IST480 ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ 2002-2003

11

IST480 ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİIST480 ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ2002-20032002-2003

Ders Sorumlusu:Ders Sorumlusu:Doç. Dr. Erden ÜNLÜDoç. Dr. Erden ÜNLÜ

HÜ Sosyal Hizmetler YüksekokuluHÜ Sosyal Hizmetler Yüksekokulu

BİLİMSEL YÖNTEME GİRİŞ ve BİLİMSEL YÖNTEME GİRİŞ ve TEMEL KAVRAMLAR - ITEMEL KAVRAMLAR - I

22

BİLİMSEL YÖNTEME GİRİŞ ve BİLİMSEL YÖNTEME GİRİŞ ve TEMEL KAVRAMLARTEMEL KAVRAMLAR

AnahatAnahat

Bilim ve AraştırmaBilgi Elde Etme Yolları (Araştırmaya/Bilim’e Alternatifler) Bilim Bilimsel Yöntem Bilimsel Tutum ve Davranışlar Araştırma ve AşamalarıTemel Kavramlar Olgu-Kavram Denence (Hipotez) Kanun Sayıltı Kuram, Yapısı, Türleri

33

BİLİMSEL YÖNTEME GİRİŞ ve TEMEL BİLİMSEL YÖNTEME GİRİŞ ve TEMEL KAVRAMLAR- KAVRAMLAR- Anahat (Anahat (devam)

Yöntembilimin Anlamı Belli başlı Yaklaşımlar Pozitivist Yorumcu Eleştirel Gelişen Diğer Yaklaşımlar Feminist PostmodernAraştırma Türleri Araştırmaları Sınıflandırmada Güçlükler Boyutlar Tanımlayarak Sınıflama Önerisi - Reid ve Smith'in Sınıflaması:

44

Bilim ve AraştırmaBilim ve Araştırma

Bilgi [İng: knowledge]:

Bilme, öğrenme süreci ve işleminin konusu ya da nesne ve olaylara yüklemler vererek varılan yargı (Sencer, 1981, s. 36).

Başka tanımlamalar:– Bildiğimiz şey.

Daha kuşkucu bir bakış açısıyla– Bildiğimizi sandığımız şey.

55

Bilim ve Araştırma (devam)Bilim ve Araştırma (devam)

Bilgi Elde Etme Yolları (Araştırmaya / Bilim’e Alternatifler)

• Otorite• Gelenekler• Sağduyu• Medya Araçları• Kişisel Deneyimler

Kaynaklar: • Neuman, 1997 ss. 1-17.• Karasar, 1998a, ss. 1-52.

66

Bilgi Elde Etme Yolları (Araştırmaya / Bilim’e Bilgi Elde Etme Yolları (Araştırmaya / Bilim’e Alternatifler)Alternatifler)

Otorite• Anne, baba, öğretmen, parti lideri, diğer uzmanlar, bir

kitap,TV ya da başka bir medyadan aldığınız bilgileri doğru kabul ettiğinizde bilgi kaynağı olarak otoriteyi kullanıyorsunuz. Çünkü bu kişi /kaynaklar yaşamımızda etkileyici bir yere sahipler ve söylediklerini doğru kabulediyoruz.

• Karşılaştığımız sorunlarda karar vermek için otorite’yi kullanmanın avantajları:– Çabuk,– Basit,– Ucuz.

77

Bilgi Elde Etme Yolları (Araştırmaya / Bilim’e Bilgi Elde Etme Yolları (Araştırmaya / Bilim’e Alternatifler)-Otorite (devam)Alternatifler)-Otorite (devam)

• Otoriteyi kullanmanın bazı sınırlılıkları:– Gerçekte konunun uzmanı olmayan kişileri uzman

kabul etme yanlışına düşmek,böylece otoritenin söylediği doğru olamdığı halde, söylediğini doğru kabul etmek olası.

– Kim otorite, kim değil, karar vermek zor. Çoğu kez de bu göreli. Örneğin zamana göre değişken.

