AyşeKulin_BirGün

NEVRATUNA-ZELHABORA

Dışannın kuru soğuğu, arabanın sıcak hava üfîiren kaloriferine rağmen, içime sızıp, iliklerime işlemişsanki.

Ellerimayaklarımbuzgibi,gözlerimiyoladikmiş,baktıklarımıgöremedenvehiçkıpırdamadandimdikoturuyorum.Herikimizdeyaygibigergin,teklafetmedenyolalıyoruz.İlkkonuşanooluyor:

"Yaklaşıyoruz,hazırlansaniyiolur."

Geniş siyah örtüyü başımın üzerine yerleştirip, kaşlarıma kadar indiriyorum. İki ucunu çekiştirerekburnumunhemenaltındançengelliiğneiletutturuyorum.GülmeyebaşlıyorHasanBey:

"Örtünübirazyukarıçekdeönünügör."

Beceriksizhareketlerleörtüyüalnımınortasındangeriçekmeyeçabalıyorum.

"Hahbak,iyiolduböyle.Pekdeyakıştı.Gözleriningüzelliğiortayaçıktı."

"Buörtününyakışabileceğibirinidüşünemiyorum."

"Hiçdedeğil.Güzelgözlüamaçirkinburunlukadınlarapekdeâlâyakışabilir."

"Teşekkürederim!"

"Burnununçirkinolmadığınıbenimkadarsendebiliyorsun.İltifatavcılığıyapmaşimdi,sabahsabah."

Kızıyorumiçin içinama,babamyaşındavebanayardımetmeyeçalışanbiradamla tartışmayıgereksizbulduğum için susuyorum. Sabahın erken saatlerinde daha yoğun olan sis yer yer açılıyor. Basımdakiörtününucuylayanpenceremdekibuğuyusiliyorum.Azdahagidiyoruz.

"ÇoksıkıldımöfflNefesalamıyorum."

"Nedenalamıyorsun?Burnunukapamadınki!"

"Olsun!Yinedebunaldım.Psikolojikherhalde.Camıindirirmisinizazıcık,havagirsin."

Düğmeyebasarakcamıyanyanyaindiriyor.Sabahayazındaürperiyoruzikimizde.

"Birkeredahaüstündengeçelimmi?"diyesoruyorHasanBey.

"Sorularımıçabucaksoracağım.Konuyudağıtmayacağım.Notalamadıklarımıaklımdatutacağımvedışançıkarçıkmazhemenyazacağımdefterime.Acıkırsakçantamdakibisküvileriyiyeceğiz.Konuşmambeştenönce bitmiş olacak. Bir terslik olursa, kimseye bir açıklama yapmadan, hemen sizi arayacağımcebinizden."

"Neyazıkkiarayamayacaksın.Telefonaizinvermiyorlar-mış."

"Yapmayın!Yabirterslikolursa..."

"Olmayacak.Olursa,DilaverBey'ebaşvuracaksın."

"Odakim?"

"Benimeskibirdostum.İçerden.Senionaemanetedeceğim."

"Güvenilirbirimi?"

"Olmazolurmu!"

"Eh,tamamöyleyse."

"Enönemlişeyiunuttun,kızım."

"Unutmadım. Bu buluşmayı hiç ama hiç kimse bilmeyecek, sizden, benden bir de neydi adı... DilaverBey'denbaşka."

"Aferin."

"HasanBey,buyardımınızıunutmayacağım...gerçekten...çok,çokteşekkürediyorum."

"Duaetdebaşımızabirişgelmesin."

"Gelmez.Kimsebilmiyorki...bizlerdenbaşka."

"Yerinkulağıvardır,"sesisıkıntılı,"duyulursa,kabakhapishanemüdürününbaşınapatlar."

"Duyulmayacak,"diyorumiçimdekiendişeyisesimeyansıtmamayaçalışarak,"inanınbana,bugünbuiş,hiçkimsebilmedenbitecek."

"İnşallah!"

"Şuseskayıtmakinesi..."

"Sençıkartonuçantandanbanaver.Üzerindebulmasınlar.Birşeyleryapmayaçalışacağım."

"Çantamdadeğil.Onubir poşete koydum... arkada koltuğunüzerinde... yani iyi olurdu, her şeyi akıldatutmakmümkündeğilki,notalırkendezamankaybederim."

"Senbukadannabileşükret!"

"Etmez olur muyum! Sağolun, siz olmasaydınız..." Aynı teşekkür sözlerini belki yüz kere yinelemişolduğumiçin,birbıkkınlıkbasıyorüzerime,bitiremiyorumlafımı.

HasanBey,önümüzdekikavşaktansağasapıyor.Uzunbirsüredahagidiyoruz,yinehiçkonuşmadan.Her

ikimizdekendiendişelerimizegömülüyüz.Sonrasoladoğrukıvrılıyoruz,azdaha ilerliyoruzvebirdenkarşımızdahapishaneninüstkısmıtelörgülübetonduvarıbeliriyor.Tıkanırgibioluyorum.Arkakol-tuktadurançantamauzanıp,çantayıkucağımakoyuyorumvekarıştırmayabaşlıyorum.Nefretederimböylekuyugibiderinçantalardan.İçindearananherşey,heledeacelenizvarsa,birköşeyegiripkaybolur.

Karıştırakanştıra,elyordamıylaastımilacımıbulup,alıyorum.Sımsıkıtutuyorumdisküsüavucumda.

"Hayrola?"diyorHasanBey.

"Heyecandanherhalde.Nefessizkalırgibioldum."

"Astımhastasıolduğunubilmiyordum.Alerjikmi?Polenlerekarşımıhassasiyetin?"

"Yokhayır,polenlerekarşıalerjikdeğilim.Nemdokunuyorgaliba."

"Arabanıniçindenemfilanyokama...sinirlisinbiraz.Vazgeçelimmi?"

"Asla!"

Arabayavaşlayarakdemirkapınınönünegeliyor.Duruyor.HasanBey,aşağıinipkapıyayürüyor,kapınınhemenyanındakikulübeyegiriyor.Aceleylebirikinefesçekiyorumelimdekidis-küsten.Gerigeldiğinde,

"Senin,beniburadabekle,"diyorbana,"arabayıparkedipgeliyorum."

İniyorumarabadan,kaldırımaçıkıpbekliyorum.Başımdanbelimeuzanansiyahörtüyle,bileklerimekadarinen gri mantonun içinde kımıldanamadan heykel gibi duruyorum. Ne korkunç bir his bu, bir kuleyehapsedilmiş gibi. Bir insan kendi özgür iradesiyle bezden bir kuleye hapsedilmeyi kabul edebilirmi?Nedenbukadartepkisizbenimdiniminkadınları?Yavaşçabiradımatıyorum...biradımdaha,biradımdaha.

Yürünüyormuş demek... hızlı hızlı yürüyorum... duvar boyunca yirmi adım ileri, yirmi adımgeri, gidipgeliyorum bir türlü alışamadığım kıyafetimin içinde. Kapının önünde dikilen nöbetçi hayretle beniseyrediyor.

Arabasını park edenHasanBey, cep telefonundan arayarak geldiğimizi haber vermiş olmalı ki, demirkapıdan lacivert elbiseli bir adam çıkıyor ve selamlıyor bizi. Lacivert elbise giyen memurların niyebirbirlerine bu kadar benzediklerini tam anlamıyla çözememişimdir; tıpkı tüm din tacirlerinin badembıyıklan,yuvarlakyüzleri,fildırfişgözleriyle,futbolcularınadaleliveçarpıkbacakları,serthatlıgerginsimalanyla ya da milletvekillerinin firça bıyıklanyla birbirlerine benzemelerini çözemediğim gibi. Buçelimsiz,solukyüzlüadamında,azgelirlilersınıfinadahilolduğuiçinherhalde,hayatındanbezmişbirhali var. Suratında hep aynı mutsuz ifadeyle demir kapının yanındaki kontrol kulübesinde oturannöbetçilerle konuşuyor ve elindeki kâğıdı gösteriyor. Nöbetçi, küçük penceresinden elini uzatıpkimliklerimizi alıyor, bize birer yaka kartı veriyor.Dışardaki diğer nöbetçi isteksizce aralıyor kapıyı,içerigiriyoruz.Genişbiravluburası.Hiçağaçyok.İnsanyok.Bomboşbiralan.Avalavalbakı-nıyorumetrafima.HasanBeykolumuçekiştiriyor.

"Yürükızım!"

Kapıdakinöbetçilerdenuzaklaşınca,adamınkulağınaeğilipfisırfısırkonuşuyorHasanBey.

Hiç ses etmeden başını sallayıp duruyor, lacivertli adam. Hızlı hızlı yürüyerek karşımızdaki binanınkapısındangiriyoruz.Havameydanlanndakigibihazırlanmışbirkontrolnoktasıvarönümüzde.

"Elinizi okutun," diyor bir görevli. Hayretle baktığımı görünce, lacivertli, elimi alarak duvardakimanyetikaleteyapıştın-yor.BendensonraHasanBeydeokutuyorelini.

"Aygıt elimizi okuduğuna göre, falımızı da söylese bari," diyorum. Kimse gülmüyor. Hasan Bey bileduymamazlığageliyorbeni.Buradaherkes,herançokciddiveçokkederliolmakdurumundademekki!

Çantamıyürüyenkuşağabırakarakkontrolnoktasındangeçmekistiyorum.

Hemenbiruyangeliyor:

"Ayakkabılannızıçıkartın!"

HasanBey'lebirlikte,çıkartıyoruzayakkabılarımızı.Çoraplı

ayaklarımızlageçiyoruzkontrolnoktasından.Birgörevli ayakkabılarımı eline alıp içlerine, tabanlarınabakıyorvegeriveriyor.Çantamıalırken,aygıtınönündeoturanbirbaşkagörevliceptelefonumusoruyor.

Çantamdançıkarıpuzatıyorum.

"Buradakalacak.Çıkarkenalırsınız."

Öteyandabekleyenüniformalı, şişmancabir kadındabanahemenyandaki bölmeyi gösteriyor girmemiçin.

Başörtümüvemantomuçıkartıp,köşededuransandalyeyebırakıyorum.Kadınınkütparmaklıellerihertarafımdadolaşıyor.Bacaklarımınarasınıdasıvazladıktansonra,"Giyinebilirsiniz,"diyor.Başımıtekrarörterken,tanımadıbenidiyedüşünüyorum,sonradaiçimdengülmekgeliyor,kendimeatfettiğimöneme.

Beni neden tanısın ki? Yazı yazdığım gazeteyi okuyor olsa bile, yazımın başında duran o küçücükvesikalık resmim,nerdeyseonyılönceçekildi.Son fotoğraflarımıbeğenemediğim için,gazeteyeyıllarönceçekilmiş

birresmimivermiştim.Fotoğrafıngazetebaskısındasaçlanmokadarkoyuçıkmıştıki,esmermişimhissiveriyordu.Resmimebenzeseydimbile,SENTEZgibiiticibiradıolan,ukalayazarlarınköşelerituttuğusol eğilimli bir gazeteyi zaten kaç kişi okur şumemlekette?Beni, gazetemin ve kendi küçük çevremindışında tanıyanlar olabilir endişesine kapılmamız ne büyük aptallıktı! Ben niye uydum Hasan Bey'inaklınada, bir tanıyançıkardiyebugaripkılığagirdim?Neden?Çünkü,bubuluşmayı ayarlaması için,bendenneisterseyapmayahazırdımdaondan!Herkılığagirmeye,herbedeliödemeyehazırdım,yeterki,obeniiçerisokabilsinvebenburöportajıkotara-yım,kimseninkonuşmayaolanakbulamadığıbusiyasimahkûmlailkbenkonuşmuşolayım.Yüreğininvekafasınıniçindekileritekertekersöküpalayım,hayatınıirdeleyeyim.

Yaşamınıgizleyenperdeyiaralayıp,onubugünleretaşıyankaderininherbirkilometresinionunlabirliktearşınlayayım.Sonrabilgisayarımınbaşınaoturup,içinesevgi,umutvehattaözlemkatarakhayatımınenanlamlı yazısını yazayım. Çünkü, bende saklı nedenlerle, bunu ancak ben yapabilirdim. Ancak benbaşarabilirdim.Güveniyordumkendime. İçimdezorubaşarıyorolmanınyanısırabirdeküçükbirumutvardı; kim bilir, belki de bu röportajın sonunda, Türkiye genelinde ben de önemli bir gazeteci olaraktanınırdımartık!

Karşımızdakikapıdangeçipbirkoridoragiriyoruz.Önümüzdeyürüyenlacivertli,sağdakikapıyıaçıyor.

Beklemeodasıgibibiryerburası.İçerigiripkarşılıklıoturuyoruzplastiksandalyelere.

"Her şey yolunda, merak etme," diyor Hasan Bey, sesindeki İnce endişeyi gizlemeye çalışarak,"görüşmedeDilaverBeybulunmayacak.Röportajıtekbaşınayapacaksın.Birsakıncasıyokdeğilmi?"

"Elbette yok!" Yüzüme yayılan gülümsemeyi göstermemeye gayret ediyorum. Aklımın ucundan bilegeçmemişti,görüşmedebaşkabirinindebulunabilme ihtimali.Tannm, tehlikeninucundandönmüşümdehaberim yok. Ne yapardım ancak iki kişinin birlikte kuracağı bir dünyanın içine asla sığmayacak buüçüncükişi yadaHasanBey, "görüşme sırasındabendeyanındaolacağım," diye ruttursalardı!Benimümitbağladığımbüyü,kesinliklebozulmuşolurdu.

"Siz hiç merak etmeyin Hasan Bey, böylesi çok çok daha iyi." Memnuniyetime biraz şaşırdığını farkedince,

"Dahasamimiolur,kadınkadına,"diyeekliyorum.

İçeri bu kez gri takım elbiseli bir başkası giriyor. El sıkışıyorlar Hasan Bey'le. Hal hatır soruyorlar.Basmakalıpsohbetleribitince,HasanBeykalkıyor,eliniomuzumakoyuyor.

"Benartıkayrılmakzorundayım.SeniDilaverBey'eteslimediyorum,"diyor.Gritakımınıniçindehüzünlübiryağmurbulutugibiduranbuinceuzun,üzgünyüzlüDilaverBey,emanetinihiçsesetmeden,birbaş

eğmeyleteslimalıyor.

"Haydibakalım,Allahsanakolaylıkversin,kızım.Haa,şeyi

deayarladım,şuseskayıtmakinesiişini...sanagetirecekler.Saatbeştekapıdaolacağımsenialmakiçin.

Dahaerkenbitirecekolursan,ararsınbeni."

DilaverBey'lekapıdançıkarken,HasanBey,herşeyyolundagibisindenbirdegözkırpıyorbana.

Hapishanenin küçük bir odasında yapayalnız kalıyorum. Ürperiyorum. Allah tan uzun sürmüyoryalnızlığım.

AzsonraDilaverBeykapıdabeliriyorve

"Benitakipedin,"diyor.

Hapishanenin taş koridorunda, sadece yüreğimin atışlarını ve ayak seslerimi duyarak, tanımadığım biradamınpeşinde,bacaklarımadolananuzunetekleriyadırgayarakhızlıhızlıyürüyorum.Korkuyorumda.

Başımanelergelebileceğinihiçdüşünmedenvebenivazgeçirmek isteyenlerekulakasmadanbalıklamaatladığımbubuluşmaiçinçokendişeliyimşimdi.Bacaklarımhafifçetitriyor,terliyorumkalınmantomuniçinde.Sonugelme-yecekmişgibigözükenuzun,renksiztaşkoridorda,griliadamönde,benarkada,hiçbitmeyecek bir yolculuk yapıyoruz; peş-peşe... Gidiyoruz, gidiyoruz, gidiyoruz... Kulaklarımda ÂşıkVeysel'indizeleriyleHümeyra'nın sesiyankılanıyor,uzun incebiryoldayım... bilmiyorumnebaldeyimlKenarlarıaşınmış

taşmerdivenlerden bir kat yukarı çıkıyoruz. Lambayla aydınlanan bir başka uzun koridorda yürüyoruzyine.

DilaverBeybirdenduruyorve sol taraftakikapılardanbirininkilidinecebindençı-kadığı sananahtarısokuyor.

"Buyrun,buradabekleyeceksiniz,"diyor,kapıyıaçarken.

Açılankapıdaniçerigiriyorum.Pekçokşeysormakistiyorum,amaHasanBeymümkünolduğukadarazkonuşmamhattahiçkonuşmamamiçinokadarçoktembihettiki,tutuyorumkendimi.

"Buradakimse sizi rahatsız etmez," diyorDilaverBey.Cebinden çıkardığı seskayıtmakinemimasayabırakıyor."Sizbunuşimdilikçantanızakoyun.Dahasonra,lazımolduğundakullanırsınız."

10

"Tamam,"diyorum.

Aceleyle çantama atıyorum aleti.DilaverBey, kapıyı üstüme kapatarak çıkıyor.Beni içeri kilitlemedi,umarım.

Önce kalkıp kontrol etmek istiyorum, ama eğer kapı kilitliyse, üstüme hafakanlar basmasın diye,vazgeçiyorumhemen.

Boş sayılabilecek, küçük bir oda burası. Ortada bir tahta masa ve etrafında dört adet sandalye var.Tavandan sarkan çıplak ampulden sarı bir ışık dökülüyor masaya. Örtüyü çekip alıyorum başımdan,saçlarımı ellerimle kabartıyorum. Uzun mantoyu da çıkartıyorum. Üzerimde dik yakalı kazağım veeteğimlekalıyorum.Ohh,tekrardankendimebenzemeknehoşbirduygu.Korkumazalıyor.Siyahörtüyükatlayıpçantamatıkıştırıyor,defterimi,kalemlerimiçıkartıyorum.Çantamındiplerinde,birnaylonpoşetekoyduğum sigaraları da bırakıyorum masaya. Karşılıklı yerleştirilmiş sandalyelerden kapıya dönükolanınaoturuyorum.Bekliyorum.

Bekleyiş uzuyor. Her bir saniye, bir saat değerinde sanki. Zaman geçmiyor. Odada çıt yok. Sessizlikdayanılır gibi değil. Kalın taş duvarların ötesinde bir hayat akıyor. Benim oturmakta olduğum küçükodadaise,sadecebirmasadörtiskemleveakış-sız,durağanbirzamanvar.Rüzgârsesi,yağmursesiyok,trafiksesiyok.

Nefesalıpverişlerimindışındahiçbirhayatiziyok.Buhapishanehücresinde,pencerepervazınakonacakkuşlannkanatsesinibileduymakolasıdeğil,bulunduğumyerdepenceredeyokçünkü.Koridordaiseyakimse yürümüyor ya da ayak sesleri dahi duyulmuyor bulunduğum yerden. Kuralları göz ardı ederekburayagirdiğimiçin,sonsuzvehainbirsessizliklecezalandırıldığımhissinekapılıyor,'iştemahpuslukbuolmalı,'diyedüşünüyorum.Mahpusluk,yaşamınakmadığı,zamanıngeçmediği,renkleringözükmediğibirmekândaoturupkalmakolmalı.Benirahatsızeden,çıldırtangürültülerneönemliymişmeğer11

hayatımda. Bir çocuk mızıklansın, biri kapıları çarpsın, radyo parazit yapsın, sokak satıcıları detonesesleriyle bağırsın, aceleci sürücüler kornalarını sinirli sinirli öttürsün istiyorum. Çamaşır makinesihomurdansın,musluklar tıslasın, gevşemiş armatürlerden tıp tıp su damlasın, evimi temizlemeye gelenkadın beni hiç ilgilendirmeyen saçma sapan rüyalarını ve kaynanasının bel ağrılarını anlatsın, karşımageçip...Gündelikyaşamımın,arkaplanında,farkınabilevarmadanalıştığımfonmüziğisesleriolmayıncazaman akmıyor, mekân da iki boyuta iniveriyormuş. Bu-nalarak bekliyorum bu boğucu mekânın veakmayanzamanıniçinde.

Dışardaayaksesleriduyuluyor.Birköpekgibikulaklarımıdikipdinliyorum.Birikapıyıaçıyor,başınıuzatıp bana bakıyor ve hiçbir şey söylemeden kapıyı çekip gidiyor. Demek kilitli değilmiş kapı!Ferahlıyorumbiraz.

Ayak sesleri uzaklaşıyor.Azöncekimutlakveyoğun sessizlikkaplıyoryineodayı.Tısyok.Renkyok.Hareketyok.Benbejgiysilerimin içinde,hiçkımıldamadan iskemlemdeoturmaktayım.Yaşamın içindedeğilim de bir fotoğrafa hapsedilmişim sanki. Birdenbire, karnımın gurultusu gök gürültüsü gibiyankılanıyorkulağımda.

Ohh!Yaşadığımadairbirişaretbu.Seviniyorum.Elimigöğsümekoyupkalbiminatışlarımdadinliyorumcan kulağı ile. İyice dikkat kesilsem, kanımın damarlanmda akışını da duyabilirmiyim acaba?Kişininkendisiylebaşbaşakalmasınınbukadarağırvedayanılmazbiryükolduğunuhiçfarketmemişimşimdiyedek.Tanrım,kendihürirademleburayakadartıpıştıpışgelerek,tutuklukonumunamıdüştüm?Burada,buodadabirsiyasimahkûmlayapacağımgörüşme,oncadikkate,özenerağmenduyulduveşimdidebenmibirmahkûmoldumbu taşduvarlarınarasında?Bubeklemehiçbitmeyecekmi?Gözlerimikapıyadikipdüşünüyorum, belki de kapı dışardan açılıyor ama içerden açılamıyordun Yeniden panikliyorum.Yerimdenfirlıyor,kapınıntokmağınıkurca-12

lamayabaşlıyorum.Açılıveriyor.Uzun,bomboşkoridoraaval avalbaktıktan sonrakapıyıkapaüp,gerigeliyor, oturuyorum yerime. Demek ki hapsedilmemişim odaya. Yoksa kapıyı açamazdım. Birazrahatlamamarağmen,görünmezbirelhâlâboğazımısıkıyor.Korkuyorum.Gözlerimikapatıp,derinderinnefesalıpveriyorumveduaediyorumiçimden,'güzelAllahım,neolurelimdentut,banayardımet,'diye.Çünkübiliyorumki,busonşansım.Bugörüşmeyigerçekleştiremeyecekolursam, işimikaybedebilirim.Gazeteninbeşincisayfasındakiröportajköşemi,podyumlardaninerek,televizyonekranlarındanfırlayarakmedyadünyasınafirtınagibigirenuzunsaçlı,uzunbacaklı,gençkadınlarakaptırmamakiçinsonşansımbu!Nebüyükbiryazıktırki,bendebirzamanlaruzunbacaklı,uzunsaçlıbirsarışınken,gazetevedergiköşeleri,oralarıyıllarönceparsellemişustayazarlaraaittisadece.Oyazarlarıntümüerkekti,kalemlerigüçlüydü ve asla gazete değiştirmezlerdi. Gazete köşelerinden birine yerleşebilmek için, erkek yazarolmak ve köşe sahibinin ölümünü beklemek gerekirdi. Köşe yazarlarının bu niteliklerini kaybetmeleri,benim de tazeliğimi kaybettiğim yıllara denk geldi ve şu nankör kadere bakın ki, cinsiyetime rağmensaygın bir kalem olmayı becerebildiğim yıllarda, köşeler birdenbire genç ve güzel dişilere açıldı. Bu

nedenle, köşemi elimde tutabilmem için ağzımla kuş tutmamgerekiyor. İşte bugün ben, ağzımla o kuşututmakiçinburadayım.Sırfbunedenle,aylardanberiyırtınıpdurdumbugörüşmeyiayarlayabilmekiçin.Her şeyi göze aldım. Tüm ipleri çektim.Hem hapishanemüdürünün eniştesi, hem de emekli bir polismüdürüolanHasanBey'le içlidışlıoldum.Yerimdekalabilmek için,olağanüstübir işçıkarmamınşartolduğunun bilincindeydim, çünkü işimi kaybetmeye gücüm yoktu. Sadece bu mu? İlginç ve zor birsöyleşiyi kotarmakmı, burada olmamın tek nedeni?Hayır, burada bulunmamınmaddiyatla, işle hiçbirilintisiolmayanbirsebebidahavar!

13

Yagelmezse,yavazgeçmişse...Sırtımdanbuzgibiterboşanıyor...Yok,yok,gelecek!Gelecek!Gelecekvebugörüşmebenimiçinbirdönümnoktasıolacak.Biryıldızgibiparlayacağım.Herkesburöportajdansöz edecek. Önümüzdeki yılın gazetecilik ödülünü büyük bir ihtimalle ben alacağım. Belki başka işteklifinindeönünüaçacakbuyazıdizisi.Karatalihiminbiryerde,birgün,birvesileiledeğişmesişart.Evimedöndüğümde,aynadakimutsuzveyorgunyüzümebakıp,"Yineolmadı,bunudabaşaramadınişte,Nevra,"

dememeliyim. Başa-ramamaktan bıkkınım çünkü. Kaybetmekten bıkkınım. Evliliğini elleriyle bozan,kendi hataları yüzünden önce kocasını, sonra gül gibi işini, daha sonra da çocuğunu kaybeden birbudalayımben.

Hiçbir şeyin sonunu getiremeyen bir beceriksizim. Değil bir kocayı, bir sevgiliyi dahi elinde tutmayıbeceremeyenkocamanbiraptalım.Bugünüdeyüzümegözümebu-laştınrsam...binbirtaklaatılarak,niceipler çekilerek kotarılmış bu görüşmeden yüzümün akıyla çıkamazsam,TEMotoyolu üzerinde yer alanupuzun binanın yedinci katındaki, kaçak apartmanlara bakan, 'Türkiye gerçeği' manzaralı odamdanbilgisayarımısöküp,tektükkişiseleşyamıtoplayıpçıkmakzorundakalırsam,sonbiryıldırbenihayatateyelleyen yegâne ilmeği de çözmüş olmayacak mıyım? Ne kalacak geride bana tutunmam için? Ne?Tanrım yardım et ki, kiminin gözünde terörist, kiminin indinde azize olan bu doğulu kadın, bu köylükızı,"bu sonyılların, durumdanvazife çıkartılarakyaratılanparlakyıldızı, gelsinvekonuşsunbenimle.Konuşsunvekaderimideğiştirsin.

Niyegelmiyor?Niyebukadargecikti?Her saniye altın, hattapırlantadeğerindeykenbenibekletmeye,değerlizamanımıçalmayahakkıvarmı?

Az önce akmadığından şikâyetçi olduğum zaman, benimle alay edermişcesine, koşmaya başlıyor,birdenbire.

Şimdidetümgücümlezamanıdurdurmakistiyorum.Günlerdenberihazırla-14

dığımoncasoruyusormayaveyanıtlarınıalmayavaktimyetmezsediyekorkuyorum.Varsınyetmesin,benelimdengeleni yapacağım.Zamanımı eğip bükerekuzatacağım, çünkübir dahaburayagirebilmevebugörüşmeyitekrarlamaolanağımolmadığınıbiliyorum.Yeterkigelsin!Gelsin!Amaişte,birtürlügelmiyorbeklediğimkişi!Tannm,vazmıgeçtiacaba?Nedengelmiyor?Endişemibastırmakiçin,masanınetrafındahızlıadımlarladönerekkafamdasorularımısıralamayaçalışırken,birdenbirbaşkakorkuesiralıyorbeni:Ya o gelir de, ben konuşmayı istediğim gibi yönlendiremezsem! Ya sorularıma yanıt vermezse! Yaterslenirse!

Dahadakötüsü,oterslenir,bendehertepemattığındayaptığımgibi,fişimiçekeriçimekapanırsam!Birangelir,zorlanmaktanyadaalttanalmaktansıkılır,yüreğimöyleistemesede,canınisterseZelihaBora,benden buraya kadar! havalarına girersem... yapmadığım şey değil çünkü, bu konuda sabıkalarım var.Hemdekaçtane...Kafamkızmayagörsün,ağzımdançıkanıkulağımduymayabiliyor.

"Ayyy!" Kapının açılmasıyla boş bulunup zıplıyorum. Kapının önünde, kulak hizasında kesilmiş kızılaçalan koyu kahve saçları, kapkara gözleriyle, yorgun ama vakur bir eda ile duruyor Zeliha Bora.ArkasındaDilaverBeyvar.Önceistençdışıbirhamleyapıyorummahkûmasarılmakistermişgibi,amahementutuyorumkendimi.

"Korkuttuksizi,"diyorDilaverBey.

"Hoşgeldiniz,"diyorumelimiuzatırken,evsahibiymişimgibi.Aptalben!

"Asılsizhoşgeldiniz."

ZelihaBora'nınsesi,sankinezleligibihafifkısık.Oysabençokdahatizbirsesbekliyordum.Elielimdeşimdi.

Odaaynıbenimyaptığımgibisıkıcakavnyorelimi.Buiyi.Hiçsevmemparmakuçlarıyla,gevşekgevşekelsıkanları.Karşılıklıdurmuşbirbirimizisüzüyoruz.Obendençokdahasakingörünüyor.

15

Topukluayakkabıgiymediğimhalde,benondanbirbaşdahauzunum.Hayret!

"Benimlegörüşmeyikabulettiğiniziçinçokteşekkürederim."

"Biriylegörüşmeminzamanıgelmişti."

Banaoturmamıişaretediyor,kendisandalyesineyerleşirken.Karşısınaoturuyorum.DilaverBey,"Birşeyisteyecekolursanız,buralardayım,"diyor,çıkmadanönce.

"Sağolun."

Adamçıkıyor.Hemenhemenaynıyaşlardaikikadın,ZelihaBoraveNevraTuna,birmasadakarşılıklıoturmuş,birbirimizebakıyoruz..

"Yazılarınızıbeğenerekokuyorum,"diyorgülümseyerek.

"Teşekkürederim."

ZelihaBora'nındilindehafifdoğuaksanı,dudaklarınınkenarındakarşısındakiniküçümseyenbellibelirsizbirkıvnlmavar.Herikimizdenediyeceğimizibilemedensusuyoruzbirsüre.

"İçerdeki şartlardan şikâyetiniz yok, değil mi?" diye soruyorum bir şey söylemiş olmak için. Söylersöylemez de pişman oluyorum.Ne kadar aptalca bir soru sordum ben, şikâyetim var, dese ne gelecekelimdenacaba!

"Yok."

"Dünakşamakadar,bugörüşmeyigerçekleştirebileceğimizkesinleşmemişti.GecegeçvakitaradıHasanBey,yoksaelimboşgelmezdimsize...neyeihtiyacınızvarsagetirmeyeçalışırdım."

"Sağolun.Hiçbirihtiyacımyok.Tekarzum,biranönceözgürlüğümekavuşmak."

"Odaolacak.Yakında...çokyakında."

"İnşallah..."

"Yoğunbirçabavar,biliyorsunuz.İmzalartoplanıyor,mektuplaryazılıyor."

"Öyleymiş."

16

"Birsonuçmutlakaalınacaktır."

"İnşallah."

"ZelihaHanım...vaktimizkısıtlıolduğuiçin...biliyorsunuzbugörüşmeyiçokhatırlıbiriayarladıbizimiçin...

birdahagö-rüşemeyebiliriz..."

"Biliyorum."

"Hemenanlatmayabaşlamakistermisiniz?Çocukluğunuzdan,köyünüzden,aşiretinizdenbaşlayarak..."

"Okadargeridenbaşlarsak,nedenburadaolduğumasıragelmeyebilir."

"Buyazıdasizinhayathikâyenizdeyeralmalı...sırfsiyasimesajlariçerenbiryazıolmamalı."

"Benibenyapansiyasiyönümdürama."

"Busiyasikimliğeulaşmanızdaelbetteyaşamöykünüzündebirrolüoldu."

"Zamanımız kısıtlı olduğu için, bence çocukluğumu anlatmak zaman kaybı olur. Siz o bilgileri kolaycabaşkalarındandaöğrenebilirsiniz."

"Sizinağzınızdanduymakisterdim.Meselaüçannelibirçocukolarakbüyümeknasılbirduyguydu?Aşirettörelerininüzerinizdenegibietkilerioldu?Bunubanabaşkabirinaklede-mezki."

"Evödeviniziiyiyapmışsınız.Bubilgilereulaştığınızagöre,çocukluğumubiliyorsunuzzaten."

"Evet!Çokçocuklubüyükbirailede,üçanneliveyetimbiraşiretkızıolarakbüyüdüğünüzübiliyorum."

"Eh,bildiğinizegöre...çocuklukfaslınıgeçebiliriz."

İnadınıyenemeyeceğimihissediyorum.Ençokduymak istediğim,çocukluğunadair anılarıoysa. Israrcıolmazsam,belkikonuşmanınbirbaşkayerindeağzındanalabilirimduymakistediklerimi.

"Peki, çocukluğunuzu geçelim. Gelelim gençliğinize. Çok genç evlenmişsiniz. Sanırım ailenin tasvipetmediğibiriyle.Son-17

ra,ilkeşinizdenayrılıpsizdenyaşçaepeybüyükolanikincieşinizleevlenmişsiniz.Nedenayrıldınızilkeşinizden?Ailenizmiistediayrılmanızı."

"Hayır.Hatamıanladım.Evimedöndüm."

"Aşiretmizorladı,yoksa?"

"Söyledimya,kimsezorlamadı.Kendiarzumladöndüm.Anlaşamadım."

"Şimdikieşinizikimseçti?"

"Aileuygungördü."

"Sizicezalandırmakiçinmi?Yani...ilkevliliğinizyüzünden."

"Bueşimeağırbirhakaretolur!Onunkarısıolmaktanherzamangururduydum."

"Aranızdaçokyaşfarkıvarama."

"Olsun.Benihoştuttu,mutluetti."

"Amabubiraşkevliliğideğildi..."

"Aşkevliliğindearadığımıbulamamıştım.Görücüusulüevliliklerde,sevgizamaniçindegelişiyorveçokdahaiyioluyor."

"ZelihaHanım,burayasiziheryönünüzleyazabilmekiçingeldim.Hemdebirçoktehlikeyigözealarak..."

Yüzündekiifadeyigörünce,lafimıbitirmedensusuyorum.Yıllardırhapishanedeyatmaktaolanbirkadına,birkaçsaatlikbirgörüşmeiçintehlikeyigözealdımdemek,söylenecekşeymi!Boğazımıtemizliyorum,

"İstiyorum ki hiçbir art niyet taşımadan içtenlikle konuşalım... bizleri karşı karşıya getiren nedenleriirdeleyelim,halle-dilemeyenleriikikadınbizöncearamızdahalledelim.Çözümü,yazımızayansıtalım..."

"Dünyayıbizkurtaralım,öylemi?"

"Dünyayıdeğilama,belkikendi...memleke...insanlarımızı."

"Nekadariyiniyetlisiniz."

"Benkonuşarakveanlaşarakhersorununçözüleceğineinanıyorum."

18

"Keşkeherşeysadecebizimanlaşmamızladüzelebileydi."

"Ben sıradan bir gazeteciyim, ama benim gibi düşünen milyonlarca insan var bu ülkede. Savaşmak,dalaşmak istemeyen, öldürmekten, sindirmekten hoşlanmayan, dileyenin ana dilini özgürcekonuşmasından,radyosunudinlemesinden,televizyonunuseyretmesindenyanaolanlarvar.Benbiryerde,onlaratercümanoluyorum."

"O milyonlarca insan seçim zamanlan nereye gidiyorlar da, biz hep çözümsüzlükten yana olanlanbuluyoruzbaşımızda?Bumilletnedenhepsavaştan,dalaştanyanaolanlanhükümetyapıyor?"

"Zeliha Hanım, size savaşmadan, dalaşmadan sorunlannızı parlamentoda çözebilmeniz için büyük birfırsatverildiydi.Ofirsatıkullanmamakdasizlerinhatasıydı...yanidemekistiyorumkiyanlışyapanlarherikitaraftadavar."

"İkitarafolduğumuzupeşinenkabulleniyorsunuz,yani?"

"Ben tek bir ülkeye inanıyorum. Bu tek ülkenin insanlannın dilleri ve dinleri değişik olabilir, meselaAmerika'da olduğu gibi... ama, bu ülkenin insanlannın birbirine düşmanca davranmasınıhazmedemiyorum.

Helesavaşmalannı,asla."

"Ama hem düşmanca davranışlar sürüyor, hem de savaş var, öyle değil mi? Evler basılıyor, köylerboşaltılıyor, insanlar aşağılanıyor, işkence görüyor ve öldürülüyor. Kimileri de otel odala-nnda kebapediliyor.

Hepsininbelgelerivar."

"EvetZelihaHanım,aynenöyle.Benkendihesabımabusaydıklannızadınautançduyuyor,vicdanazabıçekiyorum.Ama, sizin gibi ben de, köyler basılıyor, erkekler duvar dibine sıralanıp kurşuna diziliyor;evler, içindeki yaşlılarla, bebelerle ateşe veriliyor, yollara mayınlar döşeniyor, askerlik göreviniyapmaya giden masum gençler taranıyor, bölgeye yol ve inşaat yapmaya giden iş makineleribombalanıyor, öğretmenler öldürülüyor ve bu korkunç eylemlere katılmayanlara kendi taraftarlanncaişkenceyapılıyor,diyebiliyorum,değilmi?Busöylediklerimi,bel-19

gelerle,fotoğraflarlabendekanıtlayabiliyorum.Kısacasıkimsesüttençıkmışakkaşıkdeğil!Bunedenleistersenizbusuçlamalarahiçgirmeyelim.İleriyebakalım,nedersiniz?"

"Bağımsızlıklarıeldeetmeeylemlerinde,karşılıklıçatışma,şiddetveölümolağandır."

"Birdevletinbueylemlerekarşıkendinisavunmasındaçatışma,şiddetveölümolağandeğilmidir?"

"Öyledir. Ama insanlara pislik yedirmek... karşınızdaki en azılı düşmanınız dahi olsa, bu kabuledilebilecekbirşeydeğil.Bunukabullenebilenbirtoplumdanevicdannedenamuskalmıştır."

"Birkaçsapığınkişiseluygulamasını toplumamaletmeyinZelihaHanım.Busöylediğinizeaklıbaşındaolanherinsanveherkurumşiddetletepkiverdi.Toplumsalahlaktansözederkendeçiftestandartolmaz.

Çocuğunungözleriönündevurulanpolismemuruiçin,cinayetçarşınınortayerindeişlendiğihalde,oncaesnafınarasındantekbirgörgüşahidiçıkaramayantoplumdavicdankalmışmıdır,sizce?Bilmemhatırlarmısınız,Cu-diDağı'nın eteklerinde öldürülen çocuklar vardı.Bu çocukların cesetlerinin resim altlanınyazmakbana düşmüştü gazetede.Kaç yaşındaydılar biliyormusunuz?Kızların biri sekiz, diğeri dokuz,oğlancık da üç yaşındaydı. B. Köyü baskınında mesela, erkekleri cami duvanna yanyana dizip,çocuklarının, kanlarının ve ana-lannın gözü önünde taradılar. Bu eylemlere mi bağımsızlık savaşıdiyordunuz,demin?"

YüzündedüşmancabirifadebeliriyorZelihaBora'nın,karagözleriçakmakçakmakoluveriyor.

"Birşeysorabilirmiyim?"

"Buyrun."

"Sizkiminadınaburadasınız?"

"Pardon?"

"Kiminadınageldiniz,benimlegörüşmeye?Köşenizdekiminadınahavlayacaksınız?"

20

Korktuğumbaşımageliyor.Kanımın tepeme sıçradığını, kulaklarımınyanmaya, sağgözümün seğirmeyebaşlamasından anlıyorum. Biliyorum ki, şu andan itibaren, ağzımdan çıkacaklardan sorumlu değilim.İçimegirenşeytan,sürüylelafedecekvebenkendimiazsonra,koridordadışkapıyadoğruhızlıadımlarlayürürkenbulacağım...röportajıgerçekleştirememişolarak!

"Şunuiyibilinki,kimseninadınagelmedim.Hiçkimseninsözcüsüdedeğilim,köpeğide.Benbiryazarımvehayatınızıkalemealmakistiyorum.Buişiyaparkende,ikikadın,duyarlılık-lanmızınışığında,başbaşavererek,aramızdakisorunlaraçözümarayabilirdikdiyedüşündüm.Benburadatekbaşımayım.Arkamdagazetemin dahi olduğunu söyleyemem. Bu röportajı gerçekleştirebilirsem ve basacak olurlarsa, elimegeçecek olan tek şey, yazımın karşılığında bir miktar paradır. Ben sizin gibi bir dava insanı değilim.Sadece bir gazeteciyim, araştırmacıyım. Madem siz, siz-biz ayınmı yapmakta ısrarlısınız, kişiselnedenlerle'sizlere'

derinbirsevgi,davanızadasaygıduyuyorumüstelik.Benimsizdenfarkım,bağımsızolmam.Buyüzdenolaylaratarafsızbakabiliyorum."

İçimdekises, 'alttanalNevra,birçuvalinciriberbatetme,'diyor,amaherzamanolduğugibi,mantığımçenemesözgeçiremiyor.Hiçuslanmayacakmıyımben,dersalmayacakmıyım?

"Davamızasaygı,bizleredesevgiduyduğunuziçinmiböylesinirleniyorsunuzvesuçluyorsunuzbizleri?"

Benim gibi onun da giderek asabileştiğini, dilindeki doğu şivesinin baskınlaşmasından anlıyorum.

Dilindekibuşiveonutedirginederken,beniaksinerahatlatıyor,sakinleştiriyor.

"İyiniyetimeinanmıyorsunuz.Yazık!Kimlerdolduruşagetirdisizleri,kimlerekandınızdaanlaşabilmekmümkünken,işburalarakadargeldi?Ahbirgörebilseniz,bizlerinbizdenbaşkadostumuzyoktur.Anlaşmasağlayamazsak,hepimizsadecekaybederiz."

21

"Kendimizi kandırmayalım, gazeteci hanım. Bizler diye bir şey yok. Her ikimiz de ne olduğumuzubiliyoruz.Neistediğimizibiliyoruz.Misyonlarımızıbiliyoruz..."

"Söyledimya,benimsizingibimisyonumyok,"diyesözünükesiyorum,"Sizsırtınızdakiküfeyikolaycaindiremezsiniz. Benim gibi özgür olamazsınız. Gönlünüzde yatanları söyleyemezsiniz. Birilerineağzınızdan çıkan her sözün hesabını vermek zorunda kalacağınızı unuttum. Özür dilerim, sizizorlamamalıyım,nedeolsabirmisyonunuzvar."

"Elbettevar."

"Bumisyonuanlatınbanaohalde."

"Halkımınözgürleşmesi..."

"Halkısizinvebizimdiyeayırmakdoğrumu,sizce?Özgürlüğüülkesınırlannmiçindeyaşayanherkesiçinistemiyormuyuz,bizkafasıçalışaninsanlar?"

"Beniöncekendihalkımilgilendiriyor."

"Ohalkbenimdehalkımdeğilmi?Aynıtopraklardayaşamıyormuyuz?"

"Güldürmeyinbeni!"

"Anadillerimizdeğişikolabilir,amaaynıtopraklardaiçiçeasırlarcayaşabildikseZelha...şey...Zeliha...sizeZelihadiyebilirmiyim?"

"Diyebilirsiniz Nevra'nım... madem 'bizi' bu kadar çok seviyorsunuz." Benimle alay ettiğinianlamamazlığageliyorum.

"Siz de bana adımı hanımsız söyleyin, olur mu?" Yanıt gelmeyince, devam ediyorum sözlerime."Birbirimizleevlenebil-dikse,komşuolabildikse,çokyakındostolabildikse,..."

"Öylemiolduk?"Sesialaylı.

"Olmadıkmı?"

"Olmadık."

"Doğrudeğil.Bizbirlikte,omuzomuzaKurtuluşSavaşıverdik."

"Bunukabulediyorsunuz,öylemi?"

22

"Elbette.İyiniyetleherşeyizamaniçindetekertekerhalledebiliriz.Ediyoruzdazaten."

"Yokcanım?"

"Evet."

"Neyihallettikmesela?"

"Dilsorununuçözülmeküzere."

"Buncayılanadilimizikonuştuğumuziçintartaklandıktansonra."

"Ben daha geçen hafta doğudaydım.Türkçe konuşamayan kadınlarla, çocuklarla doluydu köyler.BazıköylerdeTürkçebilentekbirkişiyoktu.Necekonuşuyorlardıdersiniz?"

"NevraHanım,benimledalgamıgeçiyorsunuz?Nedemekistediğimi,kültürelhaklanmızdansözettiğimielbettebiliyorsunuz.Amasizlerhepböylesiniz.Zeytinyağıgibiüsteçıkmayaalışmışsınız."

"Kusurluyduk,tamam.Amahatalanmızıdüzeltmeyeçalışıyoruzşimdi."

"Adlanmıza dahi rahat vermediniz. Yıllarca istediğimiz ismi veremedik çocuklanmıza. Benim adımmesela,nüfuskağıdımda,aileminbanakoyduğuisimdeğil,kayıtmemurununuygunbulduğudur."

İncecikbirsızıdalıyoryüreğimi,kısasürenbirbaşdönmesigeçirirgibi,çocukluğumadoğrubirgidipbirgeliyorumçabucak.

"Çoksaçmabiruygulamaydı.Amageridekaldıbunlar."

"Avrupa'nın bastırmasıyla. Şu Avrupa Birliği'ne girme hayaliniz olmasaydı, sorunlann hiçbiri çözümeulaşmamışolacaktı."

"Sizsonucabakın.Bumemlekettedemokrasiadına,yapılanlarakarşıçıkaninsanlar,gruplar,örgütlervepartilervar.Onlara rağmen,bugünşusözünüettiğimizşeylerartık serbest.Buhiçbir şey ifadeetmiyormu?"

"Elbetteediyorama,buncatahribattansonra..."

"Butahribattasizlerinhiçmipayıyok?"

23

"Yinemibaşadöndük?"Sesikızgın.

"Niyetimmünakaşaetmekdeğilama,olayatektaraflıbakmakçözümgetirmezki.İnsan,içindeyaşadığı,

birparçasıolduğuvatandadurmadanisyanmıçıkartır?Elingâvurunauyup,sürekliihanetiçindeolursabirileri,devletdekendinikorumakiçintedbirleralmakzorundakalmazmı?Haksızmıyım?"

"Elingâvurudiyorsunuzama,bizikollayanlar,özgürlüğümüziçinmücadeleverenlerheponlar,neyazıkki."

"Haklısınız... da... sizebir şeyihatırlatmak isterim... amaönce 'gâvur' sözü içinözürdilemeliyim,ağızalışkanlığıilesöylenmişbirkelime,öyledinitakıntılanmfilanhiçyoktur.Gâvuryerine,'Batıdevletleri'

diyelim, bu devletler, hiç kimseye kara gözü, kara kaşı için iyilik yapmazlar. Şimdi sizi kolluyor vekoruyorlarsa,mutlakabirçıkarlarıvardır.Bugünkaşıklaverdiklerini,yannasapıylaçıkarmayaçalışırlar.

OnlaraçokgüvenmeyinZeli-haHanım."

"Kimleregüveneyimohalde?"

"Demokrasiyiyerleştirmeyeçalışanyurttaşlannızagüvenin."

"Beniburayayurttaşlarımtıktı."

"Yanlışkararlarherülkedealınabiliyor.Yeterkiyanlışlardandönülebilsin."

"Buradaoturupsizlerinkeyfinibeklemeliyim,öylemi?"

"Kimseninkeyfinideğilamayargısürecinibeklemenizdefaydavar."

"Sizburayabenimlekavgaetmeyeyadabenitehditetmeyegelmemiştinizhani!"

"Bensizitehditetmedim."

"Ettiniz."

"Etmedim."

"Banagözdağıvermek istiyorgibibirhalinizvar.Dilinizinaltındayatanşu: İstediklerimiziyapmazdabizekafatutarsanız,yineyasaklargetiririz."

"Benkimoluyorumdaböylebirtehdittebulunayım?Buka-

24

nıya nasıl vardınız sorabilir miyim?" Bu topraklann insanı, hangi ırktan olursa olsun, paranoyadannasibinibolcaalmış,diyedüşünüyorum.

"Kiminadınakonuştuğunuzubilsem,söylerdim."

"Hepinizböylekuşkucumusunuz?"

"Evet,çünkübizçokçektik."

"Bumemleketteherkesçokçektiveçekiyor.Benimtekyapmakistediğim,aramızdakidüşmanlığıdeğil,dostluğupekiştirmek."

"Birdostluğumuzmuvardısizinle?"

Gülümsemekleyetiniyorum.

"Gülünbakalım.Gülmek,elbettebanadeğilsizedüşer.Benmağdurvemahpusum.Sizisehaksız,güçlüveözgürsünüz."

Gülümsememiyanlışanlamasınakırılıyorum.Kızıyorumhatta.

"MağdurolmanızyüzdeyüzhaklıolduğunuzukanıtlamazZelihaBora!"

İkimizin de sesleri yükselmiş, ayakta, masanın üzerinde birbirimize doğru yaklaşmış, iki horoz gibikabarmış,kavgayahazırduruyoruz.Gözlerimizdenateşfışkırıyor.Herikimizdeaynıandabağnştığımıziçin,pekdeanlayamıyoruzdediklerimizi.

"Çıkıngidinburadan,kimseyeverecekhesabımyok."

"Benhesapsormayadeğil,röportajyapmayageldim."

"Buröportajıyapmayacağım!Gidin!"

"Benikovuyorsunuz!Oysa, biz sizi hiç kovmadık.Birlikteyanyana, omuzomuzahatta iç içeyaşamakistedik.

Aranızdanmilletvekillerimiz,bakanlanmız,başbakanlanmızçıktı.Ordukomutanlarımızçıktı.Profesörler,şarkıcılar, türkücüler,yazarlar,düşünürler,oncayokluğa,yoksulluğarağmen,nicezenginler,hattamafyababalanda çıktı içinizden.Bizim içindeğişikbir halkbiledeğildiniz.Siz 'biz'diniz.Sizböylesineherşeyesahipolabilecekken,nedenbölünmeyeçalıştınız,Zeliha?"

"Önceşunukafanızasokun,butopraklarsadecesizindeğil,

25

bizimde.Buyüzdensizikovmadık,demeyinbana.Kenditoprağımızdankovulacakdeğildikherhalde,bubiir.

İkincisi,biz,'siz'olmakistemedikhiç.Biz,'biz'olmakistedik."

"Sizinle bizimne farkımız vardı ki?Değdimi onca genç insanın hayatına?Yakılan boşaltılan köylere,sönenocaklaradeğdimi?"

"Dilimikonuşmaveyazmahakkımıkazandımsa,değdi!"

"Teröre başvurmadan da kazanabilirdiniz bu hakkı. Girdiğiniz gün istismar ettiğiniz meclistekazanabilirdiniz."

"NevraHanım...bizanlaşamayız.Bugörüşmeyiburadabitirelim."

"Bizanlaşabiliriz.Bizanlaşmayamecburuz.Helesizveben,birbirinisevenikikişi,ikidostanlaşmayamecburuz."

"Dostolduğumuz,birbirimizisevdiğimizdeneredençıktı,şimdi?"

İskemlesini iterek ayağa kalkıyor Zeliha Bora. Ben de yerimden firhyorum ve ondan önce vanyorumkapınınönüne,çıkmasınıönlemekiçin.Sırtımıkapıyaveripkollarımıikiyanaaçıyorum.

"Çekilirmisinizönümden?BugörüşmeyibitirmişbulunuyorumNevraHanım."

"Zelha..."

Elikapınıntokmağında,öylecedonupkalıyorbiran,

"GitmeZelo,lütfengitme!"

Hayaletgörmüşgibi,bembeyazoluyoryüzü.Düşmemekiçinduvarayaslanıyor.

"Adımhiçbirşeyhatırlatmıyormusana?Bizdosttuk,arkadaştık."

Çabuk toparlanıyorveyineçokkızgınbakıyoryüzüme,"Asladeğildik.Vehiçolmayacağız.Çekilindeçıkayım.

Bağırtmayınbeni"

Kollarımıikiyanaaçmış,hâlâyolvermiyorumona.

"Zelha,yüzümedikkatlibak.Gözlerimebak.Çocukkensaç-

26

lanmburenkdeğildi.Kumraldı.İkiuzunörgümvardı.Annemkırmızıbeneklikurdelelertakardıuçlarına.

OnlansanabırakmıştımSancadam'danayrılırken."

Yüzündekikızgınifadeşaşkınlığadönüşüyor.Gözleriminiçinebirsüredikkatlebakıyor.

"Tavşanımıdabırakmıştımsana,beniunutmayasındiye.""Nevoü!"

"Nevo,yaa!NevraLeventoğlu...kaymakamınkızı."

Bir anda kollanndayız birbirimizin. Birbirimize sımsıkı sarılmış, tek vücut olmuş sallanıp duruyoruzkapının önünde.Benimgözümden akan yaşlar onun omuzuna damlıyor.Yüzünü göremiyorum, ama ince

bedeninin sarsılmasından seziyorum onun da ağladığını. Ellerim saçlannı okşuyor... ağlaşıyoruz kucakkucağa,azuzaklaştırıyorbeni,yüzümebakıyoryaşlıgözleriyle,gülmeyebaşlıyoruzbukez.Yanaklanmızayaşlardökülürkenkâhağlıyoruz,kâhgülüyoruz,öylesarmaşdolaş,ayakta.

27

NEVOİLEZELO

Kollanndayız birbirimizin. Birbirimize sımsıkı sarılmış, tek vücut olmuş sallanıp duruyoruz arabanınyanında.

Gözyaşlarınıarkadaşımınsaçlarınadamlıyor.Yüzünügöremiyorum,ama incebedeninin sarsılmasındanseziyorumonundaağladığını.

"Haydiçocuklar,vedafaslınıtamamlayın,treneyetişeceğiz,"diyorbabam.

"Baba,Zelha'yıdaalalımneolur."

"Bırakırlarmıonuhiç?"

"Bırakırlarbaba."

"KızımbensendenayrılırmıyımkiZelha'mnanasıondanaynisin,"diyorannem.

