmin edici bir açıklama yapılamayacağı gibi, hem risalet öncesinde hem de risalet sonrasında Hz. Peygamber’in bulut tarafından korunmadığına dair çok somut örnekler bulunmaktadır. Nitekim Resûl-i Ekrem’in gençlik yıllarında çobanlık yaparken güneşten korunmak için Abdullâh b. Cüdâ’nm kervan yolcuları için yaptırdığı gölgeliğe gittiğini biliyoruz.88 Bunun yanı sıra risalet sonrası dönemde, güneşten korunmak için, özellikle de öğlen saatlerinde gölgeliklerde dinlendiğine dair birçok rivayet bulunmaktadır. Örneğin Resûl-i Ekrem, Medine’ye hicreti sırasında Küba’ya geldiğinde hurma ağacının gölgesinde dinlenmiştir. Onu ve Ebû Bekir’i karşılayan Medineliler, iki kişinin gelip hurma ağacının gölgesinde oturduklarını, daha önce görmedikleri için hangisinin peygamber olduğunu anlayamadıklarını, fakat güneşin dönmesinden sonra birisinin kalkıp ridasıyla oturanı gölgelemek is

88 Özdemir, 111.


temesi üzerine oturanın peygamber olduğunu fark ettiklerini anlatmışlardır.89

Görüldüğü üzere Hz. Muhammed peygamberliği sırasında bile herhangi bir özel muameleye tâbi tutulmamıştır. Şayet risaletinden önce bulutla gölgelenerek korunmuşsa, risaletinden sonra da aynı şekilde korunması gerekmez miydi? Busra’daki ağacm dallan onun üzerine eğilip onu gölgelemişse Medine’deki hurma ağacının aynı duyarlılığı göstermemesi nasıl izah edilebilir? Keza Busra’daki ağacm dallarının Resûl-i Ekrem’in üzerine eğilip onu gölgelediği iddialan da tamamen uydurmadır. Zira ağaç altında oturan/bulunan kişi zaten gölgede değil midir? Madem onu bulut gölgeliyordu, Ebû Talib yeğenini neden ağacm gölgesinde bıraksın? Acaba müellifler, bu tür hikâye veya iddialan ortaya atıp onun peygamberliğinin delili olarak sunarken bunların risalete nasıl bir katkı sağlayacağım hiç mi dikkate almadılar? Bu hikâyeler belki ait olduklan dönemde Ehl-i Kitaba karşı Müslümanlar için psikolojik tatmin sağlayabilir ve bu bağlamda bir işlevsellik görmüş olabilir. Ancak, Hz. Peygamber ve onun öğretisini anlamada günümüz Müslümanlan için hiçbir yarar sağlayamaz.

Rahip Bahira’nm Hz. Muhammed’le konuşması ve onun peygamber olacağım anlamasıyla ilgili iddiaların da hiçbir inandıncılığı yoktur. Acaba Bahira bir görüşte çocuktaki olağanüstülükleri fark edip sırtındaki mührü bularak onun peygamber olacağım anlarken, yeğenini gözü gibi koruyan Ebû Talib kör müydü? Ya da günlerce süren yolculuk sırasında Ebû Talib ve arkadaşları çocuktaki olağanüstülükleri fark etmezken veya bundan hiç söz etmezlerken onu gören Bahira’nm Hz. Muhammed’in peygamber olacağım anlaması nasıl izah edilebilir? Dikkat edilirse o sırada Hz. Peygamber henüz 10 veya 12 yaşlarında bir çocuktu.90 Bu çocuğa ne tür sorular sorduğu veya hangi cevaplan aldığıyla ilgili de bir açıklama yapılmaz. Bunun yanı sıra Rahip Bahira’nm putla- nn isimlerim anıp söze başlaması ise tam bir çelişkidir. Hıris

89 İbn Hişâm, II, 341; Taberî, Târih. II, 248-49.90 İbn Sa’d, I, 120.


tiyan olan Bahlra’nın kendi inancına göre söze başlaması gerekmez mi? Keza 10 yaşmda bir çocuk olan Hz. Muhammed’in put adlarına İtiraz etmesi ne derece inandırıcı olabilir? Şayet Peygamberimiz müşriklerin en kutsal değerleri olan putların isimlerinin zikredilmesine bile karşı çıkmışsa, daha sonra onu güvenilir olarak nitelemeleri nasıl mümkün olmuştur?

Hz. Muhammed putperest bir toplumda yaşıyordu. Henüz bu yaşta putlara karşı çıkıp Allah adım zikretmesi için Rahib’i uyarması nasıl izah edilebilir? Ayrıca Rahib’in sorduğu birkaç soruyla onun peygamber olacağım anladığı iddiaları da problemlidir. Kur’ân’da Hz. Muhammed’in peygamber olacağım bilmediğine dair onca âyet varken, onun peygamberliğini bir rahibin açıklamalarına dayandırmak acaba bir Müslümana ne kazandırır? Muhtemeldir ki bu tür hikâyelerin üretilmesinde, Kur’ân-ı Kerîm’in Hıristiyanların peygamberi olan Hz. İsâ’nın bebekken ileride peygamber olacağım söylemesine karşın Hz. Muhammed’den benzer şekilde bahsetmemesi ve bu durumu kimi Hıristiyan din adamlarının Müslümanlara karşı dillendirmelerinin etkisi vardır. Görünen o ki, Kur’ân’dan cevap bulunamayınca Resûl-i Ekrem’in çocuk yaşta çıktığı Şam seferine dair haberlerin kapsamı genişletilmiş ve bu olaya dair haberler arasına mezkûr hikâyeler eklenerek âdeta ‘Sizin din adamlarınız bile onun ileride peygamber olacağını haber vermişti’ denilmek istenmiştir. Ancak, bu tür hikâyelere dayalı olarak anlatılan Hz. Muhammed portresinin bir Müslümana kazandıracağı hiçbir olumlu katkının olduğunu düşünmüyoruz.

İbn İshâk’tayer alan bir başka rivayette ise Hz. Peygamber’in Bahira ile görüşmesi, Hz. Hatice’nin kervanına refakat ettiği sırada vuku bulduğu ifade edilmiştir. Bu rivayete göre Hz. Peygamber Hz. Hatice’nin kölesi Meysere ile Busra’ya kadar gitmiştir. Şehre vardığı zaman bir ağacm altında dinlenirken Rahip Bahira Meysere’ye dinlenen kişinin kim olduğunu sormuştur. O da Kureyşli olduğunu söyleyince onun nebî olduğunu haber vermiştir. Mekke’ye döndükleri zaman Meysere Hz. Hatice’ye, Rahib’in sözlerini ve aynca yolculuk sırasmda


tanık olduğu birtakım olağanüstülükleri anlatmıştır. Bu olağanüstülükler arasında sıcak bastırdığı sırada gökten iki meleğin onu gölgelediğinden bahsetmiştir. Rivayetin devamında duyduklarından etkilenen Hz. Hatice’nin, Hz. Muhammed'le evlenmek istediğinden ve bu evliliğin böylece gerçekleştiğinden bahsedilmektedir.91 Bir başka rivayette ise Hz. Hatice, Meysere’den duyduklarını amcasının oğlu Varaka b. Nevfel’e anlatınca, Varaka onun beklenen nebi olduğunu haber vermiş ve ardından bu evlilik gerçekleşmiştir.92

Dikkat edilirse Hz. Peygamber’in Bahira ile görüşmesi hakkında iki farklı rivayet bulunmaktadır. Ancak, her iki rivayetteki iddialarda birçok çelişki yer almaktadır. Görünen o ki, çocukluk ve gençlik yıllarında Resulullah’ın Şam yolculuğuna çıkmasından hareketle, birtakım abartılı tasvirler oluşturulmuştur. Ancak, bunların tamamen mizansenden ibaret olduğunu tespit etmek çok zor değildir. Örneğin ağaçların, taşların veya herhangi bir nesnenin birisine ileride peygamber olacak diye boyun eğmesinin veya sesli olarak selamlamasının kabul edilebilir bir tarafı yoktur. İddialara göre yanından geçtiği her taş ve ağaç Resulullah’a selam veriyordu. O da onların selamtm duyuyordu. Resulullah arkasma, önüne, sağma, soluna döndüğü zaman kendisini selamlayan ağaçlan ve taşlan görüyordu.93 Benzer iddialar kimi hadîs kayıtlarında Hz. Peygamber’in ağzından şöyle nakledilmiştir: ‘Mekke’de bir taş bilirim. Peygamber olarak gönderilmeden önce bana selam verirdi. O taşı hâlâ tanıyorum.’94 Oysa bu tür iddialan vahyin gerçekleriyle doğrulayabilmek veya ilişkilendirebilmek mümkün değildir. Unutmamak gerekir ki, İslâm inancına göre sadece Allah’a secde edilir. Âdeta vahyin verileri yeterli değilmiş gibi, Hz. Muhammed’in peygamberliğini bu tür hikâyelerle ilişkilendirmenin bir Müslümana kazandıracağı

91 İbn İshâk, 59-60; İbn Hişâm, I, 121; Taberî, Târih, II, 196.92 İbn İshâk, 94; İbn Hişâm, I, 123.93 İbn İshâk, 101; Taberî, Târih, II, 203.94 Müslim, Fedâil, 2. Tirmizî’deki rivayette ‘Peygamber olarak gönderildiğim

gecelerde bana selam verirdi’ İfadeleri yer almaktadır. Tirmizî, Menâkıh, 5.


hiçbir şey olmadığını özellikle vurgulamak istiyoruz. Üstelik Bahira olayım reddetmenin, Hz. Peygamber’in şahsiyeti, risaleti veya öğretisi açısından herhangi bir öneminin olmadığım unutmamak gerekir.95 Bu itibarla risalet öncesi hayatına ilişkin olarak anlatılan bu hadiseye, birtakım olağanüstülükler atfederek Hz. Muhammed’in risaletini bu tür hikâyelerle iç içe sunmanın vahyin mesajının üstünün örtülmesinden başka hiçbir anlam ifade etmediğini belirtmek istiyoruz. Bu tür rivayetlerin belki ait oldukları dönemlerde belli bir işlevselliğinden söz edilebilir, ancak bunların gerçekliğinin sorgulayıcı okuma veya vahye arz etmeyle ortadan kalkacağını hatırlatmak istiyoruz.

Sırtında Peygamberlik Mührii Bulunduğu İddialan

Hz. Peygamber’in sırtında nübüvvetinin delili olarak mühür bulunduğuna dair rivayet, hadîs ve siyer kaynaklarında çok sayıda bulunmaktadır. Müslümanlar bu tür haberlere büyük ilgi gösterirken, anlatılanların gerçekliği, Kur’ân’a uyup uymaması veya böyle bir iddianın Resûl-i Ekrem’in nübüvvetinin ispatı olup olamayacağı meselesini pek sorgulamamalardır. Dahası bunlara gösterdikleri ilgiyi onun öğretisini ve risaletini anlamak için göstermediklerini söylersek abartmış olmayız.

Hâtem kelimesi Arapçada mühür anlamına gelir ve Kur’ân-ı Kerim, Resûl-i Ekrem’i peygamberlerin sonuncusu (hâteme'n- nebiyyîn) olarak niteler.96 Rivayetlerdeki iddialara göre âyette kullanılan bağlamdan farklı olarak, Resûl-i Ekrem’in sırtında da nübüvvet mührü bulunuyordu. Buna ilaveten resmî belgeleri tasdik etmek amacıyla kullandığı bir mühürden daha bahsedilmektedir.

Rivayetlerde geçen mühür kavramına yüklenen anlam, umumiyetle sırtında var olduğu iddia edilen nübüvvet mührüdür. Örneğin âyetteki bağlam, bu rivayetlerde neredeyse

95 Mustafa Fayda, ‘Bahira,’ DİA, İstanbul 1991, IV, 487.


hiç zikredilmezken, belgeleri tasdik etmek için kullandığı mühür üzerinde de fazla durulmaz. Ancak, rivayetler dikkatli bir şekilde incelendiği zaman, nübüvvet mührü ile belgeleri tasdik için kullandığı mühre dair haberlerin birbirlerine karıştırıldığını gösteren bazı anlam kaymalarından söz edilebilir. Rivayetlere göre Hz. Peygamber anlaşma metni, İslâm’a davet mektubu veya arazi iktalan için düzenlediği yazılara resmiyet kazandırmak amacıyla bir mühür yaptırmış ve resmî belgeleri bununla mühürlemiştir.97 Yüzük şeklinde olduğuna dair tariflerin yapıldığı mührün üzerinde ‘Allah, Muhammed ve Resûl’ ibareleri yazılıydı.98 Aynca bu mührün altın99 veya gümüşten100 imal edildiğine dair detaylardan bahsedilir. Resulullah’ın kullandığı yüzük şeklindeki mühür, kendisinden sonra Hz. Ebû Bekir, Hz. Ömer ve Hz. Osman zamanında da kullanılmış,101 ancak Hz. Osman tarafından ‘Eris’ Kuyusu’na düşürülerek kaybolmuştur.102 Hatta bu olay, ona yöneltilen eleştiri nedenlerinden birisi olmuştur.

Hz. Peygamber’in sırtında nübüvvet mührü bulunduğuna dair iddialar Ümmü Hâlid, Câbir b. Semure, Sâib b. Yezîd, Kurre b. İyâs, Ebû Sa'îd el-Hudrî, İbn Ömer, Abdullâh b. Sercis, Ebû Zeyd gibi ravilere dayandırılmıştır. Ümmü Hâlid kamalıyla aktarılan rivayet, bunların en meşhurlarından birisidir. Buhâri’nin birkaç yerde zikrettiği, aynca diğer hadîs

97 Rivayete göre Hz. Peygamber Bizans ve Sâsânî hükümdarlarına İslâm’a davet mektupları göndereceği zaman, kimi sahabîler, onların resmî yazılan mühürledikleri ve bu nedenle tasdik edilmemiş mektuplara İtibar etmeyeceklerini söyleyince, Hz. Peygamber kendisine yüzük şeklide bir mühür yaptırmıştı. Böylece düzenlediği resmi yazılan bu mühürle tasdik ediyordu. Buhârî, İlim, 7, Ezan, 36, Ahkâm, 15, Cihâd, 101, Libâs, 45, 46, 47, 48, 50, 51, 52, 54; Müslim, Libâs ve Zinet, 56, 58: Ebû Dâvûd, Matem, 1; Timüzî, İsti’zan veÂdâb, 25, Libâs, 14, Şemâil 42; Nesâî, Zinet, 47, 49, 53, 78, 81.

98 Buhârî, Libâs, 55. Bazı rivayetlerde İse 'Muhammedü’r-Resulullah' ibaresinin yazdı olduğundan bahsedilir. Buhârî, libâs, 46, 54, Cihâd, 101; Müslim, Libâs ve Zinet, 55, 58; Tirmizî, Şemâil, 45; Nesâî, Zinet, 47, 50.

99 Buhârî, Libâs, 45, 46, 47.100 Buhârî, İlim, 7, Libâs, 45, 46, 47, 48, 50, 51, 52, İ’tisâm, 4; Müslim, Libâs

ve Zinet, 56, 58; Tirmizî, Şemâil, 41.101 Buhârî, Farzu’l-humus, 5.102 Buhârî, Libâs, 55; Ebû Dâvûd, Hatem 1; Tirmizî, Şemail 43


kaynaklarında da yer alan bu rivayet, Resulullah’ın sırtında peygamberlik mührü bulunduğuna dair iddialara referans gösterilmiş, ancak rivayet detaylı bir şekilde incelendiğinde, bu iddialara referans olup olamayacağı konusu tartışmalıdır. Rivayet genel olarak iki farklı versiyonla ve ayn içerikte sunulmuştur. Birinci versiyonda peygamberlik mühründen hiç söz edilmemekte ve özet olarak şu bilgiler aktanlmaktadır: Resulullah’a elbise dâhil birtakım hediyeler gönderilmişti. Bunlar arasında küçük ve üzeri benekli siyah kumaştan bir elbise vardı. Resulullah onu küçük yaşta bir kız olan Habeşli Ümmü Hâlid’e hediye etti ve bu elbisenin ona çok yakıştığını söyledi.103 Hadîsin diğer versiyonunda ilave olarak Ümmü Hâlid’in şu sözlerine yer verilmiştir: “O sırada ben nübüvvet mührü ile oynamaya başladım. Babam beni azarlayıp bundan menetti. Resulullah babama, ‘Çocuğa dokunma, onu rahat bırak’ diye uyanda bulundu.”104 Taberânî105 ve Hakîm106 tarafından da nakledilen aynı rivayete şu ekleme yapılmıştı: Ümmü Hâlid bnt. Hâlid dedi ki: ‘Nebî’ye geldim ve iki omzu arasında bulunan nübüvvet mührüne baktım.’

Sadece ilgili bölümünü aktardığımız Ümmü Hâlid isnadlı rivayetle diğer rivayetler incelendiği zaman ilk göze çarpan husus, Resulullah’m belgeleri tasdik etmek için kullandığı mührün daha sonra, onun sırtında var olduğu iddia edilen nübüvvet mührüyle kanştınlmış olabileceği ihtimalidir. Nitekim Hz. Âişe isnadlı bir rivayette de, Necâşfnin Hz. Peygamber’e bir hediye paketi gönderdiği, bunlar arasında bir de yüzüğün bulunduğu, Resûl-i Ekrem’in bu yüzüğü Zeyneb’ten torunu olan Ümâme bnt. Ebî’l-Âs’a verdiği ve süs olarak takmasını söylediği bilgileri yer almaktadır.107 Ümmü Hâlid’e isnad edilen rivayette şu ifadeler de yer almaktadır: “Babamla birlikte Resulullah’a geldim. Üzerimde san bir elbise vardı. Resulul-

103 Söz konusu hadîsin ayrıntısıyla İlgili bkz. Buhârî, Libâs, 22, 32, Menâktbu'l-ensâr, 37; Ebû Dâvûd, Libâs, 2.

104 Buhârî, Bdeb, 17, Cihâd, 18.105 Taberânî, el-Mu’cemu'l-kebîr, thk. Hamdı Abdulmecld, Beyrut 1405/1985,

IV, 194.106 Hâkim en-Nîsabûrî, Mûstedrek, III, 279.107 Ebû Dâvûd, Hatem, 8.


lah bana 'seneh, seneh’ dedi. Ravi Abdullâh dedi ki: ‘seneh’ Habeşçe ‘güzel’ anlamına gelir. Ümmü Hâlid dedi ki: 'Ben peygamberlik mührüyle oynamaya gittim. Babam beni azarladı. Resulullah ise ‘Ona dokunma’ dedi. Sonra bana üç kez ‘Bu elbise üzerinde paralansın’ dedi.”108 Ümmü Hâlid’in ifadelerine bakıldığında oynamaya gittiği, sırtında var olduğu iddia edilen nübüvvet mührü değil de, hediyeler arasındaki yüzük- mühür olmalıdır. Zira ortada bir hediye bohçası veya paketinin olduğundan söz edilmektedir. Muhtemeldir ki, Resûl-i Ekrem hediyelerle ilgilenirken bu arada çocuk olan Ümmü Hâlid onlar arasında bulunan yüzüğü alıp oynamak isteyince babası onu engellemeye çalışmıştır.

Rivayette Ümmü Hâlid, babasıyla birlikte Habeşistan’dan gelen birisi olarak tanıtılmaktadır. Oysa Habeşistan’dan gelen o değil, Necâşî’nin gönderdiği hediyelerdir. Kaldı ki, Ümmü Hâlid Medinelidir ve Habeşistan’a da gitmemiştir. Necâşî tarafından gönderilen hediyeler arasındaki elbiseyi, Resûl-i Ekrem Ümmü Hâlid’e verdiği için muhtemeldir ki onun adı mühürle ilgili rivayetlere karıştırılmıştır. Görünen o ki Ümmü Hâlid o sırada gönderilen hediyeler arasında bulunan yüzüğe gözü takılmış ve onunla oynamak istediğinde babası engel olmuştur. Ancak Hz. Peygamber çocuğu rahat bırakmasını söylemiştir. Resûl-i Ekrem’in yüzüğü torununa hediye ettiği husus göz önüne alınırsa, bunun çocukların ilgisini çekecek nitelikte olduğunu söyleyebiliriz. Netice itibarıyla sözü edilen Ümmü Hâlid isnadlı bu rivayet daha sonra Resulullah’m sirtoda var olduğu iddia edilen peygamberlik mührüyle ilgili yorumlara ilham kaynağı olmuştur.

Rivayetle ilgili dikkat çekici çelişkilerden birisi de, çocuk elbiseyi giydiği zaman, yakıştığım ifade etmek için Hz. Peygamber’in ona Habeşçe ‘güzel’ anlamına gelen ‘seneh, seneh’ ifadelerini kullandığına dair iddiadır. Oysa Ümmü Hâlid Habeşli değil, Medineli bir babanın kızıdır ve Habeşçe değil Arapça konuşmaktadır. Dolayısıyla Hz. Peygamber’in ona Habeşçe yerine Arapça ‘güzel’ anlamına gelen ifadeyi

108 Buhârî, Edeb, 17.

. Hz. Muhammed’e îsnat Edilen Mucizeler 227

kullanması daha mantıklı olurdu. Sadece bu ayrıntı bile ortada bariz bir bilgi yanlışlığının olduğunu ortaya koymaktadır. Dolayısıyla bu rivayette söz konusu olan peygamberlik mührü değil, hediye olarak gönderilen yüzüktür. Anlaşılan o ki Resûl-i Ekrem’in resmî belgeleri tasdik etmek için kullandığı mühür, yüzük şeklinde olduğundan bu rivayette hediye olarak gönderilen yüzükle karıştırılmıştır. Resûl-i Ekrem yüzük mühür kullandığı için bu rivayetteki yüzüğün karıştırılıp nübüvvet mührüne dönüştürülmesi de kuvvetle muhtemeldir.109 Dikkat edilirse rivayetteki ifadelerde ‘ben mühürle (yüzükle) oynamaya gittim' derken çocuğun kastettiği hediyeler arasındaki yüzüktür. Bu değil de sırtında var olduğu iddia edilen nübüvvet mührü ise, o zaman Resûl-i Ekrem’in sırtı çıplak bir vaziyette gönderilen hediyeleri incelemesi gerekir. Bu yüzden çocuğun ‘mühürle oynamaya gittim’ ifadeleri tamamen anlamsızdır. Zira Allah Resulü hediyelerle meşgulken çocuğun mühürle oynamaya gitmesi haberi tamamen anlamsızdır.

Öte yandan Ümmü Hâlid isnadlı rivayete bazı eklemelerin yapıldığım görüyoruz. Örneğin daha geç dönem kaynaklarda mezkûr hadîs metni şu içerikte sunulmuştur: Hâlid b. Sa’îd kızı Ümmü Hâlid’le birlikte Habeş yurdundan Hz. Peygamber’e geldi. Onu Resulullah’a götürmüştü. Kızın üzerinde san bir elbise vardı. Resulullah elbiseyi beğendi ve bazı Habeşçe kelimeleri bildiği için kıza ‘seneh, seneh' diye iltifat etti. Bu kelime Habeşçe ‘güzel’ anlamına gelir. Sonra Resulullah kıza iki kez ‘Üzerinde paralansın’ dedi. (Ravi dedi ki: ‘O da o elbiseyi yıprattı.’) Daha sonra Ümmü Hâlid Resulullah’ın sırtına yöneldi ve elini peygamberlik mührüne dokundurdu. Babası onu engellemek isteyince Resulullah ‘Onu serbest bırak’ dedi.110 Özellikle rivayetin son bölümündeki açıklama bizim üzerinde durduğumuz kanşıklığın düğümlendiği nokta olarak görülmektedir.

109 Hz. Peygamber’in kullandığı yüzük mühür konusunda bkz. Kadir Paksoy, 'Hz. Peygamber’in Yüzüğü ve Mührü’, Bilimnâme, (VTI/I, 2005), 105-115.

110 Taberânî, IV, 194; Hâkîm en-Nîsabûrî, el-Müstedrek, III, 279.

228 Hz. Peygamber ve Mııcize

Diğer yandan Habeşistan’dan gönderilen hediyelerle birlikte gelen kişilerin isimlerinin karıştırılma ihtimali de söz konusudur. Nitekim Habeşistan'a hicret edenler ilk Müslümanlar arasında Hâlid b. Sald de bulunuyordu. Burada onun Eme (i»() adında bir kızının dünyaya geldiğinden bahsedilir. Bu kız büyüyünce ünlü sahabî Zübeyr b. Avvâm’la evlenmiş ve çocuğuna nispetle Ümmü Hâlid künyesiyle anılmıştır. Mezkûr hadîsin ravisi olarak tanıtılan Ümmü Hâlid ile bu ismin karıştırılmış olması da kuvvetle muhtemeldir.111 Öte yandan Habeşistan’a göç edenlerin hicretten sonra Medine’ye geldiklerini unutmamak gerekir. Dolayısıyla sonradan Ümmü Hâlid künyesini alan Eme’nin Habeşistan’la olan bağlantısı nedeniyle isminin bu rivayetle karıştırılma ihtimali söz konusudur.

Peygamberlik mührüyle ilgili rivayetlerden bir başkası Sâib b. Yezîd’e dayandırılır. Mezkûr rivayette Sâib’e ait şu ifadeler yer almaktadır: “Teyzem beni Resulullah’a götürdü ve dedi ki: ‘Ey Allah'ın Resulü! Şu kız kardeşimin çocuğunun ayağında rahatsızlık var.’ Resulullah beni aldı başımı sıvazladı ve bana bereket duası okudu. Sonra abdest aldı. Ben onun suyundan içtim. Sonra arka tarafında durdum ve omuzlan arasında bulunan keklik yumurtası büyüklüğündeki mühre baktım.”" 2 Bu rivayetin teyzesinin refakatiyle Resûl-i Ekrem’e giden küçük yaştaki bir çocuğun anısından ibaret olduğunu özellikle hatırlatalım. Bu durumda Resûl-i Ekrem’in sırtında mühür görülmüşse bu bilginin çocuk yerine teyzesi kanalıyla aktanlması gerekmez miydi? Ya da rivayet neden teyzesi tarafından doğrulanmamıştır? Böylesine önemli bir konu hakkındaki rivayetin küçücük bir çocuğa dayandırılması ne derece inandırıcı olabilir? Ayrıca çocuk Resulullah’ın elindeki yüzük-mührü de görmüş olabilir ve daha sonra bu anısına ait haberler peygamberlik mührü rivayetiyle de karıştırılmış olabilir. Örneğin bir rivayette Resulullah’m yüzüğünün gümüşten olduğu ve kaşının avuçlarının içine gelecek şekilde taktığından bahsedilir.113

111 Zehebî, Siyeru a'lâmi’n-nubelâ, Beyrut 1986/1406, I, 260.112 Buhârî, Daavât, 31, Vudu’, 40, Merdâ, 18; Tirmizî, Şemâü, 14.113 Tirmizî, ŞemâÜ, 45.

. Hz. Mühammed’e İsnat Edilen Mucizeler 229

Arapçada ‘kef kelimesi, el veya avuç içi anlamınagelir. Bu kelimeyle ‘omuz veya kürek kemiği’ anlamına gelen ‘ketf (ı_âl£) kelimesi birbirlerine çok benzemektedir. Resûl-i Ekrem’in yüzüğün kaşmı avuç içine gelecek şekilde taktığı bilgisi dikkate alınırsa,114 avuç içi anlamındaki ‘kef kelimesiyle omuz anlamındaki ‘ketf kelimelerinin birbirlerine karıştırılma ihtimali de söz konusu olabilir.115 Unutmamak gerekir ki, rivayetler sözlü kültür geleneği içinde ağızdan ağıza dolaşmış ve yaklaşık bir asır sonra kaynaklara girmeye başlamıştır. Bu zaman içerisinde sözünü ettiğimiz türden yanlışların ortaya çıkabileceğini göz ardı etmemek gerekir.

Muâviye b. Kurre isnadlı rivayette ise nübüvvet mührüyle ilgili şu haberler aktarılmıştır: Müzeyne kabilesinden bir heyetle Resulullah’a geldik ve ona biat ettik. O sırada elbisesi açıktı. Ben ona biat ettiğim zaman elimi elbisesinin yakasına soktum ve mühre dokundum.116 Rivayette ravi bir heyetle birlikte Hz. Peygamber’i ziyaret ettiğini ve nübüvvet mührünü gördüğünü iddia etmekte, ancak bu iddia heyette bulunan diğerleri tarafından doğrulanmamıştır. Üstelik ravi bir şey gördüğünü değil, elini Resûl-i Ekrem’in yakasından içeri soktuğunu ve mühre dokunduğunu iddia etmektedir. Dikkat edilirse bir taraftan Resûl-i Ekrem’in elbisesinin açık olduğundan, diğer taraftan da yakasından içeri sokulan el vasıtasıyla sırtındaki mühre dokunulduğundan bahsedilmektedir. Mühür sırtında olduğuna göre biat eden kişinin mühre dokunabilmesi için Resûl-i Ekrem’in eğilmesi gerekir. Bunun yanı sıra, şayet Resûl-i Ekrem’in sırtındaki bir mühürden söz ediliyorsa, sırtının tamamen çıplak olması gerekir. Oysa rivayetlerde elbisenin altındaki mühürden söz edilmektedir. Aynca Resûl-i Ekrem’in sırtında böyle bir mühür bulunuyorsa bu tür rivayetlerin eşlerinden gelmesi gerekmez miydi? Zira onu sırtı çıplak olarak görebilen en yalanındaki kişiler onlar olma

114 Ebû Dâvûd, Halem, 5.115 Erdinç Ahatlı, ‘Nübüvvet Mührü’, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi

Dergisi, (3/2001), 281-298.116 Ebû Dâvûd, Libâs, 23. Hadîsin değişik versiyonu için bkz. İbn Hanbel, III,

434, V, 35.


lıdır. Acaba niçin eşlerinden değil de yukarıda işaret edildiği üzere ya çocuk yaşta olan ya da bir kez karşılaşma sırasında Allah Resul’nü gördüğünü iddia edenlerden bu tür haberler nakledilmiştir?

Rivayette sözü edilen şahıs heyetle geldiği zaman Resûl-i Ekrem’in parmağına taktığı yüzük-mührü de görmüş olabilir. Üstelik rivayetin değişik versiyonlarında farklı anlatılar da vardır. Örneğin yukarıdaki rivayette ‘elimi elbisesinin yakasına soktum’ ifadesi, bir başka rivayette ‘elimi elbisesine soktum’ şeklinde nakledilmiştir. Bu durumda elbisesinin herhangi bir yeri veya yakasıyla sırtındaki mühür arasında nasıl bir ilişki kurulabilir? Üstelik görülen değil de hissedilen bir şeyden bahsedilmektedir. Kaldı ki İbn Hanbel’deki rivayete göre Resûl-i Ekrem’in yakasından elini sokan kişi, ravinin kendisi değil babasıdır. Kendisine babasının Resulullah’la sohbet edip etmediği sorulunca şu karşılığı vermiştir: “Hayır, babam hadîs işitmiş değildir. Zira o sırada henüz küçüktü. Ancak Resulullah’m konuşmalarından kimi ifadeleri duymuştur.”117

Hz. Ali’ye isnad edilen bir rivayette, Resulullah’m kürek kemikleri arasında nübüvvet mührü bulunduğu ve bu mührün, peygamberlerin sonuncusu olduğuna işaret ettiği haberleri aktarılmıştır.118 Buhârî’deki bir hadîs kaydında bizzat Hz. Peygamber kendisini peygamberlerin sonuncusu 'ene hâtimü’n-nebiyyîn’ jete- UÎ) olarak tanımlamıştır.119Muhtemeldir ki bu tür yorumlar, daha sonra sırtında nübüvvet mührü olduğu iddialarına ilham kaynağı olmuştur.

Resûl-i Ekrem’in sırtında nübüvvet mührü bulunduğu iddialan sadece bu rivayetlerle sınırlı değildir. İrili ufaklı birçok rivayet daha aktarılmıştır. Örneğin Abdullâh b. Ser- cis isnadlı rivayette şu bilgiler yer almaktadır: “Ashaptan bir heyetle Resulullah’ı ziyarete gittik. Bir yolunu bulup arka tarafına geçtim. Niyetimi hemen anladı ve ridasını çıkardı.

117 İbn Hanbel, IV. 19.118 Tinnizî, Şemâfl, 9, 15.119 Buhârî, MenâJcıb, 18.


Ben de kürek kemikleri arasında bulunan mührü gördüm. O, yumruk kadardı ve etrafında benekler vardı. Döndüm ve ‘Allah sizi bağışlasın ya Resulellah!’ dedim. ‘Seni de bağışlasın’ buyurdu...”120 Bir başka rivayete göre Abdullâh b. Ser- cis, mührün sol kürek kemiğinin üst tarafında bulunduğunu ve büyüklüğünün de bir elin parmaklannm bir araya getirildiği zaman parmak uçlarının hacmi kadar olduğunu iddia etmiştir.121 Ebû Sa’îd el-Hudrî isnadlı rivayette mührün şekli, ‘gül tomurcuğuna’ benzetilmiştir.122 Yine ona ait bir başka rivayette mührün, başparmak büyüklüğünde olduğundan bahsedilmektedir.123

Ebû Zeyd Amr b. Ahtab, Resûl-i Ekrem’in kendisine sırtım kaşıttırdığını ve o sırada nübüvvet mührüne dokunduğunu iddia etmiştir.124 Rivayette mezkûr mührün kd yumağı şeklinde olduğundan bahsedilmiştir jVyJi : Jli ■ '̂UJl Uj).125 Aynca değişik rivayetlerde mührün Resûl-i Ekrem’in teninin rengine benzediği126 ve güvercin yumurtası büyüklüğünde olduğu tasvirleri anlatılmıştır.127 Tirmizî’deki rivayette ise mührün renginin kırmızıya yakın olduğu ifade edilmiştir.128 Mührün renginin Resûl-i Ekrem’in tenine benzediği iddialarından hareketle, muhtemelen gümüşten imal edilen yüzük-mühürle teni arasında bir benzetme yapılmıştır. Zira bir rivayette Resûl-i Ekrem’in teninin soluk beyaza çalan gümüşü andırdığından bahsedilmiştir.129

İbn Ömer’e isnad edilen bir rivayette ise Resulullah’ın sırtında bulunduğu iddia edilen nübüvvet mührünün ur şeklinde etten bir parça olduğu ve üzerinde de ‘Muhammed

120 Tirmizî, Şemâil, 16121 Müslim, Fadâll, 112.122 Tirmizî, Şemâil, 16.123 İbn İshâk, 71.124 Tirmizî, Şemâil, 15.125 Tirmizî, Şemâil 15126 Müslim, Fadâll, 109; İbn Hanbel, XIII, 451.127 Müslim, Fadâil 110.128 Tirmizî, Menâkıb, 11.129 Buhârî, Libâs, 68; Müslim, Fadâil 113; Tirmlzl, Menâkıb, 4.


Resûlillah! ibaresinin yazılı olduğu ifade edilmiştir.130 Ancak, bu rivayet daha çok Hz. Peygamber’in belgeleri imzalamak için kullandığı mühürle ilgili tasvir niteliğindedir. Nitekim rivayetin devamında Resulullah’m altından bir yüzük edindiğini, onu gören insanların da benzer şekilde altın yüzük takındığı, bunun üzerine Resulullah’m gümüşten bir yüzük yaptırarak belgeleri onunla mühürlediği açıklamaları yer almaktadır.131 İbn Hibbân tarafından aktarılan bu rivayeti gerçekçi bulmayan Zehebî, onun böyle bir rivayeti uydurduğunu iddia etmiş ve böyle bir zayıf rivayete itibar ettiği için İbn Hibbân’ı eleştirmiştir.132 Mühür üzerinde ‘Muhammed ResûliUâh’ ibaresi bulunduğu iddiası dikkate alındığında bu rivayetin resmî evrakı mühürlemek için kullanılan yüzük-mühürle ilgili olduğu anlaşılmaktadır.

Resûl-i Ekrem’in sırtında nübüvvet mührünün bulunduğu iddiaları Selmân el-Fârisî’ye de dayandırılmıştır. İddiaya göre Selmân Müslüman olmadan önce arayış içerisindeyken birisi ona, Mekke’de peygamberlik iddiasıyla ortaya çıkacak bir nebiden bahsetmiş ve aynı zamanda onun sırtında nübüvvet mührü olduğunu haber vermiştir. Selmân, Hz. Muhammed’in peygamberliğini duyduğu zaman güya kendisine verilen bu bilgiye dayanarak onu ziyarete gittiğinde bir yolunu bulup sırtındaki mührü görmek istemiş ve Hz. Peygamber de maksadım anlayınca sırtım açıp mührü göstermiştir.133 Bir başka iddiaya göre ise, Selmân el-Fârisî bir gün Resulullah’a bir tepsi hurma getirmiş, ancak Hz. Peygamber hediyeyi kabul etmemiştir. Ertesi gün tekrar aynı kapla yine hurma getirdiği zaman Resulullah kabm içinde ne olduğunu sorunca, o sırada Selmân da sırtındaki mühre bakmıştır.134 Görünen o ki, hikâye uydurulurken ravi pek inandırıcı bir senaryo kuramamıştır. Bir rivayetteki habere göre ise Sa’d b. Mu’âz’ın

130 İbn Hibbân, Ebû Hatim Muhammed b. Ahmed et-Temîml, es-Sahih, thk.Ş. Amavud, Beyrut 1414/1993, XIV, 210.

131 Müslim, Libâs, 55; Ebû Dâvûd, Hatem, 1; Nesâî, Zrnet, 53, 81; Tirmizî,Şemail 41, 43

132 Zehebî, Mizan, IV, 253.133 İbn İshâk, 68-69.134 Tirmizî, Şemâü, 15.


öldüğü gün Rümeyse adlı kişi Hz. Peygamber’in çok yakınında olduğunu söyleyip ‘Şayet isteseydim kürek kemikleri arasında bulunan nübüvvet mührünü öpebilirdim’ iddiasında bulunmuştur.138 Bir başka rivayetteki iddiaya göre ise Ebû Rimse adlı kişi kendisinin doktor olduğunu söyleyip Hz. Resûl-i Ekrem’in sırtındaki mührü görmek istemiş, ancak Hz. Peygamber ona ‘Doktor Allah’tır, sen şefkatli bir adamsın, onun doktoru ise yaratandır’138 karşılığını vermiştir.

Dikkat edilirse Hz. Peygamber’in sırtında nübüvvet mührü bulunduğuna dair rivayetler muhteliftir. Gerek mührün varlığı gerekse onunla ilgili tasvirler, bütünüyle gizemli hikâyelere dayalı anlatılardan oluşmaktadır. Görebildiğimiz kadarıyla nübüvvet konusu yoğun olarak tartışılmaya başlanınca, nübüvvetin delilleri olarak bazı rivayetler zikredilmiştir. Muhtemelen yüzük-mühürle ilgili aktarılan bazı rivayet kırıntıları nübüvvet mührü yorumlarına dönüştürülmüş ve Resûl-i Ekrem’in peygamberliğinin delillerinden birisi olarak sunulmuştur. Oysa onun risaletinin en önemli delilinin Kur’ân olduğu gerçeği, bizzat âyetle sabittir. Bu konuyla ilgili onca âyet varken âdeta vahiy yeterli görülmeyip bir dizi gizemli tasvirlerle anlatılan hikâyelerin Allah Resulü’nün peygamberliğinin delili olarak sunulması kime ne kazandırır?

Resûl-i Ekrem’in sırtında nübüvvet mührü bulunduğu iddialan hakkında onca rivayet aktarılırken, üstelik bunlardan birisi Hz. Ali’ye dayandınlırken, Resûl-i Ekrem’in vefatıyla ilgili rivayetler arasında bu mührün akıbeti hakkında fazla bir detay anlatılmaz. Ancak, bu çelişki fark edilmiş olacak ki vefatıyla birlikte mezkûr mührün kaybolduğu iddialan dillendirilmiştir.137 Onun teçhiz ve tekfininde bulunanlardan birisi Hz. Ali’dir. Kendisine mühürle ilgili rivayet isnat edilirken mührün kaybolduğuna dair açıklamaların da onun tarafından yapılması gerekmez miydi?

