MENKUL SERMAYE İRATLARININ BEYANI1

Gelir vergisi Kanunu hükümleri uyarınca, kanun tarafından menkul sermaye iradı olarak tanımlanan gelirlerin de beyan edilerek vergisel yükümlülüklerin bu gelirleri elde edenler tarafından yerine getirilmesi gerekmektedir. 2000 takvim yılı içerisinde elde edilen söz konusu menkul sermaye iratlarına bağlı olarak gerçek kişiler bakımından ortaya çıkan vergisel yükümlülüklerin Mart ayı içerisinde verilecek beyanname ile aşağıda belirlenen genel esaslara göre yerine getirilmesi gerekmektedir.

Gelir Vergisi Kanununun 75 inci maddesinde menkul sermaye iradı;

"Sahibinin ticari, zirai veya mesleki faaliyeti dışında nakdi sermaye veya para ile temsil edilebilen değerlerden müteşekkil sermaye dolayısıyla elde ettiği kar payı, faiz, kira ve benzeri iratlar"

ifadesiyle tanımlanmıştır. Bu genel tanımın yanı sıra maddede kaynağı ne olursa olsun bir bölüm iratların da tanım ile bağlı kalmaksızın menkul sermaye iradı olarak kabul edilmeleri hüküm altına alınmış olup, bu menkul sermaye iratlarından önem taşıyanlarının aşağıdaki gibi başlıklar halinde sıralanması mümkün bulunmaktadır.

Vergi alacağı dahil olmak üzere her nevi hisse senedi kar payları,Yatırım fonları katılma belgelerinden elde edilen kar payları,Her nevi tahvil ve Hazine bonosu faizleri ile Toplu Konut İdaresi, Kamu Ortaklığı İdaresi ve Özelleştirme İdaresince çıkarılan menkul kıymetlerden sağlanan gelirler (döviz cinsinden yahut dövize altına veya bir başka değere endeksli menkul kıymetlerin itfası sırasında oluşan değer artışları irat sayılmamaktadır.)Her nevi alacak faizleri,Her çeşit senetlerin iskonto edilmesi karşılığı alınan iskonto bedelleri,Hisse senetleri ve tahvillerin vadesi gelmemiş kuponlarının satışından elde edilen bedeller,Mevduat faizleri,Özel finans kurumlarınca ödenen kar payları,Repo gelirleri

menkul sermaye iradı olarak kabul edilmektedir. Gerçek kişiler açısından menkul sermaye iratlarından kar payları, kar payının ilgili şirket tarafından dağıtıldığı tarihte, tahvil ve bono faiz gelirleri tahvilin ya da hazine bonosunun itfasında-faiz kuponu ödemesinde- mevduat hesaplarına ilişkin faizler, mevduat hesabının vadesinde, repo işlemlerinde de işlem için belirlenen vadede elde edilmektedir. Söz konusu gelirlerin elde edildikleri yılın geliri olarak dikkate alınması ve o yılla ilgili esaslar uyarınca müteakip yıl beyan konusu edilmesi gerekmektedir.

Diğer taraftan Gelir Vergisi Kanununun 76 maddesinde, elde edilen bir bölüm menkul sermaye iratlarının vergilendirme bakımından belirli bir oranının, irat

olarak kabul edilmeyeceğine ilişkin düzenlemelere yer verilmektedir. Söz konusu düzenleme aşağıda sayılacak olan bir bölüm menkul sermaye iratlarının, Vergi Usul Kanunu hükümleri uyarınca o yıl için saptanan yeniden değerleme oranının, aynı dönemde Devlet tahvili ve Hazine bonosu ihalelerinde oluşan bileşik ortalama faiz oranına bölünmesi suretiyle TC Maliye Bakanlığı tarafından bulunan ve duyurulan indirim oranının uygulanması suretiyle hesaplanacak kısmını menkul sermaye iradı saymamaktadır. Bir başka ifadeyle indirim oranının % 60 olarak duyurulduğu bir vergilendirme döneminde elde edilmiş bulunan 100 TL menkul sermaye iradının 60 TL lık (100x%60) kısmı vergilendirme açısından dikkate alınmamakta, kalan 40 TL lık tutar (100-60) beyan konusu edilecek menkul sermaye iradı olma özelliğini taşımaktadır.

Bu düzenleme uyarınca elde edilen menkul sermaye iratlarından; Her nevi tahvil ve Hazine bonosu faizleri ile Toplu Konut İdaresi, Kamu Ortaklığı İdaresi ve Özelleştirme İdaresince çıkarılan menkul kıymetlerden sağlanan gelirlerin, her nevi alacak faizlerinin, mevduat faizlerinin, özel finans kurumlarınca ödenen kar paylarının,menkul kıymetler yatırım fonları ve ortaklıkları, risk sermayesi yatırım fonları ve ortaklıkları ve gayrimenkul yatırım fonları ve ortaklıklarından sağlanan kar paylarının ve repo gelirlerinin indirim oranının uygulanması suretiyle bulunan kısmı yukarıda da açıklama konusu edildiği gibi menkul sermaye iradı olarak dikkate alınmamakta ve beyan sırasında indirim konusu edilmektedir. (döviz cinsinden açılan hesaplara ödenen faiz ve kar payları, dövize altına veya başka bir değere endeksli menkul kıymetler ile döviz cinsinden ihraç edilen menkul kıymetlerden elde edilen iratlara indirim oranının uygulanması söz konusu değildir.)

