ARATIRMA SONULARITOPLANTISI

3. CLT

T.C.KLTR VE TURZM BAKANLII

Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrl

T.C.KLTR VE TURZM BAKANLII

Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrl

29.ARATIRMA SONULARI

TOPLANTISI3. CLT

23-28 MAYIS 2011MALATYA

T.C. Kltr ve Turizm BakanlKltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrl Yayn No: 153/3

YAYINA HAZIRLAYANAdil ZME

Kapak ve UygulamaYusuf KOER

ISSN: 1017-7663

Kapak Fotoraf: Harun ZDA - Nilhan KIZILDA - Emre OKAN "Ege-Akdeniz Blgesi Sualt Aratrmas 2010 Yl almalar"

Not : Aratrma raporlar, yazarlarndan geldii ekliyle, redaksiyonu yaplmadan yaynlanmtr. Yaymlanan yazlarn ieriinden yazarlar sorumludur.

smail Aygl Ofset MatbaaclkSan. Tic. Ltd. ti.ANKARA-2012

NDEKLER

Prof. Dr. Engin BEKSA Kuzeybat Anadolu ve Trakyada Erken Kltistik Kaya (Kaya Oyma ve Megalit) Antlar ve Klt Alanlar Projesi Edirne Krklareli Yzey Aratrmas 2010 almalar ....................................................................1

Martin BACHMANN 2010 Yl Kzl Avlu Onarm almalar .............................................................13

Martin BACHMANN 2010 Yl Oinoanda almalar .........................................................................21

Elif ZER 2010 Yl Sillyon Antik Kenti ve evresi Yzey Aratrmas .............................................................................................33

Yavuz GNADI, Yasin TOPALOLU, Akn BNGL Alpaslan CEYLAN 2010 Yl Erzincan, Erzurum, Kars ve Idr lleri Yzey Aratrmalar ...........................................................................49

Zeynep Koel ERDEM Tekirda Ganos Da Arkeolojik Yzey Aratrmas 2010 Yl almalar .........................................................................................71

Philipp Niewhner Germia 2010. The Byzantine Pilgrimage Site And Its History ..............................95

Maria ANDALORO The Project On The Rock Paintings In Cappadocia And The Church Of The Forty Martyrs In ahinefendi. Research And Preservaton (Report 2010) ........................................................115

Alexander von KIENLIN, Mevlt YMEZ Kelainai 2010..................................................................................................135

Rstem ASLAN 2010 Yl Bozky-Hanaytepe ve evresi Prehistorik Dnem Yzey Aratrmas..............................................................149

Giovanni SALMERI, Anna Lucia DAGATA Cilicia Survey 2010 .........................................................................................165

Erksin GLE, smail ZER, smail BAYKARA, Serkan AHN, Glsm BAYKAL 2010 Yl Mula, Denizli ve Hatay lleri Yzey Aratrmas ................................171

Winfried HELD, Gonca CANKARDA ENOL, Ahmet Kaan ENOL 2009 Yl Bybassos Aratrmas .......................................................................183

Tun SPAH, Tayfun YILDIRIM 2010 Yl ankr orum lleri Yzey Aratrmas .............................................201

Fikri KULAKOLU, Kutlu EMRE, Ryoichi KONTANI, Sabahattin EZER Kayseri Arkeolojik Yzey Aratrmalar Projesi (Kayap) 2010 Yl almalar .......................................................................................215

Bleda DURING, Tevfik Emre ERFOLU, Claudia GLATZ 2010 Cide Arkeoloji Projesi: kince Sezon Sonular .........................................237

Veli Kse Aspendos Yzey Aratrmalar 2010 Sezonu almalar..................................251

Lutgarde VANDEPUT, Veli KSE, Mark JACKSON Results of the 2010 Pisidia Survey Project Fieldwork in the Territory of Pednelissos .........................................................269

Oktay BELL 2010 Ylnda Dou Anadolu Blgesinde Urartu Baraj, Glet ve Sulama Kanallarnn Aratrlmas ..................................293

Dr. Martin GODON Cappadocias First Pottery Production, Tepecik-iftlik Neolitic Earliest Levels .............................................................317

rfan YILDIZ, Zekai ERDAL, Erkan KO Diyarbakr li ve leleri Ortaa ve Sonrasna Ait Mimari ve Sanat Eserlerinin ncelenmesi Yzey Aratrmas-2010 ....................................341

IV

V

Hanifi BBER, Rafet AVUOLU, Sabahattin ERDOAN Mu li ve leleri Arkeolojik Yzey Aratrmas (Demir alar) 2010 Yl Aratrmalar: Bulank-Malazgirt .....................................................................373

Osman DOANAY Zengibar Kalesi (Bozkr/Konya) 2010 Yl Yzey Aratrmas ............................403

Yrd. Do. Dr. Abuzer KIZIL 2010 Yili Mula li, Milas lesi le ren ve Selimiye Beldelerinde Arkeolojik Yzey Aratrmalar .......................................423

Adnan DiLER, ahin GM Bodrum Yarmadas Leleg Yerleimleri, Adalar, Aspat, Kissebk (Anastasioupolis) Mylasa-Damliboaz (Hydai), Kedreai (Sedir Adas) ve Karacaada Yzey Aratrmalar 2010 ....................................439

Onur ZBEK 2010 Yl Saros Krfezi Gelibolu Yarmadas Prehistorik Dnem Yzey Aratrmas..............................................................463

VI

1

KUZEYBATI ANADOLU VE TRAKYADA ERKEN KLTSTK KAYA (KAYA OYMA VE MEGALT) ANITLARI

VE KLT ALANLARI PROJES EDRNE KIRKLAREL YZEY ARATIRMASI 2010 ALIMALARI1

Prof. Dr. Engin BEksa *2010 yl yzey aratrmas program ncelikle Edirne li, Slolu lesi,

Akardere Ky almalar ile balam olup, bu kye komu kylerle devam etmitir. Ayrca yine Edirne line bal Lalapaa lesinin Saksaan Ky de alma kapsamna alnmtr. Daha sonraki aamada ise, almalar Krklareli li dhilinde Kofaz lesine bal Malkolar ve Kula kylerine ve arlk verilerek srdrlmtr.

Akardere almalar esnasnda sadece tek bir dikili ta devrilmi olarak tehis edilen bir eski mezarlk alannn varl saptanmtr. Bir zamanlar ok

* Prof. Dr. Engin BEKSA, Sanat Tarihi Blm Bakan ve Trakya Aratrmalar Merkezi Mdr, Trakya niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Balkan Kampusu, 22030 Edirne/TRKYE ( ebekac@hotmail.com )

1 Yzey Aratrmas Program 28 Austos 8 Eyll tarihleri arasnda Edirne ve Krklareli lleri Kapsamnda, Sivas Koruma Kurulu Sanat Tarihi uzman Sayn Bayan Gnay Bayramn bakanlk temsilcisi olarak katlm ve Trakya niversitesi Rektrl ve DSM desteiyle gerekletirilmitir. Snr blgelerinde Hudut Taburu Komutanlnn gr ve izinleri alnmtr. ncelikle, Bu almann gereklemesi iin gerekli izinleri salayan Kltr Ve Turizm Bakanl, Kltr Varlklar Ve Mzeler Genel Mdrl yneticileri ve personeline, Trakya niversitesinin Rektr Prof. Dr. Enver Durana, Rektr Yardmclar Prof. Dr. Beyhan Karamanloluna, Prof. Dr. Timur Krgza, Prof. Dr. Kemal Kutluya; Trakya niversitesi, dari Ve Mali ler Mdr Ycel Kurtdereye, 4. Hudut Taburundan Binba Gkse aylya, Edirne Ant Eserler Dernei Bakan Yard. Do. Dr. Mustafa Hatiplere, dris Kerimlere, Osman Ocaka, Gazeteci Cavit Gmene, Yre Dergisi sahibi Ayhan Tuncaya, Mustafa etin Dedeye, Erol Ylmaza, Recep Memie, Hikmet Gnle, akir Topa, Bilal Sargle, Nurullah Yenilmeze, Recep Yavuza, Muhammed Ergine, Ruhi Karaya, Cevat ztrke, Ahmet etine, Hseyin Elitaa, eref etine, Ali Varola, Hseyin Aya, Mustafa Aydoduya, Eref Glere, erif zmene, Rahmi Nehire, smail Gvene, Necmi ztrke, Mustafa Merte, Nihat nara, Abdurrahman Srcana, Basri Bahtlya, ekibimizin elemanlar r. Gr.ule Nurengin Beksa ve Hakan Aknc ile birlikte Ozan Corrado Riyavee ve Edirne Mzesi Mdr Hasan Karakayaya, Kltr Varlklar Ve Mzeler Genel Mdrl, Mzeler Ve D likiler Daire Bakan Arkeolog Zlkf Ylmaza teekkr ederek, en derin kranlarmz sunmak isteriz.

2

sayda byk dikili ta olan bu mezarlktan arda kalan bu tek ta dnda baka bir veriye rastlanmam olup, bu mezarlk alannn "Araplar Mezarl" olarak tannd blge halkndan renilmi bulunmaktadr. Bu mezarlk alannn esasnda Arpa Ky ve Akardere Ky arasnda bulunduu da saptanmtr.

Bu mezarlk alan dnda Akardere Kyne giden yolun hemen yan banda artk mevcut olmayan bir tmlsn izleri tespit edilmitir. Tmlsn kapsam olduu alan - kalan son izlerden - zorlukla seilebilmektedir. Bu izlerden bu tmlsn hayli byk olduu anlalmaktadr. Bu ve benzeri yok edilmi ve mevcut olan tmlsler bu blgenin tmlsler asndan tad nemi ok sarih biimde gzler nne sermektedir.

Akardere ve Arpa Kyleri arasnda alanda tmls var olduu gzlenmitir. Bu tmlsler Arpa merasnda yer almaktadr. Kla Tepesi, all Hyk ve tepeler olarak adlandrlan bu tmlsler blge corafyasnda nemli bir konuma haiz olup, grkemli grnme sahiptirler.

Yine Arpa snrlar iinde kalan Ahmedikalfa Tepesi olarak bilinen bir baka tmls de, Sloluna giden yolun yannda bulunmaktadr. Bu tmls zerinde siyah Demir a keramik paralarna rastlanmtr.

Arpa ky snrlar iinde bu gn ky mezarl olarak kullanlan alann hemen yan banda baka bir tmlsn var olduuna dair bilgilere ulalm olup, mezarlk alan iinde de baka bir tmlsn varl tehis edilmitir. Ayrca Arpa Mezarl iinde tm ortadan kaldrma abalarna ramen, Karata olarak bilinen tipte dikili talar eklindeki mezar talarnn mevcut olduu grlmtr.

Bykgerdelli Kynde 16. yzyla ait ilgin bir Osmanl Mezar tana rastlanmtr. Ortaa yerlemesi olduu fark edilen Kaynak Mevkii hakknda malumat toplanmtr. Bu mevkiinin daha nceki yzey aratrmalar srasnda aratrlm olan Keramettin Ky snrlar iinde bulunan Ortaa yerlemeleri ile irtibatl olduu anlalm bulunmaktadr.

3

Edirne Merkez leye bal Ksen Ky iinde artk tamamen yok edilmi bulunan kara tal bir Osmanl mezarlnn en son izlerine rastlanmtr.

Edirne li Havsa lesi, Musulca Ky dhilinde yaplan almalar esnasnda Sarbayr Mevkiinde srlm bir tmls ile irtibatl bir Ge Antik Dnem yerlemesinin izlerine rastlanmtr. Bu blgede nekropol izleri de belli olmaktadr. Bunun dnda Musulca snrlar dhilinde Mandraderesi Mevkiinde bir baka Ortaa yerlemesine ve kyn gney batsnda da ge bir yerlemenin izlerine rastlanmtr.

Slolu lesi dhilinde bulunan ve ad geen bu kylerle yakn irtibat olan Kkler evresinde ok sayda tmls olduu grlmtr. Bu tmlsler hayli fazla sayda olup, ky merasnn deiik yerlerinde yer almaktadrlar. Bunlarn byk bir blm nemli lde tahribata uramtr. Kocatepe ve tepeler gibi rnekler dnda Ortabayr ve Kalebayr gibi rnekler ilgintir. Bunlar dnda, Ortadeirmen, Bahetepe, Mezarlk yan gibi yerler hayli tahrip olmutur. Kkler Ky evresinde ok sayda tmls vardr.

Saksaan Ky almalar esnasnda hi bir veriye rastlanmamtr. Kyn Karatal Mezarl dikkat ekicidir. Burada 20. yz yl balarna ait mezar talar tespit edilmitir.

Krklareli li, Kofaz lesi, Devletliaa Kynn hemen yan bandaki ingene Tarla Mevkiinde ok sayda tmls bulunmaktadr. Devletliaa Kynn Bulgaristan snr blgesinde Kzlckkule yaknlarnda Kzlckl Baba olarak bilinen mahalde bir muhtemelen Osmanl Dnemine ait bir mezarln kalntlar olduuna dair bilgiler derlenmitir.

Kofaz lesi Malkolar Ky merasnda dolmen bulunduu anlalmtr. Bunlardan bir tanesinin Bota tesislerinin yapm srasnda yok edilmitir. Dier ikisi mevcut olup, biri olduka iyi dieri ise tahrip edilmi vaziyettedir. Bu dolmenin de tek odal tek dromoslu tipte olduu anlalmtr.

Mevcut dolmenlerden Delikta Srt, Ali Arslan tarlasnda bulunann n ksm yok olmutur. Ta dolgusu halen fark edilmektedir. Geni ve dz bir

4

platform zerinde yer almaktadr. Ana odann n ta ovaldir. Bu dolmenin gneybat ynne odakl olduu anlalmaktadr.

Dolmenin uzun bir arka odas bulunduu aka gzlenmektedir. Arka odann st kapa da mevcut deildir.

Bu dolmenin tamamen iinde bulunduu corafi peyzaja gre tekilatlandrld ve bu peyzajn da astronomik olgulara gre biimlendirildii barizdir. Bu peyzaj iinde Yaylatepe kuzeydou ve Ahmetbaba Tepesi de gneydou ynde yer alarak, dolmenin en uzun gn ve en ksa gnde gnein doduu ynler ile irtibatn salamaktadr.

Dier dolmen Deliklita ayr Mevkiinde bulunmaktadr. Byk ve grkemli bir anttr. Fakat ok youn bir al ve diken rts altnda olduu iin allmas ok zordur. Dier dolmen gibi bu dolmen de gneybat ynne bakmaktadr.

