Aspirine De synthese en werking met betrekking tot levende s systemen zoals watervlooien en de mens.

Isa den Elzen 6V3 Fioretticollege Lisse Begeleider: Mevrouw Van der Vlugt Vak: Biologie Datum: 13 oktober 2017

0

Profielwerkstuk Aspirine Isa den Elzen

1

Voorwoord Het profielwerkstuk dat nu voor u ligt gaat over aspirine en dan in het bijzonder het effect van acetylsalicylzuur op de levende systemen, de mens en de watervlo. Acetylsalicylzuur is de werkzame stof in aspirine. Toen we de opdracht kregen om een onderwerp te bedenken voor het profielwerkstuk vond ik dit lastig. Recentelijk deed ik een aansluitingsmodule Farmacie bij de Universiteit van Groningen. Deze ging over aspirine. Dit sprak mij erg aan. Mede door deze module ben ik op het onderwerp voor dit profielwerkstuk gekomen. Echter wilde ik wel wat verdieping toevoegen. Dus deed ik onderzoek op internet. Hieruit bleek dat aspirine niet alleen een pijnstiller is maar het ook een effect heeft op darmkanker. Daar wilde ik meer over weten en besloot ik me er verder in te verdiepen. Ik wens u veel leesplezier toe en hoop dat u dit onderwerp net zo interessant vindt als ik. Isa den Elzen 12 oktober 2017

Samenvatting In dit profielwerkstuk zal de hoofdvraag: ‘Wat is het effect van acetylsalicylzuur op diverse levende systemen?’ uitgewerkt en beantwoord worden. Hiervoor zijn vijf deelvragen gebruikt. De eerste deelvragen waren over het medicijn aspirine. Vervolgens werd er in de drie daaropvolgende deelvragen ingezoomd wat het effect was op de levende systemen de mens en watervlooien. Hierbij werd in het speciaal ingezoomd op darmkanker. De bevindingen waren dat acetylsalicylzuur een hartslagverlagende werking heeft op watervlooien. Op mensen vermindert deze stof pijn, ontstekingen, koorts, bloedstolling en de bescherming van de maagwand. Bij darmkanker zorgt het voor vergrote preventie van darmkanker en het voorkomen van uitzaaiingen. Acetylsalicylzuur heeft dus diverse effecten op deze systemen.

Profielwerkstuk Aspirine Isa den Elzen

2

Inhoudsopgave Inleiding 4

- Hoofdvraag: Wat is het effect van acetylsalicylzuur op diverse levende systemen?

Deelvragen ● Hoe werd acetylsalicylzuur ontdekt en aspirine ontwikkeld? 5 ● Hoe gaat de synthese van het medicijn aspirine in zijn werk? 8 ● Wat is de werking van acetylsalicylzuur en welke invloed heeft dit op het

menselijk lichaam? 12 ● Wat is het effect van acetylsalicylzuur op darmkanker? 15 ● Wat is het effect van acetylsalicylzuur op de hartslagfrequentie

van een watervlo? ○ Onderzoek 1: Synthese van het acetylsalicylzuur 18 ○ Onderzoek 2: Analyse van het acetylsalicylzuur 20 ○ Onderzoek 3: Wat is het effect van acetylsalicylzuur op de

hartslagfrequentie van een watervlo? 23 Eindconclusie 27 Discussie 28 Nawoord 30 Literatuurlijst 31 Bijlagen

● Planning 33 ● Logboek 34 ● Resultaten: Wat is het effect van acetylsalicylzuur op de

hartslagfrequentie van een watervlo? 36

Profielwerkstuk Aspirine Isa den Elzen

3

Inleiding Dit profielwerkstuk zal gaan over aspirine en dan in het speciaal de werking van aspirine. Dit onderwerp is gekozen naar aanleiding van de aansluitingsmodule Farmacie van de Universiteit van Groningen. In deze module werd ook het medicijn aspirine behandeld. Daarbij werd vooral ingegaan op de farmacologie, toxicologie, productie en analyse van aspirine. Deze module heeft veel overlappingen met het werkstuk qua onderwerpen en een aantal bronnen van de aansluitingsmodule waren dan ook belangrijke bronnen voor het beantwoorden van de deelvragen. In dit profielwerkstuk wordt verder op het effect van aspirine ingegaan dan bij de aansluitingsmodule. Er werd voor verdieping ook het onderwerp het effect van aspirine op darmkanker aan het profielwerkstuk toegevoegd. Dat aspirine een effect heeft op darmkanker werd ontdekt toen er onderzoek werd gedaan naar het verdiepen van het werkstuk. De hoofdvraag van dit werkstuk is: Wat is het effect van acetylsalicylzuur op diverse levende systemen? Deze hoofdvraag is beantwoord met behulp van de volgende deelvragen:

- Hoe werd acetylsalicylzuur ontdekt en aspirine ontwikkeld? - Hoe gaat de synthese van het medicijn aspirine in zijn werk? - Wat is de werking van acetylsalicylzuur en welke invloed heeft dit op het menselijk

lichaam? - Wat is het effect van acetylsalicylzuur op darmkanker? - Wat is het effect van acetylsalicylzuur op de hartslag van watervlooien?

Bij het beantwoorden van de laatste deelvraag worden drie onderzoeken gebruikt. De eerste is de synthese van acetylsalicylzuur, de tweede proef is de analyse van de gesynthetiseerde acetylsalicylzuur en de derde proef is het effect van acetylsalicylzuur op de hartslag van watervlooien. Bij de derde proef werd het zelf gesynthetiseerde acetylsalicylzuur gebruikt. Er wordt verwacht dat de hoofdvraag beantwoord zal worden met dat aspirine vooral een pijnstillende werking heeft. Dit is ook de werking die de meeste mensen kennen. Maar in dit profielwerkstuk zal te lezen zijn dat dit niet de enige werking is.

Profielwerkstuk Aspirine Isa den Elzen

4

Hoe werd acetylsalicylzuur ontdekt en aspirine ontwikkeld? Aspirine is een zeer bekende pijnstiller bijna iedereen heeft er weleens van gehoord. De naam aspirine is een merknaam en duidt een medicijn met de stof acetylsalicylzuur aan. De aspirine die we nu kennen bestaat al ruim honderd jaar maar het begon niet in de vorm zoals we die nu kennen, daar ging nog een hele geschiedenis aan vooraf. Het begon allemaal bij wilgenblad. Rond tweeduizend voor christus waren er al volkeren die van de pijnstillende werking van wilgenblad af wisten. Dit waren de Assyriërs, wanneer zij pijnlijke gewrichten hadden maakten ze gebruik van wilgenbladeren om de pijn te verminderen. Ook de egyptenaren die zo’n 500 jaar later leefden hadden een brouwsel van wilgenbladeren (zie figuur 1), dat werd gebruikt tegen pijn en ontstekingen. Hippocrates ging nog een stapje verder en maakte een wilgenbast extract uit de bladeren en bast van de wilg. 1. Salix babylonica 1

Het extract werd veel gebruikt maar was bijzonder bitter en niet goed voor de maag, toch werd het zoveel ingenomen omdat het een ontstekingsremmende en licht pijnstillende werking had. Dat komt door de werkzame stof salicine. De werking van de wilgenbladeren en -bast bleef bekend en werd ook in de middeleeuwen gebruikt in de volksgeneeskunst. Na 1763 werden de effecten van wilgenbast ontdekt en opgeschreven. Hierdoor werd er geprobeerd om de werkende stof uit wilgenbast te isoleren. Uiteindelijk lukte het de Fransman Henri Leroux in 1829 om de stof salicine uit de wilgenbast te isoleren in zuivere vorm. Maar salicine was nog maar het begin van het proces. Er werd nog veel aan veranderd voordat het acetylsalicylzuur werd. Allereerst haalde de Italiaan Pirioa, negen jaar na de isolatie van de stof salicine, de suikergroep van salicine af waardoor er salicylzuur ontstond. Dit werd ook al gebruikt als medicijn maar was niet optimaal want het smaakte erg onaangenaam en bovendien was de stof zo zuur dat het de maag aantastte. Ongeveer twintig jaar later dus rond 1850 maakte de Duitser Charles Frederic Gerhardt voor het eerst acetylsalicylzuur, dit is de werkzame stof in aspirine.

2.Schematische weergave van het proces van salicine naar acetylsalicylzuur 2

1[Afbeelding van een treurwilg] [Foto]. (z.j.). Geraadpleegd van https://appeltern.nl/nl/tuinwinkel/beplanting/heesters/overige_heesters_struiken/salix_babylonica_-_hoogstam_6_8 2 [From salicin to acetylsalicylic acid] [Foto]. (z.j.). Geraadpleegd van https://naturespoisons.com/2014/07/24/salicylic-acid-the-journey-from-humble-willow-to-aspirin/

Profielwerkstuk Aspirine Isa den Elzen

5

Maar in deze vorm kon het nog niet als medicijn gebruikt worden. Verder onderzoek werd in het laboratorium van de Duitse fabrikant Bayer gedaan . Er gaan twee verhalen over de uiteindelijke ontdekker van het medicijn zoals we het nu kennen. Bayer bracht de volgende

versie uit: Aspirine is ontdekt door Felix Hoffmann (1868 - 1946). Hij zou een pijnstiller proberen te ontwikkelen voor zijn vader. Zijn vader was namelijk zwaar reumatisch. 3. Logo van Bayer 3

Hiervoor ging hij heel systematisch aan het werk om een verbinding te zoeken die het middel verteerbaar zou maken. Hij zou uiteindelijk op 10 augustus 1897 hebben opgeschreven hoe hij van het acetylsalicylzuur een bruikbaar medicijn gemaakt zou hebben. Nu zitten er onder andere ook vulstoffen in waardoor het mogelijk werd om de aspirine in een tablet te persen. Het werd vervolgens eerst getest op dieren en in 1899 kwam het op de markt als een poeder

4. Felix Hoffman en een korte tijd later als tablet met vaste dosering 4

Het tweede verhaal gaat ook over een scheikundige in dienst bij Bayer maar gaat heel

anders. Het gaat als volgt: Arthur Eichengrün (1867 - 1949) claimde dat hij in werkelijkheid aspirine had ontdekt maar dat de nazi’s zijn ontdekking verborgen hadden gehouden omdat hij van joodse achtergrond is. Hierom zou het bovenstaande verhaal zijn bedacht door Bayer. Hoffman was namelijk de assistent van Eichengrün tijdens de ontdekking van de aspirine. Het verhaal van Eichengrün is natuurlijk nog onderzocht en in 1999 heeft Walter Sneader van de Universiteit van Glasgow door middel van een onderzoek bevestigd dat het verhaal van Eichengrün waar is. Hiervoor heeft hij zich

5. Arthur Eichengrün verdiept in de Labjournaals van beiden. Bayer blijft het alsnog 5

ooooooooooooooooo ontkennen.

