ARALING PANLIPUNAN BAITANG 6, YUNIT 3 Pag-usbong ng

Copyright © 2018 Quipper Limited

1

ARALING PANLIPUNAN

BAITANG 6, YUNIT 3

Pag-usbong ng Nasyonalismo sa Pilipinas TALAAN NG NILALAMAN

Introduksyon 3

Aralin 1: Ang Sekularisasyon at ang Cavite Mutiny ng 1872 4

Layunin Natin 4

Subukan Natin 5

Alamin Natin 6

Pag-aralan Natin 6

Suriin Natin 11

Sagutin Natin 12

Pag-isipin Natin 12

Gawin Natin 12

Aralin 2: Ang Kilusang Propaganda sa Pilipinas 14

Layunin Natin 14

Subukan Natin 15

Alamin Natin 16

Pag-aralan Natin 16 Suriin Natin 24

Sagutin Natin 25

Pag-isipin Natin 25

Gawin Natin 25

Aralin 3: Ang Kataas-taasang Kagalang-galangang

Katipunan ng mga Anak ng Bayan 28

Layunin Natin 28

Subukan Natin 29

Alamin Natin 30 Pag-aralan Natin 30

Suriin Natin 36


2

Sagutin Natin 37

Pag-isipin Natin 37

Gawin Natin 37

Aralin 4: Ang Pag-aalsa sa iba’t ibang Bahagi ng Pilipinas 40

Layunin Natin 40

Subukan Natin 41

Alamin Natin 42

Pag-aralan Natin 42

Suriin Natin 46

Sagutin Natin 47

Pag-isipin Natin 47

Gawin Natin 47

Karagdagang Kaalaman 49

Pagyamanin Natin 51

Paglalagom 54Dapat Tandaan 55

Dagdag Sanggunian 56

Gabay sa Pagwawasto 56

Sanggunian 60


3

BAITANG 6 | ARALING PANLIPUNAN

YUNIT 3

Pag-usbong ng Nasyonalismo sa Pilipinas

Ang GOMBURZA

Bunga ng pagpasok ng malayang kaisipan sa bansa noong ika-19 na siglo, namulat ang

mga Pilipino sa hindi pantay na pamamalakad ng mga Espanyol. Sinubukan nilang humingi

ng mga pagbabago sa mapayapang paraan, subalit tila bingi ang Espanya sa hiling ng mga

Pilipino. Ang pag-aaklas laban sa Espanya ang naging mitsa ng pag-usbong ng

nasyonalismong Pilipino.

Ano ang nasyonalismo? Anong mga salik o pangyayari ang nagtulak sa mga Pilipino upang

mapag-alab ang kanilang nasyonalismong diwa? Bakit at gaano kahalaga para sa isang

nasyon o bansa ang nasyonalismo o diwang makabayan?

Saklaw ng yunit na ito ang sekularisasyon at ang Cavite Mutiny ng 1872, Kilusang

Propaganda sa Pilipinas, Kataas-taasang Kagalang-galangang Katipunan ng mga Anak ng

Bayan, at pag-aalsa sa iba’t ibang bahagi ng Pilipinas.


4

Aralin 1

Ang Sekularisasyon at ang Cavite Mutiny ng 1872

Ang Cavite Mutiny ng 1871

Naging malaking usapin para sa mga paring Pilipino at Espanyol ang pamamahala sa mga

parokya o simbahan sa kolonyang Pilipinas. Dahil sa alitang “kayumanggi” at “puti,” nabuo

ang sekularisasyon ng mga simbahan. Samantala, ang nangyaring pag-aalsa sa Cavite

noong 1871 ay isinisi sa GOMBURZA, ang tumayong lider ng sekularisasyon.

Ano ang sekularisasyon? Bakit nangyari ang Cavite Mutiny? Paano nakatulong ang mga

pangyayaring ito sa paglago ng nasyonalismong Pilipino?

Sa araling ito, matutuklasan natin ang mahahalagang pangyayaring nasa likod ng isyu ng

sekularisasyon at Cavite Mutiny.

Layunin Natin

Pagkatapos ng araling ito, ang mga mag-aaral ay inaasahang natatalakay ang

kilusan para sa sekularisasyon ng mga parokya at ang Cavite Mutiny ng 1872.


5

Tukuyin ang ipinahihiwatig ng bawat larawan kung ito ay tungkol sa RELIHIYON o sa

PULITIKA. 1

1. _____________________

2. ____________________

3. _____________________

4. ____________________

Subukan Natin


6

Noong 1834, binuksan ng Espanya ang

Pilipinas sa kalakalang pandaigdigan.

Kasabay ng pag-unlad ang komersiyo sa

bansa ay ang pagparoon at parito ng mga

dayuhang Ingles, Amerikano, Pranses, at iba

pang lahi sa Asya at sa Kanluran.

Lumaganap din sa Pilipinas ang kaisipang

liberal sa pamamagitan ng himagsikan sa

Espanya noong 1868, pagbukas ng Suez

Canal, pamumuno sa Pilipinas ni Carlos

Maria de la Torre, at pagsikat ng gitnang-

uring lipunang Pilipino. Ang mga nabanggit

ang paunang pangyayari na naging daan sa

pag-unlad ng nasyonalismong Pilipino.

Ang pag-unlad ng nasyonalismong Pilipino

ay lalo pang pinaigting ng isyu ng

sekularisasyon, Cavite Mutiny ng 1872, at

pagbitay sa tatlong paring Pilipino.

Ang Sekularisasyon

Matatandaang may dalawang uri ng pari sa

panahong kolonyal sa Pilipinas---ang sekular

at regular. Kontrolado ng mga paring

Espanyol ang mga simbahan lalo na ang

nasa malalaki at mayayamang lungsod at

bayan.

Ang sekularisasyon ay ang paglilipat ng pamamahala ng mga parokya o simbahan sa mga

Pilipinong pari o mga paring sekular. Napunta sa pamamalakad ng mga paring sekular ang

mga parokya nang patalsikin sa Pilipinas ang mga paring Heswita noong 1768. Subalit,

nagkaroon ng isyu sa patakarang ito ang mga prayleng Espanyol o mga paring regular.

Pag-aralan Natin

Alamin Natin

Tandaan at gawing gabay ang

kahulugan ng sumusunod na mga

salita:

• komersiyo – negosyo

• kaisipang liberal – malaya o bukas

na kaisipan

• pinaigting – pinatibay, pinag-ibayo

• liturhiya – misa, pampublikong

pagsamba

• insulares – Espanyol na isinilang

sa Pilipinas

• vicar capitular – pansamantalang

kahalili ng isang obispo

• kura-paroko – pari

• eksempsiyon – puwera o hindi

pagbabayad

• nagbunsod – nagtulak, naging

dahilan

• sedisyon - panunulsol laban sa sa

pamahalaan

• garote – paraan ng pagpatay sa

pamamagitan ng pagsakal

• kinikimkim – dinadala sa puso


7

Para sa kanila, hindi maaaring mamahala ng isang parokya at manguna sa mga

liturhiya ang isang paring Pilipino dahil siya ay isang indio o mababang-uri ng tao.

Ang hindi pagpayag ng mga prayle sa pamumuno ng mga paring sekular ay nanatili bilang

isang isyu ng diskriminasyon laban sa lahing Pilipino. Ito rin ang pinagmulan ng isyu ng

sekularisasyon.

Sa paglipas ng mga taon, unti-unting nabawasan

ang mga simbahang hawak ng mga paring sekular.

Bukod pa rito, tuwing nagkakaroon ng mga bagong

parokya sa Pilipinas ay ipinauubaya ang

pamamalakad nito sa mga paring Espanyol.

Kaya naman, sa pamumuno ni Pedro Pelaez, isang

insulares na naging vicar capitular ng Maynila

noong 1861, nag-alsa ang mga paring sekular sa

pamamagitan ng paglaban sa kautusang

pumapabor sa mga prayle. Naging mas maigting

pa ang usapin ng sekularisasyon nang bumalik ang

mga paring Heswita noong 1859. Ang mga parokya

sa Mindanao na hawak ng mga paring sekular ay

ibinigay sa mga paring Heswita. Dulot nito,

nabawasan pa ang noon ay kaunti nang bilang ng

parokya na pinamumunuan ng mga paring Pilipino.

Sa mata ng mga paring sekular, ito ay paraan ng

pamahalaan ng Espanya upang mapigilan ang

pagsikat ng mga Pilipinong pari. Sampung taon

matapos ang pagbabalik ng mga Heswita, 181 sa 792 na lamang na parokya sa Pilipinas

ang hawak ng mga Pilipino.

Hindi naglaon ay sumulat si Pelaez kay Reyna Isabella II ukol sa hindi pantay na pagtrato sa

mga Pilipinong pari. Walang naidulot na pagbabago ang pagsulat na ito, at sa pagkamatay

ni Padre Pelaez noong 1863, pansamantalang natigil ang paglaban sa karapatan ng mga

Pilipinong pari.

Ipinagpatuloy ng mag-aaral ni Pelaez, si Jose Burgos, ang paglaban sa karapatan ng mga

paring sekular. Ipinahayag niya na ang mga paring Pilipino ay may kakayahang

magpatakbo ng mga parokya, at ginamit niyang halimbawa ang desisyon ni Arsobispo

Sina Gomez, Burgos, Zamora ay

mga Paring Sekular


8

Gregorio Meliton Martinez na turuan ang mga paring sekular kung paano maging

mabubuting kura-paroko. Nanawagan si Burgos sa reyna na bigyan ang mga paring

Pilipino ng pagkakataon na patunayan na sila ay makapapantay sa mga paring Espanyol.

Ang isyu ng sekularisasyon ay nagdulot ng pagkakaisa ng mga paring Pilipino. Nagpatatag

ito ng identidad o pagkakakilanlan nila bilang mga Pilipino, lalo na at naging kalaban nila

ang mga prayle na mga purong Espanyol. Sa unang pagkakataon, ang tawag na “Filipino”

ay tumukoy hindi lamang sa mga Pilipino-Espanyol kung hindi pati sa mga katutubong

Pilipino.

Kahit may alituntuning pabor sa mga paring Pilipino, binalewala ito ng mga paring

Espanyol. Ayaw ipagkaloob ng mga paring regular ang pamamahala sa mga paring sekular

dahil sa usaping yaman o salapi. May malaking halaga sa likod ng pagnanais ng mga paring

Espanyol na pamahalaan ang mga simbahan. Samantala, kung bakit nais naman ng mga

paring sekular na mamahala sa mga parokya ay sa kadahilanang nais nilang matugunan

ang pangangailangan ng kapwa nila Pilipino. Ayon sa kanila, higit nilang kilala ang kanilang

kababayan.

Ang Cavite Mutiny ng 1872 Noong 1870, naibalik ang pamahalaang monarkiya sa Espanya. Sa panahon ding ito

natapos ang liberal na pamamalakad ni Carlos Maria de la Torre bilang gobernador-

henaral ng Pilipinas. Pinalitan siya ni Rafael de Izquierdo, isang malupit na lider.

Naging mas mahirap para sa

mga Pilipino ang pagdating at

pamumuno ni Rafael de

Izquierdo sa Pilipinas. Sa

panahon ng kaniyang

pamumuno ay naganap ang

Pag-aalsa sa Cavite na kilala

rin sa tawag na Cavite Mutiny o

La Algarada Caviteña. Umaga

ng Enero 20, 1872, araw ng

suweldo para sa mga

trabahador sa arsenal ng

Cavite, nang madiskubre ng Cavite Mutiny sa Pangunguna ni La Madrid


9

mga manggagawa na binawasan pa ang maliit nilang suweldo. Bukod pa rito,

nalaman din nila na ang kanilang eksempsiyon sa tributo (buwis) at polo y servicios

(sapilitang pagtatrabaho) ay binalewala ng bagong pamahalaan. Lahat nang ito ay ipinag-

utos ni Izquierdo. Dumagdag pa rito ang hindi pagpapasuweldo at mababang pasahod sa

mga trabahador sa monopolyo ng tabako sa Cavite.

Ang mga pangyayaring ito ay nagbunsod ng pag-aalsa ng mga Caviteño laban sa

pamahalaang kolonyal. Sa pamumuno ni La Madrid, isang punong guwardiya sa Fort San

Felipe, nag-alsa ang may 200 miyembo ng arsenal noong gabi ng Enero 20, 1872.

Sinasabing mismong si La Madrid ay madaling nabulag at nasugatan sa pangyayaring ito,

at siya ay namatay nang masabugan ng isang sako ng pulbura.

