ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ 6

8/9/2019 ARATIRMA YNTEMLER 6

1/26

1=ARATIRMA YNTEMLER=BLM VE BLMSEL ARATIRMA

Bilim, geerlilii konu zerinde alan bilim adamlar tarafndan kabul edilen belliyntemlere uygun olarak bilgiler retme ve retilen bilgileri srekli sorgulama srecidir.

Bilimsel yaklam ile gnlk yaamda bavurulan pratik akl arasnda sk bir iliki vardr. rnein,iktisadi bir kriz dnemi sonrasnda alanlarn iten karlmas gibi bir olaya sadece bilimsel adanyaklamak mmkn mdr? Byle bir olay iletme sahipleri, yneticiler, iiler, gazeteciler,siyasetiler vb. kendilerine gre aklayacaklardr.

Bununla birlikte, bilimsel bilgi ile gnlk pratik bilgi arasnda temel farkllklar szkonusudur. Ksaca bilimsel faaliyetin amac, incelenen konudaki olgular tanmlamak, olgulararasndaki nedensel ilikileri kurmak ve bunlar genelletirerek kuramlara ulamaktr. *Olaylaradayanma, tarafszlk, eletiriye ak olma ve yanlma olaslnn kabul , bilimsel dnmenin

temel zellikleridir.Bilim insannn amac sadece bilgi toplamak deil; sorunlarn neler olduunu venasl zleceini de aratrmaktr. Bilim soru sormaya ve sorgulamaya dayanr. Bilimsel faaliyet,kendine zg bir sisteme ve ayr bir dile sahiptir.

Bilim adamnn olgulara yaklam, sokaktaki adam ismini verdiimiz sradan insandanfarkldr. Bilim adam phecidir; her grdnn UFO olmadn bilir. Bilim adamnn yaptalmalar belirli bir ynteme dayanr. Deney yapar, test eder, sistematik alr. Oysa sokaktaki adamgrdklerine, duyduklarna inanr. Yarglarna nasl ulat sorulduunda, gn gibi ortada, herkes

biliyor zaten gibi szler sarf eder.

zellikle gelimekte olan lkelerde insanlar, bilimin gsterdii teknolojik gelimelerin hz ilebilimin; eitim, salk, enflasyon, isizlik gibi sorunlara zmler getiremedii sorunlar arasnda

skm gibidir. Sokaktaki adam iin bilim insan iindir. Buna karlk bilim adamlar iin ilkplanda bilim bilim iindir. Bilim adam, bir aratrmann ilk anda insan hayatn kolaylatrmasn vesomut yararlar salamasn hedeflemez. Aratrma sonularnn uygulanmas iin belirli birolgunlama sresi gerekir. Zaman iinde bu sonular doal olarak insan hayatn kolaylatracaktr.

Her bilimsel alma bilime bir ey katmas iin yaplr.Bir sre sonra mutlaka insanadner.

inde doduu evreyi tanma, renme ve ondan deiik amalarla yararlanma abas,insanlarn ortak zelliidir. Dier canllara oranla insan, evresini tanmak ve renmek iin youn vekararlabalar gstermektedir. Ancakbu abalardaki etkinlik ve verim gz nne alndnda insanlararasnda da farkllk grlmektedir. Bu tr abalarda bilim adamlar, dierlerinden daha etkili veverimli olmaktadr.

nsanlarn bilinmeyene uzanarak bilinenleri arttrma abalar aslnda aratrmadan baka birey deildir. Aratrma, doadaki oluumlar anlamak iin yaplan planl, programl ve sistemli

bilimsel almalardr. Aratrmaya bilmek iin bir strateji gzyle baklabilir.

Bilimsel aratrma yapmak iin aratrmaclarn u konularda bilgi sahibi olmasgerekmektedir:

lgi alanna giren her trl bilgiyi okumak, anlamak, bilimsel gelimeleri takip etmek Toplumda sorun olarak kabul edilen konular ksa zamanda saptamak ve sorunlarn

zm iin aratrma planlar yapma yetenei kazanmak ncelenecek deikenleri doru ve yeterli olarak saptamak


2/26

2 Problemleri formle etmek, zgn hipotezler kurmak Problemlerin saptanmas ve zm iin geerli, gvenilir sonular elde edebilmekamacyla doru anaktle, doru rneklem, doru deikenler ve doru yntemlerbelirlemek

Deikenleri uygun lekler kullanarak saysallatrmak ve elde edilen verileri kayt

etmek Verileri uygun istatistiksel yntemlerle analiz etmek Tutarl, geerli ve etkin kararlar vermek, sorunlara zm retmek Ulalan sonu ve nerileri, bilim evrelerine bilimsel yazlar yaynlayarak ya da

seminer, sempozyum, kongre ve konferanslar araclyla yaymak

Gndelik ve akademik aratrmalar arasndaki farklar:

Gndelik Aratrmalar Bilimsel AratrmalarSezgisel Kuram Temelli

Kendiliinden SistematikAnlk Gereksinimlerden Planl

Kiisel Karar Almaya Odakl Gerekle lgili Bilgiye Odaklounlukla Seici NesnelArzular ve Hedefler Bilimsel Dnce

Bilimsel aratrmalar temelde, bilimsel bilgiye bilgi katmak amacyla yaplr.

Bilimsel aratrmalarda benimsenen amalar unlardr:(Bilimsel aratrmann temelamalar nelerdir?)

1. Kefetmek: Sosyal bir olguyu bir btn olarak ve eleriyle birlikte ortayakoymaya almaktr. Vaka almalar genellikle bu amala yaplr.

2.

Tanmlamak: rneklem verilerine dayal olarak, temel istatistikleryardmyla incelenen olgunun niteliklerini aa karmak, genel birbilgilendirme yapmaktr.

3. Aklamak: Deikenler arasndaki iliki yapsn ve nedensellii ortayakarmaya almaktr.

4. Tahmin ve kontrol: Bilim hem gereklemi fakat henz bilinmeyen birdeerin tahmini (estimation) ile, hem de henz gereklememi fakatgelecekte gzlenebilecek bir deerin ngrlmesi (forecasting) ile ilgilenir.Bir iledeki niversite mezunu kii saysn tahmin etmek, gelecek ylnenflasyon orann ngrmek gibi.

Bilimde genelde tr ilikiden sz edilir:

1. Deterministik liki: Bamsz deikenler, baml deikeni aklamak iingerekli ve yeterli ise iliki, deterministik iliki adn alr. Doa olaylarnda

grlen s= 22

1gt (fizikteki serbest dme forml) trndeki ilikiler,

deterministik ilikilere rnek verilebilir. Sosyal bilimlerde deterministikilikilere rastlanmaz.

2. Stokastik liki: Bamsz deikenler, baml deikeni aklamak iingerekli, fakat yeterli deilse iliki, stokastik iliki adn alr. rnein; satlarnbaml deiken, reklam harcamalarnn bamsz deiken olmas gibi.Stokastik iliki, birhedefe yaplan atlarn bazen tutup bazen tutmayacan,

yani olasla dayandn ifade eder. Bamsz deikenler ne kadar okolursa olsun, her zaman bir hata terimi (aklanamayan ksm) mevcuttur.


3/26

33. Korelasyon: Deikenlerin birlikte deiimleri sonucunda ortaya kan ilikiyigsterir. Korelasyon katsays, hangi deikenin bamsz hangi deikeninbaml olduunu, yani bir neden-sonu ilikisi gstermez. Fakat, iki deikenarasnda bir neden-sonu ilikisi varsa korelasyon katsaysnn yksek kmasbeklenir. rnein, ehir hatlar vapurlaryla yolculuk eden kii says ileevlendirme dairelerinde nikah kylan kii says arasnda yksek birkorelasyon bulunmas halinde, nfus art gibi nc bir deikenin builikiye sebep olduu sylenebilir.

AKILCILIK VE DENEYCLK(Bilimsel aratrmann tarihsel geliimi)

Bilim tarihini incelediimizde, karmza iki temel dnce akm kmaktadr: Aklclk(rasyonalizm) ve deneycilik (amprisizm).

Aklclk Aristodan balayarak gelien, dorulara ulamak iin mantk ve akl yrtmeninnemli olduunu vurgulayan bir dnce sistemidir. Balca kaynaklar matematik ve mantk olan

aklclk, bilginin duyu verilerine dayal deneylerden kaynaklandn ileri sren deneycilik akmnnkart olarak grlr.

Eflatun ve onun rencisi Aristo, yaadklar dnemde aklc sezginin algya stnlnsavunmulardr. Aklc sezginin nemi ile ilgilenen ilk Batl dnr Pisagordur. Pisagor matematikilikilerine dayanarak evrenin temel ilkesinin say olduunu ileri srmtr. Modern aklcln ilktemsilcisi saylan Descartes da, felsefede matematik kesinlie ve akla ulamaya almtr. Onagre insan her eyden phe eder; ancak kendi phe etmesinden phe edemezdi. Descartes vardbu temeli, dnyorum yleyse varm deyiiyle dile getirmitir.

Aklclk dncesine gre bilgilerin kayna apriori ya da deney ncesi aklc sezgilerdir.Bilgi bu sezgilerin akl yoluyla kavranmas ile elde edilebilmektedir.

Zamanla sadece akl yrtme ve mantk yoluyla dorulara ulamann mmkn olmad,deney ve gzlem yapmann nemi anlalmaya balad. Deneyciliin ilk temsilcileri, Eski Yunanlsofistlerdi. Deneycilie gre dnya, dzenliliklerin bir arada tutulduu, nesnelerin vedurumlarn oluturduu bir kmedir. Deer yarglarnn bilimde yeri yoktur; bilim yalnzcaolgular arasndaki balantlar incelemeli ve gzlemlenmi dzenliliklere dayanarakkestirimlerde bulunmay amalamaldr. Bilgiye ancak aposteriorisezgilerle ulalr. Deneyciliktenedensellik kavram nemli bir yer tutar. 16. yzylda Francis Bacon, apriori bilgilerin varlnyadsmamakla birlikte, edinmeye deer tek bilgi trnn doaya ilikin deneyime dayal bilgiolduunu savunmutur.

Aklclk ve deneycilik arasnda ki temel fark?

zetlemek gerekirse, aklclk bilimde akl ve mant n plana alrken, deneycilik deneyyapmann bilimdeki nemini vurgular. Modern bilimsel yntem, bu iki yaklamn bir aradakullanlmasyla ortaya kmtr. Gnmzde kavramsal tanmlama aklcla, ilemsel tanmlamadeneycilie karlk gelmektedir. Bir olguyu baka kavramlara dayal olarak tanmladmzdakavramsal tanmlama, bir olguyu nasl leceimiziifade edersek ilemseltanmlama yapm oluruz.

Bilgi a ad verilen bir ada yayoruz. Bilimsel aratrmalara gelimi lkelerde bykfonlar ayrlmas, bilgisayarlarn gelimesi, iletiim ve yayn olanaklarnn artmas bir yana; bilgiarttka bilgi ile aratrmac ilikisi glenmekte, bilim adam ile sradan insan arasndaki mesafe deartmaktadr. Yeni bilgiler deerlendirilmeden, yorumlanmadan, sentezi yaplmadan bir okaratrmacnn eriemeyecei uzaklkta kalmaktadr. Bununla birlikte, bilimin dar kapsamdakiuzmanlk alanlarna ekilmesi toplumun bilimsel aktiviteleri takip edememesine yol amaktadr.


