BIOLOSKI_MEHANIZMI

7/22/2019 BIOLOSKI_MEHANIZMI

1/17

BIOLOKI MEHANIZMI ODBRANE MEDONOSNE PELE

Apis mellifera carnicaOD BAKTERIJSKIH, GLJIVINIH I EKTOPARAZITSKIH

INFEKCIJA

StanimiroviZ.*, StevanoviJevrosima*, Fakhimzadeh K.**, Bchler R.***

*Katedra za biologiju, Fakultet veterinarske medicine, Univerzitet u Beogradu

**Mikkeli Institute for Rural Research and Training, Lnnrotinkatu 3-5, 50100 Mikkeli,

University of Helsinki, Finland

***Bieneninstitut Kirchhain, Erlenstrae 9, 35274 Kirchhain, Germany

Opstanak pela zavisi od uspenosti njihove odbrane od mikrobijalnih izazivaa

bolesti, od parazita i predatora. Kako kod divljih, tako i kod domestifikovanih pelinjih

drutava, tokom evolucije razvili su se odbrambeni mehanizmi koji slue da zatite lanove

pelinje zajednice i njihove hrane od razliitih patogena i parazita. Odbrambeni mehanizmi

svake pojedinane pele doprinose otpornosti itave pelinje zajednice (Boecking i Spivak,

1999).

Konstitucionalni odbrambeni mehanizmi, kao to su hitinska kutikula (koja

funkcionie kao barijera izmeu unutranje i spoljanje sredine) ili intestinalna mikroflora,

kod svake pojedinane pele omoguavaju zatitu od zaraznih bolesti (Gilliam i sar., 1988;

Dustmann, 1993; Glinski i Jarosz, 1995). elijski odbrambeni mehanizmi (hemociti) i

humoralne reakcije (enzimi i antimikrobni faktori) takoe, doprinose otpornosti prema

bolestima (Casteels i sar., 1985; Van Steenkiste, 1988; Jacobs i sar., 1990; Mitro, 1994).

Proventrikularni zalistak omoguava pelama filtriranje spora unetih hranom, tako da ima

ulogu mehanizma fizioloke otpornosti prema bolestima (Sturtevant i Revell, 1953;Dustmann, 1993). Ovi individualni mehanizmi, zajedno sa kratkim ivotnim ciklusom pela i

brzom zamenom zdravim jedinkama, mogu ograniiti irenje infekcija meu pelama unutar

samog pelinjeg drutva (Boecking i Spivak, 1999).

U bioloke mehanizme odbrane koji ograniavaju irenje bakterijsko-glivinih

infekcija i ektoparazita u pelinjim drutvima spadaju i posebni oblici ponaanja: higijensko i

negovateljsko. Higijensko ponaanje je glavni mehanizam kojim se A. melliferabori protiv

amerike trulei (kuge) pelinjeg legla, oboljenja prouzrokovano bakterijom Paenibacilluslarvae (Sturtevant i Revell, 1953; Rothenbuhler, 1964), zatim protiv krenog legla, bolesti


2/17

prouzrokovane gljivicomAscospherae apis(Gilliam i sar., 1988; Spivak i Gilliam 1993), kao

i protiv ektoparazitskog krpelja Varroa destructor(Peng i sar, 1987; Rath i Drescher, 1990;

Boecking i Drescher, 1991, 1992; Boecking, 1994; Spivak, 1996).

Bioloki odgovor medonosne pele na gljivine infekcije

Gljivice su uobiajeni saprofiti pela i saa. Veina gljivica koje pele sakupe, nema

mogunost da opstane u telu pele, pa ak ni unutar konice. Meutim, neke vrste gljivica:

Ascosphaera apis, Aspergillus sp., Aureobasidium pullulans, Trichoderma lignorum, Mucor

hiemalis,Rhizopus i Torulopsissmatraju se patogenima medonosne pele.

U medonosnoj peli gljivice iniciraju infekciju klijanjem spora. Razvijaju se

invanzivne hife koje probijaju kutikulu pele mehaniki i enzimski, prodiru u telesnu upljinu

pele gde se brzo razvijaju i obrastaju unutranje organe. Invazija moe ponekad krenuti od

ingestovanih gljivinih spora koje klijaju u crevu. Fiziki, hemijski i bioloki faktori stresa -

uglavnom temperatura i visoka vlanost, zagaenje ivotne sredine, trovanje pesticidima,

invazije parazitima i napadi predatora, predstavljaju faktore koji predisponiraju razvoj

gljivine infekcije kod pela. Svi oni mogu smanjiti imunski obrazac insekatskog organizma

prema mikozama ugroavajui imuni sistem i oteivanjem zatitnih barijera telesnog

pokrivaa, alimentarnog trakta i traheja (Gliski i Jarosz, 2001).

Gljivini toksini koje gljivice oslobaaju, na primer, aflatoksin koji proizvodi

Aspergillus flavus, deluju direktno na centralni nervni sistem pele. Utiui na endokrini

sistem i najverovatnije na unutranji odbrambeni sistem napadnutih jedinki, gljivini toksini

smanjuju otpornost pela na mikotine infekcije. Ishod infekcije zavisi od genetikog

potencijala patogena da brzo raste, iskoritavanja sastojaka tela domaina za ishranu,

proizvodnje enzima za degradaciju kutikule neophodnih za probijanje anatomskih barijera

insekatskog tela kao i od otpornosti patogena na imune mehanizme domaina. Smrt insekta

moe biti posledica mehanikih i enzimatskih oteenja tkiva napadnutih micelijumom,abnormalnih funkcija organa, mehanikih poremeaja cirkulacije, toksinog delovanja na

pelu domaina. U patogenezi mikoza ne moe se iskljuiti ni kompeticija za hranu izmeu

pele i gljivica koje rastu u njenom telu (Gliski i Jarosz, 2000; Gochnauer i Margets, 1979).

Imuni sistem pela, kao i kod drugih vrsta holometabolnih insekata, zavisi od dve

glavne kategorije odbrambenih mehanizama: elijski-posredovanih odgovora, kao to su

fagocitoza i inkapsulacija stranih tela i ne-elijskih odbrambenih mehanizama

predstavljenih antimikrobnim imunim proteinima (Gliski i Buczek, 2003) .


3/17

Fagocitoza i inkapsulacija su najei mehanizmi kod pela protiv entomopatogenih

gljivica. Higijensko ponaanje, antimikrobne sekrecije radilica i zatitne barijere telesnih

omotaa formiraju efikasne pragove (barijere), tite hemocel pele of gljivine invazije

zajedno sa hemocitima-posredovanim imunim odgovorima u odbrani protiv mikotinih

infekcija. Protiv gljivinih izazivaa bolesti ne deluju niti lizozimi niti inducibilni imuni

proteini pela. Antifungalni imuni peptidi kao to su drozomicin vinske muice (Drosophila

melanogaster), tanatin kod stenice (Podisus maculiventris) metnkovini i metalnikovini koji

ispoljavaju dejstvo i protiv bakterija i protiv gljivica, nisu detektovani ni kod zdravih ni kod

inficiranih pela (Gliski i Buczek, 2003).

