С О Д Р Ж И Н А

С О Д Р Ж И Н А .................................................................................................... 1

I. ПОГЛАВЈЕ

1. Поим и дефиниција на специјалните мисии ................................................ 3

2. Видови на специјалните мисии .................................................................... 7

II. ПОГЛАВЈЕ

ИСТОРИСКИ РАЗВОЈ НА СПЕЦИЈАЛНИТЕ МИСИИ ..................................... 11

III. ПОГЛАВЈЕ

СПЕЦИЈАЛНИТЕ МИСИИИ ВО МУЛТИЛАТЕРАЛНА ДИПЛОМАТИЈА ..... 17

1. Конгресна или конференциска дипломатија ............................................. 17

2. Специјалните мисии во меѓународните организации ............................... 18

3. Специјалните мисии, пренесени на другите меѓународни организации .. 20

IV. ПОГЛАВЈЕ

ПРАВНА ОСНОВА ЗА РЕГУЛИРАЊЕ НА СТАТУСОТ НА СПЕЦИЈАЛНИТЕ

МИСИИ ................................................................................................................. 22

1. Правни извори ............................................................................................ 22

1.1. Конвенција за специјални мисии од 1969 година............................... 23

2. Непостоење дипломатски и конзуларни односи и специјална мисија ..... 27

3. Однос измеѓу специјалните и постојаните дипломатски мисии ............... 30

V. ПОГЛАВЈЕ

ПРАВНАТА ПРИРОДА ЗА ВОСПОСТАВУВАЊЕ AD HOC МИСИЈА ........... 34

1. Почетокот на специјалната мисија............................................................. 34

1.1. Именување и составот на специјална мисија ..................................... 37

1.2. Известување ......................................................................................... 39

1.3. Државјанство на членовите на специјалната мисија .......................... 40

1.4. Лице прогласено за неприфатливо (persona non grata) ....................... 41

1.5. Седиште на специјалната мисија и правила на првенство ................. 42

2. Привилегии и имунитети на специјалната мисија .................................... 43

1

2.1. Неповредливост на просториите на мисијата ..................................... 44

2.2. Неповредливост на архивата и документите ...................................... 45

2.3. Слобода на општење ............................................................................ 46

2.4. Право на специјалната мисија да го користи знамето и грбот на

државата на именување ................................................................................. 48

2.5. Ослободување од даночната јурисдикција за просториите на

специјалната мисија....................................................................................... 48

2.6. Престанување и видови на престанување на функцијата на

специјалната мисија....................................................................................... 49

3. Привилегии и имунитети на функционерите на специјалната мисија ..... 50

3.1. Слобода на движењето ........................................................................ 50

3.2. Неповредливост на личноста и на приватниот стан ........................... 51

3.3. Судски имунитет на претставниците .................................................. 53

3.4. Ослободување од јурисдикцијата за социјално осигурување, даноци и

такси, лични давања и царини....................................................................... 58

4. Вршење професионална или трговска дејност .......................................... 60

5. Преминување преку територијата на трета држава................................... 60

6. Имотот на членот на специјалната мисија или на член на неговото

семејство во случај на смрт ............................................................................... 61

7. Престанување на Специјалната мисија и на престанување на функцијата

на специјалната мисија и олеснувањата при заминување од територијата на

државата на прием ............................................................................................. 61

8. Принципот на недискриминација и реципроцитет според Конвенција за

специјалните мисии од 1969 година ................................................................. 63

VI. ПОГЛАВЈЕ

РАЗГРАНИЧУВАЊЕ НА AD HOC ДИПЛОМАТИЈА И СПЕЦИЈАЛНИТЕ

МИСИИ ................................................................................................................. 66

ЗАКЛУЧОК .......................................................................................................... 72

КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА ........................................................................... 74

2

I. ПОГЛАВЈЕ

1. Поим и дефиниција на специјалните мисии

Важен момент во работата на Комисијата и на Генералното собрание при

развојот на општите правни правила за специјални мисии во модерното

меѓународно право, претставуваше утврдувањето на некои од составните

елементи на концептот на специјалната мисија, која се обврнуваше поинакво

внимание.1

Mилан Бартош пошол од генеричкиот поим на ad hoc дипломатијата, но

притоа сметал дека всушност станува збор за поим во потесна смисла, односно,

ограничувањата кои Комисијата ги стави во оваа смисла, имено во случајот на

ad hoc дипломатија се користи од страна на државите како субјекти на

меѓународното право. Анализирајќи го ова прашање, тој поминува од теоретска

гледна точка дека субјектот мора да има одредено својство (карактеристика) за

да се смета за ad hoc претставник на државата. Тој се залагал за ставот дека

концептот ad hoc претставник на државата мора да содржи дипломатски

елемент, а тоа лице ќе биде назначен или делегиран од страна на државата за да

ги исполни посебни задачи во друга држава или други одредени држави.2

Бартош како втор конститутивен елемент на ad hoc дипломатија истакнал

привремениот карактер на мисијата, односно лицето кое извршува некоја задача

ќе биде привремена задача. На крај, третиот конститутивен елемент на

споменатиот поим е сувереноста, односно таквото лице кое извршува некоја

задача мора да биде доверена на држава како носител на суверенитетот во однос

на други земји. Ова значи дека овој елемент не може да се исполни кога

државата не се појавува како носител на суверенитетот, ниту во однос на

физички или правни лица кои не се субјекти на меѓународното право.3

Оваа анализа на Бартош, била прифатена и од страна на Комисијата. Така

идејата за специјална мисија ја нагласи важноста на елементот на

консензуалност. На овој начин е наведено постоењето на елементот на

согласност при постигнување на договор помеѓу државата на испраќање и

1 Dimitrie Pindič, Specijalne misije u savremenom medjunarodnom pravu, Institut za medjunarodnu politiku i privredu, Beograd, 1958, стр. 50. 2 Yearbook of International Law Commission (ILC) of the United Nations, Vol. II, 1967, стр. 25. 3 Jelić Aleksandar, Savremeno diplomatsko pravo, Beograd, 1978, стр. 187.

3

државата на прием за воспоставување на специјална мисија, како заеднички

инструмент за соработка и преговорање помеѓу овие држави.

Првата дефиниција за специјална мисија која се појавила на Комисијата

изработена од страна на Сандстрем (Sandstrem) била поднесена на XII-та

седница на Комисијата во 1960 година. Според него специјална мисија

претставува „дипломатска мисија испратена од страна една држава до друга

држава за да се исполни специјалната дипломатска задача“. Во исто време тој

изработил и дефиниција за членовите на мисијата, кои треба да патуваат, која во

тоа време никој не сакал да биде вклучена во девиницијата на специјалната

мисија.4 Во тој поглед, Сел (G. Scelle) сметал дека функциите на специјалната

мисија може да бидат проширени со заеднички разговори на двете држави, и од

таа причина дефиницијата би требало да биде до крај флексибилна.5 Потоа

Arećaga дал предлог за дефиниција за специјална мисија, истакнувајќи дека

специјална мисија како дипломатска мисија може да биде воспоставена и во

„неколку други држави заради исполнување на својата задача“,6 после овие

корекции Сандстрем ја дополнил својата дефиниција, според него специјална

мисија е „дипломатска мисија именувана од една држава во друга држава или

повеќе држави поради извршување специјална задача“. Може да приметиме

дека е внесен втор конститутивен елемент „специјална задача“.

Професорот Бартош, во својство на специјален известувач во 1964

година во својот извештај, наведува основните карактеристики на специјалната

мисија, и тоа: привремениот карактер, специјална и одредена задача и

согласност на државата на прием. Тој на XVII-та седница добива налог за

изработење на дефиницијата за специјална мисија, така во извештајот поднесен

на XIII-та седница (третиот извештај) на Комисијата во 1966 година, Бартош

сметал за специјална мисија „привремена мисија која една држава има намера

да именува во друга држава со дадена согласност, заради исполнување

одредена задача“.7

4 Пратеник или функционер е „дипломатска мисија која раководи пратеникот која претставува државата на именување во неколкуте држави која припаѓа или не припаѓа на ист регион, со тоа што тој не е акредитиран во ниту едната од тие држави“. Rapport of the ILC, UN, Doc. A/CN.4.129, 1967, стр. 13. 5 Yearbook of the ILC, UN, Vol. I, June 1960, стр. 284. 6 Rapport of the ILC, Doc. A/CN.4/L.87, 10 June 1960, br.1. 7 Bartoš Milan, IV. Rapport, United Nations, 1967, стр.113.

4

Но, група на држави сугерирале да се измени дадената дефиниција.

Имено, тие побарале да се избриша делот „заради исполнување одредена

задача“ , а зборот „согласност“ да се смени со зборот „договор“.8 Интересен е

предлогот на САД, имено, за нив специјалната мисија претставува „мисија која

се именува за одреден временски период со взаемна согласност помеѓу

заинтересираните држави, заради извршување одредена задача; овие мисии се

управувани и примени од страна на функционер кој ужива својство на

министер, односно член на кабинет, односно која има одговорна или повисока

функција“.9 Но, оваа дефиниција не била прифатена од страна на Комисијата.

На XIX-та седница на Комисијата во 1967 година заради изработка на

конечниот текст на дефиницијата за специјална мисија била доверена на

уредувачкиот комитет, што нè укажува сложеноста на проблематиката.

Критериумот кој треба да послужи како основ при одлучување дали една

специјална мисија ќе се смета за таква, се наидува на „претставничкиот

карактер“.10

После долги дискусии во рамките на Комисијата, сепак била прифатена

концепцијата на Комитетот. Имено, прифатена е дефиницијата што за

специјална мисија се смета „мисија која има претставнички карактер која една

држава испраќа на друга држава за разгледување на одредено прашање или во

нејзината територија да изврши одредена задача“.11

На крај, претставниците на држави истакнале дека крајното решение на

Комисијата околу дефиницијата треба да се прифати, бидејќи решението

одржува постигнување на заеднички компромис. Меѓутоа, претставникот на

Франција, кој до тој момент попречувал донесување на таквата дефиниција,

веќе се согласила дека истата е прифатливо и дека веќе му е јасно целта која

сака да постигне специјалната мисија.

Според тоа, специјалната мисија претставува привремена мисија

поврзана за специјална задача, таа има претставнички карактер, таа е привремен

орган на одредена држава за комуницирање со друга држава. Таа не претставува

државен орган кога државата на именување еднострано побара согласност од

8 Во таа група биле вклучени; Австрија, Австралија, Белгија, Чиле, Грција, Гватемала, Финска, Израел, Холандија, Јапонија, Југославија, Пакистан и Велика Британија, Yearbook of the ILC, UN, Vol. II, 1967, стр. 40-41. 9 Yearbook of the ILC, UN, Vol. II, 1967, стр. 137. 10 Yearbook of the ILC, UN (XIX), Vol. I, 1967, 932 séance, para 72, стр. 228. 11 Rapport of the ILC, Doc. A/6709, 1967, стр. 4-5.

5

државата на прием за именување таква мисија. Таква мисија нема општа

надлежност, туку, е ограничена и сведена на одредена цел, а тоа е решавање

одредено прашање или извршување одредена конкретна задача.

Од наведената дефиниција во членот 1 на Конвенцијата за специјални

мисии од 1969 година се подразбира дека специјална мисија означува

“привремена мисија која ја претставува државата, која ја испраќа една

држава на друга држава, со согласност на оваа последна, за да со неа

разгледува одредени прашања или во неа да изврши одредена задача“.

Дадената дефиниција покажува дека посебно се водело сметка за

следните категории; специјална мисија; а) се испраќа од една на друга држава,

б) треба да претставува државата на именување, в) не треба да има карактер и

одговорност за одржување редовни дипломатски односи, г) се разликува од

постојана дипломатска мисија во однос на специфичната задача, д) спротивна е

со постојаната дипломатска мисија, таа е од привремен карактер, кој што

опишува нејзиното временско ограничување и специфичноста на задачата која

таа ја добива.

Ако анализираме подетално елементите по ред, гледаме дека елементот

на застапеност е суштински за секој облик воспоставување на односите помеѓу

суверени држави како субјекти на меѓународното право. Елементот на

застапеност, сепак, се манифестира во различни форми, во случај на различни

модерни форми на претставување на државата. Постојаните дипломатски мисии

имаат право и општа надлежност на претставување на својата држава. Заради

самиот факт на современите дипломатски односи се проширува, тие создале

нови тела за општење. Дипломатија зафатила сите односи во кои држави

стапуваат во меѓусебните односи. Тоа не се само општи политички односи, исто

така вклучува и проширување на дипломатијата т.н. од највисоко до "најниско"

ниво, "техничкиот" однос која што државите секојдневно исконтактираат со

цел за решавање на широк круг на заеднички прашања.

Сето тоа укажува дека „елементот на застапеност“, како еден од

конститутивните елементи на пимот специјална мисија, може кај нив да има

ограничен карактер. Овој елемент, кој никако неможе да биде издвоен од

другите елементи на поимот специјална мисија (привременост, одредена задача

и согласноста на другата држава), што значи специјалната мисија застапува

државата за одреден временски период, од најтешките политички прашања до

6

најмалите технички прашања. Но, посебно внимание треба да обврнеме на

фактот дека сите конститутивни елементи на поимот на специјалната мисија се

на исто ниво, и не треба на некој елемент да се дава предност вклучувајќи и

елементот на застапеност. Од друга страна тој не треба да биде протолкуван

рестриктивно, пред све во однос на видот на задачата на специјалната мисија.

Таквото протолкување би довело до ислклучување на некои специјални мисии

кое секој посебно, но прагматично или рестриктивно, всушност

дискриминаторски толкувања немаат карактер на застапеност (на пример,

техничките специјални мисии кои решаваат задачите од областа на поштенски

сообраќај, царина, риболов, донесување листа на стока, мешовита комисија и

тн.).12

Во тој поглед постои усште еден важен елемент на поимот на

специјалната мисија, а тоа е конститутивниот елемент на „согласност“, која се

постигнува на памноправна основа и овозможува на заинтересираните страни

во секој конкретен случај да проценат сами за каков вид на задача станува збор.

Имено, доколку некое прашање не одговара на двете заинтересирани страни,

нема да се воспостават специјална мисија, без оглед дали станува збор за мисија

на највисоко или најниско ниво. Меѓутоа, останува фактот дека државата на

именување утврдува карактерот на мисијата. Нејзиното суверено право е да

утврди и одреди видот на установата, која може да биде во форма на постојано

или привремено претставништво.13

Од сето горенаведеното може да утврдиме дека елементот на

застапување претставува најважен показател, но никако не треба да се сфати

дека претставува единствениот елемент на поимот на специјалната мисија, како

установа на современото меѓународно право.

2. Видови на специјалните мисии

Земајќи ги во предвид аналогијата со другите дипломатски и правни

области може да се користи три критериуми со кој може да разликуваме, и тоа;

специјална мисија: ratione materie - природата на функциите, задачите кои мора

12 Dimitrie Pindič, Specijalne misije u savremenom medjunarodnom pravu, цит. дело, стр. 70. 13 Paszkovski Mieczyslaw, The Law on Special Missions, Polish Yearbook of International Law, .1974, стр. 277-278.

7

да ги изврши мисијата; ratione personae - критериумот кој ги зема во предвид

првенствено лицето кое испраќа и субјектот кој прима на специјална мисија; и

различната околина кое тие работат.

1. Разликување на специјалните мисии според функицјата;

Со оглед на природата на задачите за кои тие се испраќаат специјални

мисии можат да се разликуваат:

а) Церемонијална мисија: се оние мисии, кои една земја испраќа до друга

земја со цел да го изразат солидарност за среќни или тажни настан, кој за

државата испраќач и државата на приемот претставува од национално значење.

Специјална мисија - мисија на застапување - учествува на сите протоколарни

настани: на пример церемонии на крунисувањето на новиот монарх, брак,

следниот принц, формирање на канцеларии на новиот Претседател на

Републиката, на погребот на некој шеф на државата или некои други важни

личности (на државната политика или војник со повисок чин).

б) Мисија за прашања од заеднички интерес: се оние мисии, која една

земја (или друг субјект во меѓународните односи) праќа до друга, да преговара

за прашање кое е " за нив од заеднички интерес" (чл. 6). Типичен пример за

таква мисија, претставува задачата, преговарање и склучување на каков било

договор меѓу двете земји (субјекти); како и консултирање на една со друга

држава за заеднички економски или политички проблеми.

Вакви мисии по правило се состотај од неколку лица, кој еден од нив се

наоѓа на челото на мисијата (шеф на мисијата).

в) Студиска мисија: едната држава кога испраќа мисија до другата

држава, се со цел да се сретна со некои аспекти на животот во оваа земја:

технолошки, економски, организација на државната управа, судството,

организацијата на средното и високото образование, итн. Целта на таква задача

е признание на оние области каде што постои простор за продлабочување на

меѓусебната соработка.

г) Мисии за давање помош: се оние специјални мисии од страна на една

држава испратена до друга држава со цел да се промовира развојот на областа

во која државата испраќач достигнала напредна фаза на развој. Земајќи ги во

предвид дека постојат различни области, мисиите може да пружат техничка

помош при справувањето со економските аспекти во најширока смисла, исто

8

така мисијата може да се состои од воена помош, подржува со воена опрема.

Овие типови на специјални мисии обично се мошне специфични за продажба на

оружје, поддршка и други средства кои припаѓаат на воениот потенцијал на

земјата.14

2. Разликување на специјалните мисии според субјектот;

Од гледна точка на субјектите кои се основани и од кои тие

функционираат, укажуваат на тоа: а) општо правило, специјална мисија

испратена од страна една земја во друга; б) се должи на зголемувањето на

бројот и значењето на меѓународните организации - кој ќе се одржи во текот на

еден значителен дел од дипломатски сообраќај меѓу двете земји (во развој на

капацитетот на односи) - овие организации се повеќе ги испраќаат своите

специјални мисии, составена од високи претставници на Советот на Европа,

Европската Унија, Европскиот Парламент, Советот на Европа, НАТО) во

земјите-членки и не се членки. в) Реципрочна мисија е исто така специјална

мисија во која претставниците на највисоките државни органи се испратени во

горенаведените меѓународни организации. Особено по пресврти во Европа 1990

е испраќање такви специјални мисии станаа секојдневна дипломатска практика.

Овдека се мисли на голем број рутински посети од страна на шефовите на

држави и влади, или во Генералното собрание на Обединетите нации или други

економски, политички или воени регионални меѓународни владини

организации; г) не помалку често имаат специјални мисии, што треба да ги

разменат своите сопствени меѓународни владини организации.15

3. Разликување според околностите или делувањето;

Земајќи ги предвид критериумите треба да ги забележиме неколкуте

разлики: а) специјални мисии традиционално дизајнирани како тела на

билатералните односи: на пример, специјална мисија на земјата А во земја Б и

обратно земја Б во земја со цел да се реши било која специфично прашање кое

произлегува во целост од односите меѓу двете земји; б) развој на дипломатијата

од мултилатерален аспект, тоа е дипломатија во многу меѓународни

14 Dimitrie Pindič, Specijalne misije u savremenom medjunarodnom pravu, цит. дело, стр. 178-190. и Simoniti Iztok, Teorija in praksa - Specijalna misija, Univerza v Ljubljani, 1995, стр. 24. 15 Simoniti Iztok, Specijalna misija, Ljubljani, 1995, стр. 24-25.

9

конференции, бара испраќање на специјални мисии на територијата на земјата

домаќин на меѓународната конференција. Субјект, при или специјална мисија,

дипломатски делегација, акредитирана е од страна на самата меѓународна

конференција, која има за цел одредена задача и временски ограничен статус на

меѓународниот субјект; Мултилатералните односи или дипломатијата се одвива

во контекст на нејзините органи - собранија, совети, комисии, работни групи,

итн. Тие органи ги претставуваат нивната сопствена држава, дејствувајќи како

делегации (специјални мисии) пратени од самите држави.16 Со поголем број на

меѓународни конференции, e зголемена улогата на државите на испраќање

мисии или улогата на специјалниот претставник. Мултилатерална дипломатија е

најефикасен начин за водење разговори во меѓусебните односи.17

Така заедно со важни мисии, понекогаш предводена од шефот на

државата, може да се најде посебни технички мисии одговорни за справување

со средни проблеми.18

16 Ibid, стр. 25. 17 Бериџ, Г.Р., Дипломатија-теорија и пракса, 3-то издание, 11 Октомври, Прилеп, 2009 стр. 181 18 Nascimento de Silva, Diplomacy in International Law, Leiden, 1971.