Dromosu rten kapak bu blmn zeminine dm vaziyette durmaktadr. ok uzun olan ana odann bat tarafndaki ta levha yekpare ise de, dou taraftaki yekpare olmayp iki ayr levhadan olumutur. Bu oday rten kapak ta da odann iine kmtr. Bir yama iinde yer alan bu dolmenin peyzaj ile ilikili durumunu tayin etmek u an iin ok gtr.

Kofazn dier kylerinde olduu gibi Malkolar da da dolmenlere Deliklita denilmekte olduu mahede edilmi bulunmaktadr.

Bunlar dnda Malkolar Ky yaknlarnda biri hemen ky yaknnda dier ikisi ise Hykler Bayr Mevkiinde baz tmlsler yer almaktadr. Ky yaknnda olan tahrip edilmitir.

Malkolar kynn hemen giriinde son bir iki ta ayakta olan eski bir karatal mezarln izleri tespit edilebilmektedir ( Resim 1 ). Bu talar ok byk boyutlardadr. Ayrca ky mezarlnda da kara talara rastlanmaktadr. Bunlar dnda Malkolar Ky merasnda Yunankule olarak bilinen snr kulesi yaknlarnda, u anda ar bir orman rtsyle kaplanm Kocamezarlkta devasa karatalar bulunduuna dair bilgiler derlenmitir.

5

Bir dier dolmen ise, Krklareli Merkez le snrlarnda bulunan Younta Kynn gneybatsnda geni bir dzlk ortasndaki allk iinde yer almakta olup, tek odal ve tek dromoslu tiptedir. Bu dolmen ve iinde yer ald peyzaj arasnda ilgin bir btnleme tespit edilmi olup, dolmenin arkeoastronomik ilevi asndan nemli veriler elde edilmitir. Dolmen gneybatya bakmaktadr.

Younta almalar esnasnda ayrca, nemli bir Ortaa Kalesi olan Younta Kalesi de ziyaret edilmitir. Bunlar dnda, bu kye yakn konumda kara tal mezarln mevcudiyeti anlalmtr. Bunlardan en tannm Araplar Mezarl olarak bilinmektedir.

Krklareli li, Kofaz lesi, Kula Kynde yaplan almalar esnasnda, Karayoku Mevkiinde tek odal tek dromoslu bir dolmenin kalntlarna rastlanmtr. st kapa devrilmi olan bu dolmen dolgu topra iinde olup, olduka iyi durumdadr. Ar bir orman dokusu altnda olduu iin peyzaj oluumunu tayin etmek imknszdr. Gneybat ynne bakmaktadr. Dromosu kk, arka oda ise uzundur (Resim:2).

Kula Ky yaknlarnda Karayoku, Gketepe stnde tamamen tahrip edilmi bir dolmenin kalntlarna rastlanmtr.

Kula Ky, plaktepe stnde geni bir nekropol alann mevcut olduu grlmtr. Bu alanda tahrip edilmi baka dolmenlerin de var olduu anlalm olup, zirvede bulunan bir kaya oluumun tamamen tahrip edildii grlmtr.

Dolmen kalntsnn gney batsnda ilgin bir binann kalntlarna rastlanmtr. Bu duvar rgs erken bir tarihe iaret eder niteliktedir (Resim:3). Bu yapnn ilgin bir durumu olup, dini ve politik yn ar basan bir tekilatn paras olduu fark edilmektedir. Muhtemelen nemli bir Trak yneticisinin idari ve dini amalar bir araya toplayan yerleme tipinin bir rneidir. Son yllardaki almalar ile ortaya kartlan Bulgaristandaki benzerleri de bu durumunu benzer zellikler gstermektedir 21.2 Bu konuda, son yllarda Bulgaristan da Hissar Kasabas yaknlarndaki Starosel Ky snrlar

iinde kalan ve Sredna Gora Sradalar zerinde bulunan Kozi Gramadi Tepesi stnde

6

Kula evresinde kayaya oyma kp biimi kuyularn mevcut olduu anlalmtr. Bu tip oyuklar, Krklareli li, Vize lesi snrlarnda kalan Kkyayla ky evresinde de mevcuttur. Kk yayla Ky, emeler Mevkiinde ok geni bir alana yaylan bu kaya oyuklarn geni bir nekropol alann paras oldu anlalm bulunmaktadr (Resim:4)

Bu geni alan zerinde zemin kayas kadar, kaya yamalarna oyulmu oyuk ve altar dzenlemelerine de rastlanmtr. Mevcut veriler bu nekropol alannn ayn zamanda nemli bir klt alan da olduunu ortaya koymaktadr. Blgede Ge Bronz a ve Demir a keramiklerine rastlanmtr. Bu mahal evresinde ok geni bir alanda benzeri nekropol ve altar dzenlemelerine rastlanmaktadr.

emeler Mevkiindeki kaya dzenlemeler genel nitelii itibariyle ok geni bir alana yaylmakta olup, benzer oluumlar ile kaya zemin ve kaya cidarlarnda kendisini gstermektedir. Bu tip kaya oluumlarnn ilgin bir yaylm alan olduu ve daha ok da Yldz Dalarnn uzants olan sahada mevcut bulunduu fark edilmektedir.

Kkyayla Ky merasnda ve ormanlk alan iinde kalan Harmantarla Mevkiinde de baz duvar kalntlar yannda, geni bir alana yaylan nekropol alanlarnn ve ge dnemlere ait yerleim alanlarnn varl seilmektedir.

Kkyayla Kyne komu olan Kmrky meras iinde de deiik noktalarda Kkyaylada grlen kaya oyuklarna benzer alanlarn mevcudiyeti belirlenmektedir. Bunlar arasnda zellikle Mele Mntkas, Kpler Srt ar bir orman rts altnda kalan ve ok geni bir alana yaylan rneklere sahiptir. Buradaki kayaya oyma rnekler hayli byk lde yaplm kaya oyuklar ile temsil edilmektedir.

Yldz dalar stnde kalan kylerin orman rts altnda kalmas nedeniyle hayli g olmasna ramen, yaptmz almalar nemli veriler ortaya koymutur. Bu aamada, Trakyann tarihi ve tarihsel kimliini iyi bilmeyen bir aratrmacnn nasl yanlglara neden olabileceinin rnekleriyle de karlalm bulunmaktadr.

yer alan Odris Krallarna ait kale ve tapnak zelliklerini bir araya toplayan arkeolojik alan hemen akla gelen bir rnektir. Bkz. Hristov, I 2006.

7

Kmrky Mele Mntkas, ncekoru olarak bilinen mahalde ar bir orman rts ve toprak kitlesi altnda kalmas nedeniyle ok erken bir yerleme olduu intiban vermesine ramen, defineciler tarafndan kazlm bulunan ev kalntlarndan hayli ge denebilecek srelere ait olduu anlalan bir kyn kalntlarna rastlanmtr.

Kmrkyde yaplan almalar esnasnda ge dnemlere ait Osmane Kalesi zellikle Osmanl ynetiminin son srelerinde Trakya zerinde yaplm en ilgin askeri tesislerden biri olarak dikkat ekmekte olup, bir dizi benzeri kalenin bir paras olarak karmza kmaktadr. Bu kalelerin daha ok iletiim ve denetim grevi ile tekilatlandrlm olduklar aikrdr.

2010 yl almalar esas olarak Trakyann belirli blgelerinde karmza kmakta olan farkl bir arkeolojik veri trnn netletirilmesi asndan nem tamaktadr. zellikle Dou Trakyann Yldz Dalar ile olduu kadar Karadeniz ky Blgesi ile de irtibatl bir corafya zerinde yer alan bu oluumlar kaya oyma antlarn farkl bir tipini temsil etmektedir.

Dalm alan itibariyle de ilgin bir oluum gsteren bu tip kaya oyma antlarn zellikle nekropoller ile yakn bir bants olduu aikrdr. Bu antlarn dalm alan zellikle Dou Trakyann dou kesiminde kendisini gstermekte olup, dier blgelerdekinden farkl bir gm geleneini de iaret etmektedir. Bu farkl dalm alannn ayn zamanda farkl bir etnik oluumla da irtibatl olmas akla uygundur. Muhtemelen bu kp biimi kaya oyuklarn yapan topluluk farkl bir kabile oluumunu da sergilemi olmaldr. Bu tr kp biimi kaya oyma oluumlarn bulunduu blgeler de genellikle dier ant tiplerine rastlanmam olmas da hayli ilgintir.

Bu kp biimi kayaya oyma oluumlarn da dolmenler ve dier tipteki mezar oluumlar gibi akarsulara yakn ve belirli bir ykselti zerinde oluturulmu platformlar zerinde yer alm olmas da ilgin bir gstergedir. Bu kp biimi kaya oyma oluumlar yapan kiilerin de dier oluumlar yapanlarnkilere benzer bir kozmolojik bak as olduu ortadadr.

8

2010 yl almalar esnasnda dolmenler ve dier megalitik antlarn iinde bulunduklar peyzaj ile nasl bir uyum iinde bulunduklar ve nasl bir kozmolojik ilev tadklarn da kesinlikle tehis etmek mmkn olmutur. ster Malkolar Kyndeki dolmenler isterse de Younta kyndeki dolmende, dolmenler ve iinde bulunduklar corafyann yapan kiiler tarafndan nasl alglanp kullanld arkeoastronomik prensipler kadar, dzlemsel alm ve sembolik alglam dorultusunda jeomantik uygulamalarla peyzaj okumak mmkn olmutur. zellikle Younta Dolmeni bu konuda ok nemli bir veri tekil etmitir. Dolmenleri yapanlarn zaman ve mekn kadar, ekonomik dzenleri hakknda da nemli ipular elde edilmesini salayan bu peyzaj tekili, zellikle megalitik antlar, kozmolojik prensipler ve takvimsel dnglerin nasl bir araya getirildiini aka ortaya koymu bulunmaktadr. Dolmenin evresindeki tm doal oluumlar ile peyzaj tekilat tamamen yln belirli sreleriyle irtibatl olup, bu antlar araclyla tm zaman dngleri evresel oluumlarda takip edilebilmektedir.

Bu durum tm Eski uygarlklarda rastlanan ve Gne Kltne dayal Dzlemsel yeryz odakl Astronomik alglam biimleriyle de uyuum iindedir. Ayn zamanda Gney ufkuna odakl Trakya astronomik veya astrolojik oluumuna da uyuumlu bir durum sergilemektedir.

2010 yl yzey aratrmalaryla Trakya dolmenlerinin kozmolojik ve ritualistik ilevi kadar, peyzaj asndan tad nem de ortaya konmu bulunmaktadr. Ayrca yeni bir kaya oyma ant tipinin ortaya konmas da byk neme haizdir.

Bunlar dnda Kula Ky merasnda kalan plak Tepenin batsnda bulunan ve defineciler tarafndan bir blm aa kartlm bulunan binan Trakya Arkeolojisi asndan byk bir neme haiz olduu fark edilmi bulunmaktadr. Bu yap Trakoloji sahasnda uzmanlam bir aratrmacnn almalaryla nemli veriler ortaya koyaca intiban vermektedir.

9

Kaynaka:

Couprie, D.L. Heaven And Earth In Ancient Greek Cosmology. London, 2011,

Hristov, I. Tainstvenata Trakiiska Rezidentziya Krepost I Svetilishe Na Odriskite Tzare V Sredna Gora ( V-IV V.Pr.Kr. ). Sofia, 2006.

10Resim 2: Karayoku Dolmeni,Kula, Kofaz, Krklareli

Resim 1: Eski Mezarlk, Malkolar,Kofaz, Krklareli

11Resim 4: emeler Mevkii, Kkyayla Ky, Vize, Krklareli.

Resim 3: Yap kalnts, plak Tepe, Kula, Kofaz, Krklareli

12

13

2010 YILI KIZIL AVLu ONARIM ALIMALARIMartin BachMann

Giri

2010 ylnda Kzl Avlu`da yrtlen onarm almalar1, iki alanda younlamtr. Salamlatrma almalarna geen yl balanan2, Temenos`un gneybat kesindeki tonozlu bodrum, bu yl n plandadr. Bu almalar, yeni projenin bir blmdr. Bu proje, Selinus`daki, Roma Dnemi mhendislik harikas olan payanda kemerli iki byk destek duvarnn onarmn rnek alacaktr. Bunun yan sra, Kzl Avlu`daki antsal destek heykellerinin rekonstrksiyonuna da balanmtr. Bu rekonstrksiyon, ziyaretilere, Kzl Avlu`nun o dnemdeki mimari donanmn canlandrmak amac tamaktadr. Bu almalar, Studiosus-Foundation katklaryla gereklemektedir.

Gneydeki Bodrumun Salamlatrlmas

Bir geliim modeli, temenosun gneybat blmndeki onarm projesinin alma aamalarn netletirmektedir (Resim: 1). Bu model, antik dnemdeki varsaylan durumunu ve 19. yzyl sonundaki son durumunu gstermektedir. 19. yzyl sonunda burada, zeytinya fabrikas ve mleki atlyesi gibi birok yap bulunmaktadr. 20. yzylda ise bu yaplar yklm, fakat buradaki antik kalntlar korunmamtr. Gney yuvarlak kulenin ardndan, 2009 ylnda, temenosun gneybatsn oluturan gneydeki bodrumun salamlatrlmasna balanmtr.

Bodrumun plan, malzeme alnarak zayflayan duvarn ve ksmen km olan Roma Devri tonozunun kt durumunu gstermektedir. Duvar rgs, doal ta ile tekrar tamamlanm ve tonozdaki aklar kapatlmtr. Bu yolla, meknn statii tekrar oluturulmu ve tekrar kullanlabilir duruma getirilmitir.1 Restorasyon almalar Austos ve Eyll 2010 yaplmtr. Ekibe katlan Trk iiler ve

ustalar yannda M. Bachmann, S. Tezer ve J. Steiner (Mhendislik).2 M. Bachmann, Das Konservierungsprojekt in der Roten Halle, in: Pirson 2010, 222-223.

14

Duvar tac zerindeki eski bir itlenbik aacnn kesilmesi olduka zor olmutur. Zira aacn kkleri, duvar dolgusunun metrelerce iine girmi durumdayd. Bu nedenle, aa kknden tamamen arndrmak iin, duvar i dolgusu ksmen sklm ve sonra tekrar doldurulmutur.

2010 ylnda, evre duvarlarnn tekrar ayaa kaldrlmas sayesinde, bu yl bodrumdaki tonoz almalarna balanacaktr. Duvar dolgusunun eksik blmleri, elle ilenmi doal talarla tamamlanm ve orijinal durumunu gstermek iin siyah bazalt ile evrilmitir (Resim: 2).

Roma Devri Destek Heykeli

Kzl Avlu`daki ikinci proje ise, mermerden antsal destek heykellerine ayrlmtr. Destek heykelleri, ait olduklar dnemde, srt srta veren iki figr eklinde, gney avluyu evrelemekteydi. Bu heykellere ait paralar, ilk defa 1930 yllarndaki Alman kazlar srasnda bulunmutu. Bu heykellerin Msr`a zg ba ilemeleri, Kzl Avlu`nun sis Tapna olarak yorumlanmasna neden olmutur.

