Bilime Karşı Yalancıbilim Bilime Karşı Yalancıbilim

Prof. Dr. M. Oğuz Güç, MD PhDProf. Dr. M. Oğuz Güç, MD PhD

Farmakoloji Anabilim DalıFarmakoloji Anabilim Dalı

Hacettepe Üniversitesi Tıp FakültesiHacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi

oguc@hacettepe.edu.troguc@hacettepe.edu.tr

• Kızamık şekeri yedirmekKızamık şekeri yedirmek

• Jiletle “kan bırakmak”Jiletle “kan bırakmak”

• Okunmuş su içirmekOkunmuş su içirmek

• Kırmızı çaput bağlamakKırmızı çaput bağlamak

• Alabalık / et bağlamakAlabalık / et bağlamak

• Kırmızı ışıkta barındırmakKırmızı ışıkta barındırmak

• Lohusa şurubu içirmekLohusa şurubu içirmek

• Gelincik, kırmızıbiber, vb.Gelincik, kırmızıbiber, vb.

• … …

Pseudobilim Pseudobilim versusversus Bilim Bilim

Effectiveness of Vaccines for Some Common Infectious Diseases

Abbas et al. Cellular and Molecular Immunology (2007, 6th ed.) Page:4

Civa Buharı Civa Buharı (zehirlenmesi)(zehirlenmesi)ile Frengi Tedavisiile Frengi Tedavisi

Selçuk Erdem, Selçuk Erdem, PenguenPenguen 27 Eylül 2007 27 Eylül 2007

PseudobilimselPseudobilimsel tıbbi uygulamalartıbbi uygulamalar

MecburiyettenMecburiyetten

• Bilgisizlik• Yoksulluk • Kaza• ..

Bilerek ve İsteyerekBilerek ve İsteyerek

• Şarlatanlık• Sahtekarlık • Cinayet• ..

KabahatKabahat (affedilebilir)(affedilebilir)

SuçSuç (affedilemez)(affedilemez)

"Pseudo" bilimadamı

Memleketimden insan manzaraları..Memleketimden insan manzaraları..

!!

• İspat etmeye çalışmaz, ikna etmeye çalışırİspat etmeye çalışmaz, ikna etmeye çalışır

• İnançlara ve imana hitab ederek saf değiştirmeye zorlarİnançlara ve imana hitab ederek saf değiştirmeye zorlar

• Güvencesi kişisel beyanatlar ve hikayelerdirGüvencesi kişisel beyanatlar ve hikayelerdir

• Literatürü (eğer denebilirse) sade vatandaşa yöneliktirLiteratürü (eğer denebilirse) sade vatandaşa yöneliktir

• Araştırması (eğer varsa) istisnasız sallapati yapılmıştır Araştırması (eğer varsa) istisnasız sallapati yapılmıştır

Standartları, ölçüm hassasiyeti, validasyonu yokturStandartları, ölçüm hassasiyeti, validasyonu yoktur

Başarısızlıklar göz ardı edilir, mazeret ileri sürülürBaşarısızlıklar göz ardı edilir, mazeret ileri sürülür

• Bilinçli olarak detaylar gizlenir ve mistik bir hava verilir Bilinçli olarak detaylar gizlenir ve mistik bir hava verilir

• İleri sürülen iddia hiçbir suretle terk edilmez, değiştirilmezİleri sürülen iddia hiçbir suretle terk edilmez, değiştirilmez

• Hiçbir ilerleme olmaz, somut bir ürüne varılmazHiçbir ilerleme olmaz, somut bir ürüne varılmaz

Pseudobilimin karakteristik özellikleriPseudobilimin karakteristik özellikleriRory Coker, Rory Coker, Distinguishing Science and Pseudoscience, www.quackwatch.com

• Adı karmaşık ama kulağa bilimsel gelen bir terimdir• Üzerinde çok sayıda düğme, ışık, gösterge vardır

Şarlatanlık ürünü tıbbi cihaz nasıl anlaşılır ?Şarlatanlık ürünü tıbbi cihaz nasıl anlaşılır ?

“Her hastalığı iyileştirir”

Şarlatanlık ürünü tıbbi cihaz nasıl anlaşılır ?Şarlatanlık ürünü tıbbi cihaz nasıl anlaşılır ?

Şarlatanlık kolay anlaşılırŞarlatanlık kolay anlaşılır

Sadece akılsızlar kurban olurSadece akılsızlar kurban olur

Devlet bizi şarlatandan korurDevlet bizi şarlatandan korur

Alternatif tıp bilimselleşiyor (?)Alternatif tıp bilimselleşiyor (?)

Minör şarlatanlık zararsızdırMinör şarlatanlık zararsızdırStephen Barrett, Stephen Barrett, Common Misconceptions About QuackeryCommon Misconceptions About Quackery

http:\\www.quackwatch.comhttp:\\www.quackwatch.com

Şarlatanlık Konusunda Yanıltıcı ÖnyargılarŞarlatanlık Konusunda Yanıltıcı Önyargılar

• Birimi nedir ?Birimi nedir ? (Watt, Joule, Erg, (Watt, Joule, Erg, Beygirgücü, ..)Beygirgücü, ..) • Nasıl ölçülür ?Nasıl ölçülür ?

(AVOmetre, Spektrometre, ..)(AVOmetre, Spektrometre, ..)

• Depolanabilir mi ?Depolanabilir mi ?(Pil, Akümülatör, ..)(Pil, Akümülatör, ..)

Biyoenerji hakkında cevaplanmayan sorularBiyoenerji hakkında cevaplanmayan sorular

The Creation of Adam, Michaelangelo

Lancet Lancet 361: 2017-2023, 2003361: 2017-2023, 2003

81 788 patients Vitamin E81 788 patients Vitamin E etkisiz etkisiz

138 113 patients Vitamin A138 113 patients Vitamin A mortalite mortalite arttı !arttı !