"Onuntekbirannesiyokki.Birsürüannesivar."

28

"Dahaiyiyaişte...biribıraksadiğeribırakmaz.Yürühaydi,trenikaçıracağız."

Annemdenyüzbulamayıncayinebabamadönüyorumsonbirumutla.

"Köyündekalırsa,okulagidemeyecek.Eğerbizimlegelmezse,onuevlendirirler."

"Odahaonyaşında.Saçmalamakuzum."

"Zelha'mnçiftliğindekikızlarıhepküçükkenevlendiriyorlar,bilmiyormusunbaba?"

Babamyumuşakhareketlerlebizibirbirimizdençözüyor.SaçlarınıokşuyorZelha'mn,

"Dahaçokvaronunevlenmesine,"diyor,"Mektuplaşırsınızsıksık.Birderdinolursa,bizeyazarsınemikızım!

Senherzamanbizimdekızımızsın.Seniaslaunutmayacağız."

Valizlerin, denklerin kamyonetin kasasına yüklenmesi ta-Inamlanıyor. Kaçınılmaz an yaklaştığı içinboğazımabiryumruoturuyor.Oysaoayrılıkanınıuzatmakiçin,elimdengeleniyapmışım.Tamüçkereçişim var bahanesiyle eve geri dönmüşüm, peşimde Zelha'yla. Evde tekrar tekrar kucaklaşmışız.

Birbirimizekarşılıklısözlervermişiz.Annelerinintopladıklarıdağkekiklerikesekâğıtlarınadoldurulup,işlediklerioyalarla,ördükleripatiklerlebirlikteannemeverilmiş,ayrılıkarmağanıolarak.KaderAna'nınbazlamalarıyollukniyetine,babamın itirazlarınarağmen,zorlaarabamızınbagajınakonmuş.Geçenyazjandarma çavuşunun çektiği fotoğraflarımız son anda ayaküstü aramızda pay edilmiş. Bir gece önce,örgülerimdensöküponaverdiğimkırmızıpuanlıkurdelelerimikendiörgülerininucunabağlamışZelha.Ayaklarınababamıngeçenbayramdaherikimizedebirörnekaldığıruganayakkabılarıgiymiş.Sonkezsarılıyoruzbirbirimize.

"Senihiçunutmayacağım,"diyorum,"benimcanarkada-şımsın.Kankardeşimsin."

29

"Sendebenim,"diyorZelha,"sıksıkyazacaksınbak!Söz!"

"Söz!"

"Haydibinarakşuarabaya,"diyorbabam,kolumdantutmuşçekiştiriyorbeni.

Aynlıyoruz birbirimizden. Burnumu çeke çeke kamyonete tırmanıp, annemin yanına yerleşiyorum,tavşanımın kafesini ba-caklanmın arasına koyuyor Abbas Efendi. Tam kapıyı kapatırken bağınyorum,"Durun!Durun!

Durun!"

"Yinenevar?"Çalıştırdığımotorulahavleçekipdurduruyorşoför.

Arabadaniniyor,uzanıptavşanınkafesinialıyorumyerden.

"Zelo,Çinçin'isanabırakacağım."

"Bak bu çok iyi bir fikir.Neden daha önce düşünmedik," diyor, tavşandan kurtulduğuna sevinen, karnıburnundaannem.

"Senbanaherhaftayazarsıntavşanımınneleryaptığını,cmi!"

"Benimyazımgüzeldeğilama,seninkigibi."

"Olsun.Yazyinede."

"YazanmNevo,yazarım."

Aynı laflan kim bilir kaç kez söyledik birbirimize, aynı sözleri defalarca verdik. Son bir kere dahakucaklaşıyoruz.Bizigeçirmekiçintoplanmışolankalabalığınalkışlanarasındanihayetdüzülüyoruzyola.

Arkamızdan kova kova su döküyor kadınlar. Ben yan pencereden sarkıp el sallıyorum ve boğazımıyırtarcası-nabağınyorum,

"Ezetetucarjibirnekim,Zelo!(senihiçbirzamanunutmayacağım)"

Zelha,gözpınarlarındayaşlar,burnundasümükler,elinde tavşankafesi,örgülerindepuantiyekurdeleler,ayağındayanmnumarabüyükruganlan,incebacaklarındapazenpantalonu,sırandayeşil-turuncuçizgiliyünhırkasıylagiderekküçülürken,ruhubendenkopamayıp,arabamızadoğruakıyor.Beşyıldan30

beri,birferdiolduğukaymakamailesininondaoluşturduğuyaşamıalgılamadeğişikliğinin;örneğinokulagitmek, kendi seçeceği, seveceği kişiyle evlenerek kumasız yaşamak gibi özlemlerin yüreğindefilizlenmeyebaşladığınınhenüzfarkındadeğil.Beniseçocukluğumuntümmasumiyetiylehissediyorhattabiliyorum,içimdenbirparçanınkopupSarıcadam'dakaldığını.Doğanın,insanınvehayvanınbirbirinebukadar yakın ve iç içe, insanların böylesine yalın ve ilişkilerin çıkarsız olduğu bu coğrafyayı dünyanınbaşkahiçbiryerindebulamayacağımın,garipbirönseziile,bilincindeyim.Canımacıyorbuyüzden.

"Haydiarak,oturyerine,sarkmadışarı,camınıkapat,"diyorbabam,"dahaçookarkadaşlaredineceksingittiğinyerlerde.Herbirindenayrılırkenbuhalegeleceksen,işimiziş!"

Çocukyüreğimi,Sarıcadam'dabırakarakgidiyorum.Göz-yaşlarımhiçdinmiyor taa istasyonavarıncayadek.

BizimyanımızdaağlamamayaçabalayanZelhaise,sonradanduyduğumuzagöre,arabagözdenkayboluncazılgıtabaşlamış.Hiçsusmamış,kuşgibiötmüş,inceciksesikısılanakadar.

Uzunbirsürehiçkonuşmadan,eleleoturuyoruz.Herikimizde,mevsiminegöretozaveçamurabulanarakkırda keçi, kuzu, sincap ve kelebek peşinde koşuştuğumuz, dere kenannda-ki sazlığın içinde, doğayakanşıpbireryeşilotadönüştüğümüzgünleridüşünüyorolmalıyız.Sessizliğibenbozuyorum,

"Biliyor musun Zelha, ne zaman daralsam, sıkılsam tıpkı kayan yıldızlar gibi, akıp akıp Sarıcadam'agiderimhayalimde.Oralarıdüşününce içimferahlar.Rüyalarımdaiseseninlepeşpeşekoştururdururuzderekenarında.Enhuzurluenderinuyku-larımdıronlar.İyikibabamıgörevibaşındabeşyılunutmuşlarorada."

"İnsanokadaruzaktaolursaunutulurelbette."

Zelha'nın kozalak toplamaktan, ağaca tırmanmaktan pütür-leşmiş çocuk ellerinin kaba dokusunu boşunaanyorum.Şimdi

31

avucumdatuttuğumel,yumuşacık.Solelininişaretparmağınabakıyorum,eliniçevirerek.

"İzikalmadı,"diyor,"sizgittiktenbirkaçaysonrakayboldugitti."

"Hatırlarmısın,nekadartelaşlanmıştıannem,tetanosolacağızdiye?"

"Boşunatelaşlanmış.Olmadıkişte."

"Seninanalarındanbiribalçalmıştıparmaklarımıza."

"CevahirAna...obilirdibutürişleri."

"Neakılmışamabizimkide,iğnedururken,parmaklarımızıçiviyledelerekkankardeşolmayakalkmak!"

"Kardeşliğimizsıkıtutsundiyeçiviyitercihetmiştik,unuttunmu?Hiçayrılmamakiçin."

"BirhikmetiolmalıZelo...bakbuncayılsonrayinebuluştukişte."

Kendimitutamıyor,elimiuzatıpsaçınıokşuyorumçocuklukarkadaşımın.

"Benibilerekmigeldinburaya?,"diyesoruyorZelha.

"Bilmiyordum desem yalan olur ama, yine de içimde bir kuşku vardı. Televizyon görüntüleriylefotoğraflaryanıltabiliyorinsanı.Soyadın,aşiretindeğişik.Onuniçin,yüzdeyüzeminolamıyordum.Kaçkere uzun uzun çocukluk resimlerimize bakıp, senin büyümüş halini hayal etmeye çalıştım. Birlikteçekilmiş bütün resimlerimizde aksi gibi koskocaman gülmüşsün, gözlerin çizgi gibi çıkmış. Çoğufotoğrafta ön dişlerin de yok, üstelik. Yan yana koydum gazetedeki fotoğraflarınla ben-dekileri, yinekesinlikleeminolamadım.Nasılolayım,birömürgeçtiaradan.DeğişmişsinZelha,saçınınrengiaçılmış,kızılaçalmış.Oysasimsiyahtısaçların.Nasılimrenirdimpırıltısına.Soyadındeğişmiş,aksanındeğişmiş,boyunpoşundeğişmiş.Amagözlerin...gözlerinhepaynıkalmış.İçerigirdiğinantanıdımseni."

"Nedenhemensöylemedin?"

32

"Nutkumtutuldu.Nasılsasöyleyecektimsonunda...yasen...senbenihiçtanımadınya!"

"Hayır!Hiç!Nasıltanıyamadımyahu,yuholsunbana!""Bensendendahaçokdeğişmişimdemek,yıllarıniçinde.""Tombultombuldun.Sopagibiincecikolmuşsun.""Sopagibiolansendinoysa.Bendenbirhayliuzundunüstelik."

"Amabak, beni geçmişsinNevo.Baban iyi sulamış seni. Sahi, annen baban nasıllar?Hayattalar değilmi?"

"Babamçoktanemeklioldu,Urla'dayaşıyor.Annemigeçenyılkaybettim."

"Nediyorsun!Neden?"GözlerineyaşlardoluyorZelha'nın."Malumhastalıkişte!"

"Nekadargençvegüzelbirkadındıannen.Bakbuncayılgeçti,onuilkgördüğümgünühiçunutmadım.

Sabahınköründe,anamlabirliktekamyonetebindirilipilçeyeyollanmıştık.Sizinevevardığımızdakapıyıannenaçtı,pembebirsabahlıkgiyiyordu.Saçlarıuzundu,omuzlarınadüşüyordu...gözleriyemyeşildi.Beno güne kadar hep esmer insan görmüşüm köyde. Gözlerime inanamamıştım. İçimden saçlarını, teniniellemekgelmişti."

BendeZelha'yıilkgördüğümdegözlerimeinanamamıştım.Birçiftgözünvesaçınnasılbukadarsiyahveparlak olabildiğine, çocuk yaşıma rağmen şaşıp kaldığımı, bugün bile hatırlıyorum. İnce bacaklarındasiyahuzunçoraplar,ayaklarındapabuçlarınınüzerinegeçirdiğikoyugri,lastikşosonlar,üzerindedeuzunetekliparlakkırmızıkadifedenbirelbisevardı.Bellikienşıkgiysisiniseçipgiymişti,KaderAnasıyla

birlikte gelirken evimize. Şosonlannı kapının dışında, siyah ayakkabılarını holde çıkartmış, annesininuzattığıelörgüsüpatiklerigeçirmiştiayağına.KaderAnabirçiftörgüpatikdebanauzatıyordu.Yangözlebakmıştımkızınayağındakilere.Kızannesineanlamadığım

33

dilde bir şeyler söylemişti, annesi de bana kızın patiklerini isteyip istemediğimi sormuştu. Başımısallamıştım, hayır anlamında. Bana verdiği patikler hem yepyeniydi hem de en sevdiğim renk olanmavinintonlanylaörülmüştü.

Annem,"BakNevra,buküçükkızınadıZelha'ymış,seninleoynamayageldi,yalnızbaşınasıkılmayasındiye.

Haydi tutelindenodanagötürveonaoyuncaklarınıgöster,"demişti.Kıpırdamadandurmuştumannemineteklerinesaklanarak.Karşımdakikız,dahaöncekiarkadaşlanmabenzemiyordu.

"Hadisenekızım."

Benimkımıldamadığımıgörünce,küçükkızyanımagelmiş,yavaşçaelimi tutmuş,yineo tuhafdildebirşeylersöylemiştibana.

"NaveminZelha."

"Nededi?"diyeannemesormuştum.

"Adınısöyledi.Sendesöyle."

"Nevra."

Bembeyazdişlerinigöstererekgülmüş,yinebirşeylersöylemişti.

"Şimdinededi?"

"Haydiodanagidekkardeş,dedi,"diyetercümeetmiştiKaderAna.

"Bunecekonuşuyorböyle?"

"Okendidilinikonuşuyor.Oynarken,öğrenirsinizbirbirinizinlisanını,"demiştiannem.

"Heya!"demiştiKaderAna.

Büyülenmiş gibi, kızı odama götürmüş, odamda, bütün oyuncaklan önüne sermiştim. Renk renkelbiseleriyle sarı ve kızıl saçlı bebekler, bir bebek beşiği, bir bebek arabası, küçük bir fırın, mutfakgereçleri, hatta bir minyatür ütü ve ütü tahtası. Hepsini teker teker evirip çevirmiş, kendi dilinde birşeylersöyleyipdurmuştuZelha.Ençokdabebeklerinkendininkilerdençokfarklıolanmoderngiysileriniincelemişti.Sonrabiroyun34

kurmuş, elleri kollanyla anlatmıştı bana. Biz ikimiz anneler olmuştuk, bebekler de çocuklanmız.

Bebeklerin isimleri üzerinde kısa bir anlaşmazlık yaşamıştık. Benim bebeklerime verdiğim isimleribeğenmemişti. Yine vücut diliyle anlaşmıştık sonunda. Bebeklerin isimleri olduğu gibi kalacak, amaoyununakışınıotayinedecekti.Mesela;sofrayıbenimgibiküçükmasanınüzerinedeğildeyereyaydığıörtününüzerinekuruyordu.

Benimyemekniyetinehazırladığımyapraklanvedallanbirkaçkerebenyerdenmasaya,oise'Na,na,'

diyerek masadan yere taşımıştı. El, kol hareketlerimizle yetinemeyip, anlaşmazlığa düştükçe bir koşuKaderAna'yagidiyorduk.

"Kurdiya'masadayenir'çiye?"

KaderAna ona,masada yenir'inKürtçesini söylüyor, bana da, onun dediklerini Türkçeye çeviriyordu."Yemekyerdeyaygıüzerindeyenir,diyi."

Birsüresonra,benimkimbilirkaçıncı"Yemekmasadayenir"ikazıma,"Hayır,hayır,hayır!Yemekyerde,na, li erde... "diye,KürtçeylekanşıkbirTürkçeyle itirazetmiştivebenpesederek,masayakurduğumsofrayıyerdekiyaygıya indirmiştim.Obendendahaçabuköğreniyordubirbaşkadili.Ben,bendençokfarklıbuküçükkızınsaçlannınvegözlerininsiyahındanfiş-kıranışığınbüyüsüaltınagirdiğimgibi,banayabancı ve ilginç gelen dünyasına da girmeye hazırdım. O ne yapmamı işaret ediyorsa, hemenyapıyordum. Bebekleri göğsüme dayayıp güya emziriyor, kaşıkla ağızlanna mama veriyor, kucağımdauyutuyor, yan yana yatınp üstlerini örtüyordum. O, ben onun emirlerini yerine getirirken, yatağımaoturmuş,hareketleriylebeniyönlendiriyorvehiçdurmadankendidilindebirşeyleranlatıyordu.

Gününsonunda,annemdeaynıbenimgibi,KaderAna'nınsevkveidaresineboyuneğmişti.Tıpıştıpış

yürüyüp yatağına girmiş, Kader Ana önüne ne koyduysa yemiş, akşama kadar yatağından çıkmamıştı.Sankibuana-kızıntavırlanndayadasesle-35

rinde, insanlarıkendilerineboyuneğdirenbirsihirvardı.Akşamüstüevedöndüğünde,heyecanlatekmilvermiştim babama, "Bugün, evimize gelen hizmetçinin kızı Türkçe bilmiyor baba, ama yine de onunlaevcilikoynadık,çokeğlendim,"demiştim.

"KaderHanımhizmetçideğil,"demiştibabam,"Oanneneyardımageliyor,annenrahatsızolduğuiçin."

"Annemhastamı,baba?"

"Hastadeğil,amayorulmamasıgerekiyor.BirsüreevişleriniKaderHanımyapacak."Sonradaannemedönmüş,"AmanNermin,gözünüseveyimdikkatet,çevredeKaderHanım'ıhizmetçizannederlerse,çokayıpolur,"demişti,babam.

"ParavermeyecekmiyizKader'e?"diyesormuştuannem,hayretle.

"NekadarısrarettimsedeSadıkAğa'yakabulettiremedim.Bizdeçocuğunüstünebaşınabirşeyleralır,anasına da münasip bir hediye veririz," diye yanıtlamıştı babam. Ben ücretli, ücretsiz ya da gönüllüyardımcıfarkınıidrakedebilecekbiryaştadeğildimoyıl.Amasonradanöğrenmiştim;annemölüdoğansekizaylıkbebeğinidünyayagetirirkençokkankaybettiğiiçin,doktorlarkesinistirahattavsiyeetmişler,

babam da ağadan evimize yardıma gelebilecek, güvenilir, ev işi bilen birini önermesini rica etmişti.SadıkAğa,kaymakamınhanımınakendievindekikadınlardanbirininyardımınıuygungörmüştü.Buteklinelbette kabul etmemişti babam, ama ağa ısrarcıydı. Çiftlik bütün gün çene çalan kadınlarla ve oradanoraya koşuşturan çocuklarla kaynıyordu.Kadınlar sundurmada birbirleriyle dalaşacaklarına, içlerindenbiriannemeyardımageliverirdi.KaderAna'nıniyikötübirazTürkçesi,birazdaebeliğivardı.Zelhaisebu paketten benim şansıma çıkan ikramiyeydi. Sakin, sessiz evimize renk ve neşe katmıştı annemeyardımayollananaşiretkadınıylaküçükkızı.

O yılın sonbaharında, Türkçeyi söken Zelha'yla birlikte okula başlamıştık. Babam ağaya Zelha'yı>köyündekitekderslikliokulyerine,ilçedekiokulakaydettirmesiiçinısraretmiş,böyle-36

ce aynı sınıfa kaydolmuştuk. Zelha, hafta içleri benim odamda yatıyor, hafta sonlan anasıyla birlikteköyüne gidiyordu.Havalar ısındıktan sonra, hafta sonlarında beni de götürmeye başlamışlardı çiftliğe.Öncelerigünübirlikgitmiştim.Derkenyatıyadakalmayabaşlamıştım.Köydeokadarmutluoluyor,öyleçokeğleniyordumki,annemlebabamgitmemeitirazedemiyorlar-dı.KaderAna,Zelhaveben,yatılıokulöğrencilerigibi,cumagünleriokulsonrasındaköyeiniyor,pazarakşamlanevedönüyorduk.Banasadecebirarkadaşdeğil,çiftlikyaşamınıeninceaynntılanylaönümeseren,bozkın,bayın,dereyi,ağacı,doğayı,doğaylatekvücutolmayı,yersofrasını,yeryatağını,kumayı,babalarınbirkaçeş,çocuklarınbirkaçanasahibiolabileceğini, herbir ananınözveüveyçocuklarını, herbir çocuğundadeğişik analarını farklısevgilerle sevebileceğini öğreten, has dostluğu, katıksız mutluluğu ve aynlık acısını tattıran, kâh ibretaldıran,kâhimrendirenbazendehalime,konumumaşükrettirenbiryolgöstericiolmuştuZelha!

Tekrarsarılıyoruzbirbirimize.

"Birerkekkardeşinolmuştu..."

"Orhan!Doğumunuyazmıştımsana."

"Neredeoşimdi?"

"Amerika'da yaşıyor. Mektuplanmı yanıtsız bırakmasaydın, kopmazdık böyle, başımıza gelenlerdenhaberdarolurduk.NiyemektuplanmıyanıtlamadınZelha?"

"Yanıtlamazolurmuyum!Seninkilerialıralmaz,hemencevapyazardımsana."

"Yalancı!"

"BirsüreyazamamıştımNevo... tavşanöldüktensonra.Günlerceelimvarmadıyazmaya.Nediyeceğimibilemedim.Sonundaağlayaağlayayazmıştım,oturup."

"Bendeçokağlamıştımöğrenince.Damdandüştüydüdeğilmi?"

37

"Sülü, dama çıkarmış kafesiyle.Damda kafesi açmış.Aşağı düşmüş hayvan. Sülü hep yarım akıllıydı,hatırlar mısın? Hiç akıllanamadı zati." Gülüyor Zelha, "Ama ne dayak yediydi benden, tavşana sahipçıkamadığıiçin!"

"Netuhaf,tavşanbizibağlayanmüşterekçocuğumuzgibiymişmeğer.Ogidinceirtibatımızkopmuş."

"Hiçdedeğil.Tavşandansonradayazışmıştık."

"BizUrla'yatayinolduktansonra,sendenmektuplarkesil-diydi.Yaztatillerindeyanımızagelesindiyekaçmektupattımsana."

"Omektuplarıalmadımben.Sakladılarzahir."

"Yaa?Neden?"

"İlkokulu bitirmeyi çok istedim ama, biliyorsun dördüncü sınıf yoktu bizim köyde. İlçeye deyollayamadılarbeni.Senbenikışkırtırsındayanınızagelmeyekalkarımdiyesaklamışlardırmektupları,analarım."

"Amcanbabamasözvermiştiseniokutacağınadair.."

"Nebakıyorsunosözleresen.Kimtutarköylükyerlerdeotürsözleri.Bendenbaşkakızdayoktuköydeokumakisteyen.Çaresizevdekaldımosene.Bağa,bahçeyeçıktımanalarımla,meyvetopladım."

"Senüçüncüsınıftansonraokumadınmı,yani?"

"Okudum. İlkokulubitirmek içindışardansınavlaragirdim.Okadardaküçümsemebeni,birdiplomamvaryani."

"Seniküçümsemekmi!TanıştığımızandanberisanahephayranlıkduymuşumdurZelo."

"Atmakız.Nedenki?"

"Çokzekiydindeondan.Oyaştabileanlamışımsendekicevheri."

"Eh,anlayabildiğinegöre,bircevherdesendevarmışdemekki...Nevo,zekâmekâ,güzellikmüzellikhiçbirişeyaramıyor.İnsandaşansolmalı,şans.Odabendeyok."

"Bendedevarsayılmaz,canım."

38

"Hemdebugüzellikle!Tevekkelideğilkocaninemhep'Allahinsanaçirkinşansıversin',derdururdu...

Yüzünebakılmazbirşeylerolaydık,şansımızaçıkmıolurduacaba?"

"Şansımızaçıkolurmuydubilememama,neolurdubiliyormusun,kendimizibeğendirmekiçinolağanüstüçabagösterirdik.Budabaşanyakapıaçardı."

"Benolağanüstüçabagösterdimdeneoldu?"

"Nezaman?"

"Şiyar'la... kocamla yani, Ankara'ya taşınınca, ortaokul diplomasını da alayım bari dedim. GörecektinNevo, koskoca kadın, ne çalışma ne çalışma... Çocuklar okuldan gelir, ben de onlarla birlikte derseotururum...

onlar sınava çalışırlar, ben de sabahlarım, elimde tarih, coğrafya kitaplarıyla. Bir matematiğe pekbasmazdı kafam... Şiyar özel hoca tutmuştu.Bir yandan çok utanırdım, hocadan bile utanırdım.Kadın,aklınnerdeydidebugünekadarbekledinokulbitirmekiçin,demezlermiinsana...öteyandanazmetmişimbirkere,kafamakoydumya,illadabaşaracağım.Neysesonundaaldımdiplomamı..."

"Sakınüniversiteyidebitirdimdeme!"diyeatıldım.

"Yok,insafartık!"

"SendebusebatvarkenonudayaparsınZelo."

"Şimdidiplomaylafilanuğraşacakzamanımyokbenim.Başkaişlerimvar."

"Sahi,neleryapıyorsunbütüngün,anlatsana."

"Yazışmalarımvar.Banagönderilenmektuplanokuyorum.Çoğunuyanıtlıyorum.Okumamgerekensürüylekitap var.Günde en az iki saat okumaya çalışıyorum. Ama diğer işlerin çokluğundan, bazenokuyamıyorum.""Diğerişlermi?"

"Teşkilatlailgilişeyleroluyor..."

"Baksana,buradabiletammesaiyaptığınagöre,çabaladımdaneoldudeme!"

39

"Yanişuanlamdasöyledim;diplomalarınyaşamımüzerindebiretkisiolmadı."

"Neetkisiolabilirdiki?"

"Benhepöğretmenolmakisterdimmesela."

"Doğruyahu!Haürladımşimdi.Oynarkenhepbenöğrenci,senöğretmenolurdun.Birtürlübırakmazdınbendekırkyılınbirindeöğretmenolayım."

"Onedendibiliyormusun?

"Nedendi?"

"Bensendendahauzundumdaondan.Öğretmenleröğrencilerdenbüyükolur."

"Üniversitelerdedeğilama."

"Kızbenüniversitelernasılolur,nebileyimoyaşta?"

"ÖğretmenolmakistiyorsanhâlâolabilirsinZelo."

"Artıkistemiyorum.Benibekleyenbaşkaişlervarşimdi."

"Sanabirşeysöyleyeyimmi,aslındasensadeceöğretmendeğil,herneolmak istiyorsanolursun.Hemakıllıhemdesabırlısınçünkü."

"Teşekkürederim."

"İltifatolsundiyesöylemiyorum."

"Biliyorum."

"Hazırburadakitapokuyacakvakitbuluyorsun,biraçıküniversiteyeyazılabilirsin,seninilginiçekenbirfakülteye.

"SaçmalamaNevo."

"Niye saçma olsun! Bence ilki ve ortayı dışardan bitirmek çok daha zor bir iş. Onları yapabildinse,üniversiteyihaydihaydiokursun.Yapvallahi.Nasılsabütüngünokuyorumdiyorsun."

"Benim gibi bölücülük suçuyla hapis yatanlar memur olamazlar, unuttun mu? Aynca ben hayatüniversitesindenmezunum,Nevo.Endeğerliüniversiteodur.Onbeşyaşındagirdimofakülteyeben,hâlâokuyorum.Profesörolacağımyakında."

40

Söyleyecek söz bulamayınca, kalktım yerimden, sandalyelerden birinin üzerine bıraktığım çantamdançakmağımıçıkarttım,ikisigarayakıpbiriniZelha'yauzattım.İtirazetmedenaldı.Bukezgeçipkarşısınaoturdum.Çakmağıelinealıpinceledi,

"Bunurujsanmışlardıraramada.Çakmakolduğunufarketselerdi,bırakmazlardı."

"HayAllah!Hoşunagittiysesendekalsın.Kullanırsın."

"Yokyok,olmaz."

"Bendensanabiryadigârolsun."Uzattığıçakmağı,onadoğruyuvarladım.İtirazetmedi,alıpcebinekoyduZelha, "Külününereye silkeceğiz?"diye sordu, etrafabakınıpkül tablası arayarak.Çocukkende titizdiböyle.

Benimhiçaldırmadanyerleredöktüğümekmek,bisküvikırıntılarınıtoplardıdizlerininüstüneçöküp.

"SilkyereZelha,yerlertaşnasılsa,"dedim.Birikinefesçektiksigaralarımızdanhiçkonuşmadan.Sonraben,

"Çokmuerkenevlendirdilerseni?"diyesordum.

"OnlarevlendirmedilerNevo,benkaçtım."

"Yapmaya!Kimekaçtın?"

"Alişan'ıhatırlarmısın,Alişan'ı?"

"Derekenarındaoynadıklarımızınarasındavarmıydı?"

"Olmazmı?Hatırlasana,bendereyedüşmüştümdepeşimdensuyaatlamıştı."

"Hanişuuzunoğlan,çakırgözlü..."

"Oişte.Amabüyüdüğündeçokyakışıklıolmuştu,birgörecektin!"

"Sizinçiftlikte,taaoarkadakisamandamlıevdeotururlardı,değilmi?"

"Doğru.Babasıbizimyukarıtarlalarabekçilikederdi.Onakaçtımişte."

"Korkmadınmıkızvururlarsenidiye,nasılkaçtın?Necesaretle?"

"İnsanınoyaşlardagözüköroluyorNevo.Onbeşimeyeni

41

basmıştım.Sevdalıydım.ÇokyalvardımamcamaAlişan'avermesiiçin.Vermemdedi."

"Neden?"

"Alişan beni param için isteyesiymiş, paramvarmış gibi!Babasız kızın parasımı olur!Aşiret kızıyımya...

param olmasa şanım olurmuş, öyle dediydi amcam. Vermedi sevdiğime. İlle de onun istediği biriyleevlenecekmişim."

"Analarınarkaçıkmadılarmısana?"

"Karıkısmınınlafımıgeçeroralarda,heledekocasıolmayınca.Anamçokyalvardıamcama.Nuhdedipeygamber demedi amcam. Zengin yere verecek beni, başlık alıp sebeplenecek, bütün derdi oyduaslında."

"Sankiihtiyacıvarmışgibibaşlıkparasına.Nasılkaçtan?"

"Hiç sorma.Kolay olmadı.Amcamın beni vereceği adamı gördükten sonra,Alişan'a kaçalımdiye bentutturdum.Adambendençokbüyüktü,kocamanbirburnuvardı,azıcıksaçıkalmışkafasınınikiyanında,onlara da ak düşmüştü. On beşime bastığım yaz, bizim çiftliğe, eli kolu hediye dolu, ziyarete geldi.Analarıma kumaşlar, terlikler, bana bilezikler getirmişti. Kahve ikramını bana yaptırdılar. Kahvesinivermek için yaklaştığımda leş gibi tütün kokusu geldi burnuma, tiksindim. Üstüne başına sinmiş koku.Sigaratablasıgibikokuyordumübarek.Akşamanamasöyledimkoktuğunu.'Erkekkısmıöylekokar,'dedi

anam. Dedem, amcalarım öyle kokmuyorlar ama, diye tepindim. 'Sen onların kokularına alıştın,kocanınkinedealışırsın,'

dedi. Anamı yu-muşatamayınca, Cevahir Ana'ya gittim, Satı Teyze'ye gittim. Hepsi kumaşlarından,terliklerindenmemnunkalmışlar ki kimseden yüz bulamadım.Analarımın bendenyana olmayacaklarınıanladım.BenibelkisadeceMakbuleAnamanlayabilirdi,çünküonunyaşıçokgençti,amaodaçiftliktekalmıyordu artık. Kaçmaktan başka çarem kalmamıştı. Alişan da askere çağrılmıştı. Ay sonuna kadarteslim olacaktı. Düşündük ki, o askerdeyken kaçarsam, onu vurmaya kalkmazlar. Başkasına kaçtımzannederler."

42

"Nedenöylezannetsinlerki?"

"Alişanosıradaaskerdeya,beniranzanınaltındasaklayacakhaliyokherhalde..."

"Doğru."

"Anamada,'benizorlaevlendirmeyekalkarsanız,kaçanm,büyükşehirleregider,işbulurçalışırım,beniarasanız da bulamazsınız,' dedim. 'Okumayı yazmayı söktün diye adam mı oldun sanıyorsun, ne işiyapacakmışsınsen,orospumuolacaksın,'dedianam.'Hizmetçilikyaparım,çocukbakarım,'dedim.Hedefsaptırıyordumaklımca.'Elkapılarındahizmetçilikedeceğine,kocanınevindehanımlıketsene,'dedi.Beniisteyenadamzenginbiriymiş.Çokdaiyibaşlıkveriyormuş.'Yakmabenianam,üçbaşöküziçin,'dedim.'Üçbaşöküzebensenideğilkapıdakiçoma-nvermem,'dedianam. 'Kızım,eliniayağınıöpeyimdeliliketme,bakadamhemaraziveriyorhemaltın,'dedi.'Amcalarınaelaçacağımızakendidünyalığımızolur,'dedi. 'Sen de evini bilirsin ben de,' dedi. Meğer çiftlikten ayrılıp, benimle gelmeyi düşünmüş. Kocanineninpençesindendeçenesindendekurtulacakzavallıanam.'Başımızdabizikollayacakbirerkeğimizolur,babanöldüğündenbuyanakimimizkimsemizyok,'dedi.Nasılyoksa,nerdeyseellikişiyizçiftlikte.'Bençalışır,bakarımsanaana,'

dedim.'Kadınkısmınaevindeoturmakyaraşır,'dedi.'Niyeçalışmamakarşıçıkıyorsun,sendeiştutmadınmıydı kaymakamın kapısında,' diye sordum. 'Aynı şey mi o,' dedi anam. 'Ne farkı var ki, hizmetçihizmetçidir,'

dedim.Anamıntokadıbalyozgibipatladısuratımda.Onikiyaşımdansonrahiçdayağınıyememiştim.Birağnma gittiNevo, anlatamam sana.Ağlayarak odama kaçtım.Üç dört gün bir lokma yemek koymadımağzıma. SadeceHedi-ye'nin gizli gizli getirdiklerini yedim. Alişan'a da haber yolladım, ne yapacaksayapsın yoksa canıma kıyacağım, diye. Kıyacağım filan yoktu, ama elini çabuk tutsun istedim Alişan.Askere gittikten sonra, ben analarımın amcalarımın baskısına karşı koyamaya-bilirdim iki yıl boyunca.Kaçışımızıhızlandırdım,anlayacağın."

43

"Sendekideiyicesaret."

"Gençlikişte..."

"AlişanaskerdeykensenneyaptınZelo?Sahi,çocukfilanmıbaktın?"

"Yok camım! Alişan'in dayılarından biri Mersin'e yerleşmişti. Önce Mersin'e indik, üç gece birliktekaldıkdayınınevinde.Korkudanpenceredendışarıbilebakamadık.Sonraoaskeregitti,bendedayınınevindeoturup,onundönmesinibekledim."

"Dayı...iyidavrandımısana...yani...nebileyim..."

"İlahiNevo,nelerdüşünürsün!Dayınınbenimyaşlarımdaüç tanekızıvardı. İkisiokulagidiyordu.Birievdeydi.Benevdekikızlaevişlerineyardımettim.Banaiyidavrandılar.Allahonlardanrazıolsun."

"İyide,nasılkaçabildinevindenZelo?Sizinçiftliksilahlıadamdoludur."

"Şansımızyavergitti...Yazbaşıydı,Sürmelilerinkızıevleniyordu,kınagünüvardıbağevlerinde.Bütünçiftlik davetliydi.Bir gün öncesinden sancılanıp, ishal olmuşumgibi yapmıştım.Bir taraftan da kınayıkaçıracağım diye, üzüm üzüm üzülüyordum güya.Anam da benim için üzüldü, zavallı. Sabahtan pirinçlapasıpişiripyedirdi,kıçımdursundiye,koyuçaylariçirdi...'Gelirsinbizimle,öylekazgibitıkınmazsın,'dedi.Öğledensonraanalarım,yengelerim,bütünkızlar,çocuklarbirkamyonunkasasınadoluştuk,kınayagittik.Bircurcunakigöreceksin.Birtaraftaikramyapılıyor,diğertaraftadavullarzurnalarçalıyor,kızlaroynuyor.Gelinin çeyizi sofada sergilenmiş, kadınlar kendi aralannda toplanmış, getirdikleri hediyeleriinceliyorlar, çeyiz dedikodusu yapıyorlar. Senin anlayacağın herkes bir başka köşeye dağılmış, kendiderdinedüşmüştü.Bende sık sık tuvalete gider gibi yapıyordum,uzuncabir süreuzaktakalıp, anamınyanına dönüyordum. Bu arada heyecandan sahiden bozulmasın mı midem! Yani yemin etsem, başımağnmayacak.Derkendüğünhavasıçalmayabaşladı.Ellerindemumlarlaakrabakızlaror-44

talannagelini almış, şarkı söyleye söyleyegeliyorlar.Herkeso tarafakoşuştu.Bahçeninarkakapısına,Alişan yeğenini yollayacaktı motosikletiyle. Ben o kargaşadan yararlandım, gitmeye yeltendim. Anam'nereye gidiyorsun,' diye bağırdı arkamdan. 'Ayakyoluna ana,' dedim. 'Sık dişini, gelin geliyor kızım,'dedi,'kınasıyakılsındagidersin,çokmusıkıştın?''Yokyok,beklerim,'dedim.Kınalaryakıldı.Kızlarınelleribağlandı.

Benimiçimiçimesığmıyor.Biranöncebitsinistiyorumama,uzadıkçauzuyor,şarkılartürküler.Bendenasibimialdımkınadan.Ellerimkınalanırken,birdeincesızıdüştüiçimeNevo,düşündümkibanabaşkakına yakılmayacaktır artık, allanıp pullanmış bir ata bindirilip, alkışlar arasında davul zurnaylagötürülemeyeceğim koca evine, gerdanıma beşibirlikler takılmayacak, el öpüp hayır dualarıalamayacağım... Ama öte yandan da sevdiğimin koynunda değil, kül tablası gibi kokan bir ihtiyarınyanında uyanacağım sabahlan. Aklıma beni isteyen Zülfükar'ın yüzü gelince, ben yine helanın yolunututtum,helayagirmemleçıkmambiroldu,hemenarkabahçeyeyöneldim.Duvannalçakyerindenatladım,baktımazilerdeBinali,motorunubirağacıngövdesininardınagizlemiş,benibekliyor.Koşakoşayanınagittim.Heyecandansapsarıolmuşyüzü.

"'Nerdekaldınkız,'diyesordu,'gelemeyeceksinsandım.'

"'AnamıngözlerihepüstümdeydiBinali,'dedim,'uygunzamanıbekledim.'

"'Eliboşdöneydim,keserdivallahibeniAlişan.'

"'Geldimişte.'

"'Eminsindeğilmi?'diyesordu,'vazgeçmekyok.?'

"'Yok!'

"'Vazgeçersen,geridönersen,yadayakalanırsanız,benihiçgörmedin.Kendinkaçtın,tamammı?'

"'Tamam.'

"'Sözver.'

"'Söz.'

45

"'Yemin de et.' Binali de en az benim kadar korkuyordu bizim aşiretten ama Alişan'a, erkekliğineyediremediğiiçinitirazedememiştiherhalde...

"'İki gözüm önüme aksın. Vallahi de billahi de kendim kaçtım diyeceğim. Duvardan atladım, yürüdümgittimotobüslerinorayakadar,diyeceğim.'

"'Atlaarkama,belimesıkıcasarıl,'dediBinali.

Atladım motorun arkasına, pırrr! Elimde ne bir bohça ne bir torba vardı.Bir çift çorabım bile yoktuyanımda.

ÖylekaçtımAlişan'a,kınalıellerimleamacıscıbıldak.Evdenaldığım tekşeynüfuskağıdımoldu.Onualmam için de Alişan ısrar etti. Nüfusunu alır kaçarsan, nikâh kıydıracağını anlarlar, ben nasılsaaskerdeyim,evlenecekhalimyok,başkabirinekaçtınzanneder,peşimibırakırlar,dediydi."

"İyikialmışsınnüfusunu."

"Kolaymı oldu sanıyorsun? O nüfus kâğıdı var ya, onu amcamın elinden kurtarana kadar akla karayıseçtim,Nevo.Çiftlik evinin selamlık tarafında,konukodasıvardı,bilirsin,oodadakidolapta saklardıamcam tapuları, nüfuslan filan. Bir gece herkes uyuyunca, elimde fener, odaya girdim, kalbim küt küt,gümbürtüsütaakayınağacınınoradanduyuluyornerdeyse.Anahtarıkapaklıkâseniniçindesakladıklarınıbiliyordum. Hemencecik buldum anahtarı. Dolabı açtım, çekmeceleri talan ettim, aradım aradım,bulamadım.Tapularvar,vergikâğıtlanmıdesem,makbuzlarmıdesem,birsürükâğıtparçasıvar,eskiyazıyla yazılmışmektuplar filan var, ama gel gör ki nüfus kâğıtlan yok!Çöktüm yere, dayadım sırtımımasaya,ağlamamakiçinzortutuyorumkendimi.Neyapalım,dedimonsuzgiderim.AmabiliyorumkiçokkızacakAlişan.Nüfusumualmamşart.

Döküp saçtığım kâğıtlan teker teker topladım yerden, her birini yeniden gözden geçirdim. YokîYok!Yerlerinekoydumhepsini,kapattımdolabınkapağını,kilitledim.Tamanahtankâseniniçinebırakacağım,birayaksesiduydumdışarda.Fenerisöndürdüm,yereçö-46

melipbekledim.Allah'ım, diyonım, şimdi beni burada, elimde fenerle bulurlarsa nediyeceğim.Feneri

kiliminüstündebendenuzağayuvarladım,nefesimituttum,çıtçıkartmadandurdumöyle,taşkesilmişgibi.Ayak sesleri geldi geldi, kapının önünde durdu. Bir aksınk tutmaz mı beni tam o sırada. Yemenimikapattımağzıma,boğulacağım.NekadaröylekaldımdiyesorarsanNevo,bendiyeyimbirömür,sendebinyıl.

Derkenayaksesleriyavaşyavaşuzaklaştı.Bendoğrulmayaçalıştım.Nasılkasmışımkikendimibelimidoğrultamıyorum.Teriçindekalmışım.".

"Aybayılacağımşimdi.Bariyakalanmadançıkabildinmioradan?"

"Yakalanmamakbirdert,kafakâğıdımıbulamamakaynbirdert..."

"Anlatçabuk."

"Nüfusualmadançıkmayakararverdim.Tamkapıyayürüyordumgeridöndüm,birdemasanınçekmecesivardı, kilitli filan olmayan, oraya bir bakayım, dedim." "Orada buldum deme bana!" "Orada buldumNevo."

"İnanmıyorum!"

"Ben de inanamamıştım bulduğuma... Açtım çekmeceyi, en üstte bir eski gazete vardı, dedem niyesaklamışsa. Gazetenin altına elimi soktum, hepimizin nüfusları orada. Kendiminkini fenerin ışığındaayırdım diğerlerinden, göğsüme bastırdım, çekmeceyi kapattım, feneri söndürdüm, ama hemen çıkıpgidemedim.

Biliyor musun Nevo, o defter parçasını göğsüme bastırmış tutuyordum ya elimde, ilk kez kendimihayatıma sahip olmuşumgibi hissediyordumo an.Hemdizlerim titriyordu korkudan, hemgözlerimdensevinçgözyaşlarıdökülüyordu.Hepdolaptakilitlidurduğunuzannettiğimkimliğimavucumuniçindeydi.Zannettimki,hayatımda,geleceğimdeoan, avucumun içinde.Oysadahaon sekizimebasmamayıllarvardı.Tabiiza-47

manlaöğrendim,hayatımın,ençokdageleceğiminhiçbirzamanbenimavuçlarımdadurmayacağını.Kafakâğıdınıelindetutmak,nehayatınaneözgürlüğünesahipolmayayetiyor."

"Benimde senin gibi kafa kâğıdımvar artık," demiştiZelha.Çiftlikte, yermasasında oturmuş, yaygıyıkucaklanmızaçekmiş,KaderAna'nmateştenalıpalıpönümüzekoyduğugözlemeleriyiyorduk.

"Nasılyani?"Birkoşuiçerigitmiş,elindenüfuskağıdıylagerigelmişti.

"Haa,nüfuskâğıdınvaryani."

"Evet!Nüfuskâğıdımvar."Çokgururluydusesi.

"Yokmuydunüfuskâğıdın?"

¦ "Allah razı olsun, baban ısrar etmişdedeye.Yarınöbürgündiplomasını alacakkız, sonra evlenirkenfilandalazımolacak,çıkarınnüfusunu,demiş.Dedemsöyledideamcamgillere,çıkarttılarişte."

Elimealıpbakmıştımarkadaşımınnüfuskâğıdına.

"AmaZelo,seninadınıyanlışyazmışlar,baksana!"

"Neresiyanlış?"

"SeninadınZelihadeğilki!"

"Zelhaişte..."

"AmaoradaZelihayazıyor!"

Çekipaidiydinüfuskâğıdınıelimden.Dikkatleincelediydi.

"Haa!Doğrube!Anaa,baksanaadımıyanlışyazmışlarbenim,"diyeseslenmiştiKaderAna'ya.Bukezanasıincelemiştinüfuskağıdını.

"Neresiyanlışmışkurban?"demiştiKaderAna,okuyabilir-mişgibi.

"ZelhayerineZelihayazmışlar."

"N'olmuşkız?HaZelha,haZeliha.Hepsideaynı."

"DeğilişteKaderTeyze,biriharfifazlaburada.Zelhaböyleyazılmazki,"demiştim,enbilmişhalimle.

48

"Hadi,hadi,işçıkarmayınşimdibaşıma.Anasıdeğelmiyem,bentakumonunadını.Dilimizdönmüyodaondandır,doğrusuZeliha'dır."

"Amaana,Zelhabenimkocanineminadıdeğilmi?"

"Değel! Burnumdan getiren kocakarının adını mı veriğdim, başıma gelecekleri hileydim," dedi KaderAna,"

kayıtçılaradınındoğrusunuyazmışlar,kurban,eyietmişler."

"ŞimdibenonaZelihamıdiyeceğim?"diyesordum.

"Nedersende,loo.İşlerikarıştırmadabacakkadarboyun-nan."

"BenimadımZelha,"diyedirettiZelha.

"Eyiöyleossun.Zatenherkesciköylebiliğ,"demiştiKaderAna, "bak,bu lafi buradabitir gıız, yoksasopayaçekiremseni."Boşalan tabaklarımızıalıp,mutfağayürümüştüaceleacele.EvimizedöndüğümdebabamasormuştumbuIharfiişini.

"OrtalığıkarıştırmaNevra,"demiştibabam,"Türkçe'debuisimZelihayazılır,tamammıkızım!"Yüzüne

dikdikbaktığımıgörünce,"Zelihayazılır,Zelhaokunur.SennasılonaZelodiyorsun,odasanaNevromunediyor..."

"Nevo,diyor."

"İyiişte,heryöreninkendiağzıvardır...yöreleregörekelimeler,isimlerdeğişirbiraz.""Amababa..."

"YettiNevra,"demiştibabam,"rahatverbana,eveevrakgetirdim,çalışacağım.Susartık."

49

ZELHA

"NüfusundaadınhâlâZelihamı?"diyesordum.

"Hâlâöyle.Alıştımartık.Nüfuskâğıtlarıdeğişirkendeitirazetmedim.ŞehirdeZeliha'yımköydeZelha.İki ruhlu insanlar gibiyim.Belki de öyleyimNevo, iç içe yaşayan iki kişiyimben.EsasZelha içimde,derinlerdebiryerdeduruyor.Mahpustayatan,Zeliha'dır.Işıklarkapanıpdakaranlıktakaldığımda,bazensoranmkendimeburadanearadığımı?Sonra içimdenbir ses,buradayatanZelhadeğil,Zeliha'dır,der.Adımaiharfiniekleyenler,mahpusadadüşürmüşZeliha'yı.Böyledüşününce,rahatlarım.Bilirimkibirgün gelecek, yine Zelha olacağım. Köyüme, evime döneceğim. Üstümdeki giysileri çıkartıp, alacalıentarimigiyeceğim,başımayazmamıörteceğim,bacağımıkırıpse-50

dirime oturacağım.Yine Zelha olacağım, ama bu kez de Zelha olmanın acılarını çekeceğim. Sanma kiadımaİ

harfini ekleyen o kayıt memuru, tek dayatmacıdır hayatımda. Ben, yanlış zamanda, yanlış yerdedoğmuşum.

Bu dünyaya hep başkalarının istediğini yapmak için gelmişim. Ben diye biri yok da hep başkalarınındediğiniyapmayaçalışanbirivar,sadece..."

"AhZelo,"dedimiçtenlikle"adınabirharfeklemeklemibaşladıkseni,senolmaktançıkartmaya,acaba."

"Hayır," dedi Zelha, "yazgım, nüfusumdaki i harfinden çok önce alnıma yazılmıştı Nevo. DünyayaSarıcadam'dabiraşiretkızıolarakgelmeninbirvebalivardır.Babamınbendahaçokküçükkenölmesi,Alişan'akaçmam,aşiretimegeridönmem,şimdikikocamavarmam,hattaseni, sizleri tanımam...bunlarbenimalınyazımdı."

"Bizimalınyazındayeralacakkadarönemliolduğumuzusanmıyorum."

"Yapma Nevo! Sizleri tanımasaydım, evinizde kalmasaydım, ilçedeki okula gitmeseydim aynı Zelhaolabilirmiydim?Aşiretteyetişenherkızgibi,harfleriokuyupyazamadan,onüçümdekocayagidecektim.Amcamasevdiğimevaracağımdiye,Ali-şan'ındayısınadadiplomaalacağımdiyetuttururmuydum,kumayüzündençekergidermiydim,hayatımagirmemişolsaydınız?..."

"Alişan'ındayısınamıtutturdunduilkokuldiplomasıiçin?Sahineredebitirdinilkisen?"

"Dayının evinde kaldımdı ya, askerliği bitene kadar. İşte o sırada evde çalıştım, ilkokulu dışardanbitirdim sınavlara girerek. Allahtan baban ısrar etmiş de, amcamgiller bana kafa kâğıdı çıkartmışlarzamanında."

"Aferinsana.AkıllıZelo'mbenim."

"Akıl,şansolmayıncaişeyaramıyor."

"Şansınıkendinkapatmışsın.Bekçininoğlunakaçılırnuhiç?Yaöldürselerdisizi!"

51

"İnsan gençken ölümden korkmuyor pek. Sevmediğim herifin koynuna gireceğime, oluveririm diyedüşünmüştüm,ölmekkolaymışgibi.Şansımızvarmışkisıyırttıkkurşunlanmaktan,Ne-vo.Alişan,askerdeolmasınınyüzünden,bendededeminsayesindekurtulduk."

"Yaa?"

"Alişan'ın söylediği gibi kışlaya gitmişler aşiretin adamları. Komutanlarla konuşmuşlar. Asker herifkızınızı getirdi de, erlerin arasında mı saklıyor, demiş komutanlar. Başka birine kaçmıştır kızınız,demişler, onubaşkayerde arayın.Böylecekelleyi kurtarmışAlişan.Benim içindededemmani olmuştörekarançıkmasına."

"Sahimi?"

"Torunumabirşeyyaptığınızıduyarsam,butarlaları,bağları,bahçelerivallahibillahidevletebağışlarım,kalırsınızaçıkta,diyegözdağıvermiş."

"Yokyahu!Seniçoksevdiğinibilirdim,amabukadarınıbeklemiyordum."

"Birnedenivarmışmeğer.Benimbirbüyükamcamvarmış,Nevo. İlkgözağnsıymışdedemin.Üzerinetitrermişdedem.Amcamaramızınbozukolduğu,aşağıaşirettenbirkızaâşıkolmuş.Ailesivermemiş,oda kaçırmış kızı. Kızın akrabaları bulmuş bunları, kurşunlan boşaltmışlar göğsüne, kafasına amcamın.Yüzü tanınmaz hale gelmiş. Çok yanmış ilk göz ağnsına dedem, yıllarca yasını tutmuş. Babam da kandavasındaöldüyazaten.Buyüzdenmaniolmuşbiziöldürmelerine.Sonradanduydum,CevahirAna'dan."

"Zelha,mademtehlikeiçindeydinkaçtığında,yerinyurdunyoktu,beni,bizleriaramakaklınagelmedimihiç?"

"Gelmez olurmu!Ama siz kim bilir nerelerdeydiniz.Adresiniz yoktu bende.Önceleri okumak isterimdiye, Alişan meselesi çıktıktan sonra da, sizi bulur, babanın kanatlan altına girerim diye, seninmektuplannıhepyokettilerdianalanm.Alişan'la

52

sevdamızbaşladıktansonraçokbaskıaltınaaldılardıbeni.Azmıdayakyedimben,osıralar!"

"Sonraneoldu?"

"Askerliği bitince, dayısının yanından aldı beni Alişan, Antalya'ya göçtük, o inşaatlarda çalışmayabaşladı.Biryolunubulup,boya işlerinegirdi.Oralardaçok inşaatvardıoyıllar. İyiparakazanıyordu.Yazaylanndahiçişsizkalmıyordu.Yağmurmevsimindeazalıyorduişama,ozamandabekçilikyapıyorduinşaatlarda.Zatenbekçilikettiğibirinşaatınşantiyesindekalıyorduk.Evkirasıödemiyordukbuyüzden.Sonra ben hamile kaldım. Sevindik. Doğurunca ailemle banşınm diye düşündüm, dedem araya girer,bebeninhaünnabağışlatırbizi.Analanmıdaözlemiştim.EnçokdaKaderanamıtabii.Kokusuburnumdatütüyordu.Amatekumudum,dedemdi.Yaparsaoyapardıbuişi.Onanedüşkündüm,bilirsin."

"Bilmezolurmuyum!Odaseniçokseverdi.Nuriçindeyatsın.Bağışlandınmı,doğumyapınca?"

"DoğuramadımkiNevo,altıaylıkhamileykenerkendoğumyaptım.Ölüdoğdubebe."

"NediyorsunZelo!Vahcanım..."

"Okadarerkendoğanbebezatenyaşamazmış.Bendeölüyordumazdaha.Çokkankaybettim.Yataklaradüştüm, toparlanamadım uzun zaman.Bir zamanlar senin annene olduğu gibi, doktorlar yatak istirahativerdiler,enazdörthaftayataktançıkmayacaksındediler.Benneyaptım?Ohalimleevin işinekoştum,yemek pişirdim, yer sildim, avlu suladım. Alişan'ın üstünü başını yuvup, ütüledim. Dinlenemeyince,ağnlanm, kanamala-nm hep sürdü. İyileşir gibi oluyorum, on gün sürmüyor iyilik hali, haydi yine kanboşalıyor benden, zamanlı zamansız. Tekrar doktorlara taşındım. İçinde parça kalmış dediler. Kürtajyaptılar. Uzun süre bana el süremediAlişan. BiliyormusunNevo,meğerseAlişan'ın gönlünde aşiretedamatolmakyatıyormuş.Çocuğudoğurabilseydim,biziaffederler,yanlannaçağnrlardi-53

yedüşünmüşolmalı.Amabenbebemiölüdoğuruncabundanumudunukesti.Onaağırgelmeyebaşladım."

