T.C. DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ

MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ ENDÜSTRİ MÜHENDİLİĞİ BÖLÜMÜ

BİTİRME PROJESİ

BİLGİSAYARA DAYALI MİP (MRP) SİSTEMİNİN VERİTABANI YAPISININ

ANALİZ EDİLMESİ

HAZIRLAYAN SABRİ ERDEM

DANIŞMAN ÖĞRETİM ÜYESİ PROF. DR. SEDAT ŞARMAN

İZMİR 1996

2

ÖNSÖZ Mip yazılımları ülkemizde henüz tam anlamıyla tanınmamakta ve arzu edilen

boyutlarda kullanılmamaktadır. Bunun nedenlerinden birisi, kanımca, Türkiye’de

MİP konusundaki yazılımların fazla olmayışı, yabancı yazılımların ise Türkiye

koşullarına tam olarak adapte olamayışıdır. Bu durum gözönünde

bulundurulduğunda Mip sistemi konusunda bir yazılım geliştirmeyi düşünen

Netsis Yazılım Sanayi ve Tic. Ltd. Şti., yabancı yazılımların yüksek maliyeti,

Türkiye koşullarına adaptasyonu gözönünde bulundurulduğunda, bilgisayara

dayalı malzeme ihtiyaç planlaması konusundaki önemli bir boşluğu

dolduracaktır.

Yukarıda anlatılan durumlar ve Netsis Yaz. San ve Tıc. Ltd.Şti. Genel Müdürü

Sayın Murat Ihlamur’un teşviki ve ilgili konuda tam bir uygulama imkanı

bulabilmem, projemi bu konuda seçmemde ağırlıklı olarak etkili olmuştur.

Bu projenin hazırlanmasında benimle birlikte birlikte birçok değerli insanın

katkıları olmuştur. Burada, projemi yöneten, çalışmalarımda bana yol gösteren

ve destek veren değerli hocam Prof. Dr. SEDAT ŞARMAN’a, Netsis’te bana her

türlü imkanı sağlayan, motive eden ve destek olan sayın MURAT IHLAMUR’a,

projemi büyük bir sabırla satır satır okuyarak değerli eleştirilerini esirgemeyen ve

yazılımına da katkıda bulunan sayın MEDİ VENTURA’ya, bana destek olan,

yardımlarını esirgemeyen tüm Netsis çalışanlarına, bu proje ve bu projenin

hazırlanmasına kadar geçen zamanda her zaman yanımda olan aileme ve adını

burada sayamadığım, projemde emeği geçen herkese sonsuz teşekkürlerimi

sunarım.

Bu projenin benden sonraki arkadaşlarıma ve bu konuda ilgili herkese yardımcı

olabilmesi mutluluk kaynağım olacaktır.

İZMİR, 08/06/1996

SABRİ ERDEM

3

İÇİNDEKİLER

1. GİRİŞ............................................................................................................................................5

2. MİP ...............................................................................................................................................7

2.1 BAĞIMLI TALEP VE BAĞIMSIZ TALEP KAVRAMLARI.............................................................9

2.2 MİP, KAPALI ÇEVRİM MRP VE MRP2 ......................................................................................9

2.3 MİP’İN TEMEL ÖN KOŞULLARI...............................................................................................11

2.4 MİP’İN VARSAYIMLARI ...........................................................................................................11

2.5 MİP’İN ÜRETİM SİSTEMİ İÇİNDEKİ YERİ ...............................................................................13

2.6 MİP’İN AMAÇLARI ...................................................................................................................14

2.7 MİP SİSTEMİNDE GİRDİLER VE ÇIKTILAR............................................................................14

2.7.1 MİP SİSTEMİNDE GİRDİLER ..........................................................................................14

2.7.2 MİP SİSTEMİNİN ÇIKTILARI 14

2.8 MİP’İN YARARLARI .................................................................................................................16

3. MİP SİSTEMİ VE BU SİSTEMİN BİLEŞENLERİ ......................................................................18

3.1 ANA ÜRETİM PLANI (MASTER PRODUCTION PLANNING) .................................................18

3.2 ÜRETİM ÇİZELGELEME (PRODUCTION SCHEDULING) .....................................................19

3.3 ENVANTER YÖNETİMİ (INVENTORY MANAGEMENT) ........................................................19

3.4 ENVANTER KONTROLÜ (INVENTORY CONTROL) ..............................................................20

3.4.1 Brüt İhtiyaç B(t) .................................................................................................................21

3.4.2 Eldeki Mevcut Stok Miktarı E(t).........................................................................................21

3.4.3 Ayrılmış Stok A(t) ..............................................................................................................22

3.4.4 Güven Stok G(t) ................................................................................................................22

3.4.5 Planlı Girişler P(t)..............................................................................................................22

3.5 ÜRÜN AĞACI YAPISI (BILL OF MATERIAL STRUCTURE) ....................................................24

3.6 SİPARİŞ BİLGİLERİ ................................................................................................................26

3.6.1 Sipariş Miktarı Tespit Etme Yöntemleri ............................................................................27

3.6.1.1 Ekonomik Sipariş Miktarı Metodu (Economic Order Quantity)..................................27

3.6.1.2 Kesikli Sipariş Miktarı Metodu (The Lot For Lot Method)..........................................28

3.6.1.3 Sabit Sipariş Miktarı Metodu (Fixed Order Quantity Method) ...................................28

3.6.1.4 Sabit Sipariş Dönemi Metodu (Fixed Order Period Method).....................................30

4. MİP’TE YENİDEN PLANLAMA YAKLAŞIMLARI (REPLANNING APROACHES IN MRP) ...31

4.1 YENİDEN PLANLAMA SIKLIĞININ SAPTANMASI..................................................................31

5. BİLGİSAYARA DAYALI PLANLAMA SİSTEMİ .......................................................................35

4

5.1 BİLGİSAYARA DAYALI PLANLAMA........................................................................................35

5.2 MİP YAZILIMLARININ UYGULANMASINDA ÖNERİLER........................................................37

5.3 BİLGİSAYARA DAYALI MİP’TE VERİLERİN İŞLENMESİ ......................................................38

5.4 BİLGİSAYARA DAYALI PLANLAMA SİSTEMİNDE YEDEK PARÇALARIN DURUMU2..........44

6. MİP’İN UYGULAMASINDA KARŞILAŞILAN ZORLUKLAR ...................................................46

7. UYGULAMA BÖLÜMÜ..............................................................................................................49

7.1 STOK KARTI ANALİZİ: .............................................................................................................49

7.2 SİPARİŞ BÜYÜKLÜĞÜ ANALİZİ..............................................................................................64

7.3 MİP ALGORİTMASI ANALİZİ ...................................................................................................66

7.4 ÖZELLİKLER (FEATURES) ANALİZİ:......................................................................................68

7.5 OPSİYON (OPTION) ANALİZİ..................................................................................................72

7.6 ANALİZLER SONUCU ORTAYA ÇIKARILAN MİP SİSTEMİNİN MODÜLER YAPISI, BİLGİ

AKIŞI VE KODLAMA BAĞLANTILARI ...........................................................................................76

5

1. GİRİŞ

Kaynakların makro düzeyde verimli bir şekilde kullanılması, ancak ülke içindeki

her türlü birimin kendi kaynaklarını en verimli şekilde kullanmasıyla mümkün

olacaktır. Özellikle sürekli bir yüksek enflasyonun yaşanması, artan maliyetler,

değişen faiz oranları, Türkiye’nin Gümrük Birliği’ne de girmiş olması, mevcut

kaynakların planlı ve kontrollu kullanımını ve daha sistemli, daha bilinçli bir

üretimi zorunlu kılmaktadır. Hızla değişen çevresel etmenler, yöneticileri

planlama konusunda daha özenli davranmaya zorlamaktadır.

Ülkemizde, sanayide planlama ve kontrol çalışmaları, sanayimizin mazisinin de

çok eskilere dayanmamasından dolayı 1950-1960’lı yıllara rastlamaktadır.

Planlama ve kontrol çalışmalarının bilgisayar destekli olması, belli standartlara

ve tespit edilen işletme politikalarına uyularak planlama ve kontrolun daha hızlı,

daha sistemli ve daha etkin olmasını sağlamaktadır. Ülkemizde bilgisayar

destekli planlama ve kontrol çalışmaları 1975’ lerden sonraya rastlamaktadır.

Bugün büyük, orta ölçekli işletmelerin tamamına yakınında, küçük ölçekli

işletmelerin ise çoğunluğunda bilgisayarlar işletme faaliyetlerinin hemen hemen

tümünde kullanılmaktadır. 1

Günümüz işletmelerinin hemen hepsinde üretim planlama ve kontrol

çalışmaları, malzeme-stok kontrol ve yönetimi çalışmaları , talep tahminlemeleri,

kapasite planlama çalışmaları -hassasiyeti ve etkinliği işletmeden işletmeye

değişmekle birlikte- yapılmaktadır.

6

MİP

(MALZEME İHTİYAÇ PLANLAMA)

7

2. MİP

İşletmelerdeki envanter planlama yöneticilerinin, üretim planlama bölümünden

aldıkları ve genellikle gün bazında üretilecek ürünleri belirleyen dönemsel

bazdaki bilgiler, ilgili dönemlerdeki üretimin gerçekleştirilebilmesi için hangi

malzeme ve hammaddelerden ne zaman gerektiği, ne kadar gerektiği,

siparişlerin ne zaman verilmesi gerektiği gibi bilgileri sağlaması açısından gerekli

temel planlama verilerini oluşturacaktır. Ancak imalat işletmeleri genel olarak

birden fazla ürün üretimi yoluna giderler. Bu ürünler de kendi içlerinde özellikleri

(features) ve opsiyonları (options) itibarıyla birbirlerinden ayrılırlar. Bunun

sonucunda özellikleri ve opsiyonları itibarıyla esas ürün çeşidinden daha fazla

sayıda ürün ortaya çıkacaktır ki, bu da etkin bir planlama sistemine sahip

olmayan envanter yöneticileri için bu ürünlere ilişkin malzeme ve hammaddelerin

planlamasını çok zor hatta imkansız hale getirecektir. MİP sistemi bu gibi

durumlarda uygulanabilecek en etkin planlama sistemlerinden birisidir.

MİP (Material requirement planning), malzeme ihtiyaç planlamasıdır. Ancak bu,

çok genel bir tanımlama olmaktadır. Daha açıklayıcı bir tanımlama yapılması

istenirse; MİP, bir işletmenin üretimde kullandığı hammadde, malzeme ve yarı

mamulun, ürünlerin müşteriye teslim tarihleri, sipariş ve envanter yönetimi

politikaları ve diğer üretim amaçları da gözönüne alınarak, envanter maliyetlerini

de optimize edecek şekilde dönemler bazında planlanmasıdır.

Ürün sayısının çok ve çeşitli, ürün bileşen sayısının ve üretim kademe sayısının

fazla olduğu durumlarda MİP sistemi, gerekli alt yapısının iyi bir şekilde

hazırlanması koşuluyla oldukça kullanışlı ve hızlı bir sistem olacaktır. Bu alt

yapılardan kastedilen, güncel ürün ağacı bilgileri, envanter durum bilgileri ve

eksiksiz üretim programı bilgileridir.

MİP, işletme düzeyinde etkin bir malzeme planlama ve sipariş sistemini

gerçekleştirerek hem doğru parçanın doğru zamanda teminini hem işletme

8

içindeki diğer planlama bölümlerinin etkin çalışmasını, hem de müşterilerin

taleplerinin zamanında ve eksiksiz olarak karşılanmasını sağlayacaktır.

9

2.1 BAĞIMLI TALEP VE BAĞIMSIZ TALEP KAVRAMLARI1

MİP, envanter yatırımlarını minimize etmek, üretimi ve etkinliği artırmak , alıcıya

yapılan hizmeti geliştirmek amacıyla kullanılan bir yönetim çizelgeleme ve

kontrol tekniğidir. Malzeme ihtiyaç planlaması yaklaşımı bağımlı talep koşulunun

sözkonusu olduğu envanterlerin yönetimi için geçerlidir. Malzeme ihtiyaç

planlamanın ana kuralı şöyledir: Malzeme, parça ve yarı mamüle olan talep, son

ürüne olan talebe bağlıdır.

Bağımlı talep kavramı ilk kez 1965 yılında Orlicky tarafından ortaya atılmıştır.

Son ürün için talep bir kez belirlendiği zaman (tahmin yöntemleri yada müşteri

siparişleri yoluyla), üretim sırasında gereken alt montaj parçaları ve bileşen

parçaları, bağımlı talep öğelerine örnek olarak gösterilebilir. Son ürüne olan

talep ise imalatta kullanılan parça, malzeme, ve yarı mamullere olan talepten

tamamen bağımsızdır.

Bu durumda imalat sanayiinde, özellikle envanter konusunda bağımlı talep

kavramı giderek önem kazanmaktadır.

Bağımsız talep devamlıdır ve rassal değişkenliklerden dolayı farklılıklar gösterir.

Öte yandan bağımlı talep doğrudan bir üst seviyedeki ürünün talebine bağlıdır.

Örneğin yarı hammaddelerin, yarı mamüllerin, malzemelerin ve parçaların talebi

bu gruba girer. Bağımsız talebin tersine bağımlı talep devamlı değildir. Talep,

belirli zamanlarda büyük miktarlardan oluşur. Bu zamanların dışında talep

sıfırdır. Talebin bu özelliği üretimin kafileler halinde yapılmasından kaynaklanır.

Son ürüne olan talep bağımsız ve devamlı olurken ara ürünlerin talebi her

zaman hesaplanabilir.

2.2 MİP, KAPALI ÇEVRİM MRP VE MRP2

Malzeme İhtiyaç Planlaması, imalat sürecinde stok yönetiminin, üretim

planlamasından ayrı olarak düşünülemeyeceğini göz önünde bulunduran bir

sistemdir. Bu sistemde ana üretim planlaması sonucu, planlama döneminde

10

üretilecek ürün tipleri, ürün miktarları ve üretim zamanı belirlenir. Üretimin

gerçekleştirilmesi ancak yeterli miktarda ve uygun zamanda üretim

kaynaklarının bulunmasına bağlıdır. Malzeme İhtiyaç Planlama Sistemi, bu

görevi yerine getiren bilgisayara dayalı üretim planlama ve kontrol sistemi

elemanıdır.1

Planlama (ana üretim çizelgelemesi, MİP ve kapasite ihtiyaç planlama) ve icra

(üretim aktivite kontrol ve satınalma) modüllerinin icradan planlamaya olan

potansiyel geri besleme ile kombinasyonu, kapalı çevrim MRP(closed loop

MRP) olarak adlandırılmıştır.

Kapalı çevrim MRP sistemine ana planlamanın tüm görevlerini içeren

genişletilmiş ana üretim çizelgelemesi ve iş planlamasının finansal olarak

desteklenmesinin yanısıra belirli finansal modüllerin de eklenmesi ile imalat

kaynak yönetimine bütünleştirilmiş bir yaklaşım getirilmiştir. Bu genişletilmiş

MRP ise MRP2 (manufacturing resource planning) olarak bilinmektedir. 2

11

2.3 MİP’İN TEMEL ÖN KOŞULLARI1

Ana üretim Planı: Ana üretim planı, son ürünün ne zaman ve ne kadar üretilmesi

gerektiğini belirler. Mip, ana üretim planının malzeme listesi cinsinden (diğer bir

deyişle parça kodları cinsinden) ifade edilebileceğini kabul eder. Bu sistemin

anladığı tek lisan parça kodlarıdır. Parça kodları, malzeme, parça, yarımontaj ve

son ürünleri tek tek tanımlayan envanter birimleri numaralarıdır.

Her envanter birimi bir kodla tanımlanmalıdır: Bu kodlama sistemi kolay anlaşılıp

kullanılabilen ve karışıklığa yol açmadan birimleri tanımlayabilen bir yapıya sahip

olmalıdır.

Malzeme listesi ürün ağacı bilgileri: Malzeme listesi, sadece son ürünü

üretebilmek için gerekli olan tüm malzemelerin dökümü değildir. Ürünün yapılma

aşamaları ve üretim yöntemleri ile ilgili bilgileri de içerir.

Envanter kayıtları (envanter durumu bilgileri): Envanter kayıtları, sistemin

kontrolu altındaki tüm birimlerin envanter durumları hakkındaki verileri içerir.

Ürün ağaçları bilgileri ile envanter durumu bilgileri kütüklerindeki bilgilerin doğru,

tam, güncel ve bütünlük içinde olmaları ihtiyacı: Hiç şüphesiz ki malzeme ihtiyaç

planlama sisteminin çıktıları, kullanılan verilerin doğruluğu derecesinde etkin

olacaktır.

Eğer klasik envanter kontrol yöntemleri kullanılıyorsa genellikle bu iki veri kütüğü

oldukça zayıf bir yapıda bulunurlar. Örneğin sipariş noktası sistemlerinde,

malzeme listeleri ve ürün ağaçları bilgilerine ihtiyaç yoktur. Bunun için Mip’e

geçişte bu bilgilerin elden geçirilmesi kaçınılmazdır.

2.4 MİP’İN VARSAYIMLARI1

MİP kontrolu altındaki tüm envanter birimlerinin temin sürelerinin bilindiği, stoğa

girip çıktığı varsayılır. Mip, brüt ihtiyaçların tespiti aşamasında bir montajı

oluşturan tüm parçaların, o montaj parçasının üretimi için iş emri verildiği an

12

hazır olduğunu varsayar. Kesikli dağıtım ve bileşen parçaların kullanımı:

Örneğin; Herhangi bir parçadan üretim hattında ne kadar gerekiyorsa, MİP

sistemi tam o kadar parçanın üretim hattına sevk edileceğini ve bunların

hepsinin tüketileceğini varsayar. Adet cinsinden ölçülemeyen malzemeler bu

varsayımın dışında kalırlar. Bu durumda sistemin bu tip envanter birimlerine

uygun olarak düzeltilmesi gerekir. MİP’in diğer bir varsayımı da süreç

bağımsızlığıdır. Herhangi bir envanter biriminin imalatı için verilen iş, tamamen

kendi başına başlatılıp, bir diğer iş emrinin tamamlanmasını beklemeden bitirilir.