Pinalabas ng pamahalaan ng Espanya na ang nangyaring Cavite Mutiny ay bahagi ng isang

mas malaking himagsikan laban sa kanila. Pinaniwalaan ng pamahalaan na ito ay isang

hakbang ng pagpapalaya ng kolonyang bansa. Ang pangyayari ding ito ay sinamantala at

pinalala ng mga paring regular. Pilit nilang iniugnay ang mutiny sa isyu na sekularisasyon.

Idinawit nila sina Padre Mariano Gomez, Padre Jose Burgos, at Padre Jacinto Zamora (mas

kilala sa kolektibong tawag na GOMBURZA) sa isyu ng pag-aalsa bilang mga pinuno at utak

nito. Sa mga panahong iyon, aktibo ang tatlong pari sa paglaban sa pamahalaan tungkol sa

isyu ng sekularisasyon. Ito ay paraan ng mga paring

Espanyol upang mapabagsak ang mga paring Pilipino

na ipinalalagay na sagabal sa kanilang mga balak.

Ang Pagbitay sa Tatlong Pari Nagtagumpay ang maitim na balak ng mga prayle

laban sa GOMBURZA. Ipinadakip at nilitis sila sa

salang sedisyon at pagtataksil sa Espanya. Madalian

at kahina-hinala ang paglilitis. Ang bayarang si

Francisco Zaldua ang tumestigo laban sa tatlong pari.

Subalit, hindi kailanman napatunayang may

kasalanan sa mga kasong isinampa ang GOMBURZA.

Kagaya ng inaasahan, nahatulan sila ng parusang

kamatayan sa pamamagitan ng garote.

Sa Bagumbayan (ngayon ay Luneta), umaga ng

Pebrero 17, 1872, ipinarada at iniharap sa mga tao Parusa sa Pamamagitan ng

Garote


10

ang mga “inosenteng krimikal.” Ang pangyayaring ito ay sinaksihan ng

napakaraming Pilipino. Unang ginarote si Gomez, kasunod si Zamora, at huli si Burgos.

Suot nila ang mga abitong sadyang hindi ipinahubad ni Meliton Martinez, isang arsobispo,

sa kabila ng hiling ng simbahang Katoliko na hubarin ito. Sinasabing itinapon lamang ang

mga bangkay ng tatlo sa isang ordinaryong sementeryo sa Paco, Maynila.

Kahalagahan ng Pagkamatay ng GOMBURZA Noon, ang pagpaparusa ay sadyang ipinakikita nang lantaran upang magsilbing babala at

takutin ang mga Pilipino. Subalit iba ang pagtanggap ng mga Pilipino sa nangyaring

pagpatay sa GOMBURZA. Hindi sila nagpasindak, sa halip, naging daan ito para tuluyang

mabuo sa damdamin ng mga Pilipino ang galit na matagal na nilang kinikimkim. Naging

mas malinaw sa bawat isa na ang mga Espanyol ay walang malasakit sa mga Pilipino.

Kung nagawa nilang ipapatay ang mga alagad ng simbahan, paano pa kaya ang mga

hamak na mamamayan? Maliwanag pa sa sikat ng araw na ang mga Pilipino ay walang

pag-asa kung magpapatuloy ang ganitong kalagayan—ang pagiging alipin sa sariling

bayan. Ito ang dahilan kung bakit lubhang napakahalaga sa kasaysayan ng Pilipinas ng

pagkamatay ng GOMBURZA. Nagsilang ito ng diwang makabayan o nasyonalismo. Ito ang

una sa kasaysayan ng Pilipinas.

Ayon sa tala, habang binibitay ang tatlong pari ay kusang nagsiluhod ang mga Pilipinong

nakasaksi na malagim na pangyayari. Ikinagulat naman ito ng mga Espanyol. Pagkatapos,

ang mga saksing ito ay umuwi sa kani-kanilang tahanan taglay ang init ng galit sa dibdib.


11

Punan ang bawat patlang upang mabuo ang diwa ng teksto.

Ang Isyu Sekularisasyon, Cavite Mutiny ng 1872,

at Pagbitay sa Tatlong Paring Martir

Noong panahong kolonyal, may dalawang uri ng pari sa Pilipinas—ang mga paring regular

o mga paring Espanyol at mga paring sekular o mga paring (1) ____________________. Malaki

ang interes ng mga paring Espanyol sa malalaking simbahan sa bansa dahil sa

(2) ____________________ . Dahil may malasakit ang mga paring Pilipino sa mga

kababayan, ipinaglaban nila ang kanilang karapatan at upang mapalakas ito, nagtatag sila

ng isang samahan o kilusang tinawag na (3) ____________________. Samantala, nang

manumbalik ang monarkiya sa Espanya, ang mabait na gobernador-heneral na si Carlos

Maria de la Torre ay pinalitan ng malupit na si (4) ____________________. Dahil sa pagtanggal

ng mga dating pribilehiyo ng mga manggagawa sa Cavite, pinamunuan ni (5)

____________________ ang isang maliit na pag-aalsa na tinawag sa kasaysayan bilang (6)

____________________. Ang pangyayaring ito ay pinalaki ng mga prayle kaya isinangkot nila at

pinagbintangan bilang mga utak nito ang tatlong pari na sina (7) ____________________ ,

Jacinto Zamora, at Mariano Gomez, mga pinuno ng sekularisasyon. Kagaya ng inaasahan,

nahatulan ng kamatayan ang GOMBURZA sa salang (8) ____________________ at pagtataksil sa

Espanya. Noong Pebrero 17, 1872, pinatay ang tatlong pari sa Luneta sa pamamagitan ng

(9) ____________________. Lubhang napakahalaga sa kasaysayan ng Pilipinas ng pagkamatay

ng GOMBURZA dahil nagsilang ito ng (10) ____________________ sa mga Pilipino.

Suriin Natin


12

Sagutin ang sumusunod na tanong:

1. Ano ang sekularisasyon? Bakit ito nabuo?

2. Bakit pilit na idinawit sa Cavite Mutiny ang tatlong pari?

3. Paano nakatulong ang malupit na pagpatay sa GOMBURZA sa pagsilang ng

nasyonalismong Pilipino?

May katuwiran ba ang mga paring Pilipino na kuhanin ang pamamahala sa mga parokya o

simbahan mula sa mga paring Espanyol? Bakit?

Magsaliksik upang madagdagan pa ang kaalaman tungkol sa araling tinalakay.

Paksa

Mahahalagang

Impormasyon

Paano nakatulong, hindi man

sinasadya, sa pagsibol ng

nasyonalismong Pilipino?

Heswita

Pedro Pelaez

Isabella II

La Madrid

Rafael de Izquierdo

Francisco Zaldua

GOMBURZA

Sagutin Natin

Pag-isipan Natin

Gawin Natin


13

Gamitin ang sumusunod na rubrik bilang gabay:

Pamantayan

[25%]

Mas Mababa

kaysa Inaasahan

[50%]

Kailangan pa

ng Pagsasanay

[75%]

Magaling

[100%]

Napakahusay Marka

Paglalahad ng

Impormasyon/

Nilalaman

Wala o

nakakalap

lamang ng

kaunting

impormasyon

tungkol sa

paksa; wala o

tama ang sagot

sa isa hanggang

dalawang paksa

lamang; wala

halos natutunan

tungkol sa aralin

Nakakalap ng

ilang

impormasyon

tungkol sa

mga paksa;

tama ang

sagot sa tatlo

hanggang

apat na paksa;

nadagdagan

nang kaunti

ang

natutunan

tungkol sa

aralin

Nakakalap ng

mahahalagang

impormasyon

tungkol sa mga

paksa; tama

ang sagot sa

lima hanggang

anim na paksa;

nadagdagan

ang kaalaman

tungkol sa

aralin

Hitik na hitik sa

mahahalagang

impormasyon

tungkol sa mga

paksa; tumpak

ang lahat ng

sagot sa lahat

ng paksa; tiyak

na tiyak na

nadagdagan

ang kaalaman

tungkol sa

aralin

Kaayusan at

Kalinisan

Walang

kaayusan at

napakadumi ng

tsart;

napakaraming

nakitang bura,

dumi o

pagkakamali

Medyo hindi

maayos at

malinis ang

tsart;

maraming

nakitang bura,

dumi, o

pagkakamali

Maayos at

malinis ang

tsart; may ilang

nakitang bura,

dumi, o

pagkakamali

Napakaayos at

napakalinis ng

tsart; walang

nakitang bura,

dumi, o

pagkakamali

Panahon ng

Paggawa

Nakapagpasa ng

output sa loob

ilang minuto/

oras/araw/

linggo matapos

ang itinakdang

panahon ng

pagpapasa dahil

ipinaalala ng

guro

Nakapagpasa

ng output sa

loob ng ilang

minuto/

oras/araw/

linggo

matapos ang

itinakdang

panahon ng

pagpapasa

Nakapagpasa

ng output sa

itinakdang

minuto/

oras/petsa ng

pagpapasa

Nakapagpasa

ng output bago

pa ang

itinakdang

minuto/

oras/petsa ng

pagpapasa

KABUUAN


14

Aralin 2

Ang Kilusang Propaganda sa Pilipinas

Sa pagkamatay ng GOMBURZA, naging

mas maliwanag sa mga Pilipino, lalo na sa

mga may pinag-aralan o marurunong, na

wala nang pag-asang magbago ang paraan

ng pamamalakad sa ng mga Espanyol sa

kolonyang Pilipinas. Sa ganitong isipin at

sitwasyon, iniluwal ng panahon ang isang

kilusan—ang Kilusang Reporma o

Propaganda. Pinamunuan ito ng piling

makabayang Pilipino. Nagtungo sila sa

Espanya upang doon ay hingin ang

kaukulang pagbabago sa kalagayan ng

Pilipinas sa mapayapang paraan.

Ano ang Kilusang Propaganda?

Bakit asimilasyon, hindi separasyon, ang

isa sa kahilingan ng mga repormista?

Paano ipinarating ng mga Pilipino sa

Espanya ang hinihingi nilang pagbabago?

Subaybayan natin ang kahahantungan ng

Kilusang Propaganda.

Layunin Natin

Pagkatapos ng araling ito, ang mga mag-aaral ay inaasahang naipaliliwanag ang

ambag ng Kilusang Propaganda sa pagpukaw ng damdaming makabayan ng mga

Pilipino.

Mga Propagandista: Sina Jose Rizal, Marcelo

H. del Pilar, at Mariano Ponce


15

Gaano mo kakilala ang mga pangunahing repormistang Pilipino?

Piliin sa anim na larawan ang tatlong repormistang Pilipino. Bilugan ang numero ng

iyong sagot. Matapos ito ay isulat ang pangalan ng mga binilugang repormista.

1. __________________ 2. _________________ 3. ___________________

4. ________________ 5. __________________ 6. __________________

Subukan Natin


16

Ang pagpatay sa GOMBURZA ay nagbukas

ng bagong kabanata sa kasaysayan ng

Pilipinas. Dahil sa pangyayaring ito, isinilang

ang Kilusang Reporma o Propaganda.

Namayagpag ang kilusang ito simula 1882

hanggang 1892.

Dahil sa lumalaking pagkilos at paglaban ng

mga Pilipino, ang mga anak ng mayayamang

Pilipino o yaong nasa gitnang uring lipunan

ay pinapunta sa Europa upang doon ay mag-

aral. Habang naroroon, bumuo sila ng mga

kilusan o samahan na ang layunin ay

humingi ng reporma o pagbabago sa

pamamalakad ng mga Espanyol sa

kolonyang Pilipinas. Kasabay nito, ang mga

Pilipino na nasa Pilipinas ay sikretong

nakikipag-ugnayan sa mga Pilipino na nasa

Espanya. Sila ay nagtatag ng mga

organisasyon at kinilala bilang mga repormista o propagandista. Ang mga repormistang ito

ay kabilang sa gitnang uri. Sila ang nagpaigting ng liberal na kaisipan sa bansa.

Ang Kilusang Propaganda Ang Kilusang Propaganda ay isang samahan o kilusan ng mga Pilipino, mestizo, at ilang

Espanyol na humihingi ng pagbabago o reporma sa mapayapang paraan. Noong 1882,

itinatag ang Circulo Hispano-Filipino sa pamumuno ni Juan Atayde, isang insulares. Dahil

nabigo ang kilusan, itinatag naman ni Miguel Morayta, isa ring Espanyol, ang Asociacion

Hispano-Filipino. Ang Circulo at Asociacion ay kapwa hindi umani ng suporta dahil

karamihan sa mga kasapi nito ay mga Espanyol. Noong Disyembre 13, 1888, itinatag ang

samahan ng mga Pilipino, na nakilala sa tawag na Kilusang Reporma. Buong nasyon ang

saklaw ng ipinaglalaban ng kilusang ito hindi kagaya ng mga naunang samahan. Higit din

itong agresibo dahil kabataan ang karamihang kasapi nito.

