ATEX direktive

Univerzitet u Banjoj Luci, Elektrotehniki fakultet, Odsjek za Elektroenergetiku

ATEX DIREKTIVE SEMINARSKI RAD

IZ PREDMETA PROTIVEKSPLOZIVNA ZATITA

Mentor: Kandidat: Dr.-Ing.,D.Sc.Mio Gaanovi Nenad Vukomanovi, 04/04

Banja Luka, Juli 2010.

2

Ureaji i oprema u zonama opasnosti Evropske ATEX Direktive Hazardous Area Installations The European ATEX Directive

Veliki korak naprijed u bezbjednosti unutar zona opasnosti

An important step forward in Hazardous Area Safety

Nenad Vukomanovi 04/04

3

Sadraj:

ta su ATEX Direktive ........................................................................................ 4

Zone opasnosti.................................................................................................. 6

Kategorije opreme ............................................................................................ 7

Mehanike i fizike implikacije .......................................................................... 7

Zahtjevi kvaliteta............................................................................................... 8

Zahtjevana dokumentacija ................................................................................ 9

Tabela proizvoda usaglaenih sa ATEX-om, decembar 2003. ............................ 9

Tabela nadlenih Tijela .................................................................................... 10

Kategorije Zona Opasnosti .............................................................................. 11

Kategorije rizika .............................................................................................. 11

Metode zatite od eksplozije .......................................................................... 11

Klasifikacija temperature ................................................................................ 13

Primjer oznaka na natpisnim ploicama .......................................................... 14

Prilog 1: Dozvoljena oprema za pojedine zone................................................ 15

Prilog 2: Osnovne definicije i pojmovi ............................................................. 16

Literatura ........................................................................................................ 18

4

Ureaji i oprema u zonama opasnosti- Evropske ATEX Direktive

ta su ATEX Direktive

ATEX direktive ( fre. "ATmospheres EXplosible") na snagu su stupile 1.Jula 2003.

godine. Direktive obuhvataju opremu1 koja se koristi u potencijalnim zonama opasnosti, kao i opremu koja za cilj ima preventivo reagovanje u zonama opasnosti da ne bi dolo do neeljenih opasnih situacija. Dakle, oprema se koristi u zonama potencijalne zapaljivosti, bilo da ona dolazi usled gasova, isparenja, dima ili praine. Neophodno je da svi proizvodi, koji se mogu nai na tritu ili koji su ve ugraeni i koriste se, zadovoljavaju Diretkive bez obzira i ako se pomenuta oprema koristi samo u zemlji ili regiji u kojoj je proizvedena. ATEX Direktive su prilagoene i primjenljive u svih 15 zemalja Evropske Unije (EU), a usvojene su i od strane eke Republike, Norveke i vicarske.

EU ATEX Direktive su dio CE pravilnika oznaavanja proizvoda. Iako se moda ini da je zbog zatite domae proizvodnje, razlog uvoenja Direktiva se temelji na potrebi usklaivanja standarda i zahtjevima za sigurnosti. U proteklim godinama, objavljeni su IEC Standardi koji za cilj imaju prilagoenje opreme koja se koristi u zonama opasnosti. Pomenuti standardi su rezultat viegodinjeg rada nacionalnih i regionalnih Tijela koji se bave standardima, ako to su CSA i CENELEC. Svrha ATEX Direktiva jeste da nametne Evropske Norme (EN), nove standarde u okvirima Evrope. Veina proizvoda zahtjeva Certifikat od strane Evropskog Tijela Za Oglaavanje2 (eng. European Notified Body - NB). Sva nova oprema i ureaji mora odgovarati Direktivama. NB konstrujie, proizvodi i dodjeljuje Certifikate (ateste) za sve proizvode u skladu sa Direktivama, kao i re-ateste za ve koritene proizvode i opremu koja se planira jo eksploatisati. Zahtjevi za opremu sa podrujem primjene nad zemljom u praini (IID), su adresirani nakon rada sa podrujem primjene iznad zemlje u gasu (IIG), proizvodi su dovreni i potrebni standardi su usvojeni.

Meusobna veza proizvoda u skladu sa ATEX Direktivama i proizvoda bez ATEX Direktiva je predmet revizije i potrebnih ogranienja.

