Upload
egitimyonetimi
View
334
Download
25
Embed Size (px)
Citation preview
7/30/2019 BLMSEL ARATIRMALARDA NTEL-NCEL YANILGILARI
1/17
1
BLMSEL ARATIRMALARDA NTEL-NCEL YANILGILARI
Bilimsel aratrma, bilimsel bilgi retmek iin yaplr. Bilimsel bilginin ne olduuna
ilikin dnceler, bilgi ve dnce yanlglar nedenleriyle farkllaabilir. Bu yanlglar
uygulamalarda da yanllar dourur. Bu yazda eksik ve yanltc bilgiye dayal birsonulamann yanlglar ve dourgular sergilenerek, lkemizde bilimin geleceine ynelik
bir tehdidin grlmesi, onun tuzana dlmemesi konusuna dikkat ekilmeye allacaktr.
Bunun iin nce anlamann zellikleri, bilgi trleri ve zellikleri konular tartlacaktr.
Anlamak Sorunu
Yanlglarn temelindeki retkenlerden biri yanltc duyum almaksa, dieri, alnan
duyumlar anlamlandramamak olan anlayamamak veya yanltc anlamlar retmek olan
yanl anlamaktr. renme biimlerimizi bu anlamda iki gruba ayrabiliriz: Anlayarakrenme ve anlamadan renme. renme, bilgi daarcna yeni bilgiler koyma iidir.
Daarca konan bilgiler, onlar tayan simgelerin anlamlarn ieriyorsa ve bu anlamlar ile
bilgiyi alan kiinin zihninde oluan anlamlar biniiyorsa, bu biniim orannda yanlgszanlama olumutur. Eer bilgiyi alan kiinin zihninde byle bir anlam biniimi olmamsa,
bilgi yine daarca konulabilir, ama anlama olumaz. Bu durumda alnan bilgi eksiksiz
olarak zihne yerletirilmise, buna anlamadan ezberleme denir. Anlamak iin, alnan bilginin
paralarnn, bu paralarn anlam yklerinin, bilgi btnnn paralarnn ve bununla ilikili
btn d paralarn ilikilerinin bilinmesi ve karlatrlmas, alnan bilgiye buna gre anlam
yklenmesi gerekir. Bunu yapabilmenin koullarndan biri, kullanlan dilin dilbilgisini iyibilmektir.
Dildeki szck trleri, bu trlerin grevleri, herbir szcn kknn anlam, bu kkeeklenen eklerin herbirinin bu anlam nasl deitirdii bilinmeden, szcklerin anlamlar tam
bilinemez. Bu durumda anlama eksik veya yanl olur. rnein, bankada iinizi bitirdikten
sonra yanna urayp bir sre konutuunuz banka mdr, sizin bir cmlenizi bitirmenizi
frsat bilip, sizinle konumak zevkti demise, bu szden, konumanz bitirmek istedii
anlamn karmalsnz. Bu anlam karmanz salayan, zevkti szcndeki ti ekidir.
Bu ek, sonuna geldii eylemin yaplp bitirildiini anlatr. Yani zevk artk bitmitir, konuma
da artk bitmelidir, aksi halde zevk olmaktan kar.
yi anlamak iin, yanlzca szcklerin anlamlarnn tam ve doru bilinmesi yetmez,szcklerin oluturduu ve anlam btn olan, yani bir anlamn tamamland tmcelerin de
7/30/2019 BLMSEL ARATIRMALARDA NTEL-NCEL YANILGILARI
2/17
2
eksiksiz ve yanlsz anlalmas gerekir. Bunun iin de szdizimi bilgisine gerek vardr.
Tmcedeki szcklerin yeri deiince, ou kez tmcenin anlam da az veya ok deiir. Bu
dizilimin nasl olduunda sonularnn hangi anlamlar retecei bilinmeden, yani szdizimi
bilgileri edinilmeden yaplan anlamalar da eksik ve yanl olabilir. rnein, Bugn Ali'yi
grdm ile Ali'yi bugn grdm tmcelerinin vurgular, yani nem verdikleri szckler
farkl olduundan, szckleri ayn olduu halde, anlamlar ayn deildir. Birinci tmcede
nemli olan kimin grld, ikincisinde ise grlme zamandr. ki szcn bile yerinin
deimesi anlam alt st edebilir. rnein, saat szcklerinin yerini deitirirseniz, saat
olur, anlam ok farkllar.
Eksik ve yanl anlamamak iin bunlar da yetmez. Birok szck, birden fazla anlam
tar. Bu anlamlarn biri kullanldnda oluan anlam, dieri kullanldnda deiir. Hangi
anlamn o tmcede kullanld, szn geliinden, amacndan, dier szcklerin seiminden, o
anlamn tmce btnne uyumundan, oluan anlamn bilinen dier bilgilerle eliip
elimediinden anlalabilir. rnein, ngilizce'deki intelligenceszc iin, kk birszle de baksanz, u iki anlam grebilirsiniz : Zeka, yetenek. Multiple intelligence sz,dilimize oklu zeka diye evrilerek bir anlama ve anlatma yanl yaplmtr. Bu yanln
yaplma nedenlerinden biri, eviriyi ilk yapann, intelligence sznn iki anlam olduunu
bilmemesi olabilir. Baka bir olas neden, bunu okuyanlarn bu yanl fark edip
dzeltmemeleridir. Dier bir neden, zeka szcnn anlamnn bilinmeyiidir. rnein,
mziin bir yetenek olduunun bilinmeyii veya dikkate alnmay da bu yanlgnn bir
nedeni olabilir. Anlayarak deil ezberleyerek renme, bilimsel kukuculuun olmay,ilerimizi zensiz yapma alkanl gibi baka nedenler de sylenebilir. Sesimizin,
kulamzn duyumsal zellikleri, kol, bacak, gvde gibi vcut organlarmzn tad
zellikler, yeteneklerimizdir, yani sahip olduumuz bireyleri yapabilme glerimizdir. Bu
nedenle insanlarda rnein mzik veya beden zekas deil, yetenei olabilir. Zeka, sahip
olduumuz yetenekleri, bir durumda ne derece kullanabildiimizdir. Bu nedenlerle, multiple
intelligence sznn dilimize oklu zeka diye anlalp evirilmesi yanltr. Dorusu, oklu
yetenek olmaldr. nsanlarn, matematik, mzik, beden yetenekleri olur, zekalar deil.
Bir bilginin anlalmas, baka baz eylerin bilinmesine, anlalmasna da baldr.
Bilgi balam sz bunu anlatr. Bilgilerin ilikisellii ve btnl, ilikili bilgiye sahip
olunmadan, bir bakasnn anlalmasn zorlatrr veya nler. Bilginin anlalabilmesinin
koullarndan biri, o bilgiyi anlayabilmeye ne derece hazr olduumuzdur. Bu hazr olmannbir boyutu, ilikili n gereksinim bilgilerinin edinilmi olmasdr. Bilgi, baka bilgilerle
karlatrlacaksa, karlatrlacak bilgilerin de eksiksiz ve yanlsz edinilmi olmas gerekir.
Aksi halde, uygun ve doru dnme yntemi kullanlm olsa bile, yanltc sonular retilir.
rnein, lkemizde son yllarda eitim alanyaznnda ska grld gibi, olguculua
(pozitivizme) ilikin bilgileriniz eksik veya yanlsa, onu baka akmlarla karlatrarakrettiiniz sonular da yanltc olur. Eksik veya yanl bilginin gtremeyecei yanlg,
yanlglarn gtremeyecei ktlk yoktur.
Yanlglarn tipik yanlarndan biri, bir yanln bir tek yanl olarak kalmamasdr.
Yanllar yalnz gezmez. Her yanl, iliki kurduu, birlikte kullanld dier bilgileri debozarak yeni yanllar oluturur. rnein baz llerin mezarlarna gidip dua eder, mum
yakar, bez balarsanz istekleriniz olur yanl; insanlar, isteklerinin olmas iin giriimde
bulunmama, bir oluumu bakasndan bekleme, tembellik etme, gereklemeyecek sonular
7/30/2019 BLMSEL ARATIRMALARDA NTEL-NCEL YANILGILARI
3/17
3
bekleme, gereksiz umut yitimi, yanl umutlanma gibi bir dizi baka yanllara gtrr. Bir
yanltan ne kar diye yanllar nemsememek de yanltr, nk damlaya damlaya gl
olur.