Pag-aralan Natin

Alamin Natin


kahulugan ng sumusunod na mga

salita:

• agresibo– mapusok, aktibo

• rebolusyonaryo –

manghihimagsik

• ilustrado – maykaya, may pinag-

aralan

• mainit sa mata – kinagagalitan,

minamatyagan

• patnugot – editor

• tumutugis – humahabol

• satirikal – mapanudyo,

mapantuya

• masonic lodge – yunit ng

Masonerya


17

Pangunahing Misyon ng Kilusang Propaganda Ang pangunahing misyon ng kilusan ay ang pagpapabuti ng pamamahala sa kolonyang

Pilipinas. Ibig sabihin, kailangang magkaroon ng mga pagbabago sa isang nasyong

masyado nang inaalipin ng mga dayuhan.

Narito ang mga pangunahing layunin o kahilingan ng mga repormista na inilathala sa

pahayagang La Solidaridad, ang opisyal ng pahayagan ng kilusan:

1. Ang pagkakapantay-pantay ng mga Espanyol at Pilipino sa harap ng batas

(equality)

2. Ang pagkilala sa Pilipinas bilang lalawigan ng Espanya (assimilation)

3. Ang pagkakaroon ng Pilipino na magiging kinatawan ng Pilipinas sa Korte ng

Espanya (representation)

4. Ang pagpapalayas sa mga prayle at pagsasailalim ng mga parokya sa mga paring

sekular (secularization)

5. Ang pagkakaloob ng malawak na kalayaan sa pagpapahayag ng saloobin (freedom of

expression)

Ninais ng mga repormista na hingin ang mga repormang ito sa maayos na paraan.

Itinuring ng mga mayayaman at intelektuwal ang mga sarili bilang mga repormista, hindi

bilang mga rebolusyonaryo. Naniwala sila na mas makapangyarihan ang pluma, papel, at

pakikipag-usap kaysa sa baril, bala, at pakikipaglaban.

Mga Pangunahing Repormista Ang mga repormista o propagandista ay mga ilustrado na nakapag-aral sa Europa.

Kabilang sila sa mayayamang pamilyang Pilipino. Lahat sila ay nagpamalas ng kani-

kaniyang kakayahan upang humingi ng reporma mula sa pamahalaan ng Espanya.

Gayunpaman, tatlo sa kanila, sina Rizal, Lopez-Jaena, at Del Pilar, ang itinuring na

pangunahing tagapangasiwa ng Kilusang Propaganda.

Jose Rizal

Si Jose Rizal, kilala sa palayaw na “Pepe,” ang itinuturing na pinakamahusay sa lahat ng

Pilipinong repormista. Siya ay ipinanganak sa Calamba, Laguna noong Hunyo 19, 1861.

Sa edad na walo, nagpamalas na siya ng galing sa pagsulat sa pamamagitan ng kaniyang

tula na Sa Aking mga Kababata. Sa tulang ito, ipinahayag niya ang kaniyang pagmamahal sa

bayan sa pamamagitan ng paggamit at paggalang sa sariling wika. Natapos niya ang

kaniyang pag-aaral sa sekondarya mula sa Ateneo Municipal. Dito ay natutuhan

niya ang pagiging matapat at patas.


18

Nakilala si Jose Rizal sa kaniyang tulang A la Juventud Filipina

(To the Filipino Youth) at dulang El Consejo delos Dioses na

parehong nanalo ng natatanging parangal sa mga

patimpalak. Gayunpaman, pinakatanyag sa kaniyang mga

akda ang Noli Me Tangere at El Filibusterismo na kaniyang

isinulat nang siya ay 26 taong gulang. Sa mga akdang ito,

hinikayat niya ang mga Pilipino na ipakita ang kanilang

nasyonalismo at identidad at ituring ang kanilang mga sarili

bilang kapantay ng mga Espanyol. Ibinunyag ng mga

nobelang ito ang baluktot na pamamalakad ng Espanya sa

pamahalaan at sa simbahan. Kasabay nito, ipinakita rin ng

mga akda ang mga repormang nararapat ipagkaloob sa

Pilipinas. Tinakot ni Rizal ang mga Espanyol, sa pamamagitan

ng kaniyang mga nobela, tungkol sa maaaring mangyaring

paglaban ng mga Pilipino kung hindi ipagkakaloob ang

hinihiling na reporma.

Naging isang imahe ng reporma at pagkakapantay-pantay si Rizal. Dahil itinuring niya ang

mga prayle bilang mga kalaban tungo sa kaayusan ng bansa, ginawa ng mga ito ang lahat

upang mahuli si Rizal. Nang mangyari, ibinilanggo siya sa Fort Santiago at sa Dapitan, at

hinatulan ng kamatayan sa pamamagitan ng firing squad sa Bagumbayan noong

Disyembre 30, 1896.

Graciano Lopez-Jaena

Si Graciano Lopez-Jaena ay ipinanganak noong Disyembre 18,

1856 sa Jaro, Iloilo. Nag- aral siya sa Seminaryo ng Jaro at

umasa na magiging isang pari. Sa kabila ng pagpapari,

nagawa pa rin ni Lopez-Jaena na makita ang kahirapang

naranasan ng mga Pilipino sa ilalim ng mga Espanyol. Isinulat

niya ang Fray Botod na nagpakita ng kasiraan, kalupitan,

pagiging imoral, at kasamaan ng mga prayle. Dahil dito,

naging mainit sa mata ng mga prayle si Lopez-Jaena, at

ninais siyang ipahuli ng mga ito. Lihim na umalis si Lopez-

Jaena patungong Espanya kung saan siya ay nag-aral ng

medisina.

Jose Rizal



19

Ninais niya na magkaroon ng isang diyaryo na magpapakita ng pulitikal na

pananaw ng mga propagandista kung saan lahat ng hinaing ng mga Pilipino ay

mailalathala. Kasama ang ilan pang Pilipino sa Espanya, binuo ni Lopez-Jaena ang

pahayagang La Solidaridad kung saan siya ang tumayong unang patnugot. Ang mga

artikulong kaniyang isinulat ay nagpakita ng kaniyang kagalingan sa pagsusulat at

pananalita. Namatay siya noong Enero 20, 1896 sa Espanya dahil sa sakit na tuberculosis

(sakit sa baga).

Marcelo H. Del Pilar

Si Marcelo H. Del Pilar ay ipinanganak sa Bulakan noong

Agosto 30, 1850. Siya ay isang abogado, manunulat, at

political analyst. Nag-aral siya sa Kolehiyo de San Jose, at

kumuha ng abogasya mula sa Unibersidad ng Santo

Tomas. Bilang isang aktibong mamamayan, nangampanya

si Del Pilar laban sa hindi magagandang gawain at

kalupitan ng mga prayle at mga opisyal ng pamahalaan.

Dahil sa kaniyang husay, nagawa ni Del Pilar na hikayatin

ang mga Bulakenyo tungkol sa kaniyang pulitikal na

pananaw laban sa mga Espanyol.

Binuo ni Del Pilar ang Diariong Tagalog kung saan naglagay siya ng mga artikulo na nanira

sa mga praye at sa pamahalaan ng Espanya. Itinuring bilang isang kriminal si Del Pilar sa

mga mata ng mga opisyales at prayle sa Bulakan.

Tumungo siya sa Espanya noong Oktubre, 1888 upang takasan ang mga tumutugis sa

kaniya at upang sumali sa grupo ng mga repormista na naroroon. Nagsulat pa si Del Pilar

ng maraming satirikal na akda tulad ng Dasalan at Toksohan, Dupluhan, La Soberania

Monacal, at Sampung Utos ng mga Prayle. Ang mga akdang ito ay nailathala sa La

Solidaridad.

Noong 1889, siya ay naging editor ng La Solidaridad at naging isang malaking impluwensiya

sa Kilusang Propaganda. Ginamit niya ang kaniyang oras sa pamamagitan ng pagsusulat at

pakikipag-usap sa mga Espanyol na nais kumampi sa kilusan.

Bunga ng patuloy na paghingi ng reporma, pinalitan ni Del Pilar ang kaniyang

pananaw tungo sa rebolusyon. Pinlano niyang kausapin ang mga lider ng kilusang

reporma sa Hong Kong upang talakayin ang liberasyon o pagpapalaya mula sa Espanya.

Marcelo H. Del Pilar


20

Sa kasamaang palad, masama na ang kalagayan niya sa mga panahong iyon

dulot ng sakit. Bukod pa rito, paubos na rin ang pondo ng La Solidaridad para ipagpatuloy

ang kampanya tungo sa reporma. Namatay si Del Pilar noong Hulyo 4, 1896.

Ilan pa sa repormistang Pilipino at Espanyol ang sumusunod:

• Pedro Paterno

• Gregorio Sancianco

• Juan Luna

• Felix Hidalgo

• Pedro Serrano Laktaw

• Jose Maria Panganiban

• Eduardo de Lete

• Enrique Mendiola

• Isabelo de los Reyes

• Antonio Maria Regidor

• Jose Alejandrino

• Jesus Valle Pande

• Dominador Gomez

Pagpapatuloy ng Kampanya • Noong 1880, isinulat ni Paterno ang Sampaguitas, isang maliit na aklat ng mga tula

na bumabatikos sa pamahalaan.

• Isinulat ni Sancianco ang maikling artikulo tungkol sa suliraning pangkabuhayan ng

Pilipinas. Nailathala ito sa El Democrata.

• Noong 1883, inilabas ang pahayagang Los Dos Mundos sa ilalim ng

pamamatnugot ni Pande, isang Espanyol. Inilatag sa pahayagan ang mga layuning

hinihingi ng mga repormista.

• Noong 1884, ipinanalo ni

Juan Luna ng gintong

medalya ang kaniyang

obrang Spoliarium sa

Exposición Nacional de Bellas

Artes. Ipikita niya sa

kaniyang pinta ang

kahindik-hindik na

kalagayan ng mga Pilipino

sa mga kamay ng Espanyol.

Spoliarium ni Juan Luna


21

• Noong 1888, itinatag ang La Solidaridad, ang opisyal napahayagan ng

Kilusang Reporma. Inilabas ang unang isyu noong 1989 at ang huling isyu noong

1895. Ang Sol ang isa sa mga kasangkapan at tulay ng mga Pilipino para maiparating

sa mga kinauukulan ang mga hinaing at kahilingan ng mga Pilipino. Sa kabila ng mga

negatibong tugon at pambabatikos lalo na ng mga prayle sa Maynila, nanatiling

metatag ang mga repormista. Upang mapangalagaan ang sariling pagkakakilanlan

at kapakanan, gumamit sila ng kani-kanyang alyas o sagisag sa panulat.

Halimbawa:

o Jose Rizal - Laong Laan, Dimas-Alang

o Marcelo Del Pilar - Plaridel, Dolores Manapat

o Mariano Ponce - Naning, Tikbalang

o Antonio Luna - Taga-Ilog

o Jose Maria Panganiban - Jomapa

o Dominador Gomez - Ramiro Franco

• Ang Kilusang Reporma sa Espanya ay nakipag-ugnayan sa Masonerya, isang

samahan na nagsusulong ng malayang kaisipan na kadalasan ay kontra sa

simbahang Katoliko. Naitatag ang sumusunod na masonic lodges:

Masonic Lodge Lugar na

Pinagtatagan

Petsa ng

Pagkakatatag Namuno

Revolucion Espanya Abril, 1889 Lopez-Jaena

Solidaridad Espanya Disyembre, 1889 Del Pilar

Nilad Pilipinas Enero, 1892 Laktaw

• Matapos itatag ni Laktaw ang Nilad, dumami pa ang mga masonic lodge sa Pilipinas.

Tumanggap na rin ito ng mga babaeng kasapi.


22

Ang La Liga Filipina Halos kasabay ng pagpapakilala ng mga masonic lodge sa

Pilipinas, isang samahang tinawag na La Propaganda ang

itinatag. Ang mga kasapi nito ay ang mga nasa gitnang uri na

nagbigay ng salapi upang madagdagan ang paggastos ng

mga Pilipinong nasa Espanya na humihingi ng reporma.

Ang pondong nakalap ay ibinigay sa pamamagitan ng

Asociacion Hispano-Filipino. Pagkatapos nito, unti-unting

nawala ang grupo.