Pele nemaju naine za uklanjanje patogenih gljiva iz creva i dlaka na telu, tako da

kasnije obave reinfekciju prijemivih larvi prilikom ishrane ili prenoenjem infektivnih

gljivinih spora na druge adultne pele u konici (Southwick, 1994). Rezistencija na gljivine

infekcije je obezbeena sposobnou nekih pela radilica da filtriraju ingestovane spore i

delove micelijuma iz proventrikulusa. Inhibitori u hrani za leglo, proizvedenoj u lezdama

pela hraniteljica predstavljaju jake antibakterijske i antigljivine agense (Gliski i Buczek,

2003).

Bioloke zatitne barijere pela protiv mikotine invazije

U zatiti od gljivine infekcije kod pela mogu delovati razliiti imuni mehanizmi.

Najpoznatiji su oni koji deluju u sluaju krenog legla i kamenog legla. Meu njima,

najznaajnije su zatitne barijere kutikule, trahealnog sistema i creva. U unutranjoj odbrani,

ne-degradabilni materijali i veliki paraziti bivaju inkapsulirani velikom masom hemocita koji

slue kao barijera izmeu hemocela i objekta. Hemociti pela mogu takoe, u procesu

fagocitoze, ubiti bakterije, spore gljivica i druge male strane molekule. ini se da ni lizozimi

ni inducibilni antibakterijski proteini hemolimfe nisu sposobni da inhibiraju ili ubiju spore ili

micelijum gljive u napadnjutoj peli. Higijensko ponaanje je znaajno u otpornosti pela nakreno i kameno leglo (Gilliam i sar., 1983; Southwick, 1994).

Nepropustljiva i vrsta kutikula, biohemijski uslovi sadraja srednjeg creva, njegova

peritrofna membrana zajedno sa trahealnim sistemom, formiraju mehaniku i fizioloku

barijeru efikasno titei telesnu upljinu pela od invazije gljivicama. Spore gljivica, kao i

fragmenti micelijuma koji dospeju na povrinu tela pela, bivaju uklonjeni mehaniki

prilikom skidanja epidermisa. Antigljivino dejstvo kutikule rezultat je prisustva voskova i

nezasienih masnih kiselina koje impregniraju kutikulu ili su prisutne na njenoj povrini.Samo kvasci i plesni koji proizvode hitinazu mogu aktivno da probiju kutikularni omotatela


4/17

i potom dospeju u hemocel. Osim toga, kutikula koja je oteena mehaniki ili enzimatski

rastom hifa, doputa bakterijama da prodru u telesnu upljinu i izazovu fatalne septikemije

(Gliski i Jarosz, 2000; Gliski i Kostro, 2001).

Hitinozni omotaprednjeg i zadnjeg creva predstavlja adekvatnu zatitnu mehaniku

barijeru od ingestovanih mikroba, izuzev onih koji proizvode hitinazu. Meutim, srednje

crevo je kompletno lieno hitinoznog omotaa i zbog toga je potencijalno najosetljiviji deo

alimentarnog kanala iz kog mikrobi mogu prodreti u hemocel.

Biohemijski uslovi sadraja srednjeg creva spreavaju rast i multiplikaciju mnogih

vrsta bakterija. Antimikrobne supstance kao to su fitoncidi, isparljive supstance iz unete

hrane, mogu unititi patogene bakterije i gljivice. Kompeticija za hranu izmeu crevnih

bakterija i gljivica moe efikasno eliminisati velike doze gljivinih spora iz creva. Uloga

acelularne, elatinozne peritrofne membrane u zatiti epitela srednjeg creva od mehanikih i

hemijskih oteenja usled rasta micelijuma, ne moe se u potpunosti iskljuiti. Slojevi epitela

i miia creva formiraju barijere koje ograniavaju prodiranje micelijuma iz lumena creva u

hemocel. Relativno niska vlanost u trahejama je znaajna u ograniavanju klijanja spora i

rasta gljivice u respiratornom traktu pele. Ipak, infekcije velikim dozama spora ili infekcije

izazvane visoko patogenim vrstama gljivica unitavaju anatomsku i fizioloku barijeru kod

medonosne pele (Gliski i Jarosz, 1995a,b). Gljivice dospevaju u hemolimfu i izazivaju

ozbiljne tetne efekte u napadnutom leglu i pelama. Ascosphaera apis i Aspergillus flavus

inficiraju leglo preko alimentarnog kanala ili abrazije kutikule. Kod adultnih pela, creva

predstavljaju glavna vrata za ulaz vrsteAspergillus.

U pelinjem drutvu veliki znaaj ima antimikrobno dejstvo meda, nektara i polena

koji imaju mogunosti inhibicije razvoja mnogih saprofitnih bakterija i gljivica u

uskladitenoj hrani i sposobnost da unite neke patogene mikroorganizme (Burgett, 1978). Za

antimikrobno dejstvo meda i nektara odgovorni su kiselost, osmotski pritisak i proizvodnja i

akumulacija vodonik-peroksida (White i Subers, 1963). Med kao hiperosmotski mediummoe ubiti mnoge ive elije, osim elija osmofilnih gljivica i bakterija.

Sekrecije iz egzokrinih lezda medonosne pele sadre bioloki znaajne sastojke.

Produkti luenja hipofaringealnih lezda mladih radilica sadre proteine koji deluju

bakteriostatski i baktericidno na veliki broj vrsta bakterija. Tako su u mleu identifikovane

10-hidroksi-2-decenoina kiselina i glukozo-oksidaza sa baktericidnim dejstvom. Navedena

jedinjenja mogu takoe inhibirati ili odloiti rast mnogih gljivica, na primerAscosphaera apis

(Gliski i Buczek, 2003).


5/17

Propolis, koji predstavlja izuzetno kompleksnu meavinu voskova, balzama, ulja i

malih koliina polena, takoe, uestvuje u antimikrobnoj odbrani pelinje zajednice.

Flavanoni, zajedno sa flavonima, kafeinom kiselinom i njenim estrima smatraju se

odgovornim za antibakterijsko dejstvo propolisa (Greeneway i sar., 1990). Sasvim je mogue

da gljivice poreklom sa biljaka i ivotinja koje zagauju ivotnu sredinu i kontaminiraju

izvore polena i vode, nakon unoenja u konicu bivaju inhibirani bioloki aktivnim sastojcima

propolisa.

