BIP / Samorząd Województwa Mazowieckiego · Web viewNależy jednak zaznaczyć, iż wskaźnik ten na początku rok był bardzo niski, a po wzroście do 10% w styczniu, w lutym spadł

STRATEGIA ROZWOJU TURYSTYKI STRATEGIA ROZWOJU TURYSTYKI DLA WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO DLA WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO

NA LATA 2007-2013NA LATA 2007-2013

CCZZ. I. IRAPORT Z DIAGNOZYRAPORT Z DIAGNOZY

POTENCJAŁU TURYSTYCZNEGO POTENCJAŁU TURYSTYCZNEGO WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGOWOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO

Opracowano na zlecenie Mazowieckiej Regionalnej Organizacji Turystycznej. Projekt dofinansowany ze środków Ministra właściwego

ds. Turystyki.

- Publikacja bezpłatna

Warszawa, wrzesień 2007 r.

Raport z Diagnozy Potencjału Turystycznego Województwa MazowieckiegoStrategia rozwoju turystyki województwa mazowieckiego na lata 2007-2013 – część I

© Copyright 2007 by Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A., ul. Stawki 2, 00 -193 Warszawa

Raport został opracowany w ramach projektu pt. Strategia rozwoju turystyki dla województwa mazowieckiego na lata 2007-2013 została opracowana przez zespół w składzie:

1. Iwona Majewska

2. Magdalena Ragus

3. Tatiana Telniuk

4. Jacek Debis

5. Hubert Gonera

6. Anna Pawłowska

7. Konsultanci zewnętrzni: Marek Konopka, Marta Kamieniarczyk, Krzysztof Łapiński

Dr Grzegorz Grabowski – koordynacja merytoryczna z ramienia Mazowieckiej Regionalnej Organizacji Turystycznej

Rafał Rajkowski – stała współpraca z ramienia Mazowieckiej Regionalnej Organizacji Turystycznej

Izabela Stelmańska – stała współpraca z ramienia Departamentu Kultury, Promocji i Turystyki Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego

Niniejszy dokument został opracowany na zlecenie, przy współpracy i wydatnej pomocy merytorycznej i organizacyjnej Mazowieckiej Regionalnej Organizacji Turystycznej oraz Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego.

Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A. istnieje na polskim rynku inwestycji turystycznych od 1993 roku. Celem Spółki jest pomoc w tworzeniu i realizacji projektów wspierających rozwój infrastruktury turystycznej w Polsce.

Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A. jest liderem w tworzeniu markowych produktów turystycznych, inicjowaniu i kreowaniu nowoczesnych procesów inwestycyjnych.

Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A. 2


Autorzy dokumentu pragną serdecznie podziękować wszystkim osobom, których wiedza i doświadczenie przyczyniły się do powstania Raportu z Diagnozy Potencjału Turystycznego Województwa Mazowieckiego w ramach Strategii rozwoju turystyki w województwie mazowieckim na lata 2007-2013.



SPIS TREŚCI SPIS TREŚCI

1. WSTĘP........................................................................................................................................................................... 6

2. METODOLOGIA............................................................................................................................................................. 9

3. TURYSTYKA NA ŚWIECIE, W EUROPIE I W POLSCE.............................................................................................. 16

3.1.Turystyka światowa i europejska................................................................................................................... 16

3.2.Tendencje i perspektywy rozwoju turystyki światowej, europejskiej oraz krajowej..................................17

3.3.Turystyka w Polsce.......................................................................................................................................... 18 3.3.1.Turystyka przyjazdowa do Polski......................................................................................................... 18 3.3.2.Turystyka krajowa.................................................................................................................................. 20 3.3.3.Koniunktura na polskim rynku turystycznym w I połowie 2007 roku................................................21

3.4.Trendy w turystyce według European Travel Commision............................................................................22

3.5.Trendy w turystyce polskiej............................................................................................................................ 26

3.6.Ruch turystyczny województwa mazowieckiego..........................................................................................27

3.7.Wnioski............................................................................................................................................................. 29

4. TURYSTYKA W WOJEWÓDZTWIE MAZOWIECKIM................................................................................................. 32

4.1.Krótka charakterystyka obszaru objętego projektem...................................................................................32

4.2.Atrakcyjność turystyczna Regionu................................................................................................................ 40 4.2.1.Potencjał przyrodniczy i jego znaczenie w rozwoju oferty turystycznej...........................................40

4.2.1.1.Struktura użytkowania gruntów................................................................................................404.2.1.2.Ukształtowanie terenu................................................................................................................ 424.2.1.3.Warunki klimatyczne.................................................................................................................. 444.2.1.4.Sieć hydrograficzna................................................................................................................... 454.2.1.5.Flora i fauna................................................................................................................................ 504.2.1.6.Podsumowanie........................................................................................................................... 56

4.2.2.Potencjał kulturowy i jego znaczenie w rozwoju oferty turystycznej................................................584.2.2.1.Warszawa w granicach aglomeracji..........................................................................................614.2.2.2.Region mazowiecki na obszarze powiatów i gmin..................................................................704.2.2.3.Kluczowe czynniki sukcesu wspólnego produktu turystycznego Warszawy i regionu mazowieckiego........................................................................................................................................ 934.2.2.4.Podsumowanie........................................................................................................................... 94

4.3.Infrastruktura turystyczna i paraturystyczna.................................................................................................95 4.3.1.Infrastruktura turystyczna..................................................................................................................... 96

4.3.1.1.Baza noclegowa.......................................................................................................................... 964.3.1.2.Baza gastronomiczna............................................................................................................... 109

4.3.2.Infrastruktura paraturystyczna........................................................................................................... 1204.3.2.1.Szlaki turystyczne.................................................................................................................... 1214.3.2.2.Obiekty sportowo-rekreacyjne................................................................................................1364.3.2.3.Punkty informacji turystycznej................................................................................................ 140

4.4.Dostępność komunikacyjna.......................................................................................................................... 144



4.5.Instytucje działające na rzecz rozwoju turystyki.........................................................................................149

4.6.Segmentacja rynku usług turystycznych – identyfikacja istniejących segmentów oraz ich potrzeb.....159

4.7.Audyt turystyczny – wnioski i rekomendacje..............................................................................................171

5. ROLA I ZNACZENIE WARSZAWY, JAKO AGLOMERACJI I JAKO STOLICY KRAJU..........................................175

6. UWARUNKOWANIA GOSPODARCZE WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO.......................................................193

6.1.Zasoby ludzkie............................................................................................................................................... 193

6.2.Gospodarka województwa mazowieckiego.................................................................................................196

6.3.Stan infrastruktury......................................................................................................................................... 204

6.4.Usługi publiczne i poziom życia................................................................................................................... 208

6.5.Podsumowanie............................................................................................................................................... 211

7. ANALIZA DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH KSZTAŁTUJĄCYCH ROZWÓJ WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO............................................................................................................................................................... 213

8. ANALIZA SWOT......................................................................................................................................................... 224

9. ZAKOŃCZENIE.......................................................................................................................................................... 229

10. SPIS TABEL, MAP I RYSUNKÓW............................................................................................................................. 230

11. ZAŁĄCZNIKI............................................................................................................................................................... 233



1.1. WSTĘP.WSTĘP.

Uwagi ogólne

Niniejszy dokument powstał w ramach realizacji projektu pt. „Strategia rozwoju turystyki w województwie mazowieckim na lata 2007-2013”. Strategia jest opracowywana na zlecenie Mazowieckiej Regionalnej Organizacji Turystycznej, która na ten cel pozyskała dofinansowanie z Departamentu Turystyki Ministerstwa Gospodarki i Pracy (obecnie Ministerstwo Sportu i Turystyki). Prezentowany raport zamyka pierwszy etap realizacji projektu, któremu należy przypisać kluczową rolę w planowaniu rozwoju turystyki w latach 2007-2013. Etap ten rozpoczął się wraz z podpisaniem Umowy pomiędzy Polską Agencją Rozwoju Turystyki S.A. (Wykonawcą Strategii wyłonionym w efekcie procedury przetargowej) a Mazowiecką Regionalną Organizacją Turystyczną, co nastąpiło 27 czerwca 2007 r.

Należy w tym miejscu zaznaczyć, iż to opracowanie nie powstałoby, gdyby nie pomoc merytoryczna i organizacyjna wielkiej rzeszy instytucji, organizacji i osób, które są zainteresowane rozwojem turystyki w Regionie i podejmują różnorakie działania na rzecz wspierania tego rozwoju. Są to między innymi:

Mazowiecka Regionalna Organizacja Turystyczna (jej władze i członkowie) Lokalne Organizacje Turystyczne (władze i członkowie) Branża turystyczna (hotele, restauracje, biura podróży, tour operatorzy) Informacja turystyczna Starostwa Powiatowe Urzędy Miast Urzędy Gmin Organizacje pozarządowe Instytucje kulturalne

Tym samym autorzy dokumentu składają wszystkim partnerom serdeczne podziękowanie za pomoc w opracowaniu raportu. Wypełnione ankiety, odbyte spotkania, dostęp do opracowanych materiałów, opinie, sugestie, uwagi pozwoliły skorzystać z wykonanej już pracy i przygotować dokument odzwierciedlający realną sytuację, prawdziwe problemy, potrzeby i oczekiwania, a także prawdziwe sukcesy i osiągnięcia.

Obszar objęty projektem

Przedkładany raport dotyczy województwa mazowieckiego, na które składa się 37 powiatów i 5 miast na prawach powiatów. W przeliczeniu na gminy obszar projektu obejmuje 314 gmin. Lista powiatów i gmin składających się na obszar objęty projektem znajduje się w rozdziale 4.1. „Krótka charakterystyka obszaru objętego projektem”. Należy tutaj zaznaczyć, iż w niniejszym dokumencie obszar projektowy, ograniczony granicami administracyjnymi województwa, określany jest mianem: województwo mazowieckie, region mazowiecki oraz Region.

Cele projektu

Celem prezentowanego raportu jest szczegółowa diagnoza województwa mazowieckiego w kontekście rozwoju turystyki. Diagnoza ta jest niezbędnym fundamentem i punktem wyjścia do



opracowania części strategicznej dokumentu, precyzującego misję, wizję, cele i zadania. Dokładana analiza zarówno atrakcyjności turystycznej województwa, jak i jego stanu zagospodarowania turystycznego oraz sytuacji społecznej i gospodarczej jest kluczowa dla opracowania całej Strategii, ponieważ prezentuje kontekst i uwarunkowania, w których Strategia będzie wdrażana. Diagnoza służy również określeniu atutów oraz słabości województwa, a także zawiera drzewo problemów, które stanowi bezpośredni punkt wyjścia do opracowania celów i działań. Celem przeprowadzonej inwentaryzacji, zgodnie z metodologią audytu turystycznego, było dogłębne poznanie regionu mazowieckiego i jego potencjału oraz ograniczeń rozwoju w dziedzinie turystyki. Dotyczy to nie tylko inwentaryzacji zasobów i ocena potencjału w zakresie rozwoju turystyki, ale także wybrania spośród wszystkich walorów i zasobów tych, które mogą przyciągnąć potencjalnego turystę do Regionu. Ocena bazy noclegowej oraz poznanie słabych i mocnych stron Regionu pozwala ocenić, jak Region jest przygotowany do przyjęcia wszystkich, którzy postanowią swój cenny czas wakacji i wypoczynku spędzić w tym właśnie miejscu. Audyt, jako analiza turystyczna Regionu, stanowi również podstawę do rozpoczęcia dalszych prac nad rozwojem produktu. Wnioski płynące z audytu turystycznego prowadzą do przeprowadzenia analizy SWOT – określenia mocnych i słabych stron, możliwości i zagrożeń. Zestawienie wniosków płynących z przeprowadzonego audytu turystycznego oraz z analizy SWOT prowadzi do stworzenia koncepcji zintegrowanego produktu turystycznego, który odnosi się w ścisły sposób do potencjału turystycznego i charakteru obszaru.

Zakres

Niniejszy raport obejmuje szczegółową analizę diagnostyczną województwa mazowieckiego w kontekście rozwoju gospodarki turystycznej. Jego zawartość odzwierciedla filozofię postrzegania turystyki jako istotnej interdyscyplinarnej gałęzi gospodarki wykazującej różne powiązania międzysektorowe. Turystyka oddziałuje na szereg gałęzi gospodarki i one oddziałują na nią. W związku z powyższym sporządzona analiza jest bardzo szeroka, ponieważ wiele czynników ma i może mieć wpływ na rozwój turystyki, stymulując go lub ograniczając. Do zakresu diagnozy należą następujące rozdziały:

1. Metodologia.Rozdział traktuje o metodologii zastosowanej podczas sporządzania diagnozy w zakresie:

a) analizowania ruchu turystycznego w Polsce, Europie i na świecie, również prognoz, trendów i tendencji,

b) badania szeroko pojętej atrakcyjności turystycznej obszaru objętego projektem, jak również stanu infrastruktury turystycznej oraz instytucji działających na rzecz rozwoju turystyki,

c) omawiania roli Warszawy na turystycznej mapie Polski i Regionu,

d) analizowania uwarunkowań gospodarczych województwa mazowieckiego,

e) analizowania dokumentów strategicznych,

f) opracowania analizy SWOT.

2. Turystyka w świecie, Europie i w Polsce.Rozdział ten dotyczy stanu turystyki na świecie, w Europie i w Polsce w dniu dzisiejszym, jak

również prognoz, trendów i tendencji do roku 2020. Analiza dotyczy zarówno warstwy ilościowej, jak i jakościowej.



3. Turystyka w województwie mazowieckim.Rozdział ten w całości jest oparty na metodologii audytu turystycznego, który stanowi metodę

szczegółowej inwentaryzacji Regionu. Audyt turystyczny obejmuje m.in. analizę i ocenę walorów naturalnych i antropegenicznych oraz infrastruktury turystycznej i paraturystycznej istniejącej w Regionie. Audyt zawiera również ocenę dostępności komunikacyjnej Regionu, analizę instytucji działających na rzecz rozwoju turystyki oraz segmentację rynku, czyli identyfikację istniejących segmentów oraz ich potrzeb.

4. Rola Warszawy Rozdział dotyczy funkcji Warszawy jako stolicy Polski oraz stolicy województwa w rozwoju

turystyki w Regionie. Traktuje również o specyfice warszawskiego ruchu turystycznego oraz o stolicy jako dystrybutorze tego ruchu na teren całego województwa. Rola Warszawy w kontekście rozwoju turystyki w całym Regionie jest nie do przecenienia, aczkolwiek wzajemne relacje można określić jako współzależne: Warszawa potrzebuje regionu mazowieckiego, a region potrzebuje Warszawy. Dywersyfikacja produktów i usług powoduje ich większą atrakcyjność. Z kolei różnorodność ta jest wprost proporcjonalnie zależna od ilości i jakości walorów i atrakcji (które są bazą dla produktów) znajdujących się na danym terenie. Im większy teren, tym więcej atrakcji i walorów, ergo tym większa możliwość tworzenia produktów i usług, a tym samym większa atrakcyjność całego Regionu.

5. Analiza dokumentów strategicznych.Rozdział dotyczy dokumentów strategicznych na poziomie krajowym, wojewódzkim oraz

powiatowym. W kręgu zainteresowania znajdą się zapisy związane pośrednio lub bezpośrednio z turystyką, jako gałęzią gospodarki. Rozdział ten jest niezwykle ważny, ponieważ dokładna analiza zapisów strategicznych pozwala na stworzenie dokumentu kompatybilnego ze wszystkimi zapisami na szczeblu regionalnym i lokalnym. Warto również zaznaczyć, że Strategia musi być napisana w korelacji z innymi dokumentami wojewódzkimi, ponieważ turystyka nie zna granic administracyjnych, a wspólnymi atrakcjami turystycznymi obdarzone są makroregiony, co jest związane z historią, etnografią, uwarunkowaniami geologicznymi etc.

6. Analiza SWOT Raport uzupełnia analiza SWOT, która precyzuje mocne i słabe strony województwa

mazowieckiego w kontekście rozwoju turystyki, a także czynniki jej sprzyjające oraz zagrożenia mogące ten rozwój utrudnić lub zahamować. Analiza SWOT stanowi niejako podsumowanie całej diagnozy, a także punkt wyjścia do rozważań strategicznych. Jest bazą do określenia kierunków rozwoju turystyki w Regionie oraz wyznaczenia celów i przyporządkowania im działań.

7. Zakończenie. Dokument zamyka podsumowanie, który reasumuje najważniejsze wnioski wynikające

z analizy, a także zawiera rekomendacje dotyczące opracowania części strategicznej.

Ponadto, integralną częścią niniejszego dokumentu jest Raport z Badań Konsumenckich, stanowiący osobne opracowanie.

2.2. METODOLOGIA.METODOLOGIA.

Wprowadzenie



Metodologia sporządzenia dokumentu pt. „Raport z Diagnozy Potencjału Turystycznego Województwa Mazowieckiego” jest metodologią wykorzystywaną do sporządzania audytu turystycznego. Jej najważniejszym elementem jest ścisła współpraca z obszarem projektowym (zastosowanie zasad metody partycypacyjno-eksperckiej). Polega ona przede wszystkim na stałej kooperacji z władzami samorządowymi (głównie szczebla wojewódzkiego i powiatowego), wybranymi organizacjami pozarządowymi, przedstawicielami branży turystycznej i wszystkimi osobami, podmiotami o wysokiej aktywności i pozycji społecznej (tzw. liderami i lokalnymi autorytetami).

Metoda partycypacyjno-ekspercka łączy zalety obu podejść metodycznych (eksperckiego i partycypacyjnego). Zastosowany jest w niej swoistego rodzaju podział prac:

- część prac wykonywana jest w wersji uczestniczącej (partycypacyjnej) z udziałem władz i przedstawicieli opiniotwórczych kręgów,- część prac wykonują konsultanci i eksperci (np. niektóre analizy, raporty, syntezy, diagnozy, scenariusze, opracowanie niektórych koncepcji działań), do konsultantów należy też analizowanie i ewentualne korygowanie materiałów wypracowanych w trakcie analizy danych wyjściowych, a następnie rozwijanie lub doskonalenie ich treści, wyniki prac konsultantów są udostępnianei konsultowane z samorządami, branżą turystyczną i organizacjami pozarządowymi,- niektóre działania (zebranie i dostarczenie niezbędnych informacji, organizacyjna strona konsultacji społecznych) wykonywana jest przy doradztwie konsultantów.

Zastosowanie takiej metodyki działania przy opracowaniu analizy eliminuje możliwość popełnienia błędów i gwarantuje wysoki stopień wiarygodności i dokładności pozyskanych danych.

Przedstawiony poniżej proces badawczy pozwolił na zebranie kompletnych i aktualnych danych i informacji dotyczących zasobów przyrodniczo-kulturowych oraz potencjałów społeczno-gospodarczych i organizacyjnych w województwie mazowieckim.

Proces analityczno-badawczy

Poniżej przedstawiony został proces analityczno-badawczy, który posłużył sporządzeniu niniejszej diagnozy stanu województwa mazowieckiego. Jego opis zawiera:

- elementy procesu,- metody pozyskiwania danych i ich analizy.

Tabela nr 1. Elementy procesu badawczego – sposoby realizacji diagnozy.Sposoby realizacji Zakładane elementy opracowania

Wizja lokalna Krótka charakterystyka obszaru objętego projektem.

Atrakcyjność turystyczna Regionu.

Infrastruktura turystyczna i paraturystyczna.

Infrastruktura techniczna i społeczna.

Istniejąca oferta turystyczna.

Wywiady z gestorami i turystami Infrastruktura turystyczna i paraturystyczna.

Infrastruktura techniczna i społeczna.



Sposoby realizacji Zakładane elementy opracowania

Segmentacja rynku usług turystycznych – identyfikacja istniejących segmentów.

Analizy eksperckie Wyniki analiz eksperckich pojawiły się we wszystkich elementach diagnozy, tzw. audytu turystycznego.

Badanie ankietowe oraz telemarketing Wyniki badania ankietowego i telemarketingu pojawiły się we wszystkich elementach diagnozy.

Analiza dokumentów i opracowań Turystyka na świecie i w Polsce, w tym w województwie mazowieckim.

Analiza dokumentów strategicznych i programowych.

Analiza SWOT Ocena mocnych i słabych stron Regionu (analiza wewnętrzna).

Ocena szans i zagrożeń (analiza otoczenia zewnętrznego).

Źródło: Opracowanie własne PART S.A.

Dane, które posłużyły do opracowania diagnozy można podzielić na dane pierwotne i wtórne. Obszary pozyskiwania informacji ze źródeł wtórnych przedstawione zostały w poniższej tabeli.

Tabela nr 2. Źródła danych wtórnych.Obszary pozyskiwania informacji ze źródeł wtórnych

Źródła wtórne Archiwa (w tym strategie lokalne, inne istotne opracowania, drukowane materiały informacyjne)

Źródła własne PART, m.in. opracowania rynkowe, specjalistyczne

Regionalne: Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego (strategie regionalne, RPO, inne dokumenty strategiczne i programowe), Urząd Miasta Stołecznego Warszawy (raporty, opracowania, inne dokumenty strategiczne), Mazowiecka Regionalna Organizacja Turystyczna, samorządy (strategie rozwoju, plany rozwoju lokalnego, inne dokumenty strategiczne), LOT-y, uczelnie wyższe (raporty z badań, strategie)

Krajowe: Ministerstwo Gospodarki, Instytut Turystyki, GUS

Instytucje światowe i europejskie: UNWTO, ETC (najnowsze raporty)

Dostępne strony internetowe (portale regionalne, lokalne i tematyczne)

Monitoring prasowy w zakresie turystyki Regionu (2006)


Jeżeli chodzi o dane pierwotne, były one pozyskiwane przy zastosowaniu kilku metod badawczych. Miały one na celu z jednej strony poznanie atrakcyjności turystycznej województwa mazowieckiego oraz stanu jego zagospodarowania, a z drugiej poznanie potrzeb i oczekiwań związanych z turystyką oraz planów dotyczących rozwoju turystyki.

Pierwszemu celowi poświęcone było głównie badanie ankietowe (uzupełnione m.in. badaniem telemarketingowym i wywiadami osobistymi, a także spotkaniami i konsultacjami). Opracowane przez PART ankiety zostały wysłane do wszystkich Starostw Powiatowych Województwa Mazowieckiego, kilkudziesięciu organizacji pozarządowych, muzeów i instytucji kultury oraz przedsiębiorstw turystycznych. Ankiety zostały wypełnione przez:

Starostwa Powiatowe i Urzędy Miast na prawach powiatu:1. Powiat nowodworski2. Powiat łosicki



3. Powiat legionowski4. Powiat miński5. Powiat ciechanowski6. Powiat pruszkowski7. Powiat przysuski8. Powiat sierpecki9. Powiat węgrowski10. Powiat zwoleński11. Powiat ostrołęcki12. Powiat grójecki13. Powiat lipski14. Powiat mławski15. Powiat piaseczyński16. Powiat przasnyski17. Powiat radomski18. Powiat szydłowiecki19. Powiat wołomiński20. Powiat żyrardowski21. Powiat warszawski zachodni22. Powiat kozienicki23. Powiat płocki24. Powiat pułtuski25. Powiat ostrowski26. Powiat siedlecki27. Miasto Radom

Organizacje pozarządowe28. Stowarzyszenie na rzecz Promocji i Rozwoju Zalewu Zegrzyńskiego w Serocku29. Lokalna Organizacja Turystyczna „Cud nad Wisłą” w Zielonce,30. Stowarzyszenie Przyjaciół Ziemi Kurpiowskiej „Puszcza” w Lelisie31. Białobrzeska Organizacja Turystyczna w Białobrzegach32. Stowarzyszenie Gmin Turystycznych Pojezierza Gostynińskiego w Łącku33. Stowarzyszenie LGD Razem dla Rozwoju Regionu Sochaczewskiego

w Sochaczewie34. Stowarzyszenie na rzecz Miast – Ogrodów w Milanówku35. PTTK Żyrardów36. Nadbużańska Lokalna Organizacja Turystyczna w Siedlcach37. Stowarzyszenie Zieloni RP

Muzea38. Zamek Królewski w Warszawie39. Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie40. Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie41. Muzeum Azji i Pacyfiku w Warszawie42. Muzeum Regionalne w Siedlcach43. Muzeum Mazowieckie w Płocku44. Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu45. Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce46. Pałac w Sannikach47. Mazowieckie Centrum Kultury Współczesnej Elektrownia w Radomiu

Inne48. Hotel Praski w Warszawie49. Hotel Rejtan w Warszawie50. Stołeczne Biuro Informacji i Promocji Turystycznej w Warszawie



51. Punkt IT – Info Praga w Warszawie

Jeżeli chodzi o badanie potrzeb i oczekiwań, dotyczyło ono głównie:

Potrzeb branży turystycznej. Potrzeb i oczekiwań strategicznych grup turystów – badania jakościowe przeprowadzone na

wybranych grupach turystów.

Metody pozyskiwania tego typu danych zostały przedstawione w poniższych zestawieniu tabelarycznym.

Tabela nr 3. Metody analizy potrzeb i oczekiwań związanych z turystyką.

Rodzaj źródła, nazwa Obszar badawczy/jednostka badawcza

Próba Cel

Badania pierwotne(ankietowe mailowe lub

bezpośrednie na podstawie

kwestionariusza, w tym telefoniczne, osobiste)

Samorządy (w tym starostwa powiatowe, urzędy miast na prawach powiatu) Badania ankietowe mailingowe Telemarketing Konsultacje eksperckie – wywiady

osobiste

421 Analiza potencjału turystycznego obszaru od strony tzw. Potażowej.

Turyści odwiedzający Region – w tym grupy docelowe, badanie za pośrednictwem ankieterów

613 osób Poznanie opinii nt. oferty turystycznej Regionu, wiodących

atrakcji, oczekiwanych udogodnień, etc.

Sporządzenie profilu turystów.

Firmy sektora turystycznego (w tym hotele) Badania ankietowe mailingowe Telemarketing Badanie obserwacyjne, tzw. wizja

lokalna

302 Poznanie wizji, pomysłów na turystykę przedstawicieli branży.

Określenie potrzeb wsparcia, identyfikacja głównych problemów. Preferencje w zakresie komunikacji.

NGO-y, instytucje lokalne ważne dla rozwoju turystyki (w tym LOT-y, podmioty świadczące usługi informacji turystycznej, instytucje prowadzące działalność kulturalną i muzealną) Badania ankietowe mailingowe Telemarketing Konsultacje eksperckie – wywiady

osobiste Badanie obserwacyjne, tzw. wizja

lokalna

963 Określenie potrzeb wsparcia, rekomendacje w zakresie strategii, opinie dot. możliwości budowania

partnerstwa wokół produktów województwa.

Biura turystyki krajowej i przyjazdowej, w tym miejskiej kulturalnej Badania ankietowe mailingowe

154 Określenie pozycji konkurencyjnej województwa na tle kraju oraz szansy na wdrażanie i rozwój

wiodących produktów.

1 Podana liczba oznacza ilość rozesłanych ankiet.2 J.w.3 J.w.4 J.w.



Rodzaj źródła, nazwa Obszar badawczy/jednostka badawcza

Próba Cel

Telemarketing Konsultacje eksperckie – wywiady

osobiste


Szczególną wagę przywiązano do przeprowadzenia badań pierwotnych, konsumenckich, wśród turystów odwiedzających województwo mazowieckie. Celem tych badań było:

Poznanie opinii turystów na temat oferty turystycznej województwa mazowieckiego oraz wiodących atrakcji.

Poznanie oczekiwań turystów na temat ewentualnych udogodnień związanych z turystyką. Poznanie preferencji dotyczących spędzania wolnego czasu podczas pobytu turystycznego. Poznanie mocnych i słabych stron Regionu pod względem atrakcyjności turystycznej. Sporządzenie profilu turystów odwiedzających województwo mazowieckie.

Założenia badania pierwotnego konsumenckiego

W badaniu wykorzystano metodologię wywiadów osobistych PAPI (paper and pencil interviewing), która zakłada przeprowadzenie wywiadów osobistych z wykorzystaniem kwestionariusza. Wywiady realizowane były przez doświadczonych ankieterów na terenie województwa mazowieckiego w następujących miejscowościach: Warszawa, Ostrołęka, Płock, Zegrze/Serock, Siedlce, Radom, Czarnolas, Treblinka, Kampinos, Niepokolanów, Żelazowa Wola. Wywiad trwał nie dłużej niż 10 minut.

Próba

Badanie zostało przeprowadzone na próbie łącznej N=613 – osób, które w dniu przeprowadzenia wywiadu posiadały „status” turysty5. Kryteria rekrutacyjne: osoby nie zamieszkujące na stałe miejsca przeprowadzenia wywiadu oraz osoby przybywające do miejsca przeprowadzenia wywiadu w celu różnym niż zarobkowy lub pobierania nauki (studenci).

W ramach badania przeprowadzono:

359 wywiadów w Warszawie, z czego 102 wywiady z cudzoziemcami 254 wywiady w 10 pozostałych miejscowościach, z czego 20 wywiadów z cudzoziemcami

W badaniu wzięły udział zarówno kobiety (49%), jak i mężczyźni (51%), w wieku powyżej 18 lat. Każdy respondent był pytany o wszystkie bliskie osoby, z którymi przyjechał w celach turystycznych. Pozwoliło to na określenie udziału płci w strukturze turystów. Wyniki końcowe zostały przeważone wg powstałej struktury płci.

Próba podzielona została na trzy szerokie przedziały wiekowe:

18-35 – 34% 36-50 – 33% 50+ - 33%

Podobnie jak w przypadku płci, odpowiedzi były ważone również na podstawie struktury wieku.

5 Turyści – odwiedzający, którzy przynajmniej przez jedną noc korzystają z obiektów zakwaterowania zbiorowego lub indywidualnego w odwiedzanym kraju, regionie, miejscowości.



Kwestionariusz

Ankieta oprócz części profilowej, zawierała pytania na temat:

Preferencji spędzania wolnego czasu podczas wyjazdu turystycznego. Ulubionych miejsc w województwie mazowieckim. Ewentualnych usprawnień w obszarze infrastruktury turystycznej. Oceny turystycznej Regionu.

Bardzo cenne dla opracowania niniejszego raportu okazały się odbyte spotkania, w toku których pozyskano istotne materiały oraz dzięki otwartości i życzliwości rozmówców pozyskano niezbędną wiedzę. Należą do nich spotkania z:

przedstawicielami Lokalnych Organizacji Turystycznych, przedstawicielami organizacji pozarządowych, przedstawicielami biur podróży i tour operatorów zajmujących się turystyką przyjazdową, przedstawicielami branży hotelarskiej, m.in.: dyrektorami ds. sprzedaży cztero-

i pięciogwiazdkowych hoteli w Warszawie, przedstawicielami organizacji branżowych m.in. Warszawskiej Izby Turystyki, Polskiej Izby

Turystyki, Polskiej Izby Hotelarstwa, Izby Gospodarczej Hotelarstwa Polskiego, przedstawicielami podmiotów zrzeszających branżę m.in. Warsaw Destination Alliance.



1.1. TURYSTYKA NA ŚWIECIE, W EUROPIE I W POLSCETURYSTYKA NA ŚWIECIE, W EUROPIE I W POLSCE66..

1.1. Turystyka światowa i europejska.

Turystyka jest jedną z niewielu dziedzin życia gospodarczego, która w bardzo dużym stopniu podlega wahaniom w związku z wydarzeniami na świecie. Wszelkie kryzysy, załamania, jak również boomy gospodarcze, znajdują odzwierciedlenie w zmianach zachodzących na rynku turystycznym. Po dość znacznych wahaniach w latach 70-tych i 80-tych, od połowy lat 90-tych obserwowany był równomierny wzrost rynku turystycznego, a jego apogeum nastąpiło w jubileuszowym roku 2000. Kryzys nadszedł wraz z atakami terrorystycznymi na Stany Zjednoczone 11 września 2001 roku.