Binuhay ni Jose Rizal ang grupo at hiniling niya na gawin

itong isang bagong samahan. Naglatag na siya ng

konstitusyon para sa bagong grupo nang siya ay tumungo sa

Hong Kong. Noong gabi ng Hulyo 3, 1892, itinatag ni Rizal

ang La Liga Filipina. Kabilang sa mga kasapi nito sina Agustin de la Rosa, Bonifacio

Arevalo, at Deodato Arellano.

Batay sa konstitusyon, ang mithiin ng samahan ay ang sumusunod:

1. pagkaisahin ang buong Pilipinas bilang isang bansa,

2. protektahan ang lahat ng pangangailanan at kagustuhan ng mamamayan,

3. proteksiyon mula sa pagmamaltrato at kasakiman,

4. pagpapalawig sa edukasyon, agrikultura, at komersiyo, at

5. pag-aaral at pagpapatupad ng mga reporma.

Napagtanto ng pamahalaang Espanya na mapanganib ang Liga, kaya naman ipinag-utos

nito ang pagdakip kay Jose Rizal noong Hulyo 6, 1892. Kasunod nito, ipinag-utos ni

Gobernador-Heneral Eulogio Despujol na ipatapon si Rizal sa Dapitan. Nagkaroon ng

problema ang Liga sa mga panahong ito, subalit nagkasundo pa rin ang samahan na

pondohan ang La Solidaridad. Dahil sa hindi pagkakasundo ng mga kasapi, nabuwag ang

Liga matapos ang ilang buwan. Ang mga mahihirap na kasapi gaya ni Andres Bonifacio ay

nawalan na ng pag-asa para sa reporma.

Simbolo ng

La Liga Filipina


23

Ang Pagbagsak ng Kilusang Propaganda May tatlong dahilan kung bakit hindi nagtagumpay sa layunin nito ang Kilusang

Propaganda.

1. Gawain ng La Solidaridad – Sa kabila ng mga lathala at gawain ng pahayagan, hindi

ito nagdala ng anumang pagbabago sa pamamalakad sa Pilipinas. Nakuha nito ang

atensiyon ng pamahalaan ng Espanya, subalit ang Pilipinas, bilang isang bansa ay

nagkakaroon na rin ng mga panloob na problema na hindi masosolusyunan ng

pahayagan. Dagdag pa rito ang kapangyarihan ng mga prayle at opisyal ng

pamahalaan laban sa mga Pilipino. Ang mga paninirang inilabas sa La Solidaridad ay

tinumbasan ng pagpapahayag ng magagandang gawain ng mga prayle at Espanyol

na nakalathala sa pahayagang La Politica Espana en Filipinas.

2. Kakulangan ng pondo – Ang mga samahang itinatag sa Pilipinas ay nakaranas ng

kakulangan sa pondo upang maipatupad ang kani-kanilang mithiin. Nagkaroon ng

problema sa pangongolekta ng pondo para sa samahan dahil halos lahat ng

nakokolekta ay ipinadadala para sa La Solidaridad. Bukod pa rito, napagtanto ng

ibang kasapi na walang pagbabagong nagaganap sa kabila ng anim na taon na

paghingi ng reporma ng pahayagan.

3. Kawalan ng pagkakaisa – Ang mga propagandista ay nagkakaroon ng mga hindi

pagkakasundo batay sa personal na rason o inggitan. Nagresulta ito sa pagkakaroon

ng mahinang pundasyon ng mga samahan. Hindi rin nagkaroon ng sapat na

kakayahan ang iba sa mga gitnang uri na patuloy na humingi ng reporma mula sa

mga Espanyol.

Hindi man nagtagumpay ang Kilusang Reporma sa kaniyang mga layunin, lubhang

mahalaga ng kilusang ito sa kasaysayan ng Pilipinas. Matagumpay nitong naipakita sa

maraming Pilipino ang kabulukan ng pamamahala ng Espanya. Iminulat nito ang mga

Pilipino sa tunay na sitwasyon ng pagiging kolonya ng Pilipinas. Kahit paano ay nagkaroon

ang mga Pilipino ng pambansang kamalayan at pagkakakilanlan. Hindi man sinasadya,

naging daan ito upang isilang ang isang bagong mukha ng kilusan. Isang kilusang hindi na

naniniwala sa asimilasyon kung hindi sa isang lubusang separasyon sa Espanyan.

Sa pagkabigo ng Kilisang Reporma, nabigyan ng malinaw na depinisyon ang salitang

“nasyon.”


24

Isulat sa bawat patlang ang mga sagot.

Ang Kilusang Propaganda ay isang samahan o kilusan ng mga Pilipino, mestizo, at ilang

Espanyol na humihingi ng pagbabago o reporma sa paraang (1) ___________________________ .

Ang mga pangunahing repormistang Pilipino ay sina (2) ___________________________ ,

(3) ___________________________, at (4) ___________________________ .

Ilan sa mga layunin ng Kilusang Reporma ay ang pagkakapantay-pantay ng mga Espanyol

at Pilipino sa harap ng batas at ang pagkilala sa Pilipinas bilang lalawigan ng Espanya na

tinawag na (5) ___________________________ .

Upang maging mas mabisa at mabilis ang kampanya ng Kilusang Reporma, binuo ng mga

repormista ang (6) ___________________________ .

Noong 1884, ipinanalo ni Juan Luna ng gintong medalya sa Exposición Nacional de Bellas

Artes ang kaniyang obrang (7) ___________________________ .

Upang mapangalagaan ang sariling pagkakakilanlan at kapakanan, gumamit ang mga

propagandista ng kani-kanyang alyas o sagisag sa panulat. Si Jose Rizal ay si “Laong Laan” o

“Dimas-Alang,” samantala si Marcelo Del Pilar ay si (8) ___________________________ .

Noong gabi ng Hulyo 3, 1892, itinatag ni Rizal ang (9) ___________________________ .

Kung layunin ang pagbabatayan, nabigo ang Kilusang Propaganda, subalit hindi ito

lubusang nabigo dahil (10) ___________________________ .

Suriin Natin


25


1. Ano ang Kilusang Propaganda?

2. Bakit binuo ng mga makabayang ilustrado ang Kilusang Reporma?

Ano ang kahilingan nila sa Espanya?

3. Bakit sinasabing ang Kilusang Propaganda ay “hindi lubusang nabigo?”

Maituturing bang makabansa ang mga repormista gayong ang isa sa kahilingan nila ay ang

gawing lalawigan ng Espanya ang Pilipinas sa halip na humingi ng ganap na kalayaan?

Kumpletuhin ang tsart upang masagot ang suliranin. Maaaring manaliksik pa upang

maging komprehensibo ang kasagutan. Tiyaking sa pamamagitan ng gawaing ito ay

madaragdagan ang kaalaman tungkol sa paksa o aralin.

PATUNAYAN: Ang Kilusang Propaganda ay hindi lubusang nabigo.

1. Ano ang Kilusang Propaganda? 2. Sino ang mga pangunahing repormista?

3. Ano ang mga pangunahing layunin?

Sagutin Natin

Pag-isipan Natin

Gawin Natin


26

4. Sa pangkalahatan, ano ang kinahinatnan ng kilusan?

A. Bakit nabigo? Sa anong aspekto?

B. Bakit nagtagumpay? Sa anong aspekto?

5. Patunayan: Ang Kilusang Reporma ay hindi

nabigo.

6. Bumuo ng kongklusyon.


Pamantayan

[25%]

Mas Mababa

kaysa

Inaasahan

[50%]

Kailangan pa

ng Pagsasanay

[75%]

Magaling

[100%]

Napakahusay Marka

Paglalahad ng

Impormasyon/

Nilalaman

Wala o nasagot

nang tama ang

isa hanggang

dalawang

aytem; halos

walang

nadagdag na

kaalaman

tungkol sa

paksa

Nasagot nang

tama ang

tatlong aytem;

nadagdagan ng

ilan ang

kaalaman

tungkol sa

paksa

Nasagot nang

tama ang apat

hanggang

limang aytem;

may

manipestasyon

na

nadagdagan

ang kaalaman

tungkol sa

paksa

Komprehensibo

ang kasagutan;

nasagot nang

tama ang anim

na aytem; tiyak

na tiyak na

nadagdagan

ang kaalaman

tungkol sa

paksa


27

Kaayusan at

Kalinisan

Walang

kaayusan at

napakadumi

ng tsart;

napakaraming

nakitang bura,

dumi o

pagkakamali

Medyo hindi

maayos at

malinis ang

tsart;

maraming

nakitang bura,

dumi, o

pagkakamali

Maayos at

malinis ang

tsart; may

ilang nakitang

bura, dumi, o

pagkakamali

Napakaayos at

napakalinis ng

tsart; walang

nakitang bura,

dumi, o

pagkakamali

Panahon ng

Paggawa

Nakapagpasa

ng output sa

loob ilang

minuto/

oras/araw/

linggo

matapos ang

itinakdang

panahon ng

pagpapasa

dahil ipinaalala

ng guro

Nakapagpasa

ng output sa

loob ng ilang

minuto/

oras/araw/

linggo matapos

ang itinakdang

panahon ng

pagpapasa

Nakapagpasa

ng output sa

itinakdang

minuto/

oras/petsa ng

pagpapasa

Nakapagpasa ng

output bago pa

ang itinakdang

minuto/

oras/petsa ng

pagpapasa

KABUUAN


28

Aralin 3

Ang Kataas-taasang Kagalang-galangang

Katipunan ng mga Anak ng Bayan

Ang Sagisag ng Katipunan

Noong Hulyo 3, 1892, itinatag ni Jose Rizal ang La Liga Filipina sa Pilipinas. Bagama’t

delikado ang kaniyang pagbabalik sa bansa, minarapat niya ito dahil naniwala siya na

dapat dalahin sa Pilipinas ang pagpapalaganap ng mithiin ng Kilusang Reporma. Dahil

mainit siya sa mata ng pamahalaan, lalo na ng simbahan, sa utos ni Eulogio Despujol,

ipinahuli si Rizal noong Hulyo 6, 1892. Kinabukasan ay ipinatapon siya sa Dapitan.

Kinagabihan ng Hulyo 7, 1892, sa gitna ng tensyon, isang radikal sa kilusan ang isinilang—

ang KKK.

Ano ang KKK? Bakit separasyon, hindi asimilasyon, ang pangunahing layunin nito? Paano

tumugon ang mga Pilipino sa samahang ito?

Tunghayan natin ang kabuuan ng bagong pakikibaka ng mga Pilipino laban sa Espanya.

Layunin Natin

Pagkatapos ng araling ito, ang mga mag-aaral ay inaasahang natatalakay ang

pagtatag at paglaganap ng Katipunan.


29

Mapayapa o Marahas?

Tukuyin ang bawat sitwasyon o mensahe nito kung MAPAYAPA o MARAHAS.

1. Nakarating sa kaalaman ni Arnold na

sinisiraan siya ni Ben sa kaniyang mga

kaibigan. Nag-text siya kay Ben para

linawin at pag-usapan ang isyung ito.

_____________________

2. Maliit at payat si Cielo. Gayunpaman,

hindi siya ma-bully ng mga kaklase dahil

kaagad siyang nanununtok at naninipa sa

sinumang magtangka.

_____________________

3. Hindi makatarungan para sa mga mag-

aaral na palipatin sila sa sira-sirang silid-

aralan. Kinabukasan, isang malaking rally

ang bumulaga sa punongguro.

_____________________

4. Walang anumang nakitang pagtutol sa

ekspresyon ng mukha at galaw ng

katawan nang arestuhin si Danilo. Alam

niya sa sarili, wala siyang kasalanan.

______________________

5. “Sukat na!” Nagulat ang lahat sa sigaw na

ito ni Ester. Sabay-sabay na nagpulasan

dahil sa hawak nitong tabak.

______________________

Subukan Natin


30

Taong 1892 pa lamang, ramdam na ang paghina

ng Kilusang Propaganda. Isa sa mga dahilan ay

ang pagkakadakip kay Jose Rizal. Gayunpaman,

may mga repormista pa ring hindi naubusan ng

pag-asa at patuloy na nagsumikap upang

matupad ang mga nasimulan, kaya naman

tumagal pa ng apat na taon ang kilusan.

Sa pagkakataong iyon, si Andres Bonifacio, isang

mamamayang may limitadong edukasyon, ay

naniwala na hindi reporma at asimilasyon kung

hindi himagsikan at separasyon ang

kinakailangan ng Pilipinas mula sa Espanya.

Pagtatag at Pagsapi sa Katipunan Noong 1892, limang araw matapos itatag ang

La Liga Filipina, ipinatapon si Rizal sa Dapitan.