"Olurmuhiç!Odasenisevmiş,belli."

"Başlardaevet.Amabirnikâhbilekıymadıbanayaşımerince."

"Nikahlanmadınızmısiz?"

"Nasıl nikâhlanalım ki? Benim yaşım tutmuyordu. On sekizime bastığımda ise... o başkasına âşıkolmuştu."

"İnanmıyorum,"dedimkızgınlıkla,"bukadandaolmazama!"

"Bizim şantiyenin orada bir bakkal vardı, bakkala gidip gelen genç bir kıza gönül düşürmüş Alişan.Onunla da yetinmemiş, işi pişirmiş. Benim bundan aylarca haberim olmadı. Kendi kendime eseflenipdururdum,kanlıkvazifelerimiyapamıyorum,amabirgünolsunbenizorlamıyordiye.Meğeryolunututmuşoyılan."

MasanınüzerindenuzanıpelinisıkıyorumZelha'nın.Gözleribuğuluamaağlamıyor.

"Nasılöğrendin?"

"Kendisöyledi.'Senhastasın,'dedi.'Birkızvar,'dedi,'hemsanabakacak,hemevinişinigörecek.Sende

dinlenir, çabucak iyileşirsin,' dedi. Önce inandım söylediklerine. 'Kaç para vereceğiz bu kıza,' diyesordum.

'Paraistemiyor,'dedi,'boğaztokluğunakalacakburada.''NedemekburadakalacakAlişan,'dedim.'Yanigeceleridebizdeyatacak,çünküyatacakyeriyokmuş,'dedi."

BiransusuyorZelha,yutkunuyor.

"'Alişansenkendineavratmıbuldun,bunumusöylemekistiyorsunbana,'dedim.'Hastasınsen,'dedi.'Seniyileşenekadarkalsın,herikimizindeişinigörür,sonrayollarız,gider,'dedi.Çocukkandırıyordusanki."

"Buyüzdenmiayrıldınondan?"

Yineuzunbirsessizlikoluyor.Zelhagözlerinidikmişkarşı

54

duvarabakıyor,duvardasankiilginçbirfilmoynarmışgibi.Nihayetkonuştuğunda,tarazlısesi.

"Sonra bir gün eve getirdi onu.ÇektimAlişan'ı bir köşeye, 'kıza söyle, bohçasını alsın gitsin,' dedim,'yoksa ben giderim, analarıma bana yaptığını anlatırım, aşiret senin peşine düşer. Dedem bu kezdurdurmazonları,bilesin,'dedim."

"Yolladımıkızı?"

"Yollamadı.Karnındabebesivarmışmeğerkızın!"

Yine bir süre hiç konuşmadan oturduk karşılıklı.Gözlerime bakmadan konuşuyor Zelha, suçAlişan'dadeğildeondaymışgibi.

"Ben gitmeye kalkışınca, yalvardı bana kalayım, diye. Nasılsa alıştığımız şeymiş kumayla yaşamak.'Alişan,seniniçinölümügözealdımben,aşiretimekarşıçıktım.Banayapacağınbumuydu?'diyesordum.Hüngürhüngürağladı.Ayaklanmakapandı,yalvardı,yakardı.Evedönersem,akrabalanmonuvururdiyekorktuğundanherhalde,gitmemideistemiyordu."

"Hiçutanmadan?"

"Hiçutanmadan!O,minareyekılıfınıhazırlamıştıNevo.Yinegebekaldığımda,yayinedüşürürseymişimbebemi, ya düşürürken ben de ölüverirseymişim. Zor kurtulmuşum zati. Bana bir şey olur diye, benimdoğurmamıistemiyormuş.İştebuyüzdengetirmişkumayıeve,çocuklarımızıkumadoğururmuş,evinişinikumagörürmüş,bendebaşköşedeotururmuşumkocamınbaştacıolarak."

Zelha sigarasını yere atıp üstüne bastı. Benimkinin uzayan külü, eteğime dökülmüş çoktan. Silkeledimeteğimi.

"Birtanedahaiçermisin?"

"Ver."

Bir sigara daha uzattım masanın üzerindeki paketten. Ona verdiğim çakmağı cebinden çıkanp yaküsigarasını,derinbirnefesçekipciğerlerinintümgücüyleüfledi.

"Neyapacağımı,nereyegideceğimibilemediğimiçindayan-

55

maya çalıştım bu duruma. Alişan'la yattığımız döşeğe kuruldularmı bir güzel! Ben oturma odası diyekullandığımızholde,çekyatınüzerindeyatmayabaşladım.Hiçbir işeelimisürmüyorum.Tekbirkelimeolsun konuşmuyorum ikisiyle de. Gündüzleri, pencereden dışarısını gözlüyorum, minderlere sırtımıdayayıpyünörüyorum,suratsarkıtıpoturuyorum.Geceleriellerimiyumrukedipağzımabastırıyor,başımıyastıkların altına sokuyorum, ağladığımı duymasınlar diye... Başlarda dikkatliydiler. Benim önümdecilveleşmiyorlardı.

Zaman geçtikçe saygıları azaldı. Sonra bir gece, yatak odasından gelen iniltilerini dinledim, sevi-şirlerken.

Bebeğidüşürürkeniçimnasılaktıysakanolup,bukezalevolupakü,Nevo.Karnımdabüyüyenbiralevtopu usul usul kaşıklanma indi, oradan bacaklarıma yürüdü. Belimden aşağısı ateş sanki. Yüreğimsekıpkızılkor.

Kendimi dar attım evin dışına. Bedenim ve ruhum ayrılmış gibi birbirinden, sanki iki parçayabölünmüşüm.

Oturdum ayazda, sabaha kadar. Sabah her yanım uyuşmuş.Üç-beş gün ateşler içinde yattım.Kuma kızbaktı bana. Hiç konuşmadım. Ne onunla ne de Alişan'la. Tek bir kelime çıkmadı ağzımdan. Birazgüçlenince,birsabahAlişanişegittiğindeçıktımevden,yürüdümdurdumsokaklarda,sonrabireczaneyegirdim. Bir kutu aspirin alıp eve döndüm. Bir kupa suyu da koydum başucuma. Başladım teker tekeryutmaya aspirinleri.Kaç tanesini yuttum, bilemiyorum ama, birden koca ninenin cesedi geldi gözümünönüne.Bumburuşukyüzü,kirlisarıyaçalmıştı,ağzınıbağlamışlar,göğsününüstünebirbıçakkoymuşlardı.CevahirAna,yatağınınbaşınagötürüp,damarlı eliniöptürmüştübana.Ödümpatlamıştı.Günlerceuykuuyuyamamıştım. Öylesine tiksinmişim ölüden. Alişan eve dönünce benim cesedimi bulacak diyedüşündüm.Aklındahepoölühalimlekalacağım.Belkiağzımdansalyalarakmışolacak.Altımayapmışdaolabilirim.Ohalimigörünce,memnunbileolurbendenkurtulduğuna.Bunlarıdüşününce, sürünesürünehelayagittim.Parmaklarımıboğazımasokupöğürdüm.Başladımkus-56

maya.Kızgeldipeşimden,yerdekitakunyayıalıpnrlattımkafasına.'Geber',diyebağırıpiçerikaçtı.Yinesürünesürüneyatağımagidipyattım.Akşamoldu,hâlâyaşıyorumama,midemdeliniyorsanki.Sabahadaölmemişsem,ölmemartıkdiyedüşündüm.Okadarhalsizdimki, uyuyakalmışım.Ertesi sabahuyandım.EvdeneAlişanvarnedekız.Başımdönüyor,ayağakalkamıyorum.Eyvah,dedim,dünölemedim,şimdiöleceğim.

Başladımduaetmeyeyattığımyerde,Allah'ımbeniaffet,canımıköyümevaranakadarbanabağışla.

Öleceksem, evimde, anamınkucağındaöleyim, canımıAlişanuğrunayuttuğumhaplar değil, amcalanm,yeğenlerimalsın,namuslarınıtemizlesinler.BenivurduktansonraAlişan'ıdasağkoymazlar,nasılsa.İyiederler. Ben nasıl ödüyorsam suçumu, o da ödesin... Zar zor, tutuna tutuna helaya kalktım. Dönüşte,

halsizliğimden, daha yakın olduğu için Alişan'la kızın yattığı yatağa, yani bir zamanlar benim olanyatağıma yığıldım. Uyuyakalmışım. Korktuğum başıma gelmiş, uykumda kusmuşum da. Bunlar akşamadoğrudönmüşler,benikusmukiçindeyataklarındabulunca,hiçellememişler,oturmaodasındakiçekyatasıkışıpyatmışlarogece.Neyse,benertesigündeaynıyataktayattım,kızıngetirdiğiçayı,çorbayıiçtim,yoğurdu yedim. Biraz kendime geldim. Tanrı bağışlamış canımı ya, artık Allah'ıma söz verdiğim gibiköyüme dönmeliyim, ölmeye. Birkaç gün daha bekledim güçlenmek için. Sonra, bir gün Alişan çıkıpgittikten sonra, kalktım, giyindim, kapıya geldim. Nereye gidiyorsun abla, diye sordu kuma. Yanıtvermedim.Hiçbirşeydealmadımevdenkendimeait.Nebohçaneçantanedetorbavardıelimde,tıpkıgeldiğimgibiçıktımkocaevinden,otobüsdurağınakadaryürüdüm.Otobüslerideğiştiredeğiştireköyümevardımikincigününsonunda.

"Çiftliğemigittin?"

"Çiftliğegittim.Başkanereyegidecektimki?Ölümügözealmışinsandayaktan,azardan,aşağılanmaktankorkarmı?"

"Neyaptılarsenigörünce?"

57

/

"Kara çarşaf vardı üzerimde, kapıda duranlar tanımadılar. Biliyorsun, epey yoldur kapıdan eve kadar.Yavaş

yavaşyürüdüm,heradımımdabirbaşkahatırayıgözleriminönünegetirerek. İnanırmısınNevo,anamlakaymakam konağına gelmek için o yolda el ele yürüdüğümüz günü bile hatırladım. Nasıl daheyecanlıydım!

Öncebabanınmakamınagitmiştik,oyollamıştıbizievinize.Neyselafıuzatmayayım,kadınlarınavlusunagirinceçıkardımçarşafımı.BeniilkgörenHalideoldu.Bastıçığlığı.Başımaüşüştükadınlar,bağrışmayabaşladılar.KaderAnambayıldıkaldıbenigörünce.CevahirAna,herkesisusturdu.Kapılankapattırdı.

Amcamaveerkeklerebirşeyduyurmadanönce,dedeyehaberyollattı.Dedeartıkyürüyemiyormuş,eskisigibideğilmiş.Benitekrarçarşaflayıp,hiçkimseyegöstermeden,dedeninyanınagötürdüler,tikifademioaldıyani."

"Nesevinmiştirdöndüğüne."

"Tir tir titremeye başladı. Ölecek diye çok korktum Nevo. Yokluğumda epeyce kocamış. Ya da benyanındayken,hergüngördüğümiçin,farketmemişimyaşını.Arayazamangirince,baktım,biruluçınaradönmüşdedem,ellerindekalındamarlar,lekelervar,gözününferikaçmış,ikitanedişikalmışağızında.Ötedünyayagittigidecek!Hepsindendekötüsü,yüzündekiifade.Boşlamışhayatı,ölümübeklerbirhalde.

Ayaklannakapandım,Allah'ımbenimömrümdenal,onaverdiyedualarettim.Otitrer,benağlarım.

Alişan'danniyeaynldığımısöylemedimdedeme.Üzülsünistemedim.Pişmanoldum,dedimsadece,evimi,

köyümü,analarımıözledim,dedim.Afdiledim.Ellerininbirinibırakıpötekiniöptüm.Obeniherzamankigibikanatlanarasınaaldı .Yatağımıodasınınkarşısındakiodayaserdirdi,neolurneolmaz,başımabirşey gelmesin, diye. Yeniden kocaya verilene kadar, onun yanında kaldım. Amcalanmla, yeğenlerimlededem teker teker konuştu. Onları ikna etti. Biraz dayak attılar ama fazla hırpalayamadılar, dedeninyüzüsuyuhürmeti-ne.

58

"Sonra?"

"Analanma çocuk düşürdüğümü, hastalıktan çok çektiğimi anlattım. Beni günlerce balla, kaymaklabeslediler.

Şifalıotlariçirdiler.Yüzümerenkgeldi,toparlandım.Birkaçaysonraiyileşincede,benikocayaverdilerişte..."

"SeniKarançiaşiretinegelinedeceklerdi,hani!KaderAnasöyleyipdururdu."

"İyihafızavarmışsendeNevo."

"Hafizamgüçlüolduğundandeğil.İkincisınıfibitirdiğimizyılbabam,birgünlükhediyeetmiştibana.Bende kargacık burgacık yazımla doldurmuşum sayfaları.Birkaç yıl önce yeni bir eve taşırken sandıklanniçinde buldum günlüğü. Hemen çöktüm yere, baştan sona okudum neler yazdığımı da o yüzden ha-tırlıyabiliyorum,aşiretinadınakadar."

"Alişan'a kaçan kızı ister mi hiç Karançiler? Allah'tan beşik kertmesi filan yokmuş başımda. YoksaKarançilersağkoymazlardıbeni."

"HiçiçindenşuAlişan'ıöldürmekgelmedimibeZelo?"

"Gelmez olurmu?O kızı eve getirdiği ilk günlerde, uyurlarken, kafalarını ezivermek geçerdi içimden.Amainsanıniçindekötülükyoksa,katilolamıyor,nekadarkızarsakızsın.Söyledimyasana,dedemeveamcalanmadaşikâyetedemedimonu."

"Akrabalarınınbaşınıbelayasokmakistememişsindir."

"Yok ondan değil Zelo.Ado vardı ya,Ado... hani hepimiz korkardık ondan...CevahirAna, onu yavrukedininkafasınaçiviçakarkenyakalamıştıdaodunladövmüştühani..."

Vaktindenevvelirileşmiş,kocamanelli,kalınkaşlı,kıllıAdo'yuhatırlayıncaürperdim."Hatırlamazolurmuyum?Günlerceağlamıştıkzavallıkediiçin."

"İşteAdohiçvazgeçmediohuyundan.Birkaçkereadamvurdu,defalarcahapsedüştüveherseferindeaflarlaçıktı.BenevedöndüktensonraNevo,bubirgünyanımageldibahçede,

"'Bacım,'dedi,'senikaçıranşuherifinyerinisöyledegidip

59

bitireyimişini.Bellikisenihoştutmamış.Cezasıneysevereyim.'

"'GitbaşımdanAbdullah,'dedim,'belayasokmabaşımızı.'"'Nebelasıbacıbe'dedi,'buişlerbenimiçinoyun, oyun. Zaten aşiretin kirli işlerini hep bana gördürür amcan. Sen söyle, yeter. Neredeyse o it,giderim,işinibitirirdönerim.Kimseninruhubileduymaz.'Biran,içimdenadresinivermekgeldiAlışanhaininin.Amayapamadım.Demekçoksevmişimonuki,oncaacıyakarşınbirsevgikırıntısıhâlâkalmışyüreğimde.Sevgimiyanlışadamaharcamışım,neyazıkki."

"Şimdiki kocan, Alişan'a kaçtığını bile bile seni kabul ettiyse, seni yürekten seven birini bulmuşsunsonunda,öyledeğilmi?"

"Doğru. Şiyar bir gün bile başıma kakmadı kusurumu." "Kusur denmez ona Zelha. Bir gençlik hatasıişlemişsinişte,hatasızkulmuvar?"

"Olsun,birbaşkasıolsaöyledavranmazdı!Yüzümevurupdururduevimdenkaçmışolduğumu.Şiyar'ınkarısıöleliüçyılolmuştu.Bendençokyaşlıydı.Benyenibasıyordumondokuzuma,okırkınavarmıştı.Çocuklarıvardı.Elbetteonadagönülsüzgittim,amakusurluydumbukezNevo,direnecekyüzümyoktu.Benölümlerdenölümseçmeyerazıolmuşken,yaşlıkocayaverilmekcezabilesayılmazdı.Neyse,böylecegelingittimişteyukarıvilayete.İyikigitmişim.Şiyarhemsevdihemsaydıbeni.Çocuklarınadasaydırttı,elüstündetuttu.Evliliğimizinyılında,yinehamilekaldım.KaderAnamyanımageldi,beniyatağayatırıp,nerdeysekuşsütüylebesledidokuzay.Gebekaldığımda,çokkorkmuştumyinedüşürürümdiyebebemi.

Şiyar,doğumuhastanedeyaptıracağınasözverdi.Tuttudasözünü.Düşünsenekız,doğumumuhastanedeyaptım,ben.Neredegörülmüşbizlerde,hastanededoğurmak!Evin ihtiyarlanebeyledoğurmadığım içinçokkızdılardıama,kocamkimseyelafsöyletmedi.Biroğlumoldu.İkiyılsonradaikizlerimidoğurdum.

60

Senin anlayacağın, bu olaylar başlayana kadar, evimin kadınıydım, çocuklarımı büyütüyordum, keyfimyerindeydi. Neylersin ki, önce Şiyar'ın büyük oğullan girişti bu işlere. Babalan da haliyle sürüklendipeşlerinden.Kaçkere söyledim, 'çocuklargençtir,delikanlıdırlar, senburnunusokma,'dedim.Amabirevden birisi bulaşmaya görsün, bulaşmayanlara rahat verilmiyordu ki hiç. Her iki tarafin da düşmanıoluyorsun,taraftutmadıysan.Heledeyörendetanınan,sevilen,sayılanbiriysen,mirtorunuy-san,hiçrahatbırakmazlar adamı.Bir tarafi tutacaksın çaresiz.Yadevlettenyaörgüttenyanaolacaksın.Yoksayalnızkalırsın,olmaz.

Şiyardamecburenkenditarafinıtuttu.SeninanlayacağınNevo,kahpekaderyineçıktıkarşıma,tamrahatettimdiyordum,bukezdedevrimbelasınaaltüstolduhayatım."

"Sadeseninkimi,kaçailealtüstolduböyle."

"Öyle. Bizim oralar yaşanmaz olmuştu, ben huzursuzdum, çocuklanmı tehlikeden uzak tutmak için nezamandırdırdıredipduruyordum,buralardangidelimdiye.BirazdabuyüzdengirdiŞiyarsiyasete.Zatendayılan taa ilkmeclisinkuruluşundanberi hep siyasetleuğraşmışlar, hani şumeşhurMiroğullan ailesi,duymuşsundur... Neyse, kocam adaylığını koyup da milletvekili seçilince, kalktık geldik Ankara'ya.Gelmezolaymışız!Geldikvegöreceğimizidegördükişte!Benimısranmyüzündengelmişizyaburalara;

kocam tutuklanınca, davasına sahip çıkmak bana düştü.Hiç hesapta yokken, ben de kendimi boğazımakadarpolitikanıniçindebuluverdim.Sonrasımalum..."

"VahZelha,"dedim,"senmilletvekilideğil,günahkeçisiseçilmişsin.Keşketekduraydındabaşınabunlargelmeyeydi.İyiişleryapaydın.Bölgenehaynndokunaydı.Sorunlantekertekerçözeydin."

Sigarasınıyereatıpüzerinebastı,"Kaşımabenikız,"dediZelha,"Buyolunyolcusuoldukbirkere,dahadaçokçekeceğimvar,öylegözüküyor.Zamanıgelincehaynmdadokunurinşallahbölgeme."

61

"Keşkebuişlerehiçbulaşmasaydın..."

Yüzünden bir gölge gelip geçti.Bu işlere gönüllü bulaşmadığı besbelliydi.Biz, otuz beş yıl öncesininyakınlığını,anındayakalayabilmişolduğumuziçin,rahatrahatanlatıyorduyüreğin-dekileriama,herşeyindebirsınınvardıelbette.Dikildikaykıl-dığısandalyedeZelha,

"Bu işlerdediğin,bizimdavamızNevo.Mevlambanadabir rolbiçmişbudavada.OndördümebasarbasmazKarançileregelingidip,dokuz-onçocukdadoğurabilirdim.Alişan'ınevinde,yüreğimyanayanakumamınbebelerinibüyütüyorolabilirdim.Sarıcadam'daanalarımlabirlikteyufkaaçıyordaolabilirdim.Neredenbaksan,kurtuluşumyoktubenim.Hiçolmazsakendiinsanlarımiçinonurlubirkavgamvarşimdi.Bırakbenide,senkendinianlatgayrı.Evlimisin?Çocuklarınvarmı?"

"Evliydim.Boşandım.Biroğlumvar."

"Allahbağışlasın.NedenboşandınNevo?Seninüzerinedekumagelmediya!"

Konuşamadım hemen. Neden boşandığımı tam olarak ben bilemiyorum ki, ona anlatabileyim. Tahtaiskemlenin üzerinde ellerimi bacaklarımın arasına sokmuş, omuzlarım düşük, başöğretmen karşısındaoturan suçlu çocuk gibi duruyorum. Hikâyemi dinledikten sonra, beni suçlayacak olursa arkadaşım,kendimisavunmakiçinsöylenecek teksözümyok.Suçluyumçünkü.Suçum,şımarıkvesavurganolmak.Payıma düşen sevgilerin değerini bilemediğim için şımarık, önüme serilen fırsatları har vurup harmansavurduğumiçinsavurganım.Aynıülkeninsınırlaniçindedoğup,arkadaşımınhayalinidahikuramayacağıtümnimetlerdenyararlanarakbüyüyenveevliliğindensıkılınca,gönlübirbaşkasınakayargibioldudiyeyuvasını yıkan ben, kaderini törelerin çizdiği, üstüne kuma geldiği için aşkından vazgeçmek zorundakalan,karşımdakionurlukadınanecevapvereyim.

"Senmiistedinaynlmayı?"diyesoruyor.

62

Evetanlamınabaşımısallıyorum.

"Neden?Aldattımıseni?"

Evetdeyipkurtulmakgeçiyoriçimdenama,dokuzyaşındaykenkütuçlubirçiviylekankardeşiolduğuminsananasılyalansöylerim?

"Hayır."

"Dövüyormuydu?"

"Hayır,asla!"

"Eee,niyeaynldınozaman?"

"Kocamgitti..."

"Başkakadına?"

"Hayırdedimya!Anlaşamadığımıziçingitti."

Aldatılmanın dışında boşanma nedeni düşünemeyen Zel-ha'ya, kocam bir mutfak robotu yüzünden gittidesem, inanırmı?Kendimi suçlamamak, kendimle yüzleşmemek için bunca yıldır ben inanabilmişsembuna,belkiodainanır.Amabirsüredirgayetiyibiliyorum,gideninaslındaMuratdeğil,benolduğumu.Üstelikpişmanımdabiraz.Karşımdaoturanvedoğulubirkadınolmanıntümezilişlerinivezorluklannıyaşamışolanarkadaşıma,kendihikâyemiaktarmayadilimvarmıyor.Kocamınevdengidişinihızlandıranson yirmi dört saat, film şeridi gibi akarken gözlerimin önünden, yüzüm kızanyor, boğazım kuruyor.Sıkıyorumkendimi,gözyaşlanmselgibiboşalmasındiye.

63

NEVRA

Evliliğimizin onuncu yılını kutlamak için yaptığımız akşam programının dışında, sıradan bir gündü, oyağmurlu kasım çarşambası. Sabahın yedisine kurulu başucu saati, her zamanki gibi tam zamanındaçalmıştıveyineherzamankigibiMuratbendenöncedavranmıştıyataktançıkmakiçin.Çaysuyunuçoktankoymuş, kahvaltımasasını kurmuştu. Ben yatakta bir süre daha yattıktan, gerine gerine kalkıp tuvaletegittikten, sokak kapısının dışına bırakılan gazeteyi aldıktan sonra, girmiştim mutfağa. Gözüme, içeriadımımı atar atmaz ilişti mutfak masasında, kahvaltı tabağımın yanında duran parlak kırmızı kağıdasarılmışbüyükpaket.Duraladım.

Yüzümdekocamanbirgülümsemeyle,

"Aaa,budanesi?"diyesordum.

"Açdagör,"dedikocam.

Paketisarmalayankağıdınüzerindehiçbiryazı,logo,marka

64

yoktu. İçinde ne olabileceğini anlayamıyordum, o yüzden. Kesin olan şu ki, romantik bir hediyeolamayacak kadar iri bir paketti. İçinden bir yüzük, bir broş ya da bir çift küpe çıkmayacağı kesindi.Yumurtasınatuzekenkocamasorgulayangözlerlebaktım.

"Kocamanbirpaket...amaiçindenbirarabaçıkacakkadardabüyükdeğil,"dedim.

"Hayır."

"Pekineçıkacak?"

"Uzunzamandıristediğinbirşey."

Gözlerimi yumup hayal ettim. Zahmete girmiş ve armağanını kutu kutu içine koyarak, banamüthiş birsürprizmihazırlamıştıkocam?Minikbirelmasyüzük...Hindistan'aseyahatbileti...Armani'ninvitrinindegörüp hayran olduğum ve iç çekişlerle seyrettiğim kadife ceket. Bunların üçü de büyük bir fedakârlıkgerektiren armağanlar olurdu bütçemiz için. Ama bir evliliğin onuncu yılı, fedakârlığa değmezmiydi?Tahminimiyüzündenokuyabilmekiçin,dikkatlebaktımkocama.

"Çayınıkoyayımmı?"diyesordu.

"Koyma,önceoğlanıkaldırayım."

"Açmayacakmısınpaketini?"

"Açmazolurmuyum?"

Keşkeaçmasaydım.Amaaçtım.Parlakkırmızıkağıdıbirazdaaceleyleyırtaraksıyırdım,kağıdınaltındançıkan beyaz karton kutunun ipini bıçakla kestim, ana karnından çocuk çıkartan bir doktorun dikkati veözeniyle,ikielimletutarak,kutusundançıkartıpmasayakoydumarmağanımı.Birmutfakrobotuydu.

Bakakaldım.

"Onikiayrıişlemyapıyormuş,"dediMurat,gururla.Hayalkırıklığımıbellietmemekiçin,öncedolandımbir süremutfakta, bunu beceremeyeceğimi anlayınca,masanın karşı köşesinde, kocamın tamkarşısındadurdum.Yumuşatmayaçalıştığımtaraz-lısesimle,

65

"Senbanaevliliğimizinonuncuyılında,bunumualdın?"diyesordum.

"Beğenmedinmi?"

Yanıtlamadım.Nezamanyumuşatmayaçalışsam,büsbütüncırlakçıkarsesim,sinirliyken.

"Nezamandıristiyordun,Nevra..."

"Robotistiyordum,öylemi?"

"İstemiyormuydun? Bir alet olsa da şu soğanları doğrasa, yumurtaları çırpsa diyen sen değilmiydin.Üstelikbu,birsürüişdahayapıyor.Mesela..."

"Sus!Anlatma!Duymakistemiyorum!"

"Nedenama..."

"Çünkübugünbizimevliliğimizinonuncuyılı.Onyılönce,bugünevlendikbiz."

"İştebendebugüniçinsana,hemistediğinhemdeişineyarayacakbirhediyeveriyorum."

"Bana bir mesaj mı veriyorsun bir hediyemi? İyi bir ev kadını olmadığımı kafama kakıyorsan, haklıolabilirsin.

Nevarkibençalışanbirkadınımveaslasaçlarınısüpürgeedenkadınlartakımındanolmadım.Benimlebunubilerekevlendin."

"Benimbugünekadarseninevkadınlığındanşikâyetettiğimiduydunmu?"

"Duymadım,amabirşikâyetinvarsa,imayolludeğil,açıkaçıksöyle."

"Yok!"

"O halde daha da kötü. Sen incelikten, romantizmden, kadın ruhundan hiç nasibini alamamış birisin.Yazık!"

"Bütünbudediklerinihaketmekiçinneyaptım,söylermisinAllahaşkına?"

"Banaonuncuyılımızıkutlarkenmutfakrobotuhediyeettin."

"Kızılacakbirşeymibu?"

"Nedenkızdığımıanlamıyorsanbenkendimişupenceredenaşağıatayım,"diyebağırdım.

66

"Yettiama!Ortadafolyokyumurtayokken,nebağırıyorsunsabahsabah?"

"Bağırmakiçinsebebimyokmu,Murat?"

"Benceyok."

"Bencevar!Söylüyorumişte...Onuncuyılımızdabanabunumulayıkgördün?Bunumu?BUNUMU?"

Elimlepatpat robotavuruyorum.Sesimgiderekdaha tizve cırtlak, suratımdahaçirkinbirhal alıyor,biliyorum.Yinedeba-ğınyorumavazavaz.Murat'ınşaşkınlığıtelaşadönüşmeyebaşlıyor.

"Nevra,bağırma,Cengizduyacak...komşularduyacak..."

Benim duygulanmı değil de başkalarını düşünmesine büsbütün illet oluyorum kocamın. İyiceyükseltiyorumsesimi.

"BUNUMU?BUNUMU?"

"Sadecebudeğilki!"diyor,beniyatıştırmakiçin,"akşamaarkadaşlanmızı tiyatroyadavetetmedimmi?Sonradahepbirliktelokantayagitmeyecekmiyiz?Onlarısaymıyormusun?"

"Allahbilirherbirikaçapatlıyor,altaltayazıphesaplamış-sındırsen!"

"Birhesapyaptımelbette.NevrabenKarundeğilim,kafamagöktenparayağmıyor."

"Bunusıksıkdilegetiriyorsunzaten.Bunedenlehiçbirzamanbirşeyisteyemiyorumsenden.Kırkyılınbirinde çıkıyoruz dışan. Doğru dürüst bir yerde yemek yemek için, doğum günlerini, evlenmeyıldönümlerinibekliyoruz.Karundeğilsindiye,birdenfazlaçocukbileyapmadık."

"Benimkabahatimmilokantafiyatlarınınzıvanadançıkmışolması?Buzamandaçocukyetiştirmekkolaymı?

Ayncaniyebenimbaşımayıkıyorsunçocukolayını.İkinciçocuğuistemeyenasılsendin."

"Konuyusaptırma!Konumuz,banaaldığınburobot!Onuncuevlilikyıldönümüarmağanımolanrobot!"

"Lütfenyeterama..."

67

"BİRMUTFAKROBOTU."

"Kaçaparaödedimbuna,biliyormusunsen?"

"PAHALIBİRMUTFAKROBOTU!"

Beni susturamayınca mutfak kapısını sertçe çekip çıkıyor. İskemleye çöküp avaz avaz ağlamayabaşlıyorum.

AncakCengizmutfağagirdiğindetoparlıyorumkendimi.

"Beniniyekaldırmadınanne?"diyor,"bakserviseyetişeme-yeceğimşimdi.Neredebenimkızarmış

ekmeğim?"

"Busabahkendimiiyihissetmiyorumoğlum.Babanasöyleoversinkahvaltını."

"Kahvaltımıkendimhazırlarım.Obeniokulabıraksın."

Oğlumumutfaktabırakıpyatakodasınagidiyor,yatağauzanıyorum.Boğazımabirşeytakılı,takılmış.

Gözlerim yanıyor. Biz buraya nasıl geldik diye düşünüyorum, neler yaptım da ben, onuncu evlilikyıldönümümde armağan olarak, bir mutfak robotu hakettim. Evlenirken annesinin koluma taktığı altınbilezikle, Murat'ın parmağıma taktığı nikâh yüzüğünün dışında, Tuna ailesinden hiç hediye görmüşmüydüm bunca yıldır? Eline bir buket çiçek alıp gelmişliği var mıydı kocamın, evine? Bir sürprizyapmışlığı,sevgililergününükutlamışlığı?Başbaşabirtatileçıkmışlığımız?Hattabaşbaşabirrestorana

gitmişliğimiz? Görünüşe bakılırsa, en iyi kocaydı Murat. Arkadaşlarla aramızda kocalarımızıçekiştirirken,Murat'tanyakındığımzamanlarazar işitirdimhep. "Allahınaşükret,"derdiNazan, "Muratheraykazancınıgetiripseninavucunakoyuyor.Harcadığınınhesabınıdasormuyor.Birdebenidüşün.Benkocamınnekadarkazandığınıbilmediğimgibi,birçiftayakkabıalmakiçindahiondanicazetalmakzorundakalıyorum."

İş yerindeki bir başka arkadaşım, "Benimki bana ne diyor biliyor musun, madem sen de parakazanıyorsun,kişiselharcamalarınıkendinyap,diyorhiçutanmadan,"diyeeklerdi.

Sevim'inderdiysebaşkaydı;"Sençapkınkocanedirbilmedi-

68

ğin için, bunlarınüstündeduruyorsun,Nevra.Benimyerimdeolsaydın, aklınabilegelmezdihediyeyle,sürprizleuğraşmak. İnanbana, erkeğin eve elindebir buket çiçekveya armağanlagelmesi, kaçamağınıbağışlatmakiçindir.Keşkekocambanaömrübillahhediyevermesede, içhuzuruylayaşasam,kimbiliryinekiminpeşindedirdiye,içimiçimiyemese,"diyeyakınırdıSevim.Böyleendişelerimolmadığıiçin,arkadaşımınkırılganyüzünehayretlebakardım.Hayır,benimbutürsorunlarımolmadıhiç.Muratevine,eşine, çocuğunabağlı, sevecenve sakinbiriydi.Onunlahiçyokuşyukarı vurmadan, dolayısı ile yokuşaşağıdahiçkoşmadan,nefesnefesekalmadan,yorulmadan,dalaşmadan,heyecanlanmadan,üzülmeden,ama fazla da sevine-meden, düzayak bir yolda yan yana yürümekteydik uslu uslu. Evliliğimin sonyıllarındayaşamıma renkkatan tek şey, isimdi. İşimi hep severekyapmıştım.Birkaçyıldır, bir reklamşirketininbasınlailişkilerinidüzenliyordum.Hergüngitmemgerekmesede,benhaftanınenazdörtgünügitmeyiyeğliyordumşirkete.

Çünkü, evimin bana vaktinden önce cennete düşmüşüm hissi veren sükûnetinden ve düzenindenbunalıyordum.Uğultulu,gürültülü,koşuşturmalıveheranıtelaşlıyaşananişyerindekimyamdeğişiyordu.

Çalışmahayatımındördüncüyılında,benisıkancennetimi,cehennemeçevirmeyibaşardım.

Yattığım yerden sokak kapısının kapandığını, birilerinin pıtır pıtırmerdivenleri indiklerini duyuyorum.Yataktan kalkıp, pencereden bakıyorum; tuhaf bir dayanışma içinde, arka avluda park edilmiş arabayadoğru yan yana yürüyorlar baba-oğul. Oğlum, kalın kitaplarla dolu çantasını, babası zor evliliğinisırtlamışomuzlarına.Herikisinindeağıryüklerindenötürüomuzlandüşük,başlarıönlerineeğik.

Fazla mı üstüne gittim kocamın? Değer miydi bu kadar bağırmak bir hediye için? Mutfağa geridönüyorum,allanıncezasırobotueviripçeviriyorum.Onikiayrıişleviolduğuyazıyorelkita-

69

bında.Hızlıhızlıgözatıyorumsayfalarına.Kesiyor,çırpıyor,parçalıyor,ufalıyor,mufalıyor,yor,yor,yor.

Hırsla atıyorum el kitabını masanın üstüne. Yorgunum. Sinirliyim. İşe gitmeyeceğim. Yatağıma geridönüyorum, uyumak için. İyi ve kötü her şeyi kalın bir perde gibi örten uyku nemuhteşembir lokmanhekim!

Başucumdakitelefonuncırlaksesiylesıçrayarakuyanıyorum.

"Kaçtabuluşuyorduk?"diyesoruyorNazan.

"Yedibuçukta,tiyatronunkapısında."

"Sesinbirtuhaf...iyimisin?"

"Uyuyakalmışımda..."

"Senuyumazdınbusaatte.Birşeyinmivarkuzum?Herkesgrip.Eğerkendiniiyihissetmiyorsan,çekinmesöyle...buakşamıiptaledelim."

"YokbirşeyimNazan.Düngecegeçyattık...açılırımbirazdan."

"Sizigidisizi!Onuncuyılkutlamalarınadündenbaşladınızdemek!"

"Saçmalamabe!"

"Anlaşılansadeceuykundeğil,huysuzluğundavarseninbugün."

"Haklısın.Canımsıkkın."

"YineşuHollandameselesimi?Hallettinizdihani!"

"Ettik.Gitmemekaranaldık."

"Tepilecekfırsatdeğildi,yinedehayırlısıolsun."

"Murat kesin kararını henüz Hollanda'ya bildirmedi ama, gitmeyeceğiz. Benim çalışma şansım yokoralarda.

Cengizdeheleokulunubitirsin.Kolaymıyeniokulayeniülkeyealışmak."

"Amansende,obirayiçindealışırdıyeniokuluna.Sanagelince,sıkılmayasındiyebirdilkursunafilanyazılırdın."

"Buyaştansonradünyamıdeğiştiremem."

"İnternetdiyebirşeyvarkızım.Dünyanınorasıburasımıkaldıartık.Herkesistediğiandaheryerde.Yanisizbilirsiniz,

70

amabanasorarsanbirkezdahadüşünün."

"Sana sormuyoruz Nazan. Düşündük yeteri kadar. Kesin kararımızı da verdik. Akşam sakın açma bukonuyuemi,sakınaçma!"diyorumsinirlibirsesle,

"İstemiyorsanaçmamelbette."

"Akşamagörüşürüz."

"Durdurkapatma...bir taksiyeatla,arabasızgelemi,parkyeriyleuğraşmaakşamakşam.Dönüştebizsizibırakırız,"diyorNazan.

Kapatıyorumtelefonu.İçimdebirhuzursuzlukvar.Banakızgınolduğuiçin,buakşamınprogramınıiptaletmeyeveyagel-memezliğekalkarmıacabaMurat?Benimbildiğimkocamböylebirsaygısızlıkyapmazarkadaşlanna. Yine de son dakika rezil olmamak için, emin olmalıyım. İsteksizce tuşluyorum ofisininnumarasını.Dargınken,ilkadımıatmayıhiçsevmem.Allahtantahminettiğimgibi,sekreteriEsmahanım,açıyortelefonu.

"GünaydınEsma'nım,nasılsınız?"diyorum.

"SağolunNevraHanım,sizlerisormalı."

"MuratBey'ebirmesajımvar."

"Bağlıyorum..."

"Yok yok, bağlamayın. Sadece akşam yedi buçukta, kararlaştırdığımız gibi, tiyatronun önündebuluşacağımızıbildirin.Gripmioluyorumnedir,sabahuyuyakalmışım,görüşemedikçıkmadanönce."

"Geçmişolsun.MuratBeyhangitiyatroolduğunubiliyormu?"

"Biliyor.O,doğruAKM'yegelsin."

"SöylerimNevraHanım.Ha,ayrıcatebrikler,dahanicemutluyıllara."

"Pardon?"

"Yanişey...sizin..."

"Haevet.Neredenbiliyorsunuz?"

"Kuşlarsöyledi."

71

^^

"Gevezekuş!"diyorum.KıkırdıyorEsmaHanım.

"İyigünlerefendim.Mesajınızıileteceğim."

Ahizeyi yerine koyup tekrar giriyorum yatağıma.Murat yerine Ferdi'nin karısı olsaydım, hayatımın nekadar değişik olabileceğini tahmin etmeye çalışıyorum. Ferdi, çalıştığım şirketteki müdürlerden biri.Yakışıklı veuygarbir adam.Bir süredenberi banaolan aşın ilgisinin farkındayım.Benimlekonuşmakiçin bahaneler buluyor, işimi övüyor, bilgisayarıma mesajlar yolluyor. Neyimi beğeniyor acaba?

Suratımdakibezginifadeyle,özensizgiysilerimlebirerkeğindikkatiniçekebildiğimeşaşıyorum.Murat'layılların içinde sıradanlaşan, heyecanını kaybeden ilişkimizin bendeki yıkımı, üstüme başıma boşvermişlik olarak yansımaya başlamıştı, çünkü. Beni kırmamaya itina gösteren annem bile, kilo almayabaşladığımı, yediklerime dikkat etmem gerektiğini söyleyip duruyordu. Aldığım kilolar yediklerimdendeğiliçtiklerimdendolayı,diyemiyordum,herakşamüstükendimebirkocabardakcintonikhazırladığımıbilmeyen anneme. Yedi haberlerini dinlemek için televizyonun karşısına mutlaka elimde bir içkiyleçöküyordum,uzunzamandır.Murathenüzevedönmemiş

oluyordu.Uzun,sıkıcıgünleriminmutlulukverentekanı,buzluiçkimlekafabulduğumakşamsaatleriydi.

Çekirdek ailemin sıradan günlük sohbetlerine, oğlumun beni pek de ilgilendirmeyen okul haberlerine,kocamın banka dedikodularına dayanabil-me gücümü arttınyordu bir bardak içki. Sinirlerimiyatıştırıyordu. Ne var ki, Ferdi'nin bana olan ilgisini fark ettiğimden beri, kilo vermek uğrunavazgeçmiştimcintoniğimden.

Saçlarımıkısakestiripröfleyaptırmıştım.İndirimdenfaydalanarakkendimeyenibirceket,birçizmeveikibluzalmıştım.Tırnaklarımı,rujumlaaynıtondasedefliojelerleboyamayabaşlamıştım.

"Bak ne güzel olmuşsun!" demişti annem, iki haftada bir yediğimiz öğlen yemeği için Akmerkez'debuluştuğumuzda,"Kızımsakınbırakmakendini,kadındediğinhepbakımlıolmalı.Güzellikyetmez!"

72

Oysaogünhakverdiğimannemden,herzamanbakımlı,rujlu,ojeliolduğu,dahalüksverahatbirhayatıbabamdan daha zengin bir koca ile yaşamayı seçtiği için nefret etmiştim bir zamanlar. Hatta bir süreyüzünü bile görmek istememiştim. Annem gibi olmamaya and içmiştim. Erkeğine güzelliğinden başkahiçbir şey sunamayan, bakımlı,makyajlı kadınlardan olmayacaktım. Bir dünya görüşüm, ideallerim vemutlakabirişimolacaktı.Buyüzdenüniversitemibitirmeyekararlıydım.Vebirgünevlenirsem,kocamınönce arkadaşı sonra sevgilisi olmalıydım.Ne kadar safmışım! Sarıcadam'ın çocukları ve bahçelerinindışındakidünyadanhabersizkadınlarıkadarsafmışım.YinemiSarıcadam'adöndüm?Yalnızyaşamımındeğil, huyumun da en güzel olduğu yılları orada geçirdiğim için mi, bir türlü kopamı-yorumSancadam'dan?

Sancadam'danayrılınca,Ankara'dabirkaçaykalmış,sonraKaradeniz'e,derkenyineDoğu'ya,ensonundadaEge'debirilçeyeatanmıştıbabam.Kardeşim,bizAnkara'daykendoğmuştu.Annemlebabamnekadarda sevinmişlerdi bir oğullan olduğu için. Küçük ailemize bir dördüncünün katılması hepimizi mutluetmişti.Amagüzelgünleruzunsürmedi.Birkaçyılsonra,babamyinedoğuyaatandığındaomutlu,uyumluaileden eser kalmamıştı artık. Annem huysuz ve bedbaht bir kadına dönüşmüştü. Babamın onun hiçbirbeklentisinikarşılayamayacağıbelliolmuştu.Kardeşimailedekihuzursuzluğufarkedecekyaştadeğildi,ama ben annemle babamın bitmez tükenmez tartışmalanndan her geçen gün biraz daha yıpranıyordum.Kavgalannıhernekadaroda-lannakapanarakyapsalarda,sesleridışantaşardı,duyardım.

"Benidoğununilkelilçelerindedolaştırıpdurduğunyetmiyorgibi,valiliğinindeönünükestinnn!Bıktımartıkbıktımbuseninsaçmalıklanndannn!Sananeonlardannn?Onlarınhakla-nnıaramaksanamıdüştü?Sanabirhayırlarımıvar?Yoksasendemionlardansın?Ha?Ha?Söylesene,haydisöyle..."

73

Kulaklarımıtıkar,odamakaçarkapıyıkilitlerdim,sankikilidivurursam,sesleriniduymayacakmışımgibi.

Annem, babamı ne olduğunu anlamadığım bir şey olmakla suçlarken, babam da onun bencilliğinden,süsüneveparayadüşkünlüğündenşikâyetederdi.

"Yüreğindeinsafın,insanlığınzerresiyok,nebiçimkadınsınsen,"diyebağırırdıanneme.

Zamaniçindekavgalanyatakodalarınıaşıp,evinherbirköşesineençokdayemeksofralarınataşmayabaşladı.Kavgalarındankaçmak için,artıkkulak tıkamak,başıyastıklaragömmekyetmiyordu.Nekadarmutsuzolduklarınısadeceduymuyor,görüyordumda.

"Senhepbaşkalarınımıdüşünürsün?Senindebirailenyokmu?Birazdabizimiçinyaşa.Çocuklarınvar.Benvarım!"

"Sen...hepsen!Dünyanıneksenisensin.Enönemlivarlıksensin.Herşeyhepsanagöreveseninistediğinşekildeolacak!Hepimizsadecesenidüşüneceğiz."

"Benkendimideğilsenidüşünüyorum."

"Benimneyimidüşünüyorsun,Nermin?"

"Seninkademendekilerinhepsibiryerlerdevalioldular.Bu inadınolmasa,bizde İstanbul'da, İzmir'devaliydik, şimdi. Ahhh benim kara kaderim, ahh! Bula bula seni mi buldum altmış milyonun içinde!Devletekarşıgelinirmi?Devletekafatutulurmu?Sanamıkaldıdüzenieleştirmek!Siyasetyapacaksanbirpartiyegirbari.Hiçolmazsa,milletvekiliolursun."

"Bensiyasetyapmıyorum.Küçücükkafanlaanlamadığınişlereburnunusokma.Haklıylahaksızıayırmanınadıdüzenieleştirmekdeğildir.Devletinmemuruadilolmalı."

"AdilolduğuniçinsürünüpduruyoruzAnadolu'da."

"Anadoluvatandeğilmi?"

"Vatan, ama yokluk içinde bir vatan. Madem doğuda çakılıp kalacaktık, bari vali olaydın da güngöreydim.

Hiçolma*«iemrimdeçalışanaşçım,uşağımolurdu.Valikarılarınınkıçınıöpmekzorundakalmazdım."

74

"Böylebirmecburiyetinyok.Benüstlerimeyaltaklanıyor

muyum?

"Senyapmadığıniçinbanadüşüyoryabuişler.Seniniyiliğin,seningeleceğiniçin."

"Benimadımaboşyereuğraşma,Nermin.Benivaliyapmayacaklar."

"Nasılbukadarrahatolabiliyorsun,bunusöylerken?"

"Rahatımçünkübanahiçfarketmiyorneolduğum.Benhepgörevimivedoğrubildiğimiyapacağım."

"Banafarkediyorama.Benilçeilçedolaşmakiçinevlenmedimseninle.İnsandabirazdahırsolmalı!Neolduogeleceğiparlakgençadama?Söyleseneneoldu?"

Benimliseikiyegeçtiğimyılboşandılar.

Annemgüzelkadındı.BoşanırboşanmazçokzenginbirSökelitoprakağasıylaevlendi,İstanbul'ayerleşti.

Orhan, annemle gitti. Liseyi bitirmeme yakın okul değiştirmem uygun görülmediği için, ben babamlakaldım.

İkiyılboyuncaannemigörmeyikabuletmedim.Annemle,benüniversitedeykenbarıştık.Onubağışlamamiçinhephediyelereveparayaboğdubeni.Üniversiteyıllarımda,haftadabir,fakülteyeyakınkahvelerdeçay içmemiz, evlendikten sonra da iki haftada bir buluşupyemekyememiz onun fikriydi. Sonyıllarda,yineonunısrarıylaAkmerkez'debuluşuyordukki,yemeksonrasında,banaoradakidükkânlardanbluz,etekya da ayakkabı gibi hediyeler alabilsin. Kaybolan sevgimi, yıllarca hiç pes etmeden bu armağanlıbuluşmalarla geri getirmeye çalıştı, annem.Bu buluşmalarda içimden hep elimi uzatıp, berberden yeniçıkmışgibiduranspreylisaçlarınıkanş-tınvermek,özenlimakyajınıyüzünebulaştınvermekgelirdi,onudoğal ve sıcak bir insana dönüştürmek adına. Şimdi düşünüyorumda, doğallaşması, kendini bırakmasıgerekenodeğildebenmişimmeğer.

75

Yorganımıbaşımaçekip, yastığıma sarılıyorumki, yenidenderinbir sabahuykusunadalayım, ruhumunyaralarınamucizevibirmerhemgibidermanolsunuyku.Uyuyabilirsem,herşeyiunutacağım;busabahkifiyaskoyu,yıllarınbıkkınlığını,sıkkınlığını,muhafazakârtaşradaannesibabasıboşanmışbirkızolmanın,oyıllardaiçimiyakanutancını,evliliğiminpenceresizhücresindehavasızlıktanboğuluyormuşumhissini,hattaFerdi'ninbenisarsanbakışlarınıda.

Uykumu yine kapının zili bölüyor. Sabahlığı sırtıma geçirip kapıya koşuyorum yalınayak. Kapıda,kollarındabüyükolasılıkla sekreterEsmaHanım'ın telefonla ısmarladığı uzun saplı güllerle çiçekçininçırağıduruyor.

Şimdi bahşiş de ister bu oğlan.Neredenbulacağımbozukparayı evin içinde?Hiç rahat yokmubana,kuzum!

Oğlanı savdıktan sonra, çiçeğe iliştirilmişkartvizitebakıyorum.Küçükbeyazbirkarta,büyükharflerleMuratTunayazılmış,çiçekçininelyazısıyla.TekbirkelimeilaveettirmemişMurat.Nebirözür,nedebirsevgiveyakutlamasözcüğü.Nasıl iliştirilebilirkiböylesıcaksözcükler, telefondaısmarlanmışçiçeğe!İster istemez birmukayese yapıyorumhemen; gülleri bana yollayanFerdi olsaydı, kesinlikle aşka dairkısabirşiirolurdukartınüstünde,kesinlikle!

Yediyi çeyrek geçe, serpiştiren yağmura aldırmadan, dikiliyorum AKM'nin kapısında. Önce Nazangeliyor.

Dudaklarımızyanaklarımızadeğmedenöpüşüyoruz,şehirkadınlarınaözgübiçimde.

"İyimisin?Uykunualdınmı?"diyesoruyorNazan.Sitemkokuyorsesi.

"Birazuykusersemiydimsabah.Tersbirşeysöyledimse...""Yokcanım.Kabahatbende,nekarışıyorumbaşkalarınınhayatikararlarına."

76

"Aşkolsun.Benbaşkasımıyım?"

"Değilsindeondanzaten.Hanibizimlepaylaştınızdı,gitsenizmikalsanızmı,sordunuzdudiyesöyledimfikrimi.Yoksabanane."

"Haydiuzatmaartık."

KoşaradımlarlaBurhangeliyoryanımıza.

"Uffbunehavabe!Sizonyılönceevlenirkendeböyleyağmuryağıyormuydu?"

"Yağıyorduvallahi.Berekettir,demişlerdi."

"Eh,bereketsizsayılmazevliliğiniz.Demekbukocakarılaflarındabirdoğrulukpayıvar,"diyorBurhan,"

Neredekaldıseninki?"

"Trafiğetakılmıştır,"diyorum,tarazlıbirsesle,"yağmurvarya..."

İçimhiçrahatdeğil.Yagelmezse!Sabahbenievdebıraktığındaavazavazbağınyormuydum?Yok,yok,kapıyı gümm diye çarparak odama kapanmıştım. Bir daha konuşmadıkMurat'la. EsmaHanımmutlakailetmiştirmesajımı.Kaçgünöncesindenplanlandıbugece.ÖnceNazanlarlatiyatroseyredeceğiz,sonrada bir akşam yemeği yiyeceğiz Sıraserviler'deki o ünlü lokantada.Bana ne kadar kızmış olursa olsun,başkalarınınprogramınıbozmayacakkadaruygardırbenimkocam.

"Bak şu adam, o değil mi?" diyor Nazan, yağmurluğunu başının üzerine çekmiş birini göstererek.Gösterdiğiyönebakınca,sevincimkursağımdakalıyor.

"Odeğil.Murattrençkotunukafasınageçirmez,"diyorBurhan.

"İçeri girelim. Islanıyoruz burada," diyorum. Biz içeri girmek için sıradayken, kocaman siyahşemsiyesininaltındayaklaşıyorMurat.

"Kusura bakmayın ıslandınız benim yüzümden. Korkunç bir trafik var," diyor. Onu öpmek içinhamlediyorumama,şemsiyemanioluyoryaklaşmama.

77

İçerde, şemsiyesini kapadığında da öpmeye yeltenmiyor beni. Göz göze bile gelemiyoruz kocamla.Nazan'la merdivenlerin başında durup, erkeklerin yağmurluklarım vestiyere bırakmaklarını bekliyor,sonra yukarı çıkıp yerlerimize oturuyoruz. Murat'ın kulağına, "Güllerine teşekkür ederim," diyorumyavaşça.Gülümsemekleyetiniyor.Demekkibanahâlâkızgın.

Oyundansonra,Sıraselviler'dekilokantayayürüyerekgidiyoruz.Yağmurdinmiş,sadecerutubetikalmış

havada.BenNazan'lakolkolaöndenyürüyorum.Kocalarımızbirkaçadımarkadantakipediyorlarbizi.

Lokantanınkapısındabizeyetişmelerinibekliyor,içerihepbirliktegiriyoruz.Oldukçaloşbiryerburası.

"Bardabiriçkialırmıydınız?"diyesoruyorgarson.

"Yok,tiyatrodaydık,zatengeçoldu,"diyorMurat.