2002 ylndaki sondaj almalar srasnda, destek heykellerinin dier paralar da bulunmutu. Bu son buluntularn kesin sonular, heykellerin 8 metreden fazla olduunu gstermektedir (Resim: 3)3. Figrlerin yz ve kollar siyah mermerden olup, balar Msrl tanrlara yknerek, yar hayvan eklinde ilenmitir.

Elimizdeki kesin sonulara dayanarak, artk gney avludaki destek heykellerinden biri, orininal yerine tekrar dikilecek ve Kzl Avlu`nun mimari donanmn canlandracaktr. Bunun iin, aslan bal tanra Sachmet seilmitir. Rekonstrksiyon iin heykele ait birok orijinal para kullanlm ve eksik ksmlar Prokonnesos mermeri ile tamamlanmtr.

Bu byk heykelin evresindeki, peristyl girii ve avlunun 5 metre geniliindeki bir blmne ait zemin demesi de onarlmtr. Bu heykel ve ksmen onarlan zemin demesi, Kzl Avlu`nun tamamlanmasna dair 3 U. Mania, Die Rote Halle in Pergamon. Ausstattung und Funktion, PF 15 (Mainz 2011), 30.

15

bir rnek niteliindedir. Aksi halde bu kalntlar, yapnn sadece harabe durumunu gstermektedir.

Destek heykeline ait ve 2 metre yksekliindeki kaide, 2010 ylnda ayaa kaldrlmtr (Resim: 4). Kaide, tek bir bloktan monolit olarak tamamlanm ve kaide profili, modern rekonstrksiyonu belirtmek iin, bilhassa sade braklmtr.

Destek heykellerinin stndeki blmlerin, alta iyi oturmas iin ta iilii almalar da srdrlmtr. Figrn orijinal durumunu daha iyi anlamak iin, kvrmlarn devam sistemli olarak ilenmitir (Resim: 5). 5 metre yksekliindeki destek heykeli, deneme amacyla kaide zerine bu yl tekrar oturtulacaktr.

16Resim 2: Bodrumu evreleyen duvarn onarm sonrasndaki grnm.

Resim 1: Kzl Avlunun gneydou temenosunun alt yap evresinin geliimi. (G. Karatas)

17

Resim 3: Kzl Avlu destek figrlerin rekonstrksiyon izimi. (U. Mania)

18

Resim 4: 2010 ylnda Prokonnosos mermeriyle yaplan byk heykelin kaidesi.

19

Resim 5: Byk heykelin st tarafnda yaplan heykeltrai tamamlamalar.

20

21

2010 YILI OINOANDA ALIMALARIMartin BachMann

Giri

Oinoanda yzey aratrmas 2010 kampanyas 17.7. ile 14.8. 2010 tarihleri arasnda yaplmtr1. Bu kampanyann odak noktasn, nemli yazt paralarn korumak iin planlanan depo yapsnn inas oluturmaktayd (Resim: 1). Depo, hrszla kar dayankl elik konstrksiyondan yapldndan yazt fragmanlarnn saklanmasn ve yerinde bilimsel olarak aratrlmasn mmkn klmaktadr. Bu proje, almalarn hemen hemen tamamn kapsar. Ayn zamanda yaztlarn belgelenmesine devam edildi. 80i akn yazt fragmannn boyutlu taranmasyla bilinen fragmanlarn byk ounluu belgelenmi oldu. Yaztn eksik paralarnn zenli ve sistematik aratrlmas srasnda birka fragman yeniden bulunmu, 9 bilinmeyen fragman da ortaya karlmtr. Bunun yan sra, esplanadedeki yap ve Hellenistik Dnem

1 T.C. Kltr ve Turizm Bakanlna aratrma izni ve yardmlar iin teekkr etmek isteriz, ayrca Bakanlk Temsilcisi H. E. Sele kiisel katklar ve desteklerinden dolay teekkr borluyuz. Depo binasnn inaat Gilbert de Botton Vakfndan gelen cmert balar ve Prof. M. F. Smith ile G. Kranckin (Steelteam), Federal Almanya Cumhuriyeti Dileri Bakanl kltrel miras koruma programnn, J. Fraser, Prof. K. Fischer (Fischer Befestigungsysteme), Centro Internazionale per lo Studio dei Papiri Ercolanesi (CISPE), Seven Pillars of Wisdom Trust, Alman Arkeoloji Enstits stanbul ubesi ve dier bamsz kiilerin katklar ile mmkn oldu. Burada projeye ynelik aldmz byk uluslararas destee minnettarz. Oinoandadaki bilimsel aratrma program Kln niversitesi Stiftung Altertumskunde ve Franz Rutzen Stiftungun destekledii Alman Arkeoloji Enstits ile Fritz Thyssen Stiftungun almasyd, hepsine teekkr ederiz.

Oinoandada 2010 ylnda yaplan almalarda ekipte u isimler yer ald: Depo binasndan sorumlu N. Koch, A. Elidenk ve M. Bachman; Oinoanda ve Diogenes yazt hakknda yllarn emeiyle edindii ilk elden bilgisinin deeri bir kez daha kantlanan M. F. Smith ve felsefi yaztlar aratrmasn yrten J. Hammerstaedt (Kln niversitesi); ayrca A. Rasselnberg (Kln niversitesi) ile yaztn belgelenmesine destek veren K. Berner (Karlsruhe niversitesi Uygulamal Bilimler); E. Laufer (Kln niversitesi), N. Koch (Karlsruhe niversitesi), A. Zeitler (Regensburg niversitesi Uygulamal Bilimler), U. Hermann (Viyana niversitesi Teknoloji), hamamlar, Bizans kilisesi ve Esplanadenin gneyindeki kaya oluumunu arkeolojik belgeleyen de stanbul MSnden . Ylmazer, G. Karata ve T. nl; Diogenes fragmanlarnn boyutlu taramalarn gerekletiren K. Berner, M. Marzinowski ve H. Stieler (Karlsruhe niversitesi Uygulamal Bilimler); Esplanadenin dousundaki alann ve kent dndaki jeofizik incelemesini yapan C. Klein, A. Neuber ve M. Proksch (Kiel niversitesi); Hellenistik kent surunu belgeleyen E. lter (Ankara); antik kentin baka alanlarnda felsefe d yaztlarn epigrafik aratrmalarna devam eden N. Milner (BIAA) ve G. Staab (Kln niversitesi).

22

surlarnn mimari belgelenmesi, arazi taramas ve jeofizik aratrmalar da devam etmitir. Kentin geliim evrelerinin analizini kolaylatrmak zere ayrca kentsel alann tmn kapsayan haritamz gzden geirip eksiklerini gidermek amacyla yeni yzey aratrmalarna baladk. Epigrafik aratrma program nihayet felsefe d yaztlar hedefleyen uzun bir arazi incelemesiyle tamamland; burada da birka yeni fragman gn na kt.

Esplanadedeki Depo Binas

Oinoanda`da neden bir depo? Getiimiz kampanyalarda, Diogenes Yazt`na ait ve arazide, dalm durumdaki paralarn, tehdit altnda olduunu saptamtk. Bu benzersiz epigrafik belgelerin, doal artlar, kaak kazlar ve alnma yoluyla kaybolma tehlikesi olduka byktr. Bu duruma zm bulmak ve gvenli bir yap ina etmek iin, uluslararas nitelikte bir ba ars yaplm ve byk bir baar elde edilmitir. Martin Bachmann ve Mimar Nikolaus Koch2 tarafndan salam bir elik konstrksiyon tasarlanmtr. zellikle, masif raflar kurularak, bu raflara yazt fragmanlar yerletirilmitir. Tasarm srasnda, yapnn gsterisiz ve ren yeriyle uyumlu olmasna nem verilmitir. Bu projeye, 2010 yl baharnda Mula Ant Koruma Kurulunca izin verilmitir. Aralarnda 250 kilogram arlndaki paralarn da bulunduu ina malzemesinin tm 12 tondan daha fazladr ve bu nedenle lojistik bir zm gerektirmitir. Bu malzeme, 1500 metre yksekliindeki ren yerine kan dik ve zorlu patikaya kadar hamallar ve yk hayvanlar yardmyla getirildi (Resim: 2). Yaklak olarak 250 kilogram arlndaki kap gibi yap malzemesi, iki kuvvetli ii sayesinde tepeye tanmtr.

Tm yap malzemesinin alana tanmasyla, inaya balanmtr. lk olarak, tekil temeller zerine salam bir elik zemin oturtulmutur. Yap bu elik zemin zerinde hzla ykselmitir. Konstrksiyonu sonradan deitirilebilir klmak iin, balantlar ounlukla vidalarla salanmtr. 4 milimetre kalnlndaki ve salam elik kaplama levhalar ise, dayankl olmalar 2 Karlsruhe niversitesi, Institut fr Baugeschichte.

23

iin kaynaklanmtr. Prefabrik eliklerin yerletirilmesini ve montajn, tecrbeli torna ustas Adnan Elidenk stlenmi ve kendisi bu almalarn tmn idare etmitir. Oinoanday ziyaret edenler iin, ren yerinin plan ve deponun inasna katkda bulunan sponsorlar, lazer tarama ile deponun fasadna yerletirilmitir.

Yapnn tamamlanmasndan sonra, cephesi antrasit renkli, zel bir boya ile kaplanmtr. Bu boya, elik ksmlar paslanmaya kar korumakla birlikte, rengi sayesinde, glge veren aalarla kapl ren yerininin koyu renk tonlaryla uyum ierisindedir.

Bu sezon fragmanlar tamaya balayabilmek iin depo inaat programlanan zamanda bitirildi. Araziden ilk toplanacak olanlar, kolaylkla kaybolabilecek veya alnabilecek olan Diogenes yaztndan kk fragmanlard. Britanyallarn yzey aratrmas srasnda kazlm bir ukurda bulunan 57 fragman imdiki aratrma projesinin 2007 ile 2009 yllar arasndaki dneminde elde edilmi ve geici koruma altna alnmt3. Buna ek olarak ren dolaylarnda salm kk fragmanlar ile ok bozulmu ve atlamaya balam baz byk paralar depoya yerletirildi. Daha nce ren yerinin plan zerinde iaretlenerek yazt paralarnn arazideki buluntu yeri de belgelenmitir. Diogenes yaztnn 90dan fazla fragman imdi depoda bir arada muhafaza edilmektedir (Resim: 3). Fethiye Mzesi ile birlikte, dier paralarn depoya tanmasna 2011 ylnda devam edilecektir4.

Diogenes Yazt Yeni Buluntular ve Belgelenmesi

nceki yl srdrlen youn arazi taramalarna ramen, bu ylda yeni yazt paralar saptanmtr. Bu yeni buluntular arasnda bir yazt paras kayda deerdir. Bu zellikle memnuniyet verici buluntu da fizik hakkndaki maksimler (YF 252) olup ierik bakmndan hlihazrda bilinen fragmanlar

3 J. Hammerstaedt - M. F. Smith, Diogenes of Oinoanda. The Discoveries of 2009 (NF 167181), EA 42, 2009.

4 nas yaklak olarak 50 bin Euroya mal olan depo, 2010 kampanyas sonunda Fethiye Mzesi`ne teslim edilmitir.

24

serisini tamamlarlar5 (Resim: 4).

Yaztn boyutlu belgelenmesi iin nceki yl kullanlan izgi kl taraycdan baka ilk kez elde tanabilir taraycdan yararlanld. El taraycs yazt bloklarnn kaznmam taraflarn belgelemekte kullanlrken, yaztl yzey kl tarayc ile yksek znrlkte belgelenmitir. znrl dk olan el taraycs ile daha abuk sonu alnabildiinden iki taraycdan da yararlanmay tercih ettik. Bylelikle gerek epigrafik gerekse mimari analizlerin gereklerini yerine getirmi, ayn zamanda da 2010 almalar boyunca belgelenmi yazt fragmanlarnn saysn arttrm olduk. 2008 ile 2009 yllarndaki almalarda boyutlu belgelenen fragmanlarn says 74 idi, 2010 ylnda yazttan 80 para daha tarand (Resim: 5). Bu sayede dijital modellerin toplam says felsefi yaztn btn bilinen fragmanlarnn yaklak te ikisine ulat.

Belgeleme almalarnn yan sra nceki yl ara verilmi olan yaztn eksik fragmanlarnn aranmasna kald yerden devam edildi. Arama faaliyetleri kayp paralarn zenle hazrlanm profilleri nda yrtld. Elde tanabilen GPS aygt ve ekli tasvir sayesinde yaztn 1895 (YF 251) ylndan beri grlmeyen bir fragman ile 1975 il 1981 dneminden bu yana grlemeyen dier birka fragmann yeniden tespit etmek mmkn oldu. Daha nceki keiflerde eksik kalan paralarn says 41den 33e indi.

Mimari Belgeleme

Esplanade`deki mimari belgeleme almalarna devam edilmitir. Burada, 2009 ylnda Vespasianus hamam, Martins Hill kayal ve bir Bizans Dnemi kilisesi6 lazer tarama ile kaydedilmiti. Bu binalarn, tm detaylaryla ta plan izilmitir.

Hamamn, belgelemeye dayanarak meknlardaki beik tonozlu st rts

5 J. Hammerstaedt - M. F. Smith, Diogenes of Oinoanda. The Discoveries of 2010 (NF 182-190), EA 43, 2010.

6 (J. J. Coulton, The Buildings of Oinoanda, Proceedings of the Cambridge Philological Society, New series 29 (1983) 8-10; 14-15.

25

ile pencere ve kaplarnn rekonstrksiyonu mmkn olacaktr. Bu hamam binasnn evredeki mimari yaplarla ilikisinin saptanmas ile eldeki kantlara gre daha kesin tarihlemeye k tutulacaktr.

Esplanadenin gneybatsndaki kaya oluumu, kentsel alann drt bir yanndan grlen dikkat ekici bir zellie sahiptir (Resim: 6). Bu tmsekte dikdrtgen plana oturmu geni bir bina kompleksi yer alr, ancak gneyden oda eklinde oyulmu kaya yzeyin ardnda kalmtr. Bu ta cephe binann gney ucunu meydana getirmekte ve kuzeye doru, zemin plan platonun konturlarnda hl grlebilen bir yapnn muhtemelen bir mezar yer ald tamamen dzletirilmi kayalk boyunca devam etmekteydi. Alann tamamn kapsayan hassas ta plan en azndan ksmen antsal mezar mimarisine ayrlan bu blmn daha iyi anlalmasn salayacaktr.

