26

QENDRA STUDIMEVE ALBANOLOGJIKE

"POLITIKA SHKOMBTARIZUESE GREKE"

(1913-1939)

PUNOI

PRANOI

MA.Leonard CARCANI

PELLUMB XHUFI

TIRANE 2014

PARATHNIE "Shprngulja e shqiptarve nga shteti grek n vitet 1913-1939" ka qen pjes e studimit t temst t diploms me tez " Shprngulja e shqiptarve nga trojet e tyre n vitet 1913-1939". Politika e largimit me dhun t shqiptarve ka qen nj prej pikave kryesore q kishte t bente me zbatimin n praktik t politikave shoviniste q zbatonin fqinjt ndaj trojeve shqiptare.Si pasoj kjo tem do t trajtohet e lidhur ngusht me aspekte t tjera t ktij problemi. Kjo n nj vshtrim m t gjer me tematik " Politika shkombtarisuese e shtetit grek n vitet 1913-1939". Pra n radh t par ti prkasi nj aspekti m t gjer q ka t bj jo vetm me shprnguljen e popullsis , por edhe shpronsimin e shqiptarve, ndryshimin e toponimis , vendosjen e kolonve dhe si rrjedhojr ndryshimin etnik n kto rajone. Kjo vetm pr shtetin grek.

Qllimi i zhvillimit t kesaj teme sht q t tregoj n rradh t par vazhdimsin e politiks genocidale greke nga kohrat m t hershme t ekzistencs s ktij shteti deri n kohrat m t vona. E shoh si detyr ndaj vetes q t rizbuloj sadopak krimet e kryera nga qarqet shoviniste greke

Pr tia arritur realizimit t ktij qllimi mendoj q kt tem ta zhvilloj n kt mnyr :

Meqnse do fillim ka rrnjt e tij mendoj q para se t trajtoj Politikn shkombtarisuese t shtetit grek ndaj shqiptarve n vitet 1913 1939 t bj nj retrospektiv t shkurtr t politiks asimiluese t ndjekur mbi trojet shqiptare n Greqi duke synuar t arrij kto objektiva:

Vitaliteti i kombit shqiptar bri q ky komb t mos shuhet

Politika e shtetit grek ka patur gjithnj prkrahs n arenn botrore

Si prfundim a ia arrritn synimit pr shprnguljen e shqiptarve qarqet shoviniste greke Fatmirsisht kto synime nuk u arritn plotsisht por fatkeqsisht shprnguljet do t vazhdojn edhe n vitet e mvonshme ku ndoshta e ndjej per detyr t veant q kto shprngulje ti trajtoja n nj kapitull t veant n mnyr q tja arrija m mir zbrthimit t qllimit t ksaj teme.

S fundi shprngulja e shqiptarve nuk ishte gj tjetr vese rrjedhoj e politiks genocidiale greke ku prfshiheshin ndryshimi toponimisi, shpronsimi i shqiptarve, lehtsirat pr kolont

Shpresoj qe tja arrij realizimit te synimeve qe i kam vene vetes por shpresoj qe edhe ceshtja shqipare te marre nje zgjidhje te drejte Mqs shprnguljet dhe ndryshimet etnike pr periudhn q flasim prfshin vetm rajonet e Follorins dhe Kosturit si edhe Maqedonin jugore pr kto dy rajone do t flasim n kt tem.Gjithashtu kto rajone jan shum pak t trajtuara dhe n historiografin shqiptare.Pr trajtimin e saj jan trajtuar shum material si nga arshivat, perandoria osmane, harta dhe dokumenta tjera, faqe online, literatur gjuhn shqipe dhe t huaj si anglisht italisht gjermanisht.Kshtu jan studiuar mbi 200 libra dhe 500dosje arkivore.E tr kjo me an t nj pune studimore 4vjeare.

HYRJEPas dyndjes s sllavve n trojet ilire nj pjes e popullsis vendase u dynd drejt jugut.

Me nj akt perandorak rreth vitit 1081 nj pjes e ksaj popullsie u vendos drejt Thesalis

Nj pjes e popullsis u vendos me ftes t princave .

N vitin 1425 gjejm t dokumentuar nj zbritje tjetr masive t shqiptarve n territoret e Peleponesit .Pr kt rast studiuesi grek Biri na bn t njohur se prllogaritja e prgjithshme e numrit popullsis shqiptare vendosur n kto zona duhet jet 22mij vet

Ve territoreve t Peleponezit zon tjetr sht ajo e Atiks. N vitin 1379 Dukati i Athins i trheq vmendjen nj personi , Dhimitr Rendi ..Rreth Beotis shqiptart u vendosn n 30fshatra si Qirjaqi ,Zerki, Zagara, Mazi .

Edhe n vet periferin e Athins gjenden nj numr fshatrash .

N arkivat shtetrore venedikase "Documenti greci" gjendet nj fond i prbr nga 93 letra t shkruara nga tregtar t qyteteve Kostur, Selanik, Berat,Kavaj

Si pasoj e shprnguljeve nga veriu t shqiptarve shum troje n Greqin e shek XV u bn territore thjesht shqiptare .

N fakt n kt shekull e m von vazhduan shprnguljet e shqiptarve.

Shqiptart dhan ndihmesn e tij n fitoren e revolucionit grek t vitit 1821- 1822 q kishte pasoj fitoren e liris t ktij populli , por fatkeqsisht qarqet shoviniste t ktij vendi dhe politikant q erdhn n fuqi nuk iu prgjigjn popullit ton me t njjtn monedh.

Pasi Greqia u krijua si shtet filloi politikn asimiluese ndaj arvanitasve ortodoks dhe shprnguli me dhun arvanitasit mysliman. Kshtu lalt q ishin arvanitas mysliman q jetonin n Peleponez u shprnguln n Thesali.

Pr projekte afatgjata n vitin 1844 u hartua platforma e Megalides. Sipas ksaj platforme shteti i vogl grek do t shtrihet n kufijt e Perandoris mesjetare bizantine. do ortodoks q jetonte n Ballkan dhe ishte besimit t Patriarkans do t konvertohej n grek sipas ksaj teorie.

N vitin 1878 n Kongresin e Berlinit shtetit grek iu dha rajoni i Thesalis s bashku me kazan e Arts. Filloi edhe ktu shprngulja e myslimanve dhe asimilimi si arvanitasve ortodoks apo arumunve si edhe shprngulja e shqiptarve mysliman t Arts apo asimilimi i shqiptarve ortodoks.KREU I SHTJA MAQEDONASE

1HYRJE

Maqedonia sht nj regjion historik dhe gjeografik kufijt e t cils kan ndryshuar gjat kohrave .Ajo prfshin nj siprfaqe 67mij km2.Kufijt e saj gjeografik Deti Egje, Malet Rodope , liqeni i Ohrit Mali zi i shkupit deri n Pind . Ngulimet m t hershme t saj jan rreth 9mij vjet m par.Shtrihet n qendr t Ballkanit. N perndim banohej nga fiset ilire t Pajonve, n Lindje nga fiset trake e n Jug si pranohet edhe nga historian t lasht grek nga fiset q flasin gjuhn helene por nuk jan helen.Emri Maqedoni erdhi nga antikiteti shek iv-pes kur u themelua dhe lulzoi shteti maqedon q arriti kulmin e vet me Aleksandrin e Madh.M pas Maqedonia ra nn sundimin romak.Gjat ktij pushtimi u b romanizimi i territorit q banohet nga fise trake. Dyndjet e sllavve n shek vii-es e asimilimi i trakasve do t sillte q n pjesn lindore t Maqedonis t banohej nga fiset sllave.

Pushtimi bullgar do t sillte edhe nuanca bullgare te kto ish fise trake po kursesi te territoret ku banonin fiset ilire apo helene.M pas ky rajon ra nn sundimin bizantin dhe pas vitit 1371 n sundimin osman. Pas ktij pushtimi do t filloj kolonizimi i ksaj krahine dhe islamizimi i popullsis vendase q sht feja e ktyre pushtuesve.Islamizimi do t prfshij popullsin vendase iliro arbrore dhe shum pak at sllave apo helene.N vitin 1881 n baz t vendimeve t Kongresit t Berlinit do i jepte Thesalin Greqis.Disa rajone t Thesalis q ngeln n Perandoris Osmane formuan sanxhakun e Sefixhes. Ky rajon kishte vllah, turq grek dhe shum pak bullgar dhe shqiptar.

SHTJA MAQEDONASE N FUND SHEK XIX FILLIM SHEK XX

shtja maqedone lindi n mesin e viteve 90,shek XIX kur shprtheu lvizja nacionallirimtare e popullsis sllavo maqedone t Maqedonis dhe u zgjeruan ndrhyrjet e shteteve fqinje ballkanike .

Qarqet monarkiste t Sofjes,Beogradit,Athins ndrhyn n shtjen maqedonase jo aq pr t liruar popullsit sllavo maqedone serbe dhe greke t Turqis evropeane se pr t prmbushur aspiratat e tyre pushtuese ndaj territoreve shqiptare dhe maqedonase q kishin pozit t rndsishme strategjike.

Territoret maqedone dhe ato periferike shqiptare u bn nga viti 1895-1896 aren e rivalitetit dhe prleshjeve t armatosura t bandave bullgare greke dhe serbe nga e cila vuante n radh t par popullsia maqedonase dhe ajo shqiptare q u bn objekt i ktyre sulmeve terroriste dhe forcave osmane .

Nuk ishte pasuria e saj ajo q trhiqte lakmit e shteteve fqinje por pozita e saj strategjike pasi kalonin rrugt e mdha tradicionale nga Danubi n detin Egje npr luginn e Vardarit nga pellgu i Sofies n t njjtin det npr luginn e Strums pa harruar ktu transversalen e madhe t rrugs Egnatia q prmes Ohrit,Bitolit,Follorins bashkonte Adriatikun me Egjeun.Kjo zon kishte edhe nj fush pjellore .Lidhur me kombsit statistikat osmane thjesht bnin dallimin n mysliman,hebre,milet rum t varur nga patriarkana e Stambollit dhe egsarkati bullgar.

Ndarja mbi baz fetare e pamundsonte evidentimine e grupeve etnike dhe kriteri i gjuhs ishte i pamjaftueshm.

Megjithat dhe n kto territore banonin popullsi t ndryshme .N Maqedoni banonte dhe nj popullsi e konsiderueshme shqiptare q ishte n mardhnie dhe shkmbime me at maqedone . Hartimi i platforms s Naertanias nga ana e serbve n vitin 1844 dhe Megalides po n at vit bazuar n perandorit historike n vija t prgjithshme ndante Ballkanin n dy zona influence at serbe dhe greke .Kshtu q kjo do t linte t paknaqur rumunt q kishin pretendimet e tyre bazuar n nj popullsi romanofolse me emrin vllah,bullgart q mendonin se maqedonsit ishin degsim i tyre dhe shqiptarve.

Autorja bullgare Nadja Danova thekson se pas Megalides shihet nacionalizmi borgjez grek. Asimilimi ka qene karakteristik pr grekt veanrisht helenizimi i sllavve,shqiptarve dhe vllehve n Greqin veriore dhe Peleponez.Tr projektet pr shtetin e ardhshm grek kaprcejn kufijte etnik. Sipas ksaj platforme greke shteti grek njehtsohet me kufijt e Perandoris Bizantine .Mirpo duke filluar nga fundi shek xix synimet greke n Maqedoni ndeshen me reagimin e shteteve t tjera t Ballkanit me interesa n at trev

N kt krahin zhvillohej luft e vrtet midis shkollave greke,bullgare,serbe madje dhe vllahe dhe frekuentimi i tyre ndryshonte sipas vendosjes s tyre gjeografike rndsis s bursave dhe presioneve t ushtruara .

Bashkpunimi mes ktyre popujve do t vinte nga pushtuesi i njjt dhe paknaqsi mbarpopullore q do t rriste dshirn e popujve pr liri.

Gjithsesi qllimet dhe synimet e ktyre popujve i keqprdorn propogandistt e vendeve fqinje.

Megjithat Vezenkovi ishte me orientim filo serb, por n kt rast ai kishte marr udhzime

nga qeveria serbe pr tu afruar me shqiptart. N kt ndikim n vitin 1887 u krijua Lidhja shqiptaro maqedonase .Kjo lidhje revolucionare formoi nj administrat t prbashkt.Ata iu drejtuan popullit pr nj luft t prbashkt

Nj veprimtari t gjer n t ashtquajturn Maqedoni ndrmorrn qarqet drejtuese t Bullgaris q u orvatn t kontrollojn luftn e drejt lirimtare q popullsia sllavo maqedone e udhhequr nga organisata brendshme revolucionare e Maqedonis VMRO e themeluar n vitet 1893-1894 e zhvillonte kundr pushtuesve osman Gjithsesi marrdhniet shqiptaro-maqedonase do t ishin n kuadrin e etave dhe deri botimin e shtypit t prbashkt,por patriott shqiptar dhe maqedonas kt e shihnin si nj faz t par t lirimit nga robria osmane .

