BBP 206FĐTOPATOLOJĐ DERSĐ

Bahçe Bitkileri Bölümü

Prof. Dr. Saadettin BALOĞLU Ç.Ü. Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü

Bitki koruma nedir?

• Kültür bitkilerini ve onlardan elde edilen tarımsal ürünleri hastalık, zararlı ve yabancı otlardan korumak, tedavi etmek veya bu etmenlerden doğacak zararı en aza indirmek için alınan tüm teknik, ekonomik ve yasal önlemlere denir.

– Entomoloji

– Fitopatoloji

Bu ders kapsamında• Bitki patolojisi nedir?

• Bitki hastalıklarının ekonomik önemi nedir?

• Patojenik ve patojenik olmayan hastalık etmenleri hangileridir?

• Hastalık üçgeni nedir?

• Fungal hastalıklar ve yayılmaları

• Bakteriyel hastalıklar ve yayılmaları

• Viral hastalıklar ve yayılmaları

• Yabancı otlar ve yüksek parazit bitkiler

• Bitki hastalıklarını teşhis etmede kullanılan temel yöntemler

• Bitki hastalıklarını kontrol etme yöntemleri nelerdir?

Fitopatoloji yada Bitki patolojisi nedir?

• Phytos: fito : bitki

• Pathology : patoloji: hastalık bilimi

• Bitki hastalıklarının etmenlerini, hastalığın oluş biçimini ve

mücadelesini inceleyen bilim dalıdır.

Hastalık nedir?

Bitki metabolizmasının bitkiye zarar verecek şekilde normalden

uzaklaşmasıdır.

– Bitkide hastalık etmeni mevcut ise hasta mıdır?

– Bitkide hastalık etmeni mevcut ancak hiçbir etkisi görülmüyorsa sağlıklı mıdır?

Sizce bitki hastalSizce bitki hastalııklarklarııöönemli midinemli midirr??

Bitki hastalıkları dünya gıda üretimi için, lif bitkileri, ormanlar ve süs bitkileri için sürekli

tehdit oluştururlar.

Tarih boyunca bitki hastalıkları milyonlarca insanın açlık çekmesine ve ölmesine neden olmuştur.

1840’lı yıllarda İrlanda’da meydana gelen patates mildiyösü(Phytophtora infestans) salgını

1876’da Pasteur ve Koch canlılarda bazı hastalıkların bakteriler tarafından oluşturulduğunu ispatlamışlardır, 1878 de is Burill elam ve armuttaki ateş yanıklığı etmeninin bakteri olduğunu tespit etmiştir

Mozaik simptomu ilk olarak Adolf Mayer 1886 da tütünde tespit etmiştir, etmenin bakteri olduğunu düşünmüştür

1892 de ise Rus bilim adamı Ivanowski tarafından yeni bir etmen olduğuna dair çalışmalar yapılmış, etmenin bakteriden küçük olduğunu saptamıştır, özsu filitre edilmiş ve bak. Geçemediği filitrelerden geçtiği tespit edilmiştir

Tarih boyunca bitki hastalıkları milyonlarca insanın açlık çekmesine ve ölmesine neden olmuştur.

1898’de Beijerinck enfeksiyon yapma özelliğinde olan özsuyun çoğalma yeteneğine sahip olduğunu tespit etmiştir. Akışkan canlı sıvı şeklinde isimlendirmiştir.

Önceleri mikoplazma benzeri organizmalar olarak isimlendirilen Fitoplazmalar ilk olarak 1965’te Japon Doi ve arkadaşları tarafından belirlenmiştir.

Diener ise patates iğ yumru hastalığının sadece RNA’dan oluşan bir patojenin (viroid) sebep olduğunu bulmuştur.

Türkiye’de ilk fitopatolojik çalışmalar İstanbul Ziraat Mektebi Alisinde 1912 yılından itibaren Ali Rıza Erten tarafından yapılmıştır.

BBP 206 FĐTOPATOLOJĐ DERSĐ PROGRAMI Vize yapılacaktır.

Vize 8. Hafta (28.03.2011 haftasında ders harici bir uygun saatte) yapılacaktır.