Bu kaya oluumunun nndeki ukur alanda bulunan Bizans kilisesinde yaplan mimari aratrmada plandaki ve eitli kesitlerdeki binann her bir ta tek tek kaydedilmi (Resim: 6), ou muhtemelen Kuzey Stoadan gelen devirme mimari eler de kataloglanmtr. Kuzey Stoada bugn de grlen ift yarm-stunlu Dor stun kalntlarnn kataloglanmasyla binann rekonstrksiyonunu tamamlamak iin bir adm daha atlm oldu.

Kentin gneyinde, iyi durumda korunagelmi, 65 metre uzunluundaki Oinoanda`nn ehir surlar, Trkiye`deki en nemli polyorketik antlardan biridir. Buras, Hellenistik kent surunun henz belgelenmemi olan ksmdr. Burada talarn tek tek belgelenmesine zemin hazrlamak zere yerst lazer tarayc yardmyla btn kompleksin boyutlu nokta bulutu modeli yapld (Resim: 7). Ayrca evredeki tm alan da tarand.

Mimari belgeleme, jeofizik incelemeler ve yzey aratrmas sonular sayesinde, Oinoanda`nn gncel bir kent plan oluturulmutur. Oinoandann eski haritas gzden geirilip gelitirildi. ehrin olas grnmn mmkn olduunca aslna uygun oluturmak ve doal topografya ile nasl btnletiini gstermek iin haritada yer alan duvar paralarnn ynlerini kontrol etmek, eksik ve kaydedilmemi binalar eklemek gerekiyordu. Bu nedenle yaplan yeni kaytlar u zellikleri tamaktadr: Yerleimin eitli

26

evrelerinden kent surlar; kent alannn dousunda daha nce dikkate alnmam kesimler; Hellenistik duvarn evresi dahil gneydeki arazi; kent d olarak kabul edilebilecek Letoon evresi; akropol ve tiyatro ile kentin kuzeybatsndaki baz mahalleler. Bu yeni GPS verileri, ayn zamanda binalarn dikey koordinatlarn da vererek mimari kalntlarn boyutlu krokisini izmeye olanak salamaktadr. Bu yeni kent plan, Diogenes`in kentine yeni bir grnm kazandrmaktadr (Resim: 8).

Jeofizik ncelemeler

Aratrma projesinin nemli bir amac da kentsel geliimin evrelerini ayrmak, yani kentin Hellenistik Dnemdeki durumunu ortaya karmaktr. ren yerinde daha nceden alm aratrmaclar yerleim merkezinin batya kaydna dikkat ekmilerdi; bu gzlem bizi Esplanadenin dousunda kalan kentsel alanlar incelemeye yneltti. Hellenistik kentin daha sonraki yerleim faaliyetlerinden zarar grmemi bir blmn bulmamz muhtemeldi. Ancak kaliteli iilik gsteren salam duvarlara ramen, bunlarn bina kontekstine hibir katks olmamtr.

Bu aratrma srasnda yrtlecek jeofizik incelemeler iin Esplanadenin dousunda, her ikisi de olduka kk ve inaat kalntlar ieren iki teras seildi. Bu iki doal sekiden alak olan Esplanadenin 100 m. kadar dousunda yer alr. Dou kanadnda ise bir anta ait olabilecek byk orthostatlar vardr. Binann dikdrtgen plan ve kaln duvarlar jeo-radar sonularnda aka grlmektedir. Bu bina kentin dou yakasnda nemli bir mevkiye yerletirilmi bir heroon olabilir.

Oinoandann yer ald dan dou eteinde, ncealiler Kynn bat yamalarna hi de uzak dmeyen bir harabe Britanyal aratrmaclar tarafndan bir su pnarna ve mezar kalntlarna yaknl dikkate alnarak Apollon kutsal alan olarak adlandrlmt7 (Resim: 9). Daha derinlemesine incelemeler yaplmam olmakla birlikte orada bulunan birka mimari kalnt 7 N. P. Milner, Notes and inscriptions on the cult of Apollo at Oinoanda, AnatSt 50, 2000,

139-49.

27

yaplama hakknda bilgi vermez. Gze arpan balca zellik olan ocaktan kma ve devirme talarla rlm dairesel yapnn daha yakn tarihe ait olduu dnlebilir. Sz konusu alan dan eteindeki doal bir terastan meydana geldiinden ve kaln bir erozyon tabakas bulunmas tahmin edildiinden, burada da jeofizik incelemeler yrtld. En iyi sonular jeomanyetik prospeksiyon ile elde edildi. Bulgular terasn kuzeydou ksmnda yaklak 8 m x7 m. llerinde bir alana yaylm, daha sonra uzunlamasna paralel bir duvarla gneye doru uzayan kare bir mekna iaret ediyordu. Bu noktada balayan, daha ince enine bir duvar ise mekn blmek iin yaplm grndnden, burada tespit edilen yapnn sra odalarla evrili bir avlu olmas muhtemel gzkmektedir.

Felsefe-d Yaztlar in Arazi almas

Oinoandann felsefi olmayan yaztlarn hedef alan ve 2010 ylnda N. Milner ve G. Staab tarafndan yrtlen saha aratrmas bir kere daha yeni buluntular gn na kard. Bunlarn arasnda birka mezar yazt, kayaya oyulmu yaztl rlyefler, sunaklar ve heykel kaideleri bulunmaktadr.

28Resim 2: Yap malzemesinin alana tanmas (H. E. Sel)

Resim 1: Depo binas (Alman Arkeoloji Enstits stanbul ubesi Oinoanda Projesi/M. Bachmann)

29

Resim 4: Diogenes yaztnn 2010da yeni kefedilen fragmanlarndan biri (YF 252), (Alman Arkeoloji Enstits stanbul ubesi Oinoanda Projesi/M. Bachmann)

Resim 3: lk fragmanlaryla birlikte depo binasnn ii (Alman Arkeoloji Enstits stanbul ubesi Oinoanda Projesi/Martin Bachmann)

30

Resim 6: Bizans kilisesinin kaydedilmi plan (Alman Arkeoloji Enstits stanbul ubesi Oinoanda Projesi/A. Zeitler)

Resim 5: Diogenes yaztnn 2010da belgelenen fragmanlarndan biri (YF 001) ), (Alman Arkeoloji Enstits stanbul ubesi Oinoanda Projesi/M. Bachmann)

31

Resim 7: Hellenistik kent surunun boyutlu nokta bulutu modeli (Alman Arkeoloji Enstits stanbul ubesi Oinoanda Projesi/E. lter)

Resim 8: Oinoanda kalntlarnn geici yeni haritas (Alman Arkeoloji Enstits stanbul ubesi Oinoanda Projesi/K. Berner)

32

Resim 9: Apollon kutsal alan olarak adlandrlm blgenin grnm (Alman Arkeoloji Enstits stanbul ubesi Oinoanda Projesi/M. Bachmann)

33

2010 YILI SILLYON ANTK KENT ve EVRES YZEY ARATIRMASI

Elif ZER*Pergeyi 12 km. kadar Side ynnde geince solda Abdurrahmanlardan

12 km. ierde, Antalya Ovasna hkim yksek bir plato zerinde kurulan Sillyon, Antalya li, Serik ilesine bal Yanky yaknnda Asar Tepesinde konumlandrlmtr1 (Resim: 1). 2009da balayan Sillyon Yzey Aratrmas Projesine 2010 ylnda da devam edilerek, proje kapsamnda eitli almalar yaplmtr.

Ot Temizlii

2010 sezonundaki almaya ot temizlii ile balanlmtr. Bilindii zere Sillyon kayalk bir tepe zerinde ykselmekte olup, tepe blgenin genelinde grlen allklarla kapldr. Akropoliste yer alan Hellenistik Yap, Orta a Yaps, Camii ve dier birok yapda ot temizlii yaplmtr. Bu yaplar tamamen al ve sert dikenli bitkilerle kapl olup, ot temizlii sonrasnda allacak duruma getirilmitir. Kentin bat yamacnda konumlandrlm bat ve kuzeybat nekropollerde mezarlar bitki rtsnden grlemeyecek durumda olup, ot temizlii sonrasnda allacak duruma getirilmitir.

* Do.Dr. Elif ZER, Pamukkale niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi, Arkeoloji Blm, Knkl Kamps, Denizli/TRKYE. E-mail: eozer@pau.edu.tr

1 2010 yl Sillyon antik kenti ve evresi yzey aratrmas Kltr ve Turizm Bakanl, Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrlnn izni ve Pamukkale niversitesi Bilimsel Aratrma Projeleri (BAP) Biriminin maddi katklaryla gerekletirilmitir. Kltr ve Turizm Bakanl, Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrlne, Pamukkale niversitesi Bilimsel Aratrma Projeleri (BAP) Birimine, Serik Kaymakaml ve Serik Kaymakam Ahmet mite, Belek Belediye Bakan Yusuf Mecek ve Bakan Yardmcs Fevzi Ylmaza, Yukarkocayatak Belediye Bakan Enver Aputkana, Kadriye Belediye Bakan smail ahine, Yanky Ky Muhtar Durmu Sarya, Yanky ky Okul Mdr Galip bey ve eine, Kocagzler Mevkiiden Driye Kocagze, Sillyon Kafe sahipleri Ramazan Kocagz ve eine teekkr ederiz. Ayrca Bakanlk Temsilcimiz Sevgi Yavuza, Pamukkale niversitesi Arkeoloji Blm lisans rencileri Musa Ko, Usame Yabanc, Emrah Tarhan, Volkan Akn, Doan Peen, Fatih Ylmaz, Sedat Morko, Merve Taez, Merve pek, Muhammed lker Ylayaz, Merve Yeil, Salih Okan Akgnl ile Kadriye Yaaya (Anadolu niversitesi Mimarlk Fakltesi lisans rencisi) ok teekkr ederiz.

34

Sillyonda akropolise k salayan yollardan bazlarna ot temizlii ve eitli dzenlemeler yaplarak, geiler iin kolayllk salanlmtr (Resim:2).

2010 yl Sillyon ve evresi yzey aratrmasnda Sillyonda 119, Sillyon evresinde 63 olmak zere 182 buluntu, Sillyonda 1 adet, evresinde 26 olmak zere toplam 27 adet tanabilir mimari plastik blok, Sillyonda 8, evresinde 4 olmak zere toplam 12 yazt, Sillyonda 759 adet, evresindeki yerleimlerden 130 adet olmak zere toplam 889 adet seramik, Sillyonda 63 adet ettlk kk buluntu ve 27 sikke tespit edilmitir.

Nekropol almas

Sillyon antik kenti ve evresi yzey aratrmas 2010 sezonunda, 2009da balanan nekropol envanterine devam edildi. Aratrma sresince kentin bat nekropolnde toplam 80 adet shaft (aft) mezar ve dou nekropolde 1 adet kaya mezar tespit edildi. Bat nekropoldeki mezarlarn bir ksm kompleksler halinde dzenlenmi ve mezarlar arasnda gei iin dar sokaklar yaplmtr. Bu mezarlar genelde dou-bat ynnde konumlandrlm olup, baz rneklerde kuzey-gney yn tercih edilmitir (Resim:3). Tespit ettiimiz bu mezarlarn byk bir ksm olaslkla sur duvarlarndan dklen talarla meydana getirilmi olup, herhangi bir yazt ya da buluntuya rastlanlamamtr. Bununla birlikte sur duvarlarndan daha ge bir tarihte yapldklar aikrdr. Byk bir ksmnda yn olarak dou-bat tercih edilmesine ramen, baz mezarlar arazinin topografyasna gre konumlandrlmtr.

Akropolis almas

Abdullah DEVEC*

Aratrma ekibinin iki grubu akropoliste almtr. lk grup Caminin (Sil10/83) yersel fotogrametri yntemiyle rlvesini kararak detayl tanmn bitirmitir. Caminin gnmze ulaan kitabe, vakfiye ve dier tarihi kaynaklar * r. Gr. Abdullah DEVEC, Anadolu niversitesi, Fen-Ed. Fak. Sanat Tarihi Blm,

Kamps-Eskiehir/TRKYE

35

olmadndan kesin tarihlendirilmesini yapmak mmkn olmamakla birlikte, 13.-14 yzyl tek meknl cami rnekleriyle karlatrldnda, bu dnemlere ait olmas muhtemeldir. Bir n gr olarak yaplan bu tarihlendirme nerisi ileride ayrntlaryla kesinletirilecektir (Resim: 4). Yapnn harim ksm ar tahribatlar geirse de ksmen salam olarak gnmze gelmitir. Gney duvarn ortasnda silmeli dzgn kesme bir blok paras ile toprak dolgu zemin seviyesindeki ni izleri burada bir mihrabn olduunu iaret etmektedir.

Aratrmada kentin bat yamacndaki kule (Sil09/54) ile hamam olarak adlandrlan yap kompleksi (Sil09/53) ve sur duvarlarnn altndaki yap komplekslerinin yersel fotogrametri yntemiyle rlvesi kartlm ve detayl tanm almalar yaplmtr. Kareye yakn dikdrtgen planl kule (Sil09/54) kesme ta malzemeyle yaplm olup, kat ayrmlarnn ahap konstrksiyonla saland anlalmaktadr. Yapda gzlemlenen en byk sorun, yuvarlak kemerli ve lentolu akln zerinde ykselen duvarlardaki bozulmalar ve kesme talarn yerlerinden oynamalardr. Yap duvarlarnn saat ynnde burkularak alt ve burkulmayla balantl olarak duvarlarda yarklar oluturan seimler gzlemlenmektedir (Resim:5). Yap bu haliyle yakn bir gelecekte yklma tehlikesiyle kar karya olup, acil olarak restorasyona ihtiyac vardr. Bu hassas durumla balantl olarak ilgili kurumlara gerekli bilgiler verilmitir

Tiyatro ve evresi lm almalar

Murat TAKIRAN*

Bir dier aratrma, yrtclnde tiyatro ile evresinde gerekletirilmi ve lm almalar yaplmtr. 1960larda olan bir heyelan neticesinde akropolisin gney yamacndaki tiyatronun byk bir ksm aa yuvarlanmtr. Mevcut haliyle sadece 12 basamana ait izler grlmektedir. Gneydou-kuzeybat ynl yerletirilen tiyatro Pamphylia ovasna hkimdir. Sil10/84 envanter numaral tiyatronun caveasndaki malzeme * Ar. Gr. Murat TAKIRAN Pamukkale niversitesi- Fen-Ed. Fak. Arkeoloji Blm,

Kamps-Denizli/TRKYE

36

olarak lokal kire ta kullanlmtr. Yamaca yaslanmas, krepis ve kerkides profilinden tr, muhtemelen Hellenistik dnemde ina edilmi olup, Roma dneminde de kullanm devam etmitir (Resim:6).

almada kentin gney st yamacna ina edilmi bir mekn (Sil10/82) tespit edilmitir (Resim: 7). Yre halk tarafndan Paa Delii olarak adlandrlmaktadr. Buras Lanckoronskide su deposu olarak tanmlanarak, detayl izilmitir. Dzgn kesilmi bloklarla rlen giri ksm tahrip olmu ve bloklarn ou devrilmitir. Giri kare bir alana almaktadr. Buradan dar bir koridorla dier alanlara ulalmakla birlikte, Lanckronskide tespit edilen odalarn tala dolduu gzlemlenmitir. Aratrmamz esnasnda burada kaak kaz yapldn tespit ettik ve ilgili kurumlara bildirdik. Bununla birlikte ne yazktr ki, aratrmamz sresince kaak kazlar bize ve jandarmaya ramen, hala korkusuzca devam ettirildi ve bu kii ya da kiiler yakalanmad.