Bunun sonucunda şu tür durumlar sözkonusu olmaz:

a) Parça çiftleşmesi olarak bilinen ilişkiler.

b)Tezgah hazırlama bağımlılığı olarak bilinen ilişkiler (örneğin Y parçası için

tezgah iş emri sadece önce X parçası için tezgah hazırlandığında başlatılabilir).

Yani imal edilen parçaların süreç bağımszılığı olmalıdır.

Sonuçta MİP’in şu genel on varsayımından söz edilebilir:

1-Ana üretim planının varlığı ve bu planın malzeme listeleri cinsinden ifade

edilmesi.

2-Tüm envanter birimlerinin tek tek tanımlanmış olması.

3-Planlama aşamasında malzeme listelerinin hazırlanmış olması.

4-Tüm envanterlerin birimlerinin durumları ile ilgili verileri içeren envanter

kayıtlarının hazır olması.

5-Ürün ağaçları bilgileri ile envanter durumu bilgileri kütüklerindeki verilerin

bütünlük içinde olmaları.

6-Tüm envanter birimleri için temin sürelerinin tespit edilmiş olması.

7-Tüm envanter birimlerinin stoğa girme /çıkma ihtiyacı.

8-Bir montaj parçasının üretimi için emir verildiği zaman o montajı oluşturan tüm

parçaların işletme içinde hazır olmaları ihtiyacı.

9-Kesikli dağıtım ve bileşen parçalarının kullanımı kuralı.

10-İmal edilen parçalar için süreç bağımsızlığı kuralı.

13

2.5 MİP’İN ÜRETİM SİSTEMİ İÇİNDEKİ YERİ

MİP’i daha iyi değerlendirebilmek için bu yaklaşımın entegre üretim planı ve

kontrol sistemi içindeki yerini belirlemek gerekir.

Şekil 2.1 MİP’in Üretim Sistemi İçindeki Yeri

Üretim sistemi içinde yukarıdaki şekilden de görüleceği gibi MİP, ana üretim

planından, stokların son durumundan ve güncel ürün ağacı bilgilerinden verileri

alıp bunları değerlendirerek yayınlanmış siparişleri ve planlanan siparişleri çıktı

olarak oluşturur.

MALZEME İHTİYAÇ PLANLAMA

ANA ÜRETİM PLANI

ÜRÜN AĞACI

BİLGİLERİ

ENVANTER DURUM

BİLGİLERİ

YAYINLANAN SİPARİŞLER

PLANLANAN SİPARİŞLER

14

2.6 MİP’İN AMAÇLARI

Her sistem gibi MİP sistemi de belirli girdileri, belirli amaçlara ulaşmak için arzu

edilen çıktılara dönüştür. MİP’in ana amaçları şöyle özetlenebilir:

1-Planlanmış ve denetlenen envanterler.

2-Mümkün minimum envanterle çalışmayı sağlamak.

3-Üretim, sevkiyat ve satınalma faaliyetlerini planlamak, çizelgeleme ve kontrol

için önceliklerin tespit edilmesi,

4-Tüm envanter birimleri bazında dönemler itibariyle brüt ve net ihtiyaçlarının

tespit edilmesi ve bu yolla gerçekçi bir envanter yönetimi için bilgi üretilmesi,

5-Gelceğe dönük bir bakış açısı oluşturma. Yani planlanan siparişlerin

projeksiyonu yoluyla kapasite planlamasının yapılması.1

2.7 MİP SİSTEMİNDE GİRDİLER VE ÇIKTILAR 2.7.1 Mip Sisteminde Girdiler1,2,3

Mip sisteminin etkin bir şekilde işleyebilmesi için aşağıdaki girdilerin eksiksiz

olarak sağlanmış olması gerekmektedir:

1) Planlama dönemi için hazırlanmış ana üretim planı,

2) Tüm envanter birimlerini içeren envanter durumu bilgileri kütüğü,

3) Her operasyon için işlem süresi,

4) Malzemeler için temin süreleri,

5) Ürün ağaçları bilgileri kütüğü,

6) Planlanmış ve/veya açılmış siparişlerin miktar ve zamanları,

7)Bağımsız talep elemanları (başka bir deyişle müşteri talebiyle belirlenen

elemanlar) için, planlama döneminde tahmini talep miktarlarının belirlenmesi.

Talep tahminleri, müşteri siparişlerini değerlendirerek de yapılabilir.

8) Belirli operasyonlar için sözkonusu olan muhtemel fire oranlarının

belirlenmesi.

Bu girdiler temelde şu üç ana başlık etrafında toplanabilir:1

a)Ana üretim planı,

b)Ürün ağaçları bilgileri,

15

c)Envanter durumu bilgileridir.

2.7.2 MİP Sisteminin Çıktıları

1) Süregelen zaman döneminde sipariş vermek için her parçanın sipariş verilme

miktarını gösteren veriler.

2) Ana üretim çizelgesi olurlu ise gelecekteki sipariş miktar ve zamanlarını

gösteren planlı sipariş bilgileri.

3) Açılmış siparişlerdeki miktarlarda değişme olacaksa buna ilişkin revizyon

bilgileri.

4) Değiştirilmesi gereken sipariş bilgilerini ve sipariş tarihlerini gösteren yeniden

planlama bilgileri.

5) Planlama ufku içinde daha uzun zaman gerektiren net ihtiyaçlardan dolayı

iptal edilen veya askıya alınan bütün parçalara ilişkin bilgiler.

MİP aynı zamanda müşteri siparişlerinin olurlu teslim tarihlerine ilişkin raporlar

da hazırlar. Potansiyel bir müşteri siparişi ana üretim çizelgesine girdiğinde,

sistem üretim işleminde yeterli önsüre ve malzeme bulunabilirliğini her üretim

düzeyinde tespit etmek için envanter ve stok yeterliliğini kontrol eder. Eğer

kapasite durumları da gözönüne alınırsa, sistem bu olağandışı siparişler için

alternatif üretim zamanlarını da gösterecektir.3

Bu ana çıktıların yanı sıra şu tür raporlar da Mip sisteminden alınabilir:1

a) Envanter düzeyi projeksiyonu,

b) Performans raporları,

c)Talep kaynaklarını tarama raporları 1

16

2.8 MİP’İN YARARLARI4

MİP'in, imalat fonksiyonunu idare etmenin yeni bir yolu olduğu söylenmektedir.

Hangi malzemeden ne kadar ve ne zaman sipariş verilmesi gerektiğini

hesaplamanın en uygun yöntemi olduğu söylenebilir. MİP, birçok işletmenin

önemli bölümlerinde dikkate değer değişiklikler meydana getirmiştir.

MİP, otomatik bir karar verme sistemi değildir. MİP, bir karar destek sistemi veya

yönetim bilgi sistemidir. MİP çok kompleks ve aşırı incelikli matematiksel

modelleri içermez. MİP uzun bir dönemde üretilecek yüzlerce bileşeni olan

ürünleri planlamak için ihtiyaç duyulan yoğun bilgi işleme sistemidir. Bu bilgilerin

bulunabilirliği büyük koordinasyonlardaki bir organizasyonun birçok çeşitli

elemanını planlamayı ve işlemeyi mümkün kılar. MİP'i kullananlar onun çıktılarını

çok iyi değerlendirebilecek eğitime sahip olmalıdırlar.

MİP, gelişmiş yönetim planlama ve değişime cevap verebilmeyi sağlar. Bu

gelişme, alt sistemin müşteri siparişleri ve ürün dizaynı temelli satıcı siparişleri

ve bütün imalatın yeniden planlanma yeteneği sayesinde sonuç verir.

MİP, gelişmiş müşteri siparişi dağıtma performansı sağlar. İmalat emirlerinde ve

satıcı siparişlerindeki MİP'in entegre olabilme yeteneği bu gelişmeye imkan

sağlar.

Tahminler ve müşteri siparişlerine dayalı parça ihtiyaçların MİP tarafından

saptanması kayıp zamanları azaltır. Üretim çizelgesindeki bu ihtiyaçlar detaylı

bir şekilde planlanabilir.

MİP, eldeki envanter miktarını ve darboğazları azaltır. İhtiyaçlar sadece tahmin

edilen yada gerçek müşteri siparişleri temeline dayanılarak dönem bazlı olarak

oluşturulur. MİP'in süreç bağımsızlığı özelliğinden dolayı bir önceki işlem bir

sonraki işlem başlamadan hemen önce bitirilir.

Envanter: MİP, ürün ağaçlarındaki bileşenleri daha iyi koordine etmek için bilgi

sağlar. Böylece bağımlı talebe sahip parçaların ortalama stok miktarlarını azaltır.

17

İşletme herşeye sahip olmak yerine sadece ihtiyacının olduğu bileşenlere sahip

olacaktır.

Üretim: İnsan ve sermaye kaynakları daha iyi kullanılacaktır. Çünkü MİP'den

alınan bilgi, eğer öteki parçaların temini mümkün değilse bu bileşenler için

duyulan gecikmeyi gösterecektir. Kesin bilgi önceliğinden dolayı daha iyi bir

dağıtım performansı mümkün olacaktır. MİP aynı zamanda iş akışını

geliştirecek, işlerin başlangıç ve bitiş tarihleri arasındaki işlem sürelerini azaltır.

Satış: MİP, zaman içindeki arzulanan ürün teslim tarihlerinin başarılıp

başarılamayacağını raporlayabilir. Bu durum, işletmenin müşteri siparişlerindeki

değişikliklere cevap verme yeteneğini geliştirecektir.

Mühendislik: MİP, tüm dizaynların ve değişikliklerin zamanlama planına ve

bunların uygulanmasına yardım eder.

Planlama: MİP, değerlendirme için, ana plandaki değişimleri simüle edebilir. Ve

ana plana, parçanın resmi, etkinlik ihtiyaçları, işgücü planlama ve tedarik

sevkiyatları sağlayan sistemleri daha etkin kılar.

Satınalma: MİP siparişler için uygun tarihlerdeki değişiklikleri tavsiye eder.

İşletme gerçek öncelikleri bildiği için ilgili satıcıyla ilişkilerini geliştirir.

Çizelgeleme: MİP, daha güvenilir öncelik bilgisi boyunca daha iyi bir planlama

yapılmasını sağlar.

Finans: MİP, nakit ihtiyacı planlamasını daha etkin kılar. Bu özellik planlamacıyı,

daha etkin sermaye yatırım kararları için gerçek kapasite kısıtlarını tanımlamaya

yöneltir.

18

3. MİP SİSTEMİ VE BU SİSTEMİN BİLEŞENLERİ

3.1 ANA ÜRETİM PLANI (MASTER PRODUCTION PLANNING)3

Bilindiği gibi MİP tasarımı, ana üretim planına uygun olarak geliştirilir. Diğer bir

deyişle, ana üretim planı, MİP sürecini çalıştıran bir mekanizma olarak

tanımlanabilir.

Ana üretim planının kapsadığı zaman süreci, planlama döneminin tümüdür.

Planlama döneminin, tüm malzemelerinin temini ve/veya üretimi için gereken

zamandan büyük olması gerekir. Ana plan, müşteri siparişleri ve talep

tahminlerini dönemler itibarıyla üretim değerleri cinsinden ifade ederek,

pazarlama ve imalat fonksiyonu arasındaki ilişkiyi belirler.

Ana Üretim Planının ihtiyaç duyduğu girdileri şöyle sıralayabiliriz:

1) Envanter seviyeleri,

2) Sipariş miktarları,

3) Talep tahminleri,

4) İmalat ara stok seviyeleri,

5) İşgücü seviyeleri,

6) Her üretim merkezinin kapasitesi,

7) Malzeme temin edilebilirliği,

8) Üretim standartları,

9) Maliyet standartları ve satış fiyatı,

10) Yönetim politikaları,

Bu verilerin periyodik olarak toplanıp analiz edilmesi sonucunda üretim planları

hazırlanır. Hazırlanan planlar şu bilgileri içerir:

a) Üretilecek her ürünün üretim miktarları,

b) Her ürün için alternatif üretim süreleri ve her üretim süreciyle üretilecek ürün

miktarı,

19

c)Herbir departman, makine, hat v.s. tarafından üretilecek ürün miktarları (herbir

ürün için)

d) Ürünlerin hedeflenen envanter seviyeleri,

e) Fazla mesai, ilave vardiyalar,kullanılmayan kapasite v.b.

f) Üretim sistemi içindeki alt sistemler arasında hareket edecek olan malzeme ve

yarı işlenmiş ürün miktarı,

g) Yan sanayicilerden ne tip girdinin ne miktarlarda temin edileceğini belirleyen

planlar,

h) Satın alınacak malzeme ihtiyaçları.

3.2 ÜRETİM ÇİZELGELEME (PRODUCTION SCHEDULING)1

Üretim çizelgeleme, son ürüne olan talebin dönemler bazında

programlanmasıdır. MİP sistemi, kendisine iletilen üretim çizelgesinin olurlu veya

olursuz olup olmadığını ayırt edemez. Veri olarak kullandığı üretim

çizelgelemesinin olurlu olduğunu ve işletmenin üretim kapasitesinin bu üretime

elverişli olduğunu kabul eder.

Üretim çizelgeleme birimi ana üretim planlama bölümünce yapılan kapasite ve

genel üretim planlama bilgilerine dayanarak dönemler bazında üretim

çizelgelemesini yapacaktır. Üretim çizelgeleme bölümünün kullandığı veriler

satış tahminlerinden ve müşteri siparişlerinden türetilmişlerdir. MİP bu bilgileri

ürün ağacındaki bilgiler , mevcut envanter durumu bilgileri ve bileşenlerin temin

süreleri gibi üretim yapısı bilgileriyle birlikte kullanır.3

3.3 ENVANTER YÖNETİMİ (INVENTORY MANAGEMENT)1

Envanter yönetiminde iki faaliyet sözkonusudur:

-Satınalma (satınalma emri)

-Üretim (iş emri)

Bu faaliyetler için gerekli veri elemanları şunlardır:

a)Sözkonusu envanter biriminin kod nosu,

b)Sipariş miktarı,

20

c)Sipariş verilme tarihi,

d)Siparişin teslim tarihi.

Satınalınan envanter birimleri için sipariş faaliyeti iki aşamada gerçekleşir:

1-Envanter kontrol tarafından satınalmaya gönderilen sipariş emri.

2-Satınalma tarafından satıcıya gönderilen sipariş emri.

Diğer taraftan envanter yönetiminde eski bir işlemin düzeltilmesi de önemli bir

fonksiyondur. Bu faaliyet şu durumlarda sözkonusudur:

-Sipariş miktarını artırma/azaltma,

-Siparişin iptal edilmesi,sipariş tarihinin öne/ ileriye alınması,

-Siparişin belirsiz bir tarihe ertelenmesi

MİP, tüm envanter birimlerinin net ihtiyaçlarını tespit eder, zaman boyutunda

birimleri takip eder ve ihtiyaçların tam olarak karşılanıp karşılanamadığını

denetler. Genelde MİP kapasite kısıtlarına karşı duyarlı değildir. Başka bir

deyişle sistemin planladığı üretim miktarları için kapasite yeterli olmayabilir. Mip,

“belirli bir üretim planını gerçekleştirmek için ne, ne zaman ve ne kadar

gereklidir” sorusunu cevaplayan bir sistemdir.

3.4 ENVANTER KONTROLÜ (INVENTORY CONTROL)

Envanter kontrol bölümü, işletmenin ürettiği ürünler, bu ürünleri üretmek için

gerekli tüm hammadde, malzeme ve yarı mamullere ilişkin stok bilgilerini tespit

eder ve ilgili bölümlere bu bilgileri iletir.

MİP envanterlere ait şu bilgilere ihtiyaç duymaktadır:

İ) Planlama dönemi başında elde bulunan miktar,

İİ) Mevcut stoklardan geçmiş dönem planlamasına ait olan halihazırda ayrılmış

miktar,

İİİ) Güven stok miktarı,

İİİİ) Planlama dönemi içinde stoğa girmesi planlanan miktarlar(dönemler

bazında)

MİP, envanter durumu bilgilerine her malzeme,hammadde ve yarımamule iilişkin

dönemler bazında net ihtiyaçların hesaplanabilmesi için ihtiyaç duymaktadır. Net

21

ihtiyaç, bütün envanter durumları gözden geçirildikten sonra bir parçaya olan

gerçek ihtiyaç miktarıdır. Net ihtiyaçlar temel olarak şu basit eşitlikle

hesaplanmaktadır:

N(t)=B(t)-{E(t)-A(t)-G(t)}-P(t) Burada:

t: Planlama dönemi

N(t): Net İhtiyaç

B(t): Brüt İhtiyaç

E(t): Eldeki mevcut stok miktarı

A(t): Mevcut stoğun içindeki ayrılmış miktar

G(t): Güven stok düzeyi

P(t): Planlı sipariş girişi

Buradaki terminolojide adı geçen terimlerin açıklanması gerekmektedir:

3.4.1 Brüt İhtiyaç B(t)

Malzeme planlamasındaki ilk adım, brüt ihtiyaçların tespit edilmesidir. Brüt

ihtiyaçlar; ihtiyaçların gelecekteki satış talebini karşılayacak şekilde

planlanlmasıdır. Bir son ürüne ilişkin brüt ihtiyaçların saptanması, satış talebinin

gözden geçirilmesini bu satış talebini karşılayacak brüt ihtiyaçların bulunmasını

gerektirir. Bir malzeme, hammadde veya yarı mamule ilişkin brüt ihtiyaçlar tarih

ve miktarıyla tanımlanmalıdır. MİP’te son ürüne olan brüt ihtiyaçlar, bu ürüne

olan talep bildirimine eşit kabul edilir.