Alnan bilginin paketi almadan, iindekiler grlmeden, ilikileri bilinmeden sadece
bilgi paketinin stndeki etiket okunarak, bir kalp olarak zihne yerletirilmesi, iinde tadanlamlarn bilinmesini engeller. Bu da anlama, anlatma, dnme, retme yanlglar
oluturur. Elbette anlama yanllarnn bir grubunu da kastl yanltmalar oluturur. rnein,bilgi vermeye nce yanltc olmayan bilgilerle balanr, alcnn gveni olutuktan sonra,
yanltc bilgi ak srdrlr. Duyumlarn yanltc bilgiler olarak zihne yerletirilmesi,
kullanlan uygunsuz malzemenin bir makinay bozmas gibi, insan zihnini bozar, uygun
almasn nler. Yanltc dnceler retir, yanltc olmadmz sanrz. Ne yazk ki,
lkemizde bilimsel aratrmalarla ilgili ok sayda bilgi, sonu, bu tr yanlglarn kirliliini
tar, yanltcdr. Ad bile yanlg ieren nitel aratrma ile ilgili yazlanlarda da bu tr
yanlglar oktur.
Bilgi Trleri
Daha baka deikenler asndan baklarak da bilgiler farkl gruplarda toplanabilir.
Burada, edinilme biimi ve yanltclk dzeyleri esas alnarak bilgiler grupta toplanmtr.
1 Duyumsal BilgiBilgi, bilinen eydir. Bizim veya bakalarnn bildikleridir. Bilgi edinmenin temel
arac, duyu organlarmzdr. Be duyumuz, dmzdan aldklar duyumlar bize kazandrr.
Altnc bir duyumuz yoktur. Altnc his denen ey, kuku ve dncenin kullanmyla bilgiretmenin bir yoludur, sadece duyum (his) deildir. Duyumla elde ettiimiz bilgilerin yanltc
olup olmamas, bu organlarmzn salkl ileyip ilemediine, duyum srasndaki
dncelerimize, duyum ortam ile evresinin koullarna, eski bilgilerimizin doruluuna
baldr.
yi iitmeyen bir kulak, iyi grmeyen bir gz, almas bozulmu bir dokunma
duyusu, bize, doru olmayan (yanltc) bilgiler tar. Bilginin doruluu, bilinen ey ile
olan eyin uygunluk derecesidir. Bir suyun scakl altm dereceyse ve biz onu souk
olarak alglyorsak, dokunma duyumuzda bir yanltclk vardr. Altm derecelik suya
dokunmadan hemen nce elimizi doksan derecelik sudan karmsak ve altm derecelik suyu
serin olarak alglarsak, evre koullarnn etkisiyle byle alglyoruzdur. Aklmzda
kaynanamz varsa, kaynayan szcn kaynanam olarak grp alglayabiliriz. Su
aradmz bir lde, dncemiz ona odaklannca, scak hava-dzlem ilikisini su olarak
alglayp serap grebiliriz. Yeni bir duyum bilgisini alp kabul ederken eskileriyle
karlatryor, uyum olmaynca yeni duyum bilgisini yanl kabul ediyorsak veya eski yanl
bilgilerimizle karlatrdmzda ona uyan yanl bilgiyi doru olarak benimsiyorsak,yanlrz. Duyumsal bilgilerin bizi yanltma derecesi yksektir. Bu bilgiler doru da olabilirama duyumsal bilgi olarak kaldka, bilimsel bilgiye dntrlmedike, yanltc olup
olmadklarn pek bilemeyiz.
7/30/2019 BLMSEL ARATIRMALARDA NTEL-NCEL YANILGILARI
4/17
4
Duyumsal bilgiler, bir duyumla ilgili olarak, olan deil, olan hakknda kiilerin
alglarngsterir. Alg yanlmalar nedeniyle de, farkl kiiler, ayn durumla ilgili farkl
yarglar retebilirler. Bu, olann olduu gibi deil, olduundan farkl alglandn, yani
edinilen bilginin yanltc olduunu gsterir. Parman soktuu ayn suyun scakl iin,
farkl kiiler scak, lk, serin eklinde farkl yarglar retebiliyorsa, o su ayn anda bu
ekilde olamayacandan, bu bilgilerin en az ikisi yanltc demektir. Yanltc olduu
belirlenen bilgiler, bilimsel bilgi olamazlar.
2- Dnsel Bilgi
Bu tr bilgilere, felsefi bilgi, dnce veya gr de denir. Yeni duyumlar ve eski
bilinenler zerinde dnmeyle retilen bilgidir. Bilinenler birbirleriyle ilikilendirilerek yenibilgiler retilir. Dnsel bilgi retme srecinde, duyumsal bilgiyi karlatrmak iin
kullanlan eski bilgiler eksik veya yanlsa, dnme becerileri eksikse, dnme yeterlikleridkse, dnmede uygun sreler kullanlmamsa, dnceyi olumsuz etkileyecek ortam
deikenleri glyse, dnsel bilgi, duyumsal bilgiden daha ok yanltc olur. Bunlarn
tersinin olduu durumlarda, dnsel bilgi, duyumsal bilginin yanltcln azaltabilir.
Bilinenler yanltcysa, dnce gl ve dnme sreleri uygun bile olsa, sonu
yanltc olur. rnein, olguculuu anlamlandrrken, szcn yabanc dildeki kk olan
positive in anlamlarndan sadece birine bakarak, ona kesin, mutlak gerek anlam yklerve yle anlarsanz, bu yanltc bilgi, dnce sonularnz da yanltc klar. Bilinenler
eksikse, rnein dnyann dndn bilmiyorsanz, gnei sabah ufkun bir tarafnda, len
tepede, akam ufkun br tarafnda grnce, gnein dnyann evresinde dndndnebilir ve yanlrsnz. Geni al ve uzun erimli dnmyorsanz, bu grme kapsamnz
dndakileri dikkate almadnz iin yanlabilirsiniz. Dnrken nedenlemiyor, alnan
olduu gibi kabul ediyorsanz, gerek nedeni gremeyip yanl dnce retebilirsiniz. evre
koullarnn olumlu veya olumsuz olmas, korku, kayg veya ar iyimser-ktmser durumlar,
dncemizi etkileyerek ynn deitirip bizi yanltabilir. Dnceniz baz varsaymlara
(denenmemi kabullere) dayal ise, bu kabullerinizden birinin yanll bile dnce
sonularn yanl klabilir. Dnsel bilgilerin de bilimsel bilgiye dntrlmedike bizi
yanltabilme derecesi yksektir. Duyumsal ve dnsel bilgiler, insan duyum ve dncesinin
yanlln ve yanltcln, greliliini tar, yanltc olup olmadklar belirlenmemiolduklarndan, yarg retmede bu aamada bilgiler olarak, bilimsel bilgiler gibi
kullanlmamaldrlar.
Ayn anda parman ayn suya sokan kiilerden biri, Kaplcadan alnd sylenen bu
su lk, ama ben daha nce bir kaplcaya gitmitim suyu ok scakt. O zaman bu su da lk
olmamal, ben yanlyor olmalym, bu su iin biraz scak diyeyim dncesiyle , lk olarak
alglad su iin biraz scak diyorsa, eski bilinenlerin eksiklii nedeniyle yanltc bir
dnsel bilgi veriyordur.
Dnsel bilgiler, bilime yol gsterici, ufuk ac, yeni denemelere gtrc,
isteklendirici olabilirler, ama bilimsel bilgi olarak kullanlamazlar, nk yanltma olaslklar
yksektir. Bilim adamlar, akld, sama dnceleri (felsefeleri) bile deneme amacyla
7/30/2019 BLMSEL ARATIRMALARDA NTEL-NCEL YANILGILARI
5/17
5
kullanabilir, yanltclk denemeleri yapabilirler. Ama dnsel bilgileri, yanltc olmadklar
kantlanmadka bilimsel bilgi olarak kullanamazlar. Kullanrlarsa, yanlma olaslklar
yksek olur. nk bu bilgiler, yanltclk denemesinden gememilerdir. rnein,
paradigma adyla tanmlanan dnce kalplar ve bu kalplar kullanlarak retilen bilgiler,
dnsel bilgidir, bilimsel bilgi olarak kullanlamazlar. Bu nedenlerle, bilgilerin yanltclk
sralamas oktan aza doru yle yaplabilir : Uygun retilmemi dnsel bilgi duyumsal
bilgi uygun retilmi dnsel bilgi bilimsel bilgi.
