Banka -Sanayi İlişkileri H.Ersin Özince Türkiye Bankalar Birliği Yönetim Kurulu Başkanı

1

Banka -Sanayi İlişkileri

H.Ersin Özince

Türkiye Bankalar Birliği

Yönetim Kurulu Başkanı

10 Aralık 2002, İstanbul

2

Banka-Sanayi İlişkisi

Mali tasarrufları toplayan ve kullanıcılara aktaran mali sektör piyasa mekanizmasının beyni durumundadır.

Güçlü bir ekonominin varlığı büyüyen ve sağlıklı çalışan bir mali sektör ile mümkündür.

Mali tasarrufların ekonomik açıdan en verimli biçimde kullanılmasında mali sektörün etkin ve sağlıklı olarak çalışması büyük önem arz etmektedir.

Mali sektörün önemi

3


Sermaye piyasası henüz gelişme aşamasında olan ülkemizde, geleneksel olarak banka sistemi mali sektörün temelini oluşturmaktadır.

Mali tasarrufların büyük bir bölümü banka sistemi tarafından toplanmakta ve kullandırılmaktadır. Yurtdışından sağlanan kaynakların da önemli bir bölümüne banka sistemi aracılık etmektedir.

Banka sisteminin toplam kaynakları 1980 yılında 19 milyar dolardan 1990 yılında 58 milyar dolara yükselmiş, 2001 yılı sonunda ise 115 milyar dolar olmuştur. 1994 ve 2001 yılında yaşanan krizlerde banka sisteminde çok ciddi küçülme yaşanmıştır.

Mali sektör ve bankacılık

4

Toplam Aktifler

80 85 90 95 '000

20

40

60

80

100

120

140

160Milyar dolar

0

20

40

60

80

100%

Toplam aktifler GSMH'nin yüzdesi

5


Bankaların toplam kaynaklarının gayrisafi milli gelire oranı 2001 yılı sonu itibariyle % 93 olmuştur. Son 20 yılda önemli bir büyümeyi ifade etmekle beraber bu oran AB ülkelerine göre oldukça düşüktür.

Temel banka büyüklükleri: AB-Türkiye

6

Avrupa Ülkeleri-TürkiyeT.aktifler/Milli gelir (%) 1999

50

100

150

200

250

300

350

400

Hol Fra. Alm. Avu. Isp. IngIta. Tur. Yun.

7


Banka sisteminin küçük olmasının başlıca nedenleri; gelirin düşük ve TL mali tasarruflara olan talebin düşük olmasıdır. Nitekim Türkiye’de kişi başına milli gelir 2.200 dolar, kişi başına banka aktifi de 1.800 dolardır. AB ülkelerinde en düşük olan ülkede gelir 12.000 dolar, kişi başına banka aktifi 9.000 dolardır.

Durum böyle olunca, kullandırılabilir kaynaklar da düşük olmaktadır.

Nitekim, kredilerin GSYİH’ya oranı, 2001 yılında, Almanya’da % 96, Fransa’da % 65, İspanya’da % 61, İtalya’da % 53, Türkiye’de ise yüzde 24’tür.

Temel banka büyüklükleri: AB-Türkiye

8

Avrupa Ülkeleri-TürkiyeKrediler/GSYİH (2000-2001, %)

0

20

40

60

80

100

120

140

Alm Avu Ing Isp Fra Ita Yun Tur

9


Kredilerin toplam aktifler içindeki payı AB ülkelerinde % 35-50 arasındadır; Türkiye’de ise % 25’tir.

Oysa, büyüme ihtiyacı içinde olan ülkemizde kaynak arzı talebi yeterince karşılayamamaktadır.

Bu durumda sanayicilerin banka sisteminden haklı olarak şu talepleri gündemdeki yerini korumaktadır:

Daha fazla, daha uzun vadeli ve daha ucuz kaynak

Bu talep bankaların yarattığı kaynakların miktarı, vadesi ve maliyeti ile ilişkilidir.