Na primjer, Tijelo pod nazivom Probe and Proximitor certifikati su na nivou drave i ono izdaje certifikate (ateste) za oblik i poloaj serijskih brojeva na odgovarajuim dijelovima. Zbog toga je teorijski opravdan zahtjev za promjenom kompletnog sistema za pretvaranje (eng. transducer system). Bilo kako bilo, uz uvaavanje pomenutog Tijela, ne postoji ba stvarna potreba za uvoenjem novog standarda certifikata, osim u sluaju korienja novih oznaka na naljepnicama novih proizvoda. Tako odluka moe biti doneena

1 Oprema se definie kao elektrina ili mehanika koja posjeduje ili stvara potencijalni izvor paljenja, pa joj se kao takvoj trebaju posvetiti posebne mjere opreza da bi onemoguili mogue paljenje ili eksploziju. Ovde takoe pripada i oprema koja je instalisana izvan zona opasnosti ali koja ima neku funkciju u protiveksplozivnoj zatiti.

2 Tijelo Za Oglaavanje je nezavisno Tijelo koje je tehniki i pravno kompetentno za sprovoenje Direktiva. Tijelo je odobreno od strane Premijera tj. Vlade u skladu sa Evropskom Komisijom. Tijelo daje certifikate iz svog opusa.

5

od strane krajnjeg korisnika da radi mimo etalona u sluaju promjena od strane Proximitor, i obrnuto.

Drugi sluaj imamo kod uvaavanja new ATEX Certifikata i Proximity probe i Proximitor, kao zamjena postojeim Zener Bezbjednosnim Okvirima (eng. Zener Safety Barrier).

Ukoliko je Probe and Proximitor identina zamjena, imae i identine karakterisike, to dovodi do zakljuka da e biti prihvatljiva zamjena bez potrebe za zamjenom postojeih granica okvira. Bilo kako bilo, standardi certifikata su se promjenili smanjujui kapacitet brojeva na oznakama IIC priblino na polovinu a u isto vrijeme poveali za oznake IIA i IIB priblino dvostruko. Kao objanjenje za ovo stanje vrlo dobro moe koristiti zahtjev za pregled bezbjednosnih okvira radi pogodnosti. Tada, naravno, postojea oblast provodnika treba biti pregledana zbog mogueg povoljnijeg kapaciteta i induktiviteta.

Konano, zamjena ExN komponenti sa EExn ATEX certifikovanim proizvodima moe biti razlog problemima pri usaglaavanju certifikata. Ovi proizvodi su sada svrstani u Kategoriju 3 opreme i kao takvi nemaju potrebe za takvim pojedinostima da bi bili zavedeni i atestirani od strane Tijela Za Oglaavanje (eng. Notified Body). Bilo kako bilo, postoji potreba za proizvodima koji zadovoljavaju deklaraciju i uslove obiljeavanja koje zahtjevaju Direktive. To znai da bilo koja kompetentna osoba moe napraviti deklaraciju, a to u okolnostima koje su nama poznate, ne bi bilo prihvatljivo veini korisnika koji poznaju i potuju vrijednost treeg lica za procjenu i certifikaciju. To, na kraju krajeva, otvara vrata za korienje tehnikog akta kao pristup za rjeenje problema.

Dobro bi bilo i vrlo prihvatljivo za korisnike da imaju Proximitor certifikovan po new ATEX EExn instalisan u stari ExN Proximitor smjeten gdje je nadzor maina promjenjen i gdje su dodati sistemi za pretvaranje. Slino tome, novi Proximitor bi mogao da poslui da zamjeni postojei koji je oteen.

Meu radnim tijelima, Proizvoaima i krajnjim korisnicima, u ovom trenutku postoje mnoga pitanja upuena odgovornim licima za Direktive, a ne postoje svi odgovori koji su zahtjevani. U odboru za usaglaavanje sa EU, ve postoje razliite interpretacije meu zemljama lanicama. Takoe, postojae odreena pitanja oko specifikacije i same instalacije opreme odobrene od strane nadlenog Tijela Za Oglaavanje, pod ATEX Direktivama. Kao odgovorni proizvoai opreme za korienje u zonama opasnosti, pregledaemo sva pitanja i interesovanja, ona e biti zabiljeena, te e se na njih blagovremeno odgovoriti.

6

Zone opasnosti

ATEX Direktive prave odreene izmjene u podijeli Zona opasnosti. Originalne

podijele Grupe I za podzemno korienje (rudarstvo), i Grupe II za korienje iznad povrine zemlje ostaju nepromjenjene ali je u dopunskoj podjeli dodat rizik usled praine.