2000 yılına ilişkin olarak Gelir Vergisi Kanununun 76. Maddesinde belirtilen indirim oranı TC Maliye Bakanlığı tarafından hesaplanmış ve duyurulmuş bulunmaktadır. Söz konusu oran 2000 yılı gelirlerine uygulanmak üzere birden büyük çıkmıştır. (%100 ün üzerinde)

Bu temel belirlemeler çerçevesinde yukarıda sıralanan menkul sermaye iratlarının 2000 takvim yılı açısından tabi oldukları vergi rejiminin esasları ise genel olarak aşağıdaki gibi belirlenmektedir.

Gelir Vergisi Kanununun Geçici 55. Maddesi uyarınca 1.1.1999-31.12.2002 tarihleri arasında;

Vergi kesintisine tabi tutulmuş bulunan mevduat faizleri (Türk Lirası ve Döviz),Repo gelirleriMenkul kıymetler yatırım fonu katılma belgesi kar payları,Özel finans kurumlarınca ödenen kar payları,

için bir tutar ile sınırlı olmaksızın yıllık beyanname verilmesine ve başka nedenlerle beyanda bulunulması hallerinde bu gelirlerin beyannameye dahil edilmesine gerek bulunmamakta ve dolayısıyla 2000 yılı içerisinde elde edilen

bu kazançların da beyanı gerekmemektedir. Doğal olarak bu ve aşağıda belirtilen iratların ticari işletme bünyesinde elde edildikleri hallerde, bu istisnalardan ya da indirim uygulamasından yararlanmaları imkanından bahsedilemeyeceği hususu gözden kaçırılmamalıdır.

İndirim oranının 2000 yılına ilişkin olarak birden büyük çıkmasına bağlı olarak bu yıl içerisinde elde edilen;

Her nevi tahvil ve Hazine bonosu faizleri ile Toplu Konut İdaresi, Kamu Ortaklığı İdaresi ve Özelleştirme İdaresince çıkarılan menkul kıymetlerden sağlanan gelirler,Menkul kıymetler yatırım ortaklıklarından elde edilen kar payları,Her nevi alacak faizleri,Menkul kıymetler yatırım ortaklıklarının yanı sıra gayrimenkul yatırım ortaklıkları ve risk sermayesi yatırım ortaklıklarından elde edilen kar payları,

bir tutar ile sınırlı olmaksızın beyan edilmeyecektir.

Yukarıda sayılanlar dışında kalan menkul sermaye iratlarının elde edildiği durumlarda, vergi alacağı dahil kurumlardan elde edilen kar payları ile elde edilmeleri sırasında üzerlerinden gelir vergisi kesintisi yapılan ve gayrisafi tutarları toplamı 4.375.000.000.-TL nı aşmayan menkul sermaye iratlarının beyan edilmeleri gerekmemekte, belirtilen tutarı aştıkları durumlarda ise tamamının beyan zorunluluğu bulunmaktadır. Kar payları bilindiği gibi kural olarak kar dağıtımının yapıldığı tarihte elde edilmiş sayılmakta ve o dönemin kazancı niteliğini kazanmaktadır. Kar paylarının nakit olarak elde edilmeyip, bedelsiz hisse senedi biçiminde alındığı hallerde ise beyan gereğinin bulunup, bulunmadığı hususu hisse senedinin kaynağına göre belirlenmesi gereken bir husus olmaktadır. Yapılan sermaye artırımı sonucunda bedelsiz olarak verilen hisse senetlerinin, kar yedeklerinden kaynaklandığı hallerde beyan edilmeleri gerekirken, sermaye yedeklerinden kaynaklanan bedelsiz hisse senetlerinin ise beyanı gereği bulunmamaktadır. Kar dağıtımından bulunan şirketlerin, sermaye artırımlarında bedelsiz olarak verdikleri hisselerin kaynağını hissedarlarına duyurmaları gerekmektedir. Bu esaslar uyarınca;

** amortismana tabi iktisadi kıymetlerin yeniden değerleme konusu edilmeleri sonucunda oluşan yeniden değerleme fonlarının sermayeye ilavesi,

** iştirak hisselerinin, gayrimenkullerin ve amortismana tabi iktisadi kıymetlerin satışında, maliyet bedellerinin artırılması sonucu oluşan maliyet artış fonunun sermayeye ilavesi,

** anonim şirketlerin kuruluşlarında ya da sermayelerini artırmaları sırasında çıkardıkları hisse senetlerinin elden çıkarılmasından sağlanan kazançların sermayeye ilavesi,

kar dağıtımı olarak kabul edilmemekte ve dolayısıyla söz konusu fonların sermayeye ilavesi nedeniyle verilen bedelsiz hisse senetlerinin de kar payı anlamında beyan edilmesine gerek bulunmamaktadır.

