ความสขแหงชวต

ขวญเรยม จตอารย

ผาสงห

ด�ำเนนกำรผลตโดย

เสอกระดาษการพมพ 447 หม 1 ต.เชยงดาว อ.เชยงดาว จ.เชยงใหม 50170โทรศพท 081 7245332

Healthy Planet สขคดทองเทยวชมชนเพอการเรยนรผาสงห ความสขแหงชวต

เรองและภำพ ขวญเรยม จตอารย

ออกแบบปกและรปเลม ขวญเรยม จตอารย

ภำพประกอบ ธรรมรตน โภคย

พสจนอกษร ภนนทา

พมพครงท 1 มกราคม 2556เลข ISBN

บรรณำธกำรอ�ำนวยกำร ดวงพร เฮงบณยพนธ

กองบรรณำธกำรส�านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.)โดยส�านกสนบสนนสขภาวะชมชน (สน.3)

จดพมพและเผยแพรโดย

ส�านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.)อาคารศนยเรยนรสขภาวะ เลขท 99 ซอยงามดพล แขวงทงมหาเมฆ เขตสาทร กรงเทพฯ 10120โทรศพท 0 2343 1500 www.thaihealth.or.th และ www.punsook.org

“ มอาชพการงานท�าให ไดอยทบาน

มเพอนบานทคอยชวยเหลอจนเจอกน

แคนกมความสขแลว ”

ปาบวผน นกท�าไมกวาด

ทามกลางกระแสวกฤตเศรษฐกจโลกครงใหญ

เปนประวตการณในรอบหลายสบป ท�าใหเกดการตง

ค�าถามวา วกฤตนจะใหญขนอกเพยงใด จะยดเยอขนาด

ไหน และวกฤตนจะสงผลกระทบตอสงคมไทยชมชน

หมบานไทยมากนอยเพยงใด ความวตกดงกลาวอาจจะ

ไมเกดขนเลย หากปจจบนชมชนหมบานไทยไมถกลาก

เขาสระบบการผลตเพอขาย

นกวชาการหลาย ๆ ทาน ไดวเคราะหถงระบบ

เศรษฐกจของประเทศไทยวา ในระบบทนนยมยงคง

มอกระบบด�ารงอย ในลกษณะค ขนาน นนคอระบบ

เศรษฐกจชมชน หรออาจจะกลาวเปนศพทสมยใหม

ไดวาระบบเศรษฐกจแบบพอเพยง

ในอดตชมชนหมบานจะมวถชวตทเรยบงาย

เนนความพอเพยง มครอบครวเปนหนวยการผลต การ

ชวยเหลอซงกนและกน มน�าใจเปนพนฐานของชวต

มพธกรรมตาง ๆ เปนระบบการจดการในชมชน และ

ใหความส�าคญแกบรรพบรษ ผเฒาผแก ครอบครว

ตอมาหลงจากรฐและระบบทนนยมไดเขาไปม

อทธพลตอชมชนการผลตเชงเดยว และลทธบรโภคนยม

ค�าน�า

ท�าใหชาวบานมรายจายทเปนตวเงนมากขน เพยงเทานน

ยงไมพอ สงทท�าลายความเขมแขงของชมชนมากทสด

คอ รฐและทนเขาไปถายโอนทรพยากรจากระบบชมชน

หมบาน

ยงรฐและทนเขาไปกอบโกยมากเทาไร ชมชน

หม บานไทยยงประสบความออนแอ ค�าพดดงกลาว

ไมใชค�าพดลอย ๆ ทไมมหลกฐานรองรบ หากแตเมอ

กวาดตาไปทวแผนดนไทยหลงการประกาศแผนพฒนา

เศรษฐกจและสงคมมากวา 40 ป จะมสกกชมชนทคนใน

ชมชนไมประสบปญหาความยากจน ไมประสบปญหา

สงแวดลอม หรอไมประสบปญหาสขภาพ

จากสถานการณดงกลาว ถงเวลาแลวหรอยงท

สงคมไทยควรกลบมาเนนการพฒนาทไมมองแตมต

ประสทธภาพ การสรางมลคาและก�าไร หรอการตลาด

ดานเดยว แตควรจะเปนเพอประโยชนของชมชนและ

สงคม

เราไมควรลดทอนผ คนลงไปเปนเพยงตวเลข

หากควรเปนเพอสงเสรมศกยภาพและศกดศรความเปน

มนษย ค�าตอบส�าหรบค�าถามขางตนนคงจะตองชวยกน

คนหา ไมวาจะใชระยะเวลานานเทาไร

คณะผจดท�า

9ขวญเรยม จตอารย

คน‘ด’‘ก�าลงด’1

ฉนมาถงสถานขนสงนานขณะแดดสายยงไม

แรงเทาใดนก เสอกนหนาวทแมรอจากตใหแตเชาถก

มวนยดใสเป แมคาขายขาวหลามก�าลงคยกนถงหมอก

ทคลมเมองในเชาวนน

“หนาหนาวมาละเนอ” ลงคนขบรถรอบเวยงพด

เสยงดงอยางคนอารมณดขณะเดนยดเสนยดสายรอ

ผโดยสาร หนาฝนท�าทาจะรบไปตงแตกลางเดอนตลา

หลายคนยมรบลมหนาวทก�าลงมาพรอมกบนกทอง

เทยวทจะเพมมากขนจากปทแลวและปกอนหนา

1 ภาษาเหนอ “ด” หมายถง มงมน อดทน

“ก�าลงด” หมายถง แขงแรง มพละก�าลง

ท ผาสงห

10 ผาสงห ความสขแหงชวต

‘เมองนาน’ หรอทเรยกกนตดปากวา ‘เมองนาน’

นนมทมาจากความหางไกลและเสนทางคดเคยว

เลยวลดไปตามหบเขา ระยะทางเจดรอยกโลเมตรจาก

กรงเทพฯ อาจตองใชเวลาเดนทางนานถง 9 ชวโมง

อกทงไมใชเมองผานไปสจงหวดอน จะถงนานไดตอง

ตงใจมาเทานน นานจงยงด�ารงตนในฐานะเมองสงบ

เงยบเรยบงายเรอยมา ทวาปลายทางของฉนวนนอย

เลยตวเมองออกไปอก

ระหวางรอเวลานดหมาย ฉนเลอกขาวหลามไส

สงขยาผสมเผอกและงาเปนขาวเชาทอมอรอยพอด

แมคาบอกวาอกไมกวนจะถงงานแขงเรอยาวนดปด

สนามแลวนะ ใจฉนนกไปถงยามบายในหองเรยนบน

อาคารเรยนชนส สตรเคมขยกขยกหงกงอบนกระดาน

ด�า เสยงนบจงหวะหนกแนนของฝพายหนมทจ�าพาย

พรอมเพรยงดงใหไดยนแตไกล นอกกรอบหนาตางแล

เหนเรอยาวขนลองล�าน�าตลอดบาย ล�าน�าสายเดยวกน

กบทขบวนเรอของพญากรานเมอง ผสบเชอสายพญา

ภคาไดขนขายายครวจากวรนครหรอเมองปวมาตง

เมองใหมบรเวณภเพยงแชแหง ดวยความอาลยในบาน

เกาเมองเดม วงดนตรปซอในขบวนเรอจงไดแตงล�าน�า

11ขวญเรยม จตอารย

ขบค�าซอบอกลาเมองเกาเลาถงการเดนทางสเมองใหม

จนกลายเปนซอลองนานใหขบขานกนมาถงทกวนน

สายน�ายงไหลเออยเชนเดมหรอไม จะชาลงหรอเรวขน

สกแคไหนหนอ

โทรศพทมอถอดงขน เสยงจากปลายสายบอก

วาสกครจะมคนมารบ ไมถงหานาทพสาวคนหนงกเดน

ยมมาแตไกล “กะวาไผ แต ๆ กเปนคนบานเดยวกน”

ฉนกบพตอมทกทายกนดวยค�าเมองส�าเนยงนานทมก

ถกเพอนแซวเสมอวาจะดไปถงไหน เพราะส�าเนยงชาว

เราจะเรวและหวนสน ไมหวานเหมอนแถวเชยงใหม

ฉนเลอกทจะคดวานเปนค�าชมเชยวนะ เพราะค�าวา ‘ด’

ในภาษาถนลานนาหมายถงมงมน อดทน คนนานจง

ลวนแตเปนคนดดวยกนทงนน ไดยนมาวา ผาสงห

จดหมายปลายทางของเราคนดไดเรองอยเหมอนกน

แตจะเปนเรองอะไรนนตองอดใจไวถามเจาบาน

13ขวญเรยม จตอารย

แอวอ เรองปหละหง

เราออกจากตวเมองม งไปตามทางหลวง

หมายเลข 1080 เสนทางนาน – ทาวงผา รมรน

ดวยตนไมขนาบขางสลบกบหม บานและสวนฝรง

บนเนนเขา ประมาณ 10 กโลเมตรกมาถงบานผาตบ

ภเขาหนปนทตงตระหงานเปนเหมอนปายบอกทาง

ขนาดใหญ พตอมเลยวซายเขาซอยขางโรงพยาบาล

สงเสรมสขภาพต�าบลผาสงหไปเพยง 200 เมตรก

ถงหนาองคการบรหารสวนต�าบลผาสงหพอดบพอด

เจาหนาท อบต. ก�าลงทยอยเขาทท�างาน พอแมมาสง

ลก ๆ หนาศนยพฒนาเดกเลกบานผาตบทอยตด ๆ กน

หลงจากสบสนกบชอและต�าแหนงแหงทอยพกหนง

ฉนจงสรปไดวา ทท�าการ อบต. ผาสงหนนตงอยใน

หมบานผาตบใกล ๆ กบวนอทยานถ�าผาตบ สวนบาน

ผาสงหและดอยผาสงหอยเลยออกไป

๑

14 ผาสงห ความสขแหงชวต

‘บานผาตบผาสงห’ เปนชอเรยกขานชมชน

ถนแถบนตามลกษณะภเขาทตงเดนเปนสงา ผาตบ

หมายถงผาทเอยง สวนผาสงหเรยกตามรปรางทด

คลายสงห เชอกนวาทนเปนชมชนดงเดม จากค�าเลา

ขานของผเฒาผแกทวา ใครจะเขาไปคาขายในเมอง

ตองผานเสนทางน ทงเมองปว บอเกลอ ทาวงผา ถา

หาบขาวไปขายกตองแวะพกคางคนทบานหวยสมปอย

เสยกอน ตอนเชาจงคอยออกเดนทางเขาเมอง จาก

หมบานเลก ๆ หลายหมบานทกระจายตวเลยบเสนทาง

ดงกลาวรวมกนเขาเปนต�าบลผาสงห ในสมยของ

พอก�านนอนปน พนอนธ ชวงป พ.ศ. 2475 มหลกฐาน

บนทกวาบานผาตบมผอยอาศย 40 กวาหลงคาเรอน

นอยกวาปจจบนถงสบเทา การระเบดภเขาหนเพอสราง

ถนนท�าใหต�าบลผาสงหขยายตว ประชากรเพมมากขน

ใน พ.ศ. 2539 สภาต�าบลผาสงหกไดรบการยกฐานะ

เปนองคการบรหารสวนต�าบลผาสงห

พนท 87 ตารางกโลเมตรขององคการบรหาร

สวนต�าบลผาสงหครอบคลม 9 หมบาน ม 5 หมบาน

อย ร วมในเขตเทศบาลเมอง ไดแก บานท งเศรษฐ

บานมงคลนมตร บานดอนสวรรค บานสวนหอม

และบานฟาใหม ส วนอก 4 หม บ านอย ในเขต

องคการบรหารสวนต�าบลผาสงห กลาวคอ บานผาสงห

15ขวญเรยม จตอารย

บานหวยสมปอย บานผาตบ หม 1 และหม 7 ท�าให

ต�าบลผาสงหมลกษณะชมชนกงเมองกงชนบท อาชพ

และวถชวตของผคนทนจงแตกตางกนออกไป ทงคาขาย

รบจาง รบราชการ เปดบานเชา หอพก และเกษตรกรรม

เปนตน แมจะอยในเขตเทศบาล ชาวบานสวนหนงกยง

คงท�าการเกษตร เชน ท�านา ปลกผก และเลยงสตว สวน

หมบานในเขต อบต. ผาสงห สวนใหญจะท�าสวนผลไม

เชน ฝรง มะมวง ล�าไย ตลอดจนพชไรทปลกกนอยาง

กวางขวาง ทกนพนทกวางขนทกวนคงหนไมพนขาวโพด

นอกจากนยงมสวนยางพาราซงอกไมกปคงโตพอให

เจาของสวนกรดได

20

23

บานผาสงห ม.4

บานผาตบ ม.7

บานผาตบ ม.1

บานหวยสมปอย ม.2

บานทงเศรษฐ ม.5

บานมงคลนมตร ม.6

บานดอนสวรรค ม.8

บานสวนหอม ม.3

บานฟาใหม ม.9

ดอยผาสงห

วนอทยานถ�าผาตบ

เทศบาลเมองนาน

ต�าบลไชยสถาน

ต�าบลถมตอง

ต�าบลบอ

ต�าบลเมองจง

ต�าบลสะเนยน

แหลงเรยนรต�าบลผาสงห

12

3

4 5

7

8

9

10

11

12

13

14

15 16

17

18

19

21

22

62425

ทางหลวงหมายเลข 1080ไป อ.ปว- อ.ทาวงผา

26

1 การชวยเหลอฉกเฉน

2 การบรหารจดการเพอสรางเครอขายและการมสวนรวม

3 กลมออมทรพยสจจะหม 4

4 กลมออมทรพยสจจะหม 7

5 กลมกองทนสวสดการชมชนวนละบาท ต�าบลผาสงห

6 กลมการเรยนรตามอธยาศย (กศน.)

7 สนทรยภาพกายจตสเศรษฐกจพอเพยง

8 สขภาวะเพอการเรยนร

9 ศนยพฒนาเดกเลกบานผาตบ

10 ศนยพฒนาเดกเลกบานผาสงห

11 กลมเรยนรการท�ากอนเชอเหด

12 การสบชะตาสะเดาะเคราะห

13 ประเพณหาเปงขนถ�าผาตบ

14 หมอสขวญ

15 กลมกลองยาว

16 กลมคนปน

17 กลมท�าไมกวาดปลอดสารพษ หม 1

18 กลมน�ายาอเนกประสงค หม 7

19 กลมวสาหกจชมชนหมแดดเดยวและแคบหม

20 กลมอาชพผสงอาย

21 กลมผกปลอดสารพษ หม 3

22 กลมแอโรบกต�าบลผาสงห

23 สมนไพรยาจ

24 กลม อสม. ต�าบลผาสงห

25 กลมเพอนชวยเพอน

26 กลมผกปลอดสารพษ หม 9

18 ผาสงห ความสขแหงชวต

พอหลวงชย พรชย ไชยตน

การจะท�าความรจกต�าบลผาสงหชนดลวงลก

นนตองอาศยเจาของพนทผรจรง ผใหญพรชย ไชยตน

หรอพอหลวงชย พอหลวงบานผาตบ หม 7 พาพวกเรา

ยอนไปไกลถงเรองราวตงแตครงอดตกาลนานชาต

“ก�าบะเกาเปนเลาวา.......” (ค�าโบราณเขาเลาวา) แค

เปดเรองกนาสนใจแลว

วากนวา .... มชายผหนงเรยกกนวา ปหละหง

ก�าลงไถคราดนาอย เมอเจอกอนหนกเกบใสกระบงไว

พอไถนาเสรจกหาบกระบงเดนทางมาทน ยงเดนยง

เหนดเหนอยเมอยลา ปหละหงรสกวาหนทหาบมาหนก

ขนทกท ๆ ในทสดตะแกกหาบตอไปไมไหว จงทงหนลง

กอนหนเหลานนเองทกลายมาเปนดอยผาตบ ผาสงห

รวมท งดอยเลกดอย

นอยอน ๆ รอบต�าบล

ผาสงหจวบจนทกวนน

“บฮวาปหละหง

จะตวใหญตวหลวงสก

เทาใดเนาะ” พอหลวง

ชยตงค�าถามทายเรอง

19ขวญเรยม จตอารย

เสนหของเรองเลายงอยทภาคตอซงนาตดตาม

ไมแพกน พอหลวงชยเลาตอไปวา บางต�านานบอกวา

แททจรงแลวเปนเพราะระหวางเดนทาง ปหละหงดนไป

ถามนกถวหวหงอกวา “อกไกลมยกวาจะถงเมองนาน?”