Ang pangyayaring ito ay nagpalala ng tensyon sa

bayan dahil sangkot dito ang isang tinitingalang

kalahi. Sa pag-aakalang wala nang aasahang

pagbabago mula sa Espanya, minarapat ng isang

grupo ng makabayang Pilipino na magtatag ng

panibagong kilusan o samahan na tahasang

lalaban sa pamahalaan. Kaya, noong gabi ng

Hulyo 7, 1892, nagpulong sa Azcarraga (ngayon

ay Claro M. Recto Avenue) sina Andres Bonifacio,

Teodoro Plata, Ladislao Diwa, Deodato Arellano,

Valentin Diaz, at iba pang makabayan upang

buuin ang isang samahang tinawag na Kataas-

taasang Kagalang-galangang Katipunan ng

mga Anak ng Bayan (KKK) o Katipunan. Ito ay

isang lihim sa kilusan laban sa kolonyalistang

Espanya.

Pag-aralan Natin

Alamin Natin


kahulugan ng sumusunod na

mga salita:

• makakalap – makakuha

• aplikante – nais sumapi

• estruktura – balangkas

• talukbong – takip sa ulo,

hood

• iniluklok – inilagay

• sedisyon – panunulsol laban

sa pamahalaan

• napukaw – nagising

Selyo ng Katipunan


31

Sama-samang nangako ang mga kasapi, gamit ang sanduguan o blood compact,

kung saan pumirma sila sa dokumento ng pagsapi gamit ang kani-kanilang dugo.

Ginamit nila ang sistemang tatsulok upang mas mabilis na makakalap ng mga bagong

kasapi. Madali lamang isagawa ang sistemang tatsulok. Ang isang kasapi, halimbawa ay si

A, ay maghahanap ng dalawang bagong kasapi, si B at C. Si B at C ay hindi magkakilala

(bilang katipunero), ngunit pareho nilang kilala si A . Si B at C ay kukuha rin ng mga bagong

kasapi at magpapatuloy ang ganitong sistema. Naging mabisa ang paraang ito ng pagkalap

sapagkat mabilis na dumami ang mga katipunero. Subalit, dahil lihim ang samahan,

nagpasya ang pamunuan ng KKK na palitan ang paraan ng pagkalap—ang sistemang

mason. Sa bagong paraang ito, ang mga aplikante ay nakapiring (may takip ang mga

mata) na papasok sa madilim sa silid. Sasagutin ng bawat isa ang tatlong tanong:

Kapag nasagot nang tama, ipapasok ang aplikante sa isa pang silid upang subukan ang

kaniyang tapang. Kapag nalampasan niya ang pagsubok, dadalhin siya sa isa pang silid

upang lumagda sa dokumento gamit ang sariling dugo. Pipili siya ng gagamiting alyas o

sagisag. Pagkatapos ng seremonya, pormal siyang tatanggapin bilang isang ganap na

katipunero.

Mga Mithiin at Estruktura ng Katipunan Nagkaroon ng tatlong pangunahing misyon o layunin ang Katipunan, kabilang na ang

sumusunod:

• Pulitikal – patuloy na paglaban upang maihiwalay ang Pilipinas mula sa Espanya

• Moral – pagtuturo ng magandang asal at pagtatakwil ng bulag na paniniwala

• Sibiko – pagtulong sa kapwa at pagtatanggol sa mahihirap at mga inaapi

1. Ano ang kalagayan ng Pilipinas bago dumating ang mga

Espanyol?

2. Ano ang kalagayan ng Pilipinas sa panahon ng pananakop ng mga

Espanyol?

3. Ano ang magiging kalagayan ng Pilipinas kung mananatili ang

mga Espanyol sa Pilipinas?


32

Kung susuriin ang estruktura ng Katipunan, mahihinuha na ito ay

naimpluwensiyahan ng Masonerya. May tatlong pamunuan ang estruktura ng Katipunan:

ang Kataas-taasang Sanggunian (Supreme Council), ang Sangguniang Bayan (Provincial

Council), at ang Sangguniang Balangay (Popular Council). Ang Kataas-taasang Sanggunian ay

ang pinakamataas na pamunuan ng Katipunan at kasama rito ang pangulo, piskal, kalihim,

ingat-yaman, at tagapamagitan (interventor). Ang Sangguniang Bayan at Sangguniang

Balangay ay kumatawan sa mga probinsiya o bayan kung saan ang bawat isa ay may

konsehong kagaya ng sa Kataas-taasang Sanggunian. Ang sangay hudisyal ng samahan ay

kinilala bilang Sangguniang Hukuman (Judicial Council).

May tatlong uri ng kasapi ang Katipunan. Ang una ay tinawag na Katipon, sila ay nagsusuot

ng itim na talukbong na may nakasulat na mga letrang Z.Ll.B sa pagpupulong. Ang mga

letrang ito ay tumutukoy sa salitang “Anak ng Bayan” na siya ring kntrasenyas o password

ng unang uri. Ang ikalawang uri ay ang Kawal na nagsusuot ng berdeng talukbong.

“Gomburza” ang kanilang kontrasenyas. Ang ikatlong uri ay ang Bayani na nagsusuot ng

pulang maskara. Ang kontrasenyas para sa grupong ito ay “Rizal.” Sa tatlo, pinamakataas

ang posisyon ng Bayani.

Noong 1892, nagkaroon ng eleksiyon kung saan naihalal ang sumusunod bilang unang

konseho ng samahan.

Kasapi Posisyon

Deodato Arellano Pangulo o Supremo

Andres Bonifacio Tagapamagitan

Ladislao Diwa Piskal

Teodoro Plata Kalihim

Valentin Diaz Ingat-yaman

Sa isang pagpupulong noong 1893, hindi ikinatuwa ni Bonifacio ang kakulangan ng

pagkilos ni Arellano bilang pinuno. Minarapat niya na palitan ito, at iniluklok si Roman

Basa bilang bagong supremo ng Katipunan. Subalit, noong 1894, napagtanto ni

Bonifacio na si Basa ay kagaya rin ni Arellano. Nagpatawag siya ng pagpupulong at

tinanggal din si Basa sa kaniyang posisyon. Sa resulta ng eleksiyon, naluklok si Bonifacio

bilang bagong


33

supremo. Si Emilio Jacinto naman ang kaniyang naging piskal. Matapos ang isa pang

pagbabago sa pamumuno, noong Agosto 1898 bago pa madiskubre ang Katipunan,

ang huling konseho ng samahan ay binuo ng sumusunod.

Kasapi Posisyon

Andres Bonifacio Pangulo o Supremo

Emilio Jacinto Kalihim ng Estado

Teodoro Plata Kalihim ng Giyera

Briccio Pantas Kalihim ng Hustisya

Aguedo del Rosario Kalihin ng Interyor

Enrique Pacheco Kalihim ng Pananalapi

Mapapansin na nagbago ang estruktura ng huling konseho sa pagkakaroon ng mga

gabinete. Kabilang sa gabineteng ito ang mga kasaping napukaw ang tiwala ni Bonifacio.

Mga Lider ng Katipunan Ating kilalanin ang mga natatanging lider ng Katipunan at ang kani-kanilang nagawa para

sa samahan.

Andres Bonifacio

Si Andres Bonifacio ay ipinanganak sa Tondo, Maynila noong

Nobyembre 30, 1863. Lumaki sa hirap si Bonifacio, at hindi siya

nakaranas ng isang masaganang buhay. Nakapag-aral sa

paaralan si Bonifacio, subalit napilitan siyang hindi ituloy ito

nang pumanaw ang kaniyang mga magulang. Sa kabila nito,

puno pa rin siya ng pagmamahal para sa pag-aaral. Nagbabasa

siya ng mga aklat na tumatalakay sa iba’t ibang pangyayari sa

kasaysayan, pati na ang mga aklat tungkol sa mga batas.

Samakatuwid, kahit walang pormal na edukasyon, nagsikap si

Bonifacio na maging maalam sa mga bagong kaisipan. Andres Bonifacio


34

Sa pagiging tagapagtatag ng Katipunan, naging aktibo si Bonifacio sa pagtulong at

pagpapanatili ng samahan. Sa kabila nito, nanatili siya bilang isang lider na may

mabuting kalooban at may pagmamahal para sa kaniyang mga pinamumunuan. Siya ay

itinuring na isang magaling na lider sapagkat kaya niyang magpalit ng uri ng pamumuno

batay sa usapin na tinatalakay. Sa usapin ng kalayaan at pagpapalaya pinakasensitibo si

Bonifacio. Sa kabila nito, naging mababa ang pagtingin ng ilang gitnang uri kay Bonifacio

dahil sa kaniyang kawalan ng edukasyon. Gayunpaman, nagtagumpay si Bonifacio na

magbigay ng lakas at pagkakaisa sa mga kasamang nagnanais ng pagbabago. Dahil dito,

tinagurian siya bilang “Ama ng Rebolusyon.”

Namatay si Bonifacio noong Mayo 10, 1897 sa Maragondon, Cavite sa pamamagitan ng

pagbaril kasama ng kaniyang kapatid na si Procopio. Ang dalawa ay hinatulan ng

kamatayan ng hukuman ng pamahalaan ni Emilio Aguinaldo matapos mapatunayang

“nagkasala” ng sedisyon at pagtataksil sa mga Magdalo. Ang usping ito ay nananating

isang malaking kontrobersiya.

Emilio Jacinto

Si Emilio Jacinto ay ipinanganak sa Tondo, Maynila noong

Disyembre 15, 1875. Siya ang tinaguriang “Utak ng Katipunan”

dahil sa natatanging galing at katalinuhang taglay niya. Sa

murang edad, nabakas na kay Jacinto ang kaniyang hilig sa

pagbasa at pagsulat. Bilang pinakabatang kasapi ng Katipunan,

nagpamalas siya ng galing sa iba’t ibang larangan. Dahil dito,

napukaw niya ang atensiyon ni Andres Bonifacio.

Si Jacinto ang may-akda ng Kartilla, ang opisyal na turo ng

Katipunan para sa mga kasapi nito. Nang tumungo si Bonifacio

sa Cavite noong 1896, tumayo bilang punong komandante ng

Laguna si Jacinto. Sa kabila nito, patuloy na nag-usap ang

dalawa sa iba’t ibang paraan. Si Jacinto, bilang “Utak ng

Katipunan” ay nagsulat ng iba’t ibang akda na siyang

humikayat sa masa na sumama sa rebolusyon at magsakripisyo para sa Inang Bayan

tungo sa kalayaan.

Namatay si Jacinto noong Abril 16, 1899 sa Majayjay, Laguna dahil sa malarya (dulot ng

kagat ng lamok).

Emilio Jacinto


35

Ang Paglawak ng Katipunan Ang pag-iimprenta at pagpapakalat ng opisyal na

pahayagan ng Katipunan, ang Kalayaan, kasama

ang mga akdang nilalaman nito, ay pumukaw sa

damdamin ng mga mamamayan ng Gitnang

Luzon. Ang mga akda nina Bonifacio at Jacinto ay

gumising sa nasyonalismo at identidad ng mga

Pilipino upang labanan ang puwersa ng mga

Espanyol. Sa pagtatapos ng Marso 1896, matapos

maipakalat ang 2,000 kopya ng pahayagan, daan-

daang tao ang sumapi sa Katipunan. Kabilang sa

mga sumapi ang mga mamamayan mula sa San

Juan

Del Monte, San Felipe Neri, Pasig, Pateros,

Marikina, Kalookan, at Malabon. Bukod pa rito,

lumawak din ang Katipunan at nagkaroon ng mga

sangay sa probinsiya ng Bulakan, Batangas,

Cavite, Nueva Ecija, Pampanga, at Laguna.

Kababaihan sa Katipunan Sa umpisa, walang babaeng kasapi ng Katipunan. Subalit, dahil pinagmumulan ito ng duda

at away ng mag-asawa, pinayagan na ring sumapi ang kababaihan. Ang mga unang

babaeng kasapi ay mga kamag-anak o kapamilya ng mga katipunero. Mahala rin ang papel

na ginampanan ng mga babae sa KKK. Narito ang ilan:

1. Bahagi ng pagtatago ng mga sikreto at dokumento

2. Nagsilbing manggagamot ng mga maysakit na katipunero

3. Tagahikayat ng mga bagong kasapi

4. Tagabigay ng suportang moral

5. Tagapaghatid at tagakalap ng impormasyon

Isang Pahina ng Kalayaan


36

Isulat sa patlang kung TAMA o MALI ang pangungusap.

1. Ang KKK ay isang lihim sa kilusan laban sa kolonyalistang

Espanya.