Bu fonlar dışında kalan kar yedeklerinden kaynaklanan bedelsiz hisse senetlerinin ise kar payı olarak-itibari değerleri dikkate alınmak suretiyle-beyan konusu edilmeleri gereği bulunmaktadır. Bununla birlikte Kurumlar Vergisi Kanununun Geçici 28. Maddesi uyarınca iştirak hisselerinin, gayrimenkullerin satışından kaynaklanan kazançların sermaye artırımında kullanılması ve bunun sonucunda bedelsiz hisse senedi verilmesi halinde, sözü edilen maddede yer alan özel hüküm uyarınca, alınan hisse senetlerinin beyan edilmesine ve başka gelirlerin beyan edildiği hallerde de beyannameye dahil edilmesine gerek bulunmamaktadır.

Dövize altına veya başka bir değere endeksli menkul kıymetler ile döviz cinsinden ihraç edilen menkul kıymetlerden elde edilen iratlara indirim oranının uygulanması söz konusu olmadığından, bunların elde edilmesi sırasında Gelir Vergisi Kanunu hükümleri uyarınca vergi kesintisi yapılmamış ise bir tutar ile sınırlı olmaksızın beyan edilmeleri zorunluluğu bulunmaktadır. Vergi kesintisinin yapıldığı hallerde ise 4.375.000.000.-TL nı aşmaları halinde beyan edileceklerdir.

Yurt dışından elde edilen mevduat faizi, tahvil faizi gibi gelirlerin tamamı bir sınırlama olmaksızın beyan konusu edilecek, bunlardan ancak Türk Lirası mevduat faizlerinin bulunması durumunda indirim oranı uygulaması yapılabilecek, döviz üzerinden elde edilen mevduat faizlerinde ise indirim oranı uygulanmaksızın elde edilen faiz gelirinin tamamı beyan konusu edilecektir.

Menkul sermaye iratlarının gerek ülkemizde gerek yurt dışı kaynaklardan yabancı para olarak elde edildikleri hallerde irat, elde edildiği tarihte geçerli olan TCMB döviz alış kurunun dikkate alınması suretiyle Türk Lirasına çevrilmek suretiyle hesaplanacaktır.

Menkul kıymetlerden sağlanan iratlar ile daha sonra açıklama konusu edilecek olan alım satım işlemlerine bağlı olarak kazanç sağlayan gerçek kişilerin, bu kazançların yukarıda belirtilen nedenlerle beyan yükümlülüğü bulunmasa bile, bu gelirleri sağlayan banka ve aracı kurumlardan döküm almaları ve bunları saklamalarında, bu dokümanların daha sonra yapılması olası vergi incelemeleri sırasında kullanabilecek olmaları nedeniyle yarar bulunmaktadır.

2000 yılı içerisinde elde edilen menkul sermaye iratlarına ilişkin olarak ortaya çıkacak vergi yükümlülüğünün, Mart ayı sonuna kadar verilecek beyanname uyarınca yapılacak tahakkuk işlemini müteakip üç eşit taksitte Mart, Haziran ve Eylül aylarında yerine getirilmesi gerekmektedir.

2000 yılında elde edilen menkul sermaye iratlarına uygulanacak olan vergi tarifesi, ücretlere uygulanmakta olan vergi tarifesinde yer alan oranların 5 er puan artırılması suretiyle belirlenmekte olduğundan;

2.500.000.000 liraya kadar                                                                                         %20

6.250.000.000 liranın              2.500.000.000 lirası için     500.000.000 lira, fazlası         %25

12.500.000.000 liranın             6.250.000.000 lirası için     1.437.500.000 lira, fazlası     %30

31.250.000.000 liranın             12.500.000.000 lirası için     3.312.500.000 lira, fazlası     %35

62.500.000.000 liranın             31.250.000.000 lirası için     9.875.000.000 lira fazlası     %40

62.500.000.000 liradan fazlasının 62.500.000.000 lirası için 22.375.000.000 lira fazlası     %45

şeklindedir.

Yukarıda yapılan belirlemeler ile ilgili olarak bir bölüm menkul sermaye iratlarına ilişkin olarak rakamsal örneklendirmenin aşağıdaki biçimde yapılması imkanı bulunmaktadır.