– Otoritelerin çeşitli nedenlerle yanlış yönlendirmesi olanaklı. Örneğin tarihteki kanlı liderler…

88

Bilgi Elde Etme Yolları (Araştırmaya / Bilim’e Bilgi Elde Etme Yolları (Araştırmaya / Bilim’e Alternatifler) - GeleneklerAlternatifler) - Gelenekler

Gelenekler• Gelenekler aslında otoritenin özel bir durumu.• Eğer bir şeyi her zaman yapıldığı gibi yapmayı en iyi yol

olduğunu kabul ediyor ve bunu uyguluyorsanız, gelenekleri kullanıyorsunuz.

• Örneğin “ıhlamur soğuk algınlığına iyi gelir”. • Toplumsal yaşamı düzenlemek için çok sık

yararlandığımız gelenekler acaba mesleki güçlüklerimiz, kararlarımız için yarar sağlar mı?

• Gelenekler bazı önyargılar içerir. Ayrıca değişen toplumda zaman içinde geçerliklerini yitirebilirler.

99

Bilgi Elde Etme Yolları (Araştırmaya / Bilim’e Bilgi Elde Etme Yolları (Araştırmaya / Bilim’e Alternatifler) - SağduyuAlternatifler) - Sağduyu

Sağduyu• Herkesin inandığı ve anlamlı (mantıklı) geldiği için bir

şeye inanmak karar vermede sağduyudan yararlanmak.• Günlük yaşamda yararlı olabilir ama genelde

– Çelişkili fikirler,– Hatalar– Yanlış bilgiler

ve– Önyargılar

İçerir.

1010

Bilgi Elde Etme Yolları (Araştırmaya / Bilim’e Bilgi Elde Etme Yolları (Araştırmaya / Bilim’e Alternatifler) – Sağduyu (devam)Alternatifler) – Sağduyu (devam)

Örneğin

• Ölüm cezasının olmadığı toplumlarda daha çok cinayet işlenir.?

• Yoksul gençler orta sınıf gençlere göre sapma davranışlara daha çok yönelirler.

1111

Bilgi Elde Etme Yolları (Araştırmaya / Bilim’e Bilgi Elde Etme Yolları (Araştırmaya / Bilim’e Alternatifler) – Medya AraçlarıAlternatifler) – Medya Araçları

Medya Araçları• TV programları, sinema filmleri, gazete ve dergiler

yaşamımızda eşsiz bilgi kaynakları.• Medya sayesinde

– Yaşadığımız toplum ve dünyada olan biten hakkında bilgi ediniyoruz.

– Çoğu zaman hiç karşılaşamayacağımız olaylar ve kişileri tanıyoruz.

• Ancak medyadan elde ettiğimiz bilgilere tümüyle güvenmek zor. Çünkü:– Çok kısa zamanda hazırlanmak zorunda.– Bu süreçte olayın her yönü yeterince yansıtılmayabilir– Yeterince araştırma yapılmamış olabilir.

1212

Bilgi Elde Etme Yolları (Araştırmaya / Bilim’e Bilgi Elde Etme Yolları (Araştırmaya / Bilim’e Alternatifler) – Medya Araçları (devam)Alternatifler) – Medya Araçları (devam)

– Medyanın öncelikli amacı haber. Bu nedenle yansıttıkları amaca hizmet eden şeyler.

– Oysa mesleki konularda karar vermek için bundan daha fazlasına gereksinimimiz var.

1313

Bilgi Elde Etme Yolları (Araştırmaya / Bilim’e Bilgi Elde Etme Yolları (Araştırmaya / Bilim’e Alternatifler) – Kişisel DeneyimlerAlternatifler) – Kişisel Deneyimler

Kişisel Deneyimler• “Görmek inanmaktır”.• Yaşadıklarımız, deneyimlerimiz.• Bazı yanlış sonuçlara varmak olası:

– Gereğinden fazla genelleştirme,– Seçici gözlem,– Gözlemi erken sonlandırma,– Hale etkisi (başka unsurların –örneğin önyargıların-

etkisinde kalarak olaylara bakmak.

1414

BilimBilim

Bilim• Diğer bilgi kaynaklarının sakıncalarına çözüm

getirmeyi hedef almış bir kaynak. En önemli niteliği bilimsel bilgiyi temel alması.

