Atatürk'Le Konuşmalar - Mustafa Baydar

8/14/2019 Atatrk'Le Konumalar - Mustafa Baydar

1/81


2/81

Cumhuriyet

GAZETESNN

OKURLARINA ARMAANIDIR.

Kaynak:

http://ekitap.kolayweb.com/

NDEKLER

Birka Sz: Falih Rfk Atay 7

nsz: Mustafa Baydar 9

1. Mustafa Kemal'in Ruen Eref'e

Verdii Mlkat 17

2. Mustafa Kemal'in General Harbord'a Verdii

Mlkat 24

3. United Press Muhabirine Verdii Mlkat 26

4. Ruen Eref'e Verdii Mlkat 29

Atatrk'leKonumalar-MustafaBaydar

2


3/81

5. Hakimiyet-i Milliye Muhabirine Verdii

Mlkat 32

6. Ahmet Emin'e Verdii Mlkat 41

7. Chicago Tribune Muhabirine Verdii Mlkat 60

8. Dail Mail Muhabirine Verdii Mlkat 62

9. Falih Rfk'ya Verdii Mlkat 64

10. Yakup Kadri'ye Verdii Mlkat 70

11. Celal Nuri'ye Verdii Mlkat 73

12. United Press Muhabirine Verdii Mlkat 75

13. Petit Parisien Muhabirine Verdii Mlkat 77

14. Hakk Tark'a Verdii Mlkat 83

15. Paul Herriot'ya Verdii Mlkat 86

16. zmit'te stanbul Gazetecilerine

Verdii Mlkat 89

17. zmir'de Gazetecilere Verdii Mlkat 99

18. Ahmet kr'ye Verdii Mlkat 102

19. Grace Ellison'a Verdii Mlkat 104

20. Maurice Pernot'ya Verdii Mlkat 106

21. Madame Titaina'ya Verdii Mlkat 112

22. Falih Rfk ile Mahmut Bey'e Verdii

Mlkat 115

23. Mc Artur'a Verdii Mlkat 125

24. Amerikal Kadn Gazeteci Gladis Baker'e

Verdii Mlkat 128

25. Antonesco'ya Verdii Mlkat 130


3


4/81

BRKA SZ

Atatrk'n yerli ve yabanc gazetecilerle mlkatlarn toplayp nereden Mustafa Baydar arkadam tebrikederim. Atatrk'ten hibir ey kaybolmamaldr.

Atatrk yalnz yaptklar ile byk deildir. lk genliinden lmne kadar sylediklerinin ve yazdklarnnhi amayan davacl ile rnek bir idealisttir.

Atatrk ve Kemalizm iin en cmert ve en temiz kaynak, yine kendi syledikleri ve yazdklardr.

Daha nesiller boyunca her yeni doan Trk ocuunun ilk vazifesi Atatrk' renmektir.

Bu kk kitap da Atatrk'n renilmesine hizmet edecektir.

FALH RIFKI ATAY


4


5/81

NSZ

Atatrk'n Milli Mcadele srasnda ve bundan sonra yapt btn konumalarnda her eyden nce idealistbir dava adamnn hi amayan inan ve azmi grlr. lkin vatann topraklarn hr ve bamsz klmak,sonra da ulusun diman ve vicdann.

Yerli ve yabanc yazarlarn Atatrk'le eitli tarihlerde yapm olduklark onumalarn belliballarndan

meydana gelmi olan bu kitap okunduunda, O'nun ne byk bir azim ve inan ile vatan her bakmdankurtarma ve ykseltme davasna giritii kolayca anlalacaktr. Atatrk'n birbirini izleyen btn szlerindedaima daha ileriye doru ll ve ylmaz atlmlar vardr. u deimez bir gerektir ki herhangi bir davayaya da kiilie balanmak, ancak onu iyice tanmakla ve anlamakla srekli olabilir.

Muhta olduumuz kurtarc

Onaltnc yzyldan bu yana her bakmdan ilerleyen, kalknan, ykselen Bat dnyas karsnda ayntempoda gerisin geriye giden ve her an biraz daha ken Osmanl mparatorluu byk apta bir kurtarcyamuhtat. Bu kurtarc yalnz vatan d dmanlardan temizlemekle kalmayacak ayn zamanda ulusunbnyesini iin iin kemiren sinsi mikroplar da yok edecekti. Bize yalnzca askeri deil, ayn zamandamedeniyet kahraman da olan bir kurtarc lazmd.

Ulus ge de olsa Mustafa Kemal'in kiiliinde byle byk bir kurtarcya kavumutu.


5


6/81

Grnmeyen dman

Grnen dman bir kl darbesiyle yok edilebildi. Fakat ya grnmeyen dman... Her felaketimizinkayna bu deil mi idi? lkeler fetheden diri bir milleti, hasta adam klna sokarak yere seren bu deil miidi? Frsat dmanlar zerimize saldrtan bu deil mi idi? Trk'n itibarn hie indiren ve medeniyetdnyasndan ayran bu deil mi idi?

Yzyllarn iimizde besleye besleye azmanlatrd bu i dmana saldrabilmek iin ancak Atatrk olmalidi.

Atatrk'n giritii sava

Atatrk, ulusu topyekn kurtarma savana giritii zaman ne yazk ki tarih, yzyllardan beri Trk ulusunun

ruhunda ve dimanda en olumsuz bir biimde dokusunu smsk rmt. Bu dokudaki lm rengi hayatrengine evrilmeli, her trl boucu, rtc, yok edici iplikler, ferahlandrc,g elitirici ve var edicicinstekilerle deitirilmeli idi.

Bu dokuyu yeni batan dokumak... Bu dnyann btn medeni ve insani balaryla dokumak... Yklmaklaolan Osmanl mparatorluu'nun btn kurumlarn tamamyla denecek ekilde tasfiye etmek ve bunlarnyerine Bat'nn bilime ve geree dayanan kurumlarn almak. te Atatrk bu dev savaa atld.

Atatrk'n diktatrl meselesi

Gerei aka sylemek gerekirse diyebiliriz ki, Atatrk saltanatlara, hilafetilere, eriatlara kar sert veamansz davrand. Atatrk'n zaman zaman sert hareket ve kararlar olmusa bunun tek sebebi, bundan sonramemlekette diktatrln, keyfi idarenin bir daha hortlamamas, tamamyla tarihe gmlmesi karardr.nk o, ilkretim merhalesinden gememi bir topluma dayanan demokrasinin her zaman iin teokrasiye


6


7/81

ve monariye kayarak soysuzlaabileceini gayet iyi biliyordu.

1908'de olumlu amalara yneltilemeyen babo hrriyet, her trl serbestlii yok etmek isteyen bir canavardourdu: 31 Mart.

Verilen serbestlik, devrimleri, her trl medeni ve ileri atlmlar ykc bir hal almsa onu dizginlememek,

geri kuvvetlerin kprdanna ve gelimesine gz yummak olur.

te Atatrk'n geri kuvvetlere kar sert ve amansz davranmas, binlerce ehit bahasna elde edilen parlaksonucu kaybetmemek kaygsndan domutur.

Olaanst zamanlarda verilen olaanst kararlar bazen normal zamanlarn mantna uymayabilir. nknormal zamanlarn mant ve hareket tarz ile olaanst olaylar yrtmek ou zaman mmkn olamaz.Alnm olan sert kararlar, ancak olumlu ve ileri atlmlarn gereklemesi iin kullanlmsa hokarlanabilir. Atatrk'n de en byk amac, teokratik ve monarik bir hkmet yerine laik ve demokrat birhkmet kurmakt.

Devrimlerimizin temeli: Laiklik

Atatrk karclarn, cahillerin ve yobazlarn elinde bir kazan arac, bir hurafeler, batl inanlar dolabhaline gelmi, yzyllardr her trl ileri atlma, ileri dnceye engel olan dinin rm, bozulmu zavahiri

ile savat. Atatrk dinle deil, din adna oynanan trajedi ile din adna ulusu medeniyet dnyasndan ayran,ulusu cahil brakan, geri brakan, yoksul brakan kafa ile dnce ile inanla savat.

Tanzimat'taki Islahat hareketleri niye baarl olamad! nk teokratik temel ve dzen zerine Batmedeniyeti kurulmak istendi. Bu iki kart kutup birbiriyle birleemezdi, kaynaamazd. Tanzimatkurumlarnda her alandaki ikilik buradan geliyordu. e temeli temizlemekle balamal idi. Atatrk'n dediigibi:

''Fikirler manasz, mantksz safsatalarla dolu olursa, o fikirler hastadr. Keza itimai hayat, akl ve mantklailgisi olmayan faydasz ve zararl birtakm akideler ve ananelerle dolu olursa felce urar. Evvela fikir veitimaiyat kuvvetlerinin kaynaklarn temizlemekle ie balamak lazmdr.''

Baarlmas gereken dava bu idi. Bu sebeple din ve dnya ilerinin birbirinden ayrlmas, dinin asla devlet vednya ilerine kartrlmamas ve herkesin inannda serbest olmas lazmd. te laiklik bu idi ve hi vakitkaybetmeden devletin laik olmas gerekti.

Bu bakmdan Cumhuriyet'in en byk eseri laiklik devrimidir. Cumhuriyetilik, halklk, devletilik,milliyetilik, devrimcilik ancak laik bir dncenin temelleri zerinde ykselebilir.

''Btn yurttalarn kanun karsnda eit tutulmas'' demek olan halklk ancak laiklikle mmkndr. nkiinde eitli dinlere bal uyruklar toplayan bir devlet, din ve dnya ilerini tamamyla birbirindenayrmayacak olursa, her din mensubu iin ayr ayr kanunlar uygulamak zorunda kalacaktr ki, bu durum,


7


8/81

btn fertlere kanun karsnda eit muamele yapmay imknsz klaca gibi devletin siyasi btnln detehlikeye drecektir.

''Memleketimizde geri kalm hayat dzeninin tasfiyesi ve yerine ileri medeniyet kurumlarnn konmas''demek olan devrimcilik de ancak laiklikle mmkndr. mmet zihniyetinin deimez ve talamakidelerine sk skya bal bir devlet nasl olur da devrimci olabilirdi. Hangi kuvvet er'i hukukun yerine

medeni hukuku getirebilir, harf devrimini, apka devrimini yapabilir, tekkeleri kapatabilirdi.

Yalnzca slami bir milliyetilii kabul eden bir dinin etkisi altnda bulunan bir devlet, gerek milliyetiliinasl yer verebilirdi!

Btn devrimlerimizin temeli olan laiklik zedelendii anda, bu temel zerine kurulmu olan btn devrimdzenimiz byk bir kntye urayacaktr.

Sonu olarak diyebiliriz ki, laiklik yani fikir ve vicdan hrriyeti, btn devrimlerimizin temeli, ruhu, z,hatta kaynadr.

Laik olmayan bir devlet, demokrat olamaz. nk demokrasinin ilk art, fikir ve vicdan hrriyetidir.

Laik olmayan ulusun bamszlnn da bir anlam yoktur. nk bayra hr, fakat fikir ve vicdan tutsakbir ulus, acnacak bir topluluktan baka bir ey deildir.

Hele laik olmayan bir ulusun hrriyeti ise tartma konusu bile olamaz. Orada hrriyet, korkun ve tehlikelibir kelimeden baka bir ey deildir.

u halde memleketimizin selameti ve yrdmz olumlu yollarn korunmas ve daha da ileriyegtrlmesi adna, asla tavizde bulunmayacamz bir prensip varsa, o da laikliktir. Trk ulusunun hr vebamsz, medeni ve ileri bir memleket olabilmesi, ancak bu prensibe sk skya bal kalmasylammkndr.

Laiklik prensibinden u ya da bu dnce ile en kk de olsa herhangi bir sapmada bulunmak, memleketiuuruma ve lme srklemek olur.

''Tanr ile kulun arasna girilmez'' ataszmz, laikliin Trk ruhundaki zlln ve kklln ne gzelbelirtmektedir.

Atatrk konusunda arlk

Atatrk, ne el srlemez, dokunulamaz bir tabu, ne zerinde fikir yrtlmesine cevaz verilmeyen kutsalkitap hkmnde bir varlk, ne bir veli, ne de bir masal kahramandr. O, olaylarn zorlamasyla, bu milletinbarndan domu bir hakikat adamdr, bir vatan kahramandr. Bir ulusun yok olma felaketini, var olmasaadetine eviren adamdr.


8


9/81

Tabiatta evrim, ncesiz ve sonrasz olduuna gre Atatrk'n bu ulusun topyekn kurtuluu yolundakurduu esaslar hibir zaman talatrlamaz, dondurulamaz. Btn bu esaslar, zerinde fikir yrtlme,tartlma, tamamlanma, ileriye gtrlme, zamana ve gelecee daha iyi uydurulma ihtiyacndadr.

Bu bakmdan Atatrk, ne demokrasiyi ve devrimi anlamam, yalnzca ekil ve kabul devrimcilerininputlatrarak tapnaca bir put, ne de yobazlarn taassup kazmasyla ykmaya yeltenecekleri bir varlktr.

Onu ilahlatran, putlatran, szlerini ve yaptklarn tartlamaz hale getiren arlkla, resimleriniparalayan, heykellerini kran kt davrann bir ortalama yolunu bulmak zorundayz.

Yetien devrimci genlik

Atatrk, ulusu yzyllardanberi kklemi ve skp atlmas imknsz sanlan yersiz alkanlklardan, devrinitamamlam inanlardan kurtarmak iin ok alt. Bu davada yzde yz baarya eriti denemez. Fakatyetien aydn ve devrimci genlik, ulusu Atatrk'n yolundan yrtecek kudrettedir.

Atatrk, dmann olduu gibi tanyan bir insand. Siyasi dmanlklar hibir vakit medeniyetdmanlna evirmemitir.