Gorivno-hemijska postrojenja po svojoj prirodi, ukljuuju i proces oslobaanja tenosti i gasova. Sam rizik, prema tim procesima u postrjenjima, je predvien da se dijeli na Zone 0,1 i 2, zavisno od prirode i vjerovatnoe pojave neeljenog dogaaja.

Tradicionalno, Evropska podijela zona opasnosti se sama ograniila na ove oblasti rizika, izazvanog sa zapaljivim tenostima, maglom i opasnim isparavanjima. Bilo kako bilo, godinama je Sjeverno Ameriki standard pokrivao i rikzik od opasnosti zbog praine i mikroskopskih estica, kao kod postrojenja za fino mljevenje uglja ili mlinova za brano. Rizik je znaajno manji nego kod gasova, isparavanja i estica, potrebna im je vea energija paljenja3 da zapali oblak praine, kao i vea temperatura okoline da zapali slojeve praine. U Evropi, standardi za certifikaciju su dosta dobro definisani, pa tako i za oblast sa rizikom od zapaljenja praine, kao dio ATEX Direktiva.

Klasifikacija zona prati slina pravila kao i za gasove, osim za sistem obiljeavanja. Zone opasnosti usled praine, dakle, Zone eksplozivnosti imaju prefiks 2, a podjela je sledea:

- Zona 20 zona sa najveom vjerovatnoom rizika, ekplozivna smjesa je stalno prisutna, pri normalnim radnim procesima, - Zona 21 zona sa manjom vjerovatnoom rizika, eksplozivna smjesa je prisutna due vrijeme tokom normalnog radnog procesa, - Zona 22 zona sa minimalnom vjerovatnoom rizika, eksplozivna smjesa je prisutna samo u kratkim periodima, prilikom poremeenog stanja pogona. Pod asocijacijom ATEX 1999/92/EC Direktiva, ogranienja su postavljena i pristupu

osoblja u Zone 0 i 1; dok ATEX 94/9/EC Direktive diktiraju i tip opreme koja moe biti instalisana unutar klasifikovanih zona opasnosti. Podaci o stanju ovim zonama opasnosti su posebno vani za sigurno korienje i za davanje saglasnosti osobama zaduenim za upravljanje procesima, a instrumenti za predoavanje stanja u pomenutim zonama moraju biti prilagoeni odgovarajuim standardima i Direktivama.

Veoma je vano da konstruktori i instalateri dobiju zahtjevane informacije o zonama opasnostiu kojima su radi posla ili obezbjeivanja opreme za rad. Ova informacija se obino dobija u konsultaciji sa poloajima zona opasnosti (eng. Zone Map), koji su zakonski nadleni za sredstva koja sadre zapaljive supstance. Iz pomenutih poloaja zona opasnosti, osoblje je sposobno da odredi najprikladnije i najuslunije sisteme za pretvaranje.

3 Minimalna energija paljenja Wmin je minimalna koliina energije koja je dovoljna da dovede do opasnosti, dakle dovoljna da proizvede varnicu ili obezbjedi temperaturu dovoljnu da zapali eksplozivnu sredinu.

7

Kategorije opreme

Novi koncept kategorisanja opreme emo upoznati preko proizvoda konstrujisanih

da odgovaraju pojedinim tipovima rizika: - Kategorija M: Rudarstvo (eng. Minning) (Grupa I), - Kategorija G: Gasovi (eng. Gasses), isparenja i magle, - Kategorija D: Praine (eng. Dusts). Standardi ATEX certifikata sada klasifikuju opremu namjenjenu upotrebi u rudnicima

koji su ugroeni sa vrelim isparavanjima i/ili ugljanom prainom kao Grupa I, oprema kategorije M1 i M2. Trenutno Bently Nevada ne posjeduje certifikat za ovakav tip opreme.

Konvencionalna gorivno-hemijska prizemna industrija Grupe II, kategorije opreme 1G, 2G ili 3G su pogodne za upotrebu u Zonama opasnosti 0, 1 ili 2 respektivno. Novi ATEX standardi klasifikuju opremu koja se koristi u industriji nad povrinom zemlje kao Grupa II, sa prainom u okolini, kao kategoriju opreme 1D, 2D ili 3D respektivno, za upotrebu u Zonama 20, 21 i 22 respektivno.