Masamıza yerleşiyoruz. Şarabımızı Burhan seçiyor. Neden? Ev sahibi olan bizleriz, şarabı Murat'ınseçmesi gerekmez mi? Ama o böyledir işte, şarap seçimini bile başkalarına bırakır, pasif kalır hep.Kimseyikıramaz,üzemez,münakaşadannefreteder.Herzamanuyumludur.Kocamıngözleriniyakalamayaçalışıyorum, şarabı onun seçmesini işaret etmek için, ama başara-mıyorum, bu gece hiç göz gözegelemeyeceğizanlaşılan.Azsonrakocamancamkadehlerekonaniçkimiziyudumluyoruz.Ohh!Nekadariyigeliyorgüzelbirkırmızışarap.

"Yemekleriniziseçtinizmiçocuklar?"diyesoruyorMurat,"buranınbonfilesiiyidir,tavsiyeederim."

Bir saatin sonunda yemeklerimizi ve iki şişe şarabı bitirmiş durumdayız. Gevşemişiz, neşelenmişiz,kocamla aramızdaki gerginlikten eser kalmamış. Kafalarımız dumanlı. Lokantanın gürültüsüylemüziğinbirbirine kanşmasından çıkan uğultuda, seslerimizi birbirimize duyurmak için mi, yoksa sarhoşladığı-mızdanmı,bağırarakkonuşuyoruzvesürekligülüyoruz.

"Bironseneyedaha!"diyorNazan,kimbilirkaçıncıkerekadehinikaldırırken.

78

"Buadambironsenedahanasılçekilir?"diyesoruyorumMurat'ıgöstererek,"kavgabileetmiyorinsanla,doğrudürüst."

"Oysakocadediğinhemdövmelihemsevmeli,öyledeğilmi?"diyorBurhan.

"Dayaktannasibinialdığısöylenemez,"diyorMurat,bardağınıkafasınadikipşarabınıbitiriyor.

"OhaldeşunaevegidincebirgüzeldayakatMurat,"diyorNazan,"onuncuyılarmağanıolarak."

"Benonuncuyılarmağanımıaldımbile,"diyorumgülmektenkırılarak.

"Şuyakandakibroşmuyoksa?"diyesoruyorNazan.

"Neyazıkkiyıldönümühediyemiyakamatakamadım.Birazbüyükgeldi,"diyorum.

"Ne!Büyükmügeldi?Büyükbirhediyemialdısana?"

"Büyükevet.Çokbüyük."

"Birarabamıyoksa?"

"Rilebaşlıyor,Tilebitiyor.Müthişbirşey.İnanamazsın."

"Söylehaydi.Söyle,söyle!"

"Senbul!"

"İpucuver."

"Verdimya.RilebaşlıyorTilebitiyor."

BirsüregözlerinitavanadikipdüşünüyorNazan,sonrabağırıyor,"Renault!"

"Bir Renault mu aldın?" diyor Burhan, sesinde gizleyemedi -ği kıskançlıkla, "oğlum herkes iştençıkarılırken,sanaikramiyemiverdiler,yoksasendemibankaboşaltmaklameşgulsünufakufak."

"Yarınbanauğradahediyemigöstereyimsana,"diyorumNazan'a,"amagözününkalmayacağınadairsözver."

"MaalesefkarımahediyeolarakbirRenaultalmadım,"diyorMurat,sesiniduyurmakiçinbağırarak,"çokisterdimama,böylebirimkânımolmadığınıbiliyorsunuz,çocuklar."Banabakıyor.Gözlerindetuhafbirifadevar.Benhâlâgülüyorumveka-79

dehimikaldırıp,"EvdebenibekleyenRT'ninşerefineiçelim,"diyebağınyorum.İyicesarhoşum.Dizlerimkesiliyor,başımdadönüyorhafifçe.

"VallahibenanlayamıyorumseniMurat.Hemparasızlıktanşikâyetediyorsunhemdegülgibiteklifigeriçeviriyorsun.Ams-terdam'agitsendeğilkarının,oğlununaltınabilebirarabaçekersin,"diyorBurhan.

"İştebendeoyüzdengitmiyorumya,bizimoğlanhenüzarabakullanacakyaşagelmedidiye."

Yinegülüyoruz.Nedenseiçimdenhepgülmekgeliyor.Belkidebilinçalümdakiağlamaisteğinibastırmakiçin, her söylenen lafa yerli yersiz gülüyorumve tüm ısrarlannakarşınNazan'a armağanınneolduğunusöylemiyorum.NazanbukezMurat'asoruyorbananeverdiğini.

"Birrobot,"diyorMurat,sakinsakin.

"Nasılyani?"

"Robotişte."

"Özelliğinedir?"

"Onikiayrıişlevivar,"diyeatlıyorum.

"Şeydeyapıyormu?"diyesoruyorBurhan,elleriyle'şey'inneolduğunubelirtmeyeçalışarak.

"Seni terbiyesiz!" Gülerken ağzımdan yemeği püskürtüyorum istemeden. Murat bana kızgın bir bakışatıyor.

"Eğeröyleyse,birtanedebenisterim,"diyorNazan.

"Neden,bendenbirşikâyetinmivar?"diyesoruyorBurhan.

"Düşünbakalım,"diyeyanıtlıyorkarısı.

Konuşma giderek çiftlerin birbirini incitmek için fırsat kolladığı bir laf ebeliğine dönüşüyor. Şarabınbaşta neşeveren sarhoşluğuyerini gerginliğevegereksiz alınganlığabırakmayabaşlıyor.Sıra tatlılarageldiğindeartıkbuzgibibirhavaesiyormasamızda.Murathesabıistiyor.Hiçbirimizfazlakonuşmadan,biranöncebukaranlıkvegürültülümekândanaynl-

ŞO

maarzusuiçinde,hesabıngörülmesinibekliyoruz.

Bizievimize,kararlaştırdığımızgibiNazanlarbırakıyorlar.Arabadahiçkimseninsesiçıkmıyor.Nazanöndebaşınıcamadayayıpsızmış.İndiğimizibilefarketmiyor.

"Bu güzel gece için teşekkür ederiz, çocuklar," diyor Burhan. Gazlayıp giden arabanın arkasından elsallıyorum.

"Yürü haydi," diyor Murat, ters bir sesle. Apartmanın kapısını açıyor bana, giriyorum. Asansördekiaynadayüzümügörünce,arkamıdönüyorumkocama.Makyajımakmış,gözleriminaltıçökmüş,saçlarımrutubettenkafamayapışmış.Yediğimtatlınınkremasımidemeoturmuş.Evegirincebirbardaksuiçmekiçindoğrumutfağayürüyorum.Muratpeşimdengeliyor.Suratabembeyaz.

"Hediyekonusunuonlarınönündedilegetirmenşartmıydı?"diyesoruyor.

"Birmahzurumuvardı?"

"Benirezilettin."

"Rezilolacaktınmademnediyebanarobotaldın?"

"Dahaöncedesöyledimya,senhepisterdinbirtane,işineyarayacağınıdüşündüğümiçinaldım.Üsteliközelolarakısmarlayıpgetirttim."

"Senonugötürannenearmağanet.Osanaelcağızıylapastalaryapar."

"Nevra,seninneyinvar?Nedirderdin?"

"Derdimsensin."

"Neden?Her istediğiniyapmıyormuyum?Hollandateklifinibile,senişindenayrılmakistemediğiniçingeriçevirmeyekararvermedikmi?NeyineksikNevra?Nederdinvarbenimle,senin?"

"İlişkimizdebirşeylereksik...olmuyor...istediğimgibideğilsin."

"Sanarobothediyeettiğimiçinmi?"

"Beni anlayamadığın için. Anlamaya çalışmadığın için. Yaşamımızda hiçbir heyecan, hiçbir hoşlukkalmadığıiçin.Bıktığım

81

içinanladınmı,bıktığımvesıkıldığımiçin.BıktımMurat,bık-tııım."

"Oturşuraya."Kolumdansertçeçekipbenimutfakmasasınaoturtuyor,kendidekarşımaoturuyor.

"Hayatındabirimivar?"

"Ne!"

"Ne sorduğumu duydun. Bana cevap ver. Uygar bir insan olduğumu biliyorsun. Eğer biri varsa, banasöylersin,gerekeniyaparız.Maskaralıklara,robotbahanelerinegerekkalmadan..."

Fırlıyorumyerimden,mutfaktezgâhınınüzerindeduranrobotakoşuyorum.

"Allah belasını versin bu robotun!" diye avaz avaz bağırarak pencereyi açıyorum, robotu fırlatıyorumdışarı.

Gümm diye bir ses geliyor bir an sonra. Kim bilir kimin arabasının üzerine düştü. Korkudan eğilipbakamıyorum pencereden.Camı kapatıp döndüğümde,Murat çıkmışmutfaktan.Buzdolabından sürahiyialıp bir bardağa su dolduruyorum, masaya çöküp viski içer gibi yudum yudum içiyorum suyumu amasakinleşemiyorum. İçimden mutfakta ne varsa kırıp dökmek geçiyor. Ağlamaya başlıyorum. Ellerimtitriyor.

Murat'ıngelipnedenağladığımısormasınıbekliyorum.Nedenyatağagelmediğimi,nedenmutfaktatakılıpkaldığımı... kimse gelmiyor. Zaman geçiyor. Üşümeye başlıyorum. Neden sonra mutfaktan çıkıp yatakodamagidiyorum.Kocamodamızdadeğil.Yastığınıveyatağınüzerindekiörtüyüalmış, başkabir yeregitmiş

uyumak için. Misafir yatak odasında olamaz, orada bu gece, biz dışardayken Cengiz'i beklemesi içinçağırdığımız Fatma'nım uyuyor. Ayak uçlanma basa basa oturma odasına yürüyor, kapıdan başımıuzatıyorum.Murat,kanepedeyatmış.Odamageridönüyor,soğukçarşafınaltınakayıyorumürpererek.

Sımsıkıyumuyorumgözlerimi,uyumakvebukorkunçgeceyiunutmakiçin.

Sabahkaranlığında,kocamınışığıyakmasıylauyanıyorum.

82

ElindeyatakörtüsüveyastıklabaşımdadikiliyorMurat.Doğrulupoturuyorumyatağıniçinde.

"Uyandınmı?"diyesoruyor.

"Senuyandırdınbeni...Saatkaç?"Başucumdakisaatebakıyorum,"Dahayediolmamış!"

"Fatma'nımkalkmadangeldim...salondayattığımıbilsinistemedim."

"Yatmasaydınsalonda."

"Sanasöyleyeceklerimvar."

"Busaattemi?"

"Evet."Kocamyatağınkenarına ilişiyor.Gözlerinigözlerimedikiyor."BugünHollanda içinkesinyanıtbekliyorlar benden. Nevra, dün geceden sonra, kararımı değiştirdim. Onlara işi kabul ettiğimisöyleyeceğim."

Başımdanaşağıbirkovasudökülüyorsanki.

"Benim Hollanda'ya gitmek istemediğimi biliyorsun. Ben bu saatten sonra yaşamımı değiştiremem.Çocuğundaokuluvar..."

"Sendenyaşamınıdeğiştirmeniistemiyorum.Senneistersenöyleyap.Bengideceğim."

"Böylekararvermemiştikama..."

"Verdiğimizkarardüngecedenönceydi."

"Evliliğimizbirkavgayadayanamayacakkadargüçsüz,öylemi?"

"Meselebirkavgadeğil,senintutumunNevra.Düngecehiçuyumadım.Çoktaraflıdüşünmeyeçalıştım.Sen mutlu değilsin. Bu şartlarda benim de mutlu olabilmem mümkün değil. Hayatımızda bir şeylerindeğişmesini ben değil sen istiyordun. Haklıymışsın. Bir şeyleri değiştirmenin zamanı gelmiş. Kararımkesin,benHollanda'yagidiyorum.Eğer istersensendegelebilirsin.Birmekândeğişikliği,evliliğimizeiyigelebilirbelki."

"Böyle saçma kararlara varacaktın madem, dün gece düşüneceğine uyusaydın keşke. Ben İstanbul'danbaşkayerdeyaşaya-mam.

83

"Sen bilirsin. Bir süre ayn kalalım o halde," diyor Murat. Suratıma yumruk yemiş gibiyim.Yanıtlayamıyorum kocamı. Yataktan çıkıp mutfağa yürüyorum. Pencerenin önünde durup apartmanların

arasındanyeryergözükengökyüzünebakıyorum.Güneşyenidoğmaktaolduğuiçinbirkızıllıkvarhavada.Camı açıp, aşağı eğiliyorum.Beş numarada oturan öğretimgörevlisi kadının küçük lacivert arabasınınüzerindeikiparçayaayrılmışduruyor,düngeceaşağıfırlattığımrobot.Tıpkıevliliğimgibi.

Zelha'yınasılyanıtlayacağımıbilemiyorum.Meraklıkaragözleriniyüzümedikmiş,benimiçinüzülmeyehazır,bekliyor.

"Anlaşamadıkişte.OHollanda'dabirfirmadangeriçevire-meyeceğikadarmükemmelbirişteklifialdı.Benİstanbul'danayrılmakistemedim.Ogittibenkaldım."

"NedenkocanlagitmedinNevo?"

"işimdenmemnundum.Yurtdışında çalışma imkânımyok, biliyorsun, çalışma izni vermiyor bu'gavurlarinsana."

"İşindenmemnunmuşunamakocandanmemnundeğilmi-şin.Dövüyormuyduseni,doğrusöyle,utanma."

"Nemünasebet!"

"Çokmukıskançtı?Kıskançlığıylasıkıyormuyduseni?"

Zelha'dankurtuluşumyokanlaşılan.Onunilhamettiğiyalanabaşvurmakzorundakalıyorum.

"Sıkıyordu." İçim biraz rahatlıyor. Murat'ın beni sıktığı gerçeğe uygun düşüyor ama kıskandığı doğrudeğil.

Belkibirazkıs-kansaydı,herşeybaşkatürlüolurdudiyedüşünmedenedemiyorum.Benreklamşirketindeçalışmayabaşladıktan sonra, bazı akşamlar iş arkadaşlarımlabirlikte, yol üstündeki barda içki içmeyegitmemizi,ofisyemeklerinekatılıpevegeçdönmemianlayışlakarşılamıştıhep.Sonzamanlardakendimeaşın özen gösterdiğimin, kilo verdiğimin, saçlarımın rengini ve şeklini değiştirdiğimin, üstüme başımaparaharcamayabaşladığımındafar-84

kındadeğildi.Farkınavarabilseydi,belkibendekibudeğişikliğekafayorardı.Sonuçdeğişirmiydi,bunubendebilmiyorum.

"Oğlunnasılkarşıladıayrılmanızı?"

"Her annesi, babası ayrılan çocuk gibi üzüldü elbette, ama çok olgundur benim oğlum. İkimizi desuçlamadı.

"

"Seninlekaldıherhalde."

Bir ateş basıyor yüzüme. Yanaklarım yanmaya başlıyor. Arkadaşımın gözünde, evliliğini yürütememiş,becereriksiz kadının yanısıra, bir de kötü anne olacağım şimdi. Derin bir nefes alıyorum ve itirafediyorum,

"Obabasımnyanında."

"Yaa!"Zelha'nınsesindehemşaşkınlıkhemhayalkırıklığıvar.

"İlkibitirirkenokorkunçsınavlarasokmakistemedikoğlumuzu,dilöğrensinveiyieğitimgörsündiye...yanisırfonuniyiliğiiçin...zatenbendeçalışıyordum,yeterincezamanayıramı-yordumCengiz'e..."

"Cengizmiadı?"

"Cengiz."

"Buadıbabanseçtideğilmi?"

"Neredenbiliyorsun?"

"Haniölenkardeşinvardıya..."

Birdentoparlayamıyorumnedemekistediğini,"Orhanölmediki!"Tahtamasayavuruyorumparmaklarımı,

"Allahkorusun!"

"Yokcamım,Orhandeğil.Haniannenerkendoğummuneyapmıştı...Sancadam'dahani..."

"Eeee?"

"İşteobebeğinadınıCengizkoymuştubaban."

"Zelha,senneredenbiliyorsunbunu?"

"Biliyorum,"diyorZelha,"bazışeylerhiçunutulmaz.Çocuklukanılarımheptaptazekaldıbende."

"Tamamda,babamınoğlunakoyacağıadıneredenbiliyorsunsen?"

85

"BabanbizimçiftliğegelmiştiNevo,dedemleyemekyemişti,sonradabüyükevde...Haniçiftliğegirdinmiydisoltaraftaselamlıkvardıya,oradaişte,başbaşakonuşmuşlardı,sedirliodada.Hattaanalanmdanbiritepsiyeayrankupalannıkoyupelimevermiştionlaragötüreyimdiye."

"Eee?"

"Sonra baban gitti, dedem de amcama dedi ki; 'bu işe oldu gözüyle bak.Kaymakamın oğlunun adı daCengiz

'mişmeğer,onunhatırınaelindengeleniyapacak,'dedi.Bendeduydumişte.Aklımdakalmış."

"Allahallah!Hiçbilmiyordum.KimdiCengiz?"

"Amcaoğlumdu.Dedemonuniçin,yardımistemişdebabandan."

"Senneçokşeybiliyorsun,Zelha."

"Biz çocuklar hep ayak altında dolaşırdık, her yere girer çıkardık. Çok şey duyar öğrenirdik böylece.Hattasizegönderileceğimizideanamdanöncebenduymuştum."

"Sahimi?"

"Sahiya...yineöyle,odalaragiripçıkarken.DedemCevahirAna'ylakonuşuyordu.Kaymakamınhanımıhastalanmış, evine yardımcı lazım olmuş. Oraya herhangi birini yollamak olmaz, Kader'i gönderelim,ebeliği de vardır, az buçukTürkçesi de, icabında hanımının derdine dermanolur, diyordu.Benkoşup,anamayetiştirmiştimduyduklarımı.İkigözümikiçeşmeağlamıştımgünboyu,anabensendenayrılmam,diye.

Kızım,bengidersemsanaCevahirAnabakar,SatıTeyzebakardediysededinletememiştibana.Kıyametikopanyordum.Sonraanam,oevdeZelhayaşındabirkızvarmışmadem,Zelha'yıdayanımaalayım,beniş

tutarkenodaçocuğuoyalar,beraberoynarlardiye,razıettiydidedemi."

"İyiki etmiş,"dedim içtenlikle, "Zelha inan,benimhayatımboyuncabirdaha seningibibir arkadaşımolmadı."

MasanınüzerindenuzanıpelimituttuZelha,"Senşimdi

86

Cengiz'inibabasınabıraktın,öylemi?"diyesorduonaylamayanbirsesle.

"Önceleribenimyanımdaydı.BabasıAmsterdam'dakendinebirdüzenkuranakadarbenimlekaldı.Muratgittiktenbiryılsonrabenişdeğiştirdim.Gazeteciliğebaşladım.Tümgünçalışıyor,geçsaatlerekadarevedönemiyordum. Aklım çocuğumda kalıyordu. Cengiz'i babasına yollamaya işte o zaman karar verdim.Oradaiyibirokulagidiyor,üçdilbirdenöğreniyor.Yaztatillerinibirliktegeçiriyoruz,bendebayramdıseyrandınezamanbirfırsatbulsam,gidipgörüyorumoğlumu."

"Kaçyaşındaşimdi."

"Ayrıldığımızda on yaşındaydı. Yakında on beşine basacak. Koca oğlan oldu artık. Anneden çok birbabaya ihtiyaç duyacağı yaşa geldi. Babasıyla da arası çok iyi.Murat yumuşak ve nazik bir insandır,oğlunadaçokdüşkündür."

"Özlemiyormusunoğlunu?"

"Özlemez olur muyum. Önceleri çok koydu, inan. Hatta geri getirtmeyi bile düşündüm. Ama CengizAmsterdam'da kalmayı tercih etti. Burada olsaydı okuldan eve döndüğünde bomboş bir ev bulacaktı,okula gidip gelmesi İstanbul trafiğinde saatler sürecekti. Oysa orada okuldan çıkınca spor kulübünegidiyor, tenisini oynuyor, yüzüyor, akranlarıyla bir arada oluyor. Babası eve dönerken uğrayıp oğlunualıyormuşkulüpten.

Eve birlikte dönüyorlarmış. Hiç yalnızlık çekmiyor böylece, trafik derdi yok, anarşi korkusu yok.KüçücükmedenibirşehirAmsterdam."

"Resmenboşandınızmısiz."

"Sonundaevet."

"NedensoyadınhâlâTuna?"

"Tunahemkulağahoşgeliyorhemdeyazılarımınsonunda,imzayayakışıyor.Kısaveöz.Oğluilebitensoyadlarınıezeldenberisevmemişimdir.Murat'ınitirazıolmadığısürece,kullanacağımbuadı."

87

"Birdahaevlenmedimikocan?"

"Evlenmedi."

"Belkisenibekliyordur,Nevo."

"Hiçsanmıyorum,"dedim.

"Yasen?Senniyeevlenmedin?Bakkaçyılolmuşboşanalı,ogünbugündüryalnızmısın?"

"Yok,peksayılmaz."

"Birivardemekki.Kimbuhayatındakiadam?Söylehaydi,anlat!"

"ŞuandakimseyokZelo.Onunladabozuştum,nerdeysebiryıloluyor."

"Neden?"

"Anlatmasızor."

"Bensanaherşeyianlattımamakankardeşim."

Zelha'nın üstüme dikilmiş kara gözlerine baktım. İçimden yanına gidip ona sarılmak, başımı göğsünedayamakgeliyor.Benihiçbir şekildeyargılamayacak, sorgulamayacakenhas arkadaşıma, candostumabuncayıl sonrakavuşmuşolmanınverdiği gönül rahatlığıyla, hiçkimseye söyleyemedikleriminhepsiniona anlatmak ve kollarında hüngür hüngür ağlamak istiyorum. Göz-yaşlanmla yıkanıp aklanmak, içimikavuran acılardan, pişmanlıklardan kurtulmak, hafiflemek ve arkadaşımı elinden tutup San-cadam'ınkırlarında nefes nefese koşmak... Dere kenarına inip papuçlan, çorapları fırlatıp atarak serin sudaayaklarımı ıslatmak, üstümü başımı sırılsıklam etmek ve annemden azar işitmek... Dağ yamaçlarındasapsarı katırtırnaklannı, dev papatyaları toplayarak eteğime doldurmak ve üstümü başımı polen lekesiiçindebırakıpbirazardahaişitmek...Zelha'ylaaltaltaüstüsteçimenlerdeyuvarlanmak,tekvücutolmak,tekyürekolmak,birolmaktıpkıçocukluğumuzdakigibi,içimi,gönlümü,ruhumuarkadaşımaaçmak,herşeyipaylaşmak...

Zarzorduyulurbircümleçıkıyorağzımdan,

88

"Oevli,Zelo."

Uzunsürenbirhüzünlüsessizlikdüşüyoraramıza.Nedensonra,

"Yuvayıkma,kardeşim,"diyorZelha,"yuvayıkma!Kendinebaşkaadambul."

"Ayrıldıkzaten."

"Karısınamıdöndü?"

"Bilmiyorum.Herhalde."

"Senmibıraktın?"

"Evet."

"İyietmişsinNevo.Çokiyietmişsin.Budünyaerkekdolu.BekârbirinibulAllahaşkına.Yoksaderdinhiçbitmez.Çilenhiçdolmaz."

"Sendemievlibirineâşıkoldunyoksa?"

"Hayır canım. Allaha şükür başıma bir o gelmedi. Ama kuma acısı nedir bilirim. Analarım da bilir.Ninelerim de bilir. Teyzelerim, halalarım, hepsi bilir. Bakma sen onlann bu işe alışmış durmalarına.Başka çareleri yoktur da ondan.Birbirleriyle iyi geçinir görünselerde, yüreklerinde bir ateş yanar herbirinin. Yalnız kaldıkları akşamlar, kıskançlıktan, kederden uyku tutmaz gözlerini. Yan odada yorganınaltında neler olduğunu düşünmekten helak olurlar.Tilki gibi pusuya yatar nefes sesleri dinlerler. İçleriacıdan kavrulur. Sabahı zor ederler. Gündüz oldu muydu, birbirlerinin yüzüne gülerler ama heparkalarındanbirbirleriniçekiştirirler.ÇokzordurNevo,üzerinegülkoklanma-sı,çokzordur.Katilederinsanı.Katiledemediğinikıskançeder,fitneeder,huysuzeder,mutsuzeder."

"Biliyorum," diyorum arkadaşıma, "bilmez olur muyum?" Sıcak bir yaş damlası yanağımdan çenemedoğruakıyor.EliniuzatıpsiliyorZelhagözyaşımı,çocukluğumuzdakaçkezyapmışolduğugibi.

"Nereden bileceksin sen? Kumaların arasında mı yaşadın benim gibi? Benim anam, Cevahir Ana'nınüstünegitmiş,Nevo.

89

Beniseverdiama,anamınburnundangetirirdiCevahir.Birdeğildeikikaynanasıvargibiydianacığımın.

Anamdaerkekçocukdoğuramadıdiye,ninemMakbule'yialmışbabama,benüçyaşındayken.Çokcanıyanmış anamın.Daha taze gelin sayılırdım, kaynanam olacak kocakan üstümeMakbule'yi getirdiğinde,diyeanlatırdıanam."

"BabanitirazetmemişmiZelo."

"Cazgırdıninem.Birşeytutturmayagörsün.Neymiş,heroğlundanenazbirtaneerkektorungörecekmiş."

"Allahallah!"

"Soyu sürsün diye. Bizim oralarda kan davası filan sürekli can alıyor ya... biri ölürse, öteki kalacak,nineminsoyuhiçkuramayacak.Gelinlerleuğraşmaktankendikurudugitti,haberiyok."

"KaderAnabirtanedahadoğuraydıya."

"Hamilekalmışda,düşükyapmışüstüste.Aslındanineminmaksadıerkektorunsahibiolmanınyanısıra,biraz da gelinlerine eza etmek. Kendi çok çekmiş de zamanında kaynanasından, o günlerin acısınıçıkarmakistermişkendigelinlerinden.BuişbizimoralardahepböyledirZelo.Gelinlerezilirezilir,sırakendilerine gelince de intikam peşine düşerler. Kimden intikam alıyorlar diye sorarsan, karakaderlerinden tabii. Benim anam bile farklı değilmiş. Koca nine, eve yeni gelini getirince, bu kez deanamlaCevahirbirolup,Makbule'yekankusturmayabaşlamışlar.ZavallıMakbulegebekalıpbirerkekçocukdoğuramadan,vuruldugittibabam.

Makbulebir-ikiyılkadaryanımızdakaldı,sonrababaevinedöndü.Birkısmetiçıkmıştıgaliba...hayalmeyalhatırlarımonu.Beni,evinarkasındakimeşeyekuruluasmasalıncaktasallarkentürküsöylerdiyanıkyanık.

Kendideçocukgibibirşeydizaten...Adınıbeceremez,Makanadiyeçağırırmışımonu.MakbuleAna'm!Kimbilirnerelerdedirşimdi.Görsemtanımam.Neyse,diyeceğimşuki,üstünekumagelmesizoriştir."

90

Üstüne kuma gelmesi şart değil insanın bu acıyı tatması için, evli erkeği sevmesi yetiyor. Kollarınınarasında olmak istediği kişinin, bir başka kadının koynunda uyuduğunu bilmek, yüreğinin dağlanması,gururunununufakolmasıdemek.Nikâhınhangi tarafındadurursadursunbirkadın, ister eşolsun, istersevgili,hattakumaolsun,sevdayıpaylaşmakzoriş.BunuZelha'yaanlatmayaçalışsam,seninüstünekumagelmiş,oysabenkumasayılırdım,inanbanayürekacısıeşdeğerdedesem,anlarmıacaba?

"Nasıltanıştınoevliadamla?"diyesoruyorbana.

"Aynıişyerindeçalışıyorduk."

"Gazetedemi?"

"Hayır,reklamşirketinde.Gazeteyesonrageçtim."

"Onunyüzündenmiayrıldınreklamdan?"

"Öyle sayılır. Kocam Hollanda'ya gittikten sonra, çok yalnız kalmıştım Zelo. Yalnızdım ya, Ferdi debenimüstümefazladüşmeyebaşlamıştı..."

"Ferdimiadı?"

"Evet."

"Adıbatsın."

"Neistiyorsunadamdanayol."

"Evliherifinseninpeşindeişine?Yalnızlığındanistifadeedecekdomuz...neyseanlatsen."

"Şirkette dile düşmekten korktum. Herkesin gözü üzerimdeydi. Ayrıca düşündüm ki, başka bir yerdeçalışmayabaşlarsambelkikıymetebinerim,hareketegeçer,boşanmaişlemlerinibaşlatır..."

"Peksarmışsın."

"Bilemezdimki,ısrarla,karısıylaarasındaherşeyinbittiğinisöylüyordu."

"Hepöyleyapmazlarmı!Çokmusevdinonu?"

"Bilmiyorum."

YüzümeşaşkınşaşkınbakıyorZelha.Oysabengerçektenbil-

91

miyorumbusorununyanıtını.Arkadaşımınsevgilerlenefretlerin,iyilerlekötülerin,yasaklarlahelallerinnetçizgilerlebelirlenmişolansiyah-beyazdünyasında,grilereyeryok.Yaseversinyasevmezsin!Ona,başlarda sevdiğimi zannettim, belki de bir boşluğu dolduruyordum, eğer çok sevmiş olaydım, ondanvazgeç-meyebilirdim,tarzındaşeylersöyleyemem.Kafasıkanşır.O,ilkerkeğiniölümügözealacakkadarsevmiş.

İhanetindenölümügözealacakkadaryaralanmış.Şimdidekocasınısadakatlevetümkalbiyleseviyor.

Kocasındandevraldığıbirsavaşı,birdavasıvarki,aslındaonubelkidehiçilgilendirmiyor,amabireşinvazifesininerkeğininyolundayürümekolduğunainandığından,yıllardırhapiste.Dostluk,sevgivesadakatadınaherşeyiyaparo,yaptığınındoğruluğunainansadainanmasada...

"Sanabirşeysordumamacevapvermedin,"diyorbana.

"Ha...dalmışım...pardon.Nesormuştun?"

"Oadamısevipsevmediğininasılbilmezsin,Nevo?"YüreğiminiçiniısrarlaöğrenmekistiyorZelha.

"Sevdim. Ama öyle köklü, derin bir sevgiyle mi, bilemeyeceğim. Nasıl anlatayım sana, mesela senisevdiğimgibideğil."

"Benseninsevgilindeğilimki."

"Olsun, farketmez.Sevgi sevgidir.Onunlakırkyılgörüşmesekvekırkyıl sonrabiryerdekarşılaşsak,

içimdebugünolduğugibibinlerceampulyanmayacaktır.Geçmişedönecekolsak,böyle seninleolduğugibi, saatlercekonuşacak lafbulamayız.Birbirimizinhayatlarınıdameraketmeyebiliriz.Bitmişonunlaişimbenim.

Sevgisisönmüşiçimde.Henüzküllenme-miş,amasönmüş.Duymakbileistemiyorumbendensonraneleryaşadığını.Oysabak,şimdibenşuradaoturmuş,seninhayatınınherdakikasınıöğrenmekvepaylaşmakistiyorum.NedenbiliyormusunZelha?"

"Neden?"

"Çünkü aradaki otuz küsur yıla rağmen, sana duyduğum sevgi asla tükenmemiş. Sen benim gerçekdostumsun."

92

"Sendeöyle!Bendeseninyaşadıklarınıöğrenmek,bilmekistiyorum.AnlatbanaNevo,herşeyianlat."

"Öyleuzunboyluanlatacakbirşeyyok,canım.Neistiyorsansor,söyleyeyim."

"Boşanmadığıiçinsenmibıraktınonu,yoksakarısıkapınamıdayandı?"

"Buayrıntılarınedenöğrenmekistiyorsun,kuzum?"

"Çektiğinacınınderecesinibilmek için.Gönülyarasınınya-nısıra,utancakatlanmayadamecburkaldınmıöğrenmekistiyorum."

"Nedenama?"

"Çünkü,acılarımızpişiriyorbizi,olgunlaştınypr.Çektiklerimizinölçüsündedahadayanaklı,dahainsaflı,dahaduyarlıoluyoruz."

"O halde dinle de yeterince pişmiş miyim, söyle bakalım! İlişkimiz başladığında evli olduğunubilmiyordum desem yalan olur. Biliyordum.Karısını aldatan her koca gibi, bana eşiyle arasında uzunsüredirhiçbir iletişimolmadığını,yatakodalarınıçoktanayırmışolduklarınıanlatmıştı. İnanmıştım.Yada,inanmayıtercihetmiştim.

MurataylardırHollanda'daydı.Kocamıngidişiyle,etrafimdakiarkadaşçevresibirdenbireazalıvermişti.Her hafta sonunu birlikte geçirdiğimiz arkadaşlarımın hiçbiri beni aramıyordu artık. Bana olan sıcakilgileri ve koruma duyguları sadece birkaç hafta sürmüştü. Yalnızlığım dayanılır gibi değildi. İşte osıralaradenkgeldionunbanakuryapmayabaşlaması."

"Nasılyani?"

AhZelo,diyorumiçimden,sorarsınelbette,senneredenbileceksinbirkadınanasılkuryapılacağını.

Aşiretlerde kadınlara kurmu yapılır! Sadece emir verilir, bilmezmiyim.O emir de kısa ve kesindir.Falanca seni istetmiş. Uygun gördük, onunla evleneceksin, işte bu kadar! Adam birkaç armağanla evekonukedildiğinde,evleneceğikızlagözgözegelirdeobakışlarbirazuzunsürerse,buflörtolur.Yada

aşkuğrunaölümügözealıp,

93

dağları devirirsiniz ve töre sizi gencecik yaşınızda kara toprağa gömer. Bizim flörtlerimiz,fingirdeşmelerimiz,evlenmeden, imamnikâhı filankıymadanbirlikteyaşamalanmıznekadardauzaktırsize.Bennasılanlatırımbizimusullerişimdisana.Aramızdabukonudadünyalarkadarfarkvar.Zelha'yakendi hikâyemi naklederken, bazı ayrıntılara girmemiştim. Ferdi'nin benimle, kocamın gitmesinden çokönceilgilenmeyebaşladığınıvebuilgininpekhoşumagittiğinidesaklıyorumZelo'dan,annemlebabamınboşanmışolduklarınısakladığımgibi.Bunuyalansöylemekadınadeğil,onuhayalkırıklığınauğratmamakiçinyapıyorum.Ailemevebanaolanduygulanndaonasarsıntıyaşatmamak,onuincitmemekiçin.

"Nasılmıkuryapıyordu?Masamınüzerinehersabahbirkoncagülbırakıyordu,örneğin.Bilgisayarımaaşkşiirleriyolluyordu.İşçıkışlarındabazenbirbaratakılıpiçkiiçiyordukarkadaşlarla,odakatılıyordubize.Beyaz şarap sevdiğimiöğrenmiş, her seferinde en iyimarkabuzgibi bir şarap açtınyordubenimiçin. Doğum günümde kapıdan zor sığan upuzun saplı güller yollamıştı, her gülün sapına küçücük birhediye paketi bağlamış... böyle şeyler işte... güzel sözler, uyumadan önce ya da sabah kalkar kalkmaztelefondahoşlaflar,benimiçinyazılmışşiirler,ilgimiçekeceğinidüşündüğükitaplar...başımıdöndürdübenim."

"Amakansındanhiçboşanmadadeğilmi?"

"Hayır.Bendesabırlıolupyeterincebeklemedim.Gittim.Dahadoğrusuonuevimdenkovdum."

"İyietmişsin.Çünküevlierkekleraslaboşanmazlar.Beklediğinlekalırdın.Kaçyılbekledinonu?"

"YeterikadarbekledimZelo.Dedimya,hergünveheranelininaltındaolmamakiçinişbiledeğiştirdim,bir gazetede çalışmaya başladım. Bir başka işyerinde yeni insanlarla birlikte olmamı kıskanacağınıummuştum.

Yanılmışım."

94

"Seninevindemikalıyordunuz?"

"Hayır. Birlikte yaşamadık hiç. Önceleri oğlum vardı evde zaten. Cengiz gittikten sonra da babamdandolayıbirlikteotura-madık.Kızınınsevgilisiylenikâhsızyaşıyorolması,yüreğineindirirdibabamın.Herikimizdekendievlerimizdekalıyorduk.Bazıhaftasonlannıbenimevimdegeçirirdik.Kırkyılınbirindehafta içindebendebir gecekaldığıdaolurdu.Yıllargeçti, benhep,ka-nsınaboşanmadan söz edeceğiuygunzamanıbulmasınıbekledim.Onurumadokunduğuiçinfazlaüstünegitmiyordum."

"Vahcanım.VahNevo'm."

"Dur,duracımabanaokadar.Baksonraneoldu...Yurtdışınabirişseyahatinegitmişti.Dönmedenöncearadıbeni,döneceğigünüvesaatisöyledi.Uçaktaninincedoğrubanagelecekti.Ogüngazetedenerkenaynldım, deli gibi alışverişe koşturdum, sevdiği yemekleri hazırladım, soframı kurdum, mumla-nmı

yaktım, süslenip püslendim. Baş başa geçireceğimiz uzun bir geceye hazırlandım. On beş gündürgörüşmediğimiziçinözlemiştimçok.Saatsekizedoğru,elindeCD'ler,kitaplarvehavaalanındanalınmışbirşişeparfümlegeldi.

Zelo,neyaptıbi-liyormusun?"

"Neyaptı?"

"İçeri girer girmez, bin bir özenle hazırlanmış sofraya şöyle bir göz attı, yemeğe kalamayacağını, çokönemlibiriştoplantısıolduğunusöyledi.Yanındaşirketeortakolmakisteyenbirileriyledönmüş,adamlarbütün hafta İstanbul'da kalacaklarmış, çok meşgulmüş. Akşam yemeğini de onlarla yiyecekmiş. Birviskimi içip gidecekmiş. Hayal kırıklığına uğradım, ama sesimi çıkarmadım. İnandım söylediklerine.İnanmak zorundaydım. Getirdiği kitaplan, CD'leri ve parfümü elinden alıp, koltuğun üzerine bıraktım.Viskisini hazırlayıp dizinin dibine oturdum. Bir kadeh içki içimi kadar zamanı değerlendirebilmeumuduylaçırpmıyordum.Amaaramızdagörünmezbirduvarvarmışgibi,ulaşamıyordumsevgilime.Onadoğruhamlettiğimde,farkettir-95

medengerikaçıyordu.Boynunasarılmakistediğimde,benikendindenusulcaveustacauzaklaştırıyordu.

Ferdi'yehoşvakitgeçirtmekiçinşakıyıpdururken,anidensustum.Nedenvenasıloldubilmiyorum,amabirgözkirpimikad.arkısabirzamanda,gözlerimdenbirbağçözüldüsankiveiçindebulunduğumacıklıdurumuapaçıkgörüverdim.Öyle,birdenbireoldu,Zelo!Kimbilirkaçyıldır,artıksevmediği,dokunmakbileistemediğiiçinayrıodalardayattığı,amaüzülmesindiyeboşanacağınıbirtürlüsöylemediğikarısınagidecekti. Ona da armağanlarını verecek ve bir iş toplantısına katıldığı için, geciktiğini anlatacaktı.Besbelliki,benimsüründüğümkokuüstünesinmesin,rujumgömleğinebulaşmasın,saçtellerimceketinetakılmasındiyeözelbirgayretiçindeydi.Ben,onunyazıpsahnelediğioyundafigürandımsadece.Nedenbunca zaman fark edememişim de, o akşam açıldı gözüm? Bunu sonradan da çok düşündüm, sebebinibulamadım.Belkidebirbardakdoluyor,doluyorvesondamlaenbeklenmedikyerde,enolmadıkşekildetaşabiliyordu.NeyseZelo,işteoan,bardağımındolduğuoan,birsaniyedahidüşünmedenayağafırladımveavazımçıktığıkadarbağırdım,hemenkalkveçıkgitevimden,diye.

'Anlamadım!'dedi.

'Gayetiyianladın.Hemengitevimden!'

'Aklınımıkaçırdınsen?'

'Evet!Şulavantaşişesiniaçıpüstünebocalamadan,ceketinigömleğiniparçalamadan,çıkgit.Hemen!

HEMEN!'

Şaşırdı, kızdı, ama yüzümdeki kararlı ifadeyi görünce, üstüme gelmedi. Beni daha fazla bağırtmadankalktı,usulcaçıktıkapıdan.Hediyepaketleriniarkasındanfırlatıpattım.ParlakkâğıtlarasanlıCD'lerin,kitaplarınherbiribirtarafasaçıldı.Parfümşişesişangırşungurkırıldı.Merdivenlerden,başınıkoluylakoruyarak, aceleyle indi... apartman kapısının kapandığını duydum. İşte o zaman ben de kendi eviminkapısınıkapadım,yereçöktümveöylecekaldım.Saatlerce."

96

"Birdahaaramadımıseni?"

"Aradı. Ertesi sabahtan başlayarak, sürekli çiçekler, mesajlar yolladı bana, gece yanlarına kadaryanıtlamadığım telefonlar etti, hiçbirini açmadığım mektuplar yazdı, telgraflar çekti. Bu tür jestlerinüstümdekieskietkisikalmamıştı.Hattaabartılıveçocukçabuluyordumyaptıklannı.Dahadailerigitti,birmüşterek arkadaşımızla haber yolladı, boşanma davasını açmış, bir başka eve taşınmıştı. Yakındaözgürlüğünekavuşacaktı.Sıfırdanbaşlayabilirdik.Görüşmetekliflerinigeriçevirdim.Çünküneyazıkkigeçkalmıştı.Benimcinimçıkmıştıbirkezşişedenveaslagerigiremiyordu."

"Boşanabilmişmikansından?"

"Bilmiyorum.İlgilenmedim."

Zelha masanın üzerinden uzanıp şefkatle yanağıma dokunurken, beni kocamdan, oğlumdan, evimden,işimden, arkadaş-lanmdan ettikten ve yapayalnız bıraktıktan sonra, ne hali varsa görsün, diyemınldandığımıduyamadı.

"Nededin?"diyesordu.

"Büyükbirihtimallekarısınadönmüştür,"dedim.

Muratlaaramagireninbirmutfakrobotudeğil,aslındaFerdiolduğunusöyleyememiştimarkadaşıma.

Utanmıştım.Belkikocamlaaramagiren,Ferdidahideğildi,annemdi.Ömrümboyuncaazgördüğüm,azsevdiğim,azbulduğumamaöldüğügünbeniçoketkilemişolduğunuanladığımannem!

Annembizi terkettiktensonra,gözlerimi tavanadikipsabahladığımgecelerdeheponunbabamıvebenibırakıp giderken neler hissetmiş olabileceğini düşünmüştüm.Utanmışmıydı?Üzülmüşmüydü?Vicdanısızlamış mıydı acaba? Pişmanlık duymuş muydu? Özlemiş miydi beni? Bizi? Geceler boyu bunlarıdüşünmeme rağmen, kimseye ne bir şey söylemiş ne de soru sormuştum. Babamla aramızda hiçkonuşmadankararlaştırdığı-97

mız bir tabu oluşmuş gibiydi. Anne lafinı ağzımıza almıyorduk. O kadar ki, Orhan okul tatillerindeyanımıza geldiği zamanlarda dahi annemden söz etmemeye özen gösterirdik. İki yıl boyunca sankihayatımda annem hiç olmamış gibi yaşamıştım. Telefonlarına çıkmamış,mektuplarını yanıtlamamıştım.Üniversiteye başladığım yıl, annem okulun kapısına gelmişti. Arkadaşlarımın yanında hiçbir tepkigösterememiş,"Aaaanne!"

diyebilmiştimsadece.Annemçokdoğalbirşeyyapıyormuşcasına,

"Benimbugünbutaraflardaişimvardı.Gelşuradabiryerdeoturalım,birkahveiçelim,"demişti.

Arkadaşlarımdanayrılıp,peşinetakılmıştım.Yakınlardakibirkahvedeoturmuştuk.

"Anne,nedenböylepatdiyegeldin?Birhaberverebilirdin,"demiştim.

Duymamazlığa gelmişti beni. Masanın üzerinde duran ve titreyen elimi tutmaya çalışmıştı. Çekmiştimelimi.

"Kocamanbirkızoldunartık.Birbirimizianlamanınvebağışlamanınzamanıgeldi,"demişti.

"Benbağışlanacakbirşeyyapmadım."

"Sendeğil,amabenyaptım."

"Doğru."

"Benibağışlamakiçin,birdebenimyönümdenbakmakistemezmisinolanlara."

"Hayır."

"Kafanbabanınanlattıklarıyladoluolmalı."

"Babamtekbirkelimebileetmedi,anne.Senihiçkonuşmadıkbiz."

"Budahadasağlıksız,kızım.Keşkebenisuçlasandabendekendimisavunsabilsem."

"Suçluyorum işte; bizi bırakıp gittin! Babamdan daha zengin bir koca için terkettin bizi. Savun haydikendini."

"Bu,benimhayatımdı,Nevra.Her insanhayatını istediği gibi yaşamalı.Babandaöyleyapıyor.Kendiprensiplerindenödünvermeden,istediğigibiyaşıyor."

98

Üç yıldan beri ilk kez gördüğüm, hayli kilo almış olan anneme baktım. Doğru söylüyordu, bu balıketindekisüslükadın.

"Haklısın,"dedim,"babamilkelerindenödünvermez.Bundankızıolarakgururduyuyorum."

"Herkesinaynıolmasımümkündeğil,Nevra.Onunilkelerivardıbenimsebeklentilerim."

Birsürehiçkonuşmadanoturduk.Sinirlisinirliçayımınşekerinikanştınyordum.

"Anlıyorsunbenideğilmi?"diyesordu.

Sesimiçıkarmadım.Bağışlamamyadabağışlamamampekfarketmiyorduannemi.Uzakdüşmüştümona.

Evden ayrıldığı ilk aylarda kokusunu özlediğim annem, çocukların resim defterlerine önce özenleçiziştiripsonrabirhatayaptıklannda,silgiylesilmeyeçalıştıkları,amatamamenyokedemedikleri,soluk,silik, hayalmeyalbir resimgibiydi ne zamandır.Oanda ise, teli oynamayankabarık saçları, farlı gözkapaklan,rimellikirpikleriyleşişmanlamayayüztutmuş,karşımdaoturankadındı.Salaşmasanınüzerindekakarengioçokpahalı,rüküş,markalıçantasıduruyordu.Birşeylerhissetmeyeçalıştım,beceremedim.

"Kızım,Nevra'm, annelerle evlatlar birbirine küsemez.Etle tırnak gibiyiz biz.Bak kocamanbir kızsınartık.

Türlütürlüihtiyaçlarınolacak...benseninannenim...neistersen...nelazımsa..."

"Hiçbirihtiyacımyok,anne."

"Şuandadeğil,amabirgün...evlenirkenmesela."

"Evleneceğimdeyok."

"Hayatındabiriyokmu?"

"Yok."

"Amaolacakbirgün.Benimlepaylaşmakistemezmisin?"

"İstemem."

Annemsigarasınısöndürdü,"İnatçıkızımbenim,"dedi.Yinebirsürehiçkonuşmadanoturduk.

"Haftayaperşembegünübenyinegeleyim,buluşupçayiçelim."

99

"Haftayageçsaatlerekadardersimvar."

"Başkabirgünbuluşalım.Cumayadaçarşamba."

Onuzorasokmakiçin,"Salı,"dedim.İrkildi.Salıgünlerioyunoynadığını,kardeşimdenduymuştum.

"Tamam,salıolsun."

Söyleyeceksözbulamadım.Gözlerininiçinebaktım,"Salıgünlerioyungünündeğilmisenin?"

"Mademkızımlaancaksalıbuluşabileceğim...oyununneönemivar."

Çaylanödedikalktık.

"Yurttakalıyorsun,değilmi?"diyesordu.

"Evet"

"Arabavar...seniyurdunabırakayımmı?"

"Hayır.Yürüyeceğim.Yakınzaten."

Sarıldıbana.Yanaklarımıöptü.Benheykelgibihareketsizdurdumkollarınınarasında.

"Salıya,"dedikırıkbirsesle.Arkasınıdönüpgitti.Uzuntopuklarınınüzerindesekesekeuzaklaşmasınabaktımannemin.Hepböyleyürürdü,küçükvehızlıadımlarla...kuşgibi.

Anneminısrarıylabuluşmalarımızısürdürdük.Randevularımızaheptanımadığımbiriylebuluşacakmışımgibi, ne konuşacağımızı bilememenin rahatsızlığı içinde giderdim. Çay bahçelerinde, postanelerdebuluşup,havadansudankonuştuğum,amahayatımıniçinesokmadığımbiryabancıgibiydi.Kocasınıhiçsormadım.

Mutlu mu değil mi, öğrenmek istemedim. Evine gitmeye ve kocasıyla tanışmaya direndim. Birkaç yılsonra, Murat'la evlenirken ilk kez nikâhımda gördüm üvey babamı. Hayalimde canlandırdığım gibi,göbekli ve kaba saba bir kasaba ağası değildi. Babacan bir adamdı. Evlendikten sonra, anneme dairduygularımıvedirencimikocamaaçmakistemediğimiçin,annemlekarşılıklıevziyaretlerimizkaçınılmazoldu.Oğlumundoğumuyladasıklaştı.Hiçbirzamanbirana-kızilişkisininsamimi-100

yetini yakalayamamış da olsak, iyi kötü yaşamıma kattığım ve çocuğumu görmesine izin verdiğim birannemvardıartık.Tıpkışiirdekigibi,Neiçindeyimzamanın/Nedebüsbütündışında;neöksüzdümben,nedetamanlamıylaanneli.

Annem,kocayaihanetsırasıbanageçince,birsuçortağıgibi,Ferdi'yleeşzamanlı,geridöndühayatıma.

Buncazamansonra,farkınabilevarmadan,içimingizliköşelerindenalıp,nihayetgünışığınaçıkarmıştımannemi. Sabahları işe gitmeden önce giyinirken, taranırken, Ferdi'ye güzel görünmek için süslenippüslenirken, annem de mi böyle yapardı... böyle dakikalarca aynalarda sinsi sinsi... parfüm sürerdimboynuma, saçlarıma... annem de mi böyle kokardı... kaçamak bakışmaları oldu mu o Sökeli adamla,Ferdi'ylebenimbakışmalarımızgibi...akşamevdekocamıngözlerindenkaçırırkengözlerimi,ençokdakoynunda yatarken, yüreğimdeki o suçlu çırpıntı... babamın koy-nundayken ne yapardı annem, nedüşünürdü? Fırlayıp kaçmak ister miydi yataktan? Bunalır mıydı? Utanır mıydı? Aklı Söke'li-ye mikayardı? Ben, evli bir kadın olarak bir başka erkeğe yeşil ışık yakarken, annemin duygularını çözer,anlanmsanıyordumonu.Olmadı.

Yüreğimyinebağışlayamadı annemi.Kendi ayıbımın iç acısıyla kaldımhep, annemeuzak...Oysa, onubağışlaya-bilseydim,tıpkıonungibievliliğindenvekocasındansıkılanbirkadınolarak,annemindenelerçekmiş olabileceğini anlayabil-seydim, iç huzurumu yakalayabilirdim belki. Daha sakin olurdum.Uykularım derinleşirdi, rüyalanm keyiflenirdi. Tannm, niye başaramadım bunu! Yoksa, farkına bilevarmadan için için hep yakınlaşmayı mı istedim, nefret ettiğimi sandığım anneme? Belki de, annemiçözebilmekiçinbaşlamıştımFerdiileolanilişkime,kimbilir?Bende,onunyürüdüğüaynıdikenliyoldangeçmekistemişolabilirim,dikenlerbanadabatsın,benidekanatsındiye,sırfonuanlamak,onaerişmek,onutanımakiçin.Bubeyaztenli,sansın,kınlgananneninkucağındayeterinceotura-101

madiğim,koynundayeterinceyatamadığım,kokusunadoyama-dığım içinmiydionaolannefretimyadagizli özlemim? Fer-di'yle başlardaki platonik yakınlaşmam sırasında ilişkimi sürekli anneminkiylekarşılaştırıyor olmamın sebebi bilinçaltımda yatan, gizli bir rekabet duygusumuydu?Bir öç almamı?Yoksanedenbuncamerakedeyimveusanmadanaynısorununpeşindekoşayım;annemdeacababenimgibimiydi,babamıaldattığınıvarsaydığımyıllarda,diye?Kimseylekonuşmadan,benimlevekardeşimleilgilenmeden, bir köşede dalgın dalgın oturduğu günlerin hangi yaşıma denk düştüğünü hatırlamayaçalışmıştım... bizden giderek uzaklaştığı, kardeşimle beni azarlayıp durduğu yılların... babamın kansı

olmakla yetinemediği günlerin... kara bahtlı bir zavallı olduğuna inandığı ve bu inancını avaz avazhaykırdığıanların...Hayır,aynısuçuişlemişolsakda,benzeşmiyordukannemle.Enazındanben,dahaiyibirhayatiçinonunkadarçokdırdıretmemiştimkocama.Ayncaannembendençokdahaşanslıydı,çünkü,gönüldüşürdüğüzenginSökeli,evlideğil,duldu.

Ferdiiseevliydiveben,televizyonunkarşısına,anneminşişmanladığımadairihtarındanberi,elimdecintonik yerine, bir diet-kola bardağı ile oturmuş, Ferdi'nin gün boyubenimle konuşabilmek için yarattığıbahaneleri sevinçle düşünürken, bu ilişkinin hiçbir yere varmayacağını peşinen biliyordum. Ferdi'yleönceleri arama mesafe koymamın, bana olan ilgisini görmemezliğe gelmemin, iş çıkışlarında beniarabasıyla evime bırakma teklifini reddetmemin ardında, benim evliliğim değil de, onun evliliğiyatıyordu. Kendi evliliğimi yok sayıyordum adeta. Murat'ın ilgisizliği miydi, bana kendimi bekârhissettiren,yoksaannemdendolayıboşanmayaşerbetliolmammı?