Kendileriyle savat uluslarn Avrupa'da Reform ve Rnesans hareketlerinden sonra nasl badndrc birhzla ilerlediklerini biliyordu. Avrupa'nn stnlnn srr, vicdann ve akln her trl tutsaklktan

kurtarm olmas idi. Atatrk bu srr, daha okul sralarnda iken sezmiti.

Atatrk'n en byk zellii, her dnce ve hareketinde daima ulusal bilinci hakim klmas, gereklerikavramas, medeniyeti bir btn olarak kabul etmesi ve bunun temposuna milletini uydurmak istemesidir.lerlemek isteyen Doulu btn uluslarn bizi rnek edinmeleri ve ilerlemi medeni uluslarn devrimlerimizibeenip vmeleri bundandr.

leri ve geri kuvvetler sava

Halkmzn ounluu devrimlerimizin uuruna vard, devrimlerimiz byk lde biimden ze getiianda medeniyet davamz halledilmi olacaktr. Hepimizin benimsedii dava bizim olur. Bizim olan davayrr.

Bugn ileri ve geri kuvvetler sava halindedir. Bu savata, zamann ileriye doru akan cokun seli ve gelienolaylar ileri kuvvetleri muzaffer klacaktr. Zafer ileri kuvvetlerindir, aydnlndr, gereindir. Akln vemedeniyetin hkimiyetine tahamml edemeyenler ya bir dmann hkimiyetine boyun eecekler ya da yokolup gideceklerdir.


9


10/81

''lk hedefiniz Akdeniz'dir, ileri!'' diyen Atatrk'n lmez ruhu bize yle sesleniyor: ''Son hedefiniz, cihanmedeniyetinin n safdr, ileri!''

Mustafa BAYDAR

1.

MUSTAFA KEMAL'N RUEN EREF'E

VERD MLKAT

''- Hayr efendim, dnyorum, size ne syleyebilirim! nk, bakn btn bu ynlarla evrak hep ognlerin hatralarn ihtiva ediyor.''

Dedim ki:

- Paa Hazretleri! phesiz ki anakkale Harbi bu memleketin ocuklarndaki fedakrl, vatan topranyabancya vermemek iin bir saadete koar gibi lme atldn gstermek itibaryla tarihimizde unutulmazbir kahramanlk merhalesi vcuda getirmitir. O muharebelerin her gnne byk bir faaliyetle itirak ettiniz.


10


11/81

Vaziyeti tamamyla biliyorsunuz... Kimbilir ne kadar ok hatranz vardr. te msaade buyurursanz eer,bugn zatlinizden onlar dinlemek iin geldim.''

Dedi ki:

''- Benim kanaatime gre dman ihra teebbsnde bulunursa iki noktadan teebbs ederdi: Biri

Seddlbahir, dieri Kocatepe civar!.. Ve benim nokta-i nazarma gre dman karaya kartmadan bu sahilparalarn dorudan doruya mdafaa etmek mmkndr. Binaenaleyh alaylarm, byle sahilden mdafaaedecek surette yerletirdim. Bu vaziyet takriben 1330... (1914).

... ... ... ...

te o gnlerden birinde, on iki nisan sabah idi ki Arburnu'nda bir hadise cereyan etmekte olduu, iitilengemi toplarnn sesinden anlalmt.

Btn frka ktaatnn (ktalarnn) harekete hazrlk derecesi tezyit edildi (arttrld). Bir taraftan MaydosMntkas Kumandanl'ndan malumata intizar etmekte (beklemekte) idim, dier taraftan da ya kolordununveya ordunun emrine... Yalnz frkann svari blne istihsali malmat (bilgi edinmek) iin Kocaimenistikametine hareket etmesi emrini verdim.

leden evvel saat alt buukta idi, Halil Sami Bey'den vrut eden (gelen) bir raporla dmann Arburnusrtlarna kt anlalyor ve buna kar benden bir taburun mezkr (ad geen dmana kar sevkiisteniyordu. Gerek bu rapordan, Maltepe'de icra ettiim husus tarassudat (gzetlemeler) neticesinde bendehsl olan kanaat-i kat'iyye (kesin kanaat), tedenberi iml-i fikrettiim (dndm) gibi, dmannKabaktepe civarnda mhim kuvvetle karma teebbs, demek ki, vukubuluyordu. Binaenaleyh bu iiniinden bir taburla kmann mmkn olamayacan, her halde evvelce tahmin ettiim gibi btn frkamladmana incizabn (yaklamann) gayri kabiili itinap (kanlmaz) olduunu takdir ediyordum.

Artk hibir eye intizar etmeyerek (beklemeyerek) kararghmn bulunduu Bigal kynde ikamet eden

birinci piyade alay ile cebel bataryasnn derhal harekete gemek zere mde (hazr) bulundurulmalar,kumandanlarnn da emralmak zere yanma gelmelerini bildirdim.

Basit bir tertiple Bigal deresi boyunca giden yol zerinde alay bizzat yrye geirerek Kocaimentepesine tevcih ettim (ynelttim). Bizzat yol bulmak ve mfrezeyi oradan sevketmek suretiyle Kocaimentepesine muvasalat edildi (ulald). Orada denizde bulunan gemilerden ve zrhllardan baka hibir eygremedim. Dmann karaya km piyadesinin henz oradan uzak olduunu anladm. Etraf o mklaraziyi bil tevakkuf (durmakszn) kat'etmek (yrmek) yznden yorulmu ve yry umku (derinlii) pekziyade derinlemiti. Ala ve batarya kumandanna efrad tamamen toplayp kk bir istirahat vermelerinisyledim. Denizden mestur (rtl) olarak on dakika kadar tevakkuf edecekler (duracaklar), sonra beni takipedeceklerdi. Ben de orada bir Aptalgeidi vardr, o Aptalgeidi'nden Conkbayr'na gidecektim. Yanmda

yaverim, emirzabitim ve sertabip ile oralarda tekrar bulduumuz frka cebel topu taburu kumandan olduuhalde evvel atl olarak yrmeye teebbs ettik, fakat arazi msait deildi. Hayvanlar braktk, yaya olarakConkbayr'na vardk.

imdi burada tesadf ettiimiz sahne en enteresan bir sahnedir. Ve vak'ann en mhim n bence budur.''

Paa tekrar bir sigara yakyor ve birka yaprak daha evirdikten sonra, haritasn alp yle izah ediyor:


11


12/81

Dman bana benim askerimden daha yakn

''- Bu esnada Conkbayr'nn cenubundaki (gneyindeki) 261 rkml tepeden sahilin tarassut (gzetlenen) veteminine memuren oralarda bulunan bir mfreze efradnn Conkbayr'na doru komakta, kamakta olduunugrdm. Size u muhavereyi aynen okuyacam! Bizzat bu efradn nne ktm:

- Niin kayorsunuz! dedim.

- Efendim dman! dediler.

- Nerede?

- te, diye 261 rkml tepeyi gsterdiler.

Filhakika dmann bir avc hatt 261 rkml tepeye yaklam ve kemali serbestiyle (tam bir serbestlikle)ileriye doru yryordu. imdi vaziyeti dnn: Ben kuvvetlerimi brakmm, efrat on dakika istirahat etsindiye... Dman da bu tepeye gelmi... Demek ki dman bana benim askerlerimden daha yakn! Ve dmanbenim bulunduum yere gelse kuvvetlerim pek fena bir vaziyete duar (dm) olacakt. O zaman artkbunu, bilmiyorum, bir muhakeme-i mantkiye (mantk muhakeme) midir, yoksa sevk-i tabi ile midir,

Kaan efrada:

- Dmandan kalmaz, dedim,

- Cephanemiz kalmad, dediler,

- Cephaneniz yoksa, sngnz var, dedim. Ve bararak bunlara sng taktrdm. Yere yatrdm. Aynzamanda Conkbayar'na doru ilerlemekte olan piyade alay ile cebel bataryasnn yetiebilen efradnn ''marmar''la benim bulunduum yere gelmeleri iin yanmdaki emir zabitimi geriye saldrdm. Bu efrat sngtakp yere yatnca dman efrad da yere yatt. Kazandmz an bu andr.''

Bir koca muharebenin ufack bir lhzaya bal olduunu, hatt bir memleketin hayatnn fena kullanlm biran yznden tehlikeye debileceini, burada olduu gibi iyi kullanlm bir ann ise bir muharebenin ve birvatann mukadderatn iyiletireceini o dakikay grr gibi canlanm bir ifade duymak insann tylerinirpertiyordu!

Mustafa Kemal Paa dedi ki:

''- Kolun banda bulunan blk yetiti. Bu ble cephanesiz bl takviye ederek ate amasn emrettim.Yanma gelmi olan Alay 87 Tabur 2 kumandan Yzba Ata Efendi'ye btn taburlaryla bu bl takviyeederek 261 rkml tepe zerinden dmana taarruz etmesini emrettim. Cebel bataryasna Suyata'nda mevzialdrarak dman piyadesi zerine ate atrdm. Bundan sonra idi ki alay kumandanna btn alay ile benimtevcih ettiim istikametlerde dmana tararuz etmesini emrettim.''


12


13/81

18 Nisan

''- Yirmi drt saatten beri devam eden muharebe askerin pek ziyade yorgunluunu mucip olmutu. Onun iinverdiim bir emirle taarruzu kestim. Fakat kazanlm olan hatt, tahkim etmekten (salamlatrmaktan) oradamhlanp kalmaktan baka vatan kurtaracak are yoktu. Binaenaleyh, lzm gelen emri verdim.''

Kymetli bir harp tarihi vesikas olmak zere bu emrin son szlerini aldm. Diyor ki:

''Benimle beraber burada muharebe eden bilcmle askerler kat'iyyen bilmelidir ki uhdemize tevdi edilen(omuzlarmza yklenen) namus vazifesini tamamen ifa etmek ini bir adm geri gitmek yoktur. Hb-istirahat (uyku ve dinlenme) aramann, bu istirahattan yalnz bizim deil, btn milletimizin ebediyyenmahrum kalmasna sebebiyet verebileceini cmlenize hatrlatrm. Btn arkadalarmn hemfikirolduklarna ve dman tamamen denize dkmedike yorgunluk sar (emareleri) gstermeyeceklerine pheyoktur.''

anakkale'yi kurtaran ruh

Paa anakkale'deki kahramanlk sahnelerini anlatmaya devam ediyor:

''- Biz ferdi kahramanlk sahneleriyle megul olmuyoruz. Yalnz size Bombasrt vak'asn anlatmadangeemeyeceim. Mtekabil (karlkl) siperler arasnda mesafemiz sekiz metre, yani lm muhakkak,

muhakkak... Birinci siperdekiler, hibiri kurtulmamacasna kmilen dyor, ikinciler onlarn yerine gidiyor.Fakat ne kadar ayan- gpta (imrenilecek) bir itidal ve tevekklle (kendini brakma ile) biliyor musunuz?leni gryor, dakikaya kadar leceini biliyor, hi ufak bir ftur (bezginlik) bile getirmiyor; sarslmakyok! okumak bilenler ellerinde Kur'an- Kerim, cennete girmeye hazrlanyorlar. Bilmeyenler kelime-i ehadetekerek yryorlar. Bu, Trk askerindeki ruh kuvvetini gsteren ayan- hayret ve tebrik bir misaldir. Eminolmalsnz ki anakkale muharebesini kazandran, bu yksek ruhtur.''

Paralanan saat kurtulan kahraman

''- Ortalk aldktan sonra idi ki, dman hakikaten Conkbayr'n cehenneme evirmiti. Denizden, karadanbyk apl toplarn muhtelif cinste mermileri Conkbayr semasnda abitmez tkenmez yldrmlar vcudegetiriyordu.''


13


14/81

Buraya kadar muhaveremizi, skin bir vaziyette dinleyen yzba Cevat Bey, Paa'nn yveri, kaln, sertliihoa giden bir sesle:

''- Bu arapnel misketlerinden bir tanesi de Paa'nn gsn okamt!'' dedi.

Nasl? dedim.

''- Bulunduumuz yer tamamen muhacimlerin (hcum edenlerin) aras idi. Paa da ilerleyen efradmzseyrederken, gsne bir eyin gayet kuvvetle arptn duymutu.''

''- Evet, sa tarafta ceketimde bir kurun yeri grdm. Yanmda bulunan zabit (imdi Ktahya Mebusu M.Nuri Bey): ''Efendim, vuruldunuz'' dedi. Ben byle bir sz uyu bulursa (yaylrsa) askerlerimizin kuvve-imneviyesi zerinde yapaca tesiri dndm. Elimle zabitin azn kapadm.

''Sus'' dedim.

Cevat Bey devamla:

''- Bir aranel misketi gsnn sa tarafna tam saatinin bulunduu cebe isabet etmiti. Saat para paraoldu. Fakat o darbe Paa'nn gsnde hafif bir leke brakmaktan baka ileri geememitir'' dedi.

- Pekiyi, siz bu yaranzla uratnz esnada askerleriniz ne yapyordu? Hcuma devam ediyor mu idi?

''- Tabii. O kahramanlar, balarnda fedakr zabitleri olduu halde gayr-i kabil-i tevkif (durdurulamaz)savletleriyle (saldrlaryla) ilk dman hattn bire kadar bodular. Bundan baka nlerine tesadf eden,imdada gelen btn dman ktalarn perian ettiler. Hatt bizim mnferit aksammz (ksmlarmz) bobulduklar istikametlerden denize kadar gitmilerdir.''

RUEN EREF

(Anafartalar Kumandan Mustafa Kemal ile Mlkat'tan: stanbul Matbaas, 1930).

2.