4/26

4Temelde bilgi aktarm konusunda ak sz konusudur:1. Bilimsel aratrmalar sonucunda elde edilen bulgularla yaynlananlar arasndaki

ak2. Yaynlananlarla ktphanelerin bunlara sahip olma gleri arasndaki ak3. Yaynlanan aratrmalarla bu almalar izleyip anlayabilecek insan kapasitesi

arasndaki ak

Yeni Bilim(deneycilik+aklclk)

Klasik (Newtoncu) bilim ile yeni bilim arasndaki temel farkllklar; sistem, dorusallk, hatave zaman kavramlar erevesinde tartlmaldr.

Sistem kavram klasik bilimde, karlkl etkileim iinde olan bireyler ya da nesneler vebunlar arasndaki ilikilerin anlalmas olarak tanmlanmaktadr. Sistemler modellenebilir ve bumodeller orijinal sistemin davrann deneysel olarak tekrarlayarak incelemekte kullanlrlar. Yeni

bilime gre ise, sistemler dzensizliklerin dzenidir(order of disorder) ve bilim adam bu dzensizlii

anlamaya almaldr.

Dorusallk kavram, en basit ekliyle matematiksel modellerin grafik zerinde dorubiiminde gsterilebilmelerini anlatr. statistikte deikenler arasndaki ilikiler genellikle dorusalmodellerle incelenir, erisel ilikilerle karlalsa da bu ilikiler dorusal biime dntrlerek ifadeedilir. Biri bamsz, dieri baml deiken olan x ve y gibi iki deikenli dorusal model, basitolmakla birlikte ounlukla gereki deildir. Sistemleri aklamak iin ok sayda deiken ve oksayda dorusal olmayan ilikinin geerli olmas, basitletirmeleri anlamsz klar. Dnyada doalolaylara bakldnda dorusal modeller, dzgn ve simetrik ekiller yerine dorusal olmayandinamiklere rastlayan yeni bilimciler, bu dnceden hareketle fraktal geometriyi gelitirmilerdir.

Bir dorusal modelden sapmalar, klasik bilimde deneysel hata ya da grlt (noise) olarak

deerlendirilir. Deneysel hatalar, verilerin uyduu model hakknda nemli bilgiler verirler. Yenibilimde model kadar, hata terimlerinin de irdelenmesi gerektii dnlr. Hipotezlerin dorulanmasiin deneysel hatalarn grmezden gelinmesi gerekirken, hipotezlerin yanllanmas iin hata olarakdeerlendirilen bu tr noktalarn, bilimin potansiyel deiim noktalar olduu unutulmamaldr. Yeni

bilimde kk nedenlerin kendilerinden ok daha nemli sonulara yol aabilecei vurgulanmaktadr.

Zamanbir film eridi gibi ileri-geri sarmak mmkn olsa, klasik bilim asndan zamann heriki ynnde de ilikiler deimez; gemite ya da gelecekte bir an herhangi baka bir anla ayn kabuledilir. Oysa yeni bilim, kainatn tek ynl bir zaman oku olduunu, sistemin geri dnsz bir yaportaya koyduunu varsayar. Bu yolda hi bir ey sabit kalmad iin iktisatta ok sk kullanlan ceteris

paribus varsaymnn kullanm imkanszlamaktadr.

19. yzylda ekonomistler de Newton fiziinden etkilenmiler ve denge kavramn fiziktekiarlk merkezi kavram gibi ekonominin temeli olarak benimsemilerdir. Fizie zenti, o dnemdesadece ekonomi alannda deil, tm sosyal bilimlerde gzlenmekteydi. 19 yzyl bilimselhiyerarisinde fizik en stte, sosyoloji en altta yer almaktayd. Ekonomistler iin nemli olan istikrarve dengeydi; dzensizlikler ve krizler arzi durumlar olarak nitelendiriliyordu.

Brian Arthur adl iktisat, saatin dnme yn neden bugn olduu gibidir de tersinedeildir, Beta daha iyi bir teknoloji iken neden piyasa VHSyi tercih etti, neden daktilo ve

bilgisayarlarda Q klavye kullanlyor gibilerinden bir ok kiiye anlamsz gelen sorularla uramtr.Sonralar teknolojik kilitlenme (mode-locking) ya da patika bamll (path dependency) adnverdii kavramlar gelitirmitir. Ona gre ekonomiler ve toplumlar, bir kez teknolojik olarak bir

patikaya girdiklerinde, o teknolojiye kilitlendiklerinde, bu teknoloji verimsiz olsa da kolay kolay yndeitiremiyor ve o patikadan kamyorlard. Eski iktisada gre kk, rassal dengesizlikler ortaya


5/26

5kar kmaz snp gitmek zorundayd. Oysa yeni bilim anlayndaki iktisada gre gerek ekonomicanl bir sistemdi; rassal dengesizlikler artarak geliebilir ve sistemi deitirebilirlerdi.POZTVST BLM YAKLAIMI

Genellikle bilim szcnden anlalan pozitif (aklc) bilimlerdir. Pozitif bilimlerde ama,olgular arasndaki ilikilerin aklanmas ve bunlarn soyut modeller iinde toplanarak genel kanunlaraulalmasdr. Kkleri 15. yzyla kadar uzanan pozitivist yaklamn amac, metafizii insan

bilgisinden uzaklatrmak ve deneysel bilginin gcn arttrmaktr. 17. yzylda Galileonunllebilir, nesnel olarak gzlenebilir olgular ve bunlara ilikin saysal(kantitatif, nicel) aklamalar

pozitivist yaklam glendirmitir.

Pozitivist bilim anlaynn dayand temel varsaymlar unlardr:

- Bilimsel ilerleme birikimseldir.- Bilimsel bilgi tek meru bilgidir. Metafizik iddialar, deer yarglar, kanaatler meru bilgi

deildir.- Gzlemlerin deerlendirilmesinde kiisel bak asna, kanaatlere, normatif deerlere yeryoktur.

- Meru bilgiye ancak, mantk ve matematik kullanlarak, doa bilim yntemleri ile ulalr.- Bilimin amac, neden-sonu ilikilerini ortaya karmak ve dzenlilikleri aklayan

kanunlar gelitirmektir.

20. yzyln balarnda fizik ve dier temel bilimlerde meydana gelen nemli gelimeler,pozitivist anlaya alternatif olarak pozitivist tesi (yorumlamac) bilim olarak adlandrlabilecekyeni bir anlayn domasna sebep olmutur. Pozitivist tesi anlay, tek ve mutlak bir dorununolmadsyler. Pozitivist aklc grte, bilginin kefedildii ve ortaya karld savunulurkenpozitivist tesi yaklamlar, bilginin kefedilme yerine yorumlandn, ortaya karlma yerine

anlamlandrldn savunurlar.

Pozitivist tesi grlerin temel zellikleri unlardr:

- Bilimsel almalarn hibir aamas deer yarglarndan bamsz deildir.- Bilginin oluturulmasnda tek doru yntem sz konusu deildir.- Bilimsel alma metafizik temellere dayanabilir. Yani, bilimsel bir kuramn varsaymlar

ampirik olarak test edilemeyebilir.- Bilim adamlarnn almalarnda kanaatlerini, inanlarn, retorii temel almalar

matematik ve istatistii temel almalar ile edeerdir.

Pozitivist ve pozitivist tesi anlayn temel zellikleri aada karlatrmal olarak

zetlenmitir.

Pozitivist AnlaynTemel zellikleri Pozitivist tesi Anlayn Temel zellikleri1. Gereklik basittir: Evren, etkileimsiz, kendiiinde tekdze, farkl ve kendine zg sistemlerin birtoplamdr.

1. Gereklik karmaktr: Deikenlik, eitlilik vekarlkl etkileim btn sistem ve olgularn doalzelliidir.

2. Hiyerari dzenin ilkesidir: Sistemler enbasitinden en karmana kadar hiyerarik birbiimde sralanabilirler.

2. Heterari dzendir: Sistemler hiyerarik vepiramitsel deil, nceden kestirilemez, karlklsnrllk ve etkileimlerle belirlenen heterarikdzenlerdir.

3. Evren mekaniktir:Evren saat gibi alan mekanikbir obje gibidir. Enerjisi bitene kadar mekanik bir

dzende devinimini srdrr.

3. Evren holografiktir: Evren, mekanik bir

yaklamla anlalamaz. Her ey birbiriyle ilintilidir,

her para btnn bilgisini tar.4. Gelecek ve yn belirlidir: Evren mekanik biryapya sahip olduundan, matematiksel modellerle bir

4. Gelecek ve yn belirsizdir: Gelecein belirsizliidoann kouludur. Olaslklar sz konusu olabilir,


6/26

6sistemin gelecekteki davran nceden kestirilebilir. ama kesinlikten bahsedilemez.5. likiler dorusal ve neden-sonu ilikisinedayaldr: Evrendeki paralar arasnda neden-sonuilikisi tespit edildiinde, ilikinin sonucu

belirlenebilir.

5. likiler dorusal deildir ve karlklnedensellik vardr: A, Bye neden olmaz, A ve Bkarlkl etkileim halindedir, birlikte evrimleir vedeiirler.

6. Deiim niceliksel ve birikimseldir: Sistemler

birikim yoluyla geliirler. Niteliksel deiim azdr.

6. Deiim morfogenetiktir: Dzen dzensizlikten

doabilir. Sistemler, nicel deiimden ok niteldeiimi yanstacak ekilde eitlilik, karmaklk vebelirsizlik gsterir.

7. Nesnellik zorunludur: Bilgi akl yoluylaanlalabilir. Gzlemci ve gzlenen kesin olarak

birbirinden ayrlmtr.

7. Gzlemci belirli bir perspektife sahip birkatlmcdr: Gzlemci gzlenenden soyutlanm veuzak deildir. Nesnellik diye bir ey yoktur, perspektifvardr.

SOSYAL BLMLER

Pozitif bilimler, fen (doa, temel) bilimleri ve sosyal(toplumsal) bilimler olmak zere ikiye

ayrlr. Fen bilimleri cansz varlklar ve canllar konu alrken, sosyal bilimler toplum iinde yaayaninsann davranlarn inceleyerek teoriler elde etmeye alr.

Sosyal bilimlerde yntem konusunda en nemli sorun, hem eylemleri incelenen varln, hemde eylemleri inceleyen varln insan olmasdr. Bu durum, aratrmacnn nesnellii sorununu ortayakarmakta, tam nesnellie ulamak mmkn olmamaktadr.Ayrca iktisat, sosyoloji, psikoloji gibisosyal bilimlerde; fizik, kimya, biyoloji gibi fen bilimlerindeki kadar lme ve deney yapmaolana yoktur. Bu nedenle sosyal bilimlerde, deikenler arasndaki ilikileri anlama veaklama amacndan ok, tahmin ve kontrol amac gzlenir.