Nova pravila su predstavljena kroz upoznavanje opreme certifikovane za EN50021 u Zoni opasnosti 2 (kategorija 2 po ATEX-u). Bently Nevada je ranije ponudio ExN opremu po Britanskom standardu BS 6941 ali kako ovo nije CENELEC (EN) standard, nije bila prihvaena u Evropi.

Novi EExn koncept je sada dostupan za upotrebu, imajui u vidu instalisanje energetski ogranienih proizvoda u Zoni 2 bez potrebe za barijerama ili izolatorima.

Mehanike i fizike implikacije

Direktive ne zahtjevaju samo da elektrina i elektronska oprema ispunjavaju

odreene zahtjeve, nego zahtjeva i da mainska oprema bude nstalisana u onim zonama gdje e zadovoljavati mehanike standarde. Naa panja sada treba biti fokusirana na izloene povrine koje se pri normalnom radnom procesu griju, to obuhvata i mogunost pojave iskrenja prema statikim dijelovima maine koja ostvaruju trenje sa pominim ili rotirajuim dijelovima maine.

Kao primjer potekoa s kojima se susreu proizvoai mainske opreme, moe se ilustrovati primjer pregovora oko ATEX Direktiva, oko instrukcija u vazi sa postupkom sa mainama koje sadre zagrijane povrine unutar potencionalno eksplozivnih sredina. Ovo znai da neke od mainskih elemenata ne modu udovoljiti ATEX Direktivama 94/9/EC. Zvanina uputstva e uskoro biti izdata i objasnie kako gasne turbine mogu udovoljiti bitnim sigurnosnim zahtjevima ATEX Direktva. Ukratko, rjeenje je to da gasne turbine nee biti markirane sa oznakom CE, bar ne dok se ne ugrade u oklope. Bezbjednosne mjere uzete da osiguraju da vrue povrine ne mogu biti efektni izvori paljenja, bie dokumentovane u Dokumentu o Zatiti od Eksplozije (eng. Explosion Protection Document), pod ATEX 118a.

U svakom sluaju, realne i praktine mjere predostronosti su potrebne da tite od bilo kakvog tipa opasnosti izazvane paljenjem okoline.

8

Zahtjevi kvaliteta

Direktive takoe odreuju i garantovani kvalitet sa odreenim zahtjevima, unutar

ATEX Modula Kvaliteta (eng. ATEX Quality Modules). Ovi moduli se izdaju proizvoaima opreme od strane Tijela Za Oglaavanje. Izdavanje ovih modula zavisi od postignutog zadovoljavajueg nivoa kvaliteta proizvoaa, koje je odreen od strane nezavisne revizije koja je predstavljena od strane Tijela Za Oglaavanje ili Tijela Za Procjenu, kao to su DNV, BSI i drugi. Opstanak ovih modula direktno zavisi od programa za povremeno provjeravanje koji se opet prenosi od strane Tijela Za Oglaavanje ili Tijela Za Procjenu. Direktive specifikuju dva modula kvaliteta, i to:

1. Osiguravanje kvaliteta proizvodnje, koje se primjenjuje na opremu u

kategoriji 1 i M1, kao i na zatitne sisteme,

2. Osiguravanje kvaliteta proizvoda, koje se primjenuje na elektrinu opremu i

motore sa unutranjim sagorjevanjem (SUS motore), samo u kategoriji 2 i

M2.

Za opremu u kategorijama 2 i M2 koja nije ni elektrina niti SUS motor, i za opremu kategorije 3, proizvoai su odgovorni za garantovanje da oprema u potpunosti odgovara Direktivama, pomou unutranje kontrole proizvodnje.

Direktive zahtjevaju da osiguranje kvaliteta odgovara sledeim takama: - Ciljevi kvaliteta, organizacijske strukture, odgovornosti i ovlatenja uparve prema kvalitetu opreme, - Proces proizvodnje, kontrola kvaliteta i osiguranje kvalitetnih tehnika, procesa i sistematskih inicijativa, koje e biti koritene, - Ispitivanja i testovi, koji e se obavljati prije, tokom i poslije procesa proizvodnje, kao i period ponavljanja pomenutih ispitivanja i testova, - Arhiva kvaliteta ( izvjetaji kontrole, rezultati testova, kalibrisanja, kvalifikacije zaposlenih...). Gore navedene take bi trabale pokriti kompletan sistem kvaliteta, utvrenog i

verifikovanog standardima ISO 9001, ISO 9002: 1994.