3KRYENGRITJA E ILINDENIT. MARRVESHJA E MYRSHTERGUT

N fillim t shek xx bashkveprimi i dy faktorve, rritjes s lvizjes lirimtare t kombsive t Maqedonis dhe acarimit t rivaliteteve t tre shteteve ballkanike e ngriti shtjen maqedone n nivelin e njrit prej problemeve diplomatike kryesore n mardhniet e Ports s Lart me fuqit e mdha evropeane.Interesat e kundrta solln n mnyr t pashmagshme prplasjen e faktorve t ndryshm ,fuqit e mdha dhe ato ballkanike t prfshir n kt shtje.

Pa ln pas dore masat shtypse Stambolli shpalli n dhjetor 1902 udhzimin mbi reformat pr vilajetet e Turqis evropeane

Paknaqsia e popullsis ishte shtuar dhe pr t shuar kt paknaqsi veanrisht dy fuqit e interesuara Austrohungaria dhe Rusia me plqimin e fuqive t tjera paraqitn n 21shkurt1903 Ports nj projekt ku me kto reforma fuqit e mdha synonin t ruanin statokuon n Turqin Evropeane duke dhn disa t drejta popullsive t krishtera sllave dhe greke dhe t parandalonin shprthimin e nj kryengritje dhe ndrhyrjen e shteteve ballkanike t interesuara.

Reformat e parashikuara nga projekti austrorus shkurt 1903 nuk knaqn as popullsin maqedone

Kto reforma nuk prfillnin popullsin kryesore n rajonin e Maqedonis q ishin shqiptart

M 2gusht 1903 shprtheu n rrethinat e Manastirit kryengritja e Ilindenit dita shn Ilis q shpalli si qllim kryesor lirimin e popullit maqedon nga robria osmane .Po n kt dit u lirua qyteti Krushevs ku u shpall dhe Republika e Krushevs kryetar i s cils u caktua Nikolla Tarev komandant i shtabit t kryengritjes n kt qytet .M pas kryengritja u shtri n Traki , vilajetin e Selanikut dhe vijoi 3muaj deri n fund tetorit.

Kryengritja u prkrah nga popullsia shqiptare e trevave lindore e Krushevs me rrethinat ,kurse atdhetart e Manastirit,Presps furnizuan etat maqedone me arm dhe municione Kjo kryengritje dhe shtypja e saj u dha shkas fuqive t mdha t ndrhynin prsri n t ashtquajturn shtje maqedone .M 22tetor 1903 Austrohungaria dhe Rusia q njiheshin nga fuqit e mdha si t interesuara paraqitn Ports nj platform si rezultat i bisedimeve mes perandorit rus dhe atij austriak n Murshterg nga ku morri dhe emrin.Projekti parashikonte reforma n xhandarmri me ndihmn e nj specialisti italian dhe krijimin e komisioneve q merreshin me shqyrtimine problemeve politike..Kto komisione do t prbheshin nga prfaqsues konsullor t dy fuqive dhe popullsis s krishter e myslimane t vilajeteve .

Nj pik n marveshjen e Murshtergut parashikonte nj ndarje t re administrative q do t bhej duke marr pr baz kriterin etnik.

Sipas autorit Italian Komfortit nuk ka shtje maqedone po shtje shqiptare se n kto 5rajone shqiptart jan shumic .Kjo ishte arsyeja q marveshja e Mystergut la jasht Kosovn dhe pjesn n perndim t Ohrit dhe m vone do t dshtonte .Zonat e prmendura m sipr u pranua edhe nga ndrkombtart q banohej nga shqiptart.

Filloi propoganda e statistikave dhe n terren prleshja mes etave.

Pr t shmangur ashprsimin e konfliktit mes dy fuqive t mdha territori q do zbatoheshin reformat u nda n 5zona:Seres,Dram,Selanik,Shkup,Manastir ku n donjrn prej t cilve u vendosn respektivisht oficer t huaj francez, angles, rus, austriak dhe italian

Albert Gjika hodhi mendimin q kto reforma t prfshinin dhe dy vilajetet shqiptare Shkodr dhe Janin

Fakti se n kto reforma prfshihej vetm popullsia kristiane dhe jo ajo myslimane dhe fakti q nuk prfshihej dhe vilajeti Shkodrs bashk me at t Janins shkaktoi paknaqsi te shqiptart

Filllim i shek xx do t hidhte pr shqiptart dy teza njra prej t cilave ishte ajo e aleancs shqiptaro greke e prkrahur kryesisht nga Ismail Qemali. Ai e quante Greqin si aleate ndaj invazionit sllav,por synimet shovinste t Greqis bnin q ky bashkpunim t ishte n letr.

N praver vitit 1907 qarqet politike t Bullgaris u treguan t interesuar pr aleanc me etat shqiptare.Kjo edhe si pasoj e nj aleance bullgaro-austrohungareze q po drejtohej kundr Serbis

N vitin 1909 Spiro Bellkameni me shok themeluan n Manastir komitetin revolucionar me lidhje t forta me revolucionart bullgar dhe komitetit maqedonas

N zonn q diskutojm vepronin etat e Lonarovit q pr kohn kur flasim kishin nj bashkpunim deri diku me etn e eriz Topullit

4ORIGJINA E ARUMUNVE. BASHKPUNIMI SHQIPTARO RUMUNArumunt jan popullsi romanofolse q jetojn n gadishullin e Ballkanit .

Ka dy mendime pr origjinn e tyre. Kjo varet nga orientimi. Kshtu ata q jan t orientuar nga Bukureshti mendojn se arumunt jan popullsi nomade vllehe t ardhur nga Vllahia si popull baritor n Ballkan .Vet rumunt jan dak t romanizuar si rrjedhoj e pushtimit ushtarak romak.

Ka edhe nj mendim tjetr. Kjo lidhur me arumunt ose m sakt popullsi romanofolse n Ballkanin jugor. Kta theksojn se kjo popullsi ishte me origjin vendase pra ilire q m pas jan romanizuar. Autori bullgar Jordan Ivanov thekson se se kuovllaht si njihen ndryshe vlleht e Ballkanit t jugut jan ilirothrakas t romanisuar .

Njihet n kt rast gjat mesjets mbretria e Vllahis s madhe dhe m gjer. .

N shek XII fillim shek XIII egsitonte nj mbretri Vllahia e madhe e cila prfshinte Thesalin dhe Pindin dhe deri n Kostur.

Mendohet se popullsia helenofolse n Greqin Qndrore nuk ishte gj tjetr vese vllah t helenizuar

Leake thekson se n Pind dhe Thesali ka rreth 500fshatra vllahe banort e s cils kan jetuar n harmoni me shqiptart

Kullotat alpine gjithvjetore trhoqn n malsin e amris edhe grupe blegtorsh nomad vlleh. M von kjo popullsi u vendos edhe n zonat fushore duke krijuar vendbanime sedentare

Zonat q u populluan m dendur nga vlleh ishin vargmalet e Pindit dhe fshatrat e Konics si edhe Manastir, Presp, Kostur dhe Thesali.Vlleht kishin gjuhn dhe traditat e tyre dhe praktikonin fen ortodokse e cila ishte e lidhur me kishn rumune.

Gjithashtu popullsia vllahe e Voskopojs dhe Pindit kulloste bagtit n Myzeqe ku edhe aty vendosi ngulime sedentare

BASHKPUNIMI SHQIPTARO RUMUN

Nj ndr prkrahsit pr kt aleanc ishte princ Gjika i Rumanis. Sipas tij bullgart n vitin 1118 kishin kryer krime ndaj vllehve dhe kta nuk e kishin haruar.

N ann tjetr Greqia me an t fes ushtronte nj presion pr asimilimin e ksaj popullsie. Kshtu q aleatt ishin shqiptart

Shqiptart vet ishin dyshues ndaj prkrahjes greke pr shkak t besimit t njjt ortodoks dhe trysnis helenizuese q ushtronte Patriarkana e Stambollit

Shqiptart dhan kontribut n revolucionet nacionale n Principatat rumune.Mjaft e gjer ishte pjesmarja e shqiptarve t kolonis s Rumanis dhe jo vetm atyre por edhe t tjerve t ardhur nga Shqipria e veanrisht nga trevat jugore n kryengritjen q shprtheu n Principatat rumune n vitin 1821 .Disa prej tyre morrn pjes n revolucionin serb t vitit 1815 . sht fakt se Naum Veqilharxhi personalitet i Rilindjes morri pjes n kryengritjen e vitit 1821 n Vllahi dhe Moldavi q n fillimet e saj ndihmoi n organisimin e revolts dhe ishte i pranishm si komandant ushtarak gjat veprimeve luftarake q u organisuan kundr osmanve . Rol t veant si organisator dhe komandant ushtarak n kryengritjen e vitit 1821 n Principatat rumune luajti iluministi tjetr shqiptar Konstandin Duka

Shqiptart ishin forc e madhe nn drejtimin e Tudor Vladimiresku . Shum trupa shqiptare u hodhn n lumin Pruth.Edhe masakra e ushtris osmane n Bukuresht ishte ndaj atyre shqiptare q morrn pjes n revoltn kundrosmane

Shqiptart u bashkuan me kryengritjen e principatave rumune jo si mercenar por si lufttar q ishin t ndrgjegjshm duke kontribuar n lirimin e popullit rumun indirekt jepnin ndihmes n shtjen e lirimit kombtar t popullit shqiptar .Pikrisht se vepruan si nj forc e ndrgjegjshme politikisht n aktet e kryengritjes s principatave rumune shqiptart prmenden krahas grupeve t tjera etnike q morrn pjes n lvizje.

Nisur nga ky fakt t interesuar p bashkpunim me shqiptart ishin dhe qarqet rumune .

Kshtu prpara se t kalojm n shek xx nn ndikimin e ktyre qarqeve por edhe mardhniet e shklqyera me shqiptart q i konsideronin vlleht vllezr t nj orgjine ata bn krkes kongresit t Berlinit q Thesalia t mos ti jepej Greqis, krkes e cila nuk u pranua.Gjithashtu ata theksonin se edhe interesat ekonomike i kishin me shqiptart. Kt popullsi nga gjuha e tyre romane kto qarqe e kishin si pik mbshtetje pr shtrirje influence n Ballkan.

Vetm n 11janar 1879 kuvendi I Prevezs u tregua i gatshm ti lshoj Greqis Thesalin.

N Rumani gjetn streh dhe aktivitete koloni t ndryshme shqiptarsh ku m aktivja ishte"Drita" e Bukureshtit

Me lindjen e shtjes maqedone theksojme se n t njjtn koh me Beogradin dhe Athinn n skenn maqedonase doli edhe nje aktor i katrt Bukureshti . Largsia gjeografike prjashtonte do irredentizem territorial ,por duke u nisur nga dshira pr t rezervuar disa t drejta eventuale n trashgimin osmane rumunt filluan t interesohen pr popullsin arumune te kesaj ane. Po pse pikrisht kjo aleanc? Pr shkak t qndrimeve shoviniste q kishin qarqet greke ndaj popullsive ortodokse dhe veanrisht ndaj asaj shqiptare nj aleanc shqiptaro greke ishte e pamundur, mqs grekt edhe ortodokst vlleh i quanin grek pikrisht shqiptart dhe arumunt i bashkonte lufta pr asimilim ndaj Greqis.Ishin duke u krijuar kshtu objektivat lidhur me bashkpunimin pr tju kundrvn kshtu politikave greke t asimilimit.Fillesat i ka q n 1878 kur vlleht e Thesalis kundrshtuan qe t prfshiheshin n shtetin grek dhe krkonin te rrinin me shqiptart.N vitin 1880 Apostol Margariti do t shprehej pr nj shtet t prbashkt shqiptarovlleh .Do t filloj arsimimi i arumunve.

Bashkpunimin mes arumunve dhe shqiptarve do e nxisnin edhe vet fuqit e mdha veanrisht AustroHungaria dhe Italia. Kto dy fuqi e shikonin kt lidhje si barrier kundrejt influencs ortodokse ruse me an t sllavve ,por edhe grekrve n Ballkan. E interesuar pr kt bashkpunim ishte dhe Rumania q mqs ishte larg ktij rajoni krkonte t kishte ndikimin e saj. Figura kryesore arumune ishte Apostol Margariti KREU II

PROBLEMI I KUFIJVE 1QNDRIMI I PRBASHKT N CAKTIMIN KUFIJVE. KONFERENCA E LONDRSPara shpalljes s pavarsis Ismail Qemali n fillim t nntorit vajti n Rumani .Ve prkrahjes q dha komuniteti shqiptar n Rumani ai theksonte se Rumania,Greqia dhe Shqipria do t ishin pjes t boshtit antisllav.Atje ai takoi ministrin e jashtm rumun Ionesku i cili shfaqi interesim q popullsia vllehe ti shkputej ndikimit grek dhe ti bashkangjitej shtetit t ardhshm shqiptar .

Kshtu ai ofroi mbshtetje pr shtjen shqiptare.