3- Bilimsel Bilgi
Bilgi edinmenin amac, gerektiinde onu kullanmaktr. Kullandmz bilginin bize
yararl olabilmesi, beklediimiz sonular retebilmesi iin bizi yanltmamasn isteriz.Yanltc olmayan bilgi, yanl bulunamayan bilgidir. Eer dnyada her eyin srekli bir
deiim, bakalam iinde olduu doruysa, bu, bilgi iin de geerlidir, o zaman bilgi desrekli deiecek demektir. Bu durumda, yanl olmayan bilgi yerine, bugn iin yanl
bulunamam bilgi den sz etmek gerekir. Bir bilginin eitli denemelerle yanllar aranm
ama bulunamamsa, yanl bulunana kadar doru kabul edilir. te bu bilgi, imdilik yanl
bulunamad iin bizi yanltmayaca dnlen bilgi, bilimsel bilgi olarak adlandrlr.Bunun iin, yaplan yanllama denemelerinin gvenilir (aldatc olmayan) olmas gerekir. Bu
gvenilir deneme dzeneklerinin genel ad, bilimsel yntemdir.
Bilimsel bilginin ve yntemin yanltc olmamasn salamann iki temel aracndan
biri, geerli, yani o ama iin kullanlabilir, o amaca gtrc olmasdr. Bilginin de,
yntemin de bir ara olarak temel zellii, amaca gtrclktr. Aralarn ve birer araolarak bilgi ve yntemin geerlilik derecesi, amaca uygunluk, ona gtrclk derecesidir.
Bir bilginin yanltc olup olmadn belirlemek iin kullanacamz yntem, bunu ne derece
belirleyebiliyorsa, o derece geerlidir. Bilginin gereklik zellii, yanltc olmama
durumudur. Yntemin bilimsellii, bilginin yanllar varsa, bunu ortaya koyabilme
derecesidir. Amaca gtrcln kalcl ve benzer durumlarda deimemesi ise o bilgi
ve ynteme gvenebilmemizi salar, bu da gvenilirlik olarak bilinir. Aralar, ayn zellii
ayn koullarda ltklerinde anlaml olarak farkl olmayan sonular veriyorlarsa,
gvenilirdirler. Geerlilik ve gvenilirlik, yanltc olmamalar iin, aralarn sahip olmalar
gereken iki temel zelliktir. Bilimsel bilgi de, onu retmenin, denemenin arac olan bilimselyntem de aratrlar.
Bilimsel bilgi edinmenin temel yntemi yanllama denemeleridir. Bir bilginin
yanllarnn olup olmadna bakarak bizi yanltp yanltmayacan syleyebiliriz.
Dorulama bu sonucu vermez. Birok yanl olan bir eyin iinde bir veya birka dorubulunabilir. almayan bir saat bile gnde iki kez doru zaman gsterir. Dorulama abas
bu bir veya birka doruyu bulma eklinde olur, bunlara bakarak ona doru denirse, yanllar
olan bir eye doru denmi olur. Bu nedenle bilimsel bilgi retimi dorulama ile deil,
yanllama ile olur. Her ynne baklarak yanl aranan bilginin yanl bulunamamsa,
bulununcaya kadar o bilgi doru kabul edilir. te yanltc yan bulunamam olan bu bilgi,byle bir yan bulunana kadar, bilimsel bilgidir.
7/30/2019 BLMSEL ARATIRMALARDA NTEL-NCEL YANILGILARI
6/17
6
Bilgiyi insanlar veya dier nesneleri kullanarak elde edebiliriz. nsan araclyla bilgi
edinmeye kalktmzda, insann bilgiyi deitirebilen znel yan karmza kar. Duyu
organlarndaki farkllklar, alglama farklar, deerleri, bilgileri, alkanlklar, sreten olumlu
veya olumsuz etkilenebilecek olmalar, karlar gibi kiisel farkllklar, bilgiyi bize olduu
gibi deil, farkllatrarak getirmelerine, deitirmelerine yol aar. Oysa insan d nesneler
byle deildir. Bir yemei tadan farkl kiiler, onun tuz derecesi iin farkl eyler
syleyebilirler. Bu, o yemein tuz derecesinin birka farkl ekilde olduu anlamna gelmez.
nsanlara sormak yerine, bir tuz derecesi lme arac kullanrsak, birden ok deil, bir tek tuz
derecesi elde ederiz. Birden ok insan, birden ok tuz derecesi sylediinde hangisi gerektir,
hangisinin dediine gveneceiz? Hangisinin doru olduunu nereden bileceiz? Tuz lme
arac kullandmzda byle sorunlarmz olmaz. Aracmz geerli ve gvenilir olduu srece,
sonu bizi yanltmayacaktr. te yanltc olmayan veya yanltcl daha az olan bilgiler
edinmek amalandnda, bilgi edinme arac olarak insan yarglarn deil, nesnelerkullanlarak yaplan bilimsel l aralarn kullanmalyz, bilimsel lmeler yapmalyz.
lemediimiz bilgi bilimsel de olamaz, nk bilginin yanltc olup olmadndeerlendirmemiz gerektiinde, lm sonularna bakmalyz. nk lemediimiz eyi
deerlendiremeyiz. Deerlendirme, lm sonularnn bir lnle (standartla)
karlatrlarak deer yargs retme iidir. Bilimsel bilginin tipik bir zellii, insan
yanllndan uzak, nesnel aralarla llm olmasdr. Nesnellik, insan yarglarndaki
grelik yanlgsn ortadan kaldrr. Bir metre seksen santim uzunluundaki bir kii, bir cceye
gre uzun boylu, iki metreden uzun birine gre ise orta boylu olarak tanmlanabilir. Butanmlarn hangisi yanltc olmayandr? Nasl seeriz? Nesnel lme aralaryla yaptmz
lmlerde bu yanltclklar yoktur ya da en aza indirilmitir. Gerekler vardr ve greli
deildirler, greli olan alglardr. Bu greli alglar gerei deitirerek verdikleri iinyanltcdrlar, bu nedenle de bilimsel bilgi deildirler. Bin dolar, bir yoksula greok para
iken bir varsla gre az para dr. Bin dolar, ok veya az alglanan iki deiik miktar deil,
ayn tek miktardr.
Ayn anda ayn suya parman sokup, suyun scakl hakknda farkl bilgiler veren
kiiler, bu bilgilerin yanltclndan kurtulmak istediklerinde, sy lmek iin hazrlanm,uygun (geerli ve gvenilir olduklar kantlanm) s lme aralarn kullanarak bilimsel
bilgi elde edebilirler. Bu bilgi, suyun ssnn var olan durumunu gsterir, o durumun
duyumsal ve dnsel bilgi edinme srelerinde kiilerce arptlm olan aldatc bilgilerini
deil. Kullanlan lme aralar, kiiden kiiye deiebilen ve bu nedenle de s yanndakiisel alg ve yarg farkllklarn da gsterdii iin s konusunda yanltan deil; s
deimesiyle deien, s ile ilgili duyum ve dnce yanllklarn iermeyen, bu nedenle de
s deiimlerini gsteren aralardr. Bu nedenle bunlarn gsterdii sonular, alg ve yarg
yanlglarn iermezler, bunlarn yanltclklarn tamazlar.
Bilgi trlerinin yukarda verilen zelliklerini aadaki zet tabloda grebiliriz.
Bilgi Trleri Ve zellikleri
Duyumsal Bilgi Dnsel Bilgi Bilimsel Bilgi
7/30/2019 BLMSEL ARATIRMALARDA NTEL-NCEL YANILGILARI
7/17
7
==================== ======================= ==================
Duyumlarla edinilir Dnmeyle elde edilir Yanllamayla elde edilir
___________________________________________________________________________
Duyu organlar, evre, eski Duyu organlar, eski bilinenler, Yanllama dzenekleri ve
bilinenler yanltabilir evre ve dnce yanltabilir dnce yanltabilir
___________________________________________________________________________
Aldatc olma olasl Aldatc olma olasl Aldatc olma olasl,
yksek olabilir dk, yksek, ok yineleme-yanllama
yksek olabilir olanaklar olduundan,
ok dktr
___________________________________________________________________________
.
Bilimsel bilginin bir zellii, btnletirilmi, sistemli hale getirilmi, dier bilimsel
bilgilerle balantlarnn belirlenmi olmasdr. Yanllama abalar, bu btnlk iinde, bu
ok ynllkle yrtlmelidir. Aksi halde, btnn baz paralar gzden karlabilir, baz
eksiklikler olabilir. Bilimsel yanllama, ok ynl olmaldr ki eksiklikler yanltc olmasn.
