Bill Hayton - Bien Dong

Bill Hayton

The South China SeaThe Struggle for Power in Asia

Bill HaytonBIN NG

Bill Hayton - BIN NG

MC LCBill Hayton - BIN NG (Chng 1: T tin s n nm 1500)....................................................3

Nhng xc tu v nhng iu sai.....................................................................................................3T tin s n 1500......................................................................................................................3

Chng 2: Bn v ng v: t 1500 n1948............................................................................23

Bn v ng v: t 1500 n1948..........................................................................23Chng 3: Nguy him v Ranh Ma 1946-1995.................................................................................48

Nguy him v Ranh Ma*: 1946-1995.............................................................................48Chng 4: Bin ng v Lut quc t...............................................................................................81

v nhng ch rn khc...................................................................................................81

Bin ng v Lut php quc t.......................................................................................81Chng 5: Du kh Bin ng......................................................................................................109Chng 6: Ch ngha dn tc...........................................................................................................137

Ngun: http://bit.ly/1Gaf2F7Ngi dch: Hunh Phan

2


Bill Hayton - BIN NG (Chng 1: T tin s n nm 1500)Chng 1

Nhng xc tu v nhng iu saiT tin s n 1500

WRECKS AND WRONGS

Prehistory to 1500

ContentsMaps Introduction

1. Wreck and Wrongs: Prehistory to 15002. Maps and Lines: 1500 to 19483. Danger and Mischief: 1946 to 1995 4. Rocks and Other Hard Places: the South China Sea and International Law5. Something and Nothing: Oil and Gas in the South China Sea6. Drums and Symbols: Nationalism7. Ants and Elephants: Diplomacy8. Shaping the Battlefield: Military Matters9. Cooperation and its Opposites: Resolving the Disputes

Epiloque NotesAcknowledaements and Eurther Readilla

Index

----------------------------Bill Hayton l phng vin lu nm vi BBC, ng tng VN, Min in ...v my nm trc c vit mt quyn sch v Vit Nam (Vietnam: rising dragon). Quyn sch ny (The South China Sea: the struggle for power in Asia) l mt cng trnh nghin cu chuyn v cc tranh chp bin ng (xem thm Hi & p: Bill Hayton v cc knh ch ngy cng tng bin ng). Do iu kin c hn, xin dch trc nhng chng clin quan nhiu n VN, khi no c thi gian s dch tip cc chng cn li

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

VICTOR PAZ nn th. Trc mt ng l ba phin u c chiu di khong mt ngi. iu ny s cn mt n lc no . ng ra mt pht kim sot s phn khch ca mnh: hi vng v thntrng u tranh ginh uy th. Khi ng dng li, chim chin chin - hinay hinay trong ting Tagalog - trn cc cy Bili, ting ht ca chng vang vng xung quanh ming hang, bo hiu cho mt pht hin kho c. Bn trn hang, thp vi khng l Ill ni bt ln rung la, ch ng nn thung lng

3


xanh. Vo lc ny nhng ngi khc t cc cng c ca h xung ng xem, lp thnh nhm khn gi xung quanh. Phin gia c v d nng ln nht. Victor ci xung v nm ly n vi c hai tay. Thn trng, ng ny n ra.

Bn di phin l mt lng ngc: b v vn nhng vn nhn ra c l ca ngi. Victor ci toe tot. y l iu tt, mt phn thng tng xng sau mt ma o xi. m khn gi nh vy quanh ra ming h, cch mt mt bn trn ch Victor ang qu. Khi phin c t sang mtbn h c th thy rng b xng thnh cc nm v vn, vn p vi nhau, mc d ci ti tnggiam hm chng mc r t lu. Hai v gu tt nc ln c t v mt pha, nhng iu m sauny s cho thy l pht hin quan trng nht nm u ngc: mt chic vng c gm cc a xen k vi ht conus - trang sc lm t v s hnh nn nh.

Victor di hai phin cn li, l ton b b xng. By gi ng c th thy vic chn ct thc hin cng phu nh th no. Bao quanh b xng c rt nhiu sp xp theo mt hnh dng c . Pha trn u, nhng vin lm thnh mt mi nhn c si nh bng nh. L ngi ng u Chng trnh nghin cu kho c hc ti i hc Philippines, Victor buc phi l mt ngi hoi nghi chuyn nghip. Nhng ng bit pht hin ny c th c tm quan trng v tnh cm cng nhiunh tm quan trng v khoa hc. Ngi tin nhim ca ng trong vai tr ny- cng thy ng - l Wilhelm Solheim v trong nhiu thp k Solheim lng sc pha u ny ca o Palawan, xu chui bng chng cho mt l thuyt gii thch v cch cc dn tc, ngn ng v vn ha lan ra khp ng Nam din ra nh th no v ti sao. Nhng sau c mt i nghin cu quanh bin ng, Solheim khng cn thi gian na. tui 81 khoa ca ng t t ri ng i. Nhng pht hin hang Ill vo thng 4 nm 2005 s l phn thng cho ng.

Victor ng ln v nhn li nhng vin xung quanh c th. Chng c dng ca mt chic thuyn,hng vo pha bng ca hang v th gii bn kia ni xa. Hn nh bng nh du mi thuyn v cc v tt nc, nh tn ca chng ng , l nhng vt dng quan trng cho bt c ai dng mt chic xung b r nc i trn i dng. Nhng ngay c Victor cng cha chun b cho s pht hin tip theo. Cc ht hnh nn c a ti phng th nghim Manila xt nghim. Do ng vt to ra v t cc cht dinh dng v khong cht m chng n vo, chng mang cc m nh du phn t (molecular marker) v thi gian v a im ni chng sng v cht. V nhng v hnh nn ny, vn c thu lm, gia cng, bin thnh trang sc v c t trong m ny, sng v cht t nht 4 200 nm trc y. V rng, i vi Victor Paz v Wilhelm Solheiin, l bng chng m h tm kim trong nhiu nm. N cho h mt c hi cht limt cuc tranh lun chia r cc nh kho c: c dn hin i ca ng Nam hnh thnh nh th no v ti sao? Khm ph ca h c v l bng chng rng nhng ngi chn ngi cht hangIll l nhng ngi i bin hn bn thin k trc. iu s nh gc phn ch yu ca cch gii thch chi phi rng nn vn ha ng Nam ch n gin l khuch tn t min nam Trung Quc. Chng ti cn phi bit nhiu hn na,' Paz tha nhn , nhng iu ngy cng tr thnh mt lp lun kh c th b qua.

Paz, Solheim v cc ng nghip ca h i n mt thung lng xa xi mi pha bc n ho cao Palawan c ginh phn thng mt cuc tranh lun. ng c ca h va c tnh c nhn va c tnh khoa hc. H c tm kim bng chng c th hu thun mt l thuyt m h hnh thnh nhng cc phng php ca h l trung thc, nhm ca h l thng thong v lp lun ca hl logic. iu bt hnh l vic theo ui c lp kin thc ch l mt trong nhiu ng c ca vic thm d kho c bin ng. Nhng k khc t quan tm n nhng cu hi ln v h chn cu tr li cho h ri: mc ch ca h l tm kho bu hoc bin minh cho cc yu sch lnh th. V nhng k c nh t cao c hn li c quyn s dng cc ngun ti nguyn ln hn rt nhiu.

4


Nhiu ng c pha trn nhau trong cc nh kho c v s hc - v cc ng ch ca h - ng Nam l khng c g mi. Trong nhiu th k, vic vit lch s ca khu vc ny tit l nhiu v cc m nh ng i bao nhiu th cng nhiu v qu kh by nhiu. C phi ng Nam l mt th g hn l mt sn din m trn nhng k bn ngoi chi tr chi ch? Ngi dn sng quanh bin ng c ngun gc t Trung Quc hay t cc ni khc? Cc nn vn minh ln Champa,Angkor v Srivijaya pht trin ti ch hay c cy ghp? Vn ha v vn minh t mt hoc t nhiu ngun ti? Ai kim sot lnh th v iu thc s c ngha l g? Cc nh s hc thc dn, dn tc ch ngha v quc t ch ngha tr li tt c nhng cu hi ny khc bit nhau. Bngchng mi y t ngn ng hc, gm, di truyn hc, thc vt hc v trm tch hc ang chiu ri nh sng mi. Cng pht l, cu chuyn cng tr nn phc tp hn.

**********Bng chng sm nht v con ngi ng Nam c nin i khong 1,5 triu nm trc. Nhng di ct ca 'Ngi Java, c gi chnh thc hn l homo erectus, c tm thy c Java ln Trung Quc. Nhng ng ta, v v cc con, dng nh cht i khong 50 000 nm trc, c th b xua vo qun lng bi ngi h hng thng minh hn, homo sapiens ca mnh. Con ngi hin i c th ti Australia khong 50 000 nm trc, gi cho thy trn ng i h nh c ng Nam . Cc xng s tm thy Borneo v Philippines ch ra rng con ngi hin i nnhng ni tng ng 40 000 v 22 000 nm trc y. Vn l c rt t bng chng khc, ch yu l bi v th gii lc trng rt khc bit. Mc nc bin 17 000 nm trc thp hn so vi hin nay khong 120 mt. Nhng o hin i Java, Sumatra v Borneo dnh vo i lc v dnh vi New Guinea. Nu nh, dng nh vy, homo sapiens sng dc theo b bin, th cc lng ng taxy dng nn v cc cng c ng sn xut by gi nm ngoi tm vi ca kho c hc, 120 mt di mt nc. C nhng l hng rt ln trong s hiu bit ca chng ta v rt t bng chng dng lp chng li.

Nhng khi chng ta n gn hn - cch y mt vi nghn nm - bng chng li nhn ln v cch lp lun cng th. Lm th no m cc khu nh c sinh sng ri rc pht trin thnh th? Lm th no m nhng ngi ch bit cng c bng c th lm ch ng v st nu chy? V lm th no nhng i mi lan rng ra? Nhng li gii thch u tin xut pht t mt ci nhn su sc ng ch ca mt hc gi ngi c, Otto Dempwolff. Vo khong u ca th k XX, ng bt u chng minh s tng ng gia cc ngn ng khc nhau ca ng Nam . Vo lc m nh ngn ng hc ngi M Robert Blust pht trin cng vic ny vo cui th k XX, nhiu lin kt c pht hin gia hn 1000 ngn ng c ni nhng ni xa cch nhau nh i Loan, Hawaii, o Phc Sinh, New Zealand, Malaysia v Madagascar. ngha l phi thng. Chng chng t rng nhng ngi cch nhau hng ngn dm i dng bao ph mt na chu vi tri t li chia s cng ngun gc vn ha. Blust cho rng cc gc r u c th truy tr v mt ngn ng duy nhtc ni i Loan khong 5 500 nm trc y, mt ngn ng m ng gi l 'proto-Austronesian. V bng cch chng t ngn ng ny chia nh v nhn ln nh th no, ng ngh ra l thuyt lin kt s khuch tn ca cc ngn ng Austronesia khp trn cc o ca ng Nam vi s di c ca cc dn tc, vic nh c ca cc khu vc mi v s lan to ca nng nghip v cng ngh khc. N c bit n nh l m hnh T i Loan i (Out of Taiwan).

Nhng nhng ngi ni ting proto-Austronesian u ra? Nh kho c hc sng Australia PeterBellwood tin rng h l con chu ca nhng nng dn u tin nm vng ngh thut trng la thung lng sng Dng T khong 8 500 nm trc y. Trong giai on ny 'Trung Quc l qu hng ca nhiu nhm ngn ng khc nhau ngoi ting proto Austronesian, cn c ting Trung-Tng (m t tin trin thnh ting Trung, Tng v Min), ting Nam (m t pht trin ra

5


ting Vit v Khmer) v ting Thi. Ngoi trng la, nhng ngi ny cng nui heo v gia cm, lm gm v dng cc cng c . Trong thin nin k sau, p lc ti qu nh v c hi ra nc ngoi khin cc nhm ny di chuyn xuyn qua ng v ng Nam . Trong cch hiu ca Bellwood, nhng ngi ni ting proto-Austronesian dn dn lan v pha ng v pha nam, cui cng i ti b bin Trung Quc khong 5 500 nm trc y.

Cho n lc , nhng cuc di dn u i trn t lin. Tuy nhin, giai on tip theo ca cuc phiu lu Austronesian l hon ton khc. Mc nc bin 5 000 nm trc y th kh ging nh by gi, khin cho eo bin i Loan rng khong 130 km im hp nht. Tuy nhin, tr ngi ny dng nh c vt qua, bi v cc nh kho c thu c bng chng v vic trng la c nin i vo khong thi gian ny i Loan. Khong hn mt ngn nm sau , ngi ni ting Austronesian n hoc sinh si ny n trn o che khut gn hon ton bt k du tch st li no ca nhng ln di dn trc v ngn ng ca h bt u phn chia thnh cc phng ng. Trong m hnh Bellwoods, bc tip theo l t i Loan i.

Bc u tin l cuc hnh trnh v pha nam qua eo bin Luzon. Bng cch nhy n qun o Batanes, o n di nht l khong 80 km. Cc bc nhy tip s ua nhng ngi du hnh i n Luzon, o chnh ca Philippines, ni m, mt ln na, h s gp phi nhng ngi di c t nhng t sm hn nhiu. Nhng ngi mi n, vi cng ngh v vn ha tin tin hn, lp ra cc khu nh c , thnh vng, pht trin v s lng v di chuyn ln na. Bellwood cho rng t khong 4 000 nm trc y (2000 TCN) nhng ngi t i Loan ra i phn tn khp phn cn li ca Philippines v sau v pha ty vo Indonesia hin nay. Nhng ngi khc i v pha ng. Vo khong nm 1500 BCE (trc k nguyn hin nay), mt s n qun o Mariana, cch Luzon 2 500 km v sau tip tc n Fiji. Vo khong nm 800 BCE, Tonga c ngi nh c, khong nm 300 CE ti phin Hawaii, v khong nm 1200 l New Zealand.

l mt cu chuyn kch tnh v c y ry bng chng hu thun n: bn thn cc ngn ng , ccpht hin kho c v nghin cu di truyn. Nhng cng c mt s vn vi n. Mt s pht hin qun o Batanes mi hn nhng pht hin Luzon, gi ra rng ngi ta di chuyn t pha nam n , ch khng phi t pha bc. K thut chn ct tm thy Nam Vit Nam xa hn k thut tng t tm thy i Loan v Luzon. Bng chng cho vic trng la xa xa i Loan l rt him, cho thy n khng phi l ph bin rng ri trc khong 4 000 nm trc y; phn tch di truyn ca cy la cho thy rng nhiu chng la khc nhau - t n v Java - c th iqua khu vc ny t nam n bc trc khi nhiu chng la 'Trung Quc' i theo hng ngc li. Di truyn cng cho thy ln Thi Bnh Dng v chut Thi Bnh Dng t ng Dng, ch khng phi t i Loan n. Cc iu phn bc cht cao thm.

