BAHASA ISTANA DAN BAHASA RAKYAT KEPADA RAJABAHASA ISTANA

Bahasa istanaialah bentuk bahasa yang digunakan di kalangan kerabat diraja, apabila berhubung dengan kerabat diraja, dan apabila menyebut hal-ehwal berkenaan raja dalam sesetengah bahasa, baik masih digunakan hari ini mahupun tinggal sejarah.

Almarhum -Allahyarham

Ampun -maaf

Anjung- ruang istana

Anugerah- hadiah

Ayap- makan, digunakan oleh orang kebanyakan kepada Raja

Ayapan hidangan,- digunakan oleh orang kebanyakan kepada Raja

Balai- tempat menghadap atau bicara

Beradu- tidur

Berair- basuh tangan sebelum menjamah makanan

Beranggar- tempat duduk sementara

Berangkat- pergi

Berasa -sakit (digunakan khas kepada putera-puteri yang kecil)

Berasa ulu- sakit kepala

Bercemar duli- merendahkan diri

Berdaulat- mempunyai kuasa pemerintah

Beristirahat- berehat

Berputera -bersalin atau beranak

Bersiram- mandi

Bertakhta- bersemayam di atas

Bertelut -merendahkan diri dengan melutut

Bertitah -bercakap atau berkata

Beta -saya, dipakai oleh Paduka Seri Sultan, Raja Muda, Raja Di Hilir dan isteri gahara baginda masing-masing dalm tulisan atau pertuturan kepada rakyat

Bingkisan- surat

Cerap -ketahui, digunakan oleh orang kebanyakan kepada Raja

Dato'- panggilan kehormatan dipakai kepada Orang Besar de-Lapan, dan orang-orang yang telah dikurniakan Darjah Kebesaran yang membawa gelaran itu

Dengan- tuah menerima sesuatu titah dengan niat akan menunaikannya

Dian- lilin

Didik -anak, kaedah Orang Besar-Besar dan orang kebanyakan membahasakan anak-anak buah yang muda kepada Raja

Diputerakan -dilahirkan

Disemadi- dikebumi

Duli Tuanku- debu, habuk di bawah tapak kaki Raja, sesuatu perkara yang hendak disampaikan kepada Paduka Seri Sultan, Raja Muda, Raja Di Hilir dan isteri gahara baginda

Engku- panggilan kepada Raja-Raja daripada Negeri Perak

Gada-gada- panji panji kecil yang diikatkan banyak-banyak pada tali dan digantung bersenggayut pada hari keramaian istiadat diraja

Gahara -sama setaraf atau keturunan Raja yang sebenar

Gering -sakit

Geta- bangku dewan atau bangku tempat duduk Raja

Gundik- isteri-isteri kedua Raja-Raja

Hamba- kaedah membahasakan diri di hadapan Raja

Hemat- pendapat

Hidangan- sajian

Hilang -meninggal dunia (digunakan khas untuk Raja-Raja kecil)

Ibni- bin

Istana -rumah kediaman

Istiadat- upacara

Jaga- bangun (dari tidur)

Jata -lambang

Jemala- batu kepala

Jenazah- mayat

Junjung kasih- terima kasih, digunakan oleh orang kebanyakan kepada Raja

Junjung titah -menurut perintah Raja

Kami- saya, dipakai dalam pertuturan dan tulisan Paduka Seri Sultan kepada Raja-Raja, Orang Besar-Besar dan rakyat

Kaus -kerusi

Ke bawah- kepada

Kecerapan- keterangan

Kesyukuran- terima kasih

Kita -semua para hadirin, dipakai oleh Raja-Raja dan Orang Besar-Besar dalam pertuturan atau tulisan kepada orang-orang yang rendah mertabatnya daripada mereka

Ku -ya, digunakan oleh orang kebanyakan kepada Raja

Kurang cerap- kurang periksa atau tidak tahu

Kurnia- beri atau hadiah

Majlis persantapan- majlis jamuan

Makam- kubur

Maktub -tulis

Mangkat- meninggal dunia

Mangku -memegang jawatan yang kosong sementara

Masuk Jawi- berkhatan atau bersunat

Memanda -perbahasaan dalam pertuturan dipakai oleh Raja-Raja merujuk kepada Orang Besar Negeri

Memohon ampuni limpah perkenan- meminta izin

Memurnikan- menyempurnakan

Mengampuni- bersetuju atau meluluskan

Menghadap- berjumpa atau berkunjung

Menginap- bermalam

Menyembahkan kesyukuran- mengucapkan terima kasih (khususnya kepada Raja Pemerintah)