14


15/81

MUSTAFA KEMAL'N GENERAL HARBORD'A VERD MLKAT

Birinci Cihan Harbi'nde, General Pershing'in kurmay bakan bulunan General Harbord 1919 EyllndeSivas'a gelir ve burada Mustfa Kemal'le grr, General bir hayli konutuktan sonra szlerine unlar ekler:

''- Ben bu vazifeye getirildiim zaman Trk tarihini okudum. Grdm ki milletiniz byk ordular hazrlam,byk kumandanlar yetitirmitir. Bunu yapan bir millet, mutlka bir medeniyet sahibi olmaldr. Bunu takdirederim. Fakat bugnk vaziyetimize bakalm. Bata Almanya olmak zere drt mttefiktiniz. Drt senemuharebe ettiniz, neticede malp oldunuz. Drdnz bir arada yapamadnz bir eyi, bu vaziyetimizde tekbanza yapmay nasl dnebilirsiniz? Fertlerin intihar ettiini vakit vakit grrz. imdi de bir milletinintiharna m ahit olacaz!

Atatrk, byk bir heyecan iinde bu szlere aadaki cevab vermiler:

''- Generale teekkr ederim. Tarihimizi okumu, milletimizin byk ordular, byk kumandanlaryetitirdiini, bunun iin milletimizin bir medeniyete sahip olmas lzm geleceini takdir ve kabul ediyor.Fakat unu bilmesini isterim ki biz, emperyalistlerin penesine den bir ku gibi tedrici, sefil bir lmemahkm olmaktan ise babalarmzn olu sfatyla vurua vurua lmei tercih ediyoruz.''

Atatrk, bu son szleri sylerken, avucu ile, bir peneye dm bir ku iareti yapyor ve avucunu skaraktedrici ve sefil lmn eklini gsteriyor.

Harbord, ve arkadalar sessizce ayaa kalkyorlar:

''- Biz de olsak yle yapardk...

Diyorlar ve Atatrk'le arkadalarnn elini sessizce skarak oradan uzaklayorlar.

(Vatan'dan, 10 Kasm 1952)


15


16/81

3.

MUSTAFA KEMAL'N ''UNTED PRESS''

MUHABRNE TELGRAFLA VERD MLKAT

Amerika ve Avrupa'da krk, elli milyon okuyucusu olan bin ikiyz gazeteye telgraf havadisi veren UnitedPress'in Roma'daki mmessili genel merkezinden ald emir zerine aadaki sorular Trkiye Byk MilletMeclisi Reisi Mustafa Kemal Paa'ya telgrafla sormu ve yine telgrafla aadaki cevaplar almtr.

- Zat- devletleri, zmir meselesinin suret-i muslihanede (bar yolu ile) halli iin yeni Yunan hkmeti iledorudan doruya veyahut mttefiklerin veya Amerika'nn vesatetiyle (araclyla) mzakerata girimeyiarzu buyuruyor musunuz?

''- zmir minkllil vcuh (her yn ile) Trk memleketidir, Anadolu'nun lyenfek (ayrlmaz) bir cz'dr(parasdr).

Kan dkmee taraftar olmayan milletimiz hakk teslim ve vatan derhal tahliye edildii takdirde sulh vemsalemet mzakeratna hazrdr. Bu mzakeratn dorudan doruya Yunan hkmetiyle icrasn tercihederiz.

Amerika'nn tavassut- hayrhaha (iyi niyetli aracl) ve insaniyetkranesini dahi memnuniyetle karlarz.''

- Svres ahidnamesinin tdili hakknda Trk milliyetperverlerinin fikirleri nedir? Muahede-i mezkrede negibi tadilt yaplmasn arzu ediyorlar!

''- stikll-i siyas (siyas istikll) adl, iktisad ve malmizi imhaya (yok etmee) ve binnetice hakkhayatmz (hayat hakkmz) inkr ve iptale (hkmsz klmaya) matuf (yneltilmi) olan Svres ahidnamesibizce mevcut deildir. Levazm- istikll ve hkimiyetimizi temin edecek bir sulhun akdi muhbe-i mlimizdir(emellerimizin en kutsaldr.)''

- Sizinle Yunanllar arasnda hb-i sulhun (bar halinin) teesss kabil olduu takdirde Yunanistan'a kar

takip edeceimiz siyaset ne olacaktr!

''- Yunanllarn Trkiye'ye tallk eden ml-i istilcynelerine (istilc emellerine) hitam vermeleri artylatarafmzdan takip edilerek siyasetin en hakiki dostluk esasna mstenit olacana phe etmeyiniz.''

- ngiltere Karadeniz ve Akdeniz boazlarn brakmak istemediinden dolay stanbul meselesinin halli iinne gibi tdilat kabul edeceksiniz!

''- stanbul kemakn (olduu gibi) bil kayd art (kaytsz ve artsz) Trk hkimiyeti altnda olmak veemniyeti mahfuz kalmak artlaryla Karadeniz ve anakkale boazlarnda serbesti-i seyr sefer eraiti tayinolunabilir.''


16


17/81

- Trk milliyetperverlerinin Amerika hakkndaki fikirleri nedir?

''- Trkiye halk Amerika'y hayrhah ve insaniyetperver ve mdafi-i hrriyet (hrriyet koruyucusu) evsafiyle(vasflaryla) tanr. Memleketimiz dahilinde deruhte ettiimiz medeni ve umranperverne (bayndrlkyolunda) mesaide Amerika menabiinden (kaynaklarndan) zami surette istifade etmei temenni ederiz.''

- stikbalde ne gibi bir siyaset takip edeceksiniz?

''- Memleketimiz haraptr; milletimiz fakirdir, maarifimiz dndur (aa seviyededir), iktisadiyatmz zayftr.Memleketimizi imar ve milletimizi tenvir (aydnlatma) ve terfih (refaha kavuturma) yegne ve kat'iemelimizdir. Binaenaleyh sulh ve skn iinde mesai-i ciddiye-i medeniyeye (medeniyetin ciddalmalarna) muhtacz. Siyaset-i mstakbelemiz (gelecekteki politikamz) bu ihtiyalar tatmine(karlamaya) matuf (yneltilmi) olacaktr.''

(Hkimiyet-i Milliye'den: 17 Ocak 1921)

4.

MUSTAFA KEMAL'N RUEN EREF'E

VERD MLKAT


17


18/81

Mill hareket bir kuvvetli k gibi son gnlerde en uzak ve en anut (inat) bedbin (ktmser) gzleri dekamatrmaya balad. Anadolu yayllarndan ve dalarndan bu milletin bekas uruna kan ses, iindenpazarlkl dmanlarca gayesiz ve ahs bir isyan gibi grlmekte idi!

Fakat eski szlerinin bhtan (iftira) olduunu bu son davetleriyle yine kendileri iln ediyorlar:

Lzumlu sebatnn semerelerini grmee balayan Byk Millet Meclisi uzun sy (alma) ve galeyanarasnda bir inirah (ferahlama) saati geirmekte olsa gerektir. Bu inirah tevlit eden (douran) vaziyethakkndaki fikirlerini renmek zere reisleri Mustafa Kemal Paa hazretlerinden bir mlkat rica ettim.

Paa'nn ehir grltlerinden uzak byk ve dz mesafeler ortasnda kin (bulunan) ikametgh sade,skin... smini ve harektn btn dnyann merak, tecesss, muhabbet, hrs, menfaat, muhaleset (dostluk)gibi mutezat (zt) fakat alkadar hislerle takip ettii zata yaz odasnda mlki oldum. Basit bir yaz masasnnnnde, seryverinin bir mesele hakkndaki izahatn dinliyordu.

''- Ne renmek arzu ediyorsunuz?''

Diye sordu.

- Vaziyet-i umumiyemizi nasl gryorsunuz efendim? dedim.

yle cevap verdi:

''- Vaziyet-i dahiliyemizdeki (i durumumuzdaki) salh (iyilik) ve salbet (salamlk) sayesinde cihannvaziyet-i umumiyesi her gn daha fazla lehimize inkiaf etmektedir. Bu inkiafattan, milletimizin bekasn veistikllini temin edecek madd netaciyin (sonularn) istihrac (karlmas) zamann pek uzak grmyorum.''

- 21 ubatta Londra'da inikat edeceini (toplanacan) rendiimiz konferans karsnda vaziyetimiz neolacaktr?

''- Trkiye Byk Millet Meclisi memleketimizi paralanmaktan, istikllimizi ihll eylemekten (bozmaktan)tamamen mahfuz (korunmu) ve masum (saknm) bulundurmak gayesini mutlaka silhla, kan dkerekistihsal etmeye heveskr ve hahiker (arzulu) deildir. Gayr-i kabil-i tebeddl (deimez) olan mill maksadtemin edecek bir sulhu kemal-i memnuniyetle karlar. Buna binaen, tilf devletleri Trkiye meselesini,mevzuu bahsolan Londra Konferans'nda ciddiyet ve samimiyetle halletmek istedikleri takdirde karlarndabtn millet ve memleketi hakik salhiyetle temsil eden meru muhataplar bulabilmeleri iin Trkiye BykMillet Meclisi, Londra'ya mteveccihen (doru) bir heyetini yola karmak zeredir.''

- Rusya Sovyet Cumhuriyeti'yle mevcut mnasebetimiz ne haldedir?

- Ruslarla mevcut dostluumuz daima hsn- halde devam etmektedir. Moskova'da inikat etmek(toplanacak) zere olan konferansta hazr bulunacak heyet-i murahhasamz (murahhas heyetimiz) tahmininegre Moskova'ya vsl olmak zeredir. Bu konferansta btn Kafkas mesailini (meselelerini) millet vememleketimizin menafiine (menfaatlerine) mutabk (uygun) bir surette halli kat'iye (kesin hal aresine) iktiranettirebileceimizi (ulatrabileceimizi) ve Rus Sovyet Cumhuriyeti'yle Trkiye arasnda mevcut muhadeneti(dostluu) madd esaslarla tarsin edeceimizi (kuvvetlendireceimizi) kaviyyen (kuvvetle) mit ediyorum.''

- Komnizm ile Rus dostluu esasat (esaslar) arasnda bir mnasebet var mdr?

''- Komnizm itima bir meseledir. Memleketimizin hli, memleketimizin itima eraiti, dini ve millananelerinin kuvveti Rusya'daki komnizmin bizce tatbikine msait olmad kanaatini teyit eder (dorular)


18


19/81

bir mahiyettedir. Son zamanlarda memleketimizde komnizm esasat zerine teekkl eden frkalar da buhakikat bittecrbe idrk ederek tatil-i faaliyet lzumuna kani olmulardr. Hatt bizzat Ruslarn mttefikleridahi bizim iin bu hakikatin subutuna (gerein belirmesine) kail (inanm) bulunuyorlar. Binaenaleyh bizimRuslarla olan mnasebet ve muhadenetimiz ancak iki mstakil devletin ittihat ve ittifak esaslariylealkadardr.''

- Londra konferansna itirakimiz Moskova konferansna ne trl tesir icra edebilir?

''- Londra konferansna itirkten maksat, milli gaye ve esaslarmz dairesinde millet ve memleketimizinmenfaatini temin ederek sulh ve skn- cihann (cihann sknunun) iadesine hizmet etmektir.'

'RUEN EREF

(Hkimiyet-i Milliye'den: 6 ubat 1921)

5.

MUSTAFA KEMAL'N ''HKMYET- MLLYE'' MUHABRNE VERD MLKAT

''Hrriyet ve istikll benim karakterimdir.''

- Paa hazretleri, yarn nisann yirmi ... Byk Millet Meclisi'ni geen sene bugn amtnz. Bu tarihinok byk kymeti var; ve bu tarih, mazi-i millmizin (ulusal gemiimizin) en kymetli bir hatras olacak, bumnasebetle baz sualler sormama msaade buyurulur mu!

''- Ne sormak istiyorsunuz?''

- Geen 23 Nisan, Meclisin ilk yevm-i kadna (al gnne) ait hatrat ve ihtisasatnz (duygularnz)sormak istiyorum, Paa hazretleri. Bu hatrat ve ihtisasat tarih-i millmiz iin ok kymetlidir.

''- Peki izah edeyim.''

Mustafa Kemal Paa koltuuna gmld, birka dakika dnd, sigarasndan pencereye doru gidenhelezon dumanlar bir mddet gzleriyle sakitane (sessizce) takip etti ve hatratn ar ar yle anlatt:


19


20/81

''- 16 Mart vak'a-i fecias (yrekler acs olay) zerine artk stanbul'a bsbtn kement'' vurulmu, millet vememleket basz kalmt. Onun istikllini dnmek ve kurtarmak iin Ankara'da mill bir Meclis toplamaklzm geldi. Bu kanaat zerine lzm gelen arelere tevessl ettik (giritik). Bylece geen Nisan evastnda(ortalarnda) milletvekilleri Ankara'da toplanmaa balad. Ancak memleket vsi (geni) ve vesait-imnakalesi mahduttu (ulam aralar snrlyd). Bunun iin vekillerin muvasalat daima teahhura(gecikmeye) uruyor ve bu teahhur beni tzip ediyordu (zyordu).

Bu azap iinde btn rfekay- mesaim (alma arkadalarm) ile gece gndz bil rm (dinlenmeksizin)alarak vaziyete ait areleri dnp tatbik ile megul oluyordum. O esnada dahilde halkn efkrn tesmimetmek (zehirlemek) ve harite efkr- umumiye-i cihan (cihann kamu oyunu) tevi eylemek (kartrmak)maksadiyla alanlarn kulandklar vastalardan birisi de dorudan doruya benim ahsiyetim idi.Memleketimizdeki mill heyecan, hakk ve istiklli mdafaa urunda gsterdii kaabiliyet-i hayatiyeti(yaama gcn) inkr iin bu kimseler, btn hcumlarn bana tevcih ediyorlard (yneltiyorlard). Gerekmillete ve gerek stanbul'daki hkmete resmen diyorlard ki: ''Mustafa Kemal'i tanmaynz; Mustafa Kemal'eemniyet ve itimat etmeyiniz. tilf devletlerinin Trkiye'ye kar gsterdii iddet, onun yzndendir.'' Onlarbyle sylyorlar.