135 Tinnizî, Şemâü, 14.136 Ebû Dâvûd. TereccuU 18.137 Hamidullah, İslâm Peygamberi,!!, 1102.


Resûl-i Ekrem’in sırtında nübüvvet mührü bulunduğu iddialarının arka planında resmî evrakı tasdik etmek için kullandığı yüzük-mühürle ilgili rivayetlerin önemli etkisi olduğu kanaatindeyiz. Bu mühürle ilgili rivayetlerde geçen hatem kelimesiyle onun son peygamber olduğunu vurgulayan âyetteki hâteme’n-nebiyyîrı138 terkibinin zamanla birbirine karıştırılma ihtimali söz konusudur. Yine bu tür iddiaların ortaya çıkmasinm en önemli nedenlerinden birisi, bize göre o döneme ait tedavi yöntemidir. Örneğin tedavi olmak amacıyla insanların ‘hacamat’ yoluyla sırtlarından kan aldırdıklarından bahsedilmektedir.139 Üstelik Resûl-i Ekrem’in de zaman zaman bu yöntemle sırtından kan aldırdığına dair bazı rivayetler bulunmaktadır. Bir rivayette Hz. Peygamber’in hacamat ücretini Hz. Ali’nin verdiğinden bahsedilir.140 Enes b. Mâlik isnadlı rivayette ise ayın 17, 19 ve 21. günlerinde Resulullah’m hacamat yaptırdığından ve boynunun iki tarafındaki damarlar ile kürek kemiklerinin ortasından kan aldırdığından bahsedilmektedir.141

Görünen o ki Resûl-i Ekrem’in sırtında nübüvvet mührü olduğu iddialarının arkasında, aslında hacamattan kaynaklanan bir izin etkisi vardır. Yukarıda zikredilen rivayetlerden birisinde ilginç bir detaydan bahsedilmişti. Sözü edilen rivayetteki anlatıya göre, kendisini doktor olarak tanıtan Ebû Rim- se adlı şahıs Hz. Peygamber’i tedavi etmeyi önermiş, ancak Resûl-i Ekrem bu öneriyi geri çevirmiştir.142 Belli ki Resûl-i Ekrem tedavi amaçlı sırtından kan aldırırken bu şahıs ona tedavi önermiştir. İbn Abbâs’a isnad edilen başka bir rivayette de benzer muhtevalı bir haberden bahsedilir. Bu rivayette yer

138 33. Ahzâb, 40.139 Eski tarihlerde bir tedavi yöntemi olarak sırt ve boyun bölgesinden kan

aldınlmaktaydı ve bu işlem ‘hacamat’ olarak bilinmekteydi. Bkz. Abdullah Köşe, ‘Hacamat’, DİA. İstanbul 1996, XIV, 422.

140 Tirmizî, Şemail 164. Hz. Peygamber’in değişik zamanlarda tedavi amaçlı kan aldırdığına dair birtakım rivayetler, hadîs koleksiyonlarına yansımıştır: Bkz. Buhârî, Büyu', 39, Cezau’s-Sayd, 11; Müslim, Müsakat, 62, 64, 65, Selam, 76, 77, Hac, 87, 88; Ebû Dâvûd, Menasik, 35; Tirmizî, Tıb, 9.

141 Tirmizî, Şemail 165, Tıb, 12.142 Ebû Dâvûd, Tereccul, 18.


alan bilgilere göre kendisini doktor olarak tanıtan Âmir oğullarından bir şahıs, şayet tedaviye muhtaçsa Hz. Peygamber’i iyileştirebileceği önerisinde bulunmuştur.143 Bize göre Resûl-i Ekrem’in sırtında nübüvvet mührü bulunduğu iddialarının en önemli nedenlerinden birisi bu hadiseye dair anlatılardır. Zira hacamat yapılan yerde bir müddet hafif bir şişme ve kızarıklık kalabilmektedir. Muhtemelen bu hadiseye dair bir iz veya görüntü, daha sonraki dönemlerde bu tür yorumlara ilham kaynağı olmuştur. Dolayısıyla Allah Resulü’nün sırtında nübüvvet mührü bulunduğu iddiası ve bunun aynı zamanda onun mucizelerinden birisi olduğu yorumlan tamamen asılsızdır ve asla vahyin muhtevasıyla bağdaştınlabilir anlatılar değildir.

Şakk-ı Sadr Hadisesi

Hz. Peygamber’in risalet öncesi hayatına ilişkin olarak zikredilen olağanüstülüklerden birisi şakk-ı sadr (göğsünün yarılması) hadisesine dair anlatılardır. Hayli gizemli tasvirler içeren bu hadiseye dair anlatılar muhteliftir. Üstelik olayın ait olduğu dönemle ilgili de farklı zaman dilimlerinden bahsedilmektedir. Örneğin rivayetlerin bir kısmında, Hz. Muhammed henüz 3-4 yaşındayken sütannesinin yarımda bu hadisesinin vuku bulduğu ifade edilmiştir.144 Bunun yanı sıra 10 yaşındayken,145 risaletle tanıştığı sırada146 ve dördüncü olarak da mi’râc hadisesinin hemen öncesinde yaşandığına dair anlatılar bulunmaktadır.147

143 Taberî, Târih, II, 205. Rivayetin akabinde yer alan haberler ise giderek gizemli bir üsluba dönüştürülmüştür. Örneğin adamın önerisi üzerine Hz. Peygamber İsterse kendisine bir mucize gösterebileceğini söylemiştir. Adam da önlerinde duran hurma ağacından bir hurma salkımı getirmesini İsteyince iddiaya göre Hz. Peygamber daldaki hurma salkımım önüne getirtip durdurmuş ve tekrar yerine göndermiştir (Taberî, Târih, II, 205). Oysa erken döneme alt hiçbir rivayette böyle bir olaydan bahsedilmez.

144 Müslim, İmân, 260, 261, 263, 264; İbn İshâk, 101, 102; Taberî, Târih, II, 203.

145 İbn Kesir, Tefsir, XV, 8506.146 Taberî, Târih, II, 209.147 Buhârî, Tevhîd, 37, Menâkıb, 24; Müslim, İmân, 260, 262.


İbn İshâk’ın verdiği bilgilere göre Resulullah sütannesi ve süt kardeşiyle birlikte çobanlık yaparken süt kardeşiyle birlikte biraz uzakta oynuyordu. O sırada beyaz elbiseli iki adam gelerek Resulullah’m kamını yarıp kalbini çıkarmış ve yıkayıp temizledikten sonra tekrar yerine yerleştirmişti. Olaya tanık olan süt kardeşi korkuyla annesine koşup haber verince, Hâlime hızla çocuğun yanma gitmiş ve Resûl-i Ekrem’i rengi sararmış bir şekilde bulmuştu. Ne olduğunu sorunca Hz. Peygamber başından geçen bu olayı anlatmıştı. Bu hadiseden sonra Hâlime başma bir kötülük gelir endişesiyle çocuğu annesine teslim etmek için Mekke’ye getirmiş,148 ancak Âmine bu korkulanımı yersiz olduğunu, çünkü hamileliği sırasında yaşadığı birtakım olağanüstülükler nedeniyle çocuğa kötülük gelmeyeceğini söylemiştir.149 İbn İshâk’ta yer alan rivayette bu olayın gerçekleşme şekli sorulunca, Resulullah başından geçenleri özetle şöyle anlatmıştır:

Sa’d b. Bekr oğullarına emzirilmek üzere verilmiştim. Süt kardeşimle birlikteyken beyaz elbiseli iki adam geldi. Ellerinde içi kar dolu altından tas vardı. Beni yatınp kamımı yardılar. Kalbimi çıkarıp içini açtılar ve ondan pıhtılaşmış simsiyah kan çıkardılar. Ardından kalbimi ve kamımı o karla yıkadılar. Temizlenince eski hâline getirdiler...150

Tespit edebildiğimiz kadarıyla hadîs koleksiyonları arasında şakk-ı sadr hadisesinin yer aldığı ilk rivayet Tayâlisî’de (204/819) geçmektedir. Hz. Âişe isnadlı bu rivayet, hem farklı bir kurguyla anlatılmış hem de Resûl-i Ekrem’in vahiyle ilk tanıştığı sırada yaşanmış bir olay olarak sunulmuştur. Rivayette anlatılanlara göre Hz. Peygamber eşi Hz. Hatice ile birlikte ramazan ayında Hira Dağı’nda itikâfa çekildiği sırada, eşi bir ara mağaradan ayrılınca Cebrail ve Mikail göğsünü yarmak için gelmişler. Mikail havada kalırken Cebrail Resûl-i Ekrem’e

148 Bir rivayete göre de, Habeşliler bu çocuğun ileride şanlı birisi olacağını tahmin etmişler ve onu Hâiime’den alıp kaçıracakları tahdidinde bulunmuşlardı. Hâlime de bir yolunu bulup çocuğu onlardan kaçırmış ve annesine teslim etmiştir. İbn Hişâm, I, 108.

149 İbn İshâk, 27: İbn Hişâm, I, 106-107; Taberî, Târih, II, 203.150 İbn İshâk, 28.


yanaşarak kamını j* J^j) yarmış ve ‘Allah’ın dilediği şeyi kalbinden çıkarmış.’ Daha sonra ise sırtını peygamberlik mührüyle mühürleyip Alâk Sûresi’nin ilk beş âyetini okumasını istemiştir. Ardından Cebrail, Hz. Peygamber’i bir kişiden yüz kişiye kadar insanlarla tartmış, ancak Peygamberimiz hepsinin ağırlığına denk gelecek şekilde tartılmıştır. Olayı izleyen Mikail, ‘Kâbe’nin Rabb’ine yemin olsun ümmeti ona tâbi olacak’ diye seslenmiştir. Yaşadığı bu olayın ardından hızla evine doğru koşan Hz. Peygamber, yol boyunca dağlar ve taşların kendisine sesli selam verdiklerine tanık olmuştur. Eve vardığı zaman ise eşi Hatice ‘Sana selam olsun ya Resulellah’ diye karşılayıp peygamberliğini müjdelemiştir.151

Bu rivayette ilk dikkat çekenlerden birisi isnad zincirinde Hz. Âişe ismi zikredilmekle birlikte, bilinmeyen bir kişiden ‘an rcbcuUn’ bahsedilmesidir. Bu ifadeye göre rivayetin kaynağı şüphelidir. Aynca rivayetin muhtevası da çelişkilerle doludur. Örneğin, bir taraftan Hz. Peygamberle eşinin birlikte Hira’da bulunduklarından, diğer taraftan da eve geldiğinde onun Hz. Hatice tarafından karşılandığından, hatta peygamberlikle müjdelendiğini ifade ettiğinden söz edilmektedir. En dikkat çekici hususlardan birisi de -İbn İshâk’ın aksine- bu olayın ilk vahiy tecrübesi sırasmda yaşandığı iddiasıdır.

Tayâlisî ile çağdaş olan Abdurrezzâk’ta (211/826) ise konuyla ilgili oldukça sınırlı rivayet bulunmaktadır. Bu rivayete göre Hz. Peygamber’in süt kardeşi, annesine gelip bir grup insanın kardeşinin kamını yardıklanm haber vermiştir. Hâlime de hızla çocuğun yanma gelmiş ve onu rengi solmuş bir vaziyette bulmuştur. Ardından da başma herhangi bir kötülük gelebilir endişesiyle annesine teslim etmek için çocuğu Mekke’ye götürmeye karar vermiştir.152

İbn Ebî Şeybe’de (235/849) yer alan Enes b. Mâlik isnadlı rivayetteki anlatıya göre ise Peygamberimiz çocuk yaşta arkadaşıyla oynarken Cebrail gelip onu uzaklaştırmış, ardın

151 Tayâlisî, Müsnedü Ebî Dâvûd et-TayâUsî, III, 125 (no: 1643).152 Abdurrezzâk, el-Musannef, V, 317-18 (no: 9718).


dan da kalbini yanp içinden bir pıhtı çıkarmıştır. Hatta ‘Bu, şeytanın şendeki payıdır’ demiştir. Ayrıca Resûl-i Ekrem’in kalbini, içinde zemzem suyu bulunan altın tasta yıkadıktan sonra yerine yerleştirmiş ve aldığı yere getirmiştir. Arkadaşı da Peygamberimizin solgun yüzünü görünce öldü diye korkmuş annesine haber vermiştir. Bu rivayette, aynca Enes’in, Hz. Peygamber’in göğsündeki yara izini gördüğünden söz edilerek olay, maddi bir operasyon olarak sunulmuştur.153

Ebû Zerr Gifârî’ye isnad edilen rivayette de şakk-ı sadr hadisesinin Hz. Peygamber’in risaletle tanıştığı sırada vuku bulduğundan bahsedilir. Ancak kurgu farklıdır. Anlatılana göre Ebû Zerr, Resûl-i Ekrem’e peygamber olduğunu ilk kez nasıl öğrendiğini sorunca, o şu olayı anlatmıştır:

Mekke dağlan arasında bir yerdeyken yanıma iki melek geldi. Birisi diğerine ‘Bu, o mudur?’ diye sordu. Arkadaşı ‘Evet’ deyince, diğeri ona ‘O hâlde ağırlığını anlamak için onu bir kişiyle tart’ dedi. Beni tarttı. Ondan ağır gelince, bu sefer ‘On kişiyle tart’ dedi. Ben on kişiden de ağır geldim. Hatta terazinin diğer gözün- dekiler üzerime yuvarlandılar. Bu sefer diğeri arkadaşına 'Onu bütün milletiyle tartsan bile yine onlardan ağır gelir’ dedi. Daha sonra birisi diğerine ‘Göğsünü yar ve kalbini şeytani kötülük ve arzulardan temizle’ dedi. Bu emir üzerine göğsümü yardı. Sonra birisi diğerine, ‘Göğsünü ve kalbini, tabak veya çarşaf yıkar gibi yıka’ dedi. Bundan sonra sekmeyi getirdi. O, tıpkı beyaz kedinin yüzü gibiydi. Onu kalbime soktu. Sonra arkadaşına, ‘Göğsünü dik’ dedi. İkisi birlikte göğsümü diktiler. Hâlen mevcut olan mührü de iki kürek kemiğimin araşma yerleştirdiler. Sonra yanımdan ayrıldılar. Ben onların her iş ve hareketlerini hâlâ gözümle görür gibiyim.154

Resûl-i Ekrem 10 yaşlarındayken vuku bulduğu İddia edilen şakk-ı sadr hadisesine dair rivayet ise Ebû Hureyre’ye isnad edilmiştir. Kimi müfessirler bu rivayette anlatılan şakk-ı sadr hadisesini İnşirah Sûresi’yle ilişkilendirilmişler ve âdeta âyetlerle bağlantısı varmış gibi göstermişlerdir.155 Örneğin,

153 tbn Ebî Şeybe, el-Musanneju li İbn Ebî Şeybe, XX, 235 (no: 37712).154 Taberî, Târih, II, 209.155 İbn Dihye el-Kelbî, 65-66.


müfessir îbn Kesîr (774/1373) İnşirâh Sûresi’nin tefsiriyle ilgili açıklamalar yaparken Ebû Hureyre isnadlı rivayeti şöyle aktarır:

Ebû Hureyre, kendisinden başka kimsenin soramayacağı şeyleri Resulullah’a sorardı. Bir seferinde Resûl-i Ekrem’e şu soruyu sordu: ‘Ey Allah'ın Resulü! Nübüvvet konusuyla ilgili ilk gördüğün şey nedir?’ Resulullah doğrulup dedi ki: ‘Ey Ebû Hureyre! Sen bir sual sordun. Doğrusu ben 10 yaşından birkaç ay almışken çöle doğru gitmiştim. Başımın üzerinde bir konuşma duydum. Bir adam diğerine ‘Bu, o mu?’ diye soruyordu. Adam ‘Evet’ deyince öndeki, karşıma dikildi. Hiçbir yaratıkta görmediğim bir çehre ve hiçbir yaratıkta bulmadığım bir ruh ve yine hiçbir yerde görmediğim elbiseleri vardı. Yürüyerek bana doğru geldiler. Her birisi bir ayağımı tuttu, ancak ben tuttuklarının farkında değildim. Birisi arkadaşına dedi ki: ‘Yatır.’ Beni nazik bir şekilde yatırdüar. Birisi diğerine dedi ki: ‘Göğsünü yar!’ İki kişiden birisi göğsüme uzandı ve kan akmaksızm ve ağn duymaksızın göğsümü yardı. Adam dedi ki: ‘İçindeki kin ve hasedi çıkar.’ O da pıhtı şeklinde bir şey çıkardı ve tutup attı. Daha soma adam diğerine dedi ki: ‘Merhamet ve şefkati yerleştir.’ Bir de baktım ki gümüşe benzer bir şey çıkardı. Soma benim sağ ayağınım başparmağım sallayıp ‘Sağ- salim bir şekilde kalk’ dedi. Ben, böylece küçüğe şefkat, büyüğe merhamet dolu olarak kalkıp koştum.156

Dikkat edilirse Ebû Zerr el-Gifârî isnadlı rivayetle Ebû Hureyre isnadlı rivayet muhteva olarak birbirine çok benzemektedir. Ancak, Ebû Zerr isnadlı rivayet, ilk vahiy tecrübesi sırasında yaşanmış bir olay olarak sunulurken, Ebû Hureyre isnadlı rivayetse Resûl-i Ekrem 10 yaşlarındayken vuku bulmuş bir olay olarak sunulmuştur. Bunların yanı sıra Ebû Zerr isnadlı rivayetle Hz. Âişe’ye isnad edilen rivayetler İlk vahiy tecrübesi sırasında yaşanmış olay olarak sunulmakla birlikte, İkisinin muhtevası birbirinden tamamen farklıdır. Tüm bunlarla birlikte şakk-ı sadr hadisesine dair haberler, ayrıca mi’râc olayıyla ilgili rivayetler arasında da geçmektedir. Örneğin mi’râca dair kapsamlı rivayetlerin hemen hepsinin başlangıcında bu olaya dair tasvirler anlatılır ve âdeta bu olay

156 İbn Kesîr, Tefsir, XV, 8506.


ml’râcın ön hazırlığı gibi sunulur. Enes b. Mâlik’e dayandırılan kapsamlı bir mi’râc rivayetinin başlangıcında şu açıklamalar yer almaktadır:

Şerik b. Abdillâh dedi ki, ben Enes b. Mâlik’ten isrâ gecesi Resulullâh'ın Kâbe mescidinden yürütüldüğünü şöyle duymuştum: Vahiy gelmeden önce Resulullah Mescid-i Haram’da uyurken kendisine üç kişi geldi. Gelenlerin önündeki, ‘O hangisidir?’ diye sordu. Diğeri, ‘Onların ortasmdakidir ve o onlann hayırlısıdır’ dedi. Gelen üç kişinin sonuncusu uyumakta olan ‘Üç kişinin hayırlısını alın’ dedi. O gecede bu hadise vuku bulmuştu. Bu üç kişi bir başka gece gelene kadar, (Peygamber) bir daha onları görmedi. Nihayet onlar ‘Peygamber’in gözü uyuyup kalbinin gördüğü’ bir başka gece yine geldiler. Peygamber’in gözü uyuyor, ancak kalbi uyumuyordu. Bütün peygamberlerin gözleri uyur, ancak kalpleri uyumaz. Gelen üç kişi Peygamber’le hiç konuşmadılar ve onu Zemzem Kuyusu’nun yanma götürdüler. Peygamber’in işini onlardan Cebrail üzerine aldı. Cebrail, onun göğsü ile gerdanı arasını yardı. Göğsünü ve içini yarmayı bitirince, Cebrail Zemzem suyuyla yıkayıp onu tertemiz yaptı. Sonra içi iman ve hikmet dolu altın bir kap ve içinde yine altın bir tas getirildi. Cebrail, Peygamber’in göğsünü ve boğazınm içindeki etleri, yani boğazındaki damarları bununla doldurdu ve göğsünü kapattı...157

Dikkat edilirse dört ayrı döneme ait olarak anlatılan şakk-ı sadr rivayetlerinin ortak noktası, kısmî farklılıklar bulunmakla birlikte aynı hadiseden bahsediyor olmalarıdır. Aslında hepsi aynı olaya dair açıklamalar olmakla birlikte, farklı dönemlerde vuku bulmuş gibi gösterilmiştir. Ancak bunlardan en ilginç olanı ise en son naklettiğimiz mi’râca dair rivayetin başında yer alan ve Enes b. Mâlik’e isnad edilen rivayettir. Diğerlerinden farklı olarak bu rivayetteki iddiaya göre şakk-ı sadr hadisesi risaletten sonra yaşanmış bir olay olarak sunulmuştur. Buna mukabil rivayetin başında yer alan ‘vahiy gelmeden önce’ ifadesi ise hayli ilginçtir. Oysa bu olay, risaletten sonraki döneme ait olduğu iddia

157 Buhârî, Tevbîd, 37; aynca bkz. Buhârî, Menâkıb, 24; Müslim, İmârı, 260, 262.

. Hz. Muhammed'e İsnat Edilen Mucizeler 241

edilen mi’râc hadisesiyle ilgili rivayet içerisinde zikredilmiştir. Bu açıklamaya dayalı olarak risalet öncesinde de mi’râc olayının vuku bulduğuna dair ilginç yorumlar yapılmıştır.158 Bu yorumların bir uzantısı olarak risaletten sonra da şakk-ı sadr hadisesinin yaşandığına dair görüşler dile getirilmiştir. Böylece birden çok mi’râc olayının vuku bulup bulmadığı meselesi ulema arasında tartışılırken, aynı zamanda birden çok şakk-ı sadr hadisesinin yaşandığına dair de görüşler ileri sürülmüştür.159

Bizim tespitlerimize göre bu tartışmaların tamamı beyhude çabadan başka bir şey değildir. Zira konuyla ilgili rivayetler incelendiğinde görülecektir ki, mi’râc hadisesine dair rivayetlerin başlangıcında zikredilen şakk-ı sadr anlatısı, aslında müstakil bir anlatıdır ve risalet öncesindeki anlatıların değişik versiyonudur. Ancak mi’râc hadisesine dair rivayetlerle birleştirildiği için, bu olay sırasında yaşanmış bir olay gibi algılanmıştır. Böylece risalet öncesine ait olan şakk-ı sadr anlatısıyla risaletten yaklaşık 10 yıl sonra vuku bulduğu varsayılan mi’râc anlatılan birleştirilmiştir. Fakat bu detaylar tespit edilemediği için risalet sonrasına dair bir anlatı olan mi’râc olayının risaletten önce de vuku bulduğu gibi ilginç yorumlar yapılmıştır.

Şakk-ı sadr hadisesiyle mi’râca dair rivayetlerin birbirine kanştınlması ve bir arada sunulmasının arka planındaki en önemli unsur, bize göre kadîm İran kültüründe var olan benzer anlatılardır. Örneğin, tıpkı Resûl-i Ekrem’in yaşadığı iddia edilen mi’râc hadisesi gibi, Zerdüşt’ün de benzer bir mi’râc tecrübesi yaşadığı ve o sırada melekler tarafından göğsünün yarılıp kalbinin temizlendiğinden bahsedilir. Gatala/dsi yer alan anlatı aynen şöyledir:

Zerdüşt, 30 yaşında peygamber oldu. Adamlarından bir kısmım yanına alarak Belh'e gitti. Bu seferinde Vaitya nehrini yürüyerek

158 Buhârî, Tevhid, 37, Salat, 1, Menâktbu'l-ensâr, 42; ayrıca bkz. Buhârî, EhadJsüi-enbiyâ, 5; Müslim, İmân, 260, 263, 264; İbn Hanbel. IV, 207, 208, V, 144.

159 İbn Kesir, Tefsir, IX, 4650.


geçti ve o nehrin bir ayağı olan Avitak suyu kenarında halvete çekilip ibadetle meşgul oldu. İbadetinin 45. günü (Ürdl Behişt) ayında (Güştasb’ın saltanatının 31. senesinde) bir gece sabaha karşı mi’râca çıkü ve ruhani yükselmenin sonuna erişti. Yine bu suyun kenarında (Vohumena= Behmen) nazil oldu ve dünyaya alt her şeyden el çekmesini tembihledi ve onu cennete götürdü. Diğer (Feriştehler= Melekler), Zerdüşt’ün yanma geldiler ve ona hürmet ettiler. Sonra Zerdüşt, Ahura Mazda’nm huzuruna çıktı ve dininin hükümlerini öğrendi. Ahura, onu yıldızların ve feleklerin seyrinden haberdar etti. Cennet ve cehennemi gösterdi ve evvelin ve ahirin İlmini ona öğretti. Feriştehler, Zerdüşt’ün göğsüne erimiş tunç döktüler, karnım yardılar İçindekileri çıkarıp temizlediler, yine yeril yerine koydular. Ahura, Zerdüşt’e halkı dinine davet etmesini emretti.160

Dikkat edilirse iki farklı geleneğe ait anlatılarda bire bir benzerlikler bulunmaktadır. Mi’râc hadisesinin sonradan oluşturulmuş ve zenginleştirilmiş bir kurgu olduğu hususu göz önüne alınırsa,161 iki farklı rivayetin birleştirilip böyle bir kurguyla anlatılmasının ipuçlarını yakalamak hiç de zor değildir. Hâlbuki göğüs yanlması hadisesine dair haberlerle, mi’râca dair rivayetler arasında hiçbir bağlantı yoktur. Ancak her iki olayın muhtevası benzer gizemli tasvirleri barındırdığı için kolayca birbirine karıştırılmış ve böylece mi’râc anlatılan içerisine göğüs yarılması hadisesi de eklenmiştir.

İnşirah Sûresi’yle ilişkilendirilen rivayetteki iddialara göre, Hz. Peygamber, nübüvvetle görevlendirileceğini daha 10 yaşlarındayken bildiği sonucu çıkmaktadır. Oysa böyle bir iddia, her şeyden önce vahyin gerçeklerine aylandır. Unutmamak gerekir ki, Kur’ân-ı Kerîm onun risalet öncesi hayatıyla ilgili Duhâ Sûresi’nde âdeta yok denecek kadar sınırlı bir bilgi verir ve bu haberler arasında ileride peygamber olacağına dair hiçbir işaretten de söz edilmez. Aynca bu iddia Ankebût Sûresi’nde yer alan 'Daha önce sen onlara bir

160 Gaialar, Zerdüşt'ün Öz Şiiri, Avestanm Manzum, Lirik Parçalan, çev. Ali Nihad Tarlan, Suhûlet Matbaası, İstanbul 1935, s. XII.

161 Geniş bilgi İçin bkz. Balcı, İsrâ ve Mi’râc Gerçeği, 327-390.


kitap okumuyordun’162 âyetine de aykırıdır. Zira bu âyet, çok açık bir şekilde risalet öncesinde Resûl-i Ekrem’in peygamberliğiyle ilgili herhangi bir işaretin olmadığım vurgulamaktadır. Keza onun ümmiliğinden söz eden âyette163 de aynı gerçeğe işaret edilmektedir. Aynca müşrik Araplann, Hz. Muhammed’in peygamber olacağım beklemedikleri hususu da risaletten önce peygamber olacağına dair bir işaretin olmadığına bir başka delildir.164

Her ne kadar kimi müfessirler şakk-ı sadr hadisesini İnşirâh Sûresi’yle ilişkilendirmişlerse de, burada sûrede bambaşka bir olay anlatılmaktadır. Sûrede Hz. Peygamber’in göğsünün fiilî olarak yarılmasından değil, içindeki sıkıntımn giderilmesinden söz edilmektedir.165 Bu yüzden mezkûr sûrenin aslında şerh-i sadr (göğsü-gönlü ferahlatma) olduğuna dair yorumlar yapılmıştır. Nitekim İbn Abbâs’a isnad edilen bir rivayette İnşirâh Sûresi’yle birlikte, Hz. Peygamber’in göğsünün İslâm’a açıldığından ve ferahladığından bahsedilmiştir.166 Dikkat edilirse bu sûre ilk nazil olan Mekkî sûrelerdendir. Burada müşriklerin iftira ve baskılan nedeniyle Hz. Peygamber’in hayli sıkıntı çektiğine işaret edilerek bu sıkıntılarının giderildiğine vurgu yapılmıştır.167

Âyetlerdeki bağlam çok açık olduğu hâlde, bu hadisenin bir çeşit maddi operasyon şeklinde anlaşılması veya yorumlanması hayli ilginçtir. Üstelik bu yorumların akademik(l) çalışmalarda da yer bulması hakikaten hayret vericidir. Hadîs alanında yapılan bir yüksek lisans çalışmasında yazar, şakk-ı sadr hadisesine dair rivayetleri zikrettikten sonra şu ilginç değerlendirmede bulunur: “İşte bu ve benzeri rivâyetler, İsrâ gecesi Hz. Peygamber’in başından şakk-ı sadr denilen bir çeşit kalp ameliyatı hâdisesinin geçmiş olduğunu açıkça

162 29. Ankebût, 48.163 62. Cuma, 2.164 17. İsrâ, 90-93; 25. Furkân, 7-8.165 Elmalılı, IX, 290 vd.166 Buhârî, Tefsir, 94.167 6. En’âm, 125; 11. Hûd, 12. Benzer kullanımlar İçin bkz. 15. Hicr, 97; 16.

Nahl, 106, 127; 20. Tâhâ, 25-27; 26. Şuarâ, 13; 27. Nemi, 70; 39. Zümer, 22.


beyân etmektedir.”168 Böylece şakk-ı sadr hadisesi ‘bir çeşit kalp ameliyatı’ olarak nitelendirilmiştir. Hâlbuki isrâ hadisesi tamamen farklı bir olaydır. Buna mukabil isrâ hadisesiyle birlikte sunulan mi’râc anlatılan ve şakk-ı sadr olayına dair haberlerse sonradan kurgulanıp gerçek olaymış gibi sunulmuştur. Öte yandan şakk-ı sadr hadisesinin mahiyet ve muhtevasını ortaya koyan bir araştırma yapılmadığı için -her ne kadar bu rivayete dair bazı çelişkilere işaret edilmişse de- bu olayın bir nevi risalet öncesinde peygamberliğe hazırlanış süreci olduğuna dair yorumlar yapılmıştır.169

İbn Hacer, şakk-ı sadr hadisesini Resûl-i Ekrem’in rüyasında gördüğünü ve bu hadiseyi eşi Hatice’ye anlattığım belirttikten sonra, bu tür haberlerin ‘rüya anlatısı’ olduğunu söyler.170 Bu tür rüya tasvirlerinin Araplar arasında var olduğuna dair ilginç rivayetlerden bahsedilir. Örneğin Umeyye b. Ebl Salt adlı şahsın Hz. Peygamber’e anlattığı rüyada da benzer tasvirlerin yer alması hayli şaşırtıcıdır. Bu rivayette zikredilenlere göre, Umeyye bir gece kızlarıyla birlikte uyurken kızlardan birisi derin bir çığlık atmca uyanmış ve kızına çığlık atmasının sebebini sormuş. Kızı da ona şu rüyayı anlatmış: İki kartal171 tavam yardı. Birisi dışarıda beklerken diğer gelip senin göğsünü yardı. Dışarıdaki ona ‘Anladı mı?’ diye sorunca ‘Evet’ dedi. İkinci kez ise ‘Anndı mı?’ diye sorunca ‘Hayır’ karşılığım verdi. Kızının bu rüyası üzerine Umeyye ‘Babanız için hayır murat edilmiş, ancak bu gerçekleşmemiş’ yorumunu yapmıştır.172 Belli ki Hz. Peygamber’in başından geçtiği

168 Bekir Tatlı. Âyet ve Hadislerde isrâ ve Mi'râc Olayu Çukurova Üniversitesi Basımevi, Adana 2008, 55.

169 Hüseyin Certel, ‘Hz. Peygamber'ln Risalet Görevine Hazırlanması Çocukluk ve Gençlik Dönemi Yaşantıları’, EKEV Akademi Dergisi, (yıl: 8, sayı: 19, Bahar 2004), 45-47.

170 İbn Hacer, Fethu'l-bârî, XIII, 489.171 Bir başka rivayette bu İki kartal ‘İki beyaz kuş’ olarak geçmektedir. Bkz.

Ebû Abdillâh Muhammed b. İshâk el-Abbâs el-Fâklhî, Ahbâru Mekke fi kadîmi'd-dehr ve hadîsth, thk. Abdulmelik Abdullah Dehîş, Beyrut 1414, III, 201 (no: 1970).

172 Abdurrezzâk, Tefsiru’l-Kur’âni’l-âzîm, thk. A. Emin Kal’âcî, Beyrut 1991, I. 227: el-Fâklhl, Ahbâru Mekke, III, 201 (no: 1970). Rivayetin değişik versiyonu İçin bkz. İbn Abdilberr, el-tsti’âb fi ma’rifetl'l-ashâb, nşr. Ali Muhammed Becavî, Kahire, t.y., IV, 387-88; İbn Kesir, el-Bidâye ve’n-


İddia edilen göğsünün yarılmasına dair tasvirler de rüya anlatısına dair haberlerin zenginleştirilmiş şeklidir.

Dârimî’de yer alan bir rivayette Resulullah’a göğsünün yarılması hadisesi sorulunca, bu olayın sütannesinin yarandayken gerçekleştiğini söylemiş ve başından geçen olayı şöyle tasvir etmiştir: “İki beyaz kuş gelip beni sırt üstü yatırarak göğsümü yardı. Kalbimi açıp içinden iki parça siyah pıhtı çıkardı. Sonra kar suyuyla yıkayıp içini hikmetle doldurdular. Ardından kalbimi dikip üzerini peygamberlik mührüyle mühürlediler ve yanımdan ayrıldılar.”173 Peygamberimiz bu olayı sütannesine anlatınca, o da onu annesine teslim etmek için Mekke’ye götürmüştür.

İbn İshâk’ın naklettiği rivayette ise sözü edilen ‘beyaz kuş' turna kuşu şeklinde İki melek olarak tasvir edilmiştir. Onlar Resulullah’a gelmiş ve birisi göğsünü yararken diğeri gagasıyla su püskürtüp kalbini temizlemiştir. Hatta püskürtülen suyun karla karışık soğuk su olduğu ifade edilmiştir.174 Dikkat edilirse yukarıdaki rüya anlatısında olduğu gibi bu rivayetlerde de iki kuşun gelip Resûl-i Ekrem’in göğsünü yardığı tasvirleri anlatılmıştır. Belli ki bu olaya ilişkin anlatılanların bir kısmı kadım İran kültüründeki benzer tasvirlere, bir kısmı ise aynı muhtevadaki rüya anlatılarından esinlenilerek üretilmiş ve Hz. Peygamber’e uyarlanmıştır. Zamanla da bu tür rivayetlerin kapsamları genişletilerek risaletin bir parçası hâline getirilmiştir. İlginç olanı ise hâlâ bu tür hikâyelerin Resül-i Ekrem’in nübüvvetinin bir parçası gibi kabul görmesi, hatta bu olayın gerçekten yaşandığına ilişkin savunmacı gayretlerin sürdürülmesidir. Üstelik bu gayretlerin akademik çalışmalara yansıması ise hakikaten hayret vericidir.175

Nihâye, Beyrut 1966, II, 224-25.173 Dârimî, Mukaddime, 3. Yine Dârimî’de yer alan başka bir kayda göre

Cebrail, Resulullah’m kalbini yardığında, onun metanetli bir kalp olduğunu, içinde hakkıyla işiten iki kulak ve gören gözlerin bulunduğunu ve Hz. Muhammed’in ahlâkı düzgün, doğru sözlü ve nefsi huzur bulmuş bir peygamber olduğunu söylediği bilgileri yer almaktadır. Bkz. Dârimî, Mukaddime, 8.

174 İbn İshâk, 28.175 Tatlı, 55.


Şunu da hatırlatalım ki hadîs koleksiyonlarında Hz. Peygamber’e ait çeşitli rüyalardan bahsedilmektedir. Keza ashabm anlattığı çeşitli rüyalar ve bunlara ilişkin değişik yorumlar da bulunmaktadır.176 Nitekim bu tür haberler hadîs koleksiyonlarında 'kitâbu’t-ta’b if veya ‘kitâbu’r-ru’yâ’ başlıkları altında zikredilmiştir.

Yukarıda da işaret edildiği üzere Kur’ân-ı Kerîm Duhâ Sûresi’ndeki sınırlı bir bilginin haricinde Hz. Muhammed’in risalet öncesi hayatından hiç bahsetmez. Bunun yanı sıra, Mekke dönemine ait rivayetler de Medine dönemine oranla çok daha sınırlı bilgiler ihtiva eder. Bu itibarla bu döneme ait anlatıların önemli bir kısmı daha sonra geriye dönük olarak oluşturulan rivayetlerden müteşekkildir. Üstelik onun biyografisine dair rivayetler, Müslümanların kadîm Yahudi ve Hıristiyan kültürü ile eski İran kültürüne ait kültürel mirasın devralındığı döneme rastlar. Yani birinci dereceden tanıklar aracılığıyla gelmez. Dolayısıyla Müslümanlar, kendi peygamberlerinin hayatma ilişkin haberleri araştırırken bu kültürlere Elit mistik veya mitolojik hikâyeler, peygamber kıssaları gibi birçok gizemli anlatıdan etkilenmişlerdir. Bize göre Resûl-i Ekrem’in hayatma ilişkin birtakım gizemli tasvirlerin kaynaklara girmesinde bu etkilenmenin payı büyüktür. Mezkûr hikâyelerin etkisinde kalan Müslümanlar, belli ki alternatif üretmek zorunda kalmışlar ve bu toplumsal ihtiyaç, mevcut anlatılardan esinlenerek yeni kurguların oluşturulmasını beraberinde getirmiştir. Bu hikâyeler, ait oldukları dönemde toplumsal hafıza veya psikolojik tatmin açısından önemli bir işlevselliğe sahip olduğu için sorgulanmalarına gerek duyulmamış ve böylece kaynaklara girerek nesilden nesile aktarılıp günümüze kadar gelebilmiştir.

Görünen o ki Müslümanlar, sözü edilen kadîm kültürlere ait kıssalar karşısında Hz. Muhammed’in biyografisine dair eksik gördükleri noktalan, kimi peygamber kıssalan, kadîm

176 Bu konuda geniş bilgi için bkz. Hidayet Aydar, ‘Hz. Muhammed'in Bazı Rüyalan ve Yaptığı Rüya Yorumlarından Örnekler’, EKEV Akademi Dergisi, (yıl: 9, sayı: 25 Güz-2005), 89-102.


İran kültürüne ait Rüstem veya İsfendiyar hikâyeleriyle bazı rüya anlatılan gibi bir dizi mistik veya mitolojik unsurla süsleyip doldurmuşlardır. Zamanla bu hikâyeler, sanki onun risaletinin bir parçası gibi telakki edilerek nesilden nesile akta- nlmıştır. Burada mezkûr hikâyelerin üretilip risaletin parçası hâline getirildiği kültürel vasatı ve bunların oluşturulma nedenlerini göz ardı etmemek gerekir. Öte yandan şu çok açıktır ki sahabe, Hz. Mûsâ veya Hz. İsâ’ya inananlar gibi Resûl-i Ekrem’den herhangi bir mucize talebinde bulunmadığı gibi, onun risaletine bu tür gizemli tasvirler ekleme gereği de duymamıştır. Diğer bir ifadeyle onun peygamberliğinin delili olarak Kur’ân’dan başka herhangi bir alternatif aramamıştır. Zira bu dönemde mezkûr kültürlerden etkileşim söz konusu değildir. Ancak bir yüzyıl sonra kadîm kültürler karşısında kendilerini eksik gören Müslümanlar etkilendikleri bu kültürlere ait kıssalardan çeşitli uyarlamalar yaparak Resûl-i Ekrem’in risaleti hakkında bazı abartılı rivayetler/hikâyeler oluşturmuşlardır.