Lata 2002 i 2003 to lata bardzo trudnego dochodzenia do równowagi w turystyce światowej, która nadal podlegała działaniom negatywnych czynników: konfliktowi irackiemu, zamachom terrorystycznym (których celami coraz częściej stają się popularne turystyczne kurorty), SARS oraz trudnej sytuacji ekonomicznej na świecie. Z uwagi na ww. problemy, w 2003 roku odnotowano spadek wielkości międzynarodowej turystyki do 691 mln (-1,5%), mierzonej liczbą międzynarodowych przyjazdów turystycznych. Bezpośrednią przyczyną spadku aktywności turystycznej w skali światowej był niespodziewany spadek przyjazdów o 9%, jaki wystąpił w rejonie Azji i Pacyfiku w związku z paniką wywołaną przez SARS. Również Ameryka odnotowała spadek (o 2%), natomiast dane dla Europy w zasadzie nie uległy zmianie w stosunku do 2002 roku (wzrost o 0,5%). Najlepszy wynik odnotowały Bliski Wschód i Afryka.

Zmiany w gospodarce europejskiej (umiarkowany wzrost gospodarczy, stosunkowo duże bezrobocie) oraz sytuacja demograficzna spowodowały, że tempo rozwoju turystyki międzynarodowej nie było tak wysokie. W 2005 roku, podobnie jak w 2004, Europa była dla mieszkańców pozaeuropejskich krajów strefy dolarowej drogim celem podróży ze względu na niski kurs USD. Liczba przyjazdów do krajów europejskich wzrosła o 4%, liczba noclegów o 2%, a obroty – o 5%. Dane te oznaczają, że rozwój wynika przede wszystkim ze wzmożonego zainteresowania podróżami krótkimi. Liczba podróży krótkich (1-3 noclegów) wzrosła o 10%, podczas gdy podróży dłuższych (4 noclegi i więcej) – o 2%.

Według wstępnych danych UNWTO w 2006 roku wzrost liczby podróży na świecie wyniósł 4,5%, a w Europie – 3,9%. Najbardziej wzrosła liczba przyjazdów do krajów Europy Północnej (o 6,6%) i basenu Morza Śródziemnego (4,2%). W krajach Europy Środkowej i Wschodniej (jako całość) wzrost był minimalny (1%). Najlepsze wyniki (wzrost o ponad 10%) odnotowały: Łotwa, Finlandia, Włochy i Irlandia. Spadła liczba wizyt na Węgrzech, w Turcji, Rumunii i na Malcie. Największy wzrost (o ponad 10%) wpływów z turystyki przyjazdowej sygnalizują następujące kraje: Łotwa, Rosja, Słowacja, Belgia, Szwecja, Rumunia, Polska, Niemcy, Irlandia, Ukraina i Holandia.

Według danych niepełnych z 2006 roku liczba przyjazdów do państw europejskich wyniosła 458 mln. Najwięcej turystów odwiedziło Hiszpanię (58 mln) oraz kraje pozaeuropejskie - Stany Zjednoczone (50 mln) i Chiny (49 mln). W porównaniu z rokiem 2006, w 2005 roku najchętniej odwiedzanym przez turystów krajem była Francja (75 mln przyjazdów turystów zagranicznych), a następnie Hiszpania (56 mln) i Stany Zjednoczone (49 mln). Najwyższe wpływy z turystyki odnotowano w Stanach Zjednoczonych (82 mld USD), Hiszpanii (48 mld USD) i Francji (42 mld USD).

Analizując zmiany w turystyce warto podkreślić, że boom turystyczny po raz kolejny związany jest przede wszystkim ze wzrostem liczby podróży lotniczych oraz podróży krótkookresowych. Jest on

6 Rozdział powstał na podstawie danych Instytutu Turystyki, Europejskiej Komisji Turystyki, Światowej Organizacji Turystycznej oraz Głównego Urzędu Statystycznego.



nie tylko rezultatem rozwoju tanich linii lotniczych, ale także obniżki cen na usługi linii regularnych oraz zwiększenia liczby tanich połączeń.

1.2. Tendencje i perspektywy rozwoju turystyki światowej, europejskiej oraz krajowej.

Turystyka jest istotną częścią działalności gospodarczej świata. Udział turystyki w GDP w 2006 roku wyniósł 3,6%, a zatrudnienie w turystyce 8,3% zatrudnienia światowego. Turystyka jest kołem napędowym dla innych sektorów, przede wszystkim dla handlu i produkcji artykułów i sprzętu używanego przez turystów.

Turystyka jest sektorem gospodarczym, którego przyszłość rysuje się bardzo korzystnie. Prognozy rozwoju turystyki przewidują ciągły wzrost liczby turystów i przychodów na poziomie nie występującym w innych sektorach. Wynika to z takich czynników jak: wzrost czasu wolnego, wydłużające się życie ludzi, zwiększająca się skłonność do uprawiania turystyki oraz globalny rozwój gospodarczy.

Długoterminowe prognozy UNWTO zakładają, iż po trudnym okresie w światowej turystyce nastąpi wzrost i w efekcie w 2020 roku liczba podróży na świecie wyniesie ponad 1 550 milionów, a wpływy osiągną wartość 2 bilionów USD.

Co ważne z punktu widzenia naszego kraju, Europa – jako kontynent o najbogatszym dziedzictwie kulturowym na świecie - pozostanie najczęściej odwiedzanym regionem świata z ponad 46% udziałem w światowym rynku turystycznym i 717 milionami podróży w 2020 roku. Największy przyrost przyjazdów odnotują kraje Europy Środkowo-Wschodniej (223 mln) oraz południowo - wschodnie kraje basenu Morza Śródziemnego (212 mln). Przyjazdy do tego regionu będą wzrastać według UNWTO w tempie 4,6% i wyniosą 223 miliony, co jest wynikiem ich strategicznego położenia między Europą Zachodnią i Federacją Rosyjską. Drugim po Europie najczęściej odwiedzanym miejscem na świecie będzie region Azji Wschodniej i Pacyfiku, którego udział wzrośnie do ok. 25%.

Liczba podróży międzyregionalnych wyniesie blisko 380 mln (24% rynku), zaś podróży wewnątrzregionalnych ponad 1 180 mln (76%).

W turystyce wyjazdowej prognozy wskazują na to, że Europa pozostanie regionem generującym największą liczbę międzynarodowych podróży z ponad 45% udziałem w światowym rynku, a wśród poszczególnych regionów Europy największym rynkiem będą kraje Europy Środkowej i Wschodniej.

1.3. Turystyka w Polsce.

1.3.1. Turystyka przyjazdowa do Polski.

Sytuacja obecna



W pierwszym półroczu 2007 roku zanotowano 31,8 miliona przyjazdów cudzoziemców, o 8,5% więcej niż w tym samym okresie 2006 roku. Analizując ruch przyjazdowy według krajów stwierdzamy przewagę tendencji wzrostowych. Znacznie (o ponad 30%) wzrosła liczba przyjazdów z: Portugalii, Irlandii, Belgii, Hiszpanii, Włoch, Estonii, Korei Płd., Norwegii i Łotwy. Spadła (o ponad 10%) – z Cypru, Malty, Grecji i Holandii. Liczba przyjazdów z Niemiec wzrosła o 6,5%, a zaś z pozostałych krajów 15 UE – o 17%.

Straż Graniczna rejestruje wszystkich odwiedzających, liczba przyjazdów turystów zaś jest szacowana na podstawie niezależnego pomiaru ruchu na przejściach granicznych wykonywanego przez ankieterów Instytutu Turystyki. Według wstępnych oszacowań Instytutu Turystyki w pierwszym półroczu 2007 roku było około 7 mln przyjazdów turystów, podobnie jak w tym samym okresie 2006 roku.

Wyniki uzyskane w pierwszym półroczu 2007 roku wskazują na zmianę struktury celów pobytu. Znacznie, zwłaszcza w pierwszym kwartale, wzrosło znaczenie turystyki biznesowej w przyjazdach do Polski. Łącznie co trzeci przyjazd związany jest ze sprawami służbowymi. Zmalał odsetek wizyt w celach turystycznych (14%). Nie zmienił się istotnie odsetek odwiedzających krewnych lub znajomych. Wyraźnie więcej było natomiast podróży tranzytowych (20%), mniej zaś – przyjazdów na zakupy (9%). Pozostałe cele pobytu: zdrowotne, szkoleniowe, podjęcie dorywczej pracy, odwiedziny w miejscu pochodzenia, sprawy religijne – występują bardzo rzadko. Służbowe lub biznesowe cele przyjazdu najczęściej deklarowali turyści z krajów 15 UE, w tym Niemcy. Wśród nowych członków Unii (głównie mieszkańców Litwy, Łotwy i Estonii) zwracają uwagę – podobnie jak w 2006 roku – bardzo liczne podróże tranzytowe.

W badanym okresie 2007 roku średnia długość pobytu turystów w Polsce była mniejsza niż w 2006 roku. Tylko co piąty turysta spędził w Polsce więcej niż 4 dni. Długość pobytu zależy od celu przyjazdu. Najdłuższe pobyty wiążą się ze stosunkowo rzadko występującymi motywami przyjazdu jak: podjęcie dorywczej pracy, odwiedziny miejsca pochodzenia, cele religijne i zdrowotne. Przyjazdy typowo turystyczne i rodzinno-towarzyskie również sprzyjają dłuższym pobytom (po 4,2 noclegu). Bardzo krótko przebywali u nas ci, którzy przyjechali w celach służbowych, na zakupy lub przejeżdżali tranzytem. Tego rodzaju motywy przyjazdu (stanowiące razem ponad 60%) znacznie zaniżają średnią długość pobytu obliczoną dla ogółu turystów.

Z noclegów w obiektach typu hotelowego korzystało ogółem 55% turystów (niewielki wzrost w porównaniu z 2006 r.). W grupie gości z krajów 15 UE udział nocujących w hotelach lub motelach wyniósł 62%, podobny odsetek stwierdzamy u turystów spoza Europy. W grupie sąsiadów ze wschodu był on stosunkowo najmniejszy: 46%. Około jednej czwartej Niemców i jednej piątej turystów z pozostałych krajów 15 UE korzystało z noclegów u rodziny lub znajomych; wśród turystów z krajów zamorskich (głównie Ameryki Północnej) odsetek ten wyniósł 30%.

W pierwszym półroczu 2007 roku do najczęściej odwiedzanych województw należały: mazowieckie (21%), małopolskie (13%), wielkopolskie(13%), dolnośląskie (9%), lubelskie(8%), zachodniopomorskie (7%) i podkarpackie (6%, głównie za sprawą gości z Ukrainy).

Wyniki badań pozwalają oszacować przeciętne wydatki turystów poniesione na terenie Polski na poziomie 249 USD na osobę i 67 USD na jeden dzień pobytu. W I półroczu średnie wydatki na osobę rozpatrywane według krajów wyniosły od 81 USD (Białoruś) do 611 USD (kraje zamorskie). W stosunku do pierwszego kwartału badanego okresu w drugim notuje się wzrost wydatków przeciętnych z większości krajów, z wyjątkiem: Białorusi, Litwy, Ukrainy, krajów skandynawskich i Beneluksu. Jest to kontynuacja trendu wzrostowego, obserwowanego już w końcu 2006 roku. W pierwszym półroczu bieżącego roku przeciętne dzienne wydatki turystów wahały się w granicach od około 26 USD (Słowacja) do 112 USD (Austria).

Wzrost przeciętnych wydatków na osobę koresponduje ze wzrostem wydatków według deklarowanych celów podróży i miejsca zakwaterowania. Najwięcej pozostawiały w Polsce osoby wskazujące na przyjazdy w celach zdrowotnych (386 USD na osobę), w sprawach zawodowych i



służbowych (353 USD) oraz w celu uczestniczenia w konferencjach i/lub kongresach (345 USD na osobę), najmniej – przejeżdżające tranzytem (114 USD). Tradycyjnie mniej niż przeciętnie, ale więcej w drugim kwartale niż w pierwszym, wydawały osoby odwiedzające krewnych lub znajomych (o 13,5% mniej niż respondenci deklarujący cele typowo turystyczne). Podobnie jak w 2006 roku, w pierwszym półroczu 2007 najwięcej wydawały osoby korzystające z noclegów w hotelach, motelach i pensjonatach (289 USD na osobę), najmniej zaś – nocujące w kwaterach prywatnych. W drugim kwartale zdecydowanie wzrosły wydatki osób korzystających z domków letnich i apartamentów.

Rodzajowa struktura wydatków jest zbliżona do tej, jaka została zanotowana w poprzednich badaniach. Wydatki na noclegi stanowiły 21,3% wydatków ogółem, na wyżywienie przeznaczono ponad jedną czwartą (25,5%), na transport 19%. W drugim kwartale wzrósł nieco udział wydatków na zakupy na własne potrzeby.

Prognozy dotyczące przyjazdów do Polski

Według prognoz Instytutu Turystyki ogólna liczba przyjazdów turystów wzrośnie od 15,7 mln w 2007 roku do ponad 20 mln w latach 2012 i 2013, co oznacza średnioroczną dynamikę liczby przyjazdów turystów do Polski w latach 2007 - 2013 na poziomie 4%. Spodziewamy się kontynuacji wysokiego tempa wzrostu ruchu przyjazdowego z nieościennych krajów "15" Unii Europejskiej, Ameryki Północnej i pozostałych krajów zamorskich (w tempie 8-9% rocznie). Mniejszego tempa wzrostu liczby przyjazdów można oczekiwać z Niemiec i sąsiadów ze wschodu.

Zakłada się zmianę struktury turystów odwiedzających Polskę. Zmiany, jakich można oczekiwać w strukturze przyjazdów oznaczają, że wielkość podstawowych segmentów: przyjazdów typowo turystycznych i podróży służbowych będzie rosnąć szybciej (ok. 6% średniorocznie) niż ogólna liczba turystów. Znajdzie to odzwierciedlenie we wzroście liczby turystów korzystających z obiektów noclegowych zakwaterowania zbiorowego (patrz wykres 5).

Po wzroście w latach 2004 - 2006 nie można spodziewać się istotnej zmiany liczby podróży tranzytowych w następnych latach.

Dane z 2006 roku pokazują, że łączne wpływy z tytułu przyjazdów cudzoziemców wyniosły 7,2 mld USD (wzrost o około 15,6%), z czego 3,7 mld przypada na wydatki turystów, a 3,5 mld na wydatki odwiedzających jednodniowych. Około 400 mln USD to wydatki przeznaczone na zakup towarów w celach handlowych.

Szacując wielkość wydatków cudzoziemców w Polsce w 2007 roku - i prognozując je na następne lata – bierane są pod uwagę następujące zjawiska:

1. Ożywienie gospodarcze związane z wejściem Polski do Unii Europejskiej.

2. Coraz liczniejsze przyjazdy turystyczne najnowszej fali polskich emigrantów

3. Wciąż korzystny dla cudzoziemców poziom cen (zarówno na towary, jak i usługi, zwłaszcza

zdrowotne).

4. Wzrost wydatków turystów i odwiedzających jednodniowych z wielu podstawowych rynków.

1.3.2. Turystyka krajowa.

Sytuacja obecna

Według szacunków Instytutu Turystyki, w pierwszym półroczu 2007 roku Polacy wzięli udział w 14,1 mln krajowych podróży turystycznych, czyli o 1% mniej niż w pierwszym półroczu 2006 roku; 38%



stanowiły podróże długookresowe, a 62% – krótkookresowe. Obserwujemy wzrost liczby długookresowych (o 5%) i spadek krótkookresowych (o 4%). Zwraza uwagę, że w pierwszym półroczu 2007 roku Polacy uczestniczący w podróżach na 5 i więcej dni wyjeżdżali na dłużej niż w poprzednim roku, uczestniczący w podróżach na 2-4 dni – na podobny okres.

W pierwszym półroczu 2007 roku w strukturze krajowych wyjazdów turystycznych Polaków w wieku 15 i więcej lat wyjazdy w celach typowo turystycznych miały mniejszy udział niż w pierwszym półroczu 2006; w celu odwiedzenia krewnych lub znajomych – również mniejszy. W pierwszym półroczu 2007 roku celem prawie jednej czwartej podróży była typowa turystyka, a prawie połowy – odwiedziny. Spośród 14,1 mln krajowych wyjazdów mieszkańców Polski 3,5 mln to wyjazdy w celach typowo turystycznych, w tym 46% stanowiły długookresowe, a 54% – krótkookresowe.

W pierwszym półroczu 2007 r. podczas podroży długookresowych Polacy najczęściej odwiedzali województwo mazowieckie (0,85 mln), pomorskie (0,55 mln), a następnie małopolskie (0,5 mln) i zachodniopomorskie (0,45 mln).

Najwięcej wyjazdów na 2-4 dni notuje się do województwa mazowieckiego (1,15 mln), a następnie do małopolskiego, zachodniopomorskiego, pomorskiego i podlaskiego (po 0,75 mln) i wielkopolskiego (0,7 mln).

Prognozy turystyki krajowej

Liczba krajowych podróży turystycznych Polaków osiągnęła maksimum w 1999 roku, następnie obserwujemy spadek. W 2002 roku zanotowano niewielki wzrost liczby podróży krajowych i większy - podróży zagranicznych. Było to skutkiem m.in. wysokiego kursu złotówki w stosunku do euro i dolara, a więc relatywnie niskich kosztów wyjazdów zagranicznych. Obecnie relacja złotego jest również korzystna. Wyniki z 2006 roku wskazują na zatrzymanie spadku liczby podróży krajowych, oraz wzrost liczby długoterminowych. Dla podróży krótkoterminowych coraz poważniejszą konkurencję stanowią wyjazdy jedniodniowe (bez noclegu), a z drugiej strony – również dłuższe podróże. Liczba podróży zagranicznych będzie wzrastać regularnie w tempie 8-9%, o ile nie nastąpią gwałtowne zmiany w kursach walut.

1.3.3. Koniunktura na polskim rynku turystycznym w I połowie 2007 roku.

Niniejszy podrozdział został opracowany w oparciu o dokument „Koniunktura na rynku usług turystycznych w I połowie 2007 roku wraz z prognozą na III kwartał 2007 roku Hotele i restauracje oraz Działalność związana z turystyką” przygotowany w Instytucie Turystyki na zlecenie Ministerstwa Gospodarki i stanowi swoistego rodzaju podsumowanie znajdujących się w nim wniosków.

Usługi hotelarsko-gastronomiczne

Ogólna sytuacja jednostek hotelarskich i gastronomicznych zależy w ogromnym stopniu od tzw. wskaźnika koniunktury. W I półroczu 2007 przyjmował on wartości wyższe niż te notowane w tym czasie roku 2006 i kształtował się średnio na poziomie ok. 15%, przy czym najwyższy był w styczniu 2007. Również bardzo dobrze należy ocenić wskaźnik popytu na usługi hotelarko-gastronomiczne, który w czerwcu 2007 roku przekroczył poziom 25% i był wyższym o prawie 10% niż w roku 2006. Należy jednak zaznaczyć, iż wskaźnik ten na początku rok był bardzo niski, a po wzroście do 10% w styczniu, w lutym spadł do 0, a marcu notował wartości ujemne. Podobnie działo się ze wskaźnikiem sprzedaży usług, którego stały wzrost był notowany dopiero od kwietnia. Znalazło to swoje odzwierciedlenie w sytuacji finansowej jednostek hotelarsko-gastronomicznych, która w pierwszych 4 miesiącach 2007 roku była stosunkowo słaba (w lutym, marcu i kwietniu wskaźniki przyjmowały wartości ujemne). Mimo to, w porównaniu do roku 2006, sytuacja ta była lepsza. Co do cen usług hotelarsko-gastronomiczny na



początku 2007 roku miały one tendencję malejącą, po czym ustabilizowały się na poziomie wskaźnika równowartości 8%. Cały czas były jednak wyższe od cen notowanych rok wcześniej.

Podsumowując warto podkreślić, iż w I połowie 2007 roku wskaźnik ogólnego klimatu koniunktury wykazywał tendencję rosnącą i przybierał tylko wartości dodatnie.

Jeżeli chodzi o przewidywania dotyczące sytuacji jednostek hotelarsko-gastronomicznych w II połowie 2007 roku, nastroje są bardzo optymistyczne, a wskaźniki przekraczają tutaj znacznie wartości notowane w 2006 roku.

Przedsiębiorstwa prowadzące działalność związaną z turystyką

Pierwsza połowa 2007 roku charakteryzowała się stosunkowo dużymi wahaniami wartości wskaźnika ogólnej sytuacji jednostek prowadzących działalność związaną z turystyką, w rezultacie jednak wskaźnik osiągnął zadowalający poziom - ponad 30% (w 2006 roku wynosił on w czerwcu 20%). Jeżeli chodzi o wskaźniki koniunktury, tutaj sytuacja nie wyglądała dobrze – ich wartości w pierwszym kwartale były praktycznie cały czas ujemne, dopiero od kwietnia zaczęły rosnąć w rezultacie osiągając poziom niż w tym samym czasie 2006 roku. Podobnie sytuacja przedstawiała się ze wskaźnikami sprzedaży usług. Co do sytuacji finansowej, ulegała ona systematycznemu pogorszeniu, z uwagi na spadający popyt i sprzedaż. Poprawa nastąpiła w drugim kwartale. Jeżeli chodzi o ceny, podobnie jak to miało miejsce w 2006 roku, nie można tutaj mówić o stałej tendencji, a o dużych wahaniach.

Pomimo stosunkowo dużych wahań wskaźników, optymizm w przewidywaniach poprawy sytuacji jednostek prowadzących działalność związaną z turystyką cały czas wykazywała tendencję wzrostową. Podobnie w przypadku przewidywanego popytu na usługi, nastroje były bardzo pozytywne.

Podsumowując warto podkreślić, iż w I kwartale 2007 roku wskaźnik ogólnego klimatu koniunktury gospodarczej na rynku przedsiębiorstw prowadzących działalność związaną z turystyką przyjmował stabilne średnie wartości i zaczął rosnąć w drugim kwartale. Podobnie było w 2006 roku.

1.4. Trendy w turystyce według European Travel Commision.

Zmiany społeczne następują w sposób ciągły, a trendy – czy to gospodarcze, społeczne czy też związane ze stylem życia – wpływają na turystykę, gdyż stanowi ona nieodłączny element życia społecznego. Ważne jest, aby sektor turystyczny zawczasu rozpoznawał te zmiany. Obecne strategie związane z produktami, usługami, marketingiem i inwestycjami wymagają odpowiednich korekt w przypadkach, gdy preferencje lub zachowania klientów rozwijają się inaczej niż dotychczas.

W przeszłości podaż zawsze dyktowała popyt, natomiast obecnie sytuacja się odwróciła. Coraz większe nasycenie rynku oraz bardziej pewni siebie konsumenci z większymi dochodami do dyspozycji i czasem wolnym kształtują dochodowość usługodawców w sektorze turystycznym. Konkurencja staje się coraz bardziej zmienna. Mimo iż niektóre trendy kreują podaż, należy pamiętać o prognozowaniu trendów w popycie, gdyż to właśnie one stanowią podstawę do określenia czasu i środków niezbędnych do dokonania stosownych korekt.

Poniżej przedstawiono najważniejsze trendy kształtujące współczesny rynek turystyczny, w podziale na sfery, których dotyczą.

Demografia

Liczba osób w starszych kategoriach wiekowych gwałtownie się zwiększy. Seniorzy będą zdrowsi i będą dysponować wyższym dochodem niż dotychczas. Wielu z nich skorzysta z wcześniejszych emerytur. W związku z tym liczba bardziej doświadczonych turystów w starszym



wieku będzie wzrastać szybciej niż ogólny popyt na produkty sektora turystycznego (mimo, że stopniowe zmniejszanie emerytur i trend do podwyższania wieku emerytalnego może spowolnić tę tendencję w dłuższej perspektywie).

Ponadto zmieniać się będzie europejska rodzina – zakładana w coraz późniejszym wieku, której dominującym modelem będzie 2+1. Wzrastać będzie liczba osób samotnych oraz bezdzietnych małżeństw.

Konsekwencje dla sektora turystycznego:

Wzrost popytu na jakość, wygodę i bezpieczeństwo. Wzrost popytu na łatwy transport. Wzrost popytu na spokojniejsze obiekty rozrywkowe (np. pola golfowe). Wzrost popytu na produkty dla osób podróżujących pojedynczo. Większy popyt w miesiącach przed i po sezonie. W marketingu należy mniej podkreślać wiek, a bardziej komfort. Zwiększenie popytu na luksus („małe przyjemności”). Zwiększenie popytu na produkty specjalistyczne nabywane pod wpływem impulsu. Zwiększenie popytu na wyjazdy z miast i inne krótkie wyjazdy zagraniczne w okresach, które

wcześniej nie były preferowane. Wyższy poziom zainteresowania imprezami zimowymi („zimowe wakacje w słońcu”).

Zdrowie

Będzie wzrastać świadomość zdrowotna. Nie wpłynie to zasadniczo na wielkość popytu, z całą pewnością jednak będzie miało wpływ na podejmowanie decyzji przy wyborze celu podróży oraz postępowanie klienta w czasie wyjazdu.


Kierunki podróży postrzegane jako mniej zdrowe będą rzadziej wybierane niż dotychczas. Popyt na wakacje oferujące wyłącznie kąpiele słoneczne będzie nadal malał. Coraz popularniejsze będą wakacje aktywne lub oferujące aktywny wypoczynek, a popyt na

obiekty spełniające to zapotrzebowanie będzie nadal wzrastał. Popyt na produkty związane z odnową biologiczną (sanatoria i ośrodki fitnessu) będzie

wzrastał.

Świadomość i edukacja

Średni poziom wykształcenia się podnosi, co skutkuje wyborem imprez, w których istotną rolę odgrywają sztuka, kultura i historia, tzn. imprez o większych walorach edukacyjnych i związanych z rozwojem duchowości.


Wzrost popytu na produkty specjalistyczne. Bardziej widoczne włączenie elementów sztuki, kultury i historii do imprez zorganizowanych

i wakacji indywidualnych. Potrzeba lepszego i bardziej kreatywnego przekazywania informacji.

Technologie informatyczne

Nadal będzie wzrastać znaczenie przeszukiwania Internetu oraz jego wykorzystania do zdobywania informacji oraz nabywania produktów i usług turystycznych. Rola Internetu, w tym nowych środków prezentacji wizualnej, będzie coraz większa, a w przyszłości okaże się najważniejsza.




Dostępność informacji turystycznej o kierunkach podróży i produktach będzie sprzyjać porównywaniu ofert („szperanie” w Internecie) i w ten sposób będzie intensywniej wpływać na konkurencję.

Doświadczeni turyści coraz częściej będą komponować własne wakacje z dostępnych modułów dokonując bezpośrednich rezerwacji.

Rola biur podróży będzie malała, gdyż zakup imprez zorganizowanych coraz częściej odbywa się przez Internet.

Internet będzie coraz szybciej zmniejszać rolę krajowych organizacji turystycznych i izb turystyki; marketing miejsc turystycznych (np. lepsze kreowanie marki przy wsparciu publicznym) zyska na znaczeniu, ponieważ to on będzie zachęcać do odwiedzania stron internetowych.

Dostępność odpowiednich odnośników (linków) do usługodawców będzie coraz ważniejsza jako podstawowy, wstępny warunek sukcesu stron internetowych.

Możliwość zakupów przez Internet będzie skutkować rezerwacjami dokonywanymi z mniejszym wyprzedzeniem.

W związku z rosnącym znaczeniem bezpieczeństwa bardziej krytyczni turyści będą mieli większą potrzebę dokonywania bezpiecznych rezerwacji on-line.

Transport

Rosnąca dostępność pociągów szybkobieżnych oraz tanich przewoźników będzie miała wpływ na dotychczasowy ruch turystyczny. Ruch drogowy będzie narażony na większe utrudnienia (zatory drogowe).


Częściej będą wybierane łatwo dostępne i niedrogie destynacje na krótkie pobyty – zwłaszcza gdy większe imprezy będą organizowane poza głównym sezonem.

Dzięki bezpośrednim połączeniom kolejowym i lotniczym popyt na krótkie pobyty na terenach wiejskich zmaleje na rzecz miast i regionów miejskich.

Przejazdy szybkobieżną koleją na średnich odległościach zastąpią dużą część podróży obecnie odbywanych lotami rejsowymi.

Zatory na drogach negatywnie wpłyną na transport samochodami prywatnymi – zwłaszcza w szczycie sezonu.

Znaczenie wycieczek autobusowych będzie malało. Bariery wynikające z niedostosowanych rozkładów podróży będą mieć silniejszy negatywny

wpływ na wybór destynacji. Rejsy wycieczkowe, nie tylko te kosztowne, lecz również tańsze, zyskają na popularności,

w szczególności u turystów po pięćdziesiątym roku życia.

Zrównoważony rozwój

Świadomość związana z ochroną środowiska będzie nadal wzrastać. Będzie to skutkować zwiększonym popytem na miejsca, w których rozwój jest zrównoważony i w których przyroda i lokalni mieszkańcy odgrywają coraz większą rolę.


Regionalny charakter destynacji zyska na znaczeniu. Turyści będą bardziej preferować miejsca, w których miejscowa ludność chętnie przyjmuje

rosnącą liczbę gości.



W celu zmniejszenia kosztów zrównoważonego rozwoju, jego koszty będą w coraz większym stopniu ponosić sami turyści.

Eko-turystyki nie należy mylić z turystyką zrównoważonego rozwoju.

Bezpieczeństwo

Działania terrorystyczne, regionalne wojny, zanieczyszczenie i inne kryzysy stały się niestety częścią naszej rzeczywistości i kreują naszą potrzebę bezpieczeństwa. W turystyce przekłada się to na zwiększoną potrzebę bezpieczeństwa i powoduje, że turyści unikają destynacji postrzeganych jako niebezpieczne


Jakość wody (w jeziorach i basenach, lecz również wody pitnej) będzie odgrywać coraz większą rolę przy wyborze destynacji, dlatego też wymaga ona większej ochrony.

Bardziej krytyczni turyści będą szybciej zgłaszać reklamacje, jeżeli oferowany produkt nie spełnia oczekiwanych standardów.

Koszty zagwarantowania bezpieczeństwa gwałtownie wzrosną. Branża turystyczna powinna być lepiej przygotowana na bardziej elastyczne zaspokajanie

popytu w okresach kryzysowych.

Czas wypoczynku

Współczesne społeczeństwo wywiera coraz większą presję na codzienne życie ludzi oraz coraz silniej pożąda większej ilości wolnego czasu i wypoczynku. Będzie to miało negatywny wpływ na wzrost wolnego dochodu do dyspozycji. Dlatego ta tendencja jest ze swej istoty niekorzystna – również dlatego, że nie następuje już wzrost liczby dni płatnego urlopu wypoczynkowego.


Rosnąca potrzeba dostarczania tanich produktów. Rosnąca potrzeba oferowania wypoczynku. Skrócenie jednego dłuższego urlopu na rzecz kilku krótszych.

Doznania

Coraz więcej konsumentów o wyrafinowanych gustach otwarcie wyraża swoje potrzeby i dochodzi swoich praw. W turystyce przekłada się to na bardziej krytyczne nastawienie do jakości i stosunku jakości do ceny.


Alternatywne sposoby wydawania pieniędzy i spędzania czasu będą konkurować z wyjazdami wakacyjnymi, a w ramach wyjazdów wakacyjnych będą ze sobą konkurować destynacje i standard zakwaterowania.

Destynacje, które nie spełniają akceptowalnych standardów, ucierpią znacznie bardziej i w dłuższej perspektywie.