Tarih Hafta Dersin Konusu Dersi veren Öğretim

Üyesi

07.02.2011 1 GĐRĐŞ - Tarım ve Bitki Hastalıkları, Fitopatoloji Bilimi, Tarihçe, Genel

Sınıflandırma

Prof. Dr. S.BALOĞLU

14.02.2011 2 Parazitizm ve Hastalık Gelişimi / Patojenler Bitkilere Nasıl Saldırır?Prof. Dr. S.BALOĞLU

21.02.2011 3 Hastalıklar Ürünleri Nasıl Etkiler?Prof. Dr. S.BALOĞLU

28.02.2011 4 Bitki Hastalıklarının Genetiği ve Patojenlere Karşı Bitki Savunma

Mekanizmaları

Prof. Dr. S.BALOĞLU

07.03.2011 5 Bitki Hastalıkları EpidemiyolojisiProf. Dr. S.BALOĞLU

14.03.2011 6 Hastalık Gelişimi Üzerine Çevrenin EtkileriProf. Dr. S.BALOĞLU

21.03.2011 7 Abiyotik HastalıklarProf. Dr. S.BALOĞLU

28.03.2011 8 Fungusların Ekolojik, Ekonomik, Patolojik Özellikleri ve SınıflandırılmalarıProf. Dr. S.BALOĞLU

04.04.2011 9 Funguslar Tarafından Neden Olunan HastalıklarıProf. Dr. S.BALOĞLU

11.04.2011 10 Virüsler Tarafından Neden Olunan HastalıklarProf. Dr. S.BALOĞLU

18.04.2011 11 Prokaryotlar Tarafından Neden Olan HastalıklarProf. Dr. S.BALOĞLU

25.02.2011 12 Bitki Patojenlerin TanılanmasıProf. Dr. S.BALOĞLU

02.05.2011 13 Çiçekli Parazit Bitkiler ve Yabancı OtlarProf. Dr. S.BALOĞLU

09.05.2011 14 Tarımsal ĐlaçlarProf. Dr. S.BALOĞLU

FĐTOPATOLOJĐ

DERS PROGRAMI

Vize 8. Hafta içerisinde yapılacak

Sınav test olacak

28 Mart-4 Nisan 2011 tarihlerinde uygun bir saatte

7 ŞUBAT 2011 (I. Hafta)

-Giriş

Tarım ve Bitki Hastalıkları

Fitopatoloji Bilimi

Tarihçe

Sınıflandırma

14 ŞUBAT 2011 (II. Hafta)

Parazitizm ve Hastalık Gelişimi

Patojenler Bitkilere Nasıl Saldırır?

21 ŞUBAT 2011 (III. Hafta)

Hastalıklar Ürünleri Nasıl Etkiler

28 ŞUBAT 2011 (IV. Hafta)

Bitki Hastalıklarının Genetiği

Patojenlere Karşı Bitkilerin

Savunma Mekanizmaları

07 MART 2011 (V. Hafta)

Bitki HastalıklarıEpidemiyolojisi

14 MART 2011 (VI. Hafta)

Hastalık Gelişimi Üzerine Çevrenin Etkileri

21 MART 2011 (VII. Hafta)

Abiyotik Hastalıklar

28 MART 2011 (VIII. Hafta)

Fungusların

Ekolojik ve Patolojik Özellikleri

Ekonomik önemi

Sınıflandırılması

4 NĐSAN 2011 (IX. Hafta)

Funguslar tarafından neden olunan hastalıklar

11 NĐSAN 2011 (X. Hafta)

Virüsler tarafından neden olunan

hastalıklar ve mücadelesi

18 NĐSAN 2011 (XI. Hafta)

Prokaryotlar tarafından neden olunan hastalıklar ve

mücadelesi

25 NĐSAN 2011 (XII. Hafta)

Bitki Patojenlerinin Tanılanması

02 MAYIS 2011 (XIII. Hafta)

Çiçekli Parazit Bitkiler

ve

Yabancı Otlar

09 MAYIS 2011 (VIX. Hafta)

Bitki Hastalıkları Đle Mücadele

Tarım;

‘Đnsanoğlunun tarihi,besin arayan aç bir yaratığın hikayesidir’

Hendrick Van Loon

Bitki Hastalıklarının Önemi

• Hastalık, zararlı böcekler ve yabancı otların oluşturduğu kayıplar

– Gelişmiş ülkelerde %24

– Gelişmekte olan ülkelerde %37

Bitki Koruma ve Tarım

‘Đnsanoğlu,kendisi için ürettiği tarım ürünlerinin

Ancak hastalık ve zararlılardan arta kalan kısmıyla

yetinmek zorundadır’