Hz. Peygamber’in risalet öncesi hayatına dair rivayetler arasında, çocukluk ve gençlik yıllarında çobanlık yaptığına dair birtakım anlatılardan bahsedilmektedir. Bu rivayetler arasında onun birtakım kötülüklerden korunduğuna dair ilginç haberler yer almaktadır. Örneğin, bir keresinde Hz. Peygamber arkadaşlarıyla birlikte koyun otlatırken bir gece koyunlannı onlara emanet edip kadınlı-erkekli bir eğlence meclisine katılmak istemişti. İddiaya göre buraya giderken yolda bir düğün merasimine denk gelmiş ve oturup izlemeye başlamış. Ancak Allah onu uykuya daldırarak bu kötülüğe tanık olmasını engellemiştir. Hatta bu olay iki üç kez tekrarlamıştır. Bu tecrübe üzerine Hz. Muhammed bir daha eğlence meclislerine katılmamıştır.177 Bu tür hikâyelerle, peygamber olmadan önce bile onun Allah tarafından kötülüklerden veya Cahiliye döneminin çirkin âdetlerinden korunduğu iddialan dillendirilmiştir. Oysa Hz. Peygamber, değil risalet öncesinde risaletten sonra bile Arap toplumundaki kimi düğün veya

177 İbn İshâk, 58-59; Taberî, Târih, II, 196.


eğlence merasimlerine katılmıştır. Hatta düğün ve eğlenceye karşı olumsuz bir tutum takınmadığı gibi, bizzat teşvik ettiğine dair değişik rivayetler bulunmaktadır.178

Hz. Peygamber’in risalet öncesi hayatına dair anlatılanlar arasında, onun Allah tarafından peygamberliğe hazırlandığından ve kendisine yalnızlığın sevdirildiğinden bahsedilir. Bu nedenle Resûl-i Ekrem tefekküre dalmak için birtakım kuytu yerlere giderdi. Geçtiği yerlerdeki ağaç ve taşların ona sesli selam verdiğinden bahsedilir. Bu tür rivayetleri nakleden Taberî, Yüce Allah ‘seçkin ve saygın kul yapmak istediği kişilere lütuf ve kereminden bu tür ihsanlarda bulunduğundan’ söz eder ve şakk-ı sadr hadisesini bu kabil bir örnek olarak sunar.179 Yine onun naklettiği bir rivayete göre Hz. Peygamber, vahiy gelmeden üç gün önce, melek İsrafil’le birlikte yaşamıştır. Anlatıya göre Peygamberimiz onu göremiyordu ancak sesini duyuyordu. Daha sonra da Cebrail ona vahiy getirmiştir.180 Kimi rivayetlerde ise vahiyle ilk tanıştıktan sonra bir müddet vahiy gelmeyince (fetret-i vahiy) yaklaşık üç yıl kadar Hz. Peygamber’in melek İsrafil tarafından risalete hazırlandığı iddiaları dillendirilmiştir.181

Bilindiği üzere İslâm'ın geldiği dönem öncesinde Arabistan’da peygamber gönderileceğine dair mesihçi bir beklentinin varlığına dair bazı rivayetler bulunmaktadır. Bu rivayetlerde, beklenen nebinin Hz. Muhammed olduğuna dair hayli iddialı tasvirler anlatılır.182 Örneğin, Zeyd b. Nufeyl gibi bazı bilge kişilerin verdiği bilgilere göre, beklenen nebinin Mekke’de doğacağı, İsmail oğullarından (Araplar) çıkacağı, adının Ahmed olacağı, sırtında peygamberlik mührünün bulunacağı, kavminin onu yurdundan çıkaracağı ve Yesrib’e183

178 Geniş bilgi için bkz. Rahmi Yaran, ‘Düğün’, DİA, İstanbul, 1994, X, 15- 16; Nebi Bozkurt, ‘Eğlence’, DİA, İstanbul 1994, X 483-485.

179 Taberî, Târih, II, 204.180 Taberî, Târih, II, 251, 254.181 Taberî, Târih, II, 251.182 Taberî, Târih, II, 207.183 Bir rivayette ise kurban edilen bir putun etrafında toplanıp hisselerini

almak üzere bekleyenlerin gaipten bir ses duydukları ve bu seste, Mek- keli peygamber Ahmed’in Yesrib’e sürüleceğine dair sözler işittiklerinden


(Medine) hicret edeceği gibi anekdotlar anlatılır ve âdeta adrese teslim bir peygamberden söz edilir. Hatta Zeyd b. Nufeyl’in kimi Yahudi, Hıristiyan ve Mecusi din adamlarıyla konuştuğundan ve onlara beklenen nebinin vasıflarından söz ettiğinden, onların hepsinin de bu nebinin Mekke’den çıkacağım kabul ettiklerinden bile bahsedilmiştir. Hatta bu şahsın Resûl-i Ekrem’e selam gönderdiği ve Hz. Peygamber’in de onun hakkında övücü sözler söyleyip Cennet’e gireceğini müjdelediği anekdotları anlatılmıştır.184

Vahiyle ilk tanıştıktan sonra eşi Hz. Hatice’nin Peygamberimize verdiği desteğe yönelik anlatılarda da benzer kaygıların ön plana çıkarıldığım görüyoruz. Nitekim iddialara göre Hz. Hatice, sanki daha önce bir tecrübe yaşamış gibi, eşinin peygamberlikle görevlendirildiğini müjdelemiştir. Keza Varaka b. Nevfel’in de onun beklenen nebi olduğunu haber verdiği iddialan ve ‘Kavmin seni yurdundan çıkaracağı zamana kadar keşke yaşayabilsem de sana tâbi olabilseydim’ gibi ileriye yönelik temennide bulunduğu tasvirlerinde de adrese teslim peygamber iddialarından söz edildiğini görüyoruz.185 Madem onun peygamberliğinin bunca açık delili veya işareti tespit edilmiş bu olaylara tanık olanların ona tâbi olmalan gerekmez miydi?

Şu çok açık ki ne Hz. Muhammed’in kendisi ne de kavmi onun peygamber olacağını biliyordu. Peygamberliğe yönelik bir hazırlığı da yoktu. Risalet öncesi hayatına bakıldığında o, ne olağanüstü yeteneklere sahip bir kişidir, ne şair olarak bilinmektedir ne de hitabet veya hikmetli sözlerle toplumda kendisine yer edinmiş bir bireydir. Bunlara ilaveten, ne liderlik yönüyle ne fikirleri ve siyasî kişiliğiyle ne de dinî yönüyle tanınmaktadır. Kısacası o, içinde yaşadığı toplumda, vasat insanlardan birisidir. Onun bilinen en önemli özellikleri ahlâkî annmışhğı, dürüstlüğü ve güvenilirliğidir. Öte yandan

bahsedilir. Ayrıca sesin hemen ardından Hz. Peygamberin oraya geldiği, bu nedenle topluluğun şaşkına döndüğü anekdotu anlatılır. Taberî,Târih, II, 205.

184 Taberî, Târih, II, 204.185 Taberî, Târih, II, 206, 207.


Cahiliye döneminde putlara tapmaması, zinaya, içkiye bulaşmaması veya yalnızlığa çekilip tefekküre dalması gibi hususlar da sadece ona özgü bir hâl değildir. Örneğin yakın arkadaşı Hz. Ebû Bekir başta olmak üzere bu tür erdemlere sahip birtakım insanların var olduğu bilinmektedir.

Son olarak şunu söyleyelim ki, Allah Resulü’nün risaletini, yukarıda işaret edilen türden rivayetlerle temellendirmeye hiç gerek yoktur. Kur’ân’a inanan bir Müslüman zaten onun peygamberliğinin vahiyle sabit olduğunu peşinen kabul etmiş demektir. Dolayısıyla onun risaletinin ispatı için, Kur’ân haricinde bir başka delil aramaya gerek yoktur. Yine de onda bir olağanüstülük aranacaksa doğup büyüdüğü toplumdaki ahlâkî çöküntünün had safhaya vardığı o kültürel vasatta sade hayatı, dürüstlüğü, erdemi ve güvenilirliği onun için kâfi nedenler değil midir?186 Zaten ilk nazil olan âyetlerde de onun ahlâkî güzelliğine ve bu noktadaki şahitliğine vurgu yapılmıştır.

Sonuç

Kur’ân-ı Kerîm, Hz. Peygamber’in risalet öncesi hayatıyla ilgili Duhâ Sûresi’ndeki sınırlı açıklamaların haricinde başka bir detaydan bahsetmez. Buna mukabil Hz. Mûsâ ve Hz. İsâ gibi peygamberlerin risalet öncesindeki hayatlarına dair birtakım ayrıntılar verir. Üstelik bu haberler ileride onların risaletlerinin delili olarak zikredilir. Resûl-i Ekrem’in hayatma dair bu tür detaylardan bahsedilmeyince bu boşluklar, geriye dönük olarak oluşturulan rivayetlerle doldurulmuştur. Bu hikâyeler, kadîm Yahudi ve Hıristiyan kültürlerinde var olan peygamber kıssaları, eski İran kültürüne ait Zerdüşt, Rüstem veya İsfendiyar hikâyeleri gibi birtakım mitolojik anlatılarla süslenip Resûl-i Ekrem’in risaletinin delilleri olarak sunulmuştur. Ancak bunlar, sadece rivayetlerde dillendirilen iddialar olup asla, vahiyle doğrulanamaz ve risaletinin delili olarak nitelenemez. Zira vahyin tanıklığı ortadayken muhtevalann-

186 İbn İshâk, 57.

. Hz. Muhammed'e İsnat Edilen Mucizeler 251

da sayılamayacak kadar çok çelişki ve mitolojik anlatı bulunan bu tür hikâyeleri risaletin delili olarak sunmak, vahyin mesajım dikkate almamaktan başka bir anlam ifade etmez.

Bilindiği üzere Resûl-i Ekrem’in Mekke dönemine dair bilgiler, Medine dönemine oranla çok daha sınırlıdır. Üstelik bunlar çocukluğu, gençliği, evliliği ve risalete yakın döneme ait bazı genel haberlerdir. Bu haberlerin kapsamları genişletilerek birtakım gizemli tasvirlerle süslenmiş ve Resûl-i Ekrem’in risaletinin delili veya mucizeleri olarak sunulmuştur. Örneğin Allah Resulü’nün 9-12 yaşlarındayken amcasıyla birlikte Şam’a seyahat ettiği bilinmektedir. Ancak bu yolculuğu, peygamberliğiyle ilişkilendirilerek bulutun onu gölgelemesinden ağaçların veya taşların onu selamlamasına veya Bahira’run onun peygamber olacağını önceden haber vermesine kadar bir dizi gizemli tasvir veya hikâyelerle süslenip anlatılmıştır. Onun mucizeleri olarak sunulan bu tür rivayetlerin muhtevasında vahyin mesajma aykırı pek çok tasvir bulunmaktadır ve bunlar Kur’ân’la asla doğrulanamaz. Bu itibarla yukarıda işaret edilen rivayetlerden hareketle onun peygamberliğini doğumundan itibaren başlatmak veya risalet öncesi döneme ait anlatılan, birtakım gizemli tasvirleri peygamberliğinin delili olarak sunmak, akıl kân değildir. Haddizatında onun risaletinden sonrası için de peygamberliğinin tek delili ve mucizesi Kur’ân’dır, bunu asla unutmamak gerekir.

BÖLÜM VIPEYGAMBERLİĞİNDEN SONRAHZ. MUHAMMED’E İSNAT EDİLEN MUCİZELER

Giriş

Kur’ân-ı Kerîm, müşriklerin Hz. Muhammed'den birçok mucize talebinde bulunduklarından bahseder; ancak, bunların tamamının cevapsız bırakıldığım da haber verir. Müşriklerin onca mucize isteklerine rağmen Resûl-i Ekrem'in ashabının ondan herhangi bir mucize talebinde bulunmaması hayli dikkat çekicidir. Oysa Kur’ân, Hz. Mûsâ ve Hz. İsâ’ya inananların, onlardan birçok mucize talebinde bulduklarım haber vermektedir.

Kur'ân-ı Kerîm Hz. Peygamber’in risaletinin delili olarak okuduğu vahiyleri yeterli görürken ve ashabı da ondan herhangi bir mucize talebinde bulunma gereği duymazken, sahabe ve tâbiûn dönemlerinden sonra Resûl-i Ekrem’e sayısız mucize isnat edilmesi ve bu iddiaların bizzat Müslümanlar tarafından dillendirilmesi hayli dikkat çekicidir. Âdeta âyetlerin mesajı yeterli gözükmemiş gibi, Müslümanlar çeşitli mucize iddialarında bulunarak bir bakıma gecikmeli de olsa müşriklerin mucize taleplerine cevap verme gereği duymuşlardır. Resûl-i Ekrem’e isnat edilen mucize iddialarının ortaya çıktığı dönem, kelâmcılarla felsefecilerin nübüvvet ve mucize konusunu yoğun tartıştıkları döneme rastlar. Özellikle kelâmcılar, nübüvvet ve mucize meselesini daha yoğun tartışırlarken, aynı zamanda bu meseleyi geçmiş peygamberlerle Hz. Peygamberi üstünlük yarışma sokma aracı hâline dönüştürmüşlerdir. Böyle bir gayret ortaya çıktıktan sonra Yahudilik ve Hıristiyanlıktaki peygamber kıssalarından etkilenilerek oluşturulan birtakım hikâyeler, onun nübüvvetinin delilleri veya mucizeleri olarak yorumlanmıştır. Böylece Resûl-i Ekrem’e isnat


edilen mucize iddialarına kapı aralanarak bu konudaki rivayetlerin önü arkası kesilmemiş ve Resûl-i Ekrem’in mucizelerine dair müstakil eserler telif edilmiştir. İlerleyen süreç içerisinde de birbirini tekrar mahiyetinde pek çok eser kaleme alınmıştır. Hatta yakın dönemlerde neşredilen bazı eserlerde de bunların örneklerini görmek mümkündür. Örneğin, 1979 yılında yayımlanan bir eserde müellif, geçmiş peygamberlere ait çeşitli mucizelerden bahsettikten sonra, onların mucizelerine benzer mucizeleri Resûl-i Ekrem’in de gösterdiğini iddia etmiş ve çeşitli kıyaslamalar yaparak mucize bakımından diğer peygamberlerden daha üstün olduğunu ispatlayabilmek için yoğun gayret sarf etmiştir.1

Kur’ân’a rağmen Resûl-i Ekrem’e birçok mucize isnat edilirken, bunların bir kısmı bazı âyetlerle bile irtibatlandınlmış- tır. Üstelik dillendirilen iddiaların sahihlikleri sorgulanmayarak nesilden nesile aktarılmış ve âdeta bir inanç doktrini gibi addedilerek Allah Resulü’ne isnat edilen mucizelerin vahiyle ilişkisi varmış gibi bir anlayış gelişmiştir. Oysa Hz. Peygamber’e isnat edilen mucizelerin en önemli ortak özelliği, hiçbirisinin Kur’ân’a dayanmadığı gerçeğidir.

Bu bölümde, Kur’ân’a dayandırılmaya çalışılan veya vahiyle ilişkilendirilen mucize iddiaları ele alınacak ve bunların vahiyle ilişkisi ortaya konulacaktır. Ancak bu hususa işaret edilirken kimi otoritelerin içine düştükleri vahim çelişkiler de gözler önüne serilecektir. Şunu da hatırlatalım ki, rivayetlerin tamamım ele alıp incelemek bu çalışmanın sınırlarını hayli aşacağından, burada, sadece Kur’ân’la ilişkilendirilen veya yaygın olarak dillendirilen bazı mucize iddiaları üzerinde duracağız. Bu durum aynı zamanda diğer mucize iddialarının da mahiyetini ortaya koymuş olacaktır. Zira burada zikredilmeyen mucizeler, tamamen rivayet kültürü çerçevesindeki iddialardan ibaret olduğu için zikredilen veya edilmeyen rivayetler, aslmda muhtevaları yönünden ortak bir noktada buluşmaktadır. Dolayısıyla bütün mucizelere doğrudan doğruya işaret

1 Mehmet Şakir Çörüş, Mucizâtû’l-Erıbiyâ, Sema Yayınevi, İstanbul 1979, 19 vd.


etme imkânımız olmasa da, benzerlerine yer verdiğimizden, bir bakıma, diğerleri hakkında da bir fikir sahibi olunacaktır.

Şunu da hatırlatalım ki temel referansımız Kur’ân âyetleri olduğundan, mesele, âyetlerin muhtevası bağlamında ele alınacaktır. Kur’ân’dan sonra ikinci referansımız başta hadîs kaynaklan olmak üzere en erken döneme ait eserlerdir. Dolayısıyla ilk ve en çok itibar edilen kaynaklarda yer alan rivayetler öncelikli olarak tercih edileceğinden, muahhar kaynaklara veya konuyla ilgili çalışmalara yeri geldikçe müracaat edilecektir.

Ay Yarılması (İnşikâk-ı Kamer) Hadisesi

İnşikâk-ı kamer hadisesi, Müslümanlann çoğunluğu tarafından, Hz. Peygamber’in en önemli mucizelerinden birisi olarak kabul edilir.2 Risaletin ilk yıllarına ait olaylar arasında zikredilen bu hadise, Müslümanlara uygulanan boykot kararlannm alındığı dönem içerisinde gerçekleşmiş bir olay olarak anlatılır.3 Yaklaşık üç yıl kadar devam eden boykot süreci içerisinde Hz. Peygamber ve onun yarımda yer alanlar hayli sıkıntılı bir dönemden geçmişlerdir. Hatta yaşanan sıkıntılar, bazı gizemli rivayetlerin ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır. Örneğin, garârâkf hadisesi veya boykot kararlarının yer

2 Ali el-Kârî, Nureddîn Ali b. Muhammed, Şerhu'ş-şifâ', nşr. Bosnavı Hacı Muhammed Efendi, Dersaadet 1309, I, 584-85. Bedruddîn Aynî, Umdetü'l-kârî şerhu sahlhu'l-Buhân, Dâru İhyâl’t-Turâsi'l-Arabî, Beyrut, t.y., VIII, 162; Bedlüzzaman, Mektubat, 207; Muhammed Hamidullah, ‘Mucize, Keramet ve İstidrac', çev, Zahit Aksu, Hikmet Yurdu, (yıl: 2, sayı: 3, Ocak-Hazlran 2009), 81; Ali Arslan, ‘Peygamberimiz Hz. Muhammed (a.s.) ve En Büyük Mu’clzesl’, Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi, (cilt: 12, sayı: 2, Mart-Nlsan 1973), 78.

3 Hamidullah, İslâm Peygamberi, I, 102-103.4 İddiaya göre Resûl-i Ekrem Kâbe avlusunda Necm Sûresl'nl açıktan

okurken, müşriklerin tannlannın İsimlerinin geçtiği 18 ve 19. âyetleri okuyup devamında ‘Onlar yüce kuğulardır’ şeklinde putlan öven İfadeler kullanmıştı. Putlannm övülmesinden memnun olan müşrikler, Hz. Muhammed’e düşmanlıktan vazgeçmişler ve iki taraf arasında düşmanlığın son bulduğu şayiaları yayılmıştı. İddiaların bir kısmında Hz. Muhammed âyetleri okurken müşriklerin araya karışarak putlan öven sözler ekledikleri ve bunlan Hz. Muhammed’in zikrettiği şeklinde algılandığı veya


aldığı sayfanın mucizevî bir şekilde yok olması gibi gizemli anlatılar bu döneme ait olaylar arasında zikredilir.

Kur'ân-ı Kerîm müşriklerin türlü mucize taleplerinin ısrarla cevapsız bırakıldığım vurgulasa da, Resûl-i Ekrem’e isnat edilen ve bizzat âyetle sabitmiş gibi gösterilen mucizelerin başmda, Ay’m yarılması olarak bilinen şakkuTkamer veya inşikâk-ı kamer hadisesine dair iddialar gelmektedir.5 Mezkûr konuyla ilgili rivayetler, İbn Mes'ûd, Enes b. Mâlik, İbn Abbâs, İbn Ömer ve Cübeyr b. Mut’îm gibi ravilere dayandırılmıştır. Özellikle İbn Mes’ûd ile Enes’in rivayetleri daha ağırlıklıdır. Biz burada öncelikli olarak hadîs koleksiyonlarında yer alan rivayetlerin genel muhtevasmı aktarıp bunların ne ölçüde Kur’ân âyetleriyle ilişkili olduğunu ortaya koymaya çalışacağız.

Rivayete göre, boykot kararlannm uygulandığı dönemde Müslümanlar, kan dökmenin yasak olduğu haram aylarda ihtiyaçlarım karşılamak için serbestçe dolaştıkları sırada, Hz. Peygamber Mina’da bulunurken parmağım Ay’a

şeytanın Hz. Muhammedi şaşırtıp putları öven ifadeleri kullandırttığı gibi görüşler diUendirilmlştir. Gerek bu iddialar gerekse ‘garânîk hadisesi' olarak nitelenen olaya dair bazı anlatılar rivayetlere yansımış olsa da, böyle bir olayın gerçekte vuku bulmasının imkânsız olduğunu vurgulamak istiyoruz. Örneğin bir taraftan âyetlerde Rabb’i katında güçlü kuvvetli olan Cebrail’in (81. Tekvır, 15-21} vahyi Hz. Muhammed’e öğrettiğinden bahseden âyetler bulunurken, diğer taraftan da şeytanın Resûl-i Ekrem'i şaşırttığı iddialarının dillendirilmesi her şeyden önce vahye aykındır. ‘Garânîk’ hadisesi gibi önemli bir olay vuku bulmuşsa, bu hadiseye niçin ilgili sûrede veya daha sonra nazil olan âyetlerde işaret edilmemiştir? Sorulan daha da çoğaltmak mümkündür. Ancak, bu mesele konumuzun dışmda kaldığı için detaya girmeyeceğiz. Geniş bilgi için bkz. İsmail Cer- rahoğlu, ‘Garânîk’, DİA, İstanbul 1996, XIII, 361-365; Süleyman Ateş, Kur’an’a Göre Hz. Muhammed'in (s.av.) Hayatı, Yeni Ufuklar, İstanbul, t.y., 65-70, 392-405; M. Hanefî Palabıyık, Hz. Peygamber ve Mekke Yıllan, Araştırma, Ankara 2009, 51-60.

5 Şakkul-kamer hadisesiyle ilgili geniş bilgi için bkz. Sun’atullâh Bikbulat,‘İnşikâk-ı Kamer Meselesi’, Yayma hazırlayan: Bünyamin Erul, İslâmiyât, (cilt: VII, sayı: 3, 2004), 185-189; Bulut, Mûcize ve Peygamber, 185-195; İlyas Çelebi, 'İnşikâk-ı Kamer’, DİA, İstanbul 2000, XXII, 343-45; Mehmet Azimli, ‘Şakku’l-Kamer Olayı Çerçevesinde Bazı Tahliller’, DtnbÜim- leri Akademik Araştırma Dergisi, (cilt; VIII, sayı: 4, Ekim / Kasım/Aralık 2008), 25-40.


doğru uzatmış ve onu iki parçaya ayırmıştır.6 Konuyla ilgili Buhârî ve Müslim’de İbn Mes’ûd’a isnad edilen üç farklı rivayet bulunmaktadır.7 Bu rivayetlerde Ay’m ikiye ayrıldığından bahsedilmekle birlikte, olayın vuku buluş şekline dair açıklamalar tamamen farklıdır. Örneğin, rivayetin birisinde şu açıklamalar yer almaktadır: “Biz Mina’da Resulullah ile birlikteyken Ay ikiye bölündü. Bu hadise üzerine Allah Resûlü ‘Şahit olun’ dedi. Ay’m bir parçası dağ tarafına düştü.”8 Müslim’de yer alan bir başka rivayetteyse iki parçaya ayrılan Ay’m bir parçasının dağı örttüğü, diğerininse dağın üzerine düştüğünden bahsedilir.9 Diğer rivayetteyse, Ay’m bir parçasının dağın üstüne diğer parçasının ise önüne düştüğüne dair açıklamalar aktarılmıştır.10 Bu üç rivayet de İbn Mes’ûd’a isnad edilmiştir.

İbn Ömer11 ve İbn Abbâs’a isnad edilen rivayetler de İbn Mes’ûd’a isnad edilen rivayetlerle aynı muhtevadadır. Bu rivayetlerde de Ay’m ikiye bölündüğüne işaret edilir; fakat farklı olarak ‘Resulullah zamanında Ay ikiye bölündü’ açıklaması yapılmıştır.12 Bir başka rivayetteyse Resulullah zamanında Ay’m ikiye bölündüğüne işaret edildikten sonra, bu hadise üzerine Hz. Peygamber’in, ‘Şahit olun’ dediğine dair açıklama eklenmiştir.13

Dikkat edilirse rivayetlerde dağdan bahsedilir, ancak isminden söz edilmez. Bir başka dikkat çekici noktaysa herhangi bir talep olmaksızın Resûl-i Ekrem’in parmağım Ay’a doğru uzatıp böyle bir mucize gerçekleştirdiği iddiası ve ardından da bu olay için ‘Şahit olun’ uyarısında bulunmasıdır.

6 Müslim, Sıfatu'l-münâfikın, 45.7 Buhârî, Menâkıb, 27, Menâkıbu’l-ensâr, 36, Tefsir, (Kamer) 1; Müslim,

Sıfatu'l-münâfikın, 44-45.8 Buhârî, MenâkıbuTensar, 36; Müslim, Sıfâtu’imünâfıkm, 44; Tirmizî,

TefsîruTKur’ân, 54.9 Müslim, Sfâtu’l-mürıâfikın, 45.10 Buhârî, Tefsir, (Kamer) 1. İbn Mes'ûd İsnadh rivayetlerin değişik versiyon

larında da benzer bilgiler tekrarlanır (Buhârî, Menâkıb, 27, MenâkibuT ensâr, 36; Tirmizî, TefsîruTKur’ân, 54).

11 Tirmizî, Tefsîru'l-Kur'ârı, 54.12 Buhârî, Menâkıb, 27, Tefsir, (Kamer) 1; Müslim, Sıfatu’l-münâfikın, 48.13 Müslim, Sıfâtu’l-münâfıkın, 43.


Üstelik o sırada Resûl-i Ekrem’in yanında sadece Müslümanlar bulunmaktadır. Oysa yukarıda da işaret edildiği üzere, Resûl-i Ekrem’in ashabı geçmiş peygamberlere inananların aksine ondan hiçbir mucize talebinde bulunmamışlardır. Haddizatında bu hadiseye ilişkin rivayetlerde de ashabm Resûl-i Ekrem’den mucize talep ettiklerine dair hiçbir açıklama yapılmamıştır. Ayrıca yukarıda ismi geçen ravilere isnad edilen rivayetlere göre, müşriklerden gelen talep üzerine Resûl-i Ekrem’in böyle bir mucize gerçekleştirdiğinden de söz edilmez.

Her ne kadar mezkûr ravilere isnad edilen rivayetlerde müşriklerin talebinden bahsedilmese de, daha sonraki eserlerde onlardan gelen istek üzerine Resûl-i Ekrem’in böyle bir mucize gösterdiği iddiaları dillendirilmiştir. Örneğin, Kurtubî’de (761/1273) yer alan İbn Abbâs isnadlı bir rivayete göre müşrikler, Resulullah’m etrafında toplanıp şayet peygamberse Ay’ı iki parçaya ayırmasını ve bir parçasını Ebû Ku- beys Dağı’na, diğer parçasını ise Ku’ayka’ân Tepesi’ne indirmesini istemişlerdir. Hz. Peygamber isteklerini gerçekleştirdiği zaman kendisine inanıp inanmayacaklarım sorunca, onlar şayet bunu yaparsa inanacaklarına dair söz vermişlerdir. Resulullah da parmağını Ay’a uzatıp onu iki parçaya ayırmıştır. Şahit olduklan manzara karşısında şaşkına dönen müşrikler bunun bir büyü olduğunu söyleyip inanmamışlar ve sözlerinde durmayarak inkârda ısrar etmişlerdir.14 Kurtubî, mezkûr rivayetin İbn Abbâs kanalıyla geldiğini söylemişse de, erken döneme ait rivayetlerde bu tür bir haber bulunmamaktadır. Anlaşılan o ki, zaman içerisinde rivayetlere bazı müdahaleler yapılmıştır.

Şunu hatırlatalım ki olayın gerçekleştiği iddia edilen dönemde İbn Abbâs15 henüz doğmamıştı. Bu nedenle mezkûr haberi İbn Mes’ûd’dan duymuş olabileceğine dair yorumlar

14 Kurtubî. XVII, 127.15 İbn Abbâs, Veda Haccı yapıldığı yılda doğduğu İçin, olayın vuku bulduğu

dönemde henüz dünyada değildi. Âlûsî, Rûhu'l-me'ânî; Tefsîru'l-Kur'âni'l- âzîm ve's-seb'ul-mesânl Beyrut, t.y., XXVII, 74; Elmalılı, VII, 333.


yapılmıştır.16 Rivayetlerdeki birtakım çelişkiler ve bu tür hususlar nedeniyle kimi münekkitler, mezkûr anlatılan güvenilir bulmamışlardır.17

Enes b. Mâlik18 ile Cübeyr b. Mut’îm’e19 isnad edilen rivayetlerde de Ay’m yanldığından bahsedilir; ancak, temel bir farklılık olarak bu olayın müşriklerin talebi üzerine gerçekleştiğinden söz edilir. Enes isnadlı rivayetlerde olay şu içerikte sunulmuştur: ‘Mekkeliler Resulullah’tan bir mucize göstermesini istediler. O da onlara Ay’m yarılmasını iki kere gösterdi.’20 Yine ona isnad edilen bir başka rivayette, benzer açıklamalar yapıldıktan sonra, olayın ardından Kamer Sûresi’nin ilk iki âyetinin nazil olduğu ve Resulullah’m bu âyetleri21 okuduğu açıklamasına yer verilmiştir.22 Katâde ve Enes isnadlı diğer bir rivayette de benzer bilgilerin yanı sıra, Mekkelilerin bölünen Ay’ın iki parçası arasından Hira Dağı’m gördükleri açıklamasına da yer verilmiştir.23 Bazı rivayetlerde ise Hz. Hamza Müslüman olduktan sonra, kafasındaki şüpheleri gidermek amacıyla Hz. Peygamber’den bir mucize talep etmiş; o da bu olayı gerçekleştirmiştir.24 Ancak yukarıda da işaret edildiği üzere, ashabm ondan mucize isteğinde bulunmaması ve bu rivayetin özellikle erken döneme ait kaynaklarca desteklenmemesi, kuşkulu olduğunu akla getirmektedir. Bunun yanı sıra mucize talebinin Yahudilerden geldiğine ve onların isteği üzerine Hz. Peygamber’in bu mucizeyi gösterdiğine dair açıklamalar da yapılmıştır.25

16 İbn Hâcer, Fethu’l-bâri; Şerhu sahihiTBuhârî, Kahire, 1987/1407, VIII, 482; Bedruddîn Aynî, XVI, 163; Âlûsî, XXVII, 74.

17 AU el-Kârî, I, 585.18 Buhârî, Tefsir, (Kamer) 1.19 Tirmizî, TefsîruTKur'ân, 54.20 Buhârî, Menâkıb, 27; Müslim, Sıfâtu’l-münâfıkin, 46.21 Tirmizî, TefsîruTKur’ân, 54.22 Tirmizî, TefsîruTKur'ân, 54.23 Buhârî, Menâkıbu'l-ensâr, 36, Tefsir, (Kamer) 1; Müslim, Sıfâtuî-

rrdmüfıkm, 47.24 Ebü'l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habib el-Mâverdî, en-Nüket ve'l-uyûn;

TefsiruTMâverdî Dârü’l-KütübiTİlmiyye, Beyrut 1992, V, 409; Kurtubî, XVII, 136.

25 Âlûsî, XXVII, 75.


Bir kısmına işaret ettiğimiz rivayetlerin genel muhtevası bu içeriktedir. Her ne kadar Resûl-i Ekrem’in böyle bir mucizesinin olduğuna dair bazı rivayetler aktarılmışsa da, Kur’ân-ı Kerîm müşrik veya Yahudilerin Resûl-i Ekrem’den çok sayıdaki mucize taleplerine yer vermekle birlikte bunların tamamının cevapsız bırakıldığım da haber vermektedir. Oysa rivayetlerdeki iddialara göre Resûl-i Ekrem, gelen talep üzerine veya talep edilmeden böyle bir mucize göstermiştir. Bu durumda akla gelen soru şudur: Müşriklerin veya Yahudilerin talebi üzerine Resûl-i Ekrem böyle bir mucize göstermişse niçin bu olayla ilişkilendirilen Kamer Sûresi’nin âyetlerinde veya diğer âyetlerde böyle bir mucizenin gerçekleştiğine dair bir açıklama yapılmamıştır? Zira önceki bölümlerde de işaret edildiği üzere istenen mucizelere cevap veremediği için Resûl-i Ekrem de hayli sıkıntılı anlar yaşamıştır.

Şakku’l-kamer hadisesinin Kur’ân’da yer aldığına dair çok ciddi iddialar ortaya atılmış ve bu iddialara Kamer Sûresi’nin ilk âyetleri delil gösterilmiştir.26 Bilindiği üzere Kamer Sûresi Mekkî sûrelerdendir ve ilk âyetlerinde kıyamet saati yaklaştığı zaman yaşanacak olaylara işaret edilmiştir. Müfessirlerin bir kısmı bu âyetin kıyamet saatine işaret ettiği görüşündey- ken, bir kısmı ise âyetlerin geçmiş zaman kipinde olduğuna dikkat çekerek olayın Hz. Peygamber zamanında vuku bulduğunu iddia etmişlerdir.27

Klasik müfessirlerden es-Semerkandî (375/985), olayın Hz. Peygamber döneminde vuku bulduğunu kabul edenler olduğu gibi, gelecek zaman anlamı verenlerin de olduğunu belirtir.28 Örneğin, Haşan el-Basrî (110/728) ve Atâ’ b. Ebî Rebâh (114/732) gibi âlimler, her ne kadar âyette geçmiş zaman kipi kullanılmışsa da anlam olarak kıyamet saati yakla

26 Bediüzzaman, Mektubat, 207.27 Zemahşerî, IV, 421; tbnü'l-Cevzî, Zâdü’l-mesîrjî ttmi't-tefsir, 1. baskı, Beyrut

1967/1387, VIII, 88; el-Cessâs, Ahkâmui-Kur'ön, thk. Muhammed Sâdık Kamhâvî, Dâru'l-mushaf, Beyrut, t.y., V, 398: İbn Kesir, Tefsir, XIV. 7587.

28 Nasr b. Muhammed b. Ahmed Ebû’l-Leys es-Semerkandî, Bahru’l-ulûm, Beyrut 1996. III, 369. Not; Ebû’l-Leys es-Semerkandî'ye alt olduğu belirtilen bu eser, Alâeddîn Ali b. Yahyâ es-Semerkandî’ye (860-1460) aittir. Eser es-Semerkandî’ye nispet edildiğinden biz de onun adım kullanmayı tercih ettik. Bkz. İshak Yazıcı, ‘Bahru’l-Ulûm’, DİA, İstanbul 1991, IV, 517.


şınca meydana gelecek olaylara İşaret ettiğini söylemişlerdir.29 Buna mukabil Taberî (310/992),30 Râzı (370/980),31 Zemahşerî (538/1144),32 İbnü’l-Cevzî (597/1201),33 İbn Kesir (774/1373),34 Âlûsî (1270/1853)35 ve Elmalılı (1878-1942)36 gibi müfessirler âyetin Hz. Peygamber tarafından gerçekleştirilen Ay yarılması mucizesine işaret ettiğini savunmuşlardır. Müfessir Cessâs bu hadiseyi, Hz. Peygamber’in nübüvvetinin delili olarak nitelendirmiştir.37 Bunların yanı sıra âyetin mecazi mânada olduğunu söyleyenler de olmuştur.38

Âyetteki ifadenin gelecek zaman anlamında kullanıldığım savunanlar, Kur’ân’dan benzer âyetleri örnek gösterirler. Nitekim kıyamet saati yaklaştığında yaşanacak hadiseleri tasvir eden diğer âyetlerde de, tıpkı Kamer Sûresi’nde olduğu gibi, geçmiş zaman kipi kullanılmıştır.39 Çağdaş müfessirlerden Ateş, değişik âyetlerden örnekler vererek Kamer Sûresi’nin ilk âyetinde de kıyamet saati yaklaştığında Ay’m yanlacağma işaret edildiğini belirtmiştir. Ona göre kıyametin yaklaştığım vurgulamak ve meydana geleceğinden asla şüphe etmemek için âyette geçmiş zaman kipi kullanılmıştır.40 Değişik araştırmacılar tarafından da benzer açıklamalar yapılmıştır.41

29 Elmalık, inşikâkuTkamer hadisesinin Hz. Peygamber’in eliyle gerçekleştiğini kabul ettiğinden Haşan el-Basrî ve Atâ'nm âyete gelecek zaman anlamı vermelerinin kimi müfessirlerce çarpıtıldığım söyleyerek bir bakıma onların niyetlerini okumaya çalışır ve onların bu sözlerinin, kendi anladığı mânada olduğunu dile getirmek için beyhude açıklamalar yapar. Yaptığı zorlama yorumlarla aslında bu otoritelerin görüşlerinin de kendisiyle aynı olduğunu ortaya koymaya çakşır. Elmalık, VII, 338.

30 Taberî, Câmi’u’l-beyân, XXVII, 84.31 Fahruddîn Razî, Tefsir-i Kebîr; Mefâdhu'l-Ğayb, çev. Suat Yıldırım ve

diğrl., Akçağ, Ankara 1995, XX, 589-90.32 Zemahşerî, IV, 420-21.33 İbnü’l-Cevzî, Zâdü'l-mesîr, VIII, 87.34 İbn Kesîr, Tefsir, XIV, 7581, 7584-85.35 Âlûsî, XXVII, 34.36 Elmalık, VII, 333, 336.37 Cessâs, V , 398.38 Elmalık, VII, 336-37.39 Bkz. 81. Tekvîr, 1-7; 82. İnfitâr, 1-4; 84. İnşikâk, 1-5.40 Süleyman Ateş, Yüce Kur’ân’m Çağdaş Tefsiri, Yeni Ufuklar Neşriyat, İs

tanbul 1991, 150-151.41 Esed, 1087; Mustafa İslâmoğkı, Hayat Kitabı Kur’an; Gerekçeli Meal-

Tefsir, Düşün Yayıncılık, İstanbul 2008, 1061.


Şunu özellikle vurgulayalım ki Kamer Sûresi’nin ilk âyetlerinde, kıyamet saati yaklaştığında Ay’m yanlacağına işaret edildiği gerçeğini tartışmaya bile gerek yoktur. Dikkat edilirse devamındaki âyette müşriklerin mucize taleplerine cevap verilse bile, bunun bir sihirden ibaret olduğunu söyleyeceklerine ve inanmayacaklarına vurgu yapılmıştır.42 Aynca geçmiş milletlere ait çeşitli kıssalar anlatılmış ve kıyametin mutlaka kopacağma vurgu yapılarak o sırada inkârcılann tıpkı gözlerini korku bürümüş çekirge sürülerinin dağılması gibi etrafa dağılacaklarına işaret edilmiştir. İleride vuku bulacak bu olaylara işaret edildikten sonra Hz. Nûh, Âd, Semûd ve Hz. Lût kavmi gibi inkârda ısrar edenlerin başlarına gelen felaketler hatırlatılarak her birinin ibretlik olduğuna dikkat çekilmiş ve inkârda direnenlere ihtar yapılmıştır.43

Her ne kadar Kamer Sûresi’nin ilk âyetleri, inşikâk-ı kamer hadisesinin delili olarak sunulmuşsa44 da, âyetlerin bağlamından böyle bir mucize iddiasını çıkarabilmek mümkün değildir. Dikkat edilirse ilk âyette JJUlj v-LLSl yi\ikterebeti’s-saatu ve’nşekkaa’l-kamef (Kıyamet yaklaşftğacak ve Ay yarıl(dı)acak)45 açıklamaları yer almaktadır. Bu açıklamaya göre önce kıyamet saatinin yaklaşacağından ve ardından Ay’m yanlacağmdan bahsedilmektedir. Diğer bir deyişle, Ay’m yarılmasından önce kıyamet saatinin yaklaşacağına vurgu yapılmıştır. Kur’ân’ın nüzulünden günümüze kadar kıyamet kopmadığına göre, demek ki Ay da yanlmamıştır.