Epigrafi almalar

N. GKALP*

Epigrafi aratrmasnda toplam 12 adet yazt tespit edilmitir. Daha nce (2009) tespit edilen yaztlarn estampaj alnm ve bunlarn kontrolnn ardndan kentin kuzey, kuzeybat, kuzeydou, gney, gneybat, gneydou, bat ve dousu ile tm akropolis sistematik biimde taranarak 8 adet yazt tespit edilmitir.

Bu almalar kapsamnda Serik lesine bal olarak Yanky ile Kocagzler Mahallesi, Kk Asar- Koducak Mevkii, Tekkeky, atrl, Eskiyrk mahallesi, Uzunsakallar, Civelek iftlii, Gkepnar Ky ve kye bal Yalamaca ile Syrl Mahalleleri, burada yer alan Bozda Mevki, Alacami Ky ve buraya bal olarak Orta Mahalle ile Bozyaka Mahallelerinde yazt tarama almalar yaplmtr.

Seramik Aratrmas* Yard.Do.Dr. Nuray GKALP Akdeniz niversitesi Fen Ed. Fak. Eskia Dilleri ve Kltrleri

Blm, Kamps-Antalya/TRKYE

37

Arzu Deniz KARABEYN*

2010 alma sezonunda Sillyon ve evresinde sistematik seramik yzey aratrmas gerekletirilmitir. Topografya gz nnde bulundurularak seramik toplama sektrleri belirlenmi ve buna gre seramikler toplanarak deerlendirilmitir. Kentin territoryumuna giren Kepez mevkii de dahil olmak zere toplam 10 ayr sektrden seramik toplanmtr. Kentin gney yamacndan ilk kez M.8.-7.yy.a ait Geometrik dnem seramik paralar ele gemitir (Resim:8).

2010 ylnda yaplan almalarda kentin deiik noktalarnda eitli metal objeler ve eitli metal eserlere ait paralar bulunmutur. Ele geen malzemeler zerinde restorasyon ve konservasyon almalar yaplmtr. Bu eserler arasnda kol dmeleri, iviler, metal kaplara ait paralar, kemer tokas gibi rnekler yer almaktadr. Bu rnekler arasnda kemer tokalar n plana kmaktadr.

Sikke Buluntular

Hseyin KKER**

2009 ve 2010 yllarnda Sillyonda yaplan yzey aratrmalar srasnda 31 adedi bronz ve bir adedi de gm olmak zere 32 adet sikke ele gemitir. Youn bir toprak ve korozyon tabakasyla kapl olan sikkeler zerinde mekanik temizlik yaplm ve bu sayede 18 adedinin tehisi yaplabilmitir. Buna gre, 10 adet Hellenistik dnem (6 Sillyon, 1 Termessos, 1 Seleukos Krall, 2 tanmlanamayan), 3 adet Roma mparatorluk Dnemi ehir sikkesi (1 Sillyon, 1 Aizanoi, 1 Belirsiz darphane), 1 adet Roma mparatorluk dnemi sikkesi (4.-5. yy.), 4 adet Bizans ve 14 adet slami dnem sikkesi yer almaktadr. Ele geen sikkeler arasndaki en erken tarihli olanlar, Sillyon kentinin M. 3. yzylda darp ettii, Ares/Zeus, Apollon/Zeus ve Herakles/Sadak

* Arkeolog Arzu Deniz KARABEYN. Pamukkale ni- Fen-Ed. Fak. Arkeoloji Blm Yksek Lisans rencisi, Kamps-Denizli/TRKYE

** Ar.Gr. Hseyin KKER, Kocaeli niversitesi, Fen-Ed. Fak. Arkeoloji Blm.Kamps Kocaeli/TRKYE huseyinkoker@yahoo.com.tr

38

ve grz tiplerini tayan bronz seriler ile Seleukos kral II. Seleukosa (M 246-226) ait aslan postlu Herakles ba/Omphalos zerinde oturan Apollon tipli sikkelerdir. Roma mparatorluk Dnemi ehir sikkeleri iinde Sillyona ait olan, Severus Alexanderin (MS. 222-235) kars Orbianeye aittir. imdiye kadar yaynlanm kataloglarda rneine rastlayamadmz bu sikke, n yznde imparatorienin saa dnk bst ve arka yznde de kentte nemli bir tapm olan Ay Tanrs Menin bstn tamaktadr. Aizanoi kentine ait olan sikke Caligula dnemine tarihlenmekte ve n yznde imparatorun saa dnk bst, arka yznde de I. Agrippinann saa dnk bst yer almaktadr.

Sosyolojik n Aratrma

Nadide KARKINER*

alma sezonunda, Yanky muhtar Durmu Sar ve kyn yallarndan Halil brahim Ayaz ile ky genel mlakat yaplarak, kyn tarihi, kyde yaayan kadn ve erkeklerin Sillyondaki arkeolojik yzey aratrmasn nasl algladklar ve bu aratrmadan neler umduklar, kyn geim kaynaklar, kydeki kadnlarn stats zerine sorular yneltilerek, tarihsel olarak Sillyon ile olan ilikileri analiz edilmeye allmtr.

Sillyon evresinde Yaplan almalar

Kepez Mevkii

Geen yl baladmz Kepez aratrmasna bu yl da devam edildi. Buras Sillyonun yaklak 3-4 km kuzeyinde bulunan az engebeli, alak bir tepecik zerinde olup, toporafyaya gre konumlanmtr. Kepezdeki kale yerleiminde (Resim: 9) toplam 55 adet (23 adet ana kayaya oyulmu khamasorion tipi mezar, 33 adet yap, yap kompleksleri ve sarnlar) buluntu

* Yard.Do.Dr. Nadide KARKINER, Anadolu niversitesi, Fen-Ed. Fak. Sosyoloji Blm Kamps-Eskiehir/TRKYE

39

(Sil10/A.1-Sil10/A.56) tespit edilerek, Total station ile tm alann plan karlmtr.

Kepezdeki yerleimin byk bir yap kompeksi olarak tasarland ve konut kmeleri arasnda kk dar sokaklarn olduu anlalmaktadr. Konutlara alan kaplar bu sokaklar zerindedir. Bu geilerin yaknlarnda sarnlar yer alr. Sarnlar form olarak yuvarlak olup, Sillyondakiler ile ok byk benzerlik gsterir. Yerleimin kuzeyinde yer alan sarnlar daha byk ve kare formludur. Bu sarnlarn yerleime datlan suyun ana arteli olabileceklerini dnmekle birlikte, gelecekte daha net bilgilere ulamay ummaktayz.

Kepezde yaptmz almalarda nekropol alannn Sillyonda olduu gibi yerlemenin bat tarafnda yer aldn tespit ettik. Tepenin bu yamacnda eimli kayalk alanlarn oyulmasyla meydana getirilen mezarlar vardr. Yaygn mezar tipi khamasorion tipidir (Resim:10). Ana kayadan oyularak meydana getirilen khamasorion tipi mezarn (Sil10/A17) kapa in-situdur ve bu tip mezarlarn hem kentte hem blgede nasl kapandna dair fikir vermesi bakmndan nemlidir. Burada yer alan mezarlarn genelde tekli tertiplendii baz rneklerin ise birlikte tasarland gzlemlendi. Mezarlarn yerletirilmesinde herhangi bir ynn takip edilmedii anlalmaktadr. Mezarlarda herhangi bir buluntu ile karlalmad.

Tekkeky

2009 sezonunda baladmz Tekkeky aratrmas 2010 sezonunda da devam etmi ve bir eme (Sil10/A.59), yakn zamana kadar kullanlm bir amarhane (Sil10/A.60), 2 adet mimari blok (Sil10/A.MP.2, Sil10/A.MP.4:) 1 adet dibek ta (Sil10/A.MP.3), 1 adet mermer stun tamburu (Sil10/A.MP.5), zerinde monogram bulunan kireta blok (Sil10/A.MP.6), 1 dibek ta (Sil10/A.MP.7), 1 adet arapa yaztl blok (Sil10/A.Inc.2) ve 2 adet yaztl altar (Sil10/A.Inc.3, Sil10/A.Inc.4) olmak zere toplam 11 buluntunun envanteri karlmtr. Yre halk tarafndan verilen bilgiye gre Sil10/A.

40

60 no.lu mekan daha nceden kyn amarhanesi olarak kullanlm hatta zaman, zaman da hamam olarak kullanlmtr. Sil10/A.59 no.lu eme de bu alandadr. emenin evre duvarlarnn daha nceden olmad ve emeye gelen su kaynann daha nceleri ok bol akt ancak, 1974teki kuraklktan sonra deitii bilgisi de yre halk tarafndan verilmitir.

Alacami Ky

Alacami, Antalya linin Serik lesine bal olup, Yanky kynn kuzeydousundadr. Ky adn buradaki tarihi camiden almtr. Aratrmamzda 2 adet sarn (Sil10/A.62 ve Sil10/A.63), bir adet mermer mimari plastik blok (Sil10/A.MP.13), iki adet mermer postament (Sil10/A.MP.14, Sil10/A.MP.18), bir adet kireta korni blou (Sil10/A.MP.15), bir adet mermer silindirik formlu altar (Sil10/A.MP.16), iki adet mimari blok (Sil10/A.MP.17, Sil10/A.MP.21), bir adet anta bal (Sil10/A.MP.18), bir adet mermer kalkan tasvirli altar (Sil10/A.MP.19), 1 adet ezme ta (Sil10/A.MP.20), Sarn kapa (Sil10/A.MP.22), bir adet mermer stun tamburu (Sil10/A.MP.23), bir adet panel paras (Sil10/A.MP.24) olmak zere toplam 13 buluntunun envanteri karlmtr.

Gkepnar-Hellenistik Kule

Sil10/A.61 numaral kule (Resim: 11), Serik lesi Gkepnar ky, Syrl mahallesi Bozda mevkide yer alr. Pamphylia Ovasn kuzeyde snrlayan da silsilesinin zerinde, kayalk ve ulalmas zor bir tepenin bat tarafnda bulunan yap Sillyonu gr hakimiyeti olan bir noktadr. Mekn kuzeybat-gneydou dorultusunda olup 3 odadan olumaktadr. Duvarlar temel seviyesinde olup baz taraflarda duvarlar seilememekte ancak, odalar arasndaki geiler ve mekann kaps grlebilmektedir. Giri kuzeybatdadr. odal mekann orta odas dier iki odaya gre daha byk olup, olaslkla ana mekan burasdr. Yapnn duvarlar 75 cm geniliindedir. Yap konum olarak ovaya hakim, Sillyonu bat tarafta gren ve i kesimlerden (Pisidia)

41

gelen geileri kontrol edebilecek bir yerde bulunmaktadr. Hem yap zellikleri hem de yukarda bahsedilen konumda Hellenistik dnemde hakim noktalarda yer alan yaplar bilinmektedir. Yapnn Hellenistik dnemde Sillyon ve ovay kontrol edebilen bir kule ilevine sahip olduu nerilebilir. Bunun dnda bir adet mermer mimari plastik blok (Sil10/A.MP.11) ve bir adet kireta monograml blok (Sil10/A.MP.12) olmak zere Gkepnarda toplam 3 buluntu tespit edilmitir.

Eskiyrk

Eskiyrkte, yre halknn Gavur Kemeri olarak adlandrd Roma Dnemi Kprs (Sil10/A.57) (Resim: 12) ve Ayval Kemer Kprs denilen olaslkla Roma ve daha ge tarihlerde de kullanlm bir kprnn (Sil10/A.58) tamamen tahrip olmu kalntlarna ulalmtr. Her iki kpr de Koducak Deresi zerindedir. Kprlerin envanteri tamamlanm ancak rlveleri almann sonlarna doru tespit ettiimiz iin karlamayp, sonraya braklmtr. Bu kprlerin dnda burada bir aritrav blok paras (Sil10/A.MP.8), attik-ion tipi mermer stun kaidesi (Sil10/A.MP.9), bir adet mermer stun tamburu (Sil10/A.MP.10) ve 1 adet yaztl altar (Sil10/A.Inc.1) olmak zere 4 buluntunun envanteri yaplmtr.

42

Resim: 1

Resim: 2

43

Resim: 3

44

Resim: 4

Resim: 5

45Resim: 7

Resim: 6

46

Resim: 8

Resim: 9

47

Resim: 10

48Resim: 12

Resim: 11

49

2010 YILI ERZNCAN, ERZuRuM, KARS ve IDIR LLER YZEY ARATIRMALARI

Yavuz GNADI*Yasin TOPALOLU

Akn BNGLalpaslan cEYLan

Kltr ve Turizm Bakanl Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrlnn 06.07.2010 tarih ve 142985 sayl izinleriyle Erzurum Merkez, Akale, Pasinler, Horasan, Tekman, Kprky, Erzincan Refahiye, Kars Akyaka, Arpaay ve Idr Tuzluca lelerinde yrtlmtr.

Prof. Dr. Alpaslan Ceylan bakanlnda yrtlen almalara Yrd. Do. Dr. Akn Bingl, Yrd. Do. Dr. Yasin Topalolu, Dr. Oktay zgl, Dr. brahim ngr Ar. Gr. Yavuz Gnad ve Ar. Gr. Mustafa Karagei katlmtr. Bakanlk temsilcilii grevini Kahramanmara Mzesi Arkeologlarndan Murat Krba stlenmitir1.

Blgede 1998 ylndan itibaren aralksz yrttmz aratrmalarn 2010 yl almalar da olduka verimli gemi, blgenin tarihi ve arkeolojisini aydnlatma asndan nemli sonular ortaya koyacan dndmz birok merkez tespit edilmitir.