Eksik ve yanl bilginin gtremeyecei yanlg da ktlk de yoktur. Bunlar temel aldatmakaynaklardr. nsanlar, topluluklar bunlarla kandrlr. Bilimsel bilgi yerine eksik ve yanltc
bilgi kullananlar, aldanrlar, aldatlrlar, veya bakalarn aldatrlar.
Bilimsel bilgi, birikimlidir, yani kendinden nceki bilgilerden yararlanr, onlara
dayanr, onlar kullanr. Yanlmamak iin bilinen yanltc olmayan bilgiden yararlanr.
Bilimin geliimi iin bu zorunludur. Aksi halde her bilgi retimine sfrdan balanmas gerekir
ki bu durumda gereksiz tekrarlar nedeniyle hem zaman ve her tr kaynak ziyan edilir, hem de
her ey yeniden bulunmaya allaca iin bilimsel geliim zorlar, engellenir, ok yavalar.
Eski bilinenlerden yararlanmamak, eksik bilgi kullanmak demektir, eksik bilgi ise bu eksikliiboyutunda yanltr. Bu yanlg nedeniyle, ulalan sonu bilimsel bilgi olmaz. Bu nedenle,
bilimsel bilgi retiminde, nce bilinenlerin tamam derlenir, bunlardan yararlanlr. Bunlar,
zerinde allacak sorunu aydnlatr, onun her ynyle ve eksiksiz olarak grlp
bilinmesine hizmet eder, denenecek dncenin boyutlarn, deikenlerini, bunlarn
ilikilerini, hangilerindeki hangi deiimlerin ne sonular reteceini grmemizi salar,
ufkumuzu geniletir, eksiklerimizin bizi yanltmasn nler.
Bilimsel bilginin yanltc olmadan kullanlabilecei ortam ve koullar vardr. Bunu
belirtmek iin, bu bilgi, u ortam ve koullarda yanltc deildir denir. Bu gerek, bazlarnn
sand gibi sadece sosyal bilimlerde deil, fen bilimlerinde de geerlidir. tane bein onbe etmesi, onluk say taban iin dorudur. Dnyada tartlnca yetmi kilo gelen birini Ayda
tartmaya kalkarsanz, hi de yle olmadn grrsnz. Newton fiziinin baz zellikleri,
atom alt paracklarda geerli deildir. Sosyal bilimlerde de bir bilimsel bilginin yanltc
7/30/2019 BLMSEL ARATIRMALARDA NTEL-NCEL YANILGILARI
8/17
8
olma olaslnn ok dk olduu, bilginin genellenebilecei ortamlar kullanlr. Bu
genelleme ortamna evren denir. Evren, o bilginin yanltmadan kullanlabilecei evrenin,
geler toplamnn addr. Bu evre iinde, o bilginin yanltma olasl matematik kullanlarak
hesaplanr, genellikle yzde olarak sylenir, bilinir, yazlr. Bilgiyi kullanacak kii de bu
yanlma payn bilir, bilginin kullanmnda hesaba katar. Bylece, bilimsel bilginin hangi
alanda ve hangi yanltclk dzeyinde kullanlabilecei belli olur. Bu da o bilginin
gvenilebilirliinin llm-hesaplanm bir kant olur.
nsan znelliinin, duyumsal farkllklarn, insann ayn eyleri farkl, farkl eyleri
ayn sanma zelliinin yanltclndan; duyumsal ve dnsel bilgilerin, evre koullarnn
aldatclndan korunmak; bunlara bakarak yanlmamak iin, bilgi edinmede, znel insan
yarglar yerine, nesnel lm aralar kullanlr. Bunlar, farkl duyum ve dnceye gre
farkl sonu gstermediinden, bunlarla yaplan lmlerde, yanltc olmayan sonular elde
edilir. Bilimsel (yanltc olmayan) bilgi edinmenin koullarndan biri de budur. Demetin
boyu hakknda kiisel yarglar almaya kalkarsak, herkesin yargs ayn olmayacaktr. Amaonun boyunu rnein metreyle lmeye kalktmzda, lenin gz veya elinin ayar bozukdeilse, ayn sonula karlarz. lme aracnn kullanmn otomatik yaparsak, len
insann yanltclndan da kurtuluruz.
Bilimsel bilgiler, szel anlatmn olas greli yannn yanltclndan korunmak iin,
saylarla anlatlmaya allr. Mzii ok seviyorum sz, ok sznn kesin olmayan
snrlarn vermez, bu okluun derecesini tam belirtmez. Alinin ok algs ile Ayeninki
ayn olmayabilir. Bana para ver ok olsun dediinizde ikisinin verecei miktar, ok dk
rastlantlar dnda ayn deildir. Mzii on zerinden sekiz seviyorum, bana on bin euro
ver denildiinde, anlatlmak istenen, szel anlatma gre daha belirgin, bilinen, kesindir. Bunedenle de bu saysal anlatmlar kullanmayan szel anlatmlar, yanltc olabilir. Yanltmayan
bilgi retmek-kullanmak istiyorsak, bilgiyi olasnca saysallatrmalyz. Benim adm ve
soyadm aynen tayan belki yzlerce insan var. Ama benim TC kimlik numaram tayan
baka biri yok. Bilim alanlarnn matematikten yararlanma dzeyleri arttka, yanltclklar
azalaca iin, bu alanlarn bilimselleme derecelerini belirlemek amacyla, matematikten
yararlanma dzeylerine baklr. Bilim alanlarnn matematikten yararlanma dzeyi arttka,
bilimsellik dzeyleri de artar.
Veri okluu nedeniyle, bilimsel bilgi elde etmek iin aratrmada toplanan veriler
gruplandrlabilir. Baz alanlarda veri elde edilemeyii veya dorudan lme yaplamaynedenleriyle de elde edinilen verilere baklarak, llemeyenlerin kestirilmesi salanabilir. Bu
amalara ulaabilmek, bu sorunlar zebilmek iin, matematiin bir uygulama alan olan
istatistikten yararlanlr. Bylece, daha az veriyle sonuca ulalarak, kaynaklar daha aklc
kullanlm olur. Dorudan lmle edinilen veriler ilikilendirilerek, karlatrlarak
yanltclklar denenebilir. Bir tr yanltclk testi olan istatistikten yararlanlmadnda,
verilerin yanltclklar hakkndaki bilgilerimiz de azalr. Elbette bu olumlu sonulara
ulaabilmek iin, istatistiin uygun kullanm da gereklidir. Bazlarnca yanl kullanlyorolmas, aracn deil, kullanann yanldr. Bu uygun kullanma koulu, yukarda yazlanlarn
hepsi iin geerlidir.
Bilimsel bilgi retmek iin yaplan aratrmalar denetlenebilir olmal, yani, okuyucu, o
bilgilerin yanltc olup olmadn gerektiinde aratrmay kendi de yineleyerek
bilebilmelidir. Bunun iin, aratrmada kullanlan n bilgilerin yanltcl, yntemin
7/30/2019 BLMSEL ARATIRMALARDA NTEL-NCEL YANILGILARI
9/17
9
yanltcl, elde edilen verilerin yanltcl, bunlara dayanlarak retilen sonularn
yanltcl denenebilmelidir. Bilimsel aratrma raporu, bu denemelerin hepsini okuyucunun
yapabilecei zellikte yazlmaldr. Bilimsel bilgiler, herkese ak ve herkese denenebilir
olmaldr.
Bilimsel Aratrmalar
Bilimsel bilgi edinmenin temel yolu, bilimsel aratrma yapmaktr. Her aratrma,
bilimsel, yani yanltc olmayan bilgi retemez. Bu nitelikte bilgi retimi iin, yanllamaya
dayal deneme dzeneklerinin kurulmas gerekir. Bu dzeneklere bilimsel yntem denir.
Bilimsel bilgi, bilimsel yntem kullanlarak elde edilir. Bilimsel aratrmalar, sorun zme
veya rnek olay almalaryla kartrlmamaldr. Bilimsel aratrma, bilimsel bilgi retmekamacyla yaplr. Sorun zme veya rnek olay almalar ise, bilinen bilimsel bilgiler
kullanlarak bir sorunun zlmesi, bir durumun aydnlatlmas amalaryla yaplr, bilinen
bilimsel bilgiler, o durumda kullanlr.