9

Zahtjevana dokumentacija

Za nove instalacije i/ili modifikacije radnog procesa u postrojenjima, zahtjeva se

ugradnja nove opreme. Ovo je objedinjeno ATEX Direktivama kao Zatita radnika pri riziku od potencionalno eksplozivnih okolina (eng. The Protection of Workers at Risk from Potentially Explosive Atmospheres), 1999/92/EC obino bolje poznate kao Direktiva Upotrebe (eng. Use Directive). Pomenuta Direktiva zahtjeva da se mjesto rizika procjeni i u vidu dokumentacije (poznate kao Dokument zatite od eksplozije) izradi prije bilo koje proizvodnje u postrojenju. Namjera Direktive Upotrebe je da potvruje da su odgovarajui elektrini, mainski i sigurnosti srodni sitemi sa ATEX certifikatom, instalisani u potencionalno eksplozivnim sredinama.

Tabela proizvoda usaglaenih sa ATEX-om, decembar 2003.

Proizvod Zone 0 i 1

Zona 2

Proizvod Zone 0 i 1

Zona 2

1701 Sistem nadzora polja X** X 200100 Ubrzanje do brzine, flexiTIM

X

3300 XL sonde: 5, 8, 11mm X X 200120 Termopar tipa J, flexiTIM

X

330180 Proximitor XL X X 200121 Termopar tipa K, flexiTIM

X

330780 Proximitor11mm X X 200122 Dual 100 O Pt RTD, flexiTIMX

X

330980 Proximitor NSV X X 200130 Dual pritisak, flexiTIM

X

330800,801 PROXPAC X X 200150 Akcelerometar opte namjene

X

330100/900 Proximitor X X 9200/74712 Brzina Seismoprobe X X

330600 Rebam Proximitor X X 350500 Pretvara pritiska X X

190501 Velomitor CT X* X 350501 Akcelerometar X X

330500,525 Velomitor, Velomitor XA

X* X 3500 Barijere X1

330750,752 Velomitor ze visoke temperature

X X 3300 Monitoring i barijere X1 X

330400,425 Akcelerometar X 1900/55 Monitoring krila X

330450 Akcelerometar, detektor brujanja

X 200200/250 ProTIM-R/-C X X

86517 Akcelerometar interfejs modul

X 200350 Akcelerometar X

200100 Ubrzanje do brzine, flexiTIM

X 165855-XX Cilindar za pritisak X X

1.samo za unutranje barijere *nadgleda ogranienja postrojenja ili gasne grupe **nadgleda 1701/06, izlazi su I.S.

10

ATEX Direktive trenutno razmatraju saglasnost sa:

- ATEX certifikovani proizvodi za upotrebu u Zoni 1 se takoe mogu koristiti u Zoni 2 sa upotrebom Zener barijera/izolatora; - Oznaka Zone 2 omoguava instalisanje bez Zener barijera samo u Zoni 2; - Sva prikladna nova oprema je konstruisana da zadovolji ATEX zahtjeve.

Tabela nadlenih Tijela

EU Tijela Za Oglaavanje (NB), Organizacija Za Odobravanja (AO) i Ovlatenja

Inspekcije (IA) za Prizemnu Industriju Elektrinu opremu za upotrebu u potencionalno eksplozivnim sredinama. Za detaljne informacije i nadlenosti Tijela Za Oglaavanje, posjetite europa.eu.int/comm/enterprise/atex/nb/nblist.htm

Drava Tijelo Oznaka Drava Tijelo Oznaka

Austrija TV-A NB Njemaka ZPuZ NB

Austrija BVFA NB Grka YBET AO

Belgija ISSeP NB Irska HAS IA

eka Republika FTZU NB Italija CESI NB

Danska DEMKO NB Luksemburg SEE NB

Finska VTT NB Holandija KEMA NB

Francuska INERIS NB Norveka NEMKO NB

Francuska LCIE NB Norveka DNV NB

Njemaka BAM NB Portugal - -

Njemaka DGZ NB panija LOM NB

Njemaka DMT NB vedska SP NB

Njemaka FAS NB vicarska SEV AO Njemaka IBExU NB Engleska BASEEFA/EECS NB Njemaka PTB NB Engleska SCS NB Njemaka TV-H NB

Proizvod Zone 0 i 1

Zona 2

3500/XX Sistem nagledanja/barijere EExn X

20015X Accel( X=0, 5, 7 ) X X

149744 Trendmaster DSM X

1900/25 Nadgledanje vibracija X




11

Kategorije Zona Opasnosti

Stalno prisutan rizik

u normalnom pogonu,

vie od 1000 h/god.