* Ar. Gr. Yavuz Gnad, Atatrk niversitesi Edebiyat Sos.Bil.Enstits Erzurum/ TRKYE

Yrd. Do. Dr. Yasin Topalolu, Atatrk niversitesi Edebiyat Fak. Tarih Bl., Erzurum/TRKYE

Yrd. Do. Dr. Akn Bingl, Kafkas niversitesi Fen-Edebiyat Fak. Tarih Bl. Kars/ TRKYE Prof. Dr. Alpaslan Ceylan, Atatrk niversitesi Edebiyat Fak. Tarih Bl., Erzurum/TRKYE1 Yzey aratrmalar srasnda gsterdikleri anlay ve saladklar katklardan dolay

Atatrk niversitesi Rektr Prof. Dr. Hikmet Koaka, Sosyal Bilimler Enstits Mdr Prof. Dr. Mustafa Yldrma, Atatrk niversitesi Aratrma Fonuna, DPTye, Horasan Kaymakam Mahmut Abala, Erzurum Mzesi Mdr Mustafa Erkmene, Kars Mze Mdr Necmettin Alpa, r. Gr. Aslantrk Akyldza, Uzman Hasan Buyruka, Dr. Ouz imeke, Kazmandan Sait Kke, Tercandan Dursun Ademe teekkr ederim.

50

ErzNcAN

Akidem Nekropol

Erzincan li, Refahiye lesinin 6 km kuzeydousundaki Akidem Kynn gneybatsnda yer almaktadr. Alak bir tepe zerine kurulan nekropol, gnmzde ky yerlemesinin yaklak 1 km uzandadr. Kaak kazlar sonucu yzey km olan keramikler nda merkezin Bizans dnemine ait bir mezarlk alan olduu anlalmaktadr.

Gkseki Kaleleri

Erzincan li, Refahiye lesinin 33 km. kuzeydousundaki Gkseki Kynde yer almaktadr. Kye 2 km. uzaklktaki merkezde aralarnda yaklak 500 m. mesafe bulunan Aa Gkseki (Kalecik) ve Yukar Gkseki (Kale) olarak adlandrdmz iki kale bulunmaktadr. rneklerine Van- avutepede rastladmz bu tr kalelerin savunmay glendirmek iin yapld grlmektedir. Kalelerden yukar kalenin daha byk olduu ve kalelerin batsnda geni bir yerleim alannn yer ald grlmektedir. Yerleim alannn da etrafn kuatan yer yer tespit edilebilen ikinci bir sur duvar da bulunmaktadr. Yerleim alannn iinde ok sayda mimari yap izine rastlanmaktadr. Sur duvarlarnn sadece bir blmnn ayakta kald kalelerde youn bir kaak kaz gzlenmektedir. Tespit ettiimiz keramik verileri Demir a ve Orta aa aittir. Btn bu zellikleri ile kale blgenin nemli bir idari merkezi durumundadr.

Bekta Kalesi

Erzincan li, Refahiye lesinin 40 km. kuzeydousundaki Mendemeba Kynn hemen zerinde ykselen kayalk tepe zerine kurulmutur. Kaleye kuzeyden balayarak gneye doru uzanan basamakl bir yol ile ulalmaktadr. Kalenin 160 cm geniliindeki girii de gney blmdedir. Bats olduka sarp olan kalenin kuzeyinde kale ile ayn dneme

51

tarihlendirdiimiz yerleim alanlar bulunmaktadr. Kaleden tespit ettiimiz keramik verileri Demir a ve Ortaaa aittir.

atalam Kalesi

Erzincan li, Refahiye lesinin 24 km kuzeydousundaki atalam Kynn hemen stnde volkanik bir kayann zerine kurulmutur. Kuzey blmnde yer alan byk vadiyi kontrol altnda tutabilmek iin ina edildii anlalmaktadr. Byk lde tahrip olduu grlen kalenin sur duvarlar sadece temel seviyesinde izlenebilmektedir. 50-80 cm geniliinde sur duvarlar bulunduu tepenin yapsna uydurulmutur. Kaleden toplanabilen ok az saydaki keramik verisi Ortaaa aittir.

Doblaktepe Hyk

Erzincan li, Refahiye lesinin 6 km kuzeydousundaki Akidem Kynn yaklak 1 km. dousundadr. 2055 m. Rakml hyn kuzeyinden Kuzun Deresi akmaktadr. 2002 yl alma dneminde ilk deerlendirilen merkez aradan geen srede olduka tahrip olmutur. Keramik verileri lk Tun ana tarihlendirilmektedir. Tespit edilen keramikler arasnda yer alan Karaz keramiklerinin varl ise Karaz kltrnn yaylm asndan olduka nemlidir2.

Kaleninsrt Kalesi

Erzincan li, Refahiye lesinin 24 km kuzeydousundaki atalam Ky snrlarnda yer almaktadr. Kzlini Deresinin zerinde ykselen 250 m.lik olduka sarp bir kayaln zerine kurulan kale blgeye hakim nemli bir kaledir. Gney blgesi yayvan olan kalenin girii de bu blmdedir. Kalenin bulunduu kayaln tralanarak dz bir alan elde edildii, sur temelleri iin 2 Ceylan, A. 2002 Yl Erzincan, Erzurum, Kars, Idr lleri Yzey Aratrmalar 21. Aratrma

Sonular Toplants 2, 263-272; Kozbe G.-A.Ceylan-Y.Polat-T.Sivas-H.Sivas-I.ahin-D.Tanrver, Trkiye Arkeolojik Yerlemeleri-6 Demir alar Cilt-1,2, stanbul, 2008

52

yataklar oluturulduu grlmektedir. Kaak kazlarla byk lde tahrip olan kalenin ortasnda kaya basamakl bir su tneli bulunmasna ramen sadece girii ve birka basama tespit edilebilmektedir.

Kale; mimari zellii, gney blmnde yer yer tespit edilebilen kiklopik teknikteki sur duvarlar, kaya basamakl su tneli ve keramik verisi ile Urartu zellii gstermektedir.

Krantepe Yerlemesi

Erzincan li, Refahiye lesinin 35 km kuzeydousunda yer alan Krantepe Kynn hemen zerinde ykselen kayalk alandadr. Yerlemede herhangi bir mimari kalnt tespit edilememekle birlikte tespit edilen az saydaki keramik ise Ortaaa tarihlendirilmektedir.

Ortagze Hyk

Erzincan li, Refahiye lesinin 14 km. kuzeybatsnda ki Ortagze Ky snrlarndadr. Hyk 20 yl nce aalandrma blgesi iinde kaldndan ormanlk alan ierisindedir. Ancak yakn bir tarihte i makineleri ile yapld anlalan belki de Anadoludaki en byk kaak kazs hykte grlmektedir. 17 x 12 m. boyutlarnda 10 m. derinliinde yaplan bu kaak kaz sonucu ok sayda mimari kalnt ortaya kmtr. Ancak tahribatn boyutu dikkate alndnda hye ait herhangi bir keramik veri ne yazk ki tespit edilememitir.

Salk Ky Yerlemesi

Erzincan li, Refahiye lesinin 3 km. kuzeyindeki Salk Kynn 2 km. dousunda, dar bir vadinin bat tarafndadr. Yzeyde ilevi tam olarak belirlenemeyen ok sayda temel seviyesinde mimari kalnt bulunmaktadr. Salk Kyne olan yaknl ve kaak kazlarla tahrip olan merkezin

53

ge dneme ait bir dz yerleme olduu dnlmektedir. Yzeyde deerlendirme yapabilecek bir keramik verisine rastlanamamtr.

ERzuRuM

Yukar ermik Kalesi

Erzurum li, Tekman lesinin 17 km gneydousunda ki Ilgze Kynn 500 m. dousundadr. Vadiyi kontrol altnda tutan bir gzetleme kulesi durumundaki kale ayn zamanda Aa ermik Kalesinin de gvenliini salamaktadr. Kale bulunduu tepenin yaps dikkate alnarak kuzey tarafndaki kayalk dzeltilmeden, gney, dou ve batsna sur duvarlar oluturularak ina edilmitir. Kaleye gneyden balayan eimli bir yol ile batdan girilmektedir. Bu nedenden daha zayf olan gney surlar bir gzetleme kulesine gre abartl bir ekilde 250 cm.dir. Kalenin sur duvarlar, 100-150 cm uzunluunda 80-100 cm geniliinde dikdrtgen bir yap arz eden talardan kiklopik teknikte ina edilmitir. Kalenin kuzeybatsnda kale tarafndan kullanldn dndmz iki maara bulunmaktadr. Herhangi bir keramik verisine rastlanlmamtr.

Aa ermik Kalesi

Erzurum li, Tekman lesinin 17 km gneydousundaki Ilgze Mezrasnn 100 m. gneyinde ykselen tepenin zerine kurulmutur. Kale kuzey-gney ynl olup, kuzey-gney uzunluu 51 m, dou-bat uzunluu ise 22,5 m.dir. Horasan harcnn kullanld kalede, ok sayda kaak kaz yaplmtr. Bat tarafnn u ksmnda ana kaya oyularak eitli meknlar oluturulmutur. Kalenin kurulduu kaya, kum ta olduundan dolay ok ksa srede tahrip olmutur. Kalenin kuzeyinde depolama alanlar yer almaktadr. Kaleden tespit edilen keramik verisi Ortaaa aittir.

54

Yukar Kom Kalesi

Erzurum li, Horasan lesinin 46 km gneydousundaki Kaynarca Kyndedir. Dousu, bats ve kuzeyi uurum olan kale olduka sarp ve korunakl bir yap arz etmektedir. Kaleye blgedeki daha nceki tespitlerimizden olan zml- Karakaya kalesindeki gibi bir kaya basamakl bir yol ulalmaktadr. Kaak kazlarla olduka tahrip olan kalede byk oranda tahrip olmu birde kaya basamakl su tneli bulunmaktadr. Sur duvarlarndan byk bir ksm yklmakla birlikte ayakta kalan ksmdan kalenin kiklopik teknikte ina edildii anlalmaktadr. Keramik verileri Tun a, Demir a, Ortaaa aittir.

Aa Kom Kalesi

Erzurum li, Horasan lesinin 46 km. gneydousundaki Kaynarca Kynde yer almaktadr. Yukar Kom Kalesinin yaklak 1 km kuzeybatsndadr. Kalenin yaklak 6 km batsnda ise daha nceki tespitlerimizden Hasan Bey kalesi bulunmaktadr. Konum olarak doal yollar kontrol altnda tutan nemli bir kaledir. Ana kaya zeri kabaca tralanarak oluturulmu bir kalenin evresi kesme talarla oluturulmu ve blgeye has olmayan daha yumuak kum talarndan ve kalker talarndan oluan talarla yaplmtr. Kaleye ulam, kuzeyden gneye doru uzanan bir tepenin zeri oyularak salanmtr. Kalenin kuzey kesiminin zellikle yerleim alan kuzeydousunun ise nekropol alan olarak kullanld anlalmaktadr. Keramik verileri, Tun, Demir ve Erken Demir ana aittir.

Yukar Yldran Kalesi

Erzurum li, Horasan lesinin 24 km batsnda yer alan Yldran Kynn yaklak 2 km. kuzeyindedir. Kale Pasinler-Horasan yolunun kuzeyinde Kzlkaya tepesinin zerinde yer almaktadr. Gneyi olduka dik ve sarp olan kale bulunduu tepenin yapsna uydurulmutur. Kaleye

55

daha yayvan olan gneyden ulalmaktadr. Kurulduu yer bakmndan ok nemli olan kale, tarm alanlarn ve doal yollara hkim bir konumdadr. Kale sur duvarlar byk lde tahrip olmasna ramen i mimarisi daha iyi durumdadr. Kalenin gneyinde bir su gleti bulunmaktadr. Keramik verileri Ge Kalkolitik, lk Tun ve Demir ana aittir.

Aa Yldran Kalesi

Erzurum li, Horasan lesinin 24 km batsnda yer alan Yldran Kynn 2 km. kuzeyindeki Yukar Yldran Kalesinin hemen batsnda ykselen ve Yldran kalesinden daha yksek olan bir tepe zerinde kurulmutur. Kale konum itibariyle Aras vadisini kontrol altnda tutmaktadr. Sur duvarlar tamamen yok olmasna ramen sur yataklar yer yer tespit edilebilmektedir. Kalenin gneyi byk bir uurumla biterken, kuzey taraf daha yayvan bir yapya sahiptir. Keramik verileri Ge Kalkolitik, lk Tun ve Demir ana aittir.

Yldran Gleti

Erzurum li, Horasan lesinin 24 km. batsnda, Yukar Yldran Kalesinin gneydousunda yer almaktadr. Yldran Kalesinin bir paras olarak deerlendirdiimiz glet gnmzde byk lde tahrip olmu ve ilevini kaybetmitir. Gletin kale ile deerlendirdiinde Urartu dnemine ait olabilecei dnlmektedir.

ermik Maaras

Erzurum li, Tekman lesinin 17 km gneydousunda, Yukar ermik Kalesinin yaklak 700 m. kuzeybatsndadr. Maaralarn ilendii grlmesine ramen herhangi bir buluntuya rastlanamamtr. Gnmzde ky tarafndan dnemsel hayvan barna olarak kullanlmaktadr.

56

ender Hyk

Erzurum li, Pasinler lesine 12 km uzaklktaki ender Kynn iinde yer almaktadr. Kyn hemen dousunda alak bir tepe zerinde yer alan hyk, komu ky Sosta bulunan Sos Hyk ile ayn dneme aittir. Hykte tespit edilen ok saydaki keramie ramen baskn keramik verisi lk Tun ana aittir.

Erence Kalesi

Erzurum li, Tekman lesinin 7 km gneybatsnda yer alan Erence Kynn 400 m kuzeybatsndadr. Kalenin, batsndan Aras Nehri Akmaktadr. Sur duvarlar sadece batda tespit edilebilen kaleye gneydeki bir kapdan girilmektedir. Kalenin dou tarafnda kuru bir dere yata bulunmaktadr. konusudur. Keramik verileri lk Tun, Demir a (Orta Demir a)na aittir.

Eskiehirtepe

Erzurum li, Merkez lesi snrlarnda Erzurum-Pasinler karayolunun hemen batsnda yer almaktadr. Yksek bir tepenin stne kurulmutur. Stratejik adan Kafkaslar Erzuruma balayan yolun gvenliini salayan bir konumdadr. Kaleye ait sur duvarlar sadece temel seviyesinde yer yer tespit edilebilmektedir. Daha ok bir tepe zellii tayan Eskiehirtepe zerinde ve eteklerinde kayalar zerine, kaya basamaklarnn ina edilmi olmas ok dikkat ekicidir. Tepe zerinde ok sayda kaak kaz yaplmtr. Bunun yan sra ok kayalk bir tepe olduundan dolay kk kk talardan oluan kayacklar da mevcuttur. Ancak tepenin hemen Erzuruma doru bakan ksmnda kaya oyularak oluturulmu kk yerleimler sz konusudur. Keramik verisi ok fazladr. Keramik bulgular ilk planda bakldnda Ge Kalkolitik ve lk Tun a zellii gstermektedir. Fakat Erken ve Orta Demir a keramikleri de ok az sayda bulunmaktadr.