Bilimsel yntem, snanan bilginin aldatc olup olmadnn belirlenmesini salayc
olmaldr. Yani aratrma sonunda ulalan bilginin aldatc yannn bulunmad, belirlenen bir
olaslkla kantlanm olmaldr. Bu sonucu vermeyen aratrmalar bilimsel olamaz, bu sonucu
bilinmeyen bilgiler bilimsel bilgi olamaz, nk bugn bilinenlere gre bu bilginin aldatc
yan bulunamamtr sonucunu dourmamlardr. Bu nedenle bilimsel yntemin eitli
tekniklerini seme ve kullanmada da zenli olmak gerekir. Yanllama aralar kullanmayanyntemler, yanl bulamayacaklar iin bilimsel yntem de olamazlar.
Bilimsel yntemin hangi tekniinin seilecei, aratrmann amacna baldr. Bilimsel
aratrmac, aratrmada kullanaca sadece iki geyi dier aralarndan bamsz olarak
seebilir. Bunlardan biri amac, dieri evrenidir. Dier aralarn seiminin temel lt
amalardr. Her ama-ara ilikisinde olduu gibi, bilimsel aratrmada da yntem amaca
gtrc olmaldr. Bu amacn genel erevesi, yukarda tanmlanmaya allan bilimsel
bilgiyi retmektir. Bunun iin, nce, denenecek bilgiyle ilgili her tr n bilgi toplanr. Bu bilgi
birikimi, aratrmacnn dnce ufkunu geniletir, eksik ve yanllarn azaltr. Bu durum,
onun deneme ile ilgili kararlarnn yanlglarn azaltmaya yarar. Bunlar yaplmadnda, eksikve yanl bilgi ile ancak yanltc bilgiler retilir.
Bilgi toplama aamasn, deneme yarglar (denence) retme ii izler. Toplanan bilgiler
kullanlarak oluturulan denencelerin, bu bilgilerden yararlanld iin, bilimsel bilgiye
dnme olasl daha ok olur. Denenceler yerine, aratrma amacna ulaabilmek iin
oluturulan soru cmleleri de kullanlabilir. Amalar bylece ak ve net hale getirilmelidir ki,
nelerin, nasl yaplmas gerektiine ilikin olarak yanltc olmayan kararlar verilebilsin.
Daha sonraki ana aamalardan biri, aratrma sonularnn genellenebilecei bir evren
dnlyorsa, bunun belirlenmesi ve bu evreni temsil edici rneklemin alnmasdr.rneklemden alnacak bilgilerin evrende kullanldnda yanltc olmamas iin, rastgelerneklem seilmez. Matematikten yararlanlarak rneklem bykl belirlenir. rneklem
alnrken de, denence veya soru cmlelerinde aranan zelliklerin rneklemde bulunmas
7/30/2019 BLMSEL ARATIRMALARDA NTEL-NCEL YANILGILARI
10/17
10
salanr. Bunda yanlmamak iin, yanl davranlmaz, evrenin zellikleri ve gerektiinde
oranlar rnekleme yanstlr.
Bir sonraki aama, verilerin nasl toplanacann belirlenmesidir. Bunun iin hangi
aralarn uygun olduu, bu aralarn geerli ve gvenilir olup olmadklar belirlenir,
hesaplanr. Sonra, toplanan verilerin nasl zmlenip yorumlanaca belirlenir. Bunlararatrmacnn aratrma balangcnda verdii szler, yapt balantlardr. Aratrmacnn,
aratrma sonucunu keyfine gre yorumlamasn, bulgularn arptmasn engellemeye veyabyle yapmsa bunun grlmesini salamaya yararlar. Bu yazlanlarn hangi etkinliklerle
nasl yaplaca, bilimsel aratrma kitaplarnda ayrntl olarak bulunabilir. Grlebilecei
gibi, bilimsel aratrma yapmak kolay i deildir. Elinize mikrofon alarak, rastgele gzlem
yaparak, nnze gelen birilerinin dedii eyleri kaydederek, baz bilgiler elde edebilirsiniz
ama bunlar dnsel bilgiler olduklarndan yanltclk dzeyleri yksektir, bilimsel bilgi
olarak kullanlamazlar. Bu yollarla bilimsel bilgi retemezsiniz.
Nitel - Nicel Yanlglar
Son yllarda, bilimsel bilgi retmenin zorluklarndan kamak isteyenler iin bir
snak, bir oyalanma arac, geri kalm lkeleri bilimsel bilgiden uzak tutarak daha kolay
aldatmak iin bir ynelim olarak, bilimsel bilgi retici olmayan baz uygulamalar, bilimsel
bilgi retme arac, bilimsel aratrma olarak gsterilmeye allmaktadr. Bilginin gerek g
olduunun farkna varan lkelerin, smrdkleri lkelere bu gc vermek istememeleridoaldr, onlarn amalarna da uygundur. Aldatlmak istenen insanlarn oyalanma aralarna
gereksinimi olur, bu aralar kolay kullanlr olursa da oynayanlar ve oyalananlar, bylece hem
kendisi aldanan, hem de bakalarn aldatanlar oalr. Bakalarn bu yolla aldatmak iin
ynetimde kullanlan aralardan biri de komisyonlardr. Birilerini bir sre sonusuz ilerle
uratrmak, bktrarak isteklerinden vazgeirmek, yanltmak, o srada da isteklerinizi onlarn
engellemesi olmadan gerekletirmek iin komisyona havale tuzan iletebilirsiniz. Amabilimsel bilgi aramann amac bunun tam tersidir: Yanlmamak, yanltmamak.
nce bu yanltma iinin altyaps hazrlanmalyd. Bunun en snrsz alan da
felsefeydi. Amaca uygun bir iki felsefeci, yeni, pozitivist olmayan paradigma retmeyekoyuldu. Bunun tohumlar, insanlarn ok deer verdikleri, kutsal saydklar din duygusunu,
insanlar aldatmak iin yzlerce yldr kullananlarca ekilmiti. Bu dnya yalandr. Gerek
diye bir ey bu dnyada yoktur. Nesnellik diye bir ey yoktur, bak alar vardr. Farkl
paradigmalar vardr nsanlar bu fiziksel dnyann gereklerinden uzaklatrmak, bu
gereklerin yararlarn sadece kendiniz kullanmak, onlarn bunlar bilmemesini grmemesini
salamak iin oyalamak istiyorsanz, onlara bu gerek fiziksel dnya yerine, metafizik bir
hayali dnya verirsiniz. Pozitivist diye sulayp, deneyci, yanllamac bilim anlayn
karalamaya alanlarn paradigma s ite bu metafizik (fizik tesi, fizik d) anlaytr.
Metafizik, duyu organlaryla ulalamayan hayali bilgilere snr. Fal, by,
kadercilik, olaylar fizik tesi glerle aklamak, kant aramak yerine koulsuz inanmak,
gerek olanla olmayan ayramamak, dnlen her samal gerek zannetmek metafiziin
tipik yanlardr. Eski yunan filozoflarnn algladmz d dnya, asl dnyann kusurlu bir
7/30/2019 BLMSEL ARATIRMALARDA NTEL-NCEL YANILGILARI
11/17
11
kopyasdr anlayn bugne tamak isteyebilirsiniz. Bu bile iinde yaadmz fiziksel
dnyay reddetmenin gerekesi olamaz. Metafizik bir dnya varsa bile, fiziksel bir dnya da
vardr, bunun reddedilmesi, bir varlk olarak kendimizin reddedilmesi anlamna gelir.
Kendimiz yoksak, dncelerimiz nasl olabilir. Metafizik bir dte yaayanlarn, deil
gelecein uygarln retmesi, bugn anlamas bile olanakszdr.
nsanlar metafizik yarglarla kandrmak, ok eskiden beri kullanlan bir yntemdir. Bu
yarglar, aldatmann tipik bir eklini de iinde barndrr: Kandrmak istediinizin gveninikazanmak iin nce bir-iki gerek bilineni sylersiniz. Bu kii doru sylyor algs
uyandrdnz m, artk amacnza gtrc her yalan syleyebilirsiniz. Kar kmalar zor
olur, kmaya altklarnda da bataki doru bir iki ey sylemek yntemine dnersiniz,
veya onlar yanlmakla, gnah ilemekle, soyutlanmakla korkutursunuz. Hele bizim
lkemizde yaygn olduu gibi dinleyenler anlamaya deil anlamadan ezberlemeye almsa,
iiniz ok daha kolaydr. Bu yaznn bandaki anlamak sorunu balkl ksm, bunun
anlalmas iin yazlmtr. Felsefi bilgi ile ilgili ksm da bu tr bilgilerin niteliini,yanltcln gsterme amaldr. Ad bile yanl olan, nitel aratrma denen uygulamalarnyanlglarndan bir ksm aada tartlmtr:
1-Nitelik, zellik demektir. Bir eyin sahip olduu zellikleri, onun nitelikleridir. Nitel,
zellikle ilgili demektir. Nitel aratrma da zellikle ilgili aratrma demek olur. Peki, bir de
zelliklerle ilgili olmayan aratrma m var? Yani aratrmalar, zelliklerle ilgili olan ve
olmayan diye ayrabilir miyiz? zelliklerle ilgili olunca nitel, olmaynca nicel oluyor yle mi?