3.4.2 Eldeki Mevcut Stok Miktarı E(t)

Eldeki mevcut stok düzeyi şu anda ilgili mamul, yarı mamul, hammadde veya

malzemenin işletmede halihazırda bulunan miktarıdır. Bu miktar hesaplanırken

işletmede bulunan bütün stok ambarlarındaki, üretim yerlerindeki mevcut stok

miktarları gözönüne alınmalıdır.

22

3.4.3 Ayrılmış Stok A(t)

Ayrılmış stok, mevcut yürürlükteki planlama faaliyetince ayarlanmış halihazırda

üretilmekte olan ürün için ayrılmış, yarı mamul veya malzeme ambarındaki stok

miktarıdır.

3.4.4 Güven Stok G(t)

İşetme yöneticileri, stok tükenme, sipariş gelmeme riski, ilgili malzeme veya

hammaddenin ileriki dönemde fiyatının artması gibi tehlikelere karşın ihtiyatlı

olmak isterler. Bunun için ilgili üretim bileşenlerinden, belli miktarda, mevcut

üretim faaliyetinin dışında, stokta bulundurulması yoluna gidilir. MİP sisteminin

etkin olarak işleyebilmesi için dönemler bazında tutulacak güven stok düzeyleri

MİP’e veri olarak iletilmelidir. Aksi takdirde işletmede ilgili sebeplerden dolayı

yukarıda bahsadilen olumsuzlukların yaşanması kaçınılmaz olacaktır. Bununla

birlikte güven stoğu, MİP sisteminde ihtiyaçların olduğundan fazla görülmesine

yol açar ki bu da istenmeyen bir durumdur. MİP sisteminde envanter birimleri

bazında talep tahmini yapılması sözkonusu değildir. Verilen ana üretim planına

göre birimlere olan talebin sabit ve kesin olduğu kabul edilir. Bu durumda söz

konusu olabilecek problemler sisteme sadece ana üretim bazında dahil

edilebilirler. Diğer bir deyişle sadece son ürünler bazında güvenlik stokları söz

konusu olabilir.

3.4.5 Planlı Girişler P(t)

Buradaki miktarlar ileriki dönemlerde stoğa girmesi daha önceden planlanmış

girişleri belirtir.Bunun gibi , malzeme planlaması sonucunda bir sonraki döneme

devreden stok miktarı, sonraki dönem için planlanmış giriş olacaktır.

Net ihtiyaçların tespiti ile ilgili, konunun açıklanmasına yönelik bir örnek aşağıda

verilmiştir.

23

Parça Adı:

Dönemler 28/5/1996 23/6/1996 27/6/1996 18/7/1996

Brüt İhtiyaçlar 100 100 100 100

Güvenlik Stoğu 15 30

Plan. Siparişler 10 95 25

Eldeki Miktar 10

Ayrılmış Miktar

Net İhtiyaçlar 90 105 5 105

Planlı Sip.

Miktarı 100 200 100 200

Planlı Sipariş

Açma Tarihi 25/5/1996 20/6/1996 24/6/1996 15/7/1996

Temin Süresi : 3 Gün Sipariş Miktarı: 100 birim

Şekil Numarası Sonra yazılacak

24

3.5 ÜRÜN AĞACI YAPISI (BILL OF MATERIAL STRUCTURE)

Ürün ağacını genel olarak, üretimin şekli ve yapısına ilişkin bilgileri de

bulunduran bir malzeme listesi olarak tanımlayabiliriz.3

MİP sisteminin bilgisayar destekli olarak kullanılmasının önemli bir nedeni de

ürün ağaçlarının kompleks bir yapıya sahip olması sebebiyle ortaya çıkan büyük

işlem hacmidir.3

Ürün ağacına ilişikin bilgiler, işletmelerde, tasarım mühendisliği bölümü

tarafından hazırlanmaktadır. Ürün yapısında zaman içinde meydana gelen

değişiklikler, tasarım mühendisliği tarafından, başta planlama bölümleri olmak

üzere diğer bölümlere iletilmektedir. Ürün ağacı bilgilerinin sürekli olarak en

güncel haliyle tutulması gerekmektedir. Bunun sağlanması güncelliğini

kaybetmiş malzeme ve bileşenler için planlama aşamasında vakit kaybını,

satınalma aşamasında ise nakit kaybını önleyecektir.

MİP sisteminin etkin olarak işleyebilmesi güncel ürün ağacı bilgilerinin

bulunabilirliğine de önemli ölçüde bağlıdır. MİP, ancak kendisiyle ilişkili alt

sistemlerin de kusursuz çalışmasıyla etkin olarak işleyecektir.

İhtiyaçların tespitinde ana sorun, ürün yapısından kaynaklanır. Ürün

<<derinliği>> ya da ürünün oluşumunda söz konusu olan kademe sayısı ne

kadar fazlaysa, ihtiyaçların tespiti aşaması da o kadar uzun ve zor olacaktır.

Bilindiği gibi malzemenin ürüne dönüştürüldüğü üretim sürecinin her bir

aşaması, ürün yapısının bir kademesine eşittir.

Ürünü tanımlayan ve ürünü oluşturan parça, montaj ve alt montajların listesini

içeren mühendislik dökümanı, malzeme fişi olarak tanımlanır. Bilindiği gibi

malzeme fişlerinin şematik olarak gösterilmesi sonucunda ürün ağacı elde edilir.

Ürün ağacı bilgilerinde, hangi bileşen, malzeme veya hammaddeden üretimin

hangi aşamasında ne kadar kullanılacağına ilişkin bilgiler bulunur. Bu bilgiler

25

MİP’nin planlama sisteminin önemli bilgilerini oluşturur. Bu bilgilere dayanarak

üretimin daha sonraki aşamalarında devreye girecek olan malzeme, hammadde

ve/veya yarımamullerin planlanması yapılır ve bu sayede malzeme ve/veya

hammaddelerin sadece gerekli olduğu zamanda temin edilmesi sağlanır.

Aşağıda örnek bir ürün ağacı yapısının bilgisayarda işlenmiş hali görülmektedir.

Örnekte makarna üretimi yapıldığı varsayılmıştır. Bu örnekteki ürün ağacı yapısı

makarnanın malzeme maliyetini hesaplamak amacı ile kullanılmaktadır. Ancak

uygulama bölümünde bahsedilecek olan MİP yazılımında da yaklaşık aynı

formatta bir ekran yapısı olacaktır.

Şekil 3.1 Ürün ağacı örneği

26

3.6 SİPARİŞ BİLGİLERİ

Bir siparişi planlamak için şunlar bilinmelidir.1

1) Siparişin gerekli olduğu tarih

2) Sipariş miktarı

3) Sipariş ön süresi (temin süresi)

Malzeme ihtiyaç planlama sürecini basitçe şu şekilde şematize edebiliriz:3

I

Şekil( ) Malzeme İhtiyaç Planlama Süreci ve Planlı Siparişler

Burada planlı sipariş açma tarihi siparişin tamamlanması gereken tarihten temin

süresinin çıkarılmasıyla hesaplanır.

Sipariş miktarının saptanması için parti büyüklüğü saptama yöntemlerinden

yararlanılır. Parti büyüklüğü saptamaktaki amaç toplam envanter maliyetlerini

minimize etmektir. Parti büyüklüğü saptama yöntemlerini kullanarak, işletme

daha ekonomik miktarlarda sipariş verecektir.

BRÜT ÝHTÝYAÇLARIN SAPTANMASI

KULLANILABÝLÝR MÝKTARA GÖRE NET ÝHTÝYAÇLARIN

BELÝRLENMESÝ

TEMÝN SÜRESÝNE GÖRE AYARLAMA=> PLANLI SÝPARÝÞ AÇMA TARÝHÝ

PARTÝ BÜYÜKLÜÐÜ SAPTAMA KURALLARININ UYGULANMASI

DÖNEMLER BAZINDA PLANLI SÝPARÝÞ MÝKTARI

27

İşletmenin en ekonomik sipariş miktarını saptamak için her parçaya ilişkin

siparişle ilgili şu verilere ihtiyacı olacaktır:

a) Sipariş ön süresi

b) Sipariş verme maliyeti (hazırlık maliyeti)

c) Envanter elde bulundurma maliyeti

d) Yıllık ortalama kullanım miktarı

e) Parça bazında satıcı bilgileri

3.6.1 Sipariş Miktarı Tespit Etme Yöntemleri

Sipariş miktarını tespit etmek için birçok yöntem ve algoritma geliştirilmiştir. Bu

yöntem ve algoritmaların işletmede seçimi, işletmenin üretim yöntemine, parça

sayısına, parçaların kullanım miktarına, kullanım değerine ve en önemlisi

işletmenin sipariş politikasına bağlıdır. Burada, özellikle bu çalışmada üzerinde

ağırlıklı olarak durulan yöntemlere değinilecektir.

3.6.1.1 Ekonomik Sipariş Miktarı Metodu (Economic Order Quantity) 2

Toplam envanter maliyetlerini minimize etmeyi amaçlayan bir yöntemdir. Bu

yöntemin temel mantığı şu temel eşitlikten yola çıkılarak oluşturulmuştur:

T.M.=P.R +(R/Q).Cs+(Q/2).Ce

Burada;

T.M.: Toplam envanter maliyeti

R:Yıllık kullanım miktarı

P:Parçanın birim fiyatı

Q: Sipariş miktarı

Cs:Sipariş başına sipariş verme maliyeti

Ce: Envanter elde bulundurma maliyeti

Ekonomik sipariş miktarı modeli, bir parçaya olan talebin bağımsız olduğunu

varsayar. Ancak ürün ağacındaki parçalara olan talebin bağımsız talep olduğunu

düşünmek büyük yanılgı olacaktır.

28

Enflasyonist ülkelerde maliyetlerin sürekli değişmesi birim fiyatlarda ve ,sipariş

verme maliyetlerinde sürekli bir değişmeye neden olabileceğinden ve Türkiye

gibi ekonomik kriz olma olasılığının bulunduğu ülkelerde talep dalgalanmalarının

fazla olmasından dolayı bu yönteme pek sıcak bakılmamaktadır. Ayrıca satıcı

bazında düşünülürse, satıcıların ekonomik sipariş miktarı ölçüsündeki siparişlere

pek sıcak bakmayacakları da düşünülmelidir. Çünkü satıcıların ürünlerini

genelde belirli sabit düzeylerde piyasaya sundukları bilinmektedir. Ekonomik

sipariş miktarı buna karşın kullanım değeri yüksek olan parçalar bazında

kullanılabilir.

Ekonomik sipariş miktarı hakkında burada belirtilmesi gereken belki de en

önemli husus ,ESM’nin MİP sisteminde kullanılamayacağıdır.

3.6.1.2 Kesikli Sipariş Miktarı Metodu (The Lot For Lot Method)

Bu metotta sipariş miktarı ihtiyaç miktarına eşittir.Normalde bu yöntem stok

yatırımını en aza indirmek amacıyla yüksek kullanım değerine sahip malzemeler

ve belirli bir müşteri siparişine özgü malzemeler için kullanılır. Bu yöntem MİP’ te

kullanım alanı bulabilmektedir. İşletmede bir ABC analizi yapıldığını

varsayarsak, bu metod A grubu malzemelere hitap etmektedir.

3.6.1.3 Sabit Sipariş Miktarı Metodu (Fixed Order Quantity Method)

Sabit sipariş miktarı metodu, pratikte en çok uygulanan metottur. Bu metodun

işleyişi bir örnekle şu şekilde özetlenebilir:

Aşağıdaki tabloda A parçasına ilişkin ihtiyaçlar ve bu ihtiyaçların sabit sipariş

miktarı metoduna göre nasıl karşılanacağı gösterilmiştir. Bu örnekte görüldüğü

gibi 10 ve 13 Ocak tarihindeki ihtiyaçları karşılamak için sabit miktar olarak

belirlenen 100’er birimlik planlı siparişler verilmiştir.18 Ocak’taki ihtiyaç, sabit

miktardan daha fazla olduğu için sabit miktarın iki katı kadar yani 200 birim

sipariş verilmiştir. Planlı sipariş verme tarihinin de ihtiyaç tarihinden temin süresi

kadar önce olduğu görülmektedir.

29

Burada önemli olan nokta, bu sabit sipariş miktarının nasıl saptanacağıdır. Bu

miktarı saptayabilmek için geçmiş dönemler verileri, gelecekte gerçekleşmesi

planlanan üretim miktarları ve satıcıların sipariş miktarı ile ilgili verileri değerlen-

irilerek toplam stok maliyetlerini minimize eden sipariş miktarına karar verilir.

Sabit sipariş miktarı metodunun yukarıdaki bilgilere dayaılarak B ve C grubu

malzemeler için uygulanabileceği söylenebilir.

Parça adı: A

Dönemler 10/01/96 13/01/96 18/01/96 22/01/96

Brüt ihtiyaçlar 95 80 160 105

Eldeki Miktar 5 25 65

Net İhtiyaçlar 95 75 135 40

Planlı Siparişler 100 100 200 100

Planlı Sip.

Verme Tarihi 06/01/96 09/01/96 14/01/96 18/01/96

Sipariş Miktarı: 100 birim Temin Süresi :4 gün

Dönem Sonu Stoğu: 60 birim

Şekil(.......)

30

3.6.1.4 Sabit Sipariş Dönemi Metodu (Fixed Order Period Method)

Bu metotta malzemeye ilişkin planlı sipariş miktarı sabit bir dönem boyunca

gereken ihtiyaçları gösterir. Bu yöntem kullanılırken ihtiyaçlar birleştirilir ve

bunun sonucu olarak belirli bir süre içinde bir malzemeye ilişkin siparişlerin

sayısı azalır. Sipariş sayısındaki bu azalma, envanter taşıma maliyetini

yükseltmekle birlikte sipariş hazırlık maliyetini düşürecektir. Bunun için işletmede

kullanım değeri düşük fakat kullanım miktarı fazla olan, yani işletmelerde C

grubu malzeme olarak nitelendirilen kalem sayısı bir hayli fazla olan malzemeler

için bu yötemin en iyi yaklaşımlardan birisi olduğu söylenebilir.

Bu yöntemin işleyişi şu şekilde açıklanabilir:5

İ)Belirli bir sipariş aralığı tespit edilir.

İİ)Bu aralık boyunca kullanılabilecek maksimum malzeme miktarı belirlenir.

İİİ)lgili dönem sonundan malzeme temin süresi kadar önce ilgili malzemeye ait

stok seviyesi kontrol edilir ve elodeki stoğu maksimum seviyeye tamalayacak

olan net ihtiyaç miktarı tespit edilir.

İV)Net ihtiyaç miktarı sipariş miktarına dönüştürülür ve sipariş verilir.

31

4. MİP’TE YENİDEN PLANLAMA YAKLAŞIMLARI (REPLANNING APROACHES IN MRP)

4.1 YENİDEN PLANLAMA SIKLIĞININ SAPTANMASI

Mip sisteminin işletiminde iki temel seçenek vardır. Bunlar, yeniden yaratma ve

net değişim yaklaşımları. Yeniden yaratma ve net değişim yöntemleri arasındaki

temel farklar şu iki konudadır:

1) Yeniden planlamanın sıklığı

2) Yeniden planlama çevrimini tetikleyen olay

Yeniden yaratma genellikle, üzerinde anlaşmaya varılmış bir çizelge yada

planlanın tamamı üzerinde yapılır. Bu yöntemin üstünlüğü, bilgi işlem olanağının

daha verimli kullanılmasını sağlamasıdır. Olası bir sınırlamaysa, yeniden

planlamanın normal bir işleme çizelgesi üzerinde yapılması ve değişen üretim

durumu gereksinimleri tarafından yönlendirilmeyebilmesidir.

Net değişim yöntemi-yeniden yaratma yöntemiyle karşılaştırıldığında- gerektiği

gibi yeniden planlamaya olanak verir; ancak bunun olası bir sonucu, bilgi işlem

verimliliğinin azalmasıdır.

Yeniden Planlama Çevriminin Tetiklenmesi

Yeniden yaratma yönteminde, yeniden planlama, ana üretim çizelgesinin bilgi

işlem çevrimine sokulmasıyla başlatılır. Net değişim yöntemindeyse, yeniden

planlama çevrimini, bir malzemeye ilişkin planı etkileyen etmenlerdeki herhangi

bir değişiklik tetikleyebilir. Bu değişiklikler şunlar olabilir:

I) Parti büyüklüğü saptama yöntemlerinde yapılan değişiklikler

ii) Teknik değişiklikler

iii) Stok hareketleri

İşletmeler ya yeniden yaratma yöntemini, ya yeniden planlama yöntemini yada

her iki yöntemin bir bileşenini seçebilir. Yeniden yaratma, MİP'in

32

hazırlanmasında gelenksel yaklaşımdır. Bu yöntemde, tüm planlı siparişler ve

bağımlı gereksinimler silinir. Sonra ana üretim çizelgesinin tamamı, üretilecek

her malzeme için, dönemlere bölünmüş ayrıntılı ihtiyaçlara ayrılır. Bir toplu

işleme çalışmasında, ana üretim çizelgesindeki her uç malzemeye ilişkin

ihtiyaçlar açılır. Her malzemeye ilişkin brüt ve net ihtiyaçlar yeniden hesaplanır.

Bu ihtiyaçlardan, planlı sipariş çizelgeleri hazırlanır. İşleme sırası düzeye göre,

sırayla, uç malzemelerden(en üst ürün yapısı düzeyi) satın alınan malzemelere

(en alt düzey) doğru gerçekleşir.

Yeniden yaratıcı MİP, ana üretim çizelgesi ile başlar. Ve toplam olarak bütün

ürün ağacını, geçerli öncelikleri ortaya çıkarmak için yeniden tarar. Net ihtiyaçlar

ve planlı siparişler tamamen aynı zamanda birlikte planlanırlar.