2. Nais ng Katipunan na lumaya ang Pilipinas mula sa pang-

aalipin ng Espanya.

3. Ang KKK ay bunga ng pagkabigo ng kampanya ng Kilusang

Reporma.

4. Ginamit ng Katipunan ang pangalan ni Rizal bilang

pinakamataas sa kasapi ng samahan.

5. Mas maselan ang paraan ng pagkalap ng magiging

katipunero gamit ang sistemang triyanggulo kaysa sa

sistemang mason.

6. Sa sistemang mason, isinasa-alang-alang ng pamunuan ng

KKK ang katapatan ng mga kaanib.

7. Sa pagpupulong isa kang “kawal” kung nakasuot ka ng

berdeng talukbong.

8. Si Andres Bonifacio ang unang pangulo ng Katipunan.

9. Malaki ang naitulong ng pahayagang Kartilla sa

pagpapalaganap ng mga mithiin ng KKK.

10. Pinayagang sumapi sa Katipunan ang kababaihan dahil sila

ay hindi o bihirang paghihinalaan ng mga Espanyol.

Suriin Natin


37


1. Ano ang Katipunan? Ano ang pangunahing layunin nito?

2. Bakit at paano naitatag ang KKK?

3. Paano tinanggap ng mga Pilipino at tuluyang lumaganap ang Katipunan?

Sa kasalukuyan, kaya ba ng isang hindi nakapagtapos ng pag-aaral na pag-isahin ang

buong bansa para mabuti subalit marahas na layunin?

Kumpletuhin ang tsart upang masagot ang suliranin. Maaaring manaliksik pa upang

maging komprehensibo ang kasagutan. Tiyaking sa pamamagitan ng gawaing ito ay

madaragdagan ang kaalaman tungkol sa paksa o aralin.

Tama ba o mali ang KKK sa layunin nitong separasyon sa espanya sa pamamagitan

ng isang himagsikan o madugong rebolusyon?

1. Ano ang KKK?

2. Ano ang kaugnayan ng Kilusang Reporma sa

Katipunan?

3. Paghambingin ang Kilusang Reporma at Katipunan.

A. Kilusang Propaganda

Layunin:

Resulta:

B. Katipunan

Layunin:

Resulta:

Sagutin Natin

Pag-isipan Natin

Gawin Natin


38

4. Tama o mali ang KKK sa layunin nitong separasyon sa Espanya sa pamamagitan

ng himagsikan?

Paliwanag:

5. Bumuo ng kongklusyon.


Pamantayan

[25%]

Mas Mababa

kaysa

Inaasahan

[50%]

Kailangan pa ng

Pagsasanay

[75%]

Magaling

[100%]

Napakahusay Marka

Paglalahad ng

Impormasyon/

Nilalaman

Wala o

nasagot nang

tama ang

isang aytem

lamang; halos

walang

nadagdag na

kaalaman

tungkol sa

paksa

Nasagot nang

tama ang

dalawang

aytem;

nadagdagan ng

ilan ang

kaalaman

tungkol sa

paksa

Nasagot nang

tama ang tatlo

hanggang apat

na aytem; may

manipestasyon

na

nadagdagan

ang kaalaman

tungkol sa

paksa

Komprehensibo

ang kasagutan;

nasagot nang

tama ang

limang aytem;

tiyak na tiyak

na nadagdagan

ang kaalaman

tungkol sa

paksa


39

Kaayusan at

Kalinisan

Walang

kaayusan at

napakadumi

ng tsart;

napakaraming

nakitang bura,

dumi o

pagkakamali

Medyo hindi

maayos at

malinis ang

tsart;

maraming

nakitang bura,

dumi, o

pagkakamali

Maayos at

malinis ang

tsart; may

ilang nakitang

bura, dumi, o

pagkakamali

Napakaayos at

napakalinis ng

tsart; walang

nakitang bura,

dumi, o

pagkakamali

Panahon ng

Paggawa

Nakapagpasa

ng output sa

loob ilang

minuto/

oras/araw/

linggo

matapos ang

itinakdang

panahon ng

pagpapasa

dahil

ipinaalala ng

guro

Nakapagpasa

ng output sa

loob ng ilang

minuto/

oras/araw/

linggo matapos

ang itinakdang

panahon ng

pagpapasa

Nakapagpasa

ng output sa

itinakdang

minuto/

oras/petsa ng

pagpapasa

Nakapagpasa

ng output bago

pa ang

itinakdang

minuto/

oras/petsa ng

pagpapasa

KABUUAN


40

Aralin 4

Ang Pag-aalsa sa iba’t ibang Bahagi ng Pilipinas

Bago pa ang mga

pangyayaring nagbigay-

daan sa tuluyang pagsibol

ng nasyonalismong

Pilipino, mula sa

pagbubukas ng Pilipinas sa

kalakalang pandaigdigan

hanggang sa pagtatag ng

KKK, matatandaang halos

lahat ng programang

pangkabuhayan ng

Espanya sa kolonyang

Pilipinas ay nagpahirap sa

mga Pilipino. Ang patuloy

na pananamantala at

pang-aabuso ng Espanya ay nagbigay-daan sa mga Pilipino upang seryosong tumugon sa

mga mali at hindi makataong gawain. Nagbunga ito ng mga pag-aalsa sa iba’t ibang bahagi

ng Pilipinas. Bagaman hindi nagtagumpay, naging batayan ito ng mga sumunod pang

pag-aalsa hanggang makamit ang kalayaan.

Ano ang mga dahilan ng mga naunang pag-aalsa ng mga Pilipino laban sa mga Espanyol?

Bakit nabigo ang mga pag-aalsang ito? Paano ito nakaapekto sa mga sumunod na kilusan

at himagsikan?

Mahalagang talakayin ang pitak na ito ng ating kasaysayan upang higit na maunawaan ang

himagsikang dulot ng Katipunan laban sa mga dayuhan.

Layunin Natin

Pagkatapos ng araling ito, ang mga mag-aaral ay inaasahang nahihinuha ang

implikasyon ng kawalan ng pagkakaisa sa pag-aalsa o sa kilusan at pagbuo ng

Pilipinas bilang isang bansa.

Pagpapakita ng Pag-aalsa


41

Gaano mo kakilala ang ating matatapang na katutubong lider?

Pagtambalain ang DAHILAN NG PAG-AALSA na nasa Hanay A at ang NNMUNO na

nasa Hanay B.

Hanay A Hanay B

1. Pagtanggi ng mga prayle na bigyan ng

Katolikong libing at misa ang kaniyang

kapatid

A. Hermano Pule

2. Pag-aalipusta sa mga tagasunod ng

Cofradia de San Jose sa Lucban

B. Dagohoy

3. Pananaw na nararapat bumalik sa

nakagisnang relihiyon ang mga mamamayan

ng Bohol

C. Diego Silang

4. Pagkakakulong dulot ng paghiling

tanggalin ang tributo o pagbabayad ng

buwis sa Vigan

D. Tamblot

5. Pagbabalewala ng pangako ng

Espanya na kikilalanin ang lupaing sakop

ng mga hari ng Tondo at Maynila

E. Lakandula

F. Magalat

Subukan Natin


42

Dahil sa pagmamalupit ng mga Espanyol,

naghirap nang labis ang mga Pilipino. Sa matagal

na panahong napasailalim ang Pilipinas sa

pamumuno ng mga Espanyol, tuwirang

nakaranas ng hindi makatarungang pagtrato at

pagbabago ang mga Pilipino. Kaya naman, sa

pagdaan ng mga panahon, hindi naiwasan ang

mga pag-aalsa bago pa man umusbong ang

Kilusang Propagandista at ang Rebolusyon

Pilipino. Ang lahat ng naunang pag-aalsa ay

nagpamalas ng patriotismo at nakaimpluwensiya

sa mga sumunod salinlahi o henerasyon upang

ipaglaban din ang kanilang mga karapatan at

kalayaan.

Sa buong panahon ng pananakop ng mga Espanyol maraming hiwa-hiwalay na pag-aalsa o

rebelyon ang nangyari sa bansa. Magkakaiba ang mga dahilan nito. Ilan sa mga

pangunahing dahilan ay pansarili, para sa kalayaan, panrelihiyon, hindi pagtupad sa

kasunduan, pagmamalabis sa mga patakarang kolonyal, at iba pa.

Pag-aalsang Pansarili at Di-pagtupad ng Kasunduan Ang mga unang pag-aalsa ay dahil sa personal na interes ng mga katutubong lider at sa

hindi pagtupad ng mga Espanyol sa diwa ng kasunduan. Nangyari ang mga pag-aalsang ito

sa mga panahong bago pa lamang nasasakop ng Espanya ang Pilipinas. Ang mga

rebelyong pinamunuan ng mga dating datu at raha at ng kanilang kamag-anak ay

nabibilang sa ganitong uri ng pag-aalsa.

Pag-aalsa Dahilan Resulta

Pag-aalsa ni

Lakandula at

Sulayman (Maynila)

Hindi tinupad ng mga Espanyol ang pangakong

manatili sa angkan ng mga pinuno ang mga

espesyal na karapatan kagaya ng puwera sa

pagbabayad ng buwis (tributo) at sapilitang

paggawa (polo)

Bigo

Alamin Natin


kahulugan ng sumusunod na

mga salita:

• patriotismo – pagmamahal sa

sariling lugar

• nagmalabis – umabuso

• pagpaslang – pagpatay

• inalipusta – hinamak

• pundasyon – haligi, saligan

• naglagablab – lumaki ang apoy

• radikal - mapanghimagsik

Pag-aralan Natin


43

Pag-aalsa para sa Kalayaan Tandaan na bago ang pananakop, ang Pilipinas ay mayroon nang pulitikal, ekonomikal, at

panlipunang sistema sa pamamagitan ng mga barangay na pinamunuan ng datu.


Pag-aalsa ni Magat

Salamat (Maynila)

Nais maibalik ang kapangyarihang dating

tinatamasa ng kanilang mag ninuno Bigo

Pag-aalsa Laban sa mga Patakarang Kolonyal Ang mga patakarang ipinatupad sa Pilipinas ay mula sa hari o reyna ng Espanya.

Halimbawa ng mga patakarang ito ay ang polo, tributo, at iba pa. Binigyan ng hari ng

Espanya ng karapatan ang mga pinunong Espanyol na nasa kolonyang Pilipinas upang

ipatupad ang mga patakaran. Sa kasamaang palad, nagmalabis ang mga pinunong

Espanyol sa kolonya. Dulot nito, iba’t ibang pag-aalsa sa maraming bahagi ng bansa ang

bumangon.


Pag-aalsa ni Magalat

(Cagayan)

Hindi makatarungang pagbubuwis at ang

sapilitang paggawa o pagtatrabaho Bigo

Pag-aalsa ni Sumuroy

(Samar)

Panukalang ipadadala ang kalalakihan sa Cavite

upang gumawa ng galyon o magarang barko Bigo

Pag-aalsa ni Maniago

(Pampanga)

Pag-ayaw sa sapilitang pagbebenta ng mga

produkto sa pamahalaan (bandala) at sa

kadalasang pagkuha sa mga Kapampangan

upang magbiyak ng kahoy na gagamitin sa

paggawa ng galyon

Bigo

Pag-aalsa ni Malong

(Pangasinan)

Tinutulan ang sapilitanng pagpapahakot ng mga

troso at ang hindi pagbabayad sa mga palay at

bigas ng mga magsasaka

Bigo

Pag-aalsa ni Diego

Silang (Ilocos)

Hiniling na ihinto ang sapilitang paggawa at hindi

makatarungang pagbubuwis Bigo

Pag-aalsa ni Gabriela

Silang (Ilocos)

Ipinaghiganti ang pagpaslang sa asawang si

Diego Silang Bigo


44

Ang mga pag-aalsang ito ay nagpahiwatig na noon pa man, ang mga katutubo

mula sa iba’t ibang panig ng bansa ay hindi na sang-ayon sa uri ng pamamalakad na

ipinatupad ng mga Espanyol sa bansa.

Pag-aalsa dahil sa Espirituwal na Paniniwala

Sa pagdating ng Espanyol, dinala rin nila sa Pilipinas ang Katolisismo. Ang relihiyong ito ay

taliwas o hindi sang-ayon sa nakagisnan ng mga katutubong Pilipino na nasanay sa

katutubong paniniwala gaya ng anituismo (pagsamba sa mga anito). Dala ng maraming

pagbabago sa paniniwala, sinikap ng mga katutubong Pilipino sa pamamagitan ng

pag-aalsa ay maibalik ang dating pananampalataya.


