Bai Lam de Cuong Kinh Te Chinh Tri

8/3/2019 Bai Lam de Cuong Kinh Te Chinh Tri

1/43

1

CHNG 3

SN XUT HNG HA V CC QUY LUT CA SX HNG HA

1. Hng ha v hai thuc tnh ca hng ha :Hng ha l sn phm ca lao ng, tho mn c nhu cu no ca con ngi

thng qua trao i, mua bn.

Hng ha c th dng hu hnh nh: st, thp, lng thc, thc phm... hoc dngv hnh nh nhng dch v thng mi, vn ti hay dch v ca gio vin, bc s v nghs...

Hng ha c hai thuc tnh: gi tr s dng v gi tr.

a) Gi tr s dng ca hng ha

Gi tr s dng ca hng ha l cng dng ca hng ha tho mn nhu cu no ca con ngi.

Bt c hng ha no cng c mt hay mt s cng dng nht nh. Chnh cngdng (tnh c ch ) lm cho hng ha c gi tr s dng. C s ca gi tr s dngca hng ha l do nhng thuc tnh t nhin (l, ho hc) ca thc th hng ha quyt nh nn gi tr s dng l phm tr vnh vin v n tn ti trong mi phng thc

hay kiu t chc sn xut. Gi tr s dng ca hng ha c pht hin dn dn trong qutrnh pht trin ca khoa hc - k thut v ca lc lng sn xut ni chung. \

X hi cng tin b, lc lng sn xut cng pht trin th s lng gi tr s dngngy cng nhiu, chng loi gi tr s dng cng phong ph, cht lng gi tr s dngngy cng cao.

Gi tr s dng ca hng ha l gi tr s dng x hi v gi tr s dng ca hngha khng phi l gi tr s dng cho ngi sn xut trc tip m l cho ngi khc, chox hi, thng qua trao i, mua bn. iu i hi ngi sn xut hng ha phi lunlun quan tm n nhu cu ca x hi, lm cho sn phm ca mnh p ng c nhucu ca x hi.

Gi tr s dng ca hng ha l vt mang gi tr trao i.


2/43

2

b) Gi tr ca hng ha

Mun hiu c gi tr ca hng ho phi i t gi tr trao i. Gi tr trao itrc ht l mt quan h v s lng, l t l theo mt gi tr s dng loi ny ctrao i vi nhng gi tr s dng loi khc.

Th d: 1m vi = 5 kg thc.Tc l 1 mt vi c gi tr trao i bng 5 kg thc.

Vn l, ti sao vi v thc li c th trao i c vi nhau, v hn na chngli trao i vi nhau theo mt t l nht nh (1 : 5)?

Hai hng ha khc nhau (vi v thc) c th trao i c vi nhau th gia chngphi c mt c s chung no . Ci chung khng phi l gi tr s dng ca chng,bi v, gi tr s dng ca vi l mc, hon ton khc vi gi tr s dng ca thc l

n. Ci chung l: c vi v thc u l sn phm ca lao ng, u c lao ng kttinh trong . Nh c c s chung m cc hng ha c th trao i c vi nhau. Vvy, ngi ta trao i hng ha cho nhau chng qua l trao i lao ng ca mnh n giutrong nhng hng ha y.

Chnh lao ng hao ph to ra hng ha l c s chung ca vic trao i v nto thnh gi tr ca hng ha.

Nh vy, gi tr ca hng ha l lao ng x hi ca ngi sn xut hng ha kttinh trong hng ha. Cn gi tr trao i m chng ta cp trn, chng qua ch lhnh thc biu hin ra bn ngoi ca gi tr, gi tr l ni dung, l c s ca gi tr traoi. ng thi, gi tr biu hin mi quan h gia nhng ngi sn xut hng ha. Cngchnh v vy, gi tr l mt phm tr lch s, ch tn ti trong kinh t hng ha.

c) Mi quan h gia hai thuc tnh ca hng ha

Hai thuc tnh ca hng ha c quan h cht ch vi nhau, va thng nht, vamu thun vi nhau. Mt thng nht th hin ch: hai thuc tnh ny cng ng thi tnti trong mt hng ha, mt vt phi c y hai thuc tnh ny mi l hng ha. Nu

thiu mt trong hai thuc tnh vt phm s khng phi l hng ha. Chng hn, mtvt c ch (tc c gi tr s dng), nhng khng do lao ng to ra (tc khng c kt tinhlao ng) nh khng kh t nhin th s khng phi l hng ha. Mu thun gia haithuc tnh ca hng ha th hin ch:

Th nht, vi t cch l gi tr s dng th cc hng ha khng ng nht v cht.Nhng ngc li, vi t cch l gi tr th cc hng ha li ng nht v cht, u l


3/43

3

"nhng cc kt tinh ng nht ca lao ng m thi", tc u l s kt tinh ca lao ng,hay l lao ng c vt ho.

Th hai, tuy gi tr s dng v gi tr cng tn ti trong mt hng ha, nhng qutrnh thc hin chng li tch ri nhau v c mt khng gian v thi gian: gi tr c

thc hin trc trong lnh vc lu thng, cn gi tr s dng c thc hin sau, tronglnh vc tiu dng. Do nu gi tr ca hng ho khng c thc hin th s dn nkhng hong sn xut.

2. Tnh hai mt ca lao ng sx hng ha :Hng ha c hai thuc tnh khng phi l do c hai th lao ng khc nhau kt tinh

trong n, m l do lao ng ca ngi sn xut hng ha c tnh cht hai mt: va mangtnh cht c th (lao ng c th), li va mang tnh cht tru tng (lao ng tru

tng). C.M

c l ngi u tin pht hin ra tnh cht hai mt .a) Lao ng c th

Lao ng c th l lao ng c ch di mt hnh thc c th ca nhng nghnghip chuyn mn nht nh.

Mi mt lao ng c th c mc ch, phng php, cng c lao ng, i tnglao ng v kt qu lao ng ring. Chnh nhng ci ring phn bit cc loi lao ngc th khc nhau. Chng hn, lao ng ca ngi th may v lao ng ca ngi th mcl hai loi lao ng c th khc nhau. Lao ng ca ngi th may c mc ch l lm raqun o ch khng phi l bn gh; cn phng php l may ch khng phi l bo, ca;c cng c lao ng l kim, ch, my may ch khng phi l ci ca, ci bo...; v laong ca ngi th may th to ra qun o mc, cn lao ng ca ngi th mc thto ra gh ngi... iu c ngha l: lao ng c th to ra gi tr s dng ca hngha.

Trong x hi c nhiu loi hng ha vi nhng gi tr s dng khc nhau l do cnhiu loi lao ng c th khc nhau. Nu phn cng lao ng x hi cng pht trin thcng c nhiu gi tr s dng khc nhau p ng nhu cu ca x hi.

b) Lao ng tru tng

Lao ng tru tng l lao ng ca ngi sn xut hng ha khi gt b nhnghnh thc c th ca n, hay ni cch khc, chnh l s tiu hao sc lao ng (tiu haosc bp tht, thn kinh) ca ngi sn xut hng ha ni chung.


4/43

4

Chnh lao ng tru tng ca ngi sn xut hng ha mi to ra gi tr ca hngha. Nh vy, c th ni, gi tr ca hng ha l lao ng tru tng ca ngi sn xuthng ha kt tinh trong hng ha. cng chnh l mt cht ca gi tr hng ha.

Tnh cht hai mt ca lao ng sn xut hng ha phn nh tnh cht t nhn v

tnh cht x hi ca lao ng ca ngi sn xut hng ha.

Nh trn ch ra, mi ngi sn xut hng ho sn xut ci g, sn xut nh thno l vic ring ca h. V vy, lao ng mang tnh cht t nhn, v lao ng c thca h l biu hin ca lao ng t nhn.

ng thi, lao ng ca ngi sn xut hng ha l lao ng x hi v n l mtb phn ca ton b lao ng x hi trong h thng phn cng lao ng x hi. Phncng lao ng x hi to ra s ph thuc ln nhau gia nhng ngi sn xut hng ha.

H lm vic cho nhau, thng qua trao i hng ha. Vic trao i hng ha khng th cnc vo lao ng c th m phi quy lao ng c th v lao ng chung ng nht - laong tru tng. Do , lao ng tru tng l biu hin ca lao ng x hi. Gia laong t nhn v lao ng x hi c mu thun vi nhau. Mu thun c biu hin cth trong hai trng hp sau:

- Sn phm do nhng ngi sn xut hng ha ring bit to ra c th khng nkhp vi nhu cu ca x hi (hoc khng cung cp cho x hi hoc vt qu nhu cuca x hi...). Khi sn xut vt qu nhu cu ca x hi, s c mt s hng ha khng

bn c, tc khng thc hin c gi tr.

- Mc tiu hao lao ng c bit ca ngi sn xut hng ha cao hn so vi mctiu hao m x hi c th chp nhn, khi hng ha cng khng bn c hoc bnc nhng khng thu hi chi ph lao ng b ra.

Mu thun gia lao ng t nhn v lao ng x hi l mm mng ca mi mu thuntrong nn sn xut hng ho. Chnh v nhng mu thun m sn xut hng ho vavn ng pht trin, va tim n kh nng khng hong.

3. Lng gi tr hng ha :a) Thi gian lao ng x hi cn thit

Gi tr ca hng ha l do lao ng x hi, lao ng tru tng ca ngi sn xuthng ha kt tinh trong hng ha. Vy, lng gi tr ca hng ha c o bng lnglao ng tiu hao sn xut ra hng ha . Lng lao ng tiu hao y c tnh bngthi gian lao ng.


5/43

5

y, lao ng to thnh thc th ca gi tr, l th lao ng ging nhau ca conngi, l chi ph ca cng mt sc lao ng ca con ngi; n c tnh cht ca mt sclao ng x hi trung bnh...Do , sn xut ra mt hng ha nht nh, ch cn dngmt thi gian lao ng trung bnh cn thit hoc "thi gian lao ng x hi cn thit".

iu cng c ngha l, trong thc t, c nhiu ngi cng sn xut mt loi hng ha,nhng iu kin sn xut, trnh tay ngh, nng sut lao ng khc nhau, do thigian lao ng hao ph sn xut ra hng ha l khc nhau, tc l c mc hao ph laong c bit khc nhau. Th nhng lng gi tr ca hng ha khng phi do mc hao

ph lao ng c bit hay thi gian lao ng c bit quy nh, m n c o bi thigian lao ng x hi cn thit.

Thi gian lao ng x hi cn thit l thi gian lao ng cn sn xut ra mt hngha no trong nhng iu kin sn xut bnh thng ca x hi vi mt trnh trangthit b trung bnh, vi mt trnh thnh tho trung bnh v mt cng lao ngtrung bnh trong x hi .

Thc cht, thi gian lao ng x hi cn thit chnh l mc hao ph lao ng x hitrung bnh (thi gian lao ng x hi trung bnh) sn xut ra hng ha. Thng thngthi gian lao ng x hi cn thit gn st vi thi gian lao ng c bit (mc hao ph laong c bit) ca ngi sn xut hng ha no cung cp i b phn hng ha trn thtrng.

Thi gian lao ng x hi cn thit l mt i lng khng c nh, v trnh thnh

tho trung bnh, cng lao ng trung bnh, iu kin trang b k thut trung bnh cax hi mi nc khc nhau l khc nhau v thay i theo s pht trin ca lc lngsn xut. Khi thi gian lao ng x hi cn thit thay i (cao hay thp) th lng gi trca hng ha cng s thay i.

Nh vy, ch c lng lao ng x hi cn thit, hay thi gian lao ng x hi cnthit sn xut ra mt hng ha, mi quyt nh i lng gi tr ca hng ha y.

b) Nhng yu t nh hng n lng gi tr ca mt n v hng ha

Tt c nhng yu t nh hng ti thi gian lao ng x hi cn thit u nhhng ti lng gi tr ca hng ha. Chng ta xem xt ba yu t c bn: nng sut laong, cng lao ng v mc gin n hay phc tp ca lao ng.

- Nng sut lao ng l sc sn xut ca lao ng. N c o bng lng snphm sn xut ra trong mt n v thi gian hoc lng thi gian lao ng hao ph snxut ra mt n v sn phm.


6/43

6

Nng sut lao ng tng ln c ngha l cng trong mt thi gian lao ng, nhngkhi lng hng ha sn xut ra tng ln lm cho thi gian lao ng cn thit sn xutra mt n v hng ha gim xung. Do , khi nng sut lao ng tng ln th gi tr camt n v hng ha s gim xung v ngc li.