Me rndsi t veant sht kongresi i Triestes i mbledhur n kt qytet m 1mars 1913

N programin e paraqitur n kt kongres pika 2 vlleht dshirojn t bashkohen me Shqiperin dhe jetojne me shqiptart. N kongresin e siprprmendur morrn pjes prfaques nga kolonit nga Bullgaria, Rumania, Italia, Misir,Austria.

Ata shprehen se kufijt e Shqiperis duhet t jen ngjitur me ato t Bullgaris.Nderkoh delegacioni shqiptar i Filipolit krkoi qe shteti shqiptar dhe bullgar t ken kufij t prbashkt

CAKTIMI KUFIJVE ME GREQIN N KONFERENCN E AMBASADORVE N LONDR

Konferenca e ambasadorve filloi punimet n Londr m 17dhjetor 1912 .Ditn e par u morr me shtjen shqiptare .Ashtu si kudo edhe ktu u prplasn interesat e dy palve n njrn an ishte blloku Angli-Franc-Rusi dhe n ann tjetr blloku Gjermani-Austrohungari- Itali. Normale kjo edhe pr kufijt e jugut .Konferenca kishte karakter kshillimor por do t merrte karakter vendimi vetm nse paraqiteshin qeverive prkatse .

Vendimi i dats 29korrik 1913 njeh pavarsin e Shqipris

Ndrkoh q kur u hap Konferenca e Londrs u vendos t theksohej se shtja kryesore me t ciln do t merreshin ishin pikrisht kufijt e shtetit shqiptar.N mbledhjen e par u theksua se Shqipria do t kufizohej nga Mali i zi n veri dhe n jug nga Greqia .

Italia shikonte rezikun e krijimit t nj baze t madhe detare n ujrat e kanalit t Korfuzit q prekte interesat e saj strategjike n kt zon. Me nxitjen sidomos t qarqeve ushtarake qeveria italiane deklaroi se do kundrshtonte me do mjet daljen e forcave greke n bregun lindor t kanalit qoft edhe duke prdorur forcn e armve.Kjo u b shkak pr nj tension n konferenc.Italia pr t lehtsuar arritjen e nj marrveshje propozoi si kufi n bregdet jo derdhjen e lumit Kalamas por kepin Stillo prball Korfuzit.

Pas mjaft diskutimesh konferenca n mbledhjen e 11gushtit 1913 vendosi q kufiri i Shqipris n jug t prfshinte Korn dhe t dilte n bregdet n kepin e Stillos.Ishulli i Sazanit i ngelej Shqipris. .Me ngritjen e ktyre komisioneve Konferenca e Ambasadorve u dha fund punimeve m 12gusht 1913 . Lufta diplomatike pr kufijt nuk mbaronte ktu vetm se tani qendra u zhvendos nga Londra n malet e Shqipris

Komision i kufirit t jugut ndeshi n vshtirsi t mdha t shkaktuara prve t tjerave edhe nga pengesat e panumurta q i nxorrn atij autoritetet greke t pushtimit .

Me gjith lkundjet n qndrimet e fuqive t tjera Roma dhe Vjena u treguan t vendosura q trupat greke t trhiqeshin sa m shpejt nga Shqipria e jugut

2SHTJA E KUFIJVE N KONFERENCN E PAQES N PARIS .PROTOKOLLI I KAPSHTICS.Pas lufts u mblodh nj konferenc n Paris.shtja e kufijve t Shqipris ishte objekt trajtimi n kt konferenc dhe n kt rast me Greqin . Kshtu q n mbledhjen e par t konferencs s paqes m 12shkurt 1919 u vendos t mblidhej nj komision pr shtje territoriale q i interesojn Greqis N mbledhjen e 19shkurtit 1919 delegati italian de Martino shprehet se protokolli i Firences sht i vetmi q u prgjigjet kushteve t nj paqeje t drejt

PROTOKOLLI I KAPSHTICS

Nga fundi vitit 1919 tre ishin problemet Vlora , zona e siguris dhe Kora

Rajoni q ka t bj me temn ton preth gjat lufts ishte pushtuar nga francezt. Pas largimit t tyre diplomacia frnge paraplqente zvendsimin e trupave frnge n Kor me ato greke. Pr kt filloi nj lvizje n komandn e gjeneralit grek Trikupis.N fillimet e vitit 1920 Athina ishte ndodhur n luft me Turqin kurse Shqipria do t ishte n prag t nj konflikti me Italin.

Forcat patriotike morrn vesh q trupat franceze do t largoheshin dhe do t vinin trupat greke e n 26maj ngritn flamurin shqiptar n Kor,qeveria shqiptare e kongresit t Lushnjs synoi t hidhte nj hap diplomatik ndaj qeveris s Athins . Pr kt qeveria e Tirans drgoi n Janin Josif Koin q m 27maj u takua me guvernatorin e prgjithshm t Epirit Kalevras . Lidhur me nj konflikt t mundshm me Italin Venizellos i ofroi qeveris shqiptare mirkuptimin e Greqis.Athina e zn n Anadoll urdhroi gjeneralin t ndrpriste marshimin dhe quante t arsyeshme t nnshkruante me shqiptart nj marveshje t prkohshme . Kshtu n kohn e largimit t kontigjentit ushtarak francez n 28maj n fshatin kufitar Kapshtic u nnshkrua protokolli shqiptaro-grek .

3 26FSHATRAT

N pranvern e vitit1921 qeveria zotronte pjesn m t madhe t territorit,por mbeteshin jasht dy pjes ku njra ishte n jug.Greqia realisht n kt vit deklaroi se do linte n dorzim autoriteteve shqiptare 100 fshatrat n Kor .Ajo i dor zoi ato n mars 1921 por me pretekstin se prkisnin asaj n baz t nj gabimi n hart ajo mbante t pushtuara 26fshatrat t cilat ishin : Pilkat, Novosel, Kostenc, Labonic e siprme, Trestenik, Kapshtic, Vrnik ,Zagradec, Shuec, Rakick, Travova, Grazhdan, Rahova, Cernovka, Labonica e poshtme, Pustec,Nivica, Shulin, Gllombec, Bezmisht, Gorica, Konsk, Zaroshk, Leske, Xerje

VSHTRIM HISTORIK DIPLOMATIK

Kto fshatra ishin shqiptare nga popullsia me prjashtim t Shuec, Zaroshk, Shulin, Pustec, Konsko, Goric, Bezmisht, Gollombo ku jetonin edhe maqedonas.

.N kohn e sundimit turk administrativisht bnin pjes n kazan e Kors q n baz t proesverbalit mbi kufirin jugor t Shqipris dhe shtjen e ishujve t dat 1-5gusht 1913 ,dhe vendimit prfundimtar mbi kufirin jugor t Londrs 11gusht 1913 .

Edhe nga ana ekonomike dhe fisnore banort e ksaj treve kishin mardhnie m shum me Korn dhe Devollin q ngeln brenda shtetit shqiptar se me Selanikun apo qytetet e tjera t shtetit grek

Protokolli i Firences ia linte gjith kazan Shqipris kurse nga pala greke u bn vrejtje pr shtrirjen e kazas. Por pr shkak t nj gabimi n hart kufiri i kazas dhe n kt rast kufiri midis Shqipris dhe Greqis n kt sektor kishte dal i pasakt dhe nga kjo pasaktsi kishin prfituar autoritetet greke pr ti prfshir kto fshatra brenda kufijve t Greqis

Rregullim i kufijve ishte lidhur me zbatimin e vendimeve t konferencs ambasadorve t 1921 .N janar 1922 u ngrit nj komision kufijsh .

Kto fshatra q krkonte qeveria shqiptare mbaheshin t pushtuara nga trupa greke. Komisioni i lejoi vetes t propozoj nj komision ekspertsh duke u bazuar n njoftimet q mund t merte n Stamboll .Ndrkaq dot ishte e dobishme sipas mendimit t tij t caktohet q ktu dhe deri pikn ku fillon caktimi i kufirit si u regjistrua n Protokollin e Firences nj zon asnjanse e ngjashme me at q egiston n kufirin jugosllav..Kjo zon mund t prfshinte zonat e okupuara nga grekt.Kjo zon asnjanse u vendos n mbledhjen e 18janarit

Komisioni vendosi q 14prej ktyre t prfshiheshin brenda kufijve t Shqipris por kjo zgjidhje nuk u pranua nga grekt .

M 27 gusht 1923 autoritetet greke organisuan vrasjen e gjeneral Telinit n nj pik midis Janins dhe kufirit shqiptar ,kryesonjsi i Komisionit t Ligs s Kombeve pr prcaktimin e kufijve grekoshqiptar n terren.Nj akt q provokoi pushtimin e Korfuzit nga italiant .

Kshtu raportimet e bra theksonin se gjeneral Telini kundrshtonte shum mendimet dhe sugjerimet e tepruara t autoriteteve greke

shtja shkoi deri n Lidhjen e Kombeve q n fillim shkurtit 1925 adaptoi nj rezolut me an t s cils i krkonte Konferencs s Ambasadorve t mbyllte debatin me nj vendim t saj .Kjo shtje u zgjidh me protokollin e Firences t 27janarit 1925 komisionit caktimit t kufirit midis Shqipris dhe Greqis

N 31janar u shpall publikisht ky protokoll

Sipas nenit 2 t ktij protokolli vija kufitare midis Shqipris dhe Greqis sht caktuar n marveshjen e londrs 1913 .Prcaktimi i pjess q mbetet nga Badaroshi n Ftelia ka qen saktsuar nga protokolli I Firences

Pra kshtu u zgjidh shtja e 26fshtrave n baz t protokollit firences s vitit 1925.

POLITIKA E SHTETIT GREK N KT RAJON

Kon ferenca e Ambasadorve q n vitin 1922 14fshatrat ia la Shqipris.

Edhe n 14fshatrat dhe n trsi n zonn neutrale komuniteti autoritetet greke ushtruan presion t prfshiheshin n Greqi. Ky presion ushtrohej jasht do ligji ndrkombtar. Kshtu edhe vet dhespoti i Kosturit e ushtronte kt presion

Nga ana tjetr institucionet ndrkombtare i shpalln zon neutrale t 26fshatrat pr t shmangur debatet .

Q nga ky moment dogana n kt rajon u hoq se kaloi n administrim ndrkombtar

Paknaqsia arriti kulmin sa banort e ksaj treve krijuan dhe eta pr mbrojtje

Shteti shqiptar i prfshiu banort e tyre n projekt buxhet dhe n proesin zgjedhor .Madje deputett e ksaj zone ankoheshin qeveris pse nuk liheshin t kujdeseshin pr kta banor.

Kishte raportime t herpashershme pr shkelje n kto rajone . Kshtu qeveria shqiptare drgonte ankesa qeveris s Athins s cils i krkonte q t prjashtonte banort e ksaj treve nga shrbimi ushtarak

Shprngulja prfshiu dhe shqiptart e 14fshatrave q i ishin dhn Shqipris.Paknaqsia arriti kulmin sa banort e ksaj treve krijuan dhe eta pr mbrojtje

Puna shkoi deri aty sa u pa mundsia e nj bashkpunimi me bullgart e komitetit maqedonas.

Ky grup kordinimi do t merrej me mbrojtjen e banorve dhe kordinimin e problemeve ktej dhe andej kufiritKomitt maqedonas, shqiptar i krkuan nj ultimatum qeveris shqiptare pr heqien e zons neutrale ose do t merrnin masa

4KUNDRSHTIMI I KUFIJVE

KOMPLOTI I BEQIR GREBENES

N vendimet e Konferencs s Ambasadorve n Londr dhe Protokollin e Firences si edhe Traktatin i Bukureshtit doln t paknaqura Bullgaria , Turqia dhe shteti ri Shqipria. N ann tjetr kishte filluar filluar n shtator t vitit 1913 n Ohr nj kryengritje nga banort jo serb q ishin prfshir n sundimin serb .Kur sht fjala pr nj kauz q u konvenon dy popujve ather dallimet n etni dhe komb nuk jan t rndsishme.

Edhe pse kjo kryengritje nuk kishte pasur sukses si pasoj e mosprkrahjes s mjaftueshme nga nj forc e jashtme, mosmarrveshjet midis liderve, sipas Panchevit, mungesa e nj plani t prbashkt, kishte rndsin e saj kryesore n dshtimin e saj .Kryengritja shqiptaro-bullgare e vitit 1913 tregon se sht e mundshme t arrihet nj shkall shum e lart e bashkpunimit midis popujve t ndryshm pr mbrojtjen e kauzave t drejta me interes t prbashkt, - theksoi ai.

Nj autor serb pjes t mardhnieve mira bullgaro shqiptare v edhe influencn austrohungareze te dy popujt si ai shqiptar dhe ai bullgar. Bazat e miqesis austro bullgare qndrojn n nj pik t perbashkt qe jane interesat kundr Serbis.