นกตวนนมองปหละหงทก�าลงเหนอยลากอนตอบวา

“ขาบนมาจนหวหงอกแลวยงไปไมถงเลย” ปหละหง

มองดขนสขาวบนหวนกพลนรสกออนอกออนใจขนมา

จนทงหนไว จากไปแตตว ไมมใครรวาปหละหงเดนทาง

ไปถงไหน แตรองรอยการเดนทางของเขาปรากฏใหเรา

เหนทน

สวนผาตบนนมเหตทมาจากนกหสดลงค นกใน

ต�านานสตวปาหมพานตซงล�าตวเปนนก แตสวนหวเปน

ชาง มพละก�าลงมากเทากบชางหาเชอก นกหสดลงค

ตวนไดบนมาเกาะยงภเขาลกหนง น�าหนกมหาศาล

ของมนท�าใหเขาลกนนคอย ๆ เอยงหรอตบลงมากลาย

เปนดอยผาตบนนเอง

เราฟงพอหลวงชยเพลน ๆ จนชกอยากไปดของ

จรงใหเหนกบตา แตวาตองรอไกดน�าเทยวของเราสอบ

เสรจเสยกอน

21ขวญเรยม จตอารย

มคคเทศกนอยพาเทยว

มคคเทศกน�าเทยวทพวกเรารอคอยไมใชเจา

หนาทหรอชาวบานทเปนผใหญ ‘นองมน’ ด.ญ.นรศรา

ปาลาว นกเรยนชน ม.2 โรงเรยนบานผาตบ คอไกดนอย

ทจะพาเราเทยวถ�าผาตบ นองมนบอกวาอกสองวนจะ

ปดเทอมแลว เพอนไกดทเหลอก�าลงขะมกเขมนท�า

ขอสอบอยทโรงเรยน

เดนจากทท�าการ อบต. ผาสงหออกไปไมกสบ

เมตรกถงเขตวนอทยานถ�าผาตบ นองมนบอกวาปกต

จะมาถ�ากนทกเสารอาทตย ถามนกทองเทยวกจะชวย

เปนไกดแนะน�า แตถาไมมกเอากตารขนไปรองเพลงกน

ทจดชมวว เรากาวตามนองมนขนไปบนเสนทางลาด

ชน อากาศคอย ๆ เยนลงตามความหนาแนนของปาไม

๒

ระหวางเดน

นองมนเลาถง

‘กล มมคคเทศกนอย’

ว าเรมตนจากการทเธอและ

เพอน ๆ ชอบขนไปเทยวเลนทถ�า

เปนประจ�าและอาสาเปนมคคเทศกโดย

สมครใจ เ มอคณครยทธพล ฟ กมงคล

ผอ�านวยการโรงเรยนบานผาตบทราบเขากเหนวา

เปนกจกรรมทด จงชวนเดก ๆ มาตงกลมมคคเทศกนอย

น�าเทยวถ�าผาตบ เพอใหเดก ๆ ทเปนไกดดวยใจรกอย

แลวและเดกทสนใจไดฝกเปนไกดน�าเทยวอยางเตมตว

23ขวญเรยม จตอารย

นองมน นรศรา ปาลาว

“ไดฝกพดภาษาองกฤษดวยคะ ถาค�าไหนพดไม

ไดกจะพดภาษาไทย ไกดทมากบนกทองเทยวตางชาต

จะชวยสอนอกท สนกดคะ”

นอกจากจะไดฝกทกษะการพดแลว เรองส�าคญ

ทครยทธพลตงใจใหเดก ๆ ไดเรยนรคอประวตศาสตร

บานของตน เพราะเชอวาจะท�าใหรจกและรกบานเกด

มากขน เดก ๆ มผเฒาผแกในหมบานเปนแหลงขอมล

ชนยอดอย แลวโดยไมจ�าเปนตองสบคนจากกเกล

ทกวนนจงไมมเดกบานผาตบคนไหนไมรจกปหละหง

กบกอนหนมหมาของเขา

ป จจบนกล มมคคเทศกน อยมไกดประจ�า

อย 5 คน เรยนตงแตชน ป.1 - ม.3 ทางกล มม

การประสานงานกบวนอทยานถ�าผาตบ

มการจดท�าปายประจ�าตวไกด จดควใน

การน�าเทยวโดยคาตอบแทนจากนกทอง

เทยวจะหกเขากลมรอยละ 20 เพอเปน

คาใชจายในการซอไฟฉาย หมวก

หรอของใชอนทจ�าเปน

พวกเขาไมไดตงราคาคาจาง

แตดวยความนารกชางคยของ

มคคเทศกนอยแตละคน คาตอบแทน

แตละครงถอวาไมนอยเลยทเดยว

เรามาถงถ�าเจดยแกวเปนทแรก บรเวณปากทาง

เขามบอหนซงหากมองละเอยด ๆ จะพบวาผวของหน

ในบอมรอยหยกเปนคลนคลายน�าไหล ดานในสดม

หนกอตวเปนรปคลายเจดย เราใชเวลาอยในถ�าเลก ๆ

แหงนไมนานนก กอนยอนสเสนทางหลกมงหนาไป

ถ�าพระอนมหลบผาลกษณะคลายถ�าเลกถ�านอยเรยง

รายตลอดทาง นองมนชปายบอกทางไปถ�าเบยซงเรา

ตงใจวาจะแวะตอนขากลบ นบระยะทางจากทท�าการ

วนอทยานมาถงถ�าพระเพยงแค 340 เมตรเทานน

แตพอเดนจรง ๆ กเหนอยใชได ใจฉนนนอยทถ�าบอน�า

ทพย เสยดายตอนทไปยงไมเปดใหเขา คนไมคนเคย

กบปากบดอยคงตองเดนนาน ไมเหมอนคนทนหรอก

พอหลวงชยปรามาสเราไวอยางน แถมทาใหมาพสจน

อกทตอนงานประเพณหาเปงขนถ�าผาตบ

25ขวญเรยม จตอารย

งานนถอเปนงานส�าคญของชาวต�าบลผาสงห

เลยทเดยว จดในชวงขน 15 ค�าของเดอน 5 เหนอ

หรอประมาณเดอนกมภาพนธของทกป มการท�าพธ

บวงสรวงสกการะเจาหลวงผาตบทงสพระองค ไดแก

เจาหลวงแสนสภา เจาพระยาไชย เจาพระยาแกว และ

เจามหาอปเสน โดยจดตดตอกนเปนเวลาสามวน

สามคน มการออกรานของแตละหมบานและกลม

ตาง ๆ การแสดงทางวฒนธรรม การประกวดนางงอม-

นายงอมซงเปนผ สงอายสขภาพจตสขภาพกายด

การประกวดรองเพลงพนบาน การแขงตกลองยาว

ของเยาวชน จนถงการแขงถกตอก ผมารวมงานจง

ไมไดมแคชาวต�าบลผาสงหเทานน แตยงรวมไปถง

ชาวบานจากต�าบลอนและอ�าเภอใกลเคยงเดนทางมา

รวมงานบญงานบนเทง เลอกซอสนคาชมชน และเทยว

ชมถ�าไปในตว โดยเฉพาะจดชมววทมองเหนไดทง

ต�าบลผาสงหและตวเมองนาน

การเดนขนถ�าในงานประเพณหาเปงขนถ�า

ผาตบน สวนใหญมจดมงหมายเพอขนไปไหวพระทถ�า

พระและถ�าบอน�าทพย ถ�าทงสองแหงนมพระพทธรป

เกาแกทชาวบานเคารพบชาประดษฐานอย ถ�าบอน�า

ทพยซงมโถงกวางราว 30 ตารางวานน ใตชองลมททะล

จากยอดเขาอนมหนยอยระยาอยนนมพระพทธรปชอ

พระเจาทนใจประดษฐานอย แตไมทราบแนชดวาเรม

มมาตงแตสมยใด และยงมบอน�าทพยซงเปนบอน�า

รปไขปอมมน�าปรมบอตลอดป ชาวบานนบถอเปน

บอน�าศกดสทธ วากนวาในอดตหากปไหนเกดภยแลง

พชผกเหยวเฉาเพราะไมไดน�าฝน ผใหญบาน ก�านน

พระสงฆและศรทธาญาตโยมตองขนไปท�าพธขอน�า

จากเจาหลวงในถ�าบอน�าทพย พระจะเทศนเรองหวย

หนองบงน�า เรยกวาธรรมปลากง พอเทศนจบกใชผา

จวรเกาปดฝนทเกาะอยในบอหน ฝนฟงขนมาไมทน

จางหาย บอแหง ๆ กปรากฏน�าซมออกมาจนเตม

เมอเดนกลบจากถ�าลงมายงไมทนถงหมบาน เมฆฝน

จะตงเคาครมไลหลงมาทนท แรงศรทธานเองท�าให

การเดนขนดอยระยะทางเกอบ 2 กโลเมตรกลายเปน

เรองไมเกนก�าลง ผ คนจากตางทหลายวยจงยงคง

รวมกลมกนเดนขนถ�าผาตบอยางเนองแนนทกป

27ขวญเรยม จตอารย

สวนถ�าพระนนวากนวาเมอ พ.ศ. 2475 เจานาย

ทานหนงชอขนหลวงมนสรบลไดอญเชญพระพทธรป

มาประดษฐานไวในถ�าและจดงานเฉลมฉลองอยสาม

วนสามคน ผคนตางพากนมากราบไหวบชา ถ�าแหงน

จงไดชอวาถ�าพระจนถงวนน พอหลวงชยเลาใหฟง

กอนขนมาวาลกหลานของขนหลวงมนสรบลยงมา

ไหวพระท�าบญทนแทบทกป

“ใกลจะถงถ�าพระแลวคะ อกนดเดยวเอง”

นองมนใหก�าลงใจ เราเดนมาถงปายบอกทางทตด

เรยงลงมาบนตนไมใหญ ถ�าพระ ปาหนองนาน และ

ถ�าบอน�าทพย ปายลางสดมลกศรแยกไปทางซาย

รองรอยทางเดนหายเขาไปในหมไม เราเดนเลาะไป

ตามหนผากอนใหญทวางซอนสลบอยางกบจบวาง

เสยงนกรองจบ ๆ รอบตวพอชวยคลายเหนอย เฟรน

กานด�าเตบโตในซอกหน ดอกไมสแดงชชอตดสเขยว

ของปา ขณะเสยงหมบานแววผานปามาจากเบองลาง

ทางเดนแคบเขามาและสนสดลงตรงโพรงหนทเบยด

บงกนคลายทเลนซอนหาของเดก ในทสดเรากมาถง

ถ�าพระ

ภาพแรกทฉนเหนคอโพรงถ�าซงเปดออกเปน

หนาผาแลดคลายหนาตางบานใหญ มพระพทธรปหนง

องคประดษฐานอยรมหนาผาซงทางวนอทยานอญเชญ

มาไวเมอไมกปมาน เราเดนเขาไปกลางโถงกวางราว 50

ตารางวา แสงจากปลองดานบนสาดสองลงมากระทบ

หนงอกหนยอยเกดเงาซอนสลบน�าสายตาไปสพระ

ปฏมาอกองคซงประดษฐานอยใตเงาหนโคงคลมสงบ

สงดตงแตครงขนหลวงมนสรบลอญเชญมาไวเมอแปด

สบปทแลว

หลงจากไหวพระเสรจเรยบรอย กอนออกจากถ�า

นองมนไมลมบอกใหเคาะระฆงทหอยอยรมผา 3 ครง

พรอมกบอธษฐานในใจ ยงเสยงระฆงดงเทาไหร ค�า

อธษฐานจะเปนจรงมากเทานน แตละคนจงกระหน�า

เคาะกนแบบไมออมแรง ลมเยนพดลอดเขามา มอง

ออกไปเหนผนปาหนองนานเขยวขจอยเบองลาง ฉนคด

อยากไปใหถงถ�าบอน�าทพย แตพอหลวงชยเตอนไววา

ถาไปตอนนคงตองคล�าทางลงมาเปนแน

ขากลบ ไกดนอยพาเราแวะปากถ�าตะเคยนซงม

ไมตะเคยนตนใหญอยขางใน เลากนวาวนดคนดจะม

คนเหนผหญงคนหนงบรเวณน พวกเราไมอยากทกทาย

แมนางตะเคยนกเลยรบเผนลงมา ยงเหลอถ�าอกแหง

ทเกบไวชมตอนขาลงนนคอถ�าเบย ฉนลองเขาไปด

แตกลบมองไมเหนหนรปเงนเบยบนผนง พวกเราลมพก

ไฟฉายมาเสยสนท การเทยวถ�าจะลมอปกรณส�าคญน

ไมไดเลย เรามาถงทท�าการวนอทยานราวบายสโมงกวา

ใชเวลาเดนทางทงหมดประมาณ 1 ชวโมงครง นองมน

บอกวาถาจะเทยวทกถ�าตองใชเวลาสก 1 วน แตถาจะ

ใหสนกตองมาตอนงานประเพณหาเปงขนถ�าผาตบ

วาแลวมคคเทศกนอยกเชญชวนพวกเราลวงหนา

กอนกลบ พวกเราแวะไปกราบเจาหลวงผาตบ

ทศาลเจาหลวงซงตงอย ในเขตทท�าการวนอทยาน

นองมนเลาวา คนต�าบลผาสงหหากใครก�าลงจะสอบเขา

เรยนตอหรอเขาท�างาน หรอมเรองเดอดรอนทกขใจ

ใด ๆ กจะมาบนบานศาลกลาวทน จากนนเจาหลวงจะ

ชวยปดเปาคลายทกขและดลบนดาลใหสมความ

ปรารถนา

32 ผาสงห ความสขแหงชวต

ความเชอและความศรทธาตอเจาหลวงผาตบซง

สบทอดมาหลายชวอายคนคอสงหนงซงชวยบมเพาะ

หลอเลยงชาวผาสงหใหด�ารงตนอยในวถอนดงามมา

โดยตลอด แมวายคสมยจะเปลยนแปลงไป ผนปาของ

ทนยงอดมสมบรณเชนเกากอน ดอยปาซางยงเปน

สถานทหยอนใจของผสมครรกใครสตวนกสตวเลก เชน

ดวงกวาง สวนเลยงผาสตวซงชาวบานถอกนวาเปน

สตวเลยงของเจาหลวงนนยงคงหากนอยในปาดอย

ผาตบราวสบกวาตวโดยไมมใครคดลา เนองจากเกรง

วาเมอลนไกออกไปแลวสตวทล มลงอาจกลายมา

เปนผลาโดยอ�านาจเรนลบ ศรทธาในเจาหลวงผาตบ

ท�าใหกฎเกณฑความเชอซงไมเคยถกตราในรปลกษณ

ขอหามหรอกฎหมายเหลาน ไดรบการยดถอและปฏบต

สบตอมามไดขาด เชอกนวาคนวนเพญถาไดยน

เสยงเลยงผารองดงมาจากดอยผาตบ นนหมายถง

ค�าตกเตอนของเจาหลวง อาจมเหตรายหรอการท�าผด

ศลธรรมของคนในพนท กจบานการเมองตาง ๆ จงตอง

มการบอกกลาวเจาหลวงทกครง ดอยผาตบจงมใช

แคภเขาหนปนจากกอนหนของปหละหงเทานน แต

เปนทงศนยรวมจตใจและแหลงทรพยากรของผคน

แตกหนอตอยอดสการสรางสรรคเรยนรอยางทเราก�าลง

จะคนดตอไป

35ขวญเรยม จตอารย

เมอดอกเหดบานความรทไมใชแคจนตนาการ

บางครงความสนใจใครรในเรองใดเรองหนงอาจ

น�าพาเราไปรจกเรองราวด ๆ อกหลายเรอง ทบานสวน

หอม ชมชนหนงของต�าบลผาสงห เรองราวหนงซง

กระตนความสนใจใครรของเราไดรบการเปดเผยโดย

ชายผเคยเปนคนตางถน กอนทเวลาจะเปลยนใหเขา

กลายเปนคนผาสงห หลงจากนนบานของเขากได

กลายมาเปนแหลงเรยนรส�าคญของต�าบล

“ถาอกสองสามวนฝนจะตกจะรเลยทนท ดได

จากเหดทแขงกนแทงดอกออกมาใหเหนเยอะกวาปกต

เปนอยางนทกครงไมเคยพลาด”