Kt qu l c mt li gii thch khc i vi s lan to ca ngn ng v vn ha quanh bin ng xut hin. Thay v nhn mnh mt dng ngi 't i Loan ra i', n xut mt mng li lin lc lin tc chuyn ti thng tin v cng ngh theo nhiu hng. N cng lm cho vng ven bin Trung Quc va l mt ni nhn va l mt ni chuyn nn vn ha ny i, nhng khng phi l ngun duy nht ca n. V l l do v sao Bill Solheim t thy mnh nn mng vic pht hin ra ngi m bc Palawan.

Solheim bt u vic tm kim ngun gc nn vn minh ng Nam hn na th k trc, theo hc ti Berkeley v Arizona ri o xi Philippines trong thp nin 1950. Chnh cng vic vi gm thc y ng pht trin mt m hnh rt khc vi m hnh ca Peter Bellwood. ng cho rng s tng ng gia cc l 2 500 tui m ng tm thy Kalanay trn o Masbate ca Philippines

6


v nhng l khc thu c trong thp nin 1920 Sa Hunh trn b bin Nam Vit Nam khng phi l trng hp ngu nhin. Nhiu l trong s c v vi nhng kiu mu hnh hc rt chnh xc - hnh tam gic, ng ziczac, ng song song v hnh nht ru ct hoc p vo t st. Mt s l c hnh dng phc tp v nhiu l c t mu vi mt mng mu c bit. T s khi u ny, quan im ca Solheim m rng ra cho c gm t cc a im khc lan ra khp ng Nam , ri cho cc loi vt khc c bit l cc cng c v trang sc - v sau cho cc giai on, c trc ln sau . Nhiu ng nghip ca ng khng ng , lp lun rng nh ngha v tng t by gi cn qu m h kh c th c ch g. Tuy nhin, Solheiln vn dn ti. Nhim v tip theo ca ng l c gng gii thch nhng im tng ng xy ra nh th no.

Mt ci nhn chiu su ct li l mc d nhng vt tng t c th tm thy c nhiu ni, chng li xut hin vo cc thi im khc nhau. V vy, trong khi ru (mt dng c o xa) c pht trin ng nam Trung Quc khong 5 000 nm trc ri truyn sang i Loan v Vit Nam trong thin k sau, nhng l chn vi c tm c Vit Nam v Palawan c nin i cch y hn 4000 nm nhng Luzon v i Loan ch cch 1000 nm. Tng t, mt ngc bch treo lng lng di bng tai gi l o khoen (c dng ging nh mt vng trn gn u b un thnh nhng im nhn hng xung v hng sang hai bn) c nin i cch y ti 4 000 nm tiVit Nam nhng li c nin i gn y hn i Loan v Philippines. i vi Solheim, iu ny c ngha rng cc vt, kin thc v vn ha pht trin nhng ni khc nhau v sau lan truyn ti lui trn mt khong cch rt ln xung quanh lc a ng Nam v cc o, tin trin trong qu trnh di chuyn.

V vy, ng bt u pht trin tng v mt mng li trn bin: cc cng ng bn du mc di chuyn bng ng bin v sng, sng bng sn bn, thu lm v bun bn. i vi Solheim vn l nhng ngi ny, nu h tn ti, li qu t du vt: khng nh c lu di, khng c di tch kin trc v khng c ghi chp bng vn bn. N i hi mt bc nhy vt ca tr tng tng tin vo s tn ti ca h. Nhng sau ng nhn ra rng cc bng chng tht ra vn cn u . Cui thp nin 1950, nh nhn chng hc M Alexander Spoehr gp nhng ph n ngi Samal trn o Mindanao ca Philippines cha bao gi sng trn t lin v b thuyt phc rng nu h lm nh vy h s b ma qu hm hi. Thm ch ngy nay, nhiu digan bin ngi Badjao ca Philippines, ngi Bajau ca Malaysia, ngi Orang Laut ca Indonesia, ngi Tanka ca minnam Trung Hoa v ngi Dan ca Vit Nam vn tip tc sng trn v quanh bin, sinh sng bng vic nh c, bun bn. Qu vy, khp c khu vc, t Trung Quc ti Vit Nam v Thi Lan, vn cn c nhiu cng ng nhng ngi trn sng nc tip tc mt hnh thc sinh sng m, trn thc cht, bt u t nhiu ngn nm trc. Solheim t ra mt t ch nhng ngi ny ly t hai t ting Austronesian ch o pha nam v ngi. ng gi h l ngi Nusantao.

tht s hiu h, chng ta phi lt ngc nhng nim ca chng ta v t lin nh l mt ni anton v bin nh l mt ni nguy him. t lin c th th ch, ni ca nhng sinh vt nguy him, k trm v ngi thu thu. Bin th y thc n v, gn nh ch no cng i li d dng.Ngun cung cp rau tri c th t cc b sng, hoc qua i chc/ mua bn v, nh nh nhn chng hc New Zealand Atholl Anderson gii thch, ngay c vn nc ngt cng c th vt qua c. C th mang theo mt lng nc ln trong cc ng tre. Tre th bn chc, d dng gi gn v, khi dng ht nc c th s dng sa cha ghe thuyn. Nu tnh thm s nc ma v nc t c bin th cc chuyn i di n ba hoc bn tun s khng cn l vn .

V p ca m hnh Solheims, m ng gi l mng li lin lc v giao thng ng bin Nusantao, l n khng i hi bt k mt t qung ln no vi qu kh, hoc bt k hot ng di

7


c n l ln no. N khng da vo, hoc loi tr bt k mt nhm dn tc c bit no. Cng ngh v vn ha pht trin dn dn. Mt s ngi Nusantao ni cc ngn ng Austronesian, nhng ngi khc th khng; mt s th bn nh c, mt s hon ton du c; mt s sng trn bin, mt s cc ca sng, nhng ngi khc sng xa trn t lin. H tc ng qua li vi nhng ngi nh c v dn c nn t phi c lai tp. H khng bao gi c thc hnh ng nh mt nhm v cng ngh ca h rt n gin, nhng bng cc hnh vi nh i li v mua bn/i chc ngi Nusantao to ra mt mng li rng ln lc lng bum cho c th vn chuyn hi sm t min bc Australia ti cc bn n min nam Trung Quc v chui t cc khu rng ca New Guinea ncc khu vn ca Madagascar. V trn mi chuyn i hng ha, kin thc v vn ha chuyn qua chuyn li.

l mt m hnh ln xn theo cch tuyt vi v c tnh ngi vui v. N c ngha l nhng ngithc s pht hin ra cc o trong bin ng khng c cn cc sc tc m ngy nay chng ta tha nhn v chc chn khng nh vo bt c iu g ging nh mt nh nc. Khi cc n v chnh tr pht trin trn t lin th ngi Nusantao c gng sng bn ngoi s kim sot ca h. S khc bitgia mua bn / i chc v bun lu, cp bin v ni lon l m nht. iu ma mai l khi cc quc gia hin i ngy nay a ra cc yu sch ch quyn lnh th trn bin, h thng cn c vo cc hot ng ca nhng ngi m trong nhng giai on trc y, nhng quc gia ny c hn ch hoc thm ch tiu dit h.

Ngi Nusantao khng phi l mt sc dn, v vy s hu nh v ngha khi hi h u ra. Tuy nhin, Solheiln lp lun rng mt trung tm quan trng ca mng Nusantao l khu vc b bin gia min Trung Vit Nam v Hong Kong. T y chy thng n Madagascar v pha ty v o Easter(Phc Sinh) v pha ng, Australia v pha nam v Nht Bn v pha bc. Chng ta bit rng cc ht chui thy tinh n c a n Trung Quc bi nhng ngi c m t, trong cc vnbn ca Trung Quc, l 'Malay' vo khong nm 400 TCN v cc trng ng c sc 'ng Sn, lm min Bc Vit Nam khong 2000 nm trc, c tm thy trong cc ngi m khp c khuvc ng Nam v min nam Trung Quc. y l mt thi k pht trin nhanh chng, khi cc x hi phc tp v cc quc bt u xut hin nhiu ni trn th gii - v lin kt tt c chng li vi nhau l mt mng li trn bin.

V nu c cc cng ng trn bin giao thng ln xung dc theo cc b bin v lin lc qua khong cch xa xi th s l l bch khi ngh rng nhng lin kt ny s dng li ranh gii gia nhng ni m by gi chng ta gi l ng , ng Nam ',' n ',' Arab 'hoc' chu u '. Nhng thng nhn ven bin s phi lin lc vi ng nghip ca h pha bc, pha nam, pha ng v pha ty. C thng tin ln hng ha s chy qua cc mng ny, ngi dn ni ny s bit c tng v hng ho ni khc; k c dn gian v khch phng xa ti s lu bn v cc th gia bo k l s c truyn xung cc th h sau. D nhin, cc tuyn ng bin khng phi l cch duy nht i li. Nhng ngi khc i bng ng b nhng ng bin c th nhanh hn v an ton hn.

Nm 1939, mt bc tng bng ng voi n c tm thy di lp tro Pompeii v cc nh kho c bt u chp nhn rng giao thng ng di gia Rome v Nam pht trin tt vo thi gian ni la Vesuvius phun tro vo nm 79. N khng n thun l bc tng t pha ng n. Mt ti liu La M, 'Periplus of the Erypthrean Sea (S ghi hi trnh trn bin ) c nin i khong nm 63, cp n mt ni gi l 'Thina' ni ting l mt ngun la. C v rng 2000 nm trc, mt s ngi chu u bit c mt tuyn ng bin ti Trung Quc. C cuc tranh lun v vic liu nh s hc La M Pliny c thc s m t inh hng trong th k I hay khng, nhng inh hng c lit k nh hng nhp khu vo Ai Cp khong nm 180. Ch c

8


mt ni trn th gii c trng inh hng lc : qun o Moluccan bc, thuc Indonesia hin nay. V khong nm 284, ch La M ng c phi b u tin sang Trung Quc, gh qua b bin Lm p, ch by gi l Vit Nam.

**********

Ri rc khp ng Nam , t Champa Vit Nam v Angkor Campuchia n Borobudur v Prambanan Indonesia, hng chc thp v n to ln hin ra hon ton xa l vi mi trng xung quanh. Phong cch n , chn chn vi cc thiu n y sc quyn r vi cc bn th th cc v thn c t im ca cc thp ny, by gi c v nh l nhng vt tri ni, do t triu Hindu rt xung li. Bao ph trong rng nhiu th k, chng c ngi chu u pht hin khi m ch ngha thc dn trng thnh n mc c th chi tr cho cc nh kho c i lng sc khp cc hang hc ca quc.

V cc nh kho c hc ny vi vng kt lun v vic ai xy dng cc kin trc to tt , v ti sao. Ho hc bin minh cho s c mt ca chnh cc hi ca h trong nhng vng t xa l ny, h tng tng rng nhng ngi n l cng trnh ca th h xa xa nhng ngi bn ngoi. Ging nh ngi chu u mang vn minh v tin b ti dn bn x, nhng nh xy dng cc n i ny nhiu th k trc cng lm nh vy. Nhng nh xy dng ny t phi t n n, p t ngn ng v li sng ca h ln cc c dn tm ti v nng h ln mt vi nc trn bc thang ca nn vn minh trong qu trnh ny. iu c ngha l ch ngha thc dn chu u ch l s tip ni ca mt khun mu hnh vi xc lp lu i ng Nam .

Nhng tng ny tn ti mt thi gian di. Cho n nm 1964, nh s hc ngi Php George Coeds cn c th vit rng ngi dn vng Vin n c nn vn minh hu k mi khi nn vnha Pht - Brahmano ca n ln u tin tip xc vi h. Ni cch khc, khu vc ny nm d thi k cho n khong nm 400 khi b ngi Hindu v ngi theo o Pht t pha ty ti thuc a ho. Cc dn tc ng Nam b loi ra khi cu chuyn; lch s ch l mt ci g xy ra cho h, ch khng phi l mt ci g m h nh hnh. Phi mt mt na th k o bi, dch thut v suy ngh mi lt c quan im .

Kt qu l chng ta c th thy mt lin kt trc tip gia cc nh xy dng cc n to ln v nhng ngi du mc Nusantao vn i dc ngang vng bin ti pha ng v pha ty trong nhiuth k. Tht vy, by gi c v nh ng Nam giao thng vi n nhiu th k trc khi vn ha n bt r ng Nam . Sn phm v kin thc di chuyn ti lui qua mng li giao thng. Ngi ni ting Austronesia trao cc tn ca h ch tu thuyn vo ngn ng min nam n vo th k I. K thut sn xut ht thy tinh ca n c truyn khp ng Nam thm ch sm hn.

T th k I n th k V b bin ng Nam tr nn phn thnh qua tin trnh giao thng vi cc nn vn minh n khc nhau: g n hng, cardamoms, long no, inh hng, trang sc v kim loi qu. Nhiu ti liu n cp n o Vng'- Swarnabhumi v 't vng' Swarnabhumi. Cng vi giao thng, cc yu t ca cc nn vn ha khc nhau cng di chuyn theo: t thit k gm ti tn gio ri trit hc v chnh tr. C v thay v b ngi Nam thuc a ho, nhng nh cai tr ng Nam chn cch dung np nhng tng Nam v vua cha, thy cng v quyn uy cng c v tr ca h i vi ngi dn ca mnh v gi vng lnh th trc cc i th.

9


Theo nhng iu t i chng ta bit, th lc thng tr ng Nam trong cc th k u dng nhl khu vc m cc ghi chp ca Trung Quc gi l Ph Nam. Ph Nam nm ng bng sng Cu Long, tri rng ln ch m ngy nay l min nam Vit Nam v Campuchia. Qua s kt hp cav tr a l ngu nhin v chnh tr xo quyt Ph Nam dng nn mt ch t v tr then cht ca mnh trn cc tuyn giao thng gia chu u v n pha ty v Trung Quc pha ng. Ntr nn tr ph khi Rome pht trin th hiu i vi t la Trung Quc v gia v ng Nam , khi Trung Quc tm kim nh hng v mc dc t Arab v khi thy tinh, gm, kim loi, ng voi, sng v khong sn qu di chuyn qua li gia nhng ni ny vi nhau.

Nhng ngi tin phong l dn Nusantao, di chuyn t ni ny n ni khc, trao i hng ho v thu li nhun t tin trnh . Nhiu ti liu Trung Quc m t tu thuyn Malay (c gi l Kunlun bo [Cn Ln bc]) cp bn t ra t th k III BCE. Dn dn nhng ngi khc t b bin n v Trung ng tham gia vi h. Khng c bng chng kho c hc cho thy c bt c tu thuyn Trung Quc no thc hin cc chuyn giao thng trn bin ng trc th k X. iu ny dng nh lm suy yu nhiu khng nh ca Trung Quc v iu ngc li , chng hn nh s khng nh ca trang web ca B Ngoi giao rng Yang Fu [Dng Phu] thuc triu i ng Hn (23-220 AD) nhc ti qun o Nam Sa trong cun sch ca mnh mang tn Yiwu Zhi(: D vt ch Sch v nhng th him hoi)[i]. Cc bng chng hin c cho thy nghin cuca Dng Phu c nhiu kh nng lin quan n vic d hi cc thng nhn nc ngoi n cc cng hn l t mnh i ti ni. Mc d c mt s ngi Trung Quc i ti nc ngoi trn tu ca nhng dn khc, nhng c dn ni m by gi l nam Trung Quc dng nh bng lng cho ngi khc mo him ra bin cn h ch m trch vic giao thng ti im n m thi.