Nh vy, gi tr ca hng ha t l nghch vi nng sut lao ng. Nng sut laong li ph thuc vo nhiu yu t nh: trnh kho lo (thnh tho) trung bnh cangi cng nhn, mc pht trin ca khoa hc - k thut, cng ngh v mc ngdng nhng thnh tu vo sn xut, trnh t chc qun l, quy m v hiu sut cat liu sn xut, v cc iu kin t nhin. Mun tng nng sut lao ng phi hon thincc yu t trn.

- Cng lao ng l i lng ch mc hao ph sc lao ng trong mt nv thi gian. N cho thy mc khn trng, nng nhc hay cng thng ca lao ng.

Cng lao ng tng ln tc l mc hao ph sc c bp, thn kinh trong mt n vthi gian tng ln, mc khn trng, nng nhc hay cng thng ca lao ng tng ln.

Nu cng lao ng tng ln th s lng (hoc khi lng) hng ha sn xut ra tngln v sc hao ph lao ng cng tng ln tng ng, v vy gi tr ca mt n v hngha vn khng i. Tng cng lao ng thc cht cng nh ko di thi gian laong cho nn hao ph lao ng trong mt n v sn phm khng i.

Tng nng sut lao ng v tng cng lao ng ging nhau ch: chngu dn n lng sn phm sn xut ra trong mt n v thi gian tng ln. Nhng

chng khc nhau ch: tng nng sut lao ng lm cho lng sn phm (hng ha) snxut ra trong mt n v thi gian tng ln, nhng lm cho gi tr ca mt n v hngha gim xung. Hn na, tng nng sut lao ng c th ph thuc nhiu vo my mc,k thut, do , n gn nh l mt yu t c "sc sn xut" v hn; cn tng cng lao ng, lm cho lng sn phm sn xut ra tng ln trong mt n v thi gian, nhnggi tr ca mt n v hng ha khng i. Hn na, tng cng lao ng ph thucnhiu vo th cht v tinh thn ca ngi lao ng, do , n l yu t ca "sc sn xut"c gii hn nht nh. Chnh v vy, tng nng sut lao ng c ngha tch cc hn ivi s pht trin kinh t.

- Mc phc tp ca lao ng cng nh hng nht nh n lng gi tr cahng ha. Theo mc phc tp ca lao ng, c th chia lao ng thnh lao ng ginn v lao ng phc tp.


7/43

7

Lao ng gin n l lao ng m mt ngi lao ng bnh thng khng cnphi tri qua o to cng c th thc hin c. Lao ng phc tp l lao ng i hiphi c o to, hun luyn mi c th tin hnh c.

Trong cng mt thi gian, lao ng phc tp to ra nhiu gi tr hn lao ng gin

n. Lao ng phc tp thc cht l lao ng gin n c nhn ln. Trong qu trnhtrao i hng ha, mi lao ng phc tp u c quy v lao ng n gin trung bnh,v iu c quy i mt cch t pht sau lng nhng hot ng sn xut hng ha,hnh thnh nhng h s nht nh th hin trn th trng.

CHNG 4

SN XUT GI TRTHNG D, QUY LUT KINH TC BN CA

CH NGHAT BN

1. Cng thc chung tbn :Tin l sn vt cui cng ca lu thng hng ho, ng thi l hnh thi xut hin

u tin ca t bn.

Tin trong lu thng hng ha gin n vn ng theo cng thc: H - T - H. Tin

trong nn sn xut t bn ch ngha vn ng theo cng thc: T - H - T.a) So snh hai cng thc:

im ging nhau ca hai cng thc lu thng ni trn l u cu thnh bi hai yut hng v tin; u cha ng hai hnh vi i lp nhau l mua v bn; u biu hinquan h kinh t gia ngi mua v ngi bn.

im khc nhau gia hai cng thc l: Lu thng hng ha gin n bt ubng hnh vi bn (H - T) v kt thc bng hnh vi mua (T - H); im xut pht v imkt thc u l hng ha, tin ch ng vai tr trung gian, mc ch l gi tr s dng.

Ngc li, lu thng ca t bn bt u bng hnh vi mua (T - H) v kt thc bng hnhvi bn (H - T); tin va l im xut pht, va l im kt thc, cn hng ha ng vaitr trung gian...Mc ch ca lu thng t bn l gi tr, v gi tr ln hn. T bn vnng theo cng thc T-H-T, trong T = T + T; T l s tin tri hn c gi l gitr thng d v k hiu bng m. Cn s tin ng ra ban u vi mc ch thu c gi tr


8/43

8

thng d tr thnh t bn. Nh vy, tin ch bin thnh t bn khi c dng mang ligi tr thng d cho nh t bn. Cng thc:

T H T vi T = T + m

c gi l cng thc chung ca t bn. Mi t bn u vn ng nh vy nhmmc ch mang li gi tr thng d.

Nh vy, t bn l tin t ln ln hay gi tr sinh ra gi tr thng d.

b) Mu thun ca cng thc chung ca tbn

S tin tri hn (T) hay gi tr thng d (m) sinh ra t u?

Thot nhn, hnh nh gi tr thng d sinh ra trong lu thng. Vy c phi do bncht ca s lu thng lm cho tin tng thm v do hnh thnh gi tr thng d hay

khng?

Nu mua - bn ngang gi th ch c s thay i hnh thi ca gi tr: t tin thnhhng hoc t hng thnh tin. Cn tng s gi tr trong tay mi ngi tham gia trao itrc sau vn khng thay i. Trong trng hp trao i khng ngang gi, hng ha cth bn cao hn hoc thp hn gi tr. Nhng, trong nn kinh t hng ha, mi ngi snxut u va l ngi bn, va l ngi mua. Ci li m h thu c khi bn s b li cithit khi mua hoc ngc li. Trong trng hp c nhng k chuyn mua r, bn t thtng gi tr ton x hi cng khng h tng ln, bi v s gi tr m nhng ngi ny thu

c chng qua ch l s n chn, nh cp s gi tr ca ngi khc m thi.

Nh vy lu thng v bn thn tin t trong lu thng khng h to ra gi tr.

Nhng nu ngi c tin khng tip xc g vi lu thng, tc l ng ngoi luthng th cng khng th lm cho tin ca mnh ln ln c.

"Vy l t bn khng th xut hin t lu thng v cng khng th xut hin bn ngoi lu thng. N phi xut hin trong lu thng v ng thi khng phi tronglu thng" l mu thun ca cng thc chung ca t bn. C.Mc l ngi u tin

phn tch v gii quyt mu thun bng l lun v hng ha sc lao ng.

2. S sn xut ra gi tr thng d:Qu trnh sn xut gi tr thng d

Mc ch ca nh t bn ng ra mt s tin mua t liu sn xut v sc lao ngl to ra gi tr thng d.


9/43

9

Qu trnh nh t bn tiu dng hng ha sc lao ng v t liu sn xut snxut gi tr thng d c hai c im: mt l, cng nhn lm vic di s kim sot canh t bn; hai l, sn phm lm ra thuc s hu ca nh t bn.

Lm th no nh t bn c c gi tr thng d?

Gi s, ch to ra 1 kg si, nh t bn phi ng ra s tin 20 ngn n v tin tmua 1 kg bng, 3 ngn n v cho hao ph my mc v 5 ngn n v mua sc lao ngca cng nhn iu khin my mc trong 1 ngy (10 gi). Gi nh vic mua ny nggi tr, mi gi lao ng sng ca cng nhn to ra gi tr mi kt tinh vo sn phm l1000 n v.

Trong qu trnh sn xut, bng lao ng c th, cng nhn s dng my mc chuyn 1 kg bng thnh 1 kg si, theo gi tr ca bng v hao mn my mc cng

c chuyn vo si. Gi nh ch trong 5 gi cng nhn ko xong 1 kg bng thnh 1kg si, th gi tr 1 kg si c tnh theo cc khon nh sau:

+ Gi tr 1 kg bng chuyn vo = 20.000 n v

+ Hao mn my mc = 3.000 n v

+ Gi tr mi to ra (trong 5 gi lao ng, phn ny va b p gi tr sc laong) = 5.000 n v

Tng cng = 28.000 n v

Nu qu trnh lao ng ngng y th nh t bn cha c c gi tr thng d.

Thi gian lao ng (5 gi) m ngi cng nhn to ra mt lng gi tr ngang vigi tr sc lao ng ca mnh gi l thi gian lao ng tt yu v lao ng trong khongthi gian y gi l lao ng tt yu.

Nhng nh t bn mua sc lao ng trong 1 ngy vi 10 gi, ch khng phi 5gi (Hp ng lao ng gia nh t bn v cng nhn tnh theo ngy cng 10 gi nnnh t bn c quyn s dng sc lao ng ca cng nhn trong 10 gi). Trong 5 gi lao

ng tip, nh t bn chi thm 20.000 n v mua 1 kg bng v 3.000 n v hao mnmy mc v vi 5 gi lao ng sau, ngi cng nhn vn to ra 5.000 n v gi tr miv c thm 1 kg si vi gi tr 28.000 n v. Tng s tin nh t bn chi ra c c 2kg si s l:

+ Tin mua bng: 20.000 x 2 = 40000 n v


10/43

10

+ Hao mn my mc (my chy 10 ting):

3.000 x 2 = 6.000 n v

+ Tin lng cng nhn sn xut c ngy (trong 10 gi, tnh theo ng gi

tr sc lao ng) = 5.000 n v

Tng cng = 51.000 n v

Tng gi tr ca 2 kg si l: 2 kg x 28000 = 56.000 n v v nh vy, 58lnggi tr thng d thu c l: 56.000 - 51.000 = 5.000 n v.

Thi gian lao ng (5 gi) to ra gi tr thng d gi l thi gian lao ng thngd, v lao ng trong thi gian y gi l lao ng thng d.

T th d trn y ta kt lun:

Gi tr thng d l mt b phn ca gi tr mi di ra ngoi gi tr sc lao ng docng nhn lm thu to ra v b nh t bn chim khng. C. Mc vit: "B quyt ca s ttng thm gi tr ca t bn quy li l ch t bn chi phi c mt s lng lao ngkhng cng nht nh ca ngi khc". S d nh t bn chi phi c s lao ng khngcng y v nh t bn l ngi s hu t liu sn xut.

Vic nh t bn chim ot gi tr thng d do qu trnh sn xut t bn ch nghato ra gi l bc lt gi tr thng d.

CHNG 7

CH NGHAT BN C QUYN V CNTB C QUYN NH NC

I. Ch ngha tbn c quyn :1. Nguyn nhn hnh thnh tbn c quyn v bn cht ca ch ngha tbn cquyn

a) Nguyn nhn hnh thnh tbn c quyn

Theo Lnin "t do cnh tranh ra tp trung sn xut v s tp trung sn xut ny, khipht trin ti mt mc nht nh, li dn ti c quyn".


11/43

11

S c quyn hay s thng tr ca t bn c quyn l c s ca ch ngha t bnc quyn. S xut hin ca t bn c quyn do nhng nguyn nhn ch yu sau y:

Mt l, s pht trin ca lc lng sn xut di tc dng ca tin b khoa hc -k thut, lm xut hin nhng ngnh sn xut mi m ngay t u l nhng ngnh c

trnh tch t cao. l nhng x nghip ln, i hi nhng hnh thc kinh t t chcmi.

Hai l, cnh tranh t do, mt mt, buc cc nh t bn phi ci tin k thut, tngquy m tch lu; mt khc, dn n nhiu doanh nghip nh, trnh k thut km hoc

b cc i th mnh hn thn tnh, hoc phi lin kt vi nhau ng vng trong cnhtranh. V vy, xut hin mt s x nghip t bn ln nm a v thng tr mt ngnh haytrong mt s ngnh cng nghip.

Ba l, khng hong kinh t lm cho nhiu x nghip nh v va b ph sn; mt ssng st phi i mi k thut thot khi khng hong, do thc y qu trnh tptrung sn xut. Tn dng t bn ch ngha m rng, tr thnh n by mnh m thc ytp trung sn xut.