1. Buluş önce medyaya açıklanır1. Buluş önce medyaya açıklanır

2. Mucit tek başına keşfetmiştir 2. Mucit tek başına keşfetmiştir

3. Buluş bir tesadüf sayesinde olmuştur 3. Buluş bir tesadüf sayesinde olmuştur

4. Güç odakları mucidi baskılıyordur 4. Güç odakları mucidi baskılıyordur

5. Bilimsel etki saptanma sınırındadır 5. Bilimsel etki saptanma sınırındadır

6. Etki yeni bir doğa kanunuyla açıklanır6. Etki yeni bir doğa kanunuyla açıklanır

7. Buluş asırlardır bilindiği için saygındır7. Buluş asırlardır bilindiği için saygındırRobert L. Park,Robert L. Park, Seven Warning Signs of Bogus Science Seven Warning Signs of Bogus Science

http:\\www.quackwatch.comhttp:\\www.quackwatch.com

““Pseudo”bilimin Yedi BelirtisiPseudo”bilimin Yedi Belirtisi

İnsanlık Tarihi Kadar Eskiİnsanlık Tarihi Kadar Eski “ “Geleneksel Hint Tıbbı” !Geleneksel Hint Tıbbı” !

Tezgahüstü (OTC) İlaç

Reçetesiz satılan ilaç..!

Sarı KantaronSarı Kantaron

These statementsThese statementshave not beenhave not been

evaluated by FDAevaluated by FDA

This This productproduct is not intended tois not intended todiagnose, treat,diagnose, treat,cure or preventcure or prevent

any diseaseany disease

Bu ürün Bu ürün Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın izni Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın izni

ile USA’den ithal edilmiş olupile USA’den ithal edilmiş olup

ilaç değildirilaç değildir

Tayvan’da 8 hastaneTayvan’da 8 hastane

2609 “Çin İlacı”2609 “Çin İlacı”

% 23.7’sinde% 23.7’sinde

Asetaminofen, Asetaminofen,

Prednizolon, KafeinPrednizolon, Kafein

Hidroklorotiyazid, Hidroklorotiyazid,

İndometasinİndometasin

http://meds.queensu.cahttp://meds.queensu.ca

SibutraminSibutramin

eklenmişeklenmiş

Çin İlacı:Çin İlacı:Zayıflatıcı YosunZayıflatıcı Yosun

““Gerçek” Gerçek” (Kanıta Dayalı)(Kanıta Dayalı) İlaç İlaç

• 100.000 molekülden 1 adet100.000 molekülden 1 adet

• 200-800 milyon Dolar200-800 milyon Dolar

• 7-12 yıl7-12 yıl

• İyi Klinik İyi Klinik (Araştırma)(Araştırma) UygulamalarıUygulamaları

• 4.000 – 12.000 insan denek4.000 – 12.000 insan denek

• Etkin, güvenli, uygun Etkin, güvenli, uygun (maliyet)(maliyet)

Kanıta-dayalı Tıp

MetaMetaanalizanaliz

RandomizeRandomizekontrollü çalışmakontrollü çalışma

Kohort çalışmasıKohort çalışması

Olgu-kontrol çalışmasıOlgu-kontrol çalışması

Olgu raporuOlgu raporu

““Editorial”, klinik görüş, vdEditorial”, klinik görüş, vd

Hayvan verileri, in vitro çalışma, vdHayvan verileri, in vitro çalışma, vd

KanıtKanıtpiramidipiramidi

PseudobilimPseudobilim

• Hastalık doğal seyrini izleyerek hafiflemiş olabilirHastalık doğal seyrini izleyerek hafiflemiş olabilir

• Bir çok hastalık dönemseldirBir çok hastalık dönemseldir

• Plasebo etkisi öne çıkmıştırPlasebo etkisi öne çıkmıştır

• En başta tanı-prognoz konusunda hata yapılmıştırEn başta tanı-prognoz konusunda hata yapılmıştır

• Geçici duygulanım iyileşmeleri “tedavi” olarak algılanırGeçici duygulanım iyileşmeleri “tedavi” olarak algılanır

• Hastanın psikolojisi hüküm verme hatası yaptırabilirHastanın psikolojisi hüküm verme hatası yaptırabilir

• İyileşen kişiler bunu “asıl tedavi”ye bağlamazlarİyileşen kişiler bunu “asıl tedavi”ye bağlamazlar

Pseudobilim ürünü tedavilerPseudobilim ürünü tedavilerneden işe yarıyormuş gibi algılanır?neden işe yarıyormuş gibi algılanır?

Barry L. Beyerstein, www.quackwatch.com

Bilim Bilim versusversus Pseudobilim Pseudobilim

unprovenunproven

PseudobilimPseudobiliminsanlığa karşı suç işlemektir !insanlığa karşı suç işlemektir !

Çünkü..Çünkü..

• Bilimin toplumdaki saygınlığını azaltırBilimin toplumdaki saygınlığını azaltır

• İnsanlığa zaman kaybettirirİnsanlığa zaman kaybettirir

• Hastalıklarla savaşı zorlaştırırHastalıklarla savaşı zorlaştırır

• İnsanlığın kaynaklarını boşa harcarİnsanlığın kaynaklarını boşa harcar

• Yoksulluğa sebep olurYoksulluğa sebep olur

• "Suistimal""Suistimal" için mükemmel bir örnektiriçin mükemmel bir örnektir

Pseudobilimin çirkin bir yüzü vardır !Pseudobilimin çirkin bir yüzü vardır !