Hemocitima-posredovani antigljivini imuni odgovori

Antigljivino dejstvo hemolimfe insekata obuhvata hemocitima-posredovane imune

odgovore i ne-elijski imunitet. Fagocitoza i inkapsulacija predstavljaju dva uobiajena tipa

odbrabenih reakcija medonosnih pela protiv gljivinih patogena. Ove elijske imune reakcije

su povezane sa promenama i u broju cirkuliuih hemocita i u relativnom uzajamnom odnosu

razliitih tipova hemocita u hemolimfi. Uopteno gledano, infekcija hemocela inicira

prevremenu diferencijaciju hemocita i njihovo pomeranje prema hemotaktinom stimulusu.

Fagocitoza preovlauje u sluajevima kada je telesna duplja izloena malom broju bakterija

ili spora gljivica. U konanom stadijumu procesa fagocitoze, obuhvaene spore ili mali

fragmenti gljivinog micelijuma bivaju svareni u fagolizozomu koji se formira spajanjem

lizozoma sa fagozomom. Hidrolitiki enzimi lizozoma koji unitavaju bakterije u nekim

sluajevima deluju protiv obuhvaenog gljivinog materijala. Najverovatnije, plazmatociti i

granularne elije aktivne u fagocitozi bakterijskih elija mogu ingestovati i unititi gljivice u

procesu fagocitoze. U fagocitozi gljivica patogenih za insekte ne moe se zanemariti uloga

fenoloksidaznog sistema i melanina (Gliski i Buczek, 2003).

Inkapsulacija podrazumeva formiranje omotaa nalik kapsuli oko stranog objekta

dijametra preko 10 m, koga jedna elija ne moe unititi fagocitozom. Inkapsulacija

predstavlja najefikasni hemocitima-posredovani imuni odgovor u zatiti hemocela insekta prigljivinoj infekciji. Uopteno, kapsula se formira pripajanjem krvnih elija, uglavnom

granularnih elija i plazmatocita. Granulociti oslobaaju hemotaktike faktore koji privlae

plazmatocite da formiraju spoljni sloj kapsule oko inkapsulirane gljivice.


6/17

Imuni peptidi aktimikrobnog dejstva

Kod medonosne pele ni lizozimi ni inducibilni antimikrobni peptidi ili mali proteini

ne ispoljavaju antigljivinu aktivnost. Lizozim N-acetilmuramilhidrolaza se esto nalazi u

hemolimfi insekata. Lizozimi napadaju primarno Gram-pozitivne bakterije, sa nekim

izuzecima, na primer Gram-negativne kao to su mutanti Escherichia coli. Hemolimfa

normalnih pela sadri malo lizozima. Kod medonosne pele lizozimi su zastupljeni u opsegu

5-25 g/ml hemolimfe kod larvi i adultnih pela, odnosno 5-10 g/ml u hemolimfi lutke

(Gtz i Trenczek, 1991). Aktivnost lizozoma pele drastino se poveava tokom infekcije.

Medonosne pele stvaraju nekoliko grupa humoralnih imunih faktora kojima pruaju

otpor mikrobijalnim infekcijama. Apidecin familija peptida predstavlja veliku grupu

inducibilnih malih (oko 2.0 kDa) prolinom-bogatih imunih peptida sa antibakterijskim

dejstvom protiv bakterija koji ive na biljkama, fitopatogenih i enterinih bakterija (Casteels i

sar., 1989, 1993; Casteels-Josson i sar., 1993). Oni predstavljaju najvanije komponente

pelinje inducibilne humoralne odbrane od bakterijske invazije. Od apidecina, antibakterijsko

dejstvo u funkciji odbrane kod pela imaju abecin (Casteels i sar., 1990) i himenoptecin

(Casteels i sar., 1993). Abecin je veliki inducibilni prolinom-bogat peptid (4.0 kDa) umerenog

dejstva na Gram negativne i Gram pozitivne bakterije. Himenoptecin je glicinom-bogat mali

protein (10 kDa) sa baktericidnim dejstvom na Gram negativne i Gram pozitivne bakterije.

Pored proizvodnje antibakterijskih peptida, masno telo inficiranih insekata sintetie

cikline molekule sa antigljivinim dejstvom i druge imune entitete koji deluju direktno i

protiv bakterija i protiv gljivica (Bulet i sar., 1996; Gliski i sar., 1998).

Do sada su okarakterisana dva ciklina antigljivina peptida, drozomicin iz vinske

muice Drosophila melanogaster i tanatin iz stenice Podisus maculiventris. Oba peptida

imaju snano dejstvo protiv fitopatogenih i humanih patogenih filamentoznih gljiva

(Fehlbaum i sar., 1994). Drozomicin od 44 amino-kiselinskih ostataka sa 8 cisteina ukljuenih

u formiranje etiri intramolekularna disulfidna mosta ispoljava aktivnost protiv velikogopsega fitopatogenih i humanih patogenih gljivica, ali ne ispoljava dejstvo prema bakterijama

(Flyg i sar., 1987). Tanatin, inducibilni imuni peptid od 21 ostatka i jednim disulfidnim

mostom kojim obrazuje C-terminalni prsten od 8 ostatka, aktivan je protiv Gram-pozitivnih i

Gram-negativnih bakterija i protiv fitopatogena i gljivica koje su patogene za ljude (Bulet i

sar., 1996). Barem dva inducibilna prolinom-bogata peptida metalnikovvini iz Palomera

prasina i Drosophila (Bulet i sar., 1996) i metnikovini iz Drosophila melanogaster

(Levaschina i sar., 1995) deluju i na bakterije i na gljivice kod pela, pa se danas u velikim


7/17

istraivakim centrima radi na pravljenju efikasnih farmakolokih formulacije na bazi ovih

jedinjenja.

Bioloki odgovor medonosne pele prema ektoparazitu Varroa destructor

ivotni ciklus pelinjeg krpelja Varroa destructor usklaen je sa fazama razvoja

domaina, odnosno medonosne pele. Samim tim, reprodukcija parazitskog krpelja Varroa

destructor i preimaginalni razvoj njegovog domaina Apis mellifera su u velikoj meri

sinhronizovani (Steiner i sar., 1994). U periodu kada se enke krpelja nalaze na adulnim

pelama (foretska faza), oogeneza krpelja je zaustavljena u fazi previtelogeneze (Rosenkranz i

sar., 1990; Steiner i sar., 1994; Garrido i sar., 2000). Oogenezu parazita aktivira domain

neposredno nakon ulaska u eliju legla (Garrido i sar., 2000), to je neophodno zbog relativno

kratkog vremenskog perioda u kome su elije legla domaina zatvorene. Za inicijaciju

previtelogenetskog rasta oocita krpelja odgovoran je signal poreklom iz svee poklopljene

larve domaina. Ve 14 sati nakon poklapanja elije legla domaina ne postoji mogunost

inicijacije rasta oocita u telu eke parazita (Garrido i sar., 2000).