Krahas bisedimeve n shkall qeveritare u zhvilluan bisedime edhe ndrmjet komitetit xhonturk t Stambollit dhe komitetit verhovist bullgar pr t organisuar veprime etash n tokat shqiptare e maqedone t aneksuara nga Serbia dhe Greqia. Por angazhimi zyrtar i Shqipris si shtet asnjans vshtirsonte kt qllim .N 25 janar 1914 u nnshkrua n parim marveshja turko-bullgare ku neni IX i ktij traktati thuhej shprehimisht se shtetit shqiptar i njihej e drejta pr territoret n vijn Ohr-Dibr-Prizren-Prishtin

Pr tokat jasht ksaj vije as nuk flitej as nuk lihej nnkuptohej gj .Gjithsesi kjo marrveshje ishte vazhdim dhe konkretizim logjik i kontakteve dypalshe bullgaro-turke nj shprehje dhe prirje pr nj front prbashkt kundr Serbis dhe Greqis.Kjo marrveshje jepte nj ndarje si n perndim lumit Struma , detin Egje si pjes turke . Ndrkoh pjesa tjetr do jet n baz t fushs s armve por edhe konsiderata strategjike dhe etnografike .N aktet ndrkombtare karshi Shqipris sht nj kategori e re me t drejta dhe jo detyrime .Gjithsesi marrveshja turko-bullgare ishte nj rreshtim i ri i forcave n prag t lufts s par botrore

Ardhja e Vidit dhe kundrshtimi i hapur i Austrohungaris bllokoi angazhimin e Shqipris n kt aleanc

Kur u ndalua Beqir Grebenea n Lushnj kishte element probullgar n t .

N fund ai doli n gjyq .Ky skandal dhe deklarata e Ismail Qemalit se do ia linte pushtetin KNK bri q ai t jepte dorheqjen n 22janar1914

Shqipria,Bullgaria dhe Turqia asnjher nuk pranuan kufijt aktual . Ka patur edhe marveshje mes tyre . Gjithsesi Bullgaria ka prjashtuar kto marveshje t fshehta Megjithat kto do ndikonin negativisht n mardhniet mes ktyre shteteve.

TRATATIVAT FSHEHTA PR NDRYSHIMIN E KUFIJVE PAS KONFERENCS S PAQES

Kolonia shqiptare n Bukuresht tregohej aktive pr ndryshimin e kufijve madje dhe haptas me protesta drejtuar Konferencs s Paqes mbi mbrojtjen e t drejtave t Shqipris kundr pretendimeve t shteteve t huaja dhe veanrisht Greqis

Nj dokument i viteve 20 thekson pr nj marveshje t fshehte turko bullgaro shqiptare. E rndsishme sht q n kt marveshje t fsheht t gjendet gjuha e prbashkt pr shtjet q i ndajn. Kjo realisht sht gjendur q m par mes komitve bullgar dhe atyre shqiptar ku zonat q i ndanin futeshin n zon neutrale si Manastiri apo Kostur Follorina. Kurse n marveshjen q bhet fjal i lihet pals shqiptare t nxis etat n kt rajon dhe n rast shkmbimi ti ngeleshin Shqipris

N raport nga legata shqiptare n Beograd theksohej se me etat bullgaro maqedone ishin bashkuar dhe shqiptar si B.Curri, H.Prishtina q kishin si program provokimin e turbullirave n tokn jugosllave dhe krkohej nj shpjegim pr lvizjen e kaakve n Kosov dhe komitave n Maqedoni.

3ZOGU , NOLI ,KOMITETI MAQEDONAS DHE KOMITETI MBROJTJA E KOSOVS

Ardhja e Nolit n pushtet do t sillte impakt dhe n Ballkan. Ministri i jashtm jugosllav Nini dhe pr aq pak sa qndroi Noli e akuzonte si nxits telashesh dhe theksonte se cili do ishte qndrimi i tij kundrejt ktyre etave. .Vet mbreti Aleksandr e trajtonte kt shtje n bised me ministrin italian Bordero n fund t korrikut .

Noli n intervistat q jepte pr t ashtquajturat nxitje ndaj etave maqedonase theksonte se qeveria shqiptare nuk kishte dor n ndikimin e ktyre etave se si shtet i vogl q ishte krkonte vetm qetsi

Qeveria jugosllave n ann tjetr ngrinte akuza se n teritorin shqiptar eta shqiptare n bashkpunim me ato bullgare krijonin turbullira n tokn jugosllave

Gazeta greke Eleftero Vima n muajt e shtatorit e akuzonte qeverin shqiptare se ajo strehonte banda terroriste ku bhej fjal pr ardhjen e etave bullgare dhe ajo i jepte t drejt qeveris jugosllave n kt drejtim

Gjithsesi ndoshta kto qeveri kishin edhe xhelozi pasi n nj intervist pr gazetn bullgare Svobodna Re kjo gazet shprehej me superlativa pr Nolin. Vet ai shprehej se falnderonte Bullgarin pr mikpritjen q u bri shqiptarve gjat pushtimit turk

Pas ardhjes s Zogut raportet me Jugosllavin ishin t mira. Por ato turbulloheshin nga veprimtaria e etave te komitve bullgaro-maqedonas n Shqipri q gjetn streh n vend dhe me veprimet e tyre ndaj Jugosllavis i hapnin telashe shtetit shqiptar .

Kshtu Ahmet Zogu sapo erdhi n pushtet filloi nj onfensiv ndaj komitve t etave maqedono bullgar t strehuar n Shqipri Mardhniet me Bullgarin nuk ishin gjithmon t mira.Ktu ndikonte prkrahja q jepte direkt apo indirekt Sofja ktyre etave. Ky shtet mundohej her pas here ti trhiqte vmendjen qeveris bullgare q t merrte masat e duhura pr t ndaluar vrshimine komitve n tokn shqiptare .Si theksuam dhe m lart qeveria e Zogut theksonte se kto eta prishnin mardhniet ballkanike .

Gjithsesi pavarsisht nga debatet mardhniet shqiptaro bullgare do vendosen dhe n vitin 1930 do instalohet legata bullgare n Tiran

Mardhniet tregtare me Bullgarin do t vazhdonin . Kemi nnshkrim t marveshjeve tregtare t shtetit shqiptar me nj firm bullgare

KREU V POLITIKA E SHTETIT GREK . REAGIMI NDRKOMBTAR. RRJEDHOJAT E POLITIKS. NDRYSHIMET ETNIKE 1SHPRGULJA E SHQIPTARVE 1913-1939Qeveria greke ndaj popullsis ortoodokse do t ndiqte nj politike asimilimi, kurse ndaj popullsis myslimane bullgare dhe hebraike pr ti larguar.

Kshtu n rajonet q morri Greqia do t jetonin rreth 80mij shqiptar n Epirin e jugut, 35mij n Kostur dhe Follorin

N shtetin grek para 1913 jetonin 250mij arvanitas sipas Cvijiq dhe n 321vendbanime

Strategjia e politiks shkombtarizuese realisht kishte filluar ather kur lalt e Peleponezit kaluan n Thesali dhe m pas n Kailaria Duke filluar nga viti 1912 q ishte fillimi i luftrave ballkanike terrori ndaj popullsis shqiptare u b edhe m i egr. Ky terror u b m i egr veanrisht pas vendimit t konferencs s ambasadorve n Londr. Karakteristik ishte se megjithse kjo konferenc prfshin n shtetin shqiptar t sapo krijuar territoret veriore t vilajetit t Janins dhe pjesn m t madhe t sanxhakut tKors,terrori athino-fanariot prfshin per fat t keq edhe kt territor.

Pr t nnshtruar viset shqiptare administrata greke ndrmori aksionin e mbledhjes s armve .U shkeleshin t drejtat kombtare si krijimi i organizatave ,etj .Popullsin myslimane shqiptare e shpronsonin dhe detyronin t largohej kurse at kristiane t mohonte prkatsin kombtare dhe pranonte t shpallej greke

Krahas ktyre veprimtarive u ndrmorr edhe grabitja e pasurive t shqiptarve konfiskimi i pronave nga shteti grek . Qeveria greke vuri dor mbi t ashtquajturat toka t braktisura t shqiptarve t larguar n rrethanat e lufts ballkanike dhe pushtimit ktyre rajoneve

Terrori grek fatkeqsisht prfshiu edhe ato territore q u futn n shtetin e ri shqiptar.

Me shprthimine e Lufts s Par Botrore Greqia u prpoq t shmangte qndresn e mundshme t shqiptarve n viset e aneksuara . Kshtu n pretekstin e armve n Kostur burra e gra u mblodhn n sheshe publike dhe u keqtrajtuan hapur kurse mjaft tjer u internuan n ishujt e Egjeut . N pranver t vitit1917,r reth 400familje shqiptare protestuan pran organeve shtetrore dhe shpalln se nuk e njihnin qeverin greke

N qershor t vitit 1916 u fut n tokat e shtetit grek ushtria italiane .Roma pr interesat e saj politike ndoqi nj politik afrimi me shqiptart . U lejua flamuri etj. Por me hyrjen e Greqis n antant n 1917 dhe largimin e italianve popullsia shqiptare u vu n robrin greke

Prfundimi i lufts s par rigjallroi shpresat shqiptare pr bashkim. Iu uan nj seri letrash konferencs s Paqes

Por me gjith shpresat q ushqenin shqiptart n Konferencn e Paqes kjo konferenc nuk solli asnj ndryshim n gjendjen e popullsis shqiptare.

Gjat vitit 1919 vet delegacioni shqiptar n konferencn e paqes n paris e ngriti zrin kundr ktyre krimeve

M 8 gusht 1920 Mbretria helenike nnshkroi me Perandorin Otomane Traktatin e Sevrs . Nprmjet ktij dokumenti Greqia njeh dhe zotohet t siguroj mbrojtjen e plot t t drejtave dhe lirive themelore t gjith banorve bullgar, shqiptar , vlleh , etj pavarsisht racs kombsis apo fes .Bhej fjal pr banues n territorin grek e me shtetsi prcaktuar sipas traktateve dhe marveshjet e mparshme..Sipas ktyre zotimeve pakicat do gzonin t njjtat t drejta si popullsia greke dhe disa t drejta si pakic kombtare .Nenet 7,8,9 parashikonin nj sistem zgjedhor q bnin t mundur prfaqsimin e tyre n qeverisje prdorimin e lir me goj ose shkrim t gjuhve amtare n mardhniet private e zyrtare sigurimin e t drejts s msimdhnies n gjuhn amtare

Qeveria shqiptare mbshtetur n traktatin e Lozans dhe detyrimet q qeveria greke kishte marr n traktatin e Sevrs nnshkruar n gusht 1920 protestoi pran fuqive mdha dhe lidhjes s kombeve

N vitet 1923-1925 kishte shkmbim popullsie t myslimanve nga Greqia n Turqi dhe kristianve nga Turqia n Greqi

N maj vitit 1926 qeveria greke do deklaronte se pengonte largimin e popullsis dhe vendosjen e kolonve vetm n amri .Qeveria e Pangalosit mbajti qndrim t mir n zgjidhjen e shtjes dhe normalizimine mardhnieve greko-shqiptare .Por rzimi tij n vern e 1926 i frenoi kto qndrime

Qeveria shqiptare bazuar n ankesat e shtroi kt shtje n sesionin 50lidhjes kombeve ku 5qershor 1928 i i drguari i Shqipris Medi Frashri e krkoi krijimin e nj komisioni t paanshm .Kshilli lidhjes rekomandoi bisedimet

Qeveria qreke synonte t paraqiste shprnguljen n aparenc n mnyr vullnetare, kur n terren prdorte mjetet e dhuns pr ti larguar. Me preteksin se kishin prejardhje turke,autoritetet greke prfshin n shkmbim edhe popullatn myslimane shqiptare. Nj historian grek jep nj kndvshtrim tjetr M 13tetor 1926 u nenshkruan ne Athine tri konventa te tjera nenshtetesise ajo konsullore e vendosjes dhe e tregtis .E dyta nuk u aplikua se nuk u retifikua.Konventa e tregtis nuk qendron larg konventave te tilla tregtare .M teper interesant sht shqyrtimi i vijave t pergjithshme t konvents pr shtetsin.Me ane t saj u prcaktua shtetsia e atyre qe kan lindur n shqipri dhe banojn n Greqi.Kta u ndan n dy kategori : n ata q banonin n Greqine e vjetr dhe ata q banonin ne viset e reja.Nga ata q banonin n Greqin e vjetr u njohn si qytetar grek ata qe ishin regjistruar si qytetar ne Greqi para 29korrikut 1913 dit kur u njoh nderkombtarisht pavarsia shqiptare.Pr ata qe ishin regjistruar qytetar greke pas ksaj date t cilt deri athere qeveria shqiptare nuk i njihte si qytetar grek sepse duhet ti krkonin leje asaj n baz t ligjeve shqiptare kur ishte fjala per t ndrruar shtetsine u dha me an t nj kompensi zgjidhja qe vijon t perpiloj Greqia nje list prej 100personash qe ishin regjistruar qytetare greke pas 29korrikut 1913 t cilt ti njoh detyrimisht si t till qeveria shqiptare.N kt list ishte e nevojshme t perfshiheshin ata q kishin sherbyer si oficer greke q sidoqoft njiheshin si qytetar grek1 .Pr ata qe banonin n viset e reja u arrit marrveshje t konsiderohen qytetar grek duke patur t drejt t zgjedhin brenda nj viti nnshtetsin shqiptare me detyrim q n nj rast t till t ln brenda tre vjetve tokn greke me prjashtim t rastit nse lejonte qeveria greke qndrimin e tyre t metejshm .Pastaj konventa parashikoi pr ata q u lindn n viset e reja t Greqis dhe m 1nntor 1933 u ndodhn banor t Shqiperise iu dha dhe e drejta e zgjedhjes n favor t shtetsise greke brenda nj viti

2SHKMBIMI I POPULLSIS

HYRJE

Pas disfats n luft me Turqin qeveria greke u detyrua t pranonte jo vetm trheqjen e trupave por edhe popullsis greke q jetonte aty .Operacioni u vendos t kryhej n formn e shkmbimit midis dy shteteve. Pr kt midis Greqis dhe Turqis n janar 1923 u prfundua nj marveshje n Lozan t Zvicrs ku grekt e Anadollit do t ktheheshin n vendin e origjins duke u shkmbyer me turqit q ndodheshin n territoret greke

Marrveshja e Lozans e vitit 1923 oi n shkmbimin e myslimanve t Greqis me kristiant e Anadollit . Greqia u erdhi q n fillim me ndihma dhe kredi kolonve.