Bu sadece dilsel-anlamsal deil, ayn zamanda mantksal bir elikidir. Bilimsel aratrma,
sadece zelliklere veya sadece bunlarn saysna bakp gemez. Yanl isimlendirerek nicel
denen aratrmalarn ilgilendii nicelikler, zelliklerle, yani niteliklerle ilgili niceliklerdir.Yani o aratrmalar, zellikleri, nitelikleri de aratrrlar. Bu anlamda, yanl adlandrlarak
nicel denen aratrmalar, niteliklerle ilgili nicelikleri verdiinden, niteli de ierirler. Bu
da aratrmalarn nicel-nitel diye ayrlamayacan gsterir. Bu gerek, aratrmalar byle
yanl adlandranlarn baz yaynlarnda da itiraf edilmektedir. Ayrca, adna nitel denilerek
yaplan birok aratrmada, nicelikleri de gsteren pek ok rakam bulunmaktadr.
2-Yalnzca niteliklerin belirtilmesiyle yetinilirse, eksik bilgi retilmi olur, o da yanltr.
Bilimsel aratrma, sadece nitelikleri verip gemez, onlarn niceliklerini de vererek daha ok
bilgi salar. Bir insann cildinde beni olmas bir niteliidir. Bu benlerin saysn da bilirseniz
bilginiz artar, bylece de yanlma olaslnz azalr. Bu benlerin zelliklerini belirtirkensadece bu zelliklerin szn etmekle yetinmez, bu zelliklerin derecelerini de belirtirseniz,
rnein bu dereceleri belirten rakamlar kullanrsanz, daha ok bilgi elde edersiniz. Yalnzca
niteliklerle ilgilenir, nicelikleri grmeyip geerseniz, eksik ve yzeysel bilginin
yanltclndan kurtulamazsnz, yanlglara ak olursunuz.
3-Saylar, sadece nicelik bildirmez, nitelikleri derecelendirmek iin de kullanlr, yani
niteliklerin dzeylerini de belirtir. Bu durumda, nicel(!) aratrma, ayn zamanda nitel(!) de
olur. Niteliklerin derecelerini szel olarak verirseniz, anlam belirsizlii nedeniyle kesinlikten
uzaklar, netlik oluturamazsnz. rnein, bugn naslsn dediinizde, idare eder
yantn alrsanz, o kiinin nasl olduuna ilikin net bir alg oluturamazsnz. Farkl kiilerinalglar da farkl olabilir. Oysa idare eder diyen o kiinin durumu, belli bir durumdur, farkl
kiilerin alglad farkl birka durum deil. Saylar kullanrsanz, kiinin nasl olduuna
ilikin niteliini ak ve net renebilirsiniz: Bugn on zerinden kasn diye sorduunuzda
7/30/2019 BLMSEL ARATIRMALARDA NTEL-NCEL YANILGILARI
12/17
12
syleyecei rakam, rakamlar bilen herkes iin daha net ve zerinde uzlalabilir bir sonu
gsterir. Ali, seni ok seviyorum diyen Ayenin sevgisinin dzeyi, net olarak belli deildir.
Btemiz ok ak vermedi diyen politikac da bu genellie ve net olmayan bilgiye snarak
halk aldatmaya alr. Oysa Aye, Ali seni on zerinden sekiz seviyorum derse Ali bu
sevginin dzeyini daha net grebilir. Politikac da, btemiz bu yl on bin liradr, bunun be
bini aktr derse, halk gerei daha net grebilir. Aksi durumlarda aldanrz.
4-Nitel aratrmalarn derinlemesine bilgi verdii ezberi de tmyle gerein tam tersidir.Okuduunu anlamadan olduu gibi alp kullanma alkanlnda olan, acaba bu bilgi yanltc
mdr diye dnmeyen, sorgulamayan insanmzda bu tr ezber yanlglar oktur. Gerek,
bu bilginin tam tersidir. Nitel denen ve sadece nitelikler ve onlarn eksik bilgiye dayal
olduklar iin yanltc sonular reten yorumlar ile uraan aratrmalar, yzeysel bilgi elde
ederler. Niteliklerin saylarn bilmedikleri gibi, derecelerini de net olarak bilemezler, bu bilgi
derinliinde olmadklar iin de yzeyseldirler. Nitelik bir zellii, nicelikse onun derecesini,
dzeyini, derinliini gsterir. Bir nitelii anlatmak iin en ok birka szck kullanabilir, buanlamda da o szcklerin saysyla snrl, yzeysel anlatm olursunuz. rnein, bir ieinniteliklerinden biri olan gzelliini anlatmak iin iin, gzel, ok gzel, mthi gzel,
harikulade gzel, biraz gzel gibi, ok ok iki elin parmaklar says dolaynda derinlik
retebilirsiniz. Oysa ayn nitelii sayyla anlattnzda, iki say arasn sonsuz blebileceiniz
iin, o nitelie ilikin sonsuz derinlikte bilgi verme olasl elde edersiniz. Bilimsel
aratrmada bulgu elde etmek iin anlam derinlii olan sorular sormay bilmeyenlerin, bu
aratrmalar yzeysellikle sulamas doaldr. Eitilmemi halkn bu tr sylemlere kanmaskolaydr. rnein, bir lkeyi herkesi sindirerek, tek adam diktasyla yneten bir ynetici,
demokrasi szn azndan drmeyerek, kendine kar olanlar demokrasiye kar gibi
gstererek halk aldatabilir. Sorgulamayan insanlarnn kandrlmas kolaydr. Bilim adamlar
bu aldan iinde olamazlar.
5-Bilimsel bilgi retimi yerine, yanltcl yksek bilgi retimi yapmak, Nesnellik yoktur
diyerek bir nesne olan kendini bile inkar etmek, yok saymak savunulabilir eyler deildir.
Nesnellik, nesneye ilikin olmaktr, nesne, duyumlarla varln bildiklerimizdir. Olgular ve
buna dayal gerekler olan olguculuu reddetmek, metafizie ynelmek, yenilmilerin,
ezilmilerin avunmak iin sarld, doru olduuna inanmak ihtiyac duyduu kendini
aldatma abalardr. Baarl olamamann ynelttii batsn bu dnya sapmalardr. Bu
mantkla unlar da rahatlkla sylenebilir: sizlik diye bir olgu yoktur, alk, hastalk,yoksulluk yoktur. Herkesin yoksulluu kendi algsna gre deiir, Bir lokma bir hrka ile
yetiniyorsanz siz yoksul deil varslsnzdr. Bu dnya diye bir ey yoktur, size yle geliyor,
sizin iin br dnya vardr Bunlar, gerek yoktur diyerek insanlarn gerei grmelerini
engellemeye hizmet edebilir. Bazlar bunu bilinli olarak, sizi kandrmak iin yapar, bazlar
da bu safsatalara inanr, aldatlr, bunun farkna da varamaz. Ayrca, paradigma diye sarlnanbu metafizik bilgi, bir felsefe, yani dnsel bilgidir, bilimsel bilgi deildir. Bu yaznn
balangcndaki bilgi trleri blm, bunun anlalmas iin konmutur. kinci snf,
yanltclk dzeyi yksek bilgilere sarlp bilimden uzaklamak, ancak yanlgya gtrr.
6-Nitel aratrma diye yaplan baz yaynlarda, hem gerek diye bir eyin olmadsylenir, hem de sosyal bilimlerde oklu gereklik vardr denilerek elikiye
dlr. Sosyal bilimlerde oklu gereklik vardr diyerek, ayn eyin fen
bilimlerinde olmad sylenmek istenir. Oysa fen bilimlerinde de oklu gereklik
7/30/2019 BLMSEL ARATIRMALARDA NTEL-NCEL YANILGILARI
13/17
13
vardr. rnein, uygulanan bir enerjinin derecelerine gre de oklu sonular alr,
oklu gereklerle karlarsnz. oklu gereklik olmas baka, bir gerekliin farkl
kiilerce farkl alglanmas bakadr. Bunlar kartrrsanz yanlr, yanltlrsnz.