๓

36 ผาสงห ความสขแหงชวต

สชาต จตตบรรจง หรอพชาต เจาของบานเลา

เรองการพยากรณอากาศรปแบบใหมจากประสบการณ

การเพาะเหดใหเราฟง กอนเชอเหดในถงตรงหนา เหด

นางฟาภฏานก�าลงแขงกนบาน ชวนใหจนตนาการถง

ความกรอบนมหอมหวาน

เขาบอกเราวาจะท�าเหดออรนจ เหดหอม เหด

นางฟา เหดโคนนอยหรอเหดอะไรกไดทงนน วาแลวก

ฉกเหดนางฟาภฏานตรงกลางดอก ชใหเราดสวนทจะ

เอาไปเพาะเปนเชอ

“ไมยาก ไมยากเลย คนทมาหดท�าทน ทกคน

ท�าไดหมด ออกไปท�ากอนเชอเหด ท�าโรงเพาะเหดเกบ

เหดขายไดเลย”

“ท�าไดจรง ๆ เลยเหรอพ” ฉนถามอยางลงเล เขา

ยนยนดวยการระบชอกลมและชมชนตาง ๆ ทเขามา

เรยนร แลวกลบไปทดลองท�าจนประสบผลส�าเรจ

“ผมจะแนะน�าผทเขามาเรยนรใหเขาใจไดงาย ๆ

ไมตองเสยเวลาลองผดลองถกเอง สตรขเลอยแบบไหน

ใหดอกเยอะดอกใหญ เกบไวใชไดนาน อนไหนขาม

ขนตอนไดหรอมวธการทดกวา ผมกจะแนะน�า มนจะ

ท�าใหเรมตนไดเรวขน”

เรมตนดวยการถายทอดความรอยางเขาใจงาย

พรอมฝกลงมอปฏบตเปนสงทพชาตใหความส�าคญ

37ขวญเรยม จตอารย

พชาต สชาต จตตบรรจง

ทสด เพราะการเรมตนถกตองหมายถงความเสยงท

ลดนอยลง ท�าใหคนเพาะเหดมอใหมมความมนใจ

มากขน เมอดอกเหดบาน คนเพาะจะรวาเขาท�าได

และรวาควรท�าอยางไรตอ แตส�าหรบตวผสอน การ

เพาะเหดทงายแสนงายในวนนใหความรสกตรงกนขาม

เมอเทยบกบวนแรก ๆ

ยอนไปเมอ 15 ปทแลว ความสนใจใครเลยงนก

กระทาพาชายคนหนงเดนทางไปดงานถงอ�าเภอวเศษ

ไชยชาญ จงหวดอางทอง ทวาระหวางนนเขาบงเอญ

เหนคนแกสองสามคนก�าลงอดขเลอยลงในถงพลาสตก

โดยใชมอและคอนไม เมอไถถามจงรวาพวกเขาก�าลง

อดกอนเชอเหดกนอย

‘ขนาดคนแกยงท�าได’

เป นความคดทท�าใหสชาต

สนใจการเพาะเหดขนมา การ

ถายทอดความรจากผเพาะเหด

แบบครบวงจรเรมตนและจบ

ลงภายในเวลา 2 ชวโมง

เวลานนสชาตพยายามท�า

ความเขาใจกอนเชอ

เหดและกระบวนการ

เพาะเหดใหไดมากทสด

เมอกลบมาถงนาน เขากเรมตนเพาะเหดดวย

การท�ากอนเชอเหดกอนเปนอนดบแรก เขาใชขเลอย

ไมเนอออนหมกกบยเรยเพอใหเกดการยอยสลาย

หมนกลบขเลอยไปมาทกวนเพอปองกนการเกดกาซ

แอมโมเนย ปกตแลวการเพาะเหดจะใชขเลอยไม

ยางพาราซงมคณภาพดกวา แตทนานตองสงมาจาก

จงหวดระยองหรอนครศรธรรมราช ปญหาเรองตนทน

และคาขนสงท�าใหเขาตองพลกแพลงวธการตาง ๆ และ

ทดลองท�าดวยตนเอง คาจางแรงงาน พ.ศ. นนคอ

วนละ 80 บาทตอคน เมอท�าเองทงหมดไมไหว สชาต

กยอมตดใจจางแรงงานเพมอกสามคน ชวยกนอดกอน

เชอเหดไดคนละ 20 กอนตอวน และนงกอนเชอดวย

ถงสองรอยลตร 10 ถง

โรงเพาะเหดโรงแรกของเขาสามารถบรรจกอน

เชอไดถงหนงหมนกวาถง แตสชาตมองขามปญหา

เรองทตองเปลยนกอนเชอเหดพรอมกนไป ในทสดหลง

39ขวญเรยม จตอารย

จากเรยนรและแกไขแลว เขากปรบแยกเปนโรงเลก

บรรจกอนเชอเพยง 3,000 ถงแทน นอกจากนนยงม

เหดนางรมดอกใหญเทาจานขาวทเกดจากการทดลอง

ผสมกากถวเหลองลงในกอนเชอเหด ซงลกคาเขาใจวา

เปนเหดแกจงไมยอมซอ สชาตคอย ๆ ปรบปรงกอนเชอ

จนไดเหดทถกใจผบรโภค โรงเพาะเหดเรมเขาทเขาทาง

ทกอยางก�าลงไปไดด จนกระทงถงหนารอน ชวงเวลา

ทเหดออกดอกนอยทสดและตองการการดแลเอาใจใส

อยางถถวนทงเรองความชนและสภาพอากาศ กอนเชอ

เหดทง 30,000 กอนของสชาตกลบตองมอนเปนไป

กลายเปนกอนขเลอยยยเละอยในมอคนเพาะ เกด

ความผดพลาดบางอยางขน หากเขาถายทอดความร

ชดเจนพอ ลกนองคงไมปลอยใหน�าเขาปากถง เขาคง

ไมตองทงกอนเชอเหดทง 30,000 กอนไปอยางนา

เสยดายเชนนน

จากโรงเพาะเหดทวางเปลา สชาตคดทจะลด

ตนทนดวยการวาจางชางมาท�าเครองอดกอนเชอเหด

โดยถอดแบบจากรปภาพซงเพอนเกษตรกรน�ามาฝาก

เครองอดกอนเชอเหดนสามารถใชการได แมจะสงเสยง

40 ผาสงห ความสขแหงชวต

กงกงอยางกบมรถไฟวงในบาน ตอมาเขาแกปญหา

โดยเปลยนมาใชลกปนขบเคลอนกลไก เครองจงเดน

ราบรนขน เมอบานกลบสความเงยบสงบ อปกรณ

ล�าดบตอมาทตองปรบคอถงนง เดมถงสองรอยลตรท

ใชอยนนจกอนเชอเหดไดเพยง 100 กอน ตองนงพรอม

กนถง 10 ถง การขนถายฟนและควบคมไฟ 10 เตา

เปนเรองยากล�าบากเกนกวาจะท�าตามล�าพง ตอมา

การเรยนรเพมจากกลมผเพาะเหดจงหวดแพรกท�าให

เขาไดแนวคดดดแปลงแทงกน�าทรงสเหลยมมาเปน

ถงนงทมความจถง 700 กอนตอถง

หลงจากแกปญหาเรองถงนงเสรจเรยบรอยยงม

ปญหาเกยวกบเตาใหขบคดตอ ท�าอยางไรไฟจงจะลก

สม�าเสมอ หลงจากใครครวญอยนาน วนหนงสชาตก

ตดสนใจขบมอเตอรไซคออกจากนานตงแต 8 โมงเชา

41ขวญเรยม จตอารย

เพอคนหาค�าตอบ เขากลบมาบานในเวลา 3 ทม พรอม

กบแบบเตาน�ามนขโลหรอน�ามนเตาจากอ�าเภอลอง

จงหวดแพร ซงใหไฟแรงกวา ไมตองเสยเวลาคมฟน

อกตอไป สชาตเรมขายอปกรณการเพาะเหดตลอด

กระบวนการ แตกลบมผซอนอยราย คาใชจายพง

พรวดขนจากการสรางเตา ทนและแรงทลงไปจงแทบ

จะสญเปลา เขาตดสนใจอยางเดดขาดวาตองเลกเพาะ

เหด แมวาจะทมเทเวลาทงหมดไปนานถงหาปกตาม

สชาตพาครอบครวเดนทางเข ากรงเทพฯ

ภมล�าเนาเดมใน พ.ศ. 2546 ไมนาเชอวาเมองใหญ

แหงนกลบพาเขาคนสการเพาะเหดทค นเคยอกครง

เขาไดท�างานในโครงการของสภากรงเทพมหานคร

ในฐานะวทยากรสอนเรองเหดฟางแกผ สนใจใน

วนหยดเสารอาทตย การศกษาหาขอมลเพมเตมจาก

แหลงเรยนรตาง ๆ ท�าใหความรเรองการเพาะเหดของ

42 ผาสงห ความสขแหงชวต

สชาตเพมพนขน ระหวางชวตด�าเนนไปในเมองใหญ

นน สชาตมองดลก ๆ ทเตบโตขนทามกลางสงคมเมอง

อนสบสนวนวาย หวงยามนนเองทสชาตหวนคดถง

ชวตสงบสข ณ เมองนาน และวนขางหนาของลก

ทงสอง ในทสดเขาจงตดสนใจกลบมาเรมตนใหมท

นานอกครงใน พ.ศ. 2550

การเรมตนครงนมใชการเรมจากศนย ทวา

เปนการตอยอดจากรากฐานเดมบวกกบความรวมมอ

ของคนในชมชน หลงจากสชาตเสนอแนวคดเรอง

โรงเพาะเหดกมชาวบานบานสวนหอมจ�านวนไมนอย

สนใจรวมทน จากเงนตนเพยง 2,000 บาท สามารถ

สรางโรงเพาะเหดขนาด 3,000 กอนททกคนเปนเจาของ

43ขวญเรยม จตอารย

สชาตเปนหวเรอใหญ รบหนาทถายทอดความรแก

เพอนสมาชก เมอดอกเหดบาน ขาวคราวของกลม

เพาะเหดบานสวนหอมกเปนทรบร ไปทว มกล ม

ชาวบานรวมทงหนวยงานทงในอ�าเภอเมองและอ�าเภอ

รอบนอกสนใจเขามาเรยนร การถายทอดความรของ

สชาตคอย ๆ ขยายออกไปทงในและนอกพนท ขณะ

เดยวกนสมาชกกมการขยายผล กลบไปเพาะเหดท

บานของตน สรางรายไดในระดบครวเรอนอกทาง

“ตอนนกลมเรมขยาย สมาชกทท�าเปนแลวตาง

แยกยายออกไปท�าเอง ผมขายอปกรณในการท�าเหด

ใหกบผ สนใจดวย สรปแลวเราร จกคนท�าเหดแทบ

ทงหมดในจงหวดนาน มอะไรกปรกษาบอกเลาใหกน

ฟง ชวยแนะน�าตลาด หรอใครท�ากอนเชอสงขายไมทน

กใหกลมอนชวย ใครท�าแลวไมมทลงกมาบอกกน”

“หลายปกอนผมไดมโอกาสเขาไปสอนการเพาะ

เหดในเรอนจ�า ทกวนจะมนกเรยน 4 คนจากเรอนจ�า

ออกมานงกอนเชอเหดทน ใชเวลาตงแต 8 โมงถง 10

โมง หมนเวยนกนมาจนจบคอรส เดยวนหลายคน

ออกมาท�ากอนเชอเหดขาย เพาะเหดขาย ยงโทรฯ มา

ทกทาย โทรฯ มาปรกษาอยบอย ๆ เขาสามารถท�าเปน

อาชพได ขอแคใหรวาท�ายงไง รแลวทกคนท�าไดหมด

ไมใชเรองยากเหมอนทเราคดเอาเอง” สชาตเลา

ประสบการณถายทอดครงพเศษใหพวกเราฟง

นอกจากเปนแหลงเรยนรแลว ทนยงเปนพนท

กระจายรายไดให กบผ สงอายและเยาวชนซงใช

เวลาวางเขามาชวยผลตกอนเชอเหด เหดในฟารม

‘ส. จตตบรรจง’ แหงนถกสงไปรวมโครงการอาหาร

กลางวนของโรงเรยนในอ�าเภอบอเกลอและอ�าเภอ

45ขวญเรยม จตอารย

เฉลมพระเกยรต จงหวดนาน ผานการสนบสนนของ

ส�านกงานจดหางานจงหวดนานอกดวย

“อยากไดเงนกอนหรออยากไดเงนทกวน” พชาต

ตงค�าถามกบพวกเรา

“ถาอยากไดเงนกอนกท�ากอนเชอเหดขาย 1

กอนราคา 7 บาท วนหนงท�า 300 กอน ครงหนงเปน

ก�าไร อกครงหนงเปนทน ถาอยากไดเงนทกวนกเกบ

เหดขายกโลฯ ละ 60 บาท ไปตลาดแปบเดยวเดยวหมด

แลว”

“เปนความรทไมตองสรางจนตนาการ ถาเรารเรากท�าได”