Bn l, nhng x nghip v cng ty ln c tim lc kinh t mnh tip tc cnhtranh vi nhau ngy cng khc lit, kh phn thng bi, v th ny sinh xu hng thahip, t hnh thnh cc t chc c quyn.

b) Bn cht ca ch ngha tbn c quyn

Ch ngha t bn cnh tranh t do pht trin n nht nh th xut hin cc tchc c quyn. Lc u t bn c quyn ch c trong mt s ngnh, mt s lnh vcca nn kinh t. Hn na, sc mnh kinh t ca cc t chc c quyn cng cha thtln. Tuy nhin, sau ny, sc mnh ca cc t chc c quyn c nhn ln nhanhchng v tng bc chim a v chi phi trong ton nn kinh t. Ch ngha t bn bcsang giai on pht trin mi - ch ngha t bn c quyn.

Xt v bn cht, ch ngha t bn c quyn l mt nc thang pht trin mi cach ngha t bn.

Ch ngha t bn c quyn l ch ngha t bn trong hu ht cc ngnh,cc lnh vc ca nn kinh ttn ti cc t chc t bn c quyn v chng chi phi s

pht trin ca ton b nn kinh t.

Nu trong thi k ch ngha t bn cnh tranh t do, s phn ha gia cc nh tbn cha thc s su sc nn quy lut thng tr ca thi k ny l quy lut li nhun bnh


12/43

12

qun, cn trong ch ngha t bn c quyn, quy lut thng tr l quy lut li nhun cquyn.

S ra i ca ch ngha t bn c quyn vn khng lm thay i c bn chtca ch ngha t bn. Bn thn quy lut li nhun c quyn cng ch l mt hnh thi

bin tng ca quy lut gi tr thng d.

2. c im kinh t cbn ca ch ngha tbn c quyn

C th khi qut mt s c im kinh t c bn ca ch ngha t bn c quyn nh sau:

a) S tp trung sn xut v s thng tr ca cc t chc c quyn

Tch t v tp trung sn xut cao dn n hnh thnh cc t chc c quyn.

T chc c quyn l lin minh gia nhng nh t bn ln tp trung vo trong

tay mt phn ln (thm ch ton b) sn phm ca mt ngnh, cho php lin minh nypht huy nh hng quyt nh n qu trnh sn xut v lu thng ca ngnh .

Nhng lin minh c quyn, thot u hnh thnh theo s lin kt ngang, tc l slin kt nhng doanh nghip trong cng ngnh, di nhng hnh thc ccten, xanhica,trt.

Ccten l hnh thc t chc c quyn da trn s k kt hip nh gia cc xnghip thnh vin tho thun vi nhau v gi c, quy m sn lng, th trng tiu

th, k hn thanh ton... cn vic sn xut v tiu th sn phm vn do bn thn mithnh vin thc hin.

Xanhica l hnh thc t chc c quyn trong vic tiu th sn phm do mtban qun tr chung m nhim, nhng sn xut vn l cng vic c lp ca mi thnhvin.

Ccten v xanhica d b ph v khi tng quan lc lng thay i. V vy, mthnh thc c quyn mi ra i l trt. Trt thng nht c vic sn xut v tiu th votay mt ban qun tr chung, cn cc thnh vin tr thnh cc c ng.

Tip , xut hin s lin kt dc, ngha l s lin kt khng ch nhng x nghipln m c nhng xanhica, trt... thuc cc ngnh khc nhau nhng c lin quan vinhau v kinh t v k thut, hnh thnh cc cngxocxiom.

T gia th k XX pht trin mt kiu lin kt mi - lin kt a ngnh - hnhthnh nhng cnglmrat (conglomerat) hay consn (concern) khng l thu tm nhiu


13/43

13

cng ty, x nghip thuc nhng ngnh cng nghip rt khc nhau, ng thi bao gm cvn ti, thng mi, ngn hng v cc dch v khc, v.v..

Nh nm c a v thng tr trong lnh vc sn xut v lu thng, cc t chcc quyn c kh nng nh ra gi c c quyn. Gi c c quyn l gi c hng ha c

s chnh lch rt ln so vi gi c sn xut. H nh ra gi c c quyn cao hn gi csn xut i vi nhng hng ha m h bn ra v gi c c quyn thp di gi c snxut i vi nhng hng ha m h mua, trc ht l nguyn liu. Qua h thu c linhun c quyn.

Tuy nhin, gi c c quyn khng th tiu c tc ng ca quy lut gi tr vquy lut gi tr thng d. V xt ton b x hi th tng gi c vn bng tng s gi tr vtng li nhun vn bng tng gi tr thng d trong cc nc t bn ch ngha. Nhngth m cc t chc c quyn kch x thu c cng l nhng th m cc tng lp t

sn va v nh, nhn dn lao ng cc nc t bn ch ngha v nhn dn cc ncthuc a v ph thuc mt i.

b) Tbn ti chnh v bn u s ti chnh

Tch t, tp trung t bn trong ngn hng dn n s hnh thnh cc t chc cquyn trong ngn hng. T ch lm trung gian trong vic thanh ton v tn dng, nay donm c phn ln t bn tin t trong x hi, ngn hng tr thnh ngi c quyn lcvn nng chi phi cc hot ng kinh t - x hi.

Cc t chc c quyn ngn hng cho cc t chc c quyn cng nghip vay vnhn gi nhng s tin ln ca cc t chc c quyn cng nghip trong mt thi giandi, nn li ch ca chng xon xut vi nhau, hai bn u quan tm n hot ng canhau, tm cch thm nhp vo nhau. T hnh thnh mt loi t bn mi gi l t bnti chnh.

T bn ti chnh l s thm nhp v dung hp vo nhau gia t bn c quynngn hng v t bn c quyn trong cng nghip.

Bn u s ti chnh (trm t bn ti chnh) thit lp s thng tr ca mnh thng

qua "ch tham d". Thc cht ca ch tham d l mt nh t bn ti chnh hocmt tp on ti chnh, nh nm c s c phiu khng ch m chi phi c cng tygc hay "cng ty m", ri qua cng ty m chi phi cc cng ty ph thuc hay cc "cngty con", cc cng ty ny li chi phi cc "cng ty chu" v.v.. Bi vy, vi mt s t bnnht nh, mt trm t bn ti chnh c th chi phi c nhng lnh vc sn xut rt ln.


14/43

14

c) Xut khu tbn

Xut khu hng ha l mang hng ha ra nc ngoi thc hin gi tr v gi tr thngd, cn xut khu t bn l xut khu gi tr ra nc ngoi (u t t bn ra nc ngoi)nhm mc ch chim ot gi tr thng d cc nc nhp khu t bn .

Xut khu t bn tr thnh tt yu, v trong nhng nc t bn ch ngha phttrin tch lu c mt khi lng t bn ln v ny sinh tnh trng "tha t bn".Tnh trng tha ny khng phi l tha tuyt i, m l tha tng i, ngha l khngtm c ni u t c li nhun cao trong nc. Tin b k thut cc nc ny dn n tng cu to hu c ca t bn v h thp t sut li nhun; trong khi , nhng nc km pht trin v kinh t, nht l cc nc thuc a, di do nguyn liuv nhn cng gi r nhng li thiu vn v k thut.

Do tp trung trong tay mt khi lng t bn khng l nn vic xut khu t bnra nc ngoi tr thnh mt nhu cu tt yu ca cc t chc c quyn.

Xt v hnh thc u t, c th phn chia xut khu t bn thnh xut khu t bntrc tip v xut khu t bn gin tip. Xut khu t bn trc tip l a t bn ra ncngoi trc tip kinh doanh thu li nhun cao. Xut khu t bn gin tip l cho vay thu li tc.

Vic xut khu t bn l s m rng quan h sn xut t bn ch ngha ra ncngoi, l cng c ch yu bnh trng s thng tr ca t bn ti chnh ra ton th

gii. Tuy nhin, vic xut khu t bn, v khch quan c nhng tc ng tch cc nnn kinh t cc nc nhp khu, nh thc y qu trnh chuyn kinh t t cung t cpthnh kinh t hng ha, thc y s chuyn bin t c cu kinh t thun nng thnh ccu kinh t nng - cng nghip, mc d c cu ny cn qu qut, l thuc vo kinh t cachnh quc.

d) S phn chia th gii gia cc lin minh c quyn quc t

- Xut khu t bn tng ln tt yu dn n vic phn chia th gii v mt kinh t,ngha l phn chia lnh vc u t t bn, phn chia th trng th gii.

- Cuc u tranh ginh th trng tiu th, ngun nguyn liu v lnh vc u tc li nhun cao nc ngoi ngy cng tr nn gay gt. Nhng cuc ng u trntrng quc t gia cc t chc c quyn quc gia c sc mnh kinh t hng hu lic s ng h ca nh nc "ca mnh" v cc cuc cnh tranh khc lit gia chng ttyu dn n xu hng tho hip, k kt hip nh cng c a v c quyn quc tdi dng ccten, xanhica, trt quc t.


15/43

15

e) S phn chia lnh th th gii gia cc cng quc

- Li ch ca vic xut khu t bn thc y cc cng quc t bn i xm chimthuc a

- i vi t bn ti chnh, c nhng ngun nguyn liu c th tm c cng rtquan trng, do t bn ti chnh c khuynh hng m rng lnh th kinh t v thm chc lnh th ni chung.

- Ch ngha t bn pht trin cng cao, nhu cu nguyn liu cng ln, s cnhtranh gay gt th cuc u tranh chim thuc a cng quyt lit.

- Do tc ng ca quy lut pht trin khng u ca ch ngha t bn, cc qucra i mun hn u tranh i chia li th gii. l nguyn nhn chnh dn n cccuc Chin tranh th gii ln th nht (1914-1918) v ln th hai (1939-1945), v nhng

xung t nng nhiu khu vc trn th gii.

T nm c im trn y c th rt ra kt lun rng, ch ngha quc v mtkinh t l s thng tr ca ch ngha t bn c quyn; v mt chnh tr l s xm lcnc ngoi, l h thng thuc a ny sinh t yu cu kinh t ca ch ngha t bn cquyn.

Theo quy lut pht trin, th ch ngha quc l giai on pht trin cao hn chngha t bn t do cnh tranh.Tuy nhin, cng l giai on m cc mu thun ca chngha t bn ngy cng tr nn gay gt v cng thng hn bao gi ht.

II. Ch ngha tbn c quyn nh nc :Ch ngha t bn c quyn nh nc l ch ngha t bn c quyn c s iu

tit, can thip ca nh nc v kinh t, l phng thc kt hp gia sc mnh ca t bnc quyn vi sc mnh kinh t ca nh nc. Ch ngha t bn c quyn nh nc lmt nc thang pht trin ca ch ngha t bn c quyn.

1. Nguyn nhn ra i v bn cht ca ch ngha tbn c quyn nh nc

a) Nguyn nhn ra i ca ch ngha tbn c quyn nh nc

Ch ngha t bn c quyn nh nc ra i do cc nguyn nhn sau:

Mt l, s pht trin ca lc lng sn xut dn n quy m ca nn kinh t ngycng ln, tnh cht x hi ha ca nn kinh t ngy cng cao i hi c s iu tit x hii vi sn xut v phn phi, mt k hoch ho tp trung t mt trung tm. Nh nc


16/43

16

phi dng cc cng c khc nhau can thip, iu tit nn kinh t nh cc cng c vti chnh - tin t, k hoch ha, pht trin cc x nghip quc doanh...

Hai l, s pht trin ca phn cng lao ng x hi lm xut hin mt s ngnhm cc t chc c quyn t bn t nhn khng th hoc khng mun kinh doanh v u

t ln, thu hi vn chm v t li nhun, nht l cc ngnh thuc kt cu h tng nhnng lng, giao thng vn ti, gio dc, nghin cu khoa hc c bn... Nh nc t sntrong khi m nhim kinh doanh nhng ngnh , to iu kin cho cc t chc cquyn t nhn kinh doanh cc ngnh khc.

Ba l, s thng tr ca c quyn lm su sc thm s i khng gia giai cpt sn vi giai cp v sn v nhn dn lao ng. Nh nc phi gii quyt nhng muthun bng cc hnh thc khc nhau nh tr cp tht nghip, iu tit thu nhp qucdn, pht trin phc li x hi...