Signali iz svee poklopljene larve domaina odgovorni su za itav reproduktivni

program Varroa destructor, jer je utvreno da osim kljune uloge u aktivaciji oogeneze

enke krpelja nakon ulaska u eliju legla domaina, reguliu i redosled izleganja mukih i

enskih potomaka krpelja, odnosno pravovremeno polaganje mukog, neoploenog jajeta

(Garrido i Rosenkranz, 2003). Svako naruavanje reproduktivnog programa enke krpelja,

dovodi do poremeaja u reprodukciji. Ukoliko izostane aktivacija oogeneze, ili se

reprodukcija inicira sa zakanjenjem, enka krpelja, iako reproduktivno sposobna, nee

ostaviti potomstvo, odnosno fertilne, oploene erke koje e dostii potpunu zrelost i nastaviti

uveavanje brojnosti populacije ovog parazita. U nekim sluajevima, zbog poremeaja u

regulaciji reprodukcije, enka krpelja polae samo prvo jaje, pri emu mujak koji se iz tog

jajeta razvije nema priliku da ostavi potomstvo zbog odsustva mladih enki u istoj elijidomaina (osim u sluajevima multiple infestacije). U sluaju polaganja samo oploenih jaja

ili ako muki potomak ugine, enski potomci ostanu neoploeni, poto esto samo jedna

enka krpelja infestira jednu eliju saa sa lutkom. Svako zakanjenje u polaganju jaja u

odnosu na razvojni ciklus pele, spreava sazrevanje enskih potomaka zbog skraenog

perioda koje provodi u zatvorenom leglu koje je nedovoljno da erke krpelja dostignu

potpunu zrelost (obzirom da se razvoj krpelja prekida nakon izlaska iz satne elije).

Dugo je bila nepoznata priroda stimulusa odgovornih za de novo aktivacijureproduktivnog ciklusa, mada je bilo jasno da taj signal mora da potie iz L-5 larve, ali ne sme


8/17

postojati u lutki (Trouiller i Milani, 1999). Prethodno je ispitan efekat raznih faktora koji utiu

na reprodukciju parazita: relativna vlanost u pelinjem drutvu (Kraus i Velthuis, 1997),

ishrana na larvi (Steiner i sar., 1994), hormoni larvalne hemolimfe (Hnel i Koeniger, 1986;

Rosenkranz i sar., 1990, 1993) i semihemikalije poreklom iz larve (Nazzi i Milani, 1996;

Trouiller i Milani, 1999). Imajui u vidu da enka Varroa krpelja poinje da se hrani

hemolimfom pele otprilike pet sati nakon zatvaranja elije (Ifantidis i sar., 1988) i da

previtelogena faza oogeneze Varroapoinje u prvih 6 sati nakon zatvaranja elije (Garrido i

sar. 2000), jasno je da okidajui signal za aktivaciju previtelogeneze ne moe poticati

iskljuivo iz larvalne hemolimfe poto je oogeneza veaktivirana pre nego to krpelj pone

da se hrani. Trouiller i Milani (1999) su eksperimentalno dokazali da se kod enki Varroa

oogeneza aktivira nakon percepcije polarne frakcije kutikule larve, ali samo ako je

ekstrahovana iz kutikule L-5 radilikih larvi. U eksperimentima koje su sproveli Garrido i

Rosenkranz (2004) polarna frakcija aktivirala je oogenezu priblino etiri puta vie od

nepolarne frakcije.

Kod enki Varroa kojima je uskraena hrana poinje previtelogeni rast njihovih

oocita. Meutim, za inicijaciju vitelogeneze, enke Varroamoraju da se hrane na L5-larvi

(poslednjem stadijumu u razvoju larve) (Steiner i sar., 1994). Ova injenica ukazuje da proces

oogeneze Varroa nije pod regulacijom pojedinanog faktora, nego itavog niza (kaskade)

stimulusa koji deluju zajedno i dopunjuju se. Za otpoinjanje ove kaskade, kljuna su

isparljiva jedinjenja larve. Korienje isparljivih jedinjenja kao okidaa za inicijaciju

oogeneze moe predstavljati adaptaciju na kratak vremenski interval u kome se Varroe

reprodukuju. Krpelji primaju ovaj signal pre nego to ponu da se hrane i ne gube vreme

dok su zarobljeni u larvinoj hrani. Ovaj mehanizam je primer jednog interspecifinog prajmer

efekta (Garrido i Rosenkranz, 2004).

Isparljiva jedinjenja koja aktiviraju oogenezu krpelja prisutna su i u mladim lutkama.

S druge strane, meu enkama Varroa koje su introdukovane u elije legla 14 sati nakonpoklapanja, reprodukuje se samo 10% (Rosenkranz i Strmer, 1992). Oigledno, aktivirajua

isparljiva jedinjenja tokom ulutkavanja bivaju zamenjena drugim faktorima koji izazivaju

dalji rast veaktiviranih oocita. Mehanizmi nalaenja domaina i reprodukcija Varroamogu

koristiti kao model za interakciju prajmer i rilizer efekata isparljivih jedinjenja u

kompleksnom meuodnosu domain-parazit (Garrido i Rosenkranz, 2004).

Osim isparljivih jedinjenja, ispitivani su i drugi faktori. Koncentracija CO2ili drugih

respiratornih gasova u elijama legla nemaju znaajnu ulogu u aktivaciji oogeneze krpelja.Miris istog voska i miris larvine hrane ne stimuliu poetak oogeneze (Garrido i Rosenkranz,


9/17

2004). Kontakt sa larvom, ishrana i drugi faktori su sekundarni na ranom stupnju razvoja,

mada su od nesumnjivog znaaja u sledeim stupnjevima formiranja jaja (Steiner i sar., 1994).

Aktivacija ovarijuma krpelja u praznim elijama legla i u elijama nakon uklanjanja

L5-larve sugerie da postoje rezidue larvalnih kutikularnih supstanci u korienim satnim

elijama. Sa druge strane, ist vosak iz svee izgraenog saa nije imao aktivirajui efekat.

Ovaj nalaz potvruje mali procenat aktiviranih terminalnih oocita registovan nakon testiranja

Varroau prisustvu larvi u svee izgraenom sau. Jedina razlika izmeu svee izgraenog

saa i saa nakon nekoliko ciklusa legla jeste u prisustvu egzuvije (kouljice, odnosno

telesnog omotaa koji se odbacuje prilikom presvlaenja) u satnim elijama. Vea aktivacija

ovarijuma u prisustvu larve iz saa koje je korieno za nekoliko ciklusa legla moe biti

posledica aditivnih efektata kutikularnih supstanci larvi i larvalnih egzuvija u elijama legla

(Garrido i Rosenkranz, 2004).