"Ah Nevo, siz şehirli kadınlar hep böyle güzel sözlere, çiçeklere, hediyelere kanmaya ne kadar dahazırsınızdır. Terbiyesiz adam, birkaç sap gülle metres eylemiş seni baksana," dedi Zel-ha, uzun birsessizliğinsonunda."HeyyNevo...Nerdesinkı-102

zım?" Elini gözlerimin önünde sallıyor Zelha, beni daldığım rüyadan uyandırmak ister gibi.Anılardankopuphapishaneodasınadönüyorum.

"Kalbimikırma,Zelo.Metresdediğin,erkeğinparasınıyer.Metresekatlar,yatlar,kürkler,mücevherleralınır.

Oysaben,onunbanakitap,CDveçiçeğindışındaarmağanlargetirmesineizinvermiyordum.Birliktebiryolculuğadahiçıkamadık.Kısacası,metresliktenbilenasibimialabilmişdeğilim.AnlayacağınhiçbirşeyibeceremiyorumZelha,"gülüyorumamadudaklarımınkenarındaçirkinbiryırtıkgibiduruyorgülüşüm..

"Köylü, kasabalı ya da şehirli, ortak bir kaderimiz var biz kadınların. Sonunda ayvayı yiyen hep bizoluyoruz.

Baksendörtyılınıyakmışsın,oadamıbeklerken.BendeöyleyapmadımmıAlişan'akaçarak?"

"Haklısın."

"Nedenerkeklerindüzeniaslabozulmaz,ha?Sen,evinde ikikocaylayaşayanbirinigördünmü?Yadahaftaiçievindekocasıylakalan,haftasonlarınıiseaşığınınevindegeçirenevlibirkadınduydunmuhiç?"

"Duymadım,duymakdaistemiyorum,inanbana.Çünküşuandadeğiliki,çeyrekerkeğedahitahammülümyok.Birsüreeksikolsunlarhayatımdan,"dedim.

"Yaralanmışsınsen,kız.Canınfenayanmışsenin,farkındamısın?"

"Şu anda sadece açlığımın farkındayım Zelo. Dilaver Bey dı-şarda olacağım demişti. Bize birer çaygetirirmiydiacaba?"

Zelha yerinden kalkıp kapıya yürüyor. Kapıyı aralayıp dışarı bakıyor. Kimseyi görmemiş olmalı ki,"Kimseyokmuorada"diyesesleniyor.Bendeçantamdançıkardığımbisküvileridiziyorummasaya.Beş

çeşitdeğişikbisküvialmışım,neolurneolmazdiye.

"Buadamlaragüvenolurmuhiç!Yokmeydanda,"diyorZelha.

103

"Boşver.Gelbunlarıyiyelimbiz.Çokacıktımvallahi.Kaçsaattirçeneçalıyoruzburada."

"Buncayılsonrakarşılaşmışız.Olacakartıkokadar."

Paketlerinkâğıtlarınıyırtıp,masanınüzerinedöküyorumbisküvileri.Zelhahemenonadetbisküviyiayırıpbenimönümeitiyor,ontanesinidekendiönüneçekiyor.Gözleriminiçinebakıyor,

"Varmısın?"

"Varım!"

"Saattut."

Saatimebakıyorum."Tuttum.Tamotuzsaniyenvar.Bir,iki,

I"

uç!

Her ikimiz de hızla bisküvileri birbirine dayayarak ev yapmaya çalışıyoruz. Benim evim iki kezdevriliyor.

Onun elleri biraz daha mahir benimkilerden. İki bisküvinin üzerine yerleştiriği üçüncüyü yıkılmadantutturabiliyor.Oysaçocukkenhepbenonuyenerdimbuoyunda.

"Elbecerinikaybetmemişsin,aferin"diyorum.

"Çocuklarımlaoynardımdaondan."

Ben hiç öğretmedim Cengiz'e böyle oyunlar. Masallarını bile babası okurdu uyumadan önce. Sadecekendiyle dolu, kendine dönük, kendi dünyasıyla haşır neşir bir annenin elinde büyümüş benim zavallıçocuğum.

Oğlumu, kendi çocukluğumunoyunları, renkleri, anılarıyla tanıştırmaya üşenmişim.Nekadar pişmanımşimdi, pek çok şey için.Ne büyükyazık ki, kaçırdıklarını fark etmekte, çok geç kalabiliyor insanoğlu.Kendimicezalandırmakistercesinesoruyorum,

"Zelo,söylebana.Başkaneleroynardınçocuklarınla?"

"Dedeminbizeöğrettiğitaşoyunlarıvardı,hatırlıyormusunNevo?"

Hatırlamazolurmuyum.Sadecetaşoyunlarımı...dedebize

104

masaldaanlatırdı.Yankurgu,yangerçeköykülerinicankulağıyladinlerdik.AyaklananKürtmirlerinindestanlannıarasıradatürkülerlesüsleyerekanlatırdı.AmabenençokAnadolu'nundüşmandankurtuluş

hikayelerini dinlemeyi severdim. Ağzım bir karış açık, dalar giderdim Kürtlerle Türklerin, işgalciordularakarşı,omuzomuzaverdiğisavaşa.Köylülerinellerindemavzerlekayalaratırmandığı,kağnılardatepeleme silahlann taşındığı lacivert geceler, rüyalarıma girerdi. Yıllar sonra, büyüdüğümde, Şair'inkitaplanndaokumuştumoöykülerinçoğunu.Hepsibildikgelmiştibanadestanlann.

"Aaa,neyapıyorsunZelha?"

"Hatırlamadınmı?"diyesoruyorZelha,bisküvileriufakufakkırarken,masanınüzerine.Gözlerindemuzipbirifadevar.Bukışkırtıcıbakışıiyibiliyorum.

"Elbettehatırladım.Başlıyoruz.Biir,ikii,üüç.Haydi!"

Ellerimizi arkamızdakavuşturup, başımızı eğerekmasanınüzerindeduranbisküvi parçalarını dilimizletoparlamaya çalışıyoruz. Kim önüne ufalanmış parçaları diliyle kürekliyerek daha çabuk yerse, okazanacak.

Elleri kullanmak yasak! Gülmekten ölüyoruz bir taraftan da. Biri içeri girse ve bizi görse, kesintımarhaneyekaldırtır.

"KaderAna'dandayakyemiştikbuyüzden,"diyorum.

"Bengardiyankarıdanyiyeceğimgayrıdayağımı.Sençekipgideceksin,banasorulacakburayınasılbuhalesoktuğumuz."

Masanın üstü ve yerler bisküvi kırıntısı dolu.Bizmasaya eğilmiş, kuzular gibi otlarken, kapı açılıyor.Suçüstüyakalananikiyaramaz,kıpkırmızıoluyor,doğruluyoruzaceleyle.

"Hanımlar, bir arzunuz var mı diye sormaya geldim... aaa ne yaptınız buraya? Ne bu masanın hali?"DilaverBeydebizimkadarşaşırmışgözüküyor.

"Kınldıbisküviler..."diyorum.

"Amantoplayınonlançabuk..."

105

"Bizebirerdemliçaymümkünmü,DilaverBey?"diyesoruyorZelha.

"Elimden geleni yapacağım Zeliha Hanım, malum bugün pazar, ocak kapalı ama... siz de şurayıtemizleyiverinbirzahmet."

"Bize kâğıt peçete gibi bir şeybulabilirseniz..."Lahavle çekiyor adam.Kapıyı kapatıp çıkıyor.GülmekrizinetutuluyoruzZelha'yla.Çocukkendeböyleyapardık.Karnımızaağnlargirenekadargülerdik,olurolmazherşeye.Çantamdankâğıtmendilçıkartıyorum.

"Senburayalevazımsubayıgibigelmişsin,"diyorZelha,"oçıkındadahanelervar?"

"İkitanedeelmavar.İstermisin?"

"Yok,onlarıdahasonrayeriz."

Zelha, kâğıt mendillerden birini masanın kenannda tutup, kırıntıları eliyle içine süpürüyor. Bir diğermendilleyerdekileritoparlıyor.

"Hepböyleydinsen,hamarat,titiz."

"Mecburen.İstersenolma,sopayerdimanalarımdan."

"Bendeçokazarişitirdim,amaseningibitertipliolamadım,işte."

"İyikiolamadın.Senyapmazsan,işinibaşkabiriyapar,toplareteğiniseniniçin."

"Zelo,söylesene,çokmuboktanbiriyimsence?Hiçiyibiryanımyokmu?"

"Hiş be!O nasıl söz!" Zelha kalkıyor yerinden, yanıma geliyor, diz çöküyor önümde, başımı elleriyletutupomuzunayaslıyor.Birbebekgibisallıyorbenikollarında.

"Nevo, sen dünyanın en altın kalpli çocuğuydun. Seni tanıdığım o ilk gün var ya, ben ayağımdapapuçlarımınüstüneanamınzorlagiydirdiğilastikşosonlarımla,enşıkgiysimzannettiğimyerlerekadaruzanankadifeelbisemle,çiftliğinindışınailkkezçıkanbirKürtkızı...sensesaçındakocamankurdeleler,prenseslergibikaymakamçocuğu...beniiteleyipkakalayacağını

106

sanmıştım.Anamyolboyutembihetmişti,senbanahordavranacakolursan,karşılıkvermememiçin.Benhorlanacağımı sanarak, korkarak geldim evinize... sen ne yaptın, o gün? Oyuncaklarını, bebeklerini,boyalarınıönümeserdin.Herşeyinipaylaştınbenimle.Benihiçezmeden,bildiklerinibanaaktardın.Obeş yılı birlikte yaşamamış olsaydık, ben bugünkü ben olamaya-bilirdim. Ne çok şey öğrendim sizinevinizde,yaşamadair."

"Bendesizlerdençokşeyöğrendim."

"Sevgi doluydu yüreğin. Apayrı dünyalardan iki çocuk, birbirimizi yadırgamadan, incitmeden yaşadıkoncayıl."

Yine ağlıyorum. Bu kez başka nedenlerle. Bana bilmediğim bir dünyanın kapısını açtığı için minnetduyduğum Zelha'ya benim de bir şeyler vermiş olabilmemin sevincini mi yaşıyorum? Yoksa, benigerçektensevenbir insanınsıcaklığınımıözlemişim?Uzunzamandıroğlumyanımdadeğil.Annemibiryıl önce yitirdim. Babam başka bir şehirde, kardeşim başka bir ülkede yaşıyor. Gerçek sevgiye nasılsusamışım,tanrım!Sevgiarsızıolmuşum,yalnızlıktan.KopmakistemiyorumZelha'nınkollarından.

"Zelha,"diyorum,banaçocuklarınıanlatsana.İsimlerinedir?Neleryapıyorlar?Sanabenziyorlarmı?"

"Sadık,enbüyükleri...sonraikizlervar.Birkız,biroğlan."

"Sadık...dedeninadınıvermişinoğluna...nasılbirçocuk,sanabenziyormu?"

"Küçükken benziyordu. Şimdi babasına benden daha çok benziyor. Uzadı, yakışıklı bir delikanlı oldu,İletişimFakültesindeokuyor,İzmir'de."

"İzmir'demi?Sahimisöylüyorsun?"

"Evet.Okuldabenimkızlıksoyadımıkullanıyor...şeyolmasındiye.Eksikolmasınhâkimanlayışlıçıktıdadeğiştirmiş soyadını fazla kurcalamadan... hele şu işler yatışsın, geri alırsın adını demiş amcası, itirazetmemişSadık.Uyumludur,akıllıdırbenimoğlum."

"Baknedüşündüm,babamınadresiniverelimona,telefonu-

107

nuverelim,arasın.Arasırabuluşurlar...onacanyoldaşıolurbabam,birşeyeihtiyacıfilanolursa...Urlayarımsaatlikyol,İzmir'e.Nedersin?"

"BabanbelkiistemezNevo...birmahkûmunçocuğuyla...yaninebileyim..."

"Saçmalama!Babamıtanımazmışsıngibi!?Hemsanabirşeysöyleyeyimmi,hiçunutmadıbabamseni.Nezamaneskilerdenkonuşsak,hepsendenbahsederiz."

Gözleri parlıyor Zelha'nın. Masanın üzerindeki bloknotu işaret ediyor, "Şuraya babanın adresini vetelefonunuyazsana."

"Hemenyazayım.Çoksevinir.Torununuokadarözlüyorki,onuniçindeçokiyiolur."

"Sahimi... sahimiNevo?" sesi degözleri gibi buğuluZelha'nın.Okendini tutmasını biliyor ama,bensulugözüntekiyim.Nekadarkolayağlayabiliyorum.Rimellerimakmış,gözlerimebulaşmışolmalı.

"Karagöz'ebenzedimmi?"diyesoruyorumarkadaşıma.

"Karagözbenim,unuttunmu?"diyor.Gülmeyebaşlıyoruzyine.

DilaverBeyelindeikibardakçaylageridönüyor.AceleyleayağakalkıpyerinekoşuyorZelha.

"Hayrola?"diyorDilaverBey,birazendişeli.

"Gözümebirşeybattı.Kirpikherhalde...ZelihaHanım,eksikolmasınçıkarmayaçalıştıda..."

"Tevekkelideğil,ağlamışgibikızarmışgözleriniz."

"Geçerşimdi."

"İkişerşekerattımçaylarınıza,hanımlar."

"Sağdasınız,"diyoruzbirağızdan.

"Nasılgidiyor?"

"İyi."

"Birsorunyokya?"

"Hiçbirsorunyok."

108

Oyalanıyorbirsüreodada.Yanındakonuşmadığımızıgörünce,"Benuğrarımyine,"diyerekçıkıyordışarı.

"İkizlerinadlarıne?"diyesoruyorum.

"DaryalveHelin."

"Negüzeladlartakmışınçocuklarına.Kızındaseningibigüzelmi?"

"Bengüzeldeğilimki."

"Sendünyanınengüzelesmerisin."

"Çocukken de esmermeraklısıydın sen!Gözlerin siyah değil diye üzüm üzüm üzülürdün.Kocan esmermiydibari?"

"Hayır,şansındırMurat.Cengizdeonaçekmiş."

"BirresmivarmıyanındaCengiz'in?"

"Olmazolurmu!"

Çantamdancüzdanımı,cüzdanımdandaoğlumunresimleriniçıkartıpuzatıyorumarkadaşıma.

"Bakşuresimdeüçyaşındaydı...Şudailkokulabaşladığıyıl...okulüniformasıyla."

Vesikalıkfotoğrafından,üzerindeeğretiduranlacivertceketivepapyonkravatıile,büyümüşdeküçülmüş

gibiciddiciddibakıyorCengiz.

"BudasonresmiZelo,babamUrla'daçekmiştiyazın."

Zelha,oğlumun,birsandaldaelindeoltaileçekilmişresminitetkikediyoruzunuzun.

"Sendendahaaçıkrenkliymiş.Annenedebenziyorbaksana...hattababandandaalmış."

"Aşkolsun,banabenzetemedinmi?"

"Şuvesikalıkresimdesanadabenziyor,seninoyaşlarına.Ahhçocuklar!"diyorZelha,"Çoközlüyorumçocuklarımı.BuradaençokdaonlangöremediğimiçinüzülüyorumNevo..."

"Hiçmigöremiyorsun?"

"Ziyaretimegeliyorlar.Amayetiyormudiyesorsana."

"Yetmez,bilmezmiyim.BendeCengiz'imiçoközlüyo-

rum.

109

Hüpürhüpürçaylarımızıiçiyoruzkarşılıklı.Çocuklarındanayrıdüşmüşanalarolarak,paylaştığımızortakbirduyguvarki,odanınçıplakduvarlanndayankılananvesesiniancakikimizinduyduğuhazinbirmüzikgibi,içimizdengeçiyor,yüreğimizintellerinedokunarak.

"Keşke seninkilerin de resimleri olsaydı yanında," diyorum, "nasıl merak ediyorum onlan. Acabaarasam...

annenizinçokeskibirarkadaşıyımdesem...hiçolmazsakızınımesela...neredeİstanbul'damıçocuklar?"

"Ahh, Nevo," diyor Zelha. İçini çekiyor, "Söyledim ya Sadık İzmir'de. Kız Ankara'da yatılı okuyor.Daryalda...

onugöremezsinsenZelo.,"

"Neden?"

"Daryaluzakta."

"Yurtdışındamı?"

"UzaktaNevo.Obuişegönülkoydu...onunlapekanlaşamazsın."

"Kızınıbulabilirim.Telefonederkonuşurum.İlgilenirim.Oda...şeymi?"

"Kızınotaraklardabeziyok.O,varsayoksagiyinsin,gezsin,eğlensin.Tamyaşınınçocuğu.Eğlenmektenbaşkabir şeydüşündüğünüzannetmiyorum.Sabahtan akşamakadarkulağındakulaklıklar, elleri havadaşıkıdım şıkıdım müzik dinlesin, o abuk subuk moda dergilerini karıştırsın. Bizim gibi bu davaya başkoyanlara deliymişiz gibi bakıyor. Bu dünyada güzel güzel yaşayıp, hayatın keyfini çıkarmak varken,nelerleuğraşıyor-muşuz.İçimizdenböylebirçocuknasılçıktıanlaşılırgibide-ğil."

"GençlikşimdiböyleZelo."

"Kardeşleridegenç, amaböyledeli fişekdeğiller.HeleDar-yal... o tambirmilitan.Birkeskin sirke.Başınabirşeygelecekdiyeçokkorkuyorum."

110

"Şimdibanakızacaksınama,sağlıklıolanbelkide...neydiadı?"

"Helin."

"SağlıklıolanHelin'dir.Buyaştadeliliketmeyecekdenezamanedecek?Onsekizyaşındasilahasanlsa,kinledolsadahamıiyiolurdu?"

"Belki birazcık haklısın. Düşünüyorum da, ben hiç gençliğimi yaşayamadım. Çocukluğumu bile. Sengittikten sonra, ben birdenbire büyüyüverdimNevo. Çiftlikteki kadınların arasına karıştım. Git tarlayahasatkaldır,çıkağacameyvetopla,girmutfağapatatessoy,kocayagideceksinevişiöğren,akşamlanoturtığişiyap,çeyizinihazırla.Bazeniçimdendiyorumki,acabaHeliniyimiediyorböyleyapmakla.Birgüngelecek,evlenecek,çolukçocuğakarışacak,hiçvakitbulamayacakdergibakmaya,şarkıdinlemeye."

"Bırakgençliğiniyaşasınkızın."

"Benbırakıyorumda,Daryalnefesaldırmıyorkardeşine.Okulbiterbitmez,köyebabaannesininyanınayollatıyor.Ceptelefonunaelkoyuyor...Yamanbiroğlan...Tambiraşiretreisi,mübarek!".

"Daryalnekanşırkiona?Yaşınebaşıne?"

"Ağabeyideğilmi?"

"İkizdeğilmibunlar?"

"Olsun!Ağabeysayılır.Bizimoralardaerkekkardeşinsözüemirdirbilirsin."

"Yakocan?Onederbuişlere?"

"KocamşaşkınadönmüşNevo.Hangibirimizinderdineyetişsinzavallı.İşibaşındanaşkın,çocuklanylauğraşacakvaktiyokonun."

"Sadık...onasıldır?Adınıtaşıdığıdedesinebenzermi?"

"Benzer.Onungibi filozoftur.Barıştanyanadır.Sadıkbir anönceüniversitesini bitiripbir baltaya sapolmakistiyor.Seninanlayacağın,herteldençalıyorbenimçocuklar.Bendeher111

annegibi,öncehayırlısıylakızımıbaşgözetmekistiyorumki..."

"Sorumluluksendengitsin,öyledeğilmiZelo?"

"Bakşimdi!Nedenböylededin?"

"Kızları neden hemen evlendirmek ister anaları? Başlarına bir şey gelecek olursa, hesabı analardanbabalardansorulmasın...analarneredehatayaptıkdiyevicdanazabıçekmesinler..."

"Hiçdedeğil."

"Balgibideöyle!Budüşüncemdennezamaneminoldumbiliyormusun?"

"Nezaman?"

Tam, annem beni evlendirmek için hiç telaşa düşmedi, çünkü benim sorumluluğumu taşımıyordu,diyecektim ki, Zelha'ya annemle babamın boşanmış olduklarını söylemediğimi hatırladım. Yutkundum,sustum.Acabasöyleyeyimmidiyedüşündüm,hazırsırasıgelmişken.Zelha,benimailemleilgilibirmityaratmıştıkafasında.

Erdemli bir baba, güzel bir anneve iki şeker çocuk...model aile!Hayatımboyuncaözlemini çektiğimailem,parçalanmamışhaliylesadeceZelha'nınbelleğindeyaşıyordu.Birömürçekmişolduğumannevekardeş

hasretine inat, ideal aile hayali, biraz Zelha, ama en çok da kendim için, varsın Zelha'da yaşamayısürdürsün!

Vazgeçtimsöylemekten.Zelhabendensesçıkmayınca,ısraretmediyanıtlamamiçin.Sonkonuşmalarımızbeninasılkendiaileme,anneme,kardeşimesü-rüklediyse,onudaherhaldeçocuklarınasürüklemişti.

O,hiçbiri bir diğerinebenzemeyençocuklarını; uçanHe-lin'ini, keskin sirkeyebenzettiğiDaryal'ını vefilozofSadık'ınıdüşünüpözlerken,bendeOrhan'ıdüşündüm.

Kardeşim,annemlebabamayrılınca,kopupgitmiştihayatımdan.Onyaşbüyüğüolduğumiçin,çocukkenkendimi annesi sandığım bebek kardeşim, ilkokula yeni başlamıştı ayrıldığımızda. Onu sadece yazlarıbabamınyanınayollandığıonbeşer

112

günlük tatil sürelerinde görürdüm. İçine kapanık bir çocuktu. Fazla konuşmazdı. Annesinden sözedilmeyen bir evde yaşamak herhalde gererdi onu. Babama uzak dururdu. Oysa, anneden söz etmeyasağınıbabamdeğil,benkoymuştum.Benimİstanbul'daüniversiteyebaşladığımveannemlebuluştuğumyıllarda,oyatılıokuldaydı.Dahasonralarıdayurtdışındaydı.Pekenderbirarayageldik.Zamanzamanbirkardeşimolduğunuunuttuğumanlarbileoldu.Kendimihep tekçocukmuşumgibi,yalnız,yapayalnızhissettimben.

Yıllarsonra,annemikaybedince,cenazeiçinAmerika'dangeldiğindebuluşabildikancak.

Anneminçokhızlı ilerleyenhastalığıveölümüsarsmıştıkardeşimi.Teşhiskonarkonmaz,annemhabervermiştioğluna.İşleriniyolunakoyup,PaskalyatatilindegeleceğiniyazmıştıOrhan.Çokacıverenveçokhızlıilerleyenbirhastalıktanölüyorduannem.İkiayiçindemumgibieridi,inceldi,ufaldı,küçücükkaldı.Hiç bitmeyecek sandığım enerjisi, yaşama sevinci, gözlerinin ışığı giderek azaldı, azaldı ve söndü.Ölmedidesanki,söndüannem.Sevgilioğluyetişemediannesine.Hayatboyuonauzakduranhainkızınınkollarındançıktıgitti,sonyolculuğuna.

Kardeşimetelefonettim.

"Paskalya tatiline kadar cenazeyi bekletmeme imkân yok, birkaç gün içinde gelebilecek misin?" diyesordum.

"Abla, en kötü kanser türü bile altı ay yaşatıyor insanı. Nasıl bilebilirdim?" dedi, titreyen sesiyle.Haklıydı.

Doktorlardahilkimseölümünbukadarhızlıgelebileceğinidüşünmemişti.

"Niyetimsanasitemetmekdeğildi,Orhan...Kusurumabakma,bendeçokşaşkınım,"dedim.

Şaşkındımgerçekten.Perişandım.Teşhiskonduktansonraanneme,kalanömrüboyuncaözenveyakınlıkgöstererek, hayat boyu sürdürdüğüm sevimsizliğimi bağışlatmaya çalışacaktım. Annem müsade etmedibuna.

Neoğlununonuokorkunçhaliylegörmesine,nedebenim,çokgecikmişsevecenevlatnumaralanmaizinverdi.

113

Cenaze töreninde, cami kapısına yakın bir yerde, yegâne cenaze sahipleri olarak yan yana durdukkardeşimle.Babamilerde,kalabalığıniçindebiryerdeydi.Bizimlebirliktedurmakistememişti.AnneminSökelikocasıüçyılönceölmüştü.Orhan'labirliktegelenlerintekertekerellerinisıktık,taziyedileklerinikabulettik.Herikimizdehemenhemenhiçkimseyitanımıyorduk.Birsürüyaşlı,ortayaşlıvegençinsan,anneminheryaştanvecinstendostları,kulüptenoyunarkadaşları,hattakomşularıNerminHanım'ınbirdekızıolduğunu,belkideilkdefaöğreniyorlardı.

"Ahh,neneşeli,nehayatdolubirkadındı!Ahh,nehoşbirhanımefendiydi!Ahh,hâlânekadargüzeldi!Ahh,nekadardabakımlıydı!Ahh,nebüyükbirkayıp,helesizevladaniçin.Başınızsağolsunefendim...Allahsabırlarversinefendim...Allahbaşkaacıgöstermesinefendim."

Babam, annem toprağa verildikten sonra, akşam otobüsüyle Urla'ya, Orhan'la ben de annemizin evinedöndük.Salondakikonsolunüzerinde,Orhan'layanakyanağaçekilmişçocuklukresmimizduruyordu.

"Bunualabilirmiyimabla?"diyesordukardeşim.

"Orhan,buevdenneistiyorsan,banahiçsormadanal."

"Sadecebirkaçfotoğraf.TaaAmerika'yakadaruçaktanetaşıyabilirimki?"

"Almakistediğineşyalarolursa,biryolunubuluruz.Kargodiyebirşeyvar."

"Sağolabla.Bensadeceresimlerialacağım...Birdeanneminşuyağlıboyatablosunu...nekadargüzeldideğilmi? Ben onu hep bu tablodaki haliyle hatırlamak isterim. Bu resim yapılırken, ben ayak altındadolaşır,sinirlendirirdimonu...O,piyanonunyanındaoturmuş,pozverirdi,ressama...Şuüzerindekielbisede,dahakoyubiryeşildi,resimdekigibideğildi..."

Sankibirbaşkadilkonuşuyordukardeşim.Benimhiçbilme-

114

diğim bir dünyadan söz ediyordu.Annem bir ressama tablosunu yaptırmış. Bilmezdim.Koyu yeşil birelbisesivarmış.Bilmezdim.Piyanoaldırmışdemekkocasına.

"Orhan...annempiyanoçalarmıydı?"

"Yokcamım!Piyanoalındıktansonrabirarahevesetmişti.Birpiyanohocasıgelipgitmiştialtıaykadar...

Kavafyan mıydı neydi adı... Daha Dün Annemizin Kollarında Uyurken'i çalmayı öğrenebildi, işte okadar!"

Ben yabancı gibi dolaşıyordum, tamamı bana kalan eşyalann arasında. Hiçbir anımın olmadığı, banahiçbirşeyifadeetmeyeneşyalann.

"Seni kıskanmammı gerekiyor acabaOrhan," dedim, "bu evde bir dünyanvar senin... bense her şeyintamamenyabancı-sıyım."

"O zaman ben de seni kıskanayım abla," dedi, "babamın evinde de senin bir dünyan vardı. Benim deüzerinebeyazpikeyayılmışbirkaryolam,hepsibu!"

Yüzümkızararakhatırladım,Orhannezamanyatağınauzanmayakalkışsa,cırlakcırlakbağınrdım,

"Ayakkabılannıçıkarmadanuzanamazsın,çabukinyataktan!"diye.

Birkaçgünanneminevindebaşsağlığıziyaretlerinikabulettik.Bensabahlanişegidiyor,misafirnöbetiniöğleden sonra devralıyordum kardeşimden. Ben gelince, iyice bunalmış olduğu için biraz dolaşmayaçıkıyordu.Akşamyemeğinianneminevineyakınpizzacıdayiyorduk,benevimedönüyordum.Dördüncügününsonunda,Orhan,

"Kalanbirhaftamı,Allah'ıngünütanımadığıminsanlarakapıaçarakveaynı laflarıkonuşarakgeçirmekistemiyorum.Seninlebirkaçgünlüğünebiryerekaçalımmıabla?"diyesordu,"İzinalabilirmisin?"

İkikardeşilkdefabaşbaşabiryolculukyapacakvebirbirimizleyakınlaşmaimkânıbulacaktık.

115

"Buiznialacağım.Doğumiznivarsa,ölümiznideolmalı,öyledeğilmi!"dedim.

Arabama atlayıp Kapadokya'ya gittik. Yol boyunca hiç konuşmadık. İlk bir iki saat, ne konuşacağımıbilemediğim,kanımdancanımdanolanbuyabancınınyanındaotururken,buyolculuğaçıktığımapişmanoldum.Nasılgeçecektiönümdekidörtuzungün?

Kapadokya'yayaklaştıkça,bölgenindünyaötesiyapısıherikimizidebüyülemeyebaşladı.Hafifhafifkaratıştırıyordu ve doğanın şekillendirdiği peribacalanyla donanmış araziyi bir uzay ülkesinedönüştürüyordu.

Sankibugezegendedeğil,başkabiryıldızdaydık.Sankibulunduğumuzbuyeniortamda,anlaşmak için,sese ve söze ihtiyacımız yoktu. Tanrı, gökten inmiş, arabamızın arka koltuğuna kurulmuş, kardeşimlebenim aramda konuşmadan anlaşmamızı sağlayan bir sistem kurmuştu. Sessizliğimizin içinde bizkonuşuyorduk.Bizanlaşıyorduk.Bizbuncayıllıksevgisizliğimizibitirmeyekararveriyorduk.Bizanamızıbabamızı suçlamanın saçma olduğunda hemfikir oluyorduk. Hayat böyleydi işte, tuhaf bir şeydi... Onedenle bağışlıyorduk, hem birbirimizi, hem onları. Biz, iki kardeş olarak varken, kendimizi yalnız,yapayalnız hissetmenin çok saçma olduğunu anlı-yorduk sonunda. Uzaklarda da olsak, bambaşkaülkelerdede,bizbirbirimiziçinvardık.Bizkardeştik.

Avanos'taKızılırmağın kıyısında bir otele yerleştik.Gezilecek görülecek onca güzellik bizi beklerken,dünyanın ender doğa harikalannın bulunduğu muhteşem bir bölgeye gelmişken, ne yaptık biz? Otelinbanndabirer tabureye tüneyip, şarabımızı içerekkonuşmayabaşladık.Yıllann suskunluğunuunutturmakistercesine,her ikimizdehayatımızınen inceaynntısınagirerek raporverdikbirbirimize.Arzulanmızı,hayalkınklıklanmızı,ilkvesonaşklanmızı,işimizi,eşimizi,çocuklanmızı,nevarneyok-116

sayaşamımızdahepsini,herbirinikonuştuk.Annemlebabamınboşanmasınakadarolanyaşamımızaveboşanmanınüzerimizdekitahribatınahiçgirmedik.Onuarabadayolboyuncahalletmiştik.Sessizce!

İstanbul'adönerkenbirkardeşimvardıbenim.Orhan'ımvardı.

Kolumdaki saate bakıyorum, öğlen olmuş ve ben daha röportajla ilgili tek cümle alamamışım ZelihaBora'dan.

"Neo?Vaktinmidaraldı?"diyesoruyorZelha.

"Yok,dahaepeyivaktimvar."

"İyi.Seninbanaröportajiçinsormakistediklerinvardır,herhalde.Onlaradazamankalsındeğilmiama?"

"Sormakistediğimbirşeyvarama...sensöylediğindenberiaklımatakıldı..."

"Sorhaydi."

"KaderAna'yıbizededemyolladı,dedindi?"

"Annenerkendoğumyaptıdiye...ölmüştüyabebek."

"Tamamdaniyeaşirettenbiriyollandı?Sizinkadınlardışar-daçalışmazlardıhiç."

"Dedemistemişişte,gönülborcuvardiyekaymakama,Cengizyüzünden."

"NeolmuştukiCengiz'e?"

"Kaybolmuştu."

"Nasılkaybolmuştu?"

"Boşver...uzunhikâye."

"Zelha,oyıllardafailimeçhullerhenüzbaşlamamıştı.Niyekaybolmuştuacaba?"

"Birörgütlenmeçoktaanbaşlamışoyıllardaama,kimseninhaberiolmamış,Nevo."

"Aaa!"

"Yayınyasağı varmış.Dedembanaolupbitenleri anlattığındadahi, sokaktaki adamınhaberi yoktupekçokşeyden."

117

"Nezamananlattıbunlarısana?"

"Alişan'danayrılıpçiftliğedöndüktensonra,dedeminyanındakalıyordumdemiştimya,osıralar,geceleruzar da uzar bitmek bilmezdi. Beni de uyku tutmazdı.Hayalet gibi dolaşırdım evin içinde.Dedem deöksürüknöbetlerindenuyuyamazdı.Benimayaksesimiduydumuydu,kalkaryatağından,yanımagelirdi.Sofadakisobayıtutuşturur,üzerinedemliğikoyardı.Mangalıkorlardı.Sedirinüzerindekonuşakonuşa,birçayben,birsigarao,sabahıederdik.İşteogecelerinbirindedinlemiştimbuhikâyeyi.Zatenhergecebirbaşkahikâyeanlatırdıdedem.TaaÇaldıranSeferi'ndenbaşlayıp,Dersimolaylarına,Konya'ya sürgünegönderilmelerinden tut, Cengiz'in kayboluşuna kadar, teker teker nerdeyse ezber ettirdiydi bana,Kürtgillerdeneolmuşnebitmişse."

Herikimizdegülmeyebaşladık.

"NelerolupbitmişKürtgillerde,sendebanaanlat,haydi,"dedim.

"Sabrınvarmı?"

"Sabrımdavar,merakımda."

"Ayrıntılıdırdedeminanılan,bilirsin."

"Bilmezmiyim?"

Çocukluğumunçiftliktegeçenhafta sonlarında,dedeanılarınımasallar, destanlar,manilerve türkülerlesüsleyerek,defalarcaaktarmıştıtorunlarıylabana.Sevdayadairöyküleribizkızlar,vurdu-lukırdılısavaş

destanlarınıyaşıtımızoğlanlar,nefesimizitutar,ilgiyledinlerdik.Buöykülerdegizli,biziyüzyıllardırhembirlikte tutan hem de karşı karşıya getiren nedenler ise, heder olur giderdi. Anlattıklarınıdeğerlendirebilecek yaşta değildik, ne yazık ki. Zelha, şimdi bana dedesinin yüzyılların ötesindenhortlayanöyküleriniaktanrken,bizibirbirimizekenetleyebilecekipuçlarıbulabilmeumuduyla,cankulağıiledinliyorumonu,içimtitreyerek.

118

DEDE

Uzunbeyazentarisininüzerinegeçirdiğigriörgüyeleği,bembeyazsakalı,sigaradançatallaşmışsesiylegözümünönündebeliriyordede.Öncebirbacağınıaltınaalıpsedirekuruluyor,Erzurumişigümüş

tabakasından sigarasını çıkarıp Eskişehir taşı ağızlığına takıyor, mangalın korunda bir süre tutup,tüttürerekateşliyorsigarasını,derinbirnefesçekiyor,sonrarengisolmuş,ferikaçmışkirpiksizgözlerinipencereyedikipuzunuzunufkabakıyor.Birsinemaoynuyorsankibaktığıyerde.Çocukluğu,gençliği,ortayaşı,sevdalan,acılan,kavgalanhattadoğumöncesiveölümsonrası...duyduktan,dinledikleri,ogünedekyaşadıkları hatta ölümden sonra da tadacaklanyla birlikte her ama her şey ufka gerilmiş bir perdedeakmakta.

119

"Bizim aşiret, Osmanlı'dan beri devletine bağlıdır, bunu iyi bilesin, canım ciğerim Zelha kızım, taaMalazgirt savaşına dayanır Türklerle beraberliğimiz. Bizanslılara karşı, omuz omuza savaşmışız diyeanlatırdı,benimbüyükdedem.VanGölü'nünkıyısında,Selçuklularabağlıbireyaletolmuşuzbirara,amaaramızda toparlanıp, bir devlet kuramamışız.Gelen ezmiş, giden ezmiş bizleri.Moğolunumu istersin,Safevisinimi,Akkoyunlu-sunumu,Osmanlısınımı...hepsiemdiğimizsütüburnumuzdangetirmiş.Nedendersen, aşiretler aramızda birleşip, bize eza edenleri tepeleyememişiz de ondan. Sürekli sen-benkavgasınadüşmüşüz.

Birbirimizleitişmekten,dalaşmaktan,birbütünolamamışız.Nasılolalımki,kimimizSünni,kimimizŞii,kimimizAlevi.HiçbirKürtbeyibirdiğerininöneçıkmasına,parlamasınaamanvermemiş.Oradanorayasavrulmuş,kâhAcem'denkâhOsmanlı'danyanaolmuşuz.Derken,SultanSelim,Çaldıran'daŞahİsmil'iyenince,yirmibeşadetKürtbeyliği fikirbirliğiedip,selametiOsmanlı'yabağlanmaktagörmüş.Birinekulolacaksak,aynıpeygambereinanana,aynımezheptenolanakuloluruzdiyedüşünmüşler,zahir.BirdemektupyollamışlarYavuzSultanSelimHan'a.Aynenşöyleyazmışlar.

'...CanügönüldenİslamSultanınabiyateyledik...İslamSultanınınnamıileşerefbuldukvehutbelerdendörthalifenin isminiyadabaşladık...Cihadagayretgösterdikve İslamPadişahınınyollarınıbelledik...Mevlâna İdris-iBitlisli'yimakamınızagönderdikki,hepimizarzusununiyazeylesin:Bumuhlisvesize

itaadedenbendelereyardımedesiniz.BizimbeldelerimizKızılbaşdiyarınayakındır,komşudurvehattakarışıktır. Nice yıldır bu mülhidler, bizim evlerimizi yakmış ve bizimle savaşmışlardır... Bizleri ozalimlerinzulmündenkurtarmayımerhametinizdenbekliyoruz.Sizininayetinizolmasa,birkendibaşımızabunlarakarşıçıkamayız.

ZiraKürtler,ayrıayrıkabileveaşirettarzındayaşamaktadırlar.SadeceAllah'ıbilipMuhammedümme-120

tiolduğumuzdaittifakhalindeyiz.Diğerhususlardabirbirimizeuymamızmümkündeğildir..."

Bumektup*iyimiolmuşturkötümü,bunuiyicedüşünmeklazımdır,kızım.SünniKürtlerinOsmanlı'danyana olmaları, göbek bağlarını bir saymalanndandır, ama bu mektup, Kürtlerin birbirlerinden iyicekopmalarınasebepolmuştur.Çünkü,SultanSelimHanbumektubufirsatbilerek,şikâyetçiSünniKürtleri,ŞiiveAleviateşindenkorumakiçin,DoğuAnadolutopraklarındayaşayanKızılbaş'larınüzerineyürümüş.Gözününyaşınabakmadankesmiş,doğramışhepsini.ŞiimezhepliAcemleredegözdağıvermişböylece.BukıyımlabüsbütünbirbirinedüşmüşmüKürtler!Aynısoydangeleninsanlarbirbirinindüşmanıolmuşmu!Nediyelim,kendidüşenağlamaz,kızım.Şunu iyibellekiZelha, insanlarınbaşınagelenbelalarınçoğu,dinyüzündendir.

Yaşlandıkça daha çok düşünür oldum, din ve mezhep ayrılıkları olmasa, insanlar dalaşmadan,savaşmadan,dostçayaşarlarmıydıdünyayüzünde,diye.Kanaatimşuki, yaşarlardı.Haa,bir şeydahasöyleyeyim sana, unutmadan... mezhep ayrılığı yetmezmiş gibi, bir de sınırlarla bölünmesi vardırhalkımızın. Dördüncü Murat Han, Bağdat'ı alınca, Kasr-ı Şirin anlaşmasıyla Kürtlerin yaşadıklarıtopraklarınınbirkısmıOsmanlı'dabirkısmıdaAcemistan'dakalmaküzere,bölündümü ikiye...Canımciğerim Zelha, işte bu savaş bizim soydaşlarımızdan, bu sefer de resmi sınırlarla ayrılmamıza sebepolmuştur."

Zelha'yı dinlerken, kulağımda dededen öğrenip bir ağızdan söylediğimiz destanların bitmez tükenmeznakaratları çınlıyor. Hafif hafif mırıldanıyorum, "Sıcak, sıcak, sıcak, sıcak.." Koza-noğlu'nun üstüneyürüyen Kürt beyi Sürmeli Mehmet Paşa'nın, Kozanoğlu'nu yendikten sonra ejderha ile savaşmasınıanlatandestanınnamesi...Zelhadakanlıyorbana...derken,VanGölüveçevresiningüzelliklerinianlatantürkülerinnakaratları...kollarımızkarşılıklıhavayakalkıyor,ellerimizsağasolagidipgelir-121

ken, oturduğumuz yerde ağır ağır sallanıyoruz.Kürtçe bilgim, destan ve türkü sözleriyle, yıllan aşarakbelleğimedönüyorkelimekelime.Hayretotuzküsuryılgeçmiş,hâlâunutmamışımsarkılan.Zelhaşarkıyıbitirip,yinededeninağzındananlatmayadevamediyor.OysabençocukluğumunSancadam'ındakalmışım.

Düğünlerde çalan davul zurna sesi kulağımda, halay çeken köylülerin arasında hoplayıp zıplıyorum,Hıdrellezateşlerininüzerindenatlıyorum,çiftliğinçocuklarıyla.Gülfidanlannıeşeleyip,diplerineHıdırAleyhisselam'a ısmarladığımız istek kâğıtla-nm gömüyoruz güneş battıktan sonra. Genç kızlar,sevdiklerinin adlannı yazıyorlar kâğıtlara, büyüklere yakalanmamak için, biz çocuklara gömdürüyorlar.Elimde bir kaşık, bileğime kadar çamura batmış, bana verilen kâğıdı gömerken, yakamdan çekipkaldınyorbeni,CevahirAna'nıngüçlüelleri.Zelhaanasınıngeldiğinigörüp,tüymüşçoktan.

"Negömdünkız,fidanındibine,bacakkadarboyunla?"

"Hiiiç."

CevahirAnaelleriyleeşeliyortoprağı.Azöncegömdüğümkâğıtparçasınıbulupçıkanyor.

"Bune?"

"DileğimigömdümCevahirAna."

"Nedileğinvarmışkibuyaşta,lo?"

"Varişte."

Uzatıyorbanakağıdı,"Oku!"

Hediye'ninsevdiğininadınınasılsöylerim.Kâğıtelimdebönbönbakıyorumkarşımdaduranvebendenyanıtbekleyeniriya-nkadınınyüzüne.

"Senokumazsan,başkasınaokuturum."Eliniuzatıyoralmakiçinkağıdı.

"Bisiklet...bisiklet,bisiklet."

"Ne?"

"HanivaryaCevahirAna,tekerleklihani...oğlanlarbiniyorilçede.İşteondanistedim."

122

"Kızlarbinermihiç,oşeye!"

"Biner...yanibabamalmıyorbana...istiyorumamaalmıyor.Bendeyazdımişte...bugeceneistersenyazgülünaltınagöm,mutlakaolur,dedilerdi."

"Olmayacakduayaamindenmez!Yürügityatağınayat!"

Kağıdı bumburuşuk edip, cebime sokuyorum.Göstereceğim ben o hınzır Zelo'ya, insan arkadaşına birhaber eder, kaçarken... Eve koşuyorum, Hediye kapı dibinde beni bekliyor, kıpkırmızı olmuş yüzüheyecandan.

"CevahirAna'yakâğıdıokudunmu?"diyesoruyor.

"Okumadım." Çamurlu kâğıdı cebimden çıkartıp uzatıyorum Hediye'ye. Sarılıp öpüyor beniyanaklarımdan.

"Gecegeçvakityinedenerim,xwa(abla)."

"Yok,artıkolmaz.Haydigityat!"

Hediye'nindileğiyerinegelmeyecekmişimdi,benimyüzümden?Yaşlarbirikiyorgözlerime.

"Herkesuykudaykengömerim."

BaşımıokşuyorHediye,"Sibe,sibe...haydigityat."

KulaklanmıyenidenZelha'yaverdiğimde,BotanEminBe-dirhanBey'inisyanınagelmişiz.

"Bedirhan Bey sayesinde şöyle bir silkinip kendilerine geldiler Kürtler. İlk kez, ben sen demeyip,toparlandılar, birlik oldular ve seslerini duyurdular kızcağızım. Vee ne yaptılar? Nasturi-lerin canınaokudular!

Nedenböyleoldudersen,bakanlatayımsanacanımciğerimZelha'm."

Sedirde bir ayağını altına almış oturmakta olan dedenin mangala uzanıp ateşi korladığını görür gibioluyorum. Bir an, alevin yalazında, tunç rengi oluveriyor çizgilerle dolu yaşlı yüzü. Nefesleniyor,boğazını temizleyip sürdürüyor konuşmasını. Gemi azıya almaya görsün bir kere, susturmak mümkünolmazdıartıkonu.

123

"TanzimatFermanı'ndansonragavurfesadıgirdiKürt'leOsmanlı'nınarasına...BakbakbaklafımadikkatetZelo,Kürt'leTürk'ünarasınademiyorum.Çünkügülüm,Osmanlı'nınzamanında,Türk'ündeKürt'tenbirfarkı yoktu. O da ezilen, horlanan bir halktı. Aslında, Türk'ü, Kürt'ü, Ermeni'si, Nasturi'si, Keldani'si,Süryani'si,Rum'uylanekadarköylüvarsaAnadolu'dayaşayan,hepsininkâbusuyduOsmanlı.Nedemişler,ekmedeyok,biçmedeyok,yemedeortakOsmanlı!Gelgörki,gavurhalklarFerman'dansonragüçlenip,bitlerikanlanmayaveOsmanlı'yaköksöktürmeyebaşlayıncakıymetebinmiştirTürkler'leKürtlerSaray'ıngözünde,Müslümanolduklarıiçin."

Dedetekrarnefesleniyor,boğazınıtemizliyor,biryandandaçubuğunutüttürüyoranlatırken,"Nediyordumkızım... Tanzimat Fermam'yla gavurlar birtakım haklar elde ettiler, arkalannı da dayadılardı İngiliz veAmerikan gavuruna,memleketin içinde ellerini kollarını sallaya sallaya gezinir oldulardı. Osmanlı buişten hiç hoşnut değildi, ama eli kolu bağlıydı. Çünkü memuruna maaş bile ödeyemez hale gelmiş,Avrupa'nınbüyükbankalarından faizleborçalmıştı.Borç faizininüstüne, faizbinmişti!Dahaçokborç,dahaçokfaiz...Haborç,hafaiz,haborçhafaiz,gırtlağınakadarborcabatmıştı.Olmuşmuydugavurunelinde oyuncak! Oturmuş ya gavurun kucağına, artık gavur ne derse onu yapacaktı, çaresiz! Gavur dababasınınbahçesindegezergibigeziyordu,Osmanlımülkünde.Amerikanmisyonerleribizimtepelerenahböylekocakocataşbinalandikipdikipduruyorlardı.Neymiş?Okulyapıyorlarmış.Anadolu'daAmerikalıçocukmuvar,buokullaragidecek?

Yoo! Bizim çocuklarımızı okullara doldurup, kendilerine yandaş eğleyecekler, küçük yaşta kafalannıçelerek.

BakZelha,iyidinlekızım,budayetmedi,Anadolu'yadoluşanvekendilerinemisyonerdiyenbuherifler,Nasturileri başımıza çıkarttılar. Zaten Tanzimat Fermanı ile, iyice şımarmış olan Nasturiler, nerdeysekendilerinebirdevletku*-

124

racaklardı.Kimnedevletikuruyor,butopraklarda?Butopraklarsadeceonlannmı?Müslümanı,gavuruhepbirliktekanşmış,alışmış,yaşayıpdurmaktayız.Amagavurfesadıarayagirince,İngilizmisyonerleride bunlanMüslümanlara karşı kışkırtınca, Nasturiler mirlere vergilerini ödemez oldular.Mir, halktankendivergisini toplayamaz ise,Osmanlı'yaolanvergisininasılödesin,öyledeğilmiama? İştemeşhurBedirhanBeyMir,oesnadamütesellim.Yanivergileriotopluyor,alacağınıalıp,kalanınıdevletevergidiyeödüyor.Nasturilerediş

bileyenKürt aşiretlerini topluyor etrafina, çanlanna ot tıkıyor. Şiilerin kafasını bir gecede kestiriverenYavuzSultanSelimmisali,haklarındangeliyor,Nasturilerin.KimialtıbinNasturiöldürdüder,kimionbin.BuişeOsmanlıdaiçiniçinsevindisevinmesineama,osıradadediğimgibi,Osmanlıborcabatmış,inim inim inlemekteydi.Direnecek gücü kalmamış, koynunda beslediği yılana,Mısırlı İbrahim Paşa'yabileyenilmiştiorduları.İngilizler'leFransızlardabastırıyorlar,Nasturiler'ekankusturanbuBedir-han'ınçaresine bak, yoksa biz senin çarene bakacağız diye. Osmanlı da can havliyle tepeledi Bedirhan'ı.Nasturi'ye bayıldığından değil, çaresizliğinden yürüdü Bedirhan'ın üzerine... Sen sana söylenenlereinanmakızım,buişlerbenimsanaanlattığımgibioldu.OsmanlılarBedirhanBeyMir'inçanınaottıkadıama,Bedirhan'ındaKürtleribirarayatoplamışolmasıhiçunutulmadıbirdaha.Bubirleşme,Kürtlerinarasındabirkıvılcımolup,oradanorayasıçradıdurduzamaniçinde.İyioldugülüm,iyioldu.Görüldüki,gerektiğindeKürtlerdebirleşip,kenetlenebili-yorlarmışbirbirlerine."

Zelha'nınsözünükesip,"İlahidede,bunainandıysa,saflıketmişbiraz,insaninsanınkurdudur,"diyorum,

"Anadolutoprağınınhuyundanmıdır,suyundanmı,insanıpekbirgeçimsizolur.Uzlaşmayıbilemez.

Bedirhan'arağmen,birtürlübirleşemeyenKürtbeylerinin,onaltıayrıdevletkuranTürklerdenbir125

farkıvarmı?Hangikavim,bağrındanonaltıayrıdevletçıkartabilmişşukocadünyanınüzerinde?

Ortaokuldayken say say bitmeyen Türk beylikleri, tarih sınavlarımın kâbusuydu. Dulkadi-roğulları,Ramazanoğullan, Germiyanoğullan, o oğullan, bu oğulları, Akkoyunlular, Karakoyunlular... aman be,bölünüpbölünüpbirbirinizlesavaşacağınıza,birlikolsaydınızda,derdimöğrenciyken,bendesizinherbirinizi ayn ayrı ezberlemek zorunda kalmasaydım. Siz Kürtler de farklı değilsiniz. Hâlâ birbirleriniyemektesizinaşiretler."

Zelhabeni,KürtlerinbirtürlüdevletkuramamasındaTürklerindesuçuolduğunaiknayaçalışıyor.

Önemsediği ve sevdiği insanlann tesiri altında kalan, iyi yürekli ve saf arkadaşımı itiraz etmedendinliyorum.

Birfarkımızdabu,Zelhaile.Koskocabirimparatorlukartığıolmanıngenlerimeişlemişliğindenolabilirmi, hoşgörüm?Başımıza gelen felaketlerde başkalarını suçlamayı hiç bilmedik biz. Türk beyliklerininbirbiriniyemesininvehepsinindesilinipgitmişolmasınınvebaliniörneğin,başkalarınınüzerineyıkmakhiçgelmediaklıma.Ama,çocuklarınınsuçunuörtbasetmeyeçalışanbiranagibi,Kürtleriçinhayıflanmakda bana düştü hep. Nasıl ve neden öyle koşullandırılmışsam, dedenin anlatısını dinlerken, Kürtlerinçektiklerinde tek suçlu biz-mişiz gibi bir duyguya kapılıp, rahatsız oldum. Oysa mirlerin hiç mi suçuyoktu,Kürthalkınıniniminiminlemesinde.Benpayımadüşeniyükleniyorum;KanuniSultanSüleyman'ın,hangiaklauyupdaişlenentopraklanadilbiçimdeköylülerebölüştüren'dirlikdüzeni'ni,'kesimdüzeni'ne

çevirmesini, kıyasıya eleştiriyorum, mesela! Düzen değişip de köylünün alın terinin karşılığı, devleteödemeyapacakolankesimcilerin insafınabırakılınca,canınaokunmuşköylünün.Ama,çoğunluklaKürtağaları olan mültezimlerin, yani kesimcilerin, devlete ödemeleri gereken parayı tefecilerden yüksekfaizlerlealıp,sonrazavallıköylüdenkatkatfazlasıylaçıkarmalandamı,Türklerinsuçu?

126

Lafinı kesip, söyleyemiyorumZelha'ya; neOsmanlı kanunla-n, ne Tanzimat Fermanı ne deCumhuriyetyasalan,devletisarmışhırsızverüşvetçimemurlarla,yıllarıniçinde,ağa'yadönüşenmir'lere,şeyhlere,şıhlara işleyememiştir bir türlü, diye. İster Kürt ister Türk olsun, çalışanlan sömürmeye alışmış bukişilerin eli, hep yoksul köylünün gırtlağına dolanık kalmıştır. Cumhuriyetin ilk yıllannda yapılmayaçalışılan Toprak Refor-mu'na da karşı çıkmışlardır Türk ve Kürt ağalar. Otuz küsur yılın hasretindensonrakiilkbuluşmamızda,diyemiyorumarkadaşıma,Kürthalkınısömürenin,Türk'dençokkendimirleri,ağalan,aşiret reisleriolduğunu.Susuyorum.O iseaynıheyecanlaanlatıpduruyor. İçimköpürüyor,amakesmeyeceğimsözünü.

Bensanatümbunlansormadımki,neanlatıpduruyorsun,demeyeceğim.OkadarözlemişimkiZelha'nınsesini,varsınanlatsın.Keşkegeceyansınadek,hattagünlerce,gecelerceanlatsa,bendekarşısındaoturuponudinlesem.Uzunsürekimseayır-masabizi.