Kamer Sûresi’nin 2. âyettinde de böyle bir mucizenin gerçekleşmediği hususu çok açık bir şekilde ifade edilmiştir. Örneğin, bu âyette müşriklerin tutumuna yönelik haber verilirken, “Şayet bir mucize görseler yine de iman etmeyip ‘Bu, gelip geçici bir sihirden ibaret’ derler*46 açıklamaları yapılmıştır. Bu âyette ‘şayet bir mucize görselef ifadeleri kullanıldığına göre demek ki iddia edilen türde bir mucize gerçekleşmemiş

42 54. Kamer, 2.43 54. Kamer, 1-18.44 Bediüzzaman, Mektubat, 207.45 54. Kamer, 1.46 54. Kamer, 2.


ve böyle bir olay da görülmemiştir. Üstelik bu âyet, müşriklerin istedikleri mucizelere karşılık verilmediğinin de delilidir. Dolayısıyla bu sûrenin ilk âyetlerinin Hz. Peygamber’in Ay’ı ikiye böldüğü iddialarıyla hiçbir alakası yoktur.

Şunu da hatırlatalım ki Kamer Sûresi, risaletin 9. yılında nazil olmuştur. Oysa bu tarihte boykot kararlan yürürlükten kalkmıştı. Hâlbuki rivayetlerde olayın boykot kararlarının devam ettiği ve kan dökmenin yasak olduğu haram aylarda gerçekleştiğinden söz edilmiştir. Bir başka deyişle, bu âyetlerin nüzul dönemi bile böyle bir hadisenin gerçekleşmediğini ve Kur’ân’da yer almadığım çok açık bir şekilde ortaya koymaktadır.

Kamer Sûresi’nin ilk iki âyetini dil bilgisi yönüyle ele alan Bikbulat, 1. âyette geçen ve’n-şakka’l-kamer ifadesini zikrettikten sonra, 2. âyette geçen âyeten kelimesine dikkat çekmiş ve şayet bu kelime 1. âyetteki olayı (Ay’m yanldığı iddiasını) işaret ediyor olsaydı, o takdirde âyeten kelimesinin âyete şeklinde gelmesi gerektiğini söyleyerek önemli bir hususa işaret etmiştir.47 Dolayısıyla 2. âyette geçen âyeten (herhangi bir mucize) kelimesinin, müşriklerin Hz. Peygamber’den talep ettikleri mucizelerden herhangi birisini ifade ettiğini gözden kaçırmamak gerekir. Resûl-i Ekrem, müşriklerin isteği üzerine Ay’ı yaracak kadar büyük bir mucize göstermişse, o takdirde 2. âyetteki âyeten kelimesinin yerine, herhangi bir mucizeyi değil de Ay’m yarılmasını ifade etmek için âyete kelimesinin kullanılması gerekir. Dolayısıyla ilk iki âyetteki bu detaylar, Kamer Sûresi’nin, inşikâk-ı kamer hadisesine dair iddialarla uzaktan yakından bir alakası olmadığım çok açık bir şekilde ortaya koymaktadır. Üstelik Kur’ân-ı Kerîm’de geçmiş zaman kipi kullanılarak gelecekte vuku bulacak olayların anlatıldığı birçok âyet bulunmaktadır. Örneğin kıyamet günü yaklaşınca tıpkı bulutların yarılması gibi gökyüzünün yanlacağından,48 göğün parçalanıp kıpkızıl bir gül rengine

47 Bikbulat, 186-87.48 25. Furkân, 25.


dönüşeceğinden,49 yine gök yanldığı zaman yıldızların döküleceğinden50 ve Ay’ın tutulacağından bahsedilmektedir.51 Bunların hepsi geçmiş zaman kipiyle ifade edilen gelecekte vuku bulacak hadiselere dair açıklamalardır. Keza geçmiş zaman kipiyle gelecekte vuku bulacak olaylara işaret edildiğine dair değişik âyetlerden örnekler gösterilebilir.52 Bik- bulat, klasik müfessirlerin Resulullah’a mucize verilmediği gerçeğini birçok âyetten örnekler vererek dile getirdiklerini ancak, Kamer Sûresi’nin ilk âyetinin tefsirine sıra geldiğinde, âdeta daha önce söylediklerinin hepsini unutmuşçasma bu âyeti Hz. Peygamber’e izafe edilen inşikâk-ı kamer mucizesinin delili olarak yorumladıklarım söyleyerek büyük bir çelişki içine düştüklerini hatırlatmıştır.53 Rivayetlerin tesirinde kalan klasik müfessirlerin, Kamer Sûresi’nin 1. âyetiyle inşikâk-ı kamer hadisesine dair iddiaları ilişkilendir- melerini eleştirmiştir. Onun işaret ettiği bu çelişkili tutuma örnek olarak çağdaş müfessirlerden Elmalılı’nın şu yorumunu aktarmak istiyoruz:

Bazı tefsircilerin ortaya çıkıp bundan kasdın (seyenşekkıi) “yarılacak’ demeleri, uzak bir ihtimaldir ve tamamen mânasızdır. Çünkü onu kabul etmeyip imkânsız gören felsefeci, mâzide de böyle görür istikbalde de, mümkün olduğunu kabul eden için de yoruma ihtiyaç yoktur. Ay’m yarılması aslında mümkün olan şeylerdendir. Meydana gelişi, doğru bir haberle ifade edilince inanmamak için hiçbir sebep yoktur. Mütevatir olan Kur’ân, onu isbât etmek için en kuvvetli delil iken başkaca mütevatir haber aramaya da ihtiyaç yoktur. Olayın dışındaki tarihçi ve falcıların farkına varmamasından veya onu bir Ay tutulması gibi görmelerinden dolayı yazıya geçirmemiş olmaları, söz konusu olayı inkârda onlan haklı çıkarmayacağı gibi, gök cisimlerinin, yarılma ve kapanması mümkün değildir, diyenlerin lakırdılarının da önemi yoktur.54

49 55. Rahman, 37; 73. Müzemmil, 18.50 82. İnftâr, 1-2.51 75. Kıyâtne, 8.52 Bkz. 18. Kehf, 99; 25. Furkan, 25; 36. Yâsîn, 51; 39. Zümer, 68; 50. Kehf,

20; 82. İnfitâr, 1; 89. Fecr, 23.53 Bikbulat, 188.54 Elmalılı, VII, 336-37.


Elmalılı’nın bu itirazı, rivayetleri sorgulamaksızm kabul matığıyla meseleler ele almdığmda, insaıun içine düşebileceği durumu gözler önüne sermesi bakımından çarpıcı bir örnektir. Cumhuriyet döneminin en önemli müfessir ve aydınlarından birisi olan bu değerli âlimimiz, inşikâk-ı kamer hadisesinin Kur’ân’da yer aldığım iddia edecek kadar basireti bağlanmış bir şekilde meseleye bakabilmiştir. Üstelik Kur’ân’da mazi kipiyle gelecek anlamı ifade eden pek çok âyetin bulunduğunu vurguladığı hâlde.55 Aynca tarihçilere göndermede bulunarak onların yazmamasıyla olayın inkâr edilemeyeceğini söylerken tarihçilerle falcıları aynı kefeye koyması ise hayli ilginçtir.

Yine Cumhuriyet döneminin en önemli âlimlerinden birisi olarak kabul edilen Bediüzzaman da Elmalılı gibi aynı yanlışa düşmekten kendisini kurtaramamıştır. Onun iddialarına göre inşikâk-ı kamer hadisesi, Hz. Peygamber zamanında olup bittiği için, müşrikler hiçbir itirazda bulunmamışlardır. Aksi hâlde Resûl-i Ekrem’i şiddetli bir şekilde yalanlayabilir- lerdi. Diğer bir deyişle, olayın olup bittiğine inandığı için gerekçesini bu anlayış çerçevesinde temellendirmeye çakşmış- tır. O da felsefecilerin konuyla ilgili itirazlarının yersizliğine dikkat çekmiş ve onlara cevap vermeye çakşırken akıl almaz yorumlar yapmıştır. Örneğin Bediüzzaman, filozofların itirazına cevap vermek için hadisenin gece ve bulutlu bir havada vuku bulduğunu iddia eder.56 Zira mezkûr hadiseyle ilgüi eleştirilerde bulunan filozoflar, böyle bir hadise gerçekleşmişse bunun dünyanın değişik yerlerindeki insanlar tarafından da görülebileceğini hatırlatmışlardır. Ancak, başka bir yerde böyle bir hadisenin gerçekleştiğini müşahede edenlerin olmadığına dikkat çekerek mezkûr olayın vuku bulmadığım savunmuşlardır. Bediüzzaman bu itiraza, az önce zikredilen yorumu yaparak cevap vermeye çakşmıştır. Oysa bulutlu hava olsa bile bu, bütün dünyanın bulutla kaplandığı anlamına gelmez. Haddizatında Ay’m da gündüz değil gece görülebileceğini unutmamak gerekir. Üstelik konuyla ilgili rivayetlerin

55 Elmalık, VII, 336.56 Bediüzzaman, Mektubat, 207.


hiçbirisinde de olayın ne gece ne de bulutlu bir havada vuku bulduğundan söz edilmemiştir. Kaldı ki olay, onun iddia ettiği gibi bulutlu bir havada gerçekleşmişse, o takdirde Resûl-i Ekrem’in yanında bulunanların da bu hadiseyi göremeyeceklerini unutmamak gerekir.

Her ne kadar Enes b. Mâlik veya Cübeyr b. Mut’îm’e isnad edilen rivayetlerde, müşriklerden gelen talep üzerine Resûl-i Ekrem’in inşikâk-ı kamer mucizesini gösterdiği iddiaları dillendirilerek bunun Kur’ân’da yer aldığından söz edilmişse de, ilgili âyetlerin muhtevasından böyle bir yorumu çıkarabilme- nin mümkün olmadığı çok açıktır. Bu tür çabaların yersizliğine dikkat çeken Bikbulat şu hatırlatmayı yapmaktadır:

Verilmeyen kevnî mu’cizeleri Kur’ân’da Allah birçok yerde zikredip dururken, verilmiş bir mu’cizeyi zikretmemesi makul mü? Müşrikler Resulullah’dan mu’cizat-ı kevniyye isteyip dururlardı. İki sözün birinde ona ‘Peygamber isen, başka peygamberler gibi mu’cize getir' derlerdi. Resulullah'm kendisi de bunlara mu'cize vermeye pek hırslıydı. Böyle olunca, inşikâk-ı kamer mucizesi verilmiş olsaydı onlara: 'Evelem yekflhim ennâ enzelnâ 'aleyke’l- kitâbe yuüâ ‘aleyhini (29. Ankebut, 51) cevap vermekle iktifa etmeyip, ‘Size inşikâk-ı kamer mucizesi verdik ya, bu yetmez mi? Daha başka size neler gerek’ gibi sözlerle cevap vermesi daha da münasib değil mi?57

Şunu da hatırlatalım ki müşriklerden gelen talep üzerine Resûl-i Ekrem’in böyle bir mucize gösterdiği iddiası Medineli Enes b. Mâlik ile olayın gerçekleştiği zamanda müşrik olan Cübeyr b. Mut’îm’e dayandırılmıştır. Oysa o tarihte Enes, henüz 3-4 yaşlarında bir çocuk olup Medine’de yaşamaktadır.58 Hâlbuki olayın Mekke’de gerçekleştiğinden söz edilmiştir. Bu nedenle bazı hadîs münekkitleri ona isnad edilen rivayeti güvenilir bulmamışlardır.59 Diğer ravi Cübeyr b. Mut’îm ise olayın vuku bulduğu tarihte müşrikti.60 Bu tür çelişkileri bir araya toplayan Reşid Rıza (1354/1935), mezkûr kay

57 Bikbulat, 187.58 Ali el-Kârî, I, 585-86; Âlûsî, XXVII, 74; Elmalüı, VII, 333.59 Âli el-Kârî, I, 586.60 Tirmizî, Tefsîru’iKur’ön, 54.


naklardan gelen rivayetierln İnandıncılıktan uzak olduğunu vurgulamıştır.61

Hadîs koleksiyonları arasında irışikâk-1 kamer hadisesine dair rivayetler bulunmakla birlikte İbn İshâk (151/768), Mâlik b. Enes (179/795), Vâkıdî (207/882), İbn Hişâm (218/833), İbn Sa’d (230/845), Belâzûrî (279/892) gibi daha mukaddem kaynaklarda bu olaydan hiç bahsedilmemektedir.62 Taberî (310/992) ise Târihinde bu hadiseden hiç söz etmezken, Tejsîf inde tıpkı birçok klasik müfessirin yaptığı gibi Kamer Sûresi’nin 1. âyetim bu hadiseye dair rivayetlerle ilişkilendirmiştir.63

Şunu da ekleyelim ki Ay’m yarılması gibi muhteşem bir hadise vuku bulmuş ise tıpkı Fil vakası gibi bu hadisenin de Araplar arasında büyük yankılarının olması gerekirdi. Nitekim Haşan el-Basrî (110/728) bu hususa dikkat çekerek böyle bir hadisenin gerçekleşmediğini söylemiştir.64 Mutezili kelâmcılar da benzer görüşler ileri sürerek böyle bir olayın gerçekleşmediğini savunurlar.65 Aynca bu hadise müşriklerin talebi üzerine gerçekleşmiş bir mucize ise, bu durum Hz. Peygamber’e Kur’ân’dan başka66 herhangi bir mucize verilmediğini ifade eden âyetlerin mesajıyla da çelişmektedir.67

Bütün bu açıklamalardan sonra hatırlatmak istediğimiz bir başka nokta da şudur: Uydurulmuş olsa bile bir rivayet kaynaklarda yer almışsa bunun mutlaka birtakım nedenleri vardır. Bize göre bu tür rivayetlerin arka planında, daha önce de ifade edildiği üzere, Resûl-i Ekrem’i diğer peygamberlerle

61 Reşld Rıza, Fetevâ, thk. Selahaddîn Müneccid, Beyrut 1971, V, 2154- 2157.

62 Taberî, boykot kararlanmın devam ettiği dönemde meydana gelen önemli hadiselerden söz ederken inşikâk-ı kamer olayına hiç değinmemlştlr. Oysa aynı dönemde vuku bulduğu belirtilen gararûk hadisesi, Habeşistan’a hicret gibi konularla ilgili uzun açıklamalar yapmıştır. Taberî, Târih, II, 226-229.

63 Taberî, CâmiuTbeyân, XXVII, 84-88.64 Semerkandî, III, 297.65 Çelebi, İnşkâku’l-kamer, XXII, 344.66 29. Ankebut, 50-51.67 17. İsrâ, 59.


mucize yarışına sokup bir adım öne geçirebilme gayretlerinin etkisi yadsınamaz. Ancak, bu tür iddialara ilham kaynağı olan olay veya olayların olabileceğini de göz ardı etmemek gerekir. Örneğin, Ay’m yarılması iddialarıyla Resûl-i Ekrem zamanında gerçekleşen Ay tutulmasına dair rivayet kırıntılarının böyle bir iddianın ortaya çıkmasında etkili olduğundan söz edilebilir. Üstelik bu görüşü dile getirenler de olmuştur.68 Nitekim İbn Abbâs’a isnad edilen bir rivayette, Hz. Peygamber zamanında Ay tutulduğundan bahsedilirken bu olaya tanık olan müşriklerin ‘Aya büyü yapıldı’ gibi sözler sarf ettikleri nakledilmiştir. Hatta aynı rivayette Kamer Sûresi’nin 1 ve 2. âyetlerinin bu süreçte nazil olduğundan bahsedilir.69 Kimi hadîs rivayetlerinde yer alan açıklamalarda da bu olayın, aslında bir Ay tutulmasından ibaret olduğunu ortaya koyan bilgiler bulunmaktadır. Örneğin bir rivayette de ‘Resulullah zamanında Ay bölündü’70 ifadesi yer almaktadır.

Şunu da hatırlatalım ki Ay tutulması hadisesi, Araplar tarafından büyük bir olay olarak nitelenmekteydi. Nitekim bu olay sırasında Hz. Peygamber’in küsûf namazı kıldığından ve Ay kurtulana kadar ashabma da namaz kılıp dua etmelerini önerdiğinden bahsedilir.71 Bir rivayette ise Güneş ve Ay tutulmasıyla, insanların korkutulduğuna işaret edilirken72 bir başka rivayette bu esnada köle azat edilmesi tavsiye edilmiştir.73 Muhtemelen Hz. Peygamber döneminde gerçekleşen böyle bir hadise, daha sonraki dönemlerde mucizevî bir olay olarak yorumlanmış ve bu tür rivayetlerin kapsamı genişletilerek mezkûr hadiseye dair iddialar ortaya atılmıştır. Dolayısıyla bu hadiseye ait anlatıların hiçbirisinin Kur’ân’a dayanmadığım ve Hz. Peygamber tarafından da böyle bir mucizenin gösterilmediğini özellikle vurgulamak istiyoruz.

68 Esed, 1087.69 İbn Kesîr, Tefsir, XIV, 7582.70 Buhâri, Menâkıb, 27, Menâkıbu’l-ensâr, 36, Tefsir, (Kamer) 1; Müslim,

Sıfâtu’l-münafıkın, 44-45.71 Buhâri, Küsûf, 5; Ebû Dâvûd, SalatuTistlska, 4; Tirmizî, Cuma, 44;

Nesâî, Küsûf, 16.72 Buhâri, Küsûf, 6.73 Buhâri, Itk, 3.

.. Hz. Muhammed’e İsnat Edilen Mucizeler 269

İsrâ ve Mi’râc Hadiseleri

İsrâ ve mi’râc hadiseleri Hz. Peygamber’in en önemli mucizelerinden birisi olarak nitelendirilir.74 İki farklı olayı ifade eden bu kavramlar, anlam itibarıyla birbirinden tamamen farklı olmakla birlikte geleneğimizde bunlar sürekli bir arada kullanılmış ve âdeta birbirinin devamı veya tamamlayıcısı olan iki olaymış gibi telakki edilmiştir. Oysa her iki olay da birbirinden tamamen farklı olduğu gibi, ifade ettiği mânalar da çok farklıdır. Üstelik sanılanın aksine, bu olaylar aynı zaman diliminde gerçekleşmemiştir. Şunu da hatırlatalım ki bu konulan müstakil bir kitap olarak çalıştığımız75 için burada sadece konumuzu ilgilendiren boyutuyla mezkûr hadiselere yer vermeye çalışacağız.

‘İsrâ’ kelimesi Arapçada ‘gece yürümek, gece yolculuğu yapmak, geçmek, geçerli olmak’ gibi anlamlara gelir.76 Bu kelime aynı zamanda ‘büyümek, yücelmek ve bir şeyi zirveye taşımak’ gibi anlamlan da ihtiva etmektedir.77 Kur’ân-ı Kerîm, İsrâ Sûresi’nin 1. âyetinde Hz. Peygamber’in bir gece el-Mescidü'l-Harâm’dan el-Mescidü'l-Aksâ'ya götürüldüğünü haber verir. Ancak, bu hadisenin detayı hakkında neredeyse hiçbir açıklama yapmaz. İlgili âyetin mesajına bakıldığında Resûl-i Ekrem’e böyle bir yolculuğun yaptınlmasının sebebi olarak 'âyetlerimizden bir kısmını göstermek için178 açıklaması yapılmış, ancak Allah Resulü’ne ne tür âyetler/semboller veya olağanüstülükler gösterildiğinden bahsedilmemiştir. Bununla birlikte ‘âyet’ kavramına yüklenen anlama bakıldığında, bu olayla birlikte Resûl-i Ekrem’in birtakım olağanüstülükleri müşahede ettiğini anlıyoruz.79

74 Rabben et-Taberî, 65.75 İsrafil Balcı, İsrâ ve Mi’râc Gerçeği, Ankara Okulu, Ankara 2012.76 İbn Manzur, II, 141.77 İbn Manzur. II, 139, 140, 141.78 17. İsrâ, 1.79 Örneğin, Necm Sûresi’nde Resûl-i Ekrem’in vahiyle ilk tanıştığı sırada

Cebrail'i görmesi, bu olay sırada Sidretü'l-müntehâ olarak nitelenen ağaca Cennet’ten bir manzara eşliğinde birtakım güzelliklerin yansıması ve Allah Resulü'nün bunları müşahede etmesi âyâlûi-kübrâ (büyük âyetler/mucizeler) olarak nitelenmiştir (53. Necm, 13-17).


İsrâ hadisesiyle birlikte zikredilen ve âdeta bu olayın bir parçası gibi telakki edilen mi’râc hadisesi ise Kur’ân-ı Kerîm’de yer almaz. ‘Merdiven’ veya ‘yükselme’ anlamına gelen bu kelime, ‘yükselme vasıtası’ olarak tanımlanmakla birlikte, hayali bir anlatı olduğu için net bir tarifi yapılamamıştır.80 Örneğin İbn Hişâm,81 İbn Sa’d82 ve Taberî83 gibi kaynaklarda, mi’râc kelimesinin yükselme vasıtası olduğundan bahsedilerek bazı tarifler yapılmış, ancak somut bir tasvir yapılamamıştır. Açıklamalara göre Resûl-i Ekrem, ‘mi’râc’ adlı bir vasıtayla semaya çıkmıştır. Bu vasıtanın göz kamaştırıcı bir güzelliğinin, hatta Resûl-i Ekrem’in o zamana kadar görmediği muhteşem bir görünümünün olduğundan söz edilmiş, ancak somut bir tarifi yapılamamıştır. Kimi yorumlarda ise ölen insanların ruhlarının bununla Allah katına yükseldiğine dair açıklamalar yapılmıştır.84 Genelde merdiven şeklinde telakki edilen mi’râc, Elmalık tarafından asansöre benzetilmiştir.85

Detayı verilmemekle birlikte isrâ hadisesi, Kur’ân’da yer alan bir konuyken bu hadiseyle birlikte zikredilen mi’râc olayı ise rivayetlerde zikredilen tasvir ve iddialara dayanmaktadır. Diğer bir deyişle hiçbir şekilde âyetlerle ilişkilendirilemez. Öte yandan ‘isrâ’ hadisesi gece vakti vuku bulmuş bir olaydır. Zaten ‘gece yürümek’ anlamına gelen ‘isrâ’ kelimesinin yanı sıra, ayrıca âyette ‘bir gece’ lafzının kullanılması, olayın gecenin çok kısa bir anında gerçekleştiğinin işareti olarak yorumlanmıştır.88

İsrâ hadisesiyle mi’râc hadiseleri mahiyet ve muhteva olarak da birbirlerinden tamamen farklıdır. Örneğin isrâ yatay bir gece yolculuğunu ifade ederken, mi’râc ise dikey

80 Murtaza Zebldî, Tâcu'l-arüs mincevâhiri'l-kâmus, Beyrut 1994/1414, III, 430.

81 İbn Hişâm, II, 273.82 İbn Sa’d, I, 213.83 Taberî, Cami'u'l-beyân, XV, 12.84 Taberî, Cami’u’l-beyân, XV, 12; İbn Kesîr, Tefsir, IX, 4650; Ebû Ali Fadl

b. Haşan et-Tabersî, Mecmu’u’l-beyân Jı tefsiriTKur’ân, Mektebetü’l- ilmiyyet, Tahran, t.y., III, 395.

85 Elmalılı, V, 277.86 Süleyman Ateş, Kur’ân Ansiklopedisi, Kuba, İstanbul, t.y., X, 318.


olarak semaya yükselişi ifade etmektedir. İsrâ hadisesi gece vakti gerçekleşmiştir. Oysa mi’râc hadisesine dair bilinenler Resûl-i Ekrem’in öğlen uykusuna yattığı zaman gördüğü bir rüyaya dayalı anlatılardan müteşekkil bir kurgudur. Nitekim İbn Sa’d bu olayı hem isrâ hadisesinden önce zikreder hem de öğlen uykusunda görülen rüyanın bir anlatısı olduğunu belirtir. Resûl-i Ekrem’in bu rüyasına dair bilgileri şöyle aktanr: ‘Hicretten on sekiz ay önce 17 Ramazan cumartesi günü, Resulullah öğleyin evinde uyurken Cebrail ve Mikail gelip kendisini mi’râca çıkardılar.’87 Dikkat ediürse İbn Sa’d, mi’râc hadisesinin zamanına dair ay, gün ve gece detaylarını verir ve bu hadiseye ilişkin rivayeti, isrâ olayından önceki zaman dilimine ait olaylar arasmda zikreder. Dolayısıyla o, mi’râc olayını hem öğlen vakti görülen bir rüya anlatısı olarak niteler hem de isrâdan sonra değil, önceki döneme ait olduğunu belirtir. Bu nedenle de her iki hadiseyi ayrı ayrı başlıklar altında zikreder.

Kur’ân isrâ hadisesi sırasında Resûl-i Ekrem’in birtakım olağanüstülükler yaşadığından bahsetmekle birlikte, ancak bu olağanüstülüklerin neler olduğuna dair en ufak bir ipucu vermez. Mi’râc anlatılarında ise Resûl-i Ekrem’in birçok olağanüstülük yaşadığına dair detaylar anlatılır ve dile getirilen tasvirler isrâ hadisesi sırasında Resûl-i Ekrem’in müşahede ettiği olaylar olarak sunulur. Ancak, sözü edilen tasvirlerin hiçbirisi âyetlerle doğrulanacak muhtevada değildir.

İsrâ ve mi’râc hadiseleri iki aşamalı olaylar bütünü olarak telakki edilmiştir. İsrâ âyetindeki açıklamalardan hareketle Hz. Peygamber’in el-Mescidü’l-Harâm'dan el-Mescidü’l- Aksâ’ya götürülmesi isrâ, Kudüs’ten sonraki aşama olarak bilinen semaya yükseliş ise mi’râc olarak isimlendirilmiştir. Oysa böyle bir kurgu, erken döneme ait rivayetlerde geçmediği gibi -ayrıca tekrar hatırlatalım kimi’râc olayı vahiyle hiçbir şekilde ilişkilendirilebilecek bir olay değildir. Dolayısıyla birbirinden tamamen ayrı olan olaylar, âdeta birbirinin

87 İbn Sa’d, I, 213.


devamı veya tamamlayıcısı gibi telakki edilmiştir.88 Hatta bu yaygın kabul şekli akademik araştırmalara bile yansımıştır.89

Son yüzyılın en önemli siyercilerinden birisi olan Hamidullah’m değerlendirmesine göre isrâ ve mi’râc hadiseleri, tamamen birbirinin yerine kullanılan aynı kavramlardır. Örneğin o, önceki peygamberlerin de mi’râca çıkarıldıklarını iddia ettikten sonra mi’râc hadisesini büyük bir şeref ve mucize olarak niteler ve şu değerlendirmede bulunur: “Kendisinden evvel gelen peygamberler, Allah tarafından bu şerefe layık görülürler de Peygamberler Peygamberi, son Resul aynı şekilde fevkalâdelikler taşıyan tezahürlere nasıl olur da sahip kılınmaz? İslâm Tarihi, çok sayıda bu çeşit mucizeleri ona bağlamış bulunmaktadır.”90 Oysa Kur’ân-ı Kerîm ne önceki peygamberler ne de Hz. Peygamber’in mi’râc türü bir tecrübe yaşadıklarından bahseder.

Bir başka değerlendirmesinde de mi’râc hadisesini isrâ ile eş anlamlı bir mucize olarak nitelemiş ve şu ilginç değerlendirmeyi yapmıştır: ‘İsrâ ile eş anlamlı mi’râc mucizesi Müslüman camiasının gerçekten haklı olarak öğünmesi ve gurur duyması için en başta gelen bir sebeptir.’91 Benzer şekilde Şibli de isrâ ve mi’râc kelimelerini aynı mânada kullanmıştır. Ona göre bazı yazarların isrâ ve mi’râc hadiselerini birbirinden ayırmalarının en önemli sebebi, İsrarım Kur’ân’da yer alması, buna mukabil mi’râc hadisesine dair bilinenlerin rivayetlere dayanmasıdır.92 Dikkat edileceği üzere Hami- dullah İslâm Tarihi’nin Hz. Peygamber’e çok sayıda mucize bağışladığım söyler, ancak ortaya atılan mucize iddialarının hiçbirisi Kur’ân’la desteklenmediği için, ‘İslâm Tarihi’ ifadesini kullanır.

88 îbn Hacer, el-İsra’ ve’l-mi’râc, thk. Muhammed Abdülhakim Kâdî, Dârü’l- Hadls, Kahire 1989, 93.

89 Yakup Çiçek, 'Kur’an’da İsrâ ve Mi'râc’, Mi'râc Sempozyumu; Sempozyum BildirOeri (17 Aralık 1995-Eskişehir), Seha Neşriyat, İstanbul 1999, 27; Selçuk Eraydın, ‘Ml'râc’ın Tasavvufî Mahiyeti’, Mi'râc Sempozyumu; Sempozyum Bildirileri (17 Aralık 1995-Esklşehlr), 76.

90 Hamidullah, İslâm Peygamberi, I, 120.91 Hamidullah, İslâm Peygamberi, I, 129.92 Şibll, Peygamberimizin Ruhani Hay ah ve Mucizeleri, 139.


Geçmişte olduğu gibi günümüzde de isrâ ve mi’râc hadiseleri birbirinin devamı veya tamamlayıcısı iki olay gibi telakki edilir. Üstelik mi’râc olayı daha ön plana çıkarılarak, sanki bu olay aynı zamanda isrâ hadisesini de kapsıyormuş gibi yorumlanır. Örneğin Anadolu İslâm kültüründe isrâ kavramı kullanılmaz ve bu olay fazla bilinmez. Buna mukabil mi’râc olayı oldukça yaygın bir şekilde bilinir. Nitekim bu olayın anısına ‘Mi’râc Kandili’ kutlamaları hâlâ canlılığını korumaktadır. Türk-İslâm kültüründe mi’râc hadisesi anısına kaleme alman mi’râciyeler özel bir öneme sahiptir.93 Hâlbuki mi’râc hadisesine dair bilinenlerin tamamı rivayetlerden ibaret olup asla Kur’ân’a dayanmaz. Buna mukabil bu hadiseye dair tasvirler arasında kaybolup giden isrâ olayı ise bizzat Kur’ân’da yer alan bir hadisedir. Bir bakıma Kur’ân’m işaret ettiği bir konu, rivayetlerde dile getirilen anlatılara kurban edilmiştir. Bu yanlış telakkinin en ilginç örneğini, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi maddelerinde görmek mümkündür. Çünkü bu ansiklopedide ‘isrâ’ maddesi yoktur, bu hadise ‘mi’râc’ maddesine hamledilmiştir. Hâlbuki iki hadise, hem muhteva hem de zaman itibarıyla birbirinden tamamen farklıdır.

Şunu da hatırlatalım ki mi’râc hadisesi, isrâ olayının hemen akabinde vuku bulmuş bir olay olmayıp bu hadiseden daha önceki döneme ait olan rüya anlatılarının zenginleştirilerek kurgulanmış şeklidir. Bu anlatılar, özellikle Yahudi ve Hıristiyan kültüründe var olan yükseliş motiflerine dair kıssalardan esinlenilerek Hz. Peygamber için uyarlanmıştır. Oluşturulan bu kurgu, isrâ hadisesinin hemen akabinde gerçekleşmiş bir olay gibi takdim edilmiş ve tarihsel süreç içerisinde sorgulanmadığından birbirini tekrar mahiyetinde sürüp gelmiştir. Oysa bizim tespitlerimize göre mi’râc hadisesi, isrâ olayından sonra değil ondan önceki bir döneme ait olan rüya anlatılarının zenginleştirilip süslenmesiyle kurgu

93 Bu konuda geniş bilgi için bkz. Mustafa Uzun, ‘Edebiyatımızda ve Musikimizde Ml'râciyeler', Mt'râc Sempozyumu; Sempozyum Bildirileri (17. Aralık 1995-Eskişehir), Seha Neşriyat, İstanbul 1999, 97-111; Ml’râciye örneği İçin bkz. Receb Vahyi, Minhacü'l-mi’râc, Cemal Efendi Matbaası, İstanbul 1315, 12-33.


lanmıştır. Bu nedenle biz, yaygın olarak bilinenin aksine isrâ ve mi’râcın ayrı ayrı olaylar olduklarını iddia etmekteyiz ve aralarında hiçbir bağlantının bulunmadığım savunuyoruz. Ayrıca isrâ hadisesini Resûl-i Ekrem’in önemli mucizelerinden birisi olarak değerlendirmenin yanlış olduğunu düşünüyoruz. Yukarıda da işaret edildiği üzere elbette ki bu hadise olağanüstü bir muhtevaya sahiptir. Ancak bu olay, müşriklerin mucize talepleri veya bu konudaki meydan okumalarına karşı Resûl-i Ekrem’in nübüvvetinin delili olarak onlann gözü önünde gerçekleşen bir olay değildir, Allah Resulü’nün bireysel olarak yaşadığı bir tecrübedir.

Mi’râc hadisesi: Hz. Peygamber’in en önemli mucizelerinden birisi olarak nitelenen mi’râc hakkmdaki anlatılar muhteliftir. Her şeyden önce şunu belirtelim ki, bu hadiseye ilişkin olarak bilinenlerin tamamı rivayetlerden müteşekkildir ve asla Kur’ân’a dayanmaz. Haddizatında bu hadiseye ait tasvirlerin birçoğunun bizzat Kur’ân’a aykırı iddialar içerdiğini de belirtmek istiyoruz.

Yukarıda da işaret edildiği üzere İslâmî gelenekte isrâ ve mi’râc hadiseleri aynı zaman diliminde gerçekleşen ve birbirini tamamlayan iki olay gibi telakki edilmiştir. Aynca önce isrâ hadisesinin gerçekleştiğine, ardından da mi’râc olayının vuku bulduğuna inanılır. Oluşturulan kurguya göre Resûl-i Ekrem, Beytü’l-Makdis’e götürüldükten sonra yedi kat göğe çıkarılmış; varılacak en son nokta olarak tarif edilen Sidretü’l- müntehâ’da Allah’la buluşmuş ve geri dönmüştür. Bu iddialar Necm Sûresi’nin bazı âyetleriyle94 ilişkilendirilmiş ve bir bakıma mi’râc hadisesinin de Kur’ân’da yer aldığı dillendirilmiş- tir. Oysa mezkûr sûrenin âyetleriyle mi’râc hadisesine dair anlatılar arasında uzaktan yakından bir ilişki yoktur. Zira bu âyetlerde, ilk vahiy tecrübesi sırasında Resûl-i Ekrem’in Cebrail’den vahiy alması ve o sırada onu görmesi anlatılır.

Tespitlerimize göre iki hadisenin bir arada gösterildiği en erken döneme ait rivayet, Abdürrezâk’m (211 /826) eserinde

94 53. Necm, 6-18.


yer almaktadır.95 Fakat aynı müellif el-Mûsânnef adlı hacimli hadîs kitabında mi’râc olayına dair hiçbir rivayet zikretmez. Bizim tespitlerimize göre mi’râc hadisesi, hadîs kaynaklan arasında ilk kez İbn Ebî Şeybe’de (235/849) yer almaktadır.96 Aynı rivayet, İbn Hanbel (241/855)97 ve Müslim (261/875)98 tarafından da nakledilmiştir. Mezkûr kaynaklardaki bu rivayetin haricindeki tüm rivayetler, Mekke’den semaya yükselişi anlatır. Dolayısıyla her iki hadisenin bir arada zikredildiği ilk rivayet, yaklaşık olarak hicri 200, miladî 800’lü yılların ilk yansından itibaren kaynaklara girmeye başlamıştır. Sözü edilen muhaddislerden daha mukaddem olan Hemmâm b. Müneb- bih (132/750),99 Mâlik b. Enes (179/795),100 Rebi’ b. Habîb (180/796),101 Abdullâh b. Mübarek (181/797),102 Ebû Dâvûd Tayâlisî (204/819)103 ve Humeydî (219/834)104 gibi otoritelerin eserlerinde mi’râc anlatısı yer almaz. Dile getirdiğimiz bu husus, mi’râc hadisesinin sonradan isrâ olayının akabinde gerçekleşmiş bir olay gibi sunulduğunu ortaya koymaktadır.

Özellikle Necm Sûresi’nin kimi âyetlerinin bu olaya referans gösterilmesi, tarihsel olarak ciddi bir yanlışlık içermek

95 AbdurrezZâk, TefsvruTKu.r’ânlTâzîm, I, 314-16.96 İbn Ebî Şeybe, XX. 244-46 (no: 37725).97 İbn Hanbel, III, 148.98 Müslim, İmân, 259.99 Hemmâm b. Münebblh’in sahifesi etraflı bir şekilde Bünyamln Erul tara

fından İncelenip neşredilmiştir. Bu sayfadaki hadis rivayetlerinin muhtevası ve sayfa hakkında geniş bilgi İçin bkz. Bünyamln Erul, Hadislerin Dili; İlk Hadîs Belgesi Hemmâm’m Sahifesi, Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2011. Mezkûr sayfayla İlgili olarak ayrıca bkz. M. Hamidullah, Muhtasar Hadis Tarihi ve Hemmâm b. Munebbih ve Sahife-i Hemmâm ibn Münebbih, çev. Kemal Kuşçu, Bahar Yay., İstanbul 1966.

100 Mâlik b. Enes, el-Muvatta’, çev. Ahmet M. Büyükçınar ve dlğl., İstanbul 1982.

101 Rebi' b. Habîb b. Ömer el-Ezdî, el-Câmi’u's-sahîh müsnedu İmâm er-Rebî’ b. Habîb, thk. Muhammed b. İdris-Aşur b. Yûsuf, Dâru’l-hlkme, Beyrut 1415.

102 Abdullâh b. Mübarek (181/797), Kttâbü’z-zühd ve'r-rakâik, thk. Hablbur- rahman el-A’zamî, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut, t.y.

103 Süleymân b. Dâvûd el-Cârud et-Tayâlişî, Mûsnedü Ebî Dâvud et-Tayâlisî, thk. Muhammed b. Abdulmuhsin, Hicruttıbae ve’n-neşr, 1. baskı, y.y., 1419/1999.

104 Ebû Bekr Abdillâh b. Zübeyr el-Humeydî (219/834), Müsnedü’l-Humeydî, thk. Habîb Rahman A’zâmî, Dâru'l-kutubri-Umlyye, Beyrut, t.y.

276 Hz, Peygamber ve Mucize

tedir. Bilindiği üzere Necm Sûresi risaletin ilk yıllarında nazil olmuştur ve ilk Mekkî sûrelerdendir.105 İsrâ olayına işaret eden isrâ âyeti ise Mekke döneminin sonlarına doğru nazil olmuştur. Umumi kabule göre isrâ olayı, yaklaşık olarak hicretten bir buçuk veya iki yıl önce vuku bulmuştur.106 Hâlbuki rivayetlerde mi’râc hadisesi isrâ olayından sonra yaşanmış bir olay olarak anlatılmıştır. Üstelik bu olayın delili olarak Necm Sûresi’nin ilk âyetleri referans gösterilmiştir. Oysa Necm Sûresi, isrâ olayına işaret eden âyetten önce nazil olmuştur. Ancak, rivayetlerdeki iddialara göre mi’râc olayı isrâ hadisesinden sonra yaşanmış bir olay olarak takdim edilmiştir. Bununla birlikte, mezkûr hadise için isrâ olayından çok daha önce nazil olan Necm Sûresi’nin âyetleri referans gösterilmiştir. Dolayısıyla İsrâ Sûresi’nden çok daha önce nazil olan bir sûredeki âyetlerle ne isrâ olayını ne de mi’râc hadisesine dair anlatılan ilişkilendirmek mümkündür.

Mi’râc hadisesi anlatılanna göre Resûl-i Ekrem, Cebrail tarafından Sidretü’l-müntehâ’ya kadar çıkarıldıktan sonra, yalnız bırakılmıştır. İddiaya göre buradan öteye melekler bile geçemedikleri için Allah Resulü tek başma ilerlemiş ve en son nokta olan kâb-ı kavseyne vanp burada Rabb’iyle buluşmuştur. Kimi iddialara göre bu buluşma sırasında Resûl-i Ekrem aynı zamanda Rabb’ini görmüştür. Buluşmanın gerçekleşmesinden sonra Peygamberimiz birtakım hediyelerle dönmüştür.107 Bu hediyeler günlük beş vakit namaz,108 Ba

105 tbn İshâk, 157; Makdisî, Kltâbu'l-bed ve’t-tânh, Paris 1907, IV, 149, 153; İbnü'l-Cevzi, Zâdü'l-mesîr, VIII, 62; Kurtubî, XVI, 430; Bedreddin Çetlner, Fatiha’dan Nâs’a Esbab ı Nüvzûb Kur'ân Âyetlerinin İniş Sebepleri, Çağn Yay., İstanbul 2006, II, 836.