10

II. ПОГЛАВЈЕ

ИСТОРИСКИ РАЗВОЈ НА СПЕЦИЈАЛНИТЕ МИСИИ

Специјалните мисии како најраспространет и како најприфатлив вид на

ad hoc дипломатија претставуваат прв и најважен облик кои се познати на

државите. Многубројни историски, дипломатски, правни и други извори полни

се со примери кои укажуваат на тоа дека специјалните мисии биле познати и

користени сите стари народи кои живееле во Европскиот, Азискиот и

Афричкиот континент.19 Нив користеле Египјаните, Асирците, Евреите,

Персиците, Римјаните, Кинезите, Јапонците и другите народи. Меѓу другите

примери, во најстарата индиска книга Ведема, за која се верува дека потекнува

две илјади години пред нашата ера, Риг Веда наведува користењето на ad hoc

мисии како средство за комуникација меѓу индиски држави и владетели.20

Во литературата, особено се споменува употребата на специјални мисии

во арапскиот свет и тоа како во нивните меѓусебни односи така и во односите со

надворешниот свет. Испраќање и примање на специјалните мисии биле

користени за решавање на одредени прашања како што се, објава на војна,

склучување на мир, за алијансата, трговија и за други прашања.21

На балканот користење на специјални дипломатски мисии бележиме и

кај српската држава во средниот век, особено во периодот на Лазаревиќ, во

односите не само со соседните држави, туку и со западно европските држави и

Турција.22

Користење на специјални мисии како облик на општење на државите

било општа појава во сите феудални држави и она како таква не била предмет

на спор во дипломатско право. Предмет на различни проценки на

индивидуалните автори беше аргументот дека специјални мисии, наводно,

произлегуваат од употреба кога се појавиле стални, редовни дипломатски

19 Potemkin, Istorija diplomatije, Beograd I, 1951, стр. 66-67. Sen B., A Diplomatic Handbook of International Law and Practice, The Hague, 1965, стр. 317. Geršić Giga, Današnje diplomatsko i konzularno pravo, I., Beograd, 1898, стр. 105. 20 Chscko Joseph, Indian Contribution to the Field of International Law Concepts, RDC, 1958, стр. 126. 21 Hiti Filip, Istorija Arapa od najstarijih vremena do danas, Sarajevo, 1967, стр. 227. Khadduri Mojid, War and Peace in the Law of Islam, A Study of Muslim International Law, London, 2007. 22 Владимир Пивоваров, Арсовски Љупчо, Дипломатско и Конзуларно Право, Скопје, 2008; стр. 72 и Jiriček Konstantin, Politička istorija, Beograd, 1952. Jelić Aleksandar, Savremeno diplomatsko pravo, Beograd, 1978, стр. 1-12 и 184-185.

11

мисиии која генерално биле прифатени, особено во периодот помеѓу

Вестфалскиот мир (1648) и Виенскиот конгрес (1815).23 Специјални мисии уште

биле користени заедно со постојаните дипломатски мисии, но од друг аспект,

кој е типичен пред сè за церемонијални и протоколарни церемонии. Владетели

на суверени држави беа испратени и примени специјални мисии за нивната

презентација за време на свадби, крунисања, крштевки, погреби и други такви

прилики, се наведени уште многу примери во историја на дипломатијата.24

Брзиот технолошки напредок во сите области, особено развојот на

транспортните средства,25 што доведува до проширување и поново употребата

на специјалните мисии, со мала разлика споцијална мисија како институцијата,

добива нова форма и содржина за работа. Брзиот развој на меѓународните

односи и потребата за поголема и целосна соработка доведе до фактот дека

државите станаа зависни едни од други и како резултат на тоа, тие имаат

потреба од секојдневен контакт. Горе наведениот процес се вклучени во

презентацијата на државата во целина, а не само директни ефекти врз начинот

на кој се врши трансформација на улогата на постоечките тела да ја

претставуваат државата, но тоа предизвика и потребата да се создадат нови.26

Веќе не било доволно државите да ги користат само редовните

дипломатски мисии за нагло развиванје во области на економијата, политиката,

култура, наука, воено и многу други полиња, се јавува потребата за

специјализација во овие полиња во меѓудржавните односи. Едноставно, од таа

причина специјална мисија како установа добила нова улога, која била под

сенка и се користело само за церемонијани и протоколарни цели.

Меѓутоа, посебно треба да се нагласи дека специјална мисија денес

станува клучен инструмент за развој на меѓусебна соработка меѓу земјите со

различни социјални и политички системи. Повеќе станува практика на

користење специјална мисија на високо ниво (шефови на држави и влади,

раководители на Генералштабот, министрите за надворешни работи со нивните

експерти, итн.). Ова особено се чувствува по првата, изразито по Втората

светска војна. Специјални мисии претставуваа тие органи и канали кои се на

23 Dimitrie Pindič, Specijalne misije, цит. дело, стр. 13. 24 Bartoš Milan, Le Statut des missions spéciales de la diplomatie ad hoc, стр. 441-443. Genet R., Traité de dipnotie de dr Droit diplomatique, Vol I., Paris, 1931. 25 Cahier Philippe, Le droit contemporain diplomatique, Paris, 1962, стр. 18. 26 Dimitrie Pindič, Specijalne misije, цит. дело,, стр. 15.

12

меѓународни конференции и состаноци одржани за време на Втората светска

војна донесе големи одлуки. И таму е практично решени сите прашања во врска

со исходот на војната.27

Општа употреба на специјалните мисии, од оние на највисоко ниво со

оние на најниско ниво, се почувствува првенствено по Втората светска војна, а

во последните децении на овој век, го доби највисокот интензитет. Ова доведе

до фактот дека денес може да се каже дека не постои прашање на комплексни,

разгранети и екстремно различни односи на модерна држава, што не е предмет

на решавање на специјална мисија. Како и самата анализата на современата

пракса покажа, дека денес не постои земја која не се користат специјални

мисии. Ова особено може да се види во случајот на млади, нови земји кои имаат

само што добиле независност и дека оваа флексибилна и неформална установа

од договорен карактер, претставува погоден инструмент за развој на

надворешните односи.28

Сето ова во целина укажува на она што се длабоки промени што се

случија во меѓународните односи и сите фактори побарале да се зголеми

улогата на државата во меѓународните односи, а со тоа употребата на разни

форми на нејзиното претставување. Така, денес, некои автори зборуваат за сè

поголем изнтензитет на меѓународните односи, кои од друга страна условиле

големување на употребата на специјалните мисии.29

Притоа, треба да се истакне дека, многу од постапките за мирно

решавање на меѓународните спорови (добри услуги, посредување (медијација),

истражување, помирување (медијација), арбитража, меѓународните судови) се

исто така важен дел од меѓународниот систем во кој отсекогаш работеле и

помогнале за институцијата „специјална мисија“.30

Преминувањето од специјални на постојани дпломатски мисии, почнало

од Италјанските град-држави во 15-тиот век. Италјаните во основа, сакале

некоја задача да завршат за краток временски период, со кој нивните

амбасадори со умешност требале да измамат дипломатите на дургата страна. Од

таа причина, долго време амбасадорите односно дипломатите биле познати како

27 Milan Bartoš, Kodifikacija pravila o specijalnim misijama, MP.1, 1968, стр. 14 и Jelić Aleksandar, Savremeno diplomatsko pravo, Beograd, 1978, стр. 22-31. 28 Dimitrie Pindič, Specijalne misije u savremenom medjunarodnom pravu, цит. дело, стр. 18. 29 Ibid., стр. 18. 30 Simoniti Iztok, Specijalna misija, цит. дело, стр. 10.

13

лица способни за лажење, мамење, итрина и тн.31 На крајот, се чини дека денес

не може да се прифати тезата за постоење на класичната дипломатски права.

Промените, говорат за тоа дека, традиционалните, постојаните дипломатски

мисии не одговараат на денешна еволуција на дипломатските права во целост,

од научна гледна точка беќе не би било прифатливо без одредени резерви.

Постојана дипломатска мисија, како класична форма на застапување, наводно

претходила ad hoc дипломатија која била општоприфатена институција. Самиот

израз „класична“ имплицира дека ваков вид на дипломатија не претходила, туку

таа претставува најстара дипломатска установа. Така, специјална мисија како

историски-правен феномен укажува дека и самата постојана дипломатска

мисија се појавила на одреденстепен на развој на државите и нивните општења

во меѓународните односи.32

Како таква, структурни иновации е да се напомене првото појавување на

Обединетите нации, специјализирани агенции и тела поврзани со други

меѓународни организации експлозија на интер-регионално и суб-регионална

природа. Целиот овој систем - кој е, исто така, срцето на нови меѓународни

организација - работи преку специјални мисии. Треба да се напомене, дека

системот на Обединетите нации и нејзините специјализирани агенции (на

пример, FAO, ICAO, ILO, IMO, UNESCO, UNIDO, UPU, ITU, WMO, WIPO,

IFAD, GATT, ICAO, WHO, IMF, WORLD BANK, IDA, IFC, IMF), на регионална

економска комисија (на пример, ECE, ESCAP, ECA , ECWA) и голем број други

органи (UNICEF, UNRWA, UNCHR, WFP, WFC, UNFPA, UNDRO, UNEP,

HABITAT) и тн.

Новиот систем на воено-политички сојузи и бројот на органи:

Варшавскиот пакт, NATO, SEATO, CENTO, ANZUS и тн.

Новиот систем на Европските институции (Совет на Европа,

поранешниот ОЕЕС, ЕЕЗ, Евроатом, Европската Унија, ЕФТА, Нордискиот

совет, ОБСЕ, ЗЕУ, итн.). Некои од нив имаат силна транснационална природа

(на ЕУ, Европската агенција за атомска енергија, итн.)

31 Reinsch Paul, Secret Diplomacy, Hartcourt, Brace and Company, New York, 1922, стр. 28. На пример, Кралот Луј 11-ти (1423-1483) секогаш се гордеел со кажување на корисни лаги. Следејќи ги инструкциите кои се дадени за гласник на кралот, доста интересно, на своите дипломати тој рекол; Луѓе кои ве лежат вас, вие треба да ги лажете повеќе од нив 32 Ibid., стр. 19-20.

14

Најновиот систем во транзициона Европа: Партнерството за мир,

Balladurjev систем (тркалезни маси), исто така познат како Пактот за

стабилност.

Други организации надвор од европските земји (на пример, Арапската

лига, ОАЕ, AOA, UDEAC, CACM, LAFT, CABEI, итн.).33

Специјална мисија која денес служи како носител на државниот

суверенитет овозможува брз и успешен развој на надворешните односи на

секоја држава.34 Како што е, сепак, сите од горенаведените промени се

неопходни и законски, мораше да влијаат врз работата, стилот, и организацијата

на постојаните дипломатски мисии, конзуларните претставништва и создавање

на нови форми на претставување на државата, како што се, на пример,

постојани мисии на меѓународните организации.35

Професорот Пиндиќ, во својата анализа наведува дека сè поприсутноста

и разновидноста на специјалните мисии предизвикуваат одредени правни

проблеми, кои истите проблеми до ден денес не се решени со позитивните

правни правила.36

На крајот би сакал да истакнам важноста на Оттоманската империја во

однос на ad hoc дипломатија, бидејќи од основањето на Оттоманската империја

сè до формирањето на модерната дипломатија (19. век) ad hoc дипломатија била

користена како дипломатски начин на водење меѓународните односи (односно

специјална мисија, како установа била најприсутна во Оттоманската империја).

Што значи, до формирање на постојани дипломатски мисии Оттоманската

империја ја користела ad hoc дипломатијата. Ad hoc дипломатија со други

зборови, била прифатена како привремен метод на решавање на спорови во

Оттоманската империја, која подоцна беше напуштена. Оттоманската империја

до крајот на 18 век ја користела ad hoc дипломатијата, таа претставува последна

држава која напустила ad hoc дипломатијата и преминала на постојаните

дипломатски мисии.37

Империјата ги именивала дипломати од државната администрација за

исвршување на следните задачи (од привремен карактер); за слкучување

33 Simoniti I., Teorija in praksa - Specijalna misija, цит. дело, стр. 11. 34 Cahier Ph., Le droit contemporain diplomatique, цит. дело, стр. 15-18. 35 Luke I., Leo Consular Law and Practice, London, 1961. 36 Dimitrie P., Specijalne misije u savremenom medjunarodnom pravu, цит. дело, стр. 20. 37 Tuncer Hüner, Osmanlı Diplomasisi ve Sefaretnameler, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2010.

15

мировни договори или трговски договори, стапување мировни преговори или

медијација (секоја таква спогодба се праќало специјален агент за разговари), за

воспоставување пријателски односи, за собирање даноци што припаѓале на

Оттоманската империја, за дознавање околу ставовите на странските држави во

врска со Оттоманската империја, соопштување на новиот султан на

престолнината и доставување писмата напишани од султанот.38

38 Faik Reşit Unat, Osmanlı Sefirleri ve Sefaretnameleri, TTK Yayınları, Ankara, 1992, стр. 43

16

III. ПОГЛАВЈЕ

СПЕЦИЈАЛНИТЕ МИСИИИ ВО МУЛТИЛАТЕРАЛНА ДИПЛОМАТИЈА

Како најдинамичен дипломатски инструмент, специјална мисија

претставува исклучително важна улога во мултилатералните односи т.е.

мултилатералната дипломатија. Всушност специјална мисија функционира за

извршување одредена задача, ограничен временски период и постоењето на

правна основа. Мултилатералните затоа се разликуваат од билатералните

односи, кои претставуваат однови помеѓу државата испраќач и држава на

приемот.

Треба да се напомене дека бројот на специјални мисии во

мултилатералната дипломатија со своја динамика достигна своето највисоко

ниво (динамиката треба да се сфати како еластичност, променливост и

флексибилност). Затоа, можеме да кажеме дека елементот на билатерализам во

овие мисии целосно е изгубен и е наменет исклучиво за билатералните односи

меѓу субјектите.39

Според Мареска, специјалната мисија во мултилатерална дипломатија

може да се поделени на две основни категории: прво, на оние мисии кои се

нарекуваат - специјална мисија на конференциите; второ, специјална мисија од

страна на државата на меѓународните организации во земјите-членки или земји

што не се членки и меѓународни конференции испраќање.

1. Конгресна или конференциска дипломатија

Овие состаноци традиционално се организираат и се одржуваат од страна на

големите или регионалните сили. Во тие рамки големо значење има изборот на

земјите, коишто ќе учествуваат на состанокот. Бидејќи ако списокот на поканетите

држави ѝ биде познат на светската јавност, поканата и учеството на состанокот има

поголемо значење и голем престиж. Впрочем, поканата на конференцијата, исто

така, има големо значење и од аспект на влијанието врз усвоените заклучоци на

конференцијата. Членовите на специјални мисии, меѓу другото, исто така,

работат во различни органи на овие конференции.

39 Dembinski L., The Modern Law of Diplomacy: External Missions of States and International Organizations, Martinus Nijhoff Publishers, 1988, стр. 61.

17

Функцијата на конгресна дипломатија е да управуваат со одредени

задачи – а тоа е, учеството на конференцијата. Нејзиното времетраење е

ограничено на времетраењето на Конференцијата. Тие исто така по природа се

претставници - затоа со испраќање на членка дејствува како меѓународен

субјект во меѓународната конференција.

Државата, која е иницијатор и организатор, инаку ќе биде известена за

членовите и доаѓањето на мисијата, но не треба да биде - барем во принцип - да

се добие согласност од територијалната држава на членовите што ја сочинуваат

мисија.

Специјална мисија, која присуствува на конференција, исто така, активно

ќе биде вклучена со специјални мисии на други држави кои припаѓаат во иста

идеолошки, политички, економски или воена група, чија надворешна политика

меѓусебно се „компатибилна“ - оние кои се базирани на истите идеали и

извршуваат истите цели на политиката. Во овој контекст, може да истакнеме

примерите на Западна група (ова група е темелена на политички сојузници),

Латинска Америка, земјите од Афро-Азиски групи, земји во Западна Европа

(претставуваат сојузи од геополитички тип), Европската Унија, Западно-

европската унија, ОЕЦД, ЕФТА, НАФТА, итн., претставуваат групи, кои се

организирани како политичка и економска асоцијација.

2. Специјалните мисии во меѓународните организации

Специјални мисии во меѓународните организации, според кои земјите-

членки учествуваат во сите активности на организацијата, како што се пленарни

седници, совети, комисии, поткомисии, работни групи, итн. Па во органите кои

се рефлектираат на заеднички карактеристики на организациите и преку

воспоставување на една земја-членка во согласност со нивните статути.

Специјалните мисии во меѓународните организации имаат својство на

Mutatis mutandis од истите карактеристики како оние мисии конгрес вестите од

дипломатијата: мора да се изврши одредена задача, и да се учествува на

состанокот (средбата) на меѓународната организација; тие се временски

ограничени, времетраењето на мисијата се изедначува со времетраењето на

седницата; мисиите имаат претставнички карактер. Постојаната мисија на

одредена државна ја претставува државата во меѓународна организација во

18

најширока смисла, тоа е, во сите околности и во сите работи. Специјална

мисија, која е испратена до една меѓународна организација,се разликува од

постојаната мисија по неколку основи, и тоа: Прво, затоа што нејзината задача е

мошне по специфична, а постојаната мисија со општи овластувања ги извршува

сите обврски кои произлегуваат од нејзиниот статус како меѓународна

организација ; и второ, времетраењето на специјалната мисија е временски

ограничена, постојана мисија е издржлив, односно континуирано тело.40

Дури и мисиите при меѓународните организации кои работат во сите

оние карактеристични и форми кои се типични за специјална мисија може да

бидат;

Свечени мисии, предвидени од страна на меѓународната организација

quo talis свечено ја изразуваат својата солидарност кон земја-членка во случај

кога има среќни, тажни или на било каков друг начин важен настан;

Официјални мисии на меѓународната организација, има за цел да

воспостави директни контакти со централната власт за меѓународни односи на

земјите-членки, со цел да се промовира заемно разбирање и соработка;

Мисија создадена за да преговара, околу специфични прашања во врска

со односите помеѓу една меѓународна организација испраќање или примање на

друга држава (на пример, преговорите за склучување на договор за седиштето

на мисијата);

Мисија за техничка помош, која има за цел пружање помош на одредена

држава, притоа ставајќи на располагање голем број на професионалци за да се

сретнати и користат одредени технологии (специјални мисии како

специјализирани агенции на ОН - ФАО, УНИДО, УНЕСКО, итн.)

Патничка мисија, се овластува да посети неколку држави во

геополитичкиот простор, со цел да се преговара различни аспекти на истиот

проблем или суштински слични проблеми (на пример, најчесто станува збор

Генералниот секретар на ООН да врши функијаата специјален претставник во

различни кризни региони како што се Блискиот Исток, Авганистан, Руанда,

поранешна Југославија), каде што тие сакаат да се сретнат, да бидат влијателни

или да се договорат за некои клучни прашања како на пример, прекин на

непријателствата, започнување на преговори кои ќе доведат до склучување на

40 Maresca Adolfo, Missioni speciali, A. Giuffrè, Milano, 1975.

19

мировен договор, испраќање на воени трупи за одржување на безбедносната

стабилност, прашањата околу бегалците, испраќање на меѓународна помош,

итн.41

Специјална мисија насочена кон набљудување или истражување на

одредена состојба или настан. Врз основа на известувањето од страна на овие

мисии, организацијата која испратила, станува способна да одлучува како да се

справува со индивидуални случаи; во минатото имаме многу такви конкретни

примери, и тоа; мисијата присутна во просториите на поранешна Југославија со

мисија да ја анализира и набљудува состојбата на човековите права; исто така

специјалната мисија на ОБСЕ во територијата на Косово, Метохија и

Македонија, со задача да известува за состојбата и да предлага решенија;

Советот на Европа испратила специјална мисија во поранешна Југославија со

задача за следење и известување за изборите во секоја од новите земји одделно.