Bir gereklik olarak elma vardr. Bir elmaya bakan insanlarn bazlarnn buna
patates, bazlarnn armut, bazlarnn elma demesi, bu elmann hem elma, hem
patates, hem armut olduu oklu gereini gstermez. Olan ey, oklu gereklik
deil, bilimsel olmayan bilgilerin bizi aldatmasdr. Elmaya bakan kiiler,
gzlerindeki yetersizlik nedeniyle onu patatese veya armuda benzetebilirler, yani
duyumsal bilgi onlar yanltabilir. Elmaya bakanlar, daha nce elma grmemi
olabilir, grdkleri yuvarlak cismi, bildikleri dier yuvarlak cisim olan patates veya
armuda benzeterek ona bu isimleri verebilirler. Yani, dnsel bilginin
yanltclyla yanl yarg retirler. Elma diye bir meyve vardr, bu gerektir, bu
gerei duyu organlarmzla alglayabilir, varln ve gerekliini kantlayabiliriz.Elbette hem sosyal bilimlerde hem fen bilimlerinde oklu gereklik vardr. oklu
gereklik baka, bir gerein farkl alglanlar olan yanlglar bakadr. Buyanlglardan kurtulmak iin bilimsel aratrmalar nesnel lmleri kullanr, olgusal
veriler toplar. Duyumsal ve dnsel bilgilerin yanltclna ak olarak, bir
geree ilikin yargsal veri toplamak, gerei deil, veri alnan kiilerin
yanlglarn toplamaktr, bunlar ayn gerei farkl niteledikleri iin yanltcdrlar,
yanltc olduklar iin de bilimsel bilgi deildirler. Okul mdrnzn ynetsel
yeterlii nedir diye sorduunuz retmenlerin bazlar dktr, bazlar dayksektir diyorsa, mdr ayn mdr olduuna gre, ynetsel yeterlii hem
yksek hem dk olamaz. Bu yarglar toplayp da nitel aratrma yaptm demek,
aldananlara bakarak aldanmak ve bakalarn aldatmann arac olmaktr.
7- Adna ne derseniz deyin, eitli konularda insanlarn dncelerini toplayan
aratrmalar da, eer yanl yntem kullanr, veya uygun yntemi yanl kullanrsa,
bilimsel bilgi deil, yanltc bilgi retirler. Nitel aratrma yanlglarna
kaplanlarn yaptklar, yanl yntem kullanmna; istatistikleri yanl kullananlarn
yaptklar da yntemi yanl kullanmaya rnek olarak verilebilir. Bazlar istatistiiyanl kullanyor diye bilimsel aratrmalar ve istatistii sulamak da bir ynelim
yanldr.
8- Qualitative sz ile yargsal veri toplayan , niteleyici almalar anlatlr, niteldeil. Niteleyici almalar, nitelenen eyle ilgili kiisel yarglar retir, olgusal deil.
Kiilerce arptlm yargsal bilgiler, ayn gzlenenle ilgili farkl sonular ierir.
Ayn gzleneni, kiisel yanlglar nedeniyle farkl nitelediklerinden yanltcdrlar
Bilimsel bir lme yapmadklarndan, bilimsel aratrma olarak grlemezler. Adlar
da nitel aratrma deil, niteleyici alma olur, bilimsel aratrma deil. Bilimselaratrmalar, kiisel yanlglardan uzaktrlar, nk duyumsal veya dnsel verilerin
kiisel yanltclklarn tamazlar, bunlardan arndrlm lme aralar kullanrlar.
9- Elbette bak alar ve bunlarla grebildiklerimiz, gremediklerimiz vardr. Bir
kilo baklavay retmek iin bir kilo eker kullanmsanz, ona koyduunuz ekerbellidir. O baklavay yiyenlerin bir ksm, ok tatl, bir ksm tad normal diyebilir. Bu
farkl grler, o baklavaya katlan nesnenin bir kilo eker olduu gereini
deitirmez. Sosyal gerekliin ok ynl olduu, bunu lmenin zor olduu da
7/30/2019 BLMSEL ARATIRMALARDA NTEL-NCEL YANILGILARI
14/17
14
dorudur. Ama yanltc olmayann lmek zor diye yanltc bilgiye sarlmak da
aldanmay getirir. Aldatc olmayan bilimsel bilgiyi aramak yerine, kolay olan
aldatcya ynelmek, yanltcdr. Bilim adamnn grevi, lmek zor diye
bilinmeyene boyun emek deil, bilimsel yntem kullanarak onu bilinir klmaktr.
10- Adna yanllkla nitel aratrma denen ve retimi bilimsel bilgi olmayan ey,aldatlmak istenen insanlarn bir ksmn oyalamann arac olarak hizmete konmu bir
kandrmacadr. Bu konuda basit bir bilgi taramas bile yapsanz, bu yntemin, Asya-Pasifik lkeleri iin uygun olduu yargsnn, bu tr yaynlar yapan baz yazarlarca
artk saklanmadn grrsnz. Yani, Asya-Pasifik lkeleri insanlarn bu yolla
uyutabilirsiniz. Ortadou lkeleri ne olacak m diyorsunuz? Onlarn ne yazk ki
bazlar oktan uyutulmu, hatta uyuturulmutur.
11- Nitel aratrma adyla yaplan yaynlarda, ok sayda yanltc, elikili bilgiler
bulunmaktadr. Ezberleyip yamamak o kadar kanksanmtr ki, birok yazar bu
yanlglar ve elikileri fark etmemilerdir. rnein bu tr bir yaynda evren,
lmlerin elde edildii grup eklinde yanl tanmlanmtr. Hem gerek yoktur
deyip, hem de Asl ama, okuyucuya betimsel ve gereki bir resim sunmaktr
diyebilmilerdir. Hem nesnellii reddedip, hem de Grmecinin yansz olmas
aratrmann nesnellii asndan nem tar yazmlardr. Hem genellemeyi reddedip,
hem de evrenden sz etmilerdir, bylece, evrenin, bulgularn genellenebilecei alan
olduu bilgisiyle elimilerdir. Gereklik grecelidir diyerek, gerein greceli
olmadn, greceli olann gereklik deil, gerekliin farkl insanlardaki yanlgl
algs olduunu grememilerdir. Hem saylardan kamlar, hem de nitel verilerin
saysal analizi ad altnda, bu verilerin, gvenilirliini artrmak, yanlln azaltmakiin saysal zmleme yapldn belirtmilerdir. Demek ki saysal zmleme
yaplmazsa, nitel veriler, yanl ve gvenilmezdirler. Demek ki, yanll azaltp nesnel
olmak gerekir. Peki, hani nesnellik yoktu? Hem sosyal olgularn gzlenebilirliini bir
eletiri olarak kitaplarna yazarlar, hem de gzlemi kendi aratrmalar iin bir
yntem olarak kullanrlar. Evren etkileimsiz bir sistemdir diyerek, hem evreni, hem
de sistemi yanl bildiklerini kendileri kantlarlar. Bu yaynlarn yanlglar, hakknda
bir kitap yazlabilecek kadar oktur.
12- Nitel adyla yaplan aratrmalar da birbirinden farkl zellikler tar. Aratrmasna
nitel deyip, saylarn olmad bir almaya yneldiini varsayan ama rakamlarla doluaratrma yapanlar da vardr. ou, sorunla ilgili n bilgi toplamaz. Yani gemiin bilgi
birikiminden yararlanmaz. Bunun kendisinde nyarg oluturacan syleyerek, n
yargnn ne olduunu bilmediini de kantlar. Bylece, szde aratrmalarn dnsel
ve bilgisel bir karanlk ve yoksullukla srdrrler. Hakknda yeterli bilgi edinmediiniz
sorunu zemezsiniz. Bilgiden yararlanmamann kanlmaz sonucu, yanlmaktr.
13 - Hem genelleme kaygs tamadklar halde evren yazarlar ve bylece eliirler,
hem de rneklem diye zerinde altklar grubu seerken, rneklem kavramna
taban tabana zt iler yaparlar. rneklem, evrenin aranan zellikler asndan
kltlm bir modelidir. Ama bunlar tmyle bunun dnda, keyfi seimler yappadna rneklem derler. Bu, rneklemin ne olduunu da bilmemektir. Bazlar da bu
konulara hi girmezler. Bazen de evrenden hi sz etmeden, rneklem yazarlar. Oysa
7/30/2019 BLMSEL ARATIRMALARDA NTEL-NCEL YANILGILARI
15/17
15
bir evreniniz yoksa, zerinde altnz bir grubunuz olabilir, ama rnekleminiz
olamaz. Evreniniz yoksa, rnekleminiz yoktur.