106 İbn Kesir, Kitâbu Mu'cizâtu’n-nübüvve, 482; İbn Dihye el-Kelbî, el-İbtihâc fi ehâdîsiTml'râc, thk. Rifat Fevzi Abdülmüttalib, Mektebetü’l-Hanci, Kahire 1996/1417, 70; Suyûtî, el-İsrâ' ve'l-mt’râc, thk. Muhammed Ab- dülhaklm Kâdî, Dârü’l-Hadîs, Kahire 1989, 60-62: Abdülazîz es-Se'âlibî, Mu'cizetu Muhammed Resûlillah, Dâru'l-Ğarbi’l-İslâmî, Beyrut 1986, 114; Celal Kırca, ‘Geleneksel ve Çağdaş İslâm Yorumunun Temel Problemleri’, n. Din Şurası; Tebliğ ve Müzakereler (23-27 Kasım 1998), Ankara 2003, I, 222.

107 İbn Hanbel, I, 387; Nesâî, Salât, 1.108 Buhârî, Tevhîd, 37; Müslim, İmân, 259.


kara Sûresi’nin son iki âyeti ve Allah’a ortak koşmayanların Cennet’e gireceği müjdesidir.109 İddialara göre aslmda beş vakit namaz başlangıçta elli vakit olarak belirlenmişti; ancak, Hz. Mûsâ’nm araya girmesi ve onun ısrarları sonucu bu miktar beş vakte kadar düşürülmüştür.

Şunu özellikle hatırlatalım ki elli vakitlik namazın beş vakte indirildiğine dair anlatılanları ne vahyin gerçekleriyle ne Yüce Allah’ın her türlü noksanlıktan münezzeh olan sıfatıyla bağdaştırabilmek mümkündür. Dolayısıyla bu iddiaları ciddiye almadığımız için, üzerinde durmayı bile gerekli görmüyoruz. Kaldı ki miktarın azaltılmasıyla ilgili rivayetler akıl almaz çelişkilerle doludur. Bu itibarla mezkûr anlatıların ne risaletle ne de Resûl-i Ekrem’in mucizesi olduğu iddiasıyla uzaktan yalandan bir alakası bulunmaktadır.

‘Duhân’ ve ‘Batşetü’l-kübrâ’

Hz. Peygamber’in mucizeleri olarak nitelenen ve aynı zamanda âyetlerle ilişkilendirilen konular arasında 'duhân!110 ve ‘batşetü’l-kübrâ’111 lafızlarına dair iddialar da bulunmaktadır. Duman anlamına gelen 'duhân'112 ile şiddetli veya kıskıvrak yakalayış anlamına gelen ‘batşetü’l-kübrâ’ lafızları Duhân Sûresi’nde geçmektedir.

Duhân Sûresi’nin başlangıcında, Allah'ın birliğine işaret edilerek insanlara rehber olması için kitap ve peygamber gönderildiğine vurgu yapılmış, ancak inkârda ısrar edenlerin, yapılan uyanlara kulak asmadıklarına işaret edilmiştir. Devamında İlahî mesaja kayıtsız kalanların Allah'ın azabıyla cezalandınlacaklanna dair uyanlar ve kıyamet saati yaklaştığında yaşanacaklara dair hatırlatmalar yapılmıştır. Örneğin son saatin yaklaştığı zaman gökyüzünü yoğun bir dumanın

109 Müslim, İmân, 279; İbn Hanbel, I, 387; Nesâî, Salât, 1; Tirmlzî, Tefsiru’l- Kur’ân, 53; Beyhakî, Delâü, II, 122. .

110 44. Duhân, 10.111 44. Duhân, 16.112 Fussllet Sûresl’nde geçen duhân kelimesi, duman veya gaz bulutu bağla

mında kullanılmıştır (bkz. 41. Fussilet, 11).


kaplayacağı, bu dumanın tüm insanları etkileyeceği ve elem verici bir azap veya felaket olacağı açıklamaları yapılmıştır.113 Böyle bir durumla karşılaştıkları zaman inkârda direnenlerin 'Rabb’imiz bizi bu azaptan ve felaketten kurtar, artık biz imana geleceğiz’ diye yalvaracaklarına işaret edilmiş, ancak maruz kaldıkları azap biraz hafifletilince, tekrar daha şiddetli bir şekilde inkâra saplanacakları gerçeğine vurgu yapılmıştır. Bu uyanlardan sonra Kur’ân onların akıbeti hakkında şu haberi vermektedir:

Elbet biz bu azabı bir süreliğine hafifleteceğiz, fakat siz yine eski hâlinize döneceksiniz. Ama kıskıurak yakalayacağımız büyük gün gelip çatınca, bu döneklerin cezasını vereceğiz."4

Duhân Sûresi’nin üslup ve muhtevası diğer Mekkî sûrelerle mutabıklık arz eder ve burada inkârda ısrar edenlere yönelik uyanlar yapılır. Ancak bu ilahı mesajlar, bazen bağlamından koparılarak farklı yorumlara dönüştürülebilmiştir. örneğin bazı âlimler, ‘duhân’ ve ‘batşetü’l-kübrâ'115 lafızlarının Bedir Savaşı’yla ilişkisinden söz etmişler ve bu savaşta müşrik önderlerin öldürülmesini, Resûl-i Ekrem’e düşmanlık edip inkârda direnenlerin helâki olarak yorumlamışlardır. Dolayısıyla âyetlerdeki mezkûr lafızlann bu hadiseye işaret ettiğine dair iddialar dillendirilmiştir.116

Kimi hadîs rivayetlerdeki iddialara göre, Hz. Peygamber zamanında beş ayn hadisenin vuku bulduğundan söz edilmiştir. Bu beş hadisenin şunlar olduğu iddia edilir: Duhân (duman), lizâm (kıskıvrak yakalayan azab), Rûm (Rûm Sûresi’nde işaret edilen ve Rûmlann Sâsânîleri karşı zafer kazanacağına işaret eden âyetler), batşe (büyük darbe) ve kamer (Ay’ın ikiye bö

113 44. Duhân, 1-11.114 44. Duhân, 15-16.115 Kamer Sûresi’nin 45. âyetinde geçen batşe kelimesi de, yine Bedir

Savaşı’yla ilişkilendirilmiştir. İddiaya göre bu savaşta meleklerle yardım vaadi gönderileceği bildirilince Hz. Peygamber bu âyeti okumuştur. Oysa Kamer Sûresi’nin ilgili âyetlerinde Bedir’den hiç söz edilmez (bkz. Buhârî, Megâzi, 4; Cihâd, 89; TefsîruTKur’ân, 8; Taberî, Târih, II, 280).

116 Taberî, Câmiu’l-beyân, XXV, 66-68; Elmahlı, VII, 67-72; ayrıca bkz. Buhârî, Tefsir, (Duhân) 6; Tirmizî, TefsîruTKur’ân, 44.


lünmesi)dir.117 Bunlar arasında gösterilen dıûıânve batşetü’b kübrâ olaylarının Bedir Savaşı sırasında gerçekleştiğinden söz edilir. Özellikle hadîs rivayetleri arasında yer alan bu iddia118 müfessirlerin birçoğu tarafından benimsenmiştir.119

İbn Kesîr,120 Râzî,121 Zemahşerî122 gibi müfessirler ise bu lafızların Bedir Savaşı’yla ilgisinin olmadığım, Duhân Sûresi’nde kıyametin kopmasından önce yaşanacak hadisatın anlatıldı- ğım savunmuşlardır. Hz. Ali, İbn Ömer ve İbn Abbâs’a dayanan bu görüşe göre, âyette geçen dubandan maksat, kıyamet saatine yakın zamanda zuhur edip gökyüzünü saracak olan dumandır. Bu dumandan müminler çok az etkileneceklerken kâfirler şiddetli şekilde sarsılacaklardır. BatşetûTkübrâ ise kıyamet saatinin yaklaştığı zaman inkârda direnenlerin kıskıvrak yakalanıp cezalandırılacaklarına işaret etmektedir.

Duhân ve batşetü’l-kübrâ lafızlarının müşriklerin Bedir’deki hezimetine işaret ettiğine dair yorumların kaynağı, büyük oranda İbn Mes’ûd’a isnad edilen bir rivayettir.123 İddiaya göre Kureyşli müşrikler İslâm’a davet edildikleri zaman şiddetli düşmanlık gösterince Resûl-i Ekrem, Hz. Yûsuf zamanındaki gibi bir kıtlık yaşamaları için Allah’a yalvarmış ve duası kabul olmuş. Müşrikler öyle bir kıtlık yaşamışlar ki açlıktan hayvan leşlerini ve derileri bile yemişler. Hatta takatleri kalmadığı için gökyüzünü dumanımsı bir tabaka şeklinde görmeye başlamışlar. Müşrikler için yaşam çekilmez bir hâl alınca Ebû Süfyân, Resulullah’a gelip bu gidişle kavminin helâk olacağı uyarısında

117 Buhârî, Tefsîr, (Furkân) 5, 6; İstlska, 2; Müslim, Sıfâtu'l-münâfikın, 41. Sözü edilen beş hadiseyle ilgili farklı rivayetler bulunmaktadır (Buhâri, Tefsir, (Duhân) 1). İbn Mâce’de yer alan bir hadise göre beş şey şunlar: Güneşin battığı yerden doğması, duhân, dâbbetü’l-arz, Deccâl, her birinize mahsus olan ölüm ve âmme hizmeti. Bunlar kıyametin kopacağına işaret eden olaylar olarak zikredilir. İbn Mâce, Fiten, 28.

118 Buhâri, tstiska, 2, Tefsir (Duhân), 1, 4, 5, 6, Tefsir (Sâd), 2; Vudu’, 69: Müslim, Sıfâtu’l-münâfikın, 39: Tirmiy.î.Tefsiru’l-Kur’ân, 44.

119 Taberî, Câmiu'l-beyân, XXV, 67.120 İbn Kesîr, Tefsir, XIII, 7178-7187.121 Râzî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer Fahruddîn, Mefâtihu’l-ğayb,

Beyrut, t.y., XXVII, 241-144.122 Zemahşerî, IV, 265-267.123 Buhâri, Tefsir, (Duhân) 6: Tîrmizî, Tefsiru’l-Kur’ân, 44.


bulunmuş ve kıtlıktan kurtulmaları için Allah’a yalvarmasını istemiş. Hatta sıkıntıdan kurtulurlarsa topyekûn inanacaklarına dair söz vermiş. Neticede Hz. Peygamber dua edip kıtlığın kaldırılmasını sağlamış, ancak müşrikler döneklik gösterip düşmanlıkta daha aşırıya gitmişler. Dönekliklerinin karşılığı olarak da Bedir’de müthiş bir bozguna uğratılmışlar ve burada elebaşlan öldürülerek helâk edilmişlerdir. Duhân Sûresi’nin 15 ve 16. âyetlerinin124 bu iddialara işaret ettiğine dair görüşler dillendirilmiştir.125

Çeşitli hadîs rivayetlerinde dillendirilen bu iddia126 daha sonra kimi âlimler taralından da benimsenmiştir. Örneğin, ünlü müfessir Taberî bu görüşü savunanlardan birisidir.127 Taberî’nin İbn Mes’ûd isnadlı rivayeti isabetli bulduğunu söyleyen Topaloğhı, kendisinin de aynı görüşte olduğunu vurgular.128 Keza Ateş de benzer kanaati savunmuş ve katılmadığımız birtakım yorumlar yapmıştır. Örneğin Bedir Savaşı’nm tozlu bir havada gerçekleştiğini iddia ederek söz konusu dumanın bu toz bulutlarım işaret ettiğini söylemiştir.129 Oysa bu iddiayı destekleyen hiçbir açıklama olmadığı gibi, âyette de işaret edildiği üzere savaşın hemen öncesinde şiddetli yağmur yağmıştır.130 Yağmur nedeniyle toprağın nemli olduğu sırada toz bulutunun kalkmayacağı düşünülürse, mezkûr yorumun ne derece zorlama bir izah olduğu anlaşılacaktır.

Duhân Sûresi’nde geçen lafızların Bedir Savaşı'yla ilgili olduğunu savunanlar, bu sûrede geçen ‘Rabb’imiz üzerimizden azabı kaldır’131 ve ‘Azabı üzerinizden biraz

124 44. Duhân, 10-16.125 Buhârî, İstiska, 2; Tefsir, (Duhân) 1, 4, 5, 6; Vudu, 69; Müslim, Sıfötu’l-

Münâfikın, 39, 41, 42; Tirmizî, Tefsîru'iKur’ân, 44; Taberî, Câml'uT beyân, XXV, 66-71; İbn Kesir, Tefsir, XIII, 7180; Muhammed b. Ali b. eş-Şevkânî, FethuTkadir, Mısır 1964/1383, IV, 570-72.

126 Buhârî, İstiska, 2; Tefsir, (Duhân) 1, 4, 5, 6; Tefsir, (Sâd) 2; Vudu, 69; Müslim, Sfâtu'l-Mürıâfikın, 39, 41; Tirmizî, Tefsîru'l-Kur'ân, 44.

127 Taberî, CâmiuTbeyân, XXV, 67, 70-71.128 Bekir Topaloğhı, ‘Batşe-i Kübrâ’, DİA, İstanbul 1992, V, 203.129 Ateş, VIII, 305-306.130 8. Enfâl, 11; aynca bkz. Vâkıdî, Kitâbui-Meğâzi, thk. Marsden Jones,

Beyrut 1984/1404, I, 54; İbn Sa’d, II, 15, 25.131 44. Duhân, 12.


kaldıracağız’132 âyetlerini delil gösterirler ve bu ifadelerin kıyamet alametleri arasında zikredilen duhârûa ilgili olmadığını söylerler.133 Buna mukabil İbn Kesir, âyetlerdeki tasvirlerin kıyamet saatiyle ilgili olduğunu savunarak bu görüşünü yine âyette geçen ‘İnsanlan kaplar'134 ifadeleriyle delillendirir. Ona göre bu ifadeler, sadece Mekkeli müşrikleri değil, tüm insanlığa yöneliktir. Şayet sınırlı bir kullanım olsaydı âyette genel mânaya gelecek ifade kullanılmazdı.135 Bunun yanı sıra, batşetü’l-kübrâ terkibinin hem Bedir’de öldürülen müşriklere hem de kıyamet saatine işaret edebileceğine dair net olmayan görüşler dillendirilmiştir.136 Örneğin batşetü’l-kübrâ terkibi hakkında net bir görüş belirtmeyen îbn Kesir, bunun Bedir Savaşı’nda yaşanan tabloya veya kıyamet saati sırasmda gerçekleşecek olaylara da işaret edebileceğim söylemiştir. Onun açıklamalarına göre kıyamet saati öncesi zuhur edecek olan duman kırk gün kırk gece tüm dünyaya yayılacak ve yeıyüzü- nü fırın gibi ısıtacaktır. Müminler hafif nezle olmuş gibi etkileneceklerken kâfirler âdeta sarhoşa döneceklerdir.137

Bir başka rivayette ise söz konusu dumanın, Mekke’nin Fethi sırasmda gökyüzünü kapladığından bahsedilmiş, ancak bu rivayetin güvenilir olmadığı uyarısı yapılmıştır.138 Müfessir Zemahşerî (538/1144) de Hz. Ali isnadlı rivayeti benimseyerek, âyetteki duhâran kıyamet saati öncesinde zuhur edecek duman olduğunu söylemiştir. Aynca Huzeyfe isnad- lı bir başka rivayetle de bu görüşünü desteklemiştir.139 Bunun yanı sıra o, batşetü’l-kübrâ terkibinin Bedir Savaşı’yla

132 44. Duhân, 15.133 Şevkânî, IV, 571.134 44. Duhân, 11.135 İbn Kesir, Tefsir, VIII, 7183, 7185.136 Kıyamete yakın zamanda zuhur edecek olan duman ve bu konuda anlatı

lar için bkz. Taberî, CâmiuTbeyân, XXV, 67; İbn Kesir, Tefsir, XIII, 7180.137 İbn Kesir, Tefsir, XIII, 7180; aynca bkz. Taberî, CâmiuTbeyân, XXV, 67;

Metin Yurdagür, ‘Duhân’, DİA, İstanbul 1994, IX, 547.138 İbn Kesir, Tefsir, VIII, 7181.139 Bu rivayete göre Huzeyfe, Hz. Peygamber’e âyette geçen duhâran ne ol

duğunu sormuş. Resulullah da Duhân Sûresi'nin 10. âyetini okumuş ve şu karşılığı vermiştir: ‘Bu duman doğu ile batıyı saracak ve kırk gün kırk gece kalacak. Müminler nezle olmuş gibi etkilenecek, kâfirler ise sarhoş olacaklar’ {Zemahşerî, IV, 265).


ilişkisinden hiç söz etmez ve bu terkibin kıyamet kopmasına yakın zamanda kâfirlerin karşılaşacakları kötü akıbete işaret ettiğim belirtir.140 Fahreddîn er-Râzî de, duhânm kıyametin kopmasından önce zuhur edecek dumana işaret ettiğini söylemiştir.141 Batşetü’l-kübrâ terkibiyle ilgili olarak ise İbn Mes’ûd isnadlı görüşe yer vermiştir.142

Her ne kadar kimi âlimler duhân ve batşetü’l-kübrâ lafızlarının Bedir Savaşı’yla ilişkisinden söz etmişlerse de bize göre âyetlerin bağlanımdan böyle bir sonuç çıkarabilmek mümkün değildir. Dolayısıyla bu lafızların da yer aldığı âyetler kıyamet saati öncesi yaşanacaklara dair açıklamalarla ilgilidir. Kaldı ki erken döneme ait siyer ve İslâm tarihi kaynaklan, Resûl-i Ekrem’in bedduası üzerine, iddia edilen türden bir kıtlık veya olayın yaşandığından bahsetmez. Aksine Mekke’de yaşanan kıtlıktan dolayı Resûl-i Ekrem’in düşmanlan olan müşriklere insani yardım gönderdiğine dair haberler aktanlmıştır. Öte yandan İbn Hişâm (218/833)143 ve onun kaynağı olan İbn İshâk (151/768), Vâkıdî (207/882) ve Belâzûrî (279/892) gibi erken dönem kaynaklarında duhân ve batşetü’l-kübrâ lafızlanyla ilgili iddialara dair herhangi bir açıklama yer almamaktadır. İbn Sa’d (230/845) ise sadece batşetü’l-kübrâ terkibinin Bedir’le ilgili olduğuna dair bir cümlelik açıklama yapmıştır.144

Anlaşıldığı kadanyla bu hikâye, Yahudi kültüründen esinlenilerek üretilmiştir. Zira Kur’ân-ı Kerîm, Hz. Mûsâ’ya inanmayıp inkârda direnenlerin ciddi bir şekilde kuraklık, kıtlık ve açlık gibi sıkıntılarla baş başa kaldıklarını, bunun üzerine Hz. Mûsâ’ya yalvarıp yardım istediklerini, üzerlerindeki sıkıntıyı giderirse ona inanacaklarına dair söz verdiklerini, ancak sıkıntının giderilmesinden sonra sözlerinden döndüklerini haber vermektedir. Neticede yaptıklarının karşılığı olarak suda boğularak cezalandırıldıklarına dair açıklamalar

140 Zemahşerî, IV, 265-66.141 Râzî, Mefâtihu’l-ğayb, XXVII, 242-43.142 Râzî, XXVII, 244.143 Bkz. İbn Hişâm, II, 490-500.144 İbn Sa’d, II, 17.

iI


yapılmıştır.145 Muhtemelen bu âyetlerin mesajından uyarlanarak Resûl-i Ekrem’e zulmedenlerin de benzer bir cezaya çarptırıldıklarına dair hikâyeler kurgulanmıştır.

Şunu da hatırlatalım ki Resûl-i Ekrem insanların helakini değil, kurtuluşunu amaçlamıştır. Hatta birkaç istisna hariç146 en zor şartlarda bile kavminin helâki için değil onları kazanmak için mücadele etmiştir. Ancak, Kur’ân-ı Kerîm peygamberlerine zulmeden geçmiş kavimlerin helâkinden söz ederken onlardan daha büyük düşmanlığı Hz. Peygamber’e yapan müşriklerin benzer bir cezaya çarptınlmadığını gören Müslü- manlar, Allah Resulü’ne zulmedenlerin de aynı akıbete uğradıklarım iddia edebilmek için akıl almaz yorumlar yapmışlar ve Bedir Savaşı’m örnek göstermişlerdir. Dikkat edilirse Enfâl Sûresi’nde savaşın kazanılmasında Müslümanlara yapılan ilahı yardıma vurgu yapılmış ve bu yardım sayesinde müşriklerin hezimete uğradıklarına işaret edilmiştir.147 Âyetler Allah'ın yardımı sayesinde müşriklerin hezimete uğratıldıklarından bahsedince bu olay, müşriklerin helâki olarak yorumlanmış ve bu yorumlar hiçbir ilgisi yokken Duhân Sûresi’ndeki âyetlerle irtibatlandınlmıştır. Ayrıca bu görüşler bize göre inandırıcılığı hayli kuşkulu olan birtakım rivayetlerdeki iddialarla da ilişkilendirilip mucize formatına sokulmuştur.148 Ancak ne bu konuyla ilişkilendirilen âyetlerin bağlamı ne de tarihsel gerçekler Bedir Savaşı’nda iddia edildiği türden bir mucizenin yaşandığından söz etmez. Bu itibarla mezkûr lafızların mucize kategorisine sokulup anlatılması tamamen inandırıcılıktan uzak iddialardır.149

Dikkat edilirse duhân veya batşetü’l-kübrâ lafızlarının yorumu konusunda bir tutarlılık yoktur. Ancak, Hz. Peygamber’e düşmanlık eden müşriklerin de tıpkı geçmiş kavimler gibi helâk edildiklerini iddia edebilmek için âdeta özel gayret sarf

145 7. A'râf, 134-35; 43. Zuhruf, 48-50.146 Buhârî, Vudu, 69; Müslim, Zühd ve'r-rekâik, 74.147 8. Enfâl, 5-12, 41-44.148 Balcı, Bedir Savaşıyla İlgili Mucizevî Rivayetler, 85 vd.149 ‘Duhân’ ve ‘batşetü’l-kübrâ’ lafızları hakkında bkz. Balcı, Bedir Savaşıyla

İlgili Mucizevî Rivayetler, 113-118.


edilmiş ve zoraki yorumlar yapılmıştır. Oysa Resûl-i Ekrem’e düşmanlık gösteren müşriklerin Bedir’de hezimete uğradıkları doğrudur. Ancak bu hezimeti onların helâki olarak yorumlamak ve bu yorumu bizzat âyetlerle desteklemeye çalışmak tutarlı değildir.

Boykot Sayfasının Mucizevî Tok Oluşu

Hz. Peygamberle ilişkilendirilen ve mucize kategorisinde sunulan hadiselerden birisi, risaletin 7-10. yıllarında müşrikler tarafından Müslümanlara ve Resûl-i Ekrem’i himaye eden kabilesi Hâşimîlere uygulanan boykot kararlarının yer aldığı sayfanın yok oluşu ve boykotun yürürlükten kalkmasıyla ilgili haberlerdir. Rivayete göre müşrikler, tebliğe engel olamayınca Hz. Muhammed’i himaye den Hâşimîler ve Müslümanlara karşı boykot karan almışlar ve onlarla her türlü beşerî ilişkiyi kesmişlerdir. Örneğin onlarla konuşulmayacak, kız alınıp verilmeyecek ve alış-veriş yapılmayacaktı. Hatta onlarla irtibat kuramlara da aynı kuralların uygulanacağına dair anlaşmaya varılmıştı. Yazdı hâle getirilen bu kararlar, yaklaşık kırk150 kişi tarafından imzalanmış ve Kâbe duvarına asdmıştı.151 Bir rivayete göre de Hz. Muhammed kendilerine teslim edilene kadar bu kararlan uygulayacaklarına dair ant içmişlerdi.152

Boykot kararlan alındıktan sonra Hz. Peygamber’! himaye eden kabilesi Hâşimîler, Ebû Talib Mahallesi’nde (Şi’bu Ebî Tâlib) âdeta tecride tâbi tutulmuşlardı.153 Hâşimîlerden sadece amcası Ebû Leheb, müşriklerin yanında yer almış ve boykotu desteklemişti.154 Onların yanı sıra korumadan yok-

150 Martin Lings, Hz. Muhammed’in Hayatı, çev. Nazife Şişman, İnsan Yay., 21. Baskı, İstanbul 2000, 129.

151 İbn İshâk, 137; İbn Hlşâm, I, 234; İbn Sa’d, I, 208-209; Yakûbî, II, 31; Taberî, Târih, II, 225; İbnü’I-Cevzî, el-Vefâ bi ahvâli'l-Mustafa, thk. Mustafa Abdulvahid, Matba’atü’s-Se'âde, Mısır 1966/1386, I, 197; İbnül- Esîr, el-KâmÜ, II, 87; İbn Seyyidi’n-Nâs, Uyûnu’l-eser fi JünûnVl-meğâzi oe’ş şemâili ve's-siyer, Beyrut, t.y., I, 166-67.

152 Buharı, Hac, 45; İbn Mâce, Menâsik, 26.153 Taberî, Târih, II, 225.154 İbn İshâk, 138; İbn Hişâm, I, 235; İbn Sa’d, I, 208; Taberî, Târih, II, 220,

225.


sun olan bazı Müslümanlar da bu mahallede ikamete mecbur olmuşlardı.155 Bir kısmı ise Habeşistan’a hicret etmişti. Bu tür nedenlerle evlerini terk eden Müslümanların geride kalan mallan müşrikler tarafından yağmalanmıştı.156

Üç yıl devam eden boykot süresince Müslümanlar sadece kan dökmenin haram sayıldığı aylarda serbestçe dolaşıp ihtiyaçlarım giderebiliyorlardı.157 Ancak, bu dönemde de düşmanca tavırlarım sürdüren müşrikler, tüccarlan baskı altına alıp Müslümanlara pahalı mal satmalanm teşvik ediyorlar veya alım gücü olmayanları borçlandınp faiz batağına sürüklemeye çalışıyorlardı.158 Aynca dışandan mahalleye yiyecek sokulmaması için sıkı tedbirler almışlardı.159 Her geçen gün hayat daha da çekilmez hâle geldiği gibi, yavaş yavaş ellerindeki mallan tükenen Müslümanlar giderek açlık ve kıtlıkla karşı karşıya kalmışlardı. Yaşanan sefalet nedeniyle açlıktan ağlayan çocukların seslerinin etrafta yankılandığına dair haberler anlatılır.160

Boykot kararlan sıkı bir şekilde uygulanırken akrabala- n tecrit altında kalan bazı insaflı müşrikler, giderek bu durumdan rahatsız olmaya başladılar ve el altından yardım göndermeye çalıştılar. Örneğin Hz. Hatice’nin yeğeni Hakim b. Hizâm veya Hâşim oğullanyla akrabalık ilişkisi bulunan Hişâm b. Amr develerine erzak yükleyip geceleyin onlara ulaştınyorlardı.161 Rivayete göre onlar yüklü deveyi mahalle yoluna getirip salıvererek yardımın ulaşmasını sağlıyorlardı.162 Bu şekilde yardım gönderildiğini fark eden Ebû Cehil, Hakim b. Hizâm’a tehditler savurmuş ve halkın huzurunda onu rezil edeceğini söylemişti. Araya giren Ebû’l-Bahterî, ‘Hakim b. Hizâm kendi malım değil, halası Hz. Hatice’ye ait mallan’ gönderiyor diye ona arka çıkmış ve buna da engel olamaya

155 İbn İshâk, 140.156 İbn Seyyidl'n-Nâs, I, 126.157 İbnü’l-Esîr, el-Kâma, II, 88.158 İbn İshâk, 140.159 İbn Seyyidl’n-Nâs, I, 126.160 İbn İshâk, 140-41; İbn Sa’d, I, 209.161 İbnü’I-Cevzî, el-Vefâ, I, 197.162 İbn Hişâm, I, 251; İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, II, 88.


cağını söylemişti. Ebû’l-Bahterî ile Ebû Cehil arasındaki söz düellosunun giderek kavgaya dönüştüğü ve Hz. Hamza’nm da onları uzaktan izlediğinden bahsedilir.163

Boykot kararlarının acımasız bir şekilde uygulanması Hakim b. Hizâm164 ve Ebû’l-Bahterî165 gibi insaflı insanları giderek rahatsız etmeye başlayınca bu durum giderek bir grubun ayaklanmasına dönüştü. Grubun başını Hâşimîlerin ulağı olan Hişâm b. Amr b. Rebî’a çekiyordu. Rivayete göre bu şahıs bir gün Hz. Peygamber’in halasının oğlu olan Züheyr b. Ebî Ümeyye’yi ziyaret etmiş ve boykot kararlarından duyduğu rahatsızlığı dile getirerek kendilerinin serbestçe dolaşıp ihtiyaçlarım giderdiklerini, buna mukabil akrabalarının her türlü haklardan mahrum kaldıklarım söylemişti. Aynı kanaati taşıyan Züheyr ona hak vermiş, ancak Kureyş’in baskısını hatırlatarak tek başına elinden bir şey gelmediğini söylemişti. Ancak, Hişâm b. Amr kendisine destek vereceğini ve birlikte hareket ederlerse bu uygulamaya engel olabileceklerini teklif etmişti. Züheyr ise birkaç kişinin daha desteğini almaları gerektiğini hatırlatınca ikisi birlikte kendileri gibi kararlardan rahatsız olan Mut’im b. ‘Adî,166 Ebû’l-Bahterî b. Hişâm ve Zem’a b. Esved’e durumu açıp onlann desteğini sağladılar. Böylece beş kişiyi bulan grup, aralarında plan yapıp bir gün tayin etmişler ve boykot sayfasını imha etmeye karar vermişlerdi. Plana göre Züheyr bir sabah erkenden Kâbe’ye gidecek ve müşriklerle boykotun kaldırılması meselesini konuşacak; şayet onları ikna edemezse sayfayı alıp parçalayacaktı. Di-

163 İbn İshâk, 142; İbn Hişâm, I, 236; Taberî, Târih, II, 225; İbnü’l-Esîr, el- Kâmil II, 88; İbn Seyyidi’n-Nâs, I, 128;

164 Bedir Savaşı’nda müşriklerin safında yer alan Hakîm b. Hizâm, daha sonra Müslüman olmuştur. Rivayete göre onun da içinde bulunduğu bir grup su almak İçin kuyuya yaklaştıkları sırada Müslümanlar engel olmak isteyince Resûl-i Ekrem su almalarına izin vermiştir. Bkz. Taberî, Târih, II, 277; ayrıca bkz. İbrahim Sançam, ‘Hakîm b. Hizâm’, DİA, İstanbul 1997, XV, 187.

165 Ebû'l-Bahterî, Hz. Peygamber’e herhangi bir kötülük yapmadığı gibi Müs- lümanlara eziyet edenlere de engel oluyordu. Boykot kararlarına da karşı çıkmıştı (İbn Hişâm, II, 308).

166 Mut’im b. ‘Adî b. Nevfel, Kureyş’in ileri gelenlerindendi, Taif dönüşünde Mekke'ye girmesi için Resulullah’a emân vermişti (İbn Hişâm, II, 255; İbn Sa’d, I, 212).


ğerleri de olası bir saldın durumunda onu koruyacaklardı. Tayin edilen gün gelince Züheyr erken saatte Kâbe’ye gelip tavaf yaptıktan sonra aralannda Ebû Cehil’in de bulunduğu gruba, boykottan dolayı zulme uğrayanların durumunu hatırlatmış ve onlann sefaleti karşısında kendilerinin rahat bir hayat sürmelerine gönlünün razı olmadığım söylemişti. Bu nedenle boykotun sona ermesini istemişti. Ancak, Ebû Cehil kabul etmeyince grubun diğer üyeleri ona destek vermişlerdi. Konuşma giderek bir tartışmaya dönüşünce o sırada Mut’im b. ‘Adî, Kâbe duvarına asılı duran sayfayı alıp yırtmış; böyle- ce kararlan tanımadığım ilan etmişti.167 Organize bir şekilde hareket eden bu beş kişi sayesinde boykot kararlarının yazılı olduğu sayfa yırtılarak bu olay sonlandınlmıştı.168

Her ne kadar boykot kararlanmn bu şekilde ortadan kaldırıldığına dair çok net rivayetler bulunmasa da bu hadise tamamen farklı bir içerikte sunulmuş ve bir dizi gizemli yorumla mucizevî bir hadise hâline dönüştürülmüştür. Örneğin iddiaya göre müşriklerin baskısına daha fazla dayanamayan Ebû Talib, artık yeğenini himaye etmemeye karar vermiş ve müşriklerin isteklerine boyun eğerek boykotun kalkması için Hz. Muhammed’i teslim etme karan almıştır. Bu amaçla Kâbe avlusuna geldiğinde, yukanda ismi geçen şahıslarla Ebû Cehil arasındaki tartışmaya denk gelmiştir. Tartışmanın bitmemesi üzerine Ebû Talib yeğenim teslim etmeyi kabul ettiğim belirtmiş ve bu şekilde anlaşma sağlanmıştır. Bunun üzerine Mut’im b. ‘Adî sayfayı indirmek için gittiğinde, üzerinde sadece 'BismikeUahümme' (Allah’ım senin adınla) ifadelerinin yazılı olduğu kısmı hariç kararların yazılı olduğu kısımlann, kimi rivayetlerde çöl karıncalan, kimi rivayetlerde ise ağaç kurdu tarafından kemirilerek imha edildiğini görmüştür.169 Ortaya çıkan bu olağanüstü tablo karşısında her iki taraf müthiş bir şaşkınlık yaşamış ve bu mucizevî olay nedeniyle boykot kararlan son bulmuştur.

167 İbn İshâk, 147; aynca bkz. İbn Hişâm, I, 253; Taberî, Târih, II, 228.168 İbn Sa’d, I, 210.169 İbn İshâk, 145-47.


Anlattığımız rivayetin bu ikinci versiyonu bir önceki paragrafta aktarılan bilgilerle karıştırılıp bir arada sunulmuşsa da dikkatli bir okuma yapıldığı takdirde, konuyla ilgili iki ayrı rivayetin bulunduğunu tespit etmek hiç de zor değildir. Sonuçta bir dizi gizemli tasvirin doğmasına neden olan ve aynı zamanda kendisi de gizemli ve çelişkili haberler barındıran rivayetin ikinci versiyonu, aslmda tamamen uydurmadır. Hatta kurgulanan hikâyedeki çelişkili noktalara rüya tasvirleri eklenip süslenmiştir. Dikkat edilirse Ebû Talib’in yeğenini müşriklere teslim etme kararırım izahı yapılamayınca, araya bir rüya anlatısı sokuşturulmuş ve olay mucizevî bir mahiyete büründürülerek sorun giderilmiştir. Şöyle ki Ebû Talib rüyasında sayfanın çöl karıncalan tarafından yendiğini görmüş ve bu yüzden sözde, müşriklerle anlaşmak için Kâbe avlusuna gitmiştir. Ancak, tam o esnada Züheyr’le Ebû Cehil boykot kararlarının kaldırılması için tartışırken Mut’im b. ‘Adî sayfayı indirmek için gittiğinde kararların güve veya çöl karıncalan tarafından yendiğini görmüştür. Böylece boykot olayı mucizevî bir şekilde son bulmuştur.

Daha önce de işaret edildiği üzere, yaklaşık üç yıl devam eden boykot kararlarının yürürlükte kaldığı süre içerisinde Müslümanların hayli sıkıntılı bir dönem yaşadıklan muhakkaktır. Kanaatimize göre yaşanan sıkıntılı durum gizemli tasvirlerin veya hikâyelerin oluşturulmasına esin kaynağı olmuştur. Dikkat edilirse yukanda zikredilen ‘inşikâk-ı kamer’ ve ‘garânîk’ hadisesi gibi olaylar, yine bu dönemde meydana gelen gelişmeler olarak gösterilmiştir. Keza sözünü ettiğimiz boykot sayfasının mucizevî bir şekilde yok olduğuna dair hikâyeler de yine aynı dönemle irtibatlandınlmıştır.170

İşaret edilen türden hikâyelerle boykot sayfasının mucizevî bir şekilde yok olduğu iddiaları dillendirilmekle birlikte, aslmda ilk rivayette işaret ettiğimiz gibi sayfanın beş kişilik grup

170 İbn İshâk, 147; İbn Hişâm, I, 235, 253; İbn Sa’d, I, 209; Ya’kûbî, II, 31. Sayfayı kaleme alan Mansûr b. İkrlme’nin felç olduğu iddiaları da yine bu kabil bir örnektir. Rivayete göre Hz. Peygamber ona beddua edince yazı yazdığı kolu felç olmuş ve parmakları işlemez hâle gelmiştir (İbn İshâk, 147).


tarafından planlı bir şekilde yok edildiği hususu çok açıktır. İkinci rivayette anlatılan gizemli tasvirlerde ise bazı çelişkiler bulunmaktadır. Örneğin, yeğenini gözü gibi koruyan Ebû Talib’in sonunda pes edip müşriklere teslim etmesi iddiası tamamıyla inandırıcılıktan uzaktır. Her şeyden önce böyle bir tutum Arap örfüyle bağdaşmadığı gibi, üç yıl boyunca onca sıkıntı çektikten sonra böyle bir karar almasının makul izahı yapılmalıdır. Bunun yanı sıra sayfanın çöl karıncalan, ağaç kurdu (el-irede), güve veya ‘dâbbe’ adlı ne olduğu belirsiz bir hayvan/hayvanlar tarafından yendiği iddialarında da bir tutarlılık yoktur.171

En ilginç ve manidar çelişkilerden birisi ise sayfada sadece 'BisrrUkeüahümme' ifadelerinin kaldığı iddialarıdır.172 Bunun yanı sıra, bazı rivayetlerde ‘Allah’173 bazı rivayetlerde de ‘Allah’ ile ‘Resûl’ kelimelerinin kaldığı,174 zulüm içeren kararların yazıldığı bölümün tamamen kemirildiği bile söylenmiştir.175 Bir kısım rivayetlerde ise tamamen aksi görüşler dillendirilerek sayfada sadece ‘Allah’ kelimesinin yenip kararların yazık olduğu bölümün kaldığından söz edilmiştir.176 Acaba bu rivayetler uydurulurken müşriklerin zaten Hz. Peygamber’i Allah'ın elçisi olarak kabul etmedikleri hususu hiç mi düşünülmemiştir? Hz. Muhammed’i baş düşman olarak gören müşrikler, ne diye kendileri tarafından hazırlanan bir metne Allah ve Resûl kelimelerini yazmış olsunlar ki? Onlar zaten Hz. Muhammed’in elçiliğine karşı değiller miydi? Nitekim Hu- deybiye Antlaşması sırasmda Hz. Muhammed’i elçi olarak kabul etmedikleri için ‘Resûl’ sıfatım metinden çıkartmışlardı.177

Öte yandan tamamen dinî söylem içeren ifadelerin müşrikler tarafından dile getirilmesinin de makul bir izahı yapılamaz. Her ne kadar Taberî, Cahiliye döneminde Arapların

171 tbn İshâk, 142, 147; İbn Hişâm, I, 253.172 İbn İshâk, 147.173 İbnü’l-Esîr, el-Kâmil II, 90.174 Hamidullah, İslâm Peygamberi, I, 114.175 İbnSa’d, I, 209, 110.176 İbn Seyyidi’n-Nâs, I, 127.177 Vâkıdî, Meğâzi, II, 610, 611.


yazdıkları belgelerin başına 'Bismikellahümme' İfadelerini eklemeyi âdet edindiklerini söylemişse de bu, işaret ettiğimiz izahı zor duruma açıklık getirmeye yönelik bir çabayı yansıtır mahiyettedir.178 Ancak, inandırıcı olmadığı da çok açıktır. İşaret edilen açıklamaların yanında birçok problemden daha söz edilebilir. Fakat dile getirilen hususları yeterli görerek bu konuyu noktalamak istiyoruz. Görüldüğü üzere her ne kadar boykot kararlarının yer aldığı sayfanın mucizevî bir şekilde yok edildiğine dair iddialar dillendirilmişse de, bunların hiçbir inandırıcılığı bulunmamaktadır. Oysa sayfanın mucizevî bir şekilde değil, beş kişilik grubun planlı bir hareketi sonucu yok edildiği hususu çok açıktır. Dolayısıyla bu tür iddialardan Hz. Peygamber’e mucize payesi verme gayretlerinin hiçbir inandırıcılığı yoktur.179

Diğer Mucizeler

Risaletten sonraki dönem içerisinde Hz. Peygamber’e isnat edilen mucizelerin sayısını net olarak belirleyebilmek hayli zordur. Ancak, bu miktarın binli rakamlara ulaşacağım söyleyebiliriz. Mucize olarak nitelenen bütün olayları veya rivayetleri konu edinerek yapılacak bir çalışmanın hayli kapsamlı olacağı, aynı zamanda meselenin özünü ortaya koyma yerine nakilcilik yapma riskini beraberinde getireceği muhakkaktır. Bu itibarla biz, vahiyle ilişkilendirilen mucize iddiaları üzerinde durarak bu yolla hem Kur’ân bağlanımda mucize meselesinin nasıl yer aldığım hem de vahyin sınırlan çerçevesinde Hz. Peygamber’in risaletinin mucizeyle olan ilişkisinin hangi boyutta olduğunu ortaya koymaya çalıştık. Buna ilaveten aynca bu başlık altında yaygm olarak dillendirilen bazı mucize iddialan üzerinde durarak, vahiyle ilişkilendirilen veya ilişkilendirilmeyen mucize iddialarının ne derece gerçekçi veya Kur’ân’la irtibatlı olup olmadığını gözler önüne sermeyi amaçladık.