3 [Logo van Bayer] [Foto]. (z.j.). Geraadpleegd van https://seeklogo.com/free-vector-logos/bayer 4 [Felix Hoffmann] [Foto]. (z.j.). Geraadpleegd van https://en.wikipedia.org/wiki/Felix_Hoffmann 5 [Arthur Eichengrün] [Foto]. (z.j.). Geraadpleegd van https://worldneurologyonline.com/article/controversial-story-aspirin/

Profielwerkstuk Aspirine Isa den Elzen

6

Er waren halverwege de negentiende eeuw al aanwijzingen dat acetylsalicylzuur hartinfarcten tegen zou gaan. Dit was door Dr. Reeds een huisarts in Californië opgemerkt. Hij had dit opgemerkt door te kijken naar de 400 patiënten die hij aspirine had gegeven. Hij zag dat deze patiënten de afgelopen twee jaar allemaal geen hartaanval hadden gehad. Dit onderzoek publiceerde hij in 1950. Maar de mensen waren sceptisch, daarom kwam er een vervolgonderzoek onder 8.000 patiënten. Alleen werd ook dit werd niet erkend door de vakbladen. In de jaren zeventig van de twintigste eeuw gingen de onderzoeken hiernaar verder. Pas jaren later werd aspirine erkend als middel om hartaanvallen te voorkomen. In de tussentijd publiceerde de Brit John R. Vane een artikel over het werkingsmechanisme van acetylsalicylzuur. Hij kwam er namelijk achter dat het de aanmaak van prostaglandines remt. Deze hormoonachtige stoffen staan aan de basis voor het mechanisme van pijn en ontsteking. (Zie hierover meer bij het werkingsmechanisme van acetylsalicylzuur.). Voor de ontdekking aan het mechanisme kreeg hij de Nobelprijs voor Geneeskunde in 1982.

De merknaam Aspirine was oorspronkelijk Aspirin, het was namelijk in het duits. Dit woord was afgeleid van het duitse woord Spirsäure, een oud duits woord voor salicylzuur. De A werd vervolgens nog toegevoegd omdat het gaat om geacyleerd salicylzuur dat ook wel 6. Het doosje van aspirine 6

acetyl wordt genoemd. Dit werd samen ‘Aspirin’. Dat staat ook nog steeds op het doosje van Bayer, te zien op de afbeelding aan de linkerkant.

6 [Aspirin] [Foto]. (2014, 20 oktober). Geraadpleegd van http://www.rama-prozor.info/clanak/4-iznenadjujuce-upotrebe-aspirina/9812

Profielwerkstuk Aspirine Isa den Elzen

7

Hoe gaat de synthese van het medicijn aspirine in zijn werk? Acetylsalicylzuur is een stof die door middel van een chemisch proces gesynthetiseerd kan worden in een lab. Hiervoor zijn twee belangrijke beginstoffen nodig. Dit zijn salicylzuur en azijnzuuranhydride. Salicylzuur (fig 7) is een aromatisch carbonzuur met de molecuulformule C7H6O3 en de volgende structuurformule : De stof zit in onder andere wilgenbast waarmee het allemaal begon. Maar ook in bepaalde soorten fruit en sommige cactussen waarbij het helpt als afweer en conserveermiddel. De stof kan dus geïsoleerd worden uit deze producten maar het kan ook gefabriceerd worden vanuit fenol door middel van de Kolbe-Schmitt-reactie . Deze reactie 7. Salicylzuur 7 8

is vernoemd naar de scheikundigen Adolph W. H. Kolbe en Rudolf Schmitt en is een carboxyleringsreactie voor fenolen. Dit gebeurt door middel van een fenol/hydroxybenzeen deze wordt samen met een natriumhydroxide en koolstofdioxide verhit tot 125 ℃. Hierna wordt het reactiemengsel behandeld met een zwavelzuur. Als reactie product ontstaat er dan een aromatisch hydroxyzuur wat in ons geval acetylsalicylzuur is. Hieronder staat de productie van salicylzuur volgens de Kolbe-Smitt-reactie nog weergegeven met behulp van structuurformule.

8. de Kolbe-Smitt-reactie 9

Azijnzuuranhydride is zoals al vermeld was een organische verbinding. Dit houdt in dat 10

het een chemische verbinding is waarvan een molecuul minstens een koolstofatoom bevat. Op deze regel zijn echter wel een paar uitzonderingen zoals de cyaniden, (thio)cyanaten en carbonaten. Zie figuur 9 voor de structuurformule

9. Structuurformule azijnzuuranhydride 11

7 Kolbe-Schmitt-reactie. (2013, 23 maart). Geraadpleegd van https://nl.wikipedia.org/wiki/Kolbe-Schmitt-reactie 8 Salicylzuur. (2016, 6 juli). Geraadpleegd van https://nl.wikipedia.org/wiki/Salicylzuur 9 [Kolbe-Schmitt-reactie] [Foto]. (2013, 23 maart). Geraadpleegd van https://nl.wikipedia.org/wiki/Kolbe-Schmitt-reactie 10 Azijnzuuranhydride. (2016, 22 maart). Geraadpleegd van https://nl.wikipedia.org/wiki/Azijnzuuranhydride 11 [Structuurformule azijnzuuranhydride] [Foto]. (z.j.). Geraadpleegd van https://www.hinmeijer.nl/product/115798/azijnzuuranhydride-99-

Profielwerkstuk Aspirine Isa den Elzen

8

Ook deze stof kan op twee manieren geproduceerd worden. De eerste manier gaat als volgt. Door de condensatie van twee azijn moleculen ontstaat een derivaat van azijnzuur. Vervolgens wordt er water van de carboxylgroepen afgehaald waardoor de beide stoffen met elkaar kunnen worden verbonden. Dit proces staat weergegeven in figuur 10.

+ H2O

10. Productie azijnzuuranhydride

De tweede manier is het meest gebruikelijk en kan in een laboratorium gedaan worden. Hierbij wordt door middel van de reactie van acetylchloride en een alkalimetaalzout van azijnzuur, azijnzuuranhydride gesynthetiseerd.

Wanneer de twee basisstoffen zijn geproduceerd kan er ingezoomd worden op de verdere productie van acetylsalicylzuur. Daar is nu nog maar één stap voor nodig. Namelijk de verestering van het salicylzuur met behulp van azijnzuuranhydride. Dat gebeurt volgens de volgende reactie:

11. Synthese van acetylsalicylzuur

In figuur 11 is te zien hoe de verestering in zijn werk gaat. Een ester is het reactieproduct van de reactie tussen een organisch zuur en een alkanol. De verestering gebeurt in het geval van acetylsalicylzuur volgens de Fischer-verestering, dit is de reactie tussen een carbonzuur en een alcohol met een sterk zuur als katalysator. De katalysator is in de afbeelding niet terug te zien maar bij het onderzoek: Synthese van acetylsalicylzuur, is zwavelzuur als katalysator gebruikt. Verder is te zien dat bij de reactie het waterstofatoom van de hydroxidegroep wordt vervangen door het met rood omcirkelde deel van azijnzuuranhydride. Het waterstofatoom dat hiervoor wordt afgesplitst van het salicylzuur komt dan vervolgens aan het enkel gebonden zuurstofatoom van het overgebleven azijnzuur. Het afsplitsen van de bijproducten gebeurt door middel van herkristallisatie.

Herkristallisatie gebeurt door het oplossen van het ruwe product in methanol of ethanol. Daarna wordt er evenveel water toegevoegd als dat nodig is om de verontreiniging te laten uitkristalliseren. Vervolgens wordt dit mengsel naar een temperatuur van rond de 80℃ gebracht waardoor de methanol of ethanol, afhankelijk van wat is toegevoegd, verdampt. Vervolgens wordt het gefilterd. De gekristalliseerde verontreiniging zal achterblijven in de filter waardoor het gefiltreerde acetylsalicylzuur in het residu komt. Dit proces wordt nadat het residu is gekoeld nog een keer uitgevoerd maar nu zal het zuivere acetylsalicylzuur achterblijven in de filter.