Higijensko i negovateljsko ponaanje pela kao mehanizmi odbrane

od bakterija, gljivica i ektoparazita

Meu biolokim odbrambenim mehanizmima medonosne pele prema bakterijskim i

gljivinim uzronicima bolesti, kao i prema ektoparazitu Varroa destructor izuzetno veliki

znaaj imaju higijensko i negovateljsko ponaanje (Peng i sar., 1987; Boecking i Drescher,

1991, 1992; Spivak, 1996). Higijensko ponaanje podrazumeva sposobnost adultnih radilica

srednje starosti da detektuju obolelo leglo, otvore eliju saa otklapanjem votanog poklopca,

a zatim iz te elije uklone inficiranu larvu ili lutku. Negovateljsko ponaanje kod medonosnih

pela obuhvata aktivnosti adultnih pela koje im omoguavaju da oiste svoje telo od

neistoa i polena, da raznesu feromone i uklone ektoparazite sa sopstvenog tela, ali i sa tela

susednih pela. Ova individualna odbrambena ponaanja formiraju bihejvioralni kompleks

koji doprinosi ukupnoj otpornosti pela prema krpeljima V. destructor (Boecking i Spivak,1999).

Higijenska aktivnost pela radilica koje iste svoja tela i tela susednih pela, odravaju

higijenu gnezda i uklanjaju otpatke iz konice, znaajna je za otpornost pelinjeg drutva

prema amerikoj kugi, krenom leglu i kamenom leglu, odnosno gljivinim i bakterijskim

uzronicima tih oboljenja. U sluaju krenog legla, adultne pele uklanjaju mumificirane

larve koristei mandibule i iznose ih daleko od gnezda.

Higijensko i negovateljsko ponaanje pela vrste Apis cerana, kao i aktivnostidomaina kojima se smanjuje reproduktivni uspeh parazita, omoguavaju odravanje


10/17

brojnosti Varroa krpelja u granicama tolerancije. Drugim reima, parazitizam Varroakrpelja

na pelama Apis cerana ne dovodi do uginua pelinje zajednice, to je rezultat njihove

dugotrajne ko-evolucije. Meutim, parazitizam Varroa destructor na novom, evolutivno

znatno mlaem domainu vrsti A. mellifera, dovodi do uginua pelinjih zajednica

najkasnije nakon nekoliko godina od prve infestacije.

Za odreivanje stepena ispoljenosti higijenskog ponaanja pelinjih zajednica koriste

se kriterijumi Kefuss-a i sar. (1996), modifikovani po Stanimiroviu i sar. (2001, 2002a,b): U

zavisnosti od efikasnosti eliminacije rtvovanog legla iz uzorkovane povrine, za 24 sata,

pelinje zajednice mogu biti: 1) superhigijenske - kada je navedena efikasnost jednaka ili

vea od 95% (slika 1); 2) higijenske - ukoliko je ta efikasnost kree opsegu od 90 do 95%; 3)

nehigijenske kolonije kada je efikasnost manja od 90%.

Slika 1.

Prikaz oienog saa kod jakog drutva Sjeniko-Peterske pele salokaliteta are kod koga je utvreno superhigijensko ponaanje

(98.35%)

Prilikom procene negovateljskog ponaanja koriste se kriterijumi Hoffman-a (1993)

po kome se razlijuku dve kategorije pelinjih zajednica: 1) zajednice sa izraenim

negovateljskim ponaanjem ukoliko u ukupnom broju otpalih krpelja ima 36% ili vie od

36% krpelja sa fizikim oteenjima; 2)zajednice bez negovateljskog ponaanja ukoliko u

ukupno broju otpalih krpelja ima manje od 36% krpelja sa fizikim oteenjima (slika 2).


11/17

Slika 2.

Razliiti tipovi oteenja krpelja nastallih kaorezultat ne ovatel sko onaan a ela

Novija prouavanja Lapidge-a i sar. (2002) primenom molekularnih tehnika i

mapiranjem veza kvantitativnih lokusa osobine koja se prati (quantitative trait loci-QTL)

dokazala su da je genetika osnova higijenskog ponaanja veoma sloena, jer veliki broj gena

utie na ispoljavanje ove osobine. Lapidge i sar. (2002) smatraju da najmanje 7 kvantitativnih

lokusa (QTLs) uestvuje u determinaciji higijenskog ponaanja, pri emu svaki detektovani

lokus kokontrolie samo 9-15% ukupne fenotipske varijabilnosti praene osobine. Isti autori

zakljuili su da se higijensko ponaanje nasleuje poligeno, pod dejstvom mnogo veeg broja

gena nego to se do tada smatralo, kao i da postoji varijabilnost u stepenu ispoljenosti ovog

oblika ponaanja i na nivou drutva i na individualnom nivou. U svakom sluaju, nalazi

Lapidge-a i sar. (2002), koja govore o higijenskom ponaanju kao poligenoj osobini,

objanjavaju mogunost velikog uticaja faktora sredine na stepen njene ispoljenosti. Na

primer, na brzinu i efikasnost uklanjanja abnormalnog legla u jednom pelinjem drutvumogu uticati uslovi snabdevenosti potrebnim resursima (pre svega nektarom), ali i procenat

pela koje su sposobne da obavljaju aktivnosti higijenskog ponaanja (Arathi i Spivak, 2001).

Veliki uticaj faktora ivotne sredine na ispoljavanje higijenskog ponaanja objanjava veliku

intra- i interpopulacionu varijabilnost u ispoljenosti ove osobine (Pejovi, 2001; irkovi,

2002; Stanimirovi i sar, 2001b, 2002a,b, 2003a, 2004, 2005a). Takoe, dokazano je da na

stepen ispoljenosti higijenskog ponaanja utie jaina pelinje zajednice, u smislu da jaa

drutva imaju vie izraeno higijensko ponaanje (Boecking i Drescher, 1992; Spivak iGilliam, 1993, Pejovi, 2001; irkovi, 2002; Stanimirovi i sar, 2001b, 2002a,b, 2003a,


12/17

2004, 2005a). Kada se veliina drutva smanjuje uklanjanjem ramova sa leglom i pelama na

njemu, kod higijenskog drutva smanjuje se i higijenska aktivnost, dok kod ne-higijenskih

drutava nema takvih efekata. Ispoljenost higijenskog ponaanja se, takoe, menja nakon

dodavanja higijenskih ili ne-higijenskih pela u drutvo i prilikom sastavljanja drutava.

Istraivanja su pokazala su da su sve pele sa ispoljenim higijenskim ponaanjem bile

rezistentne na kreno leglo (Gilliam i sar., 1983, 1988; Taber, 1992; Oldroyd, 1996), odnosno

imale poveanu otpornost prema amerikoj trulei (Spivak i Gilliam, 1998a; Spivak i Reuter,

2001a) i prema ektoparazitskim krpeljima (Spivak i Gilliam, 1998b; Bchler i sar., 1992;

Bchler, 1994, Spivak i Reuter, 2001b,Stanimirovii sar. 2005a).