Tanım:Bilim [İng. science]: Alanını oluşturan olaylar

üzerinde betimleme, açımlama ve öndeyilerde bulunma olanağı veren,uygulamalı yordamlar geliştirmeye yardımcı olarak konusunu denetim altına almaya elveren bilgiler üretme çabası ya da bu tür bilgiler kümesi (Sencer, 1981, s. 37).

1515

Bilim Bilim (devam)(devam)

Bilimsel Bilgi [İng. Scientific knowledge]Görgül ve nesnel bir konusu bulunan ve bu konuda

betimleme, açımlama ve öndeyilerde bulunma olanağı sağlayan bilgi (Sencer, 1981, s. 37).

Bilim Dalı [İng. discipline]:Konusu, incelediği olaylar, ya da yordam ve işlemleriyle

ötekilerden ayrılan bilgiler kümesi (Sencer, 1981, s. 37). Örnek: Ekonomi, Tıp, Sosyoloji, Psikoloji, Astronomi,

Anatomi, Zooloji, Botanik, Hidroloji…Bilimlerin Sınıflanışı:• Temel Bilimler – Uygulamalı Bilimler• Pozitif Bilimler – Sosyal Bilimler gibi.

1616

Bilimsel YöntemBilimsel Yöntem

Bilimsel Yöntem [İng. Scientific method]• Bilimsel bilgi üretme yolu. • Bilimin süreç yönüNeuman’a göre bilimsel yöntem bir tek şey değil, bilimsel

yöntem, bilim topluluğunun kullandığı – fikirler,– kurallar,– tekniklerve– yaklaşımlarakarşılık gelen bir terim (Neuman, 1997, s. 9).

1717

Bilimsel Tutum ve DavranışlarBilimsel Tutum ve Davranışlar(Kaynak: Karasar ve Neuman)(Kaynak: Karasar ve Neuman)

Bilimsel Tutum ve Davranışlar (Karasar, 1998a, s.48)• Açık fikirli olmak,• Karşı görüşlerde mantık arayabilmek,• Kuşkucu olmak,• Düşünce ve gözlemlerinde bağımsız kalabilmek,• Kanıt için kararı erteleyebilmek,• Ölçütlü düşünüp karar verebilmek• Çalışmalarında sebatlı ve özenli olmak• Bağıntılı düşünebilmek• Yanılabileceğini düşünerek alçakgönüllü olmak ve

yargılarında olasılığa yer vermek.

1818

Bilimsel Tutum ve Davranışlar (devam)Bilimsel Tutum ve Davranışlar (devam)

Bilim Topluluğunun Normları (Neuman, 1997, ss. 8-9):

• Evrenselcilik,• Organize kuşkuculuk,• Bağlantısızlık,• Toplulukçuluk,• Dürüstlük.

1919

Araştırma ve AşamalarıAraştırma ve Aşamaları

Araştırma [İng. Research]

Bilimsel yöntemi kullanarak bilimsel bilgi elde etmeye araştırma yapmak diyoruz.

• Bilimsel yöntem uygulaması

2020

Konu Seçimi

Sorun Üzerinde Odaklaşma

Yöntemsel Tasarım

Verileri ToplamaVerileri İşleme ve Çözümleme

Bulguları Yorumlama

Başkalarını Bilgilendirme

Kaynak: Neuman 1997, s.11, Figure 1.1: Steps in the Research Process

ARAŞTIRMA SÜRECİ

2121

Konu Seçimi


Yöntemsel Tasarım




Kaynak: Neuman 1997, s.11, Figure 1.1: Steps in the Research Process

ARAŞTIRMA SÜRECİ

2222

Konu Seçimi


Yöntemsel Tasarım




Neuman 1997, s.11, Figure 1.1: Steps in the Research Process’den yararlanılarak hazırlanmıştır.