ค�าพดทงทายของพชาตยนยนเรองการถายทอด

ความรซงปฏบตไดจรง ไมเพยงชวยสรางอาชพ แตยง

สรางการมสวนรวมของคนในชมชน ตลอดจนสงตอ

ความรนนไปยงคนกลมตาง ๆ ในสงคม พนทเรยนรแหง

นจงเปนพนทททกคนสามารถเขาถงได อกทงสามารถ

ทจะเปนผสราง ‘แหลงเรยนร’ ทดเพอการสรางสรรค

ชมชนทเปนสขรวมกนดจดงทสชาตไดกระท�ามาแลว

47ขวญเรยม จตอารย

ถายอนเวลาไปเมอ 40 ปทแลว คงประหลาด

หากมใครคดตงกลมผกปลอดสารพษหรอคดเอามง

ไปกางใหผก ดวยคนสมยกอนรจกใชแคปยคอก แทบ

ไมร จกปยเคมหรอยาฆาแมลง ปจจบนความรเรอง

การเลอกซอหรอลางสารพษออกจากผกกลายเปน

สงจ�าเปน แตทบานฟาใหม หม 9 ต�าบลผาสงห แปลง

ผกของเกษตรกรยงปลอดภยเหมอนเมอ 40 ปกอน

“ถาลกรองไหงอแง พอจะขไปเลยวาถารองไหอก

จะแกงผกกาดใหกนนะ เทานนแหละเงยบเลย”

พอสวสด สมศกด หรอพออยหวด เลามขตลก

ยนยนความเปนชมชนคนปลกผกมาแตดงเดม หลงบาน

เหนแปลงผกยาวสดขอบรว พอเฒาเลาตอวา ลก ๆ ท

กลวแกงผกกาดนกหนาร�าเรยนจนจบไดงานไดการ

ท�าเพราะผกพวกนทงนน ชาวบานฟาใหมและบาน

ฟาใหมในวนทไรสารพษ

๔

48 ผาสงห ความสขแหงชวต

สวนหอมนนสวนใหญมอาชพปลกผกขาย บานฟาใหม

เพงแยกตวจากบานสวนหอมเมอ พ.ศ. 2547 นเอง ทวา

วถชวตของคนสองหมบานกยงคงเดม

“นาจะสกประมาณป 20 – 21 ตอนนนไฟฟายง

ไมเขา ตอนเยนเสยงเครองสบน�าทใชน�ามนจะดง

กระหมไปทงหม บานยงกบเฮลคอปเตอรลงทงฝง

ฝ นละอองยาฆาแมลงทแตละบานพนแปลงผกจะ

ปลวคลงไปทว เหมนจนมนหว ตอนเยนไมคอยมใคร

อยากจะเขามาบานนหรอก” ค�าบอกเลาของพออยหวด

บงบอกความเปลยนแปลงในวถเกษตรกรรม

เมอใชยาฆาแมลงอยางตอเนอง บรรดาแมลง

ศตรพชกลบดอยา ชาวสวนตองเพมยาใหหนกขนไปอก

พษรายยงรนแรงกวาเกา ผนดนเสอมคณภาพ รางกาย

ผปลก คนในชมชนกลายเปนทรองรบสารพษ ราว

พ.ศ. 2539 สาธารณสขจงหวดไดเขามาตรวจวด

สารเคมในรางกาย พบวาชาวบานสวนใหญมสารพษ

ตกคางอย เกนกวามาตรฐานก�าหนด พวกเขาเรม

ตระหนกถงพษภยจากสารเคมทเกดกบตนเองและ

คนในหมบาน รวมถงทสงตอไปยงผบรโภคทงในเขต

อ�าเภอเมองและอ�าเภอขางเคยงผานพอคาแมคา

คนกลางทเขามารบซอผกตงแตเชามด กอนจะกระจาย

สรานคาในแตละหมบาน

49ขวญเรยม จตอารย

เกษตรกรชาวสวนผกบานฟาใหมเรมตนแก

ปญหาดวยการรวมกลมทดลองปลกผกปลอดสารพษ

ตามโครงการของกระทรวงเกษตรและสหกรณ แมวา

การเปลยนแปลงครงนจะเปนเรองยาก เพราะการเลก

สารเคมและยาปราบศตรพชท�าใหชาวสวนหวาดกลว

โรคพชและแมลงศตรพชทจะมาท�าอนตรายผก แตพวก

เขากไมยอมใจออนกลบไปท�าเกษตรอนตรายแบบเกา

พออยหวด สวสด สมศกด

พ.ศ. 2542 สมาชกกลมไดไปเรยนรการปลกผก

กางม งทอ�าเภอแมรม จงหวดเชยงใหม โดยการ

สนบสนนของกรมวชาการเกษตร เมอกลบมากได

ทดลองปลกผกกางมงปองกนแมลงศตรพช และตดไฟ

ลอแมลงเพอก�าจดแมลงโดยไมตองใชสารเคม พรอม

กบเขารวมโครงการอยดมสขของต�าบลผาสงห ฝก

อบรมท�าปยอนทรยและน�าหมกชวภาพ รวมไปถงยา

ก�าจดแมลงศตรพชจากสมนไพรในทองถน

51ขวญเรยม จตอารย

“ตอนเปนบานสวนหอมกลองท�ายาฆาแมลงกน

ใชกระเทยม พรก เหลาขาว ใบสะเดา ใบขา หญา

สาบเสอและหญาหนอนตาย เป นคร งแรกท ใช

กลวหนอนแมลงไมตาย เคยใชแตยาฆาแมลงทเปน

สารเคม ยงไมแนใจวาจะไดผล พนแลวพนอก พนไป

เยอะมาก ทนตายจรง ตายหมดเลยทงหนอน แมลง

ผก” พออยหวดเลากลวเสยงหวเราะ

ขอสงสยวาน�ายาจากสมนไพรจะมคณภาพใน

การก�าจดแมลงไดเทยบเทากบน�ายาเคมหรอไมนน

พสจนดวยการทดลองจนรแจงเหนจรงตาม ๆ กนไป สง

ผลใหความเชอมนในวถเกษตรธรรมชาตเพมขนทวคณ

เรองหนงทกลมเกษตรปลอดสารบานฟาใหมและบาน

สวนหอมจ�าไดดคอ ขาวลอวาพวกเขาดดสวมมารดผก

เนองจากผกทพวกเขาปลกนนตนใหญ ใบกวาง กาน

อวบ นารบประทาน

“เกษตรจงหวดสงเครองโมมาให หอยเชอร

มเยอะ ชวยกนเกบ ชวยกนขนใสรถ ทงโมทงหมก

ตองชวยกนท�าหลายคน ครบก�าหนดกแจกจายน�าหมก

หอยเชอรใหสมาชกเอาไปรดผก จนเกดมขาวลอ

นแหละ” พออยหวดเลาพรอมรอยยม

52 ผาสงห ความสขแหงชวต

การท�าน�าหมกชวภาพเปนอกกจกรรมหนงท

กล มปลกผกปลอดสารพษท�ากนมาอยางตอเนอง

หลงจากแยกเปนบานฟาใหม ทางกล มไดเขารวม

โครงการพฒนาศกยภาพหม บ านและชมชนหรอ

โครงการเอสเอมแอล (SML) ใน พ.ศ. 2551 และไดรบ

งบประมาณ 40,000 บาท ส�าหรบท�าน�าหมกชวภาพ

น�ายาก�าจดแมลงศตรพช และปยหมก แบงปนกน

ภายในกลม โดยมเกษตรต�าบลผาสงหคอยใหค�าแนะน�า

ทงยงมกองทนใหสมาชกก ยมลงทนท�าการเกษตร

ดวยระบบระเบยบทบรหารจดการกนอยางเขมแขง

ท�าใหกลมผกปลอดสารบานฟาใหมไมขาดแคลนปจจย

การผลตและพชผกทมทงคณภาพและความปลอดภย

เกษตรกรชาวสวนผกทนจงไมจ�าเปนตองขนผกไปขาย

ทตลาดเหมอนเมอกอน เพราะลกคามารบซอถงบาน

สวนชาวชมชนทไมไดเพาะปลกกสามารถซอหาผก

จากแปลงผกใกลบานดวยความรสกมนใจวาปลอดภย

แนนอน

ทกวนนกลมผกปลอดสารบานฟาใหมมไดหยด

อย กบท ประสบการณจากอดตและองคความร ท

เพมพนชวยใหพวกเขามองไกลถงวถเกษตรในวนขาง

หนา ไมไกลจากบานพออยหวดคอโรงเลยงไก ลาน

บานหลงถดไป สมาชกหลายคนก�าลงผสมขเลอยอด

กอนเชอเหดกนอย บรเวณเดยวกนมโรงเพาะเหดทยง

มดอกเหดหลงเหลออยภายใน พออยหวดแจงวาทาง

กลมก�าลงรเรมท�าการเกษตรปลอดสารแบบครบวงจร

เรมตนทละเลกละนอย ไมนานกคงเหนผล ฉนถามวา

พออยกะเวลาเกษยณตวเองจากแปลงผกตอนอาย

เทาไหร พอเฒาวย 68 ตอบโดยไมตองเสยเวลาคดวา

ปลกไปเรอย ๆ จนกวาจะไมมแรง ทกวนนแคคนบาน

เราบอกวากนผกทไหนกไมไวใจเทาผกทปลกในบาน

เราเอง คนปลกกมความสขแลว ภาวะความสขของ

คนแตละทละแหงอาจแตกตางกนไป แตส�าหรบชาว

ฟาใหม ครวทหลอเลยงพวกเขาดวยอาหารปลอดภย

และน�าใจทหยบยนใหกนไมขาดนนเพยงพอแลว

ส�าหรบสงทเรยกวาความสข

55ขวญเรยม จตอารย

‘ปน’ เปนค�าในภาษาถนเหนอ หมายถงการ

แบงปนเชนเดยวกบค�าวา ‘ปน’ ในภาษากลาง แมวา

ส�าเนยงเสยงพดจะผดเพยนกนไปบาง แตการแบงปน

คอรากฐานวถไทย ไมวาแหงหนต�าบลใด

‘กลมคนปน’ เปนชอทชาวสวนหอมเรยกขาน

ผคนซงแวะเวยนมาทวด นานวนเขา ค�าค�านกกลาย

มาเปนค�าพดตดปาก ใครทเขาวดมาท�ากจกรรมตาง ๆ

หรอปรกษาหารอกจการงานวดและหมบานกจะถก

เรยกวาคนปน วนนคนปนเตบโตเปนกลมชมชนเขมแขง

รวมเอาคนหลากกลมหลายวยเขาดวยกน ชาวสวนหอม

ทกคนจงลวนไดชอเปนคนปนดวยกนทงสน

‘คนปน’ การแบงปนทไมสนสด

๕

56 ผาสงห ความสขแหงชวต

พระอธการศราวฒ สขวฒโน

พระอธการศราวฒ สขวฒโน เจาอาวาสวด

สวนหอม หมท 3 ผ มสวนส�าคญในการกอตงและ

หนนเสรมกล มคนป นมาตงแต แรกกลาวถงทมา

ของกลมวา

“คอย ๆ เรมกนมา 4-5 ปแลว ไมไดมรปแบบ

ตายตว แลวแตวาใครอยากท�าอะไร คนปนกเลยมคน

หลายวย ทงคนเฒาคนแก แมบาน พอบาน เดกบาง

วยรนบาง ทเขามาวดเพราะอยากท�าอะไรรวมกน”

ดวยความทวดสวนหอมเปนพนทศนยกลางของ

คนในชมชน นอกจากการเขาวดฟงธรรมของผเฒาผแก

และพอบานแมเรอนในวนพระแลว การเขาวดของ

ชาวสวนหอมยงรวมไปถงการประชมปรกษาหารอ

การงานตาง ๆ ของหมบาน ตลอดจนการเขามาฝกหด

ฝกฝนงานชางแขนงตาง ๆ เชน

ชางแกะสลก ชางจดดอกไม

บายศร หมอสขวญ หรอเรยก-

ขวญ ช างตดตงต องดอก

(ฉลลายกระดาษ) ชางฟอน

และกล มกลองยาว เปนตน

ศรทธาวดสวนหอมในนาม

กลมคนปนจงเปนการรวมชาง

พทธศลปและพนถนมากฝมอ

57ขวญเรยม จตอารย

เจาอาวาสวดสวนหอมวางมอจากงานแกะสลก

พระพทธรปไม หยบกระดาษสาสขาวฉลลวดลาย

งามงดออกมาบอกเราวานคอศลปะการตองดอก คอ

การฉลลวดลายลงบนกระดาษ ใชส�าหรบประดบ

ตกแตงในงานพธตาง ๆ หนงในการเรยนรเชงพทธศลป

ของกลมคนปน

ยอนกลบไปเมอ พ.ศ. 2549 ปนน โครงการ

ฝกสอนงานชางพทธศลปไดจดฝกอบรมโดยการ

สนบสนนจากองค การศกษาวทยาศาสตร และ

วฒนธรรมแหงสหประชาชาตหรอยเนสโก (UNESCO)

พระอธการศราวฒไดเขารวมเรยนรตงแตการตดตง

ตองดอก การแกะสลก ไปจนถงการลงรกปดทอง

หลงจากการฝกอบรมเสรจสน ทานกน�ามาถายทอดให

แกกลมแมบาน เนองจากเปนกลมทประดษฐงานศลป

ส�าหรบใชในพธกรรมตาง ๆ ของวดอยเดม

58 ผาสงห ความสขแหงชวต

การฝกฝนอยางจรงจงท�าใหฝมอการตดตง

และตองดอกของกลมแมบานพฒนาขนจนมชอเสยง

เปนทรจก มการตดตอจางงานจนเกดเปนรายไดใหกบ

กลม ตอมาชาวบานทมความรความช�านาญในงาน

ชางแขนงตาง ๆ เชน ชางแกะสลกหวเรอ ชางท�าดอกไม

บายศร หมอสขวญ ชางฟอน เปนตน ไดเขามารวม

กจกรรมทวดสวนหอม การไดพบปะพดคย ชวยเหลอ

งานตาง ๆ ของวดและหมบานรวมกน สงผลใหความ

สมพนธของคนในชมชนแนบแนนขน งานชางฝมอเกา

แกทเคยถกละเลยกไดรบการฟนฟ วดกลายมาเปน

พนทรวม เปนจดศนยรวมของทกคน ‘กลมคนปน’ กอ

ตงขนอยางเปนกจจะลกษณะใน พ.ศ. 2550 นนเอง

เดกและเยาวชนคอสมาชกชมชนทกลมคนปน

ใหความส�าคญ ดวยเหนรวมกนวาเปนวยทเสยง ผใหญ

สามารถปองกนดวยการชน�าพวกเขาเขามาสเสนทางท

ถกตอง กลมกลองยาวของเยาวชนบานสวนหอมจงเรม

มขนในปตอมา

กลองยาวทเสอมสภาพจากการไมไดใชงานถก

น�ามาซอมแซม ขนหนากลองใหม เดกชายหลายคน

เขามาฝกหดตกลองโดยมเจาอาวาสเปนผสอน เดก ๆ

จะมาฝกซอมรวมกนทกเยนจนกลายเปนกจวตร

นอกจากจะฝกตแลวยงไดฝกซอมแซมกลองอกดวย

59ขวญเรยม จตอารย

พระอธการศราวฒกลาวถงความเปลยนแปลงของพอ

แมหลงจากเรมกจกรรมวา

“พอแมเหนลกเขาวดกสบายใจ ถาลกมาวด

พอแมกจะมาดวย จากทเคยกลววาเดกจะไปตดเกม

หรอไปมเรองชกตอยกบเดกบานอน พอแมกเบาใจ

มการมงานในหมบานเรา พลงมวลชนทเขามาชวยกน

กเพมมากขน”