Bn l, s tch t v tp trung t bn cao dn n mu thun gia cc t chc cquyn vi nhau, mu thun gia t bn c quyn vi cc t chc kinh doanh va vnhtr nn gay gt cn c s iu tit, can thip ca nh nc bng cc hnh thc khcnhau nh nghim cm mt s hnh thc c quyn, ra lut chng c quyn hn chs chi phi hay quy m ca cc c quyn, hn ch s lng on nn kinh t ca cc tchc c quyn

Nm l, cng vi xu th quc t ho i sng kinh t, s bnh trng ca cc linminh c quyn quc t vp phi nhng hng ro quc gia dn tc v xung t li ch vi

cc i th trn th trng th gii. Tnh hnh i hi phi c s iu tit cc quan hchnh tr v kinh t quc t ca nh nc.

Ngoi ra, cuc u tranh vi ch ngha x hi hin thc v tc ng ca cchmng khoa hc v cng ngh cng i hi s can thip trc tip ca nh nc vo isng kinh t.

b) Bn cht ca ch ngha tbn c quyn nh nc

Xt v bn cht, ch ngha t bn c quyn nh nc vn l ch ngha t bn,

chu s chi phi ca quy lut gi tr thng d, mc d n c nhiu thay i so vi chngha t bn thi k cnh tranh t do.

Ch ngha t bn c quyn nh nc l nc thang pht trin mi ca ch ngha tbn c quyn, nhng n vn cha thot khi ch ngha t bn c quyn.


17/43

17

Ch ngha t bn c quyn nh nc ch l mt nc thang mi so vi ch nghat bn c quyn thi k u.

c im ni bt ca ch ngha t bn c quyn nh nc l s can thip, s iutit ca nh nc v kinh t. Mc d trong giai on u ca ch ngha t bn c quyn,

nh nc c s can thip, iu tit kinh t chng mc nht nh, nhng hot ngchi phi vn l ca bn tay v hnh hoc s can thip, iu tit ca nh nc mang tnhgin tip. Chng hn, ngay giai on nh nc iu tit gin tip vo quan h kinht bng thu m, bng vic i xm lc nc ngoi m rng th trng cho cc tchc c quyn

Nh vy, ch ngha t bn c quyn nh nc khng phi mt ch kinh tmi so vi ch ngha t bn, li cng khng phi ch t bn mi so vi ch ngha t

bn c quyn. Ch ngha t bn c quyn nh nc ch l ch ngha t bn c quyn

c s can thip, iu tit ca nh nc v kinh t, l s kt hp sc mnh ca t bn cquyn vi sc mnh ca nh nc v kinh t.

2. Nhng biu hin ch yu ca ch ngha tbn c quyn nh nc

S vn ng ca ch ngha t bn c quyn nh nc c biu hin di nhnghnh thc ch yu di y:

a) S kt hp v nhn s gia cc t chc c quyn v nh nc t sn

V.I. Lnin tng nhn mnh rng, s lin minh v nhn s ca cc ngn hngvi cng nghip c b sung bng s lin minh v nhn s ca ngn hng v cngnghip vi chnh ph theo kiu: hm nay l b trng, ngy mai l ch ngn hng; hmnay l ch ngn hng, ngy mai l b trng.

S kt hp v nhn s c thc hin thng qua cc ng phi t sn. Chnh ccng phi ny to ra cho t bn c quyn mt c s x hi thc hin s thng trv trc tip xy dng i ng cng chc cho b my nh nc.

Thng qua cc hi ch x nghip, mt mt, cc i biu ca cc t chc c quyn

tham gia vo b my nh nc vi nhng cng v khc nhau; mt khc, cc quan chcv nhn vin chnh ph c ci vo cc ban qun tr ca cc t chc c quyn, nmgi nhng chc v trng yu chnh thc hoc danh d, hoc tr thnh nhng ngi u cc t chc c quyn. S thm nhp vo nhau ny (cn gi l s kt hp) to ranhng biu hin mi trong mi quan h gia cc t chc c quyn v c quan nh nct trung ng n cc a phng cc nc t bn.


18/43

18

b) S hnh thnh v pht trin ca s hu nh nc

Ch ngha t bn c quyn nh nc thm nhp vo mi lnh vc ca i sng,nhng nt ni bt nht l sc mnh ca c quyn v ca nh nc kt hp vi nhautrong lnh vc kinh t. C s ca nhng bin php c quyn nh nc trong kinh t l s

thay i cc quan h s hu. N biu hin khng nhng ch s hu nh nc tng lnm c s tng cng mi quan h gia s hu nh nc v s hu c quyn t nhn,hai loi s hu ny an kt vi nhau trong qu trnh chu chuyn ca tng t bn x hi.

S hu nh nc hnh thnh di nhng hnh thc sau y:

- Xy dng doanh nghip nh nc bng vn ca ngn sch;

- Quc hu ho cc x nghip t nhn bng cch mua li;

- Nh nc mua c phiu ca cc doanh nghip t nhn;- M rng doanh nghip nh nc bng vn tch lu ca cc doanh nghip t

nhn

c) S iu tit kinh t ca nh nc t sn

S iu tit kinh t ca nh nc c thc hin bng nhiu cng c khc nhaunh php l (lut chng c quyn...), gi c, thu kha, ti chnh-tin t, ngn hng, phttrin cc x nghip nh ncV d, nh nc pht trin cc x nghip quc doanh m

ng cho mt s ngnh, lnh vc mi pht trin, sau chuyn giao li cho cc t chcc quyn. cu nguy cho nn kinh t trong nhng iu kin nht nh, nh nc cth mua li mt s x nghip lm n thua l v nhng li cho t nhn khi n i vohot ng n nh...

Bn thn s iu tit ca nh nc cng c mt tch cc v mt tiu cc. Nhngsai lm trong s iu tit ca nh nc c khi li a n hu qu tai hi hn l tc ngtiu cc ca cnh tranh t do v c quyn t nhn. V th, h thng iu tit kinh t canh nc dung hp c ba c ch: th trng, c quyn t nhn v iu tit ca nhnc nhm pht huy mt tch cc v hn ch mt tiu cc ca tng c ch. Xt n cng

v v bn cht, h thng iu tit phc v cho ch ngha t bn c quyn.

III- Nhng biu hin mi ca ch ngha tbn trong giai on hin nay

Xt v phng din lch s, ch ngha t bn vo nhng thp k cui th k XXtr li y c nhng bin i su sc, c th coi nh mt bc pht trin mi ca chngha t bn c quyn nh nc.


19/43

19

1. Nhng biu hin mi trong nm c im ca ch ngha tbn c quyn

a) S tp trung sn xut v s thng tr ca cc t chc c quyn: s xuthin ngy cng nhiu nhng cng ty c quyn xuyn quc gia bn cnh s phttrin ca cc x nghip va v nh

Hin tng lin kt a dng tip tc pht trin, sc mnh ca cc consn vcnglmrt ngy cng c tng cng. Cch mng khoa hc v cng ngh dng nh

biu l thnh hai xu hng i lp nhau nhng thc ra l thng nht vi nhau: xu hngtp trung v xu hng phi tp trung ha.

S xut hin nhiu doanh nghip va v nh l do:

Th nht, vic ng dng cc thnh tu cch mng khoa hc v cng ngh chophp tiu chun ha v chuyn mn ha sn xut ngy cng su rng, dn ti hnh thnh

h thng gia cng, nht l trong nhng ngnh sn xut t, my bay, in, c kh, dt,may mc, trang sc, xy dng nh .

Nhn b ngoi, dng nh l hin tng "phi tp trung ha", nhng thc cht ch l mt biu hin mi ca s tp trung sn xut, trong cc hng va v nh lthuc v chu s chi phi ca cc ch hng ln v cng ngh, vn, th trng, v.v..

Th hai, nhng u th ca doanh nghip va v nh trong c ch th trng.

Nhng doanh nghip va v nh nhy cm vi thay i trong sn xut, linh hot

ng ph vi tnh hnh bin ng ca th trng, mnh dn trong vic u t vo nhngngnh mi i hi s mo him, k c nhng ngnh lc u t li nhun v nhng ngnhsn phm p ng nhu cu c bit. Cc doanh nghip nh d dng i mi trang b kthut m khng cn nhiu chi ph b sung.

b) S thay i trong cc hnh thc t chc v c ch thng tr ca tbn tichnh

Thch ng vi s bin i mi, hnh thc t chc v c ch thng tr ca t bn tichnh thay i. S thay i din ra ngay trong qu trnh lin kt v thm nhp vo

nhau gia t bn ngn hng v t bn cng nghip. Ngy nay, phm vi lin kt c mrng ra nhiu ngnh, do cc tp on ti chnh thng tn ti di hnh thc nhngt hp a dng kiu cng - nng - thng - tn - dch v hay cng nghip - qun s - dchv quc phng. Ni dung ca s lin kt cng a dng hn, tinh vi hn, phc tp hn.Vai tr kinh t v chnh tr ca t bn ti chnh ngy cng ln, khng ch trong khun khquc gia m cn nh hng mnh m ti cc nc khc trn th gii. Trm ti chnh


20/43

20

khng ch tng cng a v thng tr v kinh t m cn tng cng s khng ch v lidng chnh quyn nh nc. Trong chnh ph, h c nhiu ngi i din hn, hn na,vic t mnh m nhim cc chc v quan trng trong chnh ph ngy cng ph bin.

bnh trng ra th gii v thch ng vi qu trnh quc t ho i sng kinh t,

cc tp on t bn ti chnh thnh lp cc ngn hng a quc gia v xuyn quc gia,to iu kin cho cc cng ty xuyn quc gia thm nhp vo cc nc khc, c bit l

Ngn hng Th gii (WB) v Qu Tin t quc t (IMF). Hot ng ca cc tp on tichnh quc t dn n s ra i cc trung tm ti chnh ca th gii nh: Nht Bn,M, Cng ho Lin bang c, Hng Kng, Singapo...

c) Xut khu tbn vn l c s ca tbn c quyn nhng quy m, chiuhng v kt cu ca vic xut khu tbn c bc pht trin mi

C s tng trng rt nhanh ca vic xut khu t bn ca cc nc t bn phttrin. Nguyn nhn ca quy m xut khu t bn ngy cng ln, mt mt, l do cuc cchmng khoa hc v cng ngh mi thc y s pht trin ca vic phn cng quc t,vic quc t ho sn xut v vic tng nhanh t bn "d tha" trong cc nc; mt khcl do s tan r ca h thng thuc a c sau chin tranh.

Chiu hng xut khu t bn cng c nhng thay i r rt. Trc kia, lung tbn xut khu ch yu t cc nc t bn ch ngha pht trin sang cc nc km phttrin (khong 70%). Nhng t sau nhng nm 70 ca th k XX, 3/4 t bn xut khuc u t vo cc nc pht trin, m u bng vic t bn quay tr li Ty u.

T nhng nm 70, ca th k XX i b phn dng t bn li chy qua chy ligia cc nc t bn ch ngha pht trin vi nhau. Nguyn nhn ch yu ca s chuynhng u t ni trn l:

- V pha cc nc ang pht trin, phn ln nhng nc ny trong tnh hnhchnh tr thiu n nh; thiu mi trng u t an ton v thun li; thiu i ngchuyn gia, cn b khoa hc - k thut, cng nhn lnh ngh; trnh dn tr thp v tchlu t ni b nn kinh t quc dn t, khng mc cn thit tip nhn u t ncngoi.

- V pha cc nc t bn ch ngha pht trin, cuc cch mng khoa hc v cngngh lm xut hin nhiu ngnh sn xut v dch v mi, nht l nhng ngnh c hmlng khoa hc cao, i hi lng vn ln u t vo nghin cu khoa hc - k thutv sn xut. C mt s di chuyn vn trong ni b cc cng ty c quyn xuyn quc


21/43

21

gia. Cc cng ty ny cm chi nhnh nhiu nc, nhng phn ln chi nhnh ca chngt cc nc t bn ch ngha pht trin.

vt qua nhng hng ro bo h mu dch v khc phc nhng tr ngi do vichnh thnh cc khi lin kt nh EU, NAFTA... cc cng ty xuyn quc gia a t bn

vo trong cc khi pht trin sn xut.

Tuy nhin, mt lot cng ty cc nc Anh, Php, H Lan... vt qua c lnhcm vn ca M u t vo cc nc ang pht trin. Chng hn h u t thm d vkhai thc du kh Vit Nam - l bng chng r rt chng minh cho xu hng trn.S d nh vy l v tnh trng thiu du kh v nhng kim loi qu him vn ang l "gtchn Asin" ca nn kinh t cc nc t bn ch ngha pht trin, trong khi cc ncang pht trin giu ti nguyn li thiu vn v k thut khai thc, v ngun li cao tlnh vc ny i vi c hai pha.

d) S phn chia th gii gia cc lin minh ca ch ngha tbn: xu hngquc t ho, ton cu ho ngy cng tng bn cnh xu hng khu vc ha nn kinht

Sc mnh v phm vi bnh trng ca cc cng ty c quyn xuyn quc gia tngln cng thc y xu hng quc t ho i sng kinh t v s phn chia phm vi nhhng gia chng vi nhau, ng thi thc y vic hnh thnh ch ngha t bn cquyn nh nc quc t.