Bardziej zróżnicowane zachowanie klientów: w tym roku wakacje skromne, w przyszłym – luksusowe, w tym roku dalekie, w następnym – bliskie.

Częstszy wybór krótszych imprez i mniejsza wierność wobec destynacji nasilą się w następnych latach.

Bardziej doświadczeni turyści wpłyną na zmianę podejścia: sztuczność ustąpi miejsca większej autentyczności – w szczególności w odniesieniu do zadowolenia emocjonalnego oraz potrzeby



indywidualizacji; podaż sztucznych atrakcji, które nie odróżniają się od innych (np. parki tematyczne), straci na znaczeniu, jeżeli nie będą one spełniać wyższych standardów.

Doświadczenie i krytyczne nastawienie skłoni turystów do ponownych odwiedzin przyjemnych miejsc z przeszłości („Powrót do podstaw”).

Zwiększona mobilność turystów wpłynie korzystnie na wynajem środków transportu. Regiony oferujące pełną, zróżnicowaną i całkowicie zrównoważoną koncepcję będą coraz

częściej wybierane i będą wymagać lepszego zarządzania.

Style życia

Styl życia w społeczeństwie zachodnim stopniowo się zmienia, co w turystyce ma wpływ na postrzeganie osobistych potrzeb i zachowanie turystów.


Mniejsze zainteresowanie usługą typu nocleg ze śniadaniem, która jest postrzegana za usługę niskiej jakości.

Ponieważ „status” jest mniej ważny niż dawniej, zachowanie urlopowiczów staje się bardziej zindywidualizowane i prowadzi do większego popytu na mniejsze jednostki zakwaterowania.

Zmiana w percepcji życia i stylu życia skutkuje spadkiem popytu na w pełni zorganizowane wycieczki.

Usługodawcy skorzystają więcej, jeżeli będą w stanie stworzyć zupełnie nowe produkty, koncepcje i usługi, które odróżniają się od innych dzięki wartości dodanej.

Rosnąca specjalizacja wśród usługodawców nastawiona na poszczególne zainteresowania i hobby stanie się ważniejsza i będzie częściej powiązana ze spędzaniem urlopu przez turystów.

Coraz powszechniejsza potrzeba posiadania „przystani” stymuluje pragnienie posiadania drugiego domu.

Trend „Powrót do podstaw” skutkuje wyborem prostszych wakacji: z hotelu do bungalowu, z przyczepy turystycznej do namiotu.

1.5. Trendy w turystyce polskiej.

Trendy obserwowane w turystyce polskiej pozostają w zgodzie z trendami europejskimi, zarówno jeżeli chodzi o kształtowanie popytu turystycznego, jak i podaży turystycznej. W pierwszym przypadku widać, iż dominująca do niedawna tzw. turystyka twarda (hard tourism) ustępuje miejsca tzw. turystyce miękkiej (soft tourism), którą można również określić mianem turystyki uczestniczącej. Jej kluczowe cechy to:

Coraz częstsze podróżowanie indywidualne. Popularność ciekawych i zróżnicowanych pakietów turystycznych. Model opierający się na kilku krótszych wyjazdach. Indywidualne i spontaniczne decyzje programowe. Wysiłek i aktywność (fizyczna i intelektualna). Nastawienie na jakość, przeżycie nowych doświadczeń. Przygotowywanie się do wyjazdów – zbieranie informacji o miejscu docelowym. Życie według wzorców miejscowej ludności. Poszukiwanie ciszy i spokoju. Chęć zakupu pamiątek regionalnych i lokalnych. Szacunek i partnerstwo w kontaktach z gestorami. Bliskie, często przyjacielskie kontakty z obsługą.



Trendy, które są najbardziej obecnie widoczne na polskim rynku turystycznym to:

Poszukiwanie ciszy i spokoju oraz kontaktu z przyrodą (przejawia się to m.in. rosnącą cały czas popularnością wypoczynku na wsi i związanej z nim agro- i ekoturystyki).

Popularność produktów lokalnych i regionalnych (pamiątki oraz zdrowe, naturalne artykuły spożywcze).

Urlop sposobem na poprawę stanu zdrowia, sylwetki, etc. – popularność spa&wellness oraz wszelkich form turystyki aktywnej.

Ogromne zainteresowanie tematycznymi imprezami kulturowymi, w tym również inscenizacjami historycznymi.

Poszukiwanie ciekawej oferty kulinarnej. Rosnące wykorzystanie Internetu i nowych technologii w turystyce (narzędzia poszukiwania

informacji oraz coraz częściej sposób zakupu usług i produktów). Popularność tanich linii lotniczych. Częstsze, ale krótsze wyjazdy.

Jeżeli chodzi o stronę podażową, przemiany zachodzące na światowym rynku dostawców usług turystycznych znajdują odzwierciedlenie na polskim runku. Przejawia się to m.in. poprzez:

Dominację rynku nabywcy, co przekłada się na system permanentnej konkurencji pomiędzy firmami turystycznymi, powodując wąski margines zysku.

Transgraniczny charakter przemysłu turystycznego i coraz większe znaczenie międzynarodowych korporacji.

Zmniejszające się znaczenie pośredników wywołane próbami bezpośredniego dotarcia do klienta (głównie przez Internet).

Powstawanie zupełnie nowych firm (e-business). Pojawienie się i rozwój tanich linii lotniczych. Coraz ważniejszą rolę jakości usług – konkurowanie jakością, nie ceną. Wprowadzanie rozwiązań sieciowych, jednolitych dla całych regionów turystycznych (np. kart

turystycznych). Zróżnicowanie produktów i usług, dostosowywanie ich do zmieniających się potrzeb klientów. Wzrost znaczenia działalności marketingowej. Zastosowanie nowoczesnych środków przekazu informacji. Troskę o stan i ochronę środowiska naturalnego. Wzrost zapotrzebowania na wysokowykwalifikowaną kadrę. Świadomość interdyscyplinarnego charakteru turystyki i złożoności produktu turystycznego.

1.6. Ruch turystyczny województwa mazowieckiego.

W 2005 roku7, podobnie jak rok wcześniej, mazowieckie było województwem najczęściej odwiedzanym przez Polaków: liczbę przyjazdów oszacowano na 5,8 mln. Blisko jedną trzecią stanowiły pobyty trwające co najmniej 5 dni. Przybysze spoza województwa zrealizowali prawie 60% przyjazdów długookresowych i ponad jedną trzecią krótkookresowych.

Tabela nr 4. Przyjazdy do województwa mazowieckiego według celów w 2005 roku.

7 Autorzy niniejszego raportu nie dysponują danymi statystycznymi z 2006 roku ze względu na brak danych z Głównego Urzędu Statystycznego. Przetarg na opracowanie „Turystyka Polska w 2006 roku. Układ regionalny” został ogłoszony przez Ministerstwo Gospodarki w dniu 13.07.2007 roku. W związku z powyższym autorzy posługują się danymi z „Turystyka polska w 2005 roku. Układ regionalny” zebranymi przez Instytut Turystyki.



Przyjazdy długookresowe Przyjazdy krótkookresowe

Przyjazdy wg celów Sezonowość przyjazdów Przyjazdy wg celów Sezonowość przyjazdówturystyka i wypoczynek –

20%

wiosna – 9% turystyka i wypoczynek-

10%

wiosna-24%

odwiedziny u krewnych i

znajomych – 41%

lato – 42% odwiedziny u krewnych i

znajomych-61%

lato-27%

służbowe, interesy – 16% jesień – 31% służbowe, interesy-20% jesień-24%

inne – 23% zima – 19% Inne-9% zima-25%

Źródło: Turystyka Polska w 2005 roku, Układ regionalny, Instytut Turystyki, Warszawa 2006

Najczęściej przyjeżdżali mieszkańcy województwa lubelskiego, ponadto na długie pobyty – śląskiego, na krótkie zaś – podkarpackiego i wielkopolskiego.

Przyjazdy w celach służbowych miały jeden z najwyższych udziałów w kraju (długie i krótkie pobyty); udział krótkich pobytów typowo turystycznych należał do najniższych.

Liczbę przyjazdów w celach turystyczno-wypoczynkowych oszacowano na 0,8 mln, w tym połowę stanowiły pobyty trwające co najmniej 5 dni.

Długie pobyty zorganizowane przez biura podróży miały najniższy udział, a zorganizowane przez zakłady pracy i inne instytucje jeden z najwyższych; udział krótkich pobytów zorganizowanych przez biura podróży lub inne instytucje był najwyższy w kraju.

Podczas krótkich pobytów udział noclegów w obiektach zbiorowego zakwaterowania należał do najwyższych, a w obiektach indywidualnego zakwaterowania – do najniższych.

Tabela nr 5. Przyjazdy do województwa mazowieckiego według sposobów realizacji podróży w 2005 roku.

Organizacja podróży Przyjazdy długookresowe (%)

Przyjazdy krótkookresowe (%)

Biuro podróży - -

Zakład pracy, szkoła, etc. 15 36

Samodzielnie 85 64

Źródło: Turystyka Polska w 2005 roku, Układ regionalny, Instytut Turystyki, Warszawa 2006.

Rozkład krótkich pobytów w poszczególnych porach roku był najbardziej wyrównany w kraju. W 2005 roku mazowieckie było województwem najczęściej odwiedzanym przez turystów zagranicznych: liczbę przyjazdów oszacowano na 3,4 mln. Najwięcej turystów przyjechało z Niemiec, Ukrainy i Białorusi. Inne najliczniej reprezentowane kraje to Stany Zjednoczone, Litwa i Austria. W porównaniu z innymi województwami, w mazowieckim obserwowano największe zróżnicowanie narodowościowe turystów. Charakterystyczny był najwyższy w Polsce udział przyjazdów w interesach i jeden z najniższych – tranzytu. Przyjazdy typowo turystyczne przewyższały udziałem odwiedziny u krewnych lub znajomych. Liczbę przyjazdów w celach turystyczno-wypoczynkowych oszacowano na 1



mln. Udział przyjazdów zorganizowanych za pośrednictwem biur podróży (wykupiona część usług, tylko rezerwacja) należał do najwyższych w kraju.

Odwiedzający mazowieckie częściej niż w innych województwach korzystali z noclegów w hotelach (najwyższy udział w kraju, podobnie jak w małopolskim). Przeciętne wydatki na osobę były najwyższe w kraju, a na dzień pobytu – plasowały się na średnim poziomie. Udział wydatków na noclegi kształtował się poniżej średniej, a na wyżywienie – był przeciętny.

Województwo charakteryzuje przewaga bazy hotelowej nad innymi rodzajami obiektów. W 2005 roku hotele dysponowały 60% wszystkich miejsc noclegowych w województwie. Charakterystyczne są duże obiekty: średnia pojemność hotelu wynosi 190 miejsc. Pozostałe obiekty dysponujące największą liczbą miejsc to obiekty niesklasyfikowane, ośrodki szkoleniowo-wypoczynkowe i ośrodki wczasowe. Stopień wykorzystania miejsc noclegowych należał do najwyższych w kraju8.

Tabela nr 6. Przyjazdy do województwa mazowieckiego według wykorzystywanej bazy noclegowej w 2005 roku.

Wykorzystywana baza noclegowa Przyjazdy długookresowe (%)

Przyjazdy krótkookresowe (%)

Obiekty noclegowe zbiorowego zakwaterowania 20 48

Domki letniskowe na działce 7 4

Obiekty noclegowe indywidualnego zakwaterowania 13 -

Mieszkanie u krewnych, znajomych 46 46

Inne 14 2

Źródło: Turystyka Polska w 2005 roku, Układ regionalny, Instytut Turystyki, Warszawa 2006.

1.7. Wnioski.

Turystyka jest i będzie jedną z najważniejszych dziedzin rozwoju gospodarki światowej. Prognozy statyczne oraz trendy i tendencje wyraźnie wskazują, iż będzie ona zyskiwała na znaczeniu, przyczyniając się jednocześnie do wzrostu społeczno-gospodarczego wielu krajów.

Jak pokazują dane statyczne, sytuacja polskiej turystyki cały czas się poprawia, chociaż tempo wzrostu tego sektora nie jest odzwierciedleniem jego ogromnego potencjału. Rzeczywista atrakcyjność turystyczna Polski jest bardzo duża, głównie ze względu na posiadane walory naturalne i antropogeniczne, predestynujące nasz kraj do rozwijania form turystyki cieszących się obecnie największą popularnością.

Dane statystyczne pokazują, iż Polska znajduje się w gronie państw notujących najwyższy wzrost wpływów z turystyki. Służą temu niewątpliwie tanie linie lotnicze, a także coraz szersze związki ekonomiczne Polski z innymi krajami, głównie Unii Europejskiej. Świadczy o tym przede wszystkim rosnąca liczba turystów, dla których motywem przewodnim podróżowania są sprawy biznesowe. Wiąże się to z bardzo pozytywnym rezultatem, jakim jest wzrost przeciętnych wydatków turystów zagranicznych w Polsce.

Województwo mazowieckie na tle całego kraju notuje bardzo dobre wyniki, jeżeli chodzi zarówno o liczbę odwiedzających Region, jak i ilość pieniędzy, które w nim zostawiają. Sytuacja ta

8 Więcej o bazie noclegowej w rozdziale 4.3.1.1. Baza noclegowa.



oczywiście w dużej mierze jest związana z tym, iż województwo posiada ogromny magnes turystyczny, jakim jest Warszawa.

Biorąc pod uwagę przedstawioną ocenę sytuacji oraz tendencje obserwowane na światowym rynku turystycznym do priorytetowych zadań, jakie stoją przed polskim sektorem turystycznym należą:

1) Zwiększenie liczby turystów odwiedzających Polskę, wydłużenie ich pobytu oraz podniesienie poziomu wydatków, poprzez: rozbudowanie oferty o dodatkowe elementy i produkty, oferowanie zintegrowanych, kompleksowych produktów turystycznych, promocja Polski na rynkach zagranicznych (m.in. poprzez udział w targach i wystawach).

2) Przygotowanie oferty dla turysty biznesowego i tranzytowego.

3) Przygotowanie specjalnej oferty dla osób starszych oraz dzieci i młodzieży.

4) Przygotowanie specjalnej oferty szeroko rozumianej turystyki zdrowotnej.

5) Zrównoważony, gwarantujący harmonię między potrzebami turystów, środowiska naturalnego i społeczności lokalnych, rozwój turystyki.

Fakt, że Polska jest stosunkowo nowym uczestnikiem na międzynarodowym rynku turystycznym powoduje, iż musi ona podwoić swoje wysiłki w stosunku do innych krajów, aby odpowiednio wykorzystać popyt turystyczny. Polska przede wszystkim musi poznać swoje waloryi odpowiednio je docenić, wykorzystać doświadczenie innych krajów, w tym również tych, które popełniły błędy doprowadzając do zubożenia ich zasobów turystycznych. Polska musi wykreować wachlarz atrakcyjnych produktów turystycznych, dostosowanych do potrzeb konsumentów. I wreszcie Polska musi się promować, zarówno za granicą, jak i na rynku krajowym, jako że nawet najlepszy produkt nie przetrwa na współczesnym rynku bez podjęcia akcji promocyjnych.

W kontekście opracowywania Strategii rozwoju turystyki dla województwa mazowieckiego największe znaczenie mają następujące przesłanki:

1. prognozy wskazujące na ciągły wzrost liczby podróży na świecie,

2. prognozy wskazujące, że Europa pozostanie najczęściej odwiedzanym regionem świata, a największy wzrost przyjazdów zanotuje Europa Środkowo-Wschodnia,

3. prognozy dotyczące wzrostu liczby turystów odwiedzających Polskę, w tym wzrostu przyjazdów typowo turystycznych oraz podróży służbowych, co wiąże się z prognozowanym wzrostem wykorzystania miejsc noclegowych,

4. prognozy dotyczące wzrostu długo- i krótkoterminowych podróży Polaków,

5. trendy dotyczące wzrostu świadomości zdrowotnej, która warunkować będzie wybór miejsca pobytu (pobyty w uzdrowiskach, ekologiczne żywienie, medycyna niekonwencjonalna etc.),

6. trendy dotyczące poziomu wykształcenia, warunkującego wybór ofert opartych na historii, tradycji, kulturze, folklorze etc., mających wpływ na duchowy rozwój człowieka,

7. trendy dotyczące informatyzacji społeczeństw oraz wykorzystywania nowoczesnych technologii,

8. trendy dotyczące jakości życia społeczeństw, co wiąże się również z zapotrzebowaniem na oferty turystyczne o wysokiej jakości, która jest adekwatna do ceny.

Jest jeszcze jeden element, o którym nie wolno zapominać, a który może przynieść bardzo duże ożywienie ruchu turystycznego. Polska dostała wielką szansę, jaką jest organizacja razem z Ukrainą Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej w 2012 roku. Jej wykorzystanie będzie miało kluczowy wpływ na kształtowanie polskiego rynku turystycznego przez wiele lat. Dobre przygotowanie sektora turystycznego będzie oznaczało doskonałą promocję polskiej turystyki na całym świecie. EURO 2012



pociąga więc za sobą przede wszystkim konieczność przygotowania specjalnej oferty turystycznej skierowanej do osób, które przyjadą na Mistrzostwa.



2.2. TURYSTYKA W WOJEWÓDZTWIE MAZOWIECKIM.TURYSTYKA W WOJEWÓDZTWIE MAZOWIECKIM.

2.1. Krótka charakterystyka obszaru objętego projektem.

Województwo mazowieckie jest największym województwem w Polsce – jego powierzchnia wynosi 35 598 km2, co stanowi 11,4% powierzchni kraju. Graniczy z następującymi województwami: od północy z warmińsko-mazurskim, od północnego-wschodu z podlaskim, od południowego-wschodu z lubelskim, od południa ze świętokrzyskim, od południowego-zachodu z łódzkim i od północnego-zachodu z kujawsko-pomorskim.

Mazowieckie jest jednym z pięciu województw wewnętrznych, nie mających bezpośredniego dostępu do granicy Polski. Zbliża się jednak do niej na odległość ok. 4 km w rejonie Niemirowa nad Bugiem. Z geometrycznego punktu widzenia województwo mazowieckie leży we wschodniej części Polski, jednak ze względu na bardzo silną pozycję społeczno-gospodarczo-polityczną Warszawy, położenie województwa jest dużo bardziej centralne niż wynika to z rachunków matematycznych.

Mapa nr 1. Województwo mazowieckie na tle Polski.


Liczba ludności wynosi 5 mln 164 tys., tj. 13,6% ludności kraju. Na 1 km2 przypada 145 osób (średnia w Polsce 124). Na przestrzeni lat 1999-2003 nastąpił nieznaczny wzrost (o 65,7 tys. osób) liczby mieszkańców województwa, przy jednoczesnym spadku liczby ludności w skali całego kraju. Przyrost ludności następował głównie w aglomeracji warszawskiej i przyległych powiatach, spadek zaś odnotowano na obszarach położonych peryferyjnie w stosunku do stolicy. Widoczny ubytek ludności miał miejsce w byłych miastach wojewódzkich: Radomiu, Płocku i Ciechanowie. Analiza zmian w stanie i przestrzennym rozmieszczeniu ludności uzasadnia postawienie tezy o degradacji społeczno-



gospodarczej peryferyjnych obszarów województwa, zwłaszcza obszarów wiejskich. Nadmierna koncentracja ludności w najbliższym sąsiedztwie Warszawy jest skutkiem migracji wewnątrz regionu. W 2004 roku w stolicy mieszkało 31,2% mieszkańców Regionu. W województwie utrzymuje się demograficzna presja wywierana na rynek pracy przez wzrastającą w ponad połowie powiatów województwa liczbę ludności w wieku produkcyjnym (obecnie w Regionie 3,2 mln osób).

Obszar województwa mazowieckiego jest silnie zurbanizowany, o czym świadczy wysoki, z tendencją wzrostową, wskaźnik udziału ludności zamieszkałej w miastach, który wynosi 64,7% (dla porównania wskaźnik dla całego kraju wynosi 61,3%) Przyrost naturalny jest wysoki - wynosi 0,83% (średnia dla Polski 0,1%).

W regionie mazowieckim mężczyzna ma szansę dożyć do 68,7 roku (średnia w Polsce 68 lat), zaś kobieta - do 77,8 roku (średnia w Polsce 78).

W województwie przeważa płeć piękna, wskaźnik feminizacji wynosi 108 kobiet na 100 mężczyzn (średnia dla Polski wynosi 106,9).

Tabela nr 7. Podstawowe dane liczbowe dotyczące województwa mazowieckiego.Województwo mazowieckie Województwo mazowieckie na tle

Polski

Powierzchnia (km2) 35 598 km2 11,4%

Liczba ludności 5 139 545 13,5%

Gęstość zaludnienia (na km2) 145,1 124

Ludność w wieku przedprodukcyjnym9

1 016 696

(19,7% ludności województwa)

12,9 populacji Polski

Ludność w wieku produkcyjnym10 3 274 648

(63,5% ludności województwa)

13,4 populacji Polski

Ludność w wieku poprodukcyjnym11

866 385

(16,8 ludności województwa)

14,7% populacji Polski

Źródło: Opracowanie własne PART S.A. na podstawie http://www.stat.gov.pl

Województwo mazowieckie składa się z 42 powiatów (37 ziemskich i 5 grodzkich). Powiaty dzielą się na 314 gmin - 35 miejskich, 50 miejsko-wiejskich i 229 wiejskich. 85 miejscowości ma prawa miejskie.

W miastach województwa mazowieckiego mieszka 3,25 mln osób, co stanowi prawie 65% ogółu ludności województwa mazowieckiego ( 7 miejsce w kraju przy średniej krajowej 61,3%) oraz 13,6 ludności miejskiej kraju.

Obszary wiejskie województwa zamieszkuje 1,82 mln osób, co stanowi 35% ogółu ludności województwa, a więc mniej niż średnio w kraju (38,4%). Gdyby jednak wyłączyć z tej statystyki aglomeracje warszawską, okazuje się, że województwo mazowieckie jest terenem zdecydowanie wiejskim. W kilkunastu powiatach udział ludności wiejskiej przekracza 70%.

9 Wiek przedprodukcyjny: 0-17 lat.10 Wiek produkcyjny: mężczyźni – 18-64 lata, kobiety – 18-59 lat.11 Wiek poprodukcyjny: mężczyźni – 65 lat i więcej, kobiety – 60 lat i więcej.



Największe pod względem liczby mieszkańców powiaty to: wołomiński (201 tys.), pruszkowski (145 tys.), radomski (144 tys.), piaseczyński (143 tys.), miński (140 tys.), i otwocki (115 tys.).

Największym miastem województwa jest jego stolica -Warszawa. Do grona dużych mazowieckich miast należą także: Radom, Płock, Siedlce, Ciechanów i Ostrołęka.

Tabela nr 8. Podział administracyjny województwa mazowieckiego.Powiat Gminy miejskie Gminy wiejskie Gminy miejsko-wiejskie

BIAŁOBRZESKI - 1.Promna2.Radzanów3.Stara Błonica4. Stromiec

1.Białobrzegi2.Wyśmierzyce

CIECHANOWSKI 1.Ciechanów 1.Ciechanów2.Gołymin-Ośrodek3.Grudusk4.Ojrzeń5. Opinogóra Górna6.Regimin7.Sońsk

1.Glinojeck

GAROWLIŃSKI 1.Garwolin2.Łaskarzew

1.Borowie2.Garwolin3.Górzno4.Łaskarzew5.Maciejowice, 6.Miastków Kościelny7.Parysów8.Sobolew9.Trojanów10.Wilga

1.Pilawa2.Żelechów

GOSTYNIŃSKI 1.Gostynin 1.Gostynin2.Pacyna3.Sanniki4.Szczawin Kościelny

-

GRODZISKI 1.Milanówek2.Podkowa Leśna

1.Baranów2.Jaktorów3.Żabia Wola

1.Grodzisk Mazowiecki

GRÓJECKI - 1.Belsk Duży2.Błędów3.Chynów4.Goszczyn5.Jasieniec6.Pniewy

1.Grójec2.Mogielnica3.Nowe Miasto nad Pilicą4.Warka

KOZIENICKI - 1.Garbatka Letnisko2.Głowaczów3.Gniewoszów

1.Kozienice


http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Warka

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Nowe_Miasto_nad_Pilic%C4%85

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Mogielnica

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Gr%C3%B3jec

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Pniewy_(powiat_gr%C3%B3jecki)

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Jasieniec

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Goszczyn

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Chyn%C3%B3w

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_B%C5%82%C4%99d%C3%B3w

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Belsk_Du%C5%BCy

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Szczawin_Ko%C5%9Bcielny

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Sanniki

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Pacyna

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Gostynin

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Wilga

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Trojan%C3%B3w

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Sobolew

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Parys%C3%B3w

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Miastk%C3%B3w_Ko%C5%9Bcielny

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Maciejowice

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_%C5%81askarzew

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_G%C3%B3rzno_(powiat_garwoli%C5%84ski)

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Garwolin

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Borowie


Powiat Gminy miejskie Gminy wiejskie Gminy miejsko-wiejskie

4.Garbów nad Pilicą5.Magnuszew6.Sieciechów

LEGIONOWSKI 1.Legionowo 1.Jabłonna2.Nieporęt3.Wieliszew

1.Serock

LIPSKI - 1.Chotcza2.Ciepielów3.Rzeczniów4.Sienno5.Solec nad Wisłą

1.Lipsko

ŁOSICKI - 1.Huszlew2.Olszanka3.Platerów4.Sarnaki5.Stara Kornica

1.Łosice

MAKOWSKI 1.Maków Mazowiecki 1.Czerwonka2.Karniewo3.Krasnosielc4.Młynarze5.Płoniawy-Bramura6.Rzewnie7.Sypniewo8.Szelków

1.Różan

MIŃSKI 1.Mińsk Mazowiecki2.Sulejówek

1.Cegłów2.Dębe Wielkie3.Dobre4.Jakubów5.Latowicz6.Mińsk Mazowiecki7.Mrozy8.Siennica9.Stanisławów

1.Halinów2.Kałuszyn

MŁAWSKI 1.Mława 1.Dzierzgowo2.Lipowiec Kościelny3.Radzanów4.Strzegowo5.Stupsk6.Szreńsk7.Szydłowo8.Wieczfnia Kościelna9.Wiśniewo

-

NOWODWORSKI 1.Nowy Dwór 1.Czosnów 1.Nasielsk


http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Czosn%C3%B3w

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Wi%C5%9Bniewo

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Wieczfnia_Ko%C5%9Bcielna

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Szyd%C5%82owo_(powiat_m%C5%82awski)

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Szre%C5%84sk

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Stupsk

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Strzegowo

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Radzan%C3%B3w_(powiat_m%C5%82awski)

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Lipowiec_Ko%C5%9Bcielny

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Dzierzgowo

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Stanis%C5%82aw%C3%B3w

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Siennica

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Mrozy

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Mi%C5%84sk_Mazowiecki

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Latowicz

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Jakub%C3%B3w

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Dobre_(powiat_mi%C5%84ski)

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_D%C4%99be_Wielkie

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Ceg%C5%82%C3%B3w

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Szelk%C3%B3w

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Sypniewo

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Rzewnie

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_P%C5%82oniawy-Bramura

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_M%C5%82ynarze

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Krasnosielc

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Karniewo

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Czerwonka

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Stara_Kornica

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Sarnaki

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Plater%C3%B3w

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Olszanka_(powiat_%C5%82osicki)

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Huszlew



Mazowiecki 2.Leoncin3.Pomiechówek

2.Zakroczym

OSTROŁĘCKI - 1.Baranowo2.Czarnia3.Czerwin4.Goworowo5.Kadzidło6.Lelis7.Łyse8.Olszewo-Borki9.Rzekuń10.Troszyn

1.Myszyniec

OSTROWSKI 1.Ostrów Mazowiecka

1.Andrzejewo2.Boguty-Pianki3.Małkinia Górna4.Nur5.Ostrów Mazowiecka6.Stary Lubotyń7.Szulborze Wielkie8.Wąsewo9.Zaręby Kościelne

-

OTWOCKI 1.Józefów2.Otwock

1.Celestynów2.Kołbiel3.Osieck4.Sobienie Jeziory5.Wiązowna

1.Karczew

PIASECZYŃSKI - 1.Lesznowola2.Prażmów

1.Góra Kalwaria2.Konstancin-Jeziormna3.Piaseczno4.Tarczyn

PŁOCKI - 1.Bielsk2.Bodzanów3.Brudzeń Duży 4.Bulkowo5.Łąck6.Mała Wieś7.Nowy Duninów8.Radzanowo9.Słubice10.Słupno11.Stara Biała12.Staroźreby

1.Drobin2.Gąbin3.Wyszogród

PŁOŃSKI 1.Płońsk2.Raciąż

1.Baboszewo2.Czerwińsk nad Wisłą

-


http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Czerwi%C5%84sk_nad_Wis%C5%82%C4%85

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Baboszewo

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Staro%C5%BAreby

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Stara_Bia%C5%82a

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_S%C5%82upno

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_S%C5%82ubice_(powiat_p%C5%82ocki)

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Radzanowo

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Nowy_Dunin%C3%B3w

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Ma%C5%82a_Wie%C5%9B

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_%C5%81%C4%85ck

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Bulkowo

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Brudze%C5%84_Du%C5%BCy

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Bodzan%C3%B3w

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Bielsk

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Wi%C4%85zowna

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Sobienie_Jeziory

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Osieck

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Ko%C5%82biel

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Celestyn%C3%B3w

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_W%C4%85sewo

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Szulborze_Wielkie

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Stary_Luboty%C5%84

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Ostr%C3%B3w_Mazowiecka

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Nur

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Ma%C5%82kinia_G%C3%B3rna

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Boguty-Pianki

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Andrzejewo

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Troszyn

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Rzeku%C5%84

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Olszewo-Borki

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_%C5%81yse

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Lelis

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Kadzid%C5%82o

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Goworowo

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Czerwin

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Czarnia

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Baranowo

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Pomiech%C3%B3wek

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Leoncin



3.Dzierzążnia4.Joniec5.Naruszewo6.Nowe Miasto7.Płońsk8.Raciąż9.Sochocin10.Załuski

PRUSZKOWSKI 1.Piastów2. Pruszków

1.Michałowice2.Nadarzyn3.Raszyn

1.Brwinów

PRZASNYSKI 1.Przasnysz 1.Czernice Borowe2.Jednorożec3.Krasne4.Krzynowłoga Mała5.Przasnysz

1.Chorzele

PRZYSUSKI - 1.Borkowice2.Gielniów3.Klwów4.Odrzywół5.Potworów6.Rusinów7.Wieniawa

1.Przysucha

PUŁTUSKI 1.Gzy2.Obryte3.Pokrzywnica4.Świercze5.Winnica6.Zatory

1.Pułtusk

RADOMSKI 1.Pionki 1.Gózd2.Jastrzębia3.Jedlińsk4.Jedlnia-Letnisko 5.Kowala6.Pionki7.Przytyk8.Wierzbica9.Wolanów10. Zakrzew

1.Iłża2.Skaryszew

SIEDLECKI - 1.Domanice2.Korczew3.Kotuń4.Mokobody5.Paprotnia

1.Mordy


http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Paprotnia

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Mokobody

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Kotu%C5%84

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Korczew

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Domanice

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Zakrzew_(powiat_radomski)

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Wolan%C3%B3w

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Wierzbica_(powiat_radomski)

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Przytyk

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Pionki

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Kowala

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Jedlnia-Letnisko

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Jedli%C5%84sk

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Jastrz%C4%99bia

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_G%C3%B3zd

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Zatory

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Winnica

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_%C5%9Awiercze

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Pokrzywnica

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Obryte

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Gzy

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Wieniawa

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Rusin%C3%B3w

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Potwor%C3%B3w

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Odrzyw%C3%B3%C5%82

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Klw%C3%B3w

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Gielni%C3%B3w

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Borkowice

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Przasnysz

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Krzynow%C5%82oga_Ma%C5%82a

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Krasne_(powiat_przasnyski)

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Jednoro%C5%BCec

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Czernice_Borowe

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Za%C5%82uski

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Sochocin

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Raci%C4%85%C5%BC

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_P%C5%82o%C5%84sk

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Nowe_Miasto

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Naruszewo

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Joniec

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Dzierz%C4%85%C5%BCnia



6.Przesmyki 7.Siedlce8.Skórzec9.Suchożebry10.Wiśniew11.Wodynie12.Zbuczyn

SIERPECKI 1.Sierpc 1.Gozdowo2. Mochowo3.Rościszewo 4.Sierpc5.Szczutowo 6.Zawidz

-

SOCHACZEWSKI - 1.Brochów2.Iłów3.Młodzieszyn4.Nowa Sucha5.Rybno6.Sochaczew7.Teresin

-

SOKOŁOWSKI 1.Sokołów Podlaski 1.Sokołów Podlaski, 2.Sterdyń, 3.Repki, 4.Bielany, 5.Jabłonna Lacka,6.Sabnie,7.Ceranów

1.Kosów Lacki

SZYDŁOWIECKI - 1.Chlewiska2.Jastrząb3.Mirów4.Orońsko

1.Szydłowiec

WARSZAWSKI ZACHODNI

- 1.Izabelin2.Kampinos3.Leszno4.Stare Babice

1.Błonie2.Łomianki3.Ożarów Mazowiecki

WĘGROWSKI 1.Węgrów 1.Grębków2.Korytnica3.Liw4.Miedzna5.Sadowne6.Stoczek7.Wierzbno

1.Łochów

WOŁOMIŃSKI 1.Kobyłka2.Marki

1.Dąbrówka2.Jadów

1.Radzymin2.Tłuszcz


http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_T%C5%82uszcz

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Radzymin

http://pl.wikipedia.org/wiki/Marki

http://pl.wikipedia.org/wiki/Koby%C5%82ka

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Wierzbno

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Stoczek

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Sadowne

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Miedzna

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Liw

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Korytnica

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Gr%C4%99bk%C3%B3w

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_O%C5%BCar%C3%B3w_Mazowiecki

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_%C5%81omianki

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_B%C5%82onie

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Stare_Babice

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Leszno

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Kampinos

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Izabelin

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Oro%C5%84sko

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Mir%C3%B3w

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Jastrz%C4%85b

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Chlewiska

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Ceran%C3%B3w

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Sabnie

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Jab%C5%82onna_Lacka

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Bielany

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Repki

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Sterdy%C5%84

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Soko%C5%82%C3%B3w_Podlaski

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Zawidz

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Szczutowo

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Sierpc

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Ro%C5%9Bciszewo

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Mochowo

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Gozdowo

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Zbuczyn

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Wodynie

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Wi%C5%9Bniew

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Sucho%C5%BCebry

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Sk%C3%B3rzec

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Siedlce

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Przesmyki



3.Ząbki4.Zielonka

3.Klembów4.Poświętne5.Strachówka

3.Wołomin

WYSZKOWSKI - 1.Brańszczyk, 2.Długosiodło, 3.Rząśnik, 4.Somianka, 5.Zabrodzie

1.Wyszków

ZWOLEŃSKI - 1.Kazanów2.Policzna3.Przyłęk4.Tczów

1.Zwoleń

ŻUROMIŃSKI - 1.Kazanów2.Policzna3.Przyłęk4.Tczów

1.Bieżuń2.Żuromin

ŻYRARDOWSKI 1.Żyrardów 1.Puszcza Mariańska2.Radziejowice3.Wiskitki

1.Mszczonów

MIASTA NA PRAWACH POWIATU

OSTROŁĘKA, PŁOCK, RADOM, SIEDLCE, WARSZAWA


2.2. Atrakcyjność turystyczna Regionu.

2.2.1. Potencjał przyrodniczy i jego znaczenie w rozwoju oferty turystycznej.

Walory naturalne, czyli wszelkie elementy środowiska przyrodniczego, które wpływają na atrakcyjność turystyczną obszaru, w dużym stopniu warunkują możliwości uprawiania turystyki. To od nich zależy, czy docelowym segmentem dla projektowanej oferty turystycznej winni być przykładowo obserwatorzy przyrody czy miłośnicy sportów wodnych. Stąd, przedstawiona poniżej analiza jest niezwykle ważna z punktu widzenie projektowania koncepcji produktów turystycznych, a także planowania działań proturystycznych, które winny być zgodne z zasadami zrównoważonego rozwoju.