Ve ben bertaraf edildiim takdirde, millet ve memleketin hariten her trl dostluu ve iyilii greceiniileri sryorlar, efkr bu suretle ifale (yanltmaya) alyorlard. Ben, bu teebbste ne kadar zehirli, fakatmhirane bir kast olduunu btn vzuhiyle (akl ile) gryordum. Ancak milletimin stne konan tazyikve esaret yknn benim yzmden ileri geldiini dnebilecekleri tevehhmden (kuruntudan) kurtarmakiin, o gne kadar ihdas edilen (meydana getirilen) vaziyet-i tarihiyenin ve bu vaziyetin o gnden sonrakisafahatna (safhalarna) ait mesuliyeti dier bir arkadaa tevdi ederek (ykleyerek) ke-i nisyan (unutulmakesi) ve inzivaya (yalnzla) ekilmenin muvafk olacan dndm ve bu fikrimi o zamanlar temasmdabulunan rfekay- mesaimin kffesine ak ve kat' bir lisanla bildirdim. Fakat rfekam, byle bir hareketindmann niyat (niyetleri) ve arzusunu terviten (kabul etmekten) baka semere vermeyecei iddiasndabulundular.

Dahil isyan atei Ankara kaplarna kadar takarrp etmekte (yaklamakta) idi. Vaziyetin vehameti

(ktl) mes'uliyetin azameti tedhi edici (dehet verici) bir mahiyette idi. Bu vaziyet karsnda yledndm: Hdis olan (meydana gelen) vaziyetten her ne mlhaza (dnceye) mebni olursa olsun(dayanrsa dayansn) ekilmek iki suretle tefsir olunabilirdi. Birincisi tutulan ide nevmdiye (umutsuzlua)dm olmak, ikincisi tutulan iin sklet-i mes'uliyetine (sorumluluk ykne) tahamml edememek.Filhakika bu gibi yanl zehaplar (sanmalar) hem maksad- mukaddesi rahnedar edebilir (gedik aabilir), hemde bu maksat etrafnda toplanan kuvvetleri inhille (dalmaya) uratrd. Binaenaleyh arkadalarmnsamimiyetine, milletimin azim ve imanna ve dmanlarmz evvel ve hir itiraf- acze mecbur edeceihakkndaki kat' kanaatime ve Allah'n tevkifine istinaden kemafissabk (gemite olduu gibi) sonuna kadarmcahede-i millyemizin ahsma tahmil ettii (ykledii), vazife-i namus ve vicdan ifade devahma kararverdim. Ve artk harekt- umumiyenin bir ekl-i kanunide tedvirine (idaresine) balamak gnnn dahaziyade teahhura (gecikmeye) da msaadesi kalmadndan 336 (1920) senesinin Nisan 23'nc gn Meclisin

krad (al) mnasip grld.

te 23 Nisan cuma gn, leden sonra takriben saat ikide Meclis binasnn kapsndan girerken, gnlerdenve gecelerden beri btn mevcudiyetimi igal eden bu efkr ve ihtilis salonunu dolduran milletvekillerininemniyet ve itimad- nazarla (gvenli baklarla) bana mtevecih (ynelmi) olduklarn grdm zamanteebbsatmzn milletin maline (emellerine) tamamen tevafukunu (uygunluunu) bir kere daha idrk ettim(anladm). Ve artk benimle fikir ve emelde mterek milletin fikir ve emelini tamamen temsil eden bu kadararkadala beraber alacamdan mtevellit (doan), byk bir bahtiyarlk hisseyledim.''

- Paa hazretleri, Trk milletinin btn leme gsterdii bu necip ve asl mukavemet fikri, zt- devletlerinenasl layih oldu (belirdi, parldad?) Mukavemete ait ilk dncelerinizi sormama msaade buyurulur mu?


20


21/81

''- Hrriyet ve istikll benim karakterimdir. Ben milletimin ve byk ecdadmn en kymetl mefrsatndan(miraslarndan) olan ak- istikll ile meftur (dolu) bir adamm. ocukluumdan bugne kadar ailev ve hususve resm hayatmn her safhasna yakndan vkf olanlarca bu akm malmdur. Bence bir millette erefin,haysiyetin, namusun ve insanln vcut ve beka bulabilmesi mutlaka o milletin hrriyet ve istiklline sahipolmasyla kaimdir. Ben ahsen bu saydm evsafa ok ehemmiyet veririm ve bu evsafn kendimdemevcudiyetini iddia edebilmek iin milletin de ayn evsaf ile muttasf (nitelenmi) olmasn art- esas (esas

art) bilirim. Ben yaayabilmek iin mutlaka mstakil bir milletin evld kalmalym. Bu sebeple mill istikllbence bir hayat meselesidir. Millet ve memleketin menafil (menfaatleri) icap ettirdii takdirde beeriyeti tekileden milletlerden her biriyle medeniyet mukteziyatndan (icaplarndan, gereince) olan dostluk, siyasetmnasebatn byk bir hassasiyetle takdir ederim. Ancak benim milletimi esir etmek isteyen herhangi birmilletin de bu arzusundan sarf- nazar edinceye kadar baman (amansz) dmanym.

Mesel: Harb- Umum kre-i arz (dnya) zerinde infilk ettii zaman vaziyet-i corafiye, vekayi-i tarihiyeve muvazenet-i siyasiyenin icbarlar (zorlamalar) karsnda muhafaza-i btarafye (tarafszl korumaya)adem-i imkn (imkn olmamas) yznden Almanlarn bulunduu zmreye dahil olduk. Almanlarla dostolduk. Almanlar memleketimize, ordumuza ve hkmetimize kadar girdiler. Bunlarn hepsini ho grdk.Fakat Almanlardan bazlar haysiyet ve istikllimizi muhil (bozucu) vaz'u tavr almaa baladklar dakikadaen evvel ve hemen hibir kayt ve arta bakmakszn ruhan ve hatt fiilen isyan ettim. Bu isyanm yzndenidi ki Harb-i Umumnin cereyan iinde bir seneye yakn bir zaman bu hareketimin mrevvici olmayanlarlamuhalif ve muhasm vaziyette kaldm. Bilhare hasbelicap (gerektii iin) tekrar Suriye'de kabul ettiimkumanda, harbin son gnlerine tesadf etti. Harbin idamesine taraftar olmadm gibi harbin her frsattanbilistifade hitama (sona) erdirilmesi lzumuna da kani bulunuyordum ve bu kanaatimi husus ve resmbeyandan hli (uzak) kalmamtm. Netice-i harbin bizim iin elemli olacan tahmin ediyordum. Fakatngilizlerin, Franszlarn, talyanlarn bizim iin elemli olabilecek olan bu neticeyi, memleketimizi paralamakve milletimizi terzil ve tahkir ederek (hakarette bulanarak) hayvanat- vahiye srs haline sokmayaalacak kadar ileri gtreceklerini dnemiyordum. Her halde malp olursak cezasz ve zararszbraklmayacamza phe etmiyordum. Fakat insaniyet, medeniyet ve adalet dsturlarnn (kurallarnn)mdafii olmakla tannan bu milletlerin hkmet adamlar, ne zihniyet ve ftratta (yaradlta) olurlarsa olsunlarher halde Trkiye'nin ve Trkiye halknn tarihini, haysiyet ve mevcudiyetini istikllini ykmak gibi vhi (bo)

bir teebbse girimeyeceklerini zannediyordum. Mtareke mnasebetiyle Yldrm Ordular GrubuKumandan olarak bulunduum Adana'dan ayrlp stanbul'a geldiim zaman mtarekenamenin tatbikatna veonu takip edecek sulhn eraitine mteallik mlhazatmda (dncelerimde) mil ve messir olan fikir vekanaatler byle idi. stanbul'da ngiliz, Fransz ve talyan rical-i siyasiye ve askeriyesinden bazlarylavukubulan mnasebet ve mlkatlarmda da daima samimiyetle bu fikirleri sylyor ve diyordum ki: ''Harbegirmek ve harbe girdikten sonra mttefikin (mttefikler) zmresine dahil olmak bizim iin zarur idi. nkbitaraf brakmazdnz. ar Rusyas sizin tarafta idi. Malbeyiten tabii olan icabat elbette mevzuubahs olur.Fakat milleti istikllinden mahrum ederek imha etmek, hi bir vakit bu icabattan addolunamaz.''

Btn bu temaslar, bende hayret ve istirap (tuhaf bulma) ile bir hakikati inkiaf ettiriyordu. Dinlediimsamimiyetsiz szlerde gizlenen bu hakikat, dmanlarn bizi behemehal imhaya karar vermi olmalar idi.

tilf memurlarnn, zabitlerinin, askerlerinin stanbul'da en byk mesesat (kurum) ve mahafilden sokaklarakadar, her yerdeki tavr ve hareketleri, tecavzleri, tahkirleri dahi kefettiim bu hakikati teyit eden(kuvvetlendiren) bir delil oluyordu. Bu hakikate, herkesin gz nnde cereyan eden bu tecavzat ve tahkiratakar koca stanbul iinde Padiahndan, rical-i hkmetten, kumandanlarndan, zabitlerinden en son neferineve ferdine kadar bir buuk milyon can; toplu, tfekli, zrhl, krlmas mkl ve kaln zincirlerle smskbalandklarn anlamakszn, mebhut (hayret iinde) ve mtevekkil duruyordu. Ben de bu zincirlerle muhat(evrili) ve kendime hemdert (dert orta) aramakla megul idim. O mebhut ve mtevekkil ktleler iindezaman zaman mteebbis grnen insanlar farkediyordum. Bunlar fenal aletlak (genel olarak)hissediyorlar ve ona aresaz olmak (are bulmak) istiyorlard. Fakat nokta-i istinatlarn (dayanma noktalarn)yine stanbul kavafil-i surunun (sur kafilesinin) iindeki ktlede aradklarn gryordum. Lyuad (saysz)programlar ve bu programlarn etrafnda zincirbend-i esaret (esaret zincirine balanm) olduklarnn friki


21


22/81

bulunmayan (farknda olmayan) yine o insanlar, zmreler, frkalar, cemiyetler, gruplar...

Btn bu teekkllerin istikameti benim ruhumdaki tecelli ile tamamen tezat tekil ediyordu. nk buteekkllerin hibirinde mevzuubahs olan davann hakik mahiyetini idrk etmi olmak isabetinigremiyordum. En mnevver saylan insanlarn manda meclbiyeti (tutkunluu) ile milletin ruh- istikllini(bamszlk ruhunu) ykmak iin gafilne bir sa'y-i gi-i mtemad (srekli alma ve aba) iinde

rpndklarn hayretle gryordum. ben artk u noktalarn gayet vzh (ak) mtala edebiliyordum:Dmanlar istikllimizi imhaya karar vermilerdir. Bu hakikati millet, henz tamamyla kefetmemitir.nk, stanbul karanlk sisler iinde boulmutur. Oradaki zeklar, oradaki vicdanlar bir taraftan dorudandoruya dman tazyiki (basks) dier taraftan bilvasta (araclk ile), dman ifaliyle (aldatmasyla)bunalm ve bunaklam bir halde idi. Hibir kudret bu muhit iinde, vaziyet-i hakikiyeye gre doru hedefgstermee muvaffak olamaz ve hedef-i milleti sevk iin kuvvetli bir zemin-i istinat (dayanma zemini)bulamazd. Her halde nokta-i hareket stanbul'un haricinde idi. Bu noktay bulmak ve oradan btn milletihakik hedefe sevketmek lzm geliyordu. Bunun zerine gnlerce dndm, mahdut baz arkadalarmdamdavele-i efkr ettim (fikir dantm). Onlar da benimle hemfikir oldu. Ben evvel herhangi bir suretleAnadolu'ya gemek ve orada milletin efkr ve hissiyatn bir defa daha yoklamak ve menabi-i memleketi(lkenin kaynaklarn) takip etmek istiyordum. stanbul'dan infikkim (ayrlm) bir mesele idi. Bunun suret-ihallini dndm bir srada Anadolu'da salhiyeti olduka vsi ordu mfettiliini kabul edip etmeyeceimistimza olundu (fikrim yokland). Bil tereddt (tereddtsz) kabul ettim. Ve Anadolu'ya bu erait tahtndagetiim takdirde fazla hibir tetkik ve tetebbua (aratrmaya) lzum kalmakszn dncelerimin en msaitbir saha-i tatbikat (uygulama alan) bulabileceine emin idim. Hemen hareket gn idi ki zmir'i haydutcasnaigal etmek suretiyle millete byk bir suikast misali vermi oldular. Artk gayr- kabil-i tezelzl (sarslmaz)bir suretle kararm vermitim: Anadolu'ya gideceim; derhal btn salhiyet ve vesaitimle milleti hakikat-ihalden (durumun hakikatinden) haberdar edeceim. Ve istikll-i milletimize (ulusumuzun bamszlna)vurulmak istenen darbeye kar eshab- mukavemet (dayanma sebepleri) ve mdafaay ihzara (hazrlamaya)alacam.

Erkn Harbiye-i Umumiyede vicdanlarna emin olduum resaya (reislere) maksadm anlattm veicraatmn suubete (zorlua) uratlmamas iin mmkn olan muavenetlerini (yardmlarn) rica etim. Vapura

binmeden evvel Bb- liye uradm zaman Yunanllarn bu tecavzn gaflet iinde haber alan Heyet-iVkel hl-i itimada (topland durumunda) bulunuyordu. Benim vrudumdan (geliimden) haberdarolduklar zaman mzakerelerini tatil ederek bir ksm yanma geldi:

''Ne yapalm?'' dediler.

''Celdet (yiitlik) gsteriniz!'' dedim.

''Bunu burada nasl yapabiliriz?'' diyenlerine:

''Burada yapabildiiniz kadarn yaptktan sonra devam edebilmek iin benim yanma gelirsiniz.'' cevabn

vererek ayrldm.

Samsun'a ayak bastktan sonra derhal memleket ve milleti yokladm, grdm ki memleketin ve milletintemaylt, istikll mdafaasnda tereddt edenleri hacil (utandracak) mevkide brakabilecek bir mahiyet-iliyededir (yce niteliktedir). Filhakika iki senedenberi btn dnyann ahit olduu vekayi ve hdisatdncelerimde isabet ve milletin azim ve imannda hakik selbet (salamlk) olduunu isbat etti. Bundandolay elden mftehirim.''