Друг пример претставува специјална мисија на Европската унија во

одредени земји (како Романија, Унгарија, Балтичките држави, итн.) со задача да

пронајде начин за спроведување на меѓународните норми за правата на

малцинствата.42

3. Специјалните мисии, пренесени на другите меѓународни организации

Правни и политички платформи кои меѓународните организации ги

користат за размена со специјална мисија, може да бидат различни:

а) Одредени меѓународни организации веќе од почетокот на нивното

основање (конститутивна) предвидуваат експлицитна можност за соработка и

координација за активностите со другите организации. Во овој случај,

меѓусебното прифаќање и испраќање на специјални мисии претставува само

вежбање на законските одредби (најјасен пример е специјална мисија на

специјализирани агенции при Обединетите Нации, кои се испратени и

прифатени врз основа на изричното определување на нивните основачки

инструменти т.е. конвенции);

41 Bartoš Milan, Међународно Јавно Право, Контролисани записи, Београд, 1951. Simoniti I., Teorija in praksa - Specijalna misija, цит. дело, стр. 42-43. 42 Ibid., стр. 45.

20

б) Различна појдовна точка е онаа во која нема статус норма на

меѓународните организации и не обезбедува соработка и координација меѓу

овие организации.

Сепак, политички и функционални причини бараат органите на

управување на овие организации да воспостават контакти со цел за склучување

конкретни договори, зајакнување на соработката на компатибилен начин и

соработка во слични области - тоа се, области утврдени со статутот и другите

акти на меѓународните организации.

Во вакви случаи, кога специјална мисија воспоставена од страна на

меѓународна организација и испратена во друга меѓународна организација,

може да зборуваме за „политика на меѓународните организации“, која има за

цел да се зголеми ефективноста и обемот на активностите. Типичен пример,

претставува, посети од страна на Генералниот секретар на Советот на Европа до

Генералниот секретар на НАТО и обратно.43

Некои надворешни мисии на меѓународните организации, исто така,

може да припаѓаат во категоријата на привремена (некој вид специјална) мисија,

иако нивниот правен статус не може да биде исто од онаа предвидена со

Конвенцијата за специјалини мисии.

Обединетите нации, нагласија големата улога на привремените мисии врз

основа на нивната имплицитна сила кои биле преземени и/или од страна на

Генералниот секретар (лично) или од страна на неговите претставници. Така, на

пример, во 1954 година Генералното собрание побара од Генералниот секретар

да патува во Пекинг сè со цел да се преговара за ослободување на

затворениците, затворени за време на Корејската војна. Во поново време, за

време на кризата на Американските заложници, по одлуката на Советот за

безбедност, тој го посети Техеран во 1980 година. Претставници на Генералниот

секретар биле испратени да дејствуваат во многу кризни ситуации во различни

држави како, Јордан, Република Доминика, Кипар и државите на Блискиот

Исток и тн.44

43 Ibid., стр. 45-46. 44 Dembinski L., The Modern Law of Diplomacy, цит. дело, стр. 61

21

IV. ПОГЛАВЈЕ

ПРАВНА ОСНОВА ЗА РЕГУЛИРАЊЕ НА СТАТУСОТ НА СПЕЦИЈАЛНИТЕ

МИСИИ

1. Правни извори

Една од важните карактеристики на сегашниот правен статус на

специјални мисии на меѓународното право, не постоеше општи правни правила

на позитивното меѓународно право со кои се тесно утврдени нивната позиција и

покрај нивната нова улога што тие како инструменти за соработка меѓу

државите со оглед на современите меѓународните односи. Меѓутоа, од друга

страна, со текот на времето се створиле обичајни правила, преку обичајно

право, кое претставувало единствена правна основа за употребување и

користење таков вид на дипломатија. Овој концепт бил заснован на религија,

историја, традиција и тн., кој што ја сочинувал обичаените правила, иако тие не

биле изедначени. По соочувањето со многубројни тешкотии државите сметале

дека има потреба од регулирање со посебни правни правила како сигурнен

извор за воспоставувањето и работењето на специјалната мисија. Меѓутоа, по

донесувањето на Конвенција за специјалните мисии, воведниот дел содржува

одредба која се предвидува применување на обичајните правила во недостиг на

позитивнити правни норми околу регулирањето на одредено прашање.45

За прв пат, Виенски правилник за дипломатски односи од 1815 година, во

својот член 3 предвидува зборовите „вонредни дипломатски пратеници“, кои

немале првенство на рангирањето. Имено, тие биле пратени на некој вид

специјална мисија (во тоа време се користело само за работи од церемонијална

и протоколарна природа).46

Нешто поразлична состојба во поглед на меѓународното право за

регулирање сипломатските односи се постигнало после Првата светска војна.

Имено, тогаш се почнало да се дискутира за донесување општи правни

правила. Иако, специјалните мисии биле од церемонијален и протоколарен

карактер, прв пат изрично биле користени од страна на државите заради

45 Dimitrie P., Specijalne misije u savremenom medjunarodnom pravu, цит. дело, стр. 79. 46 Missions spéciales “Document de travail préparé par le Secretariat”, 11 mars 1963, Doc. A/CN, 4/155, стр. 9.

22

развивање на меѓусебните мултилатерални односи. Така, во Панамериканската

конвенција за дипломатски претставници, донесена на 6 Интер-американската

конференција во Хавана на 20 февруари 1928 година, во членовите 2 и 3 се

предвидува да бидат „дипломатски претставници поделени во редовни и

вонредни“. По дефиниција вонредните претставници се оние која се доверува

специјала мисија или кои се акредитирани да претставуваат одредена државна

власт на конференции, конгреси или други меѓународни тела. Потоа се утврдува

дека „дипломатски функционери имаат исти права, привилеги и имунитети, без

оглед на нивната категорија, освен во однос на правила за пристојност и

однесување (пристојност и однесување зависи од дипломатски обичај и од

закони или правила на државата на приемот).47

Што се однесува на меѓународната и дипломатската наука, се согласила

за користење специјална мисија само за одредени цели тоа од церемонијален и

протоколарен карактер.48 Без оглед на постепеното созревање на идејата за

потребата и потребата да се развие општи правила за работата на специјалната

мисија, изразени од страна на претставниците на државите и нивното

инсистирање дека сегашната ситуација не совпаѓа со реалност, треба да се

напомене дека имаше некои, иако беа многу мал број на претставници кои

изјавиле желба за прогресивен развој и изработка на кодификација на општите

правни правила за оваа област. Затоа тие истакнале ставот дека треба да се

воведе нов, посебен кодекс за специјалните мисии.49

1.1. Конвенција за специјални мисии од 1969 година

На почетокот на работата на комисијата на ООН за меѓународно право,

која работела на кодификација на дипломатското право, преовладувала

тенденција да материјата на специјалната мисија се уреди во оквирот на

Виенската конвенција за дипломатски односи, односно со дополнителни

одредби карактеристични за овој облик на дипломатското општење при што

поголемиот дел на одредбите на конвенцијата останал заеднички и за

специјалната мисија.

47 Dimitrie P., Specijalne misije, цит. дело, стр. 81. 48 Hackwort G. H., Digest of International Law, Vol. IV, Washington, 1942, стр. 412-414. 49 Претставници на Сомалија, Правна Комисија при ООН, Doc/AG XXII, Sixt. Comm. 961 séance, стр. 9, и претставници на Австралија Doc/AG XXII, Sixt. Comm. 968 séance, стр. 14

23

После повеќегодишното работење, комисијата на ООН за меѓународно

право увидела дека конвенцијата за специјални мисии ги уредуваат исклучиво

прашањата врзани за специјалната мисија во билатералната дипломатија,

односно во односите помеѓу државите, а проблемот на специјалната мисија во

мултилатералната дипломатија да се реши во рамки на кодификацијата на

мултилатералната дипломатија, што е делумно и направено. Комисијата на ООН

за меѓународно право се раководела од прагматични прчини, кога материјата од

областа ad hoc дипломатија на меѓународните собири ја пренела во материјата и

системот на правила за меѓународните организации. Големите меѓународни

собири се одржуваат под покровителство на меѓународните организации кои за

такви пригоди имаат стандардизирани правила, кои се однесуваат на условите

на учеството на делегациите на таквите собири, евидентно е дека треба да се

почека уште извесно време, да се искристализираат правилата, кои во иднина

може да се преминуваат на собири кои не се организирани од меѓународни

организации.50

Во текот на повеќегодишната работа на Комисијата на ООН за

меѓународно право, на изработка на нацртот на конвенцијата за специјалните

мисии се искристализирале четири принципи кои се општо прифатени;

1. Специјална мисија може да биде упатена под услов на постоење

на согласноста на заинтересираните држави,

2. Оваа мисија која е составена од претставници на држави, има

право на привилегии и имунитети,

3. Тие немаат ex proprio vigore функција над постојаните

дипломатски мисии,

4. Мисијата се завршува кога целта на истата е постигната.51

Претставникот на Југославија Милан Бартош, во своите предавања во

Хаг формулирал три основни пристапи и тоа;

Конвенцијата која се квалификува како најтесна примена на правилата на

постојаните дипломатски мисии на дипломатијата, се состои во

неприменувањето на овие правила својствени на ad hoc дипломатијата а кои

имаат карактеристики на постојаните дипломатски мисии кои не поседуваат

50 Владимир Пивоваров, Арсовски Љупчо, Дипломатско и Конзуларно Право, Скопје, 2008; стр.72.. 51 Ibid., стр. 73.

24

специјална мисија, туку примена само на оние правила кои имаат аналогна

природа, функција и цел.

Вториот пристап е, спротивното мислење се квалификува како теорија на

интеграција, а се состои во примена на сите одредби за постојаните мисии кои

се применливи и за специјалните мисии, со исклучок на оние кои се однесуваат

на функцијата на постојаните мисии.

По третата концепција, правилата кои се однесуваат на постојаната

дипломатска мисија треба да се применуваат еднакво, во начелата на на ad hoc

дипломатија, но по пат на методата mutatis mutandis, водејќи сметка за тоа каде

таа може да се применува.

Конвенцијата, специјалната мисија ја дефинира како привремена мисија,

која ја претставува државата, која едната држава ја упатува во друга држава, со

меѓусебна согласност, со цел преговарање за одредени прашања или

извршување одредена задача. Во прашање е мисија на државата од привремен

карактер која се испраќа во друга држава со меѓусебна согласност. Тоа се

основните елементи на институцијата на специјалната мисија.52

Природата на специјалната мисија ги има следните карактеристики;

- Мора да е пратена од една држава во друга држава;

- Мора да ја претставува државата која ја испраќа;

- Таа нема карактер на мисија одговорна за одржување на општи

дипломатски односи;

- Нејзината задача е одредена за секој посебен случај и по тоа се

разликува од функцијата на постојаната дипломатска мисија;

- Таа е временски ограничена по природа, што се манифестира со

ограничено траење и со специфичните задачи.

Со взаемната согласност на двете држави се утврдува функцијата на

специјалната мисија. Начинот на кој се добива согласноста е усвоена од

меѓусебните односи на двете држави. Вообичаено е да државите кои имаат

пријателски односи, се договараат неформално, односно без пишани документи,

додека постапката за добивање согласност кај држави кои имаат затегнати или

лоши односи е многу крута и формална.53

52 Конвенција за специјални мисии од 1969 година. 53 Конвенција за специјални мисии од 1969 година.

25

Кога е во прашање постојаната дипломатска мисија, државата на

именување го одредува составот на својата специјална мисија бидејќи

претходно ги доставила сите потребни податоци на државата на прием за бројот

и составот на специјалната мисија, имињата и својствата на лицата кои ќе бидат

вклучени во истата. Државата на прием може да одбие да ја прими специјалната

мисија, чиј број на членови според нејзино мислење не е разумен, со оглед на

околностите и условите во државата на прием и потребата на одредената

мисија. Таа може без образложение да одбие да прими во својство на член на

специјалната мисија. За разлика од постојаните дипломатски мисии за праќање

на специјалните мисии, не е предвидено добивање на агреман, ниту предавање

на акредитивни писма за шефовите на овие мисии.54

Во зависност од своите функции и карактер, специјалната мисија може

да се состои од еден или повеќе членови. Исто така во својот состав покрај

дипломатски, може да има и административен, технички и послужен персонал.

Во специјалната мисија може да бидат вклучени и членови на постојаната

дипломатска мисија или конзулат од државата на именување кој функционира

во државата на прием. Во тој случај тие ги задржуваат привилегиите и

имунитетите кои ги имаат како членови на постојаната дипломатска мисија или

конзулат, покрај привилегиите и имунитетот кој го имаат според конвенцијата

за специјални мисии. Тоа е посебно значајно за членовите на конзулатот, чиј

имунитет е многу помал од имунитетот на членовите на специјалната мисија.

Конвенцијата за специјални мисии содржи и конкретни одредби за

нотификација за доаѓањето и заминувањето на членовите од составот на

специјалната мисија, локациите и сите значајни податоциза работата на

мисијата. Предвидено е да се соопшти на МНР, на државата на прием:

- Составот на специјалната мисија и сите понатамошни промени во тој

состав;

- Доаѓањето и заминувањето на членовите на мисијата;

- Доаѓањето или заминувањето на било кое лице кое е во придружба на

некој член на мисијата;

- Вработување и отпуштање на лица кои престојуваат во државата на

прием во својство на членови на мисијата или во својство на приватна послуга;

54 Владимир П., Арсовски Љ., Дипломатско и Конзуларно Право, Скопје, 2008.

26

- Именување на шеф на специјалната мисија;

- Локација на просториите за специјалната мисија и приватно

сместување на членовите на мисијата.

Државата на прием може во секое време, без образложение за својата

одлука, да ја извести државата на именување дека некој нејзин претставник во

специјалната мисија или било кој член на нејзиниот дипломатски персонал е

прогласен за persona non grata, или било кој друг член на персоналот на мисијата

е неприфатлив. Во таков случај државата на именување е дожна таквите лица да

ги отповика односно да ја да ја прекине нивната функција во мисијата. Ако

државата на именување одбие или не ги отповика овие лица, тие го губат

својството на член на специјалната мисија, а со тоа и привилегиите и

имунитетот.

Конвенцијата за специјални мисии, во однос на трите Виенски конвенции

кои го кодифицираат дипломатското право, е карактеристична по тоа што

значаен нејзин дел од нејзините одредби не се обврзувачки за земјите

потписници, односно, тие имаат право со меѓусебен договор да прилагодат,

изменат или да дерогираат определени одредби од Конвенцијата. Во главно,

истите се однесуваат на привилегиите и имунитетите. Но, тоа незначи дека и

останатите одредби од конвенцијата имаат диспозитивен карактер.55

Доктрината на меѓународното право ја застапува тезата, дека

Конвенцијата содржи и норми од обврзувачки карактер, кои не меат да се

менуваат, а посебно се спомнуваат одредбите кои упатуваат на фикцијата на

непостојаните дипломатски и конзуларни односи, седиштето на специјалната

мисија и состаноците на специјалните мисии на територијата на трети држави.

2. Непостоење дипломатски и конзуларни односи и специјална мисија

Специфичната правна положба на специјалните мисии се состои во тоа

што за испраќање и прием на овие мисии не е неопходно постоење дипломатски

и конзуларни односи помеѓу заинтересираните страни. Оваа оригиналност на

специјалните мисии како установа за современа комуникација на државите

55 Ibid.

27

особено укажува на нејзината предност, оперативност, динамичност,

еластичност, флексибилност и неформалниот карактер.

Досегашната државна пракса е преполна со многубројни примери кои нè

укажува дека за преговарање околу именување и примање специјална мисија не

е неопходно постоење дипломатски и конзуларни односи помеѓу

заинтересираните држави. Така постојат голем број на примери од државната

пракса кои што специјалните мисии се разменуваат во врска со различни

прашања особено помеѓу државите кои не се одржуваат билатерални односи,

односно не се постапиле или прекинале дипломатските и конзуларните односи,

што понатамошниот текст ќе приложиме неколку конкретни примери.56

На пример, во периодот измеѓу двете светски војни, кога дошло до

изолација на СССР во меѓународните односи интензивно биле користени

специјалните мисии, како инструмент за водење односи со други држави. Во тој

период СССР не беше признаена ни како држава, ниту била призната негова

влада. Дипломатската пракса на младата советска држава покажува дека за тоа

време, специјална мисија претставувала единствениот начин за комуникација со

други држави. Познати се случаи се испраќање на специјална мисија од страна

на СССР во Шведска (мисијата на Литвинов и Воровски во 1918/1919).Истиот

случај се повторувало со специјалната мисија на Советскиот Сојуз која именува

во Данска и Велика Британија во 1920 година.

Овие мисии биле важно средство за регулирање на меѓудржавните

односи во овој период заради преживување на советската држава.57

Најновата историја, исто така, обезбедува бројни примери на

користењето на специјалните мисии помеѓу земји не се признати, и тоа на

највисоко ниво. Доволно ќе биде само да споменеме примероткој се однесува

на односите помеѓу Соединетите Американски Држави (САД) и Народна

Република Кина, (посетата на претседателот на САД Ричард Никсон, Н. Р. Кина

со времетраење од 21 до 28 февруари ви 1972 година). Тогаш тој употребил

специјалната мисија на највисоко ниво меѓу двете земји, кои не се одржувало

редовни дипломатски и конзуларни односи.

56 Dimitrie P., Specijalne misije, цит. дело, стр. 97. 57 Sandrovski K. K., Specijalne diplomatičeskie misii, Medzunarodnopravovije voprosi, Kiev, 1977, стр. 39-61.

28

Карактеристично треба да се укаже дека во текот на изработката за

донесувањето општите правни правила за специјалните мисии постоело

сфаќање дека правилата кои ќе се носат во иднина да содржат одредби што ќе се

однесуваат само на државите кои користат специјалните мисии за одржување

дипломатски односи (на пример, Југославија одржувала дипломатски односи со

Шпанија преку специјални мисии, и тоа не го повредувало прашањето за

признавањето).58 Инаку, нацрт одредби околу тоа дека, отсуството на

дипломатските односи не спречува употребување и именување специјална

мисија, бел усвоен во првиот дел од седумнаесеттата седница на Комисијата во

1965 година, по предлог на Редакциона комисија. Што се однесува до

прашањето на непостоење на конзуларни односи, воведувањето било

предложено од владата на Израел.59

Инаку, општо правно правило околу оваа тематика било воведено во

член 7 од Конвенција за специјални мисии (1969), и на тој начин е извршена

кодификацијата во однос на ова прашање.60

Би сакал на кратко да го објаснам проблемот (односот) со признавање на

држава и специјална мисија. Како што можеме да видиме, специјалните мисии

се користуваат не само помеѓу држави кои немаат никакви дипломатски и

конзуларни односи, туку се користуваат и помеѓу државите кои меѓусебно не се

признаваат. Тоа прашање предизвикало големи дискусии во рамки на

Комисијата. Прашањето гласи, дали со самото именување на специјална мисија

треба по автоматизам треба да се признава некоја држава? Имајќи во предвид

ова прашање, Комисијата семтала дека решението на тоа прашање може да се

спомене во форма на коментар. Меѓутоа, ова прашање било покренато од страна

на влада, на XIX-та седница на Комисијата.61

За тоа прашање едните сметале дека тоа претставува повеќе политичко

него правно прашање, и дека „именувањето и приемот на мисијата може да се

појави како етапа за признавање на држава или влада“, не треба да се

предвидува со одредбите на Конвенцијата. Другите, пак, застапиле гледиштето

дека такво правило треба да се внесе, затоа што на тој начин ќе им се пружа

58 Dimitrie P., Specijalne misije, цит. дело, стр. 98. 59 Ibid., стр. 99. 60 Bartoš M., IV. Izveštaj, UN, Doc. A/CN.4/1964, Add. 2, 21 April 1967, стр. 106. 61 Jelić A., Savremeno diplomatsko pravo, цит. дело, стр. 190. и Przetacznik F., Diplomacy by Special Missions, 2, RDISIP, 1981, стр.118-119.

29

помош на државите, притоа истакнале дека именување специјална мисија во

државата на прием која не признава државата на именување не значи и

автоматски нејзино признавање (на пример, Арапска држава не примила

специјална мисија од Израел, бидејќи не ја признавала Израелската влада).62

На крај, во член 7 став 2 од нацрт-конвенција се вметнала одредба со

констатација дека држава може да именува или да прими специјална мисија од

држава која не ја признава. Крајот на дискусијата, постепено преовладало чисто

политички аргументи, така што усвоен бил амандманот на Велика Британија,

ова прашање да се стави во текстот на Конвенцијата. Сепак, овој амандман не

бил изгласан (прифатен).