Profielwerkstuk Aspirine Isa den Elzen

9

Tijdens de verestering wordt tot slot het waterstofatoom van de OH-groep afgesplitst. Door deze afsplitsing wordt het zuurstofatoom dubbelgebonden. Hierdoor is het koolstofatoom niet meer positief geladen dit komt omdat er weer wordt voldaan aan de octetregel. ‘Dit is een eenvoudige vuistregel binnen de scheikunde die zegt dat atomen op een zodanige manier proberen te combineren dat ze elk acht elektronen in hun valentieschil hebben, zodat ze dezelfde elektronenconfiguratie krijgen als een edelgas, de zogenaamde octetstructuur’. 12

12. Dit is een atoom dat voldoet aan de octetregel 13

Om vervolgens van de stof een tablet te kunnen maken wordt het acetylsalicylzuur gedroogd in een droogstoof. Daarna worden er vulmiddelen toegevoegd, vaak wordt hiervoor zetmeel gebruikt. Er zit relatief weinig vulmiddel in een tablet aspirine er zit namelijk 500 mg werkzame stof in en een tablet weegt 0,6 gram. De hoeveelheid vulmiddel is dus 0,1 gram. Nadat dit vulmiddel is toegevoegd wordt het in een tabletvorm geperst.

Nadat het medicijn ontwikkeld is, is er veel onderzoek gedaan. Maar hierbij werd er niet alleen gekeken naar acetylsalicylzuur. Maar ook naar de stoffen die ontstaan nadat de acetylsalicylzuur in het lichaam wordt omgezet door enzymen. Er ontstaat dan namelijk ook salicylzuur. Het onderzoek moet dus gedaan worden naar salicylzuur en acetylsalicylzuur. Hierbij wordt er gekeken naar de werkzaamheid, wat de bijwerkingen en toxiciteit zijn en wat de hoeveelheid werkzame stof moet zijn.

12 Octetregel. (2014, 12 januari). Geraadpleegd van https://nl.wikipedia.org/wiki/Octetregel 13 [Octetregel] [Foto]. (z.j.). Geraadpleegd van http://members.upc.nl/r.beunder/eklas/45__de_octetregel.html

Profielwerkstuk Aspirine Isa den Elzen

10

Medicijnonderzoek

Dit onderzoek gebeurt voordat het op de markt gaat. Hierbij zijn verschillende fases. Het eerste onderzoek wordt gedaan in de vitro. Dat wil zeggen in glas (reageerbuizen). Vervolgens gaan de onderzoekers over op proefdieren. Dit wordt ook wel de preklinische fase genoemd. Als er geen complicaties ontstaan tijdens deze twee fases gaat het onderzoek verder op gezonde mensen, dit wordt ook wel de klinische fase genoemd. Waarbij in fase één het medicijn eerst wordt getest op gezonde mensen. Wanneer dit goed gaat wordt er doorgegaan met fase twee en drie, dat houdt in dat het op patiënten wordt getest.

Het onderzoek op proefdieren heeft wel een nadeel. Een dier is namelijk geen mens en zal dus anders reageren op een bepaalde stof. Daarom is er gezocht naar een alternatief voor deze dieren. Onderzoekers kwamen toen op slices, dit zijn hele dunne plakjes menselijk weefsel. Dit werkt nog beter dan op proefdieren omdat het menselijk lichaam nu beter wordt nagebootst. Dit onderzoek wordt ook in vitro gedaan. Hierbij wordt er dus gekeken hoe de slice met het dunne plakje orgaan/weefsel reageert op de stof. Dit kan al in een heel vroeg stadium en er is dus al veel informatie beschikbaar aan het begin van het medicijnonderzoek. Een ander voordeel van de slices ten opzichte van het weefsel is dat er. door deze manier van onderzoek doen geen dieren ziek gemaakt hoeven te worden 14

Tegenwoordig wordt wordt er ook gebruik gemaakt van: ‘organ on a chip’. Deze chips werken ongeveer hetzelfde als de slices. Het zijn kleine stukjes weefsel waar ze op een kunstmatige manier bloed doorheen laten stromen. Maar de innovatie gaat verder, aangezien medicijnen niet alleen effect hebben op een orgaan maar op een heel systeem worden er microsystemen ontwikkeld. Dit zijn mini systeempjes die het lichaam op microniveau nabootsen. Vaak zijn deze microsystemen maar een paar centimeter groot. In deze systemen worden met behulp van minuscule pompjes erg kleine hoeveelheden vloeistof toegevoegd. Vervolgens kan met behulp van sensoren gemeten worden hoe de chip en dus de cellen hierop reageren. 1516

13. Afbeelding van ‘an organ on a chip’ ------- 17

14 Universiteit Groningen. (z.j.). [Aansluitingsmodule Farmacie week 3]. Geraadpleegd van https://nestor.rug.nl/webapps/blackboard/content/listContent.jsp?course_id=_265453_1&content_id=_8212933_1&mode=reset 15 LUMC. (2017, 9 mei). Bijna 19 miljoen euro voor ontwikkelen en bestuderen van ‘organs-on-chips'. Geraadpleegd van https://www.lumc.nl/over-het-lumc/nieuws/2017/mei/bijna-19-miljoen-organs-on-chips/ 16 TU Eindhoven. (2015, 19 mei). Nederland naar wereldtop in ‘organs on a chip’ met vorming nieuw instituut. Geraadpleegd van https://www.tue.nl/universiteit/nieuws-en-pers/nieuws/19-05-2015-nederland-naar-wereldtop-in-organs-on-a-chip-met-vorming-nieuw-instituut/ 17 [Organ on a chip] [Foto]. (z.j.). Geraadpleegd van https://www.wired.com/2015/06/chip-mimics-human-organs-design-year/

Profielwerkstuk Aspirine Isa den Elzen

11

Wat is de werking van acetylsalicylzuur en welke invloed heeft dit op het menselijk lichaam?

Wat is pijn?

Voor het begrip pijn geeft De Grote Winkler Prins de volgende definitie:’een onaangename gevoelsgewaarwording, die ontstaat door schadelijke prikkeling van velerlei weefsels. Een lichaamsdeel waarop een (uitwendige) pijnprikkel inwerkt, trekt zich reflexmatig terug, zodat het pijnverwekkende voorwerp wordt gemeden.’ Pijn is dus een signaal die ontstaat door schadelijke prikkeling van meestal weefsels. Dit signaal is onaangenaam waardoor het lichaam een hele sterke drang krijgt om het signaal te stoppen, dat gebeurt reflexmatig. Dat het lichaam dit gevoel wil stoppen zorgt ervoor dat het niet wordt verwond of beschadigd. Het voelen van pijn is dus erg belangrijk. Het gaat 18

hierbij om lichamelijke pijn, pijnstillers kunnen namelijk niets doen tegen psychische pijn. Enkele voorbeelden waarbij aspirine wel werkt zijn hoofdpijn, gewrichtspijn, zenuwpijn, menstruatiepijn en pijn door verwondingen, operaties of ziekte. Deze soorten pijn hebben 19

een vergelijkbaar pijnmechanisme waardoor aspirine bij al deze pijnsoorten de pijn kan bestrijden.

Hoe ontstaat pijn? Pijn ontstaat op verschillende plekken in het lichaam en op verschillende manieren. Pijn in holle organen kan ontstaan door rekking van de wand of krampachtige samentrekkingen. Dit kan bijvoorbeeld komen doordat iets in het lichaam de doorgang belemmerd. Spierpijn ontstaat weer op een hele andere manier, Tijdens het sporten kan pijn onstaan doordat er onvoldoende bloedtoevoer is naar de spieren waardoor ze niet genoeg zuurstof en andere voedingsstoffen krijgen. Spierpijn na afloop van het sporten ontstaat door vochtophoping in het spierweefsel. Deze soorten pijn hebben wel hetzelfde mechanisme om de pijn door te geven waardoor aspirine bij al deze pijnsoorten gebruikt kan worden. Pijn verplaatst zich als een signaal door het zenuwstelsel. Het eerste signaal voor pijn wordt opgevangen door vrij eindigende gevoelszenuwvezels deze worden ook wel nociceptoren genoemd. Zij versturen net als alle zenuwen informatie en signalen naar de hersenen. Anders is dat de nociceptoren dit alleen doen als ze iets opmerken waarbij je jezelf kunt beschadigen. Het impuls wat de receptoren dan doorgeven zorgt ervoor dat er met de handeling gestopt wordt. Deze prikkel wordt overgedragen in het ruggenmerg door banen die naar de hersenen gaan. Als er voldoende impulsen aankomen neem je deze waar als 20

pijn. De hoeveelheid impulsen die binnen moeten komen voordat het als pijn wordt ervaren wordt de pijngrens genoemd.

18 Zaidan, G. (z.j.). How do pain relievers work? [Video]. Geraadpleegd van https://ed.ted.com/lessons/how-do-pain-relievers-work 19 Solvo. (z.j.). Waartegen helpt een aspirine? [Video]. Geraadpleegd op 1 september 2017, van https://www.ziekenhuis.nl/medicijnen/a/aspirine/waartegen-helpt-een-aspirine/item8828 20 Grote Winkler Prins Online Artikel: Pijn geraadpleegd op 1 september 2017

Profielwerkstuk Aspirine Isa den Elzen

12

Deze pijngrens kan verlaagd of verhoogd worden. Dit gebeurt ook door het lichaam zelf. Als er een cel kapot gaat wordt er een stof geproduceerd die de pijngrens verlaagt, er wordt nu dus sneller en meer pijn ervaren. Dat is het moment waarop pijnstillers gebruikt worden uit de groep NSAID’s waarbij ook aspirine hoort. NSAID is een afkorting die staat voor niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen. Zij blokkeren namelijk de productie van de stof die vrijkomt bij het kapot gaan van een cel. Deze stof wordt prostaglandine genoemd. Deze stof wordt geproduceerd door middel van COX. COX (cyclo-oxygenase) is een enzym die de belangrijkste rol speelt in de synthese van prostaglandines. Het zorgt ervoor dat arachidonzuur wordt omgezet in prostaglandines. Hoe vermindert aspirine de pijn, ontstekingsreacties en koorts? Er zijn twee soorten COX. Allereerst COX-2 dit zet arachidonzuur om in prostaglandines die voor pijn, ontsteking 14. werkingsmechanisme van aspirine tegen pijn en koorts zorgen. Dit is ook in de afbeelding hierboven te zien. acetylsalicylzuur remt COX-2 waardoor er minder prostaglandines en dus ook minder koorts, pijn en ontsteking zal zijn. Dit doet de acetylsalicylzuur door zijn acetaatgroep aan de OH-groep van het COX te binden. Hierdoor ontstaat een chemische reactie waardoor de acetylgroep word gekoppeld aan het enzym. Door deze reactie ontstaat een geacetyleerd enzym en salicylzuur. Doordat het enzym nu is geacetyleerd werkt het niet meer. Hierdoor wordt het COX geremd. Door deze remming zal er dus ook minder arachidonzuur om 15. Op molecuulniveau het werkingsmechanisme worden gezet in prostaglandines. van aspirine. Dat houdt in minder prostaglandines en dus minder ontstekingen, pijn en koorts. 21