178 Taberî, Târih, II, 229; İbnü'l-Esîr, el-Kâmü, II, 89.179 Boykot olayı hakkında geniş bilgi için bkz. İsrafil Balcı, “Kabe’ye Asılan

Boykot Sayfasının Tahrifiyle İlgili Rivayetlerin Tahlili”, Dinbilimleti, (cilt: 6, sayı: 3, 2006), 41-57.


Şunu öncelikli olarak vurgulayalım ki Resûl-i Ekrem’in mucizesinin Kur’ân-ı Kerîm olduğu açıklamalarının dışındaki mucize iddialarının tamamı rivayetlerden müteşekkildir ve asla vahiyle doğrulanamazlar. Üstelik, tümü rivayetlere dayalı olarak sunulan gizemli rivayetlerin mucize olarak sunulması ise ayrı bir muammadır. Dolayısıyla Hz. Peygamber’in nübüvvetinin delili veya ispatı olarak tek mucizesinin Kur’ân-ı Kerîm olduğunu,180 bunun haricinde nübüvvetinin delili olarak ona hiçbir mucizenin verilmediği gerçeğinin âyetle sabit olduğunu,181 bu itibarla çeşitli gizemli rivayetlerden oluşan bazı iddiaların onun nübüvvetinin delili olarak sunulmasının anlamsızlığını özellikle vurgulamak istiyoruz. Kaldı ki bu vurgu bize ait olmayıp bizzat vahyin hatırlatmasıdır. Rivayetlerdeki iddiaların onun mucizeleri olduğunu savunanlara öncelikli olarak hatırlatmak isteriz ki, bu rivayetler onun zamanında yaşamış veya bizzat olayın tanığı olmuş birinci elden kişi veya kaynaklara değil üçüncü, hatta dördüncü kişilere dayanmaktadır. Özellikle ikinci asırdan itibaren oluşturulmaya başlanan birtakım isnad zincirleri vasıtasıyla belli sahabîlere dayandırılan rivayetlerin sahih olduğu iddiaları zihinleri yanıltmamahdır. Nitekim rivayetlerle vahyin gerçekleri yan yana getirildiğinde, nakledilen haberlerdeki çelişkiler açıkça görülecektir.

Öte yandan oluşturulan çeşitli isnad zincirleriyle bir rivayetin çokça zikredilmesi, onun mutlak olarak sahih olduğu anlamına gelmez. Dikkat edilirse Mekke dönemine ait olduğu iddia edilen mucize iddiaları genelde belli isimlere dayandırılır. Örneğin sözü edilen gizemli rivayetlerin büyük bir kısmı Enes b. Mâlik, Ebû Hureyre, Câbir b. Abdillâh veya Ebû Sa’îd el-Hudrî gibi ravilere dayandırılmıştır. Böylesi önemli haberlerin sürekli Hz. Peygamber’in yanında yer alan Hz. Ebû Bekir, Hz. Ömer veya Hz. Ali gibi sahabîlere değil de daha sonra Müslüman olmuş veya Medineli ravilerden geliyor olması çelişki değil midir?

180 29. Ankebût, 50-51.181 17. tsrâ, 59.


İşaret ettiğimiz bu hususun yanı sıra, özellikle kelâm- cılannın nübüvvet ve mucize konularım ele almalarından sonra, geçmişte kaynaklarda var olan birtakım abartılı hikâyelerin mucize kategorisine sokulduğunu da göz ardı etmemek gerekir. Resûl-i Ekrem’in nübüvvetinin delili olarak birtakım mucize iddiaları ortaya atıldıktan sonra yavaş yavaş telif edilmeye başlanan delâü, hilye veya şemail türü kitaplarla birlikte, mucize iddiaları âdeta kontrolden çıkmış ve geçmişte ravilerin hayal dünyalarım süsleyen birtakım abartılı tasvirler veya hikâyeler, mucize iddiasma dönüştürülerek sunulmuştur. Böylece Allah Resulü’ne sayısız mucize isnat edilmiş ve onun risaleti bütünüyle serapa mucize bir peygamber portresine dönüştürülmüştür. İddialar öylesine kontrol edilemez noktaya ulaşmış ki âdeta Kur’ân’ın tamtttığı sade ve bütünüyle beşerî özellikler taşıyan Hz. Muhammed portresi rafa kaldırılmış, yerine beşerüstü özellikleri taşıyan bir peygamber portresi yerleştirilmiştir. Biz ilke olarak Allah Resulü’nün sîreti veya risaletinin vahyin verileri çerçevesinde anlaşılması veya ele alınması gerektiğini savunduğumuz için, rivayetlerde yer alan sayısız mucize iddialarım ciddiye almadığımızı, bu nedenle belli başlı mucize iddialarının dışındaki mezkûr rivayetlerin tamamım derinlemesine tahlil etmeyi beyhude bir çaba olarak gördüğümüzü belirtmek istiyoruz. Buna rağmen yaygın olarak dillendirilen bazı mucize iddialarına işaret ederek bunların ne derece gerçekçi haberler içerip içermediklerini gözler önüne sermek istiyoruz.

a) Yiyecekleri bereketlendvrmesb Hz. Peygamber’in yiyecek veya içecekleri bereketlendirdiğine dair çok sayıda rivayet bulunmaktadır. Önemli bir kısmı Enes b. Mâlik’e isnad edilen bu minvaldeki rivayetlerde, bir kap yemekle Hz. Peygamber’in 80 kişiden 300 kişiye kadar değişik sayıdaki ashabını doyurduğu iddiaları dillendirilmiştir.182 Konuyla ilgili rivayetin detayında şu haberler aktarılmıştır: Ebû Talha, hanımı Ümmü Süleym’e dedi ki: ‘Ben Resulullah’m sesini zayıf işittim. Sa-

182 Buhârî, Eymûn ve’n-nuzûr, 22, Et’ıme, 6, 48, Menâktb, 25; Müslim, Eşri- be, 141, 142, 143; Dârimî, Mukaddime, 7; Tirmizî, Menâktb, 6.


mnm acıkmıştır. Yanında bir şey var mı?’ Ümmü Süleym ‘Evet’ dedi ve arpa ekmeğinden birkaç parça çıkardı. Sonra kendisine ait bir örtü aldı ve bir kısınma ekmeği sardı. Sonra onu elbisemin altına koydu ve bir kısmıyla da beni sardı. Sonra beni Resulullah’a gönderdi. Ekmeği götürdüğümde Allah Resulü bir grupla Mescid’de oturuyordu. Resulullah ‘Seni Ebû Talha mı gönderdi?’ diye sordu. Ben ‘Evet’ dedim. Temek için mi?' sorusuna ‘Evet’ deyince, Resulullah yanındakilere ‘Kalkın’ dedi ve evimize doğru yöneldi. Ben de önlerinde koşup eve haber verdim. Ebû Talha, ‘Ey Ümmü Süleym! Resulullah kalabalıkla birlikte geldi. Oysa bizde onları doyuracak yiyecek yok’ deyince, Ümmü Süleym de ‘Allah ve Resulü bilir’ karşılığım verdi. Sonra Ebû Talha Resulullah’ı ve beraberindekileri karşılayıp eve aldı. Resulullah ‘Yanında ne varsa getir Ey Ümmü Süleym!’ dedi. O da hazırladığı arpa ekmeğini getirdi.183 Resulullah ekmeği böldü. Üzerine Ümmü Süleym’in tulumundan yağ sürdü. Sonra, ekmek hakkında Allah ne takdir ettiyse onu diledi. Müteakiben ‘On kişiye izin ver’ dedi. Ebû Talha on kişiyi yemeğe aldı. Onlar doyuncaya kadar yedikten sonra, ‘On kişiye daha izin ver’ dedi. Onlar da doyuncaya kadar yediler ve böylece gelenlerin tamamı doydu. Sayılan 80 kişiydi.184

Kimi rivayetlere göre olay, Resûl-i Ekrem’in Zeyneb bnt. Cahş’la evlendiği gün yaşanmıştır.185 Bunun yanı sıra, Hendek Savaşı öncesinde hendek kazılırken de benzer bir olayın vuku bulduğuna dair rivayetler vardır. Anlatılana göre Resûl-i Ekrem, Zeyneb’le evlendiği gece Ümmü Süleym ona bir kap yemek hazırlayıp oğlu Enes’le göndermişti. Enes yemeği getirdiği zaman, Resûl-i Ekrem ona kabı uygun bir yere koymasını ve birtakım isimler sayarak onlan çağırmasını istedi. Enes de söylenen isimleri davet etti. Ebû Osman, Enes’e kaç kişi çağırdığını sorunca yaklaşık 300 kişiyi davet ettiğini

183 Müslim’deki rivayete göre Hz. Peygamber yemeğin getirilmesini istediği zaman ona az olduğu söylenmiş, ancak kendisi ısrar edip Allah’ın onu bereketlendireceğini söylemiştir. Bkz. Müslim, Eşrtbe, 143.

184 Mâlik b. Enes, Sıfatu'n-nebi 10.185 Tîrmizî, Menâlab, 5.


söylemiştir. Davetliler gelince Resûl-i Ekrem Enes’ten getirdiği kabı ortaya koymasını istedi. Evin içi Suffe Ashabı ve diğer insanlarla doluydu. Kalabalık nedeniyle Resulullah herkesin 10’ar kişilik gruplar hâlinde yemeğe başlamalarım önerdi. Bu şekilde sofraya oturan davetlilerden doyanlar kalkanca yerlerine diğerleri oturmuş ve böylece gelenlerin hepsi karınlanın doyurmuşlardı. Herkes doyduktan sonra Resûl-i Ekrem, Enes’ten yemek kabım kaldırmasını isteyince o sırada Enes kaptaki yemeğin hiç azalmadığını, aksine kabm dolu olduğunu fark etmiştir.186 Değişik rivayetlerde de benzer anlatılar bulunmaktadır.187 Örneğin Buhâri’deki rivayet188 biraz farklı bir kurguyla sunulurken, Dârimî’deki anlatı daha farklıdır.189 Bazı rivayetlerde ise ismi belirtilmeyen bir sefer sırasında, Hz. Peygamber’in bir koyun satın aldığından ve kesip ashabına ikram ettiğinden bahsedilir. Koyun kesilince Resûl-i Ekrem ciğerinin kızartılmasını istemiş ve bunu 130 kişiye ikram ederek onlan doyurmuştur. Hatta herkes doyduktan sonra, kalan kısım sefere katılmayanların payı olarak ayrılmıştır.190

İddialara göre bir kap yemekle pek çok inşam doyuran Allah Resulü, aynı zamanda bir tulum yağı da bereketlendir- miştir. Rivayete göre Devs kabilesinden Müslüman olmak için Medine’ye gelen Ümmü Şerik adlı bir kadm Resulullah’a bir tulum yağ hediye etmişti. Hizmetçi Ümmü Süleym kabı alıp

186 Rivayetin devamında yer alan açıklamalara göre yemekten sonra davetlilerin bir kısım Resulullah’ın evinde geç saatlere kadar kalıp sohbete dalmışlardı. Allah Resulü onların tavrından rahatsız olmuş, ancak nezaketinden dolayı ses çıkarmayıp odasından içeri dışarı gidip gelmişti. Nihayet durumu fark eden ashap yanından ayrılmış ve ardından Ahzâb Sûresl'nln 56. âyeti nazil olmuştu. Bkz. Müslim, Nikâh, 94, Eşribe, 143.

187 Buhârî, Nikah 65; Nesâî, Nikâh 84.188 Buhârî, Nikah 65.189 Dârimî’nin naklettiği rivayette getirilen yemeğin et yemeği olduğu, Hz.

Peygamber’in yemeği getiren şahsa ‘Bana kolu ver’ dediği ve üç kez aynı İsteği tekrarladığı hâlde her seferinde kendisine pişirilen kolun ikram edildiği, ancak dördüncü kez aynı şeyi İsteyince bu sefer yemeği getiren kişi ‘Ey Allah Resulü! Bir koyunda kaç bacak var kİ?’ diye söylediği, bunun üzerine Hz. Peygamber’in de ona, ‘Şayet sussaydın, istediğim sürece sana kol verilecekti’ karşılığını verdiği haberleri nakledilmektedir. Bkz. Dârimî, Mukaddime, 7.

190 Buhârî, Et'ıme, 6; Müslim, Eşribe, 175.


boşaltınca Hz. Peygamber tulumun ağzım açık bırakıp asmasını söylemişti. Hediyeyi takdim eden Ümmü Şerik, Ümmü Süleym’in evine girince tulumun dolu olduğunu görmüş ve ‘Ben onu Resulullah’a vermeni söylememiş miydim?’ diye hatırlatmıştır. Ümmü Süleym de dediğini yaptığını, ancak Resûl-i Ekrem’in istediği üzerine ağzını bağlamadan asüğını, bunun üzerine tulumun dolu hâle geldiğini söylemiştir. Rivayetin devamında ise alakasız bir konuya geçilerek şu açıklama yapılmıştır: ‘Sonra arpayı ölçtüler, ondan da hiçbir şey eksilmediğini gördüler.’191

Müslim’de yer alan rivayete göre Resûl-i Ekrem’e yağ tulumunu Ümmü Süleym hediye etmiştir. Kendisine hiç pay ayırmadığı için Resûl-i Ekrem’in izniyle yağdan zaman zaman ihtiyacı kadar alıyordu. Bir süre bu şekilde yağı kullanıp azalınca tulumun sonunda kalanı sıkmış ve tamamen bitirmişti. Ardından Resûl-i Ekrem’e yağın bittiğini haber vermişti. Hz. Peygamber de ona Tulumu sıkmasaydm içindeki yağ hiç bitmeyecekti’ demiştir.192 Bir başka rivayette ise ismi belirtilmeyen şahsa Hz. Peygamber’in bir miktar arpa verdiği, adamın ihtiyacı kadarını tartıp aldığında, Allah Resulü’nün ona, ‘Şayet tartmasıydın arpa devamlı aynı miktarda kalacaktı’ dediği ifade edilmiştir.193

Resûl-i Ekrem’in yemekleri bereketlendirdiği iddialarının en dikkat çekicilerinden birisi, Hendek Savaşı hazırlıklarının yapıldığı sıradaki olaylar arasında anlatılır. İddialar arasında bir taraftan Hz. Peygamber’in açlıktan kanuna taş bağladığı, diğer taraftan da iki kişilik yemekle bütün ashabı doyurduğu ve bunların sayısının birkaç yüzü bulduğu yönünde anlatılar vardır. Rivayete göre hazırlıklar sırasında Müslümanlar müthiş bir yiyecek sıkıntısı çekmişlerdi. Resûl-i Ekrem de üç gün boyunca hiçbir şey yemediği için neredeyse kamı sırtına yapışmıştı. Hatta açlığını dindirmek için kamına taş bağlamıştı. Hendek kazımı devam ederken Müslümanların önüne büyük

191 İbn İshâk, 265.192 Müslim, FadâÜ, 8.193 Müslim, Fadâil 9-


bir kaya parçası çıkmış, ancak kimse onu parçalayamamış- tı. Nihayet Hz. Peygamber gelip aç hâldeyken bile kayaya bir darbe indirince kayayı tuzla-buz etmişti. Hatta darbe nedeniyle kaya parçasından çıkan ateş zerreciklerinin Şam’daki sarayları aydınlattığından bile bahsedilmiştir.194

İddialara göre daha fazla açlığa tahammül edemeyen Câbir b. Abdillâh evine gidip kamını doyurmuş ve Resûl-i Ekrem’in durumunu hanımına anlatıp bir şeyler hazırlamasını istemiştir. Hanımı da sadece iki kişilik kuzu eti ve arpa ekmeği bulunduğunu söyleyip Resûl-i Ekrem’le birlikte bir kişiyi daha misafir alabileceklerini söylemiştir. Hazırlıklar tamamlanınca Câbir, Resulullah’ı davet etmiş ve beraberinde bir kişiyi daha getirebileceğini söylemişti. Hz. Peygamber de gidip sofrayı hazırlamasını istemişti. Câbir hazırlıkları yaparken Resûl-i Ekrem kalabalık bir cemaatle eve gidince evin hanımı hayli paniklemişti. Nihayet Hz. Peygamber eve yanaşınca birbirlerini sıkıştırmayacak şekilde oturmaları için ashabım uyarmış, ardından kendi elleriyle ekmeği bir kaba koyup ısıtmış ve üzerine iki kişilik kuzu etini ekleyerek hazırladığı yemeği ashabına ikram etmiştir. Kaptaki yemek azaldığı zaman her seferinde yemeğin bulunduğu kabı ısıtmış ve böylece tüm ashabım doyurmuştur. Hatta misafirler doyduktan soma Resulullah kalan kısmı evin hanımının yemesini, arta kalanı ise hediye etmesini tavsiye etmiştir.195

194 Hz. Peygamber'in kayayı parçalamasıyla ilgUl ilginç İddialardan bahsedilir. Ashaptan ismi belirtilmeyen bir kişiye İsnad edilen rivayete göre hendek kazımı devam ederken, çıkan kayayı kimse parçalayamamıştı. Ancak Resulullah kazmayı eline alıp En’âm Sûresi'nin 115. âyetini okumuş ve taşa bir darbe indirince üçte birini koparmış ve taştan şimşek gibi bir kıvılcım çıkmıştı. Ardından aynı âyeti okuyarak tekrar darbe İndirince bu sefer kalan üçte birini parçalamıştı. Nihayet üçüncü vuruşta taşın tamamım paramparça etmiştir. Bkz. Nesâî, Cihâd, 42.

195 Buhâri, Megâzl 30. Bu rivayetin diğer bir versiyonunda açlığın etkisiyle Hz. Peygamber Câbir'e yiyecek bir şeylerinin olup olmadığım sorduğu, onun da bir miktar arpa ve bir oğlağı bulunduğunu söylediği, bunun üzerine yemek hazırlaması İçin Resûl-i Ekrem’in onu evine gönderdiği, evin hanımının arpayı öğütüp un hâline getirdiği sırada Resulullah’ın ashabıyla birlikte geldiği ve yoğrulmuş hamurun içine tükürerek bereket duası okuduğu ve bu şekilde hamuru bereketlendirdiğinden bahsedilmiştir. Ayrıca etin bulunduğu kabı da benzer bir hareketle bereketlendirmiştir.

. Hz. Muhammed'e îsnat Edilen Mucizeler 297

Müslim’deki rivayette de benzer anekdotlar anlatılır. Ancak bu anlatıda Hz. Peygamber’in yemeği ısıtarak değil tükürerek196 bereketlendirdiği197 gibi son derece tiksinti verici tasvirler dillendiıilmiştir.198 Bazı rivayetlerde ise Resûl-i Ekrem’in Câbir b. Abdillâh’a da dua ettiği ve yorgunluktan bitkin düşen devesine dokunduğu zaman, devenin o güne kadar hiç görülmedik şekilde hızlandığından bahsedilmiştir.199

Vâkıdî’de yer alan bir rivayete göre ise Hz. Peygamber kendisine ikram edilen bir avuç hurmayı örtü üzerine serip Hendek ashabmı çağırmış ve hepsini bu hurmayla doyurmuştur. Üstelik ashabm tamamı doyduktan sonra, hurmalar öylesine artmış ki örtü üzerinden taşmıştır.200 Bir hadîs kaydmda ise Hz. Peygamber’e getirilen bir çanak tirit yemeğinden herkesin doyduğu, yemek eksildiği zaman gökten ilave yapıldığı gibi iddialar da zikredilmiştir.201 Tirmizî’deki bir rivayette ise Resulullah’ın Suffe Ashabı’m evine davet edip onlara bir tas süt ikram ettiği ve hepsinin bu sütten doyuncaya kadar içtiği nakledilmiştir.202

Ardından ekmek pişirmesi için kendisine bir kadının yardımcı olmasını istemiştir. Bir taraftan da Câbir'den pişen etleri almaşım söylemiş ve böylece eve gelen bin kişi bu yemekten doyuncaya kadar yemiştir. Üstelik hamur ve etten de hiçbir şey eksilmemiştir. Bkz. Buhârî, Meğûzî, 30.

196 Bazı rivayetlerde ise Hz. Peygamber’in çiğnediği hurmayı küçük çocukların ağzına tükürüp onlan bu şekilde beslediğinden bahsedilmiştir. Bkz. Müslim, Âdâb, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28.

197 Bir rivayete göre Resulullah Ci’rane’de bulunduğu sırada yarımda bulunan Ebû Mûsâ ve Bilal’dan bir tas su istemiş, su temin edilince yüzünü yıkamış ve kap içine tükürerek suyu bereketlendirip ashabının da içmelerini ve göğüslerine sürmelerini önermiştir. Ashap bu şekilde su ihtiyaçlarım giderirken, beraberinde bulunan eşi Ümmü Seleme de perde arkasından seslenerek suyu tamamen bitirmemelerini ve kendisine de ayırmalarım hatırlatmıştır. Bkz. Müslim, Fadâil, 164.

198 Müslim, Eşribe, 141; aynca bkz. Dârimî, Mukaddime, 7.199 Buhârî, Şurût 4.200 Vâkıdî, Meğûzî, I, 476.201 Dârimî, Mukaddime, 9; Tirmizî, Menâktb, 5.202 Tirmizî, Sı/otü’l-lnyâme, 36. Bir rivayete göre Ümmü Süleym, oğlu Enes b.

Mâlik için dua etmesini istemiş, Resulullah da onun malı ve çocuklarının çok olup ömrünün bereketli olması için dua etmiştir. Bu duaya binaen Enes’in yüz yaşından fazla ömür sürdüğü, mahsullerinin ise yılda iki kez vererek zenginleştiği iddialan dillendirilmiştir (Buhârî, Edebü'l-müfred, 227).


Bazı rivayetlerde de Hz. Peygamber’in ashabma evlerinde kaç kişilik yemek varsa onun iki katı fazla misafir davet etmelerini önerdiği, bu öneriye uyan kişilerin götürdükleri kişilerin karınlarım doyurduktan sonra yemeklerinin eksilme yerine arttığım gördükleri anlatılmıştır.203

İbn Mes’ûd’a isnad edilen bir rivayette ise Hz. Peygamber ashabıyla birlikte oturduğu bir yemek sırasında, yemeğin dile gelerek Allah’ı tespih ettiği iddiaları bile dillendirilmiştir. Bu rivayetin sonu şu sözlerle noktalanmıştır: “...Bir seferinde Peygamber’e su getirilmişti. Resulullah elini suyun içerisine koydu parmaklan arasından su fışkırmaya başladı. Resulullah ‘Haydin abdest almaya... Gökten inen berekete geliniz...’ diye bizi davet etti. Hepimiz o sudan abdest aldık.”204

Hz. Peygamber’in borçlu bir şahsa bereket duası ederek hurmalanndan bol mahsul almaşım sağladığı, ilgili şahsın da bu sayede borcunu ödediği rivayet edilmiştir.205 Bu rivayetin diğer versiyonunda Resûl-i Ekrem'in harmanda bulunan hurmaların yanma oturarak bereketlendirdiğinden bahsedilmiştir. Üstelik borçlu sattıktan sonra hurmalanndan hiçbir şeyin eksilmediğini bile fark etmiştir.206 Bir rivayette ise Yahudiye borcu olan sahabînin borcunu ödeyemediği, hurma bahçesindeki hurmalannın da borcunu karşılamaya yetmediği, ancak Resulullah’m bahçeyi ziyaret etmesi üzerine hurmalannın bereketlenip çoğaldığı ve borcunu ödedikten sonra kendisine yetecek kadar hurma kaldığı anekdotla- n anlatılmıştır.207

203 Müslim, Eşribe, 176204 Tirmizî, Menâktb, 6.205 Buhârî, İstikraz, 8, 18, 15, Menâktb, 25.206 Buhârî, İstikraz, 18207 Buhârî, Sul/ı, 13; İbn Mâce, Sadakat, 20. İbn İshâk’ta yer alan benzer içe

rikli bir rivayete göre Hz. Peygamber, bir bedeviye aracı olup Yahudiden borç almaşım sağlamış, ancak borcunun ödenmeyeceğinden endişelenen Yahudi gelip Hz. Peygamber'den borcunu istemiştir. Bunun üzerine Allah Resulü onu Hz. Ömer’le birlikte bir bahçeye gönderip alacağım ödemiştir. Bu rivayette mucizevî içerikli bir anlatıdan söz edilmeyip sadece Hz. Peygamber’in sabrından dolayı Yahudinin hayrete düştüğüne vurgu yapılmıştır. Bkz. İbn İshâk, 273.

. Hz. Muhammed’e îsnat Edilen Mucizeler 299

Bir kısmına yukarıda değindiğimiz Resûl-i Ekrem’in yiyecekleri bereketlendirdiği iddiadan muhteliftir. Rivayetlerdeki temel iddia Allah Resulü’nün yemekleri bereketlendirdiği, hatta iki kişiye yetecek yemekle muhtelif rakamlar verilmekle birlikte yüzlerce kişiyi doyurduğu anlatısına dayanmaktadır. Böyle bir gayret güdülmesinin arka planında bizce Hz. Mûsâ ve Hz. İsa’nın ashabma gökten sofra indirmeleri, az miktardaki yemekle çok sayıdaki kişiyi doyurmalan gibi haberlerin etkisi vardır. Örneğin İncil’de Hz. İsa’nın beş ekmek ve iki balıkla bin kişiyi doyurduğundan bahsedilir.208 Ancak, Resûl-i Ekrem’le ilgili Kur’ân’da benzer bir açıklama yer almayınca bu eksiklik rivayetlerle doldurulmuştur.

Yukanda nakledilen rivayetlerin tamamının iddialardan ibaret olup herhangi bir inandırıcılığının bulunmadığım özellikle vurgulamamız gerekir. Üstelik iddialarda akıl almaz çelişkiler zikredilmiştir. Bir taraftan açlıktan kamına taş bağlayan bir peygamberden bahsedilirken aynı zamanda yine aynı süreçte iki kişilik yemekle üç yüz civarında kişiyi doyuran bir peygamberden bahsetmek acaba nasıl açıklanabilir? Sadece bu çelişkiyi göz önüne alınca bu tür rivayetlerin ne derece hayal ürünü olduğu kendiliğinden ortaya çıkacaktır. Madem bir iki kap yemeği üç yüz kişiyi doyuracak kadar çoğaltan bir peygamber vardı, ne diye üç gün açlık çekmiş ve kamına taş bağlayıp açlığını gidermeye çalışmış veya niçin ashabma onca açlık sıkıntısı yaşatmıştır?

/Belli ki Hendek Savaşı öncesinde yoğun hazırlıklar devam

ederken Müslümanlar zor bir dönemden geçmişlerdir. Nitekim Kur’ân bu savaşı ‘gözlerin yerinden fırladığı, yüreklerin ağza geldiği savaş’ olarak niteler.209 Hatta yoğun çalışmalar nedeniyle Resûl-i Ekrem’in günlük namazlarım bile kılamayıp akşam toptan kıldığına dair rivayetler nakledilir.210 Görünen o ki tıpkı boykot kararlarının uygulandığı dönemde çekilen

208 İncil, Yeni Yaşam Yayınlan, İstanbul 2000, Markos 6: 35-44. Bu konuyla ilgili geniş bilgi için bkz. George Ford, Mesih’in Yaşamı; Büyük Mucizeleri, çev. İshak Arslan, İstanbul 1991, IV, 48-50.

209 33. Ahzâb, 10.210 İbn Sa’d, II, 72.


sıkıntılar birtakım gizemli rivayetlerin doğmasına zemin hazırladığı gibi, Hendek Savaşı öncesinde ortaya çıkan sıkıntılı süreç de benzer şekilde bazı gizemli rivayetlerin doğmasına esin kaynağı olmuştur. Hatta bir kısmı rivayetler daha sonra mucize kategorisine sokulmuştur. Oysa Kur’ân-ı Kerîm, Resûl-i Ekrem’in elinde herhangi bir sihirli değneğin olmadığım özellikle vurgular. Madem Hz. Peygamber’in böyle bir yeteneği var idiyse niçin kendisinden mucize talebinde bulunan müşrikler veya Yahudilere karşı bunu kullanmamıştır? Ya da niçin Kur’ân bundan bahsetmemiştir? Oysa âyetlerde Bedir, Uhud, Hendek veya Huneyn savaşlarıyla ilgili birçok detay anlatılmıştır. Müşriklerin onca mucize talebine karşı kendisinin onlara cevap verdiğinden bahsedilmezken üstelik ashaptan hiçbir talep gelmediği hâlde bu tür olağanüstülüklerden bahsedilmesi ve üstelik bunlann sadece Müslümanlar tarafından zikredilmesi acaba nasıl izah edilebilir? Bu tür rivayetler kaynaklara neden sokuşturulmuştuı? Bunun bir sebebi olmalıdır. Bize göre bunun sebebi, az önce işaret edildiği gibi, kadîm Yahudilik ve Hıristiyanlıktaki peygamber kıssaları, onların peygamberleriyle ilgili Kur’an’da zikredilen kimi olağanüstülükler ve bu durum karşısında Müslümanların kendi peygamberlerini onlardan üstün gösterebilme gayretleri gibi hususlar bulunmaktadır.211

Şunu da hatırlatalım ki Resûl-i Ekrem son derece nazik bir insandır. Oysa iddialara göre kendisini zorla davet ettiren bir peygamberden bahsetmek mümkündür. Örneğin kendisine söylendiği hâlde Hz. Peygamber’in iki kişi yerine yüzlerce kişiyle bir eve dayandığına dair iddialar, onun nezaketi ve beşerî ilişkilerindeki hassasiyetiyle asla bağdaşmamaktadır. Şunu belirtelim ki bu iddialar, ne Kur’ân’la ne risaletle ne tarihî gerçeklerle ne fiziki kanunlarla ne de Resûl-i Ekrem’in şahsıyla izah edilebilecek muhtevaya sahiptir. Bunlar bir dönem için Allah Resulü’nü yüceltme adma Müslümanlar tara-

211 Geçmiş kültürlerden miras alınıp İslâm kültürüne sokuşturulan ve özellikle Hz. Muhammed tasavvuru hakkmdakl rivayetler İçin bkz. Ignaz Goldziher, ‘Hadiste Yeni-Eflatuncu ve Gnostik Unsurlar’, çev. Ömer Öz- soy, AÜİFD, (sayı: XXXVI), 405-421. >


fmdan dillendirilen veya onlann hayal dünyalarını süsleyerek anlatılan hikâyelerden başka bir şey değildir. Belki ait oldukları dönemde belli bir işlevselliğe sahip olmuş olabilirler. Ancak bu iddialar vahyin tanıttığı sınırlar çerçevesinde Resûl-i Ekrem’i tanımak isteyen günümüz Müslümam için hiçbir anlam ifade etmez. Aksine bunlar, vahyin tanıttığı beşerî sınırlılıkları olan bir peygamberi anlama veya tanıma yerine daha da anlaşılmaz hâle getirir.

b) Parmaklarından su akıtması: Hz. Peygamber’in suyu bereketlendirdiği veya parmaklarından su akıttığı gibi iddialar yaygın bir şekilde dillendirilir. Rivayetlere göre bir sefer sırasında Resûl-i Ekrem abdest almak istediği zaman su bulamayınca daha önce kendisine getirilen tulumda su bulunup bulunmadığına bakılmasını istemiştir. Kapta sadece bir damlacık su bulunduğu söylenince Hz. Peygamber kabın içine elini sokup çıkarmış ve parmaklarından su akıtmıştır. Hatta kendisinin yanı sıra bu suyla yetmiş,212 seksen,213 doksan ve iki yüz kişi214 ihtiyacım gidermiştir.215 Bazı rivayetlerde ise rakam üç yüze kadar çıkarıldığı gibi,216 giderek artırılmıştır. Örneğin, olaya tanık olduğu iddia edilen Câbir’e, Resûl-i Ekrem’in parmaklarından akan sudan kaç kişinin yararlandığı sorulunca, 1500 kişi olduklarını söylemiş, hatta yüz bin kişi olsa bile onlara da yeteceğini ve sonunun gelmeyeceğini söylemiştir.217 İddiaya göre bazı sahabîler Resûl-i Ekrem’in parmaklarından akan su ile abdest alırken bazıları da aynı anda su içmişlerdir.218

Resûl-i Ekrem’e getirilen kabm, tulum olduğundan bahsedildiği gibi, topraktan imal edildiği ve içine el sokulduğunda avuç açılamayacak kadar dar olduğuna dair detaylar

212 Buhârî, Vudu’, 32; Menâktb, 25; Müslim, Zühd, 74.213 Buhârî, Menâktb, 25, Vudu’, 46.214 Dârimî, Mukaddime, 5.215 Buhârî, Vudu’, 46, Menâktb, 25; Müslim, Fadâü, 4, 5; Nesâi, Taharet, 61,

62; Tirmizî, Menâktb, 6.216 Buhârî, Menâktb, 24, 25; Müslim, Fadâü, 6.217 Dârimî, Mukaddime, 5.218 Dârimî, Mukaddime, 5.


anlatılır.219 Müslim’deki rivayette ise kabm ağzınm geniş220 ve el sokulduğunda içinde parmakların kapatılamayacak kadar küçük olduğundan bahsedilir.221 Kuşkusuz bu detaylar küçücük bir kapla Resûl-i Ekrem’in ne derece büyük bir mucize gösterdiği iddialarım dillendirmeye yönelik gayretlerin ürünüdür.

Rivayete göre yukarıda anlatılan hadise, Hudeybiye Sulhu’nun geçekleştiği sefer sırasında yaşanmıştır.222 Bir başka rivayette ise bu olay Tebûk Seferi sırasında vuku bulmuştur. İddiaya göre ashap yolda şiddetli susuzluk yaşamıştı. Aramalar neticesinde ince iplik kadar akan bir su kaynağı bulunmuş ve durum Hz. Peygamber’e haber verilmiştir. Resûl-i Ekrem de suya dokunup dokunmadıklarını sormuş, ‘Evet’ cevabmı alınca onlara sitem etmiştir. Ashap da Resûl-i Ekrem ihtiyacını karşılasın diye zemini çukurlaştırıp suyu bir araya toplayınca, Resulullah bu suyla elini yüzünü yıkamış ve tekrar kaynağına akıtarak zengin bir pınara dönüştürmüştür. Böylece bereketlenen suyla ordunun tamamı ihtiyacım karşılamıştır.223 Bu muhtevada pek çok anlatı bulunmaktadır.224

Buhârî’de yer alan bir rivayete göre, yolculuk sırasında abdest suyu için su bulunamayınca, sahabeden bazıları rastladıkları bir kadının devesinde bulunan su kabını rızası olmaksızın alıp Hz. Peygamber’e getirmişler ve bu kaptaki suyla ihtiyaçlarım gidermişlerdir. Hatta bir kısmı yıkandığı gibi bazıları develerinin bile su ihtiyacım karşılamıştır. İhtiyaçlar giderildikten sonra, Hz. Peygamber suyunu kullandırmak istemeyen kadına şu karşılığı vermiştir: ‘Gördüğün gibi suyundan hiçbir şey eksiltmedik. Unutma ki, bize su verip içiren Allah’tır.’225 Çöl yolculuğu sırasında abdest suyu ihtiya

219 Buhârî, Vudu', 45.220 Müslim, Fadâil, 4.221 Müslim, Fadâil, 7.222 Buhârî, MenâJcıb, 25.223 Müslim, Fadâil, 10, 11.224 İbn Hanbel, V, 298.225 Buhârî, Teyemmüm, 6, MenâJcıb, 25.


cı için Resûl-i Ekrem’in böyle bir mucize gösterdiğinden bahsedilirken, teyemmümün hiç hatırlamaması hayli ilginçtir. Ama en garip olanı da sahibinin nzası olmadan alınmış bir şeye Peygamberimizin ses çıkarmamasıdır. Oysa aynı rivayetlerde, su bulamadıklarında namaz kılabilmek için Resûl-i Ekrem’in ashabma teyemmüm yapmalarını önerdiğinden de bahsedilmektedir. Nitekim yolculuk sırasında cünüp olan ve su bulamadığı için namaz kılamayan bir sahabîye teyemmüm yapmasını önermiştir.226

Kimi iddialara göre Hz. Peygamber tıpkı Hz. Mûsâ gibi227 kayadan bile su çıkarmıştır. Muhtemelen âyetlerde Hz. Mûsâ ile ilgili bu tür açıklamalardan etkilenen Müslümanlar, Resûl-i Ekrem’in de benzer mucizelerinin olduğunu iddia etmek için bu tür rivayetleri dillendirmek zorunda kalmışlardır. Örneğin Gazzâlî’nin (505/1111) eserlerinden seçilerek derlenen bir kitapta, Uhud Savaşı sırasmda yaralanan Hz. Peygamber’i müşriklerin susuz bıraktıklarına vurgu yapılmış ve bu zor durumu aşmak için Resûl-i Ekrem’in Rabb’ine dua ettiği, duasımn kabul edilerek elini kayaya vurmasının emredildiği iddia edilmiştir. Hz. Peygamber de bu İlahî emir gereği yaralı elini kayaya vurunca kayadan şarıl şarıl su akıtmıştır.228 Yine Gazzâlî’nin eserinde benzer nitelikteki pek çok asılsız mucize iddialarını görmek mümkündür.229 Az önce de işaret edildiği gibi bu tür iddiaların dillendirilmesinde Hz. Peygamber’i mucize konusunda önceki peygamberlerden üstün gösterme gayreti hayli etkili olmuşa benziyor. Hâlbuki erken dönem kaynaklarında Uhud Savaşı’yla ilgili böyle bir iddia dillendirilmez. Aksine Resûl-i Ekrem’in ölmediğini fark eden Müslümanlar onu emniyetli bir yere götürmüşler ve burada yaralarım temizlemeye çakşırlarken su ihtiyacı hasıl olmuştur.230 O

226 Buhârî, Teyemmüm, 6.227 2. Bakara, 60; 7. A’râf, 160.228 Aydın, İlâhi Nurlar, 124.229 Gazzâlî, İhyâ'u Ulûmi’d-dîrı, çev. Sıtkı Gülle, Huzur Yayınevi, İstanbul

2008, II, 822-828.230 İbn Sa’d, II, 48; Belâzûrî, Erısâbu'l-eşrâf, nşr. Süheyl Zekkâr-Rlyâd

Ziriklî, Dâru’l-flkr, Beyrut 1996/14171, 396.


sırada Hz. Ali deri kalkanıyla bir miktar su bulup getirmiş231 ve Resulullah da bu suyu içmeyip kanlarım temizlemiştir.232

Dikkat edilirse iddiaların tamamı rivayetlerden müteşekkildir ve muhtevalarında çok ciddi çelişkiler bulunmaktadır. Bu tür gizemli tasvirleri vahyin muhtevasıyla ilişkilendirmek mümkün olmayacağı gibi, Kur’ân-ı Kerîm Resûl-i Ekrem’in böyle bir olağanüstü yeteneği olduğundan asla bahsetmez. Rivayetlerdeki en manidar çelişkilerden birisi ise müşriklerin ısrarla mucize istemelerine rağmen Resûl-i Ekrem onlara karşılık veremezken bu sefer kendisinden bu anlamda bir beklentisi olmayan ashabma bu tür yeteneklerini sergilediği iddia edilmiştir. Şayet Allah Resulü böylesine önemli mucizeler gösterebiliyor idiyse niçin müşrikler karşısında bu maharetlerini sergilememiş de onca mahcubiyet ve sıkıntı çekmiştir?233

c) Hurma kütüğünün inlemest Kaynaklarda en çok dillendirilen mucize iddialarından birisi, hurma kütüğünün terk edilmişlik üzüntüsüyle sesli ağlaması ve Resûl-i Ekrem’in de onu teselli edip susturması hikâyeleridir. Hz. Peygamber Medine’de cuma namazı kıldırırken hutbe için bir hurma kütüğünü kullanıyordu. Daha sonra minber yapılınca, Allah Resulü burayı kullanmaya başladı. İddialara göre Hz. Peygamber’in terk etmesine tahammül edemeyen kuru hurma kütüğü dile gelmiş ve âdeta bir çocuk gibi inleyerek ağlamaya başlamıştır. Neticede Hz. Peygamber kütüğü okşayıp teselli etmiş ve ağlamasını durdurmuştur.234

Kütükten çıkan sesin mescitteki herkes tarafından duyulduğu,235 on aylık gebe deve iniltisine,236 öküz böğürmesine benzer sesler çıkardığı;237 bazı rivayetlere göre inlerken çıkardığı sesin, yavrusu kendisinden ayrılan devenin inleme

231 İbn İshâk, 310; İbn Sa’d, II, 48; Belâzûrî, Ensab, I, 396.232 İbn Hişâm, III, 602-603; Taberî, Târih, III, 20; ayrıca bkz. Balcı, İlahi Yor

dun, 101.233 6. Erîâm, 35.234 Buhârî, Menâktb, 25.235 Nesâî, Cuma, 17.236 Buhârî, Cuma, 26, Menâkib, 25: Tirmizî, Menâktb, 6.237 Dârimî, Mukaddime, 6.


sine benzediği gibi238 anekdotlar anlatılmıştır. Bir iddiaya göre Resûl-i Ekrem kütüğü okşayınca, âdeta küçük bir çocuğu annesinin okşamasıyla sesini yavaş yavaş kesmesi gibi kütük de ağlamasını kesmiştir.239 Bazı yorumlara göre kütük, Allah’ı zikretmek için ağlamıştır.240

Bir rivayete göre Resulullah hutbe için minbere yöneldiğinde, hurma kütüğünün yanından geçerken âdeta yanlırca- sına ses çıkardığından241 ve feryat ettiğinden bahsedilir. Resulullah da onu teselli edip gönlünü aldıktan sonra minberine yönelmiştir.242 Bir iddiaya göre şayet Resulullah kütüğü okşayıp susturmasaydı kıyamete kadar bu şekilde ağlayacağından bahsedilmiştir.243 Bir rivayete göre ise Resûl-i Ekrem kütüğü susturduktan sonra onu uygun bir yere gömdürmüştür.244

İddiaya göre Resulullah kütüğe şu teklifte bulunmuştur: “İstersen seni eskiden bulunduğun yere diktireyim ve böy- lece eski hâline dönmüş olursun. Dilersen de seni Cennet’e diktirebilirim. Böylece onun pınarlarından içip güzelce yetişir sonra meyveler verirsin. Allah dostlan da senin meyvelerinden yararlanırlar.” Bu teklif üzerine kütük Cennet’e dikilmeyi tercih etmiş ve bu dileği gerçekleştirilmiştir.245 Kuru bir hurma kütüğünden Resûl-i Ekrem’e mucize payesi çıkarmak için ne tür hikâyelerin uydurulduğunu gösterebilmek adında, bu tür rivayetlere kısaca yer vererek yorumsuz olarak bırakmayı tercih ediyoruz.