V tr ca Ph Nam c tnh ct li theo ngha en bi v giao thng trong giai on ny tin hnh theo tng chng. Rt t, nu c, tu thuyn no chy sut l trnh. Thay vo , thng nhn c th ch mang hng ha trn chng l trnh m h bit r nht: t chu u n n , t n n bno M Lai, ri bng ng b qua eo t Kra ti im hp nht ca bn o M Lai (ni m vn chuyn 40 km trn b trnh c mt chng ng di 1600 km trn bin), bng ng bin mt ln na n Ph Nam v cui cng t Ph Nam ti min nam Trung Quc. thnh cng, thng nhn cn lm ch nhp iu do ch gi hng nm t ra m by gi chng ta bit vi t Arab ch ma - mawsim hoc monsoon.

Vo ma h bn cu bc, lc a chu nng ln. Khng kh bn trn bc ln cao, cun theo nhiu khng kh t bin pha nam vo, to ra nhng lung gi mnh dai dng thi vo lc a: gima ty nam. Khi chu mt li vo ma thu v ma ng, khng kh bn trn lng xung v b y ra khi lc a: gi ma ng bc. Dng tu thuyn i t bn o MaLay n Ph Nam d dngnht t thng 12 ti thng 1 nh gi thi i t Nam , nhng sau c mt khong ch i lu, cho n thng 6 mi c th bt u cc chuyn i t Ph Nam ti min nam Trung Quc. Tu thuyn cn phi ti cng khi bt u ma ma bo vo gia thng 7. i ngc tr li, thi gian chy tu thuyn d nht t Trung Quc n ng Nam l vo thng 1 v thng 2, khi gi v cc dng chy theo hng ng bc xung. Sau phi tm dng cho ti khi ch gi ma Nam lm cho vic chy tu thuyn v pha ty an ton v thun tin.

Khong thi gian gi v dng chy khng thun li, t thng 2 n thng 6 mi nm, em li s thnh vng cho b bin ch by gi l Vit Nam trong nhiu th k. Lc , thng nhn b bucphi tm dng Ph Nam v mua li hng t cc ngun a phng. Mt ti liu ca Trung Quc t th k III m t cc tu MaLay c th nh th ny: di trn 50 mt vi bn cnh bum v c khnng ch 700 ngi v 600 tn hng ho.[ii] Mt s lng ln cc tu, hnh khch v thu th, cung

10


cp mt th trng lnh mnh cho nng dn a phng v cc i l hng ho v mt dng thu n nh cho cc vua cha v triu nh ca h da vo sng. N cng lm Ph Nam thnh mt ni tuyt vi lm kinh doanh v vo th k II l mt trm trung chuyn cho ngi Ba T, n , Trung Quc v cc thng nhn khp ni ca khu vc ng Nam . Mc d nh hng ca Trung Quc l ln lao nhng chnh n cung cp cho Ph Nam nhng cm hng vn ha v chnh tr. Vua Ph Nam chp nhn n gio, ly tn n v vay mn t tng chnh tr t cc vua n . Ngay c vic quy hoch thnh ph dng nh cng i theo ng hng ca n .

Ph Nam ch l mt trong nhiu quc, vng quc v thi p xung quanh bin ng ni ln, pht trin mnh v phai dn vo qun lng trong thin k I CE. Lch s ca h vn cn ang c o bi: theo c ngha en t cc di ch kho c ln theo ngha n d t cc trang sch c ca TrungQuc v cc vn bn khc. Thng th chng ta ch thy h qua phn chiu, v h c nhng ngi khc ghi nhn v chng ta thng nhn h qua nhng iu chng ta quan tm hin nay: c gng theo di gc gc ca cc quc gia hin i thng qua cc dch chuyn bin gii v vic di tr cc dn tc ca cc th k trc Nhng bin gii hin ti v bn sc ca chng ta s khng c ngha vi nhng ngi th s sng trong giai on xa xa ny. Chng hn, nh s hc Michael Churchman ch ra rng cc ti liu ghi chp thi Hn-ng (t 111 TCN n 938 CE) khng cs phn bit v mt ngn ng gia ngi Hoa v ngi Vit. Chnh cc nh s hc th k XIX v XX p t bn sc dn tc hin i ln nhng sc dn xa ny.[iii] Trong giai on khi m nhchc trch quc Php c gng xc nh ranh gii r rng gia khu vc ca h v ca Trung Quc, cc nh s hc Php cng ng thi phn chia ngi dn c xa thnh cc loi khc nhau qua vicchuyn cc tn ca h theo cch 'Vit Nam' hoc cch Trung Quc.

Khu vc by gi l Trung Quc trng rt khc vo hai thin k trc. Nhng ngi c quy l Yue hoc Vit trong cc ti liu ca Trung Quc sng dc b bin pha Nam, k c ng bng sng Hng Vit Nam ngy nay. H b nh Tn chinh phc mt thi gian ngn vo nm 221 TCN nhng trong vng 15 nm nh Tn sp v b bin pha nam ginh c c lp khong mt th k. Mi cho n nm 111 BCE min Nam mi ri vo tay nh Hn - v thm ch sau khu vc nych yu vn gi t tr thm mt th k na. Trong nhng nm u ca k nguyn hin nay ngi Hn p t cai tr trc tip hn, khin lc ny lc khc c nhiu cuc ni dy v cc chin dch quns trng pht, v tnh trng kim sot m h ny ko di ti khi nh Hn sp nm 220 CE. Khi nh Hn cui cng sp , ch ca h b tch thnh ba nc, vi nh Ng (Wu) tip thu nhiu khu vc pha nam sng Dng T. Nhng nh Ng ch ko di cho n khong nm 265 th n b i th pha bc l nh Tn (Jin) nh bi. Sau , ch 80 nm sau, nm 316, nh Tn b loi khi pha bc v tr thnh mt vng quc pha nam cho n khi cng b sp nm 420 v c thay th bi mt lot cc vng quc pha nam khc.

Th th 'Trung Quc' u trong thi i ? Cc nh s hc ca Trung Quc c xu hng m t mt nn vn minh v l mt nh nc, s dng cng thc ca Lucian Pye, mt nn vn ha lin tc vn kim sot vng t ng rng ln trong nhiu thin k.[iv] y khng phi l cchn xut hin theo quan im bin ng. Trong nhiu th k, cc triu i v cc dn tc tng kim sot vng b bin pha bc ca bin ng l khc bit vi nhng k kim sot cc khu vc ni a ca Trung Quc'. Trong khi cc vng quc pha bc nhn vo pha trong, cc vng quc pha nam li nhn ra pha ngoi. Cc vng quc ny kt ni trc tip vi mng li giao thng ng bin v thng qua vi Ph Nam v phn cn li ca khu vc.

Trong hu ht thi k ny, Ph Nam c c hai iu cho thy l rt ct yu i vi mi trung tm giao thng thnh cng ca ng Nam : quan h c li vi bt c ai ang nm quyn n v min nam Trung Quc. Nhng khi c khng hong, v c bit sau khi c thay i chnh tr, Ph

11


Nam s gi cc on s gi ti Trung Quc tm cch bo v v tr ca h nh l i tc giao thng u tin. i din ca h s dng 'cng vt gip cc cuc thng tho tin trin d dng hn. Phn ln kt qu u t quan h triu cng ny. Mt s nh s hc dn tc ch ngha Trung Quc lp lun rng iu cho thy rng cc x hi ng Nam l ch hu ca hong Trung Hoa. l cch m cc ti liu c ca Trung Quc c xu hng ghi nhn. Tuy nhin, cc ti liu ng i ng Nam cho thy rng 'cng np' khng c xem nh l mt loi quan h phong kin no gia ch v t m ch n thun l mt quan h i tc giao thng. Vua cha Trung Quc hoan nghnh vic 'cng np' nh s cng nhn nc ngoi v quyn cai tr ca h. Triu cngm bo quan h nc ngoi tt v v mt biu tng cng c quyn lc trong nc ca cc vua cha vi cc i th tim nng. i vi nhng nc cng np, ch l th tc cn thit c ra vo cc cng. Chnh tnh trng quan h triu cng nh th ny khiin Ph Nam thnh ngi gc cng cho s giu c c trong phm vi nh hng ln xa tt ngoi chn tri.

Trong gn ba th k Ph Nam dng nh chi phi vic giao thng bin ng, d b cc i th tn cng. H s dng c ngoi giao v sc mnh duy tr v tr ca mnh, thch ng vi nhng thng trm ca vic giao thng ng di trn bin cho n gia th k IV. Vo khong thi gian l ph cao v tham nhng cc cng Trung Quc lm kinh doanh suy gim, cc thng nhn khng c vic lm quay sang cp bin v cc thng nhn c c cnh tranh t tm ng i bin ti bn o Malay theo cch ca mnh, kt thc quyn nm gi ca Ph Nam i vi eo t Kra. Cc thng nhn t cc phn khc ca ng Nam bt u b qua Ph Nam v lm vic trc tip vi cc cng khc xa pha trn b bin. Dn dn Ph Nam b cc i th che khut. Vo lc m giaothng ng bin hi sinh mt ln na, sau s sp ca nh Tn Trung Quc nm 420 CE, th cc cng khc gt hi nhiu li lc, c bit l nhng cng xa v pha trn b bin, Champa.

Ngc vi Ph Nam, ni t th cn st li, Champa li cc cng trnh s: thp gch ln nm ri rc khp khu vc m by gi l min Trung Vit Nam. Hnh bng n ca cc cng trnh l r rng; tht ra, ngay c ci tn Champa dng nh cng c vay mn t mt vng quc ca n . Ci r ca Champa nm trong vn ha Sa Hunh m Wilhelm Solheim xc nh nh l mt phn ca mng li Nusantao v s thnh vng ca n, ging nh s thnh vng ca Ph Nam trc ,c xy dng trn vic hn phi gia giao thng ng bin v xut khucc mt hng ni a: ng voi v sng t gic l hai trong s nhiu sn phm c o m nhng khu rng c th cung cp. Champa khng phi l mt nh nc tp trung, m l mt tp hp nhiu khu nh c ti cc thung lng sng dc theo b bin tha nhn mt nh cai tr chnh. Trong sut lch s hng nghn nm ca n, quyn lc thng xuyn di chuyn qua li gia cc thung lng khc nhau.

Champa him khi ha bnh. N ni ln t nn cp bin tip sau s suy tn trong giao thng hp php vi Trung Quc vo cui th k IV. Sau khi nh Tn sp , ng b t Trung Quc ti pha ty b ng i vi cc vua mi pha nam Trung Quc, nh Liu Tng. Kt qu l h phi ph thuc vo giao thng ng bin vn b thit hi v cp bin Champa. Mi e da ny ti t n ni qun Liu Tng tin nh Champa nm 446 v ph hy kinh ca h. Nhng ri Liu Tng cng t tuyn b m ca cho giao thng v Champa tr thnh mt trm trung chuyn - trong khi vn dung dng, v i khi khuyn khch cp bin. Gn nh cng lc , Qung Chu trn chu th sng Chu (Pearl River) tr thnh cng chnh ca min nam Trung Quc v giao thng gia hai pha- c ni kt bi cc chu k gi ma hng nm - tr nn c li cao.

Tuy nhin, d Champa thng tr giao thng ng bin vi Trung Quc, h khng gi c quyn. Nhiu cng giao thng khc cng bt u pht trin cc quan h. Vng quc Taruma min ty Java v cc vua khc Sumatra phi s gi ti vo nm 460. Mt iu m tt c nhng ni ny

12


cng c l h chp nhn cc yu t vn ha tn gio v chnh tr n : ban u l n gio, sau l Pht gio. Cc vng quc ny t gi mnh bng t ting Phn mandala - bnh xe - v cc nh vua l cakravartin ngi quay bnh xe. H t thy mnh nh l trung tm ca h thng ch khng phi l cc quc gia c bin gii xc nh. Tnh chnh ng ca h t phi xut t s nhn nhn ca nhng nh cai tr khc nhiu hn l t vic kim sot thc t lnh th. Quan h gia cc nh cai tr th linh hot v cctrung tm t quyn lc hn c th trung thnh vi nhiu hn mt mandala. Nhng tnh chnh ng ny cn phi c hu thun bi sc mnh qun s. duy tr vaitr trung tm, mandala cn c kh nng buc cc thc th chnh tr cp di khp vo ng hngkhi cn thit.

Vic s dng cch cai tr ca n v s lan to tip tc ca tn gio n trong khu vc l bng chng v s lin kt giao thng mnh m gia ng Nam v nhng ni pha ty sut phn cn li ca thin k u tin. G thm, nha, vng, gia v v i khi n l u c nhu cu cao. Bng chng cha tht r rng nhng c v nh giao thng vi cc vng quc n l quan trng hn vi Trung Quc i vi hu ht vng ng Nam trong giai on ny. C mt s st gim c bit trong giao thng vi Trung Quc vo cui th k VI. Tuy nhin, vo nm 618 khi m triui nh ng nm quyn Trung Quc v thng nht cc vng t thp ln u tin trong 200 nm, giao thng bin ng dng nh ct cnh mt ln na. iu kin chn mui cho s xut hin ca cc mandala khc tn dng li th ca n. y l thi i ca nhiu nn vn minh nho ln: Champa, Srivijaya, v Angkor: nhng ngi xy dng cng trnh ny lm thc dn chu u kch ng v tip tc m hoc chng ta ngy nay.

Trong khi Champa vn cn dnh dng vo cc hnh vi cp bin, mt i tc giao thng ng tin cy hn xut hin xa hn nhiu v pha nam, trn b bin pha ng nam ca o Sumatra. Trong mt thi gian di, gn nh tt c nhng g c bit v Srivijaya u t nhng m t ca Trung Quc. Ngay c v tr ca n cng l iu b n. Mi cho n nm 1993 nh kho c Php Pierre-Yves Manguin mi c th xc nhn nhng nghi ng trc rng Srivijaya nm dc theo b sng Musi ch by gi l thnh ph Palembang ca Indonesia. ng bun l c v hu ht nhng vt tch ca mt trong nhng nn vn minh quan trng nht ng Nam hin nay nm bn di nh my phn bn PIHC. Cng ti ny thng c gi l PT Pupuk Srivijaya nhng thm ch khng cn cht du vt no ca thnh ph c Srivijaya ny, ging nh nhng tn tch m cng ty v tnh xa sch trong thp nin 1960.

Srivijaya l mt mandala c in - th lc chi phi trong nhm cc khu nh c bun bn dc theo tuyn ng giao thng chnh ng-ty. T c s ca n, n kim sot vic i li xuyn qua c eo bin Malacca pha bc ln eo bin Sunda pha nam. Khong nm 683 n c th c mt i qun hng mnh khong 20 000 ngi - phn nhiu trong s c l l dn du c Nusantao vn c th va mua bn va nh nhau nhn danh nh vua.[v] Giao thng ng bin ng-ty thc t khng th c c nu khng c s ng ca Srivijaya. l mt th lc ng k nn nm 683 triu nh nh ng Trung Quc phi s thn u tin ti ni m h gi l o Nanyang [Nam Dng]-ng Nam gn ly quan h gia hai nc.[vi] Trn thc t, Sriwijaya tr thnh ngi gc cngcho triu i nh ng trong khu vc.