Cng vi xu hng quc t ho, ton cu ho i sng kinh t li din ra hintng khu vc ha, hnh thnh ngy cng nhiu lin minh kinh t khu vc nh: Lin hpchu u (EU), Hip hi cc nc ng Nam (ASEAN), Din n Hp tc kinh t chu - Thi Bnh Dng (APEC)... Ngy cng c nhiu nc tham gia vo cc Lin minhMu dch t do (FTA) hoc cc Lin minh Thu quan (CU). FTA l khu vc trong ccnc thnh vin cam kt xo b hng ro thu quan i vi hng ha ca nhau. CU llin minh trong cc nc thnh vin c mc thu chung i vi hng ha nhp khut cc nc ngoi khi. Cc lin minh kinh t khu vc hp dn nhiu chnh ph v chngc nhiu u th hn so vi tin trnh t do ho thng mi ton cu.

e) S phn chia th gii gia cc cng quc vn tip tc di nhng hnhthc cnh tranh v thng tr mi

Tuy ch ngha thc dn c hon ton sp v ch ngha thc dn mi suyyu, nhng cc cng quc t bn ch ngha, khi ngm ngm, lc cng khai, vn tranhginh nhau phm vi nh hng bng cch thc hin "Chin lc bin gii mm", ra sc


22/43

22

bnh trng "bin gii kinh t" rng hn bin gii a l, rng buc, chi phi cc nckm pht trin t s l thuc v vn, cng ngh i n s l thuc v chnh tr vo cccng quc.

Chin tranh lnh kt thc, nguy c chin tranh th gii b y li, nhng li c

thay th bng nhng cuc chin tranh khu vc, chin tranh thng mi, nhng cuc chintranh sc tc, tn gio m ng trong hoc np sau cc cuc ng l cc cngquc quc.

Nhng cuc tn cng ca M v ng minh vo pganixtan, Irc... chng t chngha quc vn l mt c im trong giai on pht trin hin nay ca ch ngha t

bn.

Tm li, d c nhng biu hin mi, ch ngha t bn trong giai on hin nay

vn l ch ngha t bn c quyn. Nhng biu hin mi ch l s pht trin ca nmc im c bn ca ch ngha t bn c quyn m thi.

2. Nhng biu hin mi trong c ch iu tit kinh t ca ch ngha t bnc quyn nh nc

Trong giai on hin nay, ch ngha t bn c quyn nh nc c nhng biuhin mi sau y:

- Cc hnh thc ca kinh t thuc nh nc trong nn kinh t quc dn ngy cngtr nn a dng, n va bao gm cc x nghip thuc nh nc trong cc ngnh sn xutvt cht, va bao gm cc t chc ti chnh thuc ngn hng, ngnh kinh t th ba (dchv), cng nhng cng trnh c s h tng x hi mi xy dng do nh nc t bn chngha u t.

- Kinh t thuc nh nc v t nhn kt hp tng ln mnh m. Nm 1979, trong40 cng ty cng nghip ln nht ca Ty u c 7 cng ty hn hp vn gia nh nc vt nhn, trong vn nh nc chim khong mt na. Trong cng ty du la ca M,c phn do Chnh ph nm l 46%. Cng ho Lin bang c c 1.000 x nghipthuc Nh nc v t nhn kt hp.

- Chi tiu ti chnh ca cc nh nc t bn pht trin dng iu tit qu trnhti sn xut x hi tng ln nhiu. Trc Chin tranh th gii th nht, khon chi nychim khong 10% t trng tng gi tr sn phm quc dn, th n u nhng nm 1980,khon chi ny chim hn 30%, c bit c nc vt qu 50%.


23/43

23

- Phng thc iu tit ca nh nc linh hot, mm do hn vi phm vi rnghn.

Phng thc iu tit ca nh nc cng thay i mt cch linh hot, mm dohn, kt hp iu tit tnh th vi iu tit di hn. Cc cng c v phm vi iu tit ca

nh nc cng a dng v m rng hn.

CHNG 8

CCU KINH T NHIU THNH PHN

C cu cc thnh phn kinh t trong thi k qu ln ch ngha x hi Vit Nam

Trn c s nguyn l ba thnh phn kinh t ch yu m V.I.Lnin ch ra trongthi k qu (kinh t x hi ch ngha, kinh t ca nhng ngi sn xut hng ha nh,kinh t t bn t nhn), tu hon cnh c th m xc nh c cu thnh phn ca tnggiai on cho ph hp.

Qua thc tin ca 20 nm i mi, ti i hi i biu ton quc ln th X, ng

ta xc nh nn kinh t nc ta c nm thnh phn. l:

- Kinh t nh nc

- Kinh t tp th

- Kinh t t nhn (c th, tiu ch, t bn t nhn)

- Kinh t t bn nh nc

- Kinh t c vn u t nc ngoi

* Kinh t nh nc:

Kinh t nh nc l thnh phn kinh t da trn ch s hu ton dn v t liusn xut. Kinh t nh nc bao gm cc doanh nghip nh nc, ngn hng nh nc,ngn sch nh nc, cc qu d tr quc gia, cc qu bo him nh nc v cc ti


24/43

24

nguyn quc gia, cc ti sn khc thuc s hu nh nc c th da vo vng chu chuynkinh t.

Kinh t nh nc gi vai tr ch o trong nn kinh t th trng nh hng xhi ch ngha. Vai tr c th hin:

Mt l, doanh nghip nh nc gi nhng v tr then cht nhng ngnh, lnh vckinh t v a bn quan trng ca t nc, cc doanh nghip nh nc i u trong ngdng tin b khoa hc v cng ngh, nng cao nng sut lao ng, cht lng, hiu qukinh t - x hi v chp hnh php lut. N l n by tng trng kinh t nhanh v giiquyt cc vn x hi.

Hai l, kinh t nh nc l lc lng vt cht quan trng v cng c Nh ncthc hin chc nng iu tit, qun l v m nn kinh t theo nh hng x hi ch

ngha, n m ng, hng dn h tr v li cun cc thnh phn kinh t khc cng phttrin theo nh hng x hi ch ngha.

Ba l, kinh t nh nc cng vi kinh t tp th ngy cng tr thnh nn tng vngchc ca nn kinh t quc dn.

pht huy vai tr ch o ca kinh t nh nc cn tip tc i mi, pht trinv nng cao hiu qu doanh nghip nh nc vi nhng ni dung ch yu sau:

- Hon thin c ch, chnh sch cc doanh nghip nh nc thc s hot ngtrong mi trng cnh tranh, cng khai, minh bch, nng cao hiu qu.

- y mnh vic sp xp, i mi v nng cao hiu qu doanh nghip nh nc,trng tm l c phn ho. C cu li doanh nghip nh nc, tp trung ch yu vo mts lnh vc kt cu h tng, sn xut t liu sn xut v dch v quan trng ca nn kinht, vo mt s lnh vc cng ch. y mnh v m rng din c phn ho doanh nghipnh nc, k c cc tng cng ty nh nc. Thc hin giao, bn, khon kinh doanh, chothu cc doanh nghip quy m nh, nh nc khng cn nm gi v khng c phn hoc. Sp nhp, gii th, cho ph sn nhng doanh nghip hot ng khng hiu qu vkhng thc hin c cc bin php trn.

- Thc y vic hnh thnh mt s tp on kinh t mnh, tm c khu vc, c stham gia c phn ca nh nc, ca t nhn trong v ngoi nc, cc cng ty bo him,cc qu u t... trong nh nc gi c phn chi phi.

* Kinh t tp th:


25/43

25

Kinh t tp th vi nhiu hnh thc hp tc a dng, m nng ct l hp tc x,da trn s hu ca cc thnh vin v s hu tp th; lin kt rng ri nhng ngi laong, cc h sn xut, kinh doanh, cc doanh nghip nh v va thuc cc thnh phnkinh t, khng gii hn quy m, lnh vc v a bn (tr mt s lnh vc c quy nh

ring); phn phi theo lao ng, theo vn gp v mc tham gia dch v; hot ngtheo cc nguyn tc: hp tc t nguyn; dn ch, bnh ng v cng khai; t ch, t chutrch nhim v cng c li; hp tc v pht trin cng ng.

Kinh t tp th ly li ch kinh t lm chnh, bao gm li ch ca cc thnh vin vli ch tp th, ng thi coi trng li ch x hi ca cc thnh vin, gp phn xo i,gim ngho; tin ln lm giu cho cc thnh vin, pht trin cng ng. nh gi hiuqu kinh t tp th phi trn c s quan im ton din, c kinh t - chnh tr - x hi, chiu qu ca tp th v ca cc thnh vin.

Pht trin kinh t tp th theo phng chm tch cc, vng chc, xut pht t nhucu thc tin, i t thp n cao, t hiu qu thit thc, v s pht trin ca sn xut.

Nh nc gip hp tc x o to cn b, ng dng khoa hc cng ngh, mrng th trng, xy dng qu h tr hp tc x.

* Kinh t t nhn:

Kinh t t nhn l thnh phn kinh t da trn ch s hu t nhn v t liusn xut.

Kinh t t nhn l b phn cu thnh quan trng ca nn kinh t quc dn. Phttrin kinh t t nhn l vn chin lc lu di trong pht trin nn kinh t nhiu thnh

phn nh hng x hi ch ngha, gp phn quan trng trong thc hin thng li nhimv trung tm l pht trin kinh t, cng nghip ho, hin i ho, nng cao ni lc ca tnc trong hi nhp kinh t quc t. "Kinh t t nhn c vai tr quan trng, l mt trongnhng ng lc ca nn kinh t".

Nh nc tn trng v bo m quyn t do kinh doanh theo php lut, bo hquyn s hu ti sn hp php ca cng dn; khuyn khch, h tr, to iu kin thun

li v nh hng, qun l s pht trin ca kinh t t nhn theo php lut, bnh nggia cc thnh phn kinh t.

Thnh phn kinh t t nhn bao gm kinh t c th, tiu ch v kinh t t bn tnhn.

- Kinh t c th, tiu ch:


26/43

26

Kinh t c th, tiu ch da trn hnh thc t hu nh v t liu sn xut. S khcnhau gia kinh t c th v kinh t tiu ch ch: trong kinh t c th ngun thu nhphon ton da vo lao ng v vn ca bn thn v gia nh, cn trong kinh t tiu ch,tuy ngun thu nhp vn ch yu da vo lao ng v vn ca bn thn v gia nh, nhng

c thu lao ng. nc ta do trnh lc lng sn xut cn thp, kinh t c th, tiu ch c v tr

quan trng, lu di trong nhiu ngnh ngh v khp cc a bn c nc.N c khnng s dng v pht huy c hiu qu cc tim nng v vn, sc lao ng, cc kinhnghim sn xut, ngnh ngh truyn thng. Hn ch ca thnh phn ny l tnh t pht,manh mn v chm ng dng tin b khoa hc, cng ngh. V vy, mt mt, cn to iukin kinh t c th, tiu ch pht trin; mt khc, cn hng dn n dn dn vo kinht tp th mt cch t nguyn, lm v tinh cho cc doanh nghip hoc pht trin ln hn.

- Kinh t t bn t nhn:

Kinh t t bn t nhn da trn hnh thc s hu t nhn t bn ch ngha v tliu sn xut v bc lt lao ng lm thu. Trong thi k qu nc ta, thnh phnny cn c vai tr ng k pht trin lc lng sn xut, x hi ha sn xut, khai thccc ngun vn, gii quyt vic lm v gp phn gii quyt cc vn x hi khc. Kinht t bn t nhn rt nng ng, nhy bn vi kinh t th trng, do s c nhng nggp khng nh vo qu trnh tng trng kinh t ca t nc, tuy nhin, kinh t t bnt nhn c tnh t pht rt cao. V vy, mt mt, nh nc to tm l x hi v mi

trng trong kinh doanh thun li cho cc loi hnh doanh nghip ca t nhn (trong c cc doanh nghip t bn t nhn) pht trin khng hn ch trong mi ngnh ngh, lnhvc, k c cc lnh vc sn xut kinh doanh quan trng ca nn kinh t m php lutkhng cm. Mt khc, tip tc hon thin v tng cng qun l nh nc i vi khuvc kinh t t nhn, trong c kinh t t nhn t bn t nhn. Xt v lu di c thhng kinh t t bn t nhn i vo kinh t t bn nh nc di nhng hnh thc khcnhau.