Pag-aalsa ni Tamblot

(Bohol)

Itinakwil ang Katolisismo at muling niyakap ang

kinagisnang paniniwala Bigo

Pag-aalsa ni Bankaw

(Leyte)

Hinikayat ang kababayan na bumalik sa dating

relihiyon Bigo

Pag-aalsa ni Tapar

(Panay)

Pinatay ng mga prayle ang mga tagasunod ng

kaniyang relihiyosong grupo Bigo

Pag-aalsa ni Dagohoy

(Bohol)

Tumanggi ang mga prayle na bigyan ng

Katolikong libing at misa ang kaniyang kapatid Bigo

Pag-aalsa ni Hermano

Pule (Quezon)

Inalipusta ang mga tagasunod ng kaniyang

Cofradia de San Jose Bigo

Naging mahigpit ang mga Espanyol sa pagpapalaganap ng Katolisismo dahil kasama ang

relihiyon sa misyon ng Espanya sa Pilipinas. Ang bagong relihiyong ipinakilala sa mga

katutubong Pilipino ay nakaapekto sa pang-araw-araw na pamumuhay at pagkilos ng mga

tao dahil ang pagpapatupad nito ay hindi ayon sa sariling pagpapasya kung hindi ay

sapilitan.

Kinahinatnan ng mga Pag-aalsa Marami pang pag-aalsa ang nangyari sa buong kapuluan. Ang bawat bayan, lalawigan, at

rehiyon ay may kani-kaniyang kasaysayan ng rebelyon laban sa mga Espanyol.

Sa pangkalahatan, ang mga pag-aalsa laban sa mga Espanyol, lalo na sa kapatagan, ay

hindi nagtagumpay.


45

Kung bakit nabigo, narito ang ilan sa mga dahilan:

• Walang pambansang lider. Mapapansing hiwa-hiwalay ang mga rebelyon.

Ang laban ng isang pinuno ay sa kaniya lamang.

• Walang pagkakaisa, dala na marahil na pagiging kapuluan ng bansa. Isa pa, sinadya

talaga ng mga Espanyol sa paglayuin ang mga damdamin ng mga Pilipino upang

mas tumagal pa ang kanilang pananakop. Kung tutuusin, sa dami ng mga Pilipino sa

buong bansa, kayang-kaya nilang talunin ang kakaunting bilang ng mga mananakop.

Napakalayo ng Espanya upang kapagdaka ay makapagpadala ng saklolo o tulong

para iligtas ang kanilang kalahi.

• Walang nasyonalismo at pambansang pagkakakilanlan. Hindi sapat ang patriotismo

o ang pagmamahal sa sariling lugar o lalawigan.

• Wala o kulang sa mahuhusay na armas, napatunayang hindi kayang tapatan ng mga

armas ng mga dayuhan.

• Walang pambansang disiplina, napakahalaga ng disiplina sa anumang pakikibaka.

Sa kabila ng pagkabigo ng mga

pag-aalsa, ang mga pangyayaring ito

ay nagsilbing aral at pundasyon ng

nasyonalismong Pilipino na tuwirang

naipakita sa pagdating ng sumunod na

mga taon, lalo na noong huling bahagi

ng ika-19 na siglo.

Ang pagkabigo ng maliliit na rebelyon,

hindi man sinasadya, ay nagsilbing

munting apoy na dahan-dahang

lumaki nang buksan ng Pilipinas sa

pandaigdigang kalakalan na naging

dahilan para makapasok sa bansa ang

kaisipang liberal. Lalo pang

naglagablab ang apoy sa pagkamatay

ng GOMBURZA, ang pangyayaring

tuluyang nagpatubo ng

nasyonalismong Pilipino. Kasunod nito

ay ang paghingi ng reporma sa

mapayapang paraan at nang mabigo

ay nagsilbing tulay para maitatag ang

isang radikal sa kilusan—ang Katipunan.

Bantayog ni Andres Bonifacio


46

Isa-isahin ang sagot sa bawat tanong.

Ano ang mga dahilan ng pag-aalsa o rebelyon ng mga katutubong Pilipino laban sa mga

Espanyol?

1. ________________________________________

2. ________________________________________

3. ________________________________________

Ano ang mga halimbawa ng pag-aalsa dahil sa usaping pananampalataya?

4. ________________________________________

5. ________________________________________

Ano ang mga halimbawa ng pag-aalsa dahil sa pagtutol sa mga patakarang kolonyal?

6. ________________________________________

7. ________________________________________

Ano ang mga dahilan ng pagkabigo ng maliliit na pag-aalsa sa iba’t ibang dako ng Pilipinas?

8. ________________________________________

9. ________________________________________

10. ________________________________________

Suriin Natin


47


1. Batay sa ano-anong dahilan ang mga pag-aalsa ng mga katutubong Pilipino sa iba’t

ibang dako ng Pilipinas?

2. Ano ang dahilan ng pag-aalsa ni Dagohoy? Bakit makabuluhan ang rebelyong ito sa

kasaysayan ng Pilipinas?

3. Bakit hindi nagtagumpay ang mga pag-aalsa?

Malakas ba talaga ang mga Espanyol kaya lagi silang panalo sa labanan o sadyang mahina

lamang ang mga Pilipino?

Marami pang pag-aalsang nangyari sa Pilipinas bago pa nagkaroon ng diwang makabayan

ang mga Pilipino. Saliksikin ang mga ito. Magtala ng lima o higit pa.

Gabay:

1. Sa unang hanay, isulat ang pangalan ng namuno sa rebelyon. Isama rin kung saan

ito nangyari. Tingnan ang halimbawa sa talahanayan.

2. Sa ikalawang hanay, isulat ang pangkalahatang dahilan ng pag-aalsa: relihiyon,

kalayaan, patakaran, pansarili, paglabag sa kasunduan. Sa ibaba nito, isulat ang

tiyak na pangyayari. Sumangguni sa halimbawa sa talahanayan.

3. Sa ikatlong hanay, isulat ang resulta ng rebelyon: bigo o tagumpay.

Tiyaking sa pamamagitan ng gawaing ito ay madaragdagan ang kaalaman tungkol sa paksa

o aralin.

Sagutin Natin

Pag-isipan Natin

Gawin Natin


48


Pag-aalsa ni Tamblot

(Bohol)

Relihiyon:

Itinakwil ang Katolisismo at muling

niyakap ang kinagisnang paniniwala

Bigo


Pamantayan

[25%]

Mas Mababa

kaysa

Inaasahan

[50%]

Kailangan pa

ng Pagsasanay

[75%]

Magaling

[100%]

Napakahusay Marka

Paglalahad ng

Impormasyon/

Nilalaman

Wala o

nakapagtala

ng isa lamang

na pag-aalsa;

kakaunti ang

tamang

impormasyon;

hindi sinunod

ang karamihan

sa gabay;

halos walang

nadagdag na

kaalaman

tungkol sa

paksa

Nakapagtala ng

dalawang

hanggang

tatlong pag-

aalsa; tama ang

ilang

impormasyon;

sinunod ang

ilan sa gabay;

nadagdagan ng

ilan ang

kaalaman

tungkol sa

paksa

Nakapagtala

ng apat na

pag-aalsa;

tama ang lahat

ng

impormasyon;

sinunod ang

gabay; may

manipestasyon

na

nadagdagan

ang kaalaman

tungkol sa

paksa

Nakapagtala ng

lima o higit

pang

pag-aalsa;

malaman at

tama ang lahat

ng

impormasyon;

sinunod ang

gabay; tiyak na

tiyak na

nadagdagan

ang kaalaman

tungkol sa

paksa

Kaayusan at

Kalinisan

Walang

kaayusan at

napakadumi

Medyo hindi

maayos at

malinis ang

Maayos at

malinis ang

tsart; may

Napakaayos at

napakalinis ng

tsart; walang


49

May mga patuparing batas o utos ang Katipunan.

Ang “Sampung Utos ng mga Anak ng Bayan” at ang “Ang

Kartilla” ang bumubuo ng tinatawag na “Mga Aral ng

Katipunan.” Narito ang Sampung Utos ng Mga Anak ng Bayan

o Dekalogo ni Andres Bonifacio:

1. Ibigin ang Diyos nang buong puso.

2. Ang tunay na pag-ibig sa Diyos ay siya ring pag-ibig sa

Bayan, kagaya rin ng pag-ibig sa kapwa.

3. Isapuso na ang tunay na kahalagahan ng karangalan ay

ang mamatay para sa Bayan.

4. Ang ikipagtatagumpay ang pagiging mahinahon,

matiyaga, may katwiran at pag-asa inaasal at ginagawa.

ng tsart;

napakaraming

nakitang bura,

dumi o

pagkakamali

tsart;

maraming

nakitang bura,

dumi, o

pagkakamali

ilang nakitang

bura, dumi, o

pagkakamali

nakitang bura,

dumi, o

pagkakamali

Panahon ng

Paggawa

Nakapagpasa

ng output sa

loob ilang

minuto/

oras/araw/

linggo

matapos ang

itinakdang

panahon ng

pagpapasa

dahil

ipinaalala ng

guro

Nakapagpasa

ng output sa

loob ng ilang

minuto/

oras/araw/

linggo matapos

ang itinakdang

panahon ng

pagpapasa

Nakapagpasa

ng output sa

itinakdang

minuto/

oras/petsa ng

pagpapasa

Nakapagpasa

ng output bago

pa ang

itinakdang

minuto/

oras/petsa ng

pagpapasa

KABUUAN

Karagdagang Kaalaman


50

5. Pakaingatan, kagaya ng pag-

iingat sa karangalan o puri,

ang mga bilin at

balak ng K.K.K.

6. Katungkulan ng lahat na ang

nasa malaking kapahamakan

sa pagtupad ng tungkulin ay

iligtas sukdulang ikapahamak

ng sariling buhay at

kayamanan.

7. Maging modelo sa kapwa sa

mabuting pagsunod at

pagtupad ng tungkulin.

8. Bahaginan mo sa abot ng

makakaya ang sinomang

mahirap at kapuspalad.

9. Ang sipag sa paggawa na

iyong ikabubuhay ay siyang

tunay na sanhi ng pag-ibig,

pagmamahal sa sarili, sa

inyong asawa at mga anak, sa

iyong kapatid, at kababayan.

10. Parusahan ang sinomang

masama at taksil, at purihin

ang mabubuting gawa. Dapat

paniwalaan na ang tunguhin

ng K.K.K. ay mga biyaya ng

Diyos; na anupa ang ninanasa

ng Inang Bayan ay mga nasain

din ng Diyos.

Dekalogo ng Katipunan


51

Bumuo ng apat na pangkat. Isagawa ang inaasahang pagganap (performance task).

Kayo ay nagtatrabaho sa isang malaking himpilan ng radio o telebisyon. May bagong

programa ang inyong estasyon, ang “Sulyap sa Nakaraan.” Ito ay isang palatuntunan na

pawang tungkol sa kasaysayan lamang ang ipinahahayag. Sa unang pagsasahimpapawid,

magsasagawa kayo ng komprehensibong pagbabalita tungkol sa sumusunod na bahagi ng

ating kasaysayan (isang paksa para sa isang grupo):

1. Ang Sekularisasyon, Cavite Mutiny ng 1872, at Pagbitay sa GOMBURZA

2. Ang Kilusang Propaganda sa Pilipinas

3. Ang Kataas-taasang Kagalang-galangang Katipunan ng mga Anak ng Bayan

4. Ang Pag-aalsa sa iba’t ibang Bahagi ng Pilipinas

Layunin nito na maipabatid o mailapit sa madla o samabayanan ang kasaysayan ng

Pilipinas. Inaasahang ang programang ito ay makatutulong sa pagpapaunlad ng

nasyonalismong Pilipino sa kasalukuyan.

Maaaring gawing gabay ang grapikong pantulong sa pagsulat ng balita. Tandaan: Sinasagot

sa Pamatnubay o Lead ang Sino, Ano, Kailan, Saan, at Paano. Para higit na maunawaan ang

inaasahang pagganap, narito ang GRASPS:

Pagyamanin Natin

Grapikong Pantulong para sa

Pagsulat ng Balita


52

Tunguhin (Goal) Magsasagawa ng isang komprehensibong

pagbabalita tungkol sa piling bahagi ng kasaysayan

Gampanin (Role) Anchor, writer, reporter, editor, atbp.