**********

Hi sm, ting Indonesia l trepang, c xut khu t ng Nam n Trung Quc va nh mt nn n ngon va nh mt loi thuc t nht 2000 nm qua. V vy, rt ph hp khi mt th ln tm trepang ng nho theo ngha en ln mt pht hin lm thay i hon ton hiu bit ca chng

13


ta v lch s giao thng trong bin ng. Vo thng 8 nm 1998, trong khi theo ui cc sinh vt trn trn y bin gn 2 km ngoi khi b bin pha bc o Belitung ca Indonesia, mt th ln tm thy mt g t k l. V l ra mt chic thuyn bum (dhow) Arab cht y hn 55 000 mn gm Trung Quc mt l hng m cui cng s c bn vi gi $ 32 triu, mc d c ng ln nc ca ng khng thy c phn ln nhng th . Hnh v trn gm tit l rng con tu chm nm 826 CE vo gia triu i nh ng, lm cho iu ny thnh bng chng c th u tinca giao thng ng bin trc tip gia th gii Arab v Trung Quc.

Bng chng l th m tt c cc nh s hc tm kim v, tri ngc vi Trung Quc vi nhiu th k ti liu ghi chp, ng Nam thiu n. Ti liu cn st li t i, cc khu nh c ven bin b qut sch v kh hu nhit i kt hp vi cn trng phm n lm phn hu hu ht cc th cn li. Cc thnh ph ln b mt c nhng th chm khc c ch nhng vn cn l hng trong cc ghi chp lch s. C hi tt nht ca vic san lp cc l hng nm trong vic pht hin cc hin vt thct. Cc chi tit nh nht, t thnh phn phn t ca cc v s n cc k thut c s dng khi ng tu thuyn, c th m kha tit l v ni v cch con ngi di chuyn, v th h n, v loi xhi h ang sng v v cch h quan h vi nhng ngi khc. Kt qu l cc nh kho c hin i rt kh tnh v vic ghi nhn li tt c mi th trong cc cuc khai qut ca h: cch b tr khng gian sng ca mt con tu c th gi v vn ha v h thng th bc ca ngi trn tu v s sp xp hng ha c th tit l th t ca cc cng gh qua. Mi mnh bng chng u c th hu ch. Hn na, ng nghip s ch coi cc din gii l hp l nu cc pht hin c ghi nhn mt cch chnh xc v m cho xem xt v din gii li. Nhng iu ny t nht, ch khng phi ln u tin, khng xy ra xc tu Belitung. C cc u tin khc cp bch hn.

Sau khi cc th ln trepang trch ly mt t bt v bn li trn th trng, li n lan ra v mt cng ti a phng, Sulung Segara Jaya, ginh c mt giy php t y ban quc gia cu h tu m ca Indonesia cho khai qut xc tu . N c cng ti Seabed Explorations, thuc s hu ca mt ks xy dng c chuyn thnh nh thm him di nc Tilman Walterfang, nhanh chng tham gia. Hai cng ti ny lm vic nhanh chng. Theo kinh nghim cay ng h bit rng hin trng s nhanh chng b nhng ngi khc cp bc nu h khng lm nhanh. Thng 8 nm 1998 Indonesia ang trong cuc khng hong. Tng thng Suharto b h b, hn mt ngn ngi b git trong cuc bo lon, li khai tng ln v ngi nc ngoi trn chy ra khi t nc cng vi ti sn ca h. Walterfang vn khng nao nng: ca ci tng lai ca ng vn cn nm trn y bin. Cc i tip tc lm vic, di di cng nhiu hng ha cng tt trong thng 9 v thng 10 trc khi gi ma lm ngng cng vic ca h. Nh h lo s, nhng k sn tm kho bu a phng gn nh ngay lp tc nhy vo. Walterfang k hp ng vi mt cng ti ring bit, Maritime Explorations, thuc s hu ca mt cu k s, Michael Flecker, khai qut phn cn li ca a im trong nm mi v lm mt phn tch khoa hc hn v nhng g cn st li. Flecker khai qut hng chc xc tu trong khu vc v cng c bng tin s kho c hc bin.

By gi chng ta bit rng gm trn con tu m Belitung c sn xut hng lot t nht 5 a im ring bit trn khp Trung Quc, ri vn chuyn quanh b bin Trung Quc n Qung Chu, n c chuyn ln mt tu c dng phng pht nhng chic vn cn c s dng bin Oman, c lm t g c trng Trung Phi v n . Nhn vin tu c th l mt tp hp nhiu ging dn ngi Arab, Ba T v Malay v khch hng cui cng cho cc hng ha ny l tng lp thng lu v trung lu ca Abbasid Caliphate, trung tm Baghdad. Tu chy i t Qung Chu lc c gi ma ty nam, c th dng li trn ng b sung d tr thc phm v nc trc khi b m trn mt rn san h trong phm vi nh hng ca Srivijaya. Vy th hng havn chuyn trn tu ng l thuc v ai? Theo quan im ca Walterfang th cu tr li rt n gin: ng ta- v bt c ai chun b mua n t ng ta. Khi gm b ly i bo tn v ra sch v phn cn li ca tu c kim tra tm manh mi v ngun gc ca n, vic ci v bt u.

14


Cui cng ch c Singapore quan tm ti kho bu ny chi tr mn tin m Walterfang tm kim. ng lc ng sau vic mua li hng ha l Pamelia Lee, ngi lc ng u Hi ng Du lch Singapore v l em du ca Th tng nhiu nm ti v ca Singapore, Lee Kuan Yew [L Quang Diu]. Ti ngh ti lc Singapore tm kim nhng iu tt hn trong cuc sng, b nh li. Ging nh mi quc gia khc tr nn giu c bn phi nhn vo vic xy dng gc r ca mnh.[vii] Lee hi vng rng l hng ha s tr li s tin mua bng cch thu ht du khch n khu ngh mt ln lc c ln k hoch cho o Sentosa Singapore. Vo thng 4 nm 2005, Tng cng ti Sentosa nh nc, mt b phn ca B Giao thng v Cng nghip Singapore,cng b mt tha thun mua kho cha vt qu ny t cng ti ca Walterfang vi gi $ 32 triu. Mtna s chi c ng gp bng cc bt ng sn ca mt trong nhng ngi giu nht ng Nam : trm ngn hng v khch sn Tan Sri Khoo. Tha thun ny c m t nh l mt phn ct li ca k hoch Sentosa nhm to ra mt bo tng bin mi lp y vi hin vt c trc vt t nhng con tu m.

Vo u nm 2011, trong khi bo tng bin ang c xy dng, mt s 'Kho bu nh ng c trng by ti Bo tng ArtScience trn b bin Singapore. C k hoch s chuyn cuc trin lm cho Vin Smithsonian Washington DC nm sau. Nhng ri mt lin minh cc nh kho c M can thip. H phn n v mt cng ti t nhn li c cho php khai qut mt a im qu him nh vy. Mt s ngi co buc Vin khuyn khch vic hi ca. iu bin thnh mt cuc tranh ci gia nhng ngi l tng v nhng k hoi nghi - gia nhng ngi tin rng cch thc hnh kho c hc tt nht nn c tn trng trong mi trng hp v nhng ngi cm thy rng nhng vn thc t v hi ca v khai thc ti chnh i hi cc gii php thc t. Vo thng 4 nm 2011, Smithsonian chu thua v hy b trin lm. Walterfang co buc nhng ngi ph phn mnh l k ho danh ang chi tr chnh tr khc.[viii] T ccmi quan h khng c ci thin nhiu.

Thm ch t hn, Bo tng thc nghim bin trn o Sentosa cng lnh nht vi 'Kho bu nh ng. c nhiu hin vt t cc xc tu khc nhng khng c ly mt vt no t xc tu Belitung. Ti thi im vit bi, ch c mt t l rt nh trong s hng ha ny c trng by cng cng, mt t trng hp bn trong khch sn Goodwood Park Singapore, trc y thuc s hu ca ng Khoo. C v nh Singapore t quan tm n mt trong nhng khm ph kho c ng ch nht trn th gii. Pamelia Lee tht vng v ngi dn ca o quc ny, theo nhiu cch l tng ng vi Ph Nam hoc Srivijaya, khng hiu ngha ca kho bu. Theo ti th trong nhng nm ti, khi h c c th tt nht trong tt c cc tin ch, h s tm kim mt th hu hnh no khc hn, b th di.[ix] Nhng c l c mt thng ip su sc hn y. C v nh khng nhng ngi Singapore khng c cm gic s hu' s hng ha , h cng khng c thc s hui vi bin, mc d thc t l ton b t nc ca h tn ti da trn giao thng ng bin. Singapore l mt trm trung chuyn, c t bn ho trn cc lung hng ng-ty i qua bn cng ca n, nhng iu khng bin thnh mt cm gic v quyn th hng i vi ti sn .

Gc ngha hin i sang mt bn, iu m xc tu Belitung chng minh cho cc nh kho c l vo gia thi nh ng (ba th k t 618 ti 907) giao thng bin ng l mt ngnh cng nghip xut khu tch hp cao. Doanh nghip nhiu vng ca Trung Quc thit k sn phm cho cc th trng c th (trang tr cc biu tng Pht gio hoc ch vit Koran theo yu cu) v sn xut chng hng lot. Sau i l a phng vn chuyn hng ho trn t lin, trn sng v dc theo b bin n cng trung chuyn, thng nhn nc ngoi s m nhn vic vn chuyn ng di. C mt s phn chia lao ng r rng gia sn xut trong nc v ngoi thng.

15


Triu nh nh ng dng cc bin php c bit khuyn khch mi quan h ny. Ban u triunh ra lnh phi c cc quy nh ra sn cho ngi nc ngoi n Qung Chu v t ra mt chc quan chnh thc gim st vic giao thng. Thng nhn Malay (c l cng l ngi Nusantao mt ln na) i n Qung Chu vi s lng ln cng vi ngi Arab, Ba T, Armenia v n . H mang theo cc sn phm tt nht t quc gia ca h: ngc trai, thm v khong cht t Ba T (bao gm c cobalt xanh c dng trong men gm), nh hng, mc dc, v ch l t Arab, trang sc v thy tinh t n v cc loi gia v v nc hoa t khu vc ng Nam . H trao i chng ly gm, la v kim loi ca Trung Quc. Con ng t la trn bin, xa l Abbasid-ng t Qung Chu n Baghdad, qua ng Srivijaya v Sri Lanka, to ra s giu c to ln cho nhng ai c th kim sot n.

Di thi nh ng, giao thng l c quyn ca triu nh v ch c cc quan c b nhim mi c th x l hng nhp khu: hon quan, ngi c mi ng c i hi l v bc lt thng nhn nhng ch h d s h nht. Tham nhng tr nn ngy cng t hn cho n thng 10nm 758, c mt cuc bo ng. Thng nhn Ba T v Arab b ri qung Chu v giao thngvi ni khc. Cc nh cai tr ng bng sng Hng khu vc by gi l Vit Nam (trn danh ngha l di quyn thng tr ca nh ng nhng phn ln l t tr) chp ly c hi. Cng ca h, ti Long Bin, tr thnh u mi giao thng trong mt vi thp k. Tuy nhin, Qung Chu t ly li v tr ca n vo lc tu Belitung ri bn khong nm 826. Nhng 40 nm sau , nm 878, qun ni dy chng ng chim ng Qung Chu. Mt ti liu Arab ni rng h la ra v tn st hng ngn ngi Arab, Ba T, Do Thi v tn Kit c tr . Tuy nhin, cc thng nhn nc ngoi cn sng st dng nh vn cn tr li c trn b bin.

Cuc ni dy mang hi hm ca nhng g sp n. Nm 906 nh ng sp , vng quc c ca h bi chia nm x by v b bin li tr thnh c lp. Vic phn nhnh ny thay i ton b khu vc. Trn b bin pha ty nam, khu vc xung quanh Qung Chu tch ra thnh lp vng quc Nam Hn v sau cc nh lnh o ca ng bng sng Hng cng tch ra thnh lp i Vit. i Vit pht trin thnh i th v cui cng chinh phc cc vng t ca Champa (v hn mt ngn nm tip theo pht trin thnh Vit Nam).

Trn b bin pha ng nam, ch tnh Phc Kin hin nay, vng quc Minnan (Mn Nam) xut hin. Tch ri pha bc, Mn Nam gn vi bin. Trong sut th k X, n tr thnh mt nc giao thung bin hon ton. Cng Tuyn Chu ni ln t bng ti tr thnh ni tp trung ca cc nng lng kinh doanh v im chn n cho cc thng nhn t Trung ng. Sau hn mt ngn nm giao thng vi ngi nc ngoi, nhng ngi m ngy nay chng ta gi l 'ngi Trung Quc' ln u tin mi giong bum i khp cc i dng trn chnh tu thuyn ca mnh.[x] l khi u ca tp tc i bin mang ngi Phc Kin v c bit l cc thnh vin ngi Mn hay nhm dn Phc Kin i khp bin ng v xa hn na.

Khong nm 970, sau 60 nm c lp, pha nam li chu di s kim sot ca nh Tng, vi kinh Khai Phong. Ban u, nh Tng coi bin theo cch cc vua cha ni a xa nay: nh l mt ngun e da. l mt ni m nhng phn t xu nh k bun lu hoc i th chnh tr c th n np v ni m tng nc ngoi c th lan truyn. Nm 985 tt c thng nhn Trung Quc u b cm i nc ngoi. Nh Tng theo vt cc triu i trc p t c quyn ca triu nh v thng mi. Cc giao dch t nhn u b cm, p buc thng nhn nc ngoi phi nhp khu hng ha ca h thng qua cc knh chnh thc cho triu nh qua c th p t cc loi thu ln tu thuyn, thu hi quan ln hng nhp khu v cng sung vo qu mt t l ca hng ha v li nhun khi bn li cho ngi tiu dng trong nc.

16


Nhng trong vng vi nm nh Tng khi xng mt chnh sch quay vng tr li ng ch . Nm 987 triu nh c bn phi b ra nc ngoi khuyn khch cc nc ngoi giao thng. Nhng iu cha . p lc i triu nh ni lng s kim sot ngy cng tng thm: t cc thng nhn ven bin vn mun c li nhun; t ngi tiu dng vn mun c hng ho nc ngoi; v t cng qu vn cn thu nhp gng gnh b my quan liu. Nm 989 vn chuyn t nhn Trung Quc c cho php dng tu thuyn giao thng vi nc ngoi. Cui cng, sau nhiu th k u nhn ca giao thng, vo cui th k X dn i bin Trung Quc c chnh thc cho php thc hin cc chuyn i kinh doanh ring ca h. Cng c cc u i v thu. T l hng ha trong nc b triu nh t ng trng thu c ct gim ch bng mt na v tip tc gim sau . Ngi ng tu thuyn hc c cch ng tu i bin. H dung np cc pht minht giao thng ng thu ni a Trung Quc, chng hn nh cc khoang kn nc v bnh li sautu, nhng h cng sao chp cc yu t ca tu Malay n b bin ca h trong nhiu th k. Ngay c tn m h dng ch cc tu ny po [ bc] - c ngun gc Malay.