Kredi kullananların talebi

10

Kaynaklar (Milyar Dolar)

80 90 00 02 HYurtiçinden 9 30 95 78

TL Kaynak 9 24 59 38

YP Kaynak 0 6 36 40

Yurtdışı Krediler 0 3 15 7

Öz kaynak 1 5 9 7

Toplam 10 38 119 92

11


Bu kaynaklar nasıl kullanılmıştır:

Kullanılabilir kaynaklardan kamu kesimi giderek daha fazla talepte bulunmuş, kredilerin payı hızla düşmüştür. Nitekim, bankalar tarafından yurt içinde yaratılan kaynaklardan kamunun aldığı pay 1990 yılında % 65 iken 2002 Ekim ayında % 103’e yükselmiş; kredilerin aldığı pay ise % 80’den % 34’e gerilemiştir.

Kaynakların kullanımı

12

Kaynakların Kullanımı (%)90 00 02 Ekim

Kre+Tga/M2RF 102 80 49

Kre+Tga/M2YRF 80 70 34

İç Borç St/M2RF 83 93 215

İç Borç St/M2YRF

65 57 103

M2RF : TL Mali VarlıklarM2YRF : TL Mali Varlıklar + YP

13

Mevduat Bankaları Kredileri (Milyar $)

80 90 00 01

Krediler (tga hariç) 9 24 46 25

TL 9 19 27 10

YP 5 19 15

Garanti ve Kefaletler 17 36 25

14


Krediler dışında özel sektörün Türk mali piyasasından kaynak kullanımı son derece sınırlı kalmıştır.

Sermaye piyasasında özel sektöre ait tahvil ve bono bulunmamaktadır. Bu durum son derece düşündürücü ve üzücüdür.

Özel kesimin sermaye piyasasından yarattığı kaynak

15

M. Kıymetler Stoku (Milyar $)

80 90 00 02 HaziranKamu 5 6 21 55

Özel 2 4 4 4

Hisse Senedi 0 4 4 4

Tahvil+Bono 2 0 0 0

16


Buna karşılık, dikkati çeken önemli bir gelişme ise kamu kesimi yanında özel sektörün de yurtdışı piyasalardan önemli miktarda borçlanmasıdır.

Dış borçlanma

17

Dış Borç Stoku (Milyar dolar)

80 90 00 02 H

Toplam 15 49 120 126

Kamu 12 39 64 80

Özel 3 10 56 46

Finansal 0,5 5 24 13

Diğer 3 5 31 33

18


Gerek yurtiçinden gerekse yurtdışından yabancı para ile borçlanma nedeniyle kaynakların içinde yabancı paranın payı önemli ölçüde artmıştır.

Ekonomik istikrarsızlıkların piyasalarda neden olduğu aşırı fiyat dalgalanmaları nedeniyle TL’ye olan güvenin olumsuz yönde etkilenmesi para ikamesini artırmıştır.

Kaynaklar içinde yabancı paranın artan payı

19


Bu durum TL cinsinden kullandırılabilir kaynakların sınırlanmasına ya da kaynak yapısı veri iken bankaların risklerinin yükselmesine neden olmuştur.

Kaldı ki düzenlemeler nedeniyle bankaların yabancı para kaynaklar üzerinden TL yaratması zaten sınırlıdır.

Öte yandan, içerideki TL kaynakların neredeyse tamamının kamu tarafından talep edilmesi nedeniyle özel sektör yurtdışından borçlanmak zorunda kalmıştır.

Bu sürecin dikkatli bir analizi bir çok sorunun yanıtlanmasına imkan verecektir.

Kaynaklar içinde yabancı paranın artan payı

20


Daha uzun vadeli kredi arzı:

Bankalar tarafından kullandırılan kredilerin vadelerinin kısa olmasının nedeni hem yurtiçinden hem de yurtdışından sağlanan kaynakların çok kısa vadeli olmasıdır.