U cilju uzgoja pela poveane otpornosti na ektoparazita Varroa destructor

preporuuju se metode u kojima se ne koriste hemijski preparati metode borbe poto primenu

akaricida irom sveta prate brojni neeljeni efekti: negativno dejstvo na sve lanove pelinjeg

drutva (Patetta i Manino, 1988, Pettis i sar., 2004), gubitak efikasnosti nakon due upotrebe

usledpojave rezistentnih Varroa krpelja (Milani, 1999), problem rezidua u medu, vosku i

drugim pelinjim proizvodima (Wallner 1999) koji nakon dospevanja u organizam

konzumenata mogu ostvariti genotoksian efekat, to je dokazano u sluaju cimiazola

(Stanimirovii sar., 2003a,b, 2006),flumetrina (Nakano i sar., 1996) i amitraza (Osano i sar.,

2002). Zato se kao jedno od najpogodnjih reenja preporuuje selekcija i uzgoj pelinjih

zajednica i matica poveane otpornosti na krpelje Varroa destructor. Selekcijom se moe

uticati na ekspresiju neke osobine samo ako je ona genetiki determinisana i ako je njen

koeficijent heritabilnosti h2>0.25. Vrednost tog koeficijenta za higijensko ponaanje iznosi

h2=0.65, odnosno h2=0.71 za negovateljsko (Harbo and Harris, 1999a,b), to prua

mogunosti da se selekcijom dejule na ove oblike ponaanja ime se direktno poveava stepen

njihove odbrane od ektoparazita.

ZakljuakOigledno je da hemocitima-posredovani odbrambeni mehanizmi, lizozimi i

inducibilni imuni peptidi pruaju medonosnoj peli veoma impresivan set mehanizama koji je

dobro tite od patogenih bakterija i gljivica. Obino, ovi odbrambeni odgovori imaju irok

spektar dejstva protiv velikog broja bakterija. Fagocitoza i inkapsulacija predstavljaju kljune

procese u imunoj odbrani medonosne pele od gljivinih infekcija. Higijensko ponaanje,

antimikrobni entiteti koje izluuju radilice i zatitne barijere telesnog omotaa formiraju

efikasan prag (barijeru) koji titi organizam pele od mikotine invazije. Zatita pela odgljivinih bolesti ostvaruje se zahvaljujui sprezi nervnog, imunog i endokrinog sistema.


13/17

Balansiran odnos parazit-domain izmeu medonosne pele i ektoparazita Varroa destructor

u pelinjim drutvima odrava se pre svega zahvaljujui ispoljenom higijenskom i

negovateljskom ponaanju pela radilica odreenih starosnih kategorija. Imajui u vidu

navedne injenice, moe se zakljuiti sledee:

uslov za veu otpornost na bakterijske i gljivine infekcije, kao ina infestacijuVarroakrpeljomjesu jaka drutva sa mladim maticama, kod kojih je po pravilu

izraeno higijensko i negovateljsko ponaanje.

za postizanje visokog stepena odbrane pelinjih zajednica od bakterija, gljivica iparazita neophodna je uravnoteena uzrasna struktura pela, to je mogue samo

kod jakih drutva sa mladim maticama. Samo takva drutva imae u svakom

trenutku dovoljan broj mladih pela ije egzokrine lezde lue antimikrobne

supstance, efikasne u borbi protiv mnogih patogena medonosne pele.

veliki znaaj u borbi protiv svih patogena i parazita medonosne pele predstavljapravilna ishrana, odnosno dovoljna koliina meda i perge, naroito u periodu

ekolokog i biolokog mirovanja. U pelinjiem drutvu veliki antimikrobni znaaj

ima dejstvo meda, nektara i polena, koji mogu inhibirati razvoj mnogih saprofitnih

bakterija i gljivica u uskladitenoj hrani, a takoe imaju i sposobnost da unite

neke patogene mikroorganizme. Za antimikrobno dejstvo meda i nektara

odgovorni su kiselost, osmotski pritisak, kao i proizvodnja i akumulacija vodonik-

peroksida. Med kao hiperosmotski medium moe ubiti mnoge ive elije, osim

elija osmofilnih gljivica i bakterija.

u cilju postizanja optimalne mikroklime u konici neophodno je da pelinjimdrutvima budu dostupni kvalitetni izvori biljnih smola, naroito topole, jablani i

breze, da bi pele stvorile kvalitetan propolis sa izraenim antimikrobnim

dejstvom, zahvaljujui kojem se konica smatra najsterilnijom sredinom u

prirodi. Samo takav propolis pomae pelinjem drutvu u borbi sa bakterijskim igljivinim bolestima, s tim da se flavanoni, zajedno sa flavonima, kafeinom

kiselinom i njenim estrima smatraju odgovornim za antibakterijsko dejstvo

propolisa.

neizostavan uslov za uspenu borbu protiv Varroa krpelja jeste blagovremenazamena voska (u periodu od dve godine neophodna je kompletna obnova voska u

konici) jer u korienom sau dolazi do taloenja kouljica zaostalih nakon

brojnih presvlaenja pelinjih larvi, a samim tim i do akumulacije signal-rezidua


14/17

kutikularnih supstanci larvi koje aktiviraju oogenezu enki Varroa i tako

doprinose porastu njihove populacije.

Literatura

1. Arathi HS, Spivak M (2001) Influence of colony genotypic composition on the performance of hygienic behavior in thehoney bee,Apis melliferaL.Anim Behav, 62 (1), 57-66.

2. Boecking O, Drescher W (1991) Response of Apis mellifera L. colonies infested with Varroa jacobsoni Oud.Apidologie, 22, 237241.

3. Boecking O, Drescher W (1992) The removal responses of Apis mellifera L. colonies to brood in wax and plastic cellsafter artificial and natural infestation with Varroa jacobsoni Oud. and to freeze-killed brood.Exp Appl Acarol, 16, 321329.

4. Boecking O (1994) The removal behavior of Apis mellifera L. towards mite-infested brood cells as an defensemechanism against the ectoparasitic mite Varroa jacobsoni Oud. Ph.D. thesis, Rheinische-Friedrich-Wilhelms-

Universitt, Bonn.

5. Boecking O, Spivak M (1999) Behavioral defenses of honey bees against Varroa jacobsoniOud.Apidologie, 30, 141-158.

6. Bchler R, Drescher W, Tornier I (1992) Grooming behavior of Apis cerana, Apis melliferaand Apis dorsataand itseffects on the parasitic mites Varroa jacobsoniand Tropilaelaps clareae.Exp Appl Acarol16, 313-319.

7. Bchler R (1994) Varroa tolerance in honey bees - occurrence, characters and breeding.Bee World75, 54-70.8. Bulet P, Hoffman D, Hetru C (1996) Antimicrobial peptides/polypeptides from insects: biochemical aspects.

Cooperation in Science and Techniques, Action 819. Entomopathogenic Nematodes Workshop, Punta del Gada Univ.

of Azores, March 18-22; pp 1-14.

9. Burgett DM (1978) Antibiotic systems in honey, nectar and polen. In: Morse RA (ed.)Honey Bee Pests, Predators andDiseases.Comstock Publ. Ass. Ithaca and London, pp 297-308.