(Hkimiyet-i Milliye'den: 24 Nisan 1921)


22


23/81

6.

MUSTAFA KEMAL'N AHMET EMN'E

VERD MLKAT

lk Hatralar

''ocukluuma dair ilk hatrladm ey, mektebe girmek meselesine aittir. Bundan dolay annemle babamarasnda iddetli bir mcadele vard. Annem, ilhilerle mektebe balamam ve mahalle mektebine gitmemiistiyordu. Rsumatta memur olan babam, o zaman yeni alan emsi Efendi'nin mektebine devam etmeme ve

yeni usul zerine okumama taraftard.

Nihayet babam ii mhirane bir surette halletti: Evvelmerasim-i mtde (allm tren) ile mahallemektebine baladm. Bu surette anmemin gnl yaplm oldu. Birka gn sonra da mahalle mektebindenktm. emsi Efendi'nin mektebine kaydedildim.

Az zaman sonra babam vefat etti. Annemle beraber daymn nezdine (yanna) yerletik. Daym ky hayatgeiriyordu. Ben de bu hayata kartm. Bana vazifeler veriyor, ben de bunlar yapyordum. Balca vazifetarla bekilii idi. Kardeimle beraber bakla tarlasnn ortasndaki bir kulbede oturduumuz ve kargalarkomakla uratmz unutamam. iftlik hayatnn dier ilerine de karyordum. Bylece biraz vakitgeince, annem mektepsiz kaldm iin endie etmeye balad. Nihayet Selnik'te bulunan teyzemin evine

gitmeme ve mektebe devam etmeme karar verildi. Selnik'te Mlkiye dadisi'ne kaydoldum. MektepteKaymak Hafz isminde bir hoca vard. Bir gn snfmzda ders verirken dier bir ocukla kavga ettim. okgrlt oldu. Hoca beni yakalad. ok dd. Btn vcudum kan iinde kald. Byk validem zatenmektepte okumama aleyhtard. Beni derhal mektepten kard.

lk Emrivaki


23


24/81

Komumuzda binba Kadri Bey isminde bir zat oturuyordu. Olu Ahmet Bey asker rtiyesine devamediyor ve mektep elbisesi giyiyordu. Onu grdke ben de byle elbise giymee hevesleniyordum. Sonra

sokaklarda zabitler gryordum. Bu dereceye vsl olmak iin tkip edilmesi lzm gelen yolun, askerrtiyesine girmek olduunu anlyordum.

O srada annem Selnik'e gelmiti. Asker rtiyesine girmek istediimi syledim. Valide askerliktenmtehi idi (rkmt). Asker olmama iddetle mmanaat ediyordu (kar koyuyordu). Kabul imtihanzaman ona sezdirmeden kendi kendime asker rtiyesine giderek imtihan verdim. Bylece valideye kar biremrivki ihdas edilmi oldu.

Rtiyede en ok riyaziyeye merak sardrdm. Az zamanda bize bu dersi veren hoca kadar, belki de dahaziyade malmat sahibi oldum. Derslerin fevkinde meselerle itigal ediyordum. Tahriri sualler yazyordum.Riyaziye muallimi de tahriren cevap veriyordu.

Mustafa Kemal sminin Menei

Hocamn ismi Mustafa idi. Bir gn bana dedi ki: ''Olum, senin de ismin Mustafa, benim de... Bu byleolmayacak. Arada, bir fark bulunmal, bundan sonra adn Mustafa Kemal olsun...'' O zamandan beri ismimfilhakika Mustafa Kemal kald.

Hoca sert bir adamd. Snfta birinci, ikinci tanmyordu. Bir gn bize: ''Aranzda kendine kimler gveniyorsa

kalksnlar, onlar mzakereci yapacam'' dedi. Evvel tereddt ettim. Ayaa yleleri kalkt ki benkalkmamay tercih ettim. Bunlardan birinin mzakeresi altna girdim. Mzakerenin sonunda tahammlm sondereceye geldi. Ayaa kalkarak: ''Ben bundan iyi yaparm'' dedim. Bunun zerine hoca beni mzakereci yapt,eski mzakereciyi benim mzakerem altna verdi.

Asker rtiyesini ikmal ettiim zaman merakm epeyce ileri gitmiti. Manastr asker idadisinde riyaziye(matematik) pek kolay geldi. Bununla megul olmaa devam ettim. Fakat Franszcada geri idim. Muallimbenimle ok megul olmuyor, ac ihtarlarda bulunuyordu. Bu ihtarlar benim pek gcme gitti. lk slazamannda are aradm. ki, ay gizlice Frerler mektebinin husus snfna devam ettim. Bylece mektepderslerine nisbetle fazla derecede Franszca rendim.

Edebiyat Merak


24


25/81

O zamana kadar edebiyatla ok temasm yoktu. Merhum mer Naci Bursa idadisinden koulmu, bizimsnfa gelmiti. Daha o zaman airdi. Benden okuyacak kitap istedi. Btn kitaplarm gsterdim. Hibirinibeenmedi. Bir arkadan kitaplarmdan hibirini beenmemesi gcme gitti. iir ve edebiyat diye bir eyolduuna o zaman muttali oldum (rendim). Ona almaa baladm. iir bana cazip grnd. Fakat kitabethocas diye yeni gelen bir zat, beni iirle itigalden menetti. ''Bu tarz igal seni asker olmaktan uzaklatrr''dedi. Maahaza gzel yazmak hevesi bende baki kald.

dadide iken muannidane (inatla) bir surette alyorduk. Snfta birinci, ikinci olmak iin hepimizde iddetlibir gayret vard. Nihayet idadiyi bitirdim. Harbiyeye getim. Burada da riyaziye merak devam ediyordu.Birinci snfta saf, genlik hayallerine tutuldum. Dersleri ihmal ettim. Senenin nasl getiinin hi farkndaolmadm. Ancak dersler kesilince kitaplara sarldm.

kinci snfa getikten sonra askerlik derslerine merak sardrdm. iir yazmak hakknda idadi hocasnnvazettii memnuiyeti unutmuyordum. Fakat gzel sylemek ve yazmak hevesi baki idi. Teneffszamanlarnda kitabet talimleri yapyorduk. Saati ellerimize alyor, ''bu kadar dakika sen, bu kadar dakika bensyleyeceim.'' diye msabaka ve mnakaalar tertipliyorduk.

Siyas tigaller ve Yeni Fikirler

Harbiye senelerinde siyaset fikirleri bagsterdi. Vaziyet hakknda henz nfiz (ie iliyen) bir nazar hsledemiyorduk. Sultan Hamit devri idi. Namk Kemal Bey'in kitaplarn okuyorduk. Tkibat sk idi. Ekseriyetle

ancak kouta, yattktan sonra okumak imknn buluyorduk. Bu gibi vatanpervarane eserleri okuyanlara kartakibat yaplmas, ilerin iinde bir berbatlk bulunduunu ihsas ediyordu (sezdiriyordu). Fakat bununmahiyeti gzlerimiz nnde tamamyla tebellr etmiyordu (belirmiyordu.)

Erkn- harp snflarna getik. Mutad olan derslere ok iyi alyordum. Bunlarn fevkinde olarak bende vebaz arkadalarda yeni fikirler peyda oldu.

Memleketin idaresinde ve siyasetinde fenalklar oldunu kefetmeye baladk.

Mektepte karlan Gazete

Binlerce kiiden ibaret olan Harbiye talebesine bu kefimizi anlatmak hevesine dtk. Mektep talebesiarasnda okunmak zere mektepte el yazsiyle gazete tesis ettik.


25


26/81


27/81

ayrdk. Bu tarz hareketi aramzda tekilt bulunduuna delil diye telkki ettiler. Beni Suriye'ye nefyettiler(srgn ettiler). am'da bir svari kt'asnda staj yapmaya memur olunmutum. O sralarda Drzlerle birtakm meseleler vard. Drzler zerine ktaat sevkolunuyordu. Ben de bu meyanda gittim. Drt ay oradakaldm.

Hrriyet Cemiyetinin Tesisi

''Hrriyet Cemiyeti'' namnda bir cemiyet vcude getirdik. Bunu tevsi (geniletmek) iin aldmz tedbirlermeyannda benim muhtelif snufu askeriyede (askeri snflarda) staj yapmak bahanesiyle Beyrut, Yafa veKuds'e gitmem vard.

Bylece hareket ettim. simlerini saydm yerlerde tekilt yapld. Yafa'da, daha fazlaca kaldm. Oradakitekilt daha kuvvetli oldu. Fakat Suriye'de arzu ettiimiz derecede ii taazzuv ettirmek (oldurmak) gayrimmkn grnyordu. Bende iin Makedonya'da daha sert gidecei kanaati vard. Oraya gitmek iin arednmekte idim.

Nefye (srgne) dair hakkmda kan iradede ''vesait-i sehile ile memleketine gidemeyecek bir yeregnderilmesi'' kayd vard. Bu itibarla Makedonya'ya gitmek mkld. O esnada bir yanllk mahsulolduuna phe olmayan bir mezuniyet tezkeresi elimize geti. Buna yanllk denebilir. Fakat bu yanlkurada burada alan komite erknnn netice-i mesaisi (almalarnn sonucu) olarak icat edilmiti.

Bu tezkereye nazaran mezunen zmir'e gidebilecektim. in iinde bir yanllk olduunun meydanakacan takdir ediyordum. Fakat o esnada Selnik'te topu mfettii bulunan kr Paa'nn gayetvatanperver bir zat olduunu hikye ediyorlard. Kendisine bir mektup yazdm. Kendimi ve maksadm az okaka anlattm. Bu maksatlarn seri surette yaplmas Makedonya'ya gitmeme mtevakkft (bal idi). Kendievsaf hakknda duyduum eyler doru ise dellet (yardm) etmesini rica ettim. Dorudan doruya cevapvermedi. Fakat ne ekilde olursa olsun kendiliinden Selnik'e gidersem ii temin edeceini bilvasta bildirdi.Tezkereyi cebimize koyduk. Makedonya'ya gitmek zere hareket ettim. Fakat hareketi mteakp meseleninmeydana kmas ihtimaline kar izimi kaybettirmek iin evvel Msr'a, sonra Yunanistan'a gitim. ayet birmalmat olursa oralardan geerken Yafa'da bildireceklerdi. Hibir ey yazmadlar. Mtenekkiren (klkdeitirerek) Selanik'e girdim. Bir gece kr Paa'y grdm. Benimle temastan tevahhus ediyordu(rkyordu). Ben cidd bir nokta-i istinat (dayanma noktas) bulmakszn drt ay kadar Selnik'te kaldm. Bu

esnada mektep mdr Tahir Bey, Hoca smail Efendi, mer Naci, Hsrev Sami, Hakk Baha gibiarkadalara maksatlarm anlattm. Hrriyet Cemiyeti'nin bir ubesini tesis ettim.

Makedonya'ya Resmen Nakil


27


28/81

Selnik'te bulunduumu stanbul haber alarak, takibata balad. Oradan tekrar mtenekkiren (klkdeitirerek) Yafa'ya geldim. O zaman bir Akabe meselesi vard. Kendimi derhal hududa memur ettim.Arandm zaman hudut zerinde isbat- vcut ettim.

Cem'an (Toplam) iki buuk, sene Suriye'de kalmtm. Bu mddet zarfnda her ey unutulmutu.Makedonya'ya nakil iin resmen mracaat ettim. Maksadma nihayet vsl oldum.

Selnik'e geldiimde bizim Hrriyet Cemiyeti'nin ''Terakki ve ttihat'' namn aldn duydum. DoktorNazm Bey, Paris'ten Selnik'e gelmi. ''Terakki ve ttihat Cemiyeti'nin tarihte yeri var. O nam altnda alrsadaha iyi tesir eder'' diye arkadalar ikna etmi. Cemiyet o nam altnda almakta devam etti. Resmimemuriyetim, maiyet mr erkn- harbiyesinde idi. Ben bu vaziyette iken 1324 (1908) senesi geldi veMerutiyet ilan olundu.

Merutiyet'ten sonra

Merutiyet'ten sonra btn ehas (ahslar) meydana kt. O zamana kadar saf ve nezih (temiz) alyorduk.Ben herkesi yle biliyordum. ahsi nmayileri irkin buldum.

Baz arkadalarn harektn ayan- tenkid grdm. Tenkidden itinap etmedim (ekinmedim).

Bu fenalklar bertaraf etmek iin ilk dndm tedbir ordunun siyasetten ekilmesi nazariyesi idi. Bunudier arkadalar caiz grmyorlard. Nihayet 31 Mart Vak'as oldu. Bu vak'a zerine Makedonya'dan gidenktaatn ve ilk devirde Edirne'den bunlara iltihak eden kuvvetlerin erkn- harbiye reisi olarak stanbul'agittim. Bidayette kumandan Hsn Paa idi. ''Hareket Ordusu'' ismini ben buldum. O zaman bunun manasnkimse anlamamt. Mesele undan ibaretti: stanbul'a hitaben bir beyanname yazmak lazm geldi. Bunu benyazdm. Sonra sefirlere hitaben ikinci bir beyanname yazdk. Buna ne imza konulmas mnasip olduunudndk. Baz arkadalar ''Hrriyet Ordusu'' dediler. Halbuki btn ordu hrriyet ordusu vaziyetinde idi.

Hareket halinde bulunan kuvvetlerin vaziyetini gstermek iin ''hrriyet ordusunun operasyon kuvvetleri''denildi. Ben bu ''operasyon'' kelimesinin Trkeye tercmesini dnerek ''Hareket Ordusu'' tbirini

kullandm.