2001 yılı verilerine göre bankaların kaynaklarının ve kullanımlarının kalan vadeye göre süresi bir yıldan daha kısadır. Kaynakların en önemli bölümünü oluşturan toplam mevduatın ortalama vadesi, kırık vadeler dikkate alınmaksızın, 2002 Eylül itibariyle, 75 günden kısadır.

Bankacılık ilkeleri ve Türkiye’deki riskler dikkate alındığında kullanımların daha uzun vadeli olması sürdürülebilir değildir. Yeni uluslararası düzenlemeler de vade uyumsuzluğuna yönelik olarak sermaye yeterliliği konusunda çok daha katı kurallar getirmektedir.

Uzun vadeli kaynaklar neden yaratılamıyor?

21

19%

30%40%

6% 5%

Vadesiz 1 ay 3 ay 6 ay 12+

Mevduatın Vade Yapısı

22


Kredi faizinin düşürülmesi:

Kaynak maliyetini etkileyen dört temel faktör vardır:

kaynak arzı ve talebine göre oluşan faiz oranı,

risk primi,

parasal ve mali yükler

yönetim giderleri ve kar marjı

Kredi faizini etkileyen faktörler

23

Kamu kağıtları faizi ve TL/dolar değişimi (%)

87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 '00 '01 '020

50

100

150

200

250

300

350

TL/dolar Kamu kağıtları

24

O/n faiz oranı (%)

-10

10

30

50

70

90

110

130

150

87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 20 01 02

25


Tasarruf Mevduatı Sigorta Primi• Bankalar üçer aylık dönemler itibariyle Türk Lirası

cinsinden tasarruf mevduatı ile tasarruf mevduatı niteliğini haiz altın depo ve döviz tevdiat hesapları toplamının on binde 25’i oranında prim öderler.

• Bankaların son üç yılda yatırdıkları Tasarruf Mevduatı Sigorta Primi tutarları aşağıdaki gibidir. (Kaynak:TBB)


1999 2000 2001

Milyar TL 89.217 142.830 225.427

Bankacılık kesiminden tasarruf mevduatı sigorta sistemine bu kapsamda son üç yılda 642 milyon USD kaynak aktarılmıştır.

26


Zorunlu Karşılıklar

Bankalar Türk Lirası ve yabancı para yükümlülükleri için TCMB nezdinde açılan hesaplarda aşağıda belirtilen oranlarda nakden zorunlu karşılık tesis ederler.


TL Yükümlülüklerde % 6YP Yükümlülüklerde % 11

27


Umumi Disponibilite

Bankalar Türk Lirası ve yabancı para yükümlülükleri için TCMB nezdinde açılan hesaplarda aşağıda belirtilen oranlarda, disponibl değer olarak kabul edilen Devlet İçi Borçlanma Senetleri bulundururlar.


TL Yükümlülüklerde % 4YP Yükümlülüklerde % 1

28


Genel Kredi Karşılıkları


Standart ve Yakın İzlemedeki Nakdi Kredi Toplamı

Binde 5

Teminat Mektupları, Aval ve Kefaletleri ile Diğer Gayri Nakdi Krediler Toplamı Üzerinden

Binde 1

29

• Mevduat üzerinden tutulması gereken yasal yükümlülükler dikkate alındığında :

100 TL’lik mevduatın ancak 90 TL’lik bölümü;100 $’lık mevduatın ise 88 $ ‘lık bölümü bankalarca kullanılabilir niteliktedir.

• Türk Lirası ve Yabancı Para mevduatın plase edilebilir maliyetleri, zorunlu karşılıklar ve TMSF’na ödenen primler ile karşılıklar ve disponibl değerler üzerinden tahsil edilen faizler dikkate alındığında aşağıdaki şekilde oluşmaktadır:



30

48,00

50,51

40,00

45,00

50,00

55,00

TL Mevduatın Maliyeti (%)Plase Edilebilir TL Mevduatın Maliyeti (%) *

* 1 yıl vadeli TL mevduat faiz oranı: 48,00% TL Zorunlu karşılıklara verilen faiz oranı: 25,00 % TL Disponibilite getirisi: 51,13 %