2.2.1.1. Struktura użytkowania gruntów.

Struktura gruntów jest podstawową informacją dotyczącą danego obszaru, dostarczającą wiedzy na temat jego wykorzystania. Wyznacza możliwości uprawiania turystyki, wpływając równocześnie na atrakcyjność turystyczną analizowanego obszaru. Inaczej będzie ona bowiem postrzegana w przypadku obszaru, na którym przeważają użytki rolne, a inaczej w przypadku obszaru słabo rozwiniętego lub o wysokim stopniu zalesienia.


http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Wiskitki

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Radziejowice

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Puszcza_Maria%C5%84ska

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Tcz%C3%B3w

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Przy%C5%82%C4%99k

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Policzna

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Kazan%C3%B3w

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Zabrodzie

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Somianka

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Rz%C4%85%C5%9Bnik

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_D%C5%82ugosiod%C5%82o

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Bra%C5%84szczyk

http://pl.wikipedia.org/wiki/Gmina_Wo%C5%82omin

http://pl.wikipedia.org/wiki/Zielonka

http://pl.wikipedia.org/wiki/Z%C4%85bki


W poniższej tabeli pokazano strukturę użytkowania gruntów województwa mazowieckiego w podziale na powiaty i miasta na prawach powiatu.

Tabela nr 9. Użytkowanie gruntów na terenie województwa mazowieckiego. Rodzaj gruntu Lasy i grunty leśne Użytki rolne Pozostałe grunty Łącznie

POWIAT ha % ha % ha % ha

białobrzeski 15 768 24,67 42 309 66,18 5 851 9,15 63 928

ciechanowski 16 571 17,02 79 811 81,97 988 1,01 97 370

garwolińśki 35 261 27,46 80 125 62,39 13 043 10,16 128 429

gostyniński 13 074 21,24 42 254 68,64 6 228 10,12 61 556

grójecki 16 688 13,15 99 805 78,66 10 389 8,19 126 882

grodziski 4 629 12,62 25 829 70,40 6 229 16,98 36 687

kozienicki 27 968 30,50 52 893 57,68 10 835 11,82 91 696

legionowski 12 819 32,88 17 594 45,13 8 573 21,99 38 986

lipski 13 419 18,12 54 969 74,23 5 664 7,65 74 052

makowski 26 403 24,80 72 700 68,29 7 353 6,91 106 456

mławski 22 090 18,68 86 199 72,91 9 941 8,41 118 230

miński 25 330 21,75 79 689 68,44 11 416 9,80 116 435

nowodorski 18 934 27,38 41 016 59,30 9 215 13,32 69 165

łosicki 15 944 20,66 55 703 72,18 5 530 7,17 77 177

ostrołecki 64 606 30,77 130 654 62,24 14 672 6,99 209 932

ostrowski 34 041 27,95 78 701 64,61 9 064 7,44 121 806

otwocki 18 815 30,59 31 915 51,89 10 779 17,52 61 509

piaseczyński 12 634 20,34 39 232 63,17 10 238 16,49 62 104

płocki 30 878 17,17 129 397 71,94 19 596 10,89 179 871

płoński 18 587 13,43 105 503 76,25 14 277 10,32 138 367

pruszkowski 3 040 12,34 15 941 64,72 5 650 22,94 24 631

przasnyski 35 725 29,34 77 879 63,95 8 178 6,72 121 782

przysuski 24 566 30,68 50 256 62,77 5 246 6,55 80 068

pułtuski 15 801 19,07 58 397 70,47 8 665 10,46 82 863

radomski 37 162 24,29 104 221 68,13 11 592 7,58 152 975

siedlecki 29 471 18,38 117 442 73,25 13 409 8,36 160 322

sierpecki 11 657 13,67 66 155 77,57 7 477 8,77 85 289

sochaczewski 11 430 15,64 52 949 72,43 8 723 11,93 73 102



Rodzaj gruntu Lasy i grunty leśne Użytki rolne Pozostałe grunty Łącznie

sokołowski 24 694 21,83 80 738 71,36 7 710 6,81 113 142

szydłowiecki 13 833 30,59 26 889 59,46 4 500 9,95 45 222

żuromiński 15 024 18,66 58 332 72,46 7 145 8,88 80 501

warszawski zachodni

13 756 25,81 32371 60,73 7172 13,46 53 299

węgrowski 31 217 25,60 79 747 65,41 10 954 8,98 121 918

wołomiński 26 293 27,52 51 815 54,24 17 429 18,24 95 537

wyszkowski 29 090 33,19 50 538 57,66 8 021 9,15 87 649

zwoleński 8 712 15,25 44 247 77,46 4 165 7,29 57 124

żyrardowski 12 172 22,85 36 062 67,71 5 029 9,44 53 263

RAZEM 788 102 22,72 2 350 277 67,74 330 946 9,54 3 469 325

Źródło: Główny Urząd Statystyczny, 2005 r.

Jak pokazuje powyższa tabela, w strukturze gruntów przeważają użytki rolne – zajmują prawie 68% powierzchni województwa, na drugim miejscu są lasy i grunty leśne z ponad 20% udziałem. Stopień zalesienia jest więc dużo mniejszy niż przeciętny dla Polski, który wynosi 28,4%. Do najbardziej rolniczych terenów należą powiaty: ostrołęcki, płocki, płoński oraz grójecki. Natomiast najwięcej lasów porasta powiaty: ostrołęcki, garwoliński i przasnyski.

Struktura gruntów wyraźnie wskazuje, iż w województwie możliwe jest uprawianie wielu form turystyki, związanej przede wszystkim z aktywnością fizyczną, obcowaniem z przyrodą, terenami wiejskimi, etc.

2.2.1.2. Ukształtowanie terenu.

Rzeźba terenu

W przeważającej części województwo mazowieckie znajduje się w pasie Nizin Środkowopolskich, wyjątek stanowi południowy skraj województwa, który zalicza się do Przedgórza Iłżeckiego, a także Garb Gielniowski, zaliczający się również do wyżyn. Rzeźba terenu jest tworem zlodowacenia środkowopolskiego, którego formę stanowią wysoczyzny, równiny oraz doliny rzeczne.

Najwyższe wzniesienie w województwie mazowieckim to Altana (408 m n.p.m.) koło wsi Hucisko (gmina Szydłowiec).

Wysoczyzny przybierają formę wyrównanych, czasem podładowanych obszarów moreny dennej i otaczają serce województwa z Kotliną Warszawską. Północną część Regionu zajmuje Wysoczyzna Płońska oraz Ciechanowska. Część południowa jest zajęta przez Wysoczyznę Rawską, wschodnia część należy do Wysoczyzny Kałuszyńskiej i Siedleckiej, natomiast zachodnia strona to Wysoczyzna Żelechowska.

Wysoczyzna Płońska położona jest na północ od kotliny Warszawskiej tu, jest krainą rolniczą, na której występują płowe i brunatnoziemne gleby, najwyższe wzniesienie osiąga 163 m. Powierzchnia obszaru wynosi około 1780 km².



Wysoczyzna Ciechanowska - zajmuje teren na zachodzie między Równiną Raciąską oraz Doliną Wkry, na północy Wzniesieniami Mławskimi, na południu Kotliną Warszawską oraz Doliną Dolnej Narwi i Równiną Kurpiowską na wschodzie. Stanowi region o charakterze rolniczym, którego powierzchnia wynosi około 2570 km². Na rzeźbę terenu składają się ostańce wzgórz morenowych i kemowych.

Wysoczyzna Rawska - zlokalizowana jest po wschodniej stronie Doliny Rawki oraz na północy od Doliny Pilicy. Obszar liczy 1700 km², jego powierzchnia pokryta jest glinami morenowymi i żwirowymi ostańcami strefy moren czołowych. Obserwuje się tu niski udział lasów.

Wysoczyzna Kałuszyńska - znajduje się na północ od Kałuszyna zajmując powierzchnię 820 km², jest obszarem źródłowym licznych rzek.

Wysoczyzna Siedlecka - obszar położony na południe od Podlaskiego Przełomu Bugu, na północ od Równiny Łubkowskiej, obejmuje powierzchnię 2 500 km² położoną na obszarze moren czołowych. Wysokości sięgają tu 190-200 m n.p.m.

Wysoczyzna Żelechowska – znajduje się między równiną Garwolińską na zachodzie a Równiną Łukowską na wschodzie oraz dolinami Wisły i Wieprza na południu. Wysoczyzna stanowi falistą równinę zajmującą powierzchnię 1850 km².

Równiny zbudowane z materiału piaszczystego i gliniastego zajmują niewielką część województwa Mazowieckiego.

Równina Łowicko-Błońska o powierzchni 3100 km² stanowi płaski teren, który poprzecinany jest płytkimi dolinami dopływów Bzury. Wysokości osiągają tu 85-100 m. Występujące tu gleby to brunatnoziemne, czarne ziemie oraz iły wstęgowe.

Równina Raciąska otoczona jest od północy przez Wzniesienia Mławskie, od wschodu przez Wysoczyznę Ciechanowską, natomiast od południa przez Wysoczyznę Płońską. Obszar zajmuje 1760 km² i jest pokryty zwydmionymi piaskami.

Równina Kurpiowska to obszar zajmujący powierzchnię 2400 km², sąsiadujący od zachodu z Wysoczyzna Ciechanowską oraz Wzniesieniami Mławskimi, od wschodu sąsiaduje z Wysoczyzną Kolneńską, natomiast na południowym wschodzie kieruje się do Doliny Dolnej Narwi. Teren zbudowany jest z piasków.

Równina Warszawska położona jest na lewym brzegu Wisły, na północ od doliny Pilicy. Zajmowany przez nią obszar wynosi 1120 km². Najwyższy punkt wynosi 113, 7 m n.p.m. i znajduje się na Stacji Filtrów w Warszawie.

Równina Kozienicka zajmuje około 950 km² i znajduje się na południe od Równiny Warszawskiej. Jej powierzchnię pokrywają zwydmione piaski.

Równina Wołomińska zajmuje obszar 1920 km² położony na wschód od Kotliny Warszawskiej i na południe od Doliny Dolnego Bugu. Jest to kraina o charakterze rolniczym, z małym udziałem terenów leśnych. Zachodnią część równiny pokrywają iły wstęgowe.

Równina Garwolińska, obszar piaszczysto-gliniasty zajmujący powierzchnię około 900 km² poprzecinany w poprzek przez rzeki: Świder i Wilgę. Równina usytuowana jest po wschodniej stronie Doliny Środkowej Wisły.

Równina Radomska obejmuje powierzchnię 3640 km². Zlokalizowana jest na południe od Doliny Białobrzeskiej. Pod jej powierzchnią występują warstwy jurajskie i kredowe. Równina Radomska ma typowy rolniczy charakter i odznacza się małą lesistością.

Doliny rzeczne województwa mazowieckiego w większości zostały ukształtowane przez wody topniejącego lądolodu. Wewnątrz dolin spotyka się tarasy (łąkowe, lesiste, wydmowei piaszczyste).



Gleby województwa mazowieckiego

Województwo nie może poszczycić się dobrymi glebami. Gleby uprawne mają niską wartość i potrzebują dużych nakładów.

Gleby najczęściej średniej i słabej jakości powstały na utworach polodowcowych lub osadach młodszych. Około ¾ powierzchni województwa zajmują gleby bielicowe powstałe na piaskach i glinach zwałowych. Gleby wytworzone na wysoczyznach są bardziej urodzajne i kwalifikują się do III i IV klasy. Gleby powstałe na równinach i dolinach wytworzyły się na luźniejszych piaskach (V, VI klasa). Znajdują się na nich kompleksy leśne. Na utworach pyłowych wytworzyły się bielice, które wykorzystywane są pod uprawy rolne. Ponadto niewielkie powierzchnie zajmowane są przez gleby bagienne. Sporadycznie występują gleby brunatne (w widłach Wisły i Narwi), czarne ziemie oraz mady.

Korzystne warunki dla rozwoju rolnictwa posiada powiat ciechanowski, ziemie w powiatach radomskim i grójeckim sprzyjają natomiast rozwojowi ogrodnictwa i rolnictwa, jednak tak jak już zaznaczono na wstępie, zdecydowaną większość powiatów charakteryzują średniej jakości gleby.

Dodatkowym problemem jest degradacja gleb, wyjątkowo silna w pobliżu dużych zakładów przemysłowych, komunalnych, miejsc składowania odpadów oraz miejsc o wysokim natężeniu ruchu kołowego.

Surowce mineralne

Województwo mazowieckie jest regionem ubogim w bogactwa mineralne. Stwierdzono tu występowanie niewielkich pokładów piasku i żwiru (przeważnie wiślanego), glinu oraz iłu.

Z punktu widzenia rozwoju turystyki znaczenie mogą mieć wody termalne (geotermalne), których temperatura wynosi nie mniej niż 20oC. Obszary te znajdują się w utworach jurajskich, utworach kredowych oraz triasu. Według podziału ze względu na miejsca występowania zasobów geotermalnych województwo mazowieckie leży w obrębie okręgu grudziądzko-warszawskiego. Objętość wód geotermalnych jest szacowana na 2 766 km3. Najwięcej zbiorników termalnych znajduje się w zachodniej oraz południowo-zachodniej części województwa. Są to zbiorniki o temperaturze powyżej 30oC.

Obszarem z perspektywami do pozyskiwania energii geotermalnej jest Niecka Płocka. Tutaj temperatura wód w stropie wynosi od 30oC do 80oC. Na wschód od Żyrardowa temperatura wody sięga do 70oC, natomiast w okolicach Warszawy temperatury sięgają 40oC - 50oC.

W Konstancinie zlokalizowane są źródła wody o niewielkim stopniu zmineralizowania. Ciekawostką jest fakt, że w Konstancinie (powiat piaseczyński) istnieje tężnia solankowa, która wykorzystuje miejscowe źródła termalne wraz z inhalatorium zbiorowym (solanka konstancińska jest 6,8% termalną wodą chlorkowo-sodową, bromkową, jodkową, żelazistą, wodą leczniczą o temperaturze 29oC o i stężeniu 6,49 % solanki). Działanie tężni to rozpylanie solanki z odwiertu o głębokości 1600 m.

Ponadto w Mszczonowie znajduje się zakład geotermalny otwarty w 2000 roku. Wody termalne Mszczonowa osiągają temperaturę 42oC, pozyskuje się je z głębokości 1700 m. Schłodzona woda nadaje się również do picia.

W zachodniej oraz południowo-zachodniej części województwa występują zasoby wód geotermalnych, które mogą być przydatne do celów leczniczych. W związku z ich występowaniem realizowany jest obecnie projekt „Uzdrowisko Gostynin”.

Również w okolicach Urli (w gminie Jadów) występują pokłady wód termalnych do wykorzystania dla celów leczniczych i turystycznych.



2.2.1.3. Warunki klimatyczne.

Klimat województwa mazowieckiego ma charakter umiarkowany, przejściowy pomiędzy morskim a kontynentalnym. Cechuje go zmienność pogody. Długość lata utrzymuje się w granicach 100-110 dni, zimy natomiast 90-100 dni.

Średnia roczna temperatura dla województwa oscyluje w granicach 7,8-8,1oC. Liczba dni z temperaturą poniżej 0oC wynosi około 50. Styczeń to miesiąc najniższych średnich temperatur, lipiec jest miesiącem najcieplejszym. Średnia opadów waha się w granicach 450-600 mm. Najniższy opad występuje w lutym-marcu, najwyższy w lipcu. Pokrywa śniegu zalega od 50-80 dni ma krańcach wschodnich. Zachmurzenie na terenie województwa jest nierównomierne. Największy stopień zachmurzenia notuje się w styczniu, lutym, marcu, październiku oraz grudniu. Dominują wiatry z kierunku zachodniego.

Klimat w województwie nie przejawia cech szczególnych, różniących się zdecydowanie od klimatu pozostałej części kraju. Ponadto należy zwrócić uwagę na zmiany klimatyczne, dokonujące się w całej Europie i występujące w związku z nimi anomalie pogodowe: huragany, trąby powietrzne, duże wahania temperatury, gwałtowne opady i długotrwałe susze. Mimo wszystko jednak warunki klimatyczne nie są najważniejszym czynnikiem wpływającym na kierunki rozwoju turystyki, aczkolwiek do pewnego stopnia kształtują kreowaną ofertę turystyczną województwa. Klimat umiarkowany ma jednak to do siebie, iż daje bardzo duże możliwości organizacji czasu wolnego na świeżym powietrzu, choć nie daje gwarancji pięknej pogody.

Kompleksy leśne występujące w regionie mazowieckim mają olbrzymi wpływ na powstawanie mikroklimatu. Dzieje się tak m.in. w Dolinie Bugu, którą tworzą lasy sosnowe, wydzielające olejki eteryczne działające bakteriobójczo. Drugim przykładem są naturalne właściwości lecznicze Konstancina wynikające z łagodnego klimatu, zalesienia głównie lasami sosnowymi oraz suchych piaszczystych gleb. Takie warunki są doskonałe do leczenia i rehabilitacji. Mikroklimat tworzy również Puszcza Kampinoska, Lasy Otwockie, Las Kabacki, okolice Puszczy Kurpiowskiej, Mazowiecki Park Krajobrazowy oraz wiele innych terenów leśnych. Jest to niewątpliwie jeden z ważnych atutów województwa.

2.2.1.4. Sieć hydrograficzna.

Sieć hydrograficzna stanowi bardzo ważny element atrakcyjności turystycznej obszaru. Jej duże zagęszczenie i zróżnicowanie daje ogromne możliwości rozwijania różnych form turystyki, od turystyki aktywnej (w tym również jej ekstremalnych form), aż do turystyki wypoczynkowej biernej.

Na sieć hydrograficzną województwa mazowieckiego składają się zarówno wody płynące (rzeki), jak i stojące (jeziora, sztuczne akweny wodne).

Wody płynące

Województwo Mazowieckie jest położone w dorzeczu Wisły i zajmuje 21,1% powierzchni dorzecza w granicach naszego państwa. W skład obszaru dorzecza Wisły wchodzą cztery regiony wodne:

Małej Wisły, Górnej Wisły, Środkowej Wisły, Dolnej Wisły.



Obszar województwa mazowieckiego wchodzi w skład regionu Środkowej Wisły.

Wisła w granicach województwa ma długość 320 km i jest największą rzeką Regionu. Jej największym prawostronnym dopływem jest Narew, której dopływami są z kolei: Bug, Wkra, Orzyc i Omulew. Z lewostronnych dopływów Wisły największe dorzecza posiadają: Pilica, Bzura i Radomka 12. Wisła jest rzeką niezwyczajną, bowiem jej wygląd stosunkowo niewiele się zmienił od dawnych, historycznych czasów. A jest to już ostatnia z dużych rzek europejskich, która nie została jeszcze uregulowana i ma wciąż wiele naturalnego piękna. Oglądać ją najlepiej z wysokiej skarpy nadwiślańskiej, znajdującej się na północ od Warszawy. Wysoki, nadwiślański brzeg jest jednym z najpiękniejszych miejsc na nizinie mazowieckiej. Tutaj właśnie, niekiedy i na trzydzieści metrów nad poziom wody w Wiśle, wznosi się krawędź polodowcowej wysoczyzny pomiędzy Modlinem a Wyszogrodem. Wisła, podobnie jak Narew, Bug czy Pilica ma opinię „dzikiej” rzeki. Posiada jednak możliwości i potencjał do stworzenia bazy do uprawiania turystyki wodnej, w szczególności kajakarstwa, wioślarstwa, jachtingu czy żeglugi pasażerskiej. Wisła i jej dopływy to idealne miejsce dla szlaków turystycznych: pieszych, rowerowych, konnych i innych. Zagospodarowanie i uregulowanie brzegu Wisły, zaprojektowanie przystani, rozbudowa infrastruktury turystycznej zarówno dla turystów preferujących turystykę wodną jak i dla tych poruszających się po szlakach przyciągnęłoby wiele nowych osób chcących spędzać wolny czas aktywnie korzystając z uroków Wisły. Ważne jest również to, aby podczas wykorzystywania walorów rzeki nie zapominać o ochronie środowiska, aby turyści mogli pływać czystą woda i cieszyć się pięknem przyrody.

Sieć rzeczną województwa mazowieckiego tworzą nieuregulowane rzeki, o malowniczymi przede wszystkim naturalnym charakterze, co z punktu widzenia rozwoju turystyki jest niezwykle cenną wartością. Wiele rzek nadaje się doskonale do uprawiania turystyki wodnej, w tym kajakarskiej. Do najpopularniejszych należą: Pilica, Bzura, Wisła, Bug, Liwiec i Wkra. Problemem pozostaje jednak ich zagospodarowanie, zapewniające bezpieczeństwo wypoczynku nad wodą, ale jednocześnie nie naruszające naturalnego charakteru.

Warto dodać, iż Europejskie Porozumienie nt. Wielkich Dróg Żeglownych o Międzynarodowym Znaczeniu (AGN) zaliczyło 3 rzeki województwa: Wisłę, Bug i Narew do grupy europejskich rzek wodnych. W przyszłości może to stworzyć szansę dla rozwoju transportu wodnego, nie wchodzącegow konflikt ze środowiskiem przyrodniczym

Lista wybranych rzek województwa mazowieckiego znajduje się w tabeli poniżej.

Tabela nr 10. Sieć rzeczna województwa mazowieckiego.Nazwa rzeki Długość km Zlewisko

ogółem w województwie

Wisła 1070 320 Morze Bałtyckie

Iłżanka 76,8 76,8 Wisła

Zagożdżonka 39,9 39,9 Wisła

Radomka 107 91,6 Wisła

Szabasówka 22,8 22,8 Radomka

Pilica 319 91 Wisła

Świder 89,1 73,9 Wisła

12 Opis najważniejszych rzek przepływających przez województwo mazowieckie znajduje się w Załączniku nr 1.



Jeziorka 66,3 66,3 Wisła

Narew 484 160,1 Wisła

Omulew 113,7 78,5 Narew

Orz 54,3 53,2 Narew

Orzyc 145,9 129,4 Narew

Bug 772 193,4 Narew

Liwiec 126,2 126,2 Bug

Wkra 249,1 177,1 Narew

Mławka 43,4 32,9 Wkra

Łydynia 72 72

Raciążnica 56,9 56,9

Sona 67,3 67,3 Wkra

Bzura 166,2 42 Wisła

Pisia Gogolina 58,5 58,5 Bzura

Utrata 76,5 76,5 Bzura

Skrwa Prawa 113,9 105,2 Wisła


Mazowieckie rzeki są bardzo interesujące pod względem turystyczno-rekreacyjnym, jednak w niektórych miejscach turystykę uniemożliwia zły stan wód (w większości są to wody IV i V klasy, czyli ich stan jest niezadowalający), brak wydzielonych kąpielisk lub tzw. niestrzeżone dzikie kąpieliska. Scharakteryzowane rzeki w większości mają naturalny charakter, ale coraz częstsza ingerencja człowieka oraz zanieczyszczenia wywodzące się z różnych źródeł przyczyniają się do zaburzenia naturalnego krajobrazu oraz naturalnego rytmu rzeki. Województwo w jak najlepszym stopniu winno wykorzystać fundusze na poprawę jakości wód. Wpłynie to z jednej strony na ochronę tych cieków, a z drugiej na rozwój funkcji turystycznej.

Wody stojące

Analizując stan wód województwa mazowieckiego nie należy zapominać o występujących tu jeziorach, z których większość to jeziora polodowcowe, położone pośród pagórków kemowych, wydm parabolicznych i wałów ozowych. Charakteryzują się atrakcyjną lokalizacją i zachęcającą do uprawiania wielu form turystyki. Największe skupisko jezior występuje na Pojezierzu Gostynińskim oraz w powiatach płockim i sierpeckim. Akweny te spełniają przede wszystkim funkcje rekreacyjne. Nad brzegami większych zbiorników zlokalizowane są ośrodki wypoczynkowe, działki rekreacyjne, pola biwakowe, plaże oraz wypożyczalnie sprzętu wodnego.



Do najważniejszych mazowieckich jezior należą zbiorniki wymienione w poniżej tabeli.

Tabela nr 11. Jeziora województwa mazowieckiego. Jezioro Powiat Powierzchnia [m2] Głębokość

Białe gostyniński 150,2 31,5

Ciechomickie płocki 47,1 8,2

Górskie płocki 45 7,2

Lucieńskie gostyniński 203,3 20

Łąckie Duże płocki 55,5 4,7

Przytomne gostyniński 38,5 8,2

Sumino gostynińki 35,6 7

Szczutowskie sierpecki 101 4,4

Urszulewskie sierpecki 308,1 6,2

Zdworskie płocki 355,4 5

Źródło: Na podstawie danych Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Warszawie, GUS.

Poniżej znajduje się krótka charakterystyka wybranych jezior.

Białe - najgłębsze rynnowe jezioro w regionie mazowieckim, położone jest na obszarze strefy ochronnej Gostynińsko-Włocławskiego Parku Krajobrazowego w gminie Gostynin. Jest długie i wąskie, jego brzegi są wysokie i mało urozmaicone. Czysta woda, infrastruktura turystyczna oraz obfitość w ryby są magnesem przyciągającym turystów i wędkarzy.

Ciechomickie - jezioro cechuje duża przejrzystość wody oraz żwirowa plaża. Dobrze zagospodarowane, istnieje możliwość uprawiania sportów wodnych oraz wędkarstwa.

Górskie - akwen położony przy trasie Płock-Gostynin; podzielony na dwie części przez wyspęo powierzchni 0,4 ha. Przezroczysta woda i infrastruktura turystyczna stwarzają dogodne warunki do uprawiania turystyki. Jezioro jest połączone przesmykiem z Jeziorem Ciechomickim

Lubieńskie – trzecie co do wielkości jezioro na obszarze województwa o zróżnicowanym brzegu. Wokół akwenu znajdują się przystanie oraz plaże.

Łąckie Duże - położone jest na obszarze strefy ochronnej Gostynińsko-Włocławskiego Parku Krajobrazowego w gminie Łąck. Ma charakter naturalnego zbiornika zaporowego. W 65% jezioro otaczają bory. Akwen stanowi raj dla wędkarzy

Przytomne Brzegi - jeziora są strome oraz częściowo porośnięte lasami. Jedne z najbardziej zasobnych w ryby, popularne wśród turystów.



Sumino - położone na wschód od Lucienia, w tej samej rynnie polodowcowej, co jeziora Lucieńskie i Białe, w 35% otoczone przez lasy. Położone w tej samej rynnie polodowcowej, co jeziora Lucieńskie i Białe, choć od nich mniejsze i płytsze, dzięki czemu szybciej się nagrzewa stwarzając warunki do kąpieli.

Szczutowskie - jeden z większych zbiorników naturalnych w województwie, cieszy się dużym powodzeniem wśród mieszkańców Warszawy, którzy mają tutaj swoje domki.

Urszulewskie - jezioro położone jest w odległości około 15 km na północny-zachód od Sierpca. Na środku jeziora znajduje się piaszczysta wyspa. Wschodni brzeg akwenu jest częściowo podmokły, natomiast zachodnią i południową stronę porastają lasy sosnowe. Linia brzegowa słabo rozwinięta.