21 Universiteit Groningen. (z.j.). [Aansluitingsmodule Farmacie week 3]. Geraadpleegd van https://nestor.rug.nl/webapps/blackboard/content/listContent.jsp?course_id=_265453_1&content_id=_8212933_1&mode=reset

Profielwerkstuk Aspirine Isa den Elzen

13

Hoe remt aspirine bloedstolling. Dat aspirine ook de bloedstolling vermindert werd ontdekt doordat bij mensen die aspirine slikten een wond minder snel dicht ging. De verklaring hiervoor is dat er naast een COX-2 enzym ook een COX-1 enzym is. Dit enzym zorgt ervoor dat het arachidonzuur wordt omgezet in een andere stof. Die stof zorgt dan normaal gesproken voor de stolling van het bloed. Dat de stolling van het bloed wordt verminderd door acetylsalicylzuur verklaard dus waarom acetylsalicylzuur ook de kans op een hartaanval verminderd. Er is alleen ook een nadeel aan dat COX-1 wordt geremd. COX-1 zorgt namelijk ook voor de bescherming van de maagwand. Deze bescherming neemt dus af bij het slikken van aspirine. Dat verklaart waarom personen die regelmatig aspirine slikken meer last hebben van maagklachten. Eigenlijk zou er dus een medicijn moeten zijn dat alleen COX-2 remt. Doordat men hier achter kwam werd het medicijn verbetert. Dit is vaak hoe medicijnverbetering gebeurt. 22

16. Het werkingsmechanisme van aspirine via COX-1 en COX-2

22 Universiteit Groningen. (z.j.). [Aansluitingsmodule Farmacie week 3]. Geraadpleegd van https://nestor.rug.nl/webapps/blackboard/content/listContent.jsp?course_id=_265453_1&content_id=_8212933_1&mode=reset

Profielwerkstuk Aspirine Isa den Elzen

14

Wat is het effect van acetylsalicylzuur op darmkanker? Er is al in enkele wetenschappelijke tijdschriften gepubliceerd, onder andere in de ‘Nature’ dat aspirine een effect heeft op darmkanker. Maar wat is dit effect? Is het positief doordat het uitzaaiingen bij darmkanker voorkomt of zijn er vervelende bijwerkingen? De werking van acetylsalicylzuur tegen darmkanker werd ontdekt door middel van voeding. Deze ontdekking ging onder andere verder bij Prof. Meera Khan en Dr. Riccardo Fodde, hij is onderzoeker bij het Centrum voor Humane en Klinische genetica. Dr. Riccardo Fodde:”Professor Meera Khan, de Leidse hoogleraar die helaas enkele jaren geleden overleden is, dacht altijd dat in zijn geboorteland India veel minder darmkanker voorkwam. Ik lachte hem dan uit en zei dat mensen in India gewoon eerder aan andere ziekten overlijden.”23

Hij dacht dat darmkanker minder voorkwam in India doordat het een ouderdomsziekte is. Bij een lagere levensverwachting worden mensen dus minder oud en zullen ze niet de ‘kans’ krijgen om darmkanker te krijgen. Maar er is nog iets dat bijzonder is in India. In de Indiase keuken wordt veel curry gebruikt, de ontstekingsremmende werking lijkt op die van aspirine en net als veel andere ontstekingsremmers helpt het bij preventie van het ontstaan van darmkanker. Ook werd er ontdekt dat er minder darmkanker voorkomt in Afrika, Azië en landen rond de Middellandse zee.23 Ook hier werd er gekeken naar de voeding en het bleek dat in de groenten salicylaten zitten, dit zijn acetylsalicylzuur- achtige stoffen. Dit is voor planten als zelfbescherming ze komen onder andere voor bij verschillende grassen. De planten die hier groeien hebben meer bescherming nodig vanwege vraat door insecten. De planten die in een beschermde omgeving groeien maken minder van deze stoffen waardoor ze dus minder goed helpen bij preventie van darmkanker. Er is dus uit voeding gebleken dat er een grote kans is dat aspirine achtige stoffen helpen bij de preventie van darmkanker. Er werd dan ook onderzoek gedaan naar het effect van aspirine op darmkanker. Dit onderzoek werd gedaan door Martine Frouws. 23

Tijdens haar onderzoek volgde ze bijna 14.000 patiënten die een vorm van darmkanker hebben. Dit deed ze gedurende vijf jaar. Bij het onderzoek werden de patiënten verdeeld over twee groepen. De ene groep slikte elke dag een aspirine de andere groep nam elke dag een placebopil. In de resultaten was te zien dat bij de patiënten die dagelijks aspirine slikten nog 75 procent in leven was. Terwijl bij de patienten die de placebopil slikten nog maar 42 procent in leven was. Hierbij is rekening gehouden met de overleving van de onderzochte personenen en het verdere geneesmiddelengebruik. In 2015 publiceerde ze haar resultaten op het Europees Kanker Congres in Wenen. Maar dan komt natuurlijk de volgende vraag bij je op, hoe zorgt de aspirine ervoor dat de overlevingskans van patiënten met darmkanker groter is wanneer ze dagelijks aspirine slikken? De onderzoekers denken dat dit komt doordat de uitzaaiing van darmkanker wordt voorkomen door het acetylsalicylzuur. 24

23 LUMC. (2001, 1 mei). Aspirine tegen darmkanker. Geraadpleegd van https://www.nemokennislink.nl/publicaties/aspirine-tegen-darmkanker/ 24LUMC. (2013, 28 september). Betere overleving darmkankerpatiënten dankzij aspirine. Geraadpleegd van https://www.lumc.nl/over-het-lumc/nieuws/2015/september/Betere-overleving-darmkankerpatienten-dankzij-aspirine/?setlanguage=English&setcountry=en

Profielwerkstuk Aspirine Isa den Elzen

15

Hoe wordt darmkanker voorkomen door acetylsalicylzuur? Onderzoekers zijn dus nog niet zeker over hoe acetylsalicylzuur helpt de uitzaaiing te voorkomen maar ze vermoeden het volgende. COX-2 is een enzym dat in het beginstadium van darmkanker te veel geproduceerd wordt. Dit eiwit wordt zoveel geproduceerd omdat de darmcellen die uiteindelijk de kanker veroorzaken het APC-gen beschadigen. ‘Het APC-gen is een tumorsuppressorgen, dat wil zeggen dat het de deling van de cel remt en reguleert’. 25

Hierdoor ontstaat er teveel béta-catenine, want deze stof wordt te weinig afgebroken. Doordat deze stof overmatig aanwezig is produceert de cel voortdurend eiwitten. COX-2 is hier een van. Dit is hoe acetylsalicylzuur darmkanker kan voorkomen. Want acetylsalicylzuur remt de COX-2 productie waardoor hier minder van ontstaat. Ook zorgt acetylsalicylzuur voor apoptose, dit gebeurd bij ouderdom, beschadiging of besmetting van een cel. Ook dit mechanisme werkt bij het voorkomen van darmkanker. 26

Hoe wordt de uitzaaiing van darmkanker voorkomen door acetylsalicylzuur? De acetylsalicylzuur zorgt bij de darmkanker waarschijnlijk voor trombocytenaggregatieremming. Aspirine is dus een trombocytenaggregatieremmer, dit houdt in dat het bloedstolselvorming (het samenklonteren van bloedplaatjes) tegen gaat (Hoe acetylsalicylzuur de bloedplaatjesklontering tegen gaat staat uitgewerkt in de deelvraag ‘Wat is de werking van acetylsalicylzuur?’). Vaak binden uitzaaiingen zich aan een ‘brokje’ samengeklonterde bloedplaatjes waardoor ze kunnen ontsnappen aan het afweersysteem. Maar doordat dit ‘brokje’ niet ontstaat kan de tumorcel zich hier dus ook niet aan binden. Waardoor de cel wordt opgemerkt door het immuunsysteem. Hierdoor kan de uitzaaiing van de kanker voorkomen worden. Het zou dus kunnen dat het voorkomen van uitzaaiingen bij meer kankersoorten werkt. 27

25 Vogelstein Model. (2015, 29 mei). Geraadpleegd van https://nl.wikipedia.org/wiki/Vogelsteinmodel 26 LUMC. (2001, 1 mei). Aspirine tegen darmkanker. Geraadpleegd van https://www.nemokennislink.nl/publicaties/aspirine-tegen-darmkanker/ 27LUMC. (2013, 28 september). Betere overleving darmkankerpatiënten dankzij aspirine. Geraadpleegd van https://www.lumc.nl/over-het-lumc/nieuws/2015/september/Betere-overleving-darmkankerpatienten-dankzij-aspirine/?setlanguage=English&setcountry=en