31

2,75

4,08

2,00

2,50

3,00

3,50

4,00

4,50

YP Mevduatın Maliyeti (%)Plase Edilebilir YP Mevduatın Maliyeti (%) **

** 1 yıl vadeli $ mevduat faiz oranı: 2,75% YP Zorunlu karşılıklara verilen faiz oranı: 0,55 % YP Disponibilite getirisi: 9,66 %

32


Euro para birimini kabul eden AB ülkelerinde mevduat maliyetini etkileyen unsurlar

• Avrupa Merkez Bankası tarafından belirlenen mevzuat munzam karşılığı halen vadesiz ve iki yıla kadar vadeli mevduata % 2 üzerinden uygulanmaktadır. Bu tutar için verilen Merkez Bankası vadesiz faiz oranı maliyet açısından bankaları önemli ölçüde rahatlatmaktadır.

• Türkiye’deki gibi mevduat maliyetini doğrudan etkileyen Umumi Disponibilite uygulaması olmayan Almanya’da vadeler itibariyle aktifin pasiften fazla olması prensibi (Likidite Rasyoları) ile likidite denetimi sağlanmakta; bu durum bankaların mevduat maliyetlerini likidite yönetimlerinin başarısına göre değişen oranda, dolaylı olarak etkilemektedir.


33


Krizde bankaların davranışı:Banka sistemi krizden çok olumsuz etkilenmiştir:

• Özkaynakların önemli bir bölümü kaybedilmiştir.

• Genelde tüm riskler, özelde ise kredi riski artmış, aktif kalitesi bozulmuştur.

• Kaynaklar daralmıştır.

• Kurallar değişmiştir.

• Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu’na alınan bankaların alacaklarının amme alacağı sayılması ve bu bankaların piyasadan çekilmesi kredi arzını etkilemiştir.

• Yeniden yapılanma sürecinde olan kamu bankalarının davranışı kredi arzını sınırlandırmıştır.

Krizde bankaların davranışı

34


• Bankalar yeni riskler almakta çok dikkatli davranmışlardır.

• Krizden olumsuz etkilenen kredi kullanan müşteriler için bankalar tek tek borç yeniden yapılandırma, banka sistemi ise İstanbul Yaklaşımı olarak bilinen borç ve şirket yeniden yapılandırma sürecini başlatmıştır.

• Bu arada, değişen kurallara uygun kredi talebi de sınırlı kalmıştır.

Krizde bankaların davranışı

35


Düzenlemeler ve bankaların davranışına etkisi• Banka sisteminin düzenlenmesi, denetimi ve denetim

kararlarının değerlendirmesi yaklaşımı değişmiştir; bağımsız bir otorite oluşturulmuştur.• Düzenlemelerde önemli ölçüde uluslararası

normlara yaklaşılmıştır.• Haksız rekabete neden olan düzenlemeler önemli

ölçüde iyileştirilmiştir.• Kamu bankalarına görev zararı uygulamasına son

verilmiştir, bu bankaların yeniden yapılandırılma süreci başlatılmıştır.

Düzenlemeler ve bankaların davranışına etkisi

36


• Mali bünyesi bozulmuş olan bankalar Fona alınmıştır.

• Özkaynak tanımı değiştirilmiştir, özkaynaklar ile temel risk büyüklükleri arasındaki ilişkiler sınırlandırılmıştır.

Kredi tanımı yeniden yapılmış; kapsamı genişletilmiştir.

Dolaylı kredi (grup ilişkileri) özkaynak ilişkisi sınırlandırılmıştır.

Mali iştirakler dışındaki iştiraklere sınırlama getirilmiştir.


37

Banka-Sanayi İlişkisi• Risk yönetimi düzenlemesi uygulamaya

başlanmıştır: bankalar maruz kalacakları risklerden kaynaklanan zararları hesaplayacaklar ve zararlar için ilave sermaye tutacaklardır.

• Kurala dayalı denetimden piyasa denetimine geçilmektedir.