Bunun için yeniden yaratma yaklaşımı,ana üretim çizelgesindeki her parça için

komple bir analiz gerektirir. Tüm bu işlemler bilgisayarda seri bir şekilde

gerçekleştirilir. Bütün bu işlemler geniş çapta veri işlemeyi gerektirir. Bundan

dolayı yeniden yaratma sistemleri çoğunlukla haftalık, seyrek olarak da aylık

yeniden yaratma yaklaşımları için kullanılır.

Net değişim yaklaşımında, MİP bilgileri sürekli olarak bilgisayarda depo edilir.

Plansız bir durumla karşılaşıldığı zaman (yeni bir müşteri siparişi, geç kalmış

veya sipariş verme zamanı çok daha ileride olacak siparişler, hurda ve stok

kaybı veya ürün ağacında ortaya çıkan değişiklikler gibi plansızlıklar), sadece bu

değişiklikten etkilenen parçalar yeniden planlanır. Bu sistem plansızlıklara

anında tepki verir. işlemler çoğunlukla gün bazında ve planlamalar ise günaşırı

olarak yapılır.

Yeniden yaratma yaklaşımında ana üretim planında meydana gelen değişiklikler

bir sonraki planlama döneminde gözönünde bulundurulur. İçinde bulunulan

dönem bu değişikliklerden etkilenmez. Bununla birlikte bu yaklaşımda, MİP

sisteminin veri yapısında önemli değişiklikler ve bozulmalar gözlenmez. Yeniden

yaratma yaklaşımı genellikle haftalık planlama dönemleriyle çalışılan sistemlerde

33

kullanılır. Ve bu yöntem, üretim yapısı nispeten kararlı olan sistemler için

uygundur.Kararlılığın derecesi planlama sıklığını belirler.

Net değişim yaklaşımında ise ana üretim planlamasında meydana gelen

değişiklikler, değişikliğin olduğu dönem içinde MİP’e yansıtılır. Bu yaklaşımda,

sadece değişikliğe uğramış envanter kalemlerinin planlaması yapılır. Ve bu

yöntemde, MİP sisteminin veri tabanı yapısı yeniden yaratma yaklaşımına

nazaran daha hızlı bozulmaya uğrayacaktır. Değişikliğe uğramayan envanter

kalemleri yeniden planlamadan etkilenmezler. Bu yaklaşımda planlama aralıkları

daha sıkçadır. Genellikle günlük planlama yapılan sistemlerde net değişim

yaklaşımı kullanılmaya uygundur.

Yeniden yaratma, toplu işlemeyle gerçekleştirildiği için, normal olarak düzenli

dönemlerde değişmez bir çizelgeye göre yapılmalıdır. Her yeniden yaratma

çalışması, o sırada yürürlükte olan gereksinimlere ve stok durumuna dayalı

olarak siparişlerin yeniden planlanmasıdır. Ürünlerin yapılandırılması, üretilmesi

yada planlanmasındaki her türlü değişiklik, normalde haftada bir yada iki haftada

bir gerçekleştirilen bir sonraki yeniden yaratma çalışmasında işlenmek üzere

biriktirilir.

Üstünlükleri

Maliyet açısından etkin bilgisayar kullanımı-yeniden yaratma genellikle,

ekonomik yönden uygun zamanlarda (vardiya dışı) dönemsel olarak yapılır.

Sakıncaları

Plan yürürlükteki durumu yansıtmaz. Malzeme ihtiyaç planı, yeniden çalıştırma

sıklığının düşük olması nedeniyle, bir ölçüde her zaman eskidir.

34

Net değişim yöntemiyle malzeme ihtiyaç planlaması, yalnızca stok hareketleri,

değişiklikleri ve/veya son yeniden planlama çalışmasından bu yana yeni

siparişleri olan malzemeleri etkiler.

Üstünlükleri

I) Plan daha günceldir. Net değişim yöntemiyle yeniden planlama genellikle her

iş gününde bir kez yapılır.

ii) İşleme seçmelidir; yalnızca, malzeme gereksinim planını etkileyebilecek

etkinliklerin olduğu malzemeler yeniden planlanır.

Sakıncaları

Daha sık, daha verimsiz bilgisayar kullanımına yol açar. Net değişim

çalışmasından önce, ürün ağaçları, stok miktarları ve açık siparişlerin durumu

güncellenmelidir.

İşletmede MİP'in Nasıl Çalıştırılacağının Saptanması2

Bazı şirketler hem net değişim, hem de zamanlanmış yeniden yaratma

çalışmalarını kendileri için daha yararlı bulurlar. Her bir yaklaşımı uygun

zamanlarda kullanarak, her ikisinden de yararlanırlar. Zamanlanmış yeniden

yaratma, normal olarak, ana üretim çizelgesinin değişmesi nedeniyle tüm

malzemelerin yeniden planlanması gereken tahmin aralıklarında yapılır. Önemli

tahmin değişiklikleri arasında, net değişim yoluyla plan sık sık güncellenebilir.

Net değişim çalışması genellikle her gün yada iki günde bir yapılır.

Uygulamada işletmeler tam olarak ne yeniden yaratma yaklaşımını ne de net

değişim yaklaşımını kullanmaktadırlar. Genelde kullanılan yöntem, bu iki

yaklaşımın bir sentezidir.

35

5. BİLGİSAYARA DAYALI PLANLAMA SİSTEMİ

5.1 BİLGİSAYARA DAYALI PLANLAMA6

Günümüzde endüstri firmalarının karmaşıklığı gözönüne alındığında, MİP

uygulamalarının yazılımlardan bağımsız düşünülemeyeceği açıktır. Bu nedenle

MİP’in uygulamadaki başarısı, yazılımların başarısı ile eş anlamlı olmaktadır.

Gerek MİP gerekse bununn özel hali olan paket programların uygulamadaki

başarısı konusunda, bu alandaki deneyim birikiminin en yoğun olduğu

Amerika’dan değişik veriler rapor edilmektedir. 1980’li yıllardaki birkaç çalışmada

başarı oranının %10 dolaylarında olduğu gösterilmektedir. Ancak bu veriler

değerlendirilirken bir husus gözden kaçırılmamalıdır. Bu araştırmalarda

başarının nasıl tanımlandığı önemlidir. Bu noktadan hareketle, Cerveny ve Scott

(Cerveny, R.P.,Scott, L.W., “A Survey Of MİP Implementaion” , Production And

Inventory Management, 30,3,31-34, 1989.) subjektif bir değerlendirme ölçüsü

olan başarıyı bazı alt unsurlara ayırmış ve iki objektif ölçüt ile ilişkilendirmişlerdir:

(Satış/Envanter) katsayısı ve imalat önsüresi. Başarı konusunda verilen

yanıtların objektif ölçütlerle istatistiki açıdan uyum halinde olduğunu

göstermişlerdir. Bu çalışmanın neticesinde, oldukça yüksek başarı oranları

bulunmuştur. Örneğin, sistemin karı yükselttiğini belirtenlerin oranı %80,

sistemin faydalarının maliyetinden fazla olduğunu belirtenlerin oranı ise %82’dir.

MİP yazılımlarının bekleneni veremeyişlerinin sebeplerini şöyle özetleyebiliriz:

1. Ortak veri tabanının oluşturulmasıve güncel tutulmasındaki zorluklar.

2. Gerekli organizasyon değişikliklerinin ve prosedür tanımlarının ihmal edilmesi

veya gerçekleştirilmemesi.

3. Bünyeye uyumsuzluk.

4. Kuramsal ve uygulama alanlarındaki gelişmelerin arkadan takip edilmesi veya

gözardı edilmesi.

36

5. Kuramsal hatalar.

Birinci ve ikinci hususlar, MİP’in uygulamasının planlama ve altyapı hazırlık

çalışmalarındaki hata ve eksiklerin bir neticesidir. Uzun vadeli stratejik

planlamanın gerekliliğini gösterirler. Üçüncü husus, genellikle MİP’in yapısının

ve çerçeve içeriğinin belirlenmesinde ortaya çıkar. Örneğin tipik bir stoğa üretim

ortamı için hazırlanmış bir paketin sipariş üzerine üretim yapan bir firmada

uygulanmak istenmesi gibi.

Kuramsal ve uygulama alanlarındaki gelişmelerin arkadan takip edilmesi veya

gözardı edilmesinin bir nedeni bu yöntemlerin bu yöntemlerin bir paket

programda yer alacak düzeyde genelleştirilmemiş olmasıdır. Bir diğer neden de,

tüm bu yöntemlerin de eklenmesiyle ortaya kullanılması güç ve pahalı bir

yazılımın çıkmasıdır. Bu aşamada en iyi çözüm, MİP paket programı

kullanıcılarının ihtiyaçları olan sistemi iyi tanımlamalarıdır.

Sonuncu husus olan kuramsal hatalara değinilirse şundan sözedilebilir: Paket

programların ağırlıklı olarak geliştirildiği ülkelerde, ülkemizdeki gibi önlenemez

şekilde yükselen kronik bir enflasyon yoktur. Ürün ve faktör piyasaları

ülkemizdeki kadar dalgalı bir yapıya sahip değildir. MİP’in enflasyondan

etkilenmediği varsayılmıştır. Bu nedenle ülkemizde yazılan, ülkemizin sektörel

ve genel ekonomik yapısına daha uygun programlar Türkiye’deki işletmelerin

ihtiyaçlarına şüphesiz daha iyi cevap vereceklerdir.

Bütün bu olumsuzluklarına rağmen endüstriyel ortamın büyüyen karmaşıklığı,

giderek artan rekabet, yöneticileri yeni arayışlara yöneltmektedir. Yöneticilerin

bu açıdan bakıldığında fazla alternatifleri yoktur. Yönetim teknolojisinin sunduğu

bu olanak mevcut yapı içindeki en etkin çözümlerden birisidir. Esas sorun, MİP’i

uygulayıp uygulamama değil, uygulama stratejisini doğru belirlemektir. Son 5-6

yılın verileri, ülkemizdeki yöneticilerin tercihlerini paket programlar lehine

yaptıklarını göstermektedir.

37

İşletmelerin kendi bünyelerinde yazılım geliştirme yerine paket programlara

yönelmelerinin bazı haklı sebepleri vardır. En önemli neden, firma bünyesinde

bilgi işlem ile imalat birimleri arasındaki kopukluktur. İmalat birimleri isteklerini

yaparlarken, yazılımcılar da bunları değerlendirirken olaya ağırlıklı kendi

açılarından bakarlar. Bu ise, iki birim arasındaki ilişkilerin verimsiz olmasına yol

açar. İmalatın değişen ve öngörülemeyen ihtiyaçları yazılımın güncelliğini

korumasını güçleştirir. Dökümantasyon eksikliği nedeni ile, güncelleştirmeler,

yazılımı bir süre sonra içinden çıkılamaz duruma getirir. Bunun neticesinde

yeniden programı yazma durumu ortaya çıkabilir.

MİP paket programının hazırlayan bir işletme yazılımın ötesinde bazı hizmetler

de sunmak zorundadır. Ayrıntılı bir dökümantasyon, eğitim programları ve

bakım. Özellikle bakım, paket programın sürekli kullanımı açısından güven verici

bir unsurdur. Bütün bunlar kullanıcı nezdinde yazılımın güvenilirliğini

artırmaktadır.

MİP kavramları açıkça bilgisayar uygulamalarına ihtiyaç duyar. Binlerce

imalatçının MİP sisteminden başarılı sonuçlar aldığı tahmin edilmektedir. Bu

başarıların bir kısmının gerçek olduğu şüphesizdir. Bilgisayara dayalı bir MİP

sistemi sipariş miktarlarında, bu miktarların iptal edilmesinde, sipariş

gecikmelerinde v.b. durumlarda anında tepki verebilir. Yönetici bu sayede ana

üretim çizelgesini değiştirebilir ve bu durumun kapasiteye, envanter durumuna

ve müşterilere verilen sözlerin karşılanabilme yeteneğine etkisini görebilir.

5.2 MİP YAZILIMLARININ UYGULANMASINDA ÖNERİLER6

i) MİP uygulaması taktik değil stratejik bir olgu olarak ele alınmalıdır. Sorun, salt

bir programın seçimi ve uygulaması sorununa indirgenmemelidir. Olay, bir paket

program seçiminden çok daha öncelikli olarak, bir insan kaynakları ve

organizasyon sorunudur.

ii) Uygulamaya girmeden önce ayrıntılı bir planlama faaliyetinden geçilmelidir.

Uygulama planı hazırlanmalı, uygulama ekibi belirlenmelidir.

38

iii) Uygulama bölümünde uygulanacak sistemden etkilenecek tüm birimlerden

elemanlar bulunmalıdır. Ekipte görev alan değişik birikimlere sahip elemanların,

ortak bir dili konuşmaları öncelikle sağlanmalıdır. Kararların dışarıdan empoze

edilmeyip, ortaklaşa alınması benimsemeyi ve dolayısı ile uygulamayı

kolaylaştıracaktır. Uygulama ekibinin başında bir endüstri mühendisinin

bulunması öncelikle önerilir. Endüstri mühendisleri gerek problem çözmeye

disiplinlerarası yaklaşım tarzları, gerekse mesleki birikimleri ile bu göreve daha

uygundurlar.

v) Üst yönetim, uygulama ekibine sürekli destek vermeli, çalışmalarını yakından

takip etmelidir. Üst yönetim, çalışanlar üzerinde, bu projeye çok önem verdiği ve

başarısı için gerekli ortamı yaratmaya hazır olduğu izlenimi vermelidir.

vi) Başta eğitim olmak üzere altyapı çalışmalarına kaynak ayırmalıdır. Her

seviyede çalışanların olayı kavramış olmaları ve sağlıklı bir veri tabanının

oluşturulması başarının temel unsurları arasındadır.

vii) Seçilen yazılımın tüm beklentileri karşılaması beklenemez. Yazılımın,

firmanın üretim yapısına uygun ve yazılımın ek programlarla desteklenmesi

gerekebilir. Yazılımın buna açık olması beklenir.

5.3 BİLGİSAYARA DAYALI MİP’TE VERİLERİN İŞLENMESİ 3

Bilgisayara dayalı MİP'in gerek duyduğu bazı veri yapıları şunlardır:

*Tahminler ve ana üretim çizelge bilgileri

*Eldeki stok miktarları

*Açık sipariş durumları

*Ürün ağaçları

*Önsüreler ve planlama kuralları

*Sipariş politikaları

Bu bilgiler düzenli bir şekilde saklanmalıdır. Böylece planlayıcının bu bilgileri MİP

için kendisinin işlemesi ve almasına gerek kalmaz. Sözkonusu bilgiler, stok

39

yönetimi, ürün veri yönetimi, tahmin ve üretim denetimi işlevleri yolu ile sisteme

aktarılır. Bu işlevler için saklanan bilgiler, MİP için de kullanılır.

Aritmetik Hesapların Saklanması:

Brüt gereksinimler, planlı siparişler ve bunlara ilişkin tarihler, sistem tarafından

hızlı bir şekilde hesaplanır. Planlama kuralları gerektiği gibi uygulanır. Böylece

bu görevi plancının yapması gereği ortadan kalkar.

İşlem Yapmak ve Karar Vermek İçin Gereken Bilgilerin Düzenlenmesi:

Malzeme planı ile ilgili bilgiler biçim ve seçim yolu ile denetlenir. Malzemelere

ilişkin planlar seçme yolu ile elde edilebilir. Plancı seçtiği malzemelere ilişkin

bilgileri isteyebilir. Örneğin:

Tüm malzemeler

Planları değiştirilmiş malzemeler

Planlamada istisnai durumu olan malzemeler

Belirli bir malzeme

Sipariş önerilerine ilişkin bilgilerin edinilmesinde seçme olanağı vardır.

Bilgisayara dayalı sistemin sipariş inceleme/ açma işlevlerinde plancıya işlem

bilgileri sağlanır.

Bilgilerin Biçimi:

Bilgisayara dayalı bir MİP sisteminde, malzeme planının görüntülenme biçimi

önemli ölçüde değişiklik yapılır. Planlama kartında, net gereksinimlerin ve

öngörülen kullanılabilir miktar değerlerin girilmesi için yer ayrılır. Bu değerler

planlı siparişlerin oluşturulmasından önceki ara hesaplamalardır. Planlı

siparişler, planlanmış kurallar izlenerek bilgisayar tarafından saptandığından, bu

ara hesaplamaları gösterme gereği ortadan kalkar.

40

Ara hesaplamaların yerine bilgiler (karar verirken kullanılacak bilgiler)

görüntülenebilir. Bilgisayara dayalı MİP sisteminin hedeflerinden biri de, karar

vermek için gereken planlama bilgilerini zenginleştirmek ve elle yapılan

hesaplamaların yol açtığı karışıklığı ortadan kaldırmaktır. Bilgisayara dayalı

MİP'in belkide en önemli özelliği, planların yeniden yapılmasında sağladığı

kolaylıktır. Talep, eldeki stok miktarları, açılmış siparişler, ürün ağaçları,

önsüreler v.b. üzerindeki değişiklikler sisteme girilebilir. Ve bu değişikliklerin

yaptığı etkiyi gösteren yeni bir plan, sistem tarafından hızlı bir şekilde yapılır.

İşlem İletileri:

Yürürlükteki açık ve planlı siparişler sistem tarafından incelenir. Açılmış bir

siparişi hızlandırmanın, yeni bir siparişi açmaktan daha kolay olduğu varsayılır.

Bu nedenle sistem tarafından önerilen işlem, yeni bir planlı siparişi başlatmak

değil, zamanlanmış girişi hızlandırmaktır.

Sipariş İnceleme/Açma:

Malzeme ihtiyaç planlamasının temel amaçlarından biri de, malzemenin düzenli

olarak sağlanmasını güvenceye almak için gereken sipariş işlemlerine ilişkin

öneriler üretmesidir. Planlı ve açılmış siparişle ilgili olarak hangi işlemin

yapılacağı konusunda karar vermede bireye yardımcı olacak bilgiler MİP'ten

sağlanabilir.