Profielwerkstuk Aspirine Isa den Elzen

16

Zijn er bijwerkingen? Je zou denken dat artsen nu iedereen die gediagnosticeerd wordt met darmkanker aspirine voor schrijven. Dit is echter niet het geval. Aspirinegebruik is namelijk niet zonder bijwerkingen. Het kan namelijk maagbloedingen veroorzaken. Hoe dit komt staat verder uitgewerkt in de deelvraag ‘Wat is de werking van aspirine?’. En al is het zeldzaam, in sommige gevallen kan er zelfs een hersenbloeding ontstaan door het dagelijks gebruik van aspirine. Aspirine kan dan ook niet aan iedereen voorgeschreven worden. Eerst moet uitgezocht worden wat de beste dagelijkse dosis is van het acetylsalicylzuur. In het onderzoek werd 80 milligram per dag gebruikt. Ook moet er worden gekeken naar de effecten van langdurig aspirine gebruik. Het best zou ook zijn als er per patiënt gekeken zou worden naar de eigenschappen van de tumor zodat er bepaald kan worden of de aspirine kuur zal werken. Hiervoor moet eerst nog onderzocht worden voor welke tumoreigenschappen aspirine het best werkt. Patiënten met darmkanker kunnen dan ook beter niet zelf beslissen om langdurig aspirine te gaan slikken, zij kunnen dit beter overleggen met hun arts. 28

28Vermeulen, A. (2016, 24 maart). ‘Je kunt aspirine niet zomaar voorschrijven aan kankerpatiënten’. Geraadpleegd van https://www.medzineapp.com/nl/artikel/je-kunt-aspirine-niet-zomaar-voorschrijven-aan-kankerpatienten

Profielwerkstuk Aspirine Isa den Elzen

17

Wat is het effect van acetylsalicylzuur op de hartslagfrequentie van een watervlo?

Voordat het effect van acetylsalicylzuur op de hartslagfrequentie van watervlooien bepaald kon worden werd dit acetylsalicylzuur eerst zelf gemaakt. Dit gebeurde met behulp van het onderstaande rijtje benodigdheden en het onderstaande proefvoorschrift. Materiaal en methode Synthese van het acetylsalicylzuur Materiaal

- Salicylzuur 10,32 gram - Geconcentreerd zwavelzuur [96%-98%] 5 druppels - Azijnzuuranhydride 15 gram/14 mL - Ethanol [96% v/v] 15 mL - Op ijs gekoeld demiwater 150 mL - Gasbrander met aansteker - Droogstoof - Waterbad - Thermometer - Roerstaaf - Büchnertrechter met toebehoren en papierfilter - Bovenweger en glaswerk - Erlenmeyer + stop - Weegschaal - Plastic handschoenen

Methode Proefopstelling Voor de synthese van acetylsalicylzuur zijn een aantal proefopstellingen gebruikt één daarvan was de opstelling om het acetylsalicylzuur te filteren, deze zag er als volgt uit: Deze opstelling bestaat zoals in figuur 17 te zien is uit een Büchnertrechter met afzuiging, een erlenmeyer en een klem om de erlenmeyer mee op zijn plaats te houden. Verder werd er voor het verwarmen een warmwaterbad gebruikt. Voor het koelen werd een bekerglas met ijswater gebruikt waarin een kleiner bekerglas werd gezet. Voor het drogen van het acetylsalicylzuur werd een droogoven gebruikt. De stof zat toen in een halfopen petrischaal.

17. Proefopstelling met buchner trechter

Profielwerkstuk Aspirine Isa den Elzen

18

Methode Voor de synthese van acetylsalicylzuur werden een aantal stappen gevolgd worden. Allereerst werd het ruwe acetylsalicylzuur gemaakt. Dit ging als volgt: eerst werd 10,32 gram salicylzuur in een erlenmeyer gedaan, hier werden vervolgens 15 gram/14 mL azijnzuuranhydride en 5 druppels zwavelzuur aan toegevoegd. Dit toevoegen gebeurde in de zuurkast. Wanneer deze stoffen samengevoegd waren werd het mengsel 15 minuten verwarmd in een warmwaterbad met een temperatuur tussen de 50-60 ℃. (Niet boven de 60℃!). Tijdens het verwarmen werd er goed geroerd worden met een roerstaaf. De reactie die ontstond door de warmte werd gestopt door geleidelijk 150 mL op ijs gekoeld demiwater toe te voegen aan de erlenmeyer. Hierna werd de stop erop gedaan en het mengsel goed geschud. Het nu ruwe acetylsalicylzuur werd als volgt gezuiverd. Hierbij werd de Buchner trechter gebruikt. Hiervoor is eerst een filterpapiertje in de Büchnertrechter gedaan en de afzuigerlenmeyer aangesloten op de kraan. Toen is het ruwe acetylsalicylzuur in de trechter gedaan en de kraan aangezet. Het gecreëerde vacuüm is vervolgens weer uitgezet door de kraan uit te zetten. Daarna is er 25-30 mL demiwater toegevoegd en de kraan weer aangezet om het vacuüm te herstellen. Dit omspoelen gevolgd door het vacuüm zuigen is drie keer gedaan. Nu het acetylsalicylzuur gezuiverd is werd het nog geherkristalliseerd. Voor het herkristalliseren moest het reactieproduct weer in een schone erlenmeyer worden gedaan. Hieraan werd 15 mL ethanol en 15 mL demiwater toegevoegd. Dit mengsel werd vervolgens voorzichtig aan de kook gebracht boven een gasbrander. Toen alle stoffen waren opgelost moest het mengsel afgekoeld worden. Dit werd gedaan door het toevoegen van ijswater. Dit ijswater moest vervolgens gefiltreerd worden in de Buchner trechter door middel van het vacuüm. Dit werd vervolgens ook 3 keer nagespoeld met demiwater. Nu moest het product alleen nog gedroogd worden dit werd gedaan door het product in een halfopen petrischaal te doen, de petrischaal werd vervolgens 15 minuten in een droogstoof van 80℃ gedaan. Na deze stap was het acetylsalicylzuur klaar. Het acetylsalicylzuur zag er toen uit als in figuur 18. 29

18. Het gesynthetiseerde acetylsalicylzuur Resultaten De synthese van aspirine heeft 5,31 gram aspirine opgeleverd. De zuiverheid van deze aspirine wordt onderzocht in het hierop volgende onderzoek.

29 De afbeeldingen die horen bij de materiaal en methode van de synthese van acetylsalicylzuur en zijn zelf gemaakt.

Profielwerkstuk Aspirine Isa den Elzen

19

Nadat het acetylsalicylzuur was gesynthetiseerd werd deze geanalyseerd op de zuiverheid. Dit ging met behulp van de onderstaande benodigdheden. Ook staat hier hoe het acetylsalicylzuur geanalyseerd is en daarna staan de resultaten en de berekening om de zuiverheid mee te bepalen. Materiaal en methode Analyse van het acetylsalicylzuur Materiaal

- Zelfgemaakte acetylsalicylzuur 520 mg - Weegschaal - Demiwater - Gasbrander met aansteker - Bekerglas > 100 mL - Pipet 10 mL - Erlenmeyer - Fenolftaleïne - Buret - Kaliloog (0,1035 M) - Statief met klemmen voor buret

Methode Proefopstelling Voor de analyse van het acetylsalicylzuur werd de volgende proefopstelling gebruikt: Op deze afbeelding is een buret te zien die in een klem vast zit. Onder de buret staat een erlenmeyer met het opgeloste acetylsalicylzuur 10 mL en de 3 druppels van de indicator fenolftaleïne. De buret werd gevuld met 0,1035 M kaliloog. Ook staat er een knijpfles met demiwater, dit was om de randen mee om te spoelen.

19. De titratie opstelling

Profielwerkstuk Aspirine Isa den Elzen

20

Methode Voor het analyseren van het acetylsalicylzuur moest eerst het acetylsalicylzuur afgewogen worden, tussen de 500-600 mg, hierbij is de exacte hoeveelheid genoteerd, dit was 520 mg. Daarna is 100 mL demiwater afgemeten. Er is vervolgens een deel van het afgemeten demiwater bij het acetylsalicylzuur gedaan en dat moest opgelost worden. Hierbij wordt het water even verwarmd zodat het acetylsalicylzuur beter oploste. Wanneer het helemaal is opgelost moet de oplossing weer afgekoeld worden. Dit is deels gedaan door het toevoegen van de rest van het afgemeten water. Verder afkoelen gebeurde door de oplossing even in een bad met koud water te zetten. Wanneer de oplossing onder de 30 ℃ was werd het verder gebruikt. Er werd van de acetylsalicylzuur-oplossing 10 mL gepipetteerd en in een erlenmeyer gedaan. Hierbij werden 3 druppels van de indicator fenolftaleïne toegevoegd. Vervolgens is er 40 mL van het kaliloog toegevoegd aan het buret en de beginstand genoteerd. Daarna is de erlenmeyer onder de buret gezet en is er druppelsgewijs kaliloog aan de acetylsalicylzuur-oplossing toegevoegd, hierbij werd gezwenkt met de erlenmeyer zodat de kaliloog goed door de oplossing verdeeld werd. Tussendoor zijn ook regelmatig de randen omgespoeld met demiwater. Op het omslagmoment van wit naar roze is de buret dichtgedraaid en de eindstand genoteerd. Deze titratie is vijf keer herhaald om een zo nauwkeurig mogelijke berekening te kunnen doen.