ภายในระยะเวลาไมถงสองป กลมกลองยาวท

ฝกฝนกนมาอยางตอเนองกไดมโอกาสเขารวมแสดงใน

กจกรรมตาง ๆ ของชมชน เชน งานทอดกฐน งานสรง

น�าพระธาต งานหาเปงขนถ�าผาตบและงานบญตาง ๆ

60 ผาสงห ความสขแหงชวต

ตอมาใน พ.ศ. 2553 กไดรบรางวลชนะเลศจาก

การแขงขนตกลองยาวประจ�าปทวดพระธาตแชแหง

อ�าเภอภเพยง จงหวดนาน ท�าใหเดก ๆ มก�าลงใจยงขน

นอกจากฝกตกลองยาวแลว พวกเขา

ยงไดฝกตกลองปจา กลองลานนา

โบราณ ขณะทหมบานอน การต

กลองปจาเปนหนาทของพอบาน

หรอผ เฒาผ แก แตทนมอบ

หมายให กบกล มเยาวชน

ซ ง เป นความภาคภม ใจ

ของบานสวนหอม สงผล

ใหเดก ๆ หมนฝกฝนจน

สามารถชนะเลศ

การประกวด

ตกลองยาว

ใน พ.ศ. 2555

อกครง

61ขวญเรยม จตอารย

ปจจบนกล มกลองยาวมสมาชก 10 คน ม

สามเณรรวมฝก 5 รป สนน�าใจทไดรบจากการแสดง

แตละครงนนสรางรายไดแกกลมและสามารถแบงเปน

เงนกองกลางส�าหรบเปนคาใชจายในกจกรรมตาง ๆ

รางวลอาจเปนเปาหมายหนงของความส�าเรจ

แตการฝกฝนตนเองเปนเปาหมายทพระอธการศราวฒ

เหนวาส�าคญยงกวา หวเรอพญานาคขนาดเลกแกะ

สลกจากไมบางอนฝมอยงไมประณตนก แตหากมอง

วานเปนผลงานของเยาวชนกนบเปนการเรมตนทด

ทานเจาอาวาสบอกเราวา งานทตองใชความประณต

จะท�าใหเดกร จกอดทน ร คณคาของสงทท�า หวเรอ

62 ผาสงห ความสขแหงชวต

ขนาดจวเหลานหลงจากลงสใหสวยงามแลวสามารถ

ตอยอดเปนสนคาทระลก หรออาจเปนอาชพเสรมใหกบ

พวกเขาไดในวนหนา

ขณะทกลมเยาวชนชายก�าลงคกคก เยาวชน

หญงกไมนอยหนา กลมแมบานไดฝกหดฟอนลองนาน

แกเดกและเยาวชนหญงจนสามารถออกงานไดไมแพ

กลมกลองยาว ชางฝมอแขนงตาง ๆ กพฒนาฝมอของ

ตนและถายทอดใหแกผสนใจอยางตอเนอง ลานวด

บานสวนหอมจงไมเคยเงยบเหงา ความรวมมอรวมใจ

กนเชนนท�าใหกลมคนปนไดรบการสนบสนนทงจาก

หนวยงานทองถนและเอกชน เปนพลงหนนเสรมให

กลมสรางสรรคงานศลปและสานสมพนธคนในชมชน

ใหเหนยวแนนตอไป

63ขวญเรยม จตอารย

วนน ‘คนป น’ จงไมใชแคกล มชาวบานท

สรางสรรคงานชางพทธศลป ทวาเปนกลมซงแบงปน

พนทและความหมายของการเปนสมาชกชมชนแกกน

เดกและเยาวชนไดรบการปกปองจากปญหานานา

ประการดวยศลปะ การเปดโอกาสและการยอมรบจาก

ผใหญ ขณะเดยวกนพวกเขากไดเสรมสรางพลงแก

ลงปานาอาดวยการสบทอดศลปวฒนธรรม การเรยนร

รวมกนนเปนหวใจส�าคญทจะชวยเสรมสรางชมชนท

เขมแขงในทก ๆ ดาน ความเปนคนปนจงถกสงตอและ

แบงปนกนไปไมสนสด

65ขวญเรยม จตอารย

สบตาเหน ไมเทามอท�า จากดอกหญาสอาชพ

หากกลาวถงเศรษฐกจชมชน หลายคนอาจนก

ถงภาพรานคาในชมชนกบสนคาโอทอปแคนน แตอน

ทจรงยงมผคนทขบเคลอนอยเบองหลง ทบานผาตบ

หม 1 ระบบเศรษฐกจชมชนของทนพฒนาขนมาไดดวย

ตนทนส�าคญ นนคอ พลงผคนและทรพยากรอนมอย

ตามธรรมชาต

สาว ๆ โครงการสขภาวะ มคคเทศกน�าทางและ

พตอมรบหนาทสารถพาฉนเลาะเลยบแนวรวซงคลม

ดวยเถาฟกทองอวดดอกสเหลองไปยงบานหลงหนง

“ถาบอกปาเรวหนอย ปาจะแกงหนอไมรอ จะได

กนขาวดวยกน” ปาบวผน ไชยยา เจาของบานตอนรบ

ดวยรอยยม

๖

66 ผาสงห ความสขแหงชวต

“แกงหนอไมใสน�าปเหมอนคราวทแลวเนาะปา

คดแลวยงอยากกนอยเลย” ใครบางคนพดขน น�าปหรอ

น�าปเปนของคกบหนอไม คนเมองบอกวามนเปนจ

(ช) กน ปาเขาอนอดมแหงดอยผาตบท�าใหคนทนม

เมนอาหารจากหนอไมใหกนตลอดฤดฝน เราเปดวงคย

เรองอาหารการกนพอหอมปากหอมคอ กอนจะเขา

เรองอาชพทสงเสรมเศรษฐกจชมชนคนบานผาตบ

บรเวณบานปาผนมไมกวาดพรอมใชงานตด

ราคาดามละ 25 บาท รวมทงวสดอปกรณในการผลต

วางเรยงไวอยางเปนระเบยบ ดอกกงทคดแยกไวและ

ทมดเปนแพวางอยบนชน ดามไมกวาดมดรวมกนใน

ตะกรา จกรอตสาหกรรมหนงหลงและเครองจกรท

ยงไมทราบวาใชท�าอะไรอกเครองตงอยใกล ๆ ฉนมอง

พลางนกเดาขนตอนการท�าไมกวาดอยในใจ

หญงวยกลางคนอกคนเดนมา ทราบภายหลง

วาชอปาจ�าเนยร สทายศ ปาสองคนเปนพนองกน

นนเอง และคอผรเรมท�าไมกวาดเหลาน

กลมอาชพบานผาตบแหงนกอตงตงแต พ.ศ.

2547 แลว เรมจากการท�าไวนกระชายด�ากอนแลว

เปลยนมาเปนขนมขบเคยว ตอมามความจ�าเปนตอง

ผลตในระบบอตสาหกรรมขนาดเลกทไดมาตรฐาน ตอง

ใชเงนลงทนถงสองแสนบาท ท�าใหกล มปดตวลง

ชวคราว

ตนกง มชอสามญวา Bamboo Grass

ชอวทยาศาสตรคอ Thysanoleana maxima Kuntze

วงศ POACEAE เปนพชจ�าพวกหญา ล�าตนตรง

คลายตนไผ ใบมรปขอบขนาน ออกดอกเปนชอ

ทปลาย แตกกงย อย บนกานดอกมกจะมดอก

สองดอก มผลเปนเมดเลก ๆ ปลวตามแรงลมไดด

ตนกงมชอเรยกหลายชอ เชน ตองกง เคยหลา เลาแลง

หญากาบไผใหญ หญาไมกวาด และหญายง

68 ผาสงห ความสขแหงชวต

ปาจ�าเนยร สทายศ

“คนบานเราสวนใหญท�าไรขาวโพด จะใหเอา

เงนมากมายขนาดนนมาลงทนคงท�าไมได กล ม

อาชพสวนใหญเปนแมบานหรอไมกผ สงอายทอย

กบบานเฉย ๆ จะไปท�าไรท�านาเหมอนคนหนมกไมไหว”

ปาบวผนเลายอนถงปญหาและอปสรรคในครงนน

“สกป 50 – 51 นแหละ ปาสองคนคดกนวา

เรานาจะลองท�าไมกวาดดส บานเรามแตปาแตเขา

ดอกกงมอยทกท หลงดอยผาตบมเยอะเลย คนทอน

อยางแพร ปราจนบร

เขากขนมาซอกงบาน

เรา ถาเราเจาบานไม

คดท�ากเสยดายของ

วตถดบทกอยางหา

ไดจากบานเราทงนน”

ปาบวผน ไชยยา

การวเคราะหความเปนไปไดบนพนฐานความ

เปนจรงท�าใหสองพนองมองเหนชองทางเรมตนอาชพ

ใหม ดอยผาตบทเหนแตเลกแตนอยมทรพยากรให

หยบยมมาใชไดทกเมอ เมอเตรยมวสดอปกรณส�าหรบ

ท�าไมกวาดพรอมแลว ทงสองพนองจงเรมทดลองท�า

“ลองท�ากนอยสองป ดบางไมดบาง อนแรก ๆ

ทท�ากวาดแลวยงตองกวาดไอทมนรวงออกมาซ�าอก

บางอนหลดออกมาเปนก�า ๆ กม ปาเลยลองไปหาซอ

ไมกวาดทขายอยทวไปวาแตละอนตางกนยงไง ท�าไม

อนนถงแขงแรงกวาอนน เอามาแกะดวาเขาท�ายงไง

ของเราท�าผดตรงไหน”

การทดลองท�าไมกวาดดวยวธการตาง ๆ ทง

วเคราะหขอดและขอดอยในงานของตนท�าใหปาบวผน

และปาจ�าเนยรเรยนรวา การมดดอกกงเปนก�านนหลด

งายกวาการเยบเปนแพตดกบกก (กระจด) กอนจะเกยว

ลวดรอยเขาดวยกน นบตงแตนน การท�าไมกวาดของ

ทงสองกคอย ๆ พฒนาขน แตกยงไมดพอส�าหรบขาย

ทงสองจงพยายามฝกฝนปรบปรง จนกระทงสามารถ

ขายไมกวาดคณภาพดทใคร ๆ ตางกพดถงไดในทสด

ปาบวผนเดนเขาไปหยบไมกวาดเกา ๆ สองดามออกมา

จากในบาน

“ดอนนไมกวาดคร” ปาบวผนอวดฝมอพรอมกบ

ลบดรอยเยบมดเมอหลายปทแลว ปาจ�าเนยรหยบมา

พลกดทงสองดาน

71ขวญเรยม จตอารย

“อนนเยบมอ มดยงไมถกวธ ดส เขาสลกยงเอา

เชอกออกดานนอกอยเลย”

สองพนองหวเราะกบผลงานชนแรก ๆ ไมกวาด

อกดามทวางเคยงกนเปนไมกวาดทเพอนบานซอไป

ใช ปาบวผนบอกวาขอเขามาเกบไวด ระหวางไมกวาด

ทงสองอน ฉนมองเหนการฝกฝน ความพยายามนบ

ครงไมถวนของพวกเขา การจะท�าอะไรสกอยางใหด

อยางทตงใจไมใชเรองงาย ใชเพยงแคพยายาม แตตอง

อาศยความอดทนดวย

หลงจากทไมกวาดของปาจ�าเนยรและปาบวผน

กลายมาเปนสนคาทคนบานผาตบเชอมนวาใชไดด

มความทนทาน กเปนชวงเวลาเดยวกบททงสองคดคน

หาวธการท�างานทงายขน

“ถาดงดวยแรงมอ วนหนงท�าได 7–8 ดามก

เหนอยแลว ปากเลยเปลยนมาเปนวธดงกบหลก ท�าได

เยอะขน ไมตองออกแรงมาก” ปาจ�าเนยรชใหดหลกไม

ทตงอยใกล ๆ

สวนจกรยหอจก (Juki) ทดสมบกสมบนไมแพ

เจาของนน ปาบวผนบอกวาซอมาในราคา 11,000

บาท ตงแต พ.ศ. 2552 เพราะการเยบดวยมอนอกจาก

จะใชเวลานานแลว ไมกวาดยงไมแผกวางเทากบเยบ

ดวยจกร เมอสามารถผลตไมกวาดคณภาพดและใช

72 ผาสงห ความสขแหงชวต

เวลานอยลงจ�านวนไมกวาดทไดกเพมขน จากทขาย

ในต�าบลผาสงหกขยายตลาดไปในตวเมองนาน

โดยเรมจากงานถนนคนเดนกอน เมอไมกวาดของ

สองพนองเรมเปนทรจก บานผาตบกไดรบงบประมาณ

สนบสนนจากโครงการอยดมสข กลมอาชพทยตไป

ถง 5 ป จงมโอกาสเรมตนใหมอกครง

จากงบประมาณ 30,000 บาท น�ามาบรหาร

จดการเปนคาวตถดบและอปกรณส�าหรบสมาชกทง

12 คน มปาบวผนและปาจ�าเนยรรบหนาทถายทอด

ความร เรมตงแตคดแยกคณภาพดอกกงไปจนถงขน

ตอนสดทายคอการมดลวดเขาดามไมกวาด มการ

แบงหนาทรบผดชอบตามความถนดและเวลาวาง

ของสมาชก ความพถพถนในแตละขนตอนการผลต

ท�าใหไมกวาดของกลมอาชพบานผาตบเปนสนคา

ขนชอของชมชน ทง อบต. ผาสงห โรงพยาบาลสงเสรม

สขภาพต�าบล และโรงเรยนตาง ๆ ตางชวยกนอดหนน

มลกคาจากนอกพนทเขามาสงไมกวาดจนผลตไมทน

ตอมาโครงการบรการซอมสรางเพอชมชนจากสาขา

วชาชางกล วทยาลยเทคนคนาน กไดเขามาใหความ

ชวยเหลอดวยการออกแบบเครองกดอดลวดเสยบ

ไมกวาดแทนการใชมอ ไมกวาดของกลมอาชพบาน

ผาตบจงไดรบการตอยอดพฒนาผลตภณฑจนม

คณภาพดยงขนไป

74 ผาสงห ความสขแหงชวต

ในสวนของการขยายเงนลงทนนนไดรบการ

สนบสนนเงนก จ�านวน 50,000 บาท แบบไมคด

ดอกเบยจาก อบต. ผาสงห ท�าใหสามารถผลตไมกวาด

ไดมากขน มการรบซอวตถดบจากสมาชกในชมชน

เชน ไมรวกและดอกกง ผสงอายและผทวางเวนจาก

งานในไรนาสามารถเขามารบจางท�าไมกวาดในขนตอน

ตาง ๆ เชน คดแยกดอกกงกโลกรมละ 5 บาท ลดดอก

กงกโลกรมละ 3 บาท ส�าหรบรายไดจากการขาย

ไมกวาดนนจะหกเขากลมดามละ 1 บาท

“เมอกอนปาคดนะวาจะเอาไปขายทไหนด เรา

เอาใสหลงมอเตอรไซคไปตงขายรมทางดมย พอมกลม

มาชวยกน ผ ซอบางคนเขากมารบซอถงบาน ถา

ขนไปขายถนนคนเดน 200-300 อน หมดทกครง ตอน

งานขนพระธาตแชแหงกขายไดวนละ 200-300 อน

เหมอนกน ตอนนหางนราฯ เขากมาตดตอรบซอไปขาย”