Без оглед на тоа што ова прашање како било изоставено од Конвенцијата

за специјални мисии (1969), најверојатно истото ќе биде решено со

формулацијата внесена во претпоследен став на воведот на Конвенцијата, која

овозможува „прашањата кои не се регулирани со оваа Конвенција ќе бидат

регулирани со правилата на обичајното право“.63

Праксата на државите покажува дека ова не претставува автоматска

последица, ако имаме во предвид дека државите се самостојни и суверени,

тогаш нивното суверено право е да одлучат за ова прашање во било кое време,

на специјалната мисија да даде предност, бидејќи правниот сообраќај може

преку нив да се објави и непризнавањето на некоја држава како независна, нема

да биде кочница за некоја специјална мисија.64

3. Однос измеѓу специјалните и постојаните дипломатски мисии

Односот на специјалните мисии со постојаните дипломатски мисии е од

големо значење за работењето на специјалната мисија и затоа завзема важно

место во целокупниот динамичен развој и изработка на кодификација за

специјалните мисии. Специјалната мисија во прецесот на работењето не зависи

од постојаните дипломатски мисии. Генерално гледано, овде може да се зборува

за проблемот на односот измеѓу различни органи (тела, установа) на одредена

држава која орестојува и делува во територијата на друга држава. Од правна

62 Yearbook of the ILC, UN, Vol. II, 1960, стр. 294. 63 Dimitrie P., Specijalne misije, цит. дело, стр. 103. 64 Sandrovski K. K., Specijalne diplomatičeskie misii, цит. дело, стр. 109.

30

гледна точка, во суштина се работи, за постоење паралелен и различен обем на

надлежности помеѓу двата органа за претставување на секоја држава, постојана

и привремена (ad hoc), која треба да се занимава со различни задачи во име на

својата држава.

Заедничка точка на специјалната и постојаната мисија е само што

претставуваат своите држави и дека можат да престојуваат на територијата на

другата држава.65

Кога различните органи на одредена држава паралелно делуваат на

територијата на државата на прием, се поставува прашањето каков однос треба

постои помеѓу нив. Тој однос се манифестира од почетокот на работата па сè до

завршувањето на специјалната мисија како привремен орган за претставување

на државата во осносот спрема постојана дипломатска мисија. Меѓутоа,

извршени се одредени промени за видовите на претставувањето. Тоа било

неопходно пред сè заради нивната современа улога и местото за секојдневните

остварени контакти помеѓу државите.

Од тие причини било неопходно да се изврши разграничување на

надлежностите на овие две установи. Разграничувањето на надлежностите на

органите кои претставуват својата држава била предмет изработена во рамки на

Комисијата. Тоа се исполнува, на пример, и во текот на нејзината работа на

развојот на општите правни правила за постојани и повремени застапеници на

државата, а истото се однесува и на меѓународните организации. Овој пат,

задржан е дефинитивен став дека предвидување на уникатен атрибут на

државата и за нејзините надлежни органи, кои овие органи може да бидат

овластени да ја претставуваат државата на општ или посебен начин (од

поновата државна пракса може да истакнеме примерот на мисијата измеѓу

Франција и привремената влада на Алжир, иако во тоа време Франција не

признавала владата на Алжир).66

Меѓутоа, постои мислење дека без обзир што во праксата не постои

конфликт помеѓу постојаните и специјалните дипломатски мисии,67 специјални

мисии изразува волјата на нивната држава во одредена (конкретна) област за

која се овластени. Аго, во својство на претставник на Комисијата, на крајот

65 Dimitrie P., Specijalne misije, цит. дело, стр. 105. 66 Ibid., стр. 106. 67 Yearbook of the ILC, UN, Vol. I, 1964, paras 6, 28,

31

заклучил дека ова е исклучиво деликатно прашање, истакнувајќи дека

проблемот е повеќе поврзана со прашањето на договорни права и прашањето за

одговорноста на државата во однос на изразената волја на нејзините

претставници. Затоа се смета дека Комисијата треба да биде ограничена на

проучување на прашањата на привилегиите и имунитетите.68

Специјална мисија има овластување да ја претстави државата, но тоа

овластување по обем е од ограничен карактер. Меѓутоа, по својот правен

карактер тие овластувања во суштина се изјава на суверена волја на државата.

Од другата страна, специјална мисија во исто време претставува самостоен

орган на државата која денес се служи во меѓународните односи.

Карактеристично за специјалните мисии оваа суверена волја треба да се

исполни без оглед дали е мисијата од политички, технички или од друг

карактер. Од правен аспект гледано, овдека станува збор за релевантен факт-

овластување, која добила специјалната мисија да ја претставува државата.

Односот помеѓу специјалната и постојаната дипломаткс мисија како два

облика на претставување на државата, бил предмет на дискусија во Комисијата,

во рамките на недостигот на координација помеѓу наведените мисии. Во

современото меѓународно право, се истакнува мислење дека постојаната

дипломатска мисија не треба да се меша во работата на специјалната мисија.

XIX. седница на Комисијата (1967), беше одлучено дека прашањето во однос на

конфликти треба да се наведува во коментарот на соодветниот член во поглед

на неговиот практичен аспект. Сепак, и покрај инсистирањето на државите за да

се реши ова прашање, не било донесено општо правно правило во Конвенцијата

за специјални мисии (1969).69

Специјалната мисија има право да прифаќа и меѓународна обврска и во

тој поглед не може да биде паралелна во надлежноста со постојаната

дипломатска мисија. Во спротивно, би довело не само до паралелизма во

преговарање, веќе доведува во прашање и сигурноста на држватие во правниот

сообраќај, што би имало негативна последица. Сепак, треба да се напомене

дека, во пракса, се воспостававува суштинска соработка помеѓу две независни

форми на претставување на државата, постојаната и специјалната мисија. Ова се

манифестира во начинот на кој државата ги користи за испраќање членовите на

68 Dimitrie P., Specijalne misije, цит. дело, стр. 107. 69 Bartoš M. II. Rapport of the special missions, UN, Doc. A/CN.4/179, 1965, стр. 19-21.

32

постојаните дипломатски мисии и ги вклучат во работата на специјалните

мисии, која во пракса е многу често случај. Од друга страна, членовите на

специјалните мисии не учествуваат во работењето на постојаните дипломатски

мисии.70

Дипломатската пракса покажува дека джравите кога именуваат

специјална мисија, најчесто ги покануваат постојаните дипломатски мисии да

пружат секаква помош на специјалната мисија (на пример, давање инструкции,

некои членови да работат во специјалната мисија, да не се меша на работата на

специјалната мисија или да остави да работи мисијата врз основа на дадените

инструкции од страна на владата и тн.). Постојаните дипломатски мисии често

добивале изрични инструкции за да остави полна иницијатива за работењето на

специјалните мисии, особено ако се работи за специјална мисија на највисоко

ниво, кое на чело се наоѓа претседател на држава, министер за надворешни

работи или ресорен министер.

Според професорот Пиндиќ, сето ова покажува дека државата на

именување, сама решава и врши координација за работењето на специјалните и

постојаните дипломатски мисии.71

70 Donnarumma M. R., La convention sur les missions spéciales, цит. дело, стр. 42. 71 Dimitrie P., Specijalne misije, цит. дело, стр. 113.

33

V. ПОГЛАВЈЕ

ПРАВНАТА ПРИРОДА ЗА ВОСПОСТАВУВАЊЕ AD HOC МИСИЈА

1. Почетокот на специјалната мисија

Во овој поглед особено во завршната фаза на кодификацијата укажува на

карактерот на правен однос кој се базира на појавата на специјалната мисија

меѓу државата испраќач и државата на приемот.72 Државата која се јавува како

држава на прием треба да ја изјави својата суверена волја за примање на

одредена специјална мисија на нејзината територија, со цел да ги реши

одредени задачи за која таа е заинтересирана како договорна страна.73 На крај,

овој договорен однос, може да се постигне на различни начини, доаѓа до израз

принципот на суверена еднаквост на државите.

Во овој поглед треба да се напомене дека во склоп на кодификацијата,

постоело мислење за да се испрати специјална мисија било потребно согласност

и од државата испраќач на специјалната мисија. Меѓутоа, од правна гледна

точка, ова мислење (став) не е прецизирано, бидејќи државата испраќач не дава

согласност туку само означува (именува) специјална мисија, од другата страна

пак одобрување се дава од страна на државата на прием, кој што претставува

суштинско значење за испраќање на специјалната мисија. Таквото барање кое се

базира на принципот на суверената еднаквост на државите, претставува основ за

државата испраќач да не го нарушува суверенитетот на другата држава.74

Потоа, треба да објасниме кои субјекти на меѓународното право може да

испрќа и именува и/или да прими специјална мисија, односно кои критериуми

треба да бидат исполнети предвидени со Конвенцијата за специјални мисии од

1969 година. Второто прашање, може да биде од аспект на природата на

согласноста на државата на прием, бидејќи претставниците на маисијата ќе

живеат и работат во нејзина територија.

72 Jelić A., Savremeno diplomatsko pravo, цит. дело, стр. 195-196.. 73 Dimitrie Pindič, Specijalne misije u savremenom medjunarodnom pravu, Institut za medjunarodnu politiku i privredu, Beograd, 1958, цит. дело стр. 114. 74 Во однос на ова прашање, во теоријата постоело мислење дека нема потреба од согласност на државата испраќач на специјалната мисија. Така, на пример, Oppenheim, Lauterpacht International Law, Peace, Vol. I, London, 1958.

34

Последното прашање се однесува на видовите (формите) на специјални

мисии кои современите држави ги користат во меѓусебните односи.75

Во однос на првото прашање, научниците мислиле дека треба да се

прошири надлежносностите на мисиите во однос на други субјекти на

меѓународното право, дури и на оние кои се во тек на настанување (ius

nascito).76

Меѓутоа, тоа претставувало голем проблем, затоа што специјални мисии

како облик ad hoc дипломатија не подлежи на строги поделби. Во теоретска,

исто така и практична смисла не е можно да се повлече остри граници помеѓу

билатерална и особено некои облици на мултилатерална дипломатија која,

државата спроведува преку специјалните мисии.

Второто прашање кое се јавува при испраќање, односно примање на

специјална мисија се состои од важноста на правната природа на согласноста

постигната меѓу заинтересираните држави. Самиот контакт или однос меѓу

двете земји, под никакви околности не претставува основ за прием на

специјална мисија, ако не е изјавен согласност односно изјава на волја од страна

на државата на прием. Тука, станува збор за важноста и неопходноста на

конститутивниот елемент на концептот на специјална мисија, фактички треба да

постои едногласност. Така, на пример, Велика Британија упорно побарала да се

прецизира квалификациите за согласноста на државата на прием, како услов за

создавање на специјална мисија, и тоа да се изјави на експлицитен начин. На

крајот на дискусијата преовладувало гледиште кое потпоно одговара на

природата и финкцијата на мисијата, дека оваа согласност не треба да биде

формалност, бидејќи може да се дава и премолчено.77

Пред да биде донесена Конвенцијата за специјални мисии (1969),

претставникот на Белгија побарал да се вметне во текстот “експриливитна

заедничка согласност”,78 но, тоа барање било делумно прифатено со условување

на добивање претходна согласност по дипломатски пат.79

Последното прашање кое се јавува при испраќање и примање на

специјални мисии се однесува на видовите на мисиите кои ги користат

75 Pindič D., Specijalne misije u savremenom medjunarodnom pravu, цит. дело стр. 115-116. 76 Przetacznik F., Diplomacy by Special Mission, Revue de droit international et de sciences diplomatiques et politiques (RDISIP), 1981. 77 Pindič D., Specijalne misije u savremenom medjunarodnom pravu, цит. дело стр. 116-117. 78 Rapport of the ILC (International Law Commission of the United Nations) (1967), p.54. 79 Член 2 од Конвенцијата за специјални мисии од 1969 год.

35

државите како субјекти на меѓународното право. Професорот Приндич,

разликува три видови на специјални мисии, и тоа; првиот вид е, обична

специјална мисија (т.е. испрќање и примање специјална мисија помеѓу две

држави), како втор вид наведува посебен облик на специјална мисија кој исто

така укажува на специфичноста на мисиите во целина, како установа на

современо меѓународно право, и тоа; т.н. циркуларна специјална мисија (кога

една држава бара истата специјална мисија со иста задача да биде надлежна во

две или повеќе држави)80, оваа проблематика била покрената со иницијатива од

страна на Хименез (Himanez de Arećaga) на XII-та седница на Комисијата,

нагласувајќи дека во практика државите може да испратат специјална мисија во

неколку соседни земји. Во оваа прилика тој рече дека од правна гледна точка,

тука е неопходен услов за секоја земја, приемот на таква мисија потребна е

согласност од сртугата страна.81

Овој облик на специјална мисија потекнувал од латионо-американските

земји, подоцна прифатен од голем број други земји82. Во оваа смисла М. Бартош

во својство на експерт, дал посебно објаснување карактерот на ваков тип на

мисии, која до денес во својот развој поминала од три фази и има широка

примена.83 Правната комисија на XXIII-та седница на Генералното собрание

(1968) донесе посебен амандман во Канада зборот “консултација” да се замени

со зборот “известување”. Државата испраќач, која сака да испрати мисија треба

да известува секоја држава на прием, кога ќе бара негова согласност. Со таков

чин се обезбедува секоја држава на прием да биде известена за испратената

мисија и од која држава потекнува.84

И последниот вид специјална мисија претставува, кога две или повеќе

држави имаат намера да испратат заедничка специјална мисија во друга држава.

Овој тип специјални мисии ги употребуваат и држави кои припаѓаат на

одредени заедници, друштваили унија (на пример земјите на Бенелукц, ЕЕЗ,

нордиските земји, државната организација за африканско единство и т.н. ), исто

80 Слична состојба постои во член 5 од Виенска конвенција за дипломатските односи (1961). 81 Yearbook of the ILC (International Law Commission of the United Nations) (1960), Vol. I, p.8. 82 Ibid., p. 111. 83 Така, на пример, Белгиска-Луксембуршка економска унија одредува (овластува) една преговарачка страна да склучи договор во има на Белгија и Луксембург. Од друга страна, диспозитивот односно текстот на секој договор може да варира според внатрешно законодавство. Подетално види К.К. Sandrovskii, Specijalnye diplomatičeskie misii, Medžunarodnopravovye voprosy, Kiev, 1977, цит. дело, стр. 108. 84 Тоа прашање е регулирано со член 4 од Конвенцијата за специјални мисии од 1969.

36

така и во овие случаи потребно е одвоена согласност од секоја држава

посебно.85 Во однос на еднаквоста на државите, Правната Комисија на XXIII-та

седница на Генералното Собрание во 1968 година државите истакнале

значајностами важноста на заедничките специјални мисии. Потоа, Конвенција

за специјалните мисии (1969) во својот член 5 ги предвидува условите за

испраќање заедничка специјална мисија.86 За одредени недоразбирања околу

заедничка специјална мисија, Конвенцијата предвидува, повеќе држави можат

истовремено да упатат специјална мисија во друга држава (со добиена

согласнот предвиден со член 2), заради разгледување, по договор на сите овие

држави, на некои прашања кои сите заеднички се заинтересирани.87

Но, практиката нè, учи дека најчесто испраќаат и примаат специјални

мисии државите кои веќе имаат дипломатски односи. Ако постојат односи и ако

се разменети дипломатски мисии, тогаш односот меѓу дипломатските и

специјалните мисии го решаваат државите на испраќањето во принцип,

дипломатските се надлежни, за генералниот, а специјалните за посебниот аспект

на претставувањето, на преговарањето или на застапувањето на државните

интереси.88 На крај може да заклучиме дека почетокот на специјалната мисија за

разлика од постоајата дипломатска мисија (почнува од моментот на

нотификувањето на акредитивите во земјата на прием) се смета при првата

средба на таа мисија со соодветните претставници на државата на прием.

Почетокот на работа на специјалната мисија не зависи од нејзино претставување

од страна на постојаната дипломатска мисија.89

1.1. Именување и составот на специјална мисија

Во однос на именувањето членовите на специјалните мисии, Конвенција

за специјалните мисии предвидува следното:

85 Dimitrie Pindič, Specijalne misije, цит. дело стр. 120. 86 Член 5 од Конвенција за специјални мисии (1969). 87 Член 5 и 18 од Конвенција за специјални мисии, 1969. 88 Д-р.Љ.Д.Фрчкоски, Д-р.С.Георгиевски, Д-р.Т. Петрушевска, Меѓународно Јавно Право, Скопје, 2012, цит. дело, стр. 519-520. 89 Владимир Пивоваров, Арсовски Љупчо, Дипломатско и Конзуларно Право, Скопје, 2008; стр. 76 и Fourth Report on Special Missions, by Milan Bartoš, Special Repporteur, ILC, Yearbook of ILC 1967, II at 1, 9.

37

Државата испраќач по свој избор ги именува членовите на специјалната

мисија поради тоа што државата на прием и ги дава сите потребни известувања

за бројот и составот на специјалната мисија, а особено имиња и својства на

лицата која има намера да ги именува.

Со оглед на тоа дека државите на прием се слободни да одбијат без

образложение, бројот на членовите не смее да го надминува она што е разуно,

со оглед на условите и околностите во државите на приемот и потребите на

мисиите, што го утврдуваат државите на испраќањето, дополнително државите

на приемот се слободни да одбијат да примаат и определени лица без

образложение.90

Специјалната мисија ја сочинуваат еден или повеќе претставници на

државата испраќач помеѓу кои таа може да одреди шеф на мисијата. Мисијата

може освен тоа да опфати дипломатскиот персонал, административен и

технички персонал, како и помошен персонал.91 Од причина што, специјалните

мисии се одговара помеѓу две држави за секој конкретен случај, за разлика од

постојаните дипломатски мисии, овде не станува збор за акредитација и/или

агреман (одобрување, согласност), која дава државата на прием. Општа пракса е

да државите не бараат согласност за шефот на мисијата или други членови на

мисијата.92 Претпоставка на вршењето на функцијата шеф на специјалната

мисија е согласност од територијалната држава, која за разлика од агреманот за

шефовите на дипломатските мисии се состои од две фази – преговори за

принципите на мисијата и за предметот на мисијата (активностите).93

Согласноста се бара, се преговара и се дава преку вообичаените дипломатски

канали – постојаните дипломатски мисии, или неформално, пред да започнат

90 Член 8 од Конвенцијата за специјални мисии, 1969. 91 Став 1, член 9 од Конвенцијата за специјални мисии, 1969. Во став 2 од истиот член, се наведува дека, членовите на постојаната дипломатска мисија или на конзуларното преставништво во државата на прием вклучени во специјалната мисија, тие ги задржуваат своите привилегии и имунитети како членови на постојаната дипломатска мисија или на конзуларното преставништво, покрај привилегиите и имунитетите кои се дадени со Конвенцијата за специјални мисии. 92 Dimitrie Pindič, Specijalne misije, цит. дело стр. 126. Акредитирање како поим не одговара на специјална мисија. Видете, блиску на тоа мислење, мислењето на Амада, Тункина и Бартош, Yearbook of the ILC (International Law Commission of the United Nations) (1960), Vol. I, p. 354, 251, 1964, Vol. I, p. 259. Иако не постои потреба за согласност (агреман), Каие наведува случајот каде, Велика Британија во 1953 година одбила да прими ќерката на Генералот Труилја, која била 14 годиша, за време на крунисање за шеф на специјална мисија од страна на Кралицата Елизабет, која требало да има чин на амбасадор. Овој случај се случило среде церемонија на специјалната мисија, каде што престиж и протокол играат голема улога. 93 Член 13 од Конвенцијата за специјални мисии, 1969.

38

специјалните мисии и мора да биде јасно на кои лица им се дава и за кои

функции, освен ако станува забор за тајна, па овие прашања не можат да им се

откриваат на другите страни.94

1.2. Известување

Меѓународна пракса разликува два вида на известување во однос на

составот на специјалната мисија. Првиот облик се состои од тоа што државата

испраќач известува преку Министерството за надворешни работи на државата

на прием, што обично се врши од моментот на пристигнувањето на

специјалната мисија. Вториот обли, пак, е редовната нотификација

(известување) што го прави преку постојаните дипломатски мисии. Со намера

да ја заштити државата на прием Комисијата предвидела единствена

нотификација.95

Министерство за надворешни работи или некој друг орган на државата

на прием за која е договорено ќе и го соопшти; составот на специјалната мисија,

како и секоја дополнителна промена на составот, доаѓањето и конечното

заминување на членовите на мисијата, како и престанување на нивните функции

во мисијата, доаѓањето и конечното заминување на секое лице кое прати некој

член на мисијата, вработување и отпуштање на лица населени во државата на

прием како членови на мисијата или како лица во приватна служба, одредување

на шеф на специјалната мисија или, во случај на непостоење на шеф, или

овластен претставник (предвиден во член 14), како и негов евентуален заменик,

и на крај, местото на просторијата за специјалната мисија и приватното

сместување кои уживаат неповредливост во склад со членовите 30, 36 и 39, како

и сите други овластувања за утврдување на овие простории и овие станови.