Trong nhiu nm sau nm 1069, Vng An Thch, mt quan triu nh nh Tng, i tin phong trong ci cch nhm tng thu nhp ca triu nh bng vic kch thch thng mi. Trong mt th nghim rt sm vi kinh t t do, thu nhp khu c gim v vic qun l giao thng c phncp cho cc cng. l mt thnh cng: trong vng 20 nm, gi tr trong giao thng tng gp i. Mt ci cch khc c hu qu su rng. Triu nh bi b lnh cm xut khu tin ng. Loi tin t ny lan to nhanh chng trn mng li giao thng bin ng v tin c nh Tng tr thnh mt phng tin trao i ti tn Sumatra v Java.

Khong nm 1090 tu Trung Quc c cho php chy ra nc ngoi t bt k cng no, khuchtrng thu nhp t giao thng rng ri hn na. ng thi ny cng cho php cc thng nhn Phc Kin ln vo cng vic kinh doanh trc y do ngi nc ngoi c quyn. V cng ging nh ngi nc ngoi, h cng buc phi theo gi ma v phi i cc cng nc ngoi cho ti khi gi i hng. Trong lc tm tr h bt u cm r xung ti ch: lp ra cc n th n thn i bin Mazu ([Ma T]) v manh nha ra cc ph Tu (Chinatown). Tuy nhin hn ch vn cn. Tu thuyn Trung Quc ch c php vng mt cng trong 9 thng, mt chu k gi ma. H ch c th i xa lm l ti Sumatra trc khi phi quay v. Giao thng pha ty vo n Dng vn dnh ring cho tu Arab, n v Srivijayan. Tuy nhin, bt chp iu nhng thng nhn Trung Quc mo him hn bt u xng n n v Vnh Ba T.

Nhng ti qu nh, triu nh nh Tng phi chu sc p ngy cng tng. Nm 1126, mt quyn kim sot vng t pha bc vo tay qun xm lc Jurchen ([N Chn]) t Mn Chu, h di ti Hng Chu trn b bin pha ng. Lc cuc khng hong ny ra h cm tu thuyn Trung Quc i ra nc ngoi v dng vic nhp khu gn nh tt c cc hng ho sang trng (vi ngoi l ng ch l ng voi cn cho vic lm kha ai cho vua quan). Nhng cuc khng hong ny ch ko di nhiu nht l su nm ti khi nh Tng bt u cho t do ha giao thng ln na. Trong vng 14 nm, chnh sch giao thng hu nh quay tr li v tr trc khng hong. i hi phigiao thng l p o. Vo khong thp nin 1160 cng ng ngi nc ngoi Tuyn Chu tr nn ln n mc cn ti mt ngha trang ring. Phn ln cc thng nhn ny l ngi theo o Hi, o Hi bt r Champa cng khong thi gian ny, v h c nhng quan h tt p vic ngi o Hi Trung ng ln c dn o Hi ngy cng tng ca Trung Quc.

Nh Tng ko di thm mt th k na. Nhn mt cch tng th, giai on t lc nh ng sp nm 906 cho n khi nh Tng sp nm 1279 c v nh l mt 'thi hong kim' u tin ca

17


giao thng quanh bin ng. Nhng thay i Trung Quc v n v s pht trin ca giao thng Hi gio m ra nhng tng trng ln trong giao thng v to ra ca ci.[xi] Lnh a hng mnh nht trong khi Champa, Vijaya, tr nn phn thnh vo thi im ny. Tri li, Srivijaya li suy sp sau khi b vng quc Chola Nam n xm lc nm 1025. iu ny chophp nhiu cng khc xut hin dc theo b bin Sumatra, Java, Bali, Borneo v t lin ng Nam. Cc o Philippines (c bit vi tn l Butuan [: B oan] v Ma-yi [: Ma Dt] trong ti liu ting Trung) cng bt u c ghi nhn l cc thc th giao thng. Vic pht hin mt kho bu vng tuyt vi thnh ph Suriga ca Philippines trn chp o Mindanao vo nm 1981, cho thy mt nhm ngi quyn th giu c Hindu-ho vo thi gian ny.

Nhiu hng mi c trao i, ngy cng a nhiu ngi v vng lnh th vo h thng giao thng khu vc, v cui cng l ton cu. Nhng vo cui th k XIII, bng n dng nh chuyn thnh bi hoi. Trong nm 1275, Jambi, cng chnh ca Srivijaya b cp bin Java ph hy. Vo lc qun Mng C t pha bc cng tin vo lnh th nh Tng. Vic ngi Mng C cui cng chinh phc Phc Kin v Qung Chu nm 1279 dng nh gy ra mt s suy gim chung trong giao thng khu vc ko di cho n khi h b mt quyn lc gn mt th k sau . Thay vo , bin ng tr thnh mt u trng xung t khi triu i nh Nguyn ca Mng C tm kim nh hng. c bit, Kublai Khan (Ht Tt Lit), vua nh Nguyn 14 ln phi chin thuyn ra nc ngoi tin hnh cc cuc tn cng ph hoi Champa v Java. Tuy nhin, nu khng c ngun ca ci t giao thng ng bin, triu i nh Nguyn khng th to ra thng d cn thit duy tr quyn lc ca mnh. n nm 1368, h b vt vo st rc ca lch s.

H b thay th bi nh Minh, triu i gn nh ngay lp tc c gng xa b giao thng nc ngoi ca t nhn v mt ln na a n nm hon ton di s kim sot ca triu nh. Quan h giao thng chnh thc tr li hnh thc 'triu cng ch khng phi l th trng m v Qung Chu c ch nh l cng 'hp php' cho tu thuyn n t ng Nam . Nhng sau gn bn th k giao thng t nhn do thng nhn Trung Quc thc hin v vi mt c s h tng cc i l cng mng li gia nh c sn quanh khu vc, giao thng khng chnh thc cha bao gi b trit tiu, c bit l trong cc doanh nghip ca tnh Phc Kin. Cui cng bun lu tr thnh chi phi, c bit l khi cng ng ngi Hoa nc ngoi bt u s dng giao thng 'cng np' lm v bc. Cui cng nh Minh quay lng vi bin v tp trung vo cc vn ni a, nhng ch sau vic khng nh ngon mc nht ca quyn lc nh nc Trung Quc trn bin: 30 nm cc 'chuyn i thi gim'.

**********

Geoff Wade l mt nh s hc Australia, mt chuyn gia im m v triu i nh Minh v Minh s lc (s bin nin nh Minh). Nhng nu mun lm ng pht , ch cn hi v Gavin Menzies v cun sch ca ng ta 1421: the Year China Discovered the World (1421: nm Trung Quc khm ph th gii), m t cc th c cho l khm ph ca c thi gim Trung Quc Zheng He (Trnh Ho). Wade bn ct. ng ni cun sch ca Menzies l kh ng ch v mt l chng c mt trong nhng iu c khng nh trong quyn sch c bt k tnh xc thc no. Cc c thi gim m ng ta khng nh l i vng quanh th gii li chng h i qua chu Phi, khng cti liu Trung Quc hoc ti liu no khc hu thun cho cc chuyn i c nu, chng xc tu thuyn ca Trung Quc tm c nm ngoi chu , v cng khng c cc im nh c hay kin trc no ca nh Minh ngoi phm vi chu . Mt kiu thu dt (fiction) vi quy m ny li c th c cng b v c cho hng nh mt sch ng n (no-fiction) l mt li buc ti t hi cho ng Menzies, nhng thm ch t hi nhiu hn nh vy cho nh xut bn.[xii] Wade c th tc gin nhiu hn so vi hu ht chng ta nhng y l quan im chung ca cc nh s hc v cc khng

18


nh ca Menzies. Menzies c th sng tc ra phn ln nhng iu trnh by nhng chc chn rng Trnh Ho l mt nhn vt lch s hp dn: mt ngi o Hi Vn Nam, b bt trong cuc xm lc ca nh Minh ri b hon, nhng sau ny li gip hong th ba nh Minh thng li trong cuc tranh ginh ngi vua. Hin nay Trnh Ho c bit n rng ri ti ni kh c th tin rng c lc ng tng l mt khun mt m nht. iu thay i vo thng 10 nm 1984, khi nh lnh o Trung Quc ng Tiu Bnh s dng vin c ny bin minh cho chnh sch m ca tham gia vi phng Ty trong mt bi pht biu trc y ban C vn Trung ng ng Cng sn. Trong nhng nm tip , Trnh Ho tr thnh khun mt xut hin trn cc qung co cho chnh sch tri dy ha bnh ca Bc Kinh, mt mu mc cho s tham gia ca Trung Quc vi th gii. Nm 2004, ngi chu trch nhim t chc l k nim ln nh du 600 nm chuyn iu tin ca c ny, Th trng Thng tin Xu Zuyuan (T T Vin), tm tt nhng quan im chnh thc ca v thnh tu ca ng. T T Vin tuyn b nh vy nhng chuyn i l nhng hot ng ngoi giao thn thin. Trong tin trnh chung ca by chuyn i n Ty Dng, Trnh Ho khng chim d ch mt mnh t, lp mt pho i hoc tm thu ca ci ca cc nc khc. Trong hot ng giao dch v thng mi, ng thc hnh vic cho i nhiu hn ng nhn li, v do ng c dn chng nhiu nc khc nhau trn tuyn ng cho n v c ca ngi.[xiii]

Tuy nhin, Geoff Wade cho rng cch trnh by ny v Trnh Ho cng gy ng nhn gn nh phin bn ca Gavin Menzies. Nghin cu ca Wade v Minh s lc pht hin c 25 chuyn i do cc thi gim khc nhau ch huy trong nhng nm t 1403 cho n u thp nin 1430, trong s Trnh Ho ch ch huy 5 chuyn. i a s cc chuyn i u n ng Nam nhng Trnh Ho tr nn ni ting v tu ca ng i xa hn ti quanh n Dng. Wade cho rng cc chuyn i khng phi l thc hin nhim v ha bnh m r rng l ph trng sc mnh. Mi chuyn i - c t 50 ti 250 tu mang theo 20 000 qun c trang b vi cc loi v kh tin tin nht lc .Mc ch r rng l gy kinh khip. Trong chuyn i u tin, c lnh nm 1405, Trnh Ho dng li Palembang thuc o Sumatra, ng truy bt Chen Zu-yi ([Trn T Ngha]), mt ngi chy trn triu nh nh Minh. c bit c 5000 ngi b cht trong giao tranh. Cng trong chuyn i hm i ca Trnh Ha nh mt i qun Java, m Wade tin rng c th thuc v Majapahit, i th tranh ginh uy th vi Trung Quc bin ng vo thi im . Trong mt chuyn i khc, vo nm 1411, Trnh Ho xm chim mt thnh ph ca Sri Lanka, tiu dit qun i thnh ph ny, bt vua mang v Trung Quc v a ln mt vua b nhn. Nm 1415, ng can thip vo mt cuc ni chin Sumatra v cng c kin cho rng qun lnh ca ng c hnh vi tn c trn bn o Arab.[xiv]

Wade cho rng s kin l rt nhiu vua cha v s thn b vn chuyn n Trung Quc trn tu ca Trnh Ho cho thy h phi b cng p i v vic cng p ny cho nh Minh quyn i li ti cc cng v cc tuyn ng bin. Nm 1405 c Trnh Ho thnh lp mt n tr ng Malacca (ting Malay l Melaka), mt thnh ph ch mi thnh lp ba nm trc, n ny cho phpqun Minh kim sot eo bin ch n c t. i li ng ta phong vng cho vua Malacca. Mc ch chung ca nhng chuyn i ny r rng gm hai mt: kim sot cc tuyn ng giao thng v to cho hong mi ginh c ngi bn quc tnh chnh ng qua vic cc vua cha nc ngoi t lng thn phc ng ta. iu ny khc xa vi hnh nh chnh thc v s gi ni bt ca ho bnh v hu ngh ' do Bc Kinh cao. Cui cng, cch ngoi giao pho hm ny ch ko di 30 nm. Cc quan li triu nh ghen t kim ch bt quyn lc ca vin hon quan ny. u tin chnh sch li quay vo bn trong: bn Trnh Ho b t v tu thuyn ca ng b h dn h mn. Trung Quc khng c tu hi qun khc c kh nng i ti cc o ca bin ng mi n khi h c Hoa K biu cho 500 nm sau .

19


Nhng ng Cng sn Trung Quc bit huyn thoi mnh hn lch s v nh ngoi giao tt bng Trnh Ho vn cng bum ra i bt c khi no hp tc hng hi cn c tho lun ng Nam hoc mt tha thun u t t chc ng Phi. Ni chung lch s chnh thng vn ng mt vai tr quan trng Trung Hoa Cng sn, nh ch cn mt chuyn ving ngn ngi n Bo tng Quc gia Trung Quc ti Qung trng Thin An Mn s chng thc iu . N cng c cho quyn cai tr ca ng v h thp i th. Mt khi m mt cu chuyn lch s c bit tr thnh gio iu ca ng, thch thc n s l mt hnh ng bt phc tng nh hng xu n s nghip c nhn. ng h n vi bng chng s c tng thng.

Nm 1986, Cc Qun l Di sn vn ha quc gia Trung Quc lp ra Trung tm Di sn kho c hc di nc (UWARC) do Bo tng Quc gia qun l. Quyt nh ny c thc y mt phn bi mt ni s hi rng Trung Quc ang mt quyn s hu cc xc tu m xa vo tay cc nh trc vt giu tin ca nc ngoi. Nhng Cc cng c mt mc ch khc. Chuyn cng tc u tin trn sng nc ca UWARC l ti qun o Hong Sa do Trung Quc chim ng nhng Vit-Nam tuyn b ch quyn. Thng 3 nm 1999, gim c trung tm, Zhang Wei, thng bo rng cc th ln ca ng thu hi c 1500 di vt c nin i t nm 907, chng t rng ngi Trung Quc l c dn sm nht ca qun o Hong Sa. Cc nh kho c t phe phi ci to. Nm 907 triu i nh ng mi va sp v vy ni xc tu c th l mt trong s cc tu u tin nht t t nc mi c lp Mn Nam chy i l iu c th hiu c. Tuy nhin, c rt nhiu kh nng l tu ca Malaysia hay Arab. gm Trung Quc c bun bn trn ton khu vc, v c bn ngoi. Ly s hin din ca gm trn bt k bi ngm no lm bng chng s hu lch s ca Trung Quc th khng hn g ly s hin din ca hng ngn v s cowry trong mt ngi mthi i ng th trn Anyang (An Dng) ca Trung Quc lm bng chng rng tnh H Namtheo ng l phi thuc v Philippines.