ปาบวผนพดถงหางสรรพสนคาเกาแกประจ�าเมอง

นานทก�าลงจะเปนลกคารายใหม เมอถามเรองการ

ประชาสมพนธ ปาจ�าเนยรใหค�าตอบวา

“ตดเบอรโทรศพทไวทดามเทานนเอง ลกคาสวน

ใหญรวาไมกวาดของกลมเราใชดใชทน เขากตามมาซอ

อยางตอนเทศกาลเขาพรรษา คนบานเราทกลบมาบาน

เขากจะซอกลบไปเปนของฝาก”

75ขวญเรยม จตอารย

คยกนอย นาน เราเลยพกยกกนดวยมะเฟอง

หวานทเนสกบสมเกบมาจากในสวนซงพชผกสวนครว

นานาชนดก�าลงดกงาม ปาบวผนบอกวาทางกลมไมได

ท�าแคไมกวาด แตยงชวนกนปลกผกปลอดสารพษดวย

ผกทไดแบงกนกนบาง แบงขายในหมบานบาง สวน

ขยะทเหลอจากการท�าไมกวาดนนกไมทง แตน�ามาท�า

ปยหมกใชในสวนครวตอ

นอกจากนป าทงสองยงรบหนาทวทยากร

ถายทอดความรเกยวกบการท�าไมกวาดแกผสนใจทงใน

และนอกพนท รวมถงเดกนกเรยนโรงเรยนบานผาตบ

วาแลวปาจ�าเนยรกสาธตวธท�าไมกวาดใหเราด

76 ผาสงห ความสขแหงชวต

“อยางเดกเผามงบางคนทปาสอน พอเขาท�าได

เขากอยากเอาไมกวาดทท�าไปอวดพอแมทบาน ถาเขา

สอนตอได พอแมเขากท�าเปน ถามคนอยากร ปาก

อยากสอน” ปาจ�าเนยรเลาทงทมอยงสาละวนอยกบ

การตอกลวดมดดอกกงเขาดวยกน เสรจแลวปาบวผน

กรบชวงไปดงเขาดามกบหลกไมตอ

“เพอนบานบางคนกพดนะวาท�าท�าไมใหด

นกหนา ใชเทาไหรมนกไมหลด ใชเปนปกยงไมหลด

ก�าลงรอใหมนสนอยน อยากซอใหมกไมไดซอสกท”

ปาจ�าเนยรพดขณะเยบไมกวาดเสรจเรยบรอยพอด

ขากลบ ขณะพตอมขบรถผานรวใบเขยวทชยอด

ชดอกทกทาย ฉนไพลนกไปถงรวทปกเศษแกวและ

เหลกแหลมในเมองใหญ แมแตรวกบอกอะไรไดตง

มากมาย ดเหมอนวารวของคนทนมไวเพอแบงปน

มากกวาจะปดกน ดจเดยวกบความรและประสบการณ

ทแบงปนผานปาทงสอง เรมจากความรและทกษะ

อาชพ สการกนดอยด ใสใจสขภาพและสงแวดลอม

ความสขจงไมใชเรองยากอกตอไป

77ขวญเรยม จตอารย

79ขวญเรยม จตอารย

น�ายามหศจรรยของแมบานตวจรง

คงปฏเสธไมไดวาผลตภณฑท�าความสะอาดได

กลายมาเปนสงจ�าเปนในชวตประจ�าวนของทกครว

เรอน ซงหมายถงคาใชจายททกบานจ�าเปนตองจาย

แตแมบานบานผาตบกลบพบทางออกททงประหยด

และสามารถท�าไดดวยตวเอง

“กลมสตรเมองนานเขาเขามาอบรมใหความร

เรองการท�าน�ายาลางจานในต�าบลผาสงหเมอป 52 โดย

ใหสงตวแทนเขารวมหมบานละ 2 คน บงเอญวาพสาว

ของปาไปเขารวม ไดน�ายามาสองขวด เขากแบงใหปา

เอามาลองใชดวย คยกนวามนกใชไดดนะ เงนทลงทน

ท�ากไมเยอะ นาจะท�าใชเองได”

๗

80 ผาสงห ความสขแหงชวต

ปาแตม ฉลอง ทาสงห

ฉลอง ทาสงห หรอปาแตม เลาถงครงแรกท

ทดลองใชน�ายาลางจานซงผลตโดยกลมแมบานทเพง

ผานการอบรม ดวยปรมาณทมากและคณภาพทดกวา

ท�าใหแมบานหลายคนสนใจอยากท�าใชเองบาง

จากสมาชก 8 คน เงนทนเรมตน 800 บาท

หลงจากทดลองท�าน�ายาลางจานจนประสบผลส�าเรจ

แลวกมการฝกอบรมท�าน�ายาอเนกประสงคเพอตอยอด

ผลตภณฑใหใชประโยชนไดหลากหลายยงขน โดย

ศนยพฒนาสงคมหนวยท 20 จงหวดนาน เปนผจด

วทยากรมาจากบานดอนสวรรค หม 8 และบาน

มงคลนมตร หม 6 นนเอง หลงจากฝกอบรมเปนระยะ

เวลา 30 วน ทางกลมจงเรมท�าน�ายาอเนกประสงค

อยางเปนทางการ พรอมกบสมาชกใหมทมทงเดกและ

เยาวชนเพมขนมารวมเปน 20 คน

81ขวญเรยม จตอารย

“ทท�าน�ายาอเนกประสงคกนน ตอนแรกคดถง

การน�าไปใชในครวเรอน จะชวยใหแมบานประหยดคา

ใชจายในสวนนลงไปบาง ท�าไปท�ามาอยากใหคนบาน

เราไดลองใชกเลยคดท�าขาย เผอเขาใชแลวรสกวาดจรง

จะไดใชตอ หรอไมกลองท�าเอง”

ปาแตมเลาถงทมาขณะดานหลงมผลตภณฑ

จากน�ายาอเนกประสงคเรยงราย ทงน�ายาลางจาน

สบเหลว แชมพ น�ายาซกผา จดวางไวอยางเปน

ระเบยบ บานปาแตมจงเปนทงทท�าการกล มและ

รานขายน�ายาอเนกประสงคทผลตขน ลกคาสวน

ใหญเปนคนในหมบานนนเอง

82 ผาสงห ความสขแหงชวต

ฉนลองใชน�ายาลางมอขวดเลก อยางแรกท

สมผสไดคอกลนหอมสดชน อยางทสองคอใชลางมอ

ไดสะอาดหมดจด ปาแตมบอกวาขวดเลก ๆ นท�าไว

ส�าหรบใหผสนใจทดลองกอนจะซอไปใชจรง หรอจะ

เขารวมกลมกได คณยาย

คนหนงเดนเขามาซอน�ายา

ลางจาน แกเลอกหยบขวด

ทไมตดปายสนคาไป

“ขายใหคนทนเปนทรกนวาปายไม

จ�าเปน บางคนแพผงซกฟอกทซอ

ตามทองตลาด ใชแลวมอลอกบาง

เปนผนบาง ลองเอาของกลมไปใช

ลมเรองแพสารเคมไปเลย บางคน

กลบมาบอกวาใชน�ายาของกล ม

แลวถงใจจรง ๆ โดยเฉพาะถงเทา

ขาวสะอาดยงกวาโอโม เคลดไมลบ

ของความขาวนอยทน�าสบปะรดกบ

น�ามะเฟองหมก ถาลองนกกนใหด

ปยาตายายเราเมอกอนกใชมะเฟอง

ขดเลบหลงด�านาเสรจ”

83ขวญเรยม จตอารย

การน�าเอาภมปญญาพนบานมาปรบใชท�าให

พชสมนไพรทองถนถกน�ามาใชประโยชนอยางคมคา

โดยเฉพาะมะกวหรอมะกรด สมนไพรทหาไดงายใน

บานผาตบ สวนมะขามเปยกกหาซอไดภายในหมบาน

นอกจากมะเฟอง มะขามเปยกและมะกวแลว ยงมขมน

สวนผสมส�าคญในสบเหลวทมคณสมบตชวยใหผว

เนยนนม เมอถงเวลาท�าสบเหลว สมาชกแตละคนจะ

ขนขมนมาจากบาน สงทตองลงทนเพมมเพยงสาร

ตงตนและบรรจภณฑเทานน

สมนไพรบางชนดนนตองหมกเตรยมไวกอน

จะน�ามาท�าน�ายาชนดใดชนดหนง สมาชกจงตองม

การพบปะพดคยกนอย เสมอ หลงจากตระเตรยม

วตถดบครบถวนแลว ทางกลมจะแบงคนออกเปนสอง

ทม สลบกนท�าน�ายาเดอนละครงโดยดจากปรมาณ

น�ายาทเหลอแตละประเภท ชวงเวลาท�าจดตามความ

สะดวกของสมาชก ไมวางตอนกลางวนกเปลยนมา

เปนกลางคน

84 ผาสงห ความสขแหงชวต

รายรบรวมของกลมแตละปจะปนผลครงหนง

เยาวชนทตองการหารายไดพเศษสามารถรบน�ายา

อเนกประสงคไปขายในราคาโหลละ 120 บาท แบงให

คนขาย 20 บาท รายไดทงหมดจะน�ามาปนผลให

สมาชกเฉพาะทเปนเดกและเยาวชนอก 10 เปอรเซนต

ปาแตมบอกวาการเปดโอกาสใหเดก ๆ เขาร วม

นอกจากจะเปนการกระจายรายไดใหพวกเขาแลว

ยงถอเปนการกระจายความร สรางฐานอาชพดวย

“เดกอยบานเฉย ๆ ชวงปดเทอม อยากมาหดท�า

น�ายากบกลม ปากรบเขามาเปนสมาชกเหมอนผใหญ

พอเดกท�าเปนเขากเอาไปสอนพอแมได บางทกจบกลม

กนมาขอใหเราไปสอน อยางหลานปาเขากสอนเพอน

ท�าน�ายาลางจานทโรงเรยน บางครงครกชวนทางกลม

ไปสอนเดก เดยวนโรงเรยนผาสงหกท�าน�ายาลางจาน

ใชเอง”

การถายทอดความรแบบไมหวงวชาสงผลให

น�ายาอเนกประสงคไดรบความนยมอยางแพรหลาย

ในหมบานผาตบ ดวยตนทนทต�าท�าใหกล มน�ายา

อเนกประสงคสามารถขายผลตภณฑตาง ๆ ไดในราคา

ยอมเยา หากใครจะท�าใชเองกสามารถแบงซอสาร

ตงตนจากกลมได

86 ผาสงห ความสขแหงชวต

นอกจากน�ายาอเนกประสงคแลว กลมยงท�า

แหนมขายในชวงวนพระ กลาวคอเดอนละ 2 ครง

สมาชกทตองท�างานกลางวน กลางคนกจะมาชวยกน

มดแหนมเปนหอเลก ๆ พอดค�า แลวรอยเปนพวงเหมาะ

ส�าหรบท�าบญวนพระ ชวงไหนทมเวลาเหลอกจะนด

หมายกนไปหาซอกลวยดบมาท�ากลวยฉาบฝากขาย

ตามรานคาในหมบานอกทาง กจกรรมเสรมนชวยเพม

รายไดไมนอยใหแกกลม จากความมงหวงวาน�ายา

อเนกประสงคจะชวยลดคาใชจายในครวเรอน มาถง

วนนชาวผาตบไดใชผลตภณฑท�าความสะอาดท

มคณภาพ ปลอดภย รายจายลดลง แถมยงมชองทาง

อาชพใหม ๆ จากการเผยแพรความรโดยสมาชกกลม

เศรษฐกจชมชนจงกระจายตวจากรานคาสทกครวเรอน

87ขวญเรยม จตอารย

89ขวญเรยม จตอารย

ผใหญหวใจละออนแมบวผากบยาจ

เมอยคสมยเปลยน ภมปญญาพนบานไมนอย

กลายเปนสงสญคาลาสมย และอาจเลอน

หายไปพรอมกบหนาท คณคา และความ

ศรทธาของผคน การจะคงภมปญญา

พนถนไวในวถสมยใหมไมอาจท�า

ไดดวยการบนทกและรวบรวมไว

เทานน แตควรไดแสดงและ

ท�าหนาทผ านวถชวตดง

เชน แมบวผา สทธ หมอ

ยาสมนไพรพนบาน

แหงบานผาสงห

ก�าลงท�าอยขณะน

๘

90 ผาสงห ความสขแหงชวต

“ตอนนนแมยงเปนละออนนอย พอไปเกบยา

ทไหนกจะหลอกใหไปดวย หลอกใหหาใบไมเหมอน

ทพอหา แมดแลวจ�าไว หาเกบมาเทยบกบของพอวา

เหมอนกนรเปลา แลวแมกยงจ�าไดจนถงวนน”