20. Het omslagpunt was als de vloeistof van kleurloos naar roze veranderde . 30

30 De afbeeldingen die horen bij de materiaal en methode van de synthese van het acetylsalicylzuur en zijn zelf gemaakt.

Profielwerkstuk Aspirine Isa den Elzen

21

Resultaten De resultaten van de titraties zijn:

Beginstand (mL) Eindstand (mL) Gebruikte hoeveelheid Kaliloog (mL)

10,01 13,79 13,79 - 10,01 = 3,78

13,79 17,51 17,51 - 13,79 = 3,72

17,51 21,19 21,19 - 17,51 = 3,68

24,81 28,65 28,65 - 24,81 = 3,84

28,65 32,21 32,21 - 28,65 = 3,56

Het gemiddelde van de titraties is: = 3,716 ≈ 3,72 mL53,78 + 3,72 + 3,68 + 3,84 + 3,56

De gegevens De concentratie van kaliloog is 0,1035 Molair De hoeveelheid acetylsalicylzuur per titratie was 52 mg De gemiddelde hoeveelheid gebruikte kaliloog is 3,72 mL Reactievergelijking C9H8O4 (aq) + OH- (aq) → H2O (l) + C9H7O4

- (aq) De berekening Aantal mmol OH- = 3,716 (mL) x 0,1035 (mmol/mL) = 0,384606 mmol Molverhouding tussen C9H8O4 en OH- = 1 : 1 Dus het aantal mol OH- is het aantal mol C9H8O4 Het aantal mol C9H8O4 is dus ook 0,384606 mmol De molaire massa van C9H8O4 = 180,157 Het aantal gram C9H8O4 = 0,384606 (mmol) x 180,157 (g/mol) = 69 gram Dit antwoord is incorrect, een verklaring hiervoor is te vinden in de discussie.

Profielwerkstuk Aspirine Isa den Elzen

22

Wat is het effect van acetylsalicylzuur op de hartslagfrequentie van een watervlo?

Inleiding In het profielwerkstuk wordt besproken wat voor effect acetylsalicylzuur heeft op het hart van de mens. Dit moest natuurlijk ook onderzocht worden, het was alleen niet mogelijk om dit op mensen te testen. Daarom is er gekozen om het onderzoek uit te voeren op watervlooien. Dit is namelijk een klein levend organisme waarop eenvoudig onderzoek gedaan kan worden. De onderzoeksvraag wordt dan ook: Wat is het effect van acetylsalicylzuur op de hartslagfrequentie van watervlooien. Aspirine is een pijnstiller en heeft als officiële naam acetylsalicylzuur. Er is bekend dat naast een pijnstillende werking aspirine ook een bloedverdunnende werking heeft. Ook wordt het door mensen gebruikt met een te hoge bloeddruk. Dit zou er voor kunnen zorgen dat het ook een hartslagverlagende werking heeft. In dit onderzoek wordt gekeken of dit ook zo is bij watervlooien. 31

Over de invloed van acetylsalicylzuur op de hartslagfrequentie van watervlooien en mensen is weinig bekend. Wel is bekend dat aspirine bij mensen kan zorgen voor een bloeddrukverlaging31. Het zou hierdoor kunnen zijn dat ook de hartslagfrequentie omlaag gaat. Wanneer de hartslagfrequentie omlaag gaat, gaat namelijk ook de bloeddruk omlaag. Hypothese Er wordt dus verwacht dat de hartslagfrequentie van de watervlo omlaag zal gaan bij het toedienen van aspirine. De verwachting is dus: Hoe meer aspirine de watervlo toegediend krijgt hoe meer de hartslagfrequentie omlaag zal gaan. Werkwijze

● Proefdieren - 40 watervlooien ● Materiaal - Preparaatglaasje met kuiltje - Pen - Papier - Microscoop - 4 petrischaaltjes - pipet - Handteller - 3 oplossingen met verschillende concentraties zelfgemaakt acetylsalicylzuur 32

- Oplossing met 0% acetylsalicylzuur - Oplossing met 0,025% acetylsalicylzuur - Oplossing met 0,05% acetylsalicylzuur - Oplossing met 0,1% acetylsalicylzuur

31 Aspirine en (té) hoge bloeddruk. (2014, 15 februari). Geraadpleegd van https://www.optimalegezondheid.com/aspirine-en-te-hoge-bloeddruk/ 32 Deze percentages zijn gekozen op aanraden van Mevrouw de Vries

Profielwerkstuk Aspirine Isa den Elzen

23

● Methode - Proefopstelling

Voor dit onderzoek werd gebruikt gemaakt van een microscoop met de kleinste vergroting van 40x. Onder de microscoop werden de preparaatglaasjes met een kuiltje gelegd. Verder was er nog een bekerglas met watervlooien, deze zaten in het water dat bij de watervlooien zat toen ze werden gekocht. Ook werden er 4 petrischaaltjes gebruikt. Hierin werden de watervlooien in gedaan met 50% water en 50% oplossing. Deze oplossing zat verdeeld over 4 erlenmeyers. Daarnaast werd er nog een klikteller gebruikt en een pipet. Met dit pipet werden de watervlooien opgezogen.

21. Proefopstelling bij onderzoek 3 22. De watervlooien verdeeld over druppels ------------------------------------------------------------------ in een petrischaal. 33

33De foto’s 21 en 22 zijn zelfgemaakt.

Profielwerkstuk Aspirine Isa den Elzen

24

- Methode Voordat de hartslag van de watervlooien onderzocht kan worden moeten ze eerst in contact komen met de vloeistof met acetylsalicylzuur. Om te zorgen dat elke watervlo even lang in de aspirine zat werden de watervlooien één voor één opgezogen en in een petrischaal gedaan. Vervolgens werd dezelfde hoeveelheid aan vloeistof met concentratie (of bij de concentratie 0% het water) toegevoegd. Hierdoor is de concentratie twee keer zo laag. Dus een vloeistof met concentratie 0,1% die wordt verdunt met het water wat samen met de watervlo opgezogen wordt krijgt een concentratie acetylsalicylzuur van 0,05%. De watervlo zit vervolgens 3 minuten in deze druppel. Vervolgens werd deze watervlo weer opgezogen met zo min mogelijk vocht en in een preparaatglaasje met kuiltje. Dit preparaatglaasje werd onder de microscoop gedaan en gedurende 30 seconden de hartslag bijgehouden. Dit wordt gedaan met behulp van een klikteller. Nadat de hartslag van deze watervlo is bijgehouden. Wordt de volgende watervlo opgezogen en dit proces herhaald. Voor elke concentratie worden 10 watervlooien gebruikt. Dit houdt in dat er in totaal van 40 watervlooien de hartslag wordt gemeten.

Resultaten In tabel 1 is te zien wat de gemiddelde hartslag was bij elke concentratie. Ook is er een kolom met het laagste aantal hartslagen en een met het hoogste aantal hartslagen. De getallen waaruit de het gemiddeld aantal hartslagen in 30 seconden zijn berekend staan in genoteerd in 4 tabellen in de bijlage. Door de het laagste en hoogste aantal hartslagen ook in de tabel te zetten is de spreiding goed te zien. Tabel 1

Concentratie acetylsalicylzuur

Gemiddeld aantal hartslagen in 30

seconden

Laagste aantal hartslagen

Hoogste aantal hartslagen

0% 75 55 103

0,0125% 73 50 92

0,025% 73 59 100

0,05% 62 29 90

Profielwerkstuk Aspirine Isa den Elzen

25

In grafiek 1 is het gemiddeld aantal hartslagen af te lezen in 30 seconden op de y-as, op de x-as staat aangegeven bij welke concentratie bij welke staaf hoort. Er is een lichte daling te zien in de grafiek. Er is te zien dat de gemiddelde hartslag in 30 seconden bij een concentratie van 0% acetylsalicylzuur 75 is. Dit daalt bij de concentratie van 0,0125% en 0,025% naar 73 hartslagen in 30 seconden. Vervolgens is er een flinke in de grafiek te zien bij 0,05% hier daalt de grafiek namelijk naar 62 hartslagen in 30 seconden. Grafiek 1

Conclusie De onderzoeksvraag was: Wat is het effect van acetylsalicylzuur op de hartslagfrequentie van watervlooien? Het antwoord op deze onderzoeksvraag is dat de hartslagfrequentie van watervlooien omlaag gaat. De hartslag wordt minder naarmate de concentratie acetylsalicylzuur hoger wordt. De verwachting was namelijk: Als de watervlo acetylsalicylzuur toegediend krijgt, dan zal de hartslagfrequentie omlaag gaan. De verwachting is dus ook juist.

Profielwerkstuk Aspirine Isa den Elzen

26

Eindconclusie De hoofdvraag was: Wat is het effect van acetylsalicylzuur op diverse levende systemen?. De hoofdvraag kan beantwoord worden met behulp van de volgende drie deelvragen:

- Wat is de werking van acetylsalicylzuur en welke invloed heeft dit op het menselijk lichaam?

- Wat is het effect van acetylsalicylzuur op darmkanker? - Wat is het effect van acetylsalicylzuur op de hartslag van watervlooien?

In de eerste vraag ging het over de mens, in de tweede over darmkanker en in de derde over watervlooien. Er is ontdekt dat acetylsalicylzuur op alle twee de levende systemen een andere werking heeft.

De mens

De mens is het levende systeem waarbij men op dit moment de meeste effecten heeft ontdekt. Als alles op een rijtje wordt gezet wordt duidelijk welke effecten acetylsalicylzuur allemaal heeft. acetylsalicylzuur:

- vermindert pijn. - remt ontstekingen. - vermindert koorts. - remt de bloedstolling, hierdoor verlaagt het de kans op een hartaanval. - laat de bescherming van de maagwand afnemen, hierdoor kunnen er

maagbloedingen ontstaan. Bij iemand met darmkanker zorgt acetylsalicylzuur voor:

- een vergrote preventie - het voorkomen van uitzaaiingen.

Deze werking is pas veel later ontdekt dan de reguliere werking.

Watervlooien Bij watervlooien zorgt acetylsalicylzuur voor een verlaging van de hartslag.