Fen bilimleri olaylarn nedenlerini tanmlayarak genelletirmeye alrken, sosyal bilimler

olaylarn anlamn ve nemini aklamaya alrlar. Fakat, bu durum sosyal bilimlerin bilim olaraksaylmamas anlamna gelmemelidir. nk, sosyal bilimlerde sistematik olarak genelleme yaplmayaallmakta, nermeler test edilmekte ve ifadeler kantlara dayandrlmaktadr.

Bilimlerin gelime hzlar ile matematik teknikleri kullanmalarndaki yaygnlk derecesiarasnda yakn bir iliki gzlenmitir. Matematik biimsel(formal) bir dildir; uyguland alana aklkve kesinlik kazandrr, bu sayede ok karmak grnen sorunlar ak ve yaln biimde zmlenebilir.Ayrca, matematiksel yaklam verilen nermelerden mantk yoluyla daha baka nermelerinkarlmasn salar.

Fen bilimlerinin konusu lmeye, dolaysyla matematik teknikleri kullanmaya elverilioluundan bu bilimlerde daha hzl bir gelime salanmtr. Matematik ve istatistik teknikler

ekonomi, sosyoloji, psikoloji ve dier sosyal bilimlerde de kullanm alan bulmutur. Bunlar iindeenyaygn olan ekonomidir. Matematiin sosyal bilimlerde daha yaygn olarak kullanlmas sonucunda;matematik, istatistik ve ekonomiye dayal olarak gelitirilen ve ekonometri ad verilen kantitatif bir

bilgi alan ortaya kmtr. Ekonometri, ekonomik olaylar kantitatif olarak incelemeye ynelikteknikleri konu edinmektedir.

Matematik, istatistik ve ekonometrik tekniklerin ekonomide yaygn olarak kullanlmas, bubilim dalnn gelimesinde nemli katklar salamtr. Bununla birlikte, bu konuda ll ve dikkatliolmak gerekmektedir. nk kantitatif teknikler, ancak llebilir olgularn analizinde kullanlr.Sosyal bilimlerde pek ok kavramn ou kez llemez nitelikte olmas, bu tekniklerin kullanmolanan snrlandrmaktadr. Byle bir durumda llemeyen olgular kapsam dnda brakmak yada yanl leklerle lmek, sonularn gereklerle ilikisini byk lde kopartabilir. Bu bakmdansosyal bilimlerde ne derece yaygn matematik kullanlrsa, fen bilimlerinde olduu gibi gereklere okadar yaklalaca gr her zaman doru deildir. zetle, bir sosyal bilimcinin matematik


7/26

7teknikleri hangi durumda ve ne tr verilere uygulayaca konusunda bilinli olmas ve bu konudatutarl hareket etmesi gerekir.BLMSEL ARATIRMA SREC

Bilimsel aratrmalar ya kuramsal bir katk ya da pratikte karlalan bir soruna zm aramakamac ile yaplr. Bilimsel aratrmay dier bilgi edinme yntemlerinden(deneyim, sezgi, fal vb.)farkl yapan ey, bilginin sistematik bir ekilde elde edilmesini salayan bilimsel aratrma srecidir.

Bu srecin balca aamalar unlardr:

1. Aratrma konusunun(probleminin) seimi ve aratrma nerisinin hazrlanmas2. Literatr taramasnn yaplmas (Eletirel kaynak incelemesinin yaplmas)3. Aratrma hipotez/hipotezlerinin belirlenmesi4. Aratrmaya konu olan anaktlenin ve rneklemin belirlenmesi5. Aratrma hipotezlerinin test edilmesini salayacak verilerin toplanmas6.

Verilerin analiz edilmesi ve bulgularn yorumlanmas

7.

Aratrmann raporlanmasDaha detayl olarak ele alnrsa, bir aratrmann planlanmasnda aadaki aamalarn titizlikle

yerine getirilmesi gerekir.

Konu (problem) seimin amalarn belirlenmesiKaynak taramas(klasik ve gncel literatr taramas)Amalarn yeniden belirlenmesiAratrma deikenlerinin ve leklerin belirlenmesiProblemin tanmlanmas, hipotezlerin kurulmasHedef anaktlenin belirlenmesi

rneklem ve aratrma birimlerinin belirlenmesiVeri toplama ynteminin ve aratrma tasarmnn belirlenmesiAnket/aratrma/bilgi toplama formlarnn hazrlanmasVerilerin zetlenmesi iin tablo ve grafiklerin tasarlanmasUygun veri analizi yntemlerinin planlanmasGenellemeler iin snr ve koullarn denetlenmesiGerekli ise, Etik Kuruldan izin alnmasAratrma proje nerisinin yazlmas ve mali destek bulunmasPilot uygulama, denetleme, kontrol ve dzeltmelerin yaplmasG Analizi ile benzetim (simulasyon) almalarnn ve sanal denetlemelerin

yaplmasPersonelin eitimi(teknik eleman, anketr vb.)

Esas aratrmaya gei ve veri toplamaVerilerin ilenmesi, bilgisayar programlarna girilmesi, denetim ve kontrolVeri zmleme ve istatistiksel analizYorumlamalar, karar verme, raporlama

BLMSEL ARATIRMADA TEMEL KAVRAMLAR

Hipotez(Denence): Aratrmalarla dorulanmas gereken, varsaym niteliindekinermelerdir. Hipotezler, bir problemin incelenmesinde izlenecek yntemin tanmlanmas iin birerrehberdir. Bir baka ifade ile hipotez, aratrma problemindeki deikenler arasnda ne tr bir ilikiolduuna dair beklentileri ifade eder.

Deiken: Herhangi bir denee ait, birden ok deer alabilen zelliklerdir. Nicel-nitel,baml-bamsz, kesikli-srekli gibi eitli deiken gruplar vardr.


8/26

8Tmevarm-Tmdengelim: Tmevarm, snrl sayda rnee bakarak genel hakknda kanaatsahibi olunmasdr. Tmdengelim ise, genele bakarak zel hakknda fikir sahibi olunmasdr. IMF

politikalar tm gelimekte olan lkelerde baarsz olduuna gre, Trkiyede de baarsz olacaktr(tmdengelim). Yeni gelitirilen deprem tahmin cihaz son depremin bykln tahminedebildiine gre, mmkn tm depremlerin bykln tahmin edebilecektir (tmevarm).

Bilimsel yntem, gerek dnyada yaplan tekil gzlemleri(verileri) bir araya getirir ve bugzlemler sonucunda soyut dnceler dnyasnda akl yoluyla hipotezler retir. Daha sonra buhipotezlerden karlan mantksal sonular, gerek dnyadan yaplan gzlemlerle karlatrlarak birhipotez red edilir ya da edilmez. Grld gibi modern bilimsel aratrma, tekil gzlemlerin hipotezoluturma amacyla biriktirilmesinde tmevarm yntemini, hipotez testinde ise tmdengelimyntemini kullanmaktadr.

ARATIRMA KONUSUNUN SEM

Bilimsel aratrmalar, bir gerei aa karmak, var olan problemlere zm aramak,

akademisyenler ve uygulamaclar iin yeni ufuklar aacak konular gndeme tamak gibi amalarlayaplr. Aratrma konusunun seimi, bilimsel aratrma srecinin en nemli ve en zor admdr.Aratrma probleminin netletirilmesi, aratrma srecinin balangcn oluturur. Bu aama zamanalc ve skntl da olsa, aratrmac yeterli gayreti gstererek ne istediini iyice anlamaldr. Konunun

belirlenmesi, gmlein ilk dmesinin iliklenmesine benzer; ilk dme doru iliklenmise dierdmelerin doru iliklenme ans yksek olur. Toplumsal eitsizliklere dair baz bilgiler edinmeyiamalyorum biiminde bir aratrma problemi olmaz. Ne tr eitsizlikler? Ne tr bilgiler? Nezaman?...

Aratrma konusunun belirlenme aamalar drt balkta zetlenebilir:1. Okuma2. Dnme

3. Yazma4. Tartma

Klasik literatre hakim, gncel literatr takip eden, kendi alannda yaplan konferans,seminer, kongre ve sempozyumlara dzenli olarak katlan bir aratrmac iin aratrma konusunun

belirlenmesi ok zor deildir. Bilim insan, aratrma konusunu belirlerken kendisini ana bilim dal-bilim dal-konu-alt konu-kuramsal ereve-yaplar-faktrler ve gstergelerden oluan kademeli birdnme ve tartma mekanizmasnn iinde bulur.

Aratrma konusunun belirlenmesinde dikkatedilmesi gereken noktalar unlardr:-Konunun aratrlabilir olmas en nemli arttr.Yani, konu hakknda veri toplanabilmeli

ve analiz edilebilmelidir. Salkl veri toplama konusunda glkle karlalan gelir, irketlerin

finansal durumlar, zel hayat, uyuturucu kullanm gibi konular sz konusudur. zel veri edinmekaynaklar yoksa, aratrmac bu tr konular sememelidir.

- Konunun teoride ya da uygulamada bir anlam ifade etmesi gerekir . Aratrmasonucunda elde edilen bilgiler, elde tutulur bulgular olmaldr. Bu nedenle konu belirlenmeden ncen kaynak taramas yaplarak, aratrma sonularnn bir katk salayp salamayaca incelenmelidir.

- Konunun zgn olmasna dikkat edilmelidir. Bu amala o konuda daha nce yaplanalmalar gzdengeirilmeli, konu ile ilgili kiilerle grlerek bilgi alverii yaplmaldr.

- Aratrma belirli bir kurumun ats altnda yaplyorsa, talep edilen artlarsalanmaldr.

- Aratrmann baarl olabilmesi iin konu ile kiinin ilgisi, bilgi ve deneyimleri, sahipolduu zaman ve maddi imkanlar, ulaabilecei bilgi kaynaklarnn rtmesi gerekir .Aratrmacnn bilimsel kapasitesi konuyu incelemeye uygun olmaldr. Konunun niteliine gre,matematik, istatistik, yabanc dil, eski yaz vb. bilgilerin, eitli aralarn kullanm gerekir.


9/26

9- Aratrma konusu aratrmacy heyecanlandrmal, alma arzusunu arttrmaldr.zellikle uzun soluklu incelemelerde ilgi yokluu, bkknlk ve yorgunluk yaratarak aratrmannbaarsz olmasna yol aabilir.

- Aratrmacnn eitimi, setii konunun btnn incelemede yetersiz kalacaksa, ilgilibilim dallarnda eitim grm kiilerle bir ekip oluturulmaldr.

- Aratrma konusu genel ahlak, yasalara ve etik kurallarna uygun olmaldr.

Aratrma konusununbelirlenmesinde iki aamal bir sre sz konusudur: ncelikle genel biraratrma konusu seilmeli, daha sonra konu zelletirilerek aratrlabilir hale getirilmelidir.zelletirme yaplrken, elde edilecek bulgularn ne ie yarayaca, teori ya da uygulama asndankatks dikkatlice deerlendirilmelidir. Aratrma konusu, iinden klamayacak kadar geni ya daaratrmay anlamsz klacak kadar dar olmamaldr.