10. Casteels P, Van Steenkiste D, Jacobs FJ (1985) The antibacterial response of haemolymph from adult honeybees (Apismellifera) in relation to secondary infections, In: Cavalloro R (Ed.), European Research on Varroatosis Control,

Balkema AA, Rotterdam, 105-111.

11. Casteels P, Ampe C, Jacobs F, Vaeck M, Tempst P (1989) Apidaecins: antibacterial peptides from honeybees. EuropeanMolecular Biology Organization Journal8, 2387-2391.

12. Casteels P, Ampe C, Riviere L, Van Damme J, Elicone C, Fleming M, Jacobs F, Tempst P (1990) Isolation andcharacterization of abaecin, a major antibacterial response peptide in the honeybee (Apis mellifera).European Journal

of Biochemistry187, 381-386.

13. Casteels P, Ampe C, Jacobs F, Tempst P (1993) Functional and chemical characterisation of hymenoptaecin, anantibacterial peptide that is infection-inducible in the honeybee (Apis mellifera). Journal of Biological Chemistry268,

7044-7054.

14. Casteels-Josson K, Capaci T, Casteels P, Tempst P (1993) Apidaecin multipeptide precursor structure: a putativemechanisms for amplification of the insect antibacterial response. European Molecular Biology Organization Journal

12, 1569-1578.

15. Dustmann JH (1993) Natural defense mechanisms of a honey bee colony against diseases and parasites. Am Bee J, 133,431-434.


15/17

16. irkovi D (2002) Reproduktivno-produktivna i higijensko-negovateljska karakterizacija sjeniko-peterskog ekotipamedonosne pele. Magistarska teza. Fakultet veterinarske medicine, Univerziteta u Beogradu, str. 1-143.

17. Fehlbaum P, Bulet P, Michaut L, Lagueux M, Broekaert WF, Hetru C, Hoffmann JA (1994) Insect immunity: septicinjury of Drosophila induces the synthesis of a potent antifungal peptide with sequence homology to plant antifungal

peptides.Journal of Biological Chemistry264, 33156-33163.

18. Gilliam M, Taber III S, Richardson GV (1983) Hygienic behavior of honey bees in relation to chalkbrood disease.Apidologie 14, 29-39.

19. Garrido C, Rosenkranz P, Strmer M, Rbsam R, Bning J (2000) Toluidine blue staining as a rapid measure forinitiation of oocyte growth and fertility in Varroa jacobsoni Oud.Apidologie, 31, 559566.

20. Garrido C, Rosenkranz P (2003) The reproductive program of female Varroa destructor is triggered by its host, Apismellifera.Exp Appl Acarol, 31, 269273.

21. Garrido C, Rosenkranz P (2004) Volatiles of the honey bee larva initiate oogenesis in the parasitic mite Varroadestructor. Chemoecology, 14, 193-197.

22. Gilliam M, Taber S. III, Richardson GV (1983) Hygienic behavior of honey bees in relation to chalk brood disease.Apidologie, 14, 2939.

23. Gilliam M, Taber S III, Lorenz BJ, Prest DB (1988) Factors affecting development of chalkbrood disease in colonies ofhoney bees,Apis mellifera, fed pollen contaminated withAscosphaera apis.J Invertebr Pathol, 52, 314-325.

24. Gliski Z, Jarosz J (1995a) Cellular and humoral defences in honey bees.Bee World76, 195-205.25. Gliski Z, Jarosz J (1995b) Mechanical and biochemical defences of honey bees.Bee World76, 110-118.26. Gliski Z, Jarosz J (1998) Novel antibacterial insect immune peptides and proteins. Folia Veterinaria(Kosice) 42, 33-

41.

27. Gliski Z, Jarosz J (2000) The honey bee defence in mycotic diseases.Honeybee Science21, 69-74.28. Gliski Z, Jarosz J (2001) Infection and immunity in the honey bee,Apis mellifera L.Apiacta36, 12-24.29. Gliski Z, Kostro K (2001) Key stones in insect immunity. Central European Journal of Immunology26, 43-50.30. Gliski Z, Buczek K (2003) Response of the Apoidea to fungal infections.Apiacta38, 183-189.31. Gtz P, Trenczek T (1991) Antibacterial proteins in insects other than Lepidoptera and Diptera and in some other

Arthropods.InGupta A (ed.)Immunology of Insects and other Arthropods. CRC Press, London, pp 323-348.

32. Greeneway W, Scaysbroock T, Whatley FR (1990) The composition and plant origins of propolis: a report work atOxford.Bee World71, 107-118.

33. Hnel H, Koeniger N (1986) Possible regulation of the reproduction of the honey bee mite Varroa jacobsoni by a hostshormone: Juvenile hormone III.J Ins Physiol, 32, 791798.

34. Harbo JR, Harris JW, 1999a, Heritability in honey bees (Hymenoptera, Apidae) of characteristics associated withresistance to Varroa jacobsoni(Mesostigmata, Varroidae), J. Econ. Entomol, 92, 2615.

35. Harbo JR, Harris JW, 1999b, Selecting honey bees for resistance to Varroa jacobsoni, Apidologie, 30, 18396.36. Hoffman S (1993) The occurrence of damaged mites in cage test and under field conditions in hybrids of different

Carniolan lines.Apidologie24, 493-495.

37. Jacobs FJ, Lenaerts A, De Graaf D, Casteels P (1990) Humoral reactions of honeybees in relation to VarroaandNosemadisease of honeybees, In: Ritter W (Ed.), Proceedings of the International Symposium on recent Research on Bee

Pathology, Sept 1990, Ghent, Belgium, 120-124.

38. Kefuss J, Taber S, Vanpoucke J, Rey F (1996) A practical method to test for disease resistance in honey bees. Am Bee J,136,1, 31-2.

39. Kraus B, Velthuis HHW (1997) High humidity in the honey bee (Apis mellifera L.) brood nest limits reproduction of theparasitic mite Varroa jacobsoni Oud.Naturwissenschaften, 84, 217218.

40. Lapidge KL, Oldroyd BP, Spivak M (2002) Seven suggestive quantitative trait loci influence hygienic behavior ofhoneybees.Naturwissenschaften89, 565-568.


16/17

41. Levaschina E, Ohresser S, Bulet P (1995) Metchnikowin, a novel immune inducible proline-rich peptide fromDrosophilawith antibacterial and antifungal properties.European Journal of Biochemistry233, 694-700.

42. Milani N (1999) The resistance of Varroa jacobsoniOud. to acaricides.Apidologie, 30, 229-234.43. Mitro S (1994) Zellulre Abwehrmechanismen in der Hmolymphe und der Nachweis spezifischer Zelltypen im

Seminalplasma beiApis melliferaL.Apidologie, 25, 361-366.

44. Oldroyd BP (1996) Evaluation of Australian commercial honey bees for hygienic behaviour, a critical character fortolerance to chalkbrood.Aust J Exp Agric, 36, 625-629.