Tagatanggap (Audience) Buong bansa

Kalagayan (Situation)

May bagong programang pangkasaysayan na

magpapabatid ng nakaraan at makatutulong sa

pagpapayabong ng kasalukuyang

nasyonalismong Pilipino

Bunga at Pagganap

(Product and Performance)

Bunga: Script

Pagganap: Pagbabalita (anchor, reporter)

Pamantayan (Standard) Rubrik


A. Rubrik para sa Iskrip/Pagsulat ng Balita

Pamantayan

[25%]

Mas Mababa

kaysa Inaasahan

[50%]

Kailangan pa ng

Pagsasanay

[75%]

Magaling

[100%]

Napakahusay Marka

A. Ulo ng

Balita

B. Lead

(Unang

Pangungusap

na sinasagot

ang Sino, Ano,

Kailan, Saan,

at Paano)

A. Kulang ang

mensaheng

ipinararating

B. Walang

malinaw na lead;

halos hindi

nasagot ang

limang tanong

A. May ilang

salita na

nagpagulo sa

paglalarawan

B. May ilang

pahayag na

nagpalabo sa

nilalaman; may

ilan sa limang

tanong ang hindi

nasagot

A. Sapat lamang

ang

inilalarawang

paksa

B. Maayos ang

lead, sapat

upang

maintindihan;

may isang

tanong na hindi

nasagot

A. Napakalinaw,

napakaayos, at

kompleto ang

inilalarawan,

nakapupukaw ng

atensiyon

B. Angkop na

angkop,

napakalinaw, at

napakaayos na

naisulat a ng

lead na

nakapupukaw ng

atensiyon;

nasagot ang

limang tanong


53

Mga

Suportang

Detalye

Napakalabo at

walang

kaugnayan sa

paksa ang mga

detalye

Hindi gaanong

malinaw ang

ilang detalye,

walang

kaugnayan ang

ilang pahayag sa

sa paksa

Malinaw subalit

kailangan pang

ayusin, may

ilang pahayag na

walang

kaugnayan sa

paksa

Napakalinaw,

sapat, at may

kaugnayan sa

paksa ang mga

dagdag na

detalye

Gramatika,

Pagbabaybay,

Bantas

Nakitaan ng

napakaraming

mali sa buong

paglalahad

Nakitaan ng

hanggang 15

mali sa buong

paglalahad

Nakitaan ng

hanggang walo

mali sa buong

paglalahad

Nakitaan ng

hanggang

tatlong mali

lamang sa

buong

paglalahad

KABUUAN

B. Rubrik para sa Pagbabalita/Newscasting

Pamantayan

[25%]

Mas Mababa

kaysa

Inaasahan

[50%]

Kailangan pa

ng Pagsasanay

[75%]

Magaling

[100%]

Napakahusay Marka

Pagbabalita Napakagulo ng

pagsasagawa ng

komprehensibo

ng pagbabalita

Medyo magulo

ang

pagsasagawa ng

komprehensibo

ng pagbabalita

Nairaos ang

komprehensibo

ng pagbabalita;

bahagyang

nakahihikayat

Napakaayos at

napakalinaw na

naisagawa ang

komprehensibo

ng pagbabalita;

tunay na

nakahihikayat

Pagpapahalaga Nangailangan

ng paggabay

kahit sa

simpleng

gawain;

madaling

umayaw;

umaasa sa iba

Nakayang gawin

ang madadaling

bahagi,

nangailangan ng

paggabay;

ginawa muna

ang mahihirap

na bahagi,

maaaring

umayaw kung

walang

paggabay

Nakayang gawin

ang mahihirap

na bahagi,

nangailangan ng

paggabay;

ginawa muna

ang mahihirap

na bahagi, kaya

pa ring

magpatuloy

kahit walang

paggabay

Pinaghirapan at

pinaghandaang

mabuti ang

gawain, hindi na

nangailangan ng

paggabay;

madaling

nakaugnay at

natapos sa oras

ang gawain


54

Pakikilahok ng

Bawat

Indibidwal

Hindi nakilahok

at walang

interes sa

paghahanda at

pagsasakatupar

an ng

inaasahang

pagganap

(performance

task)

May naipakitang

kaunting interes

at pakikilahok sa

paghahanda at

pagsasakatupar

an ng

inaasahang

pagganap

(performance

task)

Nagpakita ng

interes subalit

hindi gaanong

nakilahok sa

paghahanda at

pagsasakatupar

an ng

inaasahang

pagganap

(performance

task)

Nagpakita ng

masidhing

interes at

aktibong

pakikilahok sa

buong

paghahanda at

pagsasakatupar

an ng

inaasahang

pagganap

(performance

task)

KABUUAN

Na

syo

na

lism

on

g P

ilip

ino

Iba't ibang Pag-aalsa Dagohoy, Tamblot, Sulayman

Sekularisasyon at Cavite Mutiny

La Madrid at GOMBURZA

Kilusang PropagandaJose Rizal, Marcelo H. Del Pilar, at


Katipunan Andres Bonifacio at Emilio Jacinto

Paglalagom


55

DAPAT TANDAAN

• Ang sekularisasyon ay ang paglilipat ng pamamahala ng mga parokya o

simbahan sa mga paring Pilipino. Dahil tinutulan ito ng mga paring

Espanyol, nabuo ang kilusang sekularisasyon na pinamunuan ng

GOMBURZA.

• Ang Cavite Mutiny , na pinangunahan ni La Madrid, ay sinamantala at

pinalala ng mga paring Espanyol. Bilang paghihiganti, pilit nilang iniugnay

ang mutiny sa isyu na sekularisasyon. Idinawit nila ang tatlong pari at

pinagbintangang mga pinuno at utak nito.

• Lubhang napakahalaga sa kasaysayan ng Pilipinas ng pagkamatay ng

GOMBURZA. Nagsilang ito ng diwang makabayan o nasyonalismo. Ito ang

una sa kasaysayan ng Pilipinas.

• Ang Kilusang Propaganda ay isang samahan o kilusan ng mga Pilipino,

mestizo, at ilang Espanyol na humihingi ng pagbabago o reporma sa

mapayapang paraan. Pinangunahan ito nina Rizal, Del Pilar, at Lopez-

Jaena.

• Noong Hulyo 7, 1892, itinatag nina Andres Bonifacio, Teodoro Plata,

Ladislao Diwa, Deodato Arellano, Valentin Diaz, at iba pang makabayan

ang samahang tinawag na Kataas-taasang Kagalang-galangang

Katipunan ng mga Anak ng Bayan (KKK) o Katipunan. Ito ay isang lihim

sa kilusan laban sa kolonyalistang Espanya.

• Sa buong panahon ng pananakop ng mga Espanyol maraming hiwa-

hiwalay na pag-aalsa ang nangyari sa bansa. Ilan sa mga pangunahing

dahilan ay pansarili, para sa kalayaan, panrelihiyon, hindi pagtupad sa

kasunduan, at pagmamalabis sa mga patakarang kolonyal.


56

Ang sumusunod na video links ay maaaring tingnan para sa karagdagang impormasyon

o mas malalim na pagtalakay:

• Tunay na Kasaysayan sa Likod ng Cavite Mutiny ni Xiao Chua (https://www.youtube.com/watch?v=CTt3X3tqj90)

• Ang Paggarote sa Tatlong Pari na sina GOMBURZA ni Xiao Chua (https://www.youtube.com/watch?v=6PAtXRwo8Ds)

• Papel ni Graciano Lopez Jaena sa Propaganda Movement ni Xiao Chua (https://www.youtube.com/watch?v=cY10ILzSqI4)

• Ang Pagkakatatag ng La Liga Filipina ni Xiao Chua (https://www.youtube.com/watch?v=L1wHGfrEEvE)

• Ang Tunay na Petsa ng Pagkakatatag ng KATIPUNAN ni Xiao Chua (https://www.youtube.com/watch?v=JLGm87MJ-QI)

• Ang Bagong Tuklas na Dokumento ng Katipunan ni Xiao Chua (https://www.youtube.com/watch?v=1mghiPgpA70)

• Pag-aalsa ni Francisco Dagohoy sa Bohol: Pinakamahaba sa Kasaysayan ng Pilipinas ni Xiao Chua

(https://www.youtube.com/watch?v=WVZqaop1t7E)

• ANG SAYSAY NI HERMANO PULI SA KASALUKUYANG PANAHON ni Xiao Chua (https://www.youtube.com/watch?v=Rr3X_6lHpZU)

Aralin 1: Ang Sekularisasyon at ang Cavite Mutiny ng 1872

Subukan Natin

Para sa mga bilang 1-3, kahit hindi ayon sa pagkakasunod-sunod.

1. RELIHIYON

2. RELIHIYON

3. PULITIKA

4. PULITIKA

Dagdag Sanggunian

Gabay sa Pagwawasto

https://www.youtube.com/watch?v=CTt3X3tqj90

https://www.youtube.com/watch?v=6PAtXRwo8Ds

https://www.youtube.com/watch?v=cY10ILzSqI4

https://www.youtube.com/watch?v=L1wHGfrEEvE

https://www.youtube.com/watch?v=JLGm87MJ-QI

https://www.youtube.com/watch?v=1mghiPgpA70

https://www.youtube.com/watch?v=WVZqaop1t7E

https://www.youtube.com/watch?v=Rr3X_6lHpZU


57

Suriin Natin

1. Pilipino

2. kayamanan

3. sekularisasyon

4. Rafael Izquierdo

5. La Madrid

6. Cavite Mutiny

7. Jose Burgos

8. sedisyon

9. garote

10. nasyonalismo o diwang makabayan

Aralin 2: Ang Kilusang Propaganda sa Pilipinas

Subukan Natin

Marcelo Del Pilar Graciano Lopez-Jaena Jose Rizal

Suriin Natin

1. mapayapa

Para sa mga bilang 3-5, kahit hindi ayon sa pagkakasunod-sunod.

2. Jose Rizal

3. Marcelo Del Pilar

4. Graciano Lopez-Jaena

5. asimilasyon


58

6. La Solidaridad

7. Spoliarium

8. Plaridel, Taga-ilog

9. La Liga Filipina

10. Naitatag ang KKK.

Aralin 3: Ang Kataas-taasang Kagalang-galangang Katipunan ng

mga Anak ng Bayan

Subukan Natin

1. MAPAYAPA

2. MARAHAS

3. MARAHAS

4. MAPAYAPA

5. MARAHAS

Suriin Natin

1. TAMA

2. TAMA

3. TAMA

4. TAMA

5. MALI

6. TAMA

7. TAMA

8. MALI

9. MALI

10. TAMA

Aralin 4: Ang Pag-aalsa sa iba’t ibang Bahagi ng Pilipinas

Subukan Natin

1. B

2. A

3. D

4. C

5. E


59

Suriin Natin

Para sa mga bilang 1-3, alinman sa mga ito:

• Pansarili

• para sa kalayaan

• panrelihiyon

• hindi pagtupad sa kasunduan

• pagmamalabis sa mga patakarang kolonyal

Para sa mga bilang 4 -5, alinman sa mga ito:

• Pag-aalsa ni Tamblot (Bohol)

• Pag-aalsa ni Bankaw (Leyte)

• Pag-aalsa ni Tapar (Panay)

• Pag-aalsa ni Dagohoy (Bohol)

• Pag-aalsa ni Hermano Pule (Quezon)


• Pag-aalsa ni Magalat (Cagayan)

• Pag-aalsa ni Sumuroy (Samar)

• Pag-aalsa ni Maniago (Pampanga)

• Pag-aalsa ni Malong (Pangasinan)

• Pag-aalsa ni Diego Silang (Ilocos)

• Pag-aalsa ni Gabriela Silang (Ilocos)


• walang pambansang lider

• walang pagkakaisa

• walang nasyonalismo at pambansang pagkakakilanlan

• wala o kulang sa mahuhusay na armas

• walang pambansang disiplina


60

Agoncillo, Teodoro. History of the Filipino People. Maynila, Pilipinas: 1990.

Conde-Bebis, Kristine. Linangan ng Diwa 6. Lungsod ng Quezon: PLL Publishing House,

2015.

Basallo, Bertito R. IOTOPIA: Pilipinas. Las Pinas City: Hope Publishing House, Inc., 2010.

De Viana, Augusto. The Philippines: A Story of a Nation (1st ed). Maynila: Rex Book Store Inc.,

2012.

Garcia, Carlito & Agdon, Florante. The Filipinos and Their Struggles for Freedom and Survival:

A Textbook in Philipipne History for College Students. Mandaluyong, Pilipinas: 2009.

Guerrero, Milagros & Schumacher, John. Kasaysayan: The Story of the Filipino People. Hong

Kong: Readers’s Digest,1998.

Sanggunian

Documents

ARALING PANLIPUNAN BAITANG 6, YUNIT 3 Pag-usbong ng