* Kinh t tbn nh nc:

Kinh t t bn nh nc da trn hnh thc s hu hn hp v vn gia kinh tnh nc vi kinh t t bn t nhn trong nc v ngoi nc di cc hnh thc hp tclin doanh. Kinh t t bn nh nc c kh nng to ln trong vic huy ng vn, cngngh, kh nng t chc qun l tin tin v li ch ca bn thn kinh t t bn t nhn v

pht trin kinh t ca t nc. Thnh phn kinh t ny c vai tr ng k trong giiquyt vic lm v tng trng kinh t.


27/43

27

S tn ti thnh phn kinh t ny l rt cn thit, cn pht trin mnh m n trongthi k qu nc ta.

* Kinh t c vn u t nc ngoi:

Kinh t c vn u t nc ngoi c vai tr quan trng i vi pht trin kinh t -x hi ca nc ta thng qua b sung ngun vn u t, chuyn giao v pht trin cngngh, nng cao nng lc qun l, to vic lm. Kinh t c vn u t nc ngoi gp

phn rt ln vo tng trng kinh t, chuyn dch c cu kinh t theo hng cng nghipho, hin i ho v thc y tin trnh hi nhp kinh t quc t ca Vit Nam. Trong giaion 2001-2005 tng vn u t trc tipnc ngoi thc hin l 14,3 t USD, vt 30%so vi k hoch v tng 13,6% so vi 5 nm trc. Nm 2005, cc doanh nghip c vnu t trc tip nc ngoi ng gp 15,9% GDP, chim 31,2% tng kim ngch xutkhu (chim khong 50% nu tnh c du kh), ng gp gn 10% tng thu ngn sch

nh nc (tnh c du kh th trn 36%), to vic lm cho khong 1 triu lao ng trctip v hng triu lao ng gin tip.

ng v Nh nc ta khng nh: "Ci thin mi trng php l v kinh t, adng ho cc hnh thc v c ch thu ht mnh ngun lc ca cc nh u t ncngoi vo nhng ngnh ngh, lnh vc kinh doanh quan trng".

Mi quan h gia cc thnh phn kinh t v nh hng x hi ch ngha cann kinh t nhiu thnh phn

Cc thnh phn kinh t khng tn ti c lp m an xen vo nhau, tc ng quali vi nhau, mi thnh phn kinh t da trn mt hnh thc s hu nht nh v t liusn xut v biu hin li ch ca mt giai cp, tng lp x hi nht nh. Cc thnh phnkinh t va thng nht va mu thun vi nhau.

Tnh thng nht biu hin ch cc thnh phn kinh t u l b phn hp thnhquan trng ca nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha, nm trong h thng

phn cng x hi c mi lin h ph thuc ln nhau c "u vo" v "u ra". Cc thnhphn kinh t u hot ng trong mt mi trng thng nht, cng pht trin lu di, hptc v cnh tranh lnh mnh.

Mu thun gia cc thnh phn kinh t biu hin xu hng vn ng khc nhau,mang bn cht kinh t khc nhau, biu hin li ch kinh t khc nhau. Ngoi ra, ngaytrong ni b mi thnh phn kinh t cng c mu thun do s vi phm hp ng, v lich cc b, chim dng vn ca nhau, vi phm bn quyn s hu pht minh, nhn mc,


28/43

28

ginh th trng, v.v.. Nhng mu thun ca nn kinh t nhiu thnh phn ch c giiquyt dn dn trong qu trnh x hi ha sn xut theo nh hng x hi ch ngha.

X hi ha sn xut theo nh hng x hi ch ngha chnh l lm cho nn kinh tnhiu thnh phn pht trin theo nh hng x hi ch ngha nc ta. nh hng

x hi ch ngha nn kinh t nhiu thnh phn chng ta cn phi:

- Lm cho kinh t nh nc gi vai tr ch o v n cng vi kinh t tp th dndn tr thnh nn tng vng chc ca nn kinh t.

- Khuyn khch v to iu kin cc thnh phn kinh t khai thc ti a ccngun lc cho cng nghip ha, hin i ha, nng cao hiu qu kinh t v x hi, cithin v nng cao i sng nhn dn.

- Thc hin nhiu hnh thc phn phi, ly phn phi theo lao ng v hiu qu

kinh t l ch yu; tha nhn thu mn lao ng nhng khng n tr thnh quan hthng tr;

- Tng cng hiu lc qun l v m ca Nh nc; pht huy mt tch cc v hnch mt tiu cc ca c ch th trng; khuyn khch lm giu hp php i i vi xoi gim ngho, trnh s phn ha x hi thnh hai cc i lp, khng chnh lch quln v mc sng v trnh pht trin gia cc vng, cc tng lp dn c; kt hp tngtrng kinh t vi tin b v cng bng x hi ngay trong tng bc v tng chnh sch

pht trin.

CHNG 11

KINH TTHTRNG NH HNG XHCN VIT NAM

I- S cn thit khch quan pht trin nn kinh t th trng Vit Nam

1. S tn ti khch quan v li ch ca vic pht trin kinh t hng ha,kinh t th trng

Kinh t th trng l m hnh kinh t m cc quan h kinh t u cthc hin trn th trng, thng qua qu trnh trao i mua bn. Quan h hng ha- tin t pht trin n mt trnh nht nh s t n kinh t th trng. Kinh t


29/43

29

th trng l giai on pht trin ca kinh t hng ha da trn c s pht trin calc lng sn xut.

Vit Nam, trong thi k qu ln ch ngha x hi, nhng iu kinchung kinh t hng ha xut hin vn cn tn ti. Do , s tn ti kinh t hng

ha nc ta l mt tt yu khch quan. Nhng iu kin chung kinh t hngha xut hin v tn ti l:

- Phn cng lao ng x hi l c s tt yu ca nn sn xut hng ha vntn ti v ngy cng pht trin c v chiu rng ln chiu su nc ta hin nay.S pht trin ca phn cng lao ng x hi th hin ch cc ngnh ngh ncta ngy cng a dng, phong ph, chuyn mn ha su. iu , gp phn phv tnh cht t cung t cp ca nn kinh t t nhin trc y v thc y kinh thng ha pht trin mnh m hn.

- S tn ti v pht trin ca nhiu hnh thc s hu, nhiu thnh phn kinht khc nhau to nn s tch bit kinh t gia cc ch th kinh t c lp cng liu kin tt yu cho s tn ti v pht trin kinh t hng ha, kinh t th trng nc ta.

- Nc ta trong thi k qu mun pht trin mnh m lc lng sn xutth phi x hi ha, chuyn mn ha lao ng. Qu trnh y ch c th din ra mtcch thun li trong mt nn kinh t hng ha, kinh t th trng. Sn xut cng xhi ha, chuyn mn ha th cng i hi pht trin s hip tc v trao i hot

ng kinh t trong x hi, cng phi thng qua s trao i hng ha gia cc nv sn xut m bo nhng nhu cu cn thit ca cc loi hot ng sn xutkhc nhau.

- Ch c pht trin kinh t th trng mi lm cho nn kinh t nc ta phttrin nng ng.

- Pht trin nn kinh t th trng l ph hp vi s pht trin ca lc lngsn xut x hi, cng c ngha l sn phm x hi ngy cng phong ph, p ngnhu cu a dng ca mi ngi.

- Pht trin kinh t th trng i hi phi o to ngy cng nhiu cn bqun l v lao ng c trnh cao.

Nh vy, pht trin kinh t th trng i vi nc ta l mt tt yu kinh t,mt nhim v kinh t cp bch chuyn nn kinh t lc hu thnh nn kinh thin i, hi nhp vo s phn cng lao ng quc t. l con ng ng n


30/43

30

pht trin lc lng sn xut, khai thc c hiu qu mi tim nng ca t nc thc hin nhim v cng nghip ha, hin i ha t nc. Kinh t hng ha,kinh t th trng khng i lp vi cc nhim v kinh t - x hi ca thi k qu ln ch ngha x hi m tri li thc y cc nhim v pht trin mnh m

hn.Thc tin nhng nm i mi ch ra rng, vic chuyn sang m hnh kinh t

th trng ca ng ta l hon ton ng n. Nh m hnh kinh t , chng ta bc u khai thc c tim nng trong nc i i vi thu ht vn v kthut nc ngoi, gii phng c nng lc sn xut trong x hi, pht trin lclng sn xut, gp phn quyt nh bo m nhp tng trng GDP bnh qunhng nm cao. H thng kt cu h tng k thut v x hi c tng cng. isng ca nhn dn c ci thin, nng cao tch lu x hi, to tin cho s phttrin trong tng lai.

2. c im kinh t th trng trong thi k qu Vit Nam

a) Nn kinh t th trng ang hnh thnh v pht trin

Th nht, trong thi gian qua, kt cu h tng c u t vi mc ngycng tng. Tuy nhin, kt cu h tng vt cht v x hi nc ta cn trnh thp, cha p ng yu cu pht trin. Trnh cng ngh lc hu, my mc ck, quy m sn xut nh b, nng sut, cht lng, hiu qu sn xut cn thp.

Th hai, c cu kinh t ang tip tc chuyn dch theo hng cng nghipho, hin i ho, tuy nhin, c cu kinh t chuyn dch chm, cn mt cn i vkm hiu qu. C cu kinh t nc ta cn mang nng c trng ca mt c cukinh t nng nghip. Ngnh ngh cha pht trin; s phn cng hip tc, chuynmn ha sn xut cha rng, cha su, giao lu hng ha cn nhiu hn ch.

Th ba, cha c th trng theo ng ngha ca n. Trong nhng nm quath trng ca nc ta ang trong qu trnh hnh thnh v pht trin nn n cn trnh thp. Dung lng th trng nh hp, c cu v cc yu t kinh t thtrng hnh thnh cha y . Cha c th trng sc lao ng theo ng ngha,th trng ti chnh, th trng bt ng sn, th trng khoa hc v cng ngh cns khai, pht trin chm.

Th t, cng cuc i mi nc ta trong 20 nm qua t c nhngthnh tu to ln v c ngha lch s, t nc ra khi khng hong kinh t -x hi, c s thay i c bn v ton din. Mt trong nhng thnh tu quan trng


31/43

31

nht l kinh t tng trng kh nhanh, GDP bnh qun u ngi lin tc tng.Song, thc t cho thy thu nhp quc dn v thu nhp bnh qun u ngi cnthp, do sc mua hng ha cn thp, t sut hng ha cha cao.

Th nm, cn chu nh hng ln ca m hnh kinh t ch huy vi c ch

tp trung quan liu, bao cp.

b) Nn kinh t th trng vi nhiu thnh phn kinh t, trong kinht nh nc gi vai tr ch o

Cc thnh phn kinh t tin hnh sn xut hng ha tuy c bn cht kinh tkhc nhau, nhng chng u l nhng b phn ca mt c cu kinh t quc dnthng nht vi cc quan h cung - cu, tin t, gi c chung... Bi vy, chng vahp tc, va cnh tranh vi nhau. Mi n v kinh t l mt ch th c lp, t ch

v tt c u bnh ng trc php lut.Tuy nhin, mi thnh phn kinh t chu s tc ng ca cc quy lut kinh t

ring nn bn cnh tnh thng nht ca cc thnh phn kinh t, chng cn c skhc nhau v mu thun khin cho nn kinh t th trng nc ta c kh nng

pht trin theo nhng phng hng khc nhau.

V vy, cng vi s khuyn khch lm giu chnh ng ca cc doanhnghip thuc cc thnh phn kinh t, Nh nc ta phi s dng nhiu bin php ngn chn v hn ch nhng khuynh hng t pht, nhng hin tng tiu cc,

hng s pht trin ca cc thnh phn kinh t theo nh hng x hi ch ngha.Nhng, vn c ngha quyt nh nht l Nh nc phi quan tm to iukin cng c, pht huy hiu qu, ra sc xy dng khu vc kinh t nh nc mnh lm tt vai tr ch o, trnh nguy c chch hng x hi ch ngha.

c) Nn kinh t th trng pht trin theo c cu kinh t "m"

C cu kinh t "m" bt ngun t s phn b khng u v ti nguyn thinnhin v s pht trin khng u v kinh t, k thut gia cc nc, p ng yucu quy lut phn cng v hp tc lao ng quc t.