31 Mart'tan sonra


28


29/81

31 Mart meselesi halledilince tekrar Selnik'e dndm. Ordunun cemiyetten ayrlmas ve siyasetle itigaletmemesi nokta-i nazarn bu defa daha kuvvetle ileri srmeye baladm.

lan- merutiyetten (merutiyetin ilanndan) sonra tekilt yapmak iin Trablusgarp'a gnderilmitim. Herdefa orada ttihat ve Terakki Kongresi'ne murahhas (delege) intihap olunuyor, fakat gitmiyorduk. Bir defayalnz bu maksad anlatmak iin gittim. Maksadm kabul ettirdim. Fakat muvaffakiyet yalnz kongrenin

nazari kararnda kald. Tatbik edilmedi. ttihat ve Terakki'nin baz ehas (kiileri) ile aramzda Merutiyet'tensonra balayan ihtilf- efkr (fikir ayrl) nihayet derecede iddetlendi ve tamam bu ana kadar devam etti.

Bundan sonra yeni ordu tekilt yapld. zzet Paa Erkn- Harbiye Reisi idi. Ben bu tekiltta Selnikkolordusu Erkn- Harbiyesi'ne kk rtbede bir zabit sfatyla dahil oldum. Henz kolaas rtbesinde idim.Ordunun talim ve terbiyesi ile urayordum. Bu itibarla ifahi ve tahriri pek ok tenkitler yapmakmecburiyeti hsl oluyordu. Bun tenkidat bilhassa eski kumandanlar rencide ediyordu. Bunun, benimameliyattan ziyade nazariyat olduumdan ileri geldiine zahip olarak (kaplarak) mcazat (cezalandrma)kabilinden 38'inci piyade alayna kumandan yaptlar. Bu tyin gazap yznden rahmet oldu. AlayKumandanl'n ifa ettiim srada, Selnik'te bulunan tekmil garnizon ktaat, alayn tatbikatnakendiliklerinden itirke baladlar. Verilen konferanslara dier zabitlerin itirki grld. O zaman Selnik'tebu faaliyetten phelendiler. Beni Mahmut evket Paa marifetiyle stanbul'a ardlar. Erkn- Harbiye-iUmumiye'de bir vazifeye tyin ettiler.

Selnik'te bulunduum srada Arnavutluk harekatyla megul olmutum. Evvela evket Turgut Paa memuriken Mahmut evket Paa bizzat Arnavutluk harektn ele almtr. Beni de erkn- harbiye reisi diye berabergtrd.

Trablus ve Balkan harpleri

stanbul'a arldm srada talyanlar Trablusgarp'a hcum ettiler. Ben de tebdil-i nam (ad deitirme) vekyafet ederek baz arkadalarla beraber Msr'a oradan Bingazi taraflarna gittim. Bir sene kadar devam edenharp esnasnda Bingazi Kuvvetleri Kumandanl'nda bulundum.

Asl memlekette de Balkan Harbi balamt. Bulgar ordusu atalca hattna ve Bolayr'n imline (kuzeyine)geldii bir srada stanbul'a avdet ettim (dndm).

Umum harp

Bu senenin nihayetinde Harb-i Umum ilan olundu. Vki olan mracaat ve talebim zerine Tekirda'ndahenz tekil edilen 19'uncu frkaya kumandan oldum. Arburnu'nda, Anafarta'da bulundum. ngilizler ekilipgittikten sonra bir ay Edirne'de 16'nc Kolordu ile kaldm. Sonra Kolordu Kumandan olarak Diyarbakr vehavalisine gittim. Orada yaptmz mhim muharebelerden biri, Bitlis ve Mu'un Ruslardan istirdaddr


29


30/81

(kurtarlmasdr).

Harbin son safhasnda

Harbin son safhasnda baz fikirlerim kabul edilmeyince kumanday da red ile stanbul'a dndm.

O sralarda idi. Veliahd ile birlikte Alman Karargh- Umumsi'ne gittik ve Alman garp cephesinin bazaksamn grdk. Bu mahedatmdan (gzlemimden) Hindenburg ve Ludendord ile mlkatlarmdan sonamutalebat- sbkamdaki (eski isteklerimdeki) isabete daha ziyade kani oldum.

O zaman hsl ettiim son kanaat, Harb-i Umumi'ye dahil olunduu ilk anda sylemi olduum fikrin aynolarak tecelli etti (meydana kt).

Bu seyahatten hasta olarak stanbul'a geldim. stanbul'da bir iki ay tedavi grdkten sonra tedavi maksadylaViyana'ya gittim. Orada sanatoryomda bir ay yattm. Bir mddet de Karlsbat'da kaldm.

Dier taraftan Sina cephesinde, benim vaktiyle raporlarda tafsil ettiim (iyice akladm) fecayi aynen vkioldu.

Bunun zerine Falkenhayn Almanya'ya arld. Yerine Liman Von Sanders memur edildi. Birka gnsonra iki Alman generalinin yannda huzura arldm. Maksadn beni tekrar yedinci orduya gndermek

olduunu renmi bulunduum iin yalnzca kabul edilmek arzusunu izhar ettim (belirttim). lk ekl-idavette srar gsterildi ve bana, yedinci orduya kumandan tayin edildiimden bahisle nev'ama (sadece) ifaedeceim hidemata (hizmetlere) dair talimat verildi. Bu talimat, bana tevdi edilen (verilen), vazife vesalhiyetle gayr-i kaabil-i icra (yaplamaz) idi. Ancak bunu anlatmaya da imkn yoktu. Binnetice vaktiyleistifa etmi olduum 7. Ordu Kumandanl'na tekrar balamak zere Nablus'a gittim.

Mtarekeden sonra

Ayn sralarda mtareke imza edilmiti. Daha Halep'te iken, derhal kabineyi tebdil etmek (deitirmek) veyerine isimlerini sarahaten (aka) sylediim zevattan (kiilerden) mrekkep bir kabine geirmek lzumunuve ayn zamanda benim stanbul'a celbim faydal olacan aktan aa stanbul'a bildirmitim. Vka kabinetebeddil etti, fakat benim stanbul'a celbime lzum grlmedi. Nihayet bu kabine de dtkten sonrastanbul'a gittim.


30


31/81

stanbul'a muvasalatmda (varmda) benim nazarmda vaziyet u idi: Meclis-i Meb'usan nasl hareket etmeklazm geleceinde mtereddit (kararsz) bulunuyordu.

Yeni sukut etmi (dm) zevatla ve mes'uslarla ayr ayr grtm. O zaman dndm ey, her cihetitatmin ederek mdafaa-i memleket iin kuvvetli bir vaziyet ihdas olunabilecei merkezinde idi. Fakat budnce zerinde lzumu kadar almaya vakit kalmadan Meclis'in feshine ahit olduk.

stanbul erbab hamiyetince (hamiyetli kimselerinden) muhtelif namlar altnda programlar ve frkalar tekilolunmak suretiyle are-i hals (kurtulu yolu) aranmakta idi. Bunlarn her birini ayr ayr tetkik ettim. Hibiribir kuvve-i teyidiyeye (inandrc kuvvete) istinat etmiyordu (dayanmyordu). Binaenaleyh hibiriyle terik-imesiden (ibirliinden) bir netice beklemedim. Kuvve-i teyidiyenin dorudan doruya millet olaca kanaatibende pek kuvvetli idi.

stanbul'dan ayrlmak karar

stanbul'da cereyan eden ahvalden, yaplan teebbslerden, bilhassa vaziyetin vahamet (arlk) vefecaatinden milletin haberi yoktu. stanbul'da oturup milleti haberdar etmek imkn da kalmamt.Binaenaleyh yaplacak eyin stanbul'dan kp milletin iine girmek ve orada almak olduuna kararverdim. bunun suret-i icrasn (uygulama eklini) dndm ve baz arkadalarla mzakere ettiim sradaidi ki hkmet beni ordu mfettii olarak Anadolu'ya gndermeyi teklif etti. Bu teklifi derhal maalmemnuniye(sevinle) kabul ettim ve tam Yunanllarn zmir'e girdikleri gn idi ki stanbul'dan ayrldm.

Benim dndm u idi: Her tarafta muhtelif namlar altnda birtakm teekkller balamt. Bunlar aynprogram ve ayn nam altnda birletirerek btn milleti alkadar etmek ve btn orduyu da bu maksada hdim(hizmet eder) klmak lzmd. Anadolu'ya girdiim zaman, daha ordu mfettii sfat ve salhiyeti zerimdeiken, bu noktadan ie baladm ve bu maksat az zamanda hsl oldu.

Takip ettiim tarz- mesai (alma tarz) stanbul'da malm olunca beni stanbul'a celbetmek istediler.Gitmedim. Binnetice istifa ettim.

Bir ferd-i millet sfatyla Erzurum Kongresi'ne itirak ettim. Erzurum Kongresi'nde tespit edilen esaslarbtn memlekete temil (yayma) maksadyla Sivas'ta da bir kongre akdolundu. Bu kongrelerin tevlit ettii

Heyet-i Temsiliye namndaki heyetle kongrelerin esasatn takip ettik.

Trkiye Byk Millet Meclisi


31


32/81

Meb'usann (milletvekillerinin) tekrar intihab (seimi) ve Meclis'in stanbul'da kad (almas) teminolunmusa da Meclis'in duar- tecavz (saldrya uram) olmas zerine Trkiye Byk Millet Meclisi'nivcude getirmeye teebbs olunmu ve bu suretle 23 Nisan tarihinde bu Meclis toplanp ie balamt.Tekilt- Esasiye Kanunu'nda mevcut olup mezkr kanunun ruhunu ifade eden ve ilk projede zikrolunanprensiplerin meneine gelince, esasen tedenberi Hkimiyet-i Milliye'nin en iyi temsili mmkn olacanadair nazari olarak baz tetkikat ve tetebbuat- nazariyeden benim karabildiim netice u idi: Hkimiyet-i

Milliye'nin tamamyla mtecelli olmas (meydana kmas), bunun sahib-i aslsi (asl sahibi) olan btninsanlarn bir araya gelip, bunu bilfiil istimal etmesiyle (kullanmasyla) mmkndr. Fakat btn Trkiyeahalisinin toplanmas suretiyle bu maksadn teminine amel bir are olsa olsa bunlarn sahib-i salhiyetvekillerinin bir araya gelip bu ii yapmas olabilirdi. Hkimiyet-i Milliye'mizin bir zat veyahut ehas mahdut(snrl) kabine gibi bir heyet tarafndan temsil edilmesi yznden memleketi ve milleti istibdattankurtaramadmz vekayi-i tarihiye ile (tarihi olaylarla) msbit (ispat edilmi) olduundan herhalde bu hakktemsili mmkn olduu kadar ok insanlardan mrekkep ve mddet-i vekleti az bir heyette temsil ve tecelliettirmek bence yegne are idi. Memleket dahilinde ve millet iinde evvel ve hr (sonra) yapm olduumtetkikat ve tetebbuat (aratrma) da bana bu fikrin kaabiliyet-i icraiyesinde (uygulamasnda) byk imknlarve isabetler olduu kanaatini vermiti. Herhalde halkmz idare ile yakndan alkadar etmek yani idareyidorudan doruya halkn eline verebilecek bir tarz idareyi tesis etmek hem Hkimiyet-i Milliye'nin hakikiolarak temsili ve hem de bu sayede halkn benliini anlamas itibariyle elzem (ok lzumlu) idi.

te bu dncelerin bu tetkiklerin ilham olarak bu proje yaplmt.

Halklk tekilt en ufak daireye kadar temil edildii takdirde muhassalann (elde olunan sonu) dahabyk ve feyznak (feyizli) olacana phe yoktur. Memleket ve milletin iinde bulunduu mklt ve hal-iharbi de (sava durumunu da) dnrsek Meclis'in muhassala-i faaliyetini (almalarnn sonucunu) veoradaki muvaffakiyetini takdir etmemek mmkn deildir.

Misak- Milli ve ondan sonras

Misak- Milli sulh akdetmek iin en mkul ve asgari (en az) eraitimizi (artlarmz) ihtiva eder birprogramdr. Sulhe vsl olmak iin temerkz ettireceimiz (toplayacamz) esasat ihtiva eder. Fakatmemleket ve milleti kurtarmak iin sulh yapmak kfi deildir. Milletin hals- hakikisi (gerek kurtuluu) iinyaplacak mesai ondan sonra balayacaktr. Sulhtan sonraki mesaide muvaffak olabilmek milletin istikllinin

mahfuziyetine (korunmasna) vbestedir (baldr). Misak- Milli'nin hedefi onu temindir. Memleket vemilletin tisinden (geleceinden) asl emin olabilmesi, bir defa halklk esasna istinat eden tekiltidariyesinin bihakkn temi ve taazzuv ettirilmesi ve tatbik olunmasyla beraber ahval-i iktisadiyemizin(ekonomik durumumuzun) refah- millimizi (milli refahmz) temin edecek tarzda slah ve ihyasna(canlandrlmasna) vbestedir (baldr).

Bu hakayik (gerei), akde-i milliye tanyarak muhafaza edebilecek bir heyet-i itimaiye olabilmemiz iinde maarifimizi tamamen amel ve ihtiyacat- hakikiyemize (gerek gereksinmemize) muvafk bir programdairesinde ihya etmek lazmdr. Bu noktalarda muvaffakiyet sayesinde memleket imar edilebilecek ve milletzenginletirilebilecektir.


32


33/81

Ufak bir program kadrosu sylemek lazm gelirse: tekilt batan nihayete kadar halk tekilt olacaktr.dare-i Umumiye'yi halkn eline vereceiz. Bu Heyet-i timaiye'de sahib-i hak olmak, herkesin sahib-i sa'y(alma sahibi) olmas esasna istinat edecektir (dayanacaktr). Millet, sahib-i hak (hak sahibi) olmak iinalacaktr.

Islah olunacak eyler, iktisadiyat ve maariftir. Bu sayede memleket imar edilecek, millet refah sahibi

olacaktr.