57

Gndam Kalesi

Erzurum li, Tekman lesinin 6 km. dousundaki Gndam Kynn 2 km. dousunda ve Iklar Kynn kuzeydousunda yer almaktadr. Vadinin kuzey srtna kurulmu olan kalenin dousu, bats ve gneyi uurumlarla evrilidir. Doal bir srt zerine oluturulmu olan kaleye kuzey tarafndan ulalmaktadr. Kale, blgedeki tarm ve hayvanclk alanlarn da kontrol altnda tutmaktadr. Savunma asndan kuzey tarafn sur duvarlaryla evrili olan kalenin, mimari yaplar kalenin i kesimlerinde daha belirgindir. Mimari yaplarn nemli bir ksm kalenin dou ve gney kesiminde yer almaktadr. Keramik verileri Orta aa aittir.

Hzrilyas Kalesi

Erzurum li, Horasan lesinin 19 km kuzeyindeki Hzr lyas Kyndedir. Bulunduu tepenin yapsna uydurularak ina edilen kale nnden geen tarihi yolu, vadiyi kontrol altnda tutmaktadr. Kiklopik teknikte ina edilen kale kk bir gzetleme kalesi durumundadr. 1-2 m arasnda deien byk talardan yaplan sur duvarlarnn yer yer 1,5 -2 m lik ksm ayakta kalmay baarmtr. Kalenin bulunduu tepenin hemen altndaki iki kk tepede de kale ile balantl olduu dndmz yerleme kalntlar grlmektedir. Kalenin kuzeybatsnda ise ayn amala baka bir gzetleme kulesi bulunmaktadr. Keramik verisi deerlendirmeye yetmeyecek kadar azdr.

Ilgze Kalesi

Erzurum li, Tekman lesinin 17 km gneydousundaki Ilgze Kynn 1,5 km kuzeyinde ve Iklar Kynn 1 km kuzeybatsndadr. Tekmandan gelen iki derenin birletii noktada kurulan kale sarp bir yamata yer almaktadr. Kalenin dou ve bats sarp kayalktan meydana gelmitir. Kale 208 x 100 m. byklndedir. Kalenin orta kesiminde kuzey-gney

58

dorultulu 73 m. uzunluunda 1-1,5 m.lik byk blok talardan ina edilmi bir sur duvar bulunmaktadr. Gnmzde 3-3,5 metrelik ksm (7-8 sra) ayakta kalmay baaran sur duvarlar kiklopik tekniktedir. Sur duvarnn dou ksmnda ise mimari yaplarn varl tespit edilmitir. Keramik verileri lk Tun, Erken Demir, Orta Demir ve Orta a a aittir.

Karata Kalesi

Erzurum li, Kprky lesi, Karatalar Kyndedir. 1944 m. rakml kale, Avnik Kalesinin yaklak 2 km kuzeybatsnda bulunmaktadr. nemli bir yerleme olan Karatalarn altnda Urartu zellii gsteren kaya mezarlar bulunmaktadr. Ancak bu kaya mezarlar daha sonradan kilise haline dntrlmtr. Kaleden ve evresinden toplanan keramik verisi Demir ana aittir.

Kaynarca Kalesi

Erzurum li, Horasan lesinin 46 km gneydousunda batsndaki Kaynarca Kynn 500 m dousundadr. Kalenin 40 x30 m. byklnde sarp bir kaledir. Kalenin bat ve kuzey ksmndan tarihi yollar gemektedir. Kuzey-gney dorultulu yaplan kale, kk bir tepe zerine ina edilmitir. Sur duvarlar byk lde tahrip olan kalede sadece bat ksmnda yer yer tespit edilebilmektedir. Kale ierisindeki mimari yaplar rahatlkla tespit edilebilmektedir. Keramik buluntusu az olmakla birlikte Tun a keramikleri daha fazladr.

Kaynarca Yerlemesi

Erzurum li, Horasan lesinin 46 km gneydousundaki Kaynarca Kynn 1-1,5 km dousundadr. Bu tepenin dou tarafnda zellikle bir mimari duvar kalnts bulunmaktadr. Yerlemenin bat taraf, kolayca ulam salayacak bir yerleme olma zelliini tamaktadr. Yerlemenin

59

kuzey ve bat taraf tarm alan olarak kullanlmaktadr. Dou tarafnda da su kaynaklar bulunuyor. Savunma asndan son derece elverili bir noktada yer alan yerleme. Yayvan bir tepe olan yerlemenin kuzey kesimi gnmzde tarm alan iin kullanlmaktadr. Yerlemenin dousundan kuzeye doru bir dere akmaktadr. Bu blm keramik verisi farkllk gstermektedir. Bu nedenle bu blmn Orta ada kullanldn dnmekteyiz. Yerleme konum olarak Urartu Yol a zerindedir. Keramik verileri Tun, Erken Demir, Orta Demir ve Orta aa aittir.

Krolu Kaya Mezar

Erzurum li, Akale lesinin 18 km. kuzeydousunda yer alan Koapnar Kynn gneybatsnda yer alan yksek bir tepenin zerine yaplmtr. Kaya mezarnda yaptmz ilk incelemelerde Kaya Mezarnn ift katl olduu tespit edilmitir. Kaya mezar ve evresinde daha geni incelemeler nmzdeki yl yrtlecektir.

Sos Hyk

Erzurum l Merkezinin 24 km kuzeydousunda, Pasinler lesinin 13 km batsndadr. leyi kente balayan ana yolun hemen kuzeyinde (500 m) Yiitta (Sos) Kyndedir. Hyn kuzeyinden Arasn besleyen kollardan biri olan ender Deresi akmaktadr. Oval biimli hyk yaklak 1.2 hektar byklndedir. evresindeki teraslar ile birlikte150 x 270 m boyutlarna ulamaktadr. Altndaki doal ykselti ile beraber ova tabanndan yaklak 20 m yksekliktedir. Merkez tepenin kuzey kesimi dndaki evresi ky evleri ile kapldr. Kuzey kesimindeki yamacn, yumuak bir eimle dereye kadar ulamasna kart dier yamalar toprak ekilmesi ve erozyonla tahrip olmutur.

Sos Hykte A. Sagona tarafndan 1994 ylnda balanan kaz almalar yakn bir tarihe kadar devam etmitir. Kaz almalar sonucu elde edilen sonulara gre; Sos Hykteki tabakalanma yledir.

60

M 3500/3300-3000 olarak tarihlenen Sos VA, geleneksel zaman dizin ierisinde Ge Kalkolitik Dnem ile balar. Bu dnemi M 3000-2800e tarihlenen Sos VB (Erken Bronz a IB), M 2800-2500e tarihlenen Sos VC (Erken Bronz a II), ve M 2500-2200etarihlenen Sos VD izlemektedir. Sos IVA, Orta Bronz a I (M 2200-2000) olan Kuzeydou Anadolunun henz yeterince bilinmeyen ikinci bindnemi iin nemli bir balangc gstermektedir ve bu dnemi izleyen Sos IVB Dnemi, Orta Bronz a II yi (M 2000-1500) kapsamaktadr. Sos III, M 1500-1000e tarihlenen Gen Bronz adr ve kinci binyln karanlk dnemi nin bir devam niteliidir. Sos IIA, M 1000750/850 ile tarihlenen Erken Demir adr ve bu dnemi sos IIB, Ge Demir a (M 750/850-300) ve M 300-200ev tarihlenen Sos IIC ya da Post-Akamenid Dnem izlemektedir.

Yapal Hyk

Hyk, Kprky lesinin 13 km. kuzeydousundaki Yapal Kynde bulunmaktadr. Pasinler-Horasan karayolunun kuzeyindeki hyk Yapal Kynn iinde yer alan tepenin zerindedir. Yaptmz yzey aratrmalarnda lk Tun, Demir ve Orta aa ait keramik verileri elde edilmitir.

KARS

Atayurt Kalesi

Kars ili Merkez leye bal Atayurt kynn hemen kuzeybatsnda yer almaktadr. Oval bir mimari yap arz etmekte kaleye birden fazla giri kaps ile ulalabildii grlmektedir. Kalenin asl kapsnn byk lde tahrip olmasna ramen dou ksmnda olduu anlalmaktadr. Daha yayvan olan ve daha iyi durumdaki kuzeybat girii 420 cm eninde, 400 cm. geniliindedir. Olduka byk talardan kiklopik teknikte ina edilen sur duvarlar 3.5 4 m kadar ksm ayakta kalmay baarmtr.

61

Bekler Nekropol

Kars ili, Merkez leye 44 km uzaklktaki Bekler Kynde yer almaktadr. Geni bir alan kapsayan nekropolun bir ksmndan dere akmakta ve geni bir kaya yar oluturmutur. Bu ksmda da yer yer mimari yaplar bulunmaktadr. Nekropolun bir ksm tarm alan bir ksm da Bekler Ky yaplarnca tahrip edilmitir. Genel anlamda bakldnda nekropolun yerleim alan ile i ie getii grlmektedir. Bu zellii ile Van Altntepe ile benzerlik gstermektedir. Keramik verileri byk lde lk Tun ana ait olsa da tespit edilen Erken Demir a keramikleri ve mezar yaplar ile daha ok bir Erken Demir a nekropol alan olarak gzkmektedir.

Boncuktepe Yerlemesi

Kars ili, Merkez leye 50 km uzaklktaki Yalnlar Kynn, kuzeyinde bulunmaktadr. Kye yaklak 500 m. uzaklkta yer alan tepe, ayn zamanda dier yama yerlemesinin de kuzeybatsnda yer almaktadr. Dou-bat ynl olan bu tepenin kuzey taraf ok yayvan olmasna ramen gney taraf olduka diktir. Kaleden ksa ve sarp bir ini yolu ile orlu deresine ulalabilmektedir.

Tepede toprak kaymas ve bir yangn tabakasnn varl dikkat ekicidir. Boncuktepe Yerlemesinin gneyindeki tepelerde de yerleim alanlarnn olduu grlmektedir. Yerlemede tespit edilen keramik verisi Erken Demir ana aittir.

Hasan Kalesi

Kars ili, Merkez leye 50 km uzaklktaki Yalnlar Kyndedir. Blgeye hakim byk bir yap olan kaleye kuzeyden gneye doru yatk bir kaya oyuundan getikten sonra kuzeyden ulalmaktadr. Bulunduu tepenin yapsna uydurularak ina edilen kale ierisinde ok sayda mimari kalntya rastlanmtr. Kalenin gney ucunda kutsal bir alan ve sunaklar

62

bulunmaktadr. Youn bir iskana sahne olan kaleden, lk Tun a, Demir a, Orta Demir a ve Orta aa ait kaliteli keramikler tespit edilmitir.

Kars Kalesi

Kars Kalesi Erken Demir andan itibaren gnmze kadar varln korumu bir kaledir. Stratejik adan son derece nemli olan kale, blgeye hkim olan btn devletler bu kaleyi yeniden ina ederek kullanmaya nem gstermilerdir. Kale, Kars ehrinin hemen iinde bulunan sarp bir kayalk zerine ina edilmitir. Osmanl dneminde kale surlar glendirilmitir. Bu dnemde kale i ve d olmak zere iki sur duvarlaryla evrilmitir. Kars ehrinin simgesi olan ve birok bilimsel almada yer bulan kale envanterimizde daha nce yer almadndan 2010 yl almasnda yer verilmitir.

Yalnayr Yerlemesi

Kars ili, Merkez leye 50 km. uzaklktaki Yalnlar Kynn, 500 m. kuzeyinde bulunan bir yama yerlemesidir. Aniye doru giden tarihi yollarn getii noktada bulunan yerlemenin gneyinden Arpaay beseleyen orlu Dersi akmaktadr. Kaak kazlar ve mimari yaplarndaki talarn sklerek baka yerlerde kullanlmasyla olduka tahrip olan yerlemede birka mezarda grlmektedir. Keramik verileri Erken Demir ve lk Tun ana ait olan yerlemeden tespit edilen Boyal Erken Demir a keramikleri ile ilenmi obsidiyenler nemlidir.

63

IDIr

edik Kalesi

Idr blgesindeki en yksek Ortaa Kalesi olma zellii gstermektedir. inde iki adet su sarnc bulunmaktadr. Modern yerleim alanndan olduka uzak ve sarp bir kayalk zerine yaplm olan kale ierisinde iki adet su sarnc bulunmaktadr. Kale mimari ve keramii ile Ortaa zellii gstermektedir.

Yceota Kalesi-II

Idr li, Tuzluca lesinin 22 km. kuzeyindeki Yceotak Kynn hemen batsnda ykselen tepe zerindedir. Bats, dousu ve kuzeyi sarp bir uurumla sonlanan kale stratejik adan vadiyi kontrol altnda tutabilecek bir konumdadr. 150-200 cm. lik talardan kiklopik teknikte ina edilen kalenin sur kalnl 280-300 cm. arasnda deimektedir. Kaleye batsnda yaklak 5 m.lik bir ksm ayakta kalan 150 cm. lik bir kapdan girilmektedir. Kalenin iinde ana kayann tralanarak oluturulduu bir mekan ve mimari yap izlerine rastlanmaktadr. Keramik verisi lk Tun, Demir ve Orta Demir aa aittir.

Tespit edilen Merkezlerin yan sra Erzurumda; Yukar Ir-Br Kalesi, Aa Ir-Br Kalesi, Hasanbey Kalesi, uba Kalesi, Erzincanda Babulak Kalesi, Idrda Bykklak Kalesi tespit edilmesine ramen deerlendirmesi geen dneme braklmtr.