Profielwerkstuk Aspirine Isa den Elzen

27

Discussie Om de hoofdvraag wat te verduidelijken eerst een begripsverklaring bij de hoofdvraag. In de hoofdvraag: Wat is het effect van acetylsalicylzuur op diverse levende systemen? Betekent diverse: ‘verschillende ’ en in deze context betekent het woord verschillende: ‘een 34

aantal/ enkele’ 35

Een levend systeem is volgens een artikel op Nemo Kennislink: ‘Levende systemen zijn ingewikkeld en goed georganiseerd. Ze nemen energie uit op de omgeving en zetten die om voor hun eigen groei en voortplanting. Afval scheiden ze uit. Levende systemen werken altijd toe naar een status waarin hun interne milieu in evenwicht verkeert en ze reageren op hun omgeving. Ook heel belangrijk: alle levende systemen zijn onderhevig aan mutaties en daardoor aan natuurlijke selectie volgens de regels van Charles Darwin, wat evolutie mogelijk maakt.’ 36

Discussie bij onderzoek 1 Bij onderzoek een was er maar één resultaat. Dit was de hoeveelheid aspirine die uiteindelijk gemaakt werd. Deze hoeveelheid was relatief laag. Er werd namelijk 10,32 gram salicylzuur toegevoegd en de opbrengst aan acetylsalicylzuur was 5,51 gram. Dit heeft waarschijnlijk te maken met dat er tijdens het proces telkens wat product achterbleef op bijvoorbeeld de filter. Dit kon er niet allemaal afgehaald worden waardoor er wat van de stof verloren is gegaan. Ook is er bij het filteren wat van het ruwe acetylsalicylzuur wat van de stof in het filtraat gekomen. Discussie bij onderzoek 2 Bij onderzoek 2 kan de hoeveelheid acetylsalicylzuur niet juist zijn. Uit de berekening komt namelijk een grotere massa dan de massa die is toegevoegd aan het begin van de titratie. Dit kan niet want de massa acetylsalicylzuur moet een deel zijn van de totale toegevoegde massa. De berekening is echter wel juist. Het zou kunnen komen dat de massa te hoog is doordat het salicylzuur nog niet geheel was omgezet in het acetylsalicylzuur. Dit zorgt ervoor dat er in plaats van één zuur twee zuren aanwezig zijn bij de titratie. Dit beïnvloed de resultaten waardoor de massa incorrect wordt. Verdere analyse was niet mogelijk omdat er op school niet de middelen zijn om van een oplossing met twee zuren te analyseren. Het was dus op school niet mogelijk om de zuiverheid van het zelfgemaakte acetylsalicylzuur te meten en berekenen.

34[Definitie divers]. (z.j.). Geraadpleegd van http://vandale.nl/opzoeken?pattern=divers&lang=nn 35[verscheidene / verschillende]. (z.j.). Geraadpleegd van http://taaladvies.net/taal/advies/vraag/857/verscheidene_verschillende/ 36 Nemo Kennislink. (2014, 6 augustus). Je herkent leven als je het ziet. Maar wat is het? Geraadpleegd van https://www.nemokennislink.nl/publicaties/je-herkent-leven-als-je-het-ziet-maar-wat-is-het/

Profielwerkstuk Aspirine Isa den Elzen

28

Discussie bij onderzoek 3 Waarschijnlijk is de verklaring voor de verlaging van de hartslagfrequentie dat de bloeddruk omlaag gaat van het acetylsalicylzuur. De hypothese was dus juist. In het begin was het lastiger om de hartslagfrequentie te meten omdat er toen nog handigheid moest komen in het tellen van de hartslag. Het zou dus kunnen dat de metingen van de vloeistof met een acetylsalicylzuur concentratie van 0% minder nauwkeurig zijn. Dit komt dan omdat het in het begin lastiger was om de hartslagfrequentie te meten omdat er nog geen handigheid in was. Deze proef is echter niet herhaald omdat de watervlooien geen significant andere tijd in de concentratie hadden gelegen. Het zou alleen kunnen dat de watervlooien 5-10 seconden langer in de vloeistof hebben gezeten. Ook was het vanwege het tijdschema niet mogelijk om de proef te herhalen. Vervolgonderzoek Voor vervolgonderzoek zou kunnen zijn. Wat het effect van aspirine is op andere levende systemen zoals planten, schimmels en bacteriën. Hier is namelijk nog maar weinig over bekend.

Profielwerkstuk Aspirine Isa den Elzen

29

Nawoord Het schrijven van dit werkstuk vond ik erg interessant en ik ben dan ook een hoop nieuwe dingen te weten gekomen. Mede door de informatie die ik heb gevonden ben ik de werking van pijnstillers beter gaan begrijpen en heb ik iets extra’s geleerd over medicijnontwikkeling en onderzoek. Er zijn natuurlijk wat dingen die ik de volgende keer anders zou doen. Zo zou ik eerder beginnen met het doen van onderzoek, zodat er bij afwijkende resultaten aanvullend onderzoek gedaan kan worden. Ook is wel te zien aan de planning dat deze niet helemaal is nageleefd. Ik heb geleerd dat mijn planning niet realistisch was, dit zal ik meenemen voor mijn volgende werkstuk. Zoals ik eerder al heb vermeld kwam ik op dit onderwerp door de aansluitingsmodule Farmacie. Dit was volledig online, maar er was wel de mogelijkheid om iemand te mailen met je vragen. Ook was er een begeleidster die elke week de gemaakte vragen nakeek. Zij gaf tips en aanvullingen als je het antwoord niet goed had en complimenten wanneer je iets goed had gedaan. De begeleiding die geboden werd vanuit de Universiteit van Groningen vond ik erg fijn. Verder vond ik de samenwerking met mijn profielwerkstukbegeleider Mevrouw van der Vlugt erg soepel verlopen. Ik was blij met het commentaar en de vele tips die ze gaf op de conceptversie. Ook heeft ze mij goed geholpen toen ik vastliep, deze hulp heeft ervoor gezorgd dat ik weer verder kon. Hierdoor wist ik weer wat ik precies wilde vertellen en hoe dit het best neer te zetten. Ik wil daarom allereerst Mevrouw van der Vlugt heel erg bedanken voor de hulp en ondersteuning die ze mij heeft geboden tijdens dit proces. Daarnaast zou ik graag Mevrouw de Vries (TOA biologie) willen bedanken voor haar hulp en advies bij het practicum. Waarbij werd onderzocht wat de invloed is van acetylsalicylzuur op de hartslagfrequentie van de watervlooien. Verder wil ik Meneer Didden (TOA scheikunde) bedanken voor zijn hulp bij de synthese en de analyse van acetylsalicylzuur. Ik vond het een super interessant onderwerp waarbij ik veel heb geleerd, maar ik ben ook blij dat deze pittige periode erop zit en dat mijn profielwerkstuk af is. Ik hoop dat u het interessant vond om te lezen, Isa den Elzen 12 oktober 2017

Profielwerkstuk Aspirine Isa den Elzen

30

Literatuurlijst Algemeen

- Aansluitingsmodule Farmacie van de Universiteit van Groningen Hoe werd acetylsalicylzuur ontdekt en aspirine ontwikkeld?

- Geschiedenis van aspirine. (z.j.). Geraadpleegd op 12 juni 2017, van http://www.aspirine.nl/aspirine/historie.asp

- Elten, E. van. (2017, 14 maart). De uitvinding van aspirine. Geraadpleegd op 12 juni 2017, van http://www.isgeschiedenis.nl/toen/augustus/de_uitvinding_van_de_aspirine/

- Acetylsalicylzuur. (z.j.). Geraadpleegd op 12 juni 2017, van https://nl.wikipedia.org/wiki/Acetylsalicylzuur

- Cicero (LUMC). (1999, 26 mei). Honderd jaar en vitaler dan ooit. Geraadpleegd op 12 juni 2016, van https://www.nemokennislink.nl/publicaties/cicero-26-mei-1999-honderd-jaar-en-vitaler-dan-ooit

Hoe gaat de synthese van het medicijn aspirine in zijn werk? - Salicylzuur. (2016, 6 juli). Geraadpleegd van https://nl.wikipedia.org/wiki/Salicylzuur - Kolbe-Schmitt-reactie. (2013, 23 maart). Geraadpleegd van

https://nl.wikipedia.org/wiki/Kolbe-Schmitt-reactie - Azijnzuuranhydride. (2016, 22 maart). Geraadpleegd van

https://nl.wikipedia.org/wiki/Azijnzuuranhydride - Universiteit Groningen. (z.j.). [Aansluitingsmodule Farmacie week 3]. Geraadpleegd

van https://nestor.rug.nl/webapps/blackboard/content/listContent.jsp?course_id=_265453_1&content_id=_8212933_1&mode=reset

- Octetregel. (2014, 12 januari). Geraadpleegd van https://nl.wikipedia.org/wiki/Octetregel

- LUMC. (2017, 9 mei). Bijna 19 miljoen euro voor ontwikkelen en bestuderen van ‘organs-on-chips'. Geraadpleegd van https://www.lumc.nl/over-het-lumc/nieuws/2017/mei/bijna-19-miljoen-organs-on-chips/

- TU Eindhoven. (2015, 19 mei). Nederland naar wereldtop in ‘organs on a chip’ met vorming nieuw instituut. Geraadpleegd van https://www.tue.nl/universiteit/nieuws-en-pers/nieuws/19-05-2015-nederland-naar-wereldtop-in-organs-on-a-chip-met-vorming-nieuw-instituut/

Wat is de werking van acetylsalicylzuur en welke invloed heeft dit op het menselijk lichaam?