Zdworskie - akwen powstał w podłużnym zagłębieniu, położony jest w połowie drogi z Gąbina do Łącka, w strefie turystyczno-rekreacyjnej w pobliżu wsi letniskowych, działek rekreacyjnych i pól biwakowych. Również doskonałe miejsce dla wędkarzy

Inne mniejsze jeziora to: w powiecie węgrowskim: jeziora Szumin i Kotło, w powiecie kozienickim: Kozienickie, Magnuszewskie, Czaple, w powiecie nowodworskim: Jezioro Dolne i Górnew Kazuniu Polskim, Jezioro w Pomocni i Jezioro Secymińskie. Na terenie powiatu ostrołęckiego istnieje wiele małych zbiorników wód stojących: starorzeczy i bagien, zwanych lokalnie „pulwami”, „chruścielami" lub "bielami". Największym z nich jest Bagno Karaska w gminie Kadzidło.

Z kilku istniejących kiedyś jezior pozostało śródleśne Jezioro Gogol w gminie Goworowo i przekształcające się w torfowisko Jezioro Serafin (dawniej zwane Krusko) w gminie Łyse.

W gminie Myszyniec w miejscowości Wykrot znajduje się zbiornik wodny oddany do użytku kilka lat temu. W powiecie sierpeckim znajduje się jezioro Bledzewskie, natomiast w powiecie mińskim znajdują się stawy „Gołębiówka” i „Skrzeki” pobierające wodę z rzeki Witkówki, staw „Rudka” - z rzeki Kostrzyń, staw „Ruda” i zalew „Marianka” - z rzeki Mieni, staw „Zawiesiuchy” - z rzeki Czarnej, staw „Długa Kościelna” - z rzeki Długiej, staw „Nowodwór”, „Lasomin” oraz staw „Stara Wieś” - z rzeki Sienniczki. W powiecie przasnyskim znajduje się natomiast Jezioro Rudno. W powiecie makowskim znajduje się zalew w Makowie Mazowieckim o powierzchni ponad 17 ha.

W powiecie radomskim znajduje się zalew Siczki w zlewni rzeki Gzówki oraz zbiorniki retencyjne Staw Górny, zlokalizowany w odległości 9 km od źródeł Zagożdżonki (gm. Pionki).

Jeziora, podobnie jak inne zbiorniki wodne w województwie mazowieckim, wpisane są w malowniczy krajobraz, dlatego też tak chętnie są odwiedzane przez turystów. Rozwijające się pośród nich usługi hotelarsko-gastronomiczne, baza noclegowa, powstawanie szlaków turystycznych i ścieżek są dodatkowym magnesem przyciągającym odwiedzających, nie wspominając już o zabytkach i kulturze Regionu.

Ważną funkcję pełnią ponadto zbiorniki zaporowe: Włocławski (znajduje się częściowo na terenie województwa mazowieckiego), Zegrzyński i Domaniów. Zbiorniki te oprócz roli ochronnej przed powodziami, są przede wszystkim weekendowym miejscem skupiającym amatorów windsurfingu oraz miejscem wypoczynku. Szczególnie popularny jest Zalew Zegrzyński, nie tylko ze względu na swoje walory przyrodnicze, ale również bliskość aglomeracji warszawskiej i zagospodarowanie miejscowości położonych wokół zalewu (punkty gastronomiczne, wypożyczalnie sprzętu wodnego, etc.).

2.2.1.5. Flora i fauna.

Lasy



Lasy mazowieckie zajmują ok. 22,7% powierzchni. Rozmieszczenie lasów jest nierównomierne. Najbardziej zalesiona jest północno-wschodnia część województwa, natomiast niska lesistość obejmuje północną i północno-zachodnią część.

Duże obszary zajmują Leśne Kompleksy Promocyjne. Ich zadaniami jest m.in. zachowanie naturalnych walorów leśnych, promocja gospodarki leśnej, wdrażanie proekologicznej polityki leśnej oraz ochrona przyrody. W wojewódzwie występują cztery takie kompleksy:

Puszcza Kozienicka, Lasy Gostynińsko-Włocławskie, Lasy Warszawskie, Puszcza Kampinowska.

Stan zdrowotności mazowieckich lasów jest uważany za dobry. Wpływ na to ma niewielka liczba usychających drzew, poprawa zadrzewień drzewostanów dębowych oraz niezbyt duże niszczenie lasów przez szkodniki.

W przeszłości województwo mazowieckie charakteryzowało się wysokim stopniem zalesienia. Bory i puszcze kolejno były niegdyś miejscem polowań, walk podczas II wojny światowej, a obecnie pełnią funkcję rekreacyjno-turystyczną dla mieszkańców województwa mazowieckiego i okolic.

Niestety prowadzona na tych obszarach intensywna gospodarka, karczowanie lasów, rozwój infrastruktury przemysłowo-budowlanej doprowadziło do zubożenia i niszczenia terenów leśnych. Dlatego podjęte zostały działania, mające na celu ochronę tych kompleksów przed dalszą degradacją.

Formy ochrony przyrody

Na przestrzenny system ochrony przyrody w województwie mazowieckim, który zajmuje powierzchnię około 41,24%, składają się: Kampinoski Park Narodowy, 9 parków krajobrazowych wraz z otulinami, 17613 rezerwatów przyrody, 29 obszarów chronionego krajobrazu, użytki ekologiczne, stanowiska dokumentacyjne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, pomniki przyrody oraz obszary NATURA 2000.

Niewątpliwie jedną z najwyższych form ochrony przyrody jest park narodowy, na którego obszarze ochronie podlega cała przyroda.

Kampinoski Park Narodowy to drugi co do wielkości park w Polsce, utworzony w 1959 roku, położony jest w sercu Niziny Mazowieckiej, w pradolinie Wisły. Jego powierzchnia wynosi 38,5 tys. ha, w tym 68 ha znajduje się poza granicami województwa mazowieckiego (Ośrodek Hodowli Żubrów w Smardzewicach k. Tomaszowa Mazowieckiego).

Tabela nr 12. Grunty należące do Kampinoskiego Parku Narodowego.

woj.

maz

owie

ckie Nazwa powiatu ha

warszawski zachodni 17 449

nowodworski 15 604

13 Niektóre źródła, np. Program Ochrony Środowiska Województwa Mazowieckiego podaje liczbę rezerwatów – 177. Liczba 176 natomiast jest podawana przez Instytut Ochrony Środowiska.



sochaczewski 5 423

woj.

łódz

kie

tomaszowski 68

Źródło: Na podstawie: Mapa turystyczna Kampinoski Park Narodowy, Wydawnictwo Compass.

Pod ochroną ścisłą znalazło się 4 638 ha (22 wydzielone obszary), wokół parku została wydzielona strefa ochronna (otulina), której powierzchnia wynosi 37 756 ha. Otulina ma na celu ochronę przyrody przed urbanizacją oraz przemysłem.

70% powierzchni Parku zajęta jest przez lasy, w których dominuje sosna, ponadto znaczny udział ma olcha występująca głównie na terenach podmokłych i bagiennych. Na krajobraz Parku składają się wydmy (najczęściej paraboliczne) oraz obszary bagienne.

Na terenie KPN oprócz walorów przyrodniczych znajdują się liczne zabytki architektury, cmentarze historyczne, miejsca pamięci narodowej czy ośrodki dydaktyczno-muzealne. Z myśląo turystach, miłośnikach przyrody i osobach fascynujących się historią II wojny światowej wytyczono szlaki turystyczne (piesze, narciarskie oraz rowerowe), które w pełni pozwolą zrozumieć specyfikę i walory turystyczno-krajoznawcze Parku.

Kampinoski Park Narodowy jest unikatowy z wielu względów. Po pierwsze jest położony w sąsiedztwie stolicy, dzięki czemu ma pozytywne oddziaływanie na jego środowisko naturalne, inną kwestią jest szybki dojazd, co jest ważne w przypadku wypadów jednodniowych. Ponadto bogactwo form krajobrazowych – bagna, wydmy oraz różnorodne siedliska leśne urozmaicają środowisko Parku, a tym samym stanowią atrakcje przyrodniczą. Park prezentuje bogatą ofertę dydaktyczną w postaci ścieżek przyrodniczych, map poglądowych, wydawnictw i folderów. W muzeum Puszczy Kampinoskiej znajduje się stała wystawa „Polskie Parki Narodowe”, cmentarz żołnierzy z 1939 roku oraz zabudowania etnograficzne. Tu prowadzone są lekcje przyrodniczo-muzealne, organizowane wystawy, warsztaty, pokazy zdjęciowe. Wspomniana oferta dydaktyczna oferowana jest przez Ośrodek Dydaktyczno-Muzealny im. J. i R. Kobendzów w Granicy. W skład ODM wchodzą: muzeum Puszczy Kampinoskiej, stała wystawa „Polskie parki narodowe" eksponowana w gablotach przed budynkiem muzeum, ścieżka dydaktyczna biegnąca skrajem najstarszego obszaru ochrony ścisłej „Granica", cmentarz żołnierzy Września 1939 r., zabudowania parku etnograficznego, parking z dwoma obozowiskami. Ponad to w Kampinoskim Parku Narodowym znajduje się Centrum Edukacjiw Izabelinie, które dysponuje salą audiowizualną, salą konferencyjną oraz miejscami noclegowymi (zielona szkoła). CE KPN organizuje lekcje i wycieczki terenowe, gry i zabawy ekologiczne dla dzieci, projekcje filmów i przezroczy, wystawy o tematyce przyrodniczej (fotografia, malarstwo, grafika), szkolenia i zajęcia warsztatowe. W bezpośrednim sąsiedztwie CE KPN znajduje się Gospoda „Kampinówka”, parking, polana wypoczynkowa, ścieżka edukacyjna oraz sieć szlaków pieszych. Na całym terenie Parku znajduje się 7 ścieżek dydaktycznych.

W otulinie Parku znalazły się obiekty godne uwagi odwiedzane nie tylko przez mieszkańcówregionu mazowieckiego, bowiem liczna grupę tych atrakcji odwiedzają Japończycy. Do obiektów tych zalicza się m.in. Muzeum Kolei Wąskotorowej oraz Muzeum Ziemi Sochaczewskiej i Pola Bitwy nad Bzurą w Sochaczewie, jak również dworek, pałac i dom urodzenia Fryderyka Chopinaw Żelazowej Woli.



Inną formę ochrony przyrody stanowią parki krajobrazowe, które zostały zaprezentowanew poniższej tabeli.

Tabela nr 13. Parki krajobrazowe województwa mazowieckiego.Nazwa Parku Charakterystyka

Bolimowski Został utworzony w 1986 roku na pograniczu województw łódzkiego i mazowieckiego. Powierzchnia Parku liczy 23 130 ha. Park tworzą pozostałości

dawnych puszcz: Bolimowskiej, Jaktorowskiej, Miedniewickiej i Korabiowskiej oraz dolina rzeki Rawki.

Na terenie Parku znajduje się 5 rezerwatów oraz zespół przyrodniczo-krajobrazowy Nieborów. Ponadto aleje zabytkowe, drzewa-pomniki przyrody, bobry w dolinie

Rawki i inne atrakcje. Wytyczone zostały trasy turystyczne: 15 ścieżek dydaktycznych oraz 5 szlaków turystycznych. Zainteresowani nie tylko walorami przyrodniczymi, odnajdą tu zabytki w postaci pałaców, dworków, przydrożnych

krzyży czy starych chałup.

Brudzeński Został utworzony w 1988 roku. Powierzchnia wynosi 3 171 ha, otulina zaś 4 397 ha. Położony na terenie gmin Brudzeń Duży i Stara Biała. W jego zasięgu znalazła się dolina dolnego biegu Skrwy Prawej wraz z kompleksami leśnymi Brwilno, Brudzeń, Sikórz oraz w północnej części Parku polodowcową rynną Karwosiecko-Cholewicką

z jeziorami Józefowskimi. Ze względu na procesy związane z ostatnim zlodowaceniem w Parku wytworzyła

się ciekawa rzeźba terenu. Niewątpliwie najpiękniejszym miejscem jest dolina Skrwy Prawej, w której znajdują się lasy grądowe. Na obszarze Parku znajdują się 3

rezerwaty i pomniki przyrody, wśród których na uwagę zasługuje: aleja lipowo-kasztanowa w Sikorzu, dąb w zabytkowym parku w Srebrnej oraz topola nad Wisłą

w Murzynowie. Przez rezerwat Sikórz biegnie ścieżka edukacyjno-przyrodnicza przygotowana do zajęć dla dzieci.

Chojnowski Został powołany w 1993 roku na obszarze gmin Piaseczno, Konstancin Jeziorna, Góra Kalwaria, Prażmów oraz Tarczyn. Zajmuje powierzchnię 6 796 ha, otulina 4 727 ha. Ochronie podlegają Lasy Chojnowskie, doliny rzeki Jeziorki i doliny

Wisły. W celu ochrony zbiorowisk leśnych utworzono 11 rezerwatów przyrody. Park może poszczycić się 142 pomnikowymi drzewami oraz głazem narzutowym. Wraz z

Mazowieckim Parkiem Krajobrazowym i Kampinoskim Parkiem Narodowym pełni ważną funkcję klimatotwórczą dla aglomeracji warszawskiej. W Parku występują

bory mieszane, z przewagą sosny (z udziałem dębu, brzozy, lipy). Na żyźniejszych glebach występują grądy, natomiast w dolinach rzek można spotkać fragmenty

lasów łęgowych. Dla turystów pragnących poznać walory turystyczne Parku wyznaczono siedem szlaków turystycznych oraz trasy dydaktycznych piesze i

rowerowe.

Gostynińsko-Włocławski Utworzony został w 1979 roku w Pradolinie Wisły. Powierzchnia wynosi 38 950 ha, otulina 14 195 ha. Zajmuje część dawnej Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej. Na

terenie Parku obszary wodne zajmują 3,5% powierzchni. Godne uwagi są jeziora – Gościąż oraz Rakutowskie. Przeważają tu bory sosnowe i mieszane, natomiast w dolinach rzek i jezior występują łęgi i olsy. Dla ochrony unikalnych wartości przyrodniczych, utworzono na obszarze Parku 13 rezerwatów. Aby realizować funkcję turystyczną stworzono infrastrukturę towarzyszącą w postaci 9 szlaków

turystycznych, ścieżek przyrodniczo-dydaktycznych, szlaków wodnych, tras rowerowych, ośrodków jeździeckich, pól namiotowych, kempingów, punktów

widokowych.

Górznieńsko-Lidzbarski Park został powołany w 1990 roku. Obejmuje 27764,3 ha i położony jest – pod względem administracyjnym - na pograniczu województw - kujawsko-pomorskiego,

warmińsko-mazurskiego i mazowieckiego. Usytuowany w całości na obszarze Zielonych Płuc Polski. Urozmaicona rzeźba terenu: wzgórza drumlinowe, kemowe i

ozowe, nisze źródliskowe, przełomowe odcinki rzek wpływają na atrakcyjność obszaru. Atrakcji dopełniają jeziora: Wielkie Leźno (86,2 ha), Górznieńskie (47 ha), Piaseczno, Czarny Bryńsk oraz jeziora Bryńskie Północne i Południowe. Istnieje tu



Nazwa Parku Charakterystyka

6 rezerwatów przyrody częściowo niedostępnych dla odwiedzających, 48 pomników przyrody, 2 głazy narzutowe oraz aleja dębowa. Atrakcją turystyczną jest

pomnikowy dąb bezszypułkowy (Dąb Rzeczypospolitej), liczący ok. 450 lat i mierzący 32 m i 622 cm obwodu. Dla turystów zostały przygotowane szlaki

turystyczne oraz ścieżki dydaktyczne.

Kozienicki Park został utworzony w 1993 roku, natomiast powiększony został w 2001 roku, jego powierzchnia stanowi 26 233,83 ha, otulina 36 009,62 ha. Położony jest

w środkowo-południowej części województwa. Najbardziej naturalne ekosystemy leśne znajdujące się na terenie Parku (z około 200 letnimi drzewostanami) zostały objęte ochroną jako rezerwaty przyrody. Obecnie istnieje 15 rezerwatów o łącznej

powierzchni 1267,92 ha. Przez Park poprowadzonych zostało 8 szlaków turystycznych (około 190 km). Do dyspozycji turystów są również gospodarstwa

agroturystyczne, domki kempingowe, pola namiotowe, hotele , schroniska młodzieżowe, baseny i kąpieliska.

Mazowiecki Utworzony został w latach 1986/87. Powierzchnia Parku wynosi 15 710 ha, otulina 7 992 ha. Obejmuje teren dzielnic warszawskich: Wawer i Wesoła oraz gmin: Józefów, Otwock, Wiązowna, Karczew, Celestynów, Kołbiel, Osieck, Sobienie Jeziory i Pilawa. Został utworzony w celu ochrony lasów i obszarów po prawej

stronie Wisły. Na jego obszarze znajduje się 9 rezerwatów przyrody, 50 pomników przyrody oraz ścieżki edukacyjne i szlaki uwzględniające nie tylko wartości

przyrodnicze, ale również kulturę i folklor. Ciekawostką jest fakt, że w okolicy Mazowieckiego Parku Krajobrazowego stwierdzono odkrycia archeologiczne (m.in.

znaleziska w Świdrach Wielkich oraz w okolicach wsi Całowanie) .

Nadbużański Powierzchnia jednego z największych parków krajobrazowych w Polsce wynosi 74 136, 5 ha, razem z otuliną 113 671,7 ha. Park usytuowany jest w środkowo –

wschodniej części województwa mazowieckiego i obejmuje lewobrzeżną część doliny Dolnego Bugu oraz fragment dolnej Narwi. Niewątpliwie najpiękniejszym walorem Parku jest dolina Bugu, na którą składają się plaże, starorzecza oraz

wysokie skarpy. Na terenie Parku zostały utworzone rezerwaty przyrody (florystyczne, ornitologiczne, krajobrazowe i torfowiskowe), ponadto wytyczone

zostały trasy turystyczne oraz ścieżki edukacyjno-przyrodnicze. Godny polecenia jest szlak Doliną Bugu o długości 140 km. W obrębie Parku znajdują się Lasy Łochowskie oraz Lasy Miedzyńskie, a w niedalekim sąsiedztwie pozostałości

Puszczy Sterdyńskiej i Puszczy Ceranowskiej. W okolicach znajdują się liczne kwatery, ośrodki wypoczynkowe, ośrodki kolonijne, schroniska młodzieżowe oraz pola namiotowe. Oprócz walorów naturalnych podziwiać również można zabytki

architektury wiejskiej (młyny, wiatraki) oraz dwory, kościoły i pałace.

Podlaski Przełom Bugu Park został powołany w 1994 roku, a jego głównym celem jest ochrona lewobrzeżnej doliny Bugu. Park zajmuje powierzchnię 30,904 ha, otulina 17,131 ha. Obszar jaki jest zajmowany przez Park to fragmenty doliny dolnego Bugu od

Terespola do rzeki Tocznej oraz lasy położone na wysoczyznach polodowcowych. Celem ochrony jest dolina Bugu. Jest to unikatowa ostoja ptasia o randze

europejskiej, zarówno w okresie lęgowym jak i migracji oraz zimowania. Na terenie Parku stwierdzono też występowanie ponad 765 gatunków roślin. Przez Park

przebiegają liczne szlaki turystyczne uwzględniające również wartości kulturowe i historyczne. W okolicy znajduje się baza noclegowa. Teren Parku należy do

krajowej sieci ekologicznej ECONET – Polska.

Źródło: Opracowanie PART S.A. na podstawie http://www.e-las.ovh.org oraz folderu Mazowieckie Parki Krajobrazowe.

W przygotowaniu jest projekt utworzenia Wiślańsko-Narwiańskiego Parku Krajobrazowegoo powierzchni ok. 43 400 ha, który będzie miał na celu zapewnienie ochrony szczególnych walorów przyrodniczych doliny środkowej Wisły i Narwi od Warszawy po Płock.

Parki krajobrazowe województwa mazowieckiego pełnią znaczącą rolę w rozwoju turystyki. Otwierają bramy nie tylko dla Regionu, coraz liczniej odwiedzane są przez mieszkańców innych


http://www.e-las.ovh.org/


województw oraz przez zagranicznych sąsiadów. Parki w większości posiadają infrastrukturę turystyczną, która pozwala na realizację wielu dyscyplin turystyki. W przyszłością należałoby się zastanowić nad promocją tych kompleksów poprzez wydawanie folderów, broszurek, map a nawet monografii. Istotnym elementem są trasy przebiegające przez te obszary. Ważne jest, by turysta po raz pierwszy odwiedzający park krajobrazowy, miał dostęp do różnorodnego przebiegu szlaków, by móc wybrać dla siebie odpowiedni wariant zwiedzania.

Parki krajobrazowe stanowią bogactwo Regionu. Dzięki temu, że są poddane prawu ochrony przyrody, nie są dewastowane i pełnią rolę rekreacyjno-wypoczynkową. Ich urozmaicona rzeźba terenu sprawia, iż każdy park jest wyjątkowy i jedyny w swoim rodzaju. Aleje zabytkowe, pomniki przyrody, sąsiedztwo cieków wodnych, kultura oraz folklor - to wszystko nadaje unikalny charakter.

Mazowiecka przyroda jest nie tylko chroniona przez parki krajobrazowe oraz park narodowy. Istotną rolę odgrywają również rezerwaty w liczbie 176, na obszarach których ochronie podlega fauna, flora oraz twory przyrody nieożywionej. Wykaz wszystkich rezerwatów przyrody znajduje się w załączniku nr 2.

W województwie mazowieckim występują różnorodne typy rezerwatów. Wpływ na to mają przede wszystkim uwarunkowania przyrodnicze siedlisk florystycznych, faunistycznych oraz geologicznych. Pod względem rodzajowym przodują rezerwaty leśne, ale nie brak też faunistycznych, będących ostoją wielu gatunków ptaków. W większości z nich została przygotowana infrastruktura paraturystyczna w postaci ścieżek turystycznych, kładek, wież obserwacyjnych, które mają na celu ułatwienie poznania tajników reliktów przyrody. Zostały utworzone w celu ochrony przyrody, jednocześnie służą wielu ośrodkom akademickim jako obiekty badań naukowych oraz w celach edukacyjnych.

Jednakże, aby rezerwaty stały się bardziej dostępne dla turystów należałoby usprawnić infrastrukturę oraz zająć się promocją tych obiektów poprzez różnego rodzaju działania marketingowe na rzecz turystyki przyrodniczej.

Inne formy ochrony przyrody stanowią obszary chronionego krajobrazu. Tereny te przeznaczone są głównie na rekreację. Ich głównym celem jest zabezpieczenie walorów przyrodniczych przed dewastowaniem. Na terenie województwa jest 29 obszarów chronionego krajobrazu, które w sumie zajmują powierzchnię 834 106,3 ha. Do obszarów tych zalicza się lasy, doliny rzek oraz użytki rolne.

Pozostałe formy ochrony przyrody to:

Użytki ekologiczne (1 816,7 ha powierzchni) Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe (5 134,9 ha powierzchni) Stanowiska dokumentacyjne (521,3 ha powierzchni) Pomniki przyrody (4 222 sztuk)

Z punktu widzenia ochrony przyrody ogromne znaczenie ma program ochrony przyrody NATURA 2000, którego celem jest zachowanie określonych typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków, uważanych za cenne i zagrożone oraz program CORINE (Coordination of Information on the Environment) stanowiący podstawę dla obszarów chronionych NATURA 2000. Polski Program CORINE zajmuje się gromadzeniem informacji dotyczących użytkowania ziemi, prowadzi inwentaryzację emisji zanieczyszczeń oraz sporządza opis bogactw przyrodniczych.

Na terenie województwa mazowieckiego pod program ten podlegają następujące obszary 14:

14 Szczegółowa charakterystyka obszarów znajduje się w załączniku nr 3.



SOO (SPECJALNE OBSZARY OCHRONY) zaproponowane zgodnie z Dyrektywą Siedliskową Rady Europy 92/43/EWG obejmuje faunę i florę (bez ptactwa):

1. Bagno Całowanie2. Baranie Góry3. Dąbrowa Radziejowska4. Dąbrowy Seroczyńskie5. Dolina Wkry6. Dolina Zwoleńki7. Kantor Stary8. Krogulec9. Łęgi Czarnej Strugi10. Olszyny Rumockie11. Ostoja Nadbużańska12. Puszcza Kampinoska13. Sikórz14. Wydmy Lucynowsko-Mostowieckie15. Pakosław16. Forty Modlińskie

OSO (OBSZARY SPECJALNEJ OCHRONY) zaproponowane zgodnie z Dyrektywą ptasią Rady Europy 79/409/EWG i mają na celu ochronę populacji ptaków występujących w stanie dzikim:

1. Dolina Dolnej Narwi2. Doliny Omulwi i Płodownicy3. Puszcza Biała4. Dolina Liwca5. Dolina Dolnego Bugu6. Dolina Pilicy7. Dolina Środkowej Wisły8. Małopolski Przełom Wisły9. Puszcza Piska10. Puszcza Kampinoska.

Inną formą ochrony przyrody jest program MaB (Man and Biosphere), który ma na celu ochronę naturalnych i półnaturalnych ekosystemów z unikalnymi gatunkami roślin oraz zwierząt. Obszary objęte tym programem mają służyć do realizacji badań ekologicznych, a także do prowadzenia monitoringu środowiskowego. Na terenie województwa pod program MaB podlega Rezerwat Biosfery Puszcza Kampinoska, której osobliwością jest występowanie brzozy czarnej.

Econet Polska to system obejmujący najlepiej zachowaną różnorodność biologiczną obszarów Europy. Do struktury sieci wchodzą obszary węzłowe oraz łączące je korytarze ekologiczne. W systemie tym znalazła się m.in. część gminy Gabin, lasy Mazowieckiego Parku Krajobrazowego oraz Parku Krajobrazowego Podlaski Przełom Bugu.

2.2.1.6. Podsumowanie.

Region mazowiecki zachował wiele charakterystycznych oraz naturalnych krajobrazów. Płaczące wierzby, lasy sosnowe, dywany łąk, spacerujące bociany, królewskie źródła, torfy i wydmy oraz nieuregulowane odcinki rzek stanowią pocztówkowe krajobrazy, które wyróżniają Region na tle innych części Polski i Europy.



Dzięki niepowtarzalnym widokom oraz pięknie przyrody województwo mazowieckie przyciąga coraz większe rzesze turystów. Ludzie uciekają od zgiełku i wrzawy wielkich miast, po to aby zaszyć się wśród zielonych łąk i mazowieckich lasów. Ta „ucieczka” z miast widoczna jest zwłaszcza podczas weekendów i świąt, wówczas to, szlaki licznie odwiedzane są przez pragnących obcowania z przyrodą.

Urozmaicona sieć hydrograficzna, doliny rzeczne, malownicze o dużym spadku skarpy są bogactwem krajobrazu. Niemal jak z bajki wyglądają wody regionu mazowieckiego płynące przez dziewicze tereny, lasy i puszcze. Mazowieckie rzeki stanowią raj dla wędkarzy, kajakarzy, a sztucznei zaporowe zbiorniki wodne dla amatorów deski surfingowej.

Ustanowienie obszarów chronionych dla aglomeracji warszawskiej i okolic ma duże znaczenie. Dzięki temu chroniona jest naturalna różnorodność biologiczna. Tu na uwagę zasługuje Kampinoski Park Narodowy ze swoją rozległą treścią przyrodniczą, kulturową i historyczną. Trzeba pamiętać, że Puszcza Kampinoska to nie tylko zasoby przyrodnicze. Podczas Powstania Styczniowego lasy kampinoskie były świadkiem walk Polaków z wojskami carskimi. Podczas II wojny światowej rozegrały się tu krwawe bitwy polskich armii „Poznań” i „Pomorze” z wojskiem niemieckim. Natomiast w Palmirach odbywały się egzekucje tysięcy Polaków. Na tych terenach działało zgrupowanie AK KAMPINOS, które niosło pomoc powstańcom Warszawy. Świadectwem tych krwawych dni są liczne mogły i cmentarze znajdujące się na terenie Puszczy Kampinoskiej. Z tego względu Park jest wyjątkowy - tu treść historyczna przeplata się z licznymi walorami przyrodniczymi co stanowi o jego wyjątkowości.

Zadaniem parków krajobrazowych, oprócz funkcji ochronnej fauny i flory, jest odciążenie od Kampinoskiego Parku Narodowego i skierowanie części ruchu turystycznego właśnie na ich obszary, równię piękne, ciekawe i dające możliwości różnych form wypoczynku.

Rezerwaty przyrody stanowią miejsca, na których występują relikty roślinności stepowej, wydmowej, torfowiskowej. Rzeki przepływające przez rezerwaty zachowały naturalny charakter i są świadectwem minionych epok. Tu natura została pozostawiona sama sobie i miejmy nadzieje, że obędzie się bez ingerencji człowieka.

Walory naturalne województwa mazowieckiego stanowią ważny element potencjału turystycznego Regionu. Ich przegląd pozwala wyciągnąć następujące ogólne, najważniejsze wnioski:

Mały jest stopień zalesienia Regionu, co – z punktu widzenia rozwoju turystyki aktywnej, zwłaszcza pieszej - może stanowić czynnik ograniczający. Jednak istniejące w Regionie obszary chronione są na tyle bogate i różnorodne, iż w pewnym sensie równoważą mały stopień zalesienia, dając duże możliwości uprawiania różnych form turystyki.

Zróżnicowanie środowiska naturalnego oraz dbałość o jego ochronę dają solidne podstawy do rozwijania turystyki edukacyjnej dzieci i młodzieży, turystyki krajoznawczej, agro i eko-turystyki.

Bogata sieć hydrograficzna stanowi bardzo ważny element budowania oferty turystycznej województwa, obecnie jednak wykorzystywanej w większym stopniu przez jego mieszkańców, nie turystów spoza województwa. Problemem jest jednak zły stan wód, głównie prowadzonych przez rzeki.

Rzeki Regionu: Wisła, Bug, Narew – niosą ze sobą treści związane z bogactwem i różnorodnością województwa w odniesieniu do jego historii. Stanowią ważny element integrowania walorów przyrodniczych i kulturowych.

Przenikanie się natury i kultury widoczne jest praktycznie w każdym zakątku województwa, a obszary atrakcyjne przyrodniczo, z uwagi na związki z historią Polską, stają się terenami rozwijania także turystyki kulturowej.

Dbałość o ochronę środowiska, obejmowanie ochroną kolejnych obszarów, realizowanie europejskich programów ochrony, pozwalają wierzyć, iż środowisko naturalne zostanie zachowane dla przyszłych pokoleń, a jego wykorzystanie turystyczne będzie racjonalne.



Niewykorzystane dla rozwoju turystyki pozostają ciepłe źródła, które mogą pełnić funkcję rekreacyjno-rehabilitacyjne. Powstanie obiektów rekreacyjnych z wykorzystaniem wód termalnych przyciągnęłoby rzesze turystów i jednocześnie stałoby się jedną z atrakcji Regionu. W chwili obecnej tego typu oferta jest rozwijana tylko na terenie Konstancina-Jeziornej.

Podsumowując, potencjał tkwiący w walorach naturalnych województwa mazowieckiego jest znaczący. Co ważne, dotyczy on województwa jako całości, a nie jego wybranych obszarów. Z punktu widzenia budowania zintegrowanego produktu turystycznego dla województwa, niezwykle istotne będzie łączenie go z potencjałem kulturowym.

Warto także podkreślić, iż już obecnie niektóre elementy potencjału województwa są z nim bezpośrednio kojarzone, stanowiąc nośnik informacji o nim. Należą do nich Kampinoski Park Narodowy oraz rzeki: Wisła – Królowa Polskich Rzek, Bug i Narew.