Kshtu ajo tentoi t prfshinte n kt shkmbim popullsie edhe shqiptart ortodosk t Marics duke i quajtur si grek, por nuk u pranua nga vet banort duke u deklaruar si shqiptar

SHQIPTART DHE SHKMBIMI

Pas vitit 1923 shtja merr nj kthes me plot pasoja t rnda pr popullsin shqiptare jasht kufijve . Pas disfats q psoi n luftn me Turqin n vitin 1922 qeveria e Athins u detyrua t largonte jo vetm trupat e saj nga Anadolli por edhe t pranonte trheqjen prej ktej t nj popullsie greke t vendosur aty prej kohsh q arrinte n 2milion frym. Kaklamanos n 19janar 1923 kishte deklaruar se qeveria e tij nuk kishte aspak ndr mend t prfshinte n shkmbim shqiptart mysliman me origjin shqiptare q mgjth jan bashkfetar me turqit nuk jan aspak bashkatdhetar t tyre

Qeveria greke q n qershor 1924 u shpreh se nuk do t largonte myslimant shqiptar.

Debate kishte vetm n lidhje me popullsin pomake midis Mests dhe Strumics. Arsyeja ishte se ky rajon i prkiste Trakis dhe jo Maqedonis. Myslimant e Trakis ishin prjashtuar nga ky shkmbim bashk me myslimant e rajonit t amris

Qeveria greke nxorri urdhresa zyrtare prjashtim nga shkmbimi popullsis myslimane shqiptare . N kundrshtim me kto nnguvernatort ku banonin shqiptart mes t cilve edhe ai i Kostur Follorin ,Konic nxorrn njoftime zyrtare sipas t cilave shqiptart mysliman do t drgoheshin n Azi .

Pr shkmbimin e popullsive u ngritn pran autoriteteve shtetrore greke disa zyra si zyra pr vrtetimin e kombsis,zyra autonome pr stabilizimin e refugjatve etj. Shqiptart mysliman autokton kalonin n sprova t gjata pr t dshmuar origjinn e tyre gj q ishte vshtir pasi popullsia shqiptare dhe pse ishte autoktone n kto troje nuk kishte jetuar brenda tokave t shtetit shqiptar .Ve ksaj ajo sapo kishte dal nga sundimi osman q nuk e kishte njohur kombsin shqiptare prandaj mugonte dhe dokumentacioni i nevojshm

N praktik pr tu vrtetuar kombsin shqiptarve mysliman u duhej t kalonin nga zyrat vendore n ato qndrore ,n Ministrin e punve t jashtme,nnkomisionet e komisionit miks n Maqedoni dhe Epir ku i nnshtroheshin hetimeve prkatse pr gjuhn,traditat dhe deklarimet e tyre mbi kombsin.Edhe kur u njihej kombsia nga autoritetet greke krkohej ertifikat prfundimtare nga komisioni miks .

Deri 1925 u detyruan t largohen 35mij shqiptar

U larguan edhe 100mij shqiptart q jetonin n Maqedonin e jugut.

Kishte edhe protesta nga vet shqiptart ortodoks q jetonin n Turqi duke u deklaruar se ishin shqiptar dhe jo grek dhe se nuk dshironin t shkonin n Greqi

Shkmbimi i popullsive q u b pjes e marrveshjes s Lozans nuk ishte ndonj zgjidhje krejtsisht e re e antagonismit greko-turk sepse Venizellos e kishte propozuar vet nj mas t till ndonse n nj shkall m t kufizuar n prag t Lufts s Par Botrore .Shkmbimi do t bhej mbi bazn e fes jo t gjuhs apo ndrgjegjes kombtare .Kjo pati disa pasoja anormale sepse aq sa t krishter ortodoks t Azis Vogl ishin turqishtfols po aq mysliman t Greqis dhe veanrisht t Krets ishin greqishtfols. Grekt e Stambollit dhe ishujve Imbros dhe Tenedos q kontrollojn hyrjen n Dardanele bashk me patriarkann Ekumenike u prjashtuan nga shkmbimi si edhe myslimant banor t Trakis greke q ishin turq ..

Si shteti turk dhe sheti grek ishin t interesuar pr kt shkmbim Autoritetet shtetrore turke krkonin t popullonin rajonet n kufi me fiset kurdistantase. Aty duheshin njers besnik. Pr kt nuk kishte shum dyshime se m besnikt ishin myslimant e Ballkanit dhe veanrisht shqiptart.Prandaj Turqia nuk ishte shum e interesuar n kt pik pr t ndaluar shkmbimin.

Madje jo vetm kaq ajo u ofronte strehim politik dhe gjith t arratisurve q nuk donin t bnin shrbim ushtarak n Shqipri.

Kshtu qarqet qeveritare greke shfrytzuan traktatin e Lozans q me an t shkmbimit t popullsis t largonte nj pjes t saj .U larguan rreth 384mij vet deri n kt koh mysliman nga Epiri dhe Maqedonia dhe u vendosn deri n kt periudh 150mij grek nga Anadolli.

Por edhe shum nga grekt e Anadollit q vinin nga qytete osmane t mdha si Smirna i shikonin me prbuzje ato q i quanin mnyra provinciale t palaeoelladites t banorve t Greqis s vjetr .

Tensionet e shkaktuara nga integrimi i territoreve t fituara rishtazi n luftn ballkanike ishin nj faktor i rndsishm q ndikoi n lindjen e prarjes kombtare .Ato do t acaroheshin m tej nga vrshimi masiv i refugjatve brenda kufijve me nostalgjin e tyre khamenes patrides, ose atdheun e humbur dhe vetm pas shum dekadash ata do t futeshin n rjedhn e shoqris .Kshtu Greqia u b nj nga vendet etnikisht m homogjene n Ballkan edhe pse shtja e pakicave myslimane kryesisht turke , sllave maqedonase ,vllahe dhe shqiptare q do t vazhdonte t ishte e mpreht . Refugjatt ishin numerikisht aq t shumt dhe gjeografikisht t vendosur n mnyr kompakte sa t vepronin si arbitra t jets politike gjat periudhs midis dy luftrave botrore.

Gjithsesi t dy popullsit u ndeshn me nj jet krejt ndryshe dhe mentalitet ndryshe.

N trojet shqiptare do t vendoseshin 40mij krishter anadollit

Muhaxhirt e e Anadollit pr t ushqyer fmijt e tyre u grabisnin shqiptarve tr produktet e arave . Ata torturonin edhe shqiptart

U bhej presion myslimanve q t vendoseshin t krishtert ardhacak n 70% t shtpive t tyre .

Pati edhe krkesa nga 300shqiptar mysliman q krkonin t ktheheshin n kristian por kjo nuk u pranua nga Greqia e cila nuk dshironte t merrej me proseletizm fetar

Qeveria greke nuk mjaftohet me kaq. Ajo bri perpjekje t shperngul edhe shqiptart q ishin ne territorin neutral t 26 fshatrave, problem i cili nuk kishte marr akoma zgjidhje. Protesta e ketyre t fundit bri qe t mos viheshin n zbatim kto plane. 3POLITIKA E SHPRONSIMIT

SHPRONSIMI I SHQIPTARVE

Gjeografia e pronave t subjekteve t shqiptarve n territorin e shtetit grek ishte shum e shtrir n vitet 1920.Ato shtriheshin nga Kreta deri n Komotni

N kriteret q iu dhan Greqis pas lufts s par botrore u zbatuan dispozita ligjore q synonin shpronsimin e shqiptarve .

Me ligjin nr 924 dt14.XI.1917 me nj vendim t njanshm t shpallur prej tyre n mars 1918 amrve, janinasve dhe tr shqiptarve t tjer t krahinave shqiptare q paten fatin e zi t viheshin brenda kufirit t shtetit grek ndalonin prerazi shitjen , tjetrsimin apo kalimin e pasurive t tyre nga njri te tjetri .Madje tr ata q ruanin ende nnshtetsin osmane ditt e para t qershorit 1919 urdhroheshin q brenda 3muajve t ikninn jasht shtetit .

.Sipas vendimeve t njanshme t vitit 1917 dhe 1919 shqiptarve iu hoq e drejta e shitjes s pasurive t patundshme .Nga shtatori i vitit 1923 ky kufizim u shtri edhe n shitjen e pasurive t paluajtshme. Shqiptarve u ishte hequr prej kohe e drejta pr ti dhn me qera pronat e tyre me nj afat prej m shum se nj viti

Pr t goditur m tej popullsin shqiptare u shfrytzua zbatimi i reforms agrare q u shpall n vitin 1920 . Sipas saj dhe disa akteve t mvonshme ligjore do t prekeshin me shprblim vetm siprfaqet mbi 30ha .Aspekti juridik

Ndrhyrjet ligjvnse t kryera nga qeverit greke dhe q kishin pr objekt shqiptart n Maqedoni dhe Epir u justifikuan nga autoritetet greke me nevojn shtypse pr tu prballur me problemin e fluksit t shprngulurve nga Turqia . Midis masave ligjore m t rndsishme n kt lnd duhet prmenden dekretligji 15shkurt 1923 mbi konensionin e pasurive publike dhe shpronsimin pr akomodimin e kolonve dhe refugjatve ligjin 4816/1930 q fuste nj shtes dmshprblimi mbi pasurit e shpronsuara t amve ligjin 5136/1931 q realizonte kalimin e pronsis nga amt te refugjatt nprmjet shortit publik ligji 735/1937 mbi dmshprblimin pr shpronsimet nga ana e shtetit . Si shikohet nga t gjith kto ligje problemi i pronave shqiptare ishte i madh dhe vllimi i tyre ishte aq i madh sa duheshin miratuar kaq shum ligje pr administrimin e proesit .Po ashtu q me shtnien n dor t territoreve ngjitur me Shqiprin politike u miratua nj ligj q ndalonte shitblerjen e toks n zonat ku banonin shqiptart .

Vonesat n zbatimin e ktyre ligjeve u bn shpesh objekt ankimimi pran shoqris s kombeve nga ana e amve dhe shtetit shqiptar veanrisht n periudhn 1928-1930, por gjithnj me rezultat negativ ISLAMIZMI DHE PRONAT FETAREFillesat myslimanizmi n Greqi i ka n shek vii-es me pushtimin e Krets nga myslimant turq. Pushtimi turk filloi me Galipolin n vitin 1354 dhe ky pushtim u shoqrua me dy femenone E para kolonizimi I territoreve t ndryshme t Greqis dhe dyta islamizimi i nj pjese kryesore t popullsis autoktone Me ardhjen e turqve n Greqi do filloj islamizimi i vendasve pra arvanitasve. Si do shohim n dy harta kolonizimi me turq nuk do prfshij rajonet e Kostur Follorins. Pra ata jan mysliman vendas shqiptar.

Ndrkoh lidhur me regjimin e tokave t myslimanve dhe vakfeve parashikohej q n rajonet e aneksuara qeveris greke duhej tu njihte t drejtn e pronsis mbi fermat e kullotat .Kto toka ishin administruara pr llogari t thesarit otoman.Ligji 2shkurt 1881 theksonte se ndalohej shpronsimi

Ai parashikonte se n rajonet e aneksuara qeveria greke duhej tu njihte t drejtn e pronsis mbi fermat kullotat pr mirmbajtjen e xhamive kolegjeve .Lidhur me tokat e sulltanit kto toka ishin pr llogari t thesarit otoman.Popullsia myslimane m e vogl mban me t krishtert mardhnie shum t mira .Tokat rreth rajonit t Trikallas ishin t administruara shum mir pr llogari t thesarit otoman. .Tipar mbizotrues n mnyr t dukshme sht ai eksodit drejt territoreve t mbetura osmane .