• Açık pozisyona sınırlama getirilmiştir.• Teminata dayalı kredilendirmeden nakit akımına

dayalı kredilendirmeye geçiş düzenlenmiştir. • Karşılık yönetmeliği yeniden düzenlenmiş; karşılık

ayırmak zorunlu hale gelirken performansı olmayan kredilerin sürdürülmesi güçleştirilmiştir.


38

• Uluslararası normlara önemli ölçüde yaklaşılmıştır.

• Ne var ki, ekonomide geçmişten gelen sorunlar düzenlemelerin uygulanabilirliği etkilemektedir. Bu nedenle kuralları iyi tanımlanmış, makul geçiş süreleri tanınmalıdır.

• Kurallara kısa sürede uyulması talebi kırılganlıklar yaratabilir.

• Sermayenin hemen artırılmadığı durumlarda risklerin azaltılması gündeme gelebilir.

• Bankacılık sistemindeki düşük karlılık/zarar yapılandırma sürecinde dikkate alınmamıştır, alınmalıdır.

Bankacılık sisteminin beklentileri



39

• Banka sistemi doğrudan veya dolaylı ağır bir vergi yükü altında çalışmaya devam etmektedir.

• Enflasyon muhasebesi uygulamasında farklılık yaratılmamalıdır.

• Temerrüt faizi uygulamasına yeni bir yaklaşım getirilmelidir; TBB’nin önerisine bir değerlendirme alınamamıştır.

• Alacakların tahsilini hızlandıran yasal düzenlemeler yapılmalıdır.

• Aracılık maliyetini artıran yükler kaldırılmalı/uluslararası düzeye çekilmelidir.

• Bankaların ve müşterilerinin kar edebileceği sağlıklı bir ekonomik ortam yaratılmalıdır.



40

• TL talebini sınırlandıran düzenleme ve uygulamalardan kaçınılmalıdır.

• Bankalar arasında haksız rekabet yaratılmamalıdır.

• Mali sistemdeki düzenleme ve denetime yeknesaklık getirilmelidir.

• Banka sistemine yeni girişlere dikkat edilmelidir. Bankacılık sisteminde konsantrasyonun makul bir düzeye yükselmesi sağlanmalıdır.

• Banka sisteminin itibarının ve sisteme duyulan güvenin artırılmasında herkese ciddi sorumluluk düşmektedir.



41

• Güçlü bir ekonomi güçlü bir mali sistemin; güçlü bir mali sistem güçlü mali kuruluşların varlığına bağlıdır.

• Mali sistemin büyümesini ve derinleşmesini engelleyen vergisel ve parasal yükler kaldırılmalı, TL ve mali sisteme olan güveni sarsacak uygulamalardan kaçınılmalıdır.

• Ülke gereksinimleri ve ülkeye özel koşullar da dikkate alınarak otoritenin bankacılık sektörünün verimli ve etkin çalışması, tasarrufların üretime ve sanayie yönlendirilerek ekonomik büyümeye katkı sağlaması için zemin hazırlaması ekonomik yapılanmanın temelini teşkil etmektedir.

Sonuç

Sonuç


42

Son dönemde yapılan ve bankaların faaliyetlerini uluslararası kurallara bağlayan reformların, sistemin tümünü, kamu kesimi ile reel sektör kurumlarını da kapsaması ve gerekli reformların (vergi kayıplarının önlenmesi, uluslararası muhasebe standartlarının ve bağımsız denetim sisteminin getirilmesi) eşzamanlı olarak yapılması halinde, sağlıklı işleyen bir piyasa ekonomisi ve uluslararası rekabet gücüne sahip kuruluşların yaratıldığı bir ekonomik yapılanma gerçekleşebilecektir.

Sonuç


43

Teşekkür ederim.

İstanbul Sanayi Odası’nın 50. Kuruluş Yıldönümünü en iyi dileklerimle kutlarım.


Documents

Banka -Sanayi İlişkileri H.Ersin Özince Türkiye Bankalar Birliği Yönetim Kurulu Başkanı