Derindüşünceleredalaraksuspusoturup,pekkonuşmadığımızbirsigaramolasındansonra;

"DedembanaHamidiyeAlaylan'mdaanlatüNevo,dinlebak,"diyetekrarbaşlıyorZelhaanlatmaya.

"HamidiyeAlaylan'mbendebiliyorumZelo'm."

"Kürtleribölmekiçinkurulduklannıbiliyormuydun?"

"SevgiliZelo'cuğum,senKürtlerikazanmak,gönüllerinialmakiçinkurulanbualaylarda,Kürtbeylerininarmağanlar ve madalyalarla onurlandırdıklarını, aşiret ağalarının çocuklarını İstanbul'da özel eğitimeyolladıklannıvedurumlanndandaçokhoşnutolduklarıiçin,Abdülhamid'e'BaviKürdistan'(Kürdis-tan'ınbabası)dediklerinibiliyormuydun?"

"SırtlannıSaray'adayamışHamidiyepaşalannınyaptığıeziyetleride,senbiliyormuydun?"

"HamidiyepaşalarıKürtdeğilmiydiler?"

"Evetamaparayla,unvanlasatınalınmışlardı.Ermeniteba-

127

asınagüvenemezolunca,ErmenilerinüzerinesadıktebaasıKürtlerisaldı,Osmanlı.TechiryadatacizlekaçırttığıErmenilerdenboşalantopraklaraveevleredeKürtleriyerleştirdi."

Bütüniyiniyetimerağmen,sonundataşıyorbardağım.

"Zelo, bunca yıl sonra seni yeniden buldum. Buradan seninle dalaşarak değil anlaşarak çıkmak için

elimden geleni yapıyorum, ama gözünü seveyim çocuk gibi konuşma. Abdülhamid, Kürtlerden ordukurmuş, Türkler suçlu. Orduların başına Kürt beylerini paşa tayin etmiş, Türkler suçlu. Onlaraarmağanlar, rütbeler, madalyalar vermiş yine Türkler suçlu. Hatta şimdi söyletme beni, ErmenitopraklarınıpeşkeşçekenOsmanlıdeğildir.İkiyüzlüİngiliz,üstündebirlikteyaşadığınıztopraklan,kendimalıymışgibihemErmenilerehemKürtleresözvermişaynıanda.Ermenilerlebirbiriniziyemişsiniz,buda Türklerin suçu olmuş! Ermenilerden boşalan yerlere güle oynaya konaklayan Kürtlerin vebali deTürklerde... Biz savaş suçlan gündeme geldi miydi, bunlann lafını dahi etmeyiz, ilkokul çocuğu gibi,öğretmeneparmağımızlaKürtleri işaretetmeyizgizligizli,çünküsizihiçaynmyapmadan,kendimizdensayanz."

"Nevo,şimdibilmezliğegelip,tepemintasınıattırma,KürtlerinErmenileresaldırtılmasıbirAbdülhamidoyunudur."

"Olabilir canım.Ben tarihçi değilim.Bu konuya açıklık getirmek için yüzlerce belge incelemek lazım.Amatutkiöyle;Kültlerdehiçmiinsafyoktu?Bizkıyımyapmayacağızdiyememişlermi?Gelbiztarihibırakıp,bugünedönelim.Bugünherikihalkındamutluluğuiçinneyapılabilironabakalım."

"BugünedöndüğümüzzamandaaynışeyolacakNevo.Senhiçbirsuçlamayıkabuletmeyeceksin."

"İllabirtarafinsuçluolmasımılazım?Herikimizdeyanlışyaptığımızıkabuledemezmiyiz?"

"Dilimizikonuşturmayan,şarkımızıçaldırmayan,türkümüzüsöyletmeyen,adımızıkoydurmayankimdi?"

"Tilkidükkânınadönergibi,dönüpdolaşıpyineaynıyeremi

128

geldik,kız?Sabahdasöyledimya,bunlanyapanbizdik.Suçbizdeydi.Tamammı?"

"Tamam"

"Geçdeolsahatalarımızıdüzeltmeyolunagitmedikmi?"

"AvrupaBirliğibaskısıyüzünden."

"Olabilir.Senneticeyebak.BukonuyudahaöncekonuştukZelo.Hemmademöyle,ozamanbenimdesanabirsorumvar."

"Sorbakalım."

"Bütünistedikleriniyaptığımızhalde,AvrupaBirliğibizihâlâistemiyor.Senceneden?"

"Samimiyetinizeinanmıyordaondan."

"Sadeceondanmı?"

"EğitimsizveMüslümankitledenkorkuyor."

"Samimiyetine inanmadığıbueğitimsizveMüslümankitle...dokuz,onçocukdoğurankadınlar,kızlannıokulayollamayan,törecinayetlerindekıtırhürkesenbabalar,ortaçağıyaşamaktadirenenşeyhler,şıhlar,aşiret reisleri, çalışmayan, vergi vermeyen, su, elektrik parası ödemeyen insanlar, çeteler, kadın-erkekeşitliğineinanmayan,bilgiyesırtçevirenyığınlar...GözünüseveyimZelha,banabunlandaAbdülhamidyaptıdeme.

AvrupaBirliği'ninbiziistememesindesizehiçmipaydüşmüyor?Bizsizisuçluyormuyuzbuyüzden?"

"Bizimortaçağdakalmamızdasizinsuçunuzyok,öylemi?"

"Var.Kürthalkınıncahilkalmasında,kinledolmasındaTürkDevleti'ninpayıyok,kimsediyemez..Amasizlerininadınıkırmakkolaymı?"

"BakNevo,yinesiz-bizolduk,gördünmü?"

"SendeminbanaABsizinsamimiyetinizeinanmıyordedin.Oayınmıbendeğilsenyapıyorsun."

"Neleredikkatetmişsin."

"Ettimelbette.Samimiyetimizeinanmıyordiyebilirdin."

"Ben,TürkiyeCumhuriyeti'nikastettim."

"SendeTürkiyeCumhuriyeti'ninbirferdisin."

129

"İkincisınıfferdi."

"MeclisemilletvekiliolarakgirdinZelo,insafet."

"Amakapısındatutuklanıpiçeriatıldım."

Susuyorum çaresiz. Bu son söylediğine verecek cevabım yok. Biz hep ölçüyü kaçınnz. İfratla tefrikarasında gider geliriz. Haklıyken haksız durumuna düşeriz. Gözlerimi kaçınyorum Zelha'dan. Başımıneğik,boynumunbükükkalmasıyumuşatıyorZelha'yı.

"Neyse,üzülme.Hiçolmazsafail-imeçhulekurbangitmedimamcaoğlumgibi,"diyorZelha.

Yineoamcaoğlumeselesi...Hemkonuyudeğiştirerekgerilenhavayıyumuşatmakhemdebabamınbuişlealakasınıöğrenmekiçin,"Zelo,babamlabuseninamcaoğlununarasındanegeçmiş,anlatsanabanada,"

diyorum.

"Anlatayım,amabenimdebildiğim,dedeminbanaaktardığıkadar.Onunyalancısıyımyani."

"Dedebukonudasananesöylediyse,hepsinianlatbana.LütfenZelo.Kafamafenatakıldıbumesele.

Babamınsizinaşiretleilişkisininardındanevardı,öğrenmekistiyorum."

"Neredençıktıbumerak,şimdi?"

"Sabahtanberikonuşupduruyoruzya...bazıipuçlarıyakalargibioldum,Zelo.Babamnedensizinaşiretteçok itibar görürdü? Bunu öğrenebilirsem, hayatım boyunca kafamı kurcalamış pek çok şeyin yanıtınıbulacağımgibimegeliyor..."

"Allahallah!"

"LütfenZelo,nebiliyorsananlatbana.Lütfen."

"Mademısrarediyorsun,kelimesikelimesineanlatacağım."

"İzinverirsenanlatacaklarınıkaydedebilirmiyim?"

"Etelbette,belkibirgünromanınıyazarsın."

"Benromancıdeğilim."

"Buişlerhiçbelliolmaz,"diyorZelha,"bendepolitikacıdeğildim.Bakhalime!"

130

Çantamı karıştırıp içinden ses kayıt aletimi çıkardım, pillerini kontrol edip kayıt düğmesine bastım,Zelha'nın önüne doğru ittim. Zelha'nın olayları, tıpkı dedesi gibi, en baştan başlayarak, sırasıylaanlatacağınıbiliyorum.

Çocukkendeseverdianlatmayı.Öykülerini,sesinin tonunuinceltipkalınlaştırarak,kişileri taklitederekvekendiağızlarıylakonuşturarak,nakleder,adetabüyülerdidinleyenleri.Şimdidebellikiuzunsürecekanlatacakları.Varsınsürsün,babamınhepenyoksul,enilkelilçelereatanmasının,valiolamamasınınveannemle boşanmasına neden olan başarısızlığının sebebini öğrenebilmek için sabırlı olmalıyım.Zelha,gözlerinibirnoktayadikmiş,azsonrasahneyeçıkacakoyuncugibi,söyleyeceklerineodaklıyorkendini,rolünehazırlanıyor.

"'Benyirmiyaşındavaryoktum.CemalFehmi'yikucağımaalalıhenüzbirayolmuştu.'diyebaşladıdedemanlatmaya, 'Hüseyin hâlâ anasının memesindeydi. Ama yaşını doldurmuş olmalı ki, bir yerlere tutunatutuna yürüyebiliyordu. Allahı'mıza şükür bir şikâyetimiz yoktu halimizden. Huzurluyduk. Tarlamızısürüyor, hayvanımızı güdüyor, yaşayıp gidiyorduk.Günlerden bir gün bomba gibi düştü haber evimize.İskan Kanunu çıkmış dediler, Konya'ya sürülüyoruz. Bu kaçıncı sürgün kızcağızım. Rus orduları Van'agirdiğinde,taa1915'te,Ruslardankaçarakinmişizzatenbutopraklara.Geridebırakmışızbereketlibağlanbahçeleri,dumanlıdağlan, serin sulan,buradayenidenbirdüzenkurmuşuzkendimize.Hasret türküleri,zulümöyküleriyleyaşamışızyıllarca.Sonundaalışmışızyerimize.Sevmişiztoprak-lanmızı.

"'Bu 1936 sürgününde, rahmetli babam, bir yerlere gitmem diye tutturdu. Sait olayında bile temizeçıkmışlığıvar.Yüzyirmikişilikailedebirlikvedirlikolurmu,amcalarımŞeyhSait'inpeşinedüşmüş,Diyar-ıBekir'eyürümüşler.Babamındüşüncelerideğişik.Oveküçükkardeşigitmemişlerakrabalangibi

şey-131

hinpeşinden.Buyüzdendehâlâdüşmanlıkvardıraralarında.Soyadımızdahibaşkadırbizim."

"'Dede,nedenŞeyhSait'inpeşindengitmemişbizimkiler?'diyesordum.

"'Kızım,uzunhikâye...bırakşimdibunu,'dedi,dedem.

"'Anlatamadede,haydin'oluranlat.ŞuŞeyh'içokmerakediyorum.'

"'Nesinimerakediyorsun?'

"'Duyarımhepondanbundan...BirKürtbüyüğüişte...Be-dirhan'ıanlatuğıngibi,bunudaanlatsana.'

"'Madembukadarmerakediyorsun,dinlebakalım...GençvilayetininköylerihepbuŞeyhSait'eaitti.'

"'Ora,neredede?'

"'Bizimazyukarımızda,Bingölşimdioranınadı.KendisidePalu'dadoğmuştuzaten.AilesiDiyanbekir'inSeptiKöyü'ndengelmiş.'

"'Neişyaparmış,bizimgibiçiftçimiymiş?'

"'Hayır, o koyun ticareti yaparmış.Alim olduğu kadar zengin de bir insanmış.Her yıl on sürü koyunuHalep'e kadar götürür satarmış.Kazandığı al tınlanheybeleredoldururgeri gelirmiş.Görünüşüdepekafilliymiş.

Göğsüne kadar uzanan sakalına kına yakarmış. Gözlerine sürme çekermiş. Başına yeşil takke giyer,etrafınabeyaz sankdolarmış, şeyhliğinin ispatı olarak.Ya-kışıkhymış,yaşınıgöstermezmişbenimgibi,dinçbiriymiş.

Hay-vanlan sürekli artarmış çünkü bizim cahil köylüler, Şeyh aracılığı ile cennette yer edinmek için,koyunlarınıkuzulannıhediyeederdururlarmış,Şeyhe.Banasorarsan,cingibideakıllıymış,ailesineçokisabetli evlilikler yaptırmış. Kardeşlerini, kızlannı gücüne güç katacak ailelere vermiş, yeğenlerine,oğullanna da böyle ailelerden kızlar almış. Böylece koyunlannın sayısıyla birlikte, gücü de büyümüşSait'in.BasitbirNakşibüyüğüolduğuhalde,ünüveetkisiniceNakşibendişeyhindençokdahafazlaydı.'

132

"'İyiyadede,bukadargüçlübirşeyhinpeşindennedengitmemişbenimbüyükdedem?'

"'Çünkükızcağızım,buşeyh,Kürtleriçindeğil,şeriatvehilafetigerigetirmeadınaisyanediyordu.İngilizdomuzuylaişbirliğiyapıyordu.Okadargüçlenmişvesemirmiştiki,banasorarsan,halkınıdeğilkendinidüşünürhalegelmişti.Fazlaparayaramazinsana.Allahyolunabaşkoydunmu,dünyanimetlerindenuzakduracaksın. Yok, madem gelmişim bu dünyaya, tadını çıkarayım diyorsan, o zaman da dindarlıktaslamayacaksın.İkisibiraradaysa,vardırbuişinbirmelaneti.İştebuSaitEfen-di'nin,buralardaİslamdininiyenidenkurmaküzereAllahtarafındanmemuredildiği,konuşulurolmuştu.İslamdinini ıslahiçinyolaçıkan,Hristiyanİngiliz'leişbirliğiyaparmı?'

"'Yapmaz.'

"'Yapmaz tabii... Neymiş? Din elden gitmişmiş! Müslüman kadınlar edeplerini kaybetmişlermiş!Cumhuriyet ahlaksızlık ge-tirmişmiş! Biri bunlan sıralamaya başladı mıydı, durup düşüneceksin, gülkızım. Bu laflann altında çok cinlikler yatar. Bunu söyleyenin kendine göre bir hesabı vardır. Ben busözlerdenkorkarım.

Babambanaöyleöğretti.ŞeyhSaitdineldengittidiyebasbasbağınrken,ezanlardaokunuyor,namazlarda kılınıyor, Cuma'lar da tıklım tıkış doluyordu, diye anlatmıştı babam... Bizim aşiretin kadınlan daedepleriyle oturuyorlarmış evlerinde. Ahlaksızlık dersen, her devirde var. Dinin elden gittiği filanyokmuşyani.Bendahaçocuktumoyıllarda.Amahepkonuşulurduevimizde,aşiretimizde,bilirdiknelerolupbitiyor.Kısacasıkızım,bizimaileninaklıkesmemişŞeyh'inpeşinedüşmeyi.'

"'Yaa!'

"'BuŞeyhSaitisyanı,'25yılındaolduydu.Ondanbirseneönce,Nasturiisyanıoldukızım.TamdaMusuldavasıgörüşülürken.BilirsindeğilmiMusul'u?'

"'Bilirimdede.Öncebizimmiş,sonraAraplaraverilmiş.'

133

"'Tamam. İşte o sırada, İngilizler bizKürtleri veNasturileri bölgedeki haklarımızda ısrar edelim diyekışkırttılardı. İngilizler dünyada hermiletten daha iyi bilir bu kışkırtma işini. O isyanın adı,MüstakilKürdistan İsyanı'ydı.BuŞeyhSait'in de parmağı varmış o isyanda...Nasturi isyanı, on güne kalmadançabucak bastırılmış. Sait, şanslıymış, sıyırtmış... Bir sene sonra başlattığı isyanı da, laf aramızda,padişahıve şeriatdüzeninigerigetirmekadınadeğilde,Kürtdevletikurmakadınabaşlatsaydı,benimdedemde düşerdi peşine, babamda.Amapadişah zamanında ne görmüşüz ki, padişahı geri getirmeyekalkışalım, öyle değil mi? Hele şu yeni kurulan cumhuriyeti bir görelim, tanıyalım, demiş dedem.Cumhuriyete güvenmiş. Kötü de yapmamış. Çünkü, Şeyh Sait ve peşine taktığı aşiretler Palu'yu alıp,Elazığ'ı talan edip, Malatya'ya sarkıp, taa Diyanbekire kadar gelmişler ve şehri kuşatmışlar ama,Diyanbekir'dehazırbekleyenordukarşısındayenilmeyebaşlayınca,aşiretbeyleri,tekertekerhükümetinyanındayeralmayabaşlamışlar.Diyanbekir,sondurağıolmuş isyanın.Vartoetrafındakiçarpışmalarda,şeyhinoğullarındanbiri öldürülünce, iyicebozulmuşlar.BatıDersimbeyleri,Diyarbekir'ekadargelip,hükümete bağlılıklarını bildirmişler. Doğu Dersim beyleri de milislerini hükümetin emrine vermişler.Kısacası,KürtlükuğrunaherşeyiyapmayahazırbekleyenDersimvehattaMuşbeyleridahi,adamlarınıSait'in emrine ver-medilerdi. Sonradan anlaşıldı ki, Sait, bunun sadece dini bir isyan değil, bir Kürtharekâtıdaolduğunu,Diyanbekir'ialdıktansonrasöylemeyidüşünürmüş.

Ama kızcağızım, sopaların ucuna Kuran'lan asıp, "Sallallah Muhammet" diye bağıran adamlarla yolaçıkarsan,insanbunudinsavaşızannetmezmi?Zatenbiryıldanberide,yokgazetelerdebirtakımdinsizyazarlar dine hakaret ediyorlar, yok Peygamber Efendimize dil uzatıyorlar, yok bizi dinsizliğegötürüyorlar,ecdadımızasövüyorlar,diyevaazveriyormuşhergittiğiyerde.'

"'Yakalanıncaasmışlaronudeğilmidede?'

134

"'Asalarkızım.'

"'Zavallı.'

"'Zavallıda...isyanıbaşarıyaulaşsaydı,seninhaynnaolmazdıpek.'

"'Nedenkidede?'

"'ÇünküMedeniKanun'akarşıydı.Kızçocuklarlaoğullarınmirasıeşitpaylaşmasınakarşıçıkmış,mirashakkınınmecelledekigibitecellietmesiniistemişti.'

"'Dede,zatenbizemirasbırakmıyorkierkekler.'

'"Olsun.Yinedebirsuspayıveriliyor.Topraklanalmasanızbile,ailearasındahallediyor,toprakyerinepara,altın,hayvanfilanalıyorsunuz,sesinizçıkmasındiye.İyikötübirşeygeçiyorelinize,kızcağızım."

"'Sonraneoldudede?'

"'Saitadamlanylabirlikteasıldı.Bizdebinşükürettikpeşinedüşmediğimize.'

"'Dede,onusormuyorum.SenbanaCengiz'ianlatıyordunya,dedeciğim.'

"'Haa...Şeyharayagirincelafkanşü.Nerdekalmıştık?'

"'Sizisürmüşlerdegitmekistememişsiniz.Senindedengitmekistememişhani,Konya'ya.'

"'Doğru cancağazım. Biz devletimize bağlıyız demişiz... Sait isyanına hiç kanşmamışız, diye dildökmüşüz, amageldebunudevlete anlat.Kurununyanındayaşdayanarmisali, gideceksinizdendimigideceğiz, başka çaremiz yok. Yirmi yedi köyü geride bırakıp gideceğiz. Oralarda nasıl yaşanz, neleryapanz, düşünüp duruyoruz. Konya bereketli yerdir diyenler var. Buğday yetiştirirsiniz diyenler var.Duyduklarımızdanmedetumuyoruz.KimiaşiretinkısmetineOrdu'yagitmek,birkısmınaGiresun,Sinop,Kastamonuköyleridüşmüş.

KimiDenizli'ye, Edirne'ye sürülüyor.Karadeniz'e sürülenler bizden de beter durumdalar.Balıkçılıktananlamazlar,denizisevmezler,yağmuraalışıkdeğiller.Yapmayınetmeyinefendiler,diyoruz,bizimsi-135

yasetilealakamızyoktur.Dinletemiyoruz.Neymiş?Komünistlerazmışaskeriokullarda.Birkorkusarmış

devleti.Halkınıhallaçpamuğumisaliorayaburayasavuruyor.İtirazınboşolduğunubiliyoruz.Denkledikeşyaları, çoluğu çocuğu kara trene doldurup, ıngıl ıgış düştük bir bahar günü İç Anadolu yollarına.Konya'da bize bir çiftlik evi, birkaç baş hayvan ve birkaç bahçe verdiler.Aha senin rahmetli babanlabüyükhalan,Konya'dadoğduişte.'

"'NiyekalmadınızKonya'dadede?'diyesordum.

"'1948'de sürgün yasağı kalktı. Evlerinize, yörelerinize dönebilirsiniz dediler. Bizim köylere Bulgar

göçmenlerini yerleştirmişler. Balkan'dan gelen adam, buranın sıcağına dayanabilir mi! Bunalmışlar,hastalanmışlar. Bir kısmı bir yıla kalmadan gitmiş, boşaltmışlar bizim bağlan, bahçeleri, evleri. Bunuduyunca,başladıkdüşünmeye.Günlergecelerboyudüşündük,konuştuk. İyikötüyolumuzubulmuşuzbutopraklardada.Bahçelerimizmeyve,bağlarımızüzümvermiş.Gelgörkihasretdağlıyorbağrımızı.NasılkiVanyöresindekitopraklanözlemişizbirzamanlar,bukezdetoprağınkırmızırengini,fiştikağaçlanmı-zı,bizimleaynılisanıkonuşaninsanlanözlüyoruz.Dilimiziözlüyoruz.GözümüzdeMezapotamyatütüyor.Dayanamadık,birkaçailesattıkhayvanlanmızı,bağlanmızı,bahçelerimiziyenidentopraklanmızadöndük.Bulgarlardan boşalan köylerimize, evlerimize yerleştik.Düzenimizi kurduk. Seviniyoruz yaralan sardıkdiye.Hattadevletişlerinebilekanştık,mecliseadamyolladıkaramızdan.Benideistedilerdiadayolayımamakabuletmedim.

Zamanındasiyasetekanşanlannnelerçektiğiniçocukyaşımdagörmüşüm.Haydi,ogünlerianlatmayayımsana kızcağızım.Geceleri uykun yok zaten, olanı da benim yüzümden kaçmasın. Her neyse, ben kendihanemden,yeğenlerimden, amcaoğullanmdanmeclise, partiye, devlet kapısına çokadamyolladımama,kendim kale gibi kaldım burada. Evleri, köyleri, bağlan, bahçeleri de beklemek lazım. Çoluğunaçocuğuna,köy-136

lüne,ırgatınaiyicesahipçıkacaksın.İstertoprakolsun,isterinsan,hiçbirşeyibaşıboşbırakmayagelmez.

Hayvanı bile. Diyeceksin ki, dede, başıboş bırakmadın de ne oldu? Amcamla, babamın ölümünüengelleyebildinmi?Engelleyemedim.Gücümyetmedi töreye karşı çıkmaya.Oğullanrm koruyamadığımbir yana, torunumun başını belaya sokan da benim. Cengiz'in vebali benim boynumadır, kızcağızım.Cengiz'inacısıdırbenivaktindenöncekocaltan,belimibüken,nefesalamazhalegetiren.'

"'Dedem,neolduCengiz'e,bakşuradadertleşiyoruz,haydikırmabenideanlat,'dedim.Dedeminkendininiye suçladığını bilmiyordum ama, çoluğuna çocuğuna bu kadar düşkün bir adamın, torununun başınıbelayasokmasınaimkânyoktu.BirileriCengiz'invebalinionayüklemişolmalı,diyedüşündüm.Önceobanaanlatsın,sonrabenonuteselliedeceğim,seninbuiştehiçsuçunyokmuş,dede,diyeceğim.

"Dedem bir sigara daha yaktı mangalın ateşinde. Altına aldığı bacağını değiştirdi biraz zorlanarak.Öksürerekboğazınıtemizledi,lafabaşlamadanönce.

"'Cengiz,bizimaileninnakliyeşirketindeçalışıyordu.CemâlFehmiatarabasıylailçeyeulaşanmahsulükamyonlara doldurur, şehre yollardı. Cengiz de, kamyonu karşılar, malı indirir, depolardı. Onu henüzbaşgöz etmemiştim. Eli ekmek tutsun diye beklemiştim. Bizler gibi köylü değildi Cengiz. İyi kötüokumuştu.Lisesini bitirmişti.Sırtına frenkgömleğini, yeleğini, ceketinigiymişti.Boyunbağınıbağlıyor,işinegidiyorduhergün.

Bendememnundumhalimden.İlkgözağrımınkızkaçırmayüzündenkurşunlanmasının,seninbabanınkandavasına can vermesinin yaralan kapanmamıştı ama, kanamıyordu eskisi gibi. Bir tevekkül gelmiştiüzerime.

Canı veren Mevlam, istediğinde geri alıyor emanetini, diyordum. Buralann töresi böyle, her mevsimbirkaç can kurban verilecek ki, sular durulsun, diyordum.Allahmadembu topraklara acımasız törelerrevagörmüş

vebizcan-

137

lannyolunudaburalaradüşürmüş,elimizdennegelir,katlanacağız,diyordum.Gidengitmiş,sağkalanlaruzunömürlüolsundiye,gecegündüzduaediyordumAllahıma.Allahdualarımıkabuletmedi,kızım...'

"Sesi de elleri gibi titremeye başladı dedemin.Evdeki kadınların kumaş artıklanmbirbirine ekleyerekyaptıklanrengarenkyorganıdedeminsırtınayerleştirdim,titremesigeçsindiye.

"Okadaryaşlıveyıpranmışbirhalivardıki,kıyamıyordumonudahafazlakonuşturmaya.

"'Yoruldundedem,gelgidipyatalım,yarınanlatırsın,'dedim.

"'Yokcanım, ciğerimyatmayalım.Dinlede şaşıpkalacağınhiçbir şeykalmasın.Her şeyigöğüslemeyehazır ol, bu kahpe dünyada,' dedi, "dinle kızcağızım. Dinle de öğren neden ateşe atmışımdırCengiz'imi.Bir zamanlar senin arkadaşın olan Nevo Kız'ın babası Kaymakam'a neden minnet borcumvardır.'"

138

CENGİZ

AylardannisanlooDağtaşinsanlooKaryağaryağmuryağarÇıplaketimize...

BinyıldırbiriktiacımızZortaşırartıkdünyamız...

TalipApaydın

CemalFehmielindekikâğıdı sonbirkeredahaokuduktan sonra,hırslaburuşturupaz ilerdedurançöpsepetinefırlattı.

139

Basketegiren topgibi tamisabetlesepetedüştükâğıt.Birsürebomboşgözlerlekarşıduvarabaktıktansonra,telefonauzandı.Uzunuzunçaldırdıtelefonu.

"Alo,"dedisonunda,"Hayrola,bürodakimseyokdiyekapatıyordumazdaha.Ardiyedemiydin?"

"Malboşaltıyorduk,abi,"dediRecep,"BizimHasan'ınkal rısıdoğumyaparkenşeyolmuşda...CengizAbihastaneyegö«türdükadını.Onlarbugünişegelmeyince,işbaşadüştü."

"YinemidoğumyaptıHasan'ınkarısı?"

"Onbirinciçocukabi... lafdinlemiyorki,herif.Bebetersmigelmişne,azdahaölüyormuşkadıncağız.Neyse,buyurabi,biremrinmivar?"

"Şutatsızmektuplardanbirtanedahageldibusabah."

"HayAllah!"

"Buüçetti.Neyapacağızyahu?"

"Vallahiabi,bilmemki!"

"Babanasöyledebirtoplantıyapalım."

"Emrinolurabicim.Bizatlargelirizsizinoraya...nezamanemredersen."

"Benbizimkilerlekonuşayım,ağabeyimedehabervereyim,seniararım."

"Tamamabi."

"Biryaramazlıkyokdeğilmi?"

"Yokabi.Hiçbiryaramazlıkyok...henüz..."

"Belkidemünasebetsizinbirikötübirşakayapıyordur."

"Olabilirabi.İnşallahöyledirabi."

"Mallargeldideğilmisağsalim?"

"Geldiabi.Şimdibendeonlanindiriyordum.Hiçbirsorunyok."

"Haftayabeşkamyondahamalyollayacağım."

"Tamamabi."

"Haydioğlum,sağlıcaklakal...babanaselamımıilet."

"Aleykümselamabi."

140

Cemal Fehmi kapattı telefonunu, yerinden kalktı odanın içinde dolaşmaya başladı. Birkaç tur attıktansonra,buruşturupçöpsepetineattığıkâğıdıalmakiçineğildi.Doğrulurkenahhdiyebağırdı.Yinebeliniincitmişti.

Ağzından sunturlu bir küfür fırladı. Bir eliyle belini tutarak yavaş yavaş doğruldu,masanın arkasındaduran koltuğuna, belini kollayarak itina ile oturdu. Buruşturduğu kâğıdı eliyle düzeltmeye çalıştı.Üzerindekiyazıyı ilkkezgörüyormuşgibidikkatleokudu.Kâğıdıhırsla tekrarburuşturdu,buseferçöpkutusunadeğil,masanınsağçekmecesininiçineattı,çekmeceyikapatıpkilitledi.Sonratelefonuyinealdıeline,numaralançevirdi.Bukezuzunçalmadı,hemenaçıldıtelefon

"Ağabey," dedi, "şimdi canını sıkacağım biraz. Lanet mektuplardan bir tane daha geldi bugün... Yaasorma.

Buseferkininüzerindepulmuldayok.Kapınınaltındanatmışkeratalar...hayırhiçbirfikrimyok.

Bismiloğullanolacağınısanmam,onlarlahesabımızıgördükbiz,alacağımızvereceğimizkalmadı...Yokyok,değillerdir.Onlarınbirtalebiolsaaçıkçasöylerler.Buşahsibirmeseleyebenzemiyor.Örgüt-mörgütbirşeylerdiyorlarbukez...Bulaşmayalım,elbettebulaşmayalımda,kiminyolladığınıöğrenelim...Yokabi, babama söylemedim henüz. Sıkmak istemedim canını. Ama sonunda o da duyacak herhalde.Diyordumki, bu akşamçiftlikte buluşalım, hembumeseleyi bir görüşelim, hemdebabamadanışalım.Belkiodabirfikirverir,nedersin?Tamam...buakşamiştençıkıncagelirim.Haydieyvallaah."

CemalFehmi,ogünişinibitirince,çekmeceninkilidiniaçıp,buruşukkâğıdıçıkardı,eliyledüzeltti,dördekatlayıpözenlecüzdanınayerleştirdi.Bürosundançıkmadanönceayak işlerinebakandelikanlıya,"Bençıkıyorum," diye seslendi, "sen ışıklan kapatır, kitlersin. Sabah geç kaldığını görmeyeyim! Saat tamsekizdegel,odayıhavalandır,tozal.Telefonlandanotedersin."Kapıdançıkarçıkmaz,telefonunbaşınayerleşensıskaoğlan,

141

"Hergünaynışey!Sankibilmiyoruz.Birkeredesöylemeseolmaz,"diyesöylendiarkasından.

Çiftliğingirişindesağtarafadüşenkonağınselamlıkbölümündetoplanmıştıaileninerkekleri.Ortayayersofrası kurulmuştu.Kadınlar ellerinde tepsiler, tabaklar, kâselerle girip çıkıyor, donatıyorlardı sofrayı.Gelmesibeklenentümkardeşler,yeğenlerveamcaoğullantoplanınca,ogününşerefine,entarisiniçıkanp,kahverengi takımelbisesinikuşanmışolanSadıkAğa,yavaşça indi sedirden, sofrayayürüdü.Diğerlerionu takip ettiler, sofranın etrafında halka olup oturdular. Sadık Ağa, Bismillah'la açtı sofrayı. Tahtakaşıklar ortada duran tarhanaya, yoğurda, çıl-pıra, eller böreğe ve parçalanmış kuzu buduna uzandı.Birkaçgençkızortadadolanıpserviseyardımcıoluyordu.Yemekfaslıbitincekahvelersöylendi.Gençkızlardanbiri, sedirinönündeduranmangalaüçcezve sürdü.SadıkAğave ikibüyükoğulunkahvelericezvede pişirildi, diğerlerininkini bir başka kız tepside içerden getirdi.Herkes kahvesini eline alınca,Sadık Ağa başıyla bir işaret yaptı, odada dolanan kızlar, kadınlar usulca çekilip, kapıyı arkalanndankapattılar.Erkeklerodadayalnızkalınca,

"Biryaramazlıkvarmış.Neleroluyoroğlum?"diyesorduSadıkAğa.

CemalFehmikonuyalafıuzatmadangirdi.

"On beş gün kadar oluyor, büroya sakal traşı olmamış, gençten biri geldi.Örgüt adına para istedi.Neörgütübu,diyesordum.BüyükKurtuluşgibibirşeysöyledi.Böylebirörgütüdahaöncehiçduymadığımısöyledim.

Yenikurulmuşlar.Herifiadamyerinekoyup,böyleişleregirişmemesini,bizlerinbutürörgütlenmelerdenbugüne kadar hiç fayda görmediğimizi, tam tersine bu tür işlere bulaştıkça, rahatımızın kaçacağınıanlattım.

Bana hakarete varan laflar etti. Ben de kendimi tutamadım, kovdum. Odadan çıkmadan önce, pişmanolmamakiçiniyidüşünmemgerektiğinisöyledi,defolupgitti."

142

I

"Beni niye hemen haberdar etmedin oğlum?" "Ağababam, önemsemedimolayı. Serserinin biridir, paraçarpmayagelmişdiyedüşündüm."

"Amabukadarlakalmadı,"diyeeklediHüseyin,"birkaçgünsonra,postadanbirmektupgeldi.Mektuptabirhaftaiçindeparayıhazıretmemizvebeklememizyazıyordu."

"Kaçparaistiyor?"

"Üçmilyon."

"Çüşşş!"

"Aynenbendeöylededim.Elinherifine,bilmemneörgütüiçinüçmilyonvereceğim.Olacakişmi!Hanibanadeseki, ihtiyacımvar,oğlumameliyatolacak,yadanebileyim,kumardakaybettim,benivurmaküzereler,Allahrızasıiçinvereyimelinebirkaçkuruş,savayım."

"Belki dilencilik etmeye yüzü tutmadı, örgüt palavrası altında para koparmaya çalışıyordur," dediyeğenlerdenbiri.

"Şantajyapıyorolmasın?"diyesorduSadıkAğa.

"Onudadüşünmedimdeğil,amaşantajlıkbirdurumyokki.Kaçgündürhesaplankontrolediyorum,biraçıkçıkarmıdiye.Hesaplarmisgibi...tertemiz.Neyinşantajınıyapacak?"

"Paçanıkaptırmamayabak.Buserseribirdadanırsa,başınabelaolur."

"Zatenparafilanvereceğimizyok.Amabugünmektuplarüçledi.Sonmektupkapınınaltındanatılmışyine,postadan değil. Bu kez iyice gözdağı veriyor. Parayı vermezsek, mal taşıyan kamyonlarımızıyakacaklarmış."

"Kimler?"

"Örgütişte."

"Neörgütübu,araştırdınızmı?"

"Dedimya,BüyükKurtuluşGünüÖrgütümuymuş,ney-

miş?'

"Kimikimdenkurtanyormuş?İtoğluit!"

143

"Vallahi bilemem. Ama kamyonu yakarız diye okuyunca... canım sıkıldı ağababa... Bir fikrini alayım,dedim."

"BulaşmaCemalFehmi,hiçbulaşma.TaayıllaröncesindenKürtdavasındakaybettiklerimizbiryana,benkandavasına,törebelasınaazcanvermedim.Çınargibiikievladımdevrildi,gitti.Başımıyakmayınyine.

Hiçbirinizin kılına zarar gelsin istemem. Herife küfür filan sakın etme oğlum, gelirse kovma da.Güzellikle hallet. Bu ara işler kesat, de. Vergi ayı geliyor, de. Elimiz açılınca yaparız bir şeyler de,oyala."

"Başüstüne,"dediCemalFehmi.

SadıkAğa'nınkararınakimseitirazetmedi.Akrabalarınhiçbirieşkiyayaparakaptırmaktanyanadeğildi.Ağız birliği yapar, sıkı dururlarsa bu belayı atlatacaklarına inanıyorlardı. Aile toplantısı gece onsıralarındadağıldı.

CemalFehmi,ilçeyeevinedöndü.

Ertesisabahbürosuna içi rahatlamışolarakgittiCemalFehmi.Bilalsöylediğisaattendeerkengelmiş,camlanaçmıştozalıyordu.Patronunkapıdaniçerigirdiğinigörünce,doğruldu.Bembeyazdıyüzü.

"Kapatsanapencereyioğlum,soğuktansuratınbembeyazolmuş,"dedi.

"Beyim...çokkötüşeyleroldubeyim...demintelefongeldi,sizievdenaramışlar...çıkmışsınız...beyim..."

DudaklarıtitriyorduBilal'in.

"Nevarlan?Söyleneoldu?"Bilalkonuşmayabaşlamadantelefonçaldı.CelalFehmişaşkınşaşkınbirBilaPebirtelefonabaktı,sonraısrarlaçalantelefonukaldırdı,kulağınadayadı.

"Neeee!Nediyorsun?...Nezaman?...Niçin?...Tamamenmiyanmış?...Kimyapmış?Allahsızlar.İtoğluitler...Tamam,hemengeliyorum."

Telefonukapatmayıunutarakmasanınyanındakikoltuğaçöktü.ElindendüşenahizeyikoşupkaldırdıBilal.

CemalFeh-

144

mi, başı ellerinin arasında hiç konuşmadan oturdu bir süre. Sonra ağır ağır konuştu, "Mal götürenkamyonuyakmışlar."Bitkindisesi.

"Biliyorumbeyim,sizgelmedenaradılar..."

"Benhemen şehregidiyorum.Sendeher tarafi kapat, kilitle çık.Çiftliğegit.Ben telefonedenekadar,babamabirşeysöylemeyin,"dedi,CemalFehmi.

SadıkAğa'nın oğullan, erkek torunları, amca çocuklan ve yeğenleri, şehirde, ortaklanRecep'in evindebuluştular. Her birinin suratından düşen bin parçaydı. Bir süre birbirlerini suçladılar, uzun uzadıyamünakaşaettiler.Kimiparayıvermeliydikdiyordu,kimiaslavermemelerigerektiğinisöylüyordu.Birazsa-kinleşince,neyapmalangerektiğihakkındakonuştular.Taşıdığımallabirlikteyanankamyon,örgütün

istediği paradan daha fazlaya mal olmuştu. Allahtan hem kamyon hem de mallar sigortalıydı. Olanolmuştu. Canlan yandığı halde, para ödemediklerini gören hırsızlann bir kamyon daha yakacak halleriyoktuelbette.Buolayı,polisehabervermeden,kapatmayakararverdiler.

Kamyon olayının haftasında, bir tehdit daha geldiCemal Fehmi'ye.Bir akşamüstü, bürosundan çıkmaküzereykentelefonedenkişi,derslerinialıpalmadıklannısoruyordu.

"Biz bu olaya bir kaza gözüyle bakmıştık," dedi Cemal Fehmi, "şimdi sen diyorsun ki, kamyonu sizyakmışsınız. Elleriniz dert görmesin. Madem kamyonu siz yaktınız, vereceğim varsa da vermiyorumparayı.

Size yapacağım tek iyilik, yediğiniz haltı ihbar etmemek olacak. Bir hatadır yaptınız, her kuşun etininyenmeyeceğiniöğrendiniz.Artıkbizirahatbırakın,nehalinizvarsagörün.BensiziAllah'ahavaleettim.

Bundanböylebirdahasesiniduymakistemiyorum!"

Bunlan çok inandıncı bir sesle, sakin sakin söylemiş olmasına rağmen, telefonu kapattığında ellerititriyordu.

Bilal'ebiracı

145

kahve getirmesini söyledi. Kahvesini yavaş yavaş içerken bir yandan da düşünüyordu. BilaPin kahvefincanını önünden alıp, odadan çıkmasını bekledi, sonra ağabeyine telefon etti. Uzun uzun konuştular.Konuşmalarını, odaya endişeli suratıyla giren Bilal böldü. Kapıda bir polis memuru vardı, karakolaçağrılıyordu.Telefonukapatıp fırladı.Karakolagidip ifadeverdi. İfadesinde, tehdit edildiğini sakladı.Yangının kontakta meydana gelen bir arızadan olduğunu tahmin ediyorlardı. Kimsedenşüphelenmiyorlardı.

Bürosuna dönünce tekrar çöktü telefonun başına. Akşamın geç saatlerine kadar bu işle ilgilenen bütünakrabalanyla teker teker konuştu. Ağız birliği etmeye karar verdiler. Ayrıca bütün kardeşlerin veyeğenlerindeonayı ile,köydenilçeyemahsul taşıyanatarabalarınaveilçedenşehregidenkamyonlarabirerkorumakoymakaranaldılar.Mallar,hiçbirşekilde,ihtiyaçmola-lanndabilebaşıboşvekorumasızbırakılmayacaklardı.

Ertesigünsiyasipolisgirdidevreye.Birkaçgünüdahadikenüstündegeçirdiler.Sonundakamyonyangınıdosyasıbirkazaolayıolarakkapatıldı.Kontaktameydanagelenbiranzadankamyonalevalmıştı.

Kasrikoğluailesininikincikamyonlan,ilkyangınolayındanonyedigünsonrayakıldı.

Aynıgün,doğukentlerinebuğdaytaşıyanbirbaşkakamyonlanda,frenipatladığıiçin,keskinvirajlıyoldauçurumayuvarlandı.Bukezkamyonukullanansürücüdekazadaöldü.

SadıkAğa'nınçiftliğindeailebirkezdahabirarayageldiğinde,herkesingörüşüdeğişmişti.Karşılanndakolaykolaybaşaçı-kamayacaklanbirgüçvardı.Kalabalıkaileninenönemligeçimkaynaklanndanbiriolannakliyeişine,altındanzorkalkılırbirdarbevurulmuştu.Buseferkiailetoplantısıyemeksofrasıetra-

146

findayapılıverecekcinstendeğildi.SadıkAğa'nınselamlıkodasındatoplanıldı.Herkesinyüzündendüşenbinparçaydı.İlçedenveşehirdengelenakrabalartekertekergörüşbildirdiler.SadıkAğahepsinidinledi.Uzunbirsüregözleriyerdedüşündü.Sonraağırağırkonuştu.Konuşurkensesiüzüntüsünüeleveriyordu.

"Buparayıvereceğizçaresiz,"dedi,"vermediğimiztaktirde,sadecekamyonlardeğil,canlardagitmeyebaşlayacak,öylegörünüyor.Kamyonlarlabirliktehederolanşoförlerinvebalinidebizdensorarlarsonra.Ağa,parasınakıyamadığıiçininsanlaröldü,dedirtmem."

"HersalıgünüsektirmedenanyorAllahıncezaları.Busalıonlaraistediklericevabıvereceğimdemekki.

Yazık!"dediCemalFehmi.

"Yazıkkineyazık!Amayapacakbaşkaşeyyokgibigörünüyor."

"Parayıhaftasonunakadaristerler."

"Toparlayabilirmisinizparayıcumayakadar?"diyesorduSadıkAğa.

"Toparlarız,"dediHüseyin.

"Bakın,birşeyi iyibelleyin.Bundankimseninhaberiolmayacak.Şuodadabulunanlarındışında,kimseeşkiyaya para ödediğimizi bilmeyecek. Bu parayı verirken de, bunu sadece bir kerelik yaptığınızısöyleyin.

Ödeyeceğiz,elsıkışacağız,bitecekbuiş."

"Tamambaba."

"Parayıtahsilekimgelecek,biliyormusun?"

"Herhaldebenimbüroyagelenherifçioğlugeliryine."

"Parayıörgüteteslimedeceğindeneminmisiniz.Yakendineayınrvermezse?"

"Olurmucanım?"

"Niyeolmasın.Vermediler,der."

147

"Elindenbirmakbuzalırız."

"İyi olur. Şu kadar parayı teslim aldım diye bir kâğıt imzalatın. Yazıyı da kedi el yazısıyla yazsın.Vermedilerdiyecekolursa,elimizdebirbelgeolur,hiçolmazsa."

"Haklısınbaba,"dediCemalFehmi..

"Birşeydahavar...kimverecekbuparayıonlara?"

"Benveririm."

"Olmaz.Ortayaçıkacakolursa,Örgüteparavermişoluruz."

"Çıkmaz.Bizkonuşmazsak,kimbilebilirki?"

"Yerinkulağıvardır.Tedbirliolmaklazımdır."

"Neyapalımpeki?"

"Birşeydüşünelim.Biryolbulalım."

Bir sürehiçkonuşmadanoturdular.SonraSadıkAğa, "Kızlara seslenindebizemırraları hazırlasınlar,getirsinleriçeri.Onlarıiçesiyekadarbirşeygeliraklımızaelbet,"dedi.

Hüseyindışarı çıkıpkadınlara seslendi.Az sonra sim işlemeli kadife elbiselergiyenkızlar, tepsilerdetaşıdıkları cezvelerle geldiler. Cezveleri mangallara sürüp, kahveleri kabarttılar, kulpsuz fincanlaradöküp, ikram ettiler erkeklere.Odayamis gibi kakule kokusu yayıldı.Kızlar kahve servisini bitirince,sessizceçekildiler.

Sadık Ağa, kahvesinden höpürdeterek bir büyük yudum aldı. Gerisini içmedi, bıraktı fincanı yanına.Yüzünde, söyleyeceğinden hoşnut olmadığını belli eden bir ifade vardı. Kısık bir sesle, "Cengiz'everdirelimparayı,"

dedi.

"Duyamadımbaba."

SadıkAğaboğazınıtemizledi,tekrarkonuştu,

"Cengiz,dedim.Parayıoversin."

"NiyeCengiz?"

"Bir kere henüz gençtir, ailesi, çocuk çoluğu yoktur. Ara sıra yaramazlık yapar, kumar oynar, borcagirer..."

148

"Amababa..."

"Kesme sözümüHüseyin.Cengiz seninoğlunsa, benimde torunumdur.Bendenbir şeyleri sakladığınızızannedersiniz ama, ben her şeyi bilirim. Her yerde gözüm kulağım vardır. Ko-cadım ama henüzbunamadım."

"Estağfurullahbabam,onasılsöz."

"Şimdi,Cengizkumaroynardedim.."

"Vallahiartıkoynamıyor.Tövbeetti..."

"Sanasözümükesmedemedimmi!Herserdebirhayırvardır.Zamanıgelincekumardabilevardırhayır...

Parayı Cengiz'e verdirelim ki, bir gün başımız sıkışacak olursa, kumar borcu varmış hergelenin, onuödemiş,deriz."

Aileninerkeklerioakşamevlerinedağılırlarken,SadıkAğa,kıztorununlanndanbirineseslendi,

"Canım ciğerim Hediye, o güzel ellerinle bir mırra daha yap da getir dedene. Şöyle yatmadan önce,huzurlaiçeyimkahvemi."

"Emrinolurdedem."

"Durkız,dur!Kahvedenvazgeçtim.Senbanabirkadehrakıver.Suyunubenkoyarım."

"Amadedegeçoldu."

"Oldu.Saatideğildirama,benideefkârbastı,kızım.Verkisinirlerimgevşesin.İçkikimininsinirinialır,kimininkinibüsbütünazdırır.Benbirincilerdenim.Birkadehatmazsam,uykututmayacakbeni,bugece."

"Nedendedem?Neolduki?Hayırdır?"

"Pekhayırdeğildirbuişlerkızcağızım.Okyaydançıktımıydınereyivuracağıbelliolmaz!"

"Nelerdiyorsundede?"

"Bakma sen bana.Yaşlılar böyle çok konuşur.Haa,Hediye, sakın analarına hele de koca ninene, rakıistediğimisöylemeemi!Sengizlicekoybardağagetir."

149

Hediyeodadançıktıktansonra,SadıkAğabirazbekledi.Kızınuzaklaştığındaneminolunca,pencereninönündedurdu,yüzünüyükselmekteolanyeniayadöndü,elleriyleböğrünüdöverek,yaralıbirarslangibikükredi, "Bak şu halimi gör de acı bana, yüceAllanın hilali, bak eşkiya beni nasıl dize getirdi!Nasılboyuneğdirdi!Bensananekusurişledimdebugünügösterdinbana,eyyüceRabbim!"

Şehrinsigaradumanındangözgözügörmeyenbirbilardosalonununhelasında,kargacıkburgacıkbiryazıilebellimiktarparayıaldığınıbildirennotuyazdırdıktansonraverdiCengiz,üzerindeoturduğuparadoluçantayıparkalıgence.Parkalı,paralansaydı,azönceyazdığıkâğıdıimzaladı,

"Şimdidesenkaçparateslimettiğinedairbirkâğıtimzalayacaksın,"dedi.

"Gerekyok!"dediCengiz.

"Varkiistiyorum.Kaçparaverdiğinibirkağıdayazacaksınki,içindenaldımsanmasınlar."

"Notubenimyazdığımıneredenbilecekler?"

"Ukalalıketme.Yazsen!"*

"Yazmazsamneolacak?"

"Yarınbirkamyonunuzdahayanar!"Cebindençıkardığıdördekatlanmışdosyakâğıdınımusluğunkenannakoydu,kalemiuzattı.

"İçeribirigirecekolursa..."

"Kimsegirmeyecek.Kapıdaarkadaşlarvar.Bütüngeceyikeneftemigeçireceğiz,hadiseneulan,çabukoldedimsana!"

"Bokherif,"dediCengizdişlerininarasından.Kâğıdaverdiğimiktarıyazdı,tarihveimzaattı.

"Haydi,çekarabanışimdi."

Cengiz herifin suratının ortasına bir yumruk indirmemek için zor tuttu kendini. Kapıyı çarpıp çıktı.Bilardosalonundaki

150

sigara dumanından oluşmuş bulutun içinden geçip, sokağa attı kendini. Bir taksi çevirdi, evine gitti.Babasınatelefonaçtı.

"Tamambaba,"dedi"kazasızbelasızoldubittiiş.Amcamlara,dedemehaberverebilirsin."

BaharyeniyeniuyanıyorduAnadolu'da.Cemrelerçoktandüşmüştü.Yamaçlarkatırtırnaklarıylasapsarıyaboyanmış, çayırlarda papatyalar, gelincikler, mineler açmıştı. Doğa yedi rengin her tonuyla bezenmiş,ağaçlarçiçeğedurmuş,koyunlarkuzula-mıştı.Kasrikoğluçiftliğindemutlubirtelaşvardı.SadıkAğa'nınen küçük kızından olan torunu Hediye'yi gelin ediyorladı. Düğün çiftliğin ön bahçesinde yapılacak,konukların bir kısmı da çiftlikte yatıya kalacaku. Bu nedenle evlerin arkalarındaki avlulara serilenyaygılaratünemişhallaçlar,şiltelerin,yorganlarınbaşınaçökmüşhanihanipamukyaylıyor,kızlartaşlantahtalarısiliyor,kadınlarincecikhamurlaraçıyorlardı.

Telefon sesini oldum olası sevmezdi Sadık Ağa. Selamlıkta, çalışma masasının üzerinde hesaplarıylameşgulkenacıacıçalantelefonuhemenuzanıpaçn.

"Alo,"dedi.

"Baba...Baba...haberlerfena.Cengiz'igötürdülerbusabah."Hüseyin'insesititriyordu.

"Nereyegötürdüler?Kimgötürdü?"

"Asker.Nereyegötürdüğünübilmiyorum."

"Neden?"

"Örgüteparaverdiğiiçin."

"Hanihiçkimsebilmiyordubunu!Hanihiçkimseye söylen-meyecekti!Hanginamussuzöttü?Hangi ırzdüşmanı,pezevenk...hangi..."

"Durbaba,dur.Lafbizdençıkmışdeğil.Parayıalanherifötmüş."

"Nerdenbiliyorsun?"

151

"Polissöyledi."

"Kumarborcuydudemedinizmi?"

"Dedik...Cengizüçgündürgözaltındaydızati,baba..."

"Banaşimdimisöylüyorsun?Aklınnerdeydi?"

"Üzülmeyesin diye sana hemen haber vermek istemedik. Hallederiz sanıyordum. Polis soruşturmasınıyapıpsaldı.Evinedönmüştü.Sonrabiraraçdolusuaskergelmiş,evdeveişyerindearamayapmışlar.Evide,büroyuda talanetmişler.Bir şeybulamamışlar.Zatennevardıkibulunacak!Oğlanı alıpgitmişler.Banakomşularıhaberverdilerdeöyleöğrendim."

"Polise de askere de doğruyu anlatın Hüseyin," dedi Sadık Ağa, "Ne olduysa, nasıl olduysa söyleyinhepsini.

Yakılankamyonları,uçurumadüşeni,tehditmektuplarını...hepsini."

"Niyezamanındabizehabervermediniz,demezlermi?"

"Derler.Anlatırsınız.Kurtarınçocuğu."

Telefonukapayınca,elisolgöğsününüzerinde,masasınınüzerinedevrildikaldıSadıkAğa.

"YaktımseniCengiz,"dedizarzorduyulurbirsesle,"yaktımsenioğlum.Benyaktımseni."

Cengiz kapatıldığı hücrede, yer tahtalarının üzerinde uyandı. Önce kötü bir rüya gördüğünü zannedipyenidensımsıkıyumdugözlerini.Tekraraçtığında,bununbirkâbusdeğil,gerçekolduğununbilincindeydiartık. Bulunduğu daracık odada, tek bir sandalye vardı. Yattığı yerden doğrulmaya çalıştı. Sırtı, beli,kolları,bacakları,hertarantutulmuştu.Zorluklakalktı,odadakiyegâneiskemleyeoturdu.Birgeceönce,bircipebindirilip,MerkezKomutanlığınınolduğuşehregetirilmişveonubuodayasokanaskereteslimedilmişti.