Bejlert e Thesalis dhe pronart e vegjl mysliman shesin tokat e tyre dhe braktisin rajonin t nxitur n kt drejtim nga hoxhallar t shumt.Popullsia myslimane mban me t krishtert mardhnie t mira

Gjithsesi mgjth i largoi Greqia nuk e mbajti premtimin lidhur me pronat .

N qytetine Farsals dhe t Elasonjs jetonin shqiptar mysliman t sektit bektashian t cilt kishin edhe teqe pr shrbimet e tyre

SEKUESTRIMI I PRONAVE FETARE

Nga prfaqsues t komunitetit mysliman n Greqi pr vjedhjen e pronave vinin njoftime q n vitin 1923. I krkohej edhe komunitetit mysliman n Tiran pr prkujdesjen q duhet t bjn kto autoritete ose ajo q njihet sot me emrin e e drejt eksterritoritoriale .

Kshtu sheh Sabriu i ve n dijeni autoritetet fetare t Tirans pr vjedhjen e ktyre pronave . Po aty theksohet q qeveria greke pronat n Prevez nuk i njeh dhe nuk ndrhynte n vjedhjen e tyre

N vitin 1924 pjestar t komunitetit myslima ktu krkojn prkujdesje pr pronat.Kshtu kemi nj qarkore t kshillit lart sheriatit njoftojn pr pasurit q mund t ken n Greqi dhe prpjekjet q mund t bjn pr adiministrimin e tyre

Nj letr private e vitit 1925 thekson se tr pronat e komunitetit mysliman dhe bektashian jan sekuestruar n Prevez.

REAGIMI NDRKOMBTAR NDAJ POLITIKS SHKOMBTARIZUESEN Kongresin e Berlinit dhe n Konferencn e Ambasadorve n Londr, de jure n nenet e traktateve t miratuara shqiptarve u njiheshin e drejta e gjuhs dhe t drejtat pr pasurit e patundshme.

Kto t drejta iu njohn edhe shqiptarve t mbetur n zonat e aneksuara nga Greqia.N protokollin e Firences n 17 dhjetor 1913 nqs kto t drejta iu njohn, de fakto popullsia nuk gzoi asnj t drejt.

Shteti shqiptar jo vetm protestoi pr shkeljen e ktyre t drejtave, por mori masa pr sistemimin e muhaxhirve t ardhur nga Greqia. Autoritetet greke vetm konstatonin shkeljen e tyre , por nuk morn masa per ti parandaluar. Pas Luftes s Par Botrore fuqit e mdha fitimtare e quajtn me vend t fusnin n traktatin e paqes t sistemit t Versajs disa dispozita te veanta pr garantimin e t drejtave t pakicave. N baz t ktyre traktateve nj varg vendesh t Europs Qndrore e Juglindore prfshir Jugosllavin e Greqin u angazhuan zyrtarisht ti njihnin pakicat kombtare, brenda kufijve t tyre t drejta t barabarta me kombin mbizotrues n shtetin prkats, duke u njohur pakicave n mnyr t veant lirin e shtypit dhe arsimimin n gjuhn amtare. N fakt kto t drejta i njohu dhe i vuri n zbatim vetm shteti shqiptar,kurse te shqiptart n Greqi ngeln akoma n pozita pabarazie dhe gjendje tejet t rnd. Dhe e ashtuquajtura proedur e posame pr mbrojtjen e t drejtave t pakicave kombtare n Lidhjen e Kombeve, e parashikuar n statusin e ksaj organizate nuk krijoi ve iluzione t prkohshme sepse ve zhurms mbi kujdesin e fatin e pakicave kombtare nuk dhan rezultate praktike (nenet 81,86,87,93 t traktatit t Versajs, q prsriten n traktatin e Sen Zhermenit n Austri n shtator 1919, Nis,Bullgari nntor 1919. traktatet pr Hungarin qershor 1920. dhe doktrinn e s drejts ndrkombtare sht konsideruar se kjo krijoi pr her t par bazn juridike pr prcaktimin e t drejtave t minoriteteve baz q u zgjerua dhe konsolidua m tej n traktatet qe u lidhn n kt koh n vitet 1919-1929 mes fuqive aleate dhe Greqis. Regjimi i minoriteteve plotsohet n kuadrin e Lidhjes s Kombeve, kur nj numr vendesh, duke prfshir edhe ato ballkanike pranohen n organizatn e Gjenevs,duke br deklarata t posame, ku angazhohen t respektojn t drejtat e minoriteteve.

Sipas Niko Canes n studimin e tij Greqia prdori nje politik pajtuese n Lidhjen e Kombeve m 1928 pr shtje pronash e minoritetesh dmth pikrisht pr ato shtje q Greqia dhe jo Shqipria do t kishin t drejt t ngrinin z.

N fillim t vitit 1931 u hodhn hapat e para t qeveris greke pr nj zgjidhje t shtjes s pasurive t shqiptarve .Filloi dmshprblimi i pronarve nnshtetas shqiptar me banim n Greqi si ishte vepruar me t huajt e tjer mgjth n kuota m t vogla .N qershor 1935 qeveria greke miratoi ligjin tjetr pr shprblimine pronave t shpronsuara n Greqi t banorve me origjin ose nnshtetsi t shqiptarve me banim n Greqi ose vende t tjera ve Turqis. Sipas ktij ligji pronart me pasuri t shpronsuara ose t zna prej shtetit dhe banks bujqsore kishin t drejt pasi t provonin origjinn shqiptare ti mernin prap pronat ose t arktonin shprblimin mjafton t mos banonin n Turqi .Kur pasuria ishte zn prej shtetit grek gjat shkmbimit deri n vitin1926 u kthehej pasuria q kishte n dor banka shtetrore .Kur pronat u ishin dhn refugjatve nuk do ktheheshin .Me ligjin e ri i dorzohej pronarit gjithka q banka kishte arktuar nga shitja e pronave me kamat 6%.Kur dokumentet kishin humbur lejohej t paraqitej si dokumente pronsie tapit dhe regjistrat kadastral turke ose dshmi gojore

Ky hap eli rugn pr nj zgjidhje t pjesshme t shtjes s pasurive dhe krijoi hapsira pr kthimin e tyre ose dmshprblimin prkats .N praktik hasi vshtirsi dhe nuk u zbatua plotsisht. .Pas ardhjes n fuqi t qeveris s Metaksait pati prkeqsim t gjendjes s popullsis .Qeveria greke filloi t blinte tokat duke u dhn lehtsi shqiptarve pr tu larguar.

6NDRYSHIMET ETNIKE

Shqiptart n Greqi deri n vitin 1912 do t kishin nj shtrirje t gjer.

Kshtu s pari do t ishin arvanitt banort q do t banonin n Greqin qndrore n Pelepones ,Atik dhe Greqin Qndrore.

N vitin 1878 do i shtohej edhe popullsia e rajonit t Thesalis ku do t jetonin jo vetm arvanit, por edhe arumun. N kt vit shtetit grek do i bashkangjitej dhe kazaja e Arts bazuar n vendimet e Kongresit t Berlinit

Me vendimet e Konferencs s Londrs t vitit 1913 shtetit Grek do i bashkangjitej edhe nj rajon me sanxhakun e amris i banuar krejtsisht me shqiptar kryesisht myslimane . Ktu prfshiheshin kaza e Marglli, Parg, Filat, Paramithi ,Gumenic. Gjithashtu i tr sanxhaku i Janins ve kazas s Leskovikut iu bashkangjit shtetit grek. Popullsia ktu ishte kryesisht kristiane shqiptare por edhe mysliman dhe vllah si edhe grekofon, por me origjin shqiptare sipas Sami Frashrit. Vllaht do t jetonin n Meov, Konic, por edhe n Janin.

Sanxhaku i Prevezs do t prbhej nga kazaja e Lorosit dhe Prevezs nj rajon me popullsi kristiane shqiptare por edhe myslimane .

Gjithashtu shtetit grek iu prfshin edhe kazaja e Follorins, Kosturit e banuar me shqiptar mysliman dhe ortodoks kryesisht por edhe maqedonas dhe vllah

N kto rajone shqiptart do t ishin autokton.Ve t tjerave shqiptart do t jetonin edhe n sanxhakun e Selanikut Seresit. Numri i tyre shkonte n 100mij. Por n dallim nga rajonet e prmendura m sipr shqiptart ktu s pari nuk ishin autokton. S dyti shqiptart kishin m shum ndjenj fetare se at kombtare dhe quheshin grek e turq.

Si e prmendm edhe m lart n kto rajone shteti grek ndoqi nj politik asimiluese ndaj shqiptarve ortodoks dhe arvanitasve apo edhe pakicave kristiane si vllah dhe maqedonas dhe bri shkmbim popullsia me shtetin turk duke marr q andej popullsin kristiane dhe duke drguar popullsin myslimane .

Si rrjedhoj e ksaj politike genocidiale numri i shqiptarve n Greqi u zvoglua shum. Tani shqiptart banonin vetm n krahinn e amrise, ku 90% n vitin 1912 kaloi n 80% n vitin 1922 dhe n fund t vitit 1944 do t arrij n 65% prqindja e shqiptarve n rajonin e amris, numri i shqiptarve q jetonin tashm n Greqi nuk ishte sa e atyre t vitit 1912.

Pas shkmbimit t popullsive n vitin 1923 n Greqi ngeln shqiptart n Kostur numri i t cilve shkonte n 12000persona. Kta mund t jen nisur pak prpara vitit 1945

Pas viteve 1939 shqiptart q banonin n territoret e dhna padrejtsisht greqis, nj territor prej 18 mij km2 q banohej m 1912,tani sjetonin vese n nj territor prej rreth 1454 km2, q njihet me termin amria. Madje edhe ketu si pasoj e shprnguljeve prej vitit 1912-1939 ku ishin shprngulur mbi 40 mij am nga 85% q prbnin m 1912, tani nuk prbnin vese 65% t popullsis.

Shqiptart m prpara jetonin n Art, Janin, Kostur si edhe n Maqedonin jugore si Seres, Selanik, Dram etj. Numri i tyre shkonte n rreth 100mij t cilt me shkmbimin e popullsis u larguan

Gjithashtu n Tesali egsistonin dhe dy teqe albanofone q kan funksionuar gjat ksaj periudhe

Gjithashtu shqiptart kristian kaluan nga rajoni i Edrines n rajonin e Aleksandropolisit q tashm i prkiste shtetit grekMBYLLJE

Me pretekstin e vrasjes s nj nnshtetasi italian Daut Hoxhs dhe mosgjetjes s autorve n prill t vitit 1941 Greqia pushtohet nga Italia.

Popullsia ame, megjithat nuk e mirpriti pushtuesin e ri dhe pr kt dshmojn dezertimet e shumta. Italiant bn nj politik t dyanshme her me amt her me grekt.

Gjermant ndryshe nga italiant ndoqn nj politik te autonomis lokale n amri. Ata organizuan kshilla krahinor n krye t t cilave qndronte Nuri Dino . Por sht fakt se amria si n kohn e italianve dhe n kohn e pushtimit gjerman nuk u prfshi n t ashtuquajturn Shqipri etnike. Vet Nuri Dino u przie me gjermant vetm n aspektin administrativ dhe jo ushtarak.

. Prkundrazi Napolon Zerva do t bashkpunonte me italiant, gjermant dhe m pas me britanikt.

Kur e pan se kta t fundit po merrnin t tatpjetn, kaluan me aleatt.

Historia e vrtet e genocidit filloi m 28 qershor 1944.Kjo njihet edhe si dita e genocidit grek ndaj amve.

Interesimi aleat pr problemin e minoritetit am kishte lindur q para se t kryhej genocidi. Ata i propozojn Zervs q shqiptart mysliman t Greqis t shkmbehen me ortodokst grek t Dropullit,por nuk pranohet nga Zerva. Fill mbas ksaj ndodhn krime makabre. Ndrkoh pas shprnguljes amt q mbetn n trojet etnike pas lufts formuan nj komision. Disa antar t ktij komisioni si Musa e Gani Demi shkuan n Athin pr t protestuar pran qeveris s Papandreut pr ngjarjet e ndodhura. Pas nj pritje t gjat, nj funksionar i qeveris greke u deklaron, n tetor 1944, n koefidenc se n pamje t par fajtor pr masakrat duket se sht Zerva, por n fakt qeveria greke ishte ajo q nuk donte kthimin e tyre n amri.Ndrkoh shteti shqiptar nuk mund ti jap ndihmn e tij vllezrve t vet ,sepse sapo kishte dal nga lufta. Megjithat e orientuar nga lindja,Shqipria mbshteti komunistt grek, ku rrezikohej t futej n konflikt nderkombtar. Si rrjedhoj u dmtuan interesat kombtare e u paksuan mundsit e zgjidhjes s problemit n instancat ndrkombtare. Popullsia ame priti q qeveria shqiptare ta ndihmonte pr tu kthyer n trojet e veta. Fuqit e mdha qe u prfshin n luftn e ftoht nuk e perfshin shtjen ame pr zgjidhje, q u sakrifikua nga politika dominuese e dy blloqeve.