Rizik prisutan u prekidima u

normalnom pogonu, od 10 do 1000 h/god.

Rizik prisutan samo u poremeenom pogonu,

od 0.1 do 10 h/god.

Evropa/IEC/CENELEC/NEC505 Zona 0 (Zona 20) Zona 1 (Zona 21) Zona 2 (Zona 22)

Sjeverna Amerika/NEC500-503 Podjela 0G (0D) Podjela 1G (1D) Podjela 2G (2D)

Sjeverna Amerika/NEC505 Zona 0 Zona 1 Zona 2

Kategorija sigurnosti-isparenja G1 G2 G3

Kategorija sigurnosti- praine D1 D2 D3

Kategorije rizika

Klasifikacija opreme

Rizine supstance Evropa Sjeverna Amerika

NEC505 Sjeverna Amerika

NEC500-503 Energija paljenja

Metan Grupa I (rudnici)

Pod standardima Amerike Vlade

Klasa I, Grupa D vie od 260 [J]

Gasovi i isparenja Acitilen Hidrogen Etil Propan

- Grupa IIC Grupa IIC Grupa IIB Grupa IIA

- Grupa IIC Grupa IIC Grupa IIB Grupa IIA

- Klasa I, Grupa A Klasa I, Grupa B Klasa I, Grupa C Klasa I, Grupa D

- >20 [J] >20 [J] >60 [J] >18 [J]

Praine Metalna praina Ugljana praina itna praina

- U toku U toku U toku

- Klasa II, Grupa E Klasa II, Grupa F Klasa II, Grupa G

- Klasa II, Grupa E Klasa II, Grupa F Klasa II, Grupa G

- JO LAKE ZAPALJIVI

Vlakna i laki materijali Drvo, papir ili pamuna vlakna

- Neklasifikovano

- Klasa III

- Klasa III

- -

Metode zatite od eksplozije

Evropska

praksa Zona

ATEX kateg.

CENELEC EN

IEC 60079

Amerika praksa Div Komentar

Kategorija 1G

50284 -26 NA

Dozvoljava kombinovanje metoda zatite

Generalni zahtjevi

50014 0 ANSI/ISA 12.00.01

Osnovini elektrini zahtjevi

Potapanje u ulju Exo

1,2 2,3 50015 -6 Potapanje u ulju ANSI/ISA 12.26.01

1,2 Pogodno za TR i tamo gdje ima pokretnih dijelova

12

Evropska praksa

Zona ATEX kateg.

CENELEC EN

IEC 60079

Amerika praksa Div Komentar

Konstantan pritisak Exp

1,2 2,3 50016 -2

Izduvavanje ANSI/ISA 12.26.01 NFPA496

1,2

Pogodno za motore i ormare. Zahtjeva poseban alarmni sitem.

Brtvljenje Exq

1,2 2,3 50017 -5 Brtvljenje ANSI/ISA 12.25.01

Pogodno za maine bez pokretnih dijelova.

Azbestni oklop Exd

1,2 2,3 50018 -1

Otporan na eksploziju UL50/CSA C.22-30 ANSI/ISA 12.33.01

(1),2

Pogodno za motore i spojne kutije, relativno lako prilagodljivo.

Poveana bezbednost Exe

0,1,2 2,3 50019 -7

Poveana bezbednost ANSI/ISA 12.16.01

Pogodno za opremu koja ne varnii tokom normalnog pogona.

Unutranja sigurnost Exia

0,1,2 1,2,3 50020 -11

Unutranja sigurnost ANSI/ISA 12.02.01 UL913/CSA-IEC 60079-11

1,2

Pogodno za procesne instrumente, niska energija.

Unutranja sigurnost Exib

1,2 2,3 50020 -11

Unutranja sigurnost ANSI/ISA 12.02.01 UL913/CSA-IEC 60079-11

Pogodno za instrumente i indikatore, niska energija.

Sistemi unutranje bezbednosti

50039 -25 Sistem UL913/CSA-IEC 60079-11

Za kombinovanje aparature za unutranju bezbjednost.

Tipn 2 3 50021 -15 Nedovoljna energija ANSI/SP12.12.02

2

Energija limitirana ispod Wmin, samo za Zonu 2.