94 Малколм Н. Шо, Меѓународно Право, 6. Издание, Универзитет С. Р. Џенингс, Личестер, 2008. Д-р. Љ. Д. Фрчкоски, Д-р. С. Георгиевски, Д-р. Т. Петрушевска, Меѓународно Јавно Право, Скопје, цит. дело, стр. 520 Авторите во цитираното дело наведуваат конкретен пример; германскиот покраински суд во случајот на поранешниот ирански министер с.Табатанија кој, во 1983 година, врз основа на претходен договор со германскиот амбасадор во Техеран добил германска дипломатска виза. Кога на германската граница бил фатен како криумчари опиум се поставило прашањето дали бил во специјална мисија или некоја друга. 95 See the Fourth Report on Special Mission, by Mr. Milan Bartоš, Special Repporteur, ILC, Yearbook of ILC, Vol. II, 1967, стр.53.

39

Само во случај на неможност, доаѓање и конечно заминување треба да биде

предмет на претходно известување.96

1.3. Државјанство на членовите на специјалната мисија

Државјанството на членовите на специјалната мисија е прашање кое исто

така е поврзано со составот на специјалната мисија. Преставниците на

специјалната мисија и членови на дипломатскиот персонал на мисијата имаат во

начело државјанство на државата испраќач. Но, државјаните на државата на

прием може да бидат во составот на специјалната мисија само со дозвола на таа

држава, која може во секое време да го повлече.97

Од друга страна, праксата покажува дека како членови на специјалната

мисија се појавуваат не само државјани на државата на прием и државјани на

трета држава, туку и бипатриди и апатриди. Од тие причини треба да се

анализира таквите ситуации и како решава таквите прашања Конвенцијата за

специјални мисии од 1969 година. Во составот на специјалната мисија ако се

наоѓа државјанин на државата на прием, прифатено е и ова гледиште на

современо меѓународно право дека потребно е согласност на оваа држава, кое

претставува претходниот услов за нивното именување.98 Држава на прием

може, во согласност со своето суверено право, таквата согласност може да ја

повлече во секое време. Правото на повлекување државата на прием може да го

користи и за државјаните која ги именувала трета земја (станува збор за

државјани кои истовремено не се и државјани на државата на прием).99

Кога станува збор за апатриди односно лица без државјанство, кој е

именуван како член на специјална мисија, Конвенцијата за специјални мисии

(1969) не го регулира тоа прашање. Постои гледиште дека тие лица треба да се

третира како државјани на трета држава и за нивната судбина да одлучат

државата испраќач и државата на прием. Слична ситуација се забележува во

поглед на бипатриди. Во став 3, член 10 од Конвенцијата се решава единствено

статусот на државјанин на трета држава кој, ќе биде прифатен како државјанин

на државата испраќач. Од друга страна, членот 10 не го регулира и не утврдува

96 Член 11 од Конвенцијата за специјални мисии, 1969. 97 Член 10 од Конвенцијата за специјални мисии, 1969. 98 Pindič, Specijalne misije, цит. дело стр. 141-142. 99 Член 20, став 1 од Конвенцијата за специјални мисии, 1969.

40

критериуми, ако, член на специјалната мисија поседува истовремено

државјанството на држава испраќач и државата на прием, но, во таква ситуација

се прифаќа како државјанство на државата на прием. Меѓутоа, ова прашање не е

од суштинско значење, бидејќи државата на прием има право во кое било време

без образложение да одбие прием на секое лице во својство на член на

мисија.100

1.4. Лице прогласено за непожелно или неприфатливо (persona non grata)

Во својот став 1, член 12, Конвенција за специјалните мисии (1969)

предвидува дека, државата на прием може, во секое време и без обврска да ја

образложи својата одлука, да ја извести државата испраќач дека кој било

преставник на државата испраќач во специјалната мисија или кој било член на

дипломатскиот персонал на мисијата е “persona non grata” или “неприфатлив”.

Државата испраќач тогаш ќе го отповика лицето за кое станува збор или ќе ја

заврши неговата функција во специјалната мисија, зависи од случајот. Едно

лице може да биде прогласено за непожелно или неприфатливо пред

излегувањето од територијата на државата на прием. Ако државата испраќач

одбие да ги изврши, или во разумен рок не ги изврши, обврските кои за неа

произлегуваат од став 1 на членот 12, државата на прием може да одбие на

лицето за кое станува збор да му го признава својството на член на специјалната

мисија.101

Но, некои автори истакнуваат дека, во меѓунароната пракса употреба на

оваа установа во однос на специјалните мисии е ретка појава.102

Врз основа на фактот дека специјалните мисии се восвоставуваат за

одреден временски период и имаат одредена задача за работење, Комисијата во

коментарот на овој член потсетила дека установата “persona non grata” нема да

се примени кога во својство шеф на мисија ќе се појави претседател на држава,

претседател на влада или министер за надворешни работи. Оваа установа е

неприфатлива од причина што високите функционери во меѓународното право

100 Член 8, 10 и 12 од Конвенцијата за специјални мисии, 1969 година. 101 Став 2, Член 12 од Конвенцијата за специјални мисии, 1969 година. 102 Cahier Philippe, Le droit contemporain diplomatique, Paris, Geneva, 1962, стр. 368.

41

се личности a fortiori, и апсолутно не подлегнуваат на установата persona non

grata.103

Оваа установа, исто така, не се применува и за специјални мисии во

форма на делегација, испратена за средба со органи на меѓународните

организации. Ова гледиште е потврдена и прифатена од страна на Виенската

Конвенција за претставување на државите во нивните односи со меѓународните

организации од универзален карактер од 1975 година.104

После долги дискусии и расправи за замена на изразот “persona non grata”

со изразот “неприфатливо лице”, претседателот на Комисијата Хамфри Валдок

(Sir Humpry Waldock) сметал дека, врз основа на изразеното не постои

прифатливо објаснување за укинувањето на изразот “persona non grata” и дека е

од суштинско значење, како за правна елеганција, така и за правна

униформност, во најголема мера, проследено со терминологијата на Виенската

конвенција за дипломатските односи од 1961 година.105

Од сето горе изнесените аргументи и елементи ќе заклучиме дека, со нив

заедно се обезбедува потполна заштита на интересите на државите на прием

како територијална држава која функционираат специјалните мисии.

1.5. Седиште на специјалната мисија и правила на првенство

Прашањето кое се однесува на седиштето на специјалната мисија постои

разлика помеѓу специјална и постојана дипломатска мисија, и овде тоа се должи

на нивната различна природа и функција во изведба на таа установа да ја

претставува државата. Во основа и ова прашање се утврдува со заеднички

103 Случајот од 1961 година со специјалната мисија за враќање на конфисканиот имот од Француска сопственост, основана со договор меѓу Франција и Обединетите Арапски Емирати (ОАЕ), потпишан на 2 април во 1958 година. Задача на мисијата беше да се спроведе враќањето на конфисканиот имот на Француса сопственост и отворање на Француска школа, и да се регулираат одредени прашања кои произлегуваат по Суецкиата криза 1956 помеѓу двете земји. Властите на ОАЕ на 26 ноември 1961 година го затвориле седиштето на мисијата, а некои од нејзините членови биле затворени под обвинение за шпионажа и дека се подготвувало заговор против Владата. Овој случај е предмет на истражување на литературата. Подетално види Wilson, Clifton, Diplomatic Privilegies and Immunities, Tiscon, 1967, стр 231- 242. и Cahier Ph., Ibid, стр. 365-367. 104 Rapport of the International Law Commission, UN, 1967, p. 58 и ставовите на претставниците на Турција во Правната Комисија на XX-та седница на Генералното собрание, Doc. ACN / 188, стр. 59. 105 Види argumente Rosenna, Kerneya, Eustathiadesa, Yassena I Bartoš, Yearbook of the ILC (1967), para. 58, 65, 56, 67, 75, 69. Проф. Милан Бартош сметал дека требало да се прифати помодерен израз “неприфатливо лице” заради демократскиот режим на специјалните мисии.

42

договор, поради што, се постигнува заедничка согласност измеѓу државата

испраќач и државата на прием. Државите на современата меѓународна заедница

немале секаде свои дипломатско-конзуларни претставнишва или не располагале

со големи простории којшто би имале и седиште на специјални мисии. Повеќето

дипломатски претставништва имале седиште во главните градови на државите

на прием, од другата страна, пак, специјалната мисија ако има потреба (заради

извршување на своите задачи) да биде сместена во друг град, и тогаш

заинтересираните страни треба па постигнат заедничка согласност.106

Меѓутоа, се појавило проблем околу заштитата т.е. дали државата

испраќач или државата на прием ќе биде заштитена. Во овој случај би требало

да се води сметка за државата испраќач, но, сепак Комисијата донела одлука и

ова прашање да се реши со заедничка спогодба.107 Но, се поставува прашањето

што ако заинтересираните држави не успеат де се спогодат?

Ако постои недостиг на спогодба, Конвенцијата во членот 17

предвидува, специјалната мисија да има седиште во местото во кое се наоѓа

Министерството за надворешни работи на државата на прием.

Исто така се појавува проблем и околу државите кои имаат големи

територии, и ако функцијата на мисијата има потреба од повеќе седишта заради

извржување на своите задачи. Ова најчесто се појавува како проблем за

специјална мисија која работи по групи. Комисијата ја признала оваа

проблематика и донела заклучок дека државите се тие страни кој треба да

постигнат согласност.108

2. Привилегии и имунитети на специјалната мисија

Обединетите Нации при изготвувањето на кодификацијата во однос на

привилегии и имунитети на специјалните мисии и неговите членови, се соочиле

со сложен обем на материјал. Имено, некоја држава кога сака да именува

сепцијална мисија на територија на друга држава, таа сака да се даде поголеми

106 Pindič, Specijalne misije, цит. дело стр. 143 и став 3, член 17 од Конвенцијата за специјални мисии од 1969, каде се предвидува, ако специјалната мисија ја извршува својата функција во различни места, заинтересираните држави можат да се спогодат мисијата да има повеќе седишта помеѓу кои тие можат да го изберат главното седиште. 107 Donnaоrumma R. M., La Convention sur les missions spéciales (décembre 1969), Revue Belge du Droit International Public; Bruxelles (RBDI)1, 1972, стр. 43. 108 Przetacznik F., Diplomacy by Special Mission, цит. дело, стр. 131.

43

гаранции за вршење на нејзините предвидени функции, но, кога таа станува

држава на прием, тогаш делува со дамера што више да ограничи овластувањата

на мисијата, со образложение дека сето тоа го врши за да заштитува

внатрешниот правен поредок на државата. Се поставува прашањето како ќе се

најде прифатливо и реална рамнотежа околу интересите на државата на

именување и државата на прием на специјалната мисија при предвидување

режимот за давање на привилегии и имунитети за функционалноста на мисиите.

Професорот Пиндич, особено истакнува дека државите (потписници на

Конвенцијата) се убедени во однос на пружање привилегии и имунитети, дека

тој чин не претставува давање предности на поединците, туку само

обезбедување успешно извршување функцијата на специјалната мисија, како

претставник на одредена држава.109

Во системот на правните правила кое се одесува на привилегии и

имунитети кое треба да уживаат специјалните мисии, од државата на прием се

очекува да обезбеди просториите на мисијата, архива и документите и

слободното општење на специјалната мисија.

2.1. Неповредливост на просториите на мисијата

Специјалните мисии како целини, во принцип, го уживаат истиот обем

имунитети и привилегии како дипломатските мисии, освен во поглед на

неповредливоста на просториите на мисиите која е послаба од онаа на

дипломатските, но појака од онаа на конзуларните – органите и службите на

територијалните држави може да влезат во нив и без дозвола од шефовите на

мисиите, но, само ако никако не може да биде добиена согласноста, што значи

обврска за државите на приемот да инсистираат, да бараат, да се мачат, да

настојуваат да ја дабијат.110

Може да се смета дека ова одобрување е добиено во случај на пожар или

друга несреќа која сериозно ја загроува јавната сигурност, и само во случај ако

не би било можно да добие изречно одобрување од страна на шефот на

специјалната мисија или, по потреба, од страна на шефот на постојаната мисија.

109 Dimitrie Pindič, Specijalne misije u savremenom medjunarodnom pravu, Institut za medjunarodnu politiku i privredu, Beograd, 1958, цит. дело стр.223-224. 110 Д-р. Љ. Д. Фрчкоски, Д-р. С. Георгиевски, Д-р. Т. Петрушевска, Меѓународно Јавно Право, Скопје, 2012, цит. дело, стр. 523.

44

Државата на прием има посебни обврски да ги преземе сите одобрени мерки

како би се спречило просториите на специјалната мисија да бидат заземени или

оштетени, мирот на мисијата да биде пореметен или повредено нејзиното

достоинство.

Конвенцијата предвидува да, просториите на специјалната мисија,

нејзиниот мебел, останатиот имот кој служи за работа на специјалната мисија и

нејзините превозни средства не можат да бидат подлежни на никаков претрес,

реквизиција, запленување или на некоја мерка на извршување.111

Од другата страна постои суштински прашања околу обезбедување

седиштето на специјалната мисија. Според членот 21 од Виенска конвенција за

дипломатските односи од 1961 се предвидува дека државата на прием е должна

да обезбеди посебни простории за постојната дипломатска мисија. Меѓутоа, во

однос на специјална мисија, заради нејзината функционална природа, државата

на прием не делува ex officio и нема таква обврска. Но, се предвидува дека, ако

државата на именување побара од државата на прием, просторија која ќе биде

означена како седиште на мисијата, во таква ситуација државата на прием има

обврска да помогне на мисијата.112

2.2. Неповредливост на архивата и документите

Архивата и документите на специјалната мисија се неповредливи во

секој момент без разлика каде тие да се наоѓаат. Тие мораат, секогаш кога тоа е

потребно, да носат надворешна ознака за идентификација.113 До тој заклучок се

дошло на следниот начин;

Начелото на неповредливост на архивата и документите во секое време и

без оглед каде тие се наоѓаат предизвикале долги дискусии во Правната

комисија на XXIII-та седница во Генералното собрание во 1968 година. Во таа

прилика поднесениот амандман од страна на Кувајт, предвидувал да архивата

секогаш треба да биде обележана со видливи знаци која претставува нејзина

111 Член 25 од Конвенцијата за специјални мисии, 1969 година. 112 Pindič, Specijalne misije u savremenom medjunarodnom pravu, цит. дело стр.225-226. 113 Член 26 од Конвенцијата за специјални мисии, 1969 година.

45

дентификација.114 Потоа, тој амандман бил прифатен во Генералното

собрание.115

Архивата и документите на специјалната мисија се неповредливи во

секој момент без разлика каде тие да се наоѓаат. Тие мораат, секогаш кога тоа е

потребно, да носат надворешна ознака за идентификација.116

2.3. Слобода на општење

Државата на прием ќе дозволи и ќе го заштитува слободното

комуницирање на специјалната мисија во сите службени цели. Комуницирајќи

со владата на државата испраќач, како и со нејзините дипломатски мисии,

нејзините конзуларни претставништва и нејзини други специјални мисии, или

со деловите од истата мисија, било каде тие да се наоѓаат, специјалната мисија

може да ги користи сите расположиви средства на општење, вклучувајќи

курири и шифрирани пораки. Меѓутоа, специјалната мисија ќе може да

поставува и користи радио-станици само со специјално одобрување на државата

на прием.117

Службената преписка на специјалната мисија исто така е

неприкосновена. Изразот “службена преписка” ја оначува секоја преписка која

се однесува на специјалната мисија и нејзините функции.118

По поднесениот амандман од страна на Гана,119 се заклучува дека е

можно, специјалната мисија ги користи средствата на општење на постојаната

дипломатска мисија на државата испраќач, вклучувајќи ги тука вализите и

куририте.120

Вализата на специјалната мисија не смее да биде ни отворена ни ниту

задржана.

114 Special missions, Working Papers prepared by the Secretariat; Doc. A/CN.4/155, 11 March, 1963. 115 Амандманот бил усвоен со 50 гласа “ЗА” и 2 гласа “ПРОТИВ” и 24 гласа “ВОЗДРЖАН”, AG, XXIII , 1968, Six. Comm., op. cit., 1067 émé séance, p.7, para 68. На истата седница е усвоен членот 26 од Конвенцијата со 73 гласа “ЗА”, “ПРОТИВ” нема и 4 гласа “ВОЗДРЖАН”. 116 Член 26 од Конвенцијата за специјални мисии, 1969 година. 117 Став 1, член 28 од од Конвенцијата за специјални мисии, 1969 година. 118 Став 2, член 28 од Конвенцијата за специјални мисии, 1969 година. 119 Pindič, Specijalne misije, цит. дело стр.232 120 Владимир П., Арсовски Љ., цит. дело, стр.78 и Став 3, член 28 од КСМ, 1969.

46

Пакетите кои ја сочинуваат вализата на специјалната мисија мораат да

носат видливи надворешни ознаки за нивната природа и можат да содржат само

документи или предмети за службена употреба на специјалната мисија.

Курирот на специјалната мисија, кој мора да поседува документ кој го

потврдуваа неговото својство и во кој точно се наведува бројот на пакетот кој ја

сочинува вализата, државата на прием ќе го штити при вршење на неговата

должност. Тој ја ужива неповредливоста на својата личност и не подлежи на

никаков облик на апсење или притварање.

Државата на именување или специјалната мисија може да именува ad hoc

доставувачи (курири) на мисијата. Во тој случај одредбите од став 6 на овој

член исто така ќе се применуваат, со тоа што имунитетот кој во него се

спомнува ќе престане да се применува штом ad hoc курирот ќе ја предаде на

примателот вализата на специјалната мисија за која е задолжен.

Во најновиот развој на современите дипломатски закони, прашањето за

потребата од зголемена заштита, безбедноста на лицата кои се под меѓународна

заштита, кои вклучуваат и членови на специјална мисија, го покрена прашањето

за изработка на посебен пропис кој би се подобрило правниот статус на

дипломатскиот курир (ова се однесува како на дипломатскиот така и

специјалноит курир. Обединетите нации започнаа да работат на ова прашање во

1975 година на Комитетот за Меѓународно Право и беше наменет за специјален

известувач. Се очекува дека во иднина да се донесат посебни дополнителни

меѓународни инструменти кои попрецизно ќе се регулира ова прашање.121

Вализите на специјалната мисија можат да бидат доверени на капетанот

на бродот или на трговскиот воздухоплов кои треба да пристигнат на дозволено

место на влезот. Капетанот мора да биде снабден со службен документ во кој е

назначен бројот на пакетот кој го сочинуваат вализите, но тој не се смета за

курир на специјалната мисија.

По спогодба со надлежните власти специјалната мисија може да испрати

еден од своите членови, непосредно и слободно да ја преземе вализата од рацете

на капетанот на продот или воздухопловот.122

121 Види Резолуција 30501 (XXX) 31/76, 33/139, 33.14, 33/141, Rapport of the ILC (XXX) session (1980); Dimitrie Pindić, Diplomatsko Pravo u Ujedinjene Nacije, Medjunarodna Politika, Vol. XXXII, br. 771, str. 14-20. 122 Став 4, 5,6,7,8, член 28 од Конвенција за специјални мисиии, 1969.

47

2.4. Право на специјалната мисија да го користи знамето и грбот на

државата на именување

Конвенција за специјални мисии од 1969 година прави суштинска

разлика помеѓу постојани дипломатски мисии и специјални мисии. Имено,

станува збор за проширување на правата за истакнување на знамето и грбот не

само на седиштето на мисијата, резиденцијата и службениот автомобил на

шефот на мисијата, туку на сите други службено превозни средства на

специјалната мисија.123 Притоа, Правната комисија на XXIII-та седница

(Генерално собрание во 1968 година) Белгија предложила измени околу овие

права во однос на специјални мисии. Со тој предлог се барало знамето и грбот

на државата на именување да се користи само на транспортни средства на

претставникот на државата односно шефот на специјалната мисија.124

Со неприфаќањето на предлогот на Белгија, на крај дошло до заклучок

специјалната мисија да има право да го истакне знамето или грбот на државата

испраќач на просториите кои ги зазема и превозните средства кога ги користи за

службени потреби.125 Конвенцијата исто така предвидува при користење на

правата предвидени со член 19, да се води сметка за законите, прописите и

обичаите на државата на прием.