Sözkonusu öneriler, yürürlükteki malzeme ihtiyaçlarına, stok ve sipariş

durumlarına bağlıdır. Örneğin şunlardan birinin yapılması önerilebilir:

• Planlı sipariş açılması

• Kesin planlı sipariş açılması

• Kesin planlıl siparişlerin yeniden zamanlanması

• Açılmış siparişlerin daha erken tamamlanma tarihi için hızlandırılması

• Açılmış siparişlerin daha geç tamamlanma tarihine ertelenmesi

• Açılmış siparişlerin iptal edilmesi

41

Önerilerin uygulanabilir olup olmadığı plancı tarafından değerlendirilir (Örneğin

planlı bir sipariş için gereken bileşenler kullanılabilir durumda mı? Satıcı firma,

açılmış bir siparişin teslim tarihini değiştirebilir mi?). Öneri uygun görülürse,

gerekli işlemler yapılır. İşlem önerileri, raporlar yada görüntü uçbirim aracılığı ile

gösterilebilir.

Sipariş Önerisi Raporları:

Bu raporlar gereken işlemlerin tipine yada malzemeye göre düzenlenir. Sipariş

önerilerinin malzemeye göre incelenmesinin nedeni bir malzemeye ilişkin birden

çok siparişin işlem gerektirip gerektirmediğini saptamaktır. Bu durum malzeme

planında bazı malzemelere ilişkin ihtiyaçların önemli ölçüde değişmesine neden

olan büyük değişiklikler yapıldığında ortaya çıkabilir. İstisnalar ile çözümlerin

biribirini etkilemesi olası olduğundan bir malzemeye ilişkin tüm istisnaları aynı

zamanda aynı zamanda ele almak genelde daha iyidir. Sipariş önerilerinin

istisna tipine (yada önerilen işleme) göre incelenmesinin nedeni, ilk önce şrket

açısından en kritik olan istisna tiplerine ilişkin işlemlerin gerçekleştirilmesini

sağlamaktır.

Hangi işlemlerin yapılması gerektiğine karar verirken çoğu zaman tek başına bu

raporlar yetersizdir. Bu raporların hizmet ettiği temel amaç açılması yada

değiştirilmesi gereken siparişleri göstermektir. Rapor bunu göstermekle

gerçekleştirilecek işlemi belli eder. Ve planlama etkinliklerinin düzenlenmesine

katkıda bulunur.

Hangi işlemin yapılacağına karar verilirken genellikle bu raporlardaki

malzemelere ilişkin malazeme planlarının sorgulanması gerekir.

İşlem Yapma-Sipariş İnceleme Süreci:

Planllı siparişler ve siparişlere ilişkin istisna duyuruları MİP'in planlı çıktılarıdır.

Bununla birlikte MİP, gerçekte sipariş açmaz yada açılmış siparişleri

değiştirmez. Hangi malzeme için sipariş açılacağını, sipariş miktarını ve tarihini,

42

sipariş inceleme sürecinde yapılan işlemler aracılığı ile işletmedeki ilgili kişiler

denetler.

Planlı sipariş açılamsına ilişkin inceleme süreci temel olarak aşağıdaki dört

adımdan oluşur:

1)Açılması gereken siparişleri MİP belirler. (bunlar sipariş/iş emri önerisi

raporunda gösterilir yada sipariş işlemi gerektiren malzemelerin görüntü uç

biriminde saptanabilir).

2)Üretilen malzemeler için plancı, bu planlı siparişleri inceler ve herhangi birine

ilişkin olası bir malzeme eksikliği olup olmadığını saptar. Bu bilgi, bileşen

kullanılabilirliği denetimi istenerek MİP sisteminden sağlanabilir.

3)Plancı, malzeme eksikliği olmayan planlı siparişlerin açılmasını sağlar.

4)daha sonra, eksik bileşenlerin teslimini hızlandırarak, eksik bir bileşenin

gerektiği siparişi erteleyerek yada sipariş miktarlarını değiştirerek olası

uyuşmazlık yada eksiklikleri dengeler.

Yapılabilecek Düzeltme İşlemleri Şunlardır:

a)İncelenmekte olan siparişteki malzemeye ilişkin plan ayarlanabilir (miktar/

tamamlanma tarihi).

b)İncelenmekte olan siparişteki malzemenin kullanılacağı üst düzey

malzemelere ilişkin plan ayarlanabilir (miktar/tamamlanma tarihi).

c)İncelenecek olan siparişlerin gerektirdiği bileşenler için açılmış siparişler

ayarlanabilir (hazırlama/erteleme).

Yukarıdaki üç seçenekten biri seçilirken, plancının, sorunu çözecek en etkili

işlemin hangisi olduğu görüşüne dayanılmalıdır.

Değişiklik gerektiren açık siparişlere ilişkin inceleme süreci, temel olarak

aşağıdaki gibidir:

43

1)Getireceği maliyet ve harcanacak çaba gözönüne alınarak, değişikliği

gerçekleştirmenin zorluk derecesinin saptanması. Bunun için, atelye ile satıcı

firma ile görüşülmesi gerekebilir.

2)Değişikliğin gerekleştirilmesi çok zor değilse ve maliyetleri önemli ölçüde

artırmıyorsa, plancı, siparişteki yapılacak değişikliği onaylar.

3)Açılmış siparişte yapılması önerilen değişikliğin pahalı yada çok büyük olması

durumunda, plancı, bu değişikliği gerçekleştirmenin maliyetini yada etkisini

saptamak için malzeme planlarını inceler.

4)Daha sonra, hangisinin daha uygun olduğuna bağlı olarak, planı olduğu gibi

bırakır yada siparişte değişiklik yapılmasını onaylar.

44

5.4 BİLGİSAYARA DAYALI PLANLAMA SİSTEMİNDE YEDEK

PARÇALARIN DURUMU 3

Öncelikle yapılması gereken hangi malzemelerin yedek parça olarak

kullanıldığının saptanmasıdır.

Yedek Parça Talebini Belirtecek Araçların Oluşturulması:

MİP sisteminin kullanıldığı sistemlerde, yedek parça talebini işlemenin en etkili

yolu, her malzemenin beklenen yedek parça talebini dönemlere bölmektir.

Böylece yedek parça kullanımının -üretimde kullanımıyla (bağımlı talep) birlikte-

sistemin işleme biçimini değiştirmeden MİP sistemiyle tümlenmesi sağlanır. Bu

yaklaşımda izlenecek adımlar şunlardır:

• Yürürlükteki üretim için yedek parça talebinin tahmin edilmesi

• Sözkonusu malzemelere ilişkin brüt gereksinimlere, döneme göre tahmini

miktarların eklenmesi

Bu malzemelerin güvenlik stoğunu saptamak ve bunlara ilişkin talebi tahmin

etmek için, geçmişte kullanılan belirli istatistiksel yöntemler, MİP biçimine çevrilip

alıkonabilir.

Dönemlere bölünmüş ihtiyaçlar, bağımsız bir talebi bir MİP sistemiyle

tümlemenin en en düzgün ve kolay yolunu sağlar. Bu sistemde öncelikle üretim

malzemelerinin planlanması amaçladığı halde, sistemin işleme mantığı,

yürürlükteki üretimde artık kullanılmayan yedek parçalar için de geçerlidir.

İhtiyaçların Yansıtılması:

Bazı malzemeler için, yedek parça kullanımına ilişkin ihtiyaçların gelecek 12

ayda her 4 haftada 3 birim olacak şekilde belirlenmesi uygun olabilir. Bir zaman

aralığında değişmez bir miktar belirlenmesine ihtiyaçların yansıtılması denir.

45

İhtiyaçları yansıtma olanağı, yedek parça yada yenileme satışları olan bileşenler

için oldukça kullanışlıdır. Örneğin, hem üretimde kullanılan hemde yedek parça

yada onarım ihtiyaçları için satılan bir bileşen varsa, bu ihtiyaç aşağıdaki şekilde

belirtilebilir:

• malzeme kodunun ilgili yedek parça için ayrıca tanımlanması

• İhtiyacı yansıtılacak malzeme için stok kartı açılması..

46

6. MİP’İN UYGULAMASINDA KARŞILAŞILAN ZORLUKLAR

MİP sisteminin başarılı bir şekilde uygulanmasına birçok faktör engel olabilir. Bu

faktörlerin çoğu bazı altsistemlerin, arabirimlerin ve destek yapılarının gelişimini

henüz tamamlayamaması, organizasyonel ve personel yetersizlikler, sermaye

ihtiyaçları, yazılım ve donanım problemleriyle ilişkilidir.7

Bilindiği gibi, MİP sisteminin tasarımında temel aşama, ürün ağaçları, firma ve

envanter durum bilgilerinin sistematik bir şekilde düzenlenmesi ve zaman

içerisinde güncellenmesine dönük bir yapının oluşturulmasıdır.

MİP sisteminin şu tür üretim ortamları için uygun olduğu unutulmamalıdır:

1)Son ürün karmaşık bir yapıya sahip ve birçok parçadan oluşuyorsa,

2)Son ürüne olan talep dönem başında biliniyorsa,

3)Son ürünün maliyeti yüksekse,

4)Temin süreleri uzunsa,

5)Parça-satıcı politikaları birbirine göre oldukça farklılık gösteriyorsa.

Bir işletmede MİP sisteminin uygulanmasına karar verilmeden önce bu kriterlerin

gözden geçirilmesi kesinlikle şarttır. Bilindiği gibi MİP sisteminin bir maliyeti

vardır ve uygun olmayan işletme koşullarında kurulan MİP sisteminin yarardan

çok zararı dokunacaktır.1

Ürün ağaçlarında meydana gelen değişiklikler, MİP sistemine eşzamanlı olarak

yansıtılamaması, ürün ağaçlarını oluşturma aşamasında kodlamadaki

yetersizlikler, MİP’in ürün ağaçlarındaki sıkıntılarını oluşturur.

Üretim planlarının yeterince ayrıntılı olarak hazırlanmaması, temin sürelerinin

planlama döneminden daha uzun olması MİP’in ana üretim planı ile ilgili

sorunlarıdır.

47

İşletmede envanter durumu ile ilgili kayıtların tutulmaması, envanter birimlerinin

sınıflandırılmaması, her parçaya ilişkin temin süresinin satıcıdan satıcıya farklılık

göstermesi, satıcıların fiyat ve sevkiyat politikalarına ilişkin bilgilerin zamanında

değerlendirilmemesi MİP’in envanterle ilgili sorunlarını oluşturur.

MİP kuruluşta da bazı sorunlarla karşı karşıyadır. Kuruluşta planlama

tecrübesinin azlığı çalışmalara katılımı kısıtlayacağından, sistemin kurulması ve

verilerin toplanması zorlaşacaktır. Çalışmalara gerektiği kadar katılamama,

MİP’in yararlarını kavrayamama gibi nedenlerden dolayı ortaya çıkan direnme,

MİP sisteminin başlangıçta karşılaşacağı bir sorun olacaktır.

MİP sisteminin uygulanmasındaki zorlukların bir kısmı da teknik problemlere

dayanır. Burada bugüne kadar ülkemizde yapılan uygulama çalışmalarında

görülen ana sorunlar ve buna bağlı olarak alınması gerekli önlemler

özetlenmiştir:

1)Tasarım aşamasında bütün ayrıntılar ele alınsa dahi, uygulama aşamasında

örgütsel destek ve personel eğitimi v.b. gerekli önlemler alınmazsa başarı

sağlanamaz. MİP’in çıktılarının tam olarak değerlendirilmesi göründüğünden

daha zordur. MİP tarafından üretilen çok sayıdaki raporun hazırlanması ve

çıktılarının değerlendirilmesi konusunda personelin iyi bir şekilde eğitilmesi

şarttır.

2)MİP sistemi çeşitli bölümlerle ilişkili olarak çalışır ve bunlardan bir kısmının veri

desteğine ihtiyaç duyar. Bu durum bölümlerarası ilişkileri arttırır. Uygulamada bu

zorlukların temelinde de bu sıkı ilişkilerden doğabilecek, birimlerin çıkar

çatışmaları yatar. Bu nedenle sistem tasarımı aşamasında tüm birimlerin

biraraya gelerek amaç ve isteklerini kesin bir şekilde belirlemeleri ve uzlaşmaya

varmaları gerekmektedir.

3)MİP sisteminin ilk kuruluş aşamasından sonra, kullanılan verilerin

güncellenerek sürekli canlı tutulması şarttır. Ayrıca sistemin amacına ulaşması

için, sistem tarafından üretilen sipariş emirlerinin takip edilmesi şarttır.

48

49

7. UYGULAMA BÖLÜMÜ

MİP SİSTEMİNİN VERİ TABANI YAPISININ ANALİZ

ÇALIŞMALARI

7.1 STOK KARTI ANALİZİ:

Problemin Tanımlanması: MİP programının analiz edilmesi aşamasında stok

kartının MİP’in ihtiyaç duyduğu bilgilere göre geliştirilmesi gerekmektedir.

Burada, tanımlaacak stok kartının MİP programının diğer modülleriyle uyumlu

olması gerekmektedir.

Mevcut Durum: Netsis’te mevcut yazılmış ticari programlardaki stok kartı

bilgileri şu şekilde oluşturulmuştur:8

Şekil 7.1 Mevcut ticari programlardaki stok kartı

STOK KODU

Stok kodunu 15 karakter uzunluğunda olmak üzere sayısal, alfabetik ya da her

ikisini bir arada kullanarak yaratılabilir. Düzenli kodlama, programın aktif

50

kullanımını kolaylaştırıp, raporlama hızını arttıracaktır. Bu konuda dikkat

edilecek noktalar şunlardır:

Stokların kodlanması kaç karakterlik düzene göre olacağını belirlemeli ve

kodlama sistemi aşağıdaki hiyerarşik yapıya uygun olarak oluşturulmalıdır:

1- Temel Özelliklerine

2- Türsel Özelliklerine

3- Tip Özelliklerine

Bu konuyla ilgili örnekler ;

51

Örnek 1 :

1-Şirketin madeni eşya üreten, satışını yapan firma olduğunu varsayalım. Metal,

profil, plastik vb. den imal edilmiş olan malzemeler temel özellikleri yani kullanım

amaçları, korunma çeşitleri vb. bakımından birbirlerinden ayrılmaktadır. Örnek

kodlama sistemimizde de malzemelerin temel özelliklerini net çizgilerle

belirleyebilmek için hammaddeler, parça ve gruplar, işletme malzemeleri ve

sarfedilen takımlar vb. tipte ayrımları kullanabiliriz. Kodlama olusturulurken

hammaddeleri 1, parça ve grupları 2, işletme malzemelerini de 3 rakamı ile

başlatacağız.

2-Türsel özelliklerine göre ise temel yapı olarak 3'e ayırdığımız malzemelerden

hammaddeler sınıfını ele alırsak çeşitleri bazında ayrımlarına ayrı birer kod

verebilir ya da ilk harfini veya üç harflik kısaltmalarını kullanabiliriz. Temin edilme

yerleri, temin edilme biçimleri veya ithal/ yerli oluşları bakımından da türsel

ayrımlarını oluşturduğumuz hammaddeleri sınıflayabiliriz. Burada ithal ya da

yerli oluşları bakımından sınıflamayı kullanırsak ithal olanlara 1 veya İ, yerli

olanlara 2 veya Y harfini verebiliriz.

3-Türsel ayrımlarını oluşturduğumuz hammaddelerin tip olarak kodlamalarına

devam edebiliriz. Tipleme olarak paketleme, imalatta kullanım yerleri vb.

kullanabiliriz. Örnek olarak levhaları ele alırsak mm. ölçülerine göre kodlama

yapacağımız levhaları hammaddeler sınıfı içinde metal levhaları simgeleyen 01

ile başlatabiliriz. 10 mm. lik çelik levhanın kodu şöyle olacaktır. :

1 2 01 10mm veya 1 Y 10mm veya 120110mm, 1Y0110mm vb istediğimiz

kısaltmaları kullanarak ya da değişik karakterler kullanarak kodlama sistemleri

oluşturabiliriz.

Kodlamalarınızda standart sağlamalısınız. İlk konumda nasıl seviyeleme yapmış

iseniz aynı seviyelemeyi tüm kodlarınız için devam ettirmelisiniz. Bu yöntem

ileride anlatılacak raporlarınıza yönelik olarak işlemlerinizi kolaylaştıracaktır.

52

Örneğin : 10 mm lik çelik levhanın kodu 120110mm ise

5 mm lik çelik levhanın kodu 120105mm olmalıdır.

12015mm yanlış bir koddur.

Çünkü ikisi arasında son iki karekterde 05 yazmadığınız takdirde bilgisayarın

yapacağı sıralamada 5mm. lik levha, 10mm. (1, 5 ten küçük olduğu için) likten

sonra gelecektir. İleride rapor alırken bu sıralama sorun yaratacaktır. Bu nedenle

kodlama sırasında herhangi bir özellik için kaç hane ayrılırsa her kodda bu kadar

hane kullanılmalı ve daha kısa bilgiler için önleri geçerli karakterlerle doldurulup

saha sayısına tamamlanmalıdır.

Örnek 2 :

Aynı kodlama mantığını kullanarak 2. tip seviyeleme sistemi aşağıdadır.

a) malzemenin temin edildiği kaynak,

b) malzemenin fonksiyonu,

c) malzemenin şekli,

d) malzemenin cinsi,

e) malzemenin sıra veya seri numarası

bu düzene göre şu şekilde kademelenecektir.

0 13 6 2 011

temin hareket makara makaraya seri no.

edilme ileticileri ait çelik

(kaynak) sınıfı malzeme şekli.

STOK İSMİ

53

Stok kayıtlarının, 35 karakter uzunluğunda isminin/ açıklamasının girileceği

sahadır.