Aratrma konusunun belirlenmesinden sonra aratrma balnn ifade edilmesi aamas gelir.Aratrma bal yazlrken u noktalara dikkat edilir:

1.

Aratrma bal ne ok uzun, ne de ok ksa olmaldr. Balk iin 7-14 kelime uygundur.2.Aratrma balnda konusunda bir aratrma, bir model nerisi gibi ifadelerolmamaldr.Bilimsel aratrmalarda balkta aratrma yada model nerisi vurgusu yaplmasgereksizdir.

3.Aratrma bal, cmle dkl yada zayf ifade iermemelidir.4.Aratrma bal, aratrma konusunu tam olarak temsil ediyor olmaldr.5.ok gerekli deilse aratrma balnda corafi alan, sektr yada rneklemle ilgili detaylar

verilmemelidir.6.Aratrmada nedensellik test edilecekse balkta etkisi, ilikisellik test edilecekse

ilikisi szcklerinin kullanlmas yerinde olur.

ELETREL KAYNAKNCELEMES(Literatr Taramas)

Bilgi bolukta olumaz ve sizin almanz ancak, dier aratrmaclarn alma vebulgularyla benzetii ve ayrt lde deerli olacaktr.

Bu yzden aratrmac ilgilendii konu ile ilgili eletirel bir kaynak incelemesi yaparak dahance ne tr almalar yapldn bilmelidir. Burada eletirel kelimesine zellikle vurgu yaplmtr.nk, kaynak incelemesi X,Y,Z, unlar syledi eklinde olmamal, o alanda yazlanlarnaratrmacnn grlerini dorular ya da reddeder nitelikte olup olmad ifade edilmelidir.

Aratrmaclarn ska dtkleri tuzaklardan biri, mr boyu kaynak incelemesi yapmaktr.Oysa bilim sreklilik arz ettiinden daima o konu ile ilgili okunacak yeni kaynaklar olacaktr. Bu nedenle, zaman elverdiince mmkn olann en fazlasn okumak gerekmektedir.

Aratrmacnn dt bir baka tuzak da, kes-yaptr tuzadr. Aratrma elde edilen herbilginin st ste yld bir ilem deildir. Bu nedenle de kaynak aratrmasnn sistematik veeletirel olmas gerekir.

Aratrma belli gereklerin toplanp bunlarn ne olduunun izah edilmesi de deildir. nemliolan bilgilerin sistematik ve tutarl bir biimde organize edilmesi, bu bilgilerle aratrma hipotezininsorgulanmasdr.

Eletirel kaynak incelemesi sonucunda aratrmac, kafasnda oluan genel aratrma konusunuzelletirir. Konunun aratrlmasnda, llmesinde ve yorumlanmasnda daha nce kullanlanaratrma stratejileri, lekler, ara ve gereler hakknda bilgi edinilmesini salar.


10/26

10KLASK VE GNCEL KAYNAKLARIN TARANMASIAratrma konusunda klasik ve gncel kaynaklara ulalabilmesi iin aadaki kaynaklarn

taranmas gerekir.

Ktphanelerin taranmas(kitap, dergi, tez, aratrma projesi, ansiklopedi, szlk vb.)

Internet sitelerinin taranmas Yllklarn taranmas(year books) Eriilen ve aratrma yaplacak konu ile ilgili temel kaynaklarn kaynaka blmlerinde

yer alan yaynlardan(cited reference) yararlanma Konunun uzmanlar ile yzyze grmeler yapma, konu ile ilgili bilimsel almalar

olan ulusal ve uluslararas evrelerdeki bilim insanlarna dorudan posta ya da elektronikposta(e-mail) yoluyla danma

Meslek gruplarnn oluturduu internetteki alma gruplarna(discussion groups) yeolarak gruptaki yelere aratrma konusu ile ilgili fikirlerini sorma, nerilerindenyararlanma

INTERNET VE ARATIRMALARDA INTERNETTEN YARARLANMA

Gnmzde bilgiye en kolay, hzl ve ucuz biimde ulamann, bilgileri bakalarylapaylamann yolu internettir. Internet, ortak bir anlama dilini(TCP/IP) kullanarak birbiriyle iletiimdebulunan bilgisayarlardan ya da yerel bilgisayar alarndan oluan dnya apnda bir iletiim adr.

Internete bal kurulular deiik gruplara ayrlmakta ve her kuruluun girdi i grup adresteksaltlm olarak belirtilmektedir. gov; hkmet kurulular, edu; eitim kurulular, org; ticariolmayan kurulular, com; ticari kurulular iin kullanlr. Ayrca adresin sonuna iki harfli bir lketantm kodu eklenir. rnein, tr; Trkiye, uk; ngiltere, nl; Hollanda, fi; Finlandiya anlamnagelmektedir.

Gnmzde internetin sunduu hizmet ve kolaylklar, insann hayal gcn zorlaycniteliktedir. Ana balklar halinde belirtmek gerekirse; e-mail, tartma ve haberleme forumlar, dosyatransferi (ftp), uzaktan bilgisayar kullanm(telnet) ve bilgi kaynaklar gibi.

Internet zerinden taramalar, anahtar kelimeye (keyword), konu adna (subject title), yazaradna(author), yayn adna(source), tarihe (date) gre yaplr. Karma kelime gruplarna gre taramalaryaplrken de ve, veya (and,or) balalar ya da kelime1+kelime2+ kalb kullanlr.

ARATIRMA HPOTEZLERNN OLUTURULMASI

Hipotezler, doruluu ya da yanll test edilmemi nermelerdir. Fakat rasgele bir tahmin

anlamna gelmezler. Aksine; deneyimlere, n kaynak incelemesi ile elde edilen bilgilere dayal olarakoluturulurlar. Kuram ise, tekrarlanan bilimsel testlerle dorulanan bir hipotezi ya da birbiriyle ilikilihipotezler grubunu anlatr. Kuramn iinde varsaymlar, tanmlar, hipotezler bulunur.

Hipotezler, ayn konuda daha nce yaplm olan almalarn bulgularna dayandrlmalargerektiinden kaynak taramasndan hemen sonra, yaplacak aratrmada ne tr verilere ihtiyaduyulduunu ortaya koyduklar iin veri toplama ve analiz etme aamalarndan nce oluturulmaldr.Bu ekilde, aratrmann planlanmasna ve snrlandrlmasna yardmc olur. Aratrmacnn aratrma

boyunca konuya odaklanmasn salar. Veri toplama aamasnda karlalabilen eksik yada gereksizveri tehlikeleri ortadan kalkar. zetle, hipotezler rnekleme yntemi, lm aralar, veri analizteknikleri bata olmak zere aratrmann btn boyutlarn etkiler. Bylece, aratrma raporununhazrlanmas iin ereve belirlenmi olur.


11/26

11Niceliksel aratrmalar ounlukla problem zme odakl olduklarndan, belirlenen aratrmahipotezlerine odakl olarak gerekletirilirler. Nitel aratrmalarda genellikle aratrma hipotezikullanlmaz.

yi bir aratrma hipotezi u zelliklere sahip olmaldr:

1.

Her problem, aratrma hipotezi olarak belirlenemez. Problemin cevab net,deikenler arasndaki ilikiler aksi dnlemeyecek kadar aksa, sorun bir hipotez olmaz. Aratrmahipotezi gerek bir kuku ve belirsizlik iermelidir.

2. Daha nce yaplm almalarn sonular ile uyumluluk gstermelidir.Hipotezler nceki aratrmalar takip etmeli, sonrakilere nclk etmelidir. Aratrma sonucununnceki almalarn sonular ile birebir rtmesi gibi bir zorunluluk yoktur. nemli olanaratrmacnn elde ettii sonucu nceki almalarla da ilikilendirerek salam bir gereke ileaklayabilmesidir.

3. Makul ve mantkl olmaldr. Hipotezlerin kabul ya da reddi, teori ya da uygulamaasndan bir anlam ifade etmelidir. Uzun boylu pazarlamaclarnetkileme gc, orta boylulara gredaha fazladr gibi bir hipotez makul deildir. 2003 ylnda kamu sektrnden emekli olanlar mutsuz

bir emeklilik yaayacaklardr eklindeki bir hipotez de verilerin elde edilebilmesi iin ok uzun birsre geeceinden makul deildir.4. Ak ve zl bir anlatmla ifade edilmelidir . Hipotezlerin iyi ifade edilmesi,

almann daha kolay anlalmasn salar. Aratrma kapsamnda incelenecek deikenlerin netolarak tanmlanmas ve llebilir olmas arttr. Bir lkede ekonomik gelimilik seviyesiykseldike yolsuzluk seviyesi der eklinde kurulmas planlanan bir hipotez iin ekonomikgeliim ve yolsuzluk seviyesi deikenleri kompleks kavramlar olduundan, bu deikenlerintanmlar aka verilmelidir.

5. Snanabilir olmaldr. Hipotezin test edilebilmesi iin hakknda veri toplanabilmesigerekir. Su ileyenlerin sol omuzlarnda eytan, su ilemeyenlerin sa omuzlarnda melek vardreklinde bir hipotez snanamaz.

Hibir aratrma her soruya yant bulamaz. Aratrmann baars, balangta belirlenenaratrma hipotezlerinin geerliliinin ne derece gvenle test edilebildii ile llr.

Aratrma hipotezleri ile ilgili bilgiler, aratrmann giri blmnde verilir. Giri blm, ualt balklar kapsar:

- nceki aratrmalar(literatr taramas)- Aratrma hipotezleri- Aratrmann amac ve nemi- Aratrmann kapsam ve kstlar- n kabuller- Aratrmann blmleri

STATSTK ARATIRMALARDA HPOTEZLER

statistiksel incelemelerde aratrma problemininsfr(yokluk) ve alternatif(kart)hipotezlerkurularak ifade edilmesi gerekir. Sfr hipotezi, deikenler arasnda bir iliki ya da fark olmadn,varsa bile ans eseri ortaya ktn ifade eder; farkszlk, eitlik, benzerlik zerine kurulur. Alternatifhipotez yn belirten(tek tarafl) ya da yn belirtmeyen(ift tarafl) ekilde kurulabilir.

Hipotezler, anaktle hakknda aratrma sonuna kadar doru olduunu dndmzvarsaymlar olarak tanmlanabilir.


12/26

12ARATIRMA STRATEJSNN BELRLENMESAratrma stratejisi, aratrmacnn aratrma sorularna nasl cevap bulacana dair plan

yapmasdr. Aratrma stratejisi, aratrma hedeflerini, veri kaynaklarn, verilerin elde edilmeyollarn, karlalabilecek kstlar, aratrmacnn gerekelerini iermelidir. Aratrma stratejisiniinceleyen bir kii, aratrma ile ilgili tm niin sorularn yant bulabilmelidir.

Aratrmalar belirli ltlere gre snflandrlabilirler. Aratrma trleri unlardr.

Snflandrma lt Yntem

Benimsenen Yaklam Pozitivist

Yorumlayc Karma

Amalarna Gre Teorik

Uygulamal

Amalarna Gre Tanmsal karmsal

Veri Edinme Yntemi

Laboratuar

Anket

Gzlem

Ele Alnan Sre Kesitsel

Sreli

Temel ayrmNitel ve nicel ayrmdr.