 

Bay A tarafından 2000 yılı içerisinde; 

5.000.000.000 TL Türkiye'de faaliyette bulunan bir bankadan vergi kesintisine tabi tutulmuş bulunan mevduat faizi,

1.750.000.000 TL Repo geliri,

3.000.000.000 TL Devlet tahvil faizi,

2.450.000.000 TL menkul kıymetler yatırım fonu katılma belgesi kar payı 

elde edilmiş bulunmaktadır. (A) tarafından elde edilen 12.200.000.000 TL toplam gelir için beyanname verilmesi ve mevduat faizleri, repo gelirleri ve yatırım fonu katılma belgesi kar paylarının 2002 yılı sonuna kadar beyan dışı bırakılmış olması, devlet tahvili faizi gelirlerinin ise 2000 yılına ilişkin indirim

oranının birden büyük çıkması nedeniyle beyan konusu edilmesine gerek olmayacaktır. 

Bay B tarafından 2000 yılı içerisinde; 

2.000.000.000 TL Türkiye'de faaliyette bulunan bir bankadan vergi kesintisine tabi tutulmuş bulunan mevduat faizi,

2.750.000.000 TL Repo geliri,

5.000.000.000 TL Devlet tahvil faizi,

2.500.000.000 TL menkul kıymetler yatırım fonu katılma belgesi kar payı,

1.000.000.000 TL menkul kıymetler yatırım ortaklığı kar payı,

5.400.000.000 TL vergi alacağı dahil kar payı

(4.500.000.000 kar payı + 1/5 vergi alacağı 900.000.000 ) 

elde edilmiş bulunmaktadır. (B) tarafından elde edilen 18.650.000.000 TL toplam gelirden; mevduat faizleri, repo gelirleri ve yatırım fonu katılma belgesi kar paylarının 2002 yılı sonuna kadar beyan dışı bırakılmış olması, yatırım ortaklığı kar payları ile devlet tahvili faizi gelirlerinin ise 2000 yılına ilişkin indirim oranının birden büyük çıkması nedeniyle beyan konusu edilmesine gerek olmayacak, vergi alacağı dahil kar payının 2000 yılı için öngörülen 4.375.000.000 TL lık tutarı aşması nedeniyle tamamının beyan edilmesi gerekecektir.

    Bu geliri nedeniyle ödenmesi gereken vergi; 

    500.000.000 + (5.400.000.000 - 2.500.000.000 x %25)                 = 1.225.000.000.-

      Fon (verginin % 10)                                                                                                                                                 = 122.500.000.-

    Toplam vergi                                                                                     1.347.500.000.-

    Vergi alacağı mahsubu                                                                         900.000.000.-

      Vergi alacağına isabet eden fonun mahsubu                                                                                     90.000.000.-

    Ödenecek vergi tutarı                                                                         357.500.000.-

    özel işlem +eğitime katkı+damga                                                         3.930.000.- 

 

1. taksit Mart 2001         123.097.000.- (357.500.000 / 3 + 3.930.000)

2. taksit Haziran 2001     119.167.000.-

3. taksit Eylül 2001         119.167.000.-

 

Bay (C ) tarafından 2000 yılı içerisinde; 

1.450.000.000 TL yabancı ülkeden sağlanan döviz üzerinden ihraç edilmiş yabancı tahvil faizi,

2.000.000.000 TL yabancı ülkeden sağlanan döviz mevduat faizi

3.600.000.000 TL repo geliri,

4.200.000.000 TL vergi alacağı dahil kar payı,

750.000.000 TL yabancı ülkeden sağlanan TL mevduat faizi,

1.600.000.000 TL Türkiye'de faaliyette bulunan bir bankadan vergi kesintisine tabi tutulmuş bulunan mevduat faizi

 elde edilmiş bulunmaktadır. (C ) tarafından elde edilmiş bulunan toplam gayrisafi menkul sermaye iradı tutarı olan 13.600.000.000 TL ndan; repo geliri ile Türkiye'de elde edilen ve gelir vergisi stopajına konu edilen mevduat faizleri 2002 yılı sonuna kadar beyan edilmeyeceğinden, vergi alacağı dahil kar payı tutarının ise öngörülen 4.375.000.000 TL lık tutarı aşmadığından beyan edilmesi gerekmezken, vergi kesintisine konu edilmeyen, yurt dışında elde edilen ve indirim oranı uygulamasına konu olmayan, elde edilme tarihindeki TCMB döviz alış kuru üzerinden Türk lirasına çevrilen tahvil ve mevduat faizi toplamı olan 3.450.000.000 TL beyan konusu edilecek, TL olarak yurt dışından elde edilen 750.000.000 TL lık mevduat faizi tutarı ise indirim oranının birden büyük çıkmasına bağlı olarak beyan dışı bırakılacaktır. Bu gelir nedeniyle ödenmesi gereken vergi aşağıdaki biçimde hesaplanacaktır.

 

500.000.000 + (3.450.000.000 - 2.500.000.000 x % 25)                         = 737.500.000.-

Fon (verginin % 10)                                                                                                                                                                         = 73.750.000.-

Toplam Vergi                                                                                                 811.250.000.-

özel işlem +eğitime katkı+damga                                                                         3.930.000.-

 

1. taksit Mart 2001         274.346.000.- (811.250.000 / 3 + 3.930.000)

2. taksit Haziran 2001     270.416.000.-

3. taksit Eylül 2001         270.416.000.-

 

Türkiye'de faaliyette bulunan bir bankadan vergi kesintisine tabi tutulmuş bulunan mevduat faizinin elde edilmesi sırasında ilgili dönemde geçerli bulunan stopaj oranlarına bağlı olarak kesinti konusu edilen gelir vergisi ile bunun üzerinden hesaplanmış bulunan fon toplamlarının, faiz gelirinin beyan edilmemesi nedeniyle, bunun dışında kalan ve beyan edilen gelirlere ilişkin olarak hesaplanacak vergilerden mahsup edilmesi imkanı bulunmamaktadır. Bununla birlikte, yurt dışından elde edilen ve beyan zorunluluğu kapsamında yer alan mevduat faizlerinden ve benzeri gelirlerden elde edilen ülke mevzuatı uyarınca bir kesinti yapılmış ise bu kesintilerin Gelir Vergisi Kanununun 123. Maddesinde aranan esaslara uygunluk göstermesi ve belgelendirilmesi kaydıyla ödenecek vergiden mahsup edilmeleri söz konusu olabilecektir.

Menkul Kıymet Alım Satım

Kazançlarının Beyanı

Bilindiği gibi 1.1.1999 - 31.12.2002 tarihleri arasında menkul kıymetlerin elden çıkarılmasından, diğer bir ifade ile alım-satım konusu edilmesinden sağlanan kazançlar, Gelir Vergisi Kanununun Geçici 56. Maddesi uyarınca vergilendirilmektedir. Değer artış kazancı olarak tanımlanan bu kazançlarda safi tutar, elden çıkarma karşılığında alınan para ve ayınlarla sağlanan ve para ile temsil edilebilen her türlü menfaat tutarından, elden çıkarılan mal ve hakların maliyet bedelleri ile elden çıkarma dolayısıyla yapılan ve satıcının uhdesinde

kalan giderlerin ve ödenen vergi ve harçların indirilmesi suretiyle bulunmaktadır. 

Diğer taraftan; 

İvazsız olarak iktisap edilen,İktisap tarihinden itibaren üç aydan fazla bir süreyle elde tutulan hisse senetlerinin,

1.1.1999-31.12.2002 tarihleri arasında elden çıkarılmasından sağlanan kazançlar, değer artış kazancı olarak kabul edilmediğinden verginin konusuna girmemekte, buna karşılık ivaz karşılığında iktisap edilen hisse senetlerinin iktisap tarihinden itibaren üç ay içinde, bunun dışındaki menkul kıymetlerin ise bir süre ile sınırlı olmaksızın elden çıkarılmasından sağlanan kazançlar ise 3.500.000.000 TL nı aşması halinde, aşan kısım bakımından diğer kazanç ve irat olarak vergi konusuna girmektedir. 

Kazanca kaynak oluşturan menkul kıymetlerin ivazsız olarak edinilmesi bilindiği gibi bunların iktisap edilmeleri sırasında bir bedel ödenmemesi anlamına gelmekte, veraset yolu ile ya da bağış sonucunda edinilen menkul kıymetler bu kapsamda değerlendirilmektedir. Bu yolla edinilen ve veraset ve İntikal vergisine konu olan menkul kıymetlerin daha sonra elden çıkarılmaları halinde gelir vergisi açısından vergilendirme yapılması söz konusu olmamaktadır. 

Diğer taraftan hisse senetlerinin üç ay süreyle elde tutulduktan sonra satılması halinde doğan değer artış kazancının vergilendirilmeyecek olması, hisse senedinin iktisap tarihinin bilinmesini önemli kılmakta, hisse senedi alım satımı yapanların vergisel yükümlülüklerini tam olarak yerine getirebilmeleri açısından hisse senetlerinin iktisap tarihini izlemeleri gerekmektedir. Kural olarak hisse senedi üzerinde tasarruf hakkına sahip olunan tarihin, iktisap tarihi olarak dikkate alınması gerekmektedir. Bu anlamda,sermaye artırımları dolayısıyla sahip olunan hisse senetlerinin iktisap tarihi olarak özel belirlemelerin dikkate alınması gerektiği gözden kaçırılmamalıdır. Bu biçimde elde edinilen hisse senetleri bakımından temel belirlemelerin aşağıdaki biçimde ifade edilmesi mümkündür. 

Sermaye ve kar yedeklerinin sermayeye eklenmesi dolayısıyla hissedarlarca sahip olunan bedelsiz hisse senetlerinin iktisap tarihi olarak, daha önceden sahip olunan hisse senetlerinin iktisap tarihinin,nakit sermaye artırımının söz konusu hallerde, hisse senedi sahipleri tarafından rüçhan hakkının kullanılmasına bağlı olarak itibari değerleri ödenerek sahip olunan hisse senetleri yönünden, bu senetlerin edinilmesi konusundaki rüçhan hakkının kaynağını oluşturan ve sahip olunan eski hisse senetlerinin iktisap tarihinin esas alınması söz konusu olacaktır. Buna karşılık, şirketler tarafından ortakların rüçhan haklarını sınırlamak suretiyle sermaye artırımını temsil eden hisse senetlerinin satılması halinde de yeni bir alım işleminin gerçekleştiğinin kabul edilmesi gerekecek ve yeni alım tarihi bu hisse senetlerinin iktisap tarihi olarak dikkate alınacaktır. 

Belirli bir şirketin hisse senedinden yıl içerisinde değişik tarihlerde alım yapılmasını müteakip, alınan bu hisse senetlerinin bir bölümünün elden çıkarılması halinde, mükelleflerin elden çıkarılan bu hisse senetlerinin hangi işlem ile alındığı konusunda serbestçe karar vermeleri mümkün bulunmakta ve dolayısıyla bu hisse senetlerinden alış tarihleri itibariyle daha az kazanç doğuranları tercih etmeleri imkanından bahsedilebilmektedir. 

Hisse senetleri bakımından ivazsız bir intikalin bulunmadığı ve de yukarıda yapılan belirlemeler uyarınca elde edildikleri tarihten itibaren üç ay içerisinde elden çıkarmanın söz konusu olduğu durumlarda sağlanan kazançlar aşağıdaki esaslara bağlı olarak vergilendirilecektir. Kazancın elde edilmesi bu hallerde, işleme konu hisse senedinin satılması, mülkiyetinin el değiştirmesi tarihinde gerçekleşmekte ve dolayısıyla bu işlemin meydana geldiği dönemin/yılın kazancı olmaktadır. 

Hisse senetleri ile diğer menkul kıymetlerin elden çıkarılmasından sağlanan kazançlar ile zararların biri birine mahsup edilmesi mümkün bulunmaktadır. Bu işlemler sonucunda sağlanan bir kazancın bulunması durumunda, vergilendirme açısından dikkate alınacak olan ve dolayısıyla beyan edilerek üzerinden vergi ödenmesi gereği bulunan matrahın/kazancın hesaplanmasında, Kanun tarafından mükelleflere tanınan iki seçenekten birisinin benimsenmesi ve hesaplamanın buna göre yapılması söz konusu olabilmektedir. 

Bu anlamda, menkul kıymetlerin elden çıkarılmasından sağlanan kazançların belirlenmesinde, iktisap bedeli menkul kıymetin elden çıkarıldığı ay hariç olmak üzere DİE tarafından belirlenen toptan eşya fiyat endeksindeki artış oranında artırma yapılması biçiminde belirlenebileceği gibi yıl içerisinde sağlanan toplam kazanca GVK' nun 76. Maddesindeki indirim oranının uygulanması suretiyle hesaplanması da mümkündür. İndirim oranının uygulandığı hallerde, endeksleme yapılması söz konusu olmayacaktır. 

İndirim oranı, TC Maliye Bakanlığı tarafından yapılan ve duyurulan hesaplama uyarınca 2000 yılına ilişkin olarak birden büyük çıkmış bulunmaktadır. 

Bu belirlemeler uyarınca 2000 yılı içerisinde üç aydan fazla elde tutulmayan hisse senetleri ile diğer menkul kıymetlerin elden çıkarılmasından sağlanan kazançlara indirim oranının uygulanması yöntemi tercih edildiğinde, beyan edilmesi gereken alım satım kazancı söz konusu olmadığından bir sınırlama olmaksızın söz konusu kazançların beyan edilmesi gereği bulunmamaktadır. 

Endeksleme yönteminin benimsenmesi halinde ise yukarıda yapılan açıklamalar uyarınca belirlenen maliyet bedeli ile satış bedeli arasındaki fark olarak hesaplanan kazanç toplamının 3.500.000.000 TL nı aşan kısmının beyan edilmesi gerekecektir. 

Menkul kıymetlerin alım satımına bağlı olarak kazanç sağlayan gerçek kişilerin, bu kazançların yukarıda belirtilen nedenlerle beyan yükümlülüğü bulunmasa bile, bu gelirleri sağlayan banka ve aracı kurumlardan döküm almaları ve bunları saklamalarında yarar bulunmaktadır. 

GAYRİMENKUL SERMAYE İRADI

GELİRLERİNE İLİŞKİN VERGİ YÜKÜMLÜLÜKLERİ

2000 yılının tamamlanmasına bağlı olarak bu mali yıl içerisinde elde edilen bir bölüm gelirler üzerinden vergi yükümlülüklerinin yerine getirilmesi, bir başka ifadeyle elde edilen kazançların vergilerinin 2001 yılı içerisinde belirlenen tarihlerde ödenmesi gerekmektedir. 2000 yılı içerisinde elde edilen gayrimenkul ve menkul sermaye iratları ile değer artış kazançları üzerinden elde edilen kazançlar üzerinden ödenmesi gereken vergilere ilişkin temel hatırlatmalar aşağıda yer almaktadır.

Menkul sermaye iratları bakımından yapılması düşünülen bilgilendirme beyan dönemi olan mart ayına kadar bir bölüm görüş ve yaklaşımların belirlenecek olmasına bağlı olarak daha sonraya bırakılmış bulunmaktadır. Bu nedenle sadece gayrimenkullerini kiraya verenlerin elde ettikleri gayrimenkul sermaye iratlarına ilişkin olmak üzere Ocak ayı içerisinde yerine getirilmesi gereken beyan esaslarına yönelik genel belirlemeler yapılması yoluna gidilmiştir.

 

GAYRİMENKULLERİN KİRALANMASINDAN ELDE EDİLEN GELİRLER; 

Arazi, bina, madenler, gemiler, motorlu vasıtalar, makine ve tesisat, imtiyaz hakları, marka, ticaret unvanı, telif hakları gibi gayrimenkul ve hakların sahipleri ve kiracıları tarafından kiraya verilmesi sonucu elde edilen iratlar gayrimenkul sermaye iradı olarak vergilendirilmektedir. Söz konusu mal ve hakların kiraya verilmesinden 2000 takvim yılı içerisinde bu yıla ya da geçmiş yıllara ilişkin olarak nakden ya da hesaben tahsil edilen kira bedelleri hasılat olarak dikkate alınacaktır. 

Bu kapsamda olmak üzere; 

2000 yılı içerisinde sahibi oldukları konutları kiraya veren ve kira gelirleri toplamı 630.000.000.-TL nı aşan kimseler, işyeri kira gelirleri üzerinden vergi stopajına muhatap tutulanlardan 2000 yılı için kira gelirleri 4.375.000.000.-TL nı aşanlar, işyerlerini vergi stopajına konu olmaksızın kiraya verenler ile diğer mal ve hakları kiraya vererek gelir elde edenlerin bu gelirleri nedeniyle beyanname vermeleri söz konusu olmaktadır. 

Sayılanlardan, sadece gayrimenkul sermaye iradı geliri bulunanlar ile diğer gelirleri bulunmakla birlikte söz konusu gelirler için beyan yükümlülüğü altında olmayanların Ocak ayı içerisinde sadece kira gelirlerini içerecek biçimde beyanname vermeleri gerekmektedir. 

Beyannamelerin mükellefin/ kira gelirini elde eden kimsenin ikametgahının bulunduğu yer vergi dairesine, temin edilecek özel beyannamelerle ocak ayının sonuna kadar verilecek, vergi; ilk taksiti beyannamenin verildiği ocak ayı içerisinde, diğerleri nisan ve temmuz aylarında olmak üzere üç eşit taksitte ödenecektir. 

Kira gelirlerinin beyan edilmesinde bu gelirlerden gerçek giderlerin indirilmesi ya da götürü indirim usulüne göre belli bir oranda indirim yapılması imkanı bulunmaktadır. Gerçek gider usulünün seçildiği hallerde kiraya verilmiş bulunan gayrimenkul için yapılan; 

Aydınlatma,ısıtma,su,asansör giderleri,İdare giderleri,Kiraya verilen mal ve haklara ilişkin sigorta giderleri,Kiraya verilmiş bulunan mal ve haklar nedeniyle yapılan ve bunlara sarf olunan borçların faizleriyle konut olarak kiraya verilen bir adet gayrimenkulün iktisap yılından itibaren 5 yıl süre ile iktisap bedelinin % 5'i (iktisap bedelinin %5 tutarındaki bu indirim, sadece ilgili gayrimenkulün hasılatına uygulanabilecek, indirilemeyen kısım ise gider fazlalığı olarak kabul edilmeyecektir.)Emlak vergisi, resim,harç ve şerefiyelerle belediyelere ödenen harcamalara katılma payları,Amortismanlar,Onarım giderleri,Kira ile tuttukları mal ve hakları kiraya verenlerin ödedikleri kiralar ve diğer giderler,Onarım giderleri,Sahibi bulundukları konutları kiraya verenlerin kirayla oturdukları konut veya lojmanların kira bedelleri (yurt dışında oturan Türk vatandaşlarının yabancı ülkelerde ödedikleri kira bedelleri hariç)

 

Brüt kira hasılatından indirilmektedir. 

Kira geliri elde edenler, hasılattan götürü gider usulünü seçtiklerinde belgelendirme gereği olmaksızın % 25 oranında indirim hakkına sahiptirler. Bunu uygulayan mükelleflerin iki yıl geçmedikçe gerçek gider yöntemine dönmeleri mümkün bulunmamaktadır. 

Bunun yanı sıra GVK' nun 31. Maddesi uyarınca 2000 yılı içerisinde binalarını mesken olarak kiraya veren kişilerin, bu yıl içerisinde elde ettikleri kira

gelirlerinin 630.000.000.-TL vergi dışında kalmaktadır. İstisnaya girmeyen tutarların beyan edilmediği ya da eksik beyan edildiği durumlarda, bunun sonradan saptanması halinde öngörülen istisna miktarından yararlanmak mümkün olamamaktadır. Birden fazla kişinin malik olduğu konutlarda bu indirim tutarı her bir mükellef için ayrı, ayrı uygulanacaktır. 

Stopaj yolu ile vergilendirilmiş bulunan ve gayrisafi tutarları 2000 yılı için 4.375.000.000.-TL nı geçmeyen menkul sermaye iratlarının beyan edilmesi gerekmemektedir. 

Ücret dışındaki gelirler için 2000 takvim yılında uygulanacak vergi tarifesi;

 

2.500.000.000 liraya kadar                                                                              %20

6.250.000.000 liranın 2.500.000.000 lirası için 500.000.000 lira, fazlası             %25

12.500.000.000 liranın 6.250.000.000 lirası için 1.437.500.000 lira, fazlası         %30

31.250.000.000 liranın 12.500.000.000 lirası için 3.312.500.000 lira, fazlası      %35

62.500.000.000 liranın 31.250.000.000 lirası için 9.875.000.000 lira fazlası         %40

62.500.000.000 liradan fazlasının 62.500.000.000 lirası için 22.375.000.000 lira fazlası %45

 

şeklindedir. Açıklama konusu edilen esaslara göre aşağıda değişik biçimde kira gelirleri elde eden mükelleflere ilişkin örnekler yer almaktadır. 

***Bay (A) sahibi olduğu konutu kiraya vermek suretiyle 2000 yılı içerisinde toplam 2.800.000.000.-TL kira geliri sağlamış olup, beyana tabi başkaca bir gelirinin bulunmaması sonucunda Ocak 2001 ayı içerisinde bu gelirini beyan etme yükümlülüğü altında bulunmaktadır. 

Gayrisafi kira gelirleri toplamı                 2.800.000.000.-

Vergi istisna tutarı                                 620.000.000.-

Kalan (2.800.000.000-620.000.000)     2.180.000.000.-

 

Götürü gider indirimi             %25(2.180.000.000x%25)         545.000.000.-

Vergi ödenecek matrah        (2.180.000.000.- 545.000.000) 1.635.000.000.-

Vergi tutarı                         (1.635.000.000x%25) 337.000.000.-

Fon Tutarı                         (337.000.000.x%10) 37.700.000.-

Toplam ödeme                     374.700.000.-

 

***Bayan (B) sahibi olduğu konutu 2000 yılında kiraya vermesinden dolayı 1.620.000.000.-TL, yine sahibi olduğu işyerini kiraya vermekten dolayı ise 3.780.000.000.-TL brüt kira geliri elde etmiş ve işyerinden kira gelirini sağlaması sırasında kendisinden % 20 oranında gelir vergisi stopajı tutarı olan 756.000.000.-TL gelir vergisi stopajı yapılmıştır. Bu mükellefin konuttan elde ettiği kira gelirinin istisna dışında kalan kısmı ile işyerinden elde ettiği kira gelirleri toplamı 4.375.000.000.-TL lık sınırı aştığından beyan edilmesi gerekmektedir. Mükellef götürü gider usulünü seçmiş olduğundan vergisi ile fon payının aşağıdaki gibi hesaplanması söz konusu olacaktır.

 

Gayrisafi kira gelirleri toplamı             5.400.000.000.-

Vergi istisna tutarı                             620.000.000.-

Kalan(5.400.000.000-620.000.000) 4.780.000.000.-

 

Götürü gider indirimi             %25( 4.780.000.000x%25) 1.195.000.000.-

Vergi ödenecek matrah        (5.400.000.000.- 1.245.000.000) 4.205.000.000.-

Vergi tutarı                           (4.155.000.000x%25) 926.250.000.-

Kesinti yolu ile ödenen vergi 756.000.000.-

Ödenmesi gereken vergi(mahsup sonrası) 170.250.000.-

Fon Tutarı                             (926.250.000.x%10) 92.625.000.-

Kesinti yolu ile ödenen fon     75.600.000.-

Ödenmesi gereken fon (mahsup sonrası) 17.025.000.- 

Toplam ödeme 187.275.000.-

 

1 Birliğimiz Mali Danışmanı Prof.Dr.Ahmet Kırman tarafından hazırlanmıştır.