2.5. Ослободување од даночната јурисдикција за просториите на

специјалната мисија

Прашање поврзано со просториите на специјалната мисија се однесува на

даночното ослободување, односно како и постојаните дипломатски и

конузларни мисии, така и специјалните мисии се ослободени од плаќање данок

на државата.

Во мерката која е во согласност со природата и траењето на функцијата

која ја извршува специјалната мисија, државата на именување и членовите на

мисијата кои работат за нејзина сметка, се ослободуваат од сите државни,

регионални или општински даноци и такси во име на просториите кои ги

123 Предлог на претставникот на Камерун, UN/ Off. Rec., GA, 2nd Sess., A/C/SR, 1053, para 8, p.1. 124 Споредбата видете, член 20 од Виенска Конвенција за Дипломатски односи (1961) и став 1, член 19 од Конвенција за Специјални Мисии (1969). 125 Член 19 од Конвенција за Специјални Мисии од 1969 година.

48

користи специјалната мисија, под услов да не се во прашање даноци и такси кои

се наплатуваат како надомест за посебно сторени услуги.

Ослободувањата не се применуваат на даноци и такси кога тие, по

законодавството на државата на прием, паѓаат на товар на лицето кое преговара

со државата испраќач или со некој член на специјалната мисија.126

2.6. Престанување и видови на престанување на функцијата на

специјалната мисија

Во однос на завршување на специјалните мисии, исто така постои своја

специфика во споредба со онаа на постојаната мисија. Имено, специјалната

мисија ја завршува својата работа со исполнување на задачата за која била

формирана и испратена.127

Конвенцијата за специјални мисии предвидува и други основи на

престанувањето на функцијата на специјалната мисија и тоа: а) со спогодба на

заинтересираните страни; б) со исполнување на задачата на специјалната

мисија; в) со истекот на рокот одреден за специјалната мисија, освен во случај

на изречно продолжување; г) со соопштување на државата на именување дека ја

завршува специјалната мисија или дека ја отповикува; д) со соопштување на

државата на прием дека ја смета специјалната мисија за завршена.128 Прекинот

на дипломатските или конзуларните односи помеѓу државата на именување и

државата на прием не повлекува сам по себе и завршување на специјалната

мисија за која е во тек на моментот на прекин. Дури започнивање на вооружњн

конфликт (војна), кој сам по себе е основ за прекинување на постојаните

дипломатски односи, не блијае за завршување на специјалната мисија. А дали

престануваат кога доаѓа до прекин до преговарачките процеси, оставено им е на

државите да си одлучат самите во секој конкретен случај.129

126 Република Франција на XXIII седница во Генералното собрание, предложила амандман кој предвидува специјалните мисии да бидат ослободени од плаќање данок, но, со исклучок дека треба да се води рачун за природата и времетрајноста на специјалната мисија. Види, Donnarumma R. M., La Convention sur les missions spéciales, цит. дело стр. 53-54. Потоа, овој амандман е внесен во членот 24 во Конвенција за специјални мисии од 1969 год. Yearbook of the ILC (1967), para. 9, стр. 116. 127 Пивоваров, Арсовски, Дипломатско и Конзуларно Право, Скопје, 2008, 128 Член 20 од Конвенција за Специјални Мисии од 1969 година. 129 Д-р. Фрчкоски, Д-р. Георгиевски, Д-р. Петрушевска, Меѓународно Јавно Право, цит. дело, стр.524.

49

3. Привилегии и имунитети на функционерите на специјалната мисија

3.1. Слобода на движењето

Привилегии и имунитетите, како установа најнапред се употребени во

Античка Грција. Имено, тие сметале дека за извршување на одредени задачи, на

дипломатите треба да се обезбедат одредени привилегии и имунитети.130

При подготовувањето на законските правила за слободното движење на

припадниците на специјалната мисија, Комисијата се одлучи за поширока

концепција. Имено, тоа се смета со оглед на природата и функцијата на

специјална мисија како институција, сите негови членови имаат потреба да се

движат слободно низ целата територија на државата на прием. Кога почнала да

работи, Комисијата тргнала од член 26 од Виенската Конвенција за

дипломатските односи од 1961 година, но истакна дека државата на приемот

има обврска да обезбеди слобода на движење на својата територија, на начин

потребен за извршување на функциите на специјалната мисија.131

Република Франција на Правната комисија поднела амандман кој што

предвидувал ограницување на слобода на движењето не само на забранети зони,

туку членот кој ќе го реши прашањето да почнува со реченицата “ да подлежат

на барањата (потребите) на националната безбедност...”, меѓутоа поднесениот

амандман бил одбиен. Во текот на дискусиите во Генералното собрание,

занимливо било излагањето на претставникот на Панама. Имено, тој во таа

прилика истакнал постоењето на специфична ситуација во однос на неговата

земја. Таа ситуација е условена со Панамскиот Канал и присуството на

американски воена база, преку која специјалната мисија за да стигне до

Панамски град Вера Круз, мора да помине преку таа територија. Пристапот до

градот Вера Круз беше ограничена поради Американската национална

безбедност, односно постоење на своите воени бази на Панамска територија.

Проблемот е во тоа што, членот 27 од Конвенцијата не го регулира односно не

дава одговор за случајот на Панама.132

130 George Grote, History of Greece, Vol. VIII, London, 1854, s. 186. 131 Dimitrie Pindič, Specijalne misije u savremenom medjunarodnom pravu, цит. дело стр.242 132 Види, Donnarumma R. Marija, La Convention sur les missions spéciales, цит. дело стр. 56, фуснота 72.

50

После долги дискусии дошло до заклучок кој предвидуца, под резерва на

своите закони и прописи во поглед на зоните во кои пристапот е забранет или

посебно регулиран од причини за националната безбедност, државата на прием

им обезбедува на сите членови на специјалната мисија во мерка која е таа

потребна за исполнување на функцијата на специјалната мисија.133

3.2. Неповредливост на личноста и на приватниот стан

Едно од најважните прашања кое се однесува на државата на прием.

Имено, станува збор за ивото на гаранциите кои треба да уживаат како

членовите така и персоналот, документите и архивата на специјалната мисија.

По разгледувањето на овие прашања, Комисијата започна од принципот дека

личноста на преставникот на државата на именување во специјалната мисија,

како и личноста на членовите на дипломатскиот персонал на мисијата, е

неповредлива.

Од ова начело се одземаат лица кои се државјанин на државата на прием

или имаат постојано престојувалиште. Лицата кои уживаат неповередливост не

можат да подлежат на било каква лишување од слобода (затварање) или

притварање државата на прием ќе постапува кон нив со должно почитување и

ќе преземе одговорни мерки заради спречување на секаква повреда на нивната

личност, нивната слобода и нивното достоинство.134

Ова правно начело било превземено од одредбата во членот 29 на

Виенска Конвенција за дипломатските односи од 1961 година. Комисија исто

така сметала дека личноста на лицето освен за вонредни ситуации, неделива и

комплетна, што значи дека овие лица уживаат неповредливост не само за

извршени дејствија на служббена должност, туку, и надвод од службена

должност.135 Од ист обем на неповредливост уживаат и семејствата на

членовите на мисијата. Но, тоа е одредено под услови кои се предвидени и за

припадниците на административниот и техничкиот персонал на мисијата.

По долгите дискусии се појавила тенденција да се ограничи

неповредливоста кои уживаат членовите на мисијата, и на тој начин да се

133 Член 27 од Конвенција за Специјални Мисии од 1969 година. 134 Член 29 од Конвенција за Специјални Мисии од 1969 година. 135 Doc. A/C.6/L.707 Rev. 1. United Nations.

51

обезбеди повисоки права за државата на именување во однос на државата на

прием, особено во нивните судски надлежности. На нацрт-членот 29 било

подготвено еден амандман, од страна на Француска делегација, земајќи во

предвид членот 41 од Виенската Конвенција за конзуларни односи (1963),

поднела амандман кој требало да ја измени концепцијата на Комисијата и ќе

приближуваше специјалната мисија кон конзуларното претставништво. На

пример, се предвидувало членови на специјалната мисија да бидат лишени од

слобода или притворени во случај на извршено кривично дело или сериозен

прекршок или пресуда од надлежниот суд.136 Доколку членовите на

специјалната мисија поседуваат постојано престојувалиште или се државјајин

на државата на прием, тие лица уживаат неповредливост само кога се на

службена дожност.

Што се однесува до членовите на семејството на припадниците на

државата испраќач, како и членовите на административно-техничкиот персонал,

уживаат неповредливост под одредени услови т.е. да немаат domicil и да не се

државјанин на државата на приемот.137

Приватниот стан на преставникот на државата испраќач во специјалната

мисија и членовите на дипломатскиот персонал на мисијата уживаат иста

неповредливост и иста заштита како и просториите на специјалната мисија.

Конвенција за специјалните мисии (член 23) предвидува, државата на прием да

и помогне на специјалната мисија, ако таа тоа го побара, во барањето на

потребни простории за добивање на соодветни станови за нејзините членови.

Како седиштето на специјалната мисија и становите на претставниците,

исто така и нивните документи, преписки (под резерва на став 4 од член 31), и

нивниот имот уживаат неповредливост138.

Досегашната пракса нè покажа дека се случуваат одредени инциденти

односно напади врз припадниците на дипломатско и конзуларно

претставништва т.е. тие лица се заштитени со правила на меѓународното право.

Затоа, во рамките на Обединетите нации се усвои посебна меѓународна

136 Предлог амандман бил неприфатен со 52 гласови, 16 гласови ПРОТИВ и 20 гласови ВОЗДАНИ, AG XXIII 1968, Six. Comm., op. cit. 1072 emetic session, p.2, para. 8, Член 28 од Конвенција т.е. подоцна прифатениот член во Комисијата бил усвоен со 72 гласови ЗА, 3 гчасови ПРОТИВ, и 20 гласови ВОЗДРЖАНИ. 137 Член 39 од Конвенција за Специјални Мисии од 1969 година. 138 Види Babović Bogdan, Konvencija o sprečavanju i kažnjavanju zločina protivu medjunarodno zaštićenih lica, JRPM, 1-3, 1974 и Член 30 од Конвенција за специјални мисии од 1969 година.

52

конвенција - Конвенција за спречување и казнување на кривични дела против

лица кои уживаат меѓународна заштита, вклучувајќи и дипломатски

претставници (1972), кој даде поширок спектар на заштита теми, вклучително и

специјална мисија. Конвенцијата увид инкриминирачки групи на кривични дела

и мерки за воспоставување надлежност на државата за судење, мерки за

информирање и за усогласување на административни и други мерки треба да се

преземат ако е потребно да се спречат ваквите дела и на тој начин податоците

основа за поширока меѓународна соработка во областа на државната .139

3.3. Судски имунитет на претставниците

3.3.1. Општо

Преставниците на државата испраќач во специјалната мисија и членовите

на дипломатскиот персонал на мисијата уживаат имунитет од кривичното

судство во државата на прием.

Тие, исто така, уживаат имунитет од граѓанското и управното судство на

државата на прием, освен кога станува збор за:

а) некоја стварна тужба која се однесува на приватната недвижност која

се наоѓа на територијата на државата на прием, доколку заинтересираното лице

не ја поседува за сметка на државата испраќач за потребите на мисијата;

б) тужба која се однесува за наследство, во која заинтересираното лице

се појавува како извршител на тестамент, управник, наследник или легатар во

приватно својство а не во име на државата испраќач;

в) тужба во врска со професионална или трговска дејност од било кој

вид, кое заинтересираното лице извршува во државата на прием надвор од

своите службени должности;

139 Резолуции на ООН, 35/168 и 36/33, Doc. 35/570. Dimitrije Pindić, Diplomatsko pravo i Ujedinjene Nacije, op. cit., str. 14-20. Член 3-4 од Конвенција за спречување и казнување на кривични дела против лица кои уживаат меѓународна заштита 1972 (Text adopted by the International Law Commission at its twenty-fourth session, in 1972, and submitted to the General Assembly as a part of the Commission’s report covering the work of that session (at para. 68). The report, which also contains commentaries on the draft articles, appears in Yearbook of the International Law Commission, 1972, vol. II.)

53

г) тужба за надомест на штета која настанала од несреќен случај

предизвикан со користење превозно средство надвор од службената должност

на заинтересираното лице.

Потоа, преставниците на државата испраќач во специјалната мисија и

членовите на дипломатскиот персонал на мисијата не се должни да сведочат.

Никаква мерка на извршување не може да биде преземена во поглед на

преставниците на државата испраќач во специјалната мисија или член на

дипломатскиот персонал на мисијата, освен во случаите предвидени во точките

а), б), в) и г) став 2 на вна членот 31 од Конвенцијата, и тоа само ако

извршувањето може да се спроведе без повреда на неприкосновеноста на

неговата личност или стан.

Многу важно прашање кој треба да обврнеме посебно внимание.

Всушност, судскиот имунитет на преставниците на државата испраќач во

специјалната мисија или членовите на дипломатскиот персонал на мисијата не

ги ослободува овие лица од надлежност на државата испраќач.140 Имено,

членовите не се ослободуваат од кривична и граѓанска одговорност за сторените

кривични дела, најнапред тие се прогласуваат за “persona non grata” (според

одредбите на членот 12 од Конвенцијата) од страна на надлежните органи на

државата на прием,141 потоа државата испраќач ги повлекува членовите за кои

станува збор и обезбедува фер судење пред нејзините надлежни судови.

3.3.2. Имунитет во кривична постапка

Обединетите нации при изработката на Конвенцијата, сметале дека

членовите на специјалните мисии треба да узживаат потполн кривичен

имунитет, што значи членовите ќе бидат изземени од кривична одговорност

пред судовите на територијалната на држава, како за акти извршени во

службена должност, така и за актите извршени надвор од слушбените

активности. Меѓутоа, и од овој аспект постои ограничување т.е. членовите ако

имаат државјанство или постојан престој во државата на прием, истите уживаат

140 Член 31 од Конвенција за Специјални Мисии од 1969 година. 141 Заради флагрантно загрозување на безбедносноста на државата, државата на прием може да превзема мерки заради спречување такви против законски акти и тоа со ограничување на движењето на членот на мисијата, со притворање и протерување.Таквите превземени мерки не би се сметале чин на извршување на кривичната надлежност, туку само како чин на самоодбрана на државата на прием.

54

кривичен имунитет за дејствија превземени во службена должност, уште се

нарекува мал или ограничен имунитет.142

Потполн имунитет уживаат и семејствата на гореспоменатите членови на

мисијата, под услов да не се државјајнин и/или да немаат постојано

престојувалиште во територијалната држава.143

Од кривичното судство се изземени и административно-техничкиот

персонал и нивните семејства. Од друга страна помошниците кои работат во

впецијалната мисисја не се регулирани со Конвенцијата за специјални мисии.144

3.3.3. Имунитет во граѓанска и административна постапка

На XIX-та седница на Правната комисија преовладало мислење што

специјалните мисии ги изедначувало со дипломатските мисии од аспект на

граѓански имунитет. За разлика од дипломатските мисии, како новина се

предвидува имунитет на членовите на специјалната мисија во однос на

граѓанска тужба за последователните штети причинети со употреба на моторни

возила во рамките на службените должности.145 Граѓански и административен

имунитет на членовите на специјалните мисии предизвикало бурни реакции и

дискусии на XXIII-та седница на Правната Комисија во Генералното собрание

во 1968 година. Имено, Франција и за ова прашање поднела амандман барајќи

ограничувања околу граѓанско-управниот имунитет за претставниците на

земјите во мисијата и членовите на дипломатскиот персонал на мисијата и

ограничување само за актите што ги извршуваат во службените должностите,

кој го подржува амандманот на Чиле.146 Меѓутоа, и овој амандман на Франција

била неприфатено од страна на Комисијата.

Административниот и техничкиот персонал на специјална мисија во

поглед на граѓански и управен имунитет ужваат само “функционален

142 Член 40 од Конвенција за Специјални Мисии од 1969 година. 143 Член 39 од Конвенција за Специјални Мисии од 1969 година. 144 Конвенцијата, членовите на административниот и техничкиот персонал ги дефинира како персонал на специјалната мисија вработени во административната и техничката служба на мисијата (точка з) од чл. 1). Изразот “членови на помошен персонал” означува членови на специјалната мисија која ги вработила како домаќини или на слични места (точка ѕ) од член 1). 145 Овој вид имунитет не е предвидено со Виенска Конвенција за Дипломатските Односи (1961), но подоцна се предвидува со Виенска Конвенција за Конзуларните Односи (1963). 146 Bartoš Milan, Rad Generalne Skupštine UN na pripremanju Konvencije o specijalnim misijama, оp. cit., str. 135.

55

имунитет”, т.е. тие членови уживаат имунитет за акти извршени во службена

должност. Истото важи и за членовите на помошниот персонал, но, за

членовите на приватната служба прифатено било критериумот во основа и тие

да уживаат имунитетите онолку колку што ќе им дозволи територијалната

држава.147

3.3.4. Откажување од имунитетот

Начело на одрекување од имунитет е правото на државата испраќач, но

притоа треба да имаме во предвид дека имунитет се дава на лица кои вршат

функции во име на својата земја.148 Државата испраќач може да се откаже од

судскиот имунитет на своите претставници во специјалната мисија од

членовите на дипломатскиот персонал на мисијата, административно-

техничкиот персонал, помошници, и лица во приватна сулжба и нивните

семејства, кои уживаат имунитет предвиден со Конвенцијата за специјални

мисии.

Одрекувањето мора секогаш да биде изречно.149 Ако некое од

гореспоменатите лица, покрене постапка, тоа лице повеќе не може да се повика

на судскиот имунитет во поглед на било какво против тужбено барање кое е

непосредно поврзано со главното барање. Во XXIV-та седница на Правната

комисија при Генереалното собрание, не бил предложен дополнителен

амандман во однос на оваа правна правила, и таа била прифатена како била

предложена од страна на Комисијата.

Што се однесува на граѓанскиот имунитет, тоа е по сложено прашање во

меѓународното право. При изработката на правните правила за работата на

специјалните мисии во рамките на Обединетите Нации, ова прашање било

дискутирано во три фази. Првите две фази биле поврзани со работата на

Комисијата, а третата фаза била донесувањето на Конвенција за специјалните

мисии во Генералното собрание.

Првиот пат ова прашање било покренато во XVII-та седница на

Комисијата во 1965 година, при што се тргнало од членот 32 на Конвенција за

147 Член 36, 37, 38 од Конвенција за Специјални Мисии од 1969 година. 148 Cahier Ph., Le droit diplomatique contemporain, цит. дело, стр. 359. 149 Став 2, член 41 од КСМ (1969), Yearbook of ILC of the UN, Vol. I, 1965, 817 session p.318, 821 session, p. 344.

56

дипломатските односи од 1961 година, со она што го дава mutatis mutandis. Овој

член било прифатено едногласно во Комисијата,150 но, во коментарот било

наведено дека основната цел на имунитетот е заштитување државата испраќач, а

не лицата кои уживаат таков имунитет.

Втората фаза во врска со ова прашање било дискутирано на XIX-та

седница на Комисијата во 1967 година.151 Во текот на дискусијата било

изложено неколку идеи за неговото решавање. Така, Ротер (Paul Reuter)

предложив овој член да биде вметнат како дополнителна одредба со тоа што

државата испраќач однапред, да може да се откаже од судскиот имунитет. Целта

на овој предлог беше да се воведе флексибилна одредба со која се протегала на

некои специјални мисии кои бараат судски имунитет.152. Одрекувањето од

судскиот имунитет во граѓанската и управната постапка, не се смета дека

повлекува и одрекување од имунитетот во поглед на мерката извршување на

пресудата за која е потребно одрекување.153 После долгите дискусии во

седниците на Комисијата државите прифатиле дека не треба да се донесе

посебна Резолуција, туку најфлексибилно ќе биде составен дел од одредбите на

Конвенцијата за специјални мисии.154

3.3.5. Траење на олеснувањата, имунитетот и привилегиите

Општо е прифатено дека секој член на специјалната мисија ќе ги ужива

привилегиите и имунитетите на кои има право штом стапи на територијата на

државата на прием заради обавување на својата должност во специјалната

мисија, или ако веќе се наоѓа на таа територија, штом неговото именување ќе

биде соопштено на Министерството за надворешни работи (МНР) или на некој

друг орган на државата на прием за кое тоа е договорено.