Thng qua pht trin c cu kinh t "m", cng cc hot ng kinh t ingoi s gip nc ta tip thu c k thut cng ngh, vn v kinh nghim snxut kinh doanh ca cc nc tin tin khc phc nguy c tt hu xa hn vkinh t, k thut so vi cc nc pht trin.


32/43

32

d) Nn kinh t th trng pht trin theo nh hng x hi ch nghavi s qun l v m ca nh nc

y l c im c bn nht ca kinh t th trng nc ta, lm cho nnkinh t th trng nc ta khc vi nn sn xut hng ha gin n trc y,

cng nh khc vi nn kinh t th trng cc nc t bn ch ngha. c imny cng chnh l m hnh kinh t khi qut trong thi k qu ln ch ngha xhi nc ta. M hnh kinh t c nhng c trng ring, lm cho n khc vikinh t th trng cc nc t bn ch ngha.

3. c trng ch yu ca kinh t th trng nh hng x hi chngha nc ta

- Mc ch ca nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha l pht

trin lc lng sn xut hin i gn lin vi xy dng quan h sn xut mi phhp trn c ba mt: s hu, qun l v phn phi nhm thc hin dn giu, ncmnh, x hi cng bng, dn ch, vn minh.

- V s hu s pht trin theo hng cn tn ti cc hnh thc s hu khcnhau, nhiu thnh phn kinh t khc nhau trong kinh t nh nc gi vai trch o.

- V qun l, trong kinh t th trng nh hng x hi ch ngha phi cs qun l ca Nh nc x hi ch ngha.

- V phn phi, kinh t th trng nh hng x hi ch ngha thc hin adng ho cc hnh thc phn phi.

- Tnh nh hng x hi ch ngha ca nn kinh t th trng nc ta cnth hin ch tng trng kinh t phi i i vi pht trin vn ha, gio dc, xydng nn vn ha Vit Nam tin tin, m bn sc dn tc, lm cho ch nghaMc - Lnin, t tng H Ch Minh gi vai tr ch o trong i sng tinh thnca nhn dn, nng cao dn tr, gio dc v o to con ngi, xy dng v phttrin ngun nhn lc ca t nc.

4. Nhng gii php ch yu pht trin kinh t th trng nhhng x hi ch ngha Vit Nam

a) Thc hin nht qun chnh sch kinh t nhiu thnh phn


33/43

33

Tha nhn trn thc t s tn ti ca nhiu thnh phn kinh t trong thi k qu l mt trong nhng iu kin c bn thc y kinh t hng ha pht trin, nh ms dng c hiu qu sc mnh tng hp ca mi thnh phn kinh t.

Cng vi vic i mi, cng c kinh t nh nc v kinh t tp th, vic tha nhn

v khuyn khch cc thnh phn kinh t c th, t nhn pht trin l nhn thc quan trngv xy dng ch ngha x hi trong thi k qu . Tt c cc thnh phn kinh t u

bnh ng trc php lut, tuy v tr, quy m, t trng, trnh c khc nhau nhng tt cu l ni lc ca nn kinh t pht trin theo nh hng x hi ch ngha.

b) M rng phn cng lao ng x hi, to lp ng b cc yu t th trng

Phn cng lao ng x hi l c s ca vic trao i sn phm. y mnhpht trin kinh t hng ha, cn phi m rng phn cng lao ng x hi, phn b li lao

ng v dn c trong phm vi c nc cng nh tng a phng, tng vng theo hngchuyn mn ha, hp tc ho nhm khai thc mi ngun lc, pht trin nhiu ngnhngh, s dng c hiu qu c s vt cht - k thut hin c v to vic lm cho ngi laong. Cng vi m rng phn cng lao ng x hi trong nc, phi tip tc m rngquan h kinh t vi nc ngoi nhm gn phn cng lao ng trong nc vi phn cnglao ng quc t, gn th trng trong nc vi th trng th gii. Nh m th trngtrong nc tng bc c m rng, tim nng v lao ng, ti nguyn, c s vt chthin c c khai thc c hiu qu.

Cn pht trin ng b v qun l c hiu qu s vn hnh cc loi th trng c

bn theo c ch cnh tranh lnh mnh

c) y mnh cng tc nghin cu, ng dng khoa hc v cng ngh, ymnh cng nghip ha, hin i ha

Phi y mnh cng tc nghin cu v ng dng cc thnh tu mi ca cuc cchmng khoa hc v cng ngh vo qu trnh sn xut v lu thng hng ha. pht trinkinh t hng ha, chng ta phi y mnh cng nghip ha, hin i ha.

H thng kt cu h tng c s v dch v hin i, ng b cng ng vai tr

quan trng cho s pht trin kinh t x hi.V th, cn gp rt xy dng v cng c ccyu t ca h thng kt cu .

d) Gi vng n nh chnh tr, hon thin h thng lut php, i mi ccchnh sch ti chnh, tin t, gi c


34/43

34

S n nh chnh tr bao gi cng l nhn t quan trng pht trin. N l iukin cc nh sn xut kinh doanh trong nc v nc ngoi yn tm u t.

H thng php lut ng b l cng c rt quan trng qun l nn kinh t hngha nhiu thnh phn.

i mi chnh sch ti chnh, tin t, gi c nhm mc tiu thc y sn xut phttrin; huy ng v s dng c hiu qu cc ngun lc, bo m qun l thng nht nnti chnh quc gia, gim bi chi ngn sch, gp phn khng ch v kim sot lm pht;x l ng n mi quan h gia tch lu v tiu dng.

e) Xy dng v hon thin h thng iu tit kinh t v m, o to i ngcn b qun l kinh t v cc nh kinh doanh gii

H thng iu tit kinh t v m phi c kin ton ph hp vi nhu cu kinh t

th trng

Chuyn sang pht trin nn kinh t hng ha nhiu thnh phn theo nh hng xhi ch ngha i hi chng ta phi y mnh s nghip o to v o to li i ngcn b qun l kinh t, cn b kinh doanh cho ph hp vi mc tiu pht trin kinh ttrong thi k mi.

Song song vi o to v o to li, cn phi c phng hng s dng, bidng, i ng ng n vi i ng , nhm kch thch hn na vic khng ngngnng cao trnh nghip v, bn lnh qun l, ti nng kinh doanh ca h. C cu cai ng cn b cn phi c ch bo m c phm vi v m ln vi m, c cn bqun l ln cn b kinh doanh.

h) Thc hin chnh sch i ngoi c li cho pht trin kinh t th trngnh hng x hi ch ngha

Thc hin c hiu qu kinh t i ngoi, chng ta phi a dng ho hnh thc, aphng ho i tc; phi qun trit nguyn tc i bn cng c li, khng can thip voni b ca nhau v khng phn bit ch chnh tr - x hi; ci cch c ch qun l xut

nhp khu, thu ht mnh vn v u t nc ngoi, thu ht k thut, nhn ti v kinhnghim qun l ca cc nc pht trin.

II- Vai tr ca nh nc v cc cng c qun l v m i vi kinh t thtrng nh hng x hi ch ngha

1. Vai tr ca Nh nc trong nn kinh t th trng nh hng x hi chngha Vit Nam


35/43

35

a) Nh nc x hi ch ngha c vai tr kinh t c bit

S d nh nc x hi ch ngha c vai tr kinh t c bit, mi m so vi cc nhnc trong lch s l bi v:

- Nh nc x hi ch ngha l ngi i din cho nhn dn v ton x hi, cnhim v t chc, qun l t nc v mi mt hnh chnh, kinh t, x hi.

- Nh nc x hi ch ngha l ngi i din cho s hu ton dn v t liu snxut, c nhim v qun l cc x nghip thuc khu vc kinh t nh nc.

- Nn kinh t hng ho vn hnh theo c ch th trng, bn cnh nhng mt tchcc l ch yu, cn c nhng hn ch, khuyt tt. Cn c s qun l ca nh nc nhmgp phn khc phc nhng khuyt tt, pht huy mt tch cc ca kinh t th trng l mttt yu khch quan.

b) Chc nng qun l kinh t ca nh nc

Mt l, nh nc to mi trng php l thun li v m bo n nh chnh tr,x hi cho s pht trin kinh t.

Hai l, nh nc to mi trng kinh t v m n nh cho pht trin kinh t.

Ba l, nh nc bo m cho nn kinh t hot ng c hiu qu v lnh mnh.

Bn l, thc hin tng trng kinh t gn lin vi tin b v cng bng x hi, bo

m nh hng x hi ch ngha.

2. Cc cng c qun l v m nn kinh t th trng nh hng x hi chngha

a) H thng php lut

Nh nc phi s dng h thng php lut lm cng c iu tit hot ng ca cct chc kinh t thuc mi thnh phn kinh t nhm lm cho nn kinh t pht trin theonh hng x hi ch ngha, pht huy mt tch cc v ngn chn mt tiu cc ca c ch

th trng, iu tit cc hot ng kinh t i ngoi sao cho nn kinh t khng b l thucvo nc ngoi.

Vic xy dng h thng php lut hon chnh i vi nc ta l mt qu trnh ludi.H thng php lut bao trm mi mt hot ng kinh t - x hi, nhng c th khiqut li trong nm lnh vc:


36/43

36

+ Xc nh cc ch th php l, to cho h cc quyn (nng lc php l) v hnhng (kh nng kinh doanh) mang tnh thng nht.

+ Quy nh cc quyn v kinh t (quyn s hu, quyn s dng, quyn chuynnhng, quyn tha k v.v.).

+ V hp ng kinh t, cc nguyn tc c bn ca Lut hp ng da trn c stho thun, trn c s t nguyn ca cc bn, Lut hp ng quy nh quyn hot ngca cc ch th php l, tc l cc hnh vi php l.

+ V s bo m ca nh nc i vi cc iu kin chung ca nn kinh t c ccLut bo h lao ng, Lut mi trng, Lut v ccten, v.v.; cc quy nh v mt x hic Lut bo him x hi v.v..

+ V lut kinh t i ngoi ph hp vi thng l quc t.

b) K hoch v th trng

Nn kinh t vn hnh theo c ch th trng c s qun l ca Nh nc theo nhhng x hi ch ngha i hi phi s dng hai cng c qun l c bn l k hoch vth trng. Vic s dng hai cng c qun l ny khng th tch ri nhau m l s vndng quy lut pht trin c k hoch iu tit tc ng ca quy lut gi tr v vn dngquy lut gi tr nhm qun l kinh t pht trin theo k hoch.

Nh nc iu tit th trng thng qua k hoch ho v m - k hoch ho.Cnth trng dn dt hot ng sn xut kinh doanh ca cc n v kinh t cn c vo nhucu ca th trng xy dng k hoch ho vi m.

K hoch nh nc bao gm k hoch di hn v ngn hn.

c) Xy dng kinh t nh nc v kinh t tp th hot ng c hiu qu

Kinh t nh nc gi vai tr ch o, kinh t tp th cng vi kinh t nh nc trthnh nn tng ca nn kinh t quc dn x hi ch ngha. V vy, s hot ng c hiuqu ca hai thnh phn kinh t ny c vai tr quyt nh i vi cc thnh phn kinh t

khc theo nh hng x hi ch ngha.

d) Ti chnh

- Bn cht ca ti chnh:


37/43

37

Ti chnh nc ta l h thng quan h kinh t biu hin trong vic hnh thnh,phn phi v s dng cc qu tin t trong nn kinh t quc dn nhm xy dng, bo vv pht trin ch x hi ch ngha.

Trong thi k qu ln ch ngha x hi nc ta, bn cht ca ti chnh biu

hin qua cc nhm quan h di y:

+ Nhm quan h ti chnh gia cc doanh nghip, dn c, cc t chc x hi viNh nc.

+ Nhm quan h ti chnh gia cc doanh nghip, t chc x hi, dn c vi hthng ngn hng.

+ Nhm quan h ti chnh gia cc ch th kinh t vi nhau trong nn kinh t thtrng nh hng x hi ch ngha.

+ Nhm quan h ti chnh trong ni b mi ch th (doanh nghip, t chc x hi,dn c...).

- H thng ti chnh trong thi k qu ln ch ngha x hi Vit Nam.

