I 5

Medi-Sfeer 442 ]30 april 2014

Karel Vuylsteek werd geboren op 15 augustus 1922 en stierf op 12 april 2014, op 91-jarige leeftijd. Van op-leiding was hij internist, gespecialiseerd in cardiologie. Een van de mensen die hem goed hebben gekend, is professor en huis-arts Jan De Maeseneer (UGent). Vuylsteek was diensthoofd aan de vakgroep Hygine en Sociale Geneeskunde tegenwoordig de vakgroep Maatschappelijke Gezond-heidskunde van wat toen nog de Rijks-universiteit Gent heette toen De Maese-neer er in 1974 leerling-assistent werd.

Samen werkten we aan onderwijsver-nieuwing, met een sterke focus op actief leren, blikt prof. dr. De Maeseneer terug op die periode. Onderwijs mocht zich niet enkel afspelen op de schoolbanken, vond Vuylsteek. Daarom richtte hij werk-groepen op waarin studenten onder de begeleiding van een tutor maatschappe-lijk relevante onderwerpen bespraken. Zo trok hij eropuit met zijn studenten, bij-voorbeeld naar de Eternit-fabrieken, om hen het echte leven te tonen, en in dit geval, de impact van asbest op de gezond-heid. Als academicus was hij zich sterk bewust van zijn maatschappelijke verant-woordelijkheid en waakte hij ervoor zich niet in de ivoren toren terug te trekken.

Sociale determinantenZelf was hij dan wel specialist, toch staat Vuylsteek vooral bekend wegens zijn in-zet voor de uitbouw van de eerste lijn. Het belang van de figuur Karel Vuylsteek voor de eerstelijnszorg kan niet overschat worden, onderstreept Jan De Maeseneer. Dat hij zelf geen huisarts was, wil niets zeggen: van een huisartsenopleiding was in zijn tijd immers nog geen sprake. Daar bracht hij later trouwens eigenhandig verandering. In 1980 richtte hij samen met professor Andr De Schaepdryver de dienst Huisartsgeneeskunde op aan de universiteit van Gent.

Dat was evenwel lang niet de enige in-spanning die Vuylsteek leverde voor de eerstelijnsgezondheidszorg. Een toegan-kelijke eerste lijn was een van zijn streef-doelen, en daarbij ging zijn aandacht vooral naar sociaaleconomische gezond-heidsverschillen, aldus De Maeseneer. Als een van de eersten zag Vuylsteek in hoe belangrijk de invloed van sociale determinanten is op de gezondheid van mensen. Toen de artsensyndicaten in de jaren 80 voorstelden om de verhoogde terugbetaling voor weduwen, minderva-liden, gepensioneerden en weeskinderen af te schaffen omdat die maatregel tot een verhoogde zorgconsumptie zou zor-gen, leidde hij een onderzoek dat aan-toonde dat die groepen mensen effec-tief vaker ziek waren en dus een grotere zorgbehoefte hadden. Dat de verhoogde terugbetaling vandaag nog altijd bestaat, hebben we dan ook mede aan hem te danken.

Vuylsteek was daarnaast een pionier op het vlak van bevolkingsonderzoek. Hele dorpen heeft hij ondervraagd over hun leefstijl en -omgeving: over hun rookge-woontes, hun drinkgedrag, hun sociale net-werk, enzovoort, gaat de Gentse professor huisartsgeneeskunde verder. Zijn focus ging daarbij niet uit naar n welbepaalde ziekte, maar naar de algemene gezondheid van de bevolking. Op die manier plaveide hij de weg voor de screeningsonderzoe-ken en de gezondheidspromotie die we vandaag kennen. Nog in diezelfde context zette hij met professor Yvo Nuyens zijn schouders onder het eerste Nationaal On-derzoeksprogramma in de eerstelijnszorg, dat in 1975 werd uitgerold. En een jaar eerder bracht hij het allereerste rapport uit over wijkgezondheidscentra als alternatief voor ons vastgelopen gezondheidsmodel.

Internationaal actief

De invloed van Vuylsteek reikte overigens ver buiten de landsgrenzen van Belgi. In 1966 was hij betrokken bij de oprichting van de medische faculteit van de Universi-t Nationale de Ruanda, een initiatief waar-bij de rijksuniversiteiten van Gent en Luik betrokken waren, weet De Maeseneer. Maar dat was lang niet zijn enige interna-tionale wapenfeit. De Wereldgezondheids-organisatie deed vaak een beroep op zijn advies in het kader van de ontwikkeling van de eerstelijnszorg en de uitbouw van preventie en gezondheidspromotie op po-pulatieniveau. En in 1978 vertegenwoor-digde hij ons land op de conferentie in het Kazakse Almaty (toen nog Alma-Ata, red.). De internationale gemeenschap onderte-kende daar de Declaration of Alma-Ata on Primary Health Care en engageerde zich zo om via de uitbouw van de eerste lijn Health for All na te zullen streven.

Ik herinner me nog een bezoek aan profes-sor Vuylsteek in november van vorig jaar hij was toen al ziek en opgenomen in een woonzorgcentrum, diept De Maeseneer

een anekdote op. Toen ik hem verslag uit-bracht van de viering van 35 jaar Alma-Ata (zie ook MS 428), leefde hij helemaal op. Hij kon nog perfect de politieke context schet-sen waarin de verklaring indertijd tot stand was gekomen en wist nog te vertellen dat de vertegenwoordigers van enkele wester-se landen eerstelijnszorg toen afdeden als iets voor ontwikkelingslanden

Cardiale revalidatie

Vuylsteek was dan wel een drukbe-zet academicus, tot aan zijn pensioen in 1987 reserveerde hij de dinsdagoch-tend voor medische consultaties, gaat De Maeseneer verder. En ook voor zijn discipline, de cardiologie, leverde hij baanbrekend werk, meer bepaald voor patinten die een hartinfarct achter de rug hadden. Hen zomaar in bed houden, is niet de beste optie, zag hij al snel in. Hij zette daarom in op actieve revalidatie, en dat vanuit een multidisciplinaire benade-ring met ook aandacht voor onder ande-re het psychologische aspect. Zo lag hij mee aan de basis van de oprichting van het hartrevalidatiecentrum aan het UZ Gent.

Het moge duidelijk zijn: met Karel Vuylsteek verliest onze gezondheidszorg een invloedrijk en begeesterend man, die niet bang was om zijn mening te formu-leren en out of the box te denken, sluit De Maeseneer af. Academici van van-daag kunnen alleen maar een voorbeeld nemen aan zijn maatschappelijk engage-ment. ]

Tijs Ruysschaert

MS8514N

Belgi verliest voorvechter van eerste lijnMet professor emeritus Karel Vuylsteek (91) verloor ons land een van de vurigste pleitbezorgers van de eerste lijn het ooit heeft gekend. Van opleiding was dr. Vuylsteek cardioloog, maar het was wel hij die de oprichting van de vakgroep Huisarts-geneeskunde aan de Universiteit Gent indertijd mee voor-bereidde. Op veel vlakken was hij zijn tijd ver voor, getuigt prof. dr. Jan De Maeseneer (UGent) over zijn mentor.

BEROEPSNIEUWS

Professor Karel Vuylsteek was zich als academicus sterk bewust van zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid.

Jan de Maeseneer: Als een van de eersten zag professor Vuylsteek in hoe belangrijk de invloed van sociale determinanten is op de gezondheid van mensen.