Кога функцијата член на специјалната мисија ќе биде окончана, неговите

привилегии и имунитети по правило ќе престанат во моментот кога ќе ја

150 Yearbook of ILC of the UN, Vol. II, 1967, стр. 20. 151 Ibid., Vol. I, стр. 128. 152 Види Резолуциите Conference des Nations Unies sur les Relations et Immunities Diplomatiques, Documents officials, Vol. I, p. 100. 153 Член 41 од Конвенција за Специјални Мисии од 1969 година и Pindič D., Specijalne misije u savremenom medjunarodnom pravu, цит. дело, стр. 264-265. 154 Pindič D., Specijalne misije u savremenom medjunarodnom pravu, цит. дело, стр. 266-271 и Simotini Iztok , Teorija in praksa – Specijalne Misije, Univerza v Ljubljani, 1995.

57

напушти територијата на државата на прием или по протекот на разумниот рок

кој ќе му биде одобрен за таа цел, но тие траат дури и во случај на вооружен

напад. Меѓутоа, имунитетот и понатаму трае во поглед на делата кои ова лице

ги сторило во вршење на својата должност.

Во случај на смрт на член на специјалната мисија, членовите на неговото

семејство и понатаму ќе ги уживаат привилегиите и имунитетите кои им се

признаени до протекот на разумниот рок кој ќе овозможи да ја напуштат

територијата на државата на прием.155

3.4. Ослободување од јурисдикцијата за социјално осигурување, даноци и

такси, лични давања и царини

Преставниците на државата испраќач во специјалната мисија, членовите

на дипломатскиот персонал и нивните семејства на мисијата се ослободуваат, за

услуги кои направиле во државата на прием, од обврските од социјално

осигурување кои можат да бидат во сила во државата на прием.

Ослободувањето се применува исто така и на лица кои се изсклучиво во

приватна служба кај преставниците на државата испраќач, во специјалната

мисија или кај член на дипломатскиот персонал на мисијата, под услов и тоа, да

не се државјани на државата на прием или во неа да немаат постојано

престојувалисште или да подлежат на прописите за социјално осигурување кои

можат да бидат на сила во државата испраќач или во трета држава. Одредбите

на овој член не се однесуваат на двострани или повеќестрани спогодби за

социјалното осигурување кои порано се заклучени ниту спречуваат

дополнително заклучување на такви спогодби.156

Што се однесува на ослободувањата на даноци и такси, претставниците

на државата испраќач во специјалните мисии и членовите на дипломатскиот

персонал на мисијата се ослободени од сите даноци и такси, лични и стварни,

државни, регионални и општински, со исклучок на посредни даноци кои по

својата природа обично се вклучени во цената на стоката или услугата, даноци и

такси на приватен недвижен имот кој се наоѓа на територијата на државата на

155 Член 43 од Конвенција за Специјални Мисии од 1969 година и Dimitrie Pindič, Specijalne misije u savremenom medjunarodnom pravu, Institut za medjunarodnu politiku i privredu, Beograd, 1958, цит. дело, стр. 255-256. AG, XIV, 1969, Six. Comm., op. cit., 1137 éme séance, p. 200, para 36. 156 Член 32 и 38 од Конвенција за Специјални Мисии од 1969 година

58

прием, освен ако заинтересираното лице не ја поседува за сметка на државата

испраќач и за потребите на мисијата, потоа, данок на наследство кој го собира

државата на прием, даноци и такси на приватни приходи чие потекло е во

државата на прием и данок на капитал наплатен на име на инвестиции вложени

во трговско друштво кое се наоѓа во државата на прием, даноци и такси

наплатени како надомест за посебно сторени услуги и такса за упис во јавни

книги, судски, хипотекарни и фискални такси, под резерва на одредбите на член

24 предвиден во Конвенцијата.157

Прашањето кое се однесува на личните давања, Конвенцијата во член 34

предвидува дека државата на прием е должна да ги ослободи претставниците на

државата испраќач и членовите на дипломатскиот персонал на мисијата од сите

лични давања, секоја јавна служба од каква било природа таа да била и од воени

наметнувања како што се реквизиција, котрибуција и воено сместување.

Во однос на царини, во граници на законските одредби и прописи кои

може да ги донесе, државата на прием ќе одобри внесување и ќе одобри

ослободување од сите царини, такси и други сродни давачки освен трошоците

за складирање, превоз и трошоците сврзани за слични услуги: а) предмети

наменети за службените потреби на специјалната мисија; б) предмети наменети

за лична потреба на претставниците на државата испраќач во специјалната

мисија и членовите на дипломатскиот персонал на мисијата.

Претставниците на државата испраќач во специјалната мисија и

членовите на дипломатскиот персонал на мисијата ќе бидат ослободени од

преглед на личниот багаж, освен ако не постојат сериозни причини за верување

дека во содржината на предметите кои не уживаат ослободувањето неаведено во

членот 35, или предмети чии увоз или извоз е забранет со закон или подлежат

на прописите за карантин на државата на прием. Во такви случаи прегледот

може да се изврши само во присуство на заинтересираното лице или неговиот

овластен преставник.158 Членови на семејствата на претставниците се

ослободени во ист обем под услов да не се државјани и/или да немаатпростојано

престојувалиште во држава на приемот.159 Припадниците на административно-

техничкиот персонал уживаат ослободување од царина за предмети кои биле

157 Член 33 од Конвенција за Специјални Мисии од 1969 година 158 Член 35 од Конвенција за Специјални Мисии од 1969 година 159 Член 39 од Конвенција за Специјални Мисии од 1969 година

59

увезени во првиот пат при пристигнувањето на територијата на државата на

приемот.160

4. Вршење професионална или трговска дејност

Како и за членовите на постојаните дипломатски мисии, така и за

членовите на специјалните мисии постои обврска да не се занимаваат со

професионална и трговска дејност за лична заработувачка во државата на

приемот. Интересен податок било што некои држави поднеле амандман кој

барале државата на прием да ги ослободи членовите на специјалната мисија од

таквите ограничувања.161

Претставниците на државата испраќач во специјалната мисија и

членовите на дипломатскиот персонал на мисијата нема да извршуваат во

државата на прием професионална дејност заради остварување на лична

заработувачка.162 Меѓутоа, аналитичари сметале дека специјалните мисии за

разлика од потојаните дипломатски мисии, од аспект на временскиот период и

природата на функцијата, вршење на трговска дејност не би влијаело на

мисијата од никаков аспект, како би можело да станува збор за постојаните

дипломатски мисии.163

5. Преминување преку територијата на трета држава

Ако претставникот на државата испраќач на специјалната мисија или

член на дипломатскиот персонал на мисијата преминува преку територијата или

се најде на територијата на трета држава, со причина да ја преземе својата

должност или да се врати во државата испраќач, третата држава ќе му ја

признава неприкосновеноста и сите други елементи на имунитет потребни да му

се овозможи поминување или враќање. Истото ќе го стори и за членовите на

семејството кои уживаат привилегии и имунитети, без разлика дали патуваат со

160 Член 36 од Конвенција за Специјални Мисии од 1969 година 161 Амандманот го поднеле следниве земји; Велика Британија (Doc. A/C.6/L.701), Франција (A/C.6/L.711), Гана (A/C.6/L.752), Камерун (A/C.6/L.753), и Австралија (усмено) на 1127 седница на Правна Комисија при ООН. 162 Член 48 од Конвенција за Специјални Мисии од 1969 година 163 Rapport of the United Nation International Law Commission, (XIX) 1967, цит. дело, точка 3 Коментар за член 49 Нацрт правила.

60

членот на мисијата или одвоено, како би се сретнале со него или да се вратат во

својата земја.

Исто така, третата држава не смее да го попречува поминувањето преку

својата територија, членовите на административниот и техничкиот персонал

или помошниот персонал на специјалната мисија и членовите на нивните

семејства. Третата држава ќе пружи службена преписка или други службени

соопштувања за преминот, вклучувајќи пораки на кодексот или шифри, со иста

слобода и заштита која државата на прием е должна да ја пружи врз основа на

Конвенцијата за специјални мисии.164

6. Имотот на членот на специјалната мисија или на член на неговото

семејство во случај на смрт

Конвенцијата (во членот 44) предвидува, во случај на смрт на член на

специјалната мисија или член на неговото семејство кој го прател, ако

починатиот не бил државјанин на државата на прием или во неа немал

постојано престојувалиште, државата на прием ќе дозволи преземање на

подвижните ствари на починатиот со исклучок на оние кои биле стекнати во

земјата и кои во моментот на смртта биле предмет на забрана на извоз.

Нема да се наплаќаат наследни такси на подвижните ствари кои се

наоѓаат во државата на прием единствено поради тоа што починатиот се наоѓал

во оваа држава како член на специјална мисија или член на семејството на

членот на специјалната мисија.

7. Престанување на специјалната мисија и престанување на функцијата

на специјалната мисија и олеснувањата при заминување од територијата

на државата на прием

Уште еден момент кој укажува на специфичноста на функијата

сепецијална мисија во однос на функијата на постојаната дипломатска мисија.

Имено, функијата на мисијата престанува со завршувањето на задачата, која е

основана специјалната мисија. Значи овој критериум исклучиво се однесува на

164 Ставовите 1, 2, 3 од член 42 од Конвенција за специјални мисии од 1969 година.

61

специјална мисија. Како што веќе ни е познато, сепак треба да се потенцира

дека специјалната мисија продолжува со извршување на нејзините функции,

дури да се прекинат дипломатските и конзуларните односи, вклучувајки го и

избувнување на вооружен конфликт.

Функцијата на специјална мисија, престанува со спогодба склучено од

заинтересираните страни, по истекување на рокот предвиден за извршување на

задачите специјалната мисија (доколку тој рок не е продолжен на изричит

начин со согласноста на двете страни), државата испраќач известува државата

на прием дека функцијата на смецијалната мисија е завршена, и со тој чин

државата на прием смета дека мисијата е укината.165

Од друга страна се поставило прашањето дали престанува работата на

специјалната мисија кога ќе престанат преговорите или разговорите предводени

од страна на мисијата во извршување на својата задача. После долги дискусии,

на крај Комисијата сметала дека таквите ситуации треба да се остави на волјите

на заинтересираните страни да оценат дали ќе ја прекинуваат работата на

специјалната мисија, користејќи еднострана нотификација.166

Кога престанува функцијата на специјалната мисија, државата на прием

ќе биде должна да ги почитува и штити просториите на специјалната мисија се

додека тие се доделени на мисијата, како имотот и архивата на специјалната

мисија. Државата испраќач ќе биде должна овој имот и архива да го однесе во

разумен рок.

Во случај на непостоење на дипломатски и конзуларни односи помеѓу

државата испраќач и државата на прием или прекинување на таквите односи

иако функцијата на специјалната мисија биде прекината, државата испраќач

може дури и да постои вооружен напад да го довери чувањето на имотот или

архивата на некоја трета држава прифатлива за државата на прием.167

Во меѓународната литература се наведува еден конкретен пример околу

оваа проблематика, кој што станува збор за “посредничка специјална мисија” за

изнаоѓање решение околу конфликтот на Иран и Ирак. Имено, неколку

независни меѓународни субјекти (како Куба, Индија, Замбија и Исламска

165 Bartoš Milan, Rad Generalne Skupštine UN na pripremanju Konvencije o specijalnim misijama, MP, 1, 1969, стр. 20. 166 Yearbook of ILC of the UN, Vol. II, 1960, p. 108 (article 15), види Doc. A/6709, p.44. 167 Член 46 од Конвенција за специјални мисии, 1969 год.

62

конференција) настанале да понудат свое посредување формирајќи посебна

комисија за решавање на конфликтот.168

Што се однесува до олеснувањата при напуштање, државата на прием ќе

биде должна, дури и во случај на вооружен напад, да пружи олеснувања со што

би овозможила на лицата кои уживаат привилегии и имунитети, а не се

државјани на државата на прием, како и на членовите на семејството на овие

лица без оглед на нивното државјанство, да ја напуштат нејзината територија во

најкраток рок. Таа ќе биде посебно должна, според член 45, ако е потребно, да

им стави на располагање посебни превозни средства за нив лично, и за нивниот

имот.

Државата на прием ќе биде должна да пружи олеснувања на државата

испраќач заради однесување на архивата на специјалната мисија од

територијата на државата на прием.

8. Принципот на недискриминација и реципроцитет според Конвенција

за специјалните мисии од 1969 година

При донесувањето на законските правила за правата и обврските на

државите околу воспоставувањето на специјална мисија посебно место во

Конвенцијата се завземаат принципот на недискриминација и реципроцитет.

Тие се внесени за да се потенцира диспозитивната природата на самата

Конвенција и ја потенцира важноста на специфичната природа на институцијата

на специјалната мисија. Проблемот на недискриминација како принцип на

современото меѓународно право влезе со Повелбата на ООН и е од големо

значење за работата на специјалната мисија, бидејќи воспоставување на

специјална мисија се овозможува врз основа на принципот на суверена

еднаквост на државите, и тоа се однесува на институцијата на дипломатските

права.169

Историски гледано; специјалниот известувач сметал дека одредбите на

недискриминација треба да бидат вклучени во нацрт-членови на специјалните

мисии за да одговара на системот на Виенската конвенција (член 47 од

168 Pindič D., Specijalne misije, цит. дело, стр. 203. 169 Pindič D., Specijalne misije, цит. дело, стр. 161.

63

Конвенцијата за дипломатски односи и член 72 од Конвенцијата за конзуларни

мисии).170 Комисијата првично не ја прифатила оваа идеја,имајќи во предвид

различноста на правната природа и задачите на различните специјални мисии,

во пракса било потребно нивно разликување. Исто така, некои влади во нивните

одговори биле против воведувањето такви правила во системот на одредбите на

специјалните мисии.171 После долги дискусии на XIX-та седница на Комисијата

во 1967 година, мислела дека меѓународната заедница треба да исклучи која

било форма на дискриминација.172

Претставникот на Италија предложил документ што предвидувал

укинување на одредбата на недискриминација (член 50 од нацрт Конвенцијата).

Италија тргнала од член 41 од Виенска конвенција за договорните односи од

1969 година, која овожможила државите да заклучат договори за дерогација, со

одредени ограничувања. После долга дискусија во однос на ова прашање и

советувања од страна на државни делегации, претставникот на Италија поднел

дизмени и дополнувања за член 50 од нацрт-Конвенцијата.173 Во Правната

комисија овој текст бил изгласан со поголемо мнозинство гласови.

Претставникот на Ирак, на успен начин предложил да биде изменет делот што

се однесува на привилегиите и имунитетот „заради нивно зголемување или

намалување“, но регулаторната комисија го отфрлила таквото барање. Сето

горенаведеното претставува краток историјат на членот 49. од Конвенција за

специјалните мисии, кој носи наслов „Недискриминација“.174

И на крај дошло до одредбата која Конвенцијата забранува

дискриминација при примена на нејзините одредби од страна на државите.

Меѓутоа, нема се смета за дискриминација, фактот дека државата на прием

применува рестриктивно некоја од одредбите на Конвенцијата затоа што таа

така била применета и на нејзината специјална мисија во државата испраќач,

второ, фактот дека државите меѓусебно ги променуваат, по пат на обичај или

170 Yearbook of ILC of the UN, Vol. I, 1967, p. 3, para 5. 171 Bartoš M., II. Rapport ILC, 1965, p. 86. Тој сметал дека современото меѓународно право треба да содржи такви одредби во прописите на специјалните мисии. 172 See the Fourth Report on Special Mission, by Mr. Milan Bartоš, Special Repporteur, ILC, Yearbook of ILC, Vol. II, 1967. и Yearbook of ILC of the UN, Vol. II, 1967, p. 112. 173 Предлог решение било поднесено на 1138-та седница Doc. A/C.6/L.767. Против носење на оваа одредба биле претставниците на Југославија, Ирак и Централно Афричка Република (1139-та седница). За донесување на оваа одредба, пак, биле претставниците на Франција, Австралија, Велика Британија, Канада и Белгија (1140-та седница), AG XXIV, 1969, Six. Comm. 174 Pindič D., Specijalne misije u savremenom medjunarodnom pravu, цит. дело, стр. 164-165.

64

спогодби, доменот на олеснувањата, привилегиите и имунитетите за своите

специјални мисии, иако таква промена не била договорена со други држави, под

услов таа да не биде неспојлива со предметот и целта на оваа Конвенција и да

не нанесува штета при уживање на правата ниту при извршувањето на државите

на трети држави.175

При применувањето на правните правила на меѓународното право може

да се појави и принципот (начело) на реципроцитет. Во таа насока владата на

Белгија сметала дека треба во нацрт-членови на Конвенција за специјалните

миси да се вметне одредба која ќе содржи принципот на реципроцитет.

Меѓутоа, специјален известувач категорично се пративел за внесување таква

одредба во општите правни правила на специјалните мисии. Тој сметал дека, во

основа, сите одредби предвидени со Конвенцијата треба да бидат под

претпоставка на принципот реципроцитет, односно, тоа претставува услов кој

се регулира со овие текстови. Од таа причина не треба да се предвидува посебна

одредба која ќе содржи принципот на реципроцитет. Овој став било прифатено

од страна на Правната комисија на 18-та седница во 1966 година.176

При донесување Конвенцијата во Генералното собрание, голем број од

државните претставници го подржале ставот дека не е потребно посебна

одредба за означувањето на принципот на реципроцитет. Овој принцип не е

забележан во својот правен ефект во однос на сите земји-членки врз основа на

пропишаните стандарди за сите специјални мисии, но, како исклучок само во

однос на двете држави во нивните односи меѓу себе. Иако овој исклучок е

внесен како опција, или елемент на механизмот за отстапување на

Конвенцијата, таа ќе биде дискутирана, бидејќи тоа, исто така, ја нагласува

диспозитивната природата на донесените меѓународни инструменти за

специјалните мисии. Значи, овој елемент е ставен за изнаоѓање решение во

однос на исклучоците на принципот на недискриминација.177

Од горенаведените елементи може да заклучиме дека принципот на

реципроцитет изрично не е предвиден во Конвенција за специјалните мисии од

1969 година, но, природата на Конвенцијата нè насочува кон тоа дека се зема во

предвид и е во релација со принципот на недискриминација.

175 Член 49 од Конвенција за специјалните мисии од 1969 година. 176 Michel Virally, Le principe de réciprocité en droit International contemporain, RDC, T.122, 1967/II. 177 Pindič D., Specijalne misije u savremenom medjunarodnom pravu, цит. дело, стр. 165.

65

VI. ПОГЛАВЈЕ

РАЗГРАНИЧУВАЊЕ НА AD HOC ДИПЛОМАТИЈА И СПЕЦИЈАЛНИТЕ

МИСИИ

Анализата на историско-правниот феномен на ad hoc дипломатија како

целина, и специјалните мисии, како нејзина институционализирана форма на

државната практика, особено трансформацијата на старата институција на

специјална мисија во модерен институт, укажува дека е во врска со концептот и

правната природа на специјалните мисии, кој беше предизвик за несогласување

и различни толкувања од страна на самата правна литература.178

Ad hoc дипломатија, по дефиниција, претставува израз за дипломатија

односно дипломатска дејност, повеќе или помалку одделена од постојаните

дипломатски мисии, нејзина задача е извршување посебна мисија. Таа се

доверува на одредена личност за точно одреден случај. Мисијата може да биде

доверена на едно лице или на делегација, а престанува со завршување на

задачата. Нејзина задача е да посчужи за посебни случаи во кои редовните

дипломатски канали и методи тоа не би можеле да го сторат.179

Ad hoc (привремена) дипломатија претставува генеричен поим која ја

користат современите меѓународни субјекти за објавување некоја конкретна и

специфична задача. Во споредба со редовните (класични, традиционални и

седентарни) мисии, кој што државите користат во современи меѓународни

односи, ad hoc дипломатија со оглед дека е привремена, таа се воспоставува за

одреден временски период. Ad hoc дипломатија претставува поширок поим во

споредба со поимот на специјална мисија. Специјалната мисија претставува

облик на ad hoc дипломатија, кој е институционализирано во праксата на

државите во меѓусебните односи. Но, Професорот Пиндич наведува дека,

поимот специјална мисија се употребува и од страна на меѓународните

организации како во меѓусебните односи така и во одностите спрема држави, но

во праксата тие се нарекуваат уште како „делегации“.