ถาไมไดตดตามพอเขาปาขนเขาลงหวยหายา

สมนไพรตงแตอาย 7 ขวบ แมบวผา สทธ คงไมมโอกาส

รวาตนไมใบหญาแตละชนดมสรรพคณทางยาอยางไร

จากวยเดกมาถงวนน แมบวผาอายลวงเขาสวย 70 แลว

วชาความรเรองยาสมนไพรทพออนตะ รนอนทร ผเปน

บดาถายทอดมา ชวยใหแมบวผาไดท�าหนาทรกษา

อาการเจบไขไดปวยของชาวบานตงแตครงบานเมอง

ยงไมเจรญกาวหนาจนถงยคทโรงหมอโรงยามอยทว

เมอง แมบวผาศกษาต�ารายาแขนงตาง ๆ ตงแตการ

เจบปวยเลกนอยจนถงการท�าคลอดทตองใชทงความร

ประสบการณและความช�านช�านาญ

“ตอนนนแมเพงจะอาย 24 มคนมาตามทบาน

ใหไปชวยท�าคลอด เพราะเมอกอนบานเรามนไกล

จะไปหาหมอสมยใหมกไมทน แมไปถงคนทองกรอง

โอดโอยอย แมตงขนน�ามนตใหเขาดม เรารวาถาเขา

91ขวญเรยม จตอารย

ก�าลงใจดกจะมแรงเบง คลอดงาย คลอดเสรจแมกเอา

ผวไมไผตดสายรกเอาเดกมาอาบน�าใสกระดง หลงจาก

นนใครเจบไขมาตามเรากตองไป” แมบวผาเลาถงการ

ดแลรกษาผปวยครงอดต

ขณะทเวลาหมนไปขางหนา บานเมองเปลยน

แปลง ความปวยไขเปลยนมอผรกษาจากหมอพนบาน

เปนหมอสมยใหม แตแมบวผากยงคงรกษาความรเรอง

ยาสมนไพรไว ทงยงมการประยกตปรบเปลยนใหเขา

กบยคสมย หากใครมาเยอนจะเหนหองเลก ๆ ขางบาน

เปนทอบยาสมนไพรซงแมบวผาท�าขน คนบานผาสงห

ถาไมสบายกจะมาอบยาทน

92 ผาสงห ความสขแหงชวต

การรกษาดวยการอบยาสมนไพรเรมขนเมอ

พ.ศ. 2540 จากการเจบปวยของตวแมหมอเองทเรยก

วา ‘อาการลมผดเดอน’ ซงเชอวาเกดจากการกนของ

แสลงขณะอยไฟ แมบวผาไดปรบเปลยนวธการรกษา

จากการฝนสมนไพรใสน�าดมของบดามาเปนการอบตว

ดวยสมนไพร พอค�า สทธ สามของแมบวผาจงพลอย

ไดเรยนรเรองสมนไพรจากการออกเสาะหาตวยาให

ภรรยา แมบวผาอาการดขนจนหายเปนปกตในทสด

หลงจากนน เมอสมาชกในครอบครวไมสบายกไมตอง

ออกไปหาหมอขางนอกอก คนในชมชนตางเชอถอยา

สมนไพรของแมบวผาทมการคดคนตวยาใหม ๆ อย

ตลอดเวลาทงทอายของผรกษาเพมขนทกวน

แมบวผา สทธ

93ขวญเรยม จตอารย

สมนไพรยาจคอการน�าสมนไพรหลายชนดมา

ใสรวมกนในหอผา และใสกอนอฐทเผาใหรอนลงไป

‘จ’ หมายถงประคบ วธรกษาดวยยาจกคอใชหอผา

สมนไพรดงกลาวกดทบลงไปบนรางกายสวนทเจบปวย

ภายหลงแมบวผาไดเปลยนจากการเผาอฐมาเปน

การอนใหรอนแทน ในการรกษานนแมหมอบวผาไมได

คดคาใชจายใด ๆ เพยงแตผปวยหรอญาตจะตองไป

หาตวยามาตามค�าแนะน�า วธการนท�าใหความรเรอง

ยาสมนไพรไดรบการสงตอ ส�าหรบพชสมนไพรทหา

ยากนน แมบวผากไดเสาะหามาปลกไว ท�าใหบานแม

บวผากลายเปนอกหนงแหลงเรยนรของต�าบลผาสงห

94 ผาสงห ความสขแหงชวต

นอกจากนน ทนยงเปนแหลงเรยนร เกยวกบ

ชมชนของโรงเรยนผาสงห ซงเดก ๆ ใหความสนใจและ

เขามาเรยนรอยางสนกสนาน หากใครไปเยอนจะเหน

ยาสมนไพรนานาชนดตดปายชอและสรรพคณก�ากบ

ส�าหรบเปนสอการเรยนรแกผสนใจทแมบวผาจดท�าขน

นอกจากนยงมสมนไพรทปลกไวรอบบานและทตาก

แหงเกบไว หนาเรอนมครกไมอนใหญใชส�าหรบต�ายา

บานหลงนจงเปรยบเสมอนสถานบรการสขภาพเบอง

ตนของคนผาสงห ภมปญญามใชเพยงค�าพดสวยหร

อกตอไป แตเปนสงทเรยนรและใชในชวตไดจรง

95ขวญเรยม จตอารย

97ขวญเรยม จตอารย

แมไมมขอก�าหนดวาผสงอายบานผาตบ หม 7

ตองมารวมตวกนทน แตทกวนศาลาเลก ๆ ในหมบาน

หลงนแทบไมเคยรางผคน

“มานงเลน นงคยกนทนประจ�า คยกนไปซะปะ

เรอง บางทคยกนเพลน คนจกตอกกจกเพลน ลมกน

ขาวเทยงกนกม ตองคอยเตอนกนบอยๆ”

ธรพล วงศรรกษ หรอตาพล ประธานกลมอาชพ

ผสงอายเลาใหฟงถงวถปกตของผสงวยบานผาตบ

ยายวไล คชวตของตาพลนงอยถดกน ใกลกนนนไผ

ขาวหลามปลองหนาถกผาเปนซกเลก ๆ ขนาดสองนว

ตอกเสนบางวางแยกไวบนเกาอ ยายอมพรก�าลงใชมด

ฉกไผซกออกเปนแผนบาง ปาอกคนก�าลงพบตอกเสน

เลกเจดเสนสอดสานไปมา

ถกตอกสานใจ ผสงวยบานผาตบ

๙

98 ผาสงห ความสขแหงชวต

“คนหนมบานเฮาบางคนกออกไปท�างานนอก

บาน สวนใหญเชามากเขาไรเขาสวน กวาจะกลบกเยน

บางคนกลบเอามดค�า คนแกอยบาน จะท�างานหนกก

ไมไหว อยากชวยแบงเบาภาระลกหลาน ตอกนแหละ

ทพอชวยไดบาง”

กลมอาชพผสงอายบานผาตบกอตงขนในเดอน

มนาคม พ.ศ. 2552 โดยโครงการวจยเกยวกบผสงอาย

จากสถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร หรอนดา รวม

ทงโครงการพฒนารปแบบการจดสวสดการสงคม

ส�าหรบผสงอายในพนทต�าบลผาสงห เขามามบทบาท

ในการพฒนาศกยภาพผสงวยผานกจกรรมตาง ๆ อาท

99ขวญเรยม จตอารย

ธรรมสญจร (อยจงหลานเขาวด) การแขงกฬาผสงอาย

การประชาสมพนธขาวสารผสงอายผานเสยงตามสาย

ของหมบาน กจกรรมเหลานท�าใหคนเฒาคนแกเรม

มองเหนศกยภาพของตน จงกอตงเปนกลมอาชพขน

โดยไดรบงบประมาณจากโครงการกยมของผสงอาย

จ�านวน 12,000 บาท เปนทนตงตน หลงจากชกชวน

เพอนพองจนไดสมาชกทสนใจทงหมด 14 คน ทกคน

ตกลงปลงใจกนวาจะเยบหมวกขายในชมชน

ปามาล คนสานตอกเลาเรองการแขงขนถกตอก

ในงานขนถ�าผาตบปทผานมาใหเราฟง หนาศาลาม

หมวกตอกสานพรอมใสสนนราคาใบละ 25-30 บาท

หากไม นบขนตอนการ

ตดไมไผมาจากปา การแช

และผงตอกใหแหงเพอ

เยบเปนหมวกในขนตอน

สดทายนน กระบวนการ

ท�าหมวกเกนครงเกดขน

ในศาลาแหงน ตาพลบอก

ฉนวาไมไผทกปลอง ตอก

ทกเส น ล วนไดมาจาก

ดอยผาตบทงสน

100 ผาสงห ความสขแหงชวต

“ถาคนบานเราตองซอตอกเหมอนทอน

ตนทนอาชพคงเพมขน เพราะตอกแหง

พรอมถกตอนนราคากโลกรมละ 80

บาท ตอไปอาจจะแพงขนกวานกได

มเหมอนกนนะทขนไปตดมา

ขายเยอะ ๆ อยางนตอไปเราจะ

ล�าบากกนทงบาน” ความกงวลใจ

ของตาพลเผยผานค�าบอกเลา

ไมนาเชอเลยวาตอกทถก ๆ กนอยนมรถบรรทก

หกลอบาง สบลอบาง มารบซอถงท ทงจากเชยงใหม

ล�าพน และผซอบางรายทมาไกลถงชยนาท ตอกเสน

ทนคดราคาเสนละ 7.50 บาท ตอกถกหนงเสนจะม 10

พบ ความยาวพบละ 22 นว ผสงอายทถกตอกเปน

รายไดเสรมจะมรายไดตอคนประมาณเดอนละ 300-

400 บาท ถาใครไมรบขาย เกบสะสมไปเรอย ๆ เหมอน

หยอดกระปกออมสน ขายครงเดยวรอยเสนกจะได

ราคาสงกวานน

จ�านวนเงนทไดอาจไมมากมายอะไร แตส�าหรบ

คณตาคณยายเหลาน สงทไดมากกวานนคอความเขา

อกเขาใจทเพอนสมาชกมใหแกกน บอยครงทความไม

สบายใจ หดหเศราหมองบรรเทาเบาบางลงไดดวย

การพดคยกบเพอนฝงวยเดยวกน นอกจากการพบปะ

101ขวญเรยม จตอารย

ตาพล ธรพล วงศรรกษ

กนเปนประจ�าจะชวยคลายเครยด คลายความเบอ

หนายแลว กลมยงชวยสรางกจกรรมใหม ๆ ขนมาดวย

“เมอกอนขางศาลานเปนแปลงผกปลอดสาร

พษ” ตาพลชไปยงกองดนสงทวมหวทก�าลงปรบพนท

เตรยมกอสรางทท�าการองคการบรหารสวนต�าบล

ผาสงหแหงใหม เมอฉนถามถงศาลา จดนดพบของ

กลม ตาพลยมกอนตอบวา

“กลมอาจจะไดทท�าการใหมกไดนะ อยตด ๆ กบ

อบต. ใหมนเลย”

102 ผาสงห ความสขแหงชวต

ตาพลบอกตออกวา ถาเปนไปไดอยากพฒนา

ผลตภณฑใหหลากหลายรปแบบมากขน สรางสรรค

กจกรรมกบชมชนใหมากขน เพราะวยของเรายงท�าอะไร

ไดอกเยอะ

ดวยความเชอมนในศกยภาพของตน กลมผสง

อายบานผาตบจงไมปลอยใหตวเองซมเซาไปกบวยท

เพมขน แตเลอกใชประสบการณชวตทมมากกวาวยอน

มาสรางกจกรรมอนมคณคา นอกจากสานตอกและปลก

ผกปลอดสารพษแลว ผ สงอายสวนใหญยงเขารวม

กจกรรมกบกลมน�ายาอเนกประสงค กลมออมทรพย

ตลอดจนกจกรรมวฒนธรรมประเพณตาง ๆ กจกรรมท

ส�าคญอกอยางคอ การเขารวมกบกลมเพอนชวยเพอน

ของชมรมผสงอายต�าบลผาสงหออกชวยเหลอคนเฒา

คนแกทเจบปวย ยากไร พการหรออยตามล�าพง โดย

การเยยมเยยนและใหความร แกญาตเรองการดแล

ผสงวยผานโครงการอาสาสมครดแลผสงอาย (อผส.) ซง

ฝกอบรมโดยโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบลผาสงห

103ขวญเรยม จตอารย

มมมองทเปดกวางรวมทงการเปดรบ

ความคดใหม ๆ ท�าใหผสงอายกลมนเลอกทจะ

สรางสรรคกจกรรมด ๆ เพอชมชนตอไป

“เราเปนกลมคนอายมาก ทอายงานยงนอย

ตองพยายามกนตอไป”

105ขวญเรยม จตอารย

‘58,140’ ไมใชรหสลบเลขเดดทตองกะเกงซอให

ไดในงวดน แตเปนยอดเงนทคณะกรรมการออมทรพย

บานผาสงห หมท 4 ตองเกบใหครบในวนท 10 ของ

ทกเดอน เพอใหเหรญญกของกลมน�าไปฝากธนาคาร

กอน 10 โมงเชา

“ตอนเชาชาวบานจะน�าเงนมาฝาก กรรมการ

เขยนสมดเงนฝากแทบไมทน ตองเขาแถว ปกตเราจะ

ไดยอดครบ 58,140 บาทตงแตเชา เปนแบบนมาตงแต

ป 50 จนถงวนนไมเคยเปลยน”

ปาพยอม สรยศ เลาถงกลมออมทรพยทเรม

กอตงใหมอกครงใน พ.ศ. 2550 หลงจากทยตไปดวย

ไมมยอดฝากเพมจากสมาชก

เงนออม ฮอมน�าใจ

๑๐

106 ผาสงห ความสขแหงชวต

“บเจอใจกนแต บมใครเอามาฝากกนหรอกเงนทอง”

แนนอนวาความไวเนอเชอใจทปาพยอมเอยถง

คอเหตผลส�าคญทจ�าเปนส�าหรบการตงกลมออมทรพย

อกครง ‘เงนทองไมเขาใครออกใคร’ เปนค�าพดทไดยน

ไดฟงกนบอย ๆ ฉนไลสายตาตามระเบยบของกลม

ออมทรพยบานผาสงหทละขอ รายชอคณะกรรมการ

พรอมหนาทรบผดชอบเขยนตดไวบนกระดานแผนใหญ

ทท�าการกลมไมใชบานของปาพยอม พอสข หรอพนก

ซงเปนคณะกรรมการ แตอาศยพนทบานพกของปลด

ชยยทธ รกษาบญ ปลด อบต. ผาสงห และคณอญชนา

รกษาบญ หรอทคนทนเรยกวาปานาย ทงสองเปนท

ปรกษาและผรวมกอตงกลมออมทรพย และกคงดวย

ความไวเนอเชอใจ แมวาปลดชยยทธจะท�างานอย

ท อบต. และปานายไปตางจงหวด บานหลงนกยงเปด

ตอนรบคนผาสงหทแวะเวยนกนมาตลอดเหมอนกบ

วาทกคนเปนเจาของทแหงนรวมกน

ด วยวถ ช วตและความสมพนธ ของผ คนท

เกาะเกยวกนดวยความเปน ‘คนบานเดยวกน’ ท�าให

โจทยทยาก เชน ‘ความไวใจ’ กลายเปนเรองทไมยาก

เกนไปนก พอสข สวรรณรตน เลาถงการท�างานของ

คณะกรรมการกลมออมทรพยซงคดเลอกมาจากเวท

107ขวญเรยม จตอารย

ประชาคมหมบานวา ชวงเรมตนกอนเปดรบสมาชก

กลม คณะกรรมการทกคนมหนาทสรางความเขาใจ

เรองระบบออมทรพยตอสมาชกชมชน ตองชแจงให

ชาวบ านแต ละคนเหนถงระบบการจดการและ

ผลประโยชนททกคนจะไดรบ กรรมการทกคนเผยแพร

ขอดของการออมไมหยดหยอนทกโอกาสทเอออ�านวย

ไมวาจะเปนงานบวช งานแตง งานศพ ไปวดไปวา

เรองออมทรพยนบเปนเรองส�าคญททกคนตองเรง

สรางความเขาใจ

พอสข สวรรณรตน

ปาพยอม สรยศ

“หมเฮาคณะกรรมการจะเขมแขงใสใจกนแตๆ ถาคนบานเฮามาฮอมโตยกนบวาจะเปนอยางใด คณะกรรมการกจะประคบประคองกลมออมทรพยไปหอได”