ARAŞTIRMA YOLUYLA BİLGİ ÜRETİMİ – DÖNGÜSEL YAPI

Bir Başka Konu Seçimi


Yöntemsel Tasarım




2323

Temel KavramlarTemel KavramlarOlgu - Kavram

Ev

Ahmet Beyin Villası

Ayşe Hanımın gecekondusu

Ali’nin apartman dairesi

Mehmet’in evi

KAVRAMLAR

OLGULAR

2424

Temel Kavramlar (devam)Temel Kavramlar (devam)

Olgu [İng. Fact]Gözlenebilir ya da görgül işlemlerle kavranabilir olan ve

kendine özgü bir örüntüsü bulunan olay (Sencer, 1981, s. 99).

• Genelde duyularımız aracılığıyla kavrarız; yani görerek, dokunarak, koklayarak, duyarak…

• Çevremizde mevcut olan her şey, çevremizde olan biten her şey, hatta kendimiz de birer olguyuz.– Örneğin bugün havanın bulutlu oluşu,– Şu anda İstatistik Bl.nün en üst katında bilgisayar

lab.da Araştırma dersini yapıyor oluşumuz,gibi.

2525

Temel Kavramlar-Olgular (devam)Temel Kavramlar-Olgular (devam)

• Olgular doğaları gereğince somutturlar. Bu nedenle “bir isimleri”, “bir adresleri” vardır. Örneğin;– IST480 dersinin 2002-2003 ders yılı sorumlusu: Erden

Ünlü– IST480 dersini 2002-2003 ders yılında alan

öğrenciler: Öğrenci İşleri’nin sağladığı öğrenci listesinde yer alan sizlerin isimleri,

– Ankara’nın Çankaya ilçesi,– Altındağ’daki gecekondular,– Beytepe kütüphanesi’ne 2002 yılında alınmış kitaplar

gibi.

2626

Temel Kavramlar- Olgu ve Kavramlar (devam)Temel Kavramlar- Olgu ve Kavramlar (devam)

KişilikKAVRAMLAR

OLGULAR

Meslek

Ev

Cinsiyet

Siyasal Güç

2727

Temel Kavramlar - KavramlarTemel Kavramlar - Kavramlar

Kavram [İng. concept]Bir olay, nesne, durum ya da koşula, ayrıtsal özelliklerini

birleştirerek kavranabilirlik kazandıran düşünsel bütünlük (Sencer, 1981, s.88).

• Kavramlar gerçekte olgular gibi çevremizde mevcut değildir, bunları biz zihnimizde yaratmış durumdayız.

• Kavramlar, aynı türdeki olguların benzer özelliklerini toparlayan ve özetleyen ve bir soyutlama sonucu üretilmiş sembolik ifadelerdir.

• Doğası gereğince kavramlar soyutturlar, doğrudan gözlenemezler, işevuruk tanımlar, ölçütler, araçlar gerekir.

2828

Temel Kavramlar – Kavramlar (devam)Temel Kavramlar – Kavramlar (devam)

• Kavramların soyutluk dereceleri aynı değildir. Örneğin “cinsiyet” kavramının soyutluk düzeyi “kişilik” kavramına göre daha düşüktür.

• Bir kavramın soyutluk düzeyi arttıkça olgular düzeyinde ölçülmesi zorlaşır ve karmaşıklaşır.

2929

Temel Kavramlar - DenenceTemel Kavramlar - Denence

Denence (hipotez) [İng. Hypothesis]

Bir araştırma sürecinde olgular düzeyinde doğruluğu sınanmak üzere geliştirilmiş olan denemelik iddia.

3030

Temel Kavramlar - YasaTemel Kavramlar - Yasa

Bilimsel yasa [İng. law]

Her bağlamda geçerli olan ve çıkarımları geçerlendiği için belli bir güvenirlik düzeyine ulaşmış nedensel ilişkiler (Sencer, 1981, s.141).

3131

Temel Kavramlar - SayıltıTemel Kavramlar - Sayıltı

Sayıltı [İng. Assumption]Bir kanıtlama ya da geçerleme sürecinde usavurma zincirini

tamamlamak üzere kimi halkaları doğru ya da geçerli sayma (Sencer, 1981, s.116).