Merafak- menyampai

Mika- engkau, dipakai dalam pertuturan antara yang berpendidikan tinggi mahupun berpangkat tinggi sahaja

Mohon-/Pohon minta

Mohon patik- meminta menolak sesuatu titah perintah atau persembahan

Murka- marah

Pacal- kaedah membahasakan diri di hadapan Raja

Pacal pondok -kaedah membahasakan isteri di hadapan Raja

Paduka- kalimah ini digunakan kepada Raja membahasakan yang sama sedarah dengannya

Pahar- talam emas atau perak khas untuk kegunaan Raja

Panca Persada -rumah panggung yang dibuat tempat permandian diraja

Panji -bendera

Patik- saya, perbahasaan dipakai dalam pertuturan atau tulisan oleh Orang Besar-Besar dan orang kebanyakan kepada Raja-Raja

Patik mohon- meminta izin meninggalkan majlis

Payung -anak Raja

Penanggahan- kawasan dapur istana

Perbaraan- perasapan

Perkenan- bersetuju

Persada- pentas tinggi

Persalinan- pakaian

Persembahan -penyampaian atau barang yang dihadiah

Puri- bilik tidur

Putera- anak laki-laki

Puteri- anak perempuan

Rimbit -mengandung atau hamil

Santap -makan

Santap -air minum

Seberhana -sepasang

Semayam- duduk

Sembah -mengangkat kedua-dua tangan ke dahi dengan merapatkan kesemua jari itu ke dahi sebagai tanda hormat

Senda -saya, dipakai dalam percakapan sahaja oleh Raja-Raja yang sama setaraf atau Raja-Raja pangkat muda kepada pangkat tua

Seperanak nasi- setengah jam

Sepiak pinang- sebentar lagi

Sila- jemput

Sungai besar- buang air besar

Sungai kecil- buang air kecil

Tapakan -tempat duduk tinggi di pertengahan balairong seri yang dikhaskan untuk Orang Besar-Besar dan orang kenamaan

Teman- pengiring orang yang berpangkat dan bermakna saya yang dipakai dalam pertuturan di antara Raja-Raja berpangkat tua kepada yang berpangkat muda

Tengku -perbahasaan dipakai kepada Orang Besar Ampat pada zaman dahulu

Tetampan- kain kuning tanda pangkat pelayan Raja dan diletakkan di atas bahu

Toh- dibahasakan sebagai 'Toh' dan bukan 'Tok' kepada Orang Besar Perak and Toh-Toh Muda

Toh Puan- perbahasaan panggilan kepada isteri pertama Orang Besar Negeri

Tuanku- tuan aku, bahasa panggilan di dalm pertuturan atau tulisan dipakai oleh Raja-Raja, Orang Besar-Besar, orang kebanyakan sekalian kepada Paduka Seri Sultan, Raja Muda, Raja Di Hilir serta isteri gahara baginda

Tunggul- sejenis bendera istiadat

Ubun-ubun/ batu kepala

Ubur-ubur/ payung diraja

Ulu -kepala

Uzur- sakit, digunakan oleh orang kebanyakan kepada Raja

Wali kain- tanda pangkat pelayan istana yang ditaruh di bahu

Warkah -surat, digunakan oleh orang kebanyakan kepada Raja

Watikah- surat rasmi (daripada Raja-Raja yang memerintah)

Bahasa IstanaBahasa Biasa

AlmarhumAllahyarham

ampun kurniamaaf

anugerahberi; hadiah

bagindadia (rakyat menyapa raja)

beradutidur

berangkatberlepas; bertolak

bercemar duliberjalan; pergi ke

berkenansudi; suka akan

berputeraberanak; bersalin

bersabdaberkata

bersirammandi

bertitahberkata

betasaya (raja)

daulatbahagia

geringsakit

hari keputeraanhari jadi

hulukepala

iram-irampayung

kauskasut

kurniaberi; hadiah

mahkotatopi

makamkubur

mangkatmati; meninggal dunia

menghadapmenjumpai

murkamarah

patiksaya (rakyat menghadap raja)

peraduantempat tidur

permaisuriisteri

puteraanak lelaki

puterianak perempuan

santapmakan

semayamduduk; tinggal

sembahmemberi salam

singgahsanakerusi

titahkata; perintah