ดวยค�ายนยนมนเหมาะของคณะกรรมการกลม

ออมทรพยทง 16 คน จ�านวนสมาชกกลมออมทรพย

บานผาสงหจากการเปดรบครงแรกอยท 164 คน ความ

ไมมนใจวากลมออมทรพยจะเปนไปไดจรงท�าใหชาว

บานสวนใหญยงลงเลทจะเขารวม แตดวยระเบยบวนย

ทคณะกรรมการและสมาชกยดถอปฏบตรวมกนอยาง

เครงครดท�าใหตอมาหลายคนตดสนใจเขารวม ยอด

เงนฝากจงเพมจ�านวนขนมากพอทจะจดสรรเปนเงนก

แกสมาชกไดในเวลาตอมา

109ขวญเรยม จตอารย

จากเงนฝากหนละ 20 บาท สมาชกหนงคนฝาก

ไดไมจ�ากดจ�านวนหน มการปนผลคนทก 4 ป เมอฝาก

เงนครบ 6 เดอน สามารถกยมไดในอตราดอกเบย

รอยละ 1 บาทตอเดอน ดวยอตราดอกเบยทถกกวา

เงนกนอกระบบซงเรมตนทรอยละ 5 บาทตอเดอน

ท�าใหชาวบานสวนใหญซงมอาชพเกษตรกรมองเหน

ชองทางแกไขปญหาการขาดแคลนเงนทนและหนสน

จากดอกเบยเงนกเดมทพอกพนขน รวมถงความจ�าเปน

ในการตองใชจายเกยวกบคาเลาเรยนของบตรหลาน

หรอความเจบปวยทอาจเกดขนกบคนในครอบครว

เงนกยมของกลมออมทรพยสามารถชวยอดชองปญหา

นและคลายความหนกใจลงได การออมเรมเปนเรองท

ชาวผาสงหพากนพดถงและจ�าเปนส�าหรบทกคนไมวา

เดกหรอผใหญ

“อยางคนแกทไมมรายไดอะไรกอาศยการถก

ตอก เสนละ 7 บาท 50 สตางคนแหละ ถาใกลวนฝาก

เงนจะเหนแมอยหอบตอกไปขายกนละ บางคนกหา

พวกหนอไมบาง หวปลบางมาขาย ไดสกหนสองหน

กวาถอดแลว ทกคนเรมมองเหนวาการออมเปนเรอง

จ�าเปน” ปาพยอมเลาถงการออมทคนบานผาสงหใสใจ

ปฏบตเพมขน

110 ผาสงห ความสขแหงชวต

สวนการกยมนน พสกลยา ค�าพร หรอพนก

คณะกรรมการฝายเงนกเลาวาสามารถกไดมากนอย

ตามจ�านวนหนและยอดเงนฝาก และสามารถกฉกเฉน

ไดในวงเงนไมเกน 20,000 บาท ส�าหรบคาเทอมและ

คารกษาพยาบาล หากใครไมตองการกยม เงนทฝาก

ทกเดอนกจะกลายเปนเงนออม สนปกจะไดรบเงน

ปนผล เมอฝากครบ 2 ปแลวจะไดรบเงนตนคนพรอม

ดอกเบย (หลงจากฝากครบ 4 ปแรกไปแลว) สวนการ

ออมรอบใหมจะเรมตนอกครงในปหนา (พ.ศ. 2556)

เมอถามถงวนยในการฝากทตรงเวลาถงขนตอง

เขาแถวรอคว เราอดไมไดทจะถามวา มบางไหมทขาด

ฝาก ? และการคนเงนทกยมไปมปญหาบางหรอไม ?

“ตองยอมรบกนเลยนะวาการคนเงนไมเคยม

ปญหา ถงเวลามาจายครบ สวนการฝากทางกลมจะ

ประกาศลวงหนา 2 วน แตละคนจะถอสมดเงนฝากมา

เลย สวนใหญในหนงครอบครวจะฝากกนทกคน บาง

ครอบครวออกไปท�างานตางจงหวด พอแมพนองจะเอา

เงนมาฝากให ใกลวนฝากเขาจะโอนเงนกนเขามา สวน

ใหญจะครบกนตงแตวนท 9 วนท 10 ใหเวลาถง 10 โมง

ใครเกน 10 โมงจะถกกาแดงไว เขาคอนขางจะกลว

กากบาทสแดงเพราะมนมผลตอการพจารณาเงนก

111ขวญเรยม จตอารย

สมาชกของเราเลยมวนยกนมาก” พนกเลาพรอมกบ

กางสมดเงนฝากใหด ไมมกากบาทสแดงใหเหนแมแต

รายเดยว

หากนบเวลาจาก พ.ศ. 2550 จนมาถง พ.ศ. น

(2555) รวมระยะเวลา 6 ป ปจจบนจ�านวนสมาชกคอ

367 คน จากยอดแรก 12,000 บาท วนนยอดเงนฝาก

เพมขน 58,140 บาททก ๆ เดอน ยอดรวมทงหมดอย

ทสองลานกวาบาท ครวเรอนอกไมกหลงทยงไมไดเขา

รวมกก�าลงจะเปนสมาชกในปหนา ถงตอนนนคน

ผาสงหกจะเปนนกออมกนทกบาน

112 ผาสงห ความสขแหงชวต

การออมท�าใหเกดการเรยนรและวธคดตอระบบ

การใชจายเงน โดยเฉพาะการท�าบญชครวเรอนทกลม

สาธารณสขหมบานไดเขามาฝกสอนใหกบแตละบาน

พนกเลาถงวธการจดการเงนของคนทนใหฟงวา

“ถาไดเงนมาเขาจะแบงออมกอน แลวคอยจาย

สวนทเหลอตามความจ�าเปน บางคนไมเคยรเลยวาใช

จายอะไรไปบาง เงนมาแลวหายไปไหน ตอนนรกนแลว”

การรจกวางแผนใชจายน�ามาสการรจกวางแผน

ชวต หลายคนสามารถสงเสยลกหลานจนจบปรญญา

ตรผานการฝากเงนกเงนกบกลม ปาค�า สมาชกกลม

ออมทรพยร นแรกทก เงนมาลงทนเลยงหม เปด ไก

บอกใครตอใครวา “ดทบานเรามกลมออมทรพย ถาไม

ไดกลมออมทรพยกคงแย”

สวนสมาชกราว 50 คนทไมเคยใชสทธในการก

ยมนนบอกวา “คนบานผาสงหเราไมมอะไรจะชวยกน

กมแตเงนออมทรพยนแหละ สงสารคนทท�าไรใสสวน

ใหเขากไปลงทนเถอะ จะไดมเงนมทองสงลกเรยน”

113ขวญเรยม จตอารย

114 ผาสงห ความสขแหงชวต

“มลงคนหนงเดนผานทนทกวน เดนไปซอเหลา

ปานายเหนทกวน แกกลองคยดวย คยกนบอยเขาปา

นายเลยชวนฝากเงน เหลาขวดละ 40 บาท ปานายขอ

เกบฝากให 20 บาท เดยวนจากเคยกนทกวนกเบามา

บาง ลงแกอยากเอาเงนมาฝากมากกวา”

115ขวญเรยม จตอารย

พนกเลาถงจดเรมตนซงทปรกษาของกลมได

รเรมท�าใหทกคนเหน กลมออมทรพยจงเรมโครงการ

ปลกฝงการออมแกเดก ๆ ชนอนบาลของศนยพฒนา

เดกเลกบานผาสงห ออมสนกระบอกไมไผทเดกแตละ

คนเปนเจาของมก�าหนดผาตอนสนป ใครทออมเงนได

มากทสดจะมรางวลให สวนออมสนของกลมผใหญคอ

ของทกลมผสงอายก�าลงเรงมอจกสานส�าหรบแจกครว

เรอนละ 1 ใบ คาดวาสนปนทกครวเรอนในบานผาสงห

จะไดรบของออมสนครบทงหมด และเรมออมเงนได

ในปหนา พอสขบอกวาของทดเหมอนของใสปลาน

ทางกลมออกแบบมาเปนพเศษ ไมสามารถเปดฝาออก

ไดงาย ๆ เพราะรอยลวดไวอยางแนนหนา ใครทแอบ

ลวงหยบเงนจะถกผวไมทซ อนไวขางในบาด ของ

ออมสนของคนบานผาสงหจงมไวส�าหรบออมเงน

ใหเตมเพยงประการเดยวเทานน

116 ผาสงห ความสขแหงชวต

ถาถามคนบานผาสงหวาพวกเขาไดอะไรจาก

กลมออมทรพย ค�าตอบคงมากมายเกนกวาจะนบ

ดวยระบบออมทรพยไดเขาไปมสวนในทกมตชวต

ของคนบานผาสงหทกคน ไมวาจะเปนใคร ด�ารงชวต

แบบไหน และคงปฏเสธไมไดวาความสขของคนบาน

ผาสงหนน ระบบออมทรพยมสวนอยางส�าคญยง

จากเรองเงนแปรไปสความเหนอกเหนใจ การพงพา

อาศย และความรบผดชอบรวมกน พลงรวมนเองท

ท�าใหบานผาสงหเปนชมชนทเขมแขงมสขภาวะอยาง

แทจรงทงกายและใจ

ฝากค�า

คงไมมอะไรดไปกวาการไดใชชวตอยางมความสข

ทวาปจจบนค�าวา ‘ความสข’ ดเหมอนเปนสงทหาไดยากยงกวาเงนทอง คนจ�านวนไมนอยมงท�างานหาเงน หวงกอรางสรางชวตทมความสข แตขณะเดยวกนพวกเขากลบหลงลมวาโลกทรายลอมตวเราแตละคนอยนนคอ สงทประกอบสรางทงสขและทกข แหละเพราะเรามไดด�ารงชวตอยเพยงล�าพง ทวาอยรวมในสงคมในชมชน ความสขของเราจงขนอยกบสภาวะของสงคมหรอชมชนทอยรอบตวเราดวย ‘สภาวะ’ นเองทจะกอใหเกดความเปลยนไมวาจะในทางสขหรอทกข

จากเรองราวของชาวผาสงหจะเหนไดวา หลาย ตอหลายครงสภาวะของปญหาน�าพาซงองคความร ความรวมแรงรวมใจ ความเสยสละ และทางออกทดกวาเดม สงทเรามองเหนในวนนเปนเพยงภาพภาพหนง

119ขวญเรยม จตอารย

ระหวางการเดนทางไปสวนขางหนา การเรยนรและรวมสรางจากฐานชมชนเปนหวใจส�าคญทท�าใหคนผาสงหรจกตนเอง รวาความสขของพวกเขาคออะไร

คงไมมอะไรดไปกวาการไดใชชวตอยในชมชน ทชวยเหลอเกอกลกน มสภาพแวดลอมทด มเพอนบาน ทหวงใย มอาหารปลอดภย มอาชพการงานเลยงตน มการศกษา มญาตพนองพรอมหนา มภมปญญาและประเพณวฒนธรรมอนมคณคาใหเรยนร

ชมชนทเปนสขอาจมอะไรอนอกมากมายเกนกวาจะกลาวอางไดหมด ความสขของคนแตละทละแหงอาจไมเหมอนกน และมไดจ�ากดอยเพยงรปแบบใดรปแบบหนงเทานน ฉนพบวาชมชนเปนสขนนเชอมรอยผคน และทกมตของชวตเขาดวยกน ความสขไมไดเกดจากใครคนหนง หากแตอาศยพลงการมสวนรวมของสมาชก ทกคนบนรากฐานของชมชนนนเอง

ต�าบลผาสงหเปนเพยงชมชนชมชนหนงไมแตก-ตางจากทอน แตหากไดแวะมาเยอน ไดนงลงทกทาย พดคยจะร ว าเราทกคนและทกชมชนสามารถสราง ‘สขภาวะ’ ขนได

คงดไมนอย หากใครหลายคนไดมาเทยวผาสงห

“ความสขของคนผาสงหกคอ

การททกคนไดรบสวสดการสงคมถวนหนา

โดยอยบนพนฐานการจดสวสดการใหกบตนเอง

เพอน และสงคม เมอเราไดรบแลวมการแบงปน

และสงตอใหกบคนอน ๆ ในชมชน ในสงคมตอไป

กเหมอนเราไดรวมกนสรางความสข

และนแหละจะน�าไปสการมความสขอยางแทจรง”

ความสขของคนผาสงห

ภานวธ บรณพรหม นายกองคการบรหารสวนต�าบลผาสงห

ปำพยอม นกบรหารเงนออมบานผาสงห

“ความสขอยทคนบานเรา

มความสามคคปรองดอง

เหมอนพเหมอนนอง

มการงานชวยเหลอกน

ใครเจบเปนปวยไข

มคนหวงใยเยยมเยอน

จะเปนความทกขหรอ

ความสขมคนรวมแบงปน

ไปไหนมคนทกทาย

ถามไถทกขสขกนตลอด”

“บานเราดตรงทอากาศบรสทธ มแหลงเรยนรธรรมชาตท

ยงอดมสมบรณ และยงมแหลงเรยนรของกลมตาง ๆ

ทนาจะเปนแหลงเรยนรของชมชนทพฒนาใหยงยนตอไป”

พอหลวงชย พอหลวงบานผาตบ หม 7

พออยหวด นกปลกผกแหงบานฟาใหม

“ความสขของคนผาสงหคงเปนการเออเฟอเผอแผ

มอะไรเราทกคนชวยกน สงส�าคญคอเราเนนการมสวนรวม

ของคนในชมชนมากกวาอยางอน”ปำแตม

ผช�านาญการน�ายาอเนกประสงค

“กนอม นอนอน หลบด ฝนด

ก�าลงกายด ก�าลงใจด

ด ใจทเพอนบานไว ใจ

อยากกนผกปลอดภยก

มาหาเรานแหละ เขาบอกวา

ซอกนท ไหนกไมไว ใจ

เทาของคนบานเรา”

126 ผาสงห ความสขแหงชวต

เพลงศกยภาพชมชน

ค�ารอง-ท�านอง วส หาวหาญ

เรยบเรยงดนตร ศราวธ ทงขเหลก

ขบรองโดย ฟางแกว พชญาภา,

ศราวธ ทงขเหลก, สมชาย ตรพมาย

หนงสมองสองมอทม รวมเปนหลายความคดด ๆ

ออกมายนตรงน ท�าเพอเมองไทยดวยกน

ไมวาจะอย ทไหน เราเปนคนไทยเป ยมความ

สามารถ เปนก�าลงของประเทศชาต พฒนาบานเมอง

กาวไกล เปนคนเหนอ อสาน กลาง ใต กรกเมองไทย

ดวยกนทงนน

(สรอย) หากเรารวมมอรวมใจ ท�าสงไหนกไมเกนแรง

โครงสรางชมชนแขงแกรง เพราะเรารวมแรงรวมมอ

สรางสรรค จดการทรพยากรชวยกน ดวยมมมองทเรา

แบงปน ใชความคดสรางสรรคใหเตมศกยภาพ

อยชนบทหางไกล ท�านาท�าไร พอเพยงเลยงตว

ใชชมชนดแลครอบครว ใชครอบครวดแลชมชน ปพนฐาน

จากหมบานต�าบล สรางแปลงเมองไทยใหนาอยดงฝน

127ขวญเรยม จตอารย

ชมชนทองถนบานเราเรยนรรวมกนเพอการพฒนา

ชมชนทองถนบานเราเรยนรรวมกนชวยกนพฒนา

อยตามเมองใหญเมองหลวง หวใจทกดวงซอนไฟ

มงมน กาวออกมาจากรวทกน จบมอกนท�าเพอเมองไทย

คนละมอสองมอคอน�าใจ โอบกอดชมชนไวดวยความสข

ยนนาน

หนงสมองสองมอทม รวมเปนหลายความคดด ๆ

ออกมายนตรงน ท�าเพอเมองไทยดวยกน

หากเรารวมมอรวมใจ ท�าสงไหนกไมเกนแรง

โครงสรางชมชนแขงแกรง เพราะเรารวมแรงรวมมอ

สรางสรรค จดการทรพยากรชวยกน ดวยมมมองทเรา

แบงปน ใชความคดสรางสรรคใหเตมศกยภาพ ดวย

มมมองทเราแบงปน ใชความคดสรางสรรคใหเตม

ศกยภาพ