Saatinebaktı,yediyiüçgeçiyordu.Etrafınabakınarak, ihtiyaçgiderebileceğibiryereaçılacakbirkapıarandı.

Tekbirkapıvardı,odakoridoraaçılı-

152

yordu.Kapıyıaçmayaçalıştı.Kilitliydi.Eliylevurmayabaşladı.Azsonraaçıldıkapı.

"Nevarulan?"dedi,kafasınıiçeriuzatanbirasker.

"Helayagitmemlazım."

"Yürü!"

Askeröndeoarkada,uzunkoridordayürüyüpbirkataşağıindiler.Er,soltaraftabirkapıyıişaretederek,

"Eliniçabuktut,"dedi.

İşibitinceeröndeoarkada,küçükodayageridöndüler.

"Bennekadarkalırımburada,kardeş?"

"Nerdenkardeşinoluyorum?Benvatanhainideğilim."

"Bendedeğilim."

"Değilsenburadaişinne?"

"Biryanlışanlamaoldu."

"Yokbe!"

"Vallahi.İkigözümönümeaksın."

"Akarinşallah."

"Kardeşim...şey...Reis,nekadardaha..."

"Bilmiyorumulan.Oturişteburada.Halinedeşükret."

Er kapıyı üzerine çekip çıktı. Cengiz yere oturdu, başını kollarına, kollarını da sandalyeye dayayıpuyumayaçalıştı.Yorgunluktanbiraraiçigeçti.Kapınınaçıldığınıduymadıama,birininpostalıylakendinidürtelediğini hissedince sıçrayarak uyandı. Bir er, elinde bir tas çorba ve bir dilim ekmekle başındadikiliyordu.Hemenayağafırladı.

"Sağol kardeşim," dedi, "beni ne zaman çıkartırlar acababuradan?"Tuh, dedi içinden, yine 'kardeşim'dedim.

Allahtanbuseferkiaskerdenfırçayemedi.

"Sorgunyapıldıktansonra."

"Sorgumnezamanyapılır?"

"Onubenbilemem.Çorbayıbitirince,kapıyıtıklat."Çıktı,gitti.

Cengizçorbatasınıiskemleninüzerinekoydu,yereoturdu.

153

Ekmektenbirparçakoparıpağzınaatta.Taşgibiydiekmek.Açlıktangözükararmasınarağmençiğneyipyutamadı.Ekmeğiçorbanıniçinedoğradı.Birkaşıkaldı,zoryuttu.Çorbabulaşıksuyugibibirşeydi.

Soğumuştu. Karnının gurultusunu bastırmak için, çorbanın içinde yüzen yumuşamış ekmekleri yemeğeçalıştı.

Soruşturma için güçlü olmalıydı. Yüreğinde bir umut vardı, şimdi. Soruşturmada masum olduğuanlaşılınca, bırakırlardı onu. Karakolda, kumar borcu numarasını kimse yutmamıştı. Demek ki gerçeğisöylemenin vakti gelmişti. Zaten, cipten indirilip, askerlerin arasında merkez binasına yürütülürken,babasını görür gibi olmuştu, etraftaki kalabalığın içinde. Babası dudaklarıyla 'anlat, anlat' diye işaretediyorgibigelmiştiona.

Sonra, daracık odada sabahlarken, gördüğünün bir hayal olduğunu düşünmüştü. Yoksa bir rüya mıgörmüştü. Yok hayır, olamaz. Babasını gördüğünü ve hatta duyduğunu zannettiğinde daha bu odayatıkılmamışveuyuyakalmamıştıki,rüyagörmüşolsun?Babasıonaişaretediyordu...Yokmümkündeğildionu görmüş olması... bu ancak bir rüya olabilirdi. Hayal ve gerçek birbirine kanşıyordu. Kafasıkarmakarışıktı.

"Allahım, aklımı koru," diye dua etti içinden. Tekrar sorguya çekildiğinde, ne söyleyeceğine kararvermeliydi.

Cengiz, içindeekmek lokmalarıyüzen tasıyerebırakıpkapıyı tıklamayagitti.Amabukezkimsegelipaçmadıkapıyı.İskemleyeoturup,başınabunlannnedengeldiğinidüşünmeyebaşladı.Hiçbirsiyasigörüşüolmayan, hiçbir partiye, derneğe, örgüte üyeliği bulunmayan, siyasetten nefret eden, ara sıra pokeroynamaktanbaşkazaafıbulunmayan,kendihalindegençbiradamınbaşınaneredenbulaşmıştıbubela?Sıkıntıyla elini cebine attı. Ohh! Sigara paketi hâlâ cebindeydi. Telaştan, şaşkınlıktan daha önce akıledememişti ceplerini karıştırmayı. Paketi çıkarırken içinden çakmağı düştü. Ne iyi bir alışkanlıktı,çakmağınısigarapaketininiçindebulundurmak.Birsigarayaktı,derinderiniçineçektiilknefesi.

154

"Budageçer,"dedisigaranınverdiğikeyifle,"budageçer,aldırmagönül,aldırma!"

Bayatekmeklerisoğuktarhanaçorbalarınayadabolsulunohutyemeğinedoğrayarakdoymayaçalıştığıikiuzungününsonunda,sigarasıdatükenmişti,moralide.Üçüncügünsorguyaalındı.

"AnlatbakalımKasrikoğlu,"dediüniformalıbiradam.

"Neyiefendim?"

"Örgütleilişkini."

"Örgütlehiçbirilişkimyok."

"Olmadığıiçinmiparaverdin."

"Örgütlehiçbirilişkimyok."

"Bak oğlum Cengiz, sana bir tavsiyem var. Kendi iyiliğin için doğru konuş. Bize her şeyi anlatırsanişimizikolaylaştırırsın,sorgununsonundaçıkargidersin.Biziaptalyerinekoyacakolursa-an..."

"Estağfurullahpaşam."

"Benpaşadeğilim."

"Komutanım..."

"Bak oğlumCengiz, burada soruşturmadasın.Biz seni soruştururuz, ama kimse bizi soruşturamaz...Nedediğimianladınmı?"

"Anladımefendim."

"Anladığınaeminmisin?"

"Eminimefendim."

"İyi. O halde paşa paşa cevap ver sorduklarıma ve sakın yalan yoluna sapma. Yalan söylersen,bildiklerinisaklarsanbizbunuhemenöğreniriz.Öğrenincedegerekeniyaparız."

"Yalansöylememefendim."

"Niyeörgütlealakamyokdiyorsunohalde?"

"Yokdaondan.Müsadeedersenizanlatayım..."

155

"Örgütlealakanvarmıyokmu?"

"Yok."

"Konuşmayacaksınöylemi?"

"Yokefendim.Alakamyok."

"GünahbendengittiKasrikoğlu.Bundansonraolacaklardansensorumlusun.İşkencedesakatkalabilirsin.

Ölebilirsinde.İyisimi,gelbunlaragerekkalmadan,olanlanbanasenanlat.Beniişkenceyemecburetme.

Severekyaptığımbirşeydeğil."

"Efendimbizimkamyonlanmızvardır."

"Biliyorum."

"İşteokamyonlarlabizaşağışehirdekifabrikayabuğdayta-şınz."

"Banabildiklerimideğil,bilmediklerimianlat."

"İştenedenörgüteparavermekzorundakaldığımıanlatıyorum."

"Yanikabulediyorsunparaverdiğini."

Cengizoturduğusandalyedesıkıntıylakıpırdandı.Onusorgulayankomutanınelindesallayıpdurduğukâğıtparçası,imzasınıtaşıyannotolabilirdi.Parayıverdiğiniitirafederse,aileningerikalanınıacabarahatmıbırakırlardı, yoksa büsbütün üzerlerine mi giderlerdi? Babasını, özellikle yaşlı dedesini bu işebulaştırmakistemiyordu.Yıldınmhızıyla,neyanıtvermesidüşünmeyeçalıştı.

"KONUŞŞ!"

"Evetama..."

"Amasıyok.Paraverdiğinikabulediyormusun?"

"Ediyorum. Ben verdim. Tehdit edildik. Kamyonlarımız yakıldı. Bir tanesi uçuruma uçtu. Verdimmecburen."

"Parayısenverdin?"

"Evet."

"Neredenbuldun?"

"Babamdanaldım."

"Babandabiliyoryani.Bilebileverdi."

156

"Babambilmiyor.Kimevereceğimionasöylemedim."

"Nediyeversinsanabukadarparayı?"

"Babamakumarborcumvardedim."

"İnandımısana?"

"İnandı."

"Vaybe!"

"Dahaöncedeböyle...şey...kumaroynamışlığımvardıda..."

"Hayırlıevlat!Dahaöncealdığınparalandaörgütemiverdin?"

"Nemünasebet!"

"Doğrusöylediğinineredenbileyim?"

"ŞehirKulübü'nde...borçlularımınadınıvereyimsize...soruşturun."

"Emredersin."

"Estağfurullah.İnanmadınızdaonuniçinsöyledim."

"Doğrulansöylerseninanınm.BuparayıalanarkadaşladaŞehirKulübü'ndekumaroynadın,öylemi?"

"Onunlakumaroynamadık."

"Oğlum,parayıŞehirKulübü'ndemialdın?"

"Hayır,oradadeğil."

"Nerede?"

"Şeyde...bilardosalonunda."

"Bilardosalonunda?"

"Evet."

"Nedenorada?"

"Kimsegörmesin,bilmesin,diye."

"Okalabalığıniçindekimsegörmedimiyani?"

"Görmedi.Tuvaletteverdim."

"Adıneydiverdiğinkişinin."

ParkalıgencinkâğıdaattığıimzayıhaürlamayaçalıştıCengiz.Hatırladığıadısöyledi.

157

"Aferin sana, bölücülere para verdiğin için eline sağlık. Anlat bakalım şimdi, örgütten başka kimleritanıyorsun?"

"Hiçkimseyi."

"Canımısıkmayabaşlıyorsun,Kasrikoğlu.Ötecekmisinyoksabaşlayalımmı?Bütüngünburadaoturmayaveağzındaniplelafçekmeyehiçniyetimyok."

"Yeminederimkimseyitanımıyorum.Yeminederim."

Komutan Cengiz'in tam karşısına çekip oturduğu iskemleden kalktı, cebinden çıkardığı bir siyah bezleCengiz'ingözlerinibağladı.

"KalkbakalımCengizaga,"dedi,"anlaşıldı,buişböylegüzellikleolmayacak."

Cengizkalktı.Komutanonuçekiştireçekiştireodadankoridoraçıkardı,birsüreyürüttüktensonra,başkabirodayasoktu,biriskemleyeoturttu.Gözleriniçözmedi.Cengizduyduğuseslerden,buradabirdenfazlakişininbulunduğunuanladı.Sorgulamada,bugünekadarsorulansorularaverdiğiyanıtlarınaynını,sabırlabirkezdahatekrarladı.Evet,örgüteparavermişti.Kamyonlarınıyaktıklarıvesüreklitehditettikleriiçinvermişti.

Onlardan kurtulmak için sadece bir kerelik vermişti. Hayır, örgüte üye değildi. Örgütten kimseyitanımıyordu.

Misyonlarınasempatiduymuyordu.Birdaha,birdaha,birdahayanıtladısoruları.Beşayrıkişinintekertekersorduğuaynımanayagelendeğişiksorularıyanıtlamaktanyorgundüştüvesonundapatladı.

"Ağzımalafkoymakistiyorsanız,bunubaşaramayacaksınız,"dedi,"Örgütlehiçbir ilişkimyok.Kimseyitanımıyorum.Adlarınıveyerlerinibilmiyorum.Buradabenibirayda,biryıldaonyıldatutsanız,aynıyanıtlarıalacaksınız.Beniyasalınyadahapseatın.Amaartıkbanahiçbirşeysormayın."

Suratındaşimşekgibibirtokatpatladı.İskemledenyeredüştü,tekmelenirkenkendinikaybetti.

158

Cengiz,derinbiruykudankorkunçferyatlarlauyandı.Yaralıbirhayvanıniniltisiniandıran,tuhafbirsestibu.

Hiç kesilmeyen inişli çıkışlı, ağıt yakar gibi bir haykırıştı.Ara ara yükseliyor, sonra birmırıltı halinialıyor, zaman zaman da canhıraş bir çığlığa dönüşüyordu. Çiftlik hayatından, hayvan ulumalarına,ağlamalarınavedoğurankadınlarınbağırtılarınaalışıktı.Buseshiçbirinebenzemiyordu.Ürperdi.Sesinneredengeldiğinianlamayaçalıştı.Aşağıkattanmı,yanodadanmı?İçindençıkamadı.Gözlerikaranlığaalışınca, doğruldu yattığı yerden.Her tarafı ağrılar içindeydi.Ayağa kalkmak isteyince başını bir yerevurdu, tekrar devrildi yattığı yere.Ellerini yukarı kaldırdı... bir ranzanın alt katında yatıyordu.Demekyalnız değildi. Sevindi. Buraya nasıl getirildiğini hatırlamaya çalıştı. Son hatırlayabildiği, gözlerindebağla,sorguyaçekildiğiydi.Sonrasıkaranlıktı...kapkaranlıktı.

Günağarmayabaşlayıncabulunduğuyerin,birkaçranzalı,daracıkbirodaolduğunugördü.Karşıranzanınüstkatındauyuyanbiridahavardı.Odadademirranzalarındışındahiçeşyaolmadığıgibi,ranzalardadaşilte yoktu. Cengiz üstünde yattığı ikiye katlanmış asker battaniyesinin sert kıllarında dolaştırdı

parmaklarını.

Karyola demirlerinin üzerinde yatmıştı bütün gece. Her tarafının tutulması bundan olmalıydı. Ellerinibaşınınaltınakoyup,sırtüstüdöndüvetekraruyumayaçalıştı.

Bukezdaldığıuykudan,odakapısındaniçeriatılanbircisminyeredüşerkençıkardığıgürültüyleuyandı.

Yerde kan revan içinde perişan bir adam vardı. Tabanları fırından yeni çıkmış ekmek somunları gibişişmişti.

Mosmor göz kapakları o kadar şişti ki, gözleri açılamıyordu. Burnundan kan geliyordu. Sağ elinin ikiparmağı kırılmış olmalıydı, derisinin içinde sallanıyor gibiydiler. Pantolon ıslaktı ve leş gibi sidikkokuyordu.

Karşı ranzanınüstündeuyuduğunuzannettiğikişi,yereatladı.Hiçkonuşmadan,her ikisideyerdeyatankülçeyizorluklata-159

şıyarak, alt ranzalardan birine yatırdılar. Cengiz üzerinde uyuduğu battaniyeyi, tir tir titreyen adamınüstüneörttü.

"Adınne?"dedikarşıranzadanatlayanadam.

"Cengiz...CengizKasrikoğlu."

"BenKadir'im."

Cengiz elini uzattı tokalaşmak için. Kadir sağ elini yüreğinin üzerine koyup başını eğdi. Cengiz'in eliboşluktakaldı.

"Niyeburadasınız?"diyesorduadama.

"Vatanaihanetten.Yasen?"

"Bende."

"İhanetettinmi?"

"Haşa.Siz?"

"Böylevatanınağzınasıçayım,"dediKadir.

Cengiz, çattık, diye düşündü, fena halde canı sıkılarak. Vatanını sevenle sevmeyeni aynı odayakoyuyorlarsa,aralarındabirayrımdayapmıyorlardıdemekki.Buherifepekbulaşmamalıy-dı.Yatağınayürüdü,battaniyeyiverdiğiiçin,artıkçıplakkalandemirlerinüzerineoturdu.Birsüresonra,dayanamadısordu,

"Buarkadaşıtanıyormusunuz?"

"Cafer'imi?Odabirvatanhaini,"dediKadir,"bizimgibi"

"Benvatanhainideğilim."

"Farketmez.Sendeişkencedennasibinialacaksın.Nerelisindedindi?"

Cengizgeldiğişehrinadınısöyledi.

"Ohohoo,hemdekatmerlisinialacaksın."

Cengiziçinden,İnşallahsendealırsınnasibini,orospuçocuğu,diyegeçirdi.

Biryarımsaatkadarsonra,kapıhoyratçaaçıldıveiçerigelener,yerebirtepsiiçindeüçfincançayveüçdilimekmekbıraktı.Cengizçaylardanbirinehamlederken,göğsünebiryumrukyedi.

"Durbakalımlan.Acelenneitoğluit!Çokmuacıktın?"

"Evet."

"Öncesabahtekmiliniver."

160

Cengizşaşkınşaşkınbaktı.

"Söylelan!"

"Nesöyliyeyim."

"ÖnceMars'ı,sonraAnd'ı."

"İstiklalMarşı'nısöyle,"dediKadir.

"Benimsesimçokkötüdür."

"Söylelan!Yoksabensöyletirimsana."

Cengizhazırolageçti,söylemeyehazırlandı.

"Sendeinranzandanköpekherif."

Kadiryereatladı,Cengiz'inyanında,ikielleribacaklarınayapışık,dikildi.

"Sendekalk,haydibakalım."Er,yataktakipaçavrayadönmüşadamahaykırıyordu.

"Okalkamaz,"dediCengiz,"Görmüyormusun,kalkacak•haliyok."

"Suslan,sanasoranoldumu?"

"Birazöncegetirdiler.Kendindedeğil."

Cengizinsuratındabirtokatpatladı.Cengizeritepelemekiçinhamlederken,Kadirkollarınıtuttu.

"Buacemidaha,bakmakusuruna,"dediere,"yakındaöğrenir."

CengizsilkinerekkurtardıkendiniKadir'den.

Er, kendine karşı gelinmesinin asabiyeti içinde haykırdı, "Üçünüz de hemen karşıma dikilmezseniz,kıçınızanesokacağımıbiliyorsunuz."

Kadir,ranzadayatanadoğrueğilip,Cengiz'eemirverdi,"Gelburaya,yardımet!"

Cengiz ve Kadir, yatakta yatan külçenin koltuk altlarından tutarak, onu yataktan indirdiler, ayağakaldırmayaçalıştılar.Bacaklarıdizlerindenbükülenadamıaralannasıkıştırıp,İstiklalMarşı'nısöylemeyebaşladılar.

Yanlışlıkyaptıklarında,bacaklarınasopayiyorlardı.MarşbitinceAnd'ısöylediler.Sonundakonserbitti.Adamıtekraryatağataşıdılar.

161

"Osöylemedi.Şimdionunyerinesizbirkeredahasöyleyeceksiniz,"dediasker.

KadirveCengiz,yineyanyanadurup,İstiklalMarşı'ylaAnd'ı,silbaştanyanlışsızokumayaçalıştılar.Heryanlıştabacaklarınabirsopainiyorveyenidenbaşlamakzorundakalıyorlardı.Erçekipgittiktensonra,pantolonunusıyırıp,morarmışbacaklarınabaktıCengiz.Kemiklerisızlıyordu.

"Bu herifler sırtlarına asker üniformasını giyene kadar, doğdukları günden başlayarak, herkesten dayakyerler," dedi Kadir, "Analarından, babalanndan, amcalanndan, dayılarından, okulda öğretmenlerinden,tarlada ağalarından... sonra askere giderler bu kez de üstleri döver onları ki, ne biçim.Bilirsin işte...Sonrasırtlarınageçirirlerbutazefasulyeyeşilikıyafetlerivegüçlerininyettiğiherkestenyedikleribütündayaklarınacısınıçıkarmayabaşlarlar.Amanolaki,damarlarınabasmayasın.Sakınha!"

"Neişimvarkibenimaskerlerle,damarlarınabasayım,"dediCengiz.Hiçsevmemiştibuukalaadamı.

"Sendeöğrenirsinyakında."

Yanıtlamadı Cengiz. Tepsideki çaylardan birini aldı, bir yudum içip tükürdü. Çay buz gibi olmuştu.EkmeğindeAllahbilir,dünkünden farkıyoktu.Dokunmadıbile ekmeğe.Çaybardağını tepsiyebıraktı,gidipranzasınındemirlerineuzandı.Erbirsüresonrageridöndü.Cengiz'inçayınıiçmediğini,ekmeğideyemediğinigörünce,

"Neobeğenemedinmi?"diyesordu.

"Çaybuzgibiolmuş.Ekmekdekaskatı,"dediCengiz.

"Amınakoyduğumunherifi,kahvaltınıbeşyıldızlıoteldenmigetirtelimistiyorsun?"

"Sadeceküfüretme.Başkabirşeyistemiyorum."

"Ulanibne,gösteririmbensana!"

"Bensananeyaptım?"

"Vatanıbölmekisteyensendeğilmisin?Dahaneyapacaksın?"

162

"Benvatanıbölmekfilanistemiyorum."

"İstemiyorsanru"yehurdasın?"

"Nebileyimben?Benigetirenleresor."

"Bensanasoruyorum."

"Haydikardeşim,gitişine."

Erşiddetlibir tokatdaha indirdiCengiz'e.Kadir'inbukezarayagirmesinevakitkalmadanbirkargaşaoldu,Cengizveaskeraltaltaüstüstebirdurumagirdiler.ErbiraraCengiz'inkollarındanokgibifirladı,çıktıgitti.

Birikidakikasonrageridöndüğünde,yanındaüçkişidahavardı.Cengiz'iyakapaçagötürdüler.Güneş

henüzyükselmeyebaşlamıştıgökte.

Akşamüstünedoğruhücreninkapısıaçıldı,Cengiz,ağzıburnukan,pantolonusidikiçinde,makatıyırtık,parmaklarının üçü ve ön dişleri kırık, gözleri yumruk gibi şiş, iki kişinin kollarında kapıda belirdi.Adamlaronuiçeriittiler.Cengizboşçuvalgibiyuvarlandıodanınortasına.

İlkhorozunsesiyleayaklanmıştıSadıkAğa.Köydekiokuldamınınonarılmasıveilçedekisağlıkocağınayeni röntgen makinesi alınması için verdiği bağışa teşekküre geleceğini bildiren kaymakamı iyiağırlamanın telaşı içindeydi.Birgünöncedenkadınlara incecikhamurlaraçtırmış,keşkekhazırlatmıştı.Günağarırkenkalkıpkümestenyumurtalarıkendieliylealmıştı,kaymakamaikrametmekiçin.Traşolmuş,entarisini çıkartıp, kahverengi kostümünü, yeni parlattırdığı iskarpinlerini giymişti. Kös-tekli saatiniyeleğinin iç cebine yerleştirmişti. Elinde cıgarası, çardağın altında oturmuş, derdini kaymakama enmünasipşekildenasıldökeceğinidüşünüyordu.

Kaymakambugünburayakendiayaklarıylagelmeyecekolsa,onunmakamınagidipyardımistemeyiaklınabilegetirmezdi...Yokyok,balgibidegetirirdiaklına.Kimsedenbirşeyistemeye163

alışık olmasa da, ayakları geri geri de gitse, kalkar giderdi makamına kaymakamın; çünkü, hem acısıkibriniçoktanaşmıştıhemdeDündarLeventoğlu,özelnitelikleriolanbirkaymakamdı.İlçeyetayinolurolmaz, tüm köyleri dolaşmış, ağalarla, muhtarlarla tanışmış, her birinin derdini ayrı ayn dinlemiş veköylerdeki eksiklikleri gidermek üzere, imece usulü bir yardım kampanyası başlatmıştı. Varlıklıkimselerin verdikleri paralar bir çanakta toplanıyor, önem sırasına göre işlere bölüştürülüyor ve

bağışçılar, katkı paylarıyla orantılı olarak, isimlerinin tesislere verilmesi gibi gönül çelen ödüllerleonurlandınlıyorlardı.Parayardımıyapamayanlar, el emeği, işgücüylekatkıdabulunuyorlardı.Her şeyimerkezden beklemeyi sevmeyen yeni kaymakamın bu girişimiyle, köy okulları onarılıyor, sağlıkocaklarının eksikleri tamamlanıyor, yollar asfaltlanıyor, çocukların aşı kampanyaları ve sünnetleridestekleniyordu. Aynı zamanda alçakgönüllü bir adamdı Leventoğlu, yöre halkıyla iyi ilişkilerinipekiştirmekiçin,düğünleredernekleredekatılıyordusıksık.

SadıkAğa,birgünahgibi taşımaktaolduğuacısını,daha fazlakaldıramayacağının farkındaydı.MademCengiz'ioatmıştıateşe,maşayıdaokullanmalıydı,torununuiçinedüştüğüateştençekipçıkartmakiçin.Bu maşa, namuslu, vicdan sahibi biriyse, adamın vicdanına hitap edecekti. Para düşkünü bir sefilse,rüşvetini,bahşişiniverecekti.Cengiz'ikurtarmakveevinedöndürmekiçinnegerekiyorsaonuyapacaktı.

Sigarasından derin bir nefes çekerken, "Keşke paragöz bir herif olaydı kaymakam, işim daha kolayolurdu,"

diyedüşündü. İçindenbir ses,bu işinparayladahiçözümlenemeyeceğini söyleyipduruyordu,kulağına.Nevicdanahitapetmeninnederüşvetinkolaycaişleyemediğibirihtilalsonrasıdönemindeyaşıyorlardı.Belki de en doğru yol, başlanna gelenleri olduğu gibi anlatmaktı. Cengiz neler söylemişti acabagözalundayken.

Oğlanla konuşamıyorlardı ki bilebilsinler.Nerede olduğundan dahi haberleri yoktu.Derin bir of çektiSadıkAğa,sigarasınıtoprağa

164

atıp, ikieliniyanlaraaçtı,dudaklarıkıpırkıpırbirduayabaşladı.Yarımsaatkadarsonra, taauzaktan,kaymakamın cipinin çıkardığı tozu görünce, 'Amin' diyerek sonlandırdı duasını, iki eliyle yüzünüsıvazladı,konuğunukarşılamaküzereyerindenkalkıpfıstıkağaçlarınınarasından,bahçekapısınadoğruyürüdü.

Pırılpırılbirbahargünüydü.Erikler,elmalarpıtrakpıtrakçiçeğedurmuştu.Misgibibirıhlamurkokusuvardı havada. İkram sofrasını hayata kurdurmuştu büyük gelin. Kaymakamı güzel ağırladılar. Yemekboyuncahoş

sohbetler ettiler. Kaymakam her şeyi devletten beklememek gerektiğini, el birliği ile çok güzel işleryapabileceklerini anlattı. Sadık Ağa, daha önceki kaymakamlarla başına gelen bazı komik hikâyelerinakletti.

Ballı, bö-rekli, peynirli, kaymaklı kahvaltı sona erince, kahveler de höpür-detildi ve evin erkekleri,aldıkları talimat üzerine, ağa ile kaymakamıbaş başabırakarak çekildiler.Etrafta kimseler kalmamıştıama,yinedeSadıkAğa,tedbiribırakmayarakKaymakamıselamlıktakiodasınadavetetti.İçerigirince,sedireyanyanaoturdular.Ağa,boğazınıtemizledi;

"Sendenbirşeyisteyeceğimbeyim"dedi,alçaksesle,"bunusendenkaymakamolduğuniçindeğil,sendebirbabaolduğuniçin isteyeceğim.Eğerelindengelirdeyardımcıolursan,sana ilçenin işlerinigöresindiyebağıştabulunmasözüvermem,bilesin.Çünküyapacağın iyiliğinkarşılığıparaylapullaödenemez.Değeriölçüyevurulamaz."

"HayrolaSadıkAğa,senbendenneisteyebilirsinki?Senki,bakkaçköyesahipbirvatandaşsın."

"Dedimyabeyim,isteyeceğimşeyinparaylailgisiyokdiye.BakkonuşurkenbilesaygıdakusuredipsanaSayınKaymakamım değil, beyim diyorum. Çünkü bu bir başka iş.Makam işi değil. Bunu ancak banainanırsan,güvenirsenyaparsın.Kaymakamdeğil,insanolduğuniçinyaparsın."

165

"Neişiymişbu?"

"Bubircanişidir,beyim."

"Canmı?"

"Can,evet!Gençbircan.Masumbircan.Hiçgünahı,kusuruolmayanbircan.Benimnarımayananbircan.

O canı kurtarmak için, kendi canımı vermeye hazırım, Kaymakam. Mümkün olsa da beni onunladeğişiverseler,onusalıverip,benialsalar."

"SadıkAğa,lafiuzatma.Anlat!"

Sadık Ağa, taa ilk tehdit mektuplarından başlayarak, ayrıntılı bir biçimde başlarına gelenleri anlattıkaymakama. Ailesinin devlete olan bağlılığını ispat etmek için, Şeyh Sait günlerine kadar döndü.Arşivlerebakarsan,bütünbuanlattığımbilgileribulabilirsindiyeteminatdaverdi.

"Teminatafilangerekyok.BensizleriiyitanıyorumSadıkAğa,"dediKaymakam.

"Cengiz'inhiçbirsuçuolmadığıortada.Sizinyanlışkararınızıncezasınıoçekiyor,zavallı."

"Haklısın,parayıonunlagöndermekyanlışoldu,Kaymakam."

"HayırAğa'm;tehditedilmeyebaşlayınca,polisihaberdaretmemenizyanlışolmuş.Keşkeparayıöderkeneşkiyayatuzakkurduraydınız.Hemonlaryakalanırdı,hembaşınızabunlargelmezdi."

"Yaptıkiştebirhata.Bununvebalinitorunumçekmesin.Yar-dımedecekmisinbeyim?"

"Öncebulalımonu.Duaetkihayattaolsun.Yoksayardımneyeyarar,"dediKaymakam,"önceyaşadığınıöğrenelim."

Kapıvuruldu,onyaşlarındabir kız elinde iki kupaköpüklü ayranvepeşindekaragözlübir başkakızçocuğuileiçerigirdi.Kupalarısedirinönündekisehpayabıraktı.

"Bunlar benim torunlar," dediAğa, "biri yetim diğeri öksüz.Gördüğün gibi, hayat çok ucuz buralardaKaymakam,buaile

166

çokcankaybettiyılların içinde.Kimini törekurşunu,kiminikandavası,kimini trafikkazasıaldı.Artıkölümünobibergibiacısınıkoklamakistemiyorumbirkeredaha.Cengiztorunumubulursan,sağvesalimkalmasınayardımcıolursan,sanahayatboyucanborcumolur."

"Hiçbirborcunolmaz,SadıkAğa.Torunununereyealdıklarınıaraştıracağım.Bunuda,doğrusöylediğinibildiğimiçinvebirazdatorunununadıCengizolduğundanyapıyorum."

"Cengiz,babanınadımıydıKaymakam?"

"Ölüdoğanoğlumubuadlagömdüm,ağa.Askerlikarkadaşımınadıydı."

"Allahonunuriçindeyatırsın,sanadanicehayırlıoğullarnasipeylesin."

"Amin,"dedikaymakam.

Küçükkızlarçıktıktansonra,kaymakamdaayağakalktı,eliniuzattı,evsahibine.SadıkAğasıkıcatuttuelinikaymakamın,birşeylersöylemekistediamalaflarboğazınadüğümlendiğiiçin,hiçbirşeydiyemedi.İkiadamgözleriylekonuştular.Kaymakamındürüst,berrakbakışları,elimdengeleniyapacağımdiyordu.Ağanın,gözpınarlarındayaşlarıntitreştiğikederligözleriise,Allahsendenrazıolsun,dergibiydi.

Cengizartıkkaçgündürburadaolduğununhesabınıkaybetmişti.Ongünmü?Yirmimi?Yoksaaylardırmıyatıyordu bu daracık, havasız koğuşta? Zaman kavramını çoktan yitirmişti. Başlarda sımsıkı sarıldığıumudunu da. Artık, her sabah ayağa dikilip önce İstiklal Marşı'nı, sonra da Andımız'ı bağıra bağırasöylediğiveyanlış

yaptığı taktirdesopayediği, iğrenççorbalarabayatekmeklerikatıkederekkarnınıdoyurmayaçalıştığı,diğer tutuklularlabirlikte,helalar tıkalıolduğuiçin,pisliklerinyüzdüğüyerlerdehacetgiderdiğivegünaşınnöbetonadüştüğündebupislikleritemizlemekzorundakaldığıyenibiryaşamıvardı.

167

Odalannabaşkamahkûmlardagetirilmişti.Havalandırmaya,kelepçelielleribirbirinezincirlenmişolarakçıkartılıyorlar,haftadabir,damladamlaakanbuzgibisuyunaltındayıkanmayaçalışıyorlar,güneşbatarbatmazranzalannayatırıhyorlardı.Yattıktansonrakonuşmakyasaktı.Şikâyettebulunmakyasaktı.Şikâyetedenler hortumla ıslatılıp, öyle dövülüyordu. Soru sormak da yasaktı. Sorularının yanıtı küfürdü,tepkilerininyanıtıdayakveişkenceydi.

Cengiz'in koğuşundaki yaşlı adam, dayaklı soruşturmadan döndüğü günün ertesinde yatağında ölübulunmuştu.Sabahtekmilinialmayagelenerinemrinekarşıgelerekbirtürlüyatağındankalkmayınca,er,şiltesini hücrenin ortasına savurmuş, ihtiyarın gövdesi şilteden fırlamış, ayakta hazır olda duran beşkişininönüneyuvarlanmıştı.

"Aaabuölmüş,"demiştiiçlerindenbiri.

Kadir ok gibi fırlamış, diğerlerinin şaşkın bakışları altında, ölünün şiltesinin alünda kalan battaniyeyikapıpkendiyatağınagötürmüştü.MidesibulanmıştıCengiz'in.

"Senigidiaçıkgözpezevenk,"diyebağırmıştıer.Amabattaniyeyikapmasınaitirazetmemişti.

"Neyapalımyani?Sırtım,ızgaradabalıkgibioldu.Bukoğuşunmademenkıdemlisibenim..."

"Susss ulan! Sıçırtma sırtına şimdi! Geç yerine! Hepiniz, ben dönene kadar, hazır olda kımıldamadanduracaksınız!"Er cesedi aldırmak için yardımçağırmayagitmişti.Cengiz, ayaklarını dibindekıvrılmışyatan adama bakmış, günlerdir ızdırap çeken yüzünde derin bir huzur görmüştü. Onun için umut artıksuçsuzluğunu ispatetmekdeğil,buradankurtulmaktı.Nepahasınaolursaolsunburadankurtulmak! İsterkaçarak,isterölerek...evet,evetbelkideentemizyolbuydu;biranönceölmek!

Cengiz, kayboluşunun beşinci ayında, duruşma öncesi soruşturma sürecinin tamamlanmasını bekleyen,gözaltındakite-168

rör zanlılarının kapatıldığı askeri karagâhta bulundu. Duruşma tarihi, ilçesindeki kaymakam'ın ısrarlıricalarıvesuçsuzolduğunadairtavassutuylaönealındı.Aklandıveköyünedöndü.Döndüğügün,çiftlikte,babasınınkolunda, toprağadökülmüşsonbaharyapraklarınıhışırdatarakağırağırevinedoğruyürürken,anası ve akrabaları onu tanıyamadılar. Dokuz kilo vermişti, simsiyah saçlarının arasından tutam tutambeyaz teller gözüküyordu, sol elinin parmakları bükülemiyordu, ön dişleri kırıktı ve kuyu gibi çökmüşgözlerindegençyaşınahiçyakışmayanürperticibirifade,biberkıvamındabiracıvardı.Acıvenefret.

169

NEVRAİLEZELHA

Yaşlar gözlerimden iplik gibi iniyor. Uzanıp, Zelha'nın önünde duran ses kayıtmakinesinin düğmesinebasıyorum.

"Oçoktanbitti.Boşadönüpduruyordu,senfarketmedin,"diyorZelha.

"Niyehabervermedin?Başkakasettakardım."

"Takacaksındaneolacak?Birdahadinleyecekdeğilsinki.Öğrenmekistediğiniöğrendinişte."

"Doğru, öğrendim. Hep öğreniyorum. Her gün öğreniyorum. Demin dedin ya Zelha, kaset boşa dönüpduruyordu,senfarketmedin,diye...benimhayatımbuişte!Boşadönüpduruyor,boşa,boşa,boşa...benhiçfarketmiyorum.Hepbirümitlebekliyorum.Hepbekliyorumamahepboşadönüyor."

170

"Alşunudaburnunusil."Banakâğıtpeçetelerdenbiriniuzatıyor.Sümkürüyorumkâğıtpeçeteye.

"Haydi,ağlamaartık.Olanolmuş."

"Olanlarolmasaydı,keşke..."

"KeşkelerinfaydasıyokNevo.Boşver.Benhiçbirşeyeağlayamıyorumartık.Duvargibioldum."

Boğazımda bir tıkaç var, ne aşağı iniyor ne de yukan çıkıyor. Söyleyecek söz bulamadan oturuyorum

öylece.

Kimeyanayım,Cengiz'emi,babamamı,dedeyemi,Türkolsun,Kürtolsundağlardaölengençlerinemi,vurmaktan,kırmaktan,küfürdenveişkencedenbaşkaçıkaryolbilmeyeninsanlarınamıbucennetvatanın?

Kimeküfredeyim,kimebzayımbiziburalaragetirdikleriiçin?Politikacıyamı,milliyetçiyemi,bölücüyemi,askeremi,esnafamı,hacıyamı,hocayamı,yobazamı?Kime?Kime?

İçim eziliyor. Açlıktan mı eziliyor, üzüntüden mi, dinlediklerimin vahşetinden mi, bilemiyorum. Elimiçantamadaldırıp, elmaları çıkartıyorum.BiriniZelha'yauzatıyorum.Alıyor elimden,hartdiye ısırıyor.Bendekendielmamıısırıyorum.Suyusüzülüyorağzımınkenarından...Sizkanatmadınızmıellerimielmaçiçekleri...Nemüthiş bir güzellikle çiçeğedururdu elma ağaçları.Beyazgelinlikgiymiş tazegelinlerebenzerlerdi.

Bembeyaz,pıtrakpıtraktomurcuklarfışkırırdıdallarından.ÇiçekleriZelhailekoparır,büker, taçyaparbaşımızakoyardık.Bağınşır-dıksonra,"Bizgelinolduk!Bizgelinolduk!Bizgelinolduk!"Oçiflikteveoyaşta gelin olmanın dışında hiçbir gelecek hayal edemezdik. Bembeyaz rüyalara yatardık.Büyüdüğümüzde, düğünümüz birlikte yapılacaktı. Başımıza elma çiçeklerinden taçlar takacaktık. İçindeelma, erik çiçekleri açan bir büyük bahçemiz, bahçemizde birbirine yakın evlerimiz olacaktı.Çocuklarımız- her birimiz için ikişer kız, ikişer de oğlan- birlikte büyüyeceklerdi bizim gibi ve sonrabirbirleriyleevleneceklerdi.Akrabaolacaktıkböylece.Hiçayrılmayacaktık.

171

Büyüdük, yollarımız ayrıldı. Bahçelerimiz, dünyalarımız ayrıldı. Birbirimize uzak şehirlerde ayrı ayrıevlendik.

Elmaçiçeklerindentaçlartakamadıkbaşımıza.Hüzüntaçlantaktık,bizehiçyakışmayan.Akrabaolmayıhayalederken,nerdeysedüşmanoldukbirbirimize.AhZelha,neden?Neden?

Arkadaşımınanlattıklannıdinlerken,onakıyaslaneşanslıolduğumufarkettiğimiçin,birsızıgibiincebirutanç duyuyorum yüreğimin derininde. Benim şikâyete hakkım yok! Ben bir şehir kızıyım, kuma nedirbilmeyen, tutuklanmamış, işkence görmemiş, kan davasında canı yanmamış, sadece dinlediği öykülerindehşetiylekederlenen...Dahanekadarçokdinlervekederlenirsem,çektiğimizacılardaeşitlenecekmişizgibi,deşipdeşipduruyorumarkadaşımı.

"Zelha,Cengizevedöndüktensonra...onugördünmüsen?"

"Elbettegördüm.Evedöndüktensonraşehregitmedizaten.Köydekaldı."

"Niyebenhiçgörmedimonu?"

"Kimselerinyanınaçıkmazdıki.Biracayipti...benbilemezdimtabii,küçükkenbütünbunları.Onudaöylekafadanbirazçatlakzannederdim,bizimSülügibi."

"Hayret,okadargeldimgittimsizinçiftliğe,hiçrastlamadım

ona.

"Dedimya, insan içineçıkmazdı,kimseylekonuşmazdı,diye.Ninemhocalargetirtir,muskalaryazdırır,okutup dururdu torununu. Kurşun döktürür, leylek boku yaktınrdı... hiç faydasını görmedi Cengiz bukocakandermanlarının.Sadecebabanaçıkmışbirkere...neyse...boşver."

"Anlatsana."

"Boşver,dedimya."

"Nasılboşveririm,Zelha.Bitirbaşladığınlafı...Babamınyanınaniyeçıkmış,teşekküriçinmi?"

172

"Dedemveamcamöylezannetmişler...yanionugözaltındankurtardığıiçin,eliniöpecekfilansanmışlar."

"Babamsevmezdielöptürmesini."

"O da öpmemiş zaten. Beni keşke çıkartmasaydınız da orada öleydim, demiş. Yaşayacak can kalmadıbende, ne onurum, ne hevesimvar artık, demiş.Benbir hiç oldum,Kaymakam,diye bağırmış babana.Bendenbirhiçyaptınız,birHİÇ!Sonraçokayıpbirşeydahayapmış...dedemçokkızmıştı..."

"Neyapmış?"

SusuyorZelha.

"SöyleZelha,neyapmış?"

"Tükürmüş..."

"Nee!Babamamı?"

"Yok,yeretükürmüş."

"Babamneyapmış?"

"Bensözümdedurdum,torununugetirdimevine,şimdisırasendeSadıkAğa,demiş,sendeonuyenidenhayatlabarıştır.Sonradakalkmışgitmiş."

"Ayıpetmişbabama."

"Hemdenasıl!AmakopmuştuhayattanCengiz...mecnungibiydi."

"Bariakıllandımı,yenidenhayatadöndümüsonra?"

"Uzun bir süre çiftlikte hiçbir yere çıkmadan oturdu. Dişçiye bile gitmedi kırık dişlerini yaptırmaya.Kimselerlegörüşmedi.Gözleriniduvaradikeröylebakardururdu.Birilerigidergelirdionunlakonuşmakiçin.Dedemoralardaysa,izinvermezgeriyollardıgelenleri.EnsonundaCengizdağaçıktıNevo."

"Ahh!"

"Ahhkineahh!"

"Birdahagörmedinizmionu?"

"Gördük.Birkaçkeregeldigittiçiftliğe.Gizliceelbette.Herseferindededemçokuğraştıteslimolmasıiçin.

Aradabirdağ-

173

dan inenlere af çıkıyordu ya... haber gönderip dururdu, zavallı.Cengiz'in son gelişinden sonra, çiftliğibastılar,aramayaptılarheryerde.Osonoldu,birdahagelmedizaten."

"BabambuyüzdengözdendüşmüşolmalıZelo."

"Nasılyani?"

"Onunkoruyup,kolladığıkişidağaçıkınca...eee,tabiivaliliğininönükesildi,işte."

"Valiolamadımıbaban?"

"Olamadı.Urla'dakaymakamken,erkenemekliliğiniistedi...sağlıknedenleriyle."

"HayAllah!Tevekkelidedemsadecekendinideğilçokkişininbaşınıyakacaksın,derdiCengiz'e."

"Zelo,buterörbelasıgerçektençokkişininbaşınıyaktı."

"Teröre isteyerekmibaşvurdu insanlar,Nevo?Yanidurdukyerde,birgündağaçıkalımda sporyapargibiadamöldürelim,dedileröylemi?"

"Seslerini duyurmak adına bir şeyler yapmaları gerektiğini kabul ediyorum, ama bu noktaya kandökmedendegelinebilirdi.Belkidahayavaşolurduamakesinliklegelinirdi."

"Sahideninanıyormusundediklerine?"

"Elbetteinanıyorum.KandöküldüdeneolduZelo?Kazancıneoldukandökenlerin?Birsürüölü,birsürüyaralı,yığınlaacıhatıra.Dünyahızladeğişiyorgüzelim,budeğişimeayakuyduramayanlarınvayhaline!Tümdirenenlersonundadeğişimikabuletmekzorundakalacaklar.Yoksainsanlarda,milletlerdedinlerdeçağındışınadüşecek.Budeğişimdeşiddetyok,kandökmekyok.Konuşmak,uzlaşmak,anlaşmakvar."

"Sen Cengiz'in halini bir göreydin çiftliğe döndükten sonra, böyle konuşmazdın. Cengiz insanlıktançıkmıştı.

İçiboşalmışgibiydi.Neuykuuyuyorduneyemekyiyebiliyordu.Karıncayıincitmeyenadamıngözünühırsbürümüştü.Barınamadıbizimyanımızda.Seninsavunduğunsürecibekleyemedi.Kendinevediğerlerine

yapılanlarınhesabınıgörmeyegitti.Kandökmek

174

yanlıştır deyip duruyorsun ama, sakin bir insandan bir canavar yaratmak da kan dökmek değilmi, biryerde?"

"Öyle.AmabucanavarlarıkarşılıklıyaratıpduruyoruzZel-ha...Sizinkileryaptıkçabizimkiler,bizimkileryaptıkçasizinkileryangınakörüklegidiyor.Lanetbirkandavasınadönüştübuiş.Görmüyormusunsizvebiz diye çekişip durmak sadece daha fazla acıya mal oluyor. Ne olurdu yani, makul bir çözüm için,imkânsızı istemektenvazgeçseniz.Bak şuandauzlaşmayayatkınbirhükümetvarbaşımızda.Tekrardankan akmaya başlarsa, halk galeyana gelip, yine sertlik yanlılarını taşıyacak iktidara. Hepimizin canıyanmayadevamedecek.Cengiz'lerindağlardaniniparamızakarışmalarışartZelo,şart..."

"BizimCengizdağdaninemezNevo,dağdakaldıo."

"İner."

"İnmez.İnemez.ÖldüCengiz.Vuruldu."

Lafimboğazımdatakılıkalıyor.ÖylecebakıyorumZelha'nınsuratınaalıkalık.

"Ölü ele geçirilenlerden olmadığı için, bir mezarı dahi yok, gidip ziyaret edebileceğimiz. Askerlercesedinitoplamadan,bizimkilerkaçırıpgömmüşonu.Dedemçılgınadönmüştü.Gecelercedelidanagibidolandı bahçelerde. Ağaçlara, dağlara, yıldızlara avaz avaz haykırdı durdu, aylarca. Sonra ateşlendi,yataklaradüştü,birdahadaiflaholmadı.Vaktindenönceçöktü,adam.İkibüklümbirihtiyaroldu.Hiçbirşeyleilgilenmedigayrı.Çiftliktendışarıadımatmadı.SonnefesiniverirkendehepCengiz'isayıklıyordu.Yaa,işteböyleNevo!"

Bizimkiler, dedi Zelha... Kim onlar, Cengiz'in cesedini askerlerden saklamak adına, ailesinden deesirgeyenler? Dede, beni dizlerinde uyutan o canım dede, bizimkilerdenmi, onlardanmı? Biz kimiz?Onlarkim?Birbankareklamıvardıbirara,yokturbirbirimizdenfarkımız,diye...Bizlerdenveonlardanbirerkadın,işteşimdişuanda,karşılıklıağlaşıyoruzoturmuş.Birimi-175

zinacısı,birdiğerininyüreğiniyakıyor.Yüzümdenasılbirifadebelirmiş,çaresizceçırpınışım,isyanımyüzümevurmuşolmalıki,"Seninkabahatindeğil,"diyorZelhabana,"bakmabanaöylesuçlusuçlu.Amabeniiknaetmeyedeçalışma.İknaolamamkardeşim.Canımçokyanık.Çokyanık!"

Benim de canım yanık. Benim de sevdiklerim savrulmuş sağa sola. Babam, hak etmediği muameleyemaruz kalmış. Layık olduğu mevkiye gelememiş. Kim bilir kaç kere hesap vermeye çağrıldı İçişleriBakanlığı'na,ihtarlaraldı.Terörlehiçilgisiolmayanbirgençadamısavunmayı,kollamayıinsanigörevisaydığı için, kendi geleceğini kararttı babam. Sevgili, sevgili babam. Nerden bilebilirdi kurtarmayaçalıştığıdelikanlının,birkaçmanyağınelindeinsanlıktançıkıp,canavaradönüşeceğini!Hiçbellietmesede nasıl bir hicran vardı gönlünde kim bilir. Nasıl bir isyan! O, annem gibi dillendiremedi isyanını.Gururuna yedire-medi. Üstelik iki ayrı kurşunla vuruldu babam. Hiçbir suçu yokken, yine hiçbir suçuolmayanCengiz'inyüzünden,devletindenyediğikurşununyanısırabirdekarısıvurduonucanevinden.Ben,kızıolarakbuncayaralandımsaannemingidişinden,kimbilironelerhissetti.Nasılsessizcegömdü

içineutancını,acısını.Nekansınanedeüstlerinekafatuttu.Ülkesinedahanicehizmetlerverebilecekken,bir kıyı kasabasında balık tutmayı seçti. Benim bu düşüncelerimi duysa, hemen savunmaya geçer, tozkondurmazdıdevlete,adımgibibiliyorum.

"Terörist damgası yemiş bir adama yataklık ettiğimi düşündüler. Elbette alnımdan öpecek değillerdi",derdi,

"Cumhuriyet kendini kollamak ve savunmak zorundadır, kızım. Askerin bir görevi de budur; sınırlarıolduğukadar,ilkeleridekorumakvesavunmak."

Bir başka kuşağın adamıydı, canım babam.Bizler, ordunun sadece sınırlan korumasını istiyoruz, artık.Bizimrekoltebozukçıkmışolmalıki,vatansevgisininçeşnisideğiştibirsonrakiku-176

şakta. Kardeşim de istemedi bu ülkede yaşamak.Kendini vatanına adamış bir adamın oğlu, babasınıniçindetıkalıkalanisya-njnıkendiyüreğineaktarmışki,

"Babamın kıymetini bilmeyenlerden bana ne hayır gelebilir, abla?" demişti bana,Amerika'ya yerleşmekararını açıklarken, "ben babamgibi idealist bir vatanperver değilim.Onun gibi fedakâr ve hoşgörülüolamam.Şansımıinsankıymetibilenbirülkededeneyeceğim."

"Sen devlet memuru değilsin Orhan," demiştim, "sen bilim adamı olacaksın. Devletle işin yok senin.Gitme."

"Sengeldeüniversiteninhalinibirgör,"demişti,"üniversitelerkiirfanyuvalandırsözümona,gerçektenilim irfan sahibiy-sen, senden nefret ediyorlar. Bağnaz ve dar görüşlüysen, hiçbir şeyi değiştirmeden,statükoyusürdürmekistiyorsanneâlâ.Benbunakatlanamıyorum,işte."

"Katlanmalısın.Buülkedenseningibilerçekipçekipgittikçe,çookyerimizdesayanz."

"Buülkehepyerinde sayacak, neyazıkki.Ne ileri nedegeri, hep aynıyerdekalacak.Yönetenler bukadar sıradan, bu kadar ufuksuz oldukça... Ben bilim adamıyım, abla. Sıradanlığa ve durağanlığatahammülümyok.

Değişimsizlikbeniboğar,öldürür."

Terörinsanlanöldürürken,değişimsizlikdeinsanlannruh-lannıöldürdü.Nekorkunçbirzamandilimiydiyaşadığımız.Kırlardaölüm,dağlardaölüm,kenüerdeölüm,değişemeyenkafalaryüzündende,okullarda,kurumlardamanevi ölüm. Siyasi çözüm bulunamadığı için ve karşılıklı inatlaşma sonucu, ne çok gençadamöldü,neçokanayüreğiyandı,neçokçocukbabasız,gençkadınkocasızkaldı.Zelo'yaanlatsammıacaba diye düşünüyorum, ben de şahit olduklanmı. Bir sürü öykü de bende var. Gerçi, Zelha gibiyakınlarımı,akrabalanmışehitvermedimama,etkilenmemekmümkünmü!

177

Dörtyılkadaroluyor... karşıkomşumFerhundeAbla'nınDoğu'daaskerlikyapanoğlu,yaralanmış, evedönüyor demişlerdi. FerhundeAbla, sevecen bir komşuydu.Ne zaman börek yapsa, zeytinyağlı lahanadolmasıpişirse,elindebirtabaklabiterdikapıda;

"Nevra'cığım, sen çalışıyorsun, vaktin yok el tutan yemekleri yapmaya. Azıcık koydum da tabağa,getiriverdim," derdi. Ben de altında kalmamak için, ona tüm dergileri taşırdım gazeteden. Oğlununyaralandığı haberi geldiğinde çok üzülmüştü. Sonra yeni bir haber geldi, oğlanı erken terhisle eveyolluyorlardı.Kadınbirkaçgüniçinde,birorduyubesleyecekkadarçokyemekyaptıoğluiçin,evisilipsüpürdü.Yaralıoğlunaalçalıpyükselenmanivelalıbiryatakkiraladı.Benişyerimdekocamanbirkartona

'HOŞ GELDİN KAHRAMAN GAZİ,' yazdırıp getirdim, sitenin girişine astık. Çiçeklerle donattıkapartmanıngirişini.Diğerkomşularlabeklemeyebaşladık.Emeklibirbankacıvardıüstkatımızdaoturan,beyefendibiradamdı,"Bizlerkalabalıketmeyelimailebuluşurken,dahasonrahoşgeldine,geçmişolsunagideriz,"dedi.

Hak verdik. Evlerimize dağıldık. Ben balkona çıkmış, seyrediyordum evin kapısında oğlunu bekleyenNevin Ab-la'yla kızını. Bir askeri araç girdi sitemize, apartmanımızın kapısına yaklaştı. Aracın önkapısından bir asker atladı, arka kapıyı açtı, içeri uzandı, kucağında iri bir çocukla geri çıktı. NevinAbla'nınöncearacadoğruhamlettiğini,sonrayavaşyavaşdizlerininbüküldüğünügördüm.Kızınıngücüannesinikucaklamayaveayaktatutmayayetmedi.Yavaşçekilenfilmkaresigibi,ağırağıryereçöktülerana-kız.