64

Resim 1: Bekta Kalesi

Resim 2: atalam Kalesi

65

Resim 3: Ortagze Hyk

Resim 4: Hzrilyas Kalesi

66

Resim 5: Ilgze Kalesi

Resim 6: Karata Kalesi

67

Resim 7: Karata Kalesi Kaya Mezarlar

Resim 8: Krolu Kaya Mezar

68

Resim 9: Yceota:II Kalesi

Resim 10: Atayurt Kalesi

69

Resim 11: Atayurt Kalesi

Resim 12: Yalnlar Kalesi

70

71

TEKRDA GANOS DAI ARKEOLOJK YZEY ARATIRMASI

2010 YILI ALIMALARI Zeynep koel ERDEM*

Tekirda li Merkez ve arky lelerinde 2008 ylndan beri srdrlen yzey aratrmalarmz 2010 ylnda da T. C. Kltr ve Turizm Bakanl Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrlnn izni ve niversitemiz Bilimsel Aratrmalar Bakanlnn maddi katklar ile 20 Austos-07 Eyll 2010 tarihleri arasnda gerekletirilmitir1. Bu ylki almalar Merkez leye bal Yazr, Naip, Yeniky ile arky lesine bal Hoky, Mursall, Yayaky, Yrg, engelli, Tepeky, Yukar Kalam, Aa Kalam, Kirazl, Mrefte, Eriklice, debalar (Arapl), arky, Glck, Yayaaa, Sofuky, Yayaaa, Yeniky, enky ve Kzlcaterzi Kylerinde yrtlmtr (Resim:1). Aratrmamzda yerleim leinden tekil buluntuya dek 60 kltr varl saptanmtr2.

alma balangcna geen yllarda Yazr Ky, Naip Ky, Kartaltepe/Bakacaktepe (Hieron Oros) ve arky Dolucatepede tespit ettiimiz baz

* Do. Dr. Zeynep KOEL ERDEM, Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi, Arkeoloji Blm, Cumhuriyet Mahallesi, ilahr Cad. No. 71 , Bomonti/ili stanbul/TRKYE, zerdem@gmail.com

1 Aratrma iznimizi veren Kltr ve Turizm Bakanl Kltr Varlklar ve Mzeler Genel Mdrlne ve maddi katk salayan MSGS BAP Birimine teekkr bor biliriz. Bakanlk temsilcimiz Kocaeli Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Blge Kurulundan Onur Kamiloluna iten aba ve desteinden dolay yrekten teekkr ederim. Bu ylki aratrma ekibini oluturan niversitemiz ehir ve Blge Planlama Blmnden retim yeleri Prof. Dr. brahim Ata, Yard. Do. Dr. Seher Balk, Yard. Do. Dr. Rfat Akbulut, Fotoraf Blmnden retim yesi Yard. Do. Dr. Sekin Tercan ile Arkeoloji Blm rencileri Ceren Erdem, Sevilay Bolel, Glin Karaka, Selen Kanat, Haldun Arda Blbl, Osman Ylmaz, Ayhan Yamantrk, Celal Yaln, Sinan Ava ve Frat Aksoya zverili almalar ve katklarndan dolay teekkr ederim.

2 2008 ve 2009 yllarndaki saptamalarmz hakknda Koel Erdem, Z., Preliminary Report of the Tekirda Ganos 2009 Survey, Anatolia Antiqua (Eski Anadolu) XVII, 2009, s.411-426; Koel Erdem, Z., Tekirda Ganos Da Aratrmalar 2008, 27. Aratrma Sonular Toplants 2. cilt, Ankara, 2009, s.79-107; Koel Erdem, Z., Tekirda Ganos 2009 Survey, Anatolia Antiqua (Eski Anadolu) XVIII, 2010, s.305-320; Koel Erdem, Z., Tekirda Ganos Da 2009 Yzey Aratrmas, 28. Aratrma Sonular Toplants 2. cilt, Ankara, 2010, 385-408.

72

alanlara detayl aratrma, lm ve izim almalar amacyla tekrar gidilmitir. Bu ylki yeni saptamalarmz ise blgenin bat kesiminde, arky lesi ve evresinde younlatrlmtr.

Yazr Ky almalar

2008 ylnda saptadmz ancak zerinde detayl alma yapamadmz Yazr Ky zkayalar Mevkiinde incelemelerde bulunulmutur. Buras doal ta oluumlarnn zerinde, sahil kesimine, etraftaki araziye ve modern kye hakim konumda bir tepedir. Tepede temel talar olduka iyi biimde korunmu, dou-bat ynnde uzanan dikdrtgen planl yap kalntsnn plan kartlmtr (Resim: 2). evrede yaplan aratrmada ok az sayda Klasik Devir seramik paralar ele gemitir. Alan araz, ekli ve konumundan dolay bir kutsal alan olabilecei gibi, daha sonraki bir dnemde gzetleme noktas olarak da kullanlm olabilir.

Tepenin dere yatana yakn gney yamalarnda yars krk halde, d yzeyi kaba ilemeli, alt ap 32 cm, yk. 38 cm ve az ap 25 cm llerinde bezemesiz mermer bir havan bulunmutur. Tepenin batsndaki yamata yer alan alt tarlada da aratrma yaplmtr. Buras tarmsal faaliyetlerden dolay slatrlm bir hyk yerlemesidir. Yzey bulgularn ta aletler3, Hellenistik, Roma, Ge Roma Devirleri ve az sayda Bizans Devrine ait anak mlek paralar oluturmaktadr. Alanda tarmsal faaliyetler devam etmektedir. Tepe ve eteindeki hyk ilikisinin tam olarak aydnlatlabilmesi iin detayl aratrmalara gereksinim vardr.

Naip Ky almalar : Srakayalar Mevkii Antsal Duvar (resim: 3)

2008 ylnda saptadmz ve blgede bir benzeri olmayan antsal tal duvar izmek ve etrafnda daha detayl gzlem ve aratrma yapmak zere

3 Aratrmamzda ele geen prehistorik anak mlek paralar ve ta aletlerin dnemleri ve ilevlerinin saptanmas konusunda stanbul niversitesi Prehistorya Blmnden Prof. Dr. Mehmet zdoan ve Do. Dr. Necmi Karula yardmlarndan dolay teekkr ederiz.

73

Naip Kyne gelinmitir. Naip Kynden Yazr Kyne giderken yol sapandan yaklak 2 km. sonra, yolun hemen solunda yer alan antsal tal duvar birbirine bitiik dizili, yaklak 80-100 cm. eninde ve 1.5-2 m. yksekliindeki kiklopik talarla rldr ve tepeye doru tek sra halinde yaklak 40 m. boyunca uzanmaktadr. Buras sahil eridine, Yazr Ky, zkayalar Mevkii ve Naip Kylerine ve buradan gelen yollara hakim bir tepedir. Tepede yine 2008 ylnda anak Kynde saptadmz ve dolmenlere ait olabileceini dndmz antsal talar hatrlatan byk ta bloklar ve doal ta platformlar ile tepe eteinde antik bir yol demesine ait kalnt tespit edilmitir. Tarmsal faaliyetlerle ok bozulmu bu alanda hibir kk buluntu elde edilememitir, dolaysyla duvarn ve kalntlarn ilevlerini tam olarak saptayabilmek mmkn olamamaktadr.

Kartaltepe/Bakacaktepe (Hieron Oros) tahkimli kale yerlemesi ve kutsal alan almalar

Antik kaynaklarda4 da sz edilen Ganos Dann (Iklar Da) en yksek noktas olan (yaklak 900 m.), hem bir kutsal alan hem de tahkimli kale niteliindeki Kartaltepe/Bakacaktepe (Hieron Oros) konumu bakmndan Bisanthe kentinden balayan sahil eridini ve hemen aasnda Umakdere-Gaziky sahil eridini tamamen gren ok geni bir aya hakimdir ve batsnda arky tepelerini grmektedir. Bu yl niversitemiz ehir ve Blge Planlama Blm retim yelerinin de katlmyla total station aleti ile lm almalar yaplm ve arazinin boyutlu topografik bir modeli oluturulmutur (Resim: 4) Ayrca tahkimat sistemine ait olup yzeyde yer yer izlenebilen in situ ta bloklar da plan zerine ilenmi (Resim: 5), tahkimat sistemine ait kule ve kaplarn yerleri de daha detayl aratrlmtr. Ele

4 Strabon burasnn blgenin en yksek yeri olduundan sz etmitir (VII, 55, 12-14). Antik kaynaklarda ayrca, M 346 ylnda Yunanistan ve Trakya arasnda bar anlamalar srdrlrken, Makedonya Kral II. Philipposun Ganos ve Hieron Oros gibi kilit noktalardaki kaleleri ele geirdiinden sz edilmektedir. Atinal hatipler Demosthenes ve Aischines, Odrys kral Kersobleptesin Atinal paral askerlerin desteine ramen II Phillipposun kuatmasna ancak bir ay dayanabildiinden sz etmektedir (Demosth. VII 37; IX 15; XIX 156; XIX 334; Aesch. II 90).

74

geen yzey bulgular arasnda Klasik, Hellenistik, Roma ve az sayda Bizans Devirlerine tarihlenen anak mlek paralar saylabilir.

arky Dolucatepe (Apollon Kutsal Alan) almalar

lk kez geen yl ziyaret ettiimiz, Tepeky yaknndaki Dolucatepe aratrma blgemizin Kartaltepe/Bakacaktepeden sonraki en yksek tepesidir. Buras Tepekydeki olduka salam durumdaki byk kilisenin duvarnda devirme olarak kullanlan ve Apollon Torontenosa adanm mermer bir adak yaztna dayanarak5, ayrca ou aratrmamzda elde edilen M.. 4. yzyl Dardanos sikkesi, iki adet mermer heykel paras (Resim: 6), mermer stel paras (Resim: 7), M.. 4. yzyln Siyah Firnisli grubuna ait skyphos ve kantharos paralar ve Roma Devri sigillata seramiklerine ait ok saydaki paralar ile Herakleia Pontike, Thasos, Kos, Lesbos, Sinope ve Rodos amphora paralarna ve daha nce burada bulunarak Tekirda Mzesinde getirilen mermer torso dayanarak bir kutsal alan olarak tanmlanmaktadr. Seramikler arasnda tm Trakyada yaygn olan el yapm yerel seramikler de ele gemitir (Resim: 8). Buluntular ithal ve yerel elerin bir arada kullanldklarn gstermektedir.

evrede yaptmz aratrmalar srasnda, Dolucatepenin tam altnda, Eriklice sahilindeki kk koyda bir baz istasyonunun kurulmu olduu grlmtr. Baz istasyonun yapm almalar srasnda kuzey-gney dorultusunda derin bir kanal almtr (Resim: 9). Bu kanaln kesitinde Klasik Hellenistik ve Roma devirlerine ait youn anak mlek paralar, amphora paralar, kemik paralar ve cam paralar bulunmutur. Seramikler dnem ve nitelik bakmndan Dolucatepe kutsal alannda ele geenlerle byk benzerlik gsterirler. Buras kutsal alana ok yakn olan ve eitli mallarn getirildii kk bir liman yerlemesi olabilir. Ancak arazi toprak

5 Sayar, M., H., 1998 : Weihung fr Apollon Torontenos: Ed. U. Peter, Stephanos Nomismatikos, E. Schnert-Geiss zum 65. Geburtstag, Berlin, 585-590; Klzer, A., 2008 : Ostthrakien. Tabula Imperii Byzantini 12, Wien, s. 679; Koel Erdem, Z., 2010 c : Sacred Areas in the Surroundings of the Ganos Mountains, XI. Uluslararas Trakoloji Kongresi, 8-12 Kasm 2010, (Proceedings of the XIth International Congress of Thracology) (baskda).

75

alm yznden ok bozulmutur. Alann niteliinin anlalmas iin detayl almaya gereksinim vardr.

Yukarda sz edilen alanlardaki incelemelerin yan sra, bu yln dier yeni saptamalar ise Yerlemeler, Kaleler, Mezar Tipleri ve Nekropoller, Tekil Yaplar/Ant Eserler ve Tekil Buluntular olmak zere aadaki ana balklar altnda gruplanabilir.

YErLEMELEr

Kronolojik olarak deerlendirildiinde blgede Prehistorik Devire tarihlenen yerlemelerin aratrma blgesinin batsnda, zellikle de arky ve evresinde artt gzlemlenmitir. Prehistorik Devir yerlemelerinin bulunduu alanlar Kzlcaterzi Buruneren iftlii, Kzlcaterzi Fener Karadutlar Mevkii, Glck Ky Yeldeirmeni Mevkii, debalar Kozman Deresi Srtlar Mevkii ve Sofuky Yartarladr. Bu alanlarda Neolitik, Kalkolitik ve Tun Devirlerine ait seramikler ve ta aletlere rastlanmtr.

Yayaaa Ky Yerleimi

Yayaa Kynn yaklak olarak 1 km. gney dousunda, ky giriindeki emenin hemen sol tarafndaki geni arazi olup Kyst Mevkii olarak adlandrlmaktadr. Yaklak olarak 20 dnm kadardr ve kuzey gney-dou bat istikametinde uzanmaktadr. Buras kye hakim bir tepe ve yama yerleimidir. Yzey bulgular arasnda ta aletler, Hellenistik, Roma ve Bizans Devirleri anak mlek paralar ve insan kemikleri saylabilir. Arazi gnmzde tarla olarak kullanlmaktadr.

Yeniky Bizans Devri Yerleimi

Yeniky kndaki rzgar deirmeni sapandan tarla yoluna girince, hemen sadaki tarladr. Cintepe Kalesinin alt yamalarndadr. Yerleim tepe

76

ve yamalara yaylmtr. Yzey Bulgular arasnda ok sayda Bizans Devri seramik paras gzlemlenmitir.

Glck Ky Yeldeirmeni Mevkii Hyk

Kyn yaklak 300 m. kuzey dousunda, ky mezarlnn karsnda, Yeldeirmeni olarak adlandrlan mevkiide tespit edilen yaklak 20 dnmlk bir hyktr. Hyk eteklerinde su kaynaklar ve kuyularn da bulunduu belirtilmitir. Yzey bulgular arasnda ta aletler, Prehistorik Devirlerden (Kalkolitik ve Tun Devri) Bizans Devrine tarihlenen seramik paralar ve cruflar saylabilir.

Glck Ky Kunduzalt Mevkii (zzetin Tarlalar Mevkii)

Glck Ky kuzeyinde yaklak 30 dnmlk bir arazidir. Buradan Tepekye ulaan bir kervan yolu getii kyller tarafndan bildirilmitir. Buras yzey bulgularna da baklarak gnmzdeki tarmsal faaliyetler sonucu dalm bir dz yerlemedir. Yzey bulgular arasnda ok az miktarda prehistorik seramik paras, Roma Devri sigillata paralar, pithos paralar, kemikler, cruflar ve kerpi paralar saptanmtr.

Glck Ky Viranlk Mevkii

Viranlk Mevkii Glck Kynn dousunda ve yaklak olarak 2.5 km. uzaklkta yar alan bir alandr. Dere yatann srtlarnda kurulmutur. Yzey bulgular arasnda ta alet, kum tandan 65x76x28 cm. llerinde ve st ap 50 cm olan bezemesiz bir stun bal, Ge Roma ve Bizans Devri kaba seramik paralar, Bizans Devri ukur bir bronz sikke ve Osmanl Devri seramik paralar, bulunmaktadr. Arazinin tm tarmsal amal kullanlmaktadr. Bu alann yaknnda, Yrg Deresi Mevkiinde, sultan emesinin yannda bir de ant aa (nar) saptanmtr.

77

Glck Ky Balarba Mevkii

Balarba Mevkiinde, tarla olarak kullanlan