2.2.2. Potencjał kulturowy i jego znaczenie w rozwoju oferty turystycznej.

Potencjał kulturowy tworzą walory antropogeniczne, na które składają się wszelkiego rodzaju miejsca i obiekty zabytkowe, muzea dysponujące zbiorami o szczególnym znaczeniu lub świadczącymi o unikatowej historii i cechach kultury Regionu, wydarzenia i imprezy kulturalne, a także tradycje, obyczajowość i folklor świadczące o żywych korzeniach kultury lokalnej. Obszar jest atrakcyjny, gdy turysta dowiaduje się o tych walorach i ma możliwość zapoznania się z nimi. Chęć poznania stanowi obecnie bardzo ważny motyw podróżowania, jednak - wobec ogromnej oferty prezentowanej przez wszystkie miasta i regiony kraju - tylko pomysłowe i skuteczne wykorzystanie potencjału kulturowego pozwala zaistnieć i konkurować na rynku turystycznym.

Analizując walory kulturowe województwa mazowieckiego na potrzeby niniejszej Strategii wzięto pod uwagę walory, które odgrywają największą rolę w generowaniu ruchu turystycznego. Są to takie elementy, jak:

Główne cechy, charakter walorów kulturowych województwa. Potencjał jakościowy i ilościowy, w tym zabytków, muzeów i wydarzeń kulturalnych. Główne wyróżniki oraz najważniejsze atrakcje – tzw. perły turystyczne zabytków Regionu. Istotne elementy dotyczące walorów kulturowych, mające wpływ na atrakcyjność turystyczną

Regionu.

Należy zaznaczyć, że poniższy materiał nie ma na celu szczegółowego wymieniania wszystkich walorów antropogenicznych województwa. Jest to jedynie synteza najważniejszych potencjałów, które służą rozwojowi turystyki na omawianym obszarze.

Uwarunkowania historyczne, główne cechy, charakter walorów kulturowych województwa

Charakter i specyfika walorów antropogenicznych województwa są ściśle powiązane z historią obszaru. Sama nazwa Mazowsze jest nadal nieodkrytą tajemnicą. Obecne interpretacje zakładają rozbicie jej na dwa człony: „maz” i „wsze”. Drugi można połączyć ze słowem „vše” oznaczającym wieś lub osiedle. Co do pierwszego natomiast istnieją wśród znawców tematyki dosyć znaczne rozbieżności. Według jednych historyków jest to uszczypliwe przezwisko ówczesnych mieszkańców tych terenów, umazanych rolników orzących na bagiennych glebach. Inna teoria mówi o mazi, jako o smole wypalanej na tych terenach od czasów wczesnośredniowiecznych. Niezależnie od genezy oraz częstych zmian granic administracyjnych i kościelnych, przyjęła się jedna nazwa dla tego regionu: Mazowsze, a dla jej mieszkańców: Mazurzy. W średniowieczu zasiedlili oni pograniczne obszary Prus, zwane dziś Warmiąi Mazurami.



Stabilizacja osadnictwa nastąpiła na Mazowszu pod koniec VII wieku. Ożywiony rozwój gospodarczy zaznaczał się wówczas głównie w rejonie płocko-ciechanowskim. Podstawową jednostką polityczną było plemię, a z czasem powstały związki wieloplemienne. Pierwszą bardziej formalną jednostką na Mazowszu był archidiakonat w Grójcu, będący częścią diecezji poznańskiej. Powstał on wraz z utworzeniem w 1000 roku archidiecezji gnieźnieńskiej. Następnie utworzono diecezję płocką dla prawego brzegu Wisły. W XII wieku Mazowsze było krainą gęsto zaludnioną i bogatą, ustępując jedynie Krakowowi i Wrocławowi. Duże zasługi dla rozwoju Regionu położył Bolesław Krzywousty. Niestety w XIII na skutek najazdów Prusów, Litwinów i Jaćwingów granica przesunęła się na południe i została pozbawiona obrony. Wtedy właśnie Konrad Mazowiecki szukając pomocy w obronie Mazowsza przed pogańskimi Prusami sprowadził do Polski Zakon Najświętszej Maryi Panny, potocznie Krzyżaków i osadził ich na terenie księstwa. Początek XIII w. pod rządami Konrada to dla Mazowsza czas prosperity. Następne dekady to czas regresu (pomimo prób odbudowy), najazdów aż do połowy XIV w. Dla zacofania Mazowsza miał znaczenie również fakt, że pozostawało ono poza granicą państwa Kazimierza Wielkiego. Przełomem dla Regionu był kryzys społeczno-gospodarczy Europy w związku z epidemią dżumy. Na Mazowsze zaczęli napływać kupcy z Flandrii, Niemiec, Włoch, mieszkańcy miast i wsi, co znacznie przyspieszyło urbanizację ziem nad Wisłą. Rozwojowi Mazowsza towarzyszył jednak kolejny podział i różne koncepcje rozwoju i polityki zagranicznej.

Po inkorporacji Mazowsza do Korony powstały na terenie dawnych księstw trzy nowe województwa, w tym mazowieckie, największe, ze stolicą w Warszawie obejmowało swoim zasięgiem 22 572 km2 i miało 415 tysięcy mieszkańców. W XVI i w pierwszej połowie XVII wieku Mazowsze przeżywało fantastyczny rozwój, znaczenie zyskały takie miasta jak Pułtusk, Rawa, Sochaczew, Łowicz, Łomża, Przasnysz, Mława, Ostrów i inne. Najbardziej dynamiczne zmiany dotknęły jednak Warszawę – stała się stolicą oraz gospodarczym i prawno-administracyjnym centrum Polski.

Ten dobry okres w historii Mazowsza został przerwany przez „potop szwedzki” w 1655 r. 30% miast uległo kompletnemu zniszczeniu, wieś mazowiecka została kompletnie zniszczona. W efekcie nastąpiły duże ruchy migracyjne i zasiedlono np. Puszczę Kurpiowską.

Kolejne dekady to lata na przemian upadków i rozwoju. Pomimo tego udało się pobudzić rozwój gospodarczy, powstawały nowe miasta. Warszawa stała się największym ośrodkiem miejskim w Polsce, z rosnącą liczbą ludności, rozwijającym się handlem, przemysłem, szkolnictwem. Rozwój miasta miał duży wpływ na rozwój całego Mazowsza, podobnie jak w następnych stuleciach.

W efekcie rozbiorów większa część Mazowsza dostała się pod panowanie pruskie, co zaowocowało spadkiem liczby ludności i wyprowadzeniem kapitału. Następnie w początkach XIX w. Mazowsze przeszło pod panowanie rosyjskie w wyniku wojen toczonych przez Napoleona. Lata po Kongresie Wiedeńskim cechuje rozwój Mazowsza, czego dowodem jest wzrost liczby ludności o ponad 30%.

Uporządkowano układ przestrzenny, w miastach wprowadzono zakaz budowy nowych domów bez zatwierdzonych planów, zaczęto na wielką skalę budować domy murowane. Rozwijały się rzemiosło, handel, kultura i sztuka, wybudowano pierwszą w Polsce drogę bitą – z Warszawy do Terespola. W wyniku nieudanego Powstania Listopadowego władzę na ziemiach Mazowsza przejął namiestnik, feldmarszałek rosyjski Iwan Paskiewicz, który był bezwzględnym realizatorem wrogiej polityki cara Mikołaja I wobec narodu polskiego. Mimo tego, w latach 40. i 50. XIX wieku Warszawai Mazowsze rozwijały się gospodarczo: na znaczeniu zyskały przemysły: metalowy, gorzelniczy, cukrowniczy, włókienniczy i młynarski. Postępowała budowa kolei żelaznej. Restrykcje zaostrzyły sięw wyniku nieudanego Postania Styczniowego. Aż 66 z 99 miast zostało pozbawionych praw miejskich. Zła sytuacja w kraju nie przeszkadzała jednak Warszawie rozwijać się – w latach 1868 – 1908 ludność stolicy wzrosła z 206 do 896 tysięcy.

I wojna światowa przyniosła Mazowszu ogromne zniszczenia za sprawą prowadzonej przez Rosjan polityki spalonej ziemi. Zniszczonych zostało wiele wsi, miast, a także elementów infrastruktury, jak mostów, dróg itp.; w głąb Rosji przymusowo wysiedlono ok. 300 tysięcy osób. Mazowsze w 1918 r.



po odzyskaniu niepodległości było zniszczone i biedne. W 1920 r. Mazowsze,a szczególnie stolica przeżyła również kolejną wojnę polsko-bolszewicką, która jednakże przyspieszyła proces integracji społecznej. Po walkach nastąpiła kolejna w historii Regionu odbudowa. W skład nowego województwa weszła większość ziem historycznego Mazowsza, wśród nowych 23 powiatów brakowało jedynie ostrołęckiego i ostrowskiego. Dwudziestolecie międzywojenne to prężny rozwój przemysłu w aglomeracji warszawskiej. Znaczną koncentrację tego sektora zaobserwować można było w Pruszkowie. Znajdowały się tam 22 zakłady przemysłowe zatrudniające 5789 robotników oraz aż 663 zakłady handlowe i rzemieślnicze. Pruszków należy zdecydowanie zaliczyć do najlepiej rozwijających się miast Mazowsza tamtych czasów. Do tego grona zaliczamy również Żyrardów, Skierniewice, Siedlce, Ostrów Mazowiecką, Łowicz, Gostynin, Gąbin, Brok i Mławę.

Po raz kolejny dramatyczne zdarzenia wystąpiły na Mazowszu, podobnie jak w całej Polsce podczas II wojny światowej. Okupacja była bardzo uciążliwa, zlikwidowano województwo warszawskie, jego ziemie podzielono między Generalne Gubernatorstwo i Prusy Wschodnie. Największe straty, jakie poniesiono to straty wśród ludności cywilnej. Z samej Warszawy wysiedlono około 650 tysięcy osób,w czasie powstania zginęło 250 tysięcy, a w Getcie 500 tysięcy. Powstańców, którzy przeżyli uwięziono w Oświęcimiu i innych obozach na terenie Niemiec.

Po zakończeniu wojny przed społeczeństwem stanęło poważne zadanie odbudowy stolicy, która była zburzona w 85%. Wzniesienie i rozbudowa miasta była ogromnym osiągnięciem nie tylko Warszawiaków, ale również mieszkańców Mazowsza i całej Polski. Do największych zakładów Regionu wybudowanych w tamtych czasach należy zaliczyć FSO na Żeraniu, Hutę Warszawa, Petrochemięw Płocku, Zakłady Celulozowo-Papiernicze w Ostrołęce, Zakłady Mięsne w Sokołowie, Zakłady Mleczarskie w Węgrowie i Mławie. W 1975 roku, w wyniku zmiany podziału administracyjnego Polski, na terenie Mazowsza stworzono województwa z siedzibami w Warszawie, Płocku, Ciechanowie, Ostrołęce, Siedlcach i Skierniewicach. Kolejna zmiana została wprowadzona w 1999 roku, kiedy stworzone zostało województwo mazowieckie w obecnej postaci15.

Szczególna cecha walorów turystycznych województwa mazowieckiego wiąże się z istnieniem na jego obszarze Miasta Stołecznego Warszawy. Jest ono, wraz z bezpośrednim zapleczem otaczających go miejscowości, największą w Polsce aglomeracją, centrum politycznym, biznesowym i komunikacyjnym, przyciągającym codziennie, z racji swojej roli politycznej i gospodarczej, a także dramatycznej historii, znaczną liczbę osób z zagranicy i z obszaru całej Polski. Ma, więc ogromny, w Polsce porównywalny tylko z Krakowem, Gdańskiem, Poznaniem i Wrocławiem potencjał kulturowy i turystyczny - dotąd tylko częściowo wykorzystany. Kontrastują z tym cechy antropogeniczne Regionu mazowieckiego. Jest ono bowiem krainą, w której dominują małe miasta i tereny wiejskie, położone wśród znaczących bogactw przyrody, których atrakcje dla turystyki wiążą się przede wszystkim z wartościami rustykalnymi, przeciwstawnymi tym, które oferuje miasto. Granice administracyjne obecnego województwa mazowieckiego nie są przy tym identyczne z granicami historycznymi Mazowsza. Części północne Regionu, ongiś rdzennie mazowszańskie (łomżyńskie) znalazły się, w wyniku ostatniej reformy administracyjnej, w województwie podlaskim, natomiast w granicach województwa znajdują się na wschodzie powiaty historycznego regionu podlaskiego oraz na południu kilka powiatów, historycznie związanych z regionem świętokrzyskim i Małopolską. To zróżnicowanie (podobnie jak w innych przypadkach jednorodność) może być jednak atutem wykorzystywanym jako ważny element potencjału turystycznego.

Z kolei stołeczność Warszawy i jej cechy centrum dla całego kraju powodują, że poza granicą województwa znajdują się turystyczne obiekty historycznie ściśle z nim związane. Przykładem mogą być zespoły pałacowe w Nieborowie i Radziejowicach, będące wiele lat filiami instytucji warszawskich, historycznie i kulturowo mające ścisłe więzi z Warszawą. Jednocześnie znane jest również współczesne oddziaływanie środowisk warszawskich na kreowanie marki niektórych miejscowości spoza obszaru województwa. Przykładem mogą być Kazimierz Dolny n/Wisłą, Zakopane czy wsie rybackie Krzyże 15 Historia obszaru została opracowana na podstawie oficjalnej strony internetowej Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego www.mazowieckie.pl


http://www.mazowieckie.pl/


i Karwica nad Jeziorem Nidzkim na Mazurach, których pozycja na rynku turystycznym wykreowana została przez stałe zainteresowanie środowisk twórczych stolicy. Zarówno zespoły „nadgraniczne”, jaki te posiadające markę zbudowaną przez społeczność stolicy, powinny być uwzględnione i wykorzystane jako przykłady w budowaniu Strategii dla Województwa. Mogą, bowiem także być istotnym elementem kształtowania koncepcji produktu turystycznego.

Wspomniana dwoistość regionu mazowieckiego, aby mogła być wykorzystana, a obraz całości niezamazany równaniem zgoła nieporównywalnym potencjałem wartości kulturowych, powinna być uwzględniona w audycie turystycznym. Dlatego został on przedstawiony w trzech podrozdziałach:

A. Warszawa w granicach aglomeracji.

B. Region mazowiecki na obszarze powiatów i gmin.

C. Elementy i walory przydatne dla wspólnego produktu turystycznego Warszawy i regionu mazowieckiego.

2.2.2.1. Warszawa w granicach aglomeracji.

Potencjał jakościowy i ilościowy, w tym z abytków, muzeów i wydarzeń kulturalnych Warszawa - stolica Polski, postrzegana jest jako korzystne miejsce dla biznesu, z licznymi

hotelami i znakomitą kuchnią, w niewielkim stopniu jako miejsce turystyki kulturowej16. Tymczasem kulturowy potencjał Warszawy jest unikalny, choć w niewielkim stopniu wykorzystany. Warto również zaznaczyć, iż potencjał kulturowy Warszawy ściśle łączy się z potencjałem naturalnym, który z tego powodu został ujęty w niniejszym rozdziale. Obejmuje on następujące zespoły miejsc, instytucji i potencjalnych treści:

1.Trakt Królewski17.Warszawskie historyczne centrum to prawdziwy ewenement. Zniszczone całkowicie w trakcie II

wojny światowej zostało odbudowane, a jego część - Stare Miasto, w uznaniu kunsztu polskich konserwatorów, znalazło się przed 26 laty na Światowej Liście Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego UNESCO, jako jedyny nieautentyczny, a w pełni zrekonstruowany obiekt. 18 Po wojnie odbudowano cały „Trakt Królewski”, czyli drogę, którą podążali polscy królowie z Zamku Królewskiego przy Starym Mieście do letniej rezydencji w Wilanowie. Osobliwością warszawskiej drogi królewskiej jest 60 pałaców magnackich usytuowanych nad skarpą warszawską, 7 rezydencji władców (unikat w skali Europy), wspaniałe ogrody jak łazienkowski i wilanowski, uwiecznione na obrazach Bernarda Belloto (Canaletto) w końcu XVIII wieku.

Wzdłuż Traktu funkcjonują też największe muzea polskie, takie jak Zamek Królewski, Muzeum Narodowe, Muzeum Wojska Polskiego, Muzeum Łazienki Królewskie, Muzeum - Wilanów, Państwowe Muzeum Etnograficzne, Państwowe Muzeum Archeologiczne oraz kilka nieco mniejszych, aleo znacznych możliwościach tworzenia atrakcyjnej oferty jak Muzeum Chopina, Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, Muzeum Literatury, Muzeum Marii Curie-Skłodowskiej, a także zespoły wyższych uczelni – Uniwersytetu Warszawskiego i Akademii Sztuk Pięknych, teatry: Teatr Wielki Opera, Teatr Narodowy i Teatr Polski oraz Filharmonia Narodowa. Trakt był świadkiem najważniejszych wydarzeń

16 Roli i znaczeniu Warszawy został poświęcony rozdział 5.17 Traktowi Królewskiemu są poświęcone następujące opracowania: Audyt turystyczny Traktu Królewskiego, Konsorcjum Projektowe PART S.A. i Res Consulting, Warszawa 2004; Program rozwoju produktu turystycznego Trakt Królewski, Konsorcjum Projektowe PART S.A. i Res Consulting, Warszawa 2004; Strategia rozwoju Narodowego Produktu Turystycznego Miasta Stołecznego Warszawy „Trakt Królewski” do roku 2013; Konsorcjum Projektowe PART S.A. i Res Consulting, Warszawa 2004; Koncepcja zintegrowanej oferty/wspólnego kalendarza wydarzeń kulturalnych oraz masowej imprezy wizerunkowej Warszawy, Smit i Smit Consulting; 18 Na podstawie www.turystyka.mazovia.pl


http://www.turystyka.mazovia.pl/


dziejów Polski ostatnich trzech stuleci, przy nim znajdują się najważniejsze instytucje polityczne - siedziba Prezydenta RP, siedziba Sejmu, siedziba Rządu RP i jest w rezultacie miejscem większości współczesnych inicjatyw, imprez i uroczystości o znaczeniu ogólnopolskim i lokalnym. Zawiera się w tym istotny potencjał dla kreowania wydarzeń i stałych imprez o znacznym potencjale dla kreacji produktu turystycznego.

2. Układy urbanistyczne i kulturowo-przyrodnicze.a. Historyczne centrum Warszawy

Na Trakcie Królewskim wyróżnić można kilka jednostek obszarowych o odrębnych cechach urbanistycznych, ukształtowanych historycznie, których cechy zarówno antropogeniczne jak i kulturowe mają istotne znaczenie dla organizacji ruchu i kształtowania produktu turystycznego.

Są to:

Cytadela i otaczające ją dzieła militarne (w skali aglomeracji także sieć fortów dawnej twierdzy Warszawa), Stare i Nowe Miasto - obszar pierwotnego miasta średniowiecznego wraz z otuliną obejmującą Pałac i Park Krasińskich i Arsenał.

ul. Krakowskie Przedmieście z Placem Piłsudskiego i Ogrodem Saskim. ul. Nowy Świat. Aleje Ujazdowskie wraz z Łazienkami Królewskimi i Belwederem. Pałac Wilanowski wraz z Parkiem Morysińskim i otoczeniem.

Każdy z wyodrębnionych obszarów obejmuje różne zabytki architektury, pomniki i instytucje, jednakże każdy z nich to także odmiennie ukształtowany fragment przestrzeni miejskiej, powstałej w różnym czasie, mającej odrębne cechy i walory krajobrazu kulturowego istotne dla projektowania oferty turystycznej. Do wartości tych należą również walory urbanistyczne - ciągi ulic, place wraz z pomnikami i elementami małej architektury. Zachowanie, odnowienie, niekiedy restytucja istniejących niegdyś elementów przestrzeni miejskiej Traktu Królewskiego jest warunkiem atrakcyjności produktu turystycznego.b. Rzeka Wisła19

Rzeka stanowi oś miasta, wzdłuż której następował rozwój historyczny stolicy. Bezpośrednie, bliskie położenie wzdłuż skarpy, na której miasto rozwija się (na osi północ-południe) sprawia, że rzeka mogłaby być znakomitym elementem produktu turystycznego. Przykładem wielu krajów europejskich, na Wiśle mogłaby skutecznie funkcjonować np. żegluga biała, restauracje i hotele pływające, nabrzeże natomiast mogłoby służyć jako miejsce organizacji bulwarów spacerowych z bogatą ofertą ogródków kawiarnianych i innych. Przykładem takiego wykorzystania atrakcyjności rzeki przepływającej przez miasto mogą być: Budapeszt, Praga, Paryż czy Londyn.

Skuteczne budowanie produktu turystycznego wzdłuż rzeki utrudnia obecnie nieregularny poziom wód, który istotnie ogranicza żeglugę oraz brak bezpośredniego kontaktu miasta z rzeką. Zanik gospodarczego znaczenia Wisły w ciągu ostatnich dwóch stuleci sprawił, ze w przeciwieństwie do sytuacji w końcu XVIII wieku (co widoczne jest na obrazach ukazujących Warszawę tego czasu) teren między rzeką i koroną skarpy stracił atrakcyjność dla działalności gospodarczej. Z drugiej strony, brak zainteresowania władz miasta w okresie powojennym zagospodarowaniem rzeki oraz terenu nadbrzeża Wisły i odcięciem rzeki pasmem drogi szybkiego ruchu nie tworzy dobrych warunków podejmowania inicjatyw na tym terenie. Tunel wzdłuż nabrzeża (1 km) stwarza szansę zmiany tej sytuacji. Na tym miejscu powstaje Centrum Nauki i Techniki „Kopernik”, inwestycja uniwersytetu i miasta, które stanie się wielką atrakcją turystyczną Warszawy. Nowy budynek Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego już obecnie jest przedmiotem wielkiego zainteresowania i ikoną architektury warszawskiej.

19 Jak wspomniano rzeka Wisła, z uwagi na swoje funkcje gospodarcze, kulturotwórcze oraz wartości symboliczne, jest ujęta w tym rozdziale jako niezwykły element kulturowego krajobrazu miasta



Również praski brzeg rzeki zawiera znaczny, niewykorzystany potencjał turystyczny. Nad rzeką, naprzeciw ZOO, znajduje się miejsce, dzisiaj całkiem zaniedbane, z którego można zobaczyć i podziwiać panoramę zabytkowej Warszawy; z tego miejsca malował ją Canaletto. Jego zagospodarowanie dałoby kolejne, atrakcyjne miejsce dla turystów przyjeżdżających do Stolicy.

Kolejnym bardzo atrakcyjnym, choć całkiem zaniedbanym miejscem wschodniego brzegu Wisły, jest Port Praski, którego właściwe zagospodarowanie pod względem turystycznym stworzyłoby ogromną atrakcję tego miejsca (po zachodniej stronie takim niewykorzystanym terenem jest Port Czerniakowski). Realizacja planów związanych z budową stadionu narodowego na EURO 2012 pozwoliłaby stworzyć atrakcję turystyczną na kolejnym odcinku wybrzeża rzeki.

Wisła jest więc istotnym elementem miasta o znacznych i nie wykorzystanych walorach naturalnych i kulturowych, mogących uatrakcyjnić ofertę miasta dla mieszkańców i turystów.c. Skarpa wiślana20

Kolejnym przykładem waloru naturalnego, pośrednio wpływającego na podniesienie wizualnej atrakcyjności miasta, będącego istotnym elementem krajobrazu kulturowego jest skarpa wiślana lewego brzegu Wisły. Obecnie zabudowa skarpy wiślanej tworzy z jednej strony panoramę miasta, niezwykle rzadki w Europie, atrakcyjny i w niewielkim stopniu przekształcony wizerunek miasta, z drugiej całkowicie niewykorzystaną trasę turystyczną wzdłuż zaplecza Traktu Królewskiego od ul. Górnośląskiej do Cytadeli Warszawskiej. Krawędź skarpy wiślanej jest w Warszawie bardzo nieregularna, co potęgowane jest głębokimi wąwozami, które ją przecinają. Z tego powodu każdy obiekt powstający na skarpie musiał być indywidualnie zaprojektowany i dopasowany do konkretnej sytuacji terenowej. Skarpa pomiędzy Zamkami Ujazdowskim i Królewskim to tereny w przeważającej części parkowo-ogrodowe, z rzadka poprzecinane enklawami zabudowy mieszkaniowej, dochodzącej do samej skarpy, jak na przykład w rejonie Górnośląskiej, Smolnej, Tamki, Bartoszewicza, Karowej i Bednarskiej. Największym obszarem parkowym jest odcinek skarpy w miejscu dawnych ogrodów księcia podkomorzego Kazimierza Poniatowskiego, czyli prawie od ulicy Górnośląskiej i prawie do alei Trzeciego Maja (rejon Muzeum Wojska Polskiego). Na odcinku skarpy od zamku Ujazdowskiego do zamku Królewskiego ulokowane są prestiżowe obiekty (w tym państwowe), takie jak siedziba parlamentu RP przy ul. Wiejskiej, rezydencja Prezydenta RP przy Krakowskim Przedmieściu 46/48, kompleks budynków Muzeum Narodowego oraz Muzeum Wojska Polskiego przy alei Trzeciego Maja, Uniwersytet Warszawski przy Krakowskim Przedmieściu 26/28, siedziba Stowarzyszenia Architektów Polskich przy ulicy Foksal 1/3, Muzeum Ziemi przy Alei Na Skarpie, siedziba Giełdy przy ulicy Książęcej, Państwowa Wyższa Szkoła Muzyczna przy ulicy Okólnik oraz siedziba Towarzystwa im. Fryderyka Chopina w Zamku Ostrogskich przy ulicy Tamka. O uroku skarpy decydują zarówno prestiżowe instytucje i ich budynki, jak też relikty dawnych czasów w postaci gospodarstwa ogrodniczego Zgromadzenia Sióstr Szarytek przy ulicy Tamka, zabudowania gospodarcze Klasztoru Sióstr Wizytek czy ogrody Klasztoru Ojców Karmelitów przy Krakowskim Przedmieściu, a także całkowicie zapomniane relikty, jak np. resztki Panoramy i toru na Dynasach czy panoramy, a później teatru przy ulicy Karowej, które także mogłyby znaleźć wykorzystanie jako miejsca historycznie związane z kultura 20-lecia międzywojennego.

W okresie międzywojennym fenomen skarpy wiślanej dostrzeżony został m.in. przez prezydenta Stefana Starzyńskiego, który zainicjował budowę wzdłuż niej ciągu spacerowego nazwanego aleją Na Skarpie. Powrócono do tej inicjatywy po II wojnie, w okresie kilku dziesięcioleci zrealizowano ciąg spacerowy wzdłuż skarpy od Zamku Ujazdowskiego do Zamku Królewskiego. Obejmuje on najpiękniejszy odcinek śródmiejskiej skarpy. Można też założyć, iż w przypadku kontynuacji działań rewitalizacji Traktu Królewskiego, Warszawa może uzyskać unikalny szlak rekreacyjny i turystyczny. d. Praga

20 J.w.



Dzielnica na wschodnim brzegu Wisły, której osią komunikacyjną jest ul. Targowa, nie zniszczona w czasie wojny, ale zaniedbana po wojnie, stała się w ostatnich latach modna i atrakcyjna zarówno jako dzielnica mieszkaniowa, jak i ważne centrum kulturalne. W odremontowanych kamienicach i budynkach poprzemysłowych znajdują miejsce wyższe uczelnie (Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej i inne), galerie artystyczne, ośrodki kultury i kluby jak np. Zespół Koneser i Fabryka Trzciny. Również kwartał między ulicą Stalową i Inżynierską (z zajezdnią tramwajów z XIX wieku i ulicą Małą, na której kręcono film R. Polańskiego „Pianista”) zaczyna pełnić podobne funkcje. Dalsza rewitalizacja tej dzielnicy spowoduje, że stanie się ona ważnym terenem turystyki miejskiej.e. Pole Mokotowskie i Biblioteka Narodowa

Miejscem wypoczynku i rekreacji istotnym dla mieszkańców Warszawy, ale i dla turystów z zewnątrz jest Pole Mokotowskie, historyczne miejsce parad wojskowych, obecnie znaczny obszar parkowy na pograniczu Mokotowa i Ochoty. Ważnym elementem jest fakt funkcjonowania na obszarze Pola zespołu budynków Biblioteki Narodowej, największej, nowoczesnej biblioteki w Polsce, placówki udostępniającej zbiory licznym zainteresowanym.f. Ochota

Niezwykle interesującym obiektem, w niewielkim stopniu promowanym i rzadko odwiedzanym są Filtry Warszawskie, dzieła Lindleya z końca XIX wieku. Ich stan zachowania i unikatowość techniczna sprawia, ze mogłyby być wpisane na światowa listę dziedzictwa technicznego. Filtry wprawdzie nie mogą być zwiedzane masowo, ale mogą być niezwykle interesującą ofertą ekskluzywną dla wielu osób z biznesu i turystów szukających unikalnych atrakcji.g. Wola

Na Woli znajduje się rozległy obszar cmentarzy warszawskich, obszarów zieleni i wspaniałych pomników, reprezentujących wszystkie główne wyznania i kościoły RP. Główny cmentarz - Stare Powązki - stanowią wspaniały zespół zabytkowy, obok znajdują się cmentarz wojskowy, cmentarze żydowski, tatarski, karaimski, cmentarze ewangelickie obrządu augsburgskiego i reformowanego. Na wszystkich znajdują się groby i pomniki postaci historycznych, osób zasłużonych dla kultury, polityków, a także kwatery poległych w czasie kampanii wojennych i powstańczych. Odwiedziny cmentarzy mogą mieć znaczenie dla wielu przyjeżdżających do Warszawy, szczególnie w okresie 1 listopada i rocznic związanych z walką o niepodległość.

Za Starymi Powązkami i cmentarzem luterańskim znajduje się zaznaczone symbolicznie pole elekcyjne, gdzie stała słynna szopa i gdzie wybierano królów polskich. Teren ten mógłby być zaaranżowany dla celów ekspozycyjnych i obchodów związanych różnymi historycznymi wydarzeniami Warszaw. Gospodarzem mogłoby być stowarzyszenie powołane dla ochrony tego miejsca, a organizatorem imprez np. Muzeum Historyczne m.st. Warszawy.

h. Architektura i dzieła plastyki współczesnej

W Warszawie funkcjonują dwie instytucje państwowe prezentujące współczesną sztukę plastyczną - Centrum Sztuki Współczesnej na Zamku Ujazdowskim i Zachęta, mające znaczne sukcesy jako centra krzewienia sztuki, choć ich publiczność jest elitarna. Działa też kilka galerii prywatnych i pozarządowych (Foksal, Nowy Foksal, niektóre galerie grafiki). Kolejnym ważnym ogniwem będzie Muzeum Sztuki Współczesnej (róg Marszałkowskiej i Świętokrzyskiej), którego budowa powinna zakończyć się w 2012 roku. Znacząca pozycja polskich twórców w sztuce nowoczesnej pozwala widzieć w tym znaczny potencjał przyciągający publiczność z kraju i z zagranicy.

Istnieje on również, choć zgoła niewykorzystywany, w architekturze socrealizmu. Są to np. Pałac Kultury i Nauki, układ urbanistyczny zaplecza Nowego Światu, plac Konstytucji czy plac Hallera



na Pradze. Wszystkie te budowle i układy urbanistyczne umiejętnie eksponowane stanowią i stanowić będą znaczny potencjał dla tworzenia produktu turystycznego.

3. XIX i XX wiek - instytucje, muzea, zabytki i miejsca pamięci.Powstania narodowe w XIX wieku, Powstanie w Gettcie i Powstanie Warszawskie w 1944 roku,

a także inne wydarzenia polityczne ostatnich 200 lat stanowią, że Warszawa jest szczególnym miejscem pamięci, z którym wiąże się ściśle turystyka nastawiona szczególnie na odwiedzanie miejsc z tymi wydarzeniami związanych. Znajdują się one na obszarze całej Warszawy i można je podzielić następująco:

muzea, pomniki, miejsca pamięci.