AmanTanrım!AmanTannm!Askerinarabanıniçineuzanarakdışarıçıkarttığıvekucağındabirbebekgibitaşıdığışey...oşey,Tamer!FerhundeAbla'nınoğluTamer!Midemağzımavuruyorbirden,dizlerimindebağı çözülüyor. Zor kaçıyorum balkondan, içerde bir koltuğa yığılıyorum. Gördüğüm bir hayal olsa...gerçekolmasaAllah'ım.Bennasılkapısınıçalıpda,hoşgel-178

dinTamer,diyeceğimazsonra.NasılbakacağımFerhundeAbla'nınyüzüne.Sesimdesahtekârbirtınıyla,Tamerhayattaya,gerisiniboşver,FerhundeAbla,bakAllahbağışlamışoğlunuişte...Örgütündöşediğimayındaikibacağıdizininaltındankop-tuysa,neçıkar...mıdiyeceğim?Üniversiteyibirinciliklebitirip,askeregitmiştiTamer.Yirmiüçyaşındaydı.Nişanlıydı.Geleceğiparlak,akıllıTamer!YakışıklıTamer!BacaksızTamer!

Zelha'nınaklınıçelenlerinumutbağladığıterör,kolsuz,bacaksız,umutsuz,umarsızveiğdişbıraktıgençinsanları.Kimindenmutsuz insanlarordusuyarattı,kiminidedenin torunuCengizgibihemmağdurhemkatil yaptı, çoğunu da ilaç delisi... Zelha nereden bilecek, birkaç yıldır, en yakın çalışma arkadaşımınuyuyabilmekiçinavuçavuçhapyuttuğunu,gözününönündenB.baskınınınresimlerigitsindiye.Üsteliksavaşakatılıp,vuruşmadığı,yaralanmadığı,kimseyiöldürmediğihalde.

Gazetedeçalışmayabaşladığım ilkyıl,yeteneğimi ispatetmek içinher işebalıklamaatlarken,kendimiErzincan köylerinden birinde bulmuştum. Erkal fotoğraflayacak, ben yazacaktım olayı. "Yazınıza kadınduyarlılığı katın, NevraHanım. Bildik baskın haberlerinden olmasın lütfen," demişti patron. Bir terörsaldırısı nasıl anlatılabilirse, kadın duyarlılığı ile... yol boyunca düşünüp durmuştum, ölüm karşısındaduyulandehşette,cinsiyetfarkınasılaktarılacakdiye.

Zorulaşmıştıkolayyerine.OyıllardabugünküköprüyoktuFırat'ınüzerinde.

Gece, dağ yoluyla gelmişti eşkiya. Köy halkını silah zoruyla köymeydanına toplamış, erkekleri camiduvarına sıralamış, ka-laşnikoflarla kafalarını taramıştı. Sonra bütün evleri ateşe vermişti.Yatalak birihtiyar kömür olmuştu evinin içinde. Zamanın valisi, halk galeyana gelmesin ve olaylar daha da

büyümesin diye, yaz sıcağını bahane ederek, yakınlarına göstermeden, hemen gömdürmüştü cesetleri.Erkal,ancakotuzüçölüerkekkurban-179

dangeriye kalankadınların ve çocukların yüzündeki dehşeti ve acıyı fotoğraflayabilmişti.Tabii bir dehâlâdumanıtütenyanmışevleriyle,harabeyedönmüşköyü.

Akşam şehirde kaldığımız otelde, genç bir yerel gazeteci, cesetler gömülmeden önce, paramparçabedenleryanyanadizildiğinde,amatörkamerasıylaalelaceleçektiğibirkaçfotoğrafıgizlicegöstermiştiErkal'a.

Yanımda oturuyordu Erkal, yüzü bembeyaz olmuştu. Öğürdüğünün farkında bile değildi. Resimlerdenbirinielindenalıpbakmakistemiştim.Şiddetleitmiştibeni.İskemlemdendüşüyordumazdaha.

"Çekil!Bakma!Bakmadedimsana!"

Bırakmıştımresminucunu.

"SakınNevra,sakınbakmayakalkmaresimlere...cesetlerinkaralan...yok...yüzleri...yok..."

"Tamam.Tamamarkadaşım.Anladım.Sus.Anlatma."

Tir tir titriyorduelleriErkaFın.Birdenfırlayıp tuvaletekoşmuş,küsmüştü.O,günboyuburnundayanıkinsanetikokusuduymanınyanısıra,aynıakşamayrıcaresimleridegördüğüiçin,ilaçsızuyuyamamıştıbirdaha.

Ben,sabahakadarmakineminbaşındaoturup,nasılbecerdimsekadınduyarlılığınınöneçıktığıbiryazıyazmıştım ki, aferin almıştım patrondan. O sırada, benim eşkiya dediğim insanların, Zelha'nınkahramanları olduğunu bilmiyordum. Tıpkı Zelha'nın yeğenine, benim kahramanlarım tarafındanyapılanları bilmediğim gibi.Diyeceğim, kötülük söz konusu oldumuydu, yoktu birbirimizden farkımız.Karşısaftakiniperişanetmekiçinuyguladıklarımız,herikitarafıdaperişanediyorduneyazıkki.Üstelikbedenenolduğukadardamanen.

İnsanlarımız neden değişemiyordu? Neden değişik bir açıdan bakamıyordu? Ve ah, ne kadar dabenziyordu inatçılığımız, dik kafalılığımız, kızgınlıkları dile getirme yöntemimiz ve kendimizi illa dahaklıgöstermeçabamız!

Bunungibidahaneöykülerimvar,amahiçbirşeyanlatmı-

180

yorumZelha'ya.Onun yaşadıkları kendine yetiyor.Yüzünde derin bir kederle oturuyor karşımda, başınıellerinedayamış.

"BaşınmıağrıyorZelha?"diyorum.

"Yoo...BiliyormusunNevo,babanaçoküzüldümdeşimdi.KimbilirnelerçektiCengiz'inyüzünden.Nesoruşturmalardangeçti.Nehaksızlıklarauğradı."

"YıllargeçtiZelo,boşver...Şimdisakinbirhayatıvar.Üzül-me,iyibabam.Bolbolokuyor,balıktutuyor,oğlumyaztatillerindegideruzuncakalırdedesininyanında."

"Olsun,yinededüşündükçe..."

"Evet, çok sıkıntı çekti herhalde. Hiç de anlatmazdı. Ama devlet de ne yapsın, kaymakamın kayırdığıadamdağaçıkmışsa...şansişte."

"KimbilirnekızmıştırCengiz'e.Lanetetmiştir."

"HiçsanmıyorumZelo.YoksaoğlumunadınıCengizkoyalımdiyeısraretmezdi."

"Sahiyahu.Adınıokoydudedindi,değilmi?"

"Bendeğilsendedin,unuttunmu?Bak,bak...nelerhatırlıyorum...Oğlumuilkkezkucağınaaldığında,buCengiz, diğerlerinin yaşayamadığı güzel günleri onlar için de yaşasın, mutlu, sağlıklı ve hayırlı evlatolsun,demişti...Ahbaba...Anlayamamıştımozaman.Nasılbilebilirdim..."

"Allahdiğerlerininyaşanmamışömrünü,seninCengiz'inekatsın,"dediZelo.Birdamlayaşusulcasüzüldüsağ

gözünden,dudağınınkenarınaaktı.

"Hanisenağlamıyordunartık?"diyesordum,gülerek.

"Busevinçgözyaşı,"dediZelha,"buyaşbaşkayaş.Cengiziyigüngörsün,diye."

"Seninevlatlarındaiyigüngörsünler,mutluvesağlıklıolsunlarinşallah."

"İnşallah!"

"Zelo...onlarıniyigüngörmeleribirazdabizedüşüyor."

"Ahelimdengelse...Beniaşangüçlervar."

181

"Biliyorum Zelo. Ama seni aşan güç de bir insanoğlu, alt ta-rafi. Şartlarını iyi değerlendirmiş birinsanoğlu, tanndeğil.Şimdimademherkesgözlerinisanadikmiş,neolurokocamanyüreğinicesaretlekoyortaya.Senipiyonyapmalarınamüsadeetme."

"Anlamadım.SennediyorsunNevo?"

"Doğru bildiğinde diren.Bizimkuşak bu eli kaybetti, ama oyun henüz bitmedi.Çocuklarımız için hâlâumut var. Barış içinde bir ülkede yaşamaları için umut var. Ne olur diren, olmayacak duaya amindedirtmekiçin,senimaşayapmasınlar."

"Ben senin gözünde hep o küçük aşiret kızıyım değilmi?Kişilik kazanabileceğime inanamıyorsun bir

türlü."

"Beni yanlış anladın Zelha... Neyse... Sen hiçbir zaman kişiliksiz değildin ayrıca. Bütün oynadığımızoyunlardahepsenbeniyönlendirirdin."

"Herhorozçöplüğündeötermisali,köyümde,evet."

"Bizimevdeötenhorozdasendinhep,unuttunmu?"

"Sendenuzunboyluydumdaondan.Amabakbeninasılgeçmişsin...kazıksende."

"İyi,mademsendenuzunum,büyüksözüdinle."

"YaşınbüyükdeğilamaNevo...bensendennerdeyseikiyaşayakınbüyüğüm."

Doğruydu. Okula yollamamışlardı onu zamanında. Benimle birlikte birinci sınıfa başladığında, sekizyaşını yeni doldurmuştu. Zaten sınırımızdaki çocukların çoğu benden büyüktü. Hele bir Baran vardı,nerdeyse on yaşındaydı birinci sınıfa başladığında. Kazık gibi hepimizin tepesinden bakardı. Dedesiokulagitmesineizinvermemişti.Ancakdedesiölünceyollayabilmiştioğlunuokula,babası.

"Baran'ı hatırlıyormusun Zelo?" diye sordum, "adını 'Kazık Baro' takmıştık. Hepimizin tepesindenbakardı."

Hatırlamazolurmuydu!KazıkBarohakkındakiherşeyibiliyorduZelo.Liseyişehirdebitirmiş,Ankara'yaüniversiteyegit-182

misti Baran.Avukat çıkmıştı. Ama avukatlık yapmıyordu.Özel bir dershane açmış, lise sonda okuyanöğrencilerine kurs veriyor, para kırıyordu. Bir ara oğlu da devam etmişti Baran'ın dershanesine,üniversitesınavlarınahazırlanırken.

Nezamankonuşmalarımızkarşıtgörüşlerimizdendolayı tı-kansa,her ikimizdeustalıklavebirbirimizefark ettirmemeye çalışarak, sözü bizi birleştiren Sancadam anılarına getiriveriyor, düşürüyorduktansiyonu.Yineöyleyaptık.Baran'dan sonra, köydenveokuldanhatırlayabildiğimizdiğer çocuklardansözet-tik. Kimi milletvekili, kimi avukat, kimi doktor, kimi de haylaz olmuştu. Kimi dağa çıkmıştı.Kızların arasında sadece Berfin okumuştu. Hâlâ köyde ebelik yapıyormuş. Sağlık ocağındaki gençdoktorlasevişmiş,evlenmişler,üççocuklarıolmuş.Yörekadınlarınadoğumkontrolüöğretebilmekiçin,yırtınıyormuş.Kadınların çoğu kocalarından gizli öğreniyorlarmış, doğumkontrolü usullerini.Kocalarıduysa,canlarınaokurlarmış.Birazşaşmıyordadeğillermişkocalar,evbaşınadokuz-onçocuğun,dörde,beşedüşmesineama,BerfinEbe'ninbuişteparmağıolabileceğihiçgelmiyormuşakıllarına.

Vaktimizdolmayabaşlamıştı.Birsaatkadarsonraayrılmakzorundaydık.Belkidebunedenlebirbirimizikaşımamayaçoközengösteriyor,fikirçatışmalarınanedenolacaksiyasikonulardanuzakkalaraksadeceköyden tanıdıklarımızın dedikodusunu yapıyorduk, artık.Ne kadar çok güldük ve eğlendik... dertleştik,hüzünlendik,yinegüldük.Zamanınnasıluçupgittiğininfarkınabilevarmadıkçeneçalarken.Sonraben,şeytandürtmüşgibi,Doğu'da,evlerindenerdeysekilitaltındatutulan,okulayollanmayan,babaların,amcave dayıların en çok da ağabeylerin güç gösterilerinde heder olup giden kızlar için neler düşündüğünüsordum.

Acabapekdehoşlanmadığısiyasetleuğraşacağına,enerjisini

183

buyöndeharcasa,dahayararlıolmazmıydı,halkıiçin?Zelhakaragözlerindederinbiracıylagözleriminiçinebaktı.

"NeyapmayaçalıştığınınfarkındayımNevraTuna,"dedi,"benienzayıfnoktamdanvuracaksın,aklınsıra.

Öylebirşeysöyledinki...hapisteoluşnedenimkötübirşakagibidurdu.Gerçeğiyüzümevurarak,beniyönlendireceksin,hedefimisaptıracaksın.Dünyadakitekakıllısensin."

Bana, kendimi tanıttığımdan beri ilk kez Nevra Tuna diyordu. Hiç istemeden, bir hançer saplamıştımarkadaşıma.Yerimdenfırladımyanınagittim.

"Zelo, senin hapiste oluşun zaten kötü bir şakadır, benim gözümde... Nasıl düşünürsün laf ebeliğiyleüstünlüktaslamayakalkışacağımı?"

"Okızlar,benimhalkım.Sendendahafazladüşünürümonlarımeraketme.Senkendiniüzmeonlariçin."

"Okızlarsenindilinikonuşabilirlerama,onlarbenimdeyurtdaşlarım,benimvatanımıninsanlan.Tabiikiüzülüyorumhallerine"

"Üzüleceğine,sahipçıkonlara."

"Sana bunu anlatmaya çalışıyorum zaten.Hepimizin sahip çıkması lazım.Doğu'nun kızları kimliklerinikazanmadıkça,yaşamakatılmadıkça,bende,sende,hepimizeksikkalırız,bunubil!"

"Biliyorum."

"Ohaldeönceliğibukızlaratanı.Herneiçinçalışıyorsanbırak,onlarlailgilen."

"Helebirçıkalımburadan."

"Buradaykendeeluzatmanmümkün.Birkampanyabaşlatabilirsin,okulagitmeleriiçin."

"Onlarınteksorunuokuldeğil."

"Sorunlarınıgörebilmeleri içinbilinçlenmeleri lazım.Oku-yamazlarsa,bilinçlenemezler.Kadınnüfusunnerdeysetümününokuryazarolmadığıbirtoplumlanereyevarılır,Allahaşkına?"

184

"SusNevo!Ukalalıketme."

"Ukalalıketmiyorumbe!Sanabirşeygöstermeyeçalışıyorum."

"Negösteriyormuşunbana?"

"Seni!Sen,birbayrakolmayabaşladığınınfarkındadeğilmi-sin?Banadeğilimdeme,çünküinanmam."

"Demiyorumzaten."

"İyi. O halde dinle beni; madem sen artık çok tanınan bir insansın, kendi bölgendeki kızlara modeloluşturabilirsin."

"Yaa?"

"Elbette.Kişiliğinle,duruşunla, siyasetçikimliğinle...Zelobencesenherşeyibırakıp,Doğu'nunezilenkadınlarınıkurtarmayaçalış.Hemerkeklerinelindenhemdedizboyucehaletin."

"Türkkadınlarıezilmiyormusanki?"

"Ezilmezolurlarmı!Törelerhepsininyakasınayapışmış."

"İyiya,sendeonlankurtarmayabak."

"Benayrımyapmadan,tümkızlariçinelimdengeleniyapmayaçalışıyorumzaten.Gazetembenikızlarvekadınlar üzerinde bir inceleme yapmak için Doğu'ya yolladığından beri, bu sorunu gerçekten çokönemsemeyebaşladım."

"Birazgeçkalmadınmı?"

"Olabilir.Amageçdeolsa,sonuçtabendeuyandımişte."

"Osorunhepvardı.Yüzyıllardırvardı."

"Zelovardıelbette.Amabenöneminiyenifarkettim,tamammı?"

"Birgazeteröportajıyla!AferinNevo!"

"İstediğinkadardalgageç."

"Şuröportajıbanadayollada,nedenbukadarheyecanlanmışsın,göreyim."

"Sadeceoröportajdeğil...Başkabirşeydahaoldubenibukonudahassaslaştıran..."

"Neoldu?"

"Birdernekvar,Doğubölgelerindekırsalalandayaşayan

185

yoksulkızlaraokulagitmeleriiçinbursveriyor...duydunmubuderneği?"

"Duydum,n'olacak?"

"İşte o derneğin verdiği bursla okuyan kızlarla, bir dizi röportaj yaptımdı, geçen yıl. Elliye yakın eve

girdimçıktım.İnanbanaZelo,Doğu'dabundandahaönemlibirsorunyokşuanda."

"Yaa!"

"Evet!Seniçerdeolduğuniçinfarkındaolmayabilirsin.Bendedeğildimnitekim.Nezamankioyoksulevlerekonukoldumvekadınlarınhalinigördüm,konuştumonlarla..."

"Necekonuştun?Kuşdilimi?"

"Alayetmesene.Tercümanaracılığıilekonuştumelbette...Oyoksulluk,oçaresizlik,itilipkakılmışlık...

tarlaylaevinarasınasıkışmışhayatlar...çarpıldımZelo."

"İlahiNevo!Doğulukadınıilkkezgörmüşgibikonuşuyorsun."

"Ben Doğulu kadın adına sadece sizin aşiretin kadınlarını bilirdim. Onlar kraliçeymiş, kraliçe!...Karınlarıtok,sırtlanpek...Zamanzamanerkekleredişgeçirdikleribileolurdu,kocanineyihatırlasana.Sen benim girdiğim yoksul evlere girip, daha otu-zundayken ihtiyarlamış, dokuz-on çocuklu zavallıkadınlarıbirgörsen..."

"Görmedimsanki."

"Gördüysensendebenimleaynıfikirdesindir.Yoksullukkorkunçbirşey,cehaletibileikiyekatlıyor.Sanayaşadıklarımıanlatsaminanmazsın."

"Anlatdainandırbeni,EvliyaÇelebi."

BukezbenanlatıyorumZelo'yaKars'ın,Erzurum'un,Si-irt'in,Doğubeyazıt'ınkarlar altındakalmış,kuşuçmaz köylerinde gördüklerimi, yaşadıklarımı. Urfa'da bir ilçenin ilk ve tek yüksek okula giden kızıolduğundan,babasıutancındankahve-186

ye çıkamayan Emine'yi, hemşirelik okuduğu için babaannesinin evinden kovulan Lice'li yetimAyşe'yi,Kars köylerinin ayaklarında delik papuçlan, sırtlarında yün hırkalanyla her gün beş-on kilometreyürüyerekkar altındaokulagidençocuklarını, köyyolunu şoseyebağlayankavşakta, sabahınyedisindeyarımsaatotobüsbekleyenvekardanadamadönen,PınarbaşıKöyü'nünPınar'ınıanlatıyorum.

"Donacaksın Pınar, istersen köye dön. Bu karda otobüs gelmez belki, dedim. Kıpkırmızı olmuştuyanaldan.

Parmak uçları morarmıştı. Gelir abla, gelir. Sen merak etme beni, demişti. Ben her gün böyle gidip,geliyorum.DüşünseneZelo,yirmikilometregidiş,yirmidedönüş,kırkkilometreyolyapıyordu,günde.Bendonmaküzereydimsoğuktan,onungözlerininiçigülüyordu.Nedenbiliyormusun?Okulagidiyordudaondan.Yüzlerceyıldırsüregelenkarakaderindenkurtulmakiçin,birumuttuokul.Tekumuttu."

"Aileler yollasa bile, iklim şartlannın ağırlığından ve uzun mesafelerden dolayı okula kolay kolaygidemiyorocoğrafyanınkızlan,"diyorZelo.

"Töreler,iklimşartlarındançokdahaağır.Aymazlığın,yobazlığınyüzündenevlerekapalıkalmış,hayatı

olmayan,sesiçıkmayan,güngörmeyen,karaçarşaflarabürünmüşkadınlarlagençkızlarıdüşünsene."

Yanıtlamıyor beniZelha.Onun aşiretindeyıllar öncebile, kadınlar benim sonyıllardagördüklerimdençokdahaolumluşartlardayaşıyorlardı.YinedeZelha'nınbenimnelerdensözettiğimibilmemesimümkündeğil.

"AilebaşınanerdeyseonçocukdüşüyorduZelo.Kadınlannkimion,kimionbeşçocukdoğurmuş.Öylesizin çiftlikteki gibi sere serpe değil, daracık odalarda üst üste yatıyorlardı. Evler o kadar dermeçatmaydı ki, çoğunun içine kar yağıyordu tavan-lardaki çatlaklardan.Yer yataklannın arasına leğenlerisıkıştır-*mışlar.

Tıptıpdamlıyordueriyenbuzlar...Canımbirşeyedaha

187

çoksıkıldı.Nerdeyseherikievdenbirindebirzekâözürlüçocukvardı."

"Nedenacaba?"

"Neden olacak!Bir kadın sekiz dokuz doğumyaptımı, sonuncu özürlü çıkıyor da ondan..O zamandahemengelsinkuma!Yenifabrikadayeniimalat...taakiyinebirhatalımalçıkanakadar.Sonrabirkumadaha."

"AmmadacoşkunNevo.Gözlerinçakmakçakmakoldu."

"Coştumevet.Keşkehiçgirmeseydimbukonuya.Neredenaçtımbulafi..."

"Nedenöylediyorsun?"

"Çünkügerçektençokheyecanlanıyorumvebirtürlüsusamıyorum.Kusurakalma."

"Kusura filan baktığım yok. Bu anlattıklarını ben de biliyorum elbette. Baba eviyle koca evi arasınasıkışıpkaldımzannetme.Milletvekiliolarakazyerdolaşmadımben."

"Ohaldeanlıyorsunbeni."

"Tabii anlıyorum. Ben de neler gördüm, neler. BiliyormusunNevo, ben kendi hesabıma en çok neyeşaşarım?"

"Neye?"

"Buadamlara,evlerininyanınahelayaparsın,orayahayvanlarınıtıkarlar,kışınayazında,yazınkavurucusıcağında inatla, yine dere kenarına inerler... Şiyar'ın köyünde... haydi yazı anladım da, kışın kıçlarıdonmazmı?"

Gülmeyebaşlıyoruzyine.Zelhaçocukkendehepböyleyapardı.Ciddibir şeykonuşurkenyadakavgaederken,sulandırır-dıişi.Ozamandakavgakavgaolmaktançıkardı,ciddikonudasıkıcıolmaktan.Amabenbukezbırakmıyorumipinucunu.

"AhNevo,odediğindevedekulak!Benituvaletedirenenlerdençok,kızlarınıntöreyekurbanedilmesinedirenmeyenanalarkahrediyor.Birde,gelinlerini,kardeşlerini,baldızlarını,hattakızlarınıbile ilişkiyezorlayansapıkerkeklerveyineonlangörmezdengelenkadınlar.Onlarperişanediyorbeni."

188

"Hiç kızma sen o kadınlaraNevo.Gördüklerine, bildiklerine isteyerekmi göz yumuyorlar sanıyorsun.Sesleriçıktığıandaöldürürlerokadınları.Artıkadınaintiharvakasımıdenir,nedenirse..."

Ben anlatmaya devam ediyorum. Paçavralar içinde sümüklü bir sürü çocuğuna yedirecek lokmabulamazken, karılarının doğum kontrolüne izin vermeyen babaları, dayaktan karısının ağzında dişbırakmamış kocaları anlatıyorum. Diz boyu yoksulluk ve cehalet, haksızlık ve sefalet söz olup akıyorağzımdan.Anlattıklarımı zaman zaman düşünceli, zaman zaman ağlamaklı dinliyor Zelha.O hikâyesinianlatırken ben nasıl şükrettimse halime, o da kendi haline şükrediyor eminim, benim ağzımdan'memleketimdenkadınmazaralan'nıdinlerken.

"TümbunlarınsonbulmasıiçintekbirçarevarZelo.Tekbirçare."

"Neymişoçare?Herşeyiyerlebiredecekbirdepremmi?"

"Hayır.Kızlarıneğitimi."

"Bendedeğişikbirşeysöyleyeceksinzannettim."

"İnanbanadoğrusöylüyorum.Doğu'dayaşayanherbirkadıntektekbilinçlenmezse,yaşadığınınbirhayatdeğildecehennemolduğunufarketmezse..."

"Kemikleşmişinançlarıkırmakkolaymısanıyorsun?"

"Kolaydeğil,amamümkün."

"Eğitimle?"

"Evet."

"Benimiyiniyetli,saftirikarkadaşım"

"YahuZelo,KurtuluşSavaşıvermişinsanlarızbiz.ŞubiziküçümseyenFransızları,İtalyanları,İngilizlerisöküpatmışıztoprağımızdan."

"Oişdahakolay.Buyursungelsinler,yineatarız.Bizsavaşmayıbiliyoruz,adamolmayıdeğil."

"Adamdaoluruz.Yeterkibuyolabaşkoyalım.Kızlarıokutalım.Kızlarıbilinçlendirelim."

189

"Erkeklerneolacak?"

"Kızlarbilinçlendikçe,onlardayavaşyavaşdeğişecek."

"Hayalgörüyorsun."

"Zelo,Latinharflerinegeçtiğimizde,yaşlılarbileokumaöğrenmişti."

"Ozamansadeceonmilyonmuşnüfus."

"Olsun.Yineyapanz.İnanmasambukadardildökmem."

"Dökmezaten.İçimikararttın."

"Şimdiaydınlatacağımiçini...Demindenberianlattıklarımvarya,hepsiniunut..."

"Nasılunutayım,doğrulansöylüyordun..."

"Elbette.Nesöyledimsedoğruyduamabirdoğrudahavarki,herşeyibastıracak!"

Yüzümebakıyormerakla.

"Kırsaldakikızlaruyanıyorlar,Zelo.Okulagidenler,öğreniyor,bilinçleniyorlar.Beşbininüzerindekızçocuğundansözediyorum.Şuderneğinokuttuğukızlardan.Sözünüettiğimtekbirdernek.Dahabunungibikaçdernekkuruldu,biliyormusun?Zelha,kızlarokumayabaşladı."

"Kızlarıokulayollatmayınasılbaşanyorbudernek?"diyesoruyorZelha.

"Ailelereçocuklarınokulveyolmasraflarınıkarşılamalarıiçinparayardımıyapıyor.Buyardımiçintekşart,kızçocuklarınıokulayollamaları."

"Yolluyorlarmıbari?"

"Dedimya,dörtyıliçinde,beşbiniaşkınkızçocuğuokulagideroldubusayede."

"Vaybe!Sayendekalkmıyormemleket,Nevo."

"Benimsayemdedeğil,buderneklerinsayesinde."

"Neredenbuluyorlarbuparaları?"

"Sponsorlardanalıyorlar.Bilirsin...desteknekadarönemlidir...istermaddiistermaneviolsun."

190

"Bilmezmiyim!"

Biliyor elbetteZelha.Helemanevidesteğinnekadarönemliolduğunuçok iyi biliyor.Acabaonu iknaedebilirmiyimbölgesindebutürbirkalkınmakampanyasıbaşlatmasına.

İki sigara daha yakıyorum, masanın üzerinde kalan son paketten. Uzatıyorum birini Zelha'ya. Ben de

delimiyimneyim?Burayabir siyasimahkûmla röportajyapmayamı, röportajmaskesi altındaçocuklukarkadaşımı bulmaya mı geldim, yoksa, birdenbire gökten yüreğime düşen bir vahiyle Zelha'ya eğitimkampanyasıyaptırmayamı?İçimdenbirses,Zelha'yıbunaiknaedebilirsem,onuniçindeçokhayırlıbirşeybecermişolacağımısöylüyor.Malumçevrelerdeasikimliğiyleduranarkadaşım,onlarıngözündedahibambaşka bir kimliğe bürünebilir.Do-ğu'nunkızlannı kurtarmaya soyunmuşbirine kim asi diyebilir ki,yobazdanbaşka?

Giderek çekilmez olduğumun farkındayım. Sesimde bir öğretmeninmonoton tınısını yakaladım bir an.Babam bana, aman kızım kafana bir şey taktın mıydı, yanındakilere Allah evliya sab-n versin, derdi.Zelha'nınmasanınüzerindekiçöplerikafamafırlatması,anmeselesi.Yinedehâlâkonuşuyorum.

"Kızlar okuma öğrendikçe bilinçleniyorlar.Öğrendiklerini çevrelerine yansıtmaya başlıyorlar. Cehalet,Doğu'nunkırsalınakapkarabirörtügibiyayılmış,Zelo.Bukaranlıkancakeğitimleyırtılabilir.Parayla,tavayladeğil..."Zelha'nıngözlerinde,birdençocukluğununomuzippırıltılarınıyakalayıncasusuyorum.

"Bakbentavaylayırttıksanıyordum.Doğukentlerininçarşı-lannadikkatettinmi?Hertürlübeyazeşyavetava türünübulmakmümkündüroralarda.Helede tava!Teflonundan tut,dökmedemirinekadar.Demekkalkınmaolmuyormuştavayla.Yazık!."

191

"Tavaylaolsaolsagüzelbirpatlıcankızartmasıolur.OnunâlâsınıdaKaderAnayapardı."

"Nevo,anamayağçekerek,banadaduygusalsömürüyaparaknereyevarmakistiyorsunaçıkaçıksöyle,haydi."

"Zelo,gerçektensizinbölgedekikadınlarınyardımaihtiyaçlarıvar.Çokvar."

"Bunubendebiliyorum,canım.Amaburadançıkmadankimseyebirfaydamdokunmaz."

"Ben aynı fikirde değilim. Bak dinle... sen bu işe soyunmalı-sın! Senin yörenin kızları, senin sözünüdinleyecektir."Zelhasözümükesmedendinliyoranlattıklarımı.

"Buradançıkarsam,sanasözveriyorum,eğileceğimbumeseleninüzerine,"diyorsonunda,

"amayalvarırımNevo, başka tekbir söz söylemebukonuda.Gidenekadar söyleme. İçimi baydın.Şuandaöyledertlerimvarki,seninkızlarındançokdahaönemli."

"Bakgörüyormusun,sendeilerlemevar.Seninkızların,benimkızlarımoldu."

Birbirimizlekâhdalgageçerekkâhinceinceiğneleyerek,amaincitmemeyedikkatederekbirsüredahakonuşuyoruz, kadınlara odaklı. Önemli olan şu ki, her ne konuşursak konuşalım, Zelo ile müthişeğleniyoruz, aynı çocukluğumuzda olduğu gibi. Birbirimize en acıklı durumları naklederken dahi,gülünecekbirnoktabuluyoruz.Sankiotuzküsuryılhiçgeçmemiş,hiçayırmamışbizi.Düngeceuykuyayatarkenöpmüşüzbirbirimizi,iyigecelerdileyerek...karmakarışıkrüyalargörmüşüz,derkensabaholmuş,KaderAnadikilmiş

başımıza, uyanın kızlar, diyor. Uyanıyoruz ama çıkmıyoruz yataklarımızdan. Konuşuyoruz... hepkonuşuyoruz.

BirZeloanlatıyorbirben.Bensusuyorum,obaşlıyor.Bizkonuşurken,bizehiçfarkettirmeden,sessizce,sinsi sinsi ve hızla akmış zaman! Büyümüşüz... koca kızlar olmuşuz, âşık olmuşuz, mutlu ve mutsuzolmuşuz,evlenmi-192

şiz, çocuklarımız olmuş, işimiz olmuş, gücümüz olmuş, günahlarımız, sevaplarımız olmuş, hayatsaçlarımızdan tutup çevirmiş çevirmiş ve fırlatıp atmış ikimizi de, düşüvermişiz bu küçük odadakimasanınikiyanına,hâlâkonuşuyoruz!Birsaatdahageçiyor.

Oturduğumuzsandalyelerdekaykılıp, ayaklarımızıboş sandalyelerinüzerineuzatmışız, izmaritlerküçükbir tepecik oluşturmuş sigara küllerinin üzerinde.Masada duran elma çöpleri kahverengiye dönüşmüş.Sonbisküvipaketinidebitirmişiz.Saatimebaktım.

"Vaktimizdoldumu?"diyesorduZelha.

"Evet.NeyazıkkiyineayrılacağızZelha.Aman'olurbudefaarayaotuzsenesokmayalım."

"İyide,benhapisteyimNevo.NezamançıkacağımıAllahbilir.Görüşmegünlerinedesengelemezsin."

"Nedengelemeyecekmisim?"

"Özel izinfilan,kolaydeğilbuişler...Üstelikekmeğinaslanağzındasenin,babanıdüşün,kendiniboşuboşunatehlikeyeatma.Allahkısmetederseçıkıncagörüşürüz,ilerdebirgün."

Sıkıntımı belli etmemeye çalışarak, "Çok yakında buluşacağız Zelha," dedim, "ben tüm kalbimleinanıyorumbuna.Lütfen sende inan.Doğruyugören insanlarhergünçoğalıyor.Özgürlüğünekavuşmaniçin,ülkenintümaydınlarıbüyükbirmücadeleveriyor."

Tevekkülle gülümsedi Zelha, "Eksik olmasınlar, beni destekleyen herkese minnettarım," dedi. Nekonuşacağımızıbilemediğimiziçin,birsüresessizkaldık.SonraZelha,

"İstediğinröportajıgerçekleştiremedin,neyazacaksınşimdi?"diyesordu.

"Boşver,"dedim,"önemliolansenibulmamdı.Koptuğumuzyerdenbaşladık,hasretgiderdik.Kafamdakipekçokşeyi

193

yerliyerineoturttum.Günlerceuykututturamamıştım,yabenihatırlamazsandiye.Sanakavuştuktansonraröportajikinciplanadüştü."

"Yinedebirşeyleryazmakzorundasın."

"Evet."

"Neyazacaksın,Nevo?"

"Yazarımbirşeyler.Belkideendoğrusu,çocukluğumuzuanlatmakolur."

"Bizimdavamızaarkaçıkmayacakmısın?"

"Davanızkimliğinizikazanmanızsa,eşitlikveözgürlüğü-nüzse,evet.Şefinizikurtarmaksa,hayır."

"Nevo,şuradasaatlercekonuştuk.Davamızınbayrağıolmuşartıkbuadam.Onugörmezdengelemeyiz.

Aslındaondanhoşlanmayan,hattaonuzararlıbulançokkişivararamızda.Bendemeraklısıdeğilimonun.

Ama,kişiliğibirsemboledönüştü,neyazıkki."

"Gerçektençokyazık!"

"OlanolmuşNevo.Şimdiuzlaşmasağlanabilmesiiçinbirortayolgerekiyor.Hakvermiyormusunbana?"

"Orta yol gerektiğine hak vermez olurmuyum. Başından beri bunu savunuyorum zaten. Karşılıklı geriadımlaratılmasınadakatılıyorum.Amamümkünolmayana ısrarlaasılmak... iştebuTürkkafası,Zelha.AslındahaTürkhaKürtfarketmiyor,bizimcoğrafyanınkafasıbu.Bukafayüzündenbunoktadayız."

"Olabilir. Ama her ikimizin de boynunun üzerinde duran, işte bu kafa. Her ikimiz de doğrularımızdanvazgeçmiyoruz..Gelgörkidoğrularımızdeğişik.Neyapabilirizkibirlikte?"

"Çözümaramaktanvazgeçemeyiz."

"Çözümlerimizdeörtüşmüyor."

"Olsun.Konuşakonuşa,sonundaortakbirnoktayagelinir."

"Nerdeysesekizsaattirkonuşuyoruzburada"

"Sadece çözüme odaklanmadık ki, Zelo. Otuz yılın hesabını verdik, geçmişi andık, dedikodu yaptık.Yalnızkendihikâyeleri-194

mizi değil, Cengiz'i de, dedenin doksan uzun yılını da mercek altına aldık. Çözüm bulmaya vakit mikaldı?"

"Haklısın."

"Şimdiçokiyidüşünvebanayazmamiçin,çözümiçerenbirmesajver.Amaneolurgerçekçiol,emi!"

Zelhagözlerinitavanadikipbirsüredüşündü.Sonragözleriminiçinebakaraktanetanekonuştu.

"Alsana,yazınaaktaracağınmesaj.Çözümiçin,önceölümcezasıkaldırılacak."

Hayalkırıklığımıbellietmemeyeçalışarak,"Mesajınıyazımayedireceğim."

"Yedirmeaçıkseçikyaz.Halkımınisteğibudur."

"BenseninleröportajyapıyorumZelo.Senkendiistediğinisöylebana."

"Söyledimişte."

"Kocabirhalkıngeleceğini,birdeliyefedaedebildiğinegöre,sendebirdelisin,"dedim.

"Deliolmasamburadayatarmıyım?"

"Canım,ciğerimZelo,"Dede'nin şivesiyle söylemeyeçalışıyorum 'canımciğerim'i, "olabilecekbir şeyisteki,buradayattığınadeğsin,güzelkardeşim."

"O halde dedemin hatırı için beni iyi dinle! Bir halkın bayrağı haline gelmiş birini ipe çekerseniz, ohalklaanlaşabilmenizmümkünolurmu?"

"Sendebeniiyidinle!Birçılgınkendinibaşilanedip,otuzbinkişininölümünesebepolduysa,buadamacanidenir.Zelo,KürtlerCumhuriyetdevrindedahaöncedeyirmi sekizkereayaklanmışlar.Birdevletisyankârçocuklarınıyirmisekizkerebağışladıysa,yinebağışlamasınıbilir...amabuadamiçinhiçbirşeyisteme."

"AhNevo,yinebaskınçıkmayaçalışıyorsun.Yinekendigözlüğünlebakıyorsunolaya."

"Nasıldersinböylebirşey!Tambeşyılboyuncadede,bir

195

dizinde sen uyuklarken, öbür dizinde benim başımı okşadı. Ben sizin içinizde, kucağınızda yetiştim.Yazılarımı hiçmi okumadın?Defalarca yazdım, devlet,Kürt vatandaşlarının hepsine okumayı yazmayıöğretebileydi, ana dilinde eğitim vermesine, şarkısını söylemesine, kitabını yazmasına, televizyonunukurabilmesine imkân tanısaydı... hele de o saçma sapan Türkçe isim takıntısı olmasaydı... bu işlerbaşımıza gelmezdi diye.Ama ne olur Zelhacığım, birmillet adı söyle bana ki, eline silahı alıp çolukçocuğu öldürmeye başlasın, halkını haraca kessin, yollarını mayınlasın, yaşam damarlarını kurutsun,yetmedi yurtdışında da yapsın tahribatını ve devletinden tepki görmesin. Fransızlar mı, İtalyanlar mı,İspanyollarmı...Kimtepkisizkalabilmişböylebireyleminkarşısında?Kim?"

"Dönüpdönüpaynıyeregeliyoruz.Senen iyisigitartıkNe-vo.Canınne isterseonuyaz.Allahkısmetederse,yinegörüşürüz...yanibizimbirbirimizedüşmanolacakhalimizyok...amabukonularagirmeyiz.Sendegörüyorsunkidünyalarımızayrılmış.Anlaşamıyoruz."

Cızz ediyor yüreğim. Vaktimiz bol olsa, ipin ucunu bırakamayacağım. Oysa, Zelha'ya ölüm cezalankaldırılsabile,hapistekiçılgınınbukezbaşkahayallerpeşindekoşacağınıveyineyüzlercegençinsanın,gerçekleşemeyecekbuhayalleruğrunaöleceğinianlatabilmeyiisterdim.Birgün,birdevletdahikursalar,bağımsızolamayacaklarını, çünküherkimarka çıktıysaonlara, o arka çıkana sürekli bir diyet ödemekzorunda kalacaklarını, iplerinin hep birileri tarafından çekileceğini gösterebilmek... Batı ülkelerinininayetiylekurulanhiçbirülkeninbağımsızolmadığını,olamayacağınıvehuzuriçindeyaşayamayacağını,hem tarihten hem de günümüzden örneklerle gösterebilmek isterdim.Onun gerçeği görmesini sağlamakiçin hiç üşenmeden saatlerce konuşurdum. Ama Dilaver Bey'in kapıda bitmesi an meselesi.Anlaşmazlıklarıçözümeulaşürmayahemzamanyokhem

196

deZelha'dankırgınayrılmakistemiyorum.Susuyorumbuyüzden.Çantamıniçine,masanınüzerineyayılanbisküvikâğıtlarını,boşalmışsigarakutularım,elmaçöplerinidolduruyorum.

"Birpoşetinyokmuydubuçöplerikoymakiçin?"diyesoruyorZelha.

"AyZelha,senbenimkocamlaçokiyianlaşırdınbiliyormusun?Odaseningibiintizamkumkumasıydı."

"Senisevdiğine,beğenipaldığınagörebirmüşterektarafi-mızvarmışzahir."

"Olmazolurmu!İnatçılığınız,titizliğiniz,çalışkanlığınız."

"Biryolunubuldadönsenbuadama.PekbeğendimbenbuMurat'ı."

"Kurtulburadandasanaalalım,ohalde."

"Benkocamdanmemnunum.Üstelikbanasenineskikocanlanikâhdüşmez.Kardeşdeğilmiyizbiz?"

"Bizkardeşizde...Zelosöyletmebenişimdi...dulgelinlerikardeşlerealmageleneğiyokmuyanisizinoralarda?"

"Kız kafamakakıp durmabizimoraların abukluklannı. Sizin buralarda daha da fenası oluyor.Gül gibikocalarınıbırakıp,evliadamlaratakılıyorşehirlikanlar."

"Sendebenimkafamakakmahatalanmı,yoksagıdıklanınseni."

"Gıdıklanmıyorum artık. İnanırmısın ne zamandır, değil sadece gülmeyi, sevinmeyi, gıdıklanmayı bileunuttum."

Ayağakalkıyor,yanınagidiyorum.Kocamanaçıyorumkolla-nmı,"Gelburaya!"

Zelhaayağakalkıpbanasanlıyor.Birbirimizekenetlenmişduruyoruzayakta,uzunbirsüre.Arkadaşımınlimon kolonyası kokan saçlarına burnumu gömüp, otuz küsur yıl önce saçında tüten çimen ve toprakkokusunuözlüyorum.Bizikieskidost,düşmanolabilirmiyiz?Karşıtordulardaüniformalıaskerlerolarakkarşıkarşıyagelsek,yinemümkündeğilbirbirimizikırmamız.Nebirbirimizinebirbirimizinyakınlannı,heledeçocukla-197

nmızı,bırakınöldürmeyi,incitemeyizdahi.Asla!Birelmanınikiyansıbiledeğiliz,tümfarklılıklarımızlabirlikte,tümfarklılıklarımızarağmentekbirelmayızbenveo.Kapıaçılırkenayrılıyoruzbirbirimizden.

"Vakittamamhanımlar,"diyorDilaverBey,"Haydibakalım,ZelihaBora,siziodanızaçıkarayım,sizdebendönenekadarhazırlanınGazeteciHanım."

Zelha elini uzatıyor bana, gözlerimin içine bakıyor, "Çokverimli bir görüşmeoldu.Teşekkür ederim,"diyor.

Sımsıkıtutuyorumelini.İçimdenbuinceparmaklı,kemiklieliyanağımadayamakveavucundakiserinliği

yananyüzümeiletmekgeçiyor

ama.

"Asılbenimiçinçokanlamlıydı.Benteşekkürederim,"demekleyetiniyorum.

"Allahaısmarladık.Yolunuzaçıkolsun."

"Kendinizeçok iyibakınZelihaHanım.Vebilinki,dışarda sizidüşünen, sizin içinçalışanlar insanlarvar."Hâlâeleleyiz.DilaverBeykıpırdanıyor,

"Vedafaslıtamammı?"diyesoruyor.Ellerimizzorlakopuyor,gözlerimizzorlaayrılıyor,arkasınıdönüp,odadan çıkıyor Zelha. Dilaver Bey'in çıktıktan sonra kapatmak istediği kapıyı, uzanıp açık tutuyorum,koridorda uzaklaşan arkadaşımın arkasından bakıyorum.Örgülerinde benekli kırmızı kurdeleler, elindetavşankafesiyleyürüyorZelha.

"Zelha..ZelihaHanım,ZelihaHanım..."

BirkaçmetreyürümüşolanZelhadönüpbanabakıyor.Onunda tıpkıbenimgibi gözpınarlanndayaşlarvar.

"Birçözümüreteceğiz...söz!Mecburuzbuna...biz...biz..."taşkoridordaçınçınötüyorsesim.

Zelhakoşarakgeridönüyor,DilaverBey'inşaşkınbakışlarıönünde,birkeredahakucaklaşıyoruzsımsıkı.

"İstediğiniyapacağım,"diyefısıldıyorumarkadaşımınkulağına.

198

"HiştbeNevo,ağlamagülüm.Kaderimizseninsuçundeğil,ağlama."

"Bukaderiancakbizdeğiştirebiliriz...bizkadınlar...analar...lütfenZelo,lütfenumudunukesme.Baksanasözveriyorum,banaverdiğinmesajıaçıkseçikyazacağım.Ölümünkimseyefaydasıyok,haklısın.Kimeuygulanacakolursaolsun,idamcezası,gerçektenilkelbiryöntem,sözsana,yazacağım."

Zelhaıslakyanağımabiröpücükkonduruyor,odabenimkulağıma,"Üzülme,"diyefısıldıyor,"bizaynıtoprağınçocukları,bulacağızbirçözüm.Üzülme!"

"Allahallah!Birkaçsaatte,bunesevgi?"diyorDilaverBey.

Zelhabirkezdahaçözülüyorkollarımdan,elimibiransımsıkı tutupbırakıyor.Uzaklaşırkenarkasındanbağırıyorum,

"Ezetetucarjibirnekim...Bixatirete.(Senihiçbirzamanunutmıyacağım.Allahaısmarladık.)"

Dönüpelsallıyor.Gözlerindekelimelerletarifedemeyceğimbirifadevar.Sevgi.Sonsuzveşartsızsevgi.

Çocukluğununpırıltılı,içigülengözleriyebaktıbanaZelha!

Odaya giriyorum. Mantomu giyiyor, omuzlarıma çantamdan çıkardığım çarşafımı atıyorum. Kara birhayalet gibi, iskemleye oturup Dilaver Bey'in dönmesini bekliyorum. Kafamın içi bomboş. Ses kayıtmakinem Cengiz'in öyküsü dışında bomboş. Not defterimde tek bir satır yok. Zelha ile konuştuğumuzhiçbir şeyi kaydetmemişim. Bilgisayarımın önüne oturduğumda, ne yazacağıma dair hiçbir şeybilmiyorum.Bundandolayıüzülmem,endişeliolmamgerekirken,nedenböyleuçmayahazırbirkuşgibiruhum?Yüreğimhafif?

İçimpırpır?

Kapıaçılıyor,"Haydi,"diyorDilaverBey.

Çantamıtoparlayıpkalkıyorum.Koridordaadamınpeşisırayürüken,"NekadariyianlaştınızZelihaBoraile,"

diyor,yanıtbekleyerek.Yanıtlamadığımıgörünce,suratıasılıyor.Ayakkabıla-199

nmızın taş zeminde çıkartığı tak taklan dinleyerek, uygun adım yürüyoruz peş peşe. Kontrol noktasınayanaştığımızda, "Telefonunuzu geri almayı unutmayın," diye ekliyor, kırgın bir sesle. Sarhoş gibiyim,başımdönüyor,kimseylekonuşacak,sohbetedecekhalimyok.Sabahındokuzundanberi,birbiledeğil,birkaçömrü,hattabirtarihdiliminibaştansonayaşayıptükenmişim.DilaverBey'eteşekkürsözcüklerinizar zor söylüyorum. Yaka kartımı verip, cep telefonumu ve kimliğimi alıyorum güvenlikten. BahçeyeçıkıncaHasanBey'innumarasınıtuşluyorum."Dışkapıdabekliyorum,"diyorHasanBey.

Yüksek duvarlann dışında bekleyen arabaya girer girmez, "Nasıl geçti?" diye soruyor Hasan Bey,merakla.

"İyigeçti."

Başkaşeylerduymakiçinbirsürebekliyor,sonrayenidensoruyor.

"Sadeceiyimigeçti?"

"Evet."

"Nasılbiriydi,nelerkonuştunuz,ilginçşeyleranlattımı?"

"Müthişbirkadın.Pekçokşeykonuştuk...okursunuzişte..."

"Birterslikolmadıya?"

"Olmadı."

"Allahallah!Birterslikolmadıysa,niyebukadarsuskunsun,kızım?"

"YorgunumHasanBey.Uzunbirgündü."

"İnsanbirşeyleranlatır.Kavgafilanetmedinizdeğilmi?"

"Nemünasebet."

"İyi,iyi.Endişeliydimbiraz."

"Endişelenmenizehiçgerekyoktu.Aklıbaşındayetişkinleriz'ikimizde."

"Elbette."

"Veherikimizdemaalesefgerçeğigörebiliyoruz."

200

"Neymişo?"

"İkitarafda,sorunlarıneticevermeyenkalıplaşmışçözümlerlehalletmeyeçalışıyor."

"Nasılyani?"

"Ne bileyim... mesela bu insanlar defalarca oraya buraya sürülmüşler. Artık öğrenmemiz lazım ki,sürgünün kimseye bir faydası olmuyor. Şiddet, dayak ve yasak da bir işe yarasaydı, bugüne kadar hersorunuçözerdik.

Bizbunugeçanladıkamahalaayakdireyenlerimizvar.Aynıdurumkarşıtarafiçindegeçerli.Elikapıncakolu istemek, mümkün olmayan şeyleri inatla tutturmak, pire için yorgan yakmak, sürekli isyan içindeolmak,dağdaninmemek...Hangiçağdayaşıyoruzyahu!Ortaçağzihniyetiyetmedimi?SaatlercekonuştukZelo...

Zeliha'yla. Geçmişi didik didik ettik. Bunu birbirimize söylemedik ama, her ikimiz de insanlanmızınhamlıktaısrarlıolduğununbalgibifarkındayız.Budabeniçokyoruyor."

"İyiceumutsuzsunyani."

"Değilim.Aksineçokumutluyum.Bütünbusöyledikleriminyanısıra,içimizdekemikleşmişbirsevgiveberaberlikduygusudavar.Okadariçiçegeçmişizki,dillerimizayrıolsadaheyecanlanınız,duygulanınızaynı. Geçmişimiz aynı. Belki de o yüzden, çok benzeştiğimiz için hem sorunu çözemiyoruz, hemçözülemiyoruzbirbirimizden.Azkaldı...çokazkaldıiçinesıkışıpkaldığımızkalıplankırmaya."

O arabayı çalıştınrken, ben kara çarşafı çekiştiriyorum üzerimden. Pencereyi açıp, dışarı sarkıyorum.Tozluyolunortasındaduran,ruganpabuçlu,pazenpantalonlumahzunZelo'yaya-nbelimekadarsarkıpelsallıyorum.

"Unutma,"diyebağınyorum,"sakınunutma...çözümbizdeZelo!"

"Kızımdışandüşeceksin.Buzgibiolduaraba,camıkapat,"diyorHasanBey.

Benimiçimsımsıcakoysa.Yüreğimsevgiveumutdolu.Çö-

201

züm, Güneydoğu bozkırında açan kıpkırmızı gelincikler gibi açıyor yüreğimde, bir sevgi çiçeği içimidolduruyor.

Biliyorum,iliklerimdehissediyorumbunu;Zelha'nındasöylediğigibi,çözümbiziz...Yürekliolduğumuztakdirde...Zel-ha'lar,Fatma'lar,Suna'lar,Berfin'ler,Leyla'lar,Emine'ler.Sorununolduğugibi,çözümündetakendisiyiz;biz, iç içebüyüyen, iç içeyaşayan,birbirinebenzeyen,kavgacı,hırçınve inatçı,şefkatli,sevecenveyürekli,sonsuzvericivecanalıcı,gözükara,kurnaz,hain,aynıandaçileli,masumveçocuksubiz!Biz,aynıtoprağınçocukları.

Ön pencerenin buğusuna kocaman bir yürek çiziyorum işaret parmağımla, yüreğin orta yerine iç içegeçmişT

veKharflerinioturtuyorum.

"Nebu?"diyesoruyorHasanBey.

"Kocamanbiryürek,"diyorum.

"SevgililerGünü'nedahaçokvar,kalbinierkençizdin."

"Amabeklediğimgünergeçgelecek,öyledeğilmi?"diyesoruyorum.

"Öyle!"diyor,"beklediğingünergeçgelecek."

Havalandırmanın üfurdüğü havayla, camın üzerindeki yüreğin çizgileri yer yer siliniyor, iç içe geçmişharflerbüsbütünbelirginleşiyorböylece.Benbununuğurlubir işaretolduğuna inanmak isteyerek,bunuçokamaçokisteyerek,arkamayaslanıpduaediyorumiçimden:

"Allahım,beniZelha'danayırma.Benikızkardeşimdenhiçayırma...nedemekistediğimianlıyorsundeğilmi,Tanrım!Artık sarılsın bu yara... belki bugün değil, yarın değil amabir gün... Lütfen...Yakında birgün."

202»

"...biz,içiçebüyüyen,içiçeyaşayan,birbirinebenzeyen,kavgacı,hırçınveinatçı,şefkatli,sevecenveyürekli,sonsuzvericivecanalıcı,gözükara,kurnaz,hain,aynıandaçileli,masumveçocuksubiz!Biz,aynıtoprağınçocukları."

Ayşe Kulin, Bir Gün'de herkesin payına düşmüş bir kâbusun öyküsünü ele alıyor. Güneydoğu'dayaşananlar iki kadının penceresinden olduğu kadar, iki tarafın, iki yaşamın, iki ucun da yaşamındankesitlerlegözönüneseriliyor.

Uzun yılların öyküsüyle bir gün içinde hesaplaşmak zordur kuşkusuz; bir gün belki yetersiz bir zaman.Amabirgünbirbaşlangıçolabilir...

BirGün,bubaşlangıcınarandığıbirroman.