Oklapanje 1,2 2,3 50028 -18 Oklapanje ANSI/ISA 12.23.01

Pogodno za solenoidne cijevi i mala strujanja.

Specijalni Exs

(0),1,2 Vidi NEC Sekciju 90-4

Za aparaturu ija se bezbednost moe dokazati, ali ne standardnim metodama.

13

Klasifikacija temperature

Maksimalna temperatura povrine Evropa Sjeverna Amerika

- Stepeni Celzijusovih

- Stepeni Farenhajta

IEC79-8 T CLASS EN 50 014

NEC 500-3(d)

450 842 T1 T1

300 572 T2 T2

280 536 T2 T2 A

260 500 T2 T2 B

230 446 T2 T2 C

215 419 T2 T2 D

200 392 T3 T3

180 356 T3 T3 A

165 329 T3 T3 B

160 320 T3 T3 C

135 275 T4 T4

120 248 T4 T4 A

100 212 T5 T5

85 185 T6 T6

Svi ATEX Certifikovani proizvodi nose etiketu slinog formata, s tim da oblik moe

varirati u zavisnosti od proizvoaa, proizvoda, namjene i veliine. Prema 94/9/EC, obavezno je da sadri:

1. Oznaku CE,

2. Ime i adresu proizvoaa,

3. Oznaku serije i tipa,

4. Godinu proizvodnje/ili serijski broj koji u sebi oznaava i godinu proizvodnje,

5. Simbol estougla sa Ex oznakom u pisanoj izvedbi iza koje stoji Grupa,

Kategorija, tip okoline i zatitni kod opreme,

6. Identifikaciju # Tijela Za Oglaavanje koja ukljuuje i proizvoaki kod,

7. Standard kojem podlijee oprema,

8. Broj ili brojeve certifikata,

9. X, ukoliko se koristi u specifinim uslovima koji su detaljno opisani u

certifikatu,

10. U, ukoliko je proizvod samo komponenta.

14

Primjer oznaka na natpisnim ploicama

Na sledeim slakama naveemo primjer natpisne ploice, od strane vie

proizvoaa: BUSCH vakuumske pumpe i sistemi, Schauinslandstrae 1, D 79689 Maulburg, www.busch.de Bently Nevada UK Ltd www.bently.com

15

Prilog 1

Nacionalna Komisija za Protiveksplozivnu Zatitu Republike Srpske 2008 National Committee of Explosion Safety of the Republic of Srpska

Tabela sa dozvoljenom opremom za pojedine zone, primjer: Namjena: II II

Grupa: A za Teni Naftni Gas (TNG) C za Vodonik i Acitilen

Temperaturna klasa: Usvojeno T3 Usvojeno T1

Zone: 0, 1, 2 0, 1, 2

ZAHTJEV ZA OPREMU DOZVOLJENA OPREMA

AT3-AT6 CT1-CT6

0/II EExia IIC EExs IIC

T5 T6 T4 T6

EExia IIC EExs IIC

T5 T6 T4 T6

1/II

EExd IIC EExc II EExib IIC EExm II EExo EExp(1)II

T4 T6 T4 T6 T5 T6 T4 T6 T4 T4 T6

EExd IIC EExc II EExib IIC EExm II EExo EExp(1)II

T4 T6 T4 T6 T5 T6 T4 T6 T4 T4 T6

2/II

EExd IIC EExe II EExib IIC EExm II EExo EExp(2)II EEx2 II EExnC EExnC EExnR EExsII

T4 T6 T4 T6 T5 T6 T4 T6 T4 T4 T6 T4 T6 T4 T6 T4 T6

EExd IIC EExe II EExib IIC EExm II EExo EExp(2)II EEx2 II EExnC EExnC EExnR EExsII

T4 T6 T4 T6 T5 T6 T4 T6 T4 T4 T6 T4 T6 T4 T6 T4 T6

16

Prilog 2

Osnovne definicije i pojmovi:

Terminologija u skladu sa odredbama IEC 50/1990 ali i JUS N.S8.XXX propisima.