Fitopatoloji - Bitki Patolojisi

Mikroorganizmalar

Çevresel faktörler

Nedensel Etmenlerin Etki Mekanizmaları

Hastalık Yönetimi

Bitkilerde Hastalık Kavramı

Bir bitki,

fizyolojik fonksiyonlarınıgenetik potansiyeli ileen iyi sürdürdüğü zaman

sağlıklı ve normal kabul edilir

Bitki Hastalıklarının Çeşitleri

Biyotik Hastalık Etmenleri

Abiyotik Hastalık Etmenleri

Mezobiyotik Hastalık Etmenleri

Biyotik Hastalık Etmenleri

Funguslar

Prokaryotlar (Bakteri, MBO veya Fitoplasma)

Virüs ve Viroidler

Parazitik çiçekli bitkiler

Nematodlar

Protozoalar

CANLILAR ALEMĐ

Bitkiler (Hareketsiz, Ototrof)

Hayvanlar(Hareketli, Heteroftrof)

Canlıların 5 aleme ayrıldığı sınıflandırma sistemi

• Parazit: Canlı dokularda yaşayan ve hastalık oluşturanlar

• Obligat parazit: Sadece canlıdokularda gelişebilenler

• Saprofit: Ölü organik maddeler üzerinde gelişebilenler

• Obligat saprofit: Sadece ölüorganik maddelerde gelişenler

• Fakültatif saprofit: Yaşamlarının belli bir döneminde parazit oldukları halde canlı konukçu bulamadıkları zamanda

saprofit olarak canlılıklarınısürdürenler

• Fakültatif parazit: Gerçekte saprofit olup herhangi bir nedenle zayıf

düşmüş konukçuyu infekte edebilen

• Omnivor: Her tür organik madde ile beslenen organizmalar (Herşeyi yiyen)

Fitopatolojinin bölümleri

• Simptomatoloji (Hastalık belirtileri bilimi)

• Etioloji (Hastalık nedenleri bilmi)

• Patoloji (Hastalık durumu bilmi)

• Epidemiyoloji (Salgın hastalıklar bilmi)

• Hijyen ve Terapi (Hastalıklardan korunma ve tedavi bilimi)

Simptomatoloji

• Teşhiste ilk ve en önemli basamak

• Sendromun orijini hakkında bilgi verir

• Tek başına yeterli değildir

• Diğer teşhis teknikleri ile desteklenmesi gerekir

ETĐOLOJĐ

• Bitkilerde görülen hastalıkların nedenini araştıran bilim dalına etioloji adı verilmektedir.

Hastalık nedenleri

• Paraziter olmayan hastalık nedenleri (Abiyotik etmenler)– Uygun olmayan meteorolojik faktörler (sıcaklık,

nem, rüzgar)– Havaya karışan atık maddeler– Uygun olmayan toprak faktörleri (toprağın kimyasal

ve fiziksel yapısı) – Hatalı tarımsal işlemler

• Paraziter (biyotik) hastalık nedenleri– Funguslar– Bakteriler– Virüsler– Fitoplazmalar– Viroidler– Yabancı otlar ve yüksek parazit bitkiler

Paraziter Hastalık EtmenleriVirüsler

Viroidler

Bakteriler

Funguslar

Fitoplazmalar

Yabancı otlar

Paraziter Hastalıkların SeyriHer enfeksiyonel hastalıkta patojen ile hastalığın gelişimini ve devamını sağlayan, birbirini takip eden seri olaylar bulunmaktadır. Zincirleme şekilde süre gelen bu olaylara hastalık döngüsü adı verilmektedir.

1. Đnokulasyon

2. Penetrasyon

3. Enfeksiyon

4. Patojenin çoğalması

5. Patojenin yayılması

6. Patojenlerin kışlaması

1. ĐnokulasyonĐnokulasyon patojenin konukçu bitki ile temasa geçme olayıdır.

• Đnokulum ise bitkide enfeksiyonu oluşturacak patojen miktarıdır. – Primer inokulum ve primer infeksiyon– Sekonder inokulum ve sekonder infeksiyon

• Đnokulum kaynakları:– Bitki artıkları– Tohum– Toprak– Alternatif konukçular

• Đnokulumun yayılması– Rüzgar– Su– Böcek

2. PenetrasyonHastalık etmeninin konukçu bünyesine

girmesidir.– Doğal açıklıklar

• Stoma• Hydatot• Lentisel

– Yaralardan– Çiçeklerin nektarin kısmından– Aşı bıçağı, budama makası, testere– Doğrudan penetrasyon (Bazı fungal

patojenler)