Bir iddiaya göre ise Hz. Peygamber kuru hurma kütüğüyle senli-benli konuşabildiği gibi, putlar bile onun karşısında dile gelmiş, hatta Hz. Peygamber’in Allah’ın elçisi olduğuna şahitlik etmişlerdir. Anlatılanlara göre müşrikler, Hz. Peygamber’den mucize isteyince, o da şayet putlan kendisinin

238 Dârimî, Mukaddime, 6.239 Buhâri, MenâJcıb, 25.240 Buhâri, MenâJcıb, 25.241 Dârimî, Mukaddime, 6.242 İbn Mâce, İkâmetu’s-salât, 199; Tirmlzî, Cuma, 10.243 İbn Mâce İkâmetu’s-salât, 199; Dârimî, Mukaddime, 6.244 Dârimî, Mukaddime, 6.245 Dârimî, Mukaddime, 6.


Allah’ın elçisi olduğunu söylerlerse iman edip etmeyeceklerini sormuş, müşrikler de hep bir ağızdan ‘evet’ karşılığım vermişler. Bunun üzerine Reşûl-i Ekrem putun yanına giderek ‘Ey put! Söyle bakalım ben kimim?’ diye sormuş, dile gelen put ise şahadet getirerek Allah elçisi olduğunu tasdik etmiştir.246

d) Ağaç daimi kılıç yapma ve ağaçlan yerlerinden oynatma mucizeleri: Bedir Savaşı’yla ilgili birtakım mucizevî rivayetler anlatılırken bunlar arasında Hz. Peygamber’in bir ağaç dalım keskin kılıç hâline dönüştürdüğü iddialarından bahsedilmiştir. Rivayete göre yoğun çatışmalar devam ederken Ukkâşe b. Mıhsan’ın kılıcı kırılınca, Resulullah’ın yanına koşup kılıç istemiş, ancak o sırada boş bir kılıç olmadığı için Hz. Peygamber ona bir ağaç dalını uzatıp onunla savaşmasım istemiştir. Ukkâşe düşman karşısına geçince kendisine verilen dal demirden keskin bir kılıca dönüşmüş ve bembeyaz bir hâl almıştır. Ukkâşe de onunla akşama kadar savaşmıştır.247 Yine Bedir günü Resûl-i Ekrem’in Seleme b. Elsem b. Harîş’e verdiği dal da benzer bir şekilde kılıç oluvermiştir.248

Bunların yanı sıra, ağaç veya taşların Resûl-i Ekrem’e sesli selam verdikleri249 veya iki hurma ağacmı birleştirip ayırdığı250 gibi bazı mucize iddiaları dillendirilmiştir.251 İddiaya göre Resulullah bir bedeviyi İslâm’a davet ederken adam ‘Söylediklerine kim şahitlik edecek?’ diye sorunca, Hz. Peygamber de ‘Şu dikenli ağaç’ karşılığım vermiştir. Ardından Resûl-i Ekrem ağacı yanma çağırmış ve yerinden oynayan ağaç toprağı yara yara gelip karşısında durarak üç kez şahadet getirdikten sonra, yerine dönmüştür. Gördükleri karşısında hayrete düşen bedevi kavmine gidip durumu anlatacağını ve şayet kendisine uyarlarsa onlarla birlikte iman etmek için tekrar geleceğini

246 Aydın, İlâhi Nurlar, 126.247 İbn Hişâm, II, 465; Vâkıdî, Meğâzû I, 93. Adının 'avri olduğu belirtilen bu

kılıcı, Resûl-i Ekrem bütün savaşlarda yarandan ayırmamıştır. İddiaya göre peygamberlik iddiasıyla ortaya çıkan Müseylime de bu kılıçla öldürülmüştür. Bkz. İbn Hişâm, II, 465.

248 Vâkıdî, Meğâzl I, 93-94.249 İbn İshak, 176; İbn Hişâm, I, 154.250 İbn İshak, 334.251 Değişik örnekler için bkz. İbn İshak, 334-46.

.. Hz. Muhammed’e İsnat Edilen Mucizeler 307

söylemiştir. Şayet onlar gelmezlerse bu sefer kendisinin gelip iman edeceğine dair söz verip ayrılmıştır.252

Bir başka iddiaya göre ise bir bedevi Hz. Peygamber’e ‘Senin nebî olduğunu nereden bilebilirim?’ diye sorunca, Hz. Peygamber de ona gösterdiği hurma salkımının şahitlik edeceğini söylemiştir. Ardından bir işaretle ağaçtaki hurma salkımım yanma getirip tekrar yerine göndermiştir. Bu olay üzerine bedevi Müslüman olmuştur.253 Yine bir iddiaya göre ilgili şahıs Resûl-i Ekrem’in nübüvvetinin delili olarak sırtındaki mührü görmek istemiş, ancak Hz. Peygamber ona mührü değil de ağaçtaki hurma salkımım getirip geri götürmeyi önermiş ve bu mucizeyi gerçekleştirmiştir.254 Bu iddialar dillendirilirken hep meçhul şahıslardan bahsedilip somut bir isim verilmemesi hayli ilginçtir.

Câbir b. Abdillâh’a isnad edilen rivayet göre, bir yolculuk sırasında Resulullah def-i hacetini gidermek için kendisine siper olsun diye karşısında duran iki ağaca Câbir’i göndermiş ve onlara bir araya gelmelerini söylemesini istemiştir. Câbir, Resulullah’ın talebini iletince ağaçlar bir araya gelmiş ve Resûl-i Ekrem arkalarına geçip ihtiyacım giderdikten sonra, tekrar onları yerlerine göndermiştir.255

Hz. Peygamber’in ağaçlan yerlerinden oynatması iddialan Enes b. Mâlik isnadlı rivayette farklı bir hikâye üzerine kurulur. Rivayete göre bir gün Resûl-i Ekrem Mekkeli müşrikler tarafından tartaklanınca vücudu kan içinde kalmış ve üzgün bir şekilde oturduğu sırada yamna Cebrail gelmiştir. Üzüntüsünün sebebini sorup öğrenince Cebrail ona ‘İstersen sana bir mucize göstereyim’ teklifinde bulunmuş ve bulun- duklan vadinin arkasındaki bir ağacı göstererek yanlarına çağırmasını söylemişti. Resûl-i Ekrem de onun isteği üzerine ağacı çağırınca ağaç yerinden sökülüp önlerine gelmişti. Yine Resûl-i Ekrem Cebrail’in isteği üzerine ağaca geri gitmesini

252 Dârimî, Mukaddime, 4.253 Tirmizî, Menâkıb, 6.254 Taberî, Târih, II, 205.255 İbn İshâk, 257, 258; Dârimî, Mukaddime, 4; İbn Mâce, Taharet, 23.


söylemiş ve ağaç yerine dönmüştü. Bu hadiseyi yaşayınca Hz. Peygamber’in üzüntüsü kaybolmuştu.256

İbn İshâk’ın anlattığına göre olay şu şekilde meydana gelmiştir: Resulullah kavminin kendisini yalanlamasından duyduğu üzüntüyle yüksek bir yere çıkıp Allah’a dua edince, kendisine gaipten bir ses ‘Şu ağaç dallarından hangisini istersen onu çağır’ diye seslenmişti. Resûl-i Ekrem bu emre uyunca dal yerinden kopup yanma gelmişti. Ardından yerine dönmesini söyleyince dal yerine gidip yapışmıştı. Bu olay üzerine Resulullah rahatlamış ve içindeki sıkıntı giderilmişti.257 Bir rivayete göre ise Âmir oğullarından bir adam Hz. Peygamber’den risaletini tasdik için bir mucize göstermesini istediğinde, Allah Resulü de ona az önce anlatılan mucizeyi göstermiştir. Tanık olduğu olay karşısında hayrete kapılan adam inanmayıp onu sihirbaz olarak nitelemiştir.258 Baştan sona çelişkilerle dolu bu tür iddialarla ilgili sayısız rivayetler bulunmaktadır. Ancak biz sadece çok sınırlı bir kısmına işaret ederek, bunlar ve benzer muhtevadaki rivayetlerin bütünüyle inandırıcılıktan uzak olduğunu, aynı zamanda vahyin hakikatine aykırı iddialar içerdiğini vurgulayarak konuyu noktalamak istiyoruz.

Sonuç

Risaletten önceki veya sonraki döneme ait olmak üzere Resûl-i Ekrem’e isnat edilen mucize iddialarının hiçbirisi vahiyle doğrulanamayacağı gibi, aksine tamamen Kur’ân’a aykırı tasvirler içerir. Bu tür iddiaları onun nübüvvetinin delili olarak kabul etmek ve ona çeşitli mucize payeleri verme gayreti gütmek en hafif deyimiyle vahyin mesajmı hafife almak veya Kur’ân’ı âdeta göremezlikten gelmekten başka bir şey değildir. Zira Allah Resulü’nün risaletinin delili olarak Kur’ân’dan başka hiçbir mucizesinin olmadığı hususu bizzat vahiyle sabittir (29. Ankebût, 50-51). Dahası Kur’ân ona ne risaletinin

256 İbn Mâce, Ftten, 23; Dârimî, Mukaddime, 4.257 İbn İshâk, 259.258 Dârimî, Mukaddime, 4.


delili ne de kâfirlerin meydan okuma taleplerine karşılık olarak bir başka mucize verildiğinden söz eder. Aksine Kur’ân, okuduğu vahiylerden başka ona hiçbir mucize verilmediğini özellikle vurgular (17. İsrâ, 59). Kamer Sûresi’nin 2. âyetinde de müşriklerin mucize taleplerinin bahane bulmaya yönelik olduğundan bahsedilirken, “Şayet onlar istedikleri türden bir mucize görseler bile, ‘Bu gelip geçici bir sihirden ibarettir’ derler” açıklaması yer almaktadır. Dikkat edilirse âyette geçen 'Şayet onlar bir mucize görselef açıklaması, Resûl-i Ekrem’e mucize verilmediğinin bir başka Kur’ânî dayanağıdır.

Dikkat edilirse rivayetlerde dillendirilen mucize iddiaları, sahabe veya tâbiûn dönemlerine ait değildir. Bunlar üçüncü nesilden itibaren, özellikle kadîm Yahudi ve Hıristiyan kültürlerinin devralınması ve bu kültürlerle iç içe yaşanmaya başlanmasından sonra yavaş yavaş üretilerek bir süre sözlü gelenek içerisinde dillendirilmiş, daha sonra kaynaklara sokularak Resûl-i Ekrem’in nübüvvetinin delilleri olarak sunulmuş mucize iddialarıdır. İlerleyen süreç içerisinde mucize iddialarının sayısı âdeta patlama yaşmıştır. Bu iddialar Müslümanlar tarafından üretilen ve bir kısmı geçmiş peygamber kıssalarından esinlenilerek Resûl-i Ekrem’e uyarlanan ve hayalleri süsleyen hikâyelerden başka bir şey değildir. Bu tür rivayetlerin arka planındaki en önemli muharrik unsur/unsurlar arasında Resûl-i Ekrem’i mucize yarışı içerisine sokup önceki peygamberlerden daha üstün gösterebilme gayreti, Kur’ân’da Hz. Mûsâ veya Hz. îsâ gibi peygamberlerin nübüvvetlerinin delili olarak çeşitli mucizelerden söz edilmesine karşılık Resûl-i Ekrem’in bu yönünden hiç bahsedilmemesi ve bunun bir eksiklik olarak telakki edilip rivayetlerle bu boşluğun doldurulması, aşın hayranlık duygusu ve Hz. Peygamber’i yüceltme arzusu gibi değişik sebepler bulunmaktadır.

Resûl-i Ekrem’e bazı mucizeler isnat edilmişse, kuşkusuz bunlar bir ihtiyaçtan doğmuş ve belli bir işlevselliği yerine getirmek için kullanılmıştır. Dikkat edilirse bu tür iddialar sözlü kültürde kalmayıp kaynaklara sokulmuştur. Muhtemeldir ki bu tür rivayetlerin Kur’ân’la bağdaşmadığı gerçeği


bazı âlimler tarafından fark edilmiştir. Ancak, dönemin koşullan gereği işlevselliklerini sürdürdükleri için bunlar tartışılmamış ve rafa kaldırılmıştır. Bize göre mezkûr rivayetlerin neden üretildiğini sorgulamak yerine, sorgulanması gereken asıl mesele, hâlâ günümüz Müslümanlannın bu tür rivayetlerden medet umarcasına Kur’ân’a rağmen Resûl-i Ekrem’e mucize isnat etme gayretlerini sürdürme çabalandır.

Şunu da hatırlatalım ki geçmişte dillendirilen mucize id- dialannı toptan kabul veya reddetmek, aynı kısır döngü veya çözümsüzlüğü beraberinde getirir. Bu nedenle biz rivayetleri red veya kabul yerine, ait olduklan dönemi, ortaya çıkmasının arka planındaki dinî, siyasî, kültürel veya konjonktü- rel vasatı anlama gayreti içinde olmaya çalıştık. Bu yönüyle bakıldığında mezkûr iddialar, ait olduklan dönemde belli bir işlevsellik görmüş olabilir, ancak bunlar günümüz Müslüma- nı için ne Kur’ân’ı anlama ne de Hz. Peygamber veya onun öğretisini tanıma konusunda bir katkı sağlayacak niteliktedir. Üstelik bunlar uzaktan yakandan vahyin muhtevasıyla örtüşmemektedir. Bu itibarla rivayetlerle yüzleşip bunlan ait olduklan dönemin koşullan çerçevesinde ve vahyin mesajı ışığında anlama veya anlamlandırmadan yana olduğumuzu belirtmek istiyorum.

KAYNAKÇA

Abdullah b. Mübarek (181/797), Kitâbü’z-zühd ve’r-rakâik, thk. Ha- biburrahman el-A’zamî, Dâru’l-kütübl'l-ilmiyye, Beyrut, t.y.

Abdurrezzak, el-MCısânnef, nşr. Habîburrahmân el-Azâmî, Beyrut 1970.Tefsîru'l-Kur’âni’l-âzîm, thk. A. Emîn Kal’âcî, Beyrut 1991.

Acıpayamlı, H. İbrahim, Peygamberlerin Mucizeleri, Tuğra Neşriyat, İstanbul 1986.

Ahatlı, Erdinç, ‘Nübüvvet Mührü’, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (3/2001).

Ahmet Cevdet Paşa, Peygamber Efendimiz, neşr. M. Ertuğrul Düz- dağ, Erkam Matbaası, İstanbul, t.y.

Akdemir, Hikmet, ‘Hz. Peygamber’in Beşer Olduğunu Vurgulayan Âyetler Üzerine Bir Değerlendirme’, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (sayı; 17, Ocak-Haziran 2007).

Akyüz, Ali, ‘Beşer ve Peygamber Olarak Hz. Muhammed (s.a.s.)’, İslâm'ın Anlaşılmasında Sünnetin Yeri ve Değeri, (Kutlu Doğum Sempozyumu 2001), Ankara 2003.

Ali el-Kârî, Nureddîn Ali b. Muhammed, Şerhu’ş-şifâ’, nşr. Bosnavî Hacı Muhammed Efendi, Dersaadet 1309.

Âlûsî; RûhuTme’ânî; Tefsîru’l-Kur’âni’l-âzîm ve's-seb’ul-mesânî, Beyrut, t.y.

Aquinas, Thomas, ‘Mucizeler’, çev. H. İbrahim Bulut, Sakarya Ünv.İlahiyat Fak. Dergisi, (8/2003).

Arslan, Ali, ‘Peygamberimiz Hz. Muhammed (a.s.) ve En Büyük Mu’cizesi’, Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi, (cilt: 12, sayı; 2, Mart-Nisan 1973).

Ateş, Süleyman, Kur’ân Ansiklopedisi, Kuba, İstanbul, t.y.Kur'an'a Göre Hz. Muhammed’in (s.a.v.) Hayatı, Yeni Ufuklar, İstanbul, t.y.Yüce Kur’ân’m Çağdaş Tefsiri, Yeni Ufuklar Neşriyat, İstanbul1991.

Avcı, Casim, Muhammedü'l-Emîn; Hz. Muhammed’in Peygamberlik Öncesi Hayatı, hayykitap, İstanbul 2008.

Ayar, Kenan, Dört Halîfe Dönemi Siyasî Olaylarında Kur'ân'ın Rolü, Etüt Yay., Samsun 2011.


Aydar, Hidayet, ‘Hz. Muhammed’in Bazı Rüyaları ve Yaptığı Rüya Yorumlarından Örnekler’, EKEV Akademi Dergisi, (yıl: 9, sayı: 25, Güz-2005).

Aydm, Abdullah, Dâhi Nurlar; İslâm Düşüncesi, Ahlâkı ve Peygamberimizin Mucizeleri; İmam-ı Gazali’nin Eserlerinden Seçmeler, İstanbul 1967.

Aydm, Haşan, ‘Gazzâlî ve İbn Rüşd’e Göre Mucize’, Kelâm Araştırmaları, (6/2, 2008).

Aydm, Hüseyin, ‘Meydan Okumaları Bakmandan Kur’an Mucizesi’, Kelâm Araştırmaları, (8/1, 2010).

Aydm, Mahmut, îsâ Tanrı nu İnsan mı?, İz Yayıncılık, İstanbul 2002. Ayhan, Bekir, Tasavvufla Mucize ve Keramet, (yayımlanmamış yük

sek lisans tezi), Şanlıurfa 1995.Azimli, Mehmet, ‘Şakku’l-Kamer Olayı Çerçevesinde Bazı Tahliller',

Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, (cilt: VIII, sayı: 4, Ekim/Kasım/Aralık 2008).Siyeri Farklı Okumak; Mekke Yıllan, Ankara Okulu, Ankara 2008.

Bağcı, H. Musa, Beşer Olarak Hz. Peygamber, Ankara Okulu, Ankara 2010.

Bâkıllânî, Ebûbekr Muhammed b. Tayyib, İ’câzül-Kur’ârı, Beyrut 1988. Olağanüstü Olaylar ve Aralarındaki Farklar (Mucize, Kermet, Sihir), çev. Adil Bebek, Rağbet Yay., İstanbul 1998.

Balcı, İsrafil, İsrâ ve Mi’râc Gerçeği, Ankara Okulu, Ankara 2012.‘Bedir Savaşıyla ilgili Mucizevî Rivayetlerin Kur’ân, Hadîs ve Tarih Verilerine Göre Kritiği’, İSTEM, (yıl: 7, sayı: 13, 2009). ‘Etken Dönem Arap Kültüründe Peygamberlik Tasavvuru,’ EKEV Akademi Dergisi, (Yıl: 10, Sayı: 29, Güz 2006).‘Hz. Peygamber’in Savaşlarında İlahi Yardım’, OMUFİD, (sayı: 29/2010).‘Müşriklerin Hz. Muhammed’in Peygamberliğine Karşı Çıkmalarında Ehl-i Kitab’ın Rolü’, OMÛİFD, (sayı: 22 yıl: 2006).‘Zû Kâr Savaşı ve Arap-Sâsânî İlişkilerindeki Önemi’, OMÜ- İFD, (sayı: 26-27, 2008).“Kâbe’ye Asılan Boykot Sayfasının Tahrifiyle İlgili Rivayetlerin Tahlili”, Dinbilimleri, (cilt: 6, sayı: 3, 2006).İdarî ve Siyasî Yönden Hz. Ebû Bekir Dönemi Din ve Bilim Kitapları, Samsun 2007.

Başaran, Ahmet, Kur’an-1 Kerim Mucizeleri Düşünce Yayınlan, İstanbul 2004.

Kaynakça 313

Bebek, Adil, ‘Kelâm Literatürü Işığında Mûcize ve Hz. Muhammed’e Nisbet Edilen Hlssî Mûcizelerin Değerlendirilmesi’, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (18/200).

Bediuzzaman Said Nursî, Risale-i Nur Külliyatından; Mektubat, En- var Neşriyat, İstanbul 1995.

Bedruddîn Aynî, Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed, Umdetü’l-kârî şerhu sahîhu'l-Bûhân, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beynıt, t.y.

Belâzûri, Ensâbu’l-eşrâf, nşr. Süheyl Zekkâr-Riyâd Ziriklî, Dâru’l- fikr, Beyrut 1996/14171.Fütûhu’l-Buldân (Ülkelerin Fethi), çev. Mustafa Fayda, Ankara 1987.

Beyhâkî, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyin (458/1066), Delâilu'n- nübüvve, thk. Abdurrahman M. Osman, Kahire 1969/1386. Kitâbu’s-Suneni’l-Kubrâ, Haydarabad-Dekkan, 1344.

Bikbulat, Sun’atullâh, ‘İnşikâk-ı Kamer Meselesi’, Yayına hazırlayan: Bünyamln Erul, İslâmiyât, (cilt: VII, sayı: 3, 2004).

Boyacıoğlu, Ramazan, ‘Hz. Muhammed’in Vahiy Öncesi Dönemi’, Cumhuriyet Üniversitesi İFD, (cilt: V, sayı: I, Sivas 2001).

Bozkurt, Nahide, ‘Hz. Muhammed’in Biyografisi Üzerine...', Gazi Üni~ versitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, (2002/1).

Bozkurt, Nebi, ‘Eğlence’, DİA, İstanbul 1994.Buhâri, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail, es-Sahîh, İstanbul 1992,Bulut, Ali, ‘el-Ferrâ’nın Meâni’l-Kur’ân’mda Kullandığı Küfe Dil

Okulu'na Ait Terimler’, OMUİFD, (sayı: 14-15, 2003).Bulut, Halil İbrahim, ‘Hz. Peygamber’in Hidayet Mucizesinin Evren

sel Boyutu’, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı Sempozyumu (20-22 Nisan 2007), İslâmî İlimler Dergisi Yayınlan, Çorum 2007.Kur’ân Işığında Mûcize ve Peygamber, Rağbet Yay., İstanbul 2002.

Cerrahoğlu, İsmail, ‘Garânîk’, DİA, İstanbul 1996.‘Hazret-i Peygamber’in En Mühim Mu’cizesi Kur’ân-ı Kerim’, Diyanet Dergisi, (cilt: 7, sayı: 68-69, Ocak-Şubat 1968).

Certel, Hüseyin, ‘Hz. Peygamber’in Risalet Görevine Hazırlanması Çocukluk ve Gençlik Dönemi Yaşantılan’, EKEV Akademi Dergisi, (yıl: 8, sayı: 19, Bahar 2004).

Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî (370/980), Ahkâmu'l-Kur’ân, thk. Muhammed Sadık Kamhâvî, Dâru’l-mushaf, Beyrut, t.y.

Cürcânî, Delâilü’l-i'câz; söz dizimi ve anlambilimi, çev. Osman Gü- man, Litera Yay., İstanbul 2008.


Çağatay, Neşet, ‘Hz. Muhammed’in Soyu, Çocukluğu ve Gençliği’, Ankara ÜİFD, Ankara 1961.

Çağıl, Necdet, ‘Klasik Anlayışla Bilimsel Bulguların Kesiştiği Noktada Kur’an Nazmı’, EKEV Akademi Dergisi. (VI/11, Bahar 2002).

Çelebi, İlyas, ‘İnşikâk-ı Kamer, DİA, İstanbul 2000.Çetin, Mustafa, ‘Kur’an-ı Kerîm’de Peygamberimiz Hz. Muhammed

(s.a.s.)’, Diyanet İlmi Dergi, (cilt: 31, sayı: 1, 1995).Çetiner, Bedreddin, Fâtiha’dan Nâs’a Esbâb-ı Nüvzûl; Kur’ân

Âyetlerinin İniş Sebepleri, Çağrı Yay., İstanbul 2006.Çiçek, Yakup, ‘Kur’an’da İsra ve Mi’râc’, Mi’râc Sempozyumu; Sem

pozyum Bildirileri (17. Aralık 1995-Eskişehir), Seha Neşriyat, İstanbul 1999.

Çörüş, Mehmet Şakir, Mucizâtü'l-enbiya, Sema Yayınevi, İstanbul 1979.

Dârimî, Abdullâh b. Abdurrahmân (255/869), es-Sünen, İstanbul1992.

Davudoğlu, Ahmed, Sahîh-i Müslim Tercüme ve Şerhi, Sönmez Neşriyat, İstanbul 1978.

Demirci, Kürşat -Yusuf Şevki Yavuz, ‘Hulûl’, DİA, İstanbul 1998.Derveze, İzzet, Kur’an’a Göre Hz. Muhammed’in Hayatı, çev. Mehmet

Yolcu, Yöneliş, İstanbul 1989.Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’âs (275/888), es-Sünen, İstanbul 1992.Ebû Zehra, Muhammed, Son Peygamber Hz. Muhammed, çev. Meh

met Keskin, Birleşik Yay., İstanbul 1993.Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’ân Dili, İstanbul, t.y.Eraydm, Selçuk, ‘Mi’râc'm Tasavvuf! Mahiyeti’, Mi’râc Sempozyumu;

Sempozyum Bildirileri (17. Aralık 1995-Eskişehir), Seha Neşriyat, İstanbul 1999.

Erdoğan, İsmail, ‘İslâm Filozoflarına Göre Nübüvvet ve Mucize’, Fuat Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi, (sayı: I, 1996).

Erul, Bünyamin, ‘Hz. Muhammed’in Risalet Öncesi hayatına Farklı Bir Yaklaşım’, Diyanet İlmi Dergi; Peygamberimiz Hz. Muhammed (s .c ls ) Özel Sayı, Ankara 2003.Hadislerin Dili; İlk Hadîs Belgesi Hemmâm’ın Sahifesi, Diyanet Vakfı Yayınlan, Ankara 2011.

Esed, Muhammed, Kur’an Mesajı; Meal-Tefsir, çev. Cahit Koytak, İşaret, İstanbul 2002.

Eser, Mithat, ‘Hz. Peygamber'in Bir Bulut Tarafından Gölgelenmesine Dair Rivayetlerin Değerlendirilmesi’, İslâmî Araştırmalar, (2011, cilt: XXII, sayı: 1).

Kaynakça 31B

Eş’ârî, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail (324/936), MakâlâtüTİslâmiyyin, nşr. Helmut Ritter, Wiesbaden 1980.

Evans, C. Stephen, Tann’nın Özel Fiilleri: Vahiy ve Mucize’, çev. Ferhat Akdemir, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, (IX, sayı: 3, 2009).

Ezdi, Rebi’ b. Habîb b. Ömer, el-Câmi'u’s-sahîh müsnedu İmâm er- Rebî’ b. Habîb, thk. Muhammed b. İdrîs-Aşur b. Yûsuf, Dâru’l- hikme, Beyrut 1415.

el-Fâkihî, Ebû Abdillah Muhammed b. İshâk el-Abbâs (272/885), Ahbâru Mekke f i kadîmi'd-dehr ve hadîsih, thk. Abdulmelik Abdullah Dehîş, Beyrut 1414.

Fayda, Mustafa, ‘Bahira’, DİA, İstanbul 1991.‘Hulefâ-yi Râşidîn’, DİA, İstanbul 1998.‘Hz. Muhammed’in Necranlı Hıristiyanlarla Görüşmesi ve Mübâhele’, İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi [Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi], (1975, sayı: 2).

Ford, George, Mesih'in Yaşamı; Büyük Mucizeleri, çev. İshak Arslan, İstanbul 1991.

Gatalar, Zerdüşt’ün Öz Şiiri, Avestanm Manzum, Lirik Parçalan, çev.Ali Nihad Tarlan, Suhûlet Matbaası, İstanbul 1935.

Gazzâlî, İhyâ'u Ulûmi’d-dîn, çev. Sıtkı Gülle, Huzur Yayınevi, İstanbul 2008.

Goldziher, Ignaz, ‘Hadiste Yeni-Eflatuncu ve Gnostik Unsurlar’, çev.Ömer Özsoy, AÜİFD, (sayı: XXXVI).

Hakim en-Nîsâburî, Ebû Abdillâh, el-Müstedrek ala sahîhayn, Dâru’l- ma’rife, Beyrut, t.y.

Halebî, Ali b. Burahnuddîn, es-Sîretü’l-Halebiyye, Beyrut 1980. Hamidullah, Muhammed, ‘Mucize, Keramet ve İstidrac’, çev. Zahit

Aksu, Hikmet Yurdu, (yıl: 2, sayı: 3, Ocak-Haziran 2009). el-Vesâiku's-Siyâsiyye, Beyrut 1985.İslâm Peygamberi, çev. Salih Tuğ, İstanbul 1993.Muhtasar Hadis Tarihi ve Hemmâm b. Munebbih ve Sahtfe-i HemmâmibnMünebbih, çev. Kemal Kuşçu, Bahar Yay., İstanbul 1966.

Hatiboğlu, M. Sait, ‘Hz. Peygamber’i Yanlış Yorumlama Tezahürleri’, İslâmî Araştırmalar, (sayı: 2, yıl: 1986).‘İstismar’, İslâmiyât, (c: III, sayı: III, Temmuz-Eylül 2000).

Heykel, Muhammed Hüseyin, Hz. Muhammed’in Hayatı, çev., Vahdettin İnce, Yöneliş, İstanbul 2000.


Humeydî, Ebû Bekr Abdillah b. Zübeyr (219/834), MüsnedüT Humeydî, thk. Habîb Rahman A’zâmî, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut t.y.

Inayat Ahmad, Maulvl Mohammad, The Authenticaled of Mohammad, New Delhi, 1982.

Işık, Hüseyin Hilmi, Kur'ânı Kerim ve Bugünkü İndiler ve Hz.Muhammed'in Mucizeleri, Hakikat Matbaası, İstanbul 1981.

Işık, Kemal, ‘Mu’tezile’nin ilk Kurucusu Vâsıl b. Atâ ve Büyük Günah Meselesi’, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (cilt: XXIV, 1981).

İbn Abdilberr, el-İstî’âb f i ma'rifeti’l-ashâb, nşr. Ali Muhammed Beeavî, Kahire, t.y.

İbn Dihye el-Kelbî, Ebû’l-Hattab Ömer b. Haşan b. Ali (633/1235), el-İbühâc Jî ehâdîsi'l-mi’râc, thk. Rifat Fevzi Abdülmüttalib, Mektebetü’l-Hanci, Kahire 1996/1417.

İbn Ebî Şeybe, el-Mûsânnefiı U İbn EM Şeybe, thk. Muhammed Avvâme, Müessesetu Ulûmu'l-Kur’ân, Beyrut 2006/1426.

İbn Hacer, el-İsra' ve'l-mi’râc, thk. Muhammed Abdülhakim Kâdî, Dârü l-Hadis, Kahire 1989.Fethu’l-bârî; Şerhu sahîhiTBuhân, Kahire 1987/1407.

İbn Hanbel, Müsned, İstanbul 1992.İbn Hlbbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Ahmed et-Temîmî, es-Sahîh,

thk. Ş. Amavud, Beyrut 1414/1993.İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdulmelik b. Hişâm b. Eyyûb el-

Hımyeri, (213/828), es-Siretü’n-nebeviyye, thk. Mustafa Sakkâ ve dgl. Beyrût, t.y.

İbn İshâk, Muhammed b. İshâk b. Yesâr (151 /768), Sîretu İbn İshâk, thk. Muhammed Hamidullah, Konya 1981/1401.

İbn Kayyim el-Cevziyye (751/1350), Zâdü’l-me’âd, thk., Şuayb Amaud-Abdülkadir Amaud, Beyrut 1979/1399.

İbn Kesîr, el-Bidâye ve’n-nihâye, Beyrut 1966.Hadisle de Kur’ân-ı Kerîm Tefsiri, çev. Bekir Karlığa-Bedrettin Çetiner, Çağn Yay., İstanbul 1986.Kitâbu mu'cizârtü'n-nübüvve, thk. Haraza Neşertî, Mektebetü’l- Kayyim, Kahire 1996.Mu’cizâtü’n-nebî, thk. İbrahim Emîn Muhammed, Mektebetü’l- tevflkıyye. Kahire, t.y.

İbn Kuteybe, Te'vUu muhtelifi'l-hadîs, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut,ty-

İbn Mâce, es-Sünen, İstanbul 1992.

Kaynakça 317

İbn Manzûr, Ebû’l-Fadl Muhammed b. Mükerrem b., LisanüTArabi’l- muhît, Dâru lisânl’l-Arâb, Beyrut, t.y.

İbn Sa’d, et-Tabakâtü’l-kübrâ, Dâru’s-Sadr, Beyrut, t.y.İbn Seyytdl’n-Nâs, Uyünu'l-eser Jî junûni’l-meğâzî ve'ş-şemâili ve's-

styer, Beyrut, t.y.İbn Teymiyye, el-Mu’cize ve kerâmetü'l-evliyâ, thk. Mustafa Abdülka-

dlr Atâ, 1. baskı, Beyrut 1985/1405.İbnü’l-Cevzî, Ebû’l-Ferec Cemâluddîn Abdurrahmân b. Ali b. Mu

hammed, Zâdü’l-mesîrjî ilml’t-tefsîr, Beyrut 1967/1387. el-VeJa bi Ahvâli’l-Mustafa, thk. Mustafa Abdulvahid, Matba'atü’s-Se’âde, Mısır 1966/1386.

İbnü’l-Esîr, İzzuddîn Ebû’l-Hasen Ali b. Muhammed (630/1312), el- KâmÜjî-tanh, nşr. J. Tomberg, Beyrut 1965-66.

İbrahim Mustafa-Ahmed Haşan Zeyyat, Mu’cemuTvasîl Çağn Yay., İstanbul 1989.

İmam Kastalânî, Mevahfb-i Ledüniyye, şrh. Mahmud Abdûlbaki, çev. İhsan Uzungüngör, Semerkant Yay. İstanbul 1972.

İncil Yeni Yaşam Yayınlan, İstanbul 2000.İslamoğlu, Mustafa, Hayat Kitabı Kur’an; Gerekçeli Meal-Tefsir, Dü

şün Yayıncılık, İstanbul 2008.İsmail Hakkı, Kur’anm Mucizeleri ve Müteşabih Ayetlerin Tefsiri, Tür

kiye matbaası, İstanbul 1935.Kadı Abdulcebbâr, b. Ahmed el-Medânî, Tesbitu delâilu’n-nübüvve,

thk. Abdülkerim Osman, Beyrut 1966/1386.Kapar, Mehmet Ali, ‘Hz. Peygamber’in Güvenilirliği’, İSTEM, yıl: 1,

sayı: 1, Konya 2003.Hz, Muhammed’in (sav.) Müşriklerle Münasebetleri, Esra Yayınlan, Konya 1993.

Karabulut, Ali Rıza, HâtemüTEnbtyâ Hz. Muhammed Aleyhis’s- selâm'm Mu’cizeleri, Elif Matbaası, Ankara 1975.

Karaçizmeli, M. Talât, ‘Kur'an-ı Kerîm’de Hz. Muhammed (s.a.s.)’ın Risaletine Delâlet Eden Âyetler’, Diyanet Dergisi (cilt: XV, sayı: 2, Mart-Nisan 1976).

Karaman, Fikret, ‘Hz. Muhammed (a.s.)ın Nübüvvetten Önceki Hayatı ve İlk Tebliğ Merhaleleri’, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (sayı: 2, Elazığ 1997).

Kaya, Remzi, ‘Kur’ân’da Hz. Peygamber'in Beşer ve Ümmî Oluşu,’ Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (cilt: 11, sayı: 1,2002).

Kelâ’î, el-Hilâfetu’r-Râşide ve’l-ButûletuTHâlide Jî Hurûbi’r-Ridde, nşr. Ahmed Ğanm, Kahire 1979.


Kırbaşoğlu, Hayri, ‘Hz. Peygamber Tasavvurumuzun Dönüşümü: Paradigma’dan Paragon’a, Paragon’dan Kozmik îlke’ye’, IV. Kutlu Doğum Sempozyumu (Tebliğler), (19-20 Nisan 2001, İsparta).İslam Düşüncesinde Sünnet; Yeni Bir Yaklaşım, Fecr, Ankara1993.