Bir araştırma sürecinde olgular düzeyinde doğruluğunu sınamadan geçerli saydığımız durumlar; örneğin

• araştırma yaparak ortadan kaldırmak istediğimiz bilimsel bilgi eksikliğine verdiğimiz önem,

• Araştırmamızda bir ya da birkaç kuramı daha geçerli olduğuna inanarak tercih etmemiz,

• Geliştirdiğimiz ölçme aracının geçerli ve güvenilir bir ölçme yaptığı inancında olmamız,

3232

Temel Kavramlar – Sayıltı (devam)Temel Kavramlar – Sayıltı (devam)

• Bazı istatistiksel çözümlemeleri yaparken sınamadan varsaydığımız durumlar.

gibi.

Araştırmacılar sayıltılarını araştırma raporlarında özel olarak belirtmek zorundadırlar.

3333

Temel Kavramlar - Temel Kavramlar - KuramKuram

Kuram, Yapısı, Türleri (Bkz. Kaynak: Neuman, 1997, ss. 36-59).

Kuram [İng. Theory]Bilimsel bilgilerden türetilen ve gerçeklenmeye açık olmakla

birlikte henüz [tümüyle] gerçeklenmemiş olan bilgiler dizgesi (Sencer, 1981, s.92)

Örneğin:- Freud’un Psikoanalitik Kuramı- Marx’ın Diyalektik Materyalizm Kuramı- Einstein’in İzafiyet Kuramı

3434

Temel Kavramlar – Temel Kavramlar – KuramKuram (devam) (devam)

Kuramın Yapısı: – Kavramlar,

• Kavramlar• Kavram kümeleri• Sayıltılar,• Sınıflamalar,

– Kavramlar arası ilişkiler,– Faaliyet alanı

3535


Araştırma ve Kuram – Ayrılmaz İkili• Kuram belirli bir konuya nasıl bakacağımızı gösterir.• İlgili kavramları, sayıltıları bize sağlar.• Kuram konuyla ilgili soruları bize verir, yani araştırma yaparak

ortadan kaldırmak isteyeceğimiz bilimsel bilgi eksikliklerini, belirsizliklerini bize gösterir.

• Verilerimizi anlam vermemizi sağlar.• Belirli bir çalışma ile elde edilen bilgiyi diğer araştırmacıların ürettiği

diğer bilgiler içine koyabilmemizi mümkün kılar. • Kuram tek tek ağaçları değil, ama ormanı görmemizi sağlar.

Her araştırmada kuram yer alır, ama ağırlığı araştırmalara göre değişebilir.

3636


• Kuram zaman içinde değişir, farklılaşır; yetersiz görülerek ortadan kaldırılabilir.

• Yapılan her araştırma kuramlara da katkıda bulunur.– Nicel araştırmalarla araştırmacı, tümdengelimci bir yaklaşımla,

ele aldığı kuramda yer alan bazı ilişki iddialarını olgusal düzeyde sınayabilir, bulgularına göre kuram içerisinde yeni bağıntılar önerebilir.

– Nitel araştırmalarla araştırmacı, tümevarımcı bir yaklaşımla, yerinden (olgu merkezli) kuram geliştirebilir.

(Kaynak: Neuman, 1997, ss.36-59).

3737

Bu derste neler öğrendik?Bu derste neler öğrendik?

Bilim ve AraştırmaBilgi Elde Etme Yolları (Araştırmaya/Bilim’e Alternatifler) Bilim Bilimsel Yöntem Bilimsel Tutum ve Davranışlar Araştırma ve AşamalarıTemel Kavramlar Olgu-Kavram Denence (Hipotez) Kanun Sayıltı Kuram, Yapısı, Türleri, Araştırma Sürecindeki Yeri

3838

Gelecek Derste:Gelecek Derste:

Yöntembilimin Anlamı Belli başlı Yaklaşımlar Pozitivist Yorumcu Eleştirel Gelişen Diğer Yaklaşımlar Feminist PostmodernAraştırma Türleri Araştırmaları Sınıflandırmada Güçlükler Boyutlar Tanımlayarak Sınıflama Önerisi - Reid ve Smith'in Sınıflaması

Documents

IST480 ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ 2002-2003