ba¤bahçe

Teras veBalkonda

Düzenlemeler

Yusufeli’ninÇiftçileri

Küpeçiçe¤i

BahçemizdekiKonuklar:Kufllar, Kelebekler

TAfiLARLASÜSLEMELER

TOHUMDANB‹TK‹YE

TOPRA⁄INIZITANIYIN

BitkilerinFarmakolojikÖzellikleri

Gerçekte bir balkonu düzenlemek, genellikle bir bahçeyi düzenlemekten daha zordur.

Çok daha küçük bir alana, istedi¤imiz fleyleri do¤ru olarak yerlefltirmek kolay ifl de¤ildir.

Ç ‹ Ç E K B A H Ç E Ç E V R E D E R G ‹ S ‹ E K ‹ M 2 0 0 5 Y I L : 1 S A Y I : 1 F ‹ Y A T I : 3 Y T L

Basit bir yaklafl›mla bakacakolursak, bir ilaç tabletiyle birt›bbi bitki yapra¤› aras›nda

pratik olarak fark olmad›¤›n›görebiliriz. Her ikisi de insan bedeniüzerindeki etkilerini, içerdi¤ikimyasal maddeler yoluyla yapar.Tabletin özelli¤i içindeki kimyasalmadde miktar›n›n ayarlanm›fl vegenellikle de çok olmas›d›r.Yapraktaysa kimyasal maddelerdaha az bulunur. Bu nedenlearalar›nda doz fark› vard›r. Al›nacakyaprak say›s› artt›r›larak ya daiçindeki kimyasal maddeler tüketme(ekstraksiyon) yoluyla zenginlefltirilereketkili doza ulafl›labilir. Anlafl›laca¤›gibi bir maddeyi ilaç yapan onunmaddeyi bedene verilebilecekbiçime sokulabilmesi veuygun dozun saptanmas›d›r.Bu da standardizasyonla sa¤lan›r.

‹laç hammaddelerininstandardizasyon kayna¤›farmakopelerdir. Farmakopeler,ilaçlar›n kalite kontrolü için gereklistandart yöntemleri, malzemeleri veilaç hammaddelerinin özelliklerini,miktar saptama ve test yöntemleriniiçeren kitaplard›r. Yürürlükte olduklar›sürece hukuki nitelik tafl›rlar. Her ülkekendi farmakopesini ç›karabilece¤igibi, birçok ülkeye yönelik

uluslararas› nitelikte farmakopelerde ç›kar›labilir. Farmakope yaz›m›süreklilik isteyen bir çal›flmad›r veenstitü ciddiyeti içinde bir çal›flmay›gerektirir. Ülkemizde geçerli olanfarmakope, Avrupa Farmakopesi’dir.Türkiye 1994’te, bu farmakopeyikabul etmifltir. Bunun yan›nda Sa¤l›kBakanl›¤›, merkezi Fransa’n›nStrazburg kentinde bulunan AvrupaFarmakopesi Komisyonu’nun

Dünyan›n bütün kültürlerindeinsanlar binlerce y›ld›r hayvandavran›fllar›n› gözlemleyerek ya dadeneme-yan›lma yoluyla hangi bitkilerin zehirli, hangilerininde besleyici oldu¤unu vehangilerinin tedavi amac›ylakullan›labilece¤ini ö¤renmifltir. Bu bilgiler de kuflaktan kufla¤a aktar›larak günümüzede¤in ulaflm›flt›r.

Bizler bugün o bilgileri bilimin süzgecinden geçirerek yeni ilaçlar keflfediyoruz ya dageleneksel t›pta kullan›lagelenbitkilerin kimi yararl› özelliklerini kan›tl›yoruz.

22 ba¤bahçe / Ekim 2005

farmakoloji -2- 20/10/05 15:44 Page 2

çal›flmalar›na, elindeki uzmanlarlakatk› sa¤lamaktad›r. Bitkisel ilaçhammaddeleriyle ilgili 13 numaral›uzmanlar grubu ifl yo¤unlu¤unedeniyle iki komite olarakçal›flmakta ve her y›l üçer keztoplanmaktad›r. Ülkemizi, 13Agrubunda Prof. Dr. Ekrem Sezik ve13B grubunda da Prof. Dr. K. HüsnüCan Bafler temsil etmektedir.

Dördüncü bask›s› 2002’de hem CDhem de kitap halinde yap›lan, AvrupaFarmakopesi’nde 170’i aflk›n bitkiselilaç hammaddesi (drog) monograf›bulunuyordu. 2005’in ilk aylar›ndaç›kan beflinci bask›daysa, bu say›200’ü afl›yor. Türkiye’deyse, Sa¤l›kBakanl›¤› bünyesinde etkinlikgösteren Türk Farmakope Komisyonu,Avrupa Farmakopesi’nden uyarlananTürk Farmakopesi’nin haz›rl›kçal›flmalar›n› tamamlad›.

Farmakopenin genel yöntemleriiçeren birinci cildi bask›dad›r.

Bu sütunda her say›da AvrupaFarmakopesi’ne kay›tl› t›bbi bitkileritek tek ifllenip, o bitkilere iliflkinen son bilimsel veriler ›fl›¤›ndagüvenilir bilgiler verilecektir.Bu bilgiler genel okuyucuyu oldu¤ukadar, doktor ve eczac›lar›m›z› dabilgilendirmeye yönelik olacakt›r.Böylece önemli bir bofllu¤undoldurulaca¤› düflünülmektedir.Çünkü günümüzde flifal› bitkilereiliflkin bilgi veren Türkçeyaz›lm›fl güvenilir kitap say›s›yok denecek kadar azd›r. Gazete vedergi ekleriyle, ‹nternet sitelerindeverilen bilgilerse, ne yaz›k kibilimsel yanl›fllar ve çevirihatalar›yla doludur.

Prof. Dr. K. Hüsnü Can Bafler Anadolu Üniversitesi Eczacılık Fakültesi

Bitkilerin FarmakolojikAnsiklopedisi

Farkl› CinslerFarkl› KimyasalMaddeler

Yüz milyonlarca y›l süren

evrim sürecinde inan›lmaz say›

ve çeflitlilikte bitki cinsi ve türü

ortaya ç›km›flt›r. Yaflama ve

soyunu sürdürme çabas›

içindeki bitki türleri,

düflmanlar›n› ve rakiplerini

cayd›rmak, yok etmek ya da

onlarla uzlaflmak amac›yla

flafl›rt›c› çeflitlilikte kimyasal

molekülü sentezleyebilme

özelli¤i gelifltirmifltir. Soyu

tükenip, yok olan baflar›s›z

türlerin say›s›n› bilmek,

kuflkusuz olanaks›zd›r. Bugün

dünyam›z› süsleyen bitkiler

en küçü¤ünden en büyü¤üne

kadar yaflam mücadelesinde

baflar›l› olanlard›r.

Farmakopede kay›tl› bitkilerle

ilgili bilgi verilirken, o bitkiler

üzerinde yap›lm›fl klinik

çal›flmalar özetlenir. Bunun

yan›nda yan etkileri, ters

etkileri, baflka ilaçlarla

geçimsizlikleri, kullan›m

dozlar›, gebelik ve emzirme

döneminde kullan›l›p

kullan›lamayacaklar› gibi

bilgilere de yer verilir.

23Ekim 2005 / ba¤bahçe

farmakoloji -2- 20/10/05 15:44 Page 3