Zhang, gim c u ca Trung tm, khng c b nhim lm mt nh phn tch c lp v bng chng lch s. Khi trnh UWARC cho U ban Quc t v Di tch v Di ch vo nm 2005, Zhang gii thch rng t chc ny ang chun b mt hoc hai cuc trc vt xc nhng tu m qun o Nam Sa v rng: Cc kt qu t cuc trc vt c th chng minh rng Trung Quc c ch quyn khng tranh ci cc o ca bin ng[xv]. C mt quan h cng sinh gia chnh sch i ngoi ca Trung Quc v Trung tm. UWARC c mt ngn sch m cc nh kho c khc trong khu vc ch c th m ti.[xvi] Ch ring 'c s nghin cu' ca n thnh ph Thanh o thi cng tiu tn $ 24 triu v UWARC cn c cc trung tm khc H Bc, Hi Nam v Phc Kin cng vi mt tu nghin cu mi.[xvii] Cuc trc vt xc tu m'Nam Hi Mt' ca sng Chu c ti tr vi khon tin l $ 150 triu. V UWARC tr li s u i ny bng vic phc v trungthnh vi nh nc: nhng pht hin cng c cho lch s chnh thng v do cho cc k l v ch quyn khng th tranh ci ca Trung Quc bin ng.

Khp trn bin ny, cc nh kho c di nc khc thy kh khn hn nghin cu mt chuyn k khc. Thng 4 nm 2012, mt on cng tc hn hp Php-Philippines do Bo tng Quc gia Manila t chc iu tra mt xc tu m trn bi cn Scarborough, 220 km v pha ty Luzon, o chnh ca Philippines.

ng trn tu phc v MV Sarangani, h tun th cch thc hnh tt nht: iu tra a im ti ch, phi thng mi v vi nh cng b cc pht hin ca h cho nhng ngi khc xem xt li. Nhng sau mt tu hi gim Trung Quc n v ra lnh cho h phi ri i - vi l do xc tu m ny thuc v Trung Quc. Ch c cc nh kho c Trung Quc mi c php iu tra ia im h li c th tm thy bng chng v ch quyn khng th tranh ci ca Trung Quc.

20


D c nhng kh khn ny, cc nh kho c nh Victor Paz, Peter Bellwood, Wilhelm Solheim, Pierre-Yves Manguin v tt c cc ng nghip ca h gom gp c bng chng k mt cu chuyn rt khc v bin ng: l mt ni nhiu th ting trao i v giao thng, cc cu hi v ch quyn l hon ton khc vi cch m chng c t ra hin nay. Cho n u th kth XVI, mt lot cc mandala n ho thng tr bin vng ng Nam . Khng c mt s k tc r rt t trung tm quyn lc ny ti cho mt trung tm k. Vic hng thnh cng nh suy tn ca chng u din ra t t, v trong thi gian di c nhng lc chng cng tn ti mt cch ha bnh, thng th khng. Ph Nam, ng bng sng Cu Long, nm gi nh hng t th k I n th k IV; Champa, ni by gi l min Trung Vit Nam, t th k VI n XVI; Sriwijaya, trn o Sumatra, t th k VII n XII; Angkor, h ngun Mekong, t u th k th IX n thp nin 1430; Majapahit, trn o Java, t th k XII n XVI; v Malacca, trn bn o Malay, t u th k XV cho n khi ngi B o Nha n vo u th k XVI. C nhng lc th lc cai tr trn b pha bc bin ng, khu vc m ngy nay chng ta gi l Trung Quc, can thip vo cng vic ca cc chnh th khc nhng him hoiv ch trong mt thi gian c hn. Khng c bt k t nc hocdn tc no s hu bin ng d theo bt c ngha no. c bit thng 9 nm 1975, ng Tiu Bnh ni vi L Dun rng cc o ca bin ng t xa xa thuc v Trung Quc.[xviii] Cm t ny xut hin trc cng chng ln u tin trong ba n phm Trung Quc vo thng 11 nm 1975.[xix] Li l ny c lp i lp li v s ln t nhng, nh chng ta s thy, vic xem xt li cc bng chng cho chng ta bit thc s hu ny khng phi c t xa xa m ch rt gn y.

[i] Historical Evidence to Support Chinas Sovereignty over Nansha Islands, Ministry of Foreign Affairs, PRC, 17/11/2000, xem trc tuyn ti http://www.coi.gov.cn/scs/article/z.htm.[ii] Pierre-Yves Manguin, Trading Ships of the South China Sea, Journal of Economic and Social History of the Orient, vol. 36, no. 3 (1993), 253-80.[iii] Michael churchman, Before Chinese and Vietnamese in the Red River Plain: The Han-Tang Period, Chinese Southern Diaspora Studies, vol.4 (2010), 25-37.[iv] Pye, Lucian W.,China Erratic State, Frustrated Society, Foreign Affairs, 1 Sept. 1990. Web 17 Jul. 2014 http://www.foreignaffairs. com/articles/45998/Lucian-w-pye/china-erratic-state-frustrated-society. [v] Wihlelm Solhelm, Archaeology and Culture in Southeast Asia: Unravelling the Nusantao, Quezon City (2007), 74.[vi] Derek Heng, Sino-Malay Trade and Diplomacy from the Tenth Through the Fourteenth Century (Athens, Ohio, 2007)[vii] Personal review, Singapore 1 June 2012.[viii] Kate Taylor, Treasures Pose Ethics Issue for Smithsonian, New York Times 24 Apr 2011.[ix] Personal interview, Singapore 1 June 2012.[x] The origins of the word China seem to come from Southeast Asia. See Chapter 3 of Anthony Reid, Imperial Alchemy: Nationalism and Politacal Identity of Southeast Asia,( Cambridge, 2011) and Geoff Wade, The Polity of Yelang and the Origins of the name China, Sino-Platonic Papers, no. 18 (May 2009). Available at http://www.sino-platonic.org.

21


[xi] Geoff Wade, An Early Age of Commerce in Southeast Asia, 900-1300CE, Journal of SoutheasAsian Studies, vol. 40 (2009), 221-65.[xii] Personal email, 12 December 2013.[xiii] Quoted in Geoff Wade, The Zheng He Voyage: A Reassessment, ARI Working Paper, no. 31(October 2004). Available at http://www.ari.nus.edu.sg/docs/wps/wps04_031.pdf.[xiv] Ibid.[xv] Zhang Wei, The Problem Encounter [sic] in the Protection of UCH (underwater cultural heritages), paper delivered at the 15th ICOMOS General Assembly and Scientifice Symposium in Xian, China 17-21 October 2005. Available at http://www.international.icomos.org/xian2005/papers/4-45.pdf.[xvi] Jeff Adams, The Role of Underwater Archaeology in Framing and Facilitating the Chinese National Strategic Agenda, in Tami Blumenfield and Helaine Silverman (eds), Cutural Heritage Politics in China (New York, 2013), 261-82.[xvii] China starts Building Bases for Reseaching Underwater Relics, Xinhua 17March 2012.[xviii] On Chinas Sovereignty Over Xisha and Nansha Islands, Beijing Review, 24 August 1979, 24.[xix] Chi-Kin Lo, Chinas Policy Towards Territorial Disputes: The Case of South China Sea Islands (London, 1989), 94.

22


Chng 2: Bn v ng v: t 1500 n1948

Chng 2

Bn v ng v: t 1500 n1948

Maps and Lines: 1500 to 1948

Bill Hayton

Vo thng 1 nm 2008, trong tng hm c kim sot m v nh sng ca Th vin Bodleian Oxford, cch qun o Trng Sa khong 5 500 hi l, Robert Batchelor m mt ti liu khin hiu bit lch s ca chng ta v bin ng thay i tn gc r. l mt bn , di mt mt ri ngang mt mt bao gm khu vc m by gi chng ta gi l ng v ng Nam : t Nht Bn pha ng bc cho ti Sumatra v Timor pha nam. cng l mt tc phm ngh thut. Trong sut 350 nm nm trong th vin, n c nhiu ngi ngng m v cc cnh sn thu tinh t, bin mu xanh nht vin vi tre, thng v cy n hng; i ni, sng sui v cy ci c v ra nh thy trong i thc. Nhng iu Batchelor pht hin ra m khng ngi no khc nhn thy trong nhiu th k, l mt mng li cc ng nht ta ra t cng Tuyn Chu pha nam Trung Quc. Cc ng ni Tuyn Chu vi hu ht cc cng trong vng: t Nagasaki n Manila, Malacca v xa hn na. ng ngc nhin hn, mi tuyn ng c nh du vi cc hng dn hng hi: gc hng theo la bn Trung Quc v cc ch dn v khong cch.

iu m Batchelor, mt s gia ngi M, pht hin li c l mt ti liu hng dn vcc tuyn ng giao thng ln ca chu . N xo i hnh nh tng c v Trung Quc th k XVII nh mt cng quc hng ni, c lp. Thay vo , n cho thy mt Trung Quc can d vi bin v thng qua bin, i ti th gii rng ln hn. cng l mt hnh nh ca mt khu vc khng c ri ren v bin gii chnh thc, cc vng quc v thi p u c dnh dng vi nhau. Bn l sn phm ca thi i khi m bin gii gia vua cha (rulers) c tnh cht hon ton khc bit vi bin gii phn chia khu vc ny hin nay. Nhng n c v vo mt thi im m bn cht ca nhng bin gii bt u thay i do cc cuc tranh ginh gia cc quc, v cc cuc tranh lun gia cc nh t tng phn bn kia tri t. Nhng cuc tranh ginh v bn lun t nn tng cho lut quc t hin i v cng p t nhng tng mi v ranh gii vn vn tiptc gy phin nhiu cc vng bin ca bin ng ngy nay.

Gc gc ca chnh bn ny lm sng t iu . N cho thy chu u v chu tr nn ni kt mnh m dng no, ngay c vo khong nm 1600. Bn c tng cho Bodleian nm 1659 sau khi ch nhn ca n, John Selden, mt trong nhng nh lut hc quan trng nht nc Anh vo th k XVII qua i. Trong di chc ca mnh, Selden cho bit bn c mt thuyn trng ngi Anh ly c d ng khng ni l thuyntrng no. Sau nhiu nm nghin cu cn mn, Robert Batchelor tin rng bit r chuyn. Vo ma h nm 1620, mt con tu ca Cng ti ng n (EIC) Anh tn Elizabeth,

23


dng li i Loan v pht hin mt tu ch khch ca Trung Quc hoc Nht Bn c chmt hoa tiu B o Nha v hai linh mc Ty Ban Nha trong s cc hnh khch. Thuyn trng tu Elizabeth, Edmund Lenmyes, dng iu ny bin minh cho vic chim gi con tu cng vi hng ha v, Batchelor tin rng, c bn ny.[i] Selden ni trong di chc ca mnh rng thuyn trng Anh (d ng ta l ai) treo gi chuc tht cao nhng t chi tr li cho ch s hu ca n. Thuyn trng t hn phi thy ra ngay lp tc gi tr ca bn .

Chng ti khng bit Selden thu c bn bng cch no nhng ng tng l mt ngh s Quc hi v quen bit nhiu nh u t quan trng trong cng ti ng n ca Anh.[ii] Robert Batehelor tin rng bn ti Anh vo nm 1624 sau mt hnh trnh di v kh khn. C l n c bn nh chin li phm hoc lm qu tng cho mt ngi bo tr c nh hng. John Selden l mt ngi nhn l tng. ng ngay trung tm ca gii tinhhoa chnh tr v kinh doanh ca nc Anh v l ngi i u v t duy php l. ng by gi c bit nhiu nht do vic a ra mt s cc lp lun php l u tin cho cc nc yu sch vng lnh hi quanh b bin ca mnh. iu t c bit n l ng gp ca Selden, mt nn tng quan trng ca lut quc t, bt u vi mt cuc tranh ci v mt loi c nh c du. S phn ca c trch chu u b cun vo cuc tranh ginh tip cn chu . l mt trn chin v t do trn bin, t do giao thng v thng tr kinh t cath gii, mt cuc chin vn bt ngun t nhng khm ph mt th k trc.

**********

Vic Vasco da Gama n n thng 5 nm 1498 bt u tt p nhng theo tri nghimngn ca nhng g sp n, cc mi quan h nhanh chng xu i. Vic ng l ngi u tin i tu mt mch t chu u ti to nn s ni ting ban u, nhng qu tng B o Nha ng mang n khng gy n tng vi ngi Zamorin Calicut. So vi la, ng vvng m ngi Zamorin quen, cc th dng tng ca da Gama gm o chong , m nn, du v mt ong trng ging nh mt s xc phm. T hn na, cc thng gia Arab v Ba T, vn tng dn xp vic giao thng ca Calicut vi chu u nhn ra mi e da da Gama s gp phi nn lp mu a ng chy ra khi thnh ph. Ngi Zamorin ui ng i v do thiu hiu bit v gi ma, da Gama phi gnh chu mt chuyn i khng khip trn ng tr v B o Nha, mt i hai phn ba i thu th ca mnh. Tuy nhin, ng mang gia v v vt hn chi ph phi tr cho chuyn i v ngi bo tr ca ng, vua Manuel, rt hi lng. Bng cch i tu vng qua chu Phi, cc thng gia B o Nha by gi c th nh vo pha sn ngi Arab thiu chung thu v cng c th ph v th c quyn thng mi m cc thng gia ca Venice c hng trc y nh thng lng ca h treo trn vng ng a Trung Hi.

Vn chuyn gia v v cc th xa x khc t chu n chu u ch bng mt chuyn i bin th r v an ton hn nhiu so vi dng cc tuyn ng Arab-Venice truyn thng kt hp cc chuyn i ngn vi on l hnh ng b li vi nhau. Ngi B o Nha trong cc chic tu vung (carracks) hin i - c th mang c hng ha ln sng ln nhanh chng n khng ch giao thng. Ch trong mt vi nm h c mt cn c Goa v tm ra c ng vt qua Calicut, xuyn vnh Bengal v n eo bin Malacca: ca ng vo cc o Gia v (Spice Islands). Tht khng may, vua Malacca khng mun cho h i qua. S cai tr ca ng ph thuc vo vic nh thu giao thng i qua gia haikhu vc m by gi chng ta gi l Indonesia v Malaysia. Malacca l cng trung chuyn mi ca khu vc, tha k ca Ph Namv i th ca Majapahit. Thnh ph ny trn ngpcc thng nhn nc ngoi lm mi gii mua bn gia qu nh ca h v phn cn li ca th gii. N cha t nht 100 000 c dn v ngi qu cnh, trong c ngi Malaysia, Tamil, Gujaratis, Java, Trung Quc v Luoes - thng nhn t Luzon.

24


S thn B o Nha gp nh vua vo nm 1509, trao tng mt l qu tng n tng hn l hng m Vasco da Gama mang n thp k trc v ng hng ca ng c cp mt 'nh xng tin hnh giao thng . Tuy nhin, cc thng nhn khc - c bit ngi Gujaratis phn i v thuyt phc nh vua bt gi cc tn Kit v ti phn quc. Thng 6 nm 1511, tu chin B o Nha n di s ch huy ca c Afonso de Albuquerque. Khi cuc m phn ko di, gin ip ca ng thu thp thng tin tnh bo v phng th ca thnh ph v gy dng nhng ngi ng cm trong cc thng nhn Trung Quc. Nh vua t chi th t nhn, do trong ngy l Saint James, de Albuquerque tn cng. Sau hai tun, nh vua chy trn v ngy 10 thng 8 nm 1511 Malacca ri vo tay B o Nha. Vng t ny vn tip tc nm di s kim sot ca h trong 130 nm tip theo.