Qndrimi i qeveris shqiptare t sapodal nga lufta pr kt problem ka qen i lkundur. Pr sistemin e tyre ajo bri aq sa kishte mundsi dhe n lidhje me kthimin e tyre hyri n tratativa me kryetarin e Partis Komuniste Greke,Niko Zahardhis, ku u arrit n konkluzion se nqs fitonte PKG n luftn civile amt do t ktheheshin n trojet e tyre. .

Pas vitit 1950 qndrimi i ksaj qeverie ndaj ktij problemi do t jet n krahun negativ. Ajo do t mbyllet. Ndoshta edhe pr t ruajtur ekuilibrat e lufts s ftoht. Edhe ather kur kishte acarim t marrdhnieve greko-shqiptare shtja ame nuk prmendej. Ndrkoh q enciklopedia ruse e njihte amrine si truall shqiptar, n literaturn shqiptare kishte nj heshtje pr kt problem. N vitet 67-90 me gjith prmirsimet n dukje t marrdhnieve shqiptaro greke si rezultat i acarimeve me Jugosllavin dhe BS, shtja ame nuk u trajtua. Kjo shtje i duhej shtetit shqiptar vetm n fillimet e acarimit. Fakti i heqjes s nnshtetsis greke t amve , e cila ishte e E.Hoxhs, oi n pengimin e s drejts s rikthimit t tyre n amri. N ann tjetr minoritetetit grek iu la nnshtetsia shqiptare dhe kombsia greke.

Pr t realizuar pozitat e tij shteti komunist i ruhej ides s Shqipris s madhe si ishte rasti i 5 qershorit 1981,ku E.Hoxha mohoi se kishte nj Shqipri t madhe dhe harta e paraqitur n OKB ishte nj trillim. sht fakt se politika q kan br dhe bjn politikant tan e kan trajtuar kt problem por pa ia prishur marrdhnieve shqiptaro-greke.Ramiz Alia n takimin me Micotaqis, e trajtoi kt problem si theksonte aq sa mund t qndronte. Qeverit shqiptare e kan trajtuar kt problem duke patur parasysh dhe problemin e emigrantve. Sot Greqia shtjen e vorio epirit e trajton si kundrpesh ndaj problemit am. Ajo mohon kategorikisht t drejtn e ktij minoriteti n Greqi Sot shteti shtetit grek duhet t zbatoj ndaj minoritetit shqiptar aty minimalisht t drejtat e pakicave q vet shteti shqiptar po i respekton pr minoritetin grek n Shqipri.

Pr t realizuar kto piksynim duhet br nj sensibilizim i opinionit ndrkombtar.

Hapi i par pr kt sht hedhur. M dat 5.XI.1998 kjo shtje i paraqitet zotit Hollbruk. N muajin janar t vitit 2000 kjo shtje u paraqit nga gazetart ku pala greke theksoi se ska nj shtje ame,kurse pala shqiptare e la t hapur kt problem. Presione pr mbylljen e ksaj shtje jan br nga pala greke indirekt nprmjet cshtjes s emigrantve dhe rihapje t fallsitetit Vorio-Epir. Megjithse ky problem mbetet i hapur e kerkon zgjidhje n baz t kartave ndrkombtare.

PRFUNDIME

Synimet e tyre qarqet greke i treguan q n fillimet e krijimit t shtetit t tyre m 1821. Ata nuk e perfilln ndihmn q i dhan direkt shqiptart me an t kapedanve arvanitas dhe filluan asimilimin e tyre.N vitin 1878 shtetit grek iu bashkangjit dhe rajoni shqiptar i Arts.N vitin 1913 u bashkangjit edhe Kosturi, Follorina, kaza e Janins ,Konics dhe Sanxhaku i amris si edhe ai i Prevezs. Shqiptart jetonin edhe n rajonin e Selanikut por kta nuk ishin autokton e mbi gjitha quanin veten si grek ata kristian dhe turq ata mysliman N trsi popullsia ishte ishte shqiptare kryesisht myslimane sidomos n amri por edhe kristiane. Pjesa tjetr ishin vllah dhe maqedonas. Ndaj popullsis myslimane u ndoq nj politik duke shperngulur dhe shkmbyer me ato kristiane t Anadollit, kurse ndaj popusllsis kristiane minoritare duke ndjekur nj politik asimiluese q do sillte shkombtarizimin. . Popullsia myslimane shqiptare do shprngulej deri n vitin 1939 me prjashtim t rajonit t amris. Kjo e fundit do shprngulej nga forcat e Zervs n mes t vitit 1945.Qeveria shqiptare bri aq sa mundi pr sistemin e amve, ne arenn ndrkombtare ajo bri shume pak. Pas vitit 1946 ajo nuk e permendi m shtjen ame n arenn ndrkombtare.Reagimi nderkombtar ishte i till, q pr hir t interesave konjukturale, shtja ame nuk u zgjidh. Kjo shtje u rihap pas viteve 1990. Ajo duhet t ket nj zgjidhje t drejt.1

PERMBAJTJA

2 PARATHNIE

3 HYRJE

KREU I

SHTJA MAQEDONASE

1 HYRJE2 SHTJA MAQEDONASE N FUND SHEK XIX FILLIM SHEK XX

3 KRYENGRITJA E ILINDENIT. MARRVESHJA E MYRSHTERGUT 4 ORIGJINA E ARUMUNVE. BASHKPUNIMI SHQIPTARO RUMUNKREU II

PROBLEMI I KUFIJVE 1QNDRIMI I PRBASHKT N CAKTIMIN KUFIJVE. KONFERENCA E LONDRS2 CAKTIMI KUFIJVE ME GREQIN N KONFERENCN E AMBASADORVE N LONDR3 SHTJA E KUFIJVE N KONFERENCN E PAQES N PARIS .PROTOKOLLI

I KAPSHTICS.4 26FSHATRAT5 KUNDRSHTIMI I KUFIJVE.KOMPLOTI I BEQIR GREBENES.TRATATIVAT FSHEHTA PR NDRYSHIMIN E KUFIJVE PAS KONFERENCS S PAQES6 ZOGU , NOLI ,KOMITETI MAQEDONAS DHE KOMITETI MBROJTJA E KOSOVS KREU IIIPOLITIKA E SHTETIT GREK . REAGIMI NDRKOMBTAR. RRJEDHOJAT E POLITIKS. NDRYSHIMET ETNIKE

1 SHPRGULJA E SHQIPTARVE 1913-1939

2 SHKMBIMI I POPULLSIS3 POLITIKA E SHPRONSIMIT MBYLLJE

PERFUNDIMET Irakli Koollari. Arvanitt. f. 54

aty f.9

Akademia e Shkencave ,Historia e Shqipris ,f 4

Fjalor Enciklopedik, shtja maqedone, Kristaq Prifti f. 391-392

Georges Castellan ,Historia e Ballkanit, f. 370

AIH shtja kombtare n programet politike greke n shek xix, Nadja Danova, Sofje 1980 f 34

Po aty

Arben Puto , shtja shqiptare n aktet ndrkombtare t periudhes s imperializmit ,vllimi i, tiran 1984, dnr 40,fq341-347

Po aty dok nr 41 fq 347-352

Arben Puto,shtja shqiptare n aktet ndrkombtare t periudhs s imperializmit ,volumi i, tiran 1984, dnr 42 f. 352-354

Gerardo Conforti ,Questione macedone o albanese,f. 32

J. Baker ,Turkey in Europe .f 419

Po aty

Aqsh fondi 170 dosje 56 komisioni vetqeverimit 25vjetor . Shnime biografike rreth aktivitetit t atdhetarve t ndryshm pr shtjen kombtare gjithsej 54flet fq 20

H.N. Brailsford "Macedonia Its races and their future " f 97

Insituto per gli studi di politica internazionale "Vicende e problem della penisola balcanica 1815-1937", f98

Jordan . Ivanov "La question macedonienne", f. 157

Albert Gjika Lalbanie question dorient", fq12

H.N. Brailsford " Macedonia Its races and their future", fq97

Zhan Klod Favernal "Historia e Shqipris", f171

Prof dr Ramiz Abdyli" Lidhja shqiptare Prizrenit n burimet anglese", libri ii, Prishtin 2004

D nr 41 fq91." Vshtrim prmbledhur historik , etnografik e gjeografik pr shqiprin dhe shqiptart gjendja tyre aktuale dhe prespektiva "nga majori Ardog Odjoint antar i komisionit teknik t britanis madhe pr militarizimin e kufirit shqiptaro grek 11.6.1880, fq 91

Albert Gjika ,lAlbanie question dorient, f.112

F.R.Bridge "Austro hungarian documents relating to the macedonian struggle 1896-1912",F.14

Historia e Shqipris vll II, f.82

Po aty

Po aty

"Studime historike" 3,4 viti 2007,tirane 2009,Shqipria dhe Greqia n rrjedhn e lufts s par ballkanike. f.63

AMPJ dosje 1,viti1913,28.2.1913-6.3.1913 . 31flete . Kongresi triestes 1mars 1913

Aty fq3

Po aty fq 18

Arben Puto,shtja shqiptare n Aktet ndrkombtare t periudhs s imperializmit, vllimi ii, dok nr38 ,f.278

Historia e Shqiperise vllimi iii,tiran 2007,fq 26

Arbert Puto ,shtja shqiptare n aktet ndrkombtare, dok nr 42 ,f.286 -288

Arbert Putoshtja shqiptare n aktet ndrkombtare, vllimi iii,tiran 2001 , hapja e Konferencs s Paqes, Paris 12shkurt 1919 ,dok 1, f.98-100

Po aty dok 4, f.127

AMPB dosje 834 viti 1921 qarkore e njoftime e drejtoris s shtypit drguar zyrave t shtypit pr mitingje organisuara ndr qytete t ndryshme t Shqipris me rastin e njohjes s kufijve t Shqiperise m 1913 pr kufirin jugor nga ana e fuqive t mdha 14flet 13.iii.1921-1.x1921

Nje dokument kapiten Ferudit Kor 13.xiii.1921 sot mora nj lajm t sigurt . Qeveria greke ka vendosur ti jap Shqipris 100 fshatra dhe kerkon t drgoj nj delegate n Tiran

Arbert Puto" shtja shqiptare n aktet ndrkombtare", vllimi 3, Societes des Nations Journal Officiel mars 1922,fq331

Fatos Mero Rrapaj "Fjalori Onomastik i Epirit", Eurorilindja , Tiran 1995 f486

Arben Puto "shtja shqiptare n aktet ndrkombtare pas lufts par botrore " vllimi ii ,tirane 1984, dok 40,41 fq 281 -285

Po aty dok42,fq 286-288

Historia e Shqipris, vllimi iii,tiran 1984,fq 186

Albert Puto,shtja shqiptare n aktet ndrkombtare", vllimi iii,dok 43, f. 325-331

Mentor Nazarko Lufta e fundit,Prona e shqiptarve n Greqi , shtepia botuese ABC, Tirane qershor 2007, f.12

AMPJ dosje 163,viti1923 Relacion prefekturs s Vlors ku citohen pjes nga nj raport sekret i gjeneral Telinit lidhur me kundrshtimet dhe pengesat q nxjerin autoritetet greke n caktimin e kufirit dhe qllimet aneksioniste t tyre

Arben Putoshtja shqiptare n aktet ndrkombtare vll iii, Tiran 2001, dok 48, Protokolli i Firences f.352-361

AMPJ dosje86 ,viti1925 . 11flete . 31.I.1925 Protokolli i Firences komplet , prshkrimi i kufirit, fq 9,10

AQSH fondi152 , dosje 43 ,viti1921 fq1. Nnprefektura e Bilishtit lajmron ministrin e brendshme

AMPB ,dosje 70 ,viti 1922 korespodenc ndrmjet ministris s punve t brendshme,kryeministris e prefekturs s Kors mbi prerjen e mardhenieve tregtare me Selanikun nga ana e tregtarve korar si dhe mbi transferimin e zyrs doganore t zons neturale 9 flete 4.iii.1922-5.ix.1922

AMPJ dosje 165,viti1923 Not verbale dhe korespodenc e ministris s punve t jashtme me legatn shqiptare n Athin ,ministrin e puneve t brendshme lidhur me kufirin organizim cetash etj

AMPJ dosje 166,viti1923 Korespodenc pr persekutimet n zonn neutrale

AMPJ,dosje167, viti1923 Not verbale se Greqia krkon shrbim ushtarak dhe nga t zons neutrale

AMPJ dosje 165,viti1923 Not verbale dhe korespodenc e ministris s punve t jashtme me legatn shqiptare n Athin ,ministrin e puneve t brendshme lidhur me kufirin organizim cetash etj