3. EnfeksiyonPatojenin hassas bitki hücreleri ve dokusu iledoğrudan temasa gelip, konukçudan gıda maddeleri sağlamaya başlaması olayıdır

• Enfeksiyonun başlaması ile gözle görülebilir simptomların ortaya çıkışı arasında geçen süre inkübasyon periyodu olarak isimlendirilir

• Funguslar bitki dokularının üzerinde, içinde ve iletim demetlerinde hücre içinde ve hücreler arasıalanda yaşarlar

• Bakteriler hücreler arası alanda• Virüsler ise hücreler içinde ve iletim demetlerinde

gelişirler– Plasmadesmata kanalları ile yayılırlar

4. Patojenlerin Çoğalması• Konukçu dokularının infeksiyonundan

sonra patojen çoğalmaya başlar• Funguslar

– Eşeyli ve eşeysiz sporlar ile

• Bakteriler ve Fitopazmalar– Bölünerek

• Virüsler ve viroidler– Replikasyon ile

• Parazit bitkiler– Tohum ile

5. Patojenlerin yayılması

• Hava akımı

• Su

• Böcek

• Hayvanlar

• Đnsanlar

• Tarım alet ve ekipmanları

6. Patojenlerin kışlaması• Hastalık etmenlerinin bir vejetasyon

döneminden diğerine geçmesidir• Funguslar:

– Miselyum– Dayanıklı spor olarak bitki artıkları ve bitki ve

toprakta

• Bakteriler serbest formda– Toprakta– Böcekte ve bitkide

• Virüs, Viroid– Sadece canlı dokularda

Hif

Miselyum

Fungal miselyum

Ektoparazit (Külleme)

Meyve infeksiyonu

Turunçgillerde

Penicillium digitatum ve P. italicum

Bakteri hücresi

Prokaryotlarin morfolojisi (Coccus, Bacillus, Spiral)

Yumuşak Çürüklükler

Erwinia caratovoraYumuşak Çürüklük

Ur Oluşumu

Bağda Agrobacterium tumefaciens

Viscum album - Ökse otu

Cuscuta spp. Küsküt

Abiyotik Hastalık EtmenleriSıcaklık

Toprak nemi

Işık

Oksijen

Hava kirleticileri

Mineral toksisiteleri

Toprak pH’ı

Pestisit toksisitesi

Uygun olmayan kültürel işlemler

Mezobiotik Hastalık Etmenleri

Virüs ve benzerleri

VĐRÜSLER

• Nükleik asit protein manto ile kaplıdır

VĐROĐDLER

• Protein mantosu olmayan nükleikasit

VĐRÜSLER

• Büyüklükleri 20 nm veya daha büyük

• Nükleik asit RNA veya DNA

• Çoğalmaları canlı hücre içerisindedir

• Obligat

MOZAYĐK SĐMPTOMLAR

Bitki boyunun kısalması

Yaprak ve meyvede deformasyonlar

Yaprak kıvırcıklaşması

• 1980 4,4 milyar• 2002 yaklaşık 6,4 milyar• 2015 yaklaşık 7,1 milyar

• Đlerleyen yıllarda gıda noksanlığı az gelişmişülkelerde daha fazla hissedilecek

• Biyoteknolojinin kullanımı• Bitki hastalıklarının etkili kontrolü

Dünya nüfusu:

Bitki Hastalıklarının Önemi

Bitki Hastalıklarının Önemi

1993 yılı Dünyadaki Tahmini Ürün Kaybı (%)

Hastalık Zararlı Y. Ot Toplam

Tahıl 9,2 13,9 11,4 34,5

Patates 21,8 6,5 4,0 32,3

Şeker pancarı 10,4 8,3 5,8 24,5

Şeker kamışı 19,2 20,1 15,7 55,0

Baklagiller 11,3 13,3 8,7 33,3

Sebze 10,1 8,7 8,9 27,7

Meyve 12,6 7,8 3,0 23,4

Yağ bitkileri 9,8 10,5 10,4 30,7

Ortalama 32,7

1993 yılı Dünyadaki Tahmini Ürün Kaybı (%)

Hastalık, Zararlı, Y. ot

Avrupa 25

Avusturalya 28

Kuzey ve Orta Amerika 29

Rusya ve Çin 30

Güney Amerika 33

Afrika 42

Asya 43

Ortalama 33

Sunumu yayınlayan site: www.bahcebitkileri.org