Trong s ngi ca i tu de Albuquerque c mt mt s quan 31 tui tn Ferdinand Magellan. C l sau cuc chin trn, ng lang thang trn cc ng ph ca thnh ph v gp ngi Luoes cng vi nhng cu chuyn ca h. Mi nm sau, sau khi chuyn lng trung thnh sang Ty Ban Nha, Magellan khi hnh t pha ng c i ti Luzon v cc m vng vo nm 1521, ng tr thnh ngi chu u u tin n chu qua ng Thi Bnh Dng. Nh trong nhng chuyn i trc, ban u vic tip n kh nng m: cha o Cebu v hu ht thuc h ng dng nh ci sang o Thin Cha. Theo hc gi Antonio Pigafetta, cng i vi Magellan, th ngi dn o a ra s tt nhtca mnh, bng chng cho thy h giao dch vi Trung Quc. Magellan n vi c tin v sng n nhng ng nh gi thp s min cng thn phc ca nhng c dn trn o vi Cha Gisu hay Ty Ban Nha. Ch mt thng sau, vo ngy 27 thng 4 nm 1521,Magellan b chm cht trn o Mactan.

Ngi B o Nha chng thn thin hn my. H phi mt i tu chn Magellan, cui cng pht hin ra mt s ngi sng st ca on ngi i trn tu Trinidad ngoi khi o gia v Tidore, v nhanh chng b t h. Sau khi phn u ht mnh i n cc o Gia v (o Moluccan hoc o Maluku nh chng ta bit ngy nay) t pha ty, ngi B o Nha khng trao li th ca h cho nhng k xm phm n t hng khc. y ch l mt trong rt nhiu bt ng gia hai quc theo o Kit. gii quyt chng, vua Ty Ban Nha, Charles V, g ch gi ca mnh cho vua B o Nha v ba nm sau ci em gi Isabella ca anh r mi. Mt kt qu v sau ca cc hn c sp xp ny l Hip c Zaragoza 1529. Ln u tin, ngi ngoi khu vc v mt ng qua khu vcng Nam , chia n ra cho cc quc chu u. Mc d vic lm bn l khng chnh xc, dn n vic ngi B o Nha vn gi cc o Gia v thuc vng t m v sau thnh Indonesia v ngi Ty Ban Nha gi li khu vc s tr thnh Philippines. Nm th ksau s phn chia ny vn cn tn ti. Cuc ni dy ca ngi theo o Hi min namPhilippines v vic Philippines vn tip tc i ch quyn tnh Sabah ca Malaysia, ngn chn vic hai nc t c tha thun bin gii bin ng, bt ngun t Hip c Zaragoza ny.

Ngi B o Nha n Malacca tm kim u khu, ht nhc v inh hng nhng tnhc thy chnh mnh ngay ca ng vo vng t b n m ngi chu u sau gi l Cathay. Vi Malacca nm trong tay li khng c lc lng qun s no c th ngn h tin v pha ng, chc chn khng phi t Trung Quc nh Minh. Sau 30 nm cc c thi gim s dng nn ngoi giao pho hm th k trc, hi qun b mc rung i. Triu nh tr nn quan tm hn cc e da bin gii pha bc v cuc khng hong ti chnh trong nc. Nh Minh l nn kinh t u tin trong lch s pht hnh tin giy - v l nn kinh t u tin hng chu nn lm pht phi m. Tin khng c gi tr nn khngth gi hi qun hot ng.

25


Trong nhng thp k sau , khi i tu chnh thc suy sp, khu vc khng chnh thc cat nhn xut hin p ng nhu cu ca Trung Quc i vi hng ha nhp khu v cung cp th trng cho la v s nhng ni nh Cebu. Vo thi im Trung Quc giao thng c coi l mt doanh nghip ca nh nc thm m vi cc nghi l 'triu cng'. Tuy nhin, tnh Phc Kin tr nn ni ting vi bun lu. Tu thuyn tnh ny mang hng ha i khp khu vc v cng ly i hng ngn ngi Phc Kin thit lp hot ng kinh doanh ti cc cng xa xi. H to ra cc ph Tu (Chinatowns) nh u tin quanh b bin ng.[iii] Chnh mt vi ngi trong s ny gip ngi B o Nha ti Malacca - c trong chin trn ln sau .

c ngi Phc Kin c v, ngi B o Nha ch tm vo vic tm kim cc ngun la v s. Chnh ngi B o Nha l nhng ngi u tin cho vng bin pha ng ca Malacca ci tn m chng ta bit ngy hm nay: Mare da China hay bin [ca] Trung Hoa. V sau, khi h tin v pha Nht Bn, h nhn ra rng cn phi phn bit bin TrungHoa vi vng bin dc theo b bin pha ng ca Trung Quc. i vi ngi Trung Quc bin Trung Hoa ch l bin [hi]hay i vi ngi c hc l bin Nam - Nam Hi.

Cc hoa tiu a phng khng c bn theo ngha m ngi chu u hiu t ny - ch l kin thc tch ly vit di hnh thc s tay ch dn (rutters): cc hng dn i tu t ni ny n ni khc. Nhng s tay ny cng cha t nhiu iu hoang ng - c bit l v Vn L Thch ng (/Wan-1i Shi-tang). Theo mt ti liu Trung Quc nm 1178 - "Lnh ngoi i p ( Thng tin v nhng g nm ngoi eo bin) ca Chu Kh Phi (), l mt b di trong vng bin gn ni nc xung a ngc. c cc hoa tiu t vn, cc nh thm him B o Nha cng tin chuyn Vn L Thch ng, mt qun o rng ln gm cc rn san h, o nguy him tri di dc theo b bin ca vng t m ngy nay l Vit Nam. Ngi B o Nha trin khai cc cng c tt nht m khoa hc thi Phc Hng c th cung cp nhng h cng b la. Mt Vn L Thch ng hnh cnh bum c sao i chp li trn tt c cc bn ca khu vc trong sut 300 nm sau cho n khi cuc kho st vo cui nhng nm 1700 v u nhng nm1800 cho thy, ngoi qun o Hong Sa u pha bc ca n, Vn L Thch ng khng thc s tn ti. Trong 300 nm vic tin tng sai lm vo s tn ti ca qun o ny ngn hu ht nhng ngi i bin khng mo him i vo trung tm ca bin ng.

Trung Hoa m ngi B o Nha ti c trong nhng nm u th k 16 khng phi l mt t nc thng nht[iv] v phn ln b bin pha nam nm ngoi tm kim sot ca cc vua nh Minh Bc Kinh. Ngi B o Nha thy giao dch vi tng thng nhn Phc Kin d dng hn nhiu so vi cc c quan triu nh thiu thn thin ng cng nhp chnh thc ca Qung Chu. Trung Quc vo thi im ny ht sc cn ti mt mt hng c bit m ngi B o Nha ngay ng v tr cung ng. Siu lm pht trc khin cc thng nhn quay lng vi tin giy v i phi thanh ton bng bc. Ngun bc gn nht ch cch xa mt cnh bum Nht Bn nhng quan h gia hai nc xu n ni nm 1549 triu nh nh Minh cm vic i li trc tip gia hai nc. Ngi B o Nha c mt ng ngay vo thi im thch hp tr thnh ngi trung gian lm con thoi qua li gia Nagasaki v Macao, dng bc Nht Bn mua la Trung Quc.[v]

Nm 1567 hong nh Minh cui cng tha nhn bt lc trong vic kim sot chng bun lu v ngng - ti tnh Phc Kin - lnh cm chnh thc giao thng t nhn. Kt qu l mt s bng n thng mi - khong 200 ghe thuyn xui nam mi ln c gi ma.[vi] Ln u tin, i tu thng mi ln ca t nhn Trung Quc bt u vt tri

26


i tu ca nhng thng nhn ng Nam vn khng ch giao thng Trung Quc thin nin k trc. Hc gi ngi c Angela Schottenhannner cho thy s thay i ny c phn nh ra sao trong ngn ng: t hi thng (/hai shang) giao thng bin - bt u xut hin trong cc vn bn ca Trung Quc ln u tin v thm ch c ngha ca t hi (/hai) dng cho bin trong ting Trung cng thay i. Trc t ny ng l ni gp g gia nn vn minh v ci cha bit. T gia th k XVI tr i n mt ngha thn b v tin trin thnh mt m t n gin v a l.[vii]

Mt ci cch tip theo ca nh Minh lm thay i khng nhng Trung Quc m c th gii. Nm 1570 chnh ph lm vo iu khng th trnh khi v ra lnh rng thu cngphi tr bng bc. Nhng n gin l khng c bc Trung Quc, hay Nht Bn, p ng c nhu cu. Gi c tng hn mc c th chi tr. Vic pht hin ra m bc ln nht th gii ti Potosi cch xa 20 000 km, nm trn vng cao ni Andes (Nam M) do Ty Ban Nha kim sot, cu vn nh Minh.

Hip c ca Zaragoza cho php ngi Ty Ban Nha gi tip v tr ca h Philippines v nm 1571 nhng ngi tha k ca Magellan thnh lp mt c s kinh doanh Manila.H nm c tin gi bc tng vt pha bn kia bin v do bt u cuc giao thng Acapulco (cng bin chnh Mexico). Trong hn mt th k, mi nm thuyn bum vnchuyn khong 150 tn bc t Mexico qua Thi Bnh Dng n Manila, n c bn mua vng, la, gm s t Trung Quc. Tng t nh vy mt lng ln bc i v pha ng t Potosi, qua ng chu u. Gi bc Trung Quc - tnh so vi vng - gp i gi chu u. Ch vic vn chuyn bc Andean ti Trung Quc, i n ly vng v bn li vng chu u, quc Ty Ban Nha c th kim c li nhun khng l - v chi tr cho cc cuc chin tranh chu u.[viii] ng thi cc tng lp trn chu u nhanh chng pht trin th hiu xa hoa v la v s Trung Quc.

i mt vi mt c hi bc nh vy, dn s ngi Hoa Manila phng ln, t ti 10 000trong vng 30 nm. Hu ht s ngi ny u c gc gc t bn th trn thuc Tn Giang (Jinjiang) tnh Phc Kin.[ix] Manila tr thnh mt im dng quan trng trn con ng giao thng pha ng quanh bin ng. Cng vi bc, ngi Phc Kin vn chuyn v qu nhng ht ging theo ng ngha en cho s pht trin tng lai ca min nam Trung Quc. Ngi Ty Ban Nha mang ng, khoai lang v u phng t Nam M ti v nng dn khm ph ra rng tt c cc th ny u mc tt trong t min nam Trung Quc dn n mt cuc cch mng nng nghip v s gia tng nhanh chng v dns.

D tt hn hay ti t hn, t b bin Trung Quc c tch hp vo nn kinh t toncu. Mng li ngi Hoa, Malay, Arab v chu u truyn tc ng ca nhng khu pho v tin t ti khp th gii. n cui th k XVI, quc hp nht Ty Ban Nha-B o Nha thng tr nn giao thng ca chu u vi chu . Nhng quc ny mc rung t bn trong. Nm 1581, sau hai thp k bt n v nn, cc nh cai tr ca by tnh H Lan tuyn b c lp vi nhng nh cai tr Ty Ban Nha Habsburg. p tr, ngi B o Nha c ct i vic cung cp cc loi gia v chu . Phn ng ca H Lan lm rung chuyn th gii. iu h cn ti l mt bn tt.

p tr cho li cu nguyn ng ton nng (theo thn hc John Calvin) ca h l Jan Huyghen van Linschoten, mt ngi H Lan tng i ti Ty Ban Nha khi cn l mt thiu nin v tng cng vi ngi B o Nha i tu gia cc tin n ca h Goa, Malacca v Macao (ch neo tu gn Qung Chu nht m ngi B o Nha thu c t chnh quyn Trung Quc). ng cn mn sao chp cc bn v hng dn i tu ca h

27


cho n khi rng tu ca ng, trn thc t, nm gi cc cha kho n chu . Nm 1594, sau mt cuc hnh trnh y nguy him tr li H Lan, ng giao cc th cho mtng hng, Cornelis de Houtman, ngi m nm sau t chc chuyn i u tin ca ngi H Lan n ng Nam . Chuyn i l mt thm ha. Hai phn ba ngi trong on b thit mng, de Houtman xc phm Quc vng x Banten, ra lnh git ngi v hm hip v c thot cht tr v. Tuy nhin, ng chng minh rng ngi H Lan c thgiao thng c lp vi cc o Gia v.

Nm 1596 Jan Huyghen chia s hiu bit ca mnh vi chu u. Quyn Itinerario - cu chuyn v chuyn i - v bn ca ng ( nhanh chng c dch sang ting Anh v ting c) ph v s c quyn kin thc ca B o Nha v vic li tu trn cc tuyn ng gia v th no.[x] i vi cc doanh nghip Bc u, iu ny l mt c hi kp - mt dp may va ti Habsburgs va to ra ca ci c nhn. Ngy 31 thng 12 nm 1600, N hong Anh Elizabeth cp cho 216 qu tc v thng gia mt Giy php Hong gia thnh lp Cng ti ng n (EIC). Hai nm sau, ti Amsterdam, mt Cng ti H Lan tng ng l Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC Cng ti ng n H Lan), c to thnh t vic sp nhp su cng ti nh. VOC va l mt cng ti thng mi va l mt cnh tay ca nh nc c cp giy php c bit chng li B o Nha. Nhng ngi B o Nha khng t b d dng. Cuc thi th gia hai nc ny cui cng dn n th chin th nht, nh hnh li ng Nam v cho chng ta h thng lut binquc t lm nn tng cho cuc xung t bin ng cho n ngy nay.

**********

n cui nm 1602 VOC thnh lp mt u cu kinh doanh v qun s trn mi pha nam ca bn o Malay. Vn l hu du ca nh cai tr Malacca b thua trn, vua Johor ght ngi B o Nha thm t nh ngi H Lan ght h. Thng 9 nm 1601 ngi B o Nha bt v x t 17 thnh vin ca mt on thu th H Lan do c i ti Qung Chu (c ngi chu u bit vi tn Canton) v t ph vo vic giao thng Trung Quc. Sau khi bit c H Lan v Johor lin minh vi nhau, h chim gi v n pho vo b bin Johor.