AMPB , dosje 71 viti1923 Korespodenc ndrmjet ministris s punve t brendshme ,ministris s lufts dhe prefekturs s Kors mbi mundesin e krijimit t n j organisate t fsheht n zonn neutrale t Kors si kundrpergjigje ndaj veprimeve shoviniste greke.8flet. 24.iv.1923-7.v.1923

sht nj letr e 23.iv.1923 ku me kt shtje do t merej nj i arratisur Kristo Leontiev pra krijimin e nj ete n zonn neutrale ai do t strehohej aty dhe do t merej me organismin e ksaj ete

AQSH ,fondi152,dosje 65,viti 1922 fq56 4komit bullgar japin urdhr pr ultimatum qeveris shqiptare dhe asaj greke pr t hequr zonn neutrale 23.vii.1922

Arben Puto shtja shqiptare n aktet ndrkombtare t periudhs s imperializmit ,Tiran 1984, vell 2 dok nr 68 fq 423-429

Po aty traktati bukureshtit dok nr 46 bukuresht 10gusht 1913 fq300-304

http://zeriikosoves.org/index.php?option=com_content&view=article&id=1477:kur-shqiptaret-luftonin-krah-bullgareve&catid=35:histori&Itemid=7

AIH .A-IV19. Jov N Jonic, Miqsia austro bullgare dhe shtja shqiptare, f.18

Arben Puto shtja shqiptare n aktet ndrkombtare t periudhs s imperializmit, vll ii ,dok 157 Sofje Stamboll 25janar 1914 konventa ushtarake fshehte bullgaro turke f.621-625

AQSH, fondi170, dosje 56 komisioni vetqeverimit 25vjetor . Shnime biografike rreth aktivitetit t atdhetarve t ndryshm pr shtjen kombtare ,gjithsej 54flet f. 26

AQSH fondi 152,dosje 836,viti 1921 Njoftim te drejtoris s shtypit marr nga shtypi huaj pr komunikim organeve t shtypit mbi politikn e jashtme t qeveris franceze luftn midis ushtris turke dhe greke bisedime midis prfaqsuesve t shteteve te ndryshme 4flete 11.vi.1921 -13.vi.1921

Tirane 11.vi.1921 ,Na komunikojne n paris lajmet e meposhtme me dt 9.vi.1921 bullgaria pergenjeshtron te ashtquajturen mareveshje midis turqise bullgarise dhe shqiperise kunder qeverise greke fq 1. Nderkohe greqia exportacionin e saj e le te lire per te gjithe shtetet pervec shqiperise dhe bullgarise

AMPJ dosje 18 ,viti1919 .Statuti i shoqris kulturore kombtare n bukuresht dhe protesta e kolonis shqiptare n Rumani drejtuar konferencs paqes mbi mbrojtjen e t drejtave t shqipris kundr pretendimeve t shteteve t huaja dhe veprimtaria e ksaj shoqrie

AIH .A-V-220. Dhimitris Mihalopulos.Prpjekjet per bashkepunim t Shqipris dhe Turqis qemaliste ,Marreveshja sekrete 1922 fq34

Arben Puto Demokracia e rrethuar ,f. 21

Po aty fq 93

Aqsh f51, dosje 283, v1924,f.21

Arben Puto Demokracia e rrethuar f. 111

Arben Puto Demokracia e rrethuar fq 276 artikull dt18.09.2012 ne gazeten svobodna rec

AQSH ,fondi152,dosje 102 ,viti1930 6flet .13.8.1930 Emrimi i personelit diplomatik bullgar n Tiran 9.viii.1930 hapet legata bullgare n Tiran 9.8,1930 Christo Minkov sekretar i legats bullgare n Tiran

AQSH,fondi152,dosje 875,viti1923 3flet 30.viii.1923-2.ix.1923Njoftim i ministris s punve t jashtme drguar ministris s punve t brendshme mbi marveshjen tregtare te Shqipris me firmen bullgare Hristo Hestoroll

Hivzi Islami Studime demografike ,Prishtin 2005, f.415

Po aty f.414

Historia e shqipris, vll ii tirane 2007, fq 497

AMPJ dosje 1 viti1919 kuti 1,Korespodenc ndrmjet delegacionit shqiptar n koferencn e paqes me delegacione t huaja mbi pretendimet e Greqis pr tokat shqiptare .Krkohet nga ana e delegacionit shqiptar t merren masa dhe t ndrhyhet kundr masakrave dhe barbarizmave t grekrve ndaj popullit shqiptar ,f13

Shnim . Ka nj list t dmeve shkatrrimeve dhe vrasjeve n popullsin e fshatrave dhe krahinave t jugut t Shqipris nga bandat greke si dhe lista e komisionit ndrkombtar pr kt shtje

Mentor .Nazarko ,Lufta e fundit .Prona e shqiptarve n Greqi , shtepia botuese ABC, Tirane qershor 2007 ,f11

AIH A-V- 78 nr inv 1088, Niko Cane. Greqia dhe Shqipria, shtja e kufijve, Enciklopedia e madhe greke Pirsos vll v f.613

Th. Stavrianos The Balcans scince 1453 . botim 1961, f590

AMPJ dosje 85 , kuti6, viti 1924 Korespodence dhe promemorie e ministrise puneve jashtme me legaten shqiptare mbi veprimtarine e komisionit miks per shkembimin e popullsise myslimane shqiptare me greket e Turqise. 305 flete . 25.1.1924-18.11.1924

1shtatorit1924 thekson se greqia krkon t shprngul 10mij shqiptar ortodosk

N f.167 sht nj proesverbal I komisionit miks greko bullgar me 750 familje bullgare autoktone dhe 50familje refugjatsh grek n fshatrat Tarliz, Karakoy, Lofca dhe ndodhen n lindje t Maqedonis lindore greke

AMPJ dosje236 viti1924. 20 flete . 14maj1924-5qershor 1924 Nr dosjes 236 kutia 15 promemorie korespodence mbi ceshtjen e minoritetit shqiptar ne greqi . 20flete .kjo eshte nje korespodence ndermjet ministrise puneve jashtme legates shqiptare dhe sekretarit pergjithshem te lidhjes se kombeve mbi ceshtjen e minoritetit shqiptar ne greqi .fotokopjoi te tera

Kaklamanos thekson ne nje deklarate te 5qershorit 1924 qe greqia perjashton myslimanet shqiptare ,fq 20

AMPJ Nr dosjes 205 viti 1923 flete 67. 10.I.1923-27.I.1923 proces verbale mbledhjesh te mbajtura gjate punimeve te konferences se lozanes mbi shkembimin e pakicave nacionale midis Greqise dhe Turqise.

A duhet prfshiheshin myslimant mes Mests dhe strums, fq 3dt16.01.1923

Historia shqiperise vol iii tirane 2007 f.503

AMPJ Nr dosje 85 , kuti6, viti 1924 korespodence dhe promemorie e ministrise puneve jashtme me legaten shqiptare mbi veprimtarine e komisionit miks per shkembimin e popullsise myslimane shqiptare me greket e turqise. 305 flete . 25.1.1924-18.11.1924

25flete shqiptaret ortodokse ne stamboll jane 10000vet me miliona franga ari pasuri .Por 600veta kan provuar q jan shqiptar. Jan dy katunde t marmaras dhe 7 katunde t edernes dhe shqiptart nga tokat e shqipris indipendente q gjendeshin an e mban anadollit .

Z.Medi frashri thekson se n luisian ortodokst shqiptar t Turqis prjashtoheshin .

10 viii.1924 fq 149 korespodence dhe akte te ndryshme lidhur me veprimtarine e zhvilluar nga komisioni miks per shqiptaret ortodokse qe turqia kerkon ti zboje .Ministria jone dergon telegram perfaqesuesve diplomatike te anglise frances italise dhe konsullaten tone ne Gjeneve dhe konstandinopol .Qytetaret ortodokse nuk jane greke .Shperngulja e tyre nuk duhet bere .Qendrim mbajten dhe legatat e huaja

Aty f. 101

AMPJ Nr dosje 85 , kuti6, viti 1924 korespodence dhe promemorie e ministrise puneve jashtme me legaten shqiptare mbi veprimtarine e komisionit miks per shkembimin e popullsise myslimane shqiptare me greket e turqise. 305 flete . 25.1.1924-18.11.1924

13nntorit 1924 I konstandinopojs jep nj rezyme ku thekson si turqia sht e interesuar pr shprnguljen e ortodoksve dhe greqia pr shprnguljen e myslimanve .

AMPB, dosje 532 mbi te arratisurit ordinere . 239flete 12.xi.1921-22.iv.1924

Nje leter e 28mars 1922 keta duan ti shpetojne dezertimit ushtarak jan 542 veta qe kerkojne strehim ne shqiperi se sduan te bejne sherbimin ushtarak ne greqi . lehtesira krijon dhe ligji turk per pashaportat dhe nenshtetesine . mos harrojme se turqia ne kete kohe ishte ose nje vend boshatisur andej nga kurdistani ose banuar me greke ne bregdet si izmir dhe kjo popullsi duhej shkembyer me njeres te devotshem

AMPJ Nr dosjes 85 , kuti6, viti 1924 korespodence dhe promemorie e ministrise puneve jashtme me legaten shqiptare mbi veprimtarine e komisionit miks per shkembimin e popullsise myslimane shqiptare me greket e turqise. 305 flete . 25.1.1924-18.11.1924 f.161

Ibrahim .D. Hoxha Viset Kombtare n shtetin grek , f.104

Ibrahim .D. Hoxha Viset Kombtare n shtetin grek , f.100

Dokumente pr amrin, Dokumenti nr 110 i sesionit 27 t Kshillit t Lidhjes s Kombeve dt 17dhjetor 1923

AMPB, dosje 683,viti1925 26flete shtja e pronave t nj shqiptari ne Krete Hysen Bilali banon ne Kret. Letr 19.3.1925 ku ai krkonte t shiste pasuri u morr me tregti .Ai ishte me origjin nga Shkodra. Do t kthehej por autoritet i nxorrn penges

Kjo Ministri e Punve t Brendshme vuri n dijeni prefektur n e Shkodrs se sht nj komision qe kishte t bnte me pasurit shqiptare n Greqi ku futet dhe ky person .Letra sht e dats 19.vii.1926

AMPJ dosje 29, viti1934 4.III.1926-2.XII.1936 139flete Problemet shqiptare n Greii

Prona Aklada ,Follorine 28.9.1932 300strema Feim Zavalani

Prona Pirgos Kozani 300strema

Prona Krionieri Kozan 300strema

Prona n emrin e Sabri bej Koks nga Kokova ,Veria me vler 300strema

Prona Qemal Bej Xhomos Krisht Kostur 300strema

Prona Ahmed Shehit Koko ,Katerin 500strema

Prona Arif Zekeris, Veria

Ibrahim Daut hoxha, Viset Kombtare n shtetin grek , tirane 2000, f.85

Historia e Shqiperis, vll iii tirane 2007, f.501

Aleksandr Popovi Islamizmi ballkanik , f.31

Harta e Vokalopulos paraqitur m lart

AMPJ Nr dosjes 85 , kuti6, viti 1924 korespodence dhe promemorie e ministrise puneve jashtme me legaten shqiptare mbi veprimtarine e komisionit miks per shkembimin e popullsise myslimane shqiptare me greket e turqise. 305 flete . 25.1.1924-18.11.1924

N Farsal ,Laris, Elason ka shqiptar bektashian dhe teqe bektashi.

AKM d23 v1923.4flete. 15.v.1925-9.viii.1925 Leter e sheh sabriut derguar keshillit larte sheriatit mbi grabitjet e qeverise greke ne pasurite e teqeve Omer tata

Aty f. 3

AKM Dnr 20 v1924 13flete30.12.1923-30.iii.1924 Qarkore e keshillit nalte te sheriatit dhe korespodence me myftinite berat gjirokaster e korce mbi njoftimin e pasurive qe mund te kene ne greqi

Tirane 17.iii.1924 Qarkore e keshillit larte sheriatit me myftinite berat gjirokaster dhe korce mbi njoftimin per pasuri qe mund te kene ne greqi per demarshet qe mund te behen prane qeverise greke per admininstrimin e tyre

AKM , dosje 22 viti 1925 1flete. leter private e 5tetor 1925 ku theksohet komunitetit mysliman se tere cifligjet dhe pronat jane sekuestruar .Eshte e nje personi me emrin latif dhe ia dergon zotit Ferid Avni dhe Rustem

AIH Av 78 nr inv 1088 Greqia dhe Shqipria shtja e kufijve Enciklopedia e madhe greke Pirsos vell v 613 Niko Cane, f613

Aleksander Popovic, Islamizmi ballkanik ,f186

Albert Kotini ,Cameria denoncon F.253

Aleksander Popovic Islamizmi ballkanik fq 186

Arbert Kotini amria denoncon f.123

Gazeta Shqiptare 7 janar 2000

Enver Hoxha Dy popuj miq F.184