Benimsenen Yaklama Gre

Pozitivist yaklamda aratrmann sbjektif deerlendirmelerden ve bireysel yorumlardanarndrlmas gerektii dnlr. Tmevarm niteliindedir. Deikenler arasndaki nedensel ilikileriizah etmeye alr. Genellikle nicel veriler kullanr. Aratrma hipotezlerinin snanmas amacn tar.

Yorumlayc yaklamntemelinde ise, insan davranlarn anlamak iin yorumlamak ve aynzamanda yorumlarn tamamen objektif olamayaca gereini kabul etmek gerei yatmaktadr. Sosyalolgularn fen bilimcilerin yaklam ile incelenmesi doru deildir.

Benimsenen yaklam asndan pozitivist ve yorumlayc eklinde ayrm yaplsa da, biraratrmada iki yaklamn birlikte kullanld durumlara da rastlanmaktadr.

Amalarna Gre

Teorik aratrmalar, olaylar arasndaki ilikileri kefetme ve teori gelitirme amacn tarlar.Bu tr aratrmalar daha ok bilim adamlar ve aratrma kurumlar tarafndan yaplmaktadr.Aratrmac, gncel sorunlara cevap vermekten ok bilime katkda bulunmay hedefler.

Uygulamal aratrmalarda ise ama, gncel sorunlara zm bulmaktr. Bazen bir teorinin testedilmesi gibi kuramsal amalar da tarlar.

Teorik aratrmalar bilimsel evrelere hitap ederken, uygulamal aratrmalar siyasi evrelere,

belirli sektrlere, kesimlere hitap etmektedir.


13/26

13Amalarna GreDeikenlerin anaktle ya da rneklemdeki dalm, istatistikleri, frekans dalmlar gibi

bilgilerin elde edilmesi amacyla yaplan bilimsel aratrmalara, tanmsal (descriptive) aratrmalardenir.

Belirli hipotezlerin denetimi, sorunlarn zm yollarnn belirlenmesi amacyla yaplanaratrmalar, karmsal(inferential) aratrmalardr.

Veri Edinme Yntemine Gre

Genellikle fen bilimleri alannda yaplan laboratuar almalar(deneysel yaklam), yapayolarak oluturulan bir ortamda, denetimli koullar altnda, neden-sonu ilikilerinin bulunmasnaynelik aratrmalardr. Koullar, deikenler ya da ortam farkl dzeylerde deitirilerek sonucuetkileyen dolaysz faktrler ortaya karlr. Son zamanlarda psikoloji bata olmak zere pek oksosyal bilimde de laboratuar almalar kullanlmaya balanmtr.

Sosyal bilimlerde ska kullanlan anket almalarnda ise, ok sayda veriyi ekonomik olarakelde etmek mmkndr. Aratrmacnn aratrma srecine daha fazla hakim olmasn salar. Anketformunun hazrlanmas, planlama yaplmas ve anketin uygulanmas uzmanlk gerektiren ciddi biritir. Bu tr aratrmalarda genelletirilebilme(d geerlilik) yksektir.

Gzlem(rnek olay), tek ya da birbiri ile ilgili az sayda denek zerinde yaplan ayrntl biralmadr. Aratrma arac olarak, anket, mlakat, gzlem ve dokman analizleri kullanlr.Laboratuar ortamnda zerinde inceleme yaplan denek, doal olmayan tepkiler verebilir; gzlemalmalarnda denek incelendiinin farknda deildir. Gzlem almalarnn iki nemli sakncas,gzlemcinin grmek istedii eyi grme refleksi(nyargs) ve elde edilen sonularngenelletirilmesinde(d geerlilik) yaanan glktr. Ayrca, doal evrede deikenler denetimli

olmadndan tespit edilen bir sonucun yalnzca gzlemlenen etkenlerden kaynaklanpkaynaklanmadn belirlemek(i geerlilik) gtr.

Ele Alnan Sreye Gre

Aratrmac ister deney, ister anket ya da rnek olay almas tasarlyor olsun, aratrmasresine karar vermesi gerekir. Birincil veri kullanlan almalarda, zellikle anket almalarndaounlukla kesit almalar yaplmaktadr. Sreli(longitudinal) almalar ise, genellikle ikincilverilerle allmas halinde tercih edilmektedir; aratrlan olguya ilikin deimeleri grme imkanverir.

TAMSAYIM-RNEKLEME

statistiksel almalar, incelenecek konuya ait verilerin (bilgi, done, data) hatasztoplanmasyla balamaktadr. Bilgilerin alnaca kaynaklara birim, tm birimlerden oluantoplulua da anaktle (populasyon, yn, evren) ad verilmektedir. rnein, Trkiyede okuryazarlk oran hesaplanacaksa, birimler 6 yan zerindeki Trklerin her biri, anaktle ise bu yagrubundaki Trkiye nfusudur.

Anaktleler sonlu ve sonsuz olmak zere ikiye ayrlr. Sonlu anaktleler belirli saydabirimden oluur. Bir lkedeki banka says, bina says gibi. Sonsuz anaktlelerde ise birim says okfazladr, fakat saylar belirli deildir. Bir lkedeki ar says, mal fiyatlar gibi.

Anaktleyi oluturan birimlere ait istatistik llere (ortalama, standart sapma, varyans,korelasyon katsays gibi) parametre ad verilmektedir. Anaktlelerin sonlu ve az sayda birimden


14/26

14olumas durumunda genellikle tm birimler incelenerek parametre deerleri bulunur. Bu ilemetamsaym denir. Anaktlelerin sonsuz ya da sonlu ama ok fazla sayda birim iermesi halinde ise,bu anaktlelerden rneklemler seilir ve bu rneklemlerden alnan bilgilerle istatistik llerhesaplanarak anaktle parametreleri tahmin edilir. Bu ileme de rnekleme ad verilir.

Anaktle hakknda bilinmesi gereken bir konu da; hedef anaktle ve aratrma anaktlesikavramlardr. Hedef anaktle; hakknda bilgi edinilmek istenen anaktledir. Ancak bazen bu hedefanaktlenin tamamndan deil daha dar kapsaml bir anaktleden rneklem alnarak rneklemeyaplmaktadr. Aratrma iin rneklemin alnd anaktleye aratrma anaktlesi denir. Hedefanaktle ile aratrma anaktlesi ayn da olabilir. rnein eitli yerleim birimleri olan birniversitenin tm hakknda bilgi sahibi olmak amalanrken, rneklem bir yerleim biriminden seilirise niversitenin tamam hedef anaktle, rneklemin seildii yerleke ise aratrma anaktlesi olur.rneklemin tm yerlekelerden dzenlenmesi durumunda ise hedef anaktle ve aratrma anaktlesiayn olur.

rneklemenin Nedenleri

1. Maliyet tasarrufu: zellikle kstl bir aratrma fonunun olmas durumunda rneklemebyk avantaj salar.

2. Zaman tasarruf: Anaktle hakknda ksa zamanda bilgiye ihtiya varsa rneklemeavantajldr.

3. gc (emek) tasarrufu: Ne kadar az birim gzlenir ise o kadar az elemana ihtiyaduyulur.

4. Doruluk artar: Az sayda birim gzlendii iin hatal bilgi elde etme olasl okdktr.

5. Ayrntl bilgi: Tamsaym yaplmas halinde ayrntl bilgi elde edilmesi mmknolmayabilir.

6. Birimlerin zelliklerini Kaybetmesi: Kalite kontrol testlerinde tamsaym

yaplamayacandan rnekleme bavurmak gerekir.7. Birimlerin tamamna ulaamamak: Bu rneklemenin gerek nedenidir. nk tm

birimleri gzlemlemek mmkn olmadnda rneklemeye bavurmak bir zorunluluk olur.

rneklemenin gerek nedeniAnaktlede ki birimlerin tamamnaulaamamaktr.

rneklemde yer alacak birimlerin seiminde dikkate edilmesi gereken noktalar:

rneklem anaktleyi temsil etmeli ve yeterli sayda olmaldr. Anaktledeki her birimin rnekleme girme ans eit olmaldr.

rnekleme alnacak birimler rasgele seilmelidir. rneklem hacmi hesaplanrken uygun 1. tip hata ve 2. tip hata deerleri belirlenmelidir.

0.05, 0.20 alnmaldr. Anaktlede az gzlenen olaylar iin ok, sk grlen olaylar iin az birim seilmelidir. Anaktle homojen bir dalma sahipse az, heterojen bir dalma sahipse ok sayda birim

seilmelidir. Anaktle parametrelerinin tahmin etmede ok yakn deerler isteniyorsa ok, yaklak

deerler isteniyorsa az birim seilmelidir. Aratrma pahal bir uygulama ise az, ucuz ise ok birim seilmelidir.


15/26

15rnekleme Yntemlerirnekleme yntemleri tesadfi (rassal-olaslkl) ve tesadfi olmayan (iradi-olaslksz)

rnekleme olmak zere ikiye ayrlr. rnekleme tesadfi olduunda olaslk kurallar ve dalmlaruygulanabilmekte, bylece rnek sonularnn anaktleyi temsil edip etmedii anlalabilmektedir.rnekleme tesadfi olmadnda bu tespit mmkn deildir.

Tesadfi rnekleme yntemleri drt aamal bir sreci kapsar:

i. Aratrma hipotezlerine ve sorulara dayal olarak uygun bir rnekleme erevesi belirlemekii. Uygun bir rnekleme bykl belirlemekiii. En uygun rnekleme tekniini kullanarak rneklemi oluturmakiv. rneklemin anaktleyi temsil edip etmediini test etmek

Tesadfi rnekleme yntemleri:

1. Basit Tesadfi rnekleme:N birimlik bir anaktleden tm birimlere eit ve bamsz

seilme ans verilerek, n birimlik bir rneklem seilmesidir. Bu yntemin en nemlisakncas, iyi bir rnekleme erevesine ihtiya duyulmasdr.Seimler iadeli veya iadesizolarak yaplabilir.

2. Tabakal(Zmrelere gre) rnekleme: ncelenen zellik asndan heterojen yapdakianaktlelerin homojen alt gruplara(tabakalara) ayrld ve bu tabakalardan tespit edilensaylarda, tesadfi olarak birimlerin seildii rneklemedir. rnein, irketler alansaysna gre, semenler corafi blgelere gre, mteriler harcama tutarlarna gretabakalandrlabilir. Bu tabakalarn ortalamalar birbirinden olduka farkl, standartsapmalar kktr. Yani tabakalar iinde homojenlik fazla iken, tabakalar arasndaheterojen bir yap oluturulur. Tabakal rnekleme sebepten dolay tercih edilir: i.

Heterojen yapnn rneklemde temsiliyetinin salanmas; ii. Tabakalara ilikin ayrntlbilgi elde edilebilmesi; iii. dari, fiziksel vb. sebeplerden dolay bilgi toplanmasnnkolaylamas. Tabakalara ayrma ilemi iin anaktlenin yapsnn ve llmek isteneneyin ne olduunun ok iyi bilinmesi gerekir.