Kırca, Celal, ‘Geleneksel ve Çağdaş İslâm Yorumunun Temel Problemleri’, II. Din Şurası; Tebliğ ve Müzakereler (23-27 Kasım 1998), Ankara 2003.‘Kur’ân-ı Kerîm’e Göre Hz. Muhammed’, İslâm’da İnsan Modeli ve Hz. Peygamber Örneği, (Kutlu Doğum Haftası 1993), Diyanet Vakfı Yayınlan, Ankara 1995.

Köşe, Abdullah, ‘Hacamat’, DİA, İstanbul 1996.Kurtubî, İmam (671/1273), el-Câmiu li Ahkâmii-Kur'ân, çev. M. Be-

şir Eıyarsoy, Buruc Yay., İstanbul 2003.Kutlu, Sönmez, ‘Hz. Muhammed’l Anlamada Tarihsel Muhammed

İle Menkıbevî Muhammed’i Birbirinden Ayırma Problemi’ Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı Sempozyumu, (20-22 Nisan 2007), İslâmî İlimler Dergisi Yayınlan, Çorum 2007.

Lings, Martin, Hz. Muhammed’in Hayatı, çev. Nazife Şişman, İnsan Yay., 21. Baskı, İstanbul 2000.

Makdisî, Mutahhir b. Tâhir, KitâbuTbed ve't-târîh, Paris 1907.Mâlik b. Enes, el-Muvatta’, İstanbul 1982.Mâlik Bin-Nebi, Kur'ân-ı Kerîm Mucizesi, çev. Ergun Göze, Türkiye

Diyanet Vakfı, Ankara 1991.Mâturidî, Ebu Mansûr b. Muhammed b. Muhammed b. Muhmud

(333/944), Kttâbü’t-tevhîd, nşr. Fethullah Huleyf, İstanbul 1979. Mâverdî, Ebü'l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habib (450/1058), en-

Nüket ve'l-uyûn; Tefsîru'l-Mâverdî, DârüTKütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1992.

McKinnon, Alastair, ‘Mucize’, çev. Mustafa Akçay, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (6/2002).

Mollaibrahimoğlu, Süleyman, ‘Nûh (a.s.) Kıssası’, İslâmî Araştırmalar Dergisi, (cilt: 1, sayı: 71998).

Mustafâ Müslim, el-Mu'cizâtü'r-rusûl min Mâli sûreti’l-jurkân, Dı- meşk 2006/1427.

Mutlu, İsmail, Peygamberimizin (sav) Mucizeleri, Mutlu Yayıncılık, İstanbul 1998.Risâle-i Nur Külliyatı'ndan 19. Mektubun Açıklaması; Peygamberimizin (sav) Mu'cizeleri, Mutlu Yayıncılık, İstanbul 1998.

Kaynakça 319

Müslim, es-Sahîh, thk. Muhammed Fuad Abdulbaki, İstanbul 1992. Namlı, Tuncer, ‘Kur'ân’ın Ayet Kavraım Çerçevesinde Mucize Tasav

vurumuz’, XI. Kur’ân Sempozyumu; Kur’ân ve Risalet (25-26 Ekim 2008-Samsun), Fecr, Ankara 2009.

Nebhânî, İsmail İbn Yûsf, Peygamber Efendimizn Mucizeleri, çev.Abdulhâlık Duran, İslâmî neşriyat, Konya, t.y.

Nesâî, Ahmed b. Şuayb Ebû Abdurrahman (303/924), es-Sünen, İstanbul 1992.

Nesefî, Ebu Hafs Necmeddîn Ömer b. Muhammed b. Ahmed (537/1142), Akaid; İslam İnancmm Temelleri, Haz. M. Seyyid Ahsen, Otağ Yayınevi, İstanbul 1975.

Nurbaki, Halûk, Kur'an Mucizeleri, İstanbul 1986.Okuyan, Mehmet, Kur’ân-1 Kerim'e Göre Kabir Azabı Var rru?, Etüt

Yayınlan, Samsun 2007.Önkal, Ahmet, ‘İslâm Tarihinde Tarafsızlık Problemi', İslâmî Araştır

malar Dergisi, (cilt: VI, sayı: III, 1992).Özdemir, Mehmet, ‘Peygamberlik Öncesinde Bir İnsan Olarak Mu

hammed b. Abdillah’, Cahiliye Toplumundan Günümüze Hz. Muhammed, (Sempozyum, Tebliğ ve Müzakereler, 13-15 Nisan 2007, Konya), Fecr Yayınevi, Ankara 2007.

Özervarlı, M. Sait, ‘Harikulade’, DİA, İstanbul 1997.Özsoy, Ömer-İlhami Güler, Konulanna Göre Kur'ân (Sistematik

Kur’ân Fihristi}, Fecr Yay., 12. Baskı, Ankara 2006.Öztürk, Mustafa, Kıssaların Dili, Ankara 2006.

Kur'ân Dili ve Retoriği, Ankara 2002.Kur’an-ı Kerim Meali; Anlam ve Yorum Merkezli Çeviri, Düşün Yayıncılık, Ankara 2011.

Paksoy, Kadir, ‘Hz. Peygamber’in Yüzüğü ve Mührü’, Bilimnâme, (VII/I, 2005).

Palabıyık, M. Hanefî, Hz. Peygamber ve Mekke Yılan, Araştırma, Ankara 2009.

Rabben et-Taberî, Ali b. (247/861), ed-Din ve'd-devle f i isbâti nübüvveti’n-nebî Muhammed, thk. Adil Nüveyhiz, Beyrut 1402/1982.

Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer Fahruddîn (606/1209), Mefâtihu’l-ğayb, Beyrut, t.y.Tefsîr-i Kebîr; MefâühuTGayb, çev. Suat Yıldırım ve diğrl., Ak- çağ Yay., Ankara, 1995.

Reşad Halife-Edip Yüksel, Kur’ân Görülen Mucize, Timaş, İstanbul 1985.


Reşid Rıza, Fetevü, thk. Selahaddîn Müneccid, Beyrut 1971. Muhammedi Vahiy, çev. Salih Özer, Fecr, Ankara 1991.

Sarıçam, İbrahim, ‘Hakîm b. Hizâm’, DİA, İstanbul 1997.Hz. Muhammed ve Evrensel Mescyt. Diyanet İşleri Başkanlığı, Ankara 2003.

Se’âlibî, Abdülazîz, Mu’cizetu Muhammed Resûlillah, Dâru’l-öarbl’l- İslâmî, Beyrut 1986.

Semerkandî, Nasr b. Muhammed b. Ahmed Ebû’l-Leys (375/985), Bahru'l-ulûm, Beyrut 1996.

Severcan, Şefaettln, “Peygamberlik Anlayışları ve Hz. Muhammed (s.)”, BÜimname I, (2003/1).

Suyûtî, Celâluddîn Ebî Bekr, el-Câmi'u's-sağîr f i ehâdîsi'l-beşîri’n- nezîr, Dâru’l-kutubl’l-ilmlyye, Beyrut 2004/1425. el-Hasâisu’l-kübrâ; Peygamberimizin Mucizeleri ve Büyük Özellikleri, çev. Ömer Temlzel, Uysal Kltabevi, Konya 1994. el-İsra' ve'l-mi'râc, thk. Muhammed Abdülhaklm Kâdî, Dârü'l- Hadls, Kahire 1989.

Şa’râvî, Muhammed Mütevelli, Kur’an Mucizesi, çev. Salt Şimşek, Sera Yayınlan, Konya 1993.

Şengül, İdris, ‘Kur’ân Kıssalannm Târihi Değeri’, IV. Kur’an Haftası (Kur’an Sempozyumu 17-18 Ocak 1998), Fecr, Ankara 1998.

Şevkânî, Muhammed b. Ali b., Fethu’l-kadîr, Mısır 1964/1383.Şibli, İmam, Peygamberimizin Ruhani Hayatı ve Mucizeleri, çev. Ah

met Karataş, Timaş yayınlan, İstanbul 2003.Taberânî, Ebû’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed, el-Mu’cemu’l-kebîr, thk.

Hamdi Abdulmecid, Beyrut 1405/1985.Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerir (310/992), Câmi’u’l-beyânfi

tefsîri'l-Kur'ân, Dâru’l-ma’rife, Beyrut 1972/1397. Tânhu'l-ümem ve’l-mülük, Beyrut, t.y.

Tabersî, Ebû Ali Fadl b. Haşan, Mecmu’u’l-beyân Ji tefsîri'l-Kur’ân, Mektebetü’l-ilmiyye, Tahran, t.y.

Tankuş, Halil, Peygamber Efendimizin Hadislerinde Mucize ve Gayeleri, (yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Şanlıurfa 1996.

Tatar, Burhanettin, ‘Kur’an’da Kıssaların Anlamlan Üzerine Temel Notlar’, Milel ve Nihal, (cilt: 6, sayı: 1, 2009).

Tatlı, Bekir, Âyet ve Hadiselerde İsrâ ve Mi’râc Olayı, Çukurova Üniversitesi Basımevi, Adana 2008.

Tayâlisî, Süleymân b. Dâvûd el-Cârûd (204/819), Müsnedü Ebî Dâvûd et-Tayâlisî, thk. Muhammed b. Abdulmuhsin, Hicrut- tıbae ve’n-neşr, b.y., 1419/1999.

Kaynakça 321

Thomas, David, The Mi’râcles of Jesus İn Early Islamic Polemic’, Anvil, (vol: 6, No: 1, 1989). www.blbllcalstudies.org.uk/pdf/ anvil/6- l_thomas.pdf

Tillich, Paul, ‘Vahiy ve Mucize’, çev. Mustafa Akçay, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (8/2003).

Topaloğlu, Bekir, ‘Batşe-i Kübrâ’, DİA, İstanbul 1992.Uzun, Mustafa, ‘Edebiyatımızda ve Musikimizde Ml’râclyeler’, Mi’râc

Sempozyumu; Sempozyum Bildirileri (17. Aralık 1995-Eskişehir), Seha Neşriyat, İstanbul 1999.

Vahyi, Receb, Mtnhacüi-mi'râc, Cemal Efendi Matbaası, İstanbul 1315.

Vâkıdî, Kitâbui-meğâzî, thk. Marsden Jones, Beyrut, 1984/1404.Velidü’l-A’zamî, Hz. Muhammed (s.as.)’inMucizleri, çev. M. Sadık Ay

dın (Hâmidî), Mevlana kitabevi, Ankara 1977.Wensinck, A. J., ‘Mucize’, İA, İstanbul 1979.Ya’kûbî, TânhuTYa’kûbî, Beyrut, t.y.Yaran, Rahmi, ‘Düğün’, DİA, İstanbul 1994.Yavuz, Yusuf Şevki, ‘İ’cazü'l-Kur’ân’, DİA, İstanbul 2000.Yazıcı, İshak, ‘Bahru'l-Ulûm’, DİA, İstanbul 1991.Yazıcı, Namık, Peygamberimizin Mucizeleri, Ebru Yay., İstanbul 1987.Yıldırım, Ahmet, Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadisteki Dayanak

ları, Ankara 2000.Yıldırım, Enbiya, Hadiste Metin Tenkidi, Rağbet, İstanbul 2009.Yılmaz, Faruk, Kur’an Mucizesi, Furkan Yayınlan, İstanbul 1983.Yurdagür, Metin, ‘Duhân’, DİA, İstanbul 1994.Yusuf Rahman, ‘Klasik Dönemdeki Kelâm Ekollerine Göre Mucize

Anlayışı’, çev. Mustafa Akçay-H. İbrahim Bulut, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fak. Dergisi, (4/2001).

Zebldî, Murtaza, Tâcu’l-arûs mincevâhiri’l-kâmus, Beyrut 1994/1414.Zehebî, Ebû Abdlllah Muhammed b. Ahmed, Mîzânui-i’tidâl f i

nakdi’r-rical, Beyrut, t.y.Siyeru A’lâmi’n-nubelâ, Beyrut, 1986/1406.Târîhu’l-İslâm, thk. Ömer Abdüsselâm Tedmürî, Beyrut 1407/1987.Telhisu’l-müstedrek, Beyrut, t.y.

Zemahşerî, Mahmûd b. Omer b. Muhmmed, el-Keşşâf ‘an hakâikı ğavamidı’t-tenzü, Beyrut 1995.

http://www.blbllcalstudies.org.uk/pdf/

DİZİN

AAbbâsîler 38 Abdimenâf181Abdullâh (Hz. Muhammed’in ba

bası) 200-202, 204, 213, 224, 226, 230, 231, 244

Abdullâh b. Cüdâ 219 Abdullâh b. Ebî Umeyye 165 Abdullâh b. Ebî Ümeyye 167 Abdullâh b. Ka’b 86 Abdullâh b. Mes’ûd 71 Abdullâh b. Mübârek 275 Abdullâh b. Nevvaha 36 Abdullâh b. Selâm 190 Abdullâh b. Sercls 224, 230, 231 Abdullâh b. Ümmi Mektûm 88 Abdullâh b. Zibe’rî 185 Abdulmuttalib 66, 185, 187,

199, 202, 206, 207, 211 Abdurrezzâk 237 Abdüluzza 202 Abdümenâf 202 Abdümenât 202 Abdürrezâk 274Âd 20, 45, 48, 189, 262; ~ kavmi

105, 106, 120 Hz. Âdem 77, 138, 141, 202, 204 ahlâkî çöküntü 99, 110, 113 Ahmed (Hz. Muhammed) 191,

207, 248, 249 Ahnes181 Ahura Mazda 242 Hz. Âişe 140, 225, 239 Akabe 189

akıl ve İdrak 149 akîka kurbanı 211 alâmâtü’n-rıübüvve 35 Hz. Ali 83, 91, 230, 233, 279,

281, 291, 304 Ali b. Rabben et-Taberi 35 Âmine 200, 201, 205, 206, 236 Âmir oğullan 235, 308 Amr b. Sa’sea’ 181 Anadolu İslâm kültürü 12, 273 anlatı 259, 237, 241, 242, 246,

251, 270, 294, 241, 302; mitolojik ~ 250

Arabistan 189, 199 Arap dili 40 âsâ 116, 129 Âs b. Vail 165Ashab-ı Kehf 25, 188, 192, 193 ashap 69, 70, 71, 74, 195, 294,

297, 301-303 Âsim b. Ömer b. Katâde 189 aşare-i mübeşşere 204 aşın sevgi 78 Atâ’ b. Ebî Rebâh 260 Ateş, Süleyman 261, 280 dydt 19, 21, 35, 43 el-âyâtü.Tmu’cizât 43 âyâtu’n-nebî 35 âyâtu’n-nübüvve 35 âyâtü'r-nısûl 43 âyetiTr-rasûl 43Ay’m yanlması 156, 256, 259,

261, 264, 267, 268 Azrail 93


BBahira 139, 205, 214, 215, 217-

223, 251 Bâkıllânî 22, 40, 145 başörtüsü 203batşetü’l-kübrâ 152, 277-279,

282, 283 Bedir 75, 152, 279, 280, 282,

284; ~ Savaşı 29, 34, 50, 51, 69, 93, 103, 122, 129, 152-154, 278-283, 286, 300, 306

Bediüzzaman 265 belagat 38, 40, 42 Belâzûrî 267, 282 Belh 242Benû Sa’d 210, 212 berâhîmu’l-’akliyye 43 berâhîn 43 berâhmu’r-rasûl 43 Beyhâkî 40 Beytü’l-Makdis 274 biat 216, 229Bikbulat, Sun’atullâh 263, 264,

266Hz. Bilal 89, 216, 217, 218 bilinçsiz sevgi 78 bi'set 198, 199 Bizans 224boykot kararlan 256, 263, 284,

286, 287, 299 Bozkurt, Nahide 200 Buhâri 147, 224, 230, 257, 294,

302Bulut, Halil İbrahim 100 burhân 19, 35, 43 Busra 206, 214, 217, 220, 221 büyücü 116

CCâbir b. Abdillâh 291, 296, 297,

301, 307 Câbir b. Semure 224 Câhız 39Cahiliye 55, 56, 143, 179, 189,

202, 247, 250, 289; ~ dönemi 170, 247, 289

Cebrail 19, 21, 33, 50, 51, 58, 69, 70, 81, 127, 172, 173, 177, 179, 188, 256, 203, 206, 236, 237, 239, 240, 245, 248, 255, 270, 271, 274-276, 245, 307

Cennet 85, 204, 249, 269, 277, 305

Cessâs 261 cin 88Cübeyr b. Mut'îm 256, 259, 266 Cürcânî 40

DDârimî 245, 294Dâvûd 76, 90, 122, 131, 145Davudoğlu, Ahmed 84delâil 292delâüu’l-i’câz 40deprem 20, 23, 32, 100, 109,

115, 191 Deriş 215 Derveze 50Devs kabilesi 187, 294 dilbilim 40 doğa olaylan 20, 23 duhân 152, 277, 278, 279, 281,

282, 283

EEbrehe 66, 199, 211

Dizin 325

Hz. Ebû Bekir 60, 64, 74, 83, 91, 143, 154, 216, 217, 218,219, 224, 250, 291, 313

Ebû Cehil 87, 165, 181, 285,286, 287, 288

Ebû Dâvûd Tayâlisî 275 Ebû Hureyre 91, 238, 239, 291 Ebû Huzeyfe 73 Ebû Kubeys Dağı 258 Ebû’l-Bahterî 165, 285, 286 Ebû Leheb 75, 202, 211, 284 Ebû'l-Hasen el-Eş’ârî 39 Ebû Mes’ûd Amr b. Umeyr 68,

180Ebû Mûsâ el-Eş’ârî 215, 216 Ebû Osman 293 Ebû Rimse 233, 234 Ebû Sa’îd el-Hudrî 224, 231, 291 Ebû Süfyân 165, 279 Ebû Talha 292, 293 Ebû Tallb 66, 202, 207, 213,

214, 215, 216, 217, 218,220, 284, 287, 288, 289

Ebû Ubeyd b. Ma’mer b.Müsennâ 39

Ebû Ubeyde b. el-Cerrâh 194 Ebû Yâsir 190 Ebû Zehra 199 Ebû Zerr 238Ebû Zerr el-Gifârî 238, 239 Ebû Zeyd 224 Ebû Zeyd Amr b. Ahtab 231 edille 43ediUetü’r-rasCıl 43 Ehl-1 Kitap 188, 189, 191, 219,

220Ehl-i Sünnet ekolü 39 Elmalık 264, 265, 270 el-Mescidü’l-Aksâ 80, 269, 271

el-Mescidü’l-Harâm 80, 269, 271 Eme 228Enes b. Mâlik 76, 91, 234, 237,

240, 256, 259, 266, 291, 292, 294, 297, 307

Eris Kuyusu 224 er-Rahman 167 Erul, Bünyamin 275 Es’ad b. Zürâre 59 esâtiru’l-evvelîn 184 es-Semerkandî 260 Esved b. MuttaHb b. Esed 165 Esvedü’l-Ansî 36 Eş’ârî 42 evkya 82 evren 26Eyke 45, 49, 113, 114 Hz. Eyyûb 48, 160

FFahreddîn er-Râzî 282 Fedek arazisi 66 felsefeciler 40, 253, 265 fesahat 38, 40, 42 fetret-1 vahiy 142, 248 Fil hadisesi 199filozoflar 8, 13, 15, 141, 157, 265 Fil vakası 267Firavun 19, 45, 49, 115, 116,

117, 118, 120, 121, 122, 148, 178, 208

Ggarânîk hadisesi 255, 288 garîb 218 Gatalar 241 Gazzâlî 134, 303 geçmişin masalları 163, 184,

185, 190


geçmiş zaman kipi 260, 261, 263 gelenek 58, 77, 81, 269; İslâmî ~

79; sözlü ~ 309 geleneksel algı 135 geleneksel peygamber telakkisi

53gizemli tasvir 210, 235, 242,

246, 247, 251, 304 göğüs yarılması 242 Gölcük 23Güney Arabistan 123

Hhaberler 197, 198, 212, 216,

218, 221, 228, 229, 235, 242, 246, 250

Habeşistan 134, 226, 228, 267, 285

hacamat 234, 235 hadîs 15, 16, 35, 71, 74, 82, 84,

89, 93, 147, 152, 215, 218, 222, 223, 224, 227, 228, 230, 234, 246, 278, 280; ~ kaynaklan 89, 215, 255, 275; ~ koleksiyonları 234, 246, 256, 267; ~ metodolojisi 218; ~ münekkitleri 266

Hakîkât-ı Ahmediye 77 Hakîm 225Hakîm b. Hizâm 285, 286 Hâlid b. Sa'îd 227, 228 Hâlid b. Velid 37 Hâlime 210, 212, 236, 237 Hamidullah, Muhammed 16, 33,

89, 135, 272 Hz. Hamza 72, 73, 259, 286 Haniflik 169 haram aylar 256

Hz. Harun 115, 116, 120, 121, 123

Haşan b. Sehl 39 Haşan el-Basrî 260, 267 hasen 218 Hâşimîler 284, 286 Hâşim oğullan 285 hâtem 223hâteme’n-nebiyyîn. 223, 234 Hatiboğlu, M. Said 93 Hz. Hatice 66, 139, 203, 204,

213, 221, 222, 236, 237, 244, 249, 285

havariler 48, 195 Helenistik kültür 82 Hemmâm b. Münebbih 74, 275 Hendek Savaşı 65, 293, 295,

299, 300 Hevze b. Ali 182Hıristiyan(ler) 38, 78, 79, 82, 89,

96, 185, 192, 249; - kültürü 79, 82, 89, 96, 209,246, 250, 309

Hıristiyanlık 300hicret 87, 140, 188, 190, 249,

271, 276 hikâye 199, 204, 209, 221, 246,

247, 250, 282, 307; gizemli ~ 213; mistik ~ 246; mitolojik ~ 78, 79, 246

hilye 292 Hind 73 Hint kültürü 79 Hira Dağı 33, 91, 236, 259 Hişâm b. Amr (b. Rebî’a) 285,

286Hubâb b. Münzir 69 hüccet 35, 43 hucec 43

Dizin 327

Huceyr b. Umeyr 37 Hz. Hûd 51, 101-110, 112, 113,

114, 115, 117, 169 Hudeybiye Antlaşması 289 Hudeybiye Sulhu 302 hulûl nazariyesl 76 Hume, David 22 Humeydî 275Huneyn 29; ~n Savaşı 87, 103,

300 hurafe 14 hurma kütüğü 304 hutbe 304, 305 Huyey b. Ahtab 190 Huzeyfe 73, 281 Hz. Hatice 187

I-İIrak 125, 166İbn Abbâs 60, 81, 234, 243, 256,

257, 258, 268, 279 İbn Ebî Şeybe 237, 275 İbn Hacer 244İbn Hanbel 229, 230, 231, 275 İbn Hibbân 232İbn Hişâm 59, 64, 68, 86, 87,

184, 189, 192, 215, 267, 270, 282

İbn Hüreymile 190 İbn İshak 184İbn İshâk 35, 72, 86, 88, 90, 93,

136, 141, 163, 165, 167, 168, 171, 172, 181, 184, 186, 187, 188, 189, 192, 205, 212, 214, 215, 216, 221, 236, 237, 245, 267, 282, 298, 308

İbn Kamie 86, 87 İbn Kesîr 75, 136, 239, 261, 279,

281

İbn Kuteybe 15 İbn Mâce 279İbn Mes’ûd 256, 257, 258, 279,

280, 282, 298 İbn Ömer 224, 231, 256, 257, 279 İbn Sa'd 267, 270, 271, 282 İbnü’l-Cevzî 261 İbnü’l-Ferrâ 39 İbn Ziyâd el-Ferrâ 39 Hz. İbrahim 28, 44, 63, 75, 76,

134, 149, 154, 158, 169, 173, 174

İ'câzu’l-Kur’ân 39, 40 idrak 152 ihticâc 43 iman 11, 31 İncil 89, 127, 191, 299 inşikcık-ı kamer 14, 155, 156,

255, 256, 262, 263, 264, 265, 266, 267, 288

İran kültürü 79, 245, 250 İrem 189 irhasat 197Hz. İsâ 19, 20, 23. 24, 27, 31,

44, 45, 48, 49, 65, 76, 78, 79, 88, 90, 96, 122, 126- 129, 131, 134, 141, 154, 160, 172, 191, 195, 198, 205, 208, 209, 250, 253, 299, 309

isbâtu’rı-nübüvve 43 isbâtu’r-risâle 43 İsfendiyar 36, 184, 247, 250 Hz. İshâk 159 İslâm Ansiklopedisi 273 İslâm kültürü 300 İslâm tarihi kaynaklan 282 Hz. İsmail 159 İsmail oğullan 248


isrâ 21, 32, 34, 50, 51, 244; ~ gecesi 240; ~ hadisesi 32, 34, 50, 131, 154, 155, 272-274; ~ olayı 51, 154

İsrafil 248 israiliyat 84, 85, 86 İsrail oğullan 27, 29, 118, 119,

148, 151, 195 İstanbul 314, 317, 319

JJaponya 23

KKabe 66, 87, 159, 180, 184, 199,

201, 211, 240, 255, 284, 286, 287, 288, 290

kâb-ı kavseyne 276 Ka’bu’l-Ahbâr 81 Kadı Abdulcebbâr 40 kâhin 163, 170, 186, 187 kamer 278 kamet 37kasırga 20, 23, 32, 100, 106,

112Katâde 88, 259 kelâm 145kelâmcılar 8, 13, 15, 31, 34, 42,

43, 141, 144, 253, 267, 292

keramet 82, 146 Kırbaşoğlu, Hayri 54, 92 kıssalar 190, 262; peygamber ~ı

79, 124, 197, 198, 246, 247, 250, 300, 309

kıyamet saati 24, 156, 260, 261, 262, 277, 281, 282

Kızıldeniz 114, 117, 118, 121 kitâbu’t-ta'bir 246 klasik kaynak 136, 189

Ku’ayka’ân Tepesi 258 Kuba 64, 219kudret helvası 44, 48, 119, 120 Kudüs 123, 271 Kur’ân-ı Kerîm’in i’câzı 38-40 Kureyş 68, 153, 180, 184, 189,

202, 215, 217, 286 Kurre b. İyâs 224 Kurtubî 258 Kusayy 166, 202 kültür 79, 94, 97, 246, 247, 300,

309; sözlü ~ 79, 97, 197, 229, 309

LLat 214 Lihb 207 livata 177 lizâm 278Hz. Lût 29, 45, 48, 100, 110,

111, 112, 177, 113, 120, 262, 111; ~ kavmi 30, 100, 110, 112, 113, 120, 150, 177

MMakâlâtü’l-İslâmiyyin 42 Malezya 23 Mâlik b. Avf 87 Mâlik b. Enes 267, 275 Mâlik Bin Nebi 143 Mansûr b. İkrime 288 Mâturîdî 43 McKinnon 31 Me’câzü’l-Kur’ân 39 Mecusi 249Medine 66, 91, 140, 163, 187,

188, 190, 193, 194, 207, 219, 220, 228, 245, 246, 249, 266, 294, 304

Dizin 329

Medyen45, 113, 114, 49 Mekke 66, 73, 168, 181, 187,

188, 199, 207, 210-212, 215-217, 221, 222, 232, 236-238, 244-246, 248, 249, 266, 275, 282, 286; ~ dönemi 291

Mekke’nin Fethi 73, 281 Mekkî sûre 149, 243, 276, 278 melekler 83, 111, 112, 126, 127,

139, 173, 175, 176, 177, 242, 276

melek peygamber 177, 178 Menâf 202 menkıbe 92, 95Hz. Meryem 120, 121, 125, 126,

127, 177 Meryem oğlu İsâ 185 Mescid-i Haram 240 Mesih 193mesihçi beklenti 189, 248 Mesleme 37 mevlit 12,76 meydan okuma 38 Meysere 203, 221, 222 M. Hüseyin Heykel 164 Mısır 28, 117, 134, 159 Mikail 236, 237, 271 Mina 256, 257 minber 304mi’râc 14, 15, 32, 33, 58, 77, 80,

83, 235, 240, 241, 242, 269, 270, 271, 272, 273, 274, 275, 276; ~ anlatısı 80, 275; ~ hadisesi 270, 272-275, 276; ~ olayı 179, 270, 271, 273, 276

mi’râciyeler 273 Mi’râc Kandili 273

muahhar kaynaklar 138, 255 Muâviye b. Kurre 229 mucize kategorileri

aklî mucize 46, 47 azap mucizesi 45, 48, 100 haberi mucize 46 helâk mucizesi 45, 47-49 hidayet mucizesi 45, 47, 144,

145hissî mucize 44, 45, 47, 48 intikam mucizesi 47 kevnî mucizeler 44 matematiksel mucize 41 tahaddî mucizeleri 50 teklifi hissî mucize 100, 103 yardım mucizesi 47, 48

Muğîre b. Şu’be 181 muhaddisler 157 Hz. Muhammed 11-14, 16, 17,

20, 21, 25, 27, 32, 35, 42, 47, 49, 50; ~ algısı 135; ~ portresi 74, 95, 292; ~ tasavvuru 132, 300

Muhammedü’l-emîn 143 mukaddem kaynaklar 267 Mûsâ 19, 20, 23, 24, 27, 28, 29,

31, 44, 45, 47, 49, 65, 76, 77, 78, 79, 80, 81, 90, 96, 115, 116, 117, 118, 119, 120, 121, 122, 123, 128, 129, 131, 134, 141, 145, 148, 154, 160, 169, 172, 178, 190, 191, 195, 198, 206, 208, 209, 215, 216, 250, 253, 277, 282, 297, 299, 303, 309

Mut’im b. ‘Adî (b. Nevfel) 286, 287, 288

Mutlu, İsmail 137, 144 mübâhele 193


müfessirler 157, 260, 261, 279;klasik/çağdaş ~ 153

Münebbih 180Müseylimetü’l-Kezzâb 36, 37,

182, 306 müsle 72Müslim 84, 147, 257, 275, 293,

295, 297, 302 müşrikler 21-52, 27-52, 28-52,

54, 57, 59, 60, 86, 163, 169-172, 178, 180-185, 187, 188, 190-192

Müzeyne kabilesi 229

NNadr b. Hârls 36, 165, 184, 188 namaz 303; cuma ~ı 304; günlük

~lar 299; küsûf ~zı 268 Nazmu’l-Kur’ân 39 Nebhânî137nebî 203, 207, 216, 221, 222,

249, 307; beklenen ~ 203, 207, 222, 249; ümmi ~ 191

Necâşî 225, 226Necran 193Nemrut 28, 44, 149Nesefî 145NÜ Nehri 208Ninova 36, 125, 184Hz. Nûh 20, 29, 44, 45, 48, 51,

55, 91, 99-104, 106, 262, 113, 153, 154; ~ kavmi 100, 106

Nûr-1 Muhammedi 77 Nübeyh 180nübüvvet 7, 13, 14, 36, 39, 40,

42, 122, 139, 181, 208, 223-226, 229-235, 239, 253, 261, 291, 292; -

mührü 223, 224, 225, 226, 229, 230, 231, 232, 233, 234, 235

O -Ö

Hz. Osman 83, 91, 224 Hz. Ömer 60, 73, 74, 83, 91,

154, 224, 291, 298 Ömer b. Bukeyr 39 Önkal, Ahmet 207 Öztürk, Mustafa 30

Ppeygamber algısı 56, 59, 157 peygamberlik 35-37, 129, 170,

178, 182, 186, 194, 205, 208, 214-216, 225-228, 232, 237, 245, 247, 248; ~ mührü 225, 227, 248

peygamber portresi 56 putlar 305putperest 104, 107, 118

RRâfi’ b. Hüreymile 192 Râzî 261, 279 Rebi’ b. Habîb 275 Recâl 37Recâl b. Ünfûve 37 Refref 58 Reşat Halife 41 Reşld Rıza 147, 266 risalet 10, 13, 14, 23, 24, 57,

62, 72, 79, 125, 129, 135, 139-143, 174, 188, 189, 198-200, 203, 204, 207, 208, 209, 212-214, 219, 223, 235, 238, 241-243, 246, 247, 248, 250, 251, 284, 308; ~ müessesi 188

Dizin 331

risalet öncesi 198, 200, 209, 212-214, 223, 235, 241, 242, 246-248, 250, 251

risalet sonrası 200 risaletten önce 209 rivayet kültürü 8, 9, 17, 54, 132,

135, 157, 254 Romalılar 155 Ruhu’l-Kudus 127 Rum(lar) 46, 155, 216, 217, 278 ru’yet meselesi 81 Rûkâne b. Abd 188 Rümeyse 233 Rüstem 36, 184, 247, 250 rüya 209, 244, 245, 247; ~ anla

tısı 59,244, 245

SSa’d b. Bekr oğullan 236 Sa’d b. Ebi Vakkâs 91 Sa’d b. Mu’âz 232 Safâ Tepesi 172sahabe 13, 34, 38, 60, 79, 195,

197, 247, 253, 309 sahabî 73, 88 Sâib b. Yezîd 224, 228 Sa’îd b. Zeyd 91 Said Nursî 137 Sakîf 68, 180Hz. Salih 16, 26, 27, 29, 44, 51,

107, 108, 109, 128, 129, 147, 148; - ’in devesi 44

Sâsâni(ler) 46, 155, 199, 224, 278

Satıh 207Secâh bnt. Hâris 36, 37 secili sözler 36, 37 sekine 238Seleme b. Elsem b. Harîş 306 Selmân el-Fârisî 73, 232

Semûd 20, 27, 45, 48, 107, 109, 120, 147, 148, 172, 262

Sevr Dağı 139 sıhhaiü'n-nübüvve 43 Sidre ağacı 33Sidretü’l-müntehâ 58, 179, 269,

274, 275, 276 sihir 145, 146, 262 sihirbaz 116, 163, 171, 188, 308 Sina Çölü 117, 118 Sina Dağı 148 siyer kaynaklan 282 Sodom 110, 111, 112 söz dizimi 40 Suffe Ashabı 294, 297 Suyûtî 137, 138 Süheyl b. Amr 60 Süleyman 76, 84, 85, 122, 131 sünnetullâh 30 Sürakâ 87 sütanne 212 Süveyb 211

şşair 163, 186, 187, 249 şakk-ı sadr 213, 235, 236, 238,

239,240, 243, 244, 248 şakku’l-kamer 15, 140, 156,

256, 260 Şam 66, 139, 166, 205, 206,

213, 215, 218, 221, 222, 251, 296

şemail 292 şerh-i sadr 243 Şerik b. Abdillâh 240 Şeybe 165 Şibli 272Şi’bu Ebî Tâlib 284 Hz. Şuayb 113, 114, 115


TTaberânî 225Taberî 201-203, 205, 206, 213,

215-218, 220, 222, 235, 236, 238, 247-249, 261, 270,280, 289

tabiat kanunları 23, 158 tabiat olayı 20, 23, 90 tabii afet 106tâblûn 13, 34, 38, 195, 197,

253, 309 tahaddî 24, 38, 50 Taif 181, 210, 212, 286 Talha 91 Tanrı 22, 31 Tatar 99Tayâlisî 236, 237 tebşlrat 197 Tebûk Seferi 302 tedvin ,197 Temâm 215 teolojik tartışma 82 tevhid 99Tevrat 127, 190, 191 teyemmümün 303 Teymâ 218 ticaret ahlâkı 114 Tillich 31Tirmizî 215, 216, 218, 222, 231,

297Topaloğhı, Bekir 280 tsunami 23 tufan 20, 23, 32 Tufan 99, 100, 104 Tufeyl b. Amr 187 Tuleyhâ (b. Huveylid) 36, 37 Tür Dağı 80, 81, 119 Türk-İslâm kültürü 273

U-ÜUbey b. Halef 86, 87 Uhud 29, 87; ~ Savaşı 72, 86,

88, 93, 103, 300, 303 Ukbe b. Muayt 188 Ukkâşe b. Mıhsan 306 Umeyye b. Ebî Salt 244 Utbeb. Rebî’a 165, 181, 186 Uyeyne b. Hısn 37 Uzza 214Ümâme bnt, Ebî’l-Âs 225 Ümeyye b. Halef 165 Ümmü Hâlid 224-228 Ümmü Kattal 201 Ümmü Seleme 72 Ümmü Süleym 292, 293, 294,

295, 297 Ümmü Şerik 294, 295 Üzeyr 25, 185, 192

Vvahiy 9, 11, 13, 19, 21, 25, 33,

36, 51, 68, 81, 107, 127, 139, 142, 143, 171, 178, 180, 181, 183, 184, 187, 197, 203, 233, 240, 248, 274, 289, 290

Vahşi 73Vâkıdî 69, 267, 282, 297 Van 23Varaka b. Nevfel 200, 201, 203,

222, 249 Vâsıl b. Atâ 39 Veda Haccı 258 Vehb b. Abdimenâf 201 Vehb b. Ziyâd 190 velî 83Velid b. Muğîre 180, 185, 187 Velîd b. Muğîre 68, 165 Velidü’l-A’zamî 138

Dizin 333

YYahudi(ler) 38, 59, 60, 78-82,

86, 96, 148, 182, 185, 188-192, 194, 249, 298, 300; ~ kültürü 79, 96, 124, 197, 209, 246, 250, 273, 282, 309

Yahudilik 59, 253, 300 Hz. Yahya 125, 126 Hz. Yakûb 48, 159, 160 yanılma secdesi 71 yaratılış teorisi 77 Yemâme 36, 167 Yemen 36 Yesrib 249 Hz. Yûnus 48, 125 Hz. Yûsuf 159, 160, 279 Yüksel, Edip 41 yükseliş motifleri 59 yüzük-mühür 226

ZZehebî 218, 232Hz. Zekeriyyâ 48, 125, 126, 131zelzele 23Zem’a b. Esved 165, 286 Zemahşerî 261, 279, 281 Zemzem Kuyusu 240 Zerdüşt 241, 242, 250, 315 Zeyd b. Nufeyl 248, 249 Zeyneb bnt. Cahş 293 Zû Kaâr Savaşı 200 Zübeyr (b. Avvâm) 91, 215, 217,

228Züheyr (b. Ebî Ümeyye) 286,

287, 288 Zührî 218Zülkameyn 25, 188, 192

İsrafil BALCI

Hz. Peygamber ve Mucize

Kur’ân-ı Kerîm’de geçmiş peygamberlere ait birtakım mucizelerden bahsedilirken, aynı oranda Hz.

Muhammed’in mucizelerinden söz edilmemesi, Müslüman âlimlerin bu konuya olan ilgilerini artırmıştır. Özellikle İslâm kelamcılan ile filozoflar bu meseleyi yoğun olarak ele almışlar, ancak tartışmalar daha çok teorik düzeyde kalmıştır. Bunun yanı sıra Kur’ân-ı Kerîm’de Hz. Peygamber’in mucize gösterdiğinden söz edilmeyince, onun mucizeyle olan ilişkisi rivayetlerde dile getirilen mucize iddiaları boyutunda kalmıştır. Yoğun rivayet örgüsü arasında Hz. Peygamber e çok sayıda mucize isnat edilmiş, ancak bu meselenin vahiyle ilgili yönü ya da vahiyle ilişkilendirilen kimi mucize iddialarının ne derece inandırıcı olup olmadığı konusu sorgulanmamıştır. Bu nedenle Hz. Peygamber’e isnat edilen pek çok mucize iddiasının gerçekliği, dün olduğu gibi günümüzde de zihinleri meşgul etmektedir.

Bu çalışma geçmişte kelamcı veya filozofların yaptığı gibi, teorik tartışmalara girmeksizin bir siyerci gözüyle Hz. Peygamber’in nübüvvetinin mucizeyle olan/olmayan ilişkisini, vahyin sınırlarım çizdiği veriler çerçevesinde ele alıp incelemektedir. Böylece rivayetlerde Hz. Peygamber’e isnat edilen çok sayıdaki mucize iddialarının Kur’ân’la ve onun nübüvvetiyle ilişkisinin hangi boyutta olduğunu tartışmaktadır. Eser geçmişin yorumlarına takılmaksızm, yeri geldiği zaman sorgulayan, yeri geldiği zaman meseleyi tartışan ve bu nedenle bazen bilinenden farklı yorum veya bakış açısı sunan, ancak ilke olarak vahyin mesajı ve muhtevasından ödün vermeyen bir bakış açısıyla kaleme alınmıştır.

Documents

ANKARA OKULU