Hibir millet ve memlekete kar fikr-i tecavz (tecavz fikri) beslemeyiz. Fakat muhafaza-i mevcudiyet veistikll iin, bir de milletimizin bu dediimiz sahada msterihane ve kemal-i itminan (tam bir gvenle)alarak mreffeh ve mesut olmasn temin iin her vakit memleket ve milletimizi mdafaaya kaadir (gcyeter) bir orduya malikiyet de nuhbe-i mlimizdir (emellerimizin en kutsaldr).

Tekilt idaremizde btn bu esaslarn mahfuziyeti tabiidir. Buna nazaran hkmet dorudan doruyaBMM'nin kendisidir. Byle umur-u idareyi (idari ileri) memlekette sahib-i icraat olan bir heyetin, muhteliffikir ve itihatlar etrafnda toplanm partilerden ziyade mterek nukat- esasiyeye (esas noktalara) riayetkrmmtezi (kaynam) ve mstenit bir heyet olmas ayan arzudur. Ancak itimai esaslarmzn menba(kayna) olan millette henz hayat ve saadat-i hakikiyelerini kfil (salayan) efkr umumiye mil birsurette gayri mtebariz (belirsiz) olduundan, bundan istifade ederek kendi fikir ve itihatlarnn isabetliiddiasnda bulunacak baz insanlarny ine baz kimseleri kendi nokta-i nazarlarna raptetmesi (balamas) vebinnetice parti haline teekkller vcude gelmesi badl ihtimal (uzak ihtimal) deildir.

Buna mukabil baz hususi itihatlarn mevcudiyeti belki de msademe-i efkr (fikir arpmas) iin faydalolabilir. Fakat eskisi gibi millet ve memleketten memba ve nokta-i istinat (kaynak ve dayanak noktas)almayan ve onun menafi-i hakikiyesiyle hi mnasebeti olmayacak surette ya srf nazari veya hissi ve ahsiprogramlar etrafnda parti tekiline kalkacak insanlarn millet tarafndan hsn telkkiye mazhar olacanzannetmiyorum.

Benim btn tertibat ve icraatta dstr-u hareket ittihaz ettiim bir ey vardr. O da vcuda getirilen tekilt

ve tesisatn ahsla deil, hakikatle kaabili idme (srekli) olduudur. Binaenaleyh herhangi bir program,filann program olarak deil, fakat ihtiyac- millet ve memlekete cevap verecek efkr (dnceleri) vetedabiri (tedbirleri) ihtiva etmesi itibariyle haiz-i kymet ve itibar olabilir.

ahsi emeller istinatgh bulamaz

Misak- Milli dairesinde temin-i mevcudiyet ettikten sonra grlt karp fesatlk edecek ve tevsii arazifikrinde bulunacak adamlar ortaya kamaz. Bence buna imkn yoktur.

AHMET EMN


33


34/81

(Vakit'ten, 10 Ocak 1922)

7.

MUSTAFA KEMAL'N CHICAGO TRBUNE

MUHABRNE VERD MLKAT

Chicago Tribune'n zmir'e zel olarak gndermi olduu muhabiri John Clayton, zmir'de Mustafa KemalPaa hazretleriyle aadaki mlkt yapmtr:

*

Mustafa Kemal Paa'nn yz hatlarndan yan tahmin etmek mkldr. Otuz yanda, krk yanda tahminedilebilir. Kumral sal, mavi gzl, orta boyludur. Hal va tavr nazik, ahsiyeti mltefik ve caziptir. Bykaskeri kumandanlar tipine benzemez. Zevkinde, itiyadatnda sadelik vardr.

Bugn kendisini ziyarete gittiim zaman kartm yaverine verdim.

''Paa Hazretleri birka dakika meguldr. imdi sizi kabul edecekti'' dedi. Yaver yanmdan ayrlarakgeliimi paaya haber verdi. Dnnden sonra be dakika kadar bekledim. Nihayet Milli OrdularBakumandan bizzat odaya girdi. Teklifsiz ve tekellfsz oturdu.

Kemal Paa ordunun zaferlerinden, Trklerin ulusal isteklerinden garp devletleriyle yaknda bir konferanstatoplanmak isteinde bulunduundan sz aarak dedi ki:


34


35/81


36/81

''- Artk muharebeye devama sebep kalmamtr. Ben sureti ciddiyete sulh arzu ederim. Son taarruzuyapmaya arzum yoktu. Fakat Yunanllar Anadolu'dan tard iin baka are bulamadm. Avrupa'da Meri hatthududundan fazla bir mtalebemiz yoktur. Boazlarn emniyet ve serbestisi iin her trl teminat iraesine(gsterilmesine) hazrz. Boazlar tahkim etmemeyi deruhte ederiz. Fakat Marmara sahilinde stanbul'unagihan (ani) bir tecavzden vikaye (korumak) iin tedafi tahkimat icrasndan menedilemeyeceimiztabiidir.''

Mustafa Kemal Paa'nn Misak- Milli haricindeki sulh artlar Anadolu'daki tahribatn tazimininden veYunan filosunun Asya sahillerini tahrip edememesi iin tesliminden ibarettir.

Sulh Konferans'na itirake mheyya (hazr) ise de konferans Trk arazisinde itima etmeyecek olursa bizzathazr bulunmayacaktr.

''- Yunanllar, Trkiye Millet Meclisi Hkmeti tekiltn noksan addediyorlar. Halbuki bizim hkmetimizYunan hkmetinden daha salamdr. Vaziyet-i maliyemiz fena deildir. Anadolu'da mebzul (bol)zahirelerimiz vardr. Her trl mklt- dahiliyeye ramen ordumuzun tekilt, tehizat ve zapt raptmkemmeldir.

Muzafferiyette gsterdiimiz itidlperverlik (ll hareket) Yunanllarn tahribatperverliiyle tezad tekilediyor. ngiliz milletinin artk Trkiye ile ticaret ve dostluk mnasebetine uru edeceine (balayacana)eminim ve mit ederim ki ngiliz rical-i hkmeti vekayii mahede ettikten sonra hakkmzdaki mesleklerinitdil edeceklerdir (deitireceklerdir).''

PRICE

(kdam'dan, 20 Eyll 1922)

9.

MUSTAFA KEMAL'N FALH RIFKI'YA

VERD MLKAT


36


37/81

zmir - Gazi Bakumandanmz ''Akam'' iin bugn mlkat vermeye muvafakat etti.

zmir denizi karsnda, millet ordularnn bakumandanndan zafer menkbelerini dinliyoruz. Evvelkendilerinden taarruz kararnn ne zaman verildiini istizah ettik (sorduk):

''- Sakarya meydan muharebesini inta eden (sonulandran) taarruzumuz, memleketi dman ordusundantathir edinceye (temizleyinceye) kadar harekete devam etmek kararnn mebdei (balangc) idi.

Malmdur ki Sakarya harbinin son gnlerinde Yunan sol cenahna ordumuz mukabil taarruzda bulundu, iteYunan ordusunu ricate mecbur eden o mukabil taarruzdur ki ordumuz zmir'e gelinceye kadar devam etti.'

- Taarruz kararnn tatbikatnda bir senelik bir teahhr (duraksama) var. Harektn bil inkta(duraksamakszn) niin devam etmedii izah buyrulur mu?

''- Bilkis bil inkta (kesintisiz) devam etti. Ancak byk bir taarruz kararnn tatbikat birtakm istihrazatistilzam eder (gerektirir). Bu istihzaratn muhta olduu bir zaman vardr. Ancak teahhr ve intizar hi olmaddenilemez, bunun sebeplerini de mlhazat- siyasiyede (siyas dncelerde) aramak lzmdr. Filhaikaordularmz ok evvel bugnk neticeye varmak kudretini iktisap etmiti (elde etmiti).''

- Bu son harekt- askeriye ile tahakkuk eden byk muvaffakiyet, bilhassa dman ordusunun seri birsurette imhas, esasen bu ordunun madd ve manev kuvveti ile ahvb-i dahiliyesindeki tezebzpten mi(sarslmadan m) ileri geldi? Trakya'ya nakledilmi kuvvetlerin brakt boluk mhim mi idi?

''- Btn dnya bilir ki Yunan ordusu ......................... (noktal yerler ngiliz sansr tarafndan karlmtr)fenn ve asker icabata tamamen muvafk surette tekil ve tensik edilmi (dzenlenmi) kuvvetli bir ordu idi veYunan devletinin imdiye kadar malik olduu ordularn hepsinden kuvvetli idi Ahval-i mneviyesinde yiolduu (yayld) gibi, bir tezebzb (karklk) olduuna dair hakiki hibir emre (belirti) yoktu. Yunan

askerlerinin, askerlerimizle temas ettikleri vakit kendilerini gevemi gibi gstererek ve hakikatte bizigevetmeye mtuf (yneltilmi) telkinatta bulunduklarna baklrsa, btn bu iattan (yayma, duyurmadan)maksat ne olduu tebeyyn (belli olma) eder. Bu suretle bize Yunan ordusunun inhilline (dalmasna)intizar ederek meselenin halledilecei midini vermek istediler ve bu vhi (bo) intizar ile geecek zamannbizim ordumuzu inhille (dalmasna) urataca zannnda bulundular. Son msademelerde (atmalarda)bilhasa Afyonkarahisar, Dumlupnar byk meydan muharebesi gnlerinde dmann mukavemet, mcadeleve btn teebbsleri ciddi ve ehemmiyetli idi. Dman ordusundan Trakya'ya mhim bir kuvvetgeirilmemitir. Mbala ile bahsi geen bu kuvvet, yeni teekkl etmi yahut tekilt henz hitam (son)bulmam ve bir ksm silhsz iki alaydan ibarettir. Yunan ordusu btn aksam ve btn vesaiti ileAnadolu'nun iinde milletin kalbine saplanm bir haner vaziyetinde idi.''

- Paa hazretleri, Yunan ordusu daha iyi sevk ve idare edilseydi duar olduu kibetten kurtulamaz m idi?

''- Dman ordusu kumanda ve zabitan heyetinin Trkiye Byk Millet Meclisi ordularnn kumanda vezabitan heyetinden dn (aa) olduuna phe yoktur. Ancak Yunan kumandanlar ve zabitleri ordularnkurtarmak iin her areye byk gayretlerle tevessl ettiler (giritiler).''

- stanbul'da ordularmzn dmana baskn yaparak hcum ettii sylendi, bu noktay da istizaha msaadeeder misiniz?

''- Ordularmzn sevklcey (strateji) ve tbiye harekt gnlere dmann gz nnde ve tayyarelerininkefiyat altnda cereyan etti. Bu harektmz baskn zannediyorlarsa sylediklerinin doru olmas lazm gelir.


37


38/81

Fakat ben zannediyordum ki Yunan kumandanlaryla erkn- harbiyesi ordularmzn hazrlndan veharektndan haberdar idi. Ancak ordularna ve bilhassa Afyonkarahisar, Seyitgazi, Eskiehir ve btncephelerde bir seneden beri alarak vcuda getirdikleri ve her nevi vesaitle takviye ve tehiz ettiklerimstahkem mevzilerine, klliyetli topularna, nihayetsiz cephane ve mhimmat menbaalarna (kaynaklarna)lzumundan ziyade gveniyorlard. Su hakikatten tegafl ediyorlard ki (yanlyorlard ki) insanlarnmcadelesinde en kuvvetli istihkm iman dolu gslerdir!''

- Taarruzdan iki gn evvel Ankara'da gazetecilere taraf- linizden bir ay ziyafeti verildiini iitmitik.Hatt stanbul gazeteleri bu ziyafete dair telgraflar merettiler. Buna nazaran harektn balangcnda zat-lilerinin Ankara'da bulunduunuzu zannediyorduk.

''- Filhakika bu ziyafetten bahsedildiini ben de duydum. Fakat bu ziyafet deildi. Bazan insanlara mtena'imolmadklar (nimetlenmedikleri) ok ziyafetler atfolunur!..''

imdi mlkatn asl mhim safhasna gelmitik:

Taarruz harekt nasl balad ve nasl inkiaf etti?

Bu muazzam Trk zaferinin hikyesini, en yksek messirinin lisnndan dinlemekte mheyyi (heyecanverici) bir ey var.

''- Taarruz hareketi Afyonkarahisar cenup cephesinde dmann bir ksm hutut-u mstahkemesini(mstahkem hatlarn) ineyerek tatbik edilmi bir yarma hareketi ile balad. Bunu mteakip dman ordusukuvay- asliyesinin bir araya gelerek hazr bulunduu Afyonkarahisar - Dumlupnar meydan muharebesitesmiye olunan ve be gn devam eden harpler neticesinde dman ordusunun kuvay- asliyesi artk kuvetolmaktan karlmt.''

- ''Bakumandan Muharebesi' namn alan harp hangisi idi?

''- Bu isim, byk meydan muharebesinin son safhasn tekil eden muharebeye verilmitir. Dman ordusumeydan muharebesi esnasnda ikiye paralanmt. Bunun byk bir ksm Dumlupnar imalinde Adatepecivarnda bir dereye sktrld ve orada imha veya esir edildi.''

- Msaade buyurulursa tebli-i resmilerimiz hakknda bir istizahta bulunacam: Teblilerimizdemuvaffakiyetlerimiz tamamyla ifade edilmiyordu. Hatta biz kendi zaferlerimizin derecesini Yunanteblilerinden reniyorduk.

''- Hakkmz var. Biz tebli-i resmlerimizde sadece harekt- askeriyenin devam ve suret-i inkiafngstermekle iktifa ettik (yetindik). stihsal ettiimiz muvaffakiyetlerin ehemmiyet ve azametini o kadaryakndan anlamtk ki bunun ilnn dmanlarmza brakmakta beis (saknca) grmyorduk.

Muzafferiyetlerimizn dman azndan ifade edildiini iitmek ayrca bir zevk deil midir?''

- Aknc denilen mteferrik kuvvetlerimizin vazifesi ne oldu?

''- Bu nam altnda tebli-i resmlerde grdnz kuvvetler dman gerilerinde faaliyette bulunmaya memuredilmi svari ktalaryla bir ksm atl piyadelerimizdir. Bu kuvvetler mhim iler grdler, ezcmle birokkasaba ve kyerimizi yangn ve tahripten kurtarmlardr.''