3. Kmeleme rneklemesi:Anaktlenin homojen kmelerden olumas halinde, anaktleyitemsilen bu kmelerden bir ya da bir kann seilerek incelenmesidir. Burada tabakalrneklemenin aksine kme iinde heterojenlik mevcut iken, kmeler birbirine benzerdir.Kmeleme rneklemesi, anaktle hacminin ok geni olduu, erevesinin

belirlenemedii ya da birimlerin geni bir alana yaylmas nedeniyle rneklememaliyetinin ok yksek olmas hallerinde tercih edilir. Bu rneklemede kmelerin

ortalama ve standart sapma deerleri birbirine yakndr. rnein, bir okulda rencilerinsahip olduu kitap saylarn tahmin etmek amacyla snflarn her biri bir kme olarakdnlp birka snf seilerek tahmin yaplabilir. zel niversitelerdeki retim yesi

profili konusundaki bir almada zel niversitelerin her biri bir kme olarakdnlebilir.

4. Kademeli rnekleme:Kmeleme rneklemesinde seilen kmelerde birimlerin tamamyerine bir ksmnn seilip incelenmesi yntemidir. Bu amala ilk kademede seilenkmelerden alt kmeler oluturulur. Kademe says 2 ya da daha fazla olabilir. rnein,stanbuldaki ocuksuz ailelerle ilgili bir aratrma iin, birinci kademede stanbuldakiileler arasndan, daha sonra bu ilelerdeki mahalleler, hatta sokalar ve binalar arasndanseim yaplabilir.


16/26

165. Sistematik rnekleme: ok sk kullanlan bir tesadfi seim yntemidir. Bu yntemdeanaktle hacmi N, rneklem hacmi n iken k=

n

Ndeeri hesaplanr. Seilecek ilk birimin

sras 1 ile k arasnda tesadfi olarak belirlenen bir say olur. Daha sonra bu sayya k

deeri eklenerek, seilecek dier birimlerin sras bulunur. rnein, bir spermarkettemteri memnuniyetini tespit etmek amacyla yaplan sistematik bir rnekleme iin,N=50000, n=1000 olmak zere k=50 bulunmutur. Aratrmann yaplaca dnemde ilkolarak 25inci mteri ile grlm, daha sonra 75inci, daha sonra 125inci vb. ekildetesadfi rneklem elde edilmitir. Bu yntemle rneklem oluturma ilemikolaylamaktadr. Burada sadece ilk seilen birim tesadfi olarak belirlenir, dierlerisistematik olarak seilir.

Bu yntem Basit Tesadfi rneklemede daha salkl bir rneklemin elde edilmesidurumunda da kullanlabilir. Birimler numaralandrlrken rasgele numaralandrma yerine

belli bir kurala gre numaralandrma yaplarak, birbirine ok benzer birimlerinseilmesinin nne geilebilir.

Tesadfi olmayan rnekleme yntemleri:

1. Kolay (Kolayda) rnekleme: En kolay bulunan denek en ideal olandr prensibindenhareketle, rneklem byklne ulalncaya kadar arzu eden herkesin rneklemealnd yntemdir. nternette yaplan ya da televizyonda dzenlenen telefon anketleri

buna rnektir. Kolay rneklemenin en uygun olduu incelemeler pilot almalardr.Ancak, elde edilen bulgularn anaktleyi temsil ettii iddia edilmemelidir.

2. radi(Yargsal) rnekleme:Bu yntemde, rneklemi oluturan birimler aratrmacnnaratrma problemlerine cevap bulacana inand bireylerdir. rnein, Trkiyede

muhafazakar kesimin zellikleri konulu bir almada aratrmac, muhafazakar kesimintipik temsilcileri olarak grd kii ya da kiilerle grerek sorularna yant bulabilir.Bu yntem, zellikle kamuoyu aratrmalarnda kullanlmaktadr. rnein, genel seimdeTrkiye genelindeki oy dalmna ok benzer bir dalm gsteren bir semt ya da ehiraratrma alan olarak belirlenebilir.

3. Kota rneklemesi: Tabakal rneklemenin tesadfi olmayan biimidir. Genelliklemlakatlar iin kullanlr. rnein incelenen anaktlede genlerin oran 0.30 ve rneklem

bykl 500 ise, 500(0.30)=150 gence ulalncaya kadar grme yaplr. Kadn-Erkekkotas, Meslek kotas, ya kotas gibi kotalar oluturularak rneklemin hep bir cinsiyetten,

bir meslekten, bir ya gurubundan seilmesi nlenir.

4.

Kartopu rneklemesi: Anaktlenin snrlarnn ve anaktleye dahil olan bireylerin tamolarak bilinmedii durumda kullanlan rnekleme yntemidir. nce anaktlede yer alan

bir kiiyle grme yaplr. Sonra bu kiinin tand baka kiiler, sonra onlarn tandklarvs. ile grlerek zincirleme biimde rneklem geniletilir. Bu yntemin en nemlisakncas, temsil gcnn dk olmasdr. nk grlen her kii, kendisi ile benzerzelliklere sahip tandklarn nerecektir. rnein, korsan kitap sat konulu birincelemede bu yntem kullanlabilir.

Tabaka iinde homojenlik ok-Kmelemede azdr...durumda kartopu rneklemesine bavurulur.


17/26

17BLMSEL ARATIRMALARDA VERAratrmaclarn yaptklar almalar sonucunda salkl bulgular elde edebilmeleri,

ellerindeki veriye baldr. Aratrmacnn salkl bilgilere sahip olmamas halinde, analiz teknii vekuramsal alt yap ne kadar gl olursa olsun doru sonulara ulamak mmkn deildir.

Deikenlere dair veriler birinci ve ikincil veriler olmak zere iki grupta toplanr.

KNCL VERLER

Aratrmaclar, aratrma problemlerine cevap ararken genellikle kendi verileri ile almakeilimindedirler. nk, farkl amalarla daha nceden derlenmi bulunan veri setlerinden ne ekildefaydalanlaca konusunda genellikle bilgi ya da tecrbe sahibi deildirler. Bu tr daha ncedenderlenmi verilere iki ncil veridenir. Eer bir konuda ikincil veriler mevcutsa birincil veri toplamak,hem zaman ve kaynak israfna neden olmakta hem de yeterli kaynak taramas yaplmad anlamnagelmektedir.

Resmi ve resmi olmayan pek ok kurum, srekli olarak ekonomik, toplumsal, siyasi vb.alanlarda ok farkl konular zerinde ayrntl veriler toplamaktadr. Merkez Bankas, DPT, DE,MKB, TO, SO, KV gibi kurulular, sendikalar, meslek odalar, dzenli olarak topladklar verilerikamunun hizmetine sunmaktadr. Bu verilerin ou bilgisayar ortamnda hazrlanmtr ve internetaraclyla ulalabilmektedir.

zellikle uluslar aras karlatrmalara ilikin almalar genellikle ikincil verileredayanmaktadr. Bu alanda UN, OECD, IMF, ILO, WTO, EU gibi rgtler geni veri tabanlarnasahiptir. Ayrca, bir ok resmi(CIA gibi) ve resmi olmayan(Standard and Poors gibi) kurulu lke ve

blge raporlar yaynlamaktadr.

kincil veriler hem nitel hem nicel aratrmalarda; hem betimleme hem de aklamaamalaryla kullanlabilirler. Baz ikincil veriler tamamen ham veri iken, bazlar ilenmi verilerdir.kincil Verilerin Avantajlar

1. kincil verilerin en nemli stnlkleri, aratrmann zaman ve maliyet kstnauygun olmasdr.

2. Periyodik aratrmalara imkan salar. kincil verilerle 10, 25 hatta 50 yllkdnemler iin analiz yapmak mmkndr.

3. lke, blge vb. temelli karlatrma yapma olana salar.

kincil Verilerin Dezavantajlar

1.

kincil veriler aratrma sorularna cevap vermeyebilirler. nk, aratrmacnnamacndan farkl amalarla toplanm olabilirler.

2. Baz ulusal ya da uluslararas danmanlk irketleri, kamuoyu aratrmakurulular vb. derledikleri verileri aratrmacnn sahip olduu bteyi aacakekilde yksek fiyata satabilmektedirler. Bu durumda ikincil kaynaklar seenekolmaktan kmaktadr.

3. Aratrmac almasn bir kuram test etmek ya da bir olguyu aklamak zeretasarlam olabilir. Bu i iin, ok sayda deikene ilikin bilgiler ieren geni

bir veri setine ihtiya duyar. Fakat bu konudaki ikincil veriler aratrmacyagereken lde geni hazrlanmam olabilir. Bu durumda aratrmacaratrmasn snrlandrmak zorunda kalr.


18/26

18BRNCL VERLERAratrmacnn almas iin ihtiya duyduu verileri, deiik aralarla kendisinin toplamas

ile elde edilen verilere biri ncil veridenir. Birincil verilerin toplanmasnda kullanlan tr yntemvardr: Anket, gzlem, mlakat.

Anket

En genel tanmyla anket, cevaplayclarn akademik, ticari ya da resmi bir amala dahanceden belirlenmi sorulara karlk vermesi suretiyle veri elde etme yntemidir. Anketlerin giderekyaygnlamasnn altnda yatan temel sebep, bilgisayar destekli istatistik programlarnn gelimesi veanketlerden elde edilen verilerin bilgisayara ilenme ve analiz ilemlerinin kolaylamasdr.

Anket sreci balca aamalar unlardr:1. Problemin ifade edilmesi

2. Deneklerin belirlenmesi3. Soru formunun dzenlenmesi

4.

Bir pilot alma ile soru formunun geerliliinin snanmas(sorular gerekten renmekistediimiz eyleri mi kapsyor? Eksik ya da gereksiz soru var m?)5. alma hakknda bilgi veren bir mektup hazrlanmas(yaplan almann tanmn,

amacn, yantlarn sakl kalacan, anketin en ge gnderilme tarihini belirten antetli,isimli, imzal bir form hazrlanr).

6. Anketlerin datlmas7. Telefon ya da ziyaret yoluyla takip almalarnn yaplmas(baz anketlerin unutulmas,

kaybolmas, dorudan pe atlmas gibi nedenlerden dolay).

Anket Trleri:

1. Geleneksel anketler: Posta, faks, elden brakp alma, telefon ya da biimsel mlakat

yoluyla yaplananketlerdir. Anket formu cevaplayclara posta, faks ya da elde brakmayoluyla ulatrlyor ve anketin doldurulmasnda inisiyatif cevaplayclara braklyorsacevaplaycnn ynettii bir anket sz konusudur. Telefonla yaplan anketlerde olduu gibianket formunun anketr tarafndan doldurulmas halinde ise, aratrmacnn ynettii biranket sz konusudur.

2. Modern anketler: e-posta ve web yoluyla yaplan anketlerdir.

Anket yntemlerinin tercihinde aratrmacnn amac ve aratrma sorular belirleyici roloynamaktadr. Anket yntemi seilirken u noktalara dikkat etmek gerekmektedir:

Cevaplayclarn zellikleri Anket formunu belirli bir kiiye doldurtma gerei Gerekli denek says

Sorularn biimi Soru says

rnein, st dzey yneticilere posta, faks, e-mail yollaryla bir anket gnderirseniz, ilgili kiiyerine bir sekreter ya da memurun anketi doldurmadn garanti edemezsiniz. Bu tr durumlarda

biimsel mlakat yntemi kullanlmaldr.