14- zel durumlar iin znel sonular retmeyi bilimsel aratrma sanmalar, en ciddi
yanlglarndandr. Bilimsel bilgi retmek baka, onu bir sorunun zm iin
kullanmak bakadr. Nitel aratrma diye yaplan bu bile deildir. Sorun zme gibi biramalar da yoktur, amalar resim izmektir. Ama izdikleri resimler, Picassonun
insan resimlerine benzer. Sana gre bu insann ba nerede diye sorar, cevaplayannerede derse ba oraya yaparlar. Bylece, ba dizinde bir insan grnts
izebildikleri gibi, verilen yantlara bakarak, bir ba dizinde, teki ba ayanda olan
iki bal insan resimleri de izerler. Sonra da buna oklu sosyal gereklik derler.
15-lmeye yanamamalar, dahas onu reddetmeleri, nesnel lm yerine znel
yanlglar koymalar temel zayflklarndan biridir. lmek zordur derler. Oysa
dayanak olarak kullandklar bu ezber ve gemite kalm yarglarn oluumundan
sonra geen onlarca yl, lmeyi de kolaylatran birok teknolojik yenilik getirmitir.
Artk ok kk birimleri yanlgsz denecek dzeyde len ok hassas lme aralar
vardr. Bunlar nitel aratrma uydurmaclarnn krk- elli yl nce yazd,
izleyenlerin de olduu gibi ezberleyip anlamadan yineledii kitaplarda bugn elbette
bulamazsnz. Bu yanlglar onlarn yazarlarnn deil, bugne elli yl ncesinin
bilgilerini ezberleyerek bakan bugnk nitelcilerin yanllardr. Sosyal
bilimlerdeki aratrmalarda, sanki fraktal geometrisiyle urayor, nanometrik
uzunluklar lyorlar. lme, kiisel alg yanlglarn dzeltir. Aratrmalarnda,
saysal anlatmn ve lme aralarnn gvenilirliini, belirginliini, yanltmama
zelliini kullanmadklar iin, verdikleri anlam deikendir, bunun iin de gvenilirdeildir, yanltcdr. lmleri kiilere gre deimedii, farkl sonular retmedii
iin yanltc olmayan nesnel l aralar yerine, kiilere gre deien, bunun iin de
farkl olmayan bir eyle ilgili farkl sonular reten, bu nedenle de yanltc sonular
oluturan kiisel yarglar kullanmakla bilimsel bilgi retilemez. lemediimizi,
aslna uygun, olduu ekilde deerlendiremeyiz, deerlendiremediklerimizi dzeltip
gelitiremeyiz. lmeyince ltsz yarglar oluturmak kolaydr. Nasl olsa kant
diye bir kayg yok, yanltc m deil mi dncesi yok. Gerekten de tam Asya-
Pasifik lkelerine zg bir yntem, ama hepsine deil. Gnmzde yle Asya-Pasifik
lkeleri var ki, oktan bu emberin dna kmlar, uyanmlar. Bazlar, hala elli ylncesinin elikili, kantsz kandrmacalaryla oyalanrken, onlar yaama biimleriyle
de, ulusal gelir farklaryla da bilim alanndaki gelimilikleriyle de, uyandklarn
oktan kantlamlar.
Sonular
Bilgi elde etmenin amac, onu kullanmaktr. Kullanlacak bilginin, kullanan
yanltmamas gerekir. Olan ile bilinen arasndaki fark, bilginin yanltclk dzeyini
gsterir. Olan la ilgili kiisel yarglar, duyum ve dnce yanlglar nedenleriyle, yanltcolabilirler. Bu yanlmay azaltmann yolu, duyumsal ve dnsel bilgilerin ve onlarn rettiiyarglarn denemelerle yanllarnn arand, bulunamaynca da bulunana kadar doru kabul
7/30/2019 BLMSEL ARATIRMALARDA NTEL-NCEL YANILGILARI
16/17
16
edildii bilimsel bilgiler kullanmaktr. Uygun yntemlerini biliyor ve kullanabiliyorsanz,
zor olmakla birlikte bu tr bilgiler, sosyal bilimlerde de retilebilir.
Duyum ve alg yanlglar nedeniyle, uyarclarn var olan zellikleriyle alglanan
zellikleri arasnda fark oluur. Bu farkn yanltcln azaltmak iin, zellikleri anlam
deiken ve belirsiz szel anlatmlarla vermek yerine, anlam ortak olan saylarla len,kiisel alglarn yanltclndan uzak olan, lm aralar kullanlmaldr. Saysal deer ve
ilikiler nettir, herkese ayn anlamlar ierirler, kestirilebilirlik ve anlam derinlii salarlar.Var olana ilikin bilginin, anlam kayb en aza indirilerek, olduu ekliyle belirlenmesi, nesnel
lm aralaryla yaplan saysal belirlemeleri gerektirir. Niteliklerin saylarla belirlenmesi,
sfatlarla belirlenmesinden daha fazla kesinlik tar, gzlemlerin daha duyarl kaydn salar,
gzlemden karlacak sonulara da belirginlik kazandrr. Nitelikler llemiyorsa, ilikilerin
belirlenmesi ve gerektiinde deitirilmesi de olas deildir. Btn bu yararlar, insan
yanlglarndan arndrlm nesnel lme aralar kullanlarak salanabilir.
Sosyal bilimlerde de bir iliki veya durum, gzlem ve lmlerinin duyarll
dzeyinde gereki olarak belirlenebilir. Bu duyarll saysal lmler verir. lme
aralarnn standartlatrlmas, saysal lmlerin karlatrlmasn da salar. Btn bunlar,
bilgilerin saysallamas ile olanakldr. lme, nitelikleri belirgin olarak betimlemek, derece
veya miktarlarn belirlemek iin yaplr. Bylece nitelikleri belirleme iinin kalitesi ve
derinlii artar. Say ve dier semboller, hatalar azaltr, yorumu sistemliletirir, kolaylatrr,
bilgiler zerinde amaca gtrc ilemler yapma frsat verir.
Bilimlerin bilimselleme derecesi, matematikten yararlanma dzeylerine gre
belirlenir. Matematikle, insan alg ve yarglarnca arptlmam saysal lmler yaplr.Matematik de dier aralar gibi bir aratr. Kullanclarna gre farkl sonular retebilir. Bu
farkllk matematiin deil, onu yanl kullananlarn oluturduu sonutur. Bunlarla
matematii sulamak, hedef saptrarak yanltma, yanlmadr. Babakanlk helikopteri birkakez arza yapp tehlike oluturunca, helikopterin bakmn yapanlar veya kullanclarn deil,
helikopteri sulayan, ona katil helikopter ismini veren basn-yayn organlarnn alanlar
da bu tr bir yanlgnn rnekleyicisi olmulardr. Matematik, bazlarnn sand gibi sadece
dorusal deil, dorusal olmayan ilikileri de bulma ve gstermede, lmede, tahmin etmede
oklu olanaklar sunar. Matematiin bu ynlerini bilmeyenlerin onu sulamalar doaldr.
Korkunun kayna bilgisizliktir, matematikten korkup kamann kayna da odur.
Yukarda yazlanlar yanllamaya alanlar, daha nce baka yazlarla ilgili yaptklar
gibi, okuduklarn anlamadan, eksik ve yanl bilgilerden yola karlarsa, yine yanltc yazlaryazabilirler. Bu ie soyunacak olanlarn nce ok okumalar, dnerek, nedenleyerek,
anlayarak, yanllamaya alarak bilgilerini artrmalar ve yanlglarndan kurtulmalar
gerekir. O zaman yaptklar eletiriler yanltclktan uzak olabilir veya yanldklarn anlayp,
yanl bilgilerini kullanma abasndan vazgeerler. Yoksa, yanlg iinde kalr, aldanrlar.
Bilimsel bilgi retmenin yolu, bilimsel aratrmadan geer. Henz bilimsel bilgi
olamam, duyumsal veya dnsel bilgi dzeylerinin eksiklik ve yanllklarn tayan
bilgiler retmek iin aratrma yapmak da aratrmadr, ama bilimsel bilgi retmedikebilimsel aratrma olamaz. Bilim adamlarnn bunlarla aldanp oyalanmak yerine, gerekbilimsel aratrmalara ynelmeleri gerekir. 25.03.2010
7/30/2019 BLMSEL ARATIRMALARDA NTEL-NCEL YANILGILARI
17/17
17
Prof. Dr. Hseyin Baar
Hacettepe niversitesi
Eitim Bilimleri Blm