- Zaidan, G. (z.j.). How do pain relievers work? [Video]. Geraadpleegd van https://ed.ted.com/lessons/how-do-pain-relievers-work

- Solvo. (z.j.). Waartegen helpt een aspirine? [Video]. Geraadpleegd op 1 september 2017, van https://www.ziekenhuis.nl/medicijnen/a/aspirine/waartegen-helpt-een-aspirine/item8828

- Grote Winkler Prins Online Artikel: Pijn geraadpleegd op 1 september 2017

Profielwerkstuk Aspirine Isa den Elzen

31

- Universiteit Groningen. (z.j.). [Aansluitingsmodule Farmacie week 3]. Geraadpleegd van https://nestor.rug.nl/webapps/blackboard/content/listContent.jsp?course_id=_265453_1&content_id=_8212933_1&mode=reset

Wat is het effect van acetylsalicylzuur op darmkanker?

- Vogelstein Model. (2015, 29 mei). Geraadpleegd van https://nl.wikipedia.org/wiki/Vogelsteinmodel

- LUMC. (2001, 1 mei). Aspirine tegen darmkanker. Geraadpleegd van https://www.nemokennislink.nl/publicaties/aspirine-tegen-darmkanker/

- LUMC. (2013, 28 september). Betere overleving darmkankerpatiënten dankzij aspirine. Geraadpleegd van https://www.lumc.nl/over-het-lumc/nieuws/2015/september/Betere-overleving-darmkankerpatienten-dankzij-aspirine/?setlanguage=English&setcountry=en

- Vermeulen, A. (2016, 24 maart). ‘Je kunt aspirine niet zomaar voorschrijven aan kankerpatiënten’. Geraadpleegd van https://www.medzineapp.com/nl/artikel/je-kunt-aspirine-niet-zomaar-voorschrijven-aan-kankerpatienten

Wat is het effect van op de hartslagfrequentie van een watervlo? Proef 1

- Onbekend. (z.j.). Bereiding van aspirine. Geraadpleegd op 12 juni 2017, van http://informatica.olvbreda.nl/scheikunde/VWO%20BOVENBOUW/Projecten/Bereiding%20van%20aspirine%204VWO.pdf

- Het maken van aspirine (synthese van aspirine). (z.j.). Geraadpleegd op 12 juni 2017, van https://studienet.fcroc.nl/bbcswebdav/orgs/Laboratoriumtechniek/Practica%20Scheikunde/Algemene%20voorschriften/Het%20%20maken%20van%20aspirine.doc

Proef 2 - Ekki. (2003, 22 september). Aspirine. Geraadpleegd van

https://www.scholieren.com/werkstuk/11772 - Titratie. (2016, 2 juni). Geraadpleegd van https://nl.wikipedia.org/wiki/Titratie

Proef 3 - Watervlooien (hartslag bij bepaalde stoffen). (2004, 16 mei). Geraadpleegd van

https://www.scholieren.com/praktische-opdracht/16792 - Visser, L. (2014, 17 juni). Watervlo. Geraadpleegd van

https://prezi.com/aktl6gdkpd91/watervlo/ Conclusie

- http://vandale.nl/opzoeken?pattern=divers&lang=nn - http://taaladvies.net/taal/advies/vraag/857/verscheidene_verschillende/ - Nemo Kennislink. (2014, 6 augustus). Je herkent leven als je het ziet. Maar wat is

het? Geraadpleegd van https://www.nemokennislink.nl/publicaties/je-herkent-leven-als-je-het-ziet-maar-wat-is-het/

Profielwerkstuk Aspirine Isa den Elzen

32

Planning

Planning

Week Wat Bijzonderheden

22 Planning maken

23 Voorbereiden proef 1 en inhoud, voorkant enz ‘Geschiedenis van aspirine’

24 (‘Wat is aspirine?’)

25 - SE- week vanaf woe

26 Ruimte om de deelvragen af te maken SE- week t/m woe

27 Aspirine maken + PVA en verslag over proef conceptversie inleveren

28 - zomerkamp

29 ‘Hoe wordt aspirine geproduceerd?’

30 ‘Wat is de werking op het menselijk lichaam?’ op vakantie

31 Werking afmaken en inleiding, inhoudsopgave, logboek, voorkant enz

vakantie t/m di

32 ‘Wat is het effect van aspirine op darmkanker?’ op vakantie

33 ‘Wat is het effect van aspirine op darmkanker?’ op vakantie

34 Analyse gesynthetiseerde aspirine + verslag hierover

naar school

35 Proef watervlo + verslag hierover

36 ‘Uitzaaiing voorkomen’

37 ‘Werkt het echt?

38 Laatste dingen afmaken Ruimte

39 PWS inleveren

40 PWS verbeteren

41 PWS verbeteren Definitieve versie inleveren

Profielwerkstuk Aspirine Isa den Elzen

33

Logboek

Logboek

Datum Beschrijving Tijdsduur

07-03-2017 Brainstormen over onderwerp, onderzoeksvraag en deelvragen

120 minuten

08-03-2017 Aansluitingsmodule week 1 150 minuten

15-03-2017 aansluitingsmodule week 2 150 minuten

22-03-2017 aansluitingsmodule week 3 180 minuten

23-03-2017 aansluitingsmodule week 4 120 minuten

12-04-2017 Plan van aanpak 150 minuten

23-05-2017 Gesprek met Mvr. van der Vlugt 50 minuten

31-05-2017 Planning maken 60 minuten

07-06-2017 Logboek + voorkant + inhoudsopgave 50 minuten

08-06-2017 Stappenplan voor proef 1 maken 90 minuten

12-06-2017 Hoe werd acetylsalicylzuur ontdekt en aspirine ontwikkeld?

210 minuten

30-07-2017 Practicum synthese acetylsalicylzuur 120 minuten

03-08-2017 Hoe gaat de productie van aspirine in zijn werk? 120 minuten

05-08-2017 Hoe gaat de productie van aspirine in zijn werk? 60 minuten

07-08-2017 Hoe gaat de productie van aspirine in zijn werk? 100 minuten

22-08-2017 Bronvermelding via APA 40 minuten

30-08-2017 Onderzoek doen op internet naar analysemethoden van de acetylsalicylzuur

150 minuten

01-09-2017 Wat is de werking van acetylsalicylzuur en welke invloed heeft dit op het menselijk lichaam?

150 minuten

01-09-2017 Gesprek met Mvr. van der Vlugt 40 minuten

07-09-2017 Opmerkingen verwerken en verder met de werking van acetylsalicylzuur

120 minuten

Profielwerkstuk Aspirine Isa den Elzen

34

11-09-2017 Proefvoorschrift voor de proef met de watervlooien

45 minuten

15-09-2017 Practicum watervlooien 150 minuten

15-09-2017 Practicum analyse gesynthetiseerde acetylsalicylzuur

120 minuten

25-09-2017 Afmaken deelvragen: Hoe gaat de synthese van het medicijn aspirine in zijn werk? + Wat is de werking van acetylsalicylzuur en welke invloed

heeft dit op het menselijk lichaam? En het maken van de materiaal en methode van de synthese en analyse van acetylsalicylzuur.

270 minuten

29-09-2017 Bronvermelding en ‘Wat is de invloed van acetylsalicylzuur op darmkanker?’

90 minuten

30-09-2017 ‘Wat is de invloed van acetylsalicylzuur op darmkanker?’

120 minuten

01-09-2017 Wat is de invloed van acetylsalicylzuur op de hartslag van watervlooien?

180 minuten

02-09-2017 Materiaal en methoden afmaken en berekeningen aan titraties

180 minuten

03-09-2017 Inleiding, bronnenlijst, conclusie, spelling, doorlezen, inhoudsopgave, opmerkingen

verwerken en opmaak.

365 minuten

11-10-2017 Verwerken van de opmerkingen van het conceptverslag

160 minuten

12-10-2017 Verwerken van opmerkingen, schrijven voor- en nawoord, samenvatting en discussie

360 minuten

13-10-2017 Laatste controle, inhoudsopgave verbeteren en uitprinten

80 minuten

Totaal 4.350 minuten =

72 uur en 30 minuten

Profielwerkstuk Aspirine Isa den Elzen

35

Resultaten proef 3: Wat is het effect van acetylsalicylzuur op watervlooien?

Concentratie acetylsalicylzuur: 0%

Aantal hartslagen in 30 seconden Bijzonderheden

1 55

2 65

3 65

4 67

5 68

6 74

7 80

8 99

9 103

10 - Dood

Gemiddeld aantal hartslagen: 75

Profielwerkstuk Aspirine Isa den Elzen

36

Concentratie acetylsalicylzuur: 0,0125%

Aantal hartslagen in 30 seconden Bijzonderheden

1 27 Dood aan het gaan?

2 50

3 67 eitjes

4 70

5 73

6 75

7 77 zwanger

8 79 eitjes

9 81

10 92

Gemiddeld aantal hartslagen: 74

Concentratie acetylsalicylzuur: 0,025%

Aantal hartslagen per 30 seconde Bijzonderheden

1 59 Zwanger

2 62

3 64

4 70

5 70 Zwanger

6 72 Zwanger

7 77

8 78 Eitjes

9 80

10 100

Gemiddeld aantal hartslagen: 73

Profielwerkstuk Aspirine Isa den Elzen

37

Concentratie acetylsalicylzuur: 0,05%

Aantal hartslagen per 30 seconden Bijzonderheden

1 17 Na 20 seconden stopt het hart

2 29

3 45

4 56

5 59

6 63

7 67 Zwanger

8 70

9 83 Eitjes

10 90

Gemiddeld aantal hartslagen: 62 De getallen die gemarkeerd zijn in het rood zijn niet gebruikt in verband met de bijzonderheden.

Profielwerkstuk Aspirine Isa den Elzen

38