Baz anketlerde anketr ile cevaplaycnn yz yze gelmesi sakncaldr. rnein, bireyselzellikler, konuma biimi vb. nedenlerle iki taraf arasnda ztlama ya da birbirini memnun etme gibieilimler olabilir. Bu tr durumlarda posta, faks gibi yollar kullanlmaldr.


19/26

19Anketteki Soru Trleri:1. Ak Ulu Sorular: Aratrmacnn dncelerini kendi kelime ve cmleleriyle ifade

etmesi istendiinde yada cevap klar bilinmediinde kullanlan soru biimidir. Ekonomihakknda ne dnyorsunuz yada daha biimsel bir ekilde iinizle ilgili karlatnzglkleri maddeler halinde yaznz gibi. Genellikle anketin son ksmnda ..konusunda ilave etmek istediiniz dnceleriniz varsa belirtiniz eklinde yneltilir.

2. Liste Sorular: Cevaplayclardan bir liste iinden kendilerine uygun olan seenekleriiaretlemelerinin istendii soru biimidir. Birden ok seenek iaretlenebilir. Aadakiyeteneklerden hangisine sahipsiniz? Y.dil/bilgisayar/srclk/Y.lisans gibi

3. Kategori Sorular: Cevaplayclarn belirlenen kategorilerden sadece birini seebileceklerisoru biimidir. Ya, gelir gruplar bu ekilde sorulur. Kategoriler oluturulurken akmaolmamasna dikkat edilmelidir. Yanz: 20-24; 25-29; 30-34; 35-39; gibi.

4. Sralama Sorular: klarn cevaplayclarn atfettikleri neme gre sralanmas istenensoru biimidir. Bilgisayar alrken dikkat ettiiniz faktrleri nem derecesine gresralaynz: Fiyat/hz/markas/ilemcisi/gibi. Bu tr sorulardan sralama says beigememelidir.

5.

Nicelik Sorular: Cevaplayclardan tam yada yaklak bir saysal cevap istenen sorubiimidir. yerinizdeki alan says katr? Kilonuz? gibi.6. lek Sorular: Cevaplayclardan soruya belirtilen lek zerinden cevap vermesinin

istendii soru biimidir. Tiyatroya gitmek: sk/bazen/hi; evin reisi erkektir grnekatlyor musunuz: Kesinlikle katlyorum/katlyorum/fikrim yok/katlmyorum/kesinliklekatlmyorum gibi.

Bir anketin geerli olabilmesi (lmek istedii eyi lebilmesi) iin sorularn btncevaplayclar tarafndan ayn ekilde alglanmas gerekir. Yanl anlalma olasln ortadankaldrmak iin aadaki hususlara dikkat edilmelidir.

1. Sorularda eksik ifadeler olmamaldr. rnein, geen seimlerde kime oy

verdiniz sorusunda milletvekili/yerle seim ayrm yaplmadndan eksiktir.2. Sorularda belirsizliklerden kanlmaldr. rnein, okulu ne zaman terk ettiniz

sorusuna, kimileri gn, kimileri yl, kimileri de terk ettikleri yala cevapvereceklerdir.

3. Hafzaya dayal sorulardan mmkn olduunca kanlmas gerekir. rnein, Xdepartmanna ne zaman atandnz trnden bir soru sormak doruluu kesinolmayan cevaplara yol aabilir.

4. Sorulan soru ile muhatabnn denk olmas gerekir. rnein, bir TV muhabirininsokaktaki bir vatandaa kreselleme hakknda ne dnyorsunuz eklindekisorusu ok iyi bir eydir vb. ekilde yantlanabilir.

5. inde birden fazla e yer alan ve her eye gre farkl yantlanabileceksorulardan kanlmaldr. rnein, Sizce X rnnn iyi bir tad ve sat ans

var mdr eklindeki bir soru iki ayr iki soru eklinde dzenlenmelidir.6. Aratrmacnn istedii cevaplar almasn salayacak ynlendirici sorular

sorulmamaldr. rnein, hkmet baarsz deil mi, btede byk bir akolduunu dnyor musunuz gibi sorular yanldr.

7. Sorular varsaymlara dayal olmamaldr. Sadece evli olduunu bildiimiz birkiiye ocuklarnz hangi okula gidiyor diye sorulmamaldr.

8. nan, medeni hal, ya, gelir gibi konularda rahatsz edici ya da incitici sorularsorulmamaldr. Gerekli ise bu tr sorular anketin son ksmna braklmaldr.

9. Sorular mmkn olduunca sade bir dille ve ksaca yazlmaldr.10. Teknik, mesleki yada yerel kelimelerden kanlmaldr. Bilinmeyen ksaltmalar

kullanlmamaldr. rnein, ne kadar sklkla dar karsnz sorusu kentte ayr,kyde ayr alglanr.

11.

Sorudaki kelimelerin dizgisi istenen anlam verecek ekilde doru yaplmaldr.Sizce Trk turizmi yeterli bir hzda gelimekte midir ile Sizce Trk turizminin


20/26

20gelime hz yeterli midir sorular srasyla gelimeyi ve hz vurguladklar iinfarkl anlamlar ierirler.12. Tasarlanan istatistiksel analizlere uygun lekler kullanlmaldr.13. Anket formu dzenlenirken sorular belirli bir mantk erevesinde, ayn konudaki

sorular birlikte olacak ekilde yazlmaldr.14. Sorularn sralamas genelden zele, kolaydan zora doru olmaldr.15.

Ak ulu sorular mmkn olduunca sonda yer almaldr.

Mlakat

Mlakat, iki yada daha fazla kii arasnda belirli bir ama etrafnda yaplan tartmalardr.Mlakat araclyla bir anket formunda olamayacak fikirler elde edilebilir, alabilir, duygular ortayakonabilir. rnein, anket formu ile aile ii iddete bavuranlarn oran, baz demografik zellikleriortaya konabilir. Fakat iddeti krkleyen etkenleri kiilerin iinde bulunduklar psikolojik ortam vb.anlayabilmek iin mlakata bavurulmas gerekir. Mlakatn baars, byk lde mlakat yapankiinin bireysel temas kurma yeteneine baldr.

Mlakatn sistematik olmayan biimi hayatn iinde her zaman vardr. Gnlk hayatta insanlarbilgi almak iin bir ok kiiye bavurabilmektedir. Ancak bilimsel anlamda mlakatta aratrmannamacna ve sorulara dayal bir sistematik vardr.

Uygulamalarda zellikle yneticilerin anket doldurmak yerine mlakata daha scak baktgzlenmektedir. zellikle akademik almalarda akademisyenlerle fikir alveriine imkansalayaca dncesi ile mlakat teklifleri genellikle olumlu karlanmaktadr.

Mlakatn stn ve Zayf Ynleri:

Mlakatlar bir olgu hakknda anketlerle elde edilemeyecek derinlikte veriye ulalmasnsalarlar. Eer mlakat ile cevaplayc arasnda iyi bir iletiim kurulursa cevaplarn ankette nazarandaha doru ve drst olma ihtimali artar.

Mlakatn zayf ynlerinin banda ok zaman almas gelir. 300 kiiye anket gndermekle,300 kiiyle mlakat yapmak zaman asndan ok fark eder.

Bir baka dezavantaj ise, mlakatlarda hem olumlu hem de olumsuz anlamda sbjektiflik venyargnn olabilmesidir. Cevaplayc, mlakatnn slubuna, giyim tarzna, davranlarna greibirliki yada muhalif bir tavr alabilir. Ayn durum mlakat iin de geerlidir.

Gzlem

Gzlemsel bir almada olgunun hali hazrdaki durumu soru sorarak deil, gzlem yoluylatespit edilir. Eer aratrmann konusu insanlarn ne yaptklar ile ilgili ise aratrmac, insanlarndavranlarn sistematik bir ekilde gzler, kaydeder, analiz eder ve yorumlar. rnein, mterihizmet hattnda alanlarn mterilerin ikayetleri ile nasl ilgilendiklerini bir anket yoluylabelirlemek yerine, gzlem yoluyla belirlemek daha salkl verilere ulalmasna imkan verecektir.nk, deneyimli aratrmaclar, anket ve mlakatlarda insanlarn genellikle olan deil, olmasgerekeni ifade ettiklerinde hemfikirdirler.

Gzlemsel Aratrma Trleri:


21/26


22/26

22konumlar belirlenebilir, fakat aralarndaki farkn miktar hakknda kesin bir ey sylenemez. rnein, yarnn yartaki dereceleri sral lekle tanmlanr, fakat aralarndaki mesafe yada sre farkbilinmez. Sral lekle llm deikenler iin medyan, sra korelasyon katsays, kantillerhesaplanabilir; medyan testi, iaret teti, Mann-Whitnay U testi, Kolmogrov- Simirnov testi yaplabilir.

Aralk lek: Sral lein tm zelliklerini tamakla birlikte, bireyler aras farklarn mukayeseedilmesine de imkan verir. Scaklk, baar puan, takvim gibi. Bu lekte sfr deeri yoklukanlamnda kullanlmamaktadr ve keyfi olarak belirlenebilmektedir. Bu nedenle bir lm deeri bir

baka deerin kat eklinde gsterilemez. rnein, IQsu 140 olan bir kiinin IQsu 70 olan bir kiideniki kat daha zeki olduu sylenemez. Aralkl llm deikenler iin aritmetik ortalama, standartsapma, ortalama sapma, varyans hesaplanabilir; ttesti, F testi yaplabilir.

Oran lek: En st lm dzeyidir. Dier lek trlerinin sahip olduu tm zellikleri tar vegerek bir sfr noktasna sahiptir, yani sfr noktas keyfi olarak belirlenemez. lm deerleri

birbirinin kat eklinde ifade edilebilir. Arlk, uzunluk, gelir, sat, ocuk says gibi. ki leknoktasnn birbirine oran lme biriminden bamszdr. rnein, iki kaptaki svlar litre ve kilogramcinsinden lldnde lm deerlerinin oran ayn olacaktr. En gelimi lek olduundan oranl

lekle llm deikenlerle parametrik yada nonparametrik tm testler yaplabilir.

Boluk doldurma eklinde gelebilir.!!!!

LEK TRLERNN KARILATIRILMASI

lekTr

Saylarn Srasnn BirAnlam Var m?

Saylar Arasndaki UzaklnAnlam Var m?

Mutlak Bir SfrNoktas Var m?

Snflayc Yok Yok YokSralayc Var Yok YokAralk Var Var YokOran Var Var Var

GVENLRLK ANALZ

Gvenilirlik, bir testin yada lein lmek istedii eyi tutarl yada istikrarl bir biimdelme derecesidir. Gvenilir bir test yada lek benzer artlarda tekrar uygulandnda benzersonular verir. Bir test yada lek ne lde gvenilir ise, ondan elde edilen veriler ve sonular da olde gvenilir olur. rnein, bir zeka testi ayn kiiye farkl zamanda uygulandnda zeka puan110, 80, 140 bulunmusa, test gvenilir deil demektir.