Zaferin stanbul'u ve btn dnyay hayrete dren muhayyirlukl (akllara hayret veren) taraflarndan biride srati idi. Askerlerimiz zmir'e girdii vakit, Yunan ordusunun bakyyetssyufu (artakalan ksm) henzehri terketmemiti. Bu sr'atin nasl mmkn olduunu Paa hazretlerinden sorduk:


38


39/81

''Ordumuzun seri ve edit (iddetli) takibat sayesinde! Filhakika daha taarruza balamazdan evvel, drt yzkilometreyi mtecaviz mesafe zerinde bil inkta (durmakszn) ve btn ordularla; dmana nefesaldrmayacak kadar seri bir takip icra etmek nokta-i nazarndan esasl hazrklklarda bulunmu ve tedbirleralmtk. Dman kuvvetleri byk meydan muharebesinde mahlp olduktan sonra Dumlupnar mevzilerinde,Uak'n arknda Takmak, Alaehir, Salihli civarlarnda ve son defa olmak zere zmir'in yirmi be-otuzkilometre arkndaki mstahzar (hazrlanm) meteaddit mevzilerde mdafaaya teebbs etti. Bu teebbslerin

her birinde dman ordusunun bakyeleri bir defa daha malp ve perian edilerek ordumuz zmir'e girdi.''

- Harektta istihdaf olunan (hedef tutulan) gaye evvell yalnz zmir'e girmek mi idi! Bursa'ya harekt nasltevcih edildi!

''- Tertibat- askeriyemiz ve tahsis olunan kuvvetlerimiz, her iki hedefe kuvvet ve emniyetle vsul teminedecek derecede idi. Nitekim tasavvuratmzda isabet olduu zmir'in sabah, Bursa'nn akam olmak zereikisinin ayni gnde istirdat edilmi (kurtarlm) olmasndan tezahr eder.''

Mlkat bundan sonra siyasi vaziyette intikal etti. Bu bahse ait Bakumandanmzn beyanat yle hlsaedilebilir:

Ordularmzn ilk hedefi Akdeniz'di. Ordularmz Misak- Milli ahkmn tamamyla temin ettii vakit ikincive nc hedeflerine vsl olmu olacaklardr.

Paa hazretleri son sz olarak dediler ki: ''Milletimiz neve-i zaferle (zafer neesile) menaf-i hakikiye vehayatiyeszini (gerek ve hayat menfaatlerini) unutacak kadar mahmur olmamtr!''

FALH RIFKI

(Akam'dan: 21 Eyll 1922)

10.


39


40/81

MUSTAFA KEMAL'N YAKUP KADR'YE

VERD MULKAT

zmir- Buraya geldiim gndenberi hep karargah muhitinde ve kumandanlarla zabitan arasndabulunuyorum. Bunun iindir ki bana, Mustafa Kemal Paa Hazretleri'ni sk sk grmek nasib oluyor.Bakumandan zmir ehrine girdikten sonra siyas ahsiyeti asker ahsiyeti kadar tebarz etmeye balad.Sulh iin ne dnyor, ne syleyecek, kendisine kadar vki olacak teklifleri nasl telkki edecek, bu,dnyann merak-ver (merak veren) hatt mheyyi (heyecan veren) muammalarndan biridir. Ban ihataeden (evreliyen) a'ah zafer hlesiyle (tac ile) hdisatn, lemin n safnda duruyor, fakat herkese yine hervakitten ziyade uzak grnyor ve o zafer hlesinin nuru ehresine, bir trl, siyaset merakllarnn aradaydnl veremiyor. Ben kendileriyle ilk mlkatmda asl bu anlalmayan taraflarn renmek istedim,onun iindir ki, ilk sualim dne kadar yapt ilere ait olmad, yarn ne yapmak fikrinde bulunduunusordum. Dedim ki:

- Paa hazretleri, Dumlupnar Meydan Muharebesi kazanldktan sonra ordulara ilk hedefin Akdenizolduunu sylemitiniz. ''lk hedef'' tbirini kullanmakla takibi lzm gelen ikinci ve nc hedefler mevcudolduunu zmmen (kapal bir ekilde) ihsas ettiinde anlalyor. Ltfen bu hususta biraz malmat verirmisiniz!

Biltereddt cevap verdiler, dediler ki:

''- Trkiye Byk Millet Meclisi ordularnn vazifesi Misak- Mill ahkmn (hkmlerini) temin etmektir.

Trkiye halk, mill hudutlar iinde btn medeni insanlar gibi tam mana ve muliyle hr ve mstakilyaayacaktr. Fakat bilirsiniz ki hareket-i askeriye, faaliyet-i siyasetinin mitsiz olduu noktada balar.midin emniyetbah bir surette avdeti ordularn hareketinden daha seri hedeflere muvasalat (var) teminedebilir.''

Bakumandann u son cmlesi bana tideki (gelecekteki) suali irad etmek (sormak) cesaretini verdi:

- Herhalde, dedim; bu hedeflere ordu ile veya diplomasi ile vsl olmak hususlarndaki noktai nazarnz(gr tarznz) bilmek pek faydal olur zannndaym.

Paa hazretleri ayni kat'i ed ile:

''- Hibir vakit fuzul yere kan dkmek istemedik ve istemeyiz. Milletimizin ve Trkiye Byk MilletMeclisi'nin hakik zihniyeti byledir. imdiye kadar dklen kanlarn mes'ulleri cihan- medeniyete(medeniyet dnyasnca) tannm ise faciann devamna mahal (yer) yoktur.''

Mustafa Kemal Paa Hazretlerine tasavvur ettii sulhun mahiyeti hakknda bir sual daha sormak istedim;dedim ki:

- Yunan ordusunu, senelerce kendi topraklarn bile mdafaadan ciz brakacak bir surette mzmahil(datp) ve perian ettiniz! Byle byk ve kahhar (yok edici) bir zaferden sonra sulhun tesisinde mzakerat-siyasiyeyi etinletirecek baz yeni artlar mevzuu bahs olacak mdr!


40


41/81

Bakumandan tebessm etti:

''- Bu suali sormakla faydal bir i yaptnz zannederim. Yalnz sizin deil, btn dnyann bize byle birsual tevcih etmeye hakk var ve yine alacanz cevapla btn dnyay tatmine dellet etmi olacaksnz.

Evvel herkesin kat'iyetle bilmesi lzmdr ki, Trkiye halknn mukadderatna bizzat vaz'lyed olmas (sahip

olmas) suretiyle teesss etmi bulunan Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmeti ve yine herkesin sarih (ak)olarak bilmesi lzmdr ki bugnk Trkiye halk asrlarca kendi iradesini bakasnn elinde grmeyetahamml eden halk deildir ve asl bilinmesi lzm gelen cihet bugnk Trkiye halknn ve hkmetinintl- (ar emel) peinde koup kendi evni unutan ve harap brakan sergzeti insanlardan olmaddr.Binaenaleyh kemal- kat'iyetle (tam bir kesinlikle) beyan edebilirim ki hkmetimiz neve-i zaferle (zafersevinciyle) menafi-i hakikiye (gerek karn) ve hayatiyesini unutacak kadar lanmur olmamtr. Biz yalnzhukuk-u sarihamz (ak hukukumuzu) emniyetle istihsal etmekten ibaret olan esaslar takip ederiz. TrkiyeByk Millet Meclisi teesss ederken hangi hususlar hayat ve lzmltemin (temini lzumlu) grm isebugn dahi yine ayn eyleri mevzuu bahseder.''

YAKUP KADR

(kdam'dan: 22 Eyll 1922)

11.

MUSTAFA KEMAL'N CELL NUR'YE

VERD MLKAT

zmir - Bu Mektubumda Mustafa Kemal Paa'dan bahsedeceim. Koca Gazi'miz Rhtm boyunda -imdimuhterik (yanm) olan- bir gn akdem (evvel) bir sahilhanede oturuyordu. Her zamandan gen, alk...

- Paam! Bu zaferi havasalam ihata edemiyor (kavrayamyor) Ver elini peyim.


41


42/81

Karmda asr- hazrn (yzylmzn) en byk sahib-i seyfi duruyor. Zafer-i nila-i (son zafer) kendisini hervakitten ziyade beu (gleryzl) etmi. Paa, bundan sonra her trl mal-i milliyemize hem de pek yakndanail olacamza kaani, Bakumandan- zammz (byk bakumandanmz) zaferin sr'atine hayran:

- Ne dersiniz! Piyade de zmir'e svarilerle beraber dahil oldu... Bu ne tayy- mekn (mekn yok etme)mcizesi!

Paa sylyor:

''-Askere istirahat emrediyorum. Asker dinlemiyor, ve, zmir'de istirahat ederiz; mukabelesiyle cenkediyorlar!...''

yice anladm ki Mustafa Kemal Paa bu muharebede yeni bir usl-i harb ihtiyar etmi ve herkesiartmtr. Bu taarruz ve tecavzde ittihaz edilen mektumiyet (gizlilik) bir aheserdir. Bu karar kumandanlarbile bilmiyorlard. Bunun yalnz be mahremi vard. te o kadar...

Paa sylyor:

''- Artk Yunan ordusu namna hibir ey mevcut deildir. Hatt Yunan devleti bile yoktur. Rumeli'deki biriki frkadan maada Yunan'n hibir kuvveti kalmamtr.''

Ate-i mkaddesi milliyet (kutsal milliyet atei) Mustafa Kemal Paa'nn gzlerinde parlyordu. DefaatlePaa, lemin bizi henz anlayamadn, ve bu harikay ibrazda muvaffak olmayacamz zannettiinisylyordu.

Tevazu ve mahviyeti (alakgnlll) derece-i ifrata (son derecesine) gtren paa, zaferin mili(meydana getireni) olmak zere mukaddes ve mbeccel (kutsal ve yce) Mehmetiimizi gsteriyor.Marnileyhin bu hakkn bir kayd- ihtirzi (saknma kayd) ile kabul ederiz: Mehmetik vekumandanlarmz!

Bu muharebedeki srat insan artyor. 26 Austos'ta balayan zafer ve seyr- hareket 9 Eyll'de kemalinibulmu ve bitmitir. On be gnde sabk cepheden harp ede ede zmir'e varmak... Bu ite, ordumuzun vekumandanlarmzn bir srr- zafer kerametidir.

Bu erait (koullar) altnda deil harben, seyahat- diye ile bile iki haftada Afyon Karahisar'ndan zmir'egitmek muhalat- kat'iyedendir (asla olamaz eylerdendir).

Muharebe Mustafa Kemal Paa'y hi yormam. urasn anladm ki zafer ve galibiyet her trl yorgunluugideriyor ve insana yeni bir mukavemet kabiliyeti izafe ediyor (ekliyor, katyor).

CELL NUR

(leri'den, 24 Eyll 1922)

12.


42


43/81

MUSTAFA KEMAL'N UNTED PRESS

MUHABRNE TELGRAFLA VERD MLKAT

Bursa: 22 Terinievvel (Eyll) 922 - (Hususi muhabirimizden) Sekizyz Amerikan gazetesi namna hareketeden United Press muhabiri Doktor Edward King stanbul'dan Bakumandan Paa Hazretleriyle telgrafla birmlkat yapmtr. Mustafa Kemal Paa Hazretleri Amerikan muhabirinin suallerine pek mhim cevaplarvermilerdir. Muhabirin suallerini ve Paa Hazretlerinin cevaplarn aynen gnderiyorum:

- Trkiye Byk Millet Meclisi'nin sulh programndaki esasl noktalar nelerdir?

''- Misak- Milli.''

- Boazlar meselesinin halli iin teklif buyurduunuz suret-i hal (zm ekli) nedir?

''- stanbul ve Marmara'nn emniyeti masun kalmak (korunmak) artyla Boazlarn cihana ak bulunmasesas maksadmzdr. Bu hususta alkadar devletler ile beraber bulacamz ekil, mkul ve muteber olacaktr.''

- Amerika Birleik Devletleri hakknda ne trl bir iktisadi siyaset takip edeceksiniz!

''- Amerika'nn milli menfaatlerimizi zami derecede tahmin edebilecek olan vsi sermaye ve menabiinden(kaynaklarndan: istifadeye ehemmiyet atfederiz.''

- Amerika ve Avrupa efkr- umumiyesine daha baz eyler bildirmek arzu buyuruyor musunuz?

''- Amerika, Avrupa ve btn medeniyet cihan bilmelidir ki Trkiye halk her medeni ve kabiliyetli milletgibi bil kay- art (kaytsz artsz) hr ve mstakil yaamaya kat'iyyen karar vermitir. Bu meru kararihlle (bozmaya) mteveccih (ynelik) her kuvvet Trkiye'nin ebedi dman kalr. Bu hususta cihan-insaniyet (insanlk lemi) ve medeniyetin vicdan- hlisi muhakkak Trkiye ile beraberdir. Memleketimizinurad tahribat imar ve senelerdenberi trl trl maniler altnda tazyik edilen hayat- iktisadiyemizinmeru inkiafn temin ve fen ve irfan iinde alan bir hayata kavumak umde-i sulhiyemizdendir.''

EDWARD KNG

(Hkimiyet-i Milliye'den, 24 Ekim 1922)


43


44/81

13.

MUSTAFA KEMAL'N PETIT PARISIEN

MUHABRNE VERD MLKAT

Paris'te yaymlanan ve dnyann en ok tiraja sahip gazetesi olan Petit Parisien Bursa'daki muhabirivastasyla Bakumandan Gazi Mustafa Kemal Paa Hazretleri ile bir mlkat yapmtr.

Fransz muhabiri, Gazi Bakumandann sadeliini ve onun simasndaki azim sarn naklettikten sonra diyorki:

Gazi Mustafa Kemal Paa Hazretleri'

Documents

Atatürk'Le Konuşmalar - Mustafa Baydar