Trong nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha, c th hnh thnh hthng ti chnh theo s sau:

- Chc nng ca ti chnh.


38/43

38

Mt l: Chc nng phn phi.ti chnh c chc nng thng qua ton b cc miquan h vn ng di hnh thi gi tr thc hin qu trnh tp trung v phn phi ca civt cht x hi theo nhng mc ch c th.

Hai l: Chc nng gim c. Chc nng gim c ca ti chnh biu hin ch,

ti chnh c vai tr nh ngi "gim st", "n c" tnh hnh hot ng kinh t.Thngqua chc nng ny ti chnh gp phn thc y cc n v kinh t s dng vn c hiuqu, thc hin ng ch k ton, chng tham , lng ph v thc hnh tit kim.

Phn phi v gim c l cc chc nng c bn ca ti chnh, l biu hin hai mtgn b cht ch vi nhau, thng qua cc ch th vn dng s dng ti chnh nhcng c quan trng phc v mc ch ra.

- Vai tr ca ti chnh trong thi k qu ln ch ngha x hi Vit Nam:

Trong thi k qu ln ch ngha x hi, ti chnh c nhng vai tr (tc dng)ch yu sau y:

+ iu tit kinh t

+ Xc lp v tng cng cc quan h kinh t - x hi

+ Tp trung v tch lu, cung ng vn cho cc nhu cu xy dng v bo v tnc

+ Tng cng tnh hiu qu cho sn xut v kinh doanh+ Hnh thnh quan h tch lu, tiu dng hp l

+ Cng c Nh nc, lin minh cng - nng, tng cng an ninh quc phng: Tichnh c tc dng to ln trn lnh vc ny.

- Chnh sch ti chnh:

Chnh sch ti chnh l chnh sch ng vin, phn phi v s dng cc ngun tichnh c biu hin bng h thng cc quan im, ch trng v bin php ca Nh

nc ph hp vi c im tnh hnh t nc v ng li pht trin kinh t - x hitrong mi thi k.

- Chnh sch ti chnh:

Chnh sch ti chnh l chnh sch ng vin, phn phi v s dng cc ngun tichnh c biu hin bng h thng cc quan im, ch trng v bin php ca Nh


39/43

39

nc ph hp vi c im tnh hnh t nc v ng li pht trin kinh t - x hitrong mi thi k.

Chnh sch ti chnh nc ta hin nay cn hng vo nhng vn ch yu sauy:

+ Xy dng ng b th ch ti chnh ph hp vi kinh t th trng.

+ Hon thin h thng php lut v thu theo nguyn tc cng bng, thng nht vng b, khuyn khch pht trin sn xut kinh doanh.

+ i mi chnh sch phn phi ti chnh v c ch kt hp ngun lc nh ncvi cc ngun lc khc nhm thc y tng trng v chuyn dch c cu kinh t.

+ i mi c ch qun l ngn sch theo kt qu thc hin cc cng vic c

ngn sch cp kinh ph.+ i mi cn bn chnh sch ti chnh i vi doanh nghip nh nc, kin quyt

xo b tnh trng bao cp i vi sn xut kinh doanh ca doanh nghip nh nc.

+ Ch ng m rng hot ng ti chnh i ngoi v hi nhp quc t v tichnh; thc hin a dng ho ngun vn, a phng ho quan h i tc, tng d trngoi t ca quc gia.

+ To iu kin pht trin vng chc th trng ti chnh; kin ton b my qun

l ti chnh.e) Tn dng

- Bn cht ca quan h tn dng trong thi k qu

Tn dng phn nh quan h kinh t gia ch th s hu v cc ch th s dngngun vn nhn ri trong nn kinh t trn nguyn tc hon tr c k hn c vn gc lnli tc.

Quan h tn dng trong thi k qu ln ch ngha x hi phn nh h thng li

ch ca nn kinh t nhiu thnh phn.

Quan h tn dng tn ti di cc hnh thc sau:

- Tn dng nh nc: Nh nc pht hnh cng tri vay ca dn hoc vay canc ngoi.


40/43

40

- Tn dng thng mi l vic bn hng ha hoc cung cp dch v bng cch chochu tin vi k hn nht nh v li tc nht nh.

- Tn dng ngn hng l hnh thc tn dng gia cc ch th kinh t c ngn hnglm trung tm.

- Chc nng ca tn dng:

y l mt b phn ca h thng ti chnh, quan h tn dng cng c chc nngphn phi v gim c.

Chc nng phn phi ca tn dng c thc hin thng qua phn phi li vn.

Chc nng gim c, kim sot cc hot ng kinh t ca tn dng c lin quann c im quyn s hu tch ri quyn s dng vn, n mi quan h gia ngi cho

vay v ngi i vay.- Vai tr ca tn dng:

- Gp phn gim nh s tin nhn ri, nng cao hiu qu s dng vn, gp phntng vng quay ca vn, tit kim tin mt trong lu thng v gp phn khc phc lm

pht tin t.

- Gp phn cung cp khi lng vn cho cc doanh nghip, t tng quy m snxut kinh doanh, i mi thit b, p dng tin b khoa hc - k thut v cng ngh mi,

gip cc doanh nghip nng cao nng sut lao ng v cht lng sn phm, to khnng v khuyn khch u t.

+ Gp phn thc y qu trnh m rng mi quan h giao lu tin t gia nc tav cc nc khc trn th gii v trong khu vc.

g) Ngn hng:

- Ngn hng hiu theo ngha c in l x nghip kinh doanh tin t thc hinnghip v huy ng vn, cho vay vn v thanh ton

C ch mi - c ch th trng c s qun l ca Nh nc, h thng ngn hngnc ta c t chc thnh hai cp hay hai phn h l: Ngn hng Nh nc v ngnhng thng mi.

- Ngn hng Nh nc Vit Nam hay Ngn hng Trung ng gi vai tr n nhtin t, xut chnh sch tin t v t chc h thng tin t ca t nc, thc hin ccmc tiu pht trin kinh t quc dn.


41/43

41

Chc nng Ngn hng Nh nc:

+ Pht hnh tin t, iu tit lu thng tin t, tn dng, thanh ton.

+ L ngi i din v ti chnh, tin t ca Nh nc, qun l tin vn ca Nh

nc, cung cp tn dng ca Nh nc, nhn mua quc tri.

+ Thng qua cho vay, huy ng tin gi, tin hnh qun l cc ngn hng v ccc cu tin t khc, nh ra chnh sch tin t, iu tit gi c v nhu cu tin t, h trnn kinh t tng trng n nh.

Nhim v ca Ngn hng Nh nc: Ngn hng Nh nc c hai nhim v cbn l:

+ Thc hin vai tr l ch ngn hng (hay ngn hng ca ngn hng) i vi cc

ngn hng thng mi, bo m cho h thng ngn hng hot ng bnh thng.+ Thc hin vai tr l ch ca ngn hng i vi Nh nc, chu trch nhim

kim sot vic cung ng tin t v vic ti tr cho thm ht ngn sch ca Nh nc.

- Chc nng v nghip v ca ngn hng thng mi:

Vi t cch l mt doanh nghip kinh doanh tin t, cc ngn hng thng miphi l nhng doanh nghip c cc chc nng sau:

+ C t cch php nhn, t ch v ti chnh, hot ng theo nguyn tc hch ton

kinh t v di quyn qun tr ca Hi ng qun tr v iu hnh ca Gim c.

+ Chu s qun l v m ca Ngn hng Nh nc.

+ C quan h vi khch hng theo nguyn tc t chu trch nhim v vt cht vhnh chnh i vi ti sn, tin vn v cam kt gi b mt v s liu v hot ng, cngnh to s tn nhim v thun li cho khch hng.

+ C quan h vi cc t chc tn dng khc theo nguyn tc bnh ng, t nguyn,cng c li, va hp tc va cnh tranh vi nhau trong khun kh php lut, cng thc

y nhau pht trin.

Ngn hng thng mi d c thnh lp di hnh thc no cng u hot ngtheo ba nghip v chnh l huy ng vn, cho vay vn v thanh ton.


42/43

42

+ Nghip v huy ng vn l nghip v u tin ca Ngn hng thng mi nhmto vn cho vay. Vn huy ng ca ngn hng bao gm: vn tin t, vn huy ng,vn tip nhn, vn i vay.

+ Nghip v cho vay vn l nghip v m thng qua , cc ngun vn huy ng

c em i cho vay nhm phc v yu cu pht trin kinh t - x hi.

Ty theo tiu thc phn loi, c cc hnh thc cho vay khc nhau nh cho vayngn hn, di hn; cho vay sn xut v chi ph sn xut; cho vay u t pht trin snxut; cho vay thanh ton v cho vay d tr...

+ Nghip v thanh ton: c thc hin trn c s s u nhim ca khch hngtrong cc khu thanh ton, gi h, i n... thng qua cc hot ng chuyn tin, thanhton chng t v pht hnh chng khon.

- Vai tr ca h thng ngn hng:

iu tit kinh t v m qua vic nm tnh hnh kinh t ni chung, pht hinnhng mt cn i trong nn kinh t quc dn t iu tit quy m tn dng vlng cung ng tin t.

iu tit, lu thng tin t v phn phi tin vn bng huy ng vn v cho vay.

Gim c ca ngn hng i vi hot ng sn xut kinh doanh ch yu thngqua vic cho vay vn, m rng tn dng ngn hng.

Qun l ngoi hi (ra sc thu ht tin gi ngoi t, tp trung ngoi hi, gi vngs cn i thu - chi ngoi hi, s dng tt ngoi hi...).

Qu trnh hon thin v t chc hot ng hp l ca h thng ngn hng gpphn lm cho lu thng tin t nc ta c thng sut, nng cao hiu qu kinh t - xhi, gim mc lm pht, cng c sc ca ca ng tin Vit Nam, m rng hi nhp vikhu vc v th gii.

Chnh v vy ngn hng l mt trong nhng cng c ca nh nc trong qun l v

m nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha.

- Chnh sch tin t v tn dng

Chnh sch tin t l cng c iu tit kinh t v m trng yu, vai tr ca n ngycng tng cng vi s pht trin ca nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha.Chnh sch tin t phi khng ch c lng tin pht hnh v tng quy m cho tn


43/43

dng. Trong chnh sch tin t, li sut l cng c quan trng, l phng tin iu titcung, cu tin t. Vic tht cht hay ni lng cung ng tin t, kim ch lm pht thngqua hot ng ca h thng ngn hng s c tc dng trc tip n nn kinh t.

Trong giai on hin nay, mc tiu ca chnh sch tin t ca Nh nc Vit Nam

l n nh gi tr ng tin, kim sot lm pht, gp phn tng trng kinh t v m boan ninh h thng cc ngn hng v t chc tn dng.

Ni dung c bn ca chnh sch tin t v tn dng nc ta trong giai on hinnay l: khn trng thc hin y cc chun mc v thng l quc t v hot ngngn hng; m rng cc hnh thc thanh ton khng dng tin mt; thc hin chnh schli sut tho thun v tip tc thc hin chnh sch t gi hi oi linh hot theo nguyntc th trng; nng cao trch nhim v quyn hn ca ngn hng Nh nc trong vichoch nh v thc thi chnh sch tin t; xy dng h thng ngn hng thng mi nh

nc ln mnh v mi mt; thc hin m ca th trng dch v ngn hng theo l trnhhi nhp kinh t quc t; pht trin v tip tc i mi hot ng ca h thng qu tndng nhn dn; hnh thnh mi trng php l v tin t, tn dng, minh bch v cngkhai; loi b cc hnh thc bo h, bao cp, u i v phn bit i x gia cc t chctn dng...

h) Cc cng c iu tit kinh t i ngoi

thc hin tt chin lc kinh t m, xc tin cc quan h kinh t i ngoi,Nh nc phi s dng nhiu cng c, trong ch yu l: thu xut nhp khu hn

ngch (quota), t gi hi oi, bo m tn dng xut khu, tr cp xut khu, v.v..

Thng qua nhng cng c ny, Nh nc c th khuyn khch vic xut, nhpkhu; ng thi li bo h mt cch hp l nn sn xut ni a, nng cao sc cnh tranhca hng ha Vit Nam, thu ht vn u t ca nc ngoi ngy cng nhiu, gi vngc lp, ch quyn quc gia, li ch dn tc theo nh hng x hi ch ngha.

Documents

Bai Lam de Cuong Kinh Te Chinh Tri