Bir rencinin istatistik snavndan 70 aldn ve snavn olduu gn rahatsz olduunu,rencinin hasta olmamas halinde snavdan 80 alacan varsayalm. Gerek Skor Kuramna grelm deeri x, gerek deer olan g ve lm hatas hnin toplam eklinde ifade edilir(x=g+h). Budurumda x=70, g=80, h=-10dur.

GEERLLK ANALZ

Geerlilik, bir test yada lein lmek istedii eyi lme derecesidir. Geerliliin drt trvardr: Yzeysel geerlilik, ierik geerlilii, lt geerlilii, yap geerlilii.

Yzeysel geerlilik, ankette aratrmann amac ile ilgili btn gerekli sorularn sorulupsorulmad, uygun bir dil, uygun bir slup kullanlp kullanlmad ile ilgilidir. erik geerlilii,anketin lmek istedii olguyu ayrntl bir ekilde ortaya karp karmadn incelemek amacyla,

konunun uzmanlarnn grlerine bavurularak yaplan deerlendirmedir. lt geerlilii, kullanlanlee dayal kestirimlerin gerek deerlerle tutarllnn lsdr. Yap geerlilii, lein aynolguyu len dier nemlileklerle tutarl olmasn ifade eder.


23/26

23KAYNAK GSTERME VE KAYNAKANIN DZENLENMES

Bakalarna ait fikirler, ister aynen alnsn, ister aratrmacnn kendi slup ve ifadesiyle aynenaktarlm olsun, alndklar kaynan belirtilmesi bilim ahlaknn ve almann gvenilirliinin birkantdr. Kaynak gsterme u amalarla yaplr:

- Aratrmacnn savunduu grlerin doruluunu desteklemek- Yararlanlan bilgilerin asl sahiplerine hakkn vermek ve aratrmacnn eserdeki katksn

ortaya karmak- Bilgilerin doruluk ve gvenilirlii konusunda okuyucuya denetleme olana vermek- lgili konularda sonraki aratrmaclara yol gstermek

Aratrma kapsamnda kullanlan bilgi ve belgelerin tm iin kaynak gstermeye gerek yoktur.Bilhassa zgn bilgi vegrler, aynen yaplan alntlar ve istatistiksel analizlerde kullanlan verileriin kaynak gsterilmelidir.

Kaynak Gsterme Teknikleri

Kaynak gstermede geleneksel yntem, her sayfada bavurulan kaynaklarn, numara srasna greo sayfann altnda dipnot eklinde verilmesidir. Bu yntemde kaynaklarn dndaki aklama notlarda balarna * vb. iaretler konup dipnot eklinde sayfa altnda verilebilir.

Dipnotlu kaynak gsterme ynteminin hem ok yer tutmas, hem de dzenlenmesindeki glklernedeniyle son zamanlarda kaynaklarn metin parantez iinde gsterildii bala yntemi dekullanlmaktadr.

=Raporlama=lk blm:

Kapakalmann ad,nerede ve ne zaman basld vb. bilgilerin yazld ksm.indekilerKonu balklarnn,sra numaras veya sayfa no ile belirtildii ksm.nszGenellikle nsz yazlr.Sponsorlara,destekte ve grte bulunanlara teekkr

edilir.

Tablolar listesiTablolar,ekiller,ksaltmalar olur.Tablolarn listesi,ekillerin listesivardr.Tablo numaras,tablo ad,hangi sayfada olduunun listelendii ksmdr..rnek:Tabload-Sonra tablo

ekiller listesirnek:Tablonun ekli-ekilin adKsaltmalarrnek:SGK,TK,TBTAKvb.lk bahsedildiinde uzun isim sonra

ksaltma uygulanr.Ksaltma kullanlmasnda fayda vardr.

Ana blm:GiriAratrma konusunun nemini ortaya koyar.Konu belirlenir.Ne aratrlacak,niin

aratrlacak.Aratrmann nemini ortaya koyar.nce nem ,sonra aratrmayakalklmak.Niin=Amadr.Ne bekliyorsunuz.Neyi ispat etmeyealyorsunuz?nem-Ama-Plan(dier blmlerin ksa birer aklamas rnein birinci blmde unuanlatacam,ikinci blmde unu anlatacamgibi)

Kuramsal temelEer sizin yaptnz aratrmada teorik taraf varsa bu ksmdaanlatrsn.rnek Ki-Kare Analizi.Uuygulamalar daha iyi anlalsn,sonular daha iyi

deerlendirilsin diye


24/26

24YntemNasl bir aratrma olduu,rneklem seimi, hedef anaktle,anaktle,rnekleme teknii,birimlerin tanmlanmas,hangi tr veri toplama tekniiuygulandalmann daha iyi anlalmas iin,verileri analiz ederler.Tablolar,grafikler,ilemler buradayaplr.statistik burada uygulanr.

BulgularYntem de bulduun sonularn deerlendirildii ksmdr.nce gvenilirlikve geerlilik analizi yaplr.Sonra tablolara geiliyor.(ncelikle demografik sorulardeerlendirilir.Nedeni ankete cevap verenlerin profilini belirlemektir.)

SonuAcaba balangta belirlenen amaca ne denli ulalm.Eer bu konuda bilgisiolan bir kii sonutan tatmin oluyorsa aratrmac baarldr.Ama kafasnda soru iaretlerivarsa,ana blmlere bakar.Yani ynteme,kuramsal temele bakar.Burada kafasna taklan eyi

bulabilir mi diye?

Bulgular ve deerlendirmede elde edilen sonular eleye eleye iyice anlalr ve basit bir halegetirilip yazlr.zetlemek gerekirse btn elde ettiimiz bulgular ve deerlendirmeleri ksave z biimde aklamak gerekir.rnek;u konuda bu kadar olumlu dnyor,bu kadarolumsuz dnyor.

Son BlmKaynakaDergiler,ansiklopedi,kitap,internet gibi yararlanlan kaynaklarn yazld

ksmdr.Ekleralmada bazen detayl aratrma yaplr.Baz eyler gerekli grmyor

olabiliriz.Bu yzden bu detaylar arkada ekler ksmnda veririz.

Gvenilirlik analiziBir lme Arac =Anketin gvenilir ve geerli olmas gerekir.Bir anket formunda bir

soruyu rnein likert sorular -bunun mutlaka derecelendirmesi olur.Olumsuzluktan olumluya

gider-Sorunun soruluuna gre insanlarn cevaplarn belirleyebilirsiniz.Bir lme aracn farkl zamanlarda(en az 2 defa) ayn kiiye uyguladnzda benzer

sonular alyorsanz bu anket gvenilirdir.Bazen ayn olmayabilir (rnein 1-10 a kadar puantr ile yaplan sorular) eer 7-8-9-10 gibi bir cevap veriliyorsa gvenilir,eer birinci hafta kicevap 10 dier hafta ki cevap 2 ise gvenilirlik yoktur.

Geerlilik analiziBir lme aracnn lmek istedii zelliin ne derece doru ltyle

alakaldr.rnein,baka kiinin evinde tartya ktnzda tart -1 kilo eksik gsteriyorsa vebunu srekli olarak gsteriyorsa gvenilir ama geerli deil.nk srekli ayn eksik lmyapyor ama adam 81 kilo olduu halde 80 kilo olarak gsterdii iin geerli deildir.Bir

anket almasnn bu iki eyi doru olarak vermesi gerekiyor ki sonular genelleyebilelim.Kaynak gsterme ve kaynakann dzenlenmesi#Dorudan ifadeleri alabilirsiniz.rnek:TCK kanunun maddesi#Esinlenirsiniz.yani oradan bir anafikir alrsnz.onu geniletirsiniz.o ana ifadeyi kendi

dncelerinizle kendi szlerinizle geniletirsiniz.buna aktarma,alnt,kaynak kullanma denir.

Kaynak gstermenin amalar*Aratrmacnn syledii fikri desteklerEer o bilgi yanlsa ve kaynak

gstermise siz temizlenirsiniz.*Haklnn da hakkn vermi olursunuz.Etik davranm olursunuz.*Kaynak gsterirseniz bakalarnn da sizin gibi dnenleri belirtmi

olursunuz.

*Bakalar da sizden faydalanrlar.Kaynak bakasna ait olduu iin esaskaynaa insanlar ynlendirmi olursunuz.


25/26

25Kaynak gsterme tekniklerirnein parantez ierisinde 1 yazlr.Bunun da aada tanm aklanr.Dipnot

*Bir kaynaktan ilk kez dipnot verildiinde.(Kaynak yazarnn ad-Kitap ad-Kitapeviad-Basm yl-Sayfa no)

*Ayn eserden yeniden dipnot verme(Kitap ad-Sayfa no)*nternetten dipnot verildiinde (Site ad-Tarih)

Yararlanlan kaynaklarn listesinin verilmesine rnek*Sayfa numaras belirtilmez.*nce soyad yazlr.rnek:ENCAN Hner,Bilimsel Aratrma,Sekin Kitapevi,Ankara,2007

Final sorular:*Analiz blm,verilerin girii,kodlanmas yok.*Kaynak gsterme ile yararlanlan kaynak gsterme fark*Kaynak niin gsterilir.*Geerlilik nedir,gvenilirlik nedir*rnekleme yntemleri farklar*Tabakal rnekleme falanilk vizede gelen ksm*Oransal lek(her blmde rencisaysnn,toplam blm rencilerinin toplamna

oran).(Sonra toplam bis rencilerinin kendi iinde dalm)

RNEKN=Okul toplam say:1000 kii4 blmden oluuyor.hr,bis,tur,muhHr=100Muh=200

Bis=400

Tur=300

n=100 kiilik bir rneklem seicem?Hangi blmden ka renci seicem?(Tabakalrnekleme yntemidir.)

100/1000=0,10 yani her blmden yzde 10 seicem.

Bis=40,tur=30,muh=20,hr=10 kii seilecek.eer snflar dikkate almyorsak.

Bis1.snf=120,2.snf=100,3.snf=100,4.snf=80 her snftan ka kii alnacak

1.snftan alnacak renci says40*(120/400)122.snftan alnacak renci says40*(100/400)103.snftan alnacak renci says40*(100/400)104.snftan alnacak renci says40*(80/400)8

1.snf Eer kz-erkek ayrm varsa50 K,70E12*(50/120)5K

12*(70/120)7E


26/26

26Bilgisayarda yaptmz tablolar,frekanslar,ki-kare ile ilgili yorumlar.Mesela 2 tanednce hakknda tablo verilir.Cinsiyete gre farkll var m?Dorulanm yzdelik,normalyzdelik?

*Bilimsel aratrma zellikleri*Hipotez ile ilgili aamalar

*Konunun belirlenmesinde en nemli etken??

Blm/ama i eitim Oyun Toplam

Bis 10 20 10 40

Tur 5 10 15 30

Muh 5 5 10 20

Hr 5 2 3 10

Toplam 25 37 38 100

Okuduklar blm ile aldklar bilgisayarn amalar birbirleri ile ilikili midir deil midir?

Sig. deeri eer

Documents

ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ 6