45. Patetta A, Manino A (1988) Examination of the action on honey bees of chemicals used in the control of Varroajacobsoni.Apicoltore Moderno, 79, 3, 10914.

46. Pejovic D (2001) Ispitivanje higijenskog i negovateljskog ponaanja pela podvrste Apis mellifera carnica u funkcijinjihove otpornosti prema bolestima. Magistarski rad. Fakultet veterinarske medicine Univerziteta u Beogradu. pp 1-174.

47. Peng YS, Fang Y, Xu S, Ge L, Nasr ME (1987) The resistance mechanism of the Asian honey bee,Apis ceranaFabr, toan ectoparasitic mite Varroa jacobsoniOudemans.J Invertebr Pathol, 49, 54-60.

48. Pettis JS, Collins AM, Wilbanks R, Feldlaufer MF (2004) Effects of coumaphos on queen rearing in the honey bee, Apismellifera.Apidologie, 35, 605-610.

49. Rath W, Drescher W (1990) Response of Apis cerana Fabr towards brood infested with Varroa jacobsoni Oud andinfestation rate of colonies in Thailand,Apidologie, 21, 311-321.

50. Rosenkranz P, Rachinsky A, Strambi A, Strambi C, Rpstorf P (1990) Juvenile hormone titer in capped worker brood ofApis mellifera and reproduction in the bee mite Varroa jacobsoni. Gen Comp Endocrinol, 78, 189193.

51. Rosenkranz P, Strmer M (1992) Ernhrungsabhngige Fertilitt der Varroa-Weibchen in Arbeiterinnenbrut von Apismellifera carnica undApis mellifera capensis. Ann Univ Mariae Curie-Sklodowska XLVII, 10, 5560.

52. Rosenkranz P, Tewarson NC, Singh A, Engels W (1993) Differential hygienic behaviour towards Varroa jacobsoniincapped worker brood ofApis ceranadepends on alient scent adhering to the mites.J Apic Res, 32, 89-93.

53. Rothenbuhler, WC (1964) Behavior genetics of nest cleaning behavior in honey bees. I. Responses of four inbred linesto disease killed brood.Anim Behav, 12, 578-583.

54. Southwick EE (1994) Hygienic behavior and disease resistance in honey bees.American bee Journal134, 751-752.55. Spivak M, Gilliam M (1993) Facultative expression of hygienic behaviour of honey bees in relation to disease

resistance.J Apic Res, 32, 147-157.

56. Spivak M (1996) Honey bee hygienic behavior and defense against Varroa jacobsoni.Apidologie, 27, 245-260.57. Spivak M, Gilliam M (1998a) Hygienic behaviour of honey bees and its application for control of brood diseases and

varroa mites. Part I: Hygienic behaviour and resistance to American foulbrood.Bee World,79, 124134.

58. Spivak M, Gilliam M (1998b) Hygienic behaviour of honey bees and its application for control of brood diseases andVarroa mites. Part II: Studies on hygienic behaviour since the Rothenbuhler era.Bee World, 79, 165182.

59. Spivak M, Reuter GS (2001a) Resistance to American foulbrood disease to honey bee colonies Apis melliferabred forhygienic behavior.Apidologie, 32, 555-565.

60. Spivak M, Reuter GS (2001b) Varroa destructor infestation in untreated honey bee (Hymenoptera: Apidae) coloniesselected for hygienic behavior.J Econ Entomol, 94, 326-331.

61. StanimiroviZ, Stevanovi Jevrosima, PejoviD, MiriloviM (2001b) Hygienic and grooming behaviour in diseaseresistance of two honeybee ecogeographic varieties (Apis mellifera carnica) from Serbia.Mellifera, 1(2), 24-29, 56-61.

62. Stanimirovic Z, Pejovic D, Stevanovic Jevrosima (2002a) Hygienic behavior in disease resisteance of two honeybeeecogeographic varieties (Apis mellifera carnica) from Serbia.Apiacta, 37(1), 24-31.

63. StanimiroviZ, PejoviD, StevanoviJevrosima, VuiniMarijana, MiriloviM. (2002b) Investigations of hygienicbehaviour and disease resistance in organic beekeeping of two honeybee ecogeographic varieties from Serbia.Acta Vet,

52(2-3), 169-180.


17/17

64. Stanimirovi Z, Stevanovi Jevrosima irkovi D (2003a) Investigations of reproductive, productive, hygienic andgrooming features of Syenichko-Peshterski honey bee ecotype.Apidologie, 34 (5) 487-488.

65. Stanimirovi Z, Todorovi Dajana, Stevanovi Jevrosima, Mladenovi M, Jankovi Ljiljana, orevi M (2003b)Influence of cymiazole hydrochloride on mitotic and proliferative activities of cultured human lymphocytes. Acta Vet,

53(1), 47-55.

66. StanimiroviZ, Fiter Svetlana and StevanoviJevrosima (2003c) Analysis of sister chromatid exchanges in culturedhuman lymphocytes treated with cymiazole hydrochloride.Acta Vet,53 (5-6), 419-425.

67. Stanimirovi Z, irkovi D, Stevanovi Jevrosima (2004) Potencijal odbrane Sjeniko-peterskog ekogenotipamedonosne pele u borbi sa varozom. In: M. Lazarevic (Ed.), Zbornik radova VI Savetovanja iz klinike patologije i

terapije ivotinja Clinica Veterinaria2004,Jun 14-18, pp 193, Budva.

68. StanimiroviZ, Stevanovic Jevrosima, irkoviD (2005a) Behavioural defenses of the honey bee ecotype from Sjenica Pester against Varroa destructor.Acta Veterinaria55(1)69-82.

69. Stanimirovic Z, Stevanovic J, Jovanovic S, Andjelkovic M. (2006) Evaluation of genotoxic effects of Apitol(cymiazole hydrochloride) in vitroby measurement of sister chromatid exchange.Mutat Res, 589 (in press)

70.

Steiner J, Dittmann F, Rosenkranz P, Engels W (1994) The first gonocycle of the parasitic mite ( Varroa jacobsoni) inrelation to preimaginal development of its host, the honey bee (Apis mellifera carnica). Invertebr Reprod Dev, 25, 175

183.

71. Sturtevant AP, Revell IL (1953) Reduction of Bacillus larvaespores in liquid food of honey bees by action of the honeystopper, and its relation to the development of American foulbrood.J Econ Entomol, 46, 855-860.

72. Taber III S (1992) Studies on chalkbrood disease.American bee Journal132, 327-328.73. Van Steenkiste D (1988) De hemocyten van de honigbij (Apis mellifera L): typologie, bloedbeeld an cellulaire

verdedigingsreacties, PhD. thesis, State University of Gent, Belgium.

74. Wallner K (1999) Varroacides and their residues in bee products.Apidologie,30, 23548.75. White JW, Subers MH (1963) Studies on honey inhibine 2. A chemical assay. Journal of Apicultural Research2, 93-

100.

Documents

BIOLOSKI_MEHANIZMI