GRUP KODU

Stokların raporlamalarında daha hızlı ve daha ayrıntılı dökümlere yöneliktir.

Raporlarda stoklardaki belli bir mal grubunun dökümü gerekli olabilir. Bu

durumda o mal grubuna en fazla 8 karakter uzunluğunda istenilen şekilde bir

kod saptayarak o gruba ait malların tek tek grup kodu bu bölüme

yerleştirilmelidir. Örn : Malların alınan yere göre grup kodlaması.

CARİ/ SATICI KODU

Stok kaydının hangi satıcıdan alındığıyla ilgili bilgiyi stok kartında da görmek ve

buna göre rapor almak isteniyorsa o müşterinin cari hesap işlemlerindeki kodu

buraya kaydedilebilir. Burada dikkat edilecek nokta, eğer o mal birden fazla

satıcıdan alınıyorsa en fazla işlem yapılan satıcının kodu girilmelidir. Buradaki

kayıt sadece raporlara yöneliktir. Stoklarda kaydedilen satıcı kodunun cari hesap

kayıtlarından aranması isteniyorsa parametre bölümündeki Cari kodu aransın mı

sorgulamasına (E)vet girilmelidir.

ÜRETİCİ KODU

Kaydedilen stoğun size gelen alış faturalarındaki kodlarını kaydedebileceğiniz

bölümdür. Dikkat edilecek nokta; mal birden fazla satıcıdan alınıyorsa içlerinden

en fazla kullanılan kodlama sistemini bu sahada tercih edilmelidir. Stok sabit

kayıtlarının bu sahasında ve Fatura modülünde, faturaların mal kalemlerinin

kaydı sırasında satıcınızdan gelen faturadaki malların sizdeki karşılık kodunu

hızlı bulabilmeniz açısından Ctrl-F2 tuşu ile üretici koduna göre rehber

alabilirsiniz.

54

MUHASEBE DETAY

Stokların muhasebe ile entegre kullanımında, programın entegrasyonu

oluşturabilmesi için kayıt yapılabilecek bölümdür. Stok bilgileri muhasebede

detaylı olarak tanımlanmış durumlarda buraya en fazla 4 karakter uzunluğunda

yani en fazla 9999 adet sadece sayısal kayıt girilebilir. Bu sayısal değerlerin

muhasebedeki karşılık kodları, Muhasebe detay kod girişi bölümünden ya da

Ctrl-END tuşları yardımı ile bu bölümden yapılabilir. Stokların detaysız olma

durumunda bu saha 0 (sıfır) olarak gelecek ve değiştirilmesi gerekmeyecektir.

KOD-1

Stoklarda değişik raporlamalar oluşturabilmek için gruplama sistemi

yaratılabilecek ve en fazla 8 karakter uzunluğunda serbestçe kayıt girilebilecek

bölümdür. Örn; Değişik gruplara dahil malların raporlarda belli bir grup altında

toplanması isteniyorsa bir rapor kodu yaratarak o mallara bu kod tek tek

kaydedilmelidir. Rapor kodu sayısal, alfabetik ya da her ikisi de birlikte

kullanılarak oluşturulabilir. Grup kodu kayıtları bölümünden isimlendirilmesi

yapılan kod-1 sahasında kullanılan kodların bu saha üzerinde CTRL-F2 tuşları

ile rehberi alınabilir.

KOD-2

Kayıtları oluşturulan stoklarda aynen kod-1 benzeri tanımlama yapılabilecek

ikinci bir raporlama kodudur. Grup kodu kayıtları bölümünden isimlendirilmesi

yapılan kod-2 sahasında kullanılan kodların bu saha üzerinde CTRL-F2 tuşları

ile rehberi alınabilir.

ÖLÇÜ BR-1

Stok kaydı için kullanılan temel ölçü birimidir. Satış ve alış faturalarında en fazla

hangi ölçü birimiyle işlem yapılıyorsa o birim bu sahaya kaydedilmelidir. Stok

kayıtlarında 3 adet ölçü birimi tanımlanabilir, fakat kullanılacak temel ölçü birimi

stok kaydındaki ölçü birimi-1' dir. Faturalama sırasında aşağıda belirtilen değişik

55

ölçü birimlerinden de giriş, çıkış yapılabilir, fakat program stok kayıtlarını her

zaman ölçü birimi-1 yani temel ölçü birimine göre çevirerek aktarır. Dikkat

edilecek nokta stok kaydına hareket kayıtları oluşturduktan sonra temel ölçü

birimi değiştirilmemelidir. Örn; AD, KL, KG, CV, TN vb.

ÖLÇÜ BR-2

Temel ölçü birimi dışında stok kaydının ikinci ölçü birimi olup sadece

raporlamalara yöneliktir. Ölçü birimi-1 ile oluşturulan kayıtlar bu ölçü birimi ile de

miktarsal raporları almaya olanak sağlar.

ÇEVRİM PAY-1

Kullanılan ikinci ölçü biriminin temel ölçü birimine oranıdır. Buraya oranın pay

bölümü sadece sayısal olarak girilebilir.

Örn: Kaydını oluşturduğumuz malımızın temel ölçü birimini ADET, ikinci ölçü

birimini de DÜZİNE olarak kabul edelim. Bir düzine = 12 adet olduğu için

oranlama şu şekilde yapılır:

1 ADET = 1/12 DÜZİNE.

Böylece çevrim pay-1 = 1 dir.

AD 1

DZ 12

ÇEVRİM PAYDA-1

Stok kaydının ikinci ölçü biriminin temel ölçü birimine oranının payda bölümüdür.

Çevrim pay-1 örneğinde çevrim payda-1 = 12 olacaktır.

ÖLÇÜ BİRİMİ-3

56

Kaydedilen stoğun temel ölçü ve ikinci ölçü birimi dışında varsa üçüncü ölçü

biriminin kaydedilebileceği bölümdür.

Örn; Örnek malımızın düzine cinsinden işlem gördüğünü ve satışı sırasında

önce düzineler olarak bir araya getirildiğini daha sonra da paketlenerek koliler

oluşturulduğunu düşünelim. 1 koli içinde 20 düzine bulunsun. Bu durumda temel

ölçü birimini AD, ikinci ölçü birimini DZ, üçüncü ölçü birimini ise KL olarak

tanımlayabiliriz.

ÇEVRİM PAY-2

Stok kaydının üçüncü ölçü biriminin ölçü birimi-1 e oranının pay bölümüdür.

Üçüncü ölçü birimi de muhakkak birinci ölçü birimine oranlanmalıdır. Çevrim

pay-1 deki örneğimizi tekrar ele alırsak ölçü birimleri ADET - DÜZİNE - KOLİ

olarak sıralanmıştı ve bir DÜZİNE = 12 ADET, bir KOLİ = 20 DÜZİNE olarak

kabul edilmiştir. Çevrim pay-1 ve çevrim payda-1 ADET/ DÜZİNE oranlamasını

oluşturmuştuk. Burada ise ADET/ KOLİ oranlamasını yani üçüncü ölçü biriminin

birinci ölçü birimine oranını kuracağız.

1 KOLİ = 20 DÜZİNE, 1 DÜZİNE = 12 ADET olduğundan 1 KOLİ = 12x20 ADET

olacaktır. Ölçü birimi-1 ADET olduğuna göre ADET/ KOLİ çevrimi

1 ADET=1/12x20 olacak, bu durumda çevrim pay-2 = 1 olacaktır.

AD 1

KL 240

ÇEVRİM PAYDA-2

Üçüncü ölçü biriminin temel ölçü birimine oranının payda bölümüdür. ADET/

KOLİ oranlamasında çevrim pay-2 = 1 olarak kaydedilmişti, bu oranlamanın

payda bölümü de 12x20 = 240 olarak girilmelidir.

57

FİAT BİRİMİ

Stokların alış ve satış faturalarının fiatlandırılmasında işlem gören temel ölçü

biriminin belirteceği bölümdür.

SATIŞ FİATI-1

Kaydı oluşturulan stoğun birinci satış fiatıdır. Fatura işlemlerinde birim fiat hangi

satış fiatı üzerinden kullanılacaksa bu bölüme kaydedilebilir. Satış fiatları satış

politikalarına göre Peşin, Vadeli, Perakende, Toptan olarak ayırılabilir. Malların

satış fiatları bölümlerine ayrı ayrı bu fiatlar işlenebilir. Eğer ilk satış fiatı peşin

satış fiatına ayırılırsa her stok kaydının ilk satış fiatı peşin satışlar için

kullanılmalıdır. Aynı şekilde diğer satış fiatları da her mal için aynı satış fiatını,

aynı sahaya yazacak şekilde ayarlanmalıdır. Bu standartta oluşturulacak

kayıtlar, ileride faturalama ve muhasebeleştirme işlemlerinde önem

kazanacaktır.

SATIŞ FİATI-2

Kaydını oluşturulan stoğunun ikinci satış fiatıdır. Fatura işlemlerinde satış fiatı-2

hangi satış fiatı üzerinden kullanılacaksa bu bölüme kaydedilebilir.

SATIŞ FİATI-3

Kaydı oluşturulan stoğun üçüncü satış fiatıdır. Fatura işlemlerinde satış fiatı-3

hangi satış fiatı üzerinden kullanılacaksa bu bölüme kaydedilebilir.

SATIŞ FİATI-4

Kaydı oluşturulan stoğun dördüncü satış fiatıdır. Fatura işlemlerinde satış fiatı-4

hangi satış fiatı üzerinden kullanılacaksa bu bölüme kaydedilmelidir.

58

KDV ORANI

Stok kaydının yürürlükte olan KDV oranıdır. Buraya sadece yüzde bazındaki iki

karakterli sayısal oranı kaydetmelisiniz.

ALIŞ FİATI

Stok kaydının alış fiatının girilebileceği bölümdür.

AZAMİ LİMİT

Stoğun eldeki miktarının en fazla hangi limitte bulunmasını isteniyorsa bu

bölüme o seviyeyi kaydedilebilir. Bu bölüm sadece raporlamalara yöneliktir.

Özellikle azami stok seviyesini kontrol etmeye ve böylelikle mal siparişlerinin

daha dikkatle izlenmesine olanak sağlar.

ASGARİ LİMİT

Stoğun eldeki miktarının en az hangi limitte bulunmasını isteniyorsa bu bölüme o

seviye kaydedilebilir. Bu bölüm de sadece raporlarınıza yöneliktir. Özellikle

asgari stok seviyenizi kontrol etmenize ve böylelikle mal siparişlerinizin daha

dikkatle izlenmesine ve rapor alınmasına olanak sağlar.

DÖVİZ TİPİ

Stoğun dövizle ilgili işlemlerinde kullanılan para biriminin 2 karakterlik sadece

sayısal olarak giriş yapılacak bölümdür. Ek Modüller/ Döviz İşlemleri

modülünden döviz tiplerini oluşturup, günlük kur girişi yapılıyorsa, burada girilen

döviz tiplerinden (1..20) birinin, stokla ilgili en çok işlem göreninin numarasını bu

sahaya kaydetmelisiniz.

DÖVİZ ALIŞ FİYATI

Kaydını oluşturulan stoğun döviz biriminden alış fiyatıdır.

DÖVİZ MALİYET

59

Kaydını oluşturulan malın dövizle alışlarında döviz birim fiyatına yansıyan,

nakliye vb. maliyetini etkileyen tutarı döviz alış fiyatında belirlenen para

biriminden giriş yapılabilecek bölümdür.

DÖVİZ SATIŞ FİATI

Stok kaydının döviz biriminden satış fiatıdır.

BİRİM AĞIRLIK

Bilgi olarak malın birim ağırlığının yazılabileceği sahadır. Fatura modülünden

fatura, irsaliye sipariş kayıtlarında bir belgenin içerdiği malların toplam ağırlık,

burada verdiğiniz bilgilerin ışığında, program tarafından hesaplanıp

görüntülenecektir. Ayrıca bu sahada vereceğiniz bilgiler istenirse, Fatura

modülünde bölge farkı iskontosu (Genel İskonto-3) veya nakliye maliyeti (Ek

Maliyet-1) hesaplatmalarında kullanılabilir.

NAKLİYE TUTAR

Stok kayıtlarının alışlarındaki nakliye tutarlarının birim değerlerinin

kaydedilebileceği bölümdür. Nakliye giderleri stok kayıtlarının birim maliyetlerini

etkileyeceğinden değişen birim tutarlarını izlemenize ve değişen nakliye

maliyetleri konusunda bilgilenmeye olanak sağlar. İstenen durumlarda da

faturalamalarda nakliye ek maliyet bedeli program tarafından bu sahadaki kayda

göre yukarıda açıklanan birim ağırlıkla çarpılarak hesaplanabilir.

TEMİN SÜRESİ

Kaydedilen stoğun siparişten size teslimine kadar geçen süredir. Bu bölüm

raporlara yöneliktir. Özellikle üretici konumundaki firmaların üretimle ilgili sipariş

takiplerinde ve sipariş verme durumlarında bilgilenmek amacı ile

kullanabilecekleri bölümdür. İşlemle ilgili süre Gün, Hafta veya Ay bazında

olabilir. Bu tanımlama aşağıda değinilecek olan zaman birimi bölümünde

kaydedilmelidir.

60

KULLANIM MİKTARI

Üretici bir firmanın üretim programlarına göre aşağıda tanımlayacağı zaman

birimi içersinde kullandığı malzeme miktarıdır.

Örn: Bir üretici firmanın malını temin süresi 10 gün ve günlük ortalama kullanım

miktarı 25 birim ve asgari stok seviyesi 50 birim ise sipariş verme noktası,

elindeki miktarı en az (25x10)+50 = 300 birim olduğu zamandır.

RİSK SÜRESİ

Stok kaydının son kullanma tarihi ile ilgili bölümdür. Stok kaydının ambarzda en

fazla ne kadar süre kalabileceği belirtilerek bu konuyla ilgili rapor alabilme

olanağı sağlar. İlgili süre Gün, Hafta veya Ay bazında olabilir. Süre tanımını

aşağıda değinilecek zaman birimi bölümünde kaydedilmelidir.

ZAMAN BİRİMİ

Stok kaydının temin süresi, kullanım miktarı ve risk süresi ile ilgili işlemlerinde

süre tanımlama bölümüdür Temin ve risk süresi ile ilgili işlemler hangi bazda

(Gün, Hafta, Ay vb.) kullanılacaksa istenilen kısaltmalar yapılarak (GN, HF, AY,

vb.) iki karakterlik kayıt oluşturulabilir.

EK BİLGİ GİRİŞİ (F10)

Stok işlemleri parametre girişinde başlık sahaları tanımlanmış sayısal ve

alfanümerik ek bilgilerin girilebileceği bölümdür. Sabit bilgi ekranlarında F10 tuşu

kullanılarak stok kartı bazında kayıtlar oluşturulur. Kayıt girilmeyecek olan saha

ve stok kayıtları için bu sahalar boş geçilebilir.

61

Buradaki MİP için mutlaka bulunması gereken bazı bilgierin yer aldığı sahalar

vardır. Bunların başında temin süresi gelmektedir. Ancak,mevcut durumda bu

temin süresi sahası sadece kullanıcıya bir fikir vermek amacıyla stok kartına

eklenmiştir. Bu sahadaki bilgi programın hiçbir sahasında kullanılmamaktadır.

MİP için gerekli olabilecek diğer sahalar asgari limit sahası, azami limit sahası,

ve ölçü birimi sahasıdır. Asgari limit ve azami limit sahaları da temin süresi gibi

kullanıcıya bir fikir vermek amacıyla ilave edilmiş sahalardır.

MİP’nin İhtiyaç Duyduğu Stok Kartı Veri Tabanı Yapısı:

MİP yukarıdaki bilgilerin hemen hemen tamamının stok kartında bulunmasını

desteklemektedir. Bunlara ilave olarak MİP, şu bilgilere de ihtiyaç duymaktadır:

YER KODU (LOCATION): Envanterin işletme içinde bulunduğu adres olarak

tanımlanabileceği gibi envanterin depodaki adresi olarak da tanımlanabilir. Yeni

programda ilave edilecek olan bu saha MİP aşamasında Bu saha kullanıcıya

bilgi vermek amacıyla ilave edilecek bir sahadır. MİP algoritmasında herhangi bir

işlevi olmayacaktır. Aynı zamanda yine bu saha envanterin üretim hattına

nereden geleceğini nereye gideceğini belirten bir kodlama yapısına sahip

olacaktır.

MALZEME Mİ/MAMUL MÜ/YARI MAMUL MÜ: Bu saha da, planlama

aşamasında kullanılmamakla birlikte stokların izlenmesi aşamasında kullanıcıya

o stoğun tipi hakkında bir fikir verecektir.

ÖZELLİK KODU, ÖZELLİK ALT KODU, ÖZELLİK STOK KODU: Bu saha ürün

özelliklerine ilişkin envanterlerin takip edilmesini ve planlanmasında kullanılacak,

ürün ağacındaki bilgilerle bağlı olacak bir sahadır. Müşteri siparişlerinin

değerlendirilmesi aşamasında müşteri isteklerini karşılayacak olan özelliklere

ilişkin envanterlerin planlamasında bu kodlar kullanılacaktır.

STOK KARTINDA YER ALACAK, SİPARİŞE İLİŞKİN BİLGİLER

SİPARİŞ POLİTİKASI (ORDER POLICY)

62

Netsis yetkilileri, MİP sistemlerinde, literatürde geçen ve sıkça kullanılan sipariş

politikalarından aşağıda adı geçenleri desteklemeye karar vermişlerdir.

SABİT SİPARİŞ MİKTARI (FIXED ORDER QUANTITY)

Bu politikada işletme satıcı sipariş politikasını, ve envanter maliyetlerini de

değerlendirerek belirli bir sipariş miktarı belirler ve bu politikaya göre sipariş

verirken tespit edilen sipariş miktarı veya katları kadar sipariş verir. Örneğin

sabit sipariş miktarını 50 birim olarak belirleyen bir işletme net ihtiyaçalrını

dönemler bazında 35 ve 85 olarak belirlediğinde bu ihtiyaçlara ilişkin satıcısına

vereceği siparişler sırasıyla 50 ve 100 birimdir. Yani işletme 50 birim ve katları

şeklinde sipariş verebilir.