Ngy 25 thng 2 nm 1603, ngi H Lan v Johor nh tr. c Jakob van Heemskerk v ng minh mi ca ng c bo ng trong vng bin gn k c mt chic tu B o Nha ch rt nng chy t Macao n Malacca. Santa Catarina l rt ln theo tiu chun lc . Hng ha ca n gm 1 200 kin t th, rng t v la, 70 tn vng, 60 tn s v mt lng ln bng, lanh, ng, gia v v g. C th c khong 1 000 ngi trn tu: 700 lnh, 100 ph n v tr em cng vi mt s lng ln thng nhn v thu th. ng ngc nhin l s hng ho ln ny c bo v mt cch t hi. Ngi B o Nha c l bn cc chc s quan cho ai tr gi cao nht, ch khng phi cho ai c tay ngh nht. Ngi H Lan, tri li, c hun luyn tt.[xi]

Ngay sau bnh minh, i tu nh ca Van Heemskerk (hai tu H Lan v mt s ca Johor) pht hin Santa Catarina th neo ca sng Johor (gn sn bay Changi ca Singapore hin nay). Vi nhng pht sng u tin, h lm rch bum ca Catarina v vy n khng th di chuyn ri tip tc n sng vo thn tu sut ngy (nhng khng qunhiu gy thit hi nng cho hng ha). Vi con tu b r r v thng vong tng cao, thuyn trng, Sebastio Serro, u hng. Con tu v hng ho phi giao np i ly mng sng cc hnh khch v thu th.

Cui cng, khi hng ha ca tu Santa Catarina ti H Lan s lng kim loi qu, hng dt may sang trng v s tinh xo gy ra mt xc cm. Thng nhn b kch thch bi

28


cc c hi r rng l nm phng ng. Ti phin u gi, hng ha ca tu c bn vi gi 3,5 triu guilders - bng mt na tng s vn ca VOC. Nhng c mt vn . Mt s c ng ca VOC cm thy cng ti nn tp trung vo vic ti a ha li nhun ch khng phi vo vic tin hnh mt cuc chin tranh tn km. Tuy nhin, cc nh chnh tr H Lan li tin rng quc gia mi ca h cn c li nhun ln chin tranh. H cn mt ngic ti thuyt phc. H trao gi cho Hugo Grotius 21 tui.

Hugo Grotius (tn Latin ho ca Huig de Groot), tht ra l mt lut s ni ting. Sinh ra trong mt gia nh quyn th, ng c coi l mt thn ng, tt nghip i hc nm 11 tui v c phi i gp vua Php lc 15 tui. ng tr thnh mt lut s v sau l s gia chnh thc ca H Lan (mt v tr ging nh mt ngi pht ngn [spin doctor] hin i hn l mt hc gi nghim tc). Cui nm 1604 ng c ban gim c ca VOC thu bin h cho vic chim ly tu Santa Catarina. Nhng li bin h ng a ra bo v vaitr kp ca VOC - va bun bn va chin u - m cn pht trin thnh mt trong nhng ti liu nn tng ca lut quc t. N t nn mng tr tu cho thc dn H Lan v a ti cuc ng ca cc nn vn minh gia cc khi nim v quyn lc chnh tr v lnh th ca chu u v ng Nam .

Hu ht hiu bit thng thc v Hugo Grotius b o ngc trong nhng nm gn y bi hai nh s hc: Martine Julia van Ittersum v Peter Borschberg. Vic hai nh s hc ny c li cn thn cc bi vit c nhn v cng cng ca ng cho php chng ta thyrng Grotius l mt nh vn ng hnh lang cho VOC v l mt ngi ng h kin quyt quyn thng mi v chnh tr ca H Lan hn l mt nh t tng khng quan tm ti chnh tr. ng la chn lp lun cho hp vi c hi, hiu sai v tr ca ngi khc v da vo cc ti liu tham kho khng tin cy. Tuy nhin, cc bi vit ca ng c mt nh hng lu di.

B o Nha cho rng h c c quyn giao thng chu v h pht hin ra cc tuyn ng bin i ti . Theo th gii quan Cng gio Iberia, chuyn khm ph ca ngi ngoi Ki t gio khng c tnh ti. Tuy nhin, Grotius lp lun mt hng hon ton mi: cc vua cha chu l mt b phn ca nhn loi v do c th t mnh quyt nh v vic h giao thng vi ai. Trong khi , nhng nh cai tr ca B o Nha cho rng h c quyn quyt nh ai c th i trn bin trong phm vi ca h, Grotius lp lun rng bin, ging nh khng kh, khng th b bt k quyn lc no chim gi v do mi ngi c t do s dng. D nhng tng ny c v hin i v tin b, chng cng v li ch ring. Cc tng c bo v quyn ca VOC c k hp ng vi cc vua cha chu . Grotius sau lp lun rng cc hp ng ny c th loi tt c mi ngi khc ra mt cch hp php v cng c th bin minh cho vic s dng v lc i vibt c ai c cn tr vic vn chuyn hoc bi c.

Grotius vn ng thnh cng pha sau hu trng nhng lp lun ca ng vn l t ring mi n nm 1609 khi c cng b trong mt cun sch nc danh, Mare Liberum (Bin t do). Mt ln na ng vit v mc ch chnh tr c gy nh hng n cc cuc m phn ha bnh gia H Lan v Ty Ban Nha. VOC lo s rng chnh ph H Lan s thanhn quyn ca Ty Ban Nha v B o Nha c loi tu ca h ra khi chu nh mt iu kin ha bnh. Nh lun thuyt Grotius quyt lm ra l. Mt ln na ng thnh cng: Hip c Antwerp, k ngy 10 thng 4 nm 1609, cho thng gia H Lan c quyn kinh doanh bt c ni no Ty Ban Nha v B o Nha cha t c s.

Nhng Grotius cng c mt mc tiu khc trong u: c trch. Theo quan im ca ng, can thip vo vic nh c thm ch cn ti t hn can thip vo vic i li trn bin. Trong cun Mare Liberum c mt ch ng gi vic l tham lam khng lnh mnh

29


(insane cupidity). Vua James I ca Anh (cng l Vua James VI ca Scotland) gin d vhm i ca H Lan chy dc theo b bin Scotland v Anh chn s di c hng nm ca c trch m hng trm cng ng ph thuc vo chng v sinh k. Vua James mun chn H Lan ngoi khu vc m ng xem l vng bin ca mnh nhng khng mun bt u mt cuc chin vi mt trong s ng minh t i ca ng chu u. Ngy 16 thng 5 nm 1609, ngay sau khi Mare Liberum c cng b, ng cm ngi nc ngoi nh bt c dc theo b bin ca Anh nu khng c giy php chnh thc. Nhng James cm thy cn phi tng cng lnh ca mnh vi bin minh php l. Mt gio s lut, William Welwood, vit mt khi lun nm 1613 s dng cc lp lun theo Kinh Thnh, La M v (iu m ngy nay chng ta gi l) mi trng ng h quyn ca nh vua trong vic hn ch nc ngoi nh c. James c th cho rng khi lun cha tt v vo nm 1619, ng ph thc cho mt ngi khc - John Selden.

Cun sch nh ca Selden hon tt h nm v gi cho nh vua ph chun. Nhng vo pht cui cng, James lo ngi rng anh r ca ng, vua Christian ca an Mch, cth phn i n lc ca Anh trong vic khng nh cc vng bin ri khuy ng mt cuctranh chp rng hn ln i vi ton b Bc i Ty Dng. Cun sch nh b lng l ct i v lp lun php l tm thi gc li. Trong nhng thp k sau c Grotius ln Selden u ng vai tr tch cc trong chnh tr quc gia, b tht sng t nc ca h v thm ch cn b giam gi mt thi gian. Vo gia thp nin1630 Selden mun ly lng vua mi ca nc Anh, Charles I, cng rn hn hn vua trc trong cc tranh chp bin. Nm 1635 ng a ra mt b lun c php l bc b nhng tuyn b ca Hugo Grotius.Ngay c tn sch cng l mt thch thc trc tip i vi H Lan: Mare Clausum - Bin ng.

Mc d ng vi Selden Grotius rng tu thuyn c quyn i qua v hi vng bin ca quc gia khc, ng nhn mnh rng cc quc gia cng c quyn hn ch quyn ra vo nhng vng bin ny trong mt s trng hp. ng cho rng nc nm ch quyn phi c i hi nhng khu vc c th, ngay c trong nhng vng bin su - da trn vic s dng di lu.[xii] ng cho rng bin m c th chim ng c v do khng nht thit phi m ca cho tt c: c bit l nu n cha nhiu c trch.[xiii] Chc rng chnh trong khong thi gian ny - vi Selden gi vai tr hng u trong chnh tr triu nh - ng c c bn Trung Quc .

Tranh lun ca Grotius v Selden gia bin m v bin ng - tip tc cho n ngy nay. Selden r rng ng h vic v ng tng tng ngang qua sng nc nhng cui cng ngay c Grotius cng tha nhn rng vnh nh, vnh ln v eo bin u c th s hu c. Tuy nhin, mc d c hai u kt lun rng v ng qua bin l vic c th lm c v ng n, h vn bt ng v vic nhng ng ny cn c v ngay ch no.n cui th k XVII, cc nc chu u t c mt s tha hip, i khi c gi l quy tc tm n pho (cannon shot), cho php mt quc gia kim sot cc vng bin t b bin ra xa ba hoc bn hi l. Trong nhiu th k, c v l Selden b thua trong cuc tranh lun ny - ch yu l do Anh (sau nm 1707) tr thnh mt cng quc bin. T tr i, lp lun Grotius phc v li ch ca London tt hn lp lun ca Selden. qucAnh da trn quyn gi nh ca cc quc gia v mt quc gia c bit c quyn giao thng t do trn ton th gii. Thay v tranh ci c vng lnh hi rng ln hn bo v c trch, gi y nc Anh lp lun cho lnh hi hp hn h c th thng tr nhiu ln sng bin hn. iu i hi ti thiu ho quyn hn ch hng hi ca cc nhcai tr khc. Hi qun Hong gia Anh thng c th da vo gii quyt bt k bt ng ln v im nguyn tc php l ny vi vic p dng chnh phin bn ca h v quy tc tm n pho.

30


Trong mi thi i, nc b ch ton cu - H Lan, sau Anh v hin nay Hoa K u lp lun ng h t do hng hi v s dng lc lng qun s ngn chn nhng nc khc thch thc s t do . Nhng quan im ca Selden tip tc c tn ca n, ch yu l trong s nhng nc pha nhn n pho ca hi qun. Cu hi liu v bng cchno cc nc ven bin c th khng nh ch quyn ca h ngoi bin vn cn vi chng ta by gi v khng c nhiu ni m cu hi ny gy bc mnh nhiu hn l bin ng.

**********

Vic chim ly tu Santa Catarina m mn cho s kin m v sau tr thnh th chin thnht. Trong gn trn na u th k XVII ngi H Lan v B o Nha nh nhau trongnhiu khu vc ca chu u, M Latin, chu Phi v chu . C mt giai on ngn Cng ti ng n ca Anh (EIC) v VOC ca H Lan lin minh vi nhau, chnh v vy nm 1620, thuyn trng Lenmyes ca tu Elizabeth thy mnh c quyn bt gi tu Trung Quc ngoi khi i Loan vi l do n ch khch B o Nha v Ty Ban Nha, v cp i hng ha v c l c bn lng ly ca tu ny. Ngi H Lan tr thnh lc lng thng tr bin ng gn trn th k XVII - c v bun bn ng di ln lm trung gian vic i li gia cc im n chu . Vi ha lc vt tri h p ngi B o Nha ra khi vic kinh doanh bc Nht Bn v hu ht cc cng gia v v thm ch bp c ng minh Anhca mnh trong thm st Amboyna trn o Ambon (ngy nay l Indonesia) nm 1623.

Vo khong nm 1625, v trong 50 nm sau, Cng ha H Lan thng tr thng mi ton cu. Lc cao im i tu bun H Lan ln hn cc i tu Ty Ban Nha, B o Nha, Php, Anh, Scotland v c gp li vi 6 000 tu v 50 000 thy th. Amsterdam l th thng mi ca th gii v Batavia (Jakarta ngy nay) l tin n pha ng ca h - ph trch giao thng vi i Loan v Nht Bn. Nm 1641, cui cng VOC t c mt bc t ph quan trng ng Nam - chinh phc Malacca tr thnh lc lng thngtr eo bin ny.

Tuy nhin, h cha bao gi thng tr hon ton. VOC lun lun ph thuc vo hu thun ca cc ng minh a phng, chng hn nh Quc vng Johor. Cng ti tr nn vng vu nhiu hn trong chnh tr khu vc v dn dn thu c lnh th. S dng lp lun ca Grotius v tnh bt kh xm phm ca hp ng, h thc thi khc nghit cc giaodch vi thp lnh: i x tn nhn v i khi tn st nhng ai phn i. Tuy nhin nh chc trch Trung Quc mnh khng cho VOC ti gn, do , ngi H Lan phi giao dch thng qua cc thng gia ca Phc Kin. Batavia tr thnh cng trung chuyn mi ca khu vc, ni gp g ca chu u v thng mi thuyn mnh Trung Quc.

Trong sut giai on ny, nhu cu v bc ca Trung Quc dng nh l v ; ng tin lm bng bc ca M Latin tr thnh tin t ca khu vc. Nhng sau nhiu nm lm giao thng Acapulco, Ty Ban Nha vn chuyn rt nhiu bc cho Trung Quc n ni n bt u tt gi - khng mua c nhiu vng hoc nng sn nh tng. Trung Quc, s mt cn bng kinh t cui cng dn n s sp ca triu i nh Minh nm 1644 vnh Thanh xm lc thay vo. Nhng hu qu lan rng hn. Nu khng c s thng d t cc thuyn bum Acapulco, Ty Ban Nha khng cn c th c kh nng tin hnh cuc chin Ba mi nm (Thirty Years War). Kt qu l Ha c Westphalia nm 1648 to ra cu trc chnh tr c bn ca chu u hin i v khi u h thng nh nc quc t nh chng ta bit ngy nay.

Vic thay i ch Trung Quc l m mu v ko di. i mt vi s phn khng camt lnh cha c lp Phc Kin c bit vi tn Quc tnh gia (- Trnh Sm )chnh quyn mi nh Thanh cm thng mi mt ln na vo nm 1656 v thit lp

31


mt trong nhng chin dch tiu th tn ph nht trong lch s dc theo b bin pha nam.S lng rt ln dn b buc phi di chuyn vo su ni a v ln u tin trong cc vn bn ting Trung cm t bin gii bin - hai jiang ([hi cng])- bt u c s dng. Tuy nhin, chnh sch ny phn tc dng: c thng mi ln di c u tng ln khi mi ngi tm kim mi cch sng cn.

Chin dch quyt lit ny sau rt cng c vic nm gi ca nh Thanh i vi b bin, v trong nm 1684, triu i mi cm thy an ton ngng lnh cm giao thng nc ngoi ca t nhn. Dc theo b bin pha nam ca Trung Quc, cc thng gia ra khi tmkim th trng mi. n cui th k XVII, vi li th ti ch v bin t thp (khng cn tivic nh nhau tn km), h bin ngi chu u thnh k thua cuc bin ng. Ngi B o Nha c c Macao v Timor nhng rt t ch khc. Ngi Ty Ban Nha pht trin mnh thng mi gia M-Latin v Manila nhng khng vt khi . Ngi H Lan tng thng

Documents

Bill Hayton - Bien Dong