Protiveksplozivno (PEx) zatieni elektrini ureaj elektrini ureaj konstruisan

na takav nain da prilikom svog rada ne izaziva paljenje okolne eksplozivne

atmosfere;

Tip zatite protiveksplozivno zatienog elektrinog ureaja specifine mere koje

se primjenjuju na elektrinom ureaju kako bi se spreilo paljenje okolne

eksplozivne atmosfere;

Grupa protiveksplozivno zatienog elektrinog ureaja klasifikacija elektrinih

ureaja prema eksplozivnoj atmosferi za koju su namenjeni (mestu upotrebe):

I Grupa 1 elektrini ureaji za rudnike u kojima se javlja metan

II Grupa 2 - elektrini ureaji za sva ostala mesta, dakle izuzev onih u grupi 1, u

kojima se javlja eksplozivna atmosfera;

Maksimalna temperatura povrine najvia temperatura koja se postie pri radu

ureaja u najnepovoljnijim uslovima, u granicama naznaenih optereenja, na bilo

kom delu elektrinog ureaja, koja bi mogla da izazove paljenje okolne eksplozivne

atmosfere;

Temperaturna klasa protiveksplozivno zatienog elektrinog ureaja klasifikacija

pomenutih elektrinih ureaja zasnovana na maksimalnoj temperaturi povrine;

Temperatura paljenja eksplozivne gasovite atmosfere najnia temperatura

zagrejane povrine na kojoj, pri posebnim uslovima, nastaje paljenje smee zapaljive

materije u obliku gasova, para i vazduha;

Temperatura stvaranja zapaljive eksplozivne smee (temperatura zapaljivosti)

najnia temperatura tenosti na kojoj, u odreenim standardizovanim uslovima, ta

tenost isparava u koliini koja je dovoljna da obrazuje zapaljivu smeu pare sa

vazduhom;

Donja granica eksplozivnosti (DGE) najmanja koncetracija zapaljivog gasa, pare ili

magle pri kojoj jo uvek postoje uslovi za eksploziju ili sagorevanje;

Gornja granica eksplozivnosti (GGE) najvea koncetracija zapaljivog gasa, pare ili

magle pri kojoj jo uvek postoje uslovi za eksploziju ili sagorevanje;

Maksimalni eksperimentalni bezbedonosni zazor (MEBZ) maksimalni zazor u

spoju izmeu dva dela unutranje komore ispitnog ureaja koji kada se unutranja

smea gasovazapali, u specificiranim uslovima spreava paljenje spoljnje smee

17

gasova irenjem plamena kroz spoj duine 25mm, za sve koncentracije ispitnih

gasova i para u vazduhu;

Minimalna struja paljenja (MSP) najvea struja koja kod 1000 iskri ne izaziva

nijedno paljenje u definisanom strujnom kolu napona 24V DC, induktiviteta 95mH sa

standardima definisanim iskritem (iskra je vetaki izazvana varnica elektrine

prirode u iskritu koje je deo pomenutog strujnog kola). Vrednost MSP iskazuje se

kao odnos MSP ispitivanog gasa i MSP za laboratorijski metan;

Opasni prostor prostor u kome se moe oekivati pojava eksplozivne gasovite

atmosfere u takvoj koliini, koja zahteva posebne mere za izradu, instaliranje i

upotrebu elektrinih ureaja;

Bezopasni prostor - prostor u kome se ne oekuje pojava eksplozivne gasovite

atmosfere u tolikoj koliini, koja zahteva posebne mere za izradu, instaliranje i

upotrebu elektrinih ureaja;

Prirodna ventilacija kretanje vazduha pod dejstvom vetra ili temperaturnog

gradijenta i njegova zamena sveim vazduhom;

Opta vetaka ventilacija kretanje vazduha po celom prostoru pod dejstvom

vetakih sredstava (ventilatora) i njegova zamena sveim vazduhom;

Lokalna vetaka ventilacija - kretanje vazduha u oblasti pojedinog izvora opasnosti

ili na lokalnom prostoru pod dejstvom vetakih sredstava (ventilatora) i njegova

zamena sveim vazduhom;

18

Literatura

[1] Ray Cardinal, Application Note: Hazardous Area Installations - The European

ATEX Directive, Bently Nevada UK Ltd, February 2004;

[2] Prof. dr Mio Gaanovi, predavanja iz predmeta Protiveksplozivna zatita, akademske 2009/2010. godine, Elektrotehniki fakultet Banja Luka; [3] Radni materijal Nacionalne Komisije za Protiveksplozivnu Zatitu Republike Srpske, 2008; [4] Mr Zoran Markovi, Mr Nedad Hadiefendi, Protiveksplozivna zatita, seminarski rad na postdiplomskim studijama, decembar 2006. [5] www.bently.com;

[6] www.europa.eu.int;

[7] www.busch.de;

Documents

ATEX direktive