SABİT SİPARİŞ DÖNEMİ (FIXED ORDER PERIOD)

Bu yöntem, işletmelerin özellikle C sınıfı parçalar için uygulayabileceği bir

yöntem olarak düşünülmüştür. C sınıfı parçaların planlama sıklığını azaltmaya

yönelik bir yöntemdir. İşletme, bu yöntemi kullanmak istediği her envanter için bir

sipariş verme periyodu belirler. Ve bu periyot içinde o parçadan ne kadar

tüketeceğini ve ilgili parçaya ilişkin satıcı sipariş politikasını da gözönünde

bulundurarak bir maksimum tüketim miktarı belirler. Planlama dönemi süresince

hesaplanan ihtiyaç, ilgili envantere ilişkin stok durumunu v.s. gözönünde

bulundurularak maksimum tüketim miktarına tamamlanacak şekilde, gelecek

zaman periyodu için sipariş verilir.

KESİKLİ SİPARİŞ MİKTARI (LOT FOR LOT)

Bu politikada işletme sadece net ihtiyacı kadar sipariş vermektedir. Bu yöntem,

elde stok bulundurmanın işletmeye maliyetinin yüksek olacağı parçalar için

uygun olacaktır.

Bu Sipariş Politikalarının İşletiminde gerekli olacak bilgiler:

SİPARİŞ MİKTARI BÜYÜKLÜĞÜ (LOT SIZE)

63

MİP’nin can damarlarından birisi niteliğindeki bir bilgidir. MİP algoritmasının

işleyişi sırasında ihtiyaç duyulacak sipariş miktarı büyüklüğü (lot size) buradan

okutulacaktır.

MİNİMUM SİPARİŞ MİKTARI

Minimum sipariş miktarı, işletmelerin uygulayabileceği sipariş politikalarından

birisidir. Burada satıcı firmanın belirli bir taban satış miktarına sahip olduğu ve

bu taban miktarın üzerindeki her miktardaki siparişi kabul etmeye hazır olduğu

düşünülmektedir. Örneğin bir satıcının min. sipariş miktarını 100 birim olarak

belirlemesi, o satıcının 118 birimlik bir siparişi kabul edebileceğini de

göstermektedir. Bu politikanın literatürlerde bulunmamasına karşın Netsis

üstdüzey yöneticileri tarafından, bazı işletmelerde uygulandığı gözlenmiştir.

SABİT DÖNEM UZUNLUĞU (FIXED ORDER INTERVAL)

Sabit sipariş dönemi için gerekli bilgidir. İlgili parçaya ilişkin sipariş dönemi

uzunluğunun ne kadar olacağını belirler. Planlama aşamasında sabit sipariş

dönemi ile planlanacak olan parçalara ait dönem uzunluğu bilgisi bu sahadan

okutulacaktır.

Mevcut Stok Kartında rapor amaçlı olarak bulunan ve yeni sistemde MİP için

işlerlik kazanacak olan sahalar ve bu sahaların işlevleri ise şöyledir:

TEMİN SÜRESİ

Bu saha MİP algoritmasının oluşturulmasında planlı sipariş verme tarihinin

ortaya çıkarılması için gerekli olacaktır. Temin süresinin kullanılan zaman birimi

cinsinden olması gerekmektedir.

AZAMİ STOK

Azami stok sahası eski stok kartında azami limit olarak tanımlanmıştır. Bu saha

sabit sipariş dönemi yöntemi için gerekli olacak bir sahadır. sabit sipariş dönemi

64

politikasının ihtyaç duyduğu dönem başı maksimum stok seviyesi bu sahadan

okutulacaktır.

ASGARİ STOK

Asgari stok eski stok kartında asgari limit olarak tanımlanmıştır. Bu saha eski

mantığında, emniyet stok miktarı olarak kalacak ve MİP işletimi sırasında ihtiyaç

miktarı olarak hesaplamaya katılacak.

BİRİM ZAMAN

MİP algoritmasının işleyişinde yayınlanacak olan planlı sipariş verme tarihleri bu

sahadaki zaman birimine göre oluşturulacaktır.

MİP’te kullanılmayacak ancak planlayıcı için bilgi amaçlı olacak yeni sahalar da

yeni sistemde ilave edilmiştir. Bu sahalar:

Sipariş Başına Sipariş Verme Maliyeti

Yıllık Elde Bulundurma Maliyeti

Yıllık Tahmini Kullanım Miktarı

Ekonomik Sipariş Miktarı

7.2 SİPARİŞ BÜYÜKLÜĞÜ ANALİZİ

Problemin Tanımı: İşletmeler siparişlerini sadece ihtiyaçları kadar veya bu

miktara güven stokları kadar eklenmiş miktar ölçüsünde sipariş vermek

isterlerken bu durum satıcı politikaları açısından pek mümkün olmaz. Bunun

sonucunda işletmeler satıcı politikalarını da gözönüne alarak kendi sipariş

politikalarını üretmek durumunda kalırlar. Ancak bu politika her satıcı ve bileşen

grubu için aynı olmayacaktır.

Bu Analizin Amacı: Bu analiz, işletmelerin, değişik bileşen grubu ve satıcı

politikalarının gözönünde bulundurulması ile her bileşen grubu için kendi sipariş

politikalarını belirleyerek sipariş büyüklüklerini saptamalarını amaçlamaktadır.

Programda Kullanılacak Sipariş Büyüklüklerinin Saptanması:

65

İşletmeler bazı hammadde ve diğer bileşenlerini sadece belirli dönemlerde

gözden geçirip siparişini bu dönem sonlarında vermek isteyebilirler. Örneğin

OPEL’de bulk olarak adlandırılan civata, somun v.s. küçük ve C sınıfı olarak

nitelenebilecek parçaların siparişi belirli dönemlerde verilir. Bu yöntemi tercih

eden işletmeler ya bir sipariş büyüklüğü oluşturarak dönem sonlarında bu sipariş

büyüklüğüne göre bir sipariş oluşturmakta ya da ilgili parça için bir maksimum

stok seviyesi belirleyip dönem sonlarında eldeki mevcut v.s. de gözönünde

bulundurarak bu maksimum stok seviyesine ulaşacak miktar kadar sipariş

verebilmektedirler. Ancak dönemlerin uzun olduğu hallerde belirli bir sipariş

büyüklüğü belirleyerek sipariş vermek pek tercih edilmez. Bu durumda stok

tükenmesiyle karşılaşma riski fazladır.

Netsis’te yazılacak MRP programı, sabit dönem sipariş politikasını

destekleyecektir.

Yine işletmelerin sıklıkla uyguladığı bir politika da sabit sipariş miktarıdır. Bu

yöntemde işletmeler net ihtiyaçlarını sipariş miktarına çevirirken satıcılarının

uyguladığı sipariş politikasını ve kendileri için uygun olan sipariş büyüklüğünü

belirleyerek saptadıkları sipariş miktarını gözönünde bulundururlar. Siparişi

verilecek miktar bu belirlenen miktar veya katları şeklinde olabilir.

Netsis’te yazılacak MRP programı sabit sipariş miktarı büyüklüğünü

destekleyecektir.

Bazı satıcılar kendilerine bir taban sipariş miktarı belirlemişlerdir ve bu miktarın

altındaki siparişleri kabul etmezken bu taban miktarın üzerindeki her miktarı

kabul edebilirler.

Netsis bu yöntemi, minimum sipariş miktarı adı altında destekleyecektir.

Üretimde kullanılan bazı parçalar, elde bulundurma maliyeti oldukça yüksek

olduğundan satıcı politikaları doğrultusunda sadece gerektiği kadar sipariş

verilmektedir. Yani bu durumda sipariş miktarı ile net ihtiyaçlar birbirine eşit

olacaktır.

66

Netsis bu yöntemi, kesikli sipariş miktarı adı altında destekleyecektir.

Sonuç: Yapılan bu analizler sonucunda yazılacak olan program 3 ayrı sipariş

politikasını destekleyecektir. Bunlar:

1) Sabit dönem sipariş miktarı

2) Sabit sipariş miktarı

3) Kesikli sipariş miktarı

Programın ileriki versiyonlarında diğer sipariş politikalarının da analiz edilerek

desteklenmesi konusunda çalışmalar yapılacaktır.

7.3 MİP ALGORİTMASI ANALİZİ

Problemin Tanımı: İşletmelerin ihtiyaç duyduğu envanterlere ilişkin net

ihtiyaçların hesaplanma yönteminin analiz edilerek bunun programlama mantığı

ile yazılıma aktarılması. İşletmeler, bir parçaya ilişkin envanter planlaması

yaparken sadece o parçaya ilişkin brüt gereksinim kadar sipariş vermek yerine,

o parçaya ilişkin net gereksinim kadar sipariş verirler. Yani brüt gereksinimin

yanısıra, sipariş verirken o parçaya ilişkin elde bulundurulması gereken bir

güvenlik stoğu varsa bunu ve geçmiş dönemden kalan bakiyeyi de gözönüne

alarak oluşturulan bir gereksinim miktarı kadar sipariş verirler. Ancak bu işlem

çok sayıda bileşen için oldukça fazla zaman alacaktır. Sipariş verirken ilgili

parçaya ilişkin parça temin süreleri de dikkate alındığında, algoritma basit

olmakla birlikte çok sayıda bileşen için oldukça karmaşık bir yapıya sahip

olacaktır.

Algoritmanın İşleyişi: MRP algoritması işlerken şunlar gözönünde

bulundurulmuştur:

1) Brüt gereksinim; ilk ürüne olan talepten doğrudan olarak türetilmiş gereksinim:

Ana planlama tarafından kesinleşen mamul ihtiyaçları buraya aktarılacaktır. Yarı

mamul ve hammaddeler için de esas mamülün üretilmesi için ürün ağacından

hesaplanan gerekli miktar da brüt gereksinim olarak işlem görecektir.

67

2) Minimum stok seviyesi: O parçaya ilişkin elde bulundurulması gereken asgari

stok seviyesi (güvenlik stoğu). Minimum stok seviyesinin dönemsel bazda

değişebileceği düşünülerek algoritma hazırlanacaktır.

3) Geçmiş dönemden devreden miktar

4) Mevcut döneme ilişkin planlanmış girişler: Bu saha, daha önceden ilgili

döneme ilişkin planlanmış malzeme teslimi veya üretilecek miktar olarak işlem

görecektir. Eğer MRP tekrar run edildiğinde bugüne planlanması gereken sipariş

ya da üretim varsa bu planların oluşturduğu miktarlar buraya kümüle edilecektir.

5) Bu dönemdeki devir bakiye: Bu saha bir sonraki döneme bu dönemden

devredecek olan miktarı gösterecektir.

Bu verilerin ışığı altında net ihtiyaç şu eşitlik yardımıyla hesaplanacaktır:

NET İHTİYAÇ=BRÜT İHT.+MİN.STOK-DEVİR BAKİYE-BU GÜNE GİRİŞ

Net ihtiyaçlar hesaplandıktan sonra sipariş politikasında tespit edilen sipariş

miktarı büyüklüğüne göre bir sipariş miktarı tespit edilip temin süresi ihtiyacın

ortaya çıktığı tarihten temin süresi kadar geriye gidilip sipariş yayınlanma tarihi

bulunacak ve ilgili günde başka bir ürün bileşen için de planlanmış miktar varsa

bu miktarlar kümüle edilerek siparişler yayınlanacaktır. Aynı zamanda bu güne

planlanmış girişler de güncellenecektir.

Bütün bu işlemlerin izlenmesi ve gerekli kayıltların yapılması için bir MRP

dosyası oluşturulmasına karar verilmiştir. Bu MRP dosyasında yukarıdaki

verilere ilave olarak tarih ve ilgili parçanın stok kodu eklenmiştir.

MRP algoritmasının işleyişi sonunda her bileşene ait sipariş miktarları ve bu

siparişlerin yayınlanama tarihleri ve işletmede üretilen yarımamullerin üretim

miktarları ve bu yarı mamullerin üretimine başlanması gereken tarihler

planlayıcıya çıktı olarak verilecektir.

Sipariş oluşturma: Sipariş oluşturulurken ortaya birkaç durum çıkabilir:

Siparişler o döneme ait olabilir, bunların tamamı ipital edilip tekrar oluşturulabilir

veya sadece ekleme siparişler oluşturulur. Azalacak veya iptal edilecek olan

68

siparişlerle ilgili olarak program bir müdahalede bulunmayacaktır. Program bu

gibi durumlarda yani üretimin mevcut durumda tamamlanmasının mümkün

olmadığı durumlarda ilgili ürünün üretilemeyeceğini belirtecektir. Bu durumda

planlayıcıdan -programı temin süreleri v.s. de değişikliklere gidilerek -yeniden

run etmesi istenecektir. Bu durumun yarı mamul üretimindeki anlamı da fazla

mesai, ek vardiya veya fason imalat v.s. olabilecektir. Yani programdan

üretilemez mesajı alan planlayıcı imalat programında değişikliklere giderek

programı yeniden run etmek durumunda olacaktır. (bence bu durum programın

bir zaafı olacaktır)

7.4 ÖZELLİKLER (FEATURES) ANALİZİ:

Problemin Tanımı: İşletmelerde üretilen ürünler genellikle tek tip ve özellikte

olmamaktadır. Aynı üretim proseslerinden geçmesine ve aynı rün ağacı yapısına

sahip olmasına rağmen ortaya çıkan ürünler örneğin renk, beden itibarıyla

biribirinden ayrılırlar.Bunun sonucunda da işletmenin ürettiği ürün sayısı esas

ürün çeşidinden farklı olarak çok daha fazla olacaktır. Bu sorunla karşı karşıya

kalan işletmeler bu ürünlerin takibinde zorluk çekmektedir ve envanter

planlaması yaparken ve ürün ağaçları oluşturuken/değişiklik yaparken fazla

zaman kaybetmektedirler. Bu sebeplerden dolayı ortaya çıkarılacak MRP

yazılımından bu sorunu bir şekilde çözmesini beklemektedirler.

Amaç: İşletmelerin ürünlerini, özellikleri de göz önüne alınarak her ürün için

özelliklerini de bir şekilde görebileceğimiz ürün ağaçları oluşturmak ve ilgili

ürünler için stok takibini de mümkün olduğunca kolaylaştırmak.

Problemi Açıklayıcı Bir Örnek: Bir A işletmesinin iki tip ürün ürettiğini

düşünelim. Bu ürünler, gömlek ve pantolon olsun.Bunlardan gömleği ele alacak

olursak ürün ağaçları aynı olmasına rağmen gömlekler renk, beden ve kumaş

tipi olarak birbirlerinden ayrılacaklardır. Bir gömleğin ürün ağacının şu şekilde

olduğunu düşünelim:

GÖMLEK

69

2.5M 8 Adet 5M 1 Adet Şekil 7.2 Örnek ürüne ait ürün ağacı

Bu verilerle birlikte üretilecek ürünler şu özellikler itibariyla birbirinden

ayrılacaktır:

İ) Renk : Kırmızı,Yeşil, Mavi; Sarı

ii) Beden : Small, Medium, Large, XLarge

iii) Kumaş tipi : Keten, pamuk, polyester, yün kumaş

Bu özellikleri gözönüne aldığımızda işletmenin üretebileceği olası gömlek çeşidi

4X4X4=64 olacaktır(Bu özelliklerin mevcut gömlek işletmelerinde çok daha fazla

olacağı aşikardır.).

Bununla birlikte belirli bir gömleğe ilişkin planlama yapılırken; örneğin 32 beden

kırmızı yün gömlek üretilecekse , bu ürünü üretmek için gerekli olan malzeme

planlaması yapılırken o gömleğe uygun düğme ve ipliğin kullanılacağı

unutulmamalıdır.Burada her beden gömlek için yaklaşık aynı miktarda kumaş

tüketimi yapılacağı varsayılmıştır.

Problemin Çözümüne İlişkin Alternatifler:Burada ürünlere ve o ürüne ilişkin

özellikleri sağlayan bileşenlere ait stokların planlamasını yaparken ve ürün

ağaçlarını oluştururken başvurulabilecek olası yöntemler aşağıda açıklanmaya

çalışılmıştır:

1) Her özellik bileşeni için ve özellik kombinasyonu ile ortaya çıkan ürün için ayrı

ayrı ürün ağacı ve tamamlanmış ürün için de yine ayrı ayrı stok bilgisi

tanımlamak:

Bu Yöntemin Avantaj/Dezavantajları:Bu yöntemde her bileşen, ürün ağacı ve

ürün stoğu ayrı ayrı düzenlendiği için işlem hacminin çok fazla olacağı açıktır.

KUMAŞ

DÜĞME

İPLİK YAKA

70

Bilgisayara dayalı olmayan bir sistemde; en basit olarak yukarıdaki gibi sadece

gömlek ve pantalon üreten bir işletmede dahi çok yüksek boyutlarda planlama,

kayıt, izleme ve değişiklik işlemi meydana gelecektir ki bu işlemleri manuel

yapmak imkansız hale dahi gelebilecektir.Böyle bir sistemde meydana

gelebilecek işlemleri bilgisayar ile yaptığımızı düşünürsek planlama kısmen de

olsa rahatlayacaktır. Ancak kalem sayısının ürün çeşiti bazında az olmasına

rağmen özellik bazında bir hayli fazla olduğu durumlarda planlama çalışmaları

çok fazla vakit kaybına sebep olacaktır.Buna karşın planlama manuele nazaran

çok daha kolay oalcaktır. Ürünlerdeki özelliklerin ve bileşen sayısının nispeten

az olduğu durumlarda bu yöntemin işletme için oldukça yararlı olduğu

söylenebilir.