Do najciekawszych muzeów należy zaliczyć Muzeum Powstania Warszawskiego, Muzeum X Pawilonu na Cytadeli, Muzeum na Pawiaku, Muzeum w Al. Szucha, Muzeum Katyńskie na Czerniakowie, Muzeum Niepodległości, Muzeum Wojska Polskiego. Bardzo interesującym muzeum, atrakcyjnym dla potencjalnego turysty z Polski i zagranicy jest Muzeum Azji i Pacyfiku, eksponujące niewielkie wystawki w różnych miejscach Śródmieścia. Placówka ta, w sytuacji zainteresowania Azją, mająca zbiory atrakcyjne w skali europejskiej, praktycznie od momentu powstania w latach 70-tych nigdy nie pokazywane, miałaby szanse stać się wielkim hitem na mapie muzealnej Warszawy po uzyskaniu własnego obiektu i nowoczesnej ekspozycji.

Do najważniejszych Pomników należą: Grób Nieznanego Żołnierza, Pomnik Armii Krajowej, Bohaterów Getta, Powstania Warszawskiego, Umschlagplatz, Barykada Września, Poległym i Pomordowanym na Wschodzie, Monte Cassino oraz liczne pomniki poświęcone postaciom historycznym.

Miejsca Pamięci to zarówno te dotyczące osób, jak grób ks. Popiełuszki na Żoliborzu, jak i bardzo liczne tablice poświęcone zamordowanym w czasie II wojny światowej (imienne oraz dedykowane bezimiennym ofiarom), a także cmentarze historyczne (zespół cmentarzy na Powązkach).

Powstałe w 2004 roku Muzeum Powstania Warszawskiego na Woli, z uwagi na znaczenie powstania dla pamięci mieszkańców Warszawy i nowoczesność przekazu, należy do najczęściej odwiedzanych placówek muzealnych. Zwiększenie zainteresowania innymi placówkami nastąpi wrazz ich modernizacją. Niewątpliwie więc jest to szczególny segment pamięci zbiorowej, który powinien stanowić istotny element Strategii turystycznej związanej z Warszawą i regionem mazowieckim.

W latach 2010-2012 Warszawa wzbogaci się o cztery znaczące placówki, których atrakcyjność dla budowy produktu turystycznego powinna być wzięta pod uwagę jako potencjalne hity turystyczne. Są to trzy muzea: Muzeum Historii Żydów Polskich, Muzeum Sztuki Nowoczesnej, Muzeum Fryderyka Chopina (otwarte zapewne na 200-lecie urodzin kompozytora) oraz jedna instytucja z ekspozycjamii programem o szczególnej atrakcyjności, a mianowicie Centrum Nauki Kopernik na Powiślu. Wszystkie programy, trasy turystyczne i koncepcje promocji powinny wziąć pod uwagę tę perspektywę.

Równie istotne w kontekście rozwoju turystyki kulturowej będzie Muzeum Historii Polski, którego akt powołania i statut podpisał 2 maja 2006 roku w Warszawie na Zamku Królewskim Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Otwarcie muzeum planowane jest mniej więcej na lata 2008–2010, jego siedziba ma mieścić się w odbudowanym Pałacu Saskim przy placu Piłsudskiego w Warszawie. Zadaniem muzeum będzie zaprezentowanie najważniejszych wydarzeń polskiej historii, ze szczególnym uwzględnieniem polskich tradycji wolnościowych. Muzeum ma mieć charakter interaktywny, posługujący się nowoczesnymi technikami multimedialnymi. Ma składać się z działów edukacyjnego, badawczego oraz współpracy międzynarodowej.



Zabytki w liczbachZgodnie z Rejestrem Stołecznego Konserwatora Zabytków na terenie Warszawy znajduje się

łącznie 1 518 zabytków nieruchomych, z czego na terenie: Śródmieścia – 937, Woli – 99, Wilanowa – 85, Mokotowa – 72, Ochoty – 70, Pragi Płd. – 59, Żoliborza – 50, Ursynowa – 43, Pragi Płn. – 36. W pozostałych dzielnicach jest zarejestrowanych 67 obiektów zabytkowych, co stanowi niecałe 5%. Obiekty zabytkowe w Warszawie znajdujące się w rejestrze konserwatorskim można podzielić na kilka grup rodzajowych. Zaliczono do nich:

obiekty sakralne i cmentarze - 141 obiekty pałacowe, założenia parkowo-pałacowe, parki historyczne - 140 obiekty gospodarczo-przemysłowe - 68 założenia urbanistyczne - 31 obiekty powojskowe - 24 pomniki - 19 stanowiska archeologiczne – ok. 6 361 inne obiekty (kamienice, obiekty komunalne, pomniki) - 1 095

W układzie przestrzennym i rodzajowym największą grupę stanowią zabytki „inne”

zlokalizowane w Śródmieściu, których w rejestrze jest 724. Są to przede wszystkim budynki mieszkalne i budynki użyteczności publicznej, obiekty małej architektury wpisane do rejestru ze względu na datę budowy i stanowiące nieliczne, w porównaniu z innymi miastami, ocalałe autentyczne budynki i obiekty Warszawy z XIX i XX wieku sprzed II wojny światowej.

Wydarzenia kulturalneAnaliza pokazuje, że głównym nurtem muzycznym w Warszawie jest muzyka poważna – ok.

50% wydarzeń, z tego imprezy Chopinowskie, zajmują ok. 23 %, a muzyka jazzowa ok. 20%. Poza letnimi koncertami weekendowymi w Łazienkach, pod pomnikiem Chopina, na Trakcie nie ma miejsc, w których muzyka Chopina pojawiałaby się w sposób ciągły. Nie istnieją kawiarnie muzyczne, ani sale, w których Chopina gra się regularnie i przez cały rok. Nieliczne imprezy typu: Chopiniana czy rocznicowe obchody urodzin i śmierci kompozytora niosą w sobie bardzo duży potencjał, ale jest on praktycznie niewykorzystany. Samych obiektów związanych z Fryderykiem Chopinem, istniejących na Trakcie Królewskim, jest 23. Mamy wiedzę także o 5 kolejnych, już nie istniejących. Chopin obecny jest w 4 muzeach (w tym tylko 2 są mu bezpośrednio poświęcone). Historię Chopina i osób z nim związanych uzupełniają warszawskie nekropolie oraz miejsca w województwie (Żelazowa Wola, Brochów, Sanniki). Miejsca te tworzą doskonałe zaplecze do stworzenia wielkiej wizerunkowej imprezy chopinowskiej. Warto pamiętać, że rok 2010 będzie rokiem Chopina, stąd jego przygotowanie powinno wpisywać się w kontekst Strategii rozwoju turystyki w Regionie. Niestety z danych posiadanych przez Narodowy Instytut Fryderyka Chopina wynika, że jedynie 5% Polaków kojarzy Chopina z Warszawą i z województwem mazowieckim. Celem kultywowania i ochrony dziedzictwa Chopina oraz popularyzacji wiedzy Narodowy Instytut Fryderyka Chopina jest instytucją zarządzającą Programem Operacyjnym Fryderyk Chopin finansowanym przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.21

Warszawa jest postrzegana jako miasto jazzu. Festiwale i koncerty jazzowe, choć niszowe i skierowane do wąskiej grupy odbiorców, wyrobiły sobie już markę przyciągającą nie tylko gwiazdy (wykonawcy), ale także odbiorców z zagranicy. Osobliwością warszawskich imprez jazzowych jest możliwość posłuchania wybitnych twórców na otwartych, bezpłatnych imprezach (np. Jazz na Starówce) przez co stają się dostępne dla odbiorcy masowego.

Imprezą obecnie lokalną, ale o znacznym potencjale, wydaje się festiwal „Nowa Tradycja” poświęcony muzyce folkowej, ludowej i etnicznej, organizowany przez Polskie Radio.21 Na podstawie www.nifc.pl


http://www.nifc.pl/


W zakresie wystaw znaczącą pozycję mają ekspozycje stałe (ok. 50%), związane z obiektami kulturowymi Traktu Królewskiego (zamki, pałace – 30,23% w 2003r.), czy wybitnymi Polakami (14,58% w 2004 r.). Większość wystaw i towarzyszących im wydarzeń nawiązuje do etosu walk o niepodległość i wojskowych tradycji narodowych (30,23% z tendencją wzrostu do 50% w 2003 r.) Wzrost ten spowodowany został rocznicowymi obchodami Powstania Warszawskiego i długo oczekiwanym otwarciem Muzeum Powstania Warszawskiego. W zakresie wystawiennictwa na podkreślenie zasługuje działalność Zamku Królewskiego, którego wystawy są unikalne i mają charakter międzynarodowy. Do najciekawszych można zaliczyć: Pod jedną koroną. Kultura i sztuka w czasach unii polsko-saskiej (1997), Romantyzm. Malarstwo w czasach Fryderyka Chopina (2000), Skarby Habsburgów (2002), Imago Poloniae (2002), Cienie i światła. Arcydzieła malarstwa francuskiego 1600-2000 (2005), Szukałem Was, a teraz Wy przyszliście do mnie. Spotkania Jana Pawła II w obiektywie Arturo Mariego (2005), Solidarność 1830. Niemcy i Polacy po Powstaniu Listopadowym (2005/06), U tronu Królowej Polski (2006/07). 22

Obiekty zabytkowe Traktu Królewskiego same w sobie są nośnikami bogatej historii i sztuki Warszawy. Najważniejsze to Zamek Królewski, Łazienki Królewskie i Muzeum w Wilanowie. Ich ekspozycjom stałym towarzyszy dodatkowa oferta w postaci lekcji muzealnych, cykli tematycznycho sztuce, literaturze, historii połączonej z koncertami i prezentacjami specjalistów. Najbogatszą ofertę prezentuje Zamek Królewski (w analizowanym okresie wystawy czasowe wielkiej rangi o Tylmanie z Gameren i Bellotto). W Wilanowie, z okazji 320 rocznicy zwycięstwa pod Wiedniem, zorganizowano wystawę karety króla Jana III Sobieskiego i imprezę widowiskową pt. Wielka Parada Kawalerii, która z lokalnej ma szansę stać się ogólnopolską i masową.

Znaczącą, bogatą w imprezy towarzyszące, ma Muzeum Narodowe w Warszawie, które posiada w swoich zbiorach kolekcje o znaczącym potencjale, np. kolekcja Faras, kolekcja sztuki zdobniczej.

Wydarzeniem rocznicowym były imprezy związane z Marią Curie-Skłodowską, zorganizowane przez muzeum poświęconej jej osobie, Centralną Bibliotekę Rolniczą, PAN oraz Komisję Europejską (Tydzień M. Curie-Skłodowskiej). Niezwykle interesujące, ale w wielu wypadkach za słabo promowane, są zasoby instytucji kultury i nauki leżące na Trakcie Królewskim, których oferta znakomicie, i często w ciekawy sposób, uzupełnia je o wartości poznawcze artystyczne i duchowe. Dla odbiorcy krajowego, a właściwie głównie mieszkańców Warszawy, masowy charakter zaczęły przyjmować imprezy promujące naukę (Jarmark Nauki na Nowym Mieście). Otwiera to zielone światło dla wydarzeń i ekspozycji zbiorów związanych z wybitnymi postaciami nauki - Uniwersytet Warszawski, Muzeum Marii Curie-Skłodowskiej, Muzeum Ziemi i Ogrody Botaniczne. Oferta taka, ze względu na specyfikę zainteresowań i barierę językową, jest mniej atrakcyjna dla turysty z zagranicy.

Warszawa zaczyna wykorzystywać doświadczenia krajów europejskich. Przykładem jest „Noc Muzeów”, której ideę zaczerpnięto z Berlina i Wiednia. Zarówno doświadczenia tych miast (w Berlinie odbywają się dwie edycje: letnia i zimowa), jak i duże zainteresowanie wydarzeniem warszawskim wskazują na zapotrzebowanie na tego typu imprezy na warszawskim rynku.

Do imprez cieszących się bardzo dużą popularnością zaliczyć należy: jarmarki świąteczne (bożonarodzeniowy i wielkanocny) oraz festiwale kulinarne. Istnieją plany ich włączenia na stałe do oferty Warszawy.

Imprezą, która ostatnio cieszy się coraz większą popularnością jest „Warszawa Singera” festiwal kultury żydowskiej, kiedy Stolica powraca do przedwojennego klimatu. Bogata oferta programowa festiwalu obejmuje wydarzenia muzyczne, teatralne, filmowe, prezentuje również sztukę kulinarną. Równie ciekawym wydarzeniem jest Warszawski Festiwal Skrzyżowanie Kultur, który prezentuje wielonarodowe dziedzictwo Stolicy.

22 Na podstawie informacji pozyskanych z Zamku Królewskiego



Oferta linii tematycznej dotyczącej tematyki współczesności i przyszłości jest w Warszawie ograniczona. Obejmuje wprawdzie wiele niecyklicznych imprez, niekiedy o znacznej renomie artystycznej, jednakże nie jest konkurencyjna w stosunku do innych wielkich miast europejskich. Niewątpliwie zaplecze infrastrukturalne dla linii tematycznej sztuki i spotkań europejczyków tworzą Zamek Ujazdowski – Centrum Sztuki Współczesnej i „Zachęta” Narodowa Galeria Sztuki. Do tego dochodzi Muzeum Plakatu w Wilanowie, znaczny potencjał posiada także Muzeum Literatury, interesujące imprezy przedstawia Muzeum Karykatury. Imprezy o znaczącym potencjale są organizowane przez Centrum Sztuki Współczesnej w połączeniu z koncertami. Istotnym wzbogaceniem możliwości w tym zakresie będzie powstanie Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie oraz wykorzystanie potencjału w postaci galerii designu, zwłaszcza w zakresie współczesnej sztuki jubilerskiej (zwłaszcza srebra) i szklanej, których tradycja i aktualne możliwości są znaczne i znaczące na tle europejskim. Przykładem takiej funkcjonującej galerii może być Tiffany Studio Lamp.

Główne wyróżniki oraz na jważniejsze atrakcje – tzw. perły turystyczne Warszawy Mimo bogactwa liczbowego zbiorów muzealnych i zabytków, a także instytucji zajmujących się

problematyką kultury w Warszawie, która w XX wieku była wielokrotnie niszczona i grabiona, miastu brakuje obiektów i dzieł artystycznych, które są magnesem publiczności i turystów w takich miastach jak Londyn, Paryż, Florencja, Wiedeń czy Sankt Petersburg. „Perłą” rangi światowej jest twórczość i postać Fryderyka Chopina. Warszawa jako miejsce pochodzenia, wychowania i twórczości Fryderyka Chopina odwiedzana jest przez miłośników jego muzyki z całego świata. Przykłady Salzburga czy Paryża pozwalają uznać, że niewątpliwie marka „Warszawa miastem Fryderyka Chopina” może przynieść sukces.

Znaczne możliwości wylansowania w Europie mają także Trakt Królewski, który został wpisany dekretem prezydenckim na listę Pomników Historii Polski, o ile jego rewitalizacja zostanie sprzęgnięta z kreacją produktu turystycznego.

Bardzo interesującą „perłą” turystyczną są Filtry Lindleya - zabytek techniki wyjątkowej klasy, czynny na co dzień. Wizyta w nim powinna być szczególną okazją oferty turystycznej.

Niewykorzystanym, a egzotycznym dla Europy i unikatowym może być promocja Jana III Sobieskiego, króla „Sarmatów”, o ile udałoby się w atrakcyjny sposób przygotować stałą prezentację zbiorów i wartości szlacheckiej kultury sarmackiej. Realizacja takiego programu mogłaby być podjęta wspólnie przez Zamek Królewski, Muzeum Narodowe, Łazienki Królewskie i Wilanów.

Atrakcyjność sezonu muzycznego w Warszawie mogłaby być wzmocniona przez realizację stałego Festiwalu Muzyki Etnicznej - inicjatywy Państwowego Muzeum Etnograficznego. Mogłaby być to doroczna impreza przyciągająca miłośników tej muzyki z całej Europy. Punktem wyjścia takiej wielkiej imprezy byłby organizowany już od kilkunastu lat przez polskie radio festiwal „Nowa Tradycja”.

Dla porównania warto przedstawić przygotowaną w ramach realizacji projektu „Narodowy Produkt Turystyczny - Trakt Królewski” gradację wartości walorów Warszawy, w której wyznaczono trzy kategorie:

Perły – wydarzenie najwyższej jakości dla odbiorcy wymagającego, ale i znajdującego szeroki odbiór.

Kamienie szlachetne - wydarzenie wysokiej jakości, ale o ograniczonym oddziaływaniu. Magnesy - imprezy ważne i interesująca, ale przyciągające masowego odbiorcę.

Materiał zgromadzony w audycie skłania do uznania za „perłę” jedynie „postać i muzykę Fryderyka Chopina”.

Do „kamieni szlachetnych” zaliczyć można imprezy:



„Festiwal Beethowenowski”, Warszawska Jesień, Forum Lutosławskiego i program Warszawskiej Opery Kameralnej, Jazz Jamboree, Warsaw Summer Jazz Days i cykl „Era jazzu”.

Ekspozycje ukazujące „odbudowę Starego Miasta”. Galeria obrazów „Bellota-Canalletta” i niektóre kolekcje Zamku Królewskiego. Galerie Faras i zbiory sztuki użytkowej Muzeum Narodowego. Zespół Łazienek Królewskich i Muzeum w Wilanowie. „Postać i dzieło Marii Curie-Skłodowskiej”. Kolekcje Schulza, Witkacego i Gombrowicza w Muzeum Literatury. Centrum Sztuki Współczesnej i Galerię „Zachęta”(ich potencjalne możliwości).

Do „magnesów” zaliczyć można:

Festiwal „Nowa Muzyka”. Wielka Parada Kawalerii w Wilanowie. Niektóre koncerty i imprezy muzyki jazzowej.

PamiątkiDo istotnych elementów związanych z walorami kulturowymi, mającymi wpływ na atrakcyjność

turystyczną Warszawy, zaliczyć można przemysł pamiątkarski.

Najbardziej dostępne są pocztówki z widokami fotograficznymi Warszawy lub reprodukcjami akwarelowych scen z ulic Starego Miasta. Wśród pamiątek przeważają wątpliwej wartości artystycznej wyroby rzemiosła (ceramika, metal) z umieszczonymi na nich symbolami Warszawy, za które się uważa Kolumnę Zygmunta i Syrenkę. Ostatnio ukazały się ciekawsze pamiątki o ładniejszej formie (duże pudła z zapałkami, karty do gry, miniaturowe kopie z motywami staromiejskich kamienic), ale stanowią ciągle margines proponowanych propozycji. Do droższych należą wykonane przez plastyków rysunki, grafiki, akwarele lub obrazy olejne z widokami Starego Miasta. Większość pamiątek sprzedawanych to wyroby rzemiosła, rzemiosła artystycznego (biżuteria, szkło) i plastyków oferowane w sklepach z pamiątkami w całej Polsce. Wyjątkiem są wyroby kilku galerii autorskich.

2.2.2.2. Region mazowiecki na obszarze powiatów i gmin.

Potencjał jakościowy i ilościowy, w tym zabytków, muzeów i wydarzeń kulturalnych województwa mazowieckiego

1. Potencjał jakościowy.Potencjał kulturowy województwa mazowieckiego (pomijając Warszawę) jest znaczny i stwarza

bardzo interesujące możliwości realizacji produktu turystycznego, mimo że zasoby zabytkowe, muzea, żywe tradycje kultury ludowej tego Regionu pod względem ilościowym, jakościowym, a także skali obiektów nie mogą równać się z innymi historycznymi dzielnicami kraju - Małopolską, Śląskiem czy Wielkopolską. Krajobraz kulturowy województwa mazowieckiego cechuje, bowiem istnienie obszarów leśnych z bogatym zwierzostanem (pozostałości po dawnych puszczach książęcych i królewskich), rzek w dużej mierze niezanieczyszczonych z siedliskami ptactwa oraz niewielki stopień urbanizacji wielkomiejskiej. Te obszary leśne Kampinos, Lasy Garwolińskie, Mazowiecki Park Krajobrazowy, a w odległości 100 km - Puszcza Zielona i Puszcza Biała występują niemal na zapleczu Warszawy, co w Europie jest ewenementem. W województwie mazowieckim spotykamy więc kilka historycznych ośrodków miejskich, dzisiaj miast średniej wielkości i ogromną liczbę małych miast i miasteczek z zachowanymi układami urbanistycznymi, często z zabudową drewnianą znacznych partii. We



wszystkich tych miastach, a także w wielu wsiach, spotkać można zabytki w postaci kościołów, niekiedy posiadających wysokiej klasy dzieła sztuki, pałaców i dworów, a także willi drewnianych i siedlisk tradycyjnych. Tradycyjne rolnictwo i hodowla, sadownictwo i pszczelarstwo sprawiają, że województwo ciągle zachowuje tradycyjny pejzaż polski uwieczniany w malarstwie Józefa Chełmońskiego, Ludwika Maciąga, a także plejady pejzażystów, jak Józef Szerementowski, Jan Feliks Piwarski, Julian Cegliński (autor Albumu widoków Warszawy i okolic), Stanisław Masłowski i inni, którzy tworzyli właśniew województwie mazowieckim. Jest to więc idealny teren dla agroturystyki, tradycji wczasów „pod gruszą”, a takie miejscowości jak np. Rybienko czy Brańszczyk n/Bugiem, Urle, Przasnysz, Pomiechówek, Mrozy, Otwock, Wilga we wszystkich częściach województwa są niemal symbolami spędzania wakacji przez mieszkańców Warszawy. Jest ich tak wiele, że dobrze mogłyby służyć także mieszkańcom innych regionów Polski w tym zakresie.

Część z zabytków w tych miastach i miasteczkach wymaga rewitalizacji i konserwacji, ale w wielu ośrodkach (np. w Pułtusku) nastąpiła w ostatnich latach ogromna zmiana na korzyść. Niemal każda część województwa posiada swoje cenne historycznie miejsca i obiekty oraz niewielkie muzea, w których znajdują się osobliwości i ciekawostki, które mogą przyciągnąć turystów swoim „spécialité á la maison”. Przykładem może być choćby kościół w Węgrowie gdzie znajduje się lustro Mistrza Twardowskiego, Siedlce - obraz El Greco - Ekstaza św. Franciszka czy Otrębusy - prywatna galeria sztuki ludowej, czy najstarsza synagoga w Polsce – w Przysusze. Osobliwością całego Regionu jest wyjątkowa ilość zachowanych kościołów drewnianych kościołów i kaplic. Jest ich ok. 130, a biorąc pod uwagę zachowane drewniane dzwonnice - ponad 200.

W XIX wieku dominowały style sięgające do wzorców architektonicznych poprzednich epok. Szczególnie charakterystyczne są neogotyckie kościoły o wysokich wieżach oraz neogotyckie pałacyki (Opinogóra, Stara Wieś), wyjątkowe miasto przemysłowe Żyrardów, wille drewniane w tzw. stylu otwockim.

Województwo mazowieckie obfituje w zabytki inżynierii wojskowej, takie jak:

fortyfikacje z okresu Księstwa Warszawskiego oraz powstania listopadowego (Modlin, Serock, Warszawa),

fortyfikacje rosyjskie: Warszawski Rejon Ufortyfikowany złożony z twierdz Warszawa, Modlin i Zegrze oraz fortów łącznikowych (zachowane Dębe i Beniaminów) i zespołów koszarowych (m.in. Legionowo), przedmościa w Pułtusku, Różanie i Ostrołęce,

fortyfikacje z okresu I wojny światowej: niemieckie Przedmoście Warszawskie i austrowęgierska Linia Środkowej Wisły,

fortyfikacje polskie sprzed II wojny światowej: w Mławie, Rzęgnowie, Modlinie, Zegrzu, Pułtusku, Różanie,

fortyfikacje niemieckie z okresu II wojny światowej: Przedmoście Warszawskie, Warszawa, Płock, Wyszogród.

W muzeach funkcjonujących na terenie województwa można obejrzeć eksponaty archeologiczne, dokumentujące najdawniejszą przeszłość Regionu. Do najważniejszy należą:

stanowiska Całowanie z epoki kamienia (znane w całej Europie), ośrodek hutnictwa starożytnego z okresu wpływów rzymskich - Milanówek, Pruszków, Brwinów

i inne, zachowane relikty grodu pułtuskiego z XIII-XIV wieku.

W Regionie znajduje się też wiele muzeów poświęconych wybitnym ludziom kultury, m.in. Muzeum Romantyzmu – Zygmunta Krasińskiego (Opinogóra), Muzeum im. Kazimierza Pułaskiego (Warka), Muzeum Jana Kochanowskiego (Czarnolas), Muzeum Zofii Nałkowskiej (Wołomin), Muzeum Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli.

Ważnym rysem krajobrazu kulturowego województwa mazowieckiego są zabytki sakralne. Można w nich odnaleźć praktycznie wszystkie style architektoniczne, a niektóre z nich są unikalne



zarówno w skali Polski, jak i Europy. Najstarsze sanktuaria sięgają swoja genezą pierwszych wieków państwa polskiego. W późniejszym okresie zasłynęły licznie odwiedzane przez pielgrzymów ośrodki kultu maryjnego oraz miejsca związane z życiem i działalnością świętych lub osób zmarłych w opinii świętości. Większość sanktuariów, zwłaszcza od schyłku średniowiecza, związana jest z kultem maryjnym, przejawiającym się m.in. czcią cudownych wizerunków Matki Boskiej. Ośrodki te początkowo o zasięgu lokalnym, stopniowo zyskiwały szerszy rozgłos stając się celem pielgrzymek ponadregionalnych. Województwo daje szansę prześledzenia wspaniałego rozwoju architektury sakralnej począwszy od pierwszych budowli romańskich po współczesne trudne do zdefiniowania rozwiązania architektoniczne obecnie budowanych świątyń. Kościoły już od dawna traktowane są jako miejsca godne zwiedzania i stają się coraz częstszym celem wędrówek turystycznych.23.

Do ciekawych obiektów kultury materialnej regionu mazowieckiego należą również zamki, będące świadectwem historii oraz rozwoju gospodarczego i kulturalnego Regionu. Na przestrzeni wieków w Regionie powstało wiele wspaniałych założeń pałacowo-parkowych według projektów najznakomitszych, nie tylko polskich twórców. Architektoniczny krajobraz województwa kształtowali wielcy właściciele ziemscy mający tu swoje posiadłości rodowe. Wznoszone rezydencje odpowiadały piastowanym godnościom i majątkowi przedstawicieli dawnej Rzeczypospolitej- Radziwiłłów, Czartoryskich, Potockich, Poniatowskich, Lubomirskich, Zamoyskich, Krasińskich, Branickich, Ogińskich i Ostrowskich. Do dziś dotrwało około 50 magnackich rezydencji barokowych, klasycystycznych bądź neogotyckich zasługujących na wyróżnienie. W bogatym krajobrazie kulturowym XVIII-wiecznego Mazowsza szczególną rolę odgrywały pełne uroku i wewnętrznego ciepła dwory i dworki szlacheckie.Z klasycystycznym, kolumnowym gankiem, zwieńczonym trójkątnym przyczółkiem lub falistym szczytem, dachem łamanym, krytym gontem oraz malowniczymi narożnymi alkierzami odznaczały się prostotą i elegancją. Murowany, a częściej drewniany, domostwo szlachcica- Polaka był dwór synonimem polskości i wzorem tradycji narodowych. W czasach, gdy Polska pozbawiona była niepodległości urósł nawet do rangi narodowego symbolu i bastionu patriotyzmu, w którym pielęgnowano narodowe pamiątki i wychowywano młode pokolenia w duchu miłości do ojczyzny. Do naszych czasów dworów przetrwało niewiele. Z tych, które ocalały i cieszą blaskiem swej niepowtarzalnej urody, przedstawiam najpiękniejsze, najbardziej znane lub związane z osobami sławnych Polaków.

Do najlepszych w kraju należą muzea budownictwa ludowego (skanseny) w Radomiu i w Sierpcu, a także kilka placówek muzealnych o charakterze folklorystycznym, są to m.in. Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu obejmujące swym zasięgiem teren całego kraju. Prezentuje ono aktualny stan zasobu polskiego instrumentarium ludowego. Muzeum gromadzi ludowe instrumenty muzyczne, zajmuje się procesami budowy instrumentów i ich twórcami, posiada w swych zbiorach ok. 2000 eksponatów.

Cenne i unikalne zbiory posiada również Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce (ok. 4000 zbiorów). Wśród nich na szczególną uwagę zasługuje licząca ponad 700 egzemplarzy kolekcja wycinanek z Puszczy Białej i Zielonej, bursztyny, sprzęty gospodarcze. Oprócz tego muzeum organizuje warsztaty etnograficzne pt. Ginące Zawody. Rokrocznie w warsztatach bierze udział kilka tysięcy osób. Dzieci i młodzież mogą nauczyć się podstawowych kroków tańców kurpiowskich, malowania woskiem pisanek, wykonywania kwiatów z bibuły, pieczywa obrzędowego, tzw. "nowych latek", strzyżenia wycinanek, wyplatania koszyków z korzeni sosny, haftu regionalnego, czy utoczenia na kole garncarskim dzbanuszka.

Kolejnym muzeum o charakterze etnograficznym jest wspomniany już wcześniej Skansen w Sierpcu, największy w województwie, posiadający stałe ekspozycje architektury ludowej i wystroju

23 Obiekty sakralne są inspiracją do powstawania produktów turystycznych w ramach projektu Turystyka Wspólna Sprawa, m.in. „Produkt sakralno-kulturowy Ziemi Sierpeckiej (Grupa Ziemia Sierpecka – Blisko, bliżej – Sierpc), Produkt „Bijące serce historii” (Grupa Skarbiec Mazowiecki Szlak Turystyczny Kościołów Mazowsza), „Duchowa podróż nad Bugiem (Grupa Śladami Nadbużańskich Tajemnic”). Obiekty sakralne są również wykorzystywane jako dodatkowa atrakcja dla produktów turystycznych nie związanych bezpośrednio z turystyką kulturową.



wnętrz, które obejmują zagrody wchodzące w skład wsi rzędówki (z zabudową po jednej stronie drogii układem pól z drugiej strony) oraz zespoły: karczemny i dworski. Na terenie parku dotychczas zgromadzono 78 obiektów, w tym 43 obiekty małej architektury: kapliczki przydrożne, gołębniki, studnie, bróg, piwnice. Na terenie skansenu realizowane były zdjęcia do wielu programów edukacyjnych, krajoznawczych i rozrywkowych. Skansen sierpecki charakteryzuje się coraz większym znaczenie turystycznym, który obecnie finalizuje projekt rozbudowy, realizowany ze środków wojewódzkich. Nieco mniejszy, acz nie mniej interesujący, jest skansen pod Radomiem – Muzeum Wsi Radomskiej, prezentujący zagrodę wsi radomskiej.

2. Walory kulturowe w układzie powiatów i miejscowości.W każdym z powiatów województwa mazowieckiego znaleźć więc można obiekty i zbiory, które

zainteresują turystę i wraz z bogatą przyrodą, sprzyjającym odpoczynkowi klimatem i kuchnią tworzą znakomite warunki do dłuższego pobytu. Te wartości mogą i powinny promować poszczególne miasta, gminy czy powiaty. Niezależnie od tego istnieją przesłanki do projektowania produktu turystycznego, dla którego oparciem byłoby skorzystanie z możliwości łączenia walorów poszczególnych miejsc, zabytków czy galerii w całym województwie mazowieckim, a także łączenie ich z walorami Warszawy.