Во современата дипломатија, државите не ги користуваат специјалните

мисии (како облик на ad hoc дипломатија) само во меѓусебните односи, туку и

178 Види Bartoš M., Le statut des missions speciales de la diplomatie ad hoc, RDC, 1963, стр. 461. 179 Пивоваров В., Арсовски Љ., Дипломатско и конзуларно право, цит. дело, стр. 295

66

во односи со други субјекти како што се меѓународните организации.180 Тоа,

значи како меѓународните организации, така и некои други субјекти кои се во

фаза на формирање или настанување, како што се политичките движења, влада

која врши de facto власт на одредена територија, но, истите не се признати од

страна на меѓународната заедница, социјалистичките земји уште ги признаваат

под насловот државно-партиска делегација.181 Но, при изработката на

кодификацијата во рамки на ООН, овие државно-партиските делегации се

отстранети и не се опфатени со тие кодификаци.

Во праксата на меѓународните односи се појавуваат и делегации на

политичките партии (на пример синдикати, спортски организации и други), и

тоа како во западниот свет, така и во источниот свет. Сите тие, претставуваат

различни облици (видови) на ad hoc дипломатија кои се користат за извршување

различни задачи. Во пракса тие уште се нарекуваат и ping-pong диплматија (така

на пример, САД и Н.Р. Кина).182

Всушност, од аспект на современото дипломатско право, постои

разграничувањето на билатерална и мултилатерална дипломатија, кои

постапиле државите и меѓународните организации. Инаку, мултилатералната

дипломатија се повеќе почна да го карактеризира во современите меѓународни

односи, како резултат на зголемена соработка помеѓу државите во рамките на

меѓународните организации и меѓународните конференции свикани од нив или

од страна на државите.183

Ако се анализира кодификацијата на Комисијата, може да се каже дека

на 21-та седница во 1967 година, Комисија усвојила мислење дека

КОнвенцијата кое ќе биде донесена во иднина треба да се ограничи на поимот

специјална мисија, која државите ги користат во меѓусебните билатерални

односи. Подоцна истиот став бил прифатен со Конвенција за специјалните

мисии од 1969 година. Но, овие прашања биле предмет на различни дискусии и

различни протолкувања од страна на поединци-претставници на различни

држави. Од таа причина се согласиле некои видови на специјалните мисии

дополнително да се внесат во одредбите на Конвенцијата.

180 Pindič D., Specijalne misije u savremenom medjunarodnom pravu, цит. дело, стр. 40. 181 На пример, контакти остварени по пат на посредништво на специјална мисија измеѓу Франција и фронт на национално ослободување на Алжир. Евијански договор било постигнато со специјална мисија ФЛН. Види Bedjaoui M., La Révolution algérienne et la droit, Bruxelles, 1961 182 Pindič D., Specijalne misije u savremenom medjunarodnom pravu, цит. дело, стр. 41. 183 Ibid, стр. 41-42.

67

Од друга страна, во литературата може да се најде мислење во однос на

државни делегации на меѓународните конференции, исто така треба да бидат

опфатени со Конвенцијата. Дури М. Бартош во својство на специјален

известувач, ја бранел таквата теза, особено кога се работи за меѓународна

конференција која ќе биде свикана од страна на одредена држава.184

Сепак, во Комисија на крај преовладало мислење дека положбата на овие

видови специјални мисии треба правно да се регулира при донесувањето на

правилата на државите и меѓународните организации. Во склоп на тоа прашање

Абдуллах Ел Ериан (во својство на известувач) дал теоретско образложение за

односот помеѓу држава и меѓународна организација (на пример, Јапанската

делегација заминала пред еден месец за присуствување на седнијата на

Генералното собрание при ООН).185

Во литературата се разликува поимите „делегација“ и „специјална

мисија“ и разликата помеѓу државата на прием и држава домаќин на

меѓународна организација или конференција.186

Карактеристично е и фактот што постојат разлики во врска со прашањето

за видот на ad hoc дипломатија кој треба да вклучуваи поимот на специјална

мисија. Ова прашање се појави во неколку наврати во текот на работата на ООН

за ова прашање, но може да се приметува дека се појави како проблем во

применувањето и протолкувањето на Конвенцијата за специјални мисии (1969).

Во однос на тоа, интересно е да и треба се укаже ставот дека терминот

„специјална мисија“ се користи на местото на „ad hoc мисија“, не поради тоа

што обезбедува поголема прецизност, туку затоа што тоа беше повеќе присутна

на тековната употреба во литературата и во пракса. Тоа беше изразот, како што

е нагласено, овој феномен е користен во Виенската конвенција за дипломатски

односи. Но, се чини дека овој аргумент може да се отфрли.187

Ова гледиште нè упатува да разликуваме специјални мисии кои се

користи на билатерална и мултилатерална дипломатија. Притоа, при

изработката на положбата односно правниот статус на делегациите во

институции и во меѓународните организации не се признати и не уживаат ист

184 Donnarumma M. R., La Convention sur les missions spéciales, цит. дело, стр. 39-40. 185 Yearbook of the ILC, Vol. II, 1964, op. cit., pars. 16-17, pp. 74-75. 186 A. El-Erian, Deuxieme rapport sur les relations entre les Etats et les organizations intergouvermentales, Doc. A/CN.4/195,7 avril 1967, pp. 6-7, 26-27. 187 Jelić A. Savremeno diplomatsko pravo, Beograd, 1978, стр. 437-438.

68

третман како специјалните мисии кои се користат во билатералните односи на

државите.

Интересен е патот која поминала Комисија пред да се изврши

разграничување измеѓу ad hoc дипломатија како генеричен поим и специјална

мисија како нејзин облик. Тоа било извршено како од формално-терминолошки,

така и од суштински аспект. Замената на терминот „ad hoc дипломатија“ со

„специјална мисија“ дошло постепено, во текот на подготовката на трудот во

рамките на Комисијата. Искористена методологија се покажала како исправна,

затоа што овозможила од теоретска страна да се разграничат горе наведените

поими. Инаку идејата за замена на терминот ad hoc дипломатија (кое

фигурирало во одредбите на резолуцијата донесена во Генералното собрание)

била прифатена дури на XXII –та седница на Комисијата во 1960 година при

разгледувањето на извештајот во однос на ad hoc дипломатија изготвен од

страна на Сандстрем (Sandstrem). Но, ситиот предлог на формален начин било

направено од Сел (George Scell), додека Аречага (Eduardo Jimenez de Aréchaga)

дал конкретен предлог Комисијата да се ограничи и да задржи поимот

(терминот) специјална мисија како катергорија на ad hoc дипломатија.188

Тоа влијаело на Санстрем, со што дава алтернативен предлог членот 1

(дефиниција) и членот 2 (привилегии и имунитети) од Нацрт-Конвенцијата со

што употребува терминот „специјална мисија“.189

Врз основа на тоа, може слободно да констатираме дека за прв пат во

литературата на меѓународното право терминот „специјална мисија“ се

употребува во правните документи донесени во институциите на ООН.

Меѓутоа, комплетното напуштање на терминот „ad hoc дипломатија“ и

прифаќање на терминот „специјална мисија“ се случило дури во 1964 година, по

предлогот на Роберт Аго. Тој сметал дека таквото определување и промена на

термините ќе биде во полза и за претставниците на држави, кои ќе се појават во

својство на дипломат. Оваа констатација не претставувало само историски

аргумент, туку, суштинско важнно. На тој начин се истакнува специјална мисија

како модерна установа која има нова улога, содржина и место во современата

пракса на државите, различно од поранешната улога.

188 Третиот дел на извештајот подготвен од страна на Комисијата во 23-та седница (делегација на состаноци и конференции), Doc. A/8410, 13 aout 1971, pp. 95-136. 189 Yearbook of the ILC of UN, Vol. I, 1960, op. cit., pp. 277-278.

69

Од друга страна, се истакнува разликата измеѓу постојана и специјална

мисија, поради фактот дека државите за осварување на задачите предвидени во

рамки на специјалните мисии ги користат постојаните дипломатски мисии.

Имено, праксата покажува дека постојаните (дипломатски и конзуларни) мисии

играат важна улога во воспоставувањето на специјалната мисија што се

воспоставува за конкретна задача и за однапред определен временски период,

но станува збор за мисии од песебно значење за развиток заедничка политика со

одредени држави.190

Измената на ad hoc дипломатија со специјална мисија предвидена од

страна на Комисијата, предизвикала бурни реакции. Имено, некои претставници

предлагале наместо специјална мисија да се употребува теминот „привремена

мисија“, затоа што така би означиле временскиот карактер на нејзината

функција.

Без обзир што бил усвоен изразот „специјални мисии“, подолг временски

период бил користен изразот „ad hoc“ дипломатија, особено од претставниците

на влади. Основна карактеристика на ad hoc дипломатија е истовремено и

карактеристично за специјална мисија, но, станува збор за специјална мисија

како посебна категорија ad hoc дипломатија која се користи само помеѓу

држави, како рамноправни субјекти на меѓународното право, и овој правен

однос дава посебна димензија на специјалната мисија како установа.191

Во правната литература постои три категории на определување околу

специјалните мисии. Едни автори како на пример Каије и Вотерс ги издвојуваат

специјалните мисии од ad hoc дипломатија, односно тие прифаќаат одлуката на

Комисијата, втора група на автори (на пример М. Харди) често употребувал

терминот ad hoc дипломатија. Од друга страна, Вилсон, пак, го користи изразот

недипломатски агенти“, третата група на автори, специјалната мисија ја

дефинираат како „тело за надворешни (странски) односи на одредена држава.192

На самиот крај може да неаведеме мислењето на Александар Јелиќ, кој

дава пошироко објаснување за изразот ad hoc дипломатија. Имено, според

неговото мислење специјална мисија не се поклопува со ad hoc дипломатија.

190 Pindič D., Specijalne misije u savremenom medjunarodnom pravu, цит. дело, стр. 46-47. 191 Yearbook of the ILC of UN, Vol. II, 1967, op. cit., para. 290, p. 37. 192 Clifton F. Wilson, Diplomatic Privileges and Immunities, Tucson, Arizona, 1967, pp. 216. Hardi Michal, Modern Diplomatie Law, The Hague, 1963. Water Maurice, The Ad Hoc Diplomat: A Study in Municipal and International Law, The Hague, 1963. Cahier Philippe, Le droit contemporain diplomatique, цит. дело, стр. 361-372.

70

Така, според него, ad hoc дипломатија може да сметаме сите привремени мисии

кои државите праќаат за извршување на некоја одредена задача во други држави

или меѓународни организации, делегациите на конгреси, конференции и на

седниците на меѓународните организации, како и на официјални посети.193

193 Yearbook of the ILC, Vol. I, 383rd Mtg., 1957, par. 17, p. 3.

71

ЗАКЛУЧОК

Од наведените информации може да заклучиме дека без постоењето на

специјалните мисии во современата дипломатија не би можеле да замислиме

како можеше да се одвиваат надворешните односи на државите. Имено,

Обединетите Нации после долгогодишното работење усвојиле Конвенцијата за

специјални мисии (1969) и факултативниот протокол кон задолжително

решавање на спорови во согласност со Конвенцијата (1969), кој што на тој

начин е завршен уште еден важен дел на современото codex diplomaticus, кој

што оваа светска организација потрошила неколку децении. Специјална мисја

како модерна установа веќе добила своја меѓународно-правно регулирање и со

таков чин е пополнета празнината која постоеше во меѓународното право,

особено во дипломатското право. Специјална мисија пред сè како динамична,

оперативна, флексибилна и неформална установа дава голем придонес на

развојот на разни видови на контакти помеѓу државите, притоа овозможувајќи

им на ефикасен, оперативен и брз начин извршување на многу бројни задачи.

Специјалните мисии се исто така од посебно зналење на мирно решавање на

споровите како метод на отстранување на различните спорови меѓу државите.

Таа како установа на современото меѓународно право претставува важен

инструмент за земјите во развој и неврзаните земји, затоа што им овозможува

без оглед дали постојат редовни дипломатски кадри, со помош на специјална

мисија недоразбирањата може да бидат решени на брз, економичен и ефикаснен

начин. Посебна карактеристика на ваков вид на мисија претставува принципот

на консензуалност при договарачкиот процес. Од друга страна, пак, квалитетот

на специјалната мисија излегува на виделина со тоа што таа може биде

искористена и во случај кога не постојат дипломатско-конзуларни односи или

кога државите не се признаваат меѓусебно.

Принципот на консензуалнот вклучува и заедничко договарање околу

воспоставување на специјалната мисија, однсно за нејзините надлежности,

задачи, и модалитети за извршување на дадените задачи.

Од друга страна принципот на суверена еднаквост на државите се зема во

предвид, секогаш при воспоставување на мисијата на консенуален начин, од

причина што државите се рамноправни и имаат право да одлучат за каква

мисија, која задача и во кој временски период, ќе функционира воспоставената

72

специјална мисија. Ако станува збор за држави кои имаат добри билатерални

односи, специјалната мисија може да функционира без многу формалности.

Меѓународната пракса покажува дека државите сè почесто и печесто ги

користат специјалните мисии за решавање на нивните секојдневни проблеми.

Имено, државите нив како ефикасен начин ги користат за решавање на

прашањата од областа на политиката, економијата, техниката, транспортот,

културата, границите и многу други прашања кои се појавуваат помеѓу

државите. Сепцијалната мисија денес е широко распространета и типичен

показател на динамичноста на секојдневната соработка на државите. Користење

на специјална мисија на највисоко ниво (шефови на држави и влади, министри

за надворешни работи и др.) која добива публицитет во јавноста, претставува

најдобар доказ за тоа за користењето на оваа установа како најефикасно

решавање на проблемите.

Специјална мисија историски гледано прошла долг пат, од првичната

форма на општење во меѓусебните односи на државите, па до модерна

специјална мисија, која денес е институционализирана како секојдневен

инструмент за сорабтување на државите.

Значи, специјална мисија како начин на воспоставување односи и

решавање одредени прашања на поефикасен начин, станува сè поактуелна и

атрактивна засовремените држави.

73

КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА

Anthony Aust, Handbook of International Law, Cambridge University Press, Oct. 27, 2005

Bartoš Milan, Međunarodno javno pravo, Kn. I. Beograd. 1954

Bartoš Milan, Međunarodno javno pravo, Kn. II. Beograd. 1956

Бартош Милан, Међународно Јавно Право, Контролисани записи, Београд, 1951.

Bartoš М., Kodifikacija pravila o specijalnim misijama, MP.1, 1968

Bartoš Milan, Rad Generalne Skupštine UN na pripremanju Konvencije o specijalnim

misijama, MP, 1, 1969

Bartoš Milan, Le Statut des missions spéciales de la diplomatie ad hoc, RDC, 1963

Babović Bogdan, Konvencija o sprečavanju i kažnjavanju zločina protivu medjunarodno

zaštićenih lica, JRPM, 1-3, 1974

Bedjaoui M., La Révolution algérienne et la droit, Bruxelles, 1961

Бериџ, Г.Р., Дипломатија-теорија и пракса, трето издание, „11 Октомври“- Прилеп,

2009.

Владимир Пивоваров, Арсовски Љупчо, Дипломатско и Конзуларно Право, Скопје,

2008

Cahier Philippe, Le droit contemporain diplomatique, Paris, 1962

Chscko Joseph, Indian Contribution to the Field of International Law Concepts, RDC, 1958

Clifton F. Wilson, Diplomatic Privileges and Immunities, Tucson, Arizona, 1967

Dimitrie Pindič, Specijalne misije u savremenom medjunarodnom pravu, Institut za

medjunarodnu politiku i privredu, Beograd, 1958

Dimitrie Pindić, Ujedinjene nacije i kodifikacija pravila o specijalnim misijama, prvnog

fakulteta, Beograd, 1972.

Donnarumma Rosaria Marija, La diplomazia “ad hoc”, Napoli, 1968.

Donnarumma M. R., La Convention sur les missions spéciales, Décembre, 1969.

Dembinski Ludwig, The Modem Law of Diplomacy. External Missions of States and

International Organizations, Martinus Nijhoff, 1988.

Фрчкоски Љ. Д, Д-р.С.Георгиевски, Д-р.Т. Петрушевска, Меѓународно Јавно Право,

Скопје, 2012

Фрчкоски Љ., Тупурковски В., Ортаковски В., Меѓународно јавно право, Табернакул,

Скопје, 1995.

Фрчкоски Д. Љубомир, Преговарање во конфликти на идентитети, 3-то Издание,

Скопје, 2012.

Faik Reşit Unat, Osmanlı Sefirleri ve Sefaretnameleri, TTK Yayınları, Ankara, 1992, стр.

43

74

Evans M. D., International Law, Oxford University Press, 2006.

George Grote, History of Greece, Vol. VIII, London, 1854

Genet R., Traité de dipnotie de dr Droit diplomatique, Vol I., Paris, 1931.

Geršić Giga, Današnje diplomatsko i konzularno pravo, I., Beograd, 1898

Hackwort G. H., Digest of International Law, Vol. IV, Washington, 1942

Hardi Michal, Modern Diplomatie Law, The Hague, 1963

Hüner Tuncer, Osmanlı Diplomasisi ve Sefaretnameler, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2010

Hiti Filip, Istorija Arapa od najstarijih vremena do danas, Sarajevo, 1967

Jelic Aleksandar, Savremeno diplomatsko pravo, Beograd, 1978

Jiriček Konstantin, Politička istorija, Beograd, 1952.

Khadduri Mojid, War and Peace in the Law of Islam, A Study of Muslim International Law,

London, 2007

Luke I., Leo Consular Law and Practice, London, 1961.

Малколм Н. Шо, Меѓународно Право, 6. Издание, Универзитет С. Р. Џенингс,

Личестер, 2008.

Maresca Adolfo, Missioni speciali, A. Giuffrè, Milano, 1975.

Michel Virally, Le principe de réciprocité en droit International contemporain, RDC, T.122,

1967

Murty B. S., The International Law of Diplomacy. The Diplomatie Instrument and World

Public Order, New Haven Press, 1989.

Nascimento de Silva, Diplomacy in International Law, Leiden, 1971.

Paszkovski Mieczyslaw, The Law on Special Missions, Polish Yearbook of International Law,

1974

Przetacznik F., Diplomacy by Special Missions, 2, RDISIP, 1981

Potemkin, Istorija diplomatije, Beograd I, 1951

Reinsch Paul, Secret Diplomacy, Hart court, Brace and Company, New York, 1922

Sandrovski K. K., Specijalne diplomatičeskie misii, Medzunarodnopravovije voprosi, Kiev,

1977

Simoniti Iztok, Teorija in praksa - Specijalna misija, Univerza v Ljubljani, 1995,

Sen B., A Diplomatic Handbook of International Law and Practice, The Hague, 1965

Water Maurice, The Ad Hoc Diplomat: A Study in Municipal and International Law, The

Hague, 1963

75

ДОКУМЕНТИ НА ОБЕДИНЕТИТЕ НАЦИИ

Yearbook of International Law Commission of the United Nations, Vol. I-II, 1958-1970.

Bartoš Milan, Rapport I. Doc. A/CN.4/1966, 3 March 1966.

Rapport II. Doc. A/CN.4/179, 21 April 1965

Rapport III. Doc. A/CN.4/189, 13, 17 June 1966

Rapport IV. Doc. A/CN.4/1964, 5, 18, 21 April 1967, 17 May 1967.

КОНВЕНЦИИ

Виенска конвенција за дипломатски односи (1961)

Виенска конвенција за конзуларни односи (1963)

Конвенција за специјални мисии (1969)

Конвенција за спречување и казнување на кривични дела против лица кои уживаат

меѓународна заштита (1971)

Конвенција за привилегии и имунитети на специјализираните агенти (1947)

Хаванската конвенција за дипломатските службеници (1928)

ИНТЕРНЕТ ИЗВОРИ

http://www.un.org

http://www.un.org/en/documents/charter/index.shtml

http://www.legal.un.org/avl/ha/csm/csm.html

http://www.grberridge.diplomacy.edu/havana-conventions/

http://www.conventions.coe.int

76