2) Burada ürün ağacı iki kısmda düşünülmektedir: İskelet (o ürünün temel

bileşenlerinden meydana gelen) ürün ağacı ve özellik ve seçeneklerin

oluşturduğu yapı.

Eğer bütün özellik bileşenlerine ilişkin stokların sürekli olarak takibi yapılmak

isteniyorsa bu takdirde bütün bu özellik bileşenlerine ait ayrı stok dosyaları

oluşturulmalıdır.

Her bir özelliğe ilişkin özellik seçeneklerinin bulunduğu unutulmamalıdır.Örneğin

renk özelliğine ilişkin özellik seçenekleri kırmızı, yeşil, mavi, sarı ... olabilir.Ürün

ağaçlarının kaydedileceği ürün ağacı dosyalarında, iskelet ürün ağacından farklı

olarak özellikler için de seçeneklerinin kodlamalar vasıtsıyla görülebileceği

sahalar olmalıdır.

Bu şekilde belirli bir özelliğe ilişkin tek bir ürün ağacı tanımlayarak o özelliğin

bütün seçeneklerini ürün ağacı bilgilerinde izlememiz mümkündür.Örnek olarak

gömlek örneğinde gömlek F1kır F2yün F3XL biçiminde bir formatla bir kodlama

yaptığımızda burada

F1kır:Renk özelliğini tanıtıcı kod (1. özellik ve bu özelliğin seçeneği;kırmızı)

F2yün:Kumaş tipi özelliğini tanıtıcı kod

71

F3XL: Beden özelliğini tanıtıcı kod olacaktır.

Bu alternatif çözümün gerçekleşmesi için MRP yazılımında bir çeşit özellikler

dosyası tutulmalıdır.Bu özellikler dosyasında tam olarak şu şekilde bir veri

tabanı oluşturulur (ilgili kodun karşılığını yukarıdaki verilen :örnekteki F1 özelliği

ile birleştirelim):

Özellikler Veri Tabanı:

ÖZELLİK KODU :F1

ÖZELLİK TANIMI :RENK

ÖZELLİK ÇEŞİTLERİ (SEÇENEKLER) : KIRMIZI, SARI, YEŞİL

ÖZELLİK İLİŞKİLİ STOK KODLARI :KUMAŞ, DÜĞME, İPLİK

Buradaki features ilişkili stok kodları sahasına daha önce değinilmemiştir.

Features ilişkili stok kodu sahasıyla anlatılmak istenen ilgili özelliğin hangi

bileşenleri etkileyeceğidir.Örneklemek gerekirse kırmızı bir gömlek üretimi için

kumaş, düğme ve ipliğin de kırmızı olması gerekmektedir.

Bu Yöntemin Avantaj/Dezavantajları:Bu yöntemde mevcut kalem sayısı

mümkün en az seviyede olacaktır. Çünkü ürünler özellikleri, itibarıyla farklı

kalemler olarak değil tek bir ürün kalemi olarak izlenecektir.Bu durumda ürün

ağacında yapılacak değişiklikler daha kolay olarak güncellenecektir. Planlama

zamanı oldukça kısalacaktır.

Bu yöntemin dezavantajı bu düşüncenin yazılıma aktarılmasında kendini

gösterecektir. Bu sisteme ilişkin program yazılımı, önceki yöntemin yazılımına

nispeten daha güçtür.

Sonuç: Yapılan analizlerde bu yöntemler değerlendirilirken müşteri talepleri,

analizlerin yazılıma aktarılabilirliği ve planlamaya getirebilecekleri kolaylıklar göz

72

önüne alınmış ve sonuç olarak, ikinci yöntemin yazılıma geçirilmesine karar

verilmiştir.

7.5 OPSİYON (OPTION) ANALİZİ

Problemin Tanımı: İşletmelerde ürünler değişik option seçenekleriyle üretiliyor.

Ancak işletmeler her option ve option kombinasyonu içeren ürün için ayrı bir

ürün ağacı oluşturmak yerine tek bir ürün ağacı kullanmak ve optionları bu ürün

ağcında bir şekilde görmek istiyorlar. Bununla birlikte işletmeler hangi ürününde

hangi options veya options kombinasyonunu kullandığını ve mevcut stoklarında

options veya options kombinasyonu ile üretilen her ürününün miktarını bilmek

istiyorlar.(Bu aynı zamanda MRP için de elzem bir bilgidir).

Amaç:Tek bir ürün ağacı yapısında bütün optionsları tanımlayabilmek,options

veya options kombinasyonlu üretilmiş ve stokta bulunan ürünlerin mevcudunu

bilmek, aynı şekilde ürün ağacında olduğu gibi ilgili ürün stoğunu da tek bir stok

kartında takip edebilmek.

Sistemin Genel İşleyişine Bir Örnek:

A ürününü üreten bir Z işletmesi olsun. Bu ürünün tek seviyeli bir yapıya sahip

olduğunu düşünelim. Bu A ürününün ürün ağacını ise şöyle tanımlayalım :

A :

B(1)

C(1)

D(1)

Not: Parantez içindeki değerler bileşenlerin A ürünündeki kullanım sayısını

gösterir.

Burada B bileşeninin bu ürün için bir options olduğunu ve bu optionsın iki

seçeneği (B1 ve B2) olduğunu düşünelim. Bu durumda A ürünü için ürün

kombinasyonu ;

A0 : B bileşenin kullanılmadığı durum

A1 : B1 optionsunun kullanıldığı durum

A2 : B2 optionsunun kullanıldığı durum

73

Z işletmesinin A ürününe olan talebin dönemler itibarıyla şöyle gerçekleştiğini

varsayalım(bu ürünlerden başlangıçta elimizde bulunmadığını ve lot for lot

olarak üretildiğini düşünelim):

Dönemler 10/05/96 20/05/96 A ürünü 30 20 A1 ürünü 40 50 A2 ürünü 20 60

Bileşenlere ilişkin temin süreleri ve başlangıç mevcutları ise şöyle olsun:

B1: 2 gün 25 Adet

B2: 3 gün 30 Adet

C : 4 gün 20 Adet

D : 3 gün 45 Adet

MRP sistemi ile malzeme planlaması yapıldığında şu çıktılar alınacaktır (fixed

order quantity yöntemi ile ve FOQ:50 birim):

B1: 08/05/96 tarihinde 50 birim

18/05/96 tarihinde 50 birim

Dönem sonu devreden mik: 35 birim

B2: 17/05/96 tarihinde 50 birim

Dönem sonu devreden mik:0 birim

C . 06/05/96 tarihinde 100 birim

16/05/96 tarihinde 100 birim

Dönem sonu devreden mik:0 birim

D : 07/05/96 tarihinde 50 birim

17/05/96 tarihinde 150 birim

Dönem sonu devreden miktar :25 birim

Bu planlama sonucunda Master Schedule tarafından belirtilen ürünlerin ilgili

dönemlerde tamamlanabilmesi için gerekli malzeme ihtiyaçları dönemler

bazında belirlenmiştir.

Probleme İlişkin Alternatif Çözümler:

1)Eğer üretim hattındaki bütün istasyonlar sadece gerektiği kadar üretim

yapıyorsa eldeki stok miktarı daima sıfıra eşit olacaktır.

74

Bu yöntemin değerlendirilmesi:Bu yöntem çok istikrarlı ekonomiler ve temin

süresi çok az ölçülerde değişen bileşenlerin kullanıldığı ürünlerde kullanılabilir.

Yani böyle bir yöntemin kullanılması çok sınırlı bir kesime hitap edecektir.

2)Üretim-montaj işlemleri FOQ yöntemi ile çalışıyorlarsa; Bu durumda planlama

dönemi sonlarında ilgili ürünleden belirli bir miktar elde kalmış olacaktır.Bu

stokları takip edebilmek için alternatif çözüm yolları :

a)Her options veya options kombinasyonuna sahip ürün için ayrı bir stok kartı

tanımlayarak ilgili ürünlere ait stok bakiyelerini bu kartlar üzerinden takip etmek.

Burada bir ürüne ilişkin opsiyonları takip edebilmek için bir opsiyon dosyası

oluşturulmuştur.Bu dosyada veri tabanı şu yapıda olmalıdır (bir otomobil için air

conditionun opsiyonel özelliğini burada örnek olarak ele alırsak):

OPSİYON KODU: OPT01

OPSİYON TANIMI: AC (air condition)

OPSİYONUN İLİŞKİLİ STOK KODLARI: KARTAL, DOĞAN, ŞAHİN

Burada air conditionun ilişkili stok kodlarına bakıldığında bu opsiyonun sadece

kartal, doğan ve şahin kodlu ürünlerde kullanılabileceği anlaşılmalıdır.

Bu yöntemin değerlendirilmesi:Bu yöntemde her opsiyon için ayrı bir dosya

tanımlamak gerektiğinden, takip edilmesi gerekli olan ürün çeşiti opsiyonların

kombinasyonu kadar artacaktır. Örneğin işletme 3 tip ürün üretiyorsa ve 4 çeşit

opsiyona sahipse, bu durumda ürün çeşit sayısı (ü.ç.ş.);

Ü.Ç.Ş=ürün sayısıX{c(4;0)+c(4;1)+c(4;2)+c(4;3)+c(4;4)}

=ürün sayısıX16 (Burada bir opsiyonun kullanılıp kullanılmasının diğerinin

kullanımını etkilemediği, yani opsiyonların birbirinden bağımsız olduğu kabul

edilmiştir.)

Görüldüğü gibi 4 opsiyona sahip olan bir ürün aslında 16 farklı ürün grubuna

grubunu temsil etmektedir.Bu durumda planlaması yapılacak ürün sayısı 16 kat

artmış olacaktır.Bu ise planlama da oldukça önali zaman harcanmasına sebep

olacaktır. Ancak bilgisayar temelli bir sistem kullanıldığında planlama faaliyetleri

oldukça kolaylaşacaktır.

75

b)Tek bir ürün stok kartı açarak bu ürün kartında kodlamalar yaparak bütün

options veya options kombinezonu için ürün sayısını buradan çeşitlendirmek. Bu

çözüm yöntemine bir örnek verelim;

İşletme iki tip ürün üretiyor olsun:Kodları: UR1 ve UR2

Bu ürünlere ait 3 adet option olsun:Kodları:OPT1, OPT2 ve OPT3

Bu sistemin kullanılması Features’lar için de uygun olacaktır.Bu örneğimizde 2

features ve bunların 2 adet öğesi olduğunu varsayalım:

Bunların kodları:F1(KIR,YEŞ) ve F2(36,38)

Ürün Stok Kartındaki kodlama bilgisi:

ürün options features

UR1 OPT1 OPT2 OPT3 F1KIR F236

Bu bilgilerin aynı zamanda hareket kayıtlarında da bulunması gerekir.

Burada da bir ürüne ilişkin opsiyonları takip edebilmek için önceki

seçenektekinin aynısı olan opsiyon dosyası oluşturulmuştur.Bu dosyadaki veri

tabanı da yukarıdakinin aynısı olacaktır.

Bu yöntemin değerlendirilmesi: Bu yöntem teorik olarak iyi bir çözüm yolu gibi

görünmesine rağmen yazılımı oldukça zordur. Planlama faaliyetleri için

harcanacak zaman bu yöntemde en aza indirilmiştir.

Sonuç: Bu analizlerde müşteri talepleri, çözümün yazılıma aktarılabilirliği,

planlama kolaylıkları gözönüne alınarak olurlu bir çözüm üretilmesine

çalışılmıştır. Uygulamada en uygun çözümü ikinci alternatifin b şıkkı vermesine

rağmen bu sistemin yazılıma aktarılması pek olanaklı olmadığı için bu

yöntemden vazgeçilmiştir.Sonuç olarak ikinci alternatifin ilk seçeneğinin ilgili

kriterler açısından en iyi olduğuna ve yazılıma geçirilmesine karar verilmiştir.

76

7.6 ANALİZLER SONUCU ORTAYA ÇIKARILAN MİP SİSTEMİNİN

MODÜLER YAPISI, BİLGİ AKIŞI VE KODLAMA BAĞLANTILARI

Yapılan analizler sonucunda varılan kararlara göre mevcut durum da gözönüne

alınarak yeni sistemin modüler yapısı, sistemdeki bilgi akışı ve modüller arası

kodlama bağlantıları (entegrasyon bağlantıları) aşağıdaki şekilde

oluşturulmuştur.

Modüller Arası Bilgi Akışı

Modüller Arası Kodlama Bağlantıları

Şekil 7.3 Modüller Arası Bilgi Akışı ve Kodlama Bağlantıları

ANA ÜRETÝM ÇÝZELGESÝ

MÜÞTERÝ SÝPARÝÞLERÝ

YILLIK PLANLAMA

BÝLGÝLERÝ

STOK SABÝT VE HAREKET

BÝLGÝLERÝ SATICI SÝPARÝÞ

BÝLGÝLERÝ

SATICI BÝLGÝ

DOSYASI

ÜRÜN AÐACI BÝLGÝLERÝ

MALZEME ÝHTÝYAÇ

PLANLAMA

SÝPARÝÞ ÝPTAL ETME VEYA PLANLAMA

BÝLGÝLERÝNDE DEÐÝÞÝKLÝK

PLANLI SÝPARÝÞLER

ÝÞ EMÝRLERÝ

77

8. SONUÇ VE YORUM

Bu proje çalışması gerek benim için gerek Netsis Yazılım Sanayi ve Tic. Ltd. Şti.

için önemli ve yararlı sonuçlar ortaya çıkarmıştır.

Bu proje çalışması boyunca üstlendiğim sorumluluğun da önemi nedeniyle

Malzeme İhtiyaç Planlama Sistemi, önemi, bilgisayara dayalı MİP sistemi, MİP

konusunda yazılmış olan yerli ve yabancı MİP yazılımları ve bu yazılımların

özellikleri, MİP Sisteminin sahip olması gereken veri tabanı yapısı, Türkiye’de

uygulanma oranı, MİP Sisteminin uygulanmasında karşılaşılan zorluklar ve

bunların önlenmesi için yapılması gerekli olan çalışmalar ve alınması gereken

tedbirler konusunda, zamanın ve imkanların elverdiği ölçüde bilgi sahibi oldum.

Bir konuda analiz çalışmasında bulunabilmek için o konu hakkında her yönü ile

tam bilgi sahibi olmak gerektiği kanısındayım. Bu nedenle önce MİP konusunda

belirli bir seviyeye ulaştıktan sonra yazılımı yapılacak olan MİP sistemi

konusunda sistem analizi çalışmalarına başladım. Analizin başlangıcında

yazılımı yapılacak olan MİP programında bulunması istenilen özellikler (opsiyon

ve özellikler gibi) ve yazılımı yapılacak olan programın ilk versiyonunda kısıt

koşulları nedeni ile yer alamayacak olan hususları (hurda- fire oranı gibi) açık

olarak belirledim. Bu özellikler ve kısıt koşulları Netsis yöneticilerinin politikaları

sonucunda ortaya çıkarılmıştır. Analizin ikinci aşamasında Netsis’te yazılmış

mevcut olan ticari programlardaki sipariş ve üretim sistemini ve bunlara ilişkin

veri tabanı yapılarını inceledim. Daha sonra MİP sisteminin ihtiyacı olan

algoritmayı, modüler yapıyı ve bu modüler yapının ihtiyacı olan veri tabanı

yapısını belirleyerek mevcut sisteme ilave olarak eklenmesi gereken modüller ve

veri sahalarını belirledim. MİP yazılımından ne tür çıktılar, raporlar alınması

gerektiğini belirlemeye çalıştım. Ve bu tespitlerimi MİP analizlerinde yer alan

Netsis yöneticilerine aktardım. Analiz çalışmalarında bu aşamadan sonra

genelde tavsiye edici olarak yer aldım.

78

Bütün bu yaptığım çalışmalar sayesinde MİP Sistemini detaylarıyla öğrenmekle

birlikte bir sistem ananlizi çalışmasında uygulanması gereken prosedürler

konusunda da belirli bir tecrübeye sahip oldum.

Proje çalışmam teorik ve uygulama bölümü olarak iki bölümde görünse de

aslında tamamen uygulama çalışmasıdır. Çünkü burada yapılan, bir modelin

veya sistemin bir işletmeye uygulanması değil, geniş sektörlere cevap

verebilecek bir sistemin her yönü ile tanınması, tanıtılması(teorik bölüm) ve buna

uygun bir paket programın hazırlanması için gereken analizlerin yapılmasıdır

(uygulama bölümü).

Kazandığım bu tecrübe ve bilgilerin, okul sonrası atılacağım iş hayatında daha

sağlam adımlar atmamda büyük pay sahibi olacağına inanıyorum.

79

1 Acar Nesime Milli Prodüktivite Merkezi Yayýnlarý 1991 2 Jimmie Browne, John Harhen, James Shivan Production And Management

Systems A Cým Perspective, Addison- Wesley Publishing Company 3I IBM Modüler Uygulama Sistemleri Eðitimi, Ana Üretim Planlamasý, Malzeme

Gereksinim Planlamasý, Kavramlar- Çalýþma Kitabý 4 Dilworth B. James Production And Operations Management, Manufacturing

And Nonmanufacturing, Second Edt. Random House Business Division, Newyork Toronto

5 Tersine J. Richard, Principles Of Ýnventory And Materials Management, Fourth Edt.,The University Of Oklahoma

6 Ulusoy Gündüz, Sanayide Bilgisayar Kullanýmý Ve Otomasyon 1990 Sempozyumu, Ýmalat Kaynak Planlamasý Bildirisi

7 Manchuk S., “Cim Projects May Be Doomed To Failure Ýf Key Building Blocks Are Missing”,Industrial Engineering Handbook, :Vol. No:17

8 Camcý Birgül, Netsis Yazýlým Sanayi ve Tic. Ltd. Þti. Yazýlýmlarý Kullaným

Kitabý