Poniższy przegląd ważniejszych walorów kulturowych obejmuje powiaty, które zostały geograficznie pogrupowane. Powiaty północne

Przasnysz - kościoły gotyckie, wczesny i najpóźniejszy, aż z XVI wieku, Ostrołęka - rynek z ratuszem, kościół Św. Antoniego i Klasztor Bernardynów, Kadzidło, Łyse, Myszyniec - miasta i wsie Regionu, dawnej Puszczy Kurpiowskiej, żywej

tradycji kultury ludowej, Maków Mazowiecki – gotycki kościół pw. Bożego Ciała.

Powiaty północno-zachodnie i zachodnie

Brzozów Stary - kościół parafialny p.w. św. Andrzeja z lat 1852-57 z zabytkową dzwonnicąi ogrodzeniem; park podworski,

Giżyce - gotycki kościół parafialny z poł. XV w. p.w. Świętych Piotra i Pawła; zespół pałacowy (XVIIw., XIX-XXw.) z pałacem i parkiem krajobrazowym z pocz. XXw., Płock - średniowieczny układ urbanistyczny, katedra początkami sięgająca okresu romańskiego, bogate Muzeum Diecezjalne, Muzeum Mazowieckie ze wspaniałymi zbiorami secesji, Płockie Towarzystwo Naukowe (biblioteka i archiwum), bazylika Katedralna Wniebowzięcia NMP, pierwotnie romańska, konsekrowana w 1144 r., wielokrotnie przebudowywana. We wnętrzu katedry: Kaplica Królewska z sarkofagiem władców Polski Władysława Hermana i Bolesława Krzywoustego, liczne nagrobki, epitafia, ołtarze,

Sierpc - Stary i Nowy Rynek, ratusz, kościół parafialny z przełomu XV-XVI wieku, kościół Benedyktynek - sanktuarium ze słynną rzeźbą Matki Boskiej, Skansen,

Bieżuń - rynek, kościół paraf. Świętej Trójcy, Pałac Zamoyskich w otoczeniu parku i pozostałości fortyfikacji, muzeum małego miasteczka,

Gostynin – zamek, przekształcony na kościół ewangelicki, ratusz, Sochaczew - ruiny zamku piastowskiego, Muzeum Kolei Wąskotorowej (w sezonie odbywają

się przejazdy kolejką wąskotorową z Sochaczewa do Wilczy Tułowskich (gm. Brochów), zbudowaną podczas I wojny światowej przez Niemców, w celu sprawniejszego wywozu drewna z Puszczy. Wagony pociągu ciągnie czynny parowóz),

Żelazowa Wola - dwór i założenie parkowe, gdzie urodził się Fryderyk Chopin, Brochów – bazylika obronna z 1331 r., miejsce chrztu F. Chopina oraz ślubu jego rodziców, Drobin - zachowany średniowieczny układ urbanistyczny, kościół z jedynym w Polsce potrójnym

nagrobkiem Kryskich,



Żyrardów - miasto przemysłowe z XIX wieku z niezwykle zachowanym układem urbanistycznym, zabytek najwyższej klasy,

Ciechanów - ratusz, ruiny zamku książąt mazowieckich, kościół Narodzenia NMP, Muzeum Szlachty Mazowieckiej,

Gołotczyzna – pałac, Muzeum Pozytywizmu, muzeum biograficzne - A. Świętochowskiego, Modlin - twierdza budowana od XVII do XIX wieku, jeden z najcenniejszych zabytków

militarnych w Polsce, miejsce heroicznego męstwa żołnierza polskiego we wrześniu 1939 roku, Stara Wieś – zespół pałacowo-parkowy Radziwiłłów, Krasińskich i Golicynów, Belsk – zespół pałacowo-pakowy, rezerwat modrzewia, Grodzisk – muzeum w dworze Mokronoskich, grodzisko, zabytkowy dworek kolejowy z XIX

wieku, Pułtusk - najdłuższy rynek w Europie, kolegiata, Zamek Biskupów (gród średniowieczny, zbiory

nie eksponowane), wyższa uczelnia humanistyczna, niepubliczna, najlepsza w Polsce, Serock - kościół obronny z XVI wieku, grodzisko, park krajobrazowy, Lucień - murowany pałac wraz z parkiem z XIXw. (22 ha), w którym obecnie mieści się szkoła, Sokołów - park dworski wraz z budynkiem z XIX w., drewniany Kościół Parafialny z ok. 1535r., Sierakówek - park podworski wraz z budynkiem z XIXw., Białotarsk - murowany Kościół z 1905r., Solec- murowany Kościół z XIX w., Białe - murowany Kościół z XIX w., Nowy Duninów - Zespół pałacowo - parkowy znajdujący się naprzeciw portu, To tu właśnie

znajdują się najcenniejsze pomniki przyrody. m.in: świerk sitkajski i platany; kościół pod wezwaniem NMP,

Soczewka - zespół dworski z dworkiem z XIX wieku z oficyną i parkiem z aleją lipową oraz kościół parafialny murowany z 1906 roku,

Słubice – zespół pałacowo-parkowy, kościół klasycystyczny pw. Św. Marcina z 1791 roku., Iłów - murowany kościół parafialny z 1782r., Gostynin - zamek i wzgórze zamkowe z XIX wieczną i późniejszą zboru ewangelickiego oraz

oryginalna górna część wieży zamkowej z XIV wieku, Łąck – zespół pałacowo-parkowy, głównym akcentem kompozycyjnym pięknego starodrzewu

(ponad 150 lat) są aleje kasztanowa i grabowa. Pałac przed II wojną światową był letnią rezydencją marszałka Edwarda Rydza Śmigłego,

Sanniki – zespól pałacowo-parkowy im. Fryderyka Chopina. Mieści się w nim Ośrodek Pamięci Fryderyka Chopina a także Biblioteka Muzyczna im. Mateusza Glińskiego; XIX-wieczny neoklasyczny Kościół im. Świętej Trójcy,

Kamieniec – zespół parkowo – dworski, Trębki - z XVIII-XIXw. z dwoma dworami należącymi do rodzin Łączyńskich i Małkowskich,

oficyną z końca XIXw. i gorzelnią z poł. XIXw. / pocz. XXw., parkiem krajobrazowymi ogrodzeniem go otaczającym z pocz. XIXw. (miejsce urodzenia Andrzeja Małkowskiego – twórcy Harcerstwa Polskiego.

Miejscowości wokół Warszawy

Pruszków – Muzeum Starożytnego Hutnictwa (jedno z najciekawszych muzeów archeologicznych w Polsce),

Konstancin-Jeziorna - miasto-ogród, zabytek urbanistyki i architektury XX wieku, zabytkowa papiernia z XIX wieku,

Otwock - uzdrowisko na granicach Warszawy, wille drewniane z XIX i XX wieku (tzw. „świdermajer”), Otwock Wielki - Pałac Bielskich, oddział Muzeum Narodowego w Warszawie,

Sulejówek – Dworek Marszałka J. Piłsudskiego, w budowie jego muzeum, Radzymin – zespół domów robotniczych z XIX wieku, miejsce Bitwy Warszawskiej z 1920 r., Jabłonna – zespół pałacowo-ogrodowy ongiś Czartoryskich i Poniatowskich,



Kiełpin, Łomianki, Młociny - miejsce bitwy i cmentarz wojskowy, rezerwat przyrody nad Wisłą, park i pałac Brühla,

Palmiry – jeden z dwóch w Europie parków narodowych tak blisko położonych wielkiego miasta, cmentarz i muzeum zamordowanych w czasie II wojny Światowej przez Niemców,

Podkowa Leśna, Brwinów-Stawiska - miasto ogród, układ urbanistyczny i architektura XX wieku - muzeum i dwór J. Iwaszkiewicza,

Otrębusy-Karolin - jedyna w Polsce wieś z trzema muzeami: prywatne muzeum sztuki ludowej J. Pokropka, prywatne muzeum automobilizmu, muzeum zespołu „Mazowsze”,

Falenty – Pałac Opackich i zespól parkowo-ogrodowy z rezerwatem ptaków, Czersk - relikty Zamku Książęcego, atrakcyjne położenie krajobrazowe, Ossów – miejsce śmierci ks. Skorupki związane z Cudem nad Wisłą.

Powiaty południowe

Szydłowiec - zamek, ratusz, kościół Św. Zygmunta, pręgierz, Iłża - rynek, kościół paraf. z XVIII wieku, ruiny Zamku Biskupiego, Radom – Muzeum Sztuki, Muzeum Wsi Radomskiej, Klasztor Bernardynów, gdzie w 1505 roku

podpisana została ustawa Nihil Novi, Elektrownia, Pionki – Skansen Kolei Wąskotorowej, Przysucha – jedna z najstarszych synagog w Polsce (z 1780 roku), największego na zachód od

Wisły ośrodka chasydyzmu w tamtym okresie, Muzeum im. Oskara Kolberga, dawna siedziba rodziny Dembińskich (zawiera ekspozycje dotyczące biografii Kolberga oraz rodziny Dembińskich,

Orońsko – pałac i jedyne muzeum rzeźby, Belsk – zespół pałacowo-pakowy, rezerwat modrzewia, Warka - rynek, ratusz, kościół Franciszkanów, dwór - Muzeum K. Pułaskiego, Chlewiska – zabytkowa huta z XIX wieku, ostatni działający w XX wieku wielki piec na węgiel

drzewny, Solec nad Wisłą – ruiny średniowiecznego zamku, Sienno – kościół p.w. św. Zygmunta z 1431 r., ufundowany przez kardynała Zbigniewa

Oleśnickiego, który uratował króla Jagiełłę pod Grunwaldem, a urodził się w Siennie, Solec nad Wisłą – klasztor o. Reformatów z 1626 r. ufundowany przez księcia Krzysztofa

Zbaraskiego jako votum za szczęśliwy powrót poselstwa z Turcji, pierwszy w Polsce murowany kościół Reformatów.

Powiaty wschodnie

Wyszków - Sanktuarium Maryjne w Loretto, Pałac Skarżyńskich w Wyszkowie z ok. 1780 r. wg projektu Szymona Bogumiła Zuga, miejsce spotkań „warszawskiej cyganerii” Teofila Lenartowicza, Cypriana Kamila Norwida, Karola Brzozowskiego,

Porządzie – Sanktuarium Św. Teresy od Dzieciątka Jezus, Niegów – „Samaria” Zespół Dworko – Parkowy z XIX w. siedziba domu generalnego

i formacyjnego Zgromadzenia Sióstr Samarytek Krzyża Chrystusowego, Głuchy – Modrzewiowy Dwór „Norwida”, Dębniki – Założenie Dworsko – Pałacowe, Barcice – Zespół Kościoła Parafialnego p.w. Św. Stanisława BPA z 1758 r., jeden

z najstarszych drewnianych kościołów w województwie mazowieckim, Popowo – Zespół Dworki w Popowie Dworskim z reliktami dawnego założenia parkowego

(1839 r.), Zatory, Popowo – zespoły pałacowo-ogrodowe, Węgrów – barokowy Dom Gdański z XVIII wieku, kościół przebudowany na początku XVIII

wieku przez Tylmana van Gameren z „Lustrem Twardowskiego”, Brok – gotycko-renesansowy kościół, drewniana zabudowa, miejsce wypoczynku letniego na

granicy Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego,



Mińsk – klasycystyczny pałac, muzeum Pułku Ułanów Lubelskich, Siedlce – pałac i park Ogińskich i Czartoryskich, Muzeum Diecezjalne z obrazem El Greco,

Muzeum Jana Pawła II, Sucha – dwór Augusta Cieszkowskiego, obecnie Muzeum Dworu Polskiego - zespół 21

obiektów, Liw - zamek rycerski, barokowy dworek – siedziba Bractwa Rycerskiego Ziemi Mazowieckiej

i Podlaskiej, Treblinka – miejsce eksterminacji Żydów (m. in. J. Korczaka) i Muzeum Walki i Męczeństwa, Stara Wieś – zespół pałacowo-parkowy Radziwiłłów, Krasińskich i Golicynów, Górzno – drewniany spichlerz z XVII w., Mariańskie Porzecze – barokowy kościół pod wezwaniem Matki Boskiej Bolesnej , Maciejowice – miejsce bitwy w 1794 r., jeden z najpiękniejszych rynków w centralnej Polsce

z klasycystycznym ratuszem, w którym mieści się Muzeum Tadeusza Kościuszki , Żelechów – klasycystyczny zespół parkowo-pałacowy wybudowany w 1790 r. dla ówczesnego

prezydenta Warszawy Ignacego Zakrzewskiego, Podzamcze – zespół parkowo-pałacowy z początków XIX w., siedziba Zamoyskich , Żelachów – jeden z największych w Europie rynków z zabytkowymi sukiennicami.

3. Zabytki i muzea województwa mazowieckiego (zestawienia zbiorcze).

Tabela nr 14. Zestawienie potencjału zabytków oraz muzeów województwa mazowieckiego.Zabytki i muzea Regionu Liczba obiektów

Pałace / zamki / dwory 46

Kościoły i klasztory 278

Budownictwo mieszkalne 462

Cmentarze 63

Parki 29

Zespoły pałacowo- i dworskoogrodowe 60

Stanowiska archeologiczne 25 000

Muzea 103 (2616,7 tys. muzealiów)

Inne placówki (galerie, wystawy, ekspozycje) 31 – galerie509 – wystawy

544 - ekspozycje

Źródło: Opracowanie własne PART S.A. na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego, 2005.

Ważnym miernikiem aktywności muzeów jest liczba zorganizowanych wystaw w ciągu roku oraz liczba zwiedzających. W przypadku województwa mazowieckiego parametry te kształtowały się następująco:

678 wystaw czasowych ( w tym 465 własnych), 2889,2 tys. zwiedzających, w tym 877 tys. to młodzież szkolna w grupach zorganizowanych.

Powyższe wskaźniki świadczą o ważnej roli instytucji muzealnych w oddziaływaniu na ruch turystyczny w województwie mazowieckim, w tym grup młodzieży szkolnej. W porównaniu do innych



ośrodków kulturowo-muzealnych w kraju, województwo mazowieckie ma pod tym względem bardzo dobre osiągnięcia.

Tabela nr 15. Pejzaż architektoniczny województwa mazowieckiego - zestawienie przykładów.STYL ROMAŃSKI Bazylika w Czerwińsku

STYL GOTYCKI Gotyckie zamki w Liwie, Ciechanowie, Czersku, Rawie Mazowieckiej, gotycko-renesansowy kościół farny w Węgrowie, późnogotycki kościół w Grójcu, kościół gotycki z czerwonej cegły w Makowie MazowieckimKościoły z czerwonej cegły w Zakroczmiu, Szreńsku, CiechanowieDzwonnica w Myszyńcu

RENESANS Wnętrze kolegiaty w PułtuskuPolichromie w kościele w Boguszycach Wyposażenie kościołów w Chynowie, KołbieliSklepienie kościoła w Broku

BAROK Zespół pobernardyński w OstrołęceKościół p.w. Świętej Trójcy w Kobyłce (rokokowy wystrój)Kościół parafialny Wniebowzięcia NMP

KLASYCYZM Kościoły w Radziejowicach, Mokobrodach i BudzieszyniePałace w Jabłonnie, Pęcinach, Wiązownie

STYLE XIX – XX WIEKU Neogotyckie Kościoły: Radom Neogotyckie pałacyki w OpinogórzeKompleksy fortyfikacyjne w Zegrzu, Beniaminowie, ModlinieDrewniane wille w OtwockuSecesyjne budowle miejskie w Płocku, Mławie, Warszawie


Tabela nr 16. Najważniejsze grupy zabytków architektonicznych Regionu wraz z przykładowymi lokalizacjami.

Rodzaj obiektu Lokalizacja

Zamki, w tym Rycerskie Liw, Szydłowiec

Książęce Ciechanów, Czersk, Gostynin, Liw, Sochaczew, Płock

Biskupie Pułtusk, Iłża

Pałace Bieżuń, Jabłonna, Falenty, Guzów, Jadwisin, Jabłonna, Kołbiel, Kozienice, Leszno, Liberadz, Luszyn, Łąck, Mińsk Mazowiecki, Młociny Nowe Miasto nad Pilicą,

Niegów, Opinogóra, Orońsko, Osuchów, Otwock, Patrykozy, Popowo Kościelne, Radziejowice, Sanniki, Siedlce, Stara Wieś, Sterdyń, Sucha, Ślężany, Teresin,

Wyszków, Zaborów

Dworki Chlewiska, Czarnolas, Dłużew, Głuchy, Gołaszew, Gołotczyzna, Grodzisk Mazowiecki, Kampinos, Kaznocin, Koszelew, Leszno, Lipków, Łucznica, Mała Wieś, Obory, Ożarów Mazowiecki, Petrykozy, Pęcice, Pilaszków, Strzyżew,

Trębki Nowe, Tulisławice, Tułowice, Warka, Wola Suchożebrska, Zaborów, Zaborówek, Żelazowa Wola

Zespoły klasztorne Góra Kalwaria, Miedniewice, Niegów, Niepokalanów, Nowe Miasto nad Pilicą, Ostrołęka, Przasnysz, Sieciechów-Opactwo



Rodzaj obiektu Lokalizacja

Zabytkowe ratusze Błonie, Gąbin, Gostynin, Góra Kalwaria, Liw, Mława, Ostrołęka, Otwock, Płock, Sierpc, Sochaczew, Szydłowiec, Warka

Zabytkowe układy urbanistyczne Bieżuń, Ciechanów, Iłża, Ostrołęka, Przysucha, Pułtusk, Sierpc, Żyrardów, Maków Mazowiecki

Parki zabytkowe Chlewiska, Gołaszew, Guzów, Jabłonna, Kampinos, Kołbiel, Leszno, Lucień, Orońsko, Ostrowce, Otwock, Pilaszków, Radziejowice, Wyszków, Zaborów,

Zaborówek, Załusków, Żelazowa Wola

Obiekty obronno-militarne, fortyfikacje

Twierdza Modlin, Serock, Dębe, Beniaminów, Legionowo, Pułtusk, Różan, Ostrołęka, Zegrze, Mława, Rzęgnowo, Płock, Wyszogród

Źródło: Opracowanie własne PART S.A. na podstawie ankiet, monografii oraz wizji lokalnej

Rozmieszczenie geograficzne zabytków zostało również przedstawione na poniższych mapach.

Mapa nr 2. Wybrane zamki województwa mazowieckiego.




Mapa nr 3. Wybrane pałace województwa mazowieckiego.




Mapa nr 4. Wybrane dworki województwa mazowieckiego.




Mapa nr 5. Wybrane obiekty sakralne województwa mazowieckiego.




Mapa nr 6. Wybrane fortyfikacje województwa mazowieckiego.




Mapa nr 7. Wybrane parki zabytkowe województwa mazowieckiego.




Tabela nr 17. Zestawienie muzeów województwa mazowieckiego według funkcji i profilu.



Funkcja, profil Miejscowość, nazwa muzeum

Największe placówki muzealne w Regionie Muzeum im. Jacka Malczewskiego w RadomiuMuzeum Regionalne w SiedlcachMuzeum Romantyzmu w OpinogórzeMuzeum Mazowieckie w Płocku

Skanseny, muzea etnograficzne Muzeum Skansen w SierpcuMuzeum Kultury Kurpiowskiej w OstrołęceMuzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w SzydłowcuMuzeum Architektury Drewnianej Regionu Siedleckiego w SucheZagroda Kurpiowska w Kadzidle (oddział Muzeum KulturyKurpiowskiej w Ostrołęce)Galeria Sztuki Ludowej w OtrębusachMuzeum Wsi Radomskiej w Radomiu

Muzea martyrologiczne Muzeum Walki i Męczeństwa w Palmirach (oddział Muzeum Historycznego m.st. Warszawy)Muzeum Walki i Męczeństwa w Treblince (oddział Muzeum Regionalnego w Siedlcach)

Muzea historyczne Muzeum Starożytnego Hutnictwa w PruszkowieMuzeum Zbrojownia na Zamku w LiwieMuzeum 7 Pułku Ułanów Lubelskich Gen.K. Sosnkowskiego w Mińsku MazowieckimMuzeum Szlachty Mazowieckiej w CiechanowieMuzeum Historyczne w PrzasnyszuMuzeum Kampanii Wrześniowej i Twierdzy Modlin

Największe galerie sztuki współczesnej, muzea artystyczne

Centrum Rzeźby Polskiej w OrońskuWiejska Galeria Sztuki Wojciecha Siemiona w PetrykozachMuzeum im. Jacka Malczewskiego w RadomiuMuzeum Sztuki Współczesnej w Radomiu (oddział Muzeum im. Jacka Malczewskiego)Wiejska Galeria Alojzego Balcerzaka w Koszelówce

Muzea o tematyce przyrodniczej Kampinoski Park Narodowy, Ośrodek dydaktyczno-muzealny im. Jadwigi i Romana Kobendzów w Granicy

Muzea biograficzne Muzeum Jana Kochanowskiego w CzarnolesieSala Pamiątek św. Maksymiliana Kolbego w NiepokalanowieMuzeum Zofii i Wacława Nałkowskich w WołominieMuzeum - Dworek Fryderyka Chopina w Żelazowej WoliMuzeum im. Oskara Kolberga w Przysusze

Muzea techniczne Muzeum Pożarnictwa w KotuniuMuzeum Kolejki Wąskotorowej w Sochaczewie (oddział Muzeum Kolejnictwa w Warszawie)Muzeum Samochodów w OtrębusachSkansen Leśnej Kolejki Wąskotorowej w Pionkach

Pozostałe muzea, w tym muzea regionalne Muzeum Małego Miasta w BieżuniuMuzeum Regionalne w IłżyMuzeum Regionalne w KozienicachMuzeum Ziemi Zawkrzeńskiej w Mławie



Funkcja, profil Miejscowość, nazwa muzeum

Muzeum Ziemi Otwockiej w OtwockuMuzeum Regionalne w PułtuskuMuzeum Ziemi Sadowieńskiej w SadowneMuzeum Regionalne w SiedlcachMuzeum Ziemi Sochaczewskiej i Pola Bitwy nad Bzurąw SochaczewieMuzeum Miejskie w Wyszkowie (oddział Muzeum Kultury Kurpiowskiej OstrołęceMuzeum Regionalne w ZwoleniuMuzeum Okręgowe w Żyrardowie

Źródło: Opracowanie własne PART S.A. na podstawie ankiet, monografii i wizji lokalnej

Mapa nr 8. Wybrane skanseny województwa mazowieckiego.




4. Organizacje i wydarzenia związane z tradycjami historycznymi oraz kultura ludowa regionu mazowieckiego.

Bractwa rycerskie i kurkowe

Z uwagi na uwarunkowania historyczne województwo mazowieckie obfituje w bractwa rycerskie, które uczestniczą w różnego rodzaju pokazach, turniejach, inscenizacjach bitew, potyczek, oblężeń. Do najbardziej aktywnych należą: Bractwo Rycerskie Ziemi Mazowieckiej i Podlaskiej na Zamku w Liwie, Pułtuskie Bractwo Rycerskie, Chorągiew Ziemi Łomżyńskiej, Bractwo Rycerskie Zerwikaptur, Bractwo Rycerskie Hufiec Kasztelanii Czerskiej, Drużyna Łucznicza Drabów Pieszych. Organizowane imprezy cieszą się ogromną popularnością wśród turystów i mieszkańców, m.in.: Ogrody Królowej Bony na zamku w Czersku, Międzynarodowy Mazowiecki Turniej Rycerski w Pułtusku, Turniej Rycerski na zamku książąt mazowieckich w Ciechanowie, Turniej Rycerski o Pierścień Królowej Anny na zamku w Liwie, Turniej Rycerski na Zamku w Iłży, Spotkania rycerskie na Zamku w Szydłowcu.



Nie sposób w niniejszym dokumencie wymienić wszystkich bractw i drużyn rycerskich, jak również wszystkich imprez. Podane organizacje i turnieje należy rozpatrywać jedynie jako przykłady mające świadczyć o kultywowaniu tradycji i kultury rycerskiej w Regionie, co może być podstawą do budowania produktów turystycznych pod warunkiem nadania im mazowieckiej specyfiki.

W województwie działają również bractwa kurkowe. Dużą aktywność w tym zakresie wykazuje powiat piaseczyński, gdzie działa Czerskie Bractwo Kurkowe, które propaguje historię i tradycje kurkowe w Polsce i w Regionie oraz Bractwo Kurkowe Strzelców Czarnoprochowych Straży Zamkowej w Czersku, które organizuje różne imprezy np. Warecki Turniej Strzelców Czarnoprochowych. Z kolei w Kościanie w Muzeum Regionalnym znajduje się ekspozycja prezentująca obiekty związane z działalnością bract kurkowych z Kościana, Krzywinia, Czempinia, Śmigla. Przedstawione są fotografie, portrety braci, broń, medale królewskie, żniwne. Jest to jeden z nielicznych tak bogatych zbiorów dotyczących bractw kurkowych w Polsce. W 1997 roku ekspozycja była prezentowana w Niemczech.

Pszczelarstwo

Obecne od wieków, nadal bardzo aktywne, co roku w ostatnią niedzielę sierpnia na polanie w Zawodziu (4 km od Myszyńca) odbywa się Święto Miodobrania, które nawiązuje do tradycji pszczelarskich. Stanowi kontynuację lipcowego podbierania miodu w pasiekach. Jego celem jest przybliżenie pracy pszczelarza oraz popularyzowanie leczniczych właściwości miodu. Uczestnicy podczas imprezy mogą zobaczyć techniki podbierania miodu z ula, obejrzeć wystawy dawnego sprzętu pszczelarskiego i uli oraz spróbować świeżego miodu z plastrów. W Regionie funkcjonuje Regionalny Związek Pszczelarzy w Płocku, Koło Pszczelarzy w Sierpcu, jest również kilka prywatnych gospodarstw pasiecznych.

Widowiska historyczne, inscenizacje walk i bitew

Cieszą się w Regionie, podobnie jak w całej Polsce i zagranicą coraz większą popularnością. Do najciekawszych zalicza się: Bitwa pod Ostrołęką (Ostrołęka), Weekend z Napoleonem (Pułtusk), Widowisko historyczne "Urodziny Księcia Józefa Poniatowskiego" (Jabłonna), "Powrót Szwoleżerów Gwardii" (Ciechanów/Opinogóra), inscenizacja Bitwy pod Olszynką Grochowską, rekonstrukcja Bitwy pod Iłżą 1939 (Iłża), a także inscenizacja bitwy warszawskiej z 1920 r. (Ossów), Jak widać koncentrują się one wokół epoki napoleońskiej, choć dużym optymizmem napawa fakt sięgnięcia do „cudu nad Wisłą”, bitwy, która zdaniem wielu historyków odegrała kluczową rolę w powstrzymaniu nawały bolszewickiej, a tym samym Polska, po raz drugi po odsieczy wiedeńskiej, uratowała Europę. Do wielkich widowisk plenerowych należy również inscenizacja Bitwy nad Bzurą (największej bitwy kampanii wrześniowej), odbywająca się pomiędzy Brochowem a Witkowicami, przyciągająca tysiące znawcówi miłośników wojennej historii Polski. Jest to jedna z największych tego typu rekonstrukcji w kraju.

Ponadto na terenie Modlina Twierdzy utworzono „Park Militarny”, gdzie odbywają się rekonstrukcje bitew i walk z okresu II wojny światowej, np. Bitwa o Ardeny, Szturm Berlina. Cykliczne organizowane są ogólnopolskie giełdy militariów, na które przyjeżdżają zbieracze różnorodnych gadżetów wojskowych z kraju i z zagranicy.

Elementy etnograficzne

Tradycje Kurpiowskie

W skali województwa w kontekście etnograficznym niewątpliwym ewenementem jest tradycja kurpiowska, która coraz powszechniej jest kultywowana. Dotyczy to obyczajów i obrzędów ludowych,



sztuki kulinarnej, strojów oraz gwary. Równocześnie organizacje działające na terenie Kurpiowszczyzny starają się upowszechniać tę oryginalną i unikalną kulturę poprzez organizowanie imprez, publikacje promocyjne i informacyjne, prowadzenie kampanii promocyjnych na rynkach zagranicznych oraz nawiązywanie do tradycyjnej architektury kurpiowskiej. Ożywioną działalność w tym zakresie prowadzi Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce oraz Stowarzyszenie Rozwoju Turystyki i Rekreacjiw Ostrołęce, a także Kurpiowska Organizacja Turystyczna. Na uwagę zasługuje fakt, że promocja kurpiowszczyzny jest kanwą współpracy dla organizacji prowadzących działalność zarównow województwie mazowieckim, jak i podlaskim oraz warmińsko-mazurskim, zgodnie z historycznym zasięgiem Kurpiowszczyzny. Wielość prowadzonych projektów i podejmowanych inicjatyw świadczyo niezwykłym potencjale kultury kurpiowskiej, na bazie którego można rozwijać produkty turystyczne.W ramach projektu Turystyka Wspólna Sprawa wypracowano pomysły na dwa produkty turystyczne:

Bursztynowy Pierścień Kurpiowski - w skład, którego ma wejść 12 szlaków kulturowo przyrodniczych: samochodowych, rowerowych, pieszych, kajakowych, połączonychz folklorystycznymi atrakcjami regionalnymi)

Brama na Kurpie - w skład tego produktu winna wejść sieć obiektów w stylu regionalnym, twórczość ludowa, pamiątki, wydawnictwa promujące Region, potrawy regionalne, miejsca imprez promocyjnych, miejsca wydobywania bursztynu, ginące zawody. 24

Również w ramach programu LEADER+ powstała Lokalna Grupa Działania Kurpsie Razem, która realizuje szereg projektów szkoleniowych oraz promocyjnych służących rozwojowi obszaru równieżw dziedzinie turystyki.25

Do najciekawszych i najbardziej znanych imprez zaliczyć należy:

Wesele Kurpiowskie: w trzecią niedzielę czerwca odbywa się widowisko plenerowe pt. „Wesele kurpiowskie”, rozgrywające się w kilku miejscach Kadzidła (dom pana młodego, kościół, dom panny młodej), zgodnie z przebiegiem tradycyjnego obrzędu weselnego. Niewątpliwym walorem tej imprezy jest fakt, że jej uczestnicy stają się w pewnym sensie gośćmi weselnymi, przemieszczają się po terenie Kadzidła wraz z przebiegiem widowiska, mogą skosztować potraw regionalnych, zatańczyć z panną młodą, jak nakazuje tradycja, itp. W trakcie „Wesela” czynne są kiermasze sztuki ludowej, wydawnictw, kuchnia regionalna. Częścią Wesela jest „Ogólnopolski Przegląd Obrzędowych Zespołów Weselnych”.

Palma Kurpiowska: na terenach Puszczy Zielonej palma wielkanocna posiada swój charakterystyczny, niepowtarzalny wyraz. Cechują ją zarówno znaczne rozmiary, sposób wykonania (oplatanie roślinnością leśną wysokiego kija), jak też bogata dekoracja bibułkowymi kwiatami i wstążkami. Palma taka spełniała istotną rolę nie tylko w obrzędzie religijnym, ale też w życiu gospodarskim i rodzinnym ludności kurpiowskiej. Odrodzenie się zwyczaju wykonywania palm kurpiowskich sprawiło, iż procesja w Niedzielę Palmową w Łysech stała się jedną z najbarwniejszych w kraju. Z roku na rok przyciąga ona coraz liczniejsze rzesze turystów z kraju i zagranicy, przedstawicieli świata dyplomacji, polityki, kultury i nauki. Wychodząc naprzeciw temu zainteresowaniu, poszerzono ofertę kulturalną, przekształcając uroczystość kościelną i przegląd konkursowy w dużą imprezę folklorystyczną. Obecnie przyjeżdżając do Łysech można obejrzeć nie tylko samą procesję, ale także kiermasz sