Politechnika Częstochowska Polbit 24-26 Października 2011 r.

Otwarte zasoby wiedzy – rola bibliotek naukowych w procesie otwartego udostępniania i komunikowania

Beata Korzystka

Biblioteka Politechniki Poznańskiej

Pracownia E-Biblioteki

Politechnika Częstochowska Polbit 24-26 października 2011 r.

Pierwszego odkrycia badacz może dokonać sam, lecz im bardziej świat staje się skomplikowany, tym trudniej doprowadzić mu

badania do końca bez uciekania się do współpracy z innymi.

Aleksander Fleming

„Internet to globalna sieć – umysł świata”.

Derick de Kerckhove 2001

„Internet to obecnie rozproszona inteligencja świata z miliona serwerów, dziesiątkami terminali uczestniczących w konsumpcji,

przetwarzaniu i wytwarzaniu wiedzy. Jeśli do tego dołączyć komunikację satelitarną, telefonie przewodową i komórkową, to

jako ludzkość mamy praktycznie w rękach niezwykły potencjał sprawczy; wiedzę w każdym miejscu i w każdym czasie”.

Cz. Cempel 2003

Mądrość

Wiedza

Informacja

Dane

Zasoby wiedzy

Piramida Mądrości [Lit. Bellinger 98]

Zasoby wiedzy

• Wiedza dostępna:

- bazy danych,

- serwisy,

- procedury,

- dane.

• Wiedza ukryta:

- czynnik ludzki,

- organizacja, przedsiębiorstwo.

Lit. Cz. Cempel „Społeczeństwo Wiedzy – Nowy Wymiar jej Kreowania i Użytkowania”

„Należy stworzyć otwartą kulturę naukową, w którejwszystkie możliwe informacje są przenoszone

z umysłów badaczy i laboratoriów do sieci orazdo narzędzi pozwalających je strukturyzować

i filtrować. Trzeba przenieść wszystko: dane, opinienaukowe, pytania, idee, wiedzę codzienną, modele

pracy badawczej i wszystko inne. Informacje niedostępnaw sieci nie będzie przydatna”.

Michael Nielsen, The Future of Science

Deklaracje Open Access

• Budapest Open Access Initiative (2001),

• Bethesda Statement on Open Access Publishing (2003),

• Berlin Declaration on Open Access to Knowledge in the Science and Humanities (2003),

• IFLA Statement on Open Access to Scholarly Literature and Research Documentation (2004),

• European Research Councils - Scientific Council Statement on Open Access,

(2006).

Wolny, bezpłatny, ale też powszechny, trwały i natychmiastowy dostęp do danych i publikacji elektronicznych o charakterze naukowym i edukacyjnym.Każdy ma prawo czytać, kopiować, drukować, rozpowszechniać, indeksować, cytować oraz przeszukiwać zasoby otwarte, w tym pełne teksty artykułów naukowych, opublikowanych w modelu OA, bez ograniczeń finansowych, prawnych i technicznych, przy zachowaniu praw autorskich i integralności pracy. W pierwszym rzędzie otwarty dostęp dotyczy prac publikowanych w czasopismach naukowych, ale może także obejmować dane naukowe, programy oraz inne form publikacji jak książki, monografie, nagrania, preprinty. Artykuły dostępne na tych zasadach przeważnie publikowane są na licencjach otwartych, np. Creative Commons.

Open Access (według deklaracji OA)

Model komunikacji naukowej

Open Archives (repozytoria dziedzinowe,

instytucjonalne, biblioteki cyfrowe, archiwa)

Zielona droga

Open Access Journals

Czasopisma pełnotekstowe recenzowane

w otwartym dostępieZłota drogaZłota droga

Kanały i narzędzia komunikacji

• listy dyskusyjne,

• portale społecznościowe dla naukowców: ResearchGATE, Mendeley, OAW

• blogi: Boa: Blog o Open Access, Blog Richarda Poyndera,

• fora dyskusyjne BOAI Forum, forum EBIB (dla biliotekarzy)

• poczta e-mailowa,

• komunikatory,

• systemy konferencyjne,

• wirtualne laboratoria,

• sieci naukowe, klastry, magazyny danych,

• narzędzia e-learningowe

• narzędzia współpracy twórczej typu Wiki.

Kanały i narzędzia komunikacji

• zmiana myślenia o udostępnianiu informacji;

• zmiana modelu finansowania publikacji naukowych;

• zmiany w ocenach parametrycznych (Impact Factor i cytowania);

• zmiany prawnymi (licencjonowanie);

• zmiana współpracy z wydawcami komercyjnymi;

• zmiana szybkości i swobody przepływu informacji,

• nowe kanały dostępu: repozytoria dziedzinowe instytucjonalne;

czasopisma otwarte; otwarte kursy i materiały edukacyjne,

konferencyjne; własne naukowe strony WWW;

• otwarty i darmowy dostępem do wiedzy dla celów edukacyjnych,

naukowych z zachowaniem praw autora do dzieła.

Zmiana modelu dystrybucji wiedzy naukowej

Repozytoria dziedzinowe na świecie

• Arxiv.org (Los Alamos, Stany Zjednoczone) – fizyka, astronomia, matematyka, informatyka, dziś zawiera ponad 500 tys. dokumentów;

• CERN Document Server (Genewa, Szwajcaria) – fizyka, (Thesis);

• CogPrints (University of Southampton, Wielka Brytania) – psychologia, lingwistyka i nauki kognitywne;

• The Networked Computer Science Technical Reference Library (NCSTRL) – informatyka;

• RePEc (The University of Manchester, Wielka Brytania) i EconWPA (Washington University, Stany Zjednoczone) – ekonomia;

• Networked Digital Library of Theses and Dissertations (NDLTD – Virginia Tech, Stany Zjednoczone) – prace dyplomowe; prace doktorskie

Repozytoria dziedzinowe na świecie cd.

• E-LIS, E-Prints in Library and Information Science bibliotekoznawstwo, informacja naukowa, technologie informacyjne (ICT),

• DList, Digital Library of Information Science and Technology biblioteki cyfrowe, digitalizacja, technologie informacyjne (ICT), informacja naukowa,

• Internet Archive - największe internetowe archiwum zasobów multimedialnych oraz archiwum historii Internetu

• Zagraniczne rozprawy doktorskie w serwisach światowych (zebrane informacje udostępniane ze strony domowej BPP)

Repozytoria dziedzinowe na świecie cd.

• E-LIS, E-Prints in Library and Information Science bibliotekoznawstwo, informacja naukowa, technologie informacyjne (ICT),

• DList, Digital Library of Information Science and Technology biblioteki cyfrowe, digitalizacja, technologie informacyjne (ICT), informacja naukowa,

• Internet Archive - największe internetowe archiwum zasobów multimedialnych oraz archiwum historii Internetu

• Zagraniczne rozprawy doktorskie w serwisach światowych (zebrane informacje udostępniane ze strony domowej BPP)

Polskie biblioteki cyfrowe i repozytoria

• Polskie Biblioteki Cyfrowe – 57 bibliotek cyfrowych (w tym 14 instytucjonalnych i 44 regionalnych) http://fbc.pionier.net.pl/owoc/

• Open AGH (Repozytorium Otwartych zasobów Edukacyjnych AGH w Krakowie) - http://open.agh.edu.pl/

• Repozytorium Eny Wydziału Elektrycznego Politechniki Wrocławskiej - http://zet10.ipee.pwr.wroc.pl/

• AMUR – https://repozytorium.amu.edu.pl/

• Repozytorium IBB PAN - http://eprints.ibb.waw.pl/

• Wolne podręczniki - http://wiki.wolnepodreczniki.pl/

• Wolne lektury - http://www.wolnelektury.pl/

• Ważniak (Studia Informatyczne BETA)- http://wazniak.mimuw.edu.pl/

Polskie bazy danych OA

• Baza BazTech. Bibliograficzno – abstraktowa baza danych rejestrująca artykuły z polskich czasopism z zakresu nauk technicznych oraz z wybranych czasopism z zakresu nauk ścisłych i ochrony środowiska.

• Baza BazHum. Bibliograficzna baza danych zawartości polskich czasopism z zakresu nauk humanistycznych i społecznych.

• Baza Agro. Bibliograficzna baza danych rejestrująca artykuły z polskich czasopism z zakresu nauk przyrodniczych, rolniczych i technicznych.

• Polish Scientific Journal Contents. Bibliograficzno – abstraktowa baza danych rejestrująca artykuły z polskich czasopism naukowych z z zakresu nauk przyrodniczych.

• The Central European Journal of Social Sciences and Humanities. Elektroniczne czasopismo publikujące angielskie streszczenia artykułów i rozpraw z czasopism z zakresu nauk społecznych i humanistycznych, wydawanych w Europie Środkowej.

Zasoby pełnotekstowe OA w Polsce

• Zasoby polskie ICM. Kolekcja wybranych książek z zakresu humanistyki i nauk społecznych, zdigitalizowana w roku 2007, (DIR- zasoby polskie).

• Otwórz książkę. Cyfrowa kolekcja współczesnych książek naukowych, udostępnionych przez autorów (polskich naukowców) na licencjach Creative Commons.

• BWN - Kolekcja nauk przyrodniczych. Pełnotekstowa baza danych, przechowująca artykuły z polskich czasopism naukowych z zakresu nauk przyrodniczych.

• Polska Biblioteka Wirtualna Matematyki. Pełnotekstowa baza danych, przechowująca bieżące i archiwalne artykuły z polskich czasopism matematycznych i fizycznych.

• Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego. "Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich” w wersji elektronicznej, z możliwością przeszukiwania pełnego tekstu.

Aktualne projekty na rzecz otwartości w Polsce

• Koalicja Otwartej Edukacji. Koalicja instytucji działających na rzecz otwartości na wszystkich szczeblach edukacji, której ICM UW jest członkiem założycielem.

• Communia. Europejska Sieć Tematyczna dotycząca domeny publicznej i pokrewnych zagadnień, prowadzona przez Politechnikę w Turynie przy finansowaniu Komisji Europejskiej w ramach programu eContentplus (program wspólnotowy, którego celem jest zwiększenie dostępności, użyteczności i wykorzystania zasobów cyfrowych w Europie) ICM UW jest członkiem konsorcjum Communia.

• COAR. ICM UW jest członkiem-założycielem COAR (Confederation of Open Access Repositories), organizacji promującej w skali światowej model Open Access. Członkowie COAR uczestniczą w dużej mierze również w konsorcjum DRIVER, którego ICM UW jest partnerem technicznym, a którego celem jest tworzenie europejskiej infrastruktury otwartych repozytoriów cyfrowych.

• Powołanie Komisji ds. Edukacji Informacyjnej - wprowadzenie alfabetyzacji informacyjnej (ang. Information Literacy) do polskiego środowiska bibliotecznego oraz podejmowanie inicjatyw służących jej promocji i popularyzacji we wszystkich typach bibliotek.

Poster IATUL 2011

Opracowanie własne

• Instytucje rządowe• Władze uczelni• Bibliotekarze• Wydawcy• Autorzy

Zmiana modelu dystrybucji wiedzy naukowej

Archiwizacja

Zarządzanie

Wyszukiwanie

Udostępnianie

Pozyskiwanie

Promocja

Otwarte zasoby wiedzy

• Wiedza w dziedzinie promowania

• Wiedza prawnicza

• Wiedza w dziedzinie rozwijania i objaśniania modeli biznesowych

• Wiedza w dziedzinie opracowywania programów nauczania, kursów

i materiałów dydaktycznych

• Wiedza techniczna

• Wiedza w dziedzinie monitorowania i ewaluacji, pomagająca w

prowadzeniu formalnych procesów oceniania

• Wiedza w dziedzinie efektywnego propagowania i udostępniania

• Umiejętności komunikacyjne i naukowe pomagające w dzieleniu się

informacjami

Kompetencje informacyjne w procesie uczenia się przez całe życie – wytyczne)

Projekt Instytucjonalnego naukowego repozytorium Politechniki Poznańskiej – (w opracowaniu) celem projektu jest bieżące dokumentowanie i archiwizowanie dorobku piśmienniczego i wydawniczego pracowników i doktorantów oraz prac dyplomowych studentów (typy zamieszczanych utworów: książki, w tym skrypty/podręczniki itp., rozprawy habilitacyjne, rozprawy doktorskie, prace dyplomowe studentów - za rekomendacją promotora, artykuły, preprinty i postprinty artykułów, prezentacje, wykłady (w tym materiały do wykładów), programy komputerowe, i inne)

Instytucjonalnego naukowego repozytorium Politechniki Poznańskiej

Literatura

1. Nan Singh (San Jose State University), The Librarian As Essential Key to Connecting Open Educational Resources and Information Literacy in the Academic World, Open and Libraries Class Journal, Vol 1, No 1 (2008). http://infosherpas.com/ojs/index.php/openandlibraries/article/view/8/15#

2. Beata Korzystka, New librarian`s skills and qualification as fundamental element in the open scholarly communication, poster, IATUL 2011, Warszawa.

3. L. Derfert-Wolf, Nowy model komunikacji naukowejhttp://www.forumakad.pl/archiwum/2010/05/62_nowy_model_komunikacji_naukowej.html

Dziękuję za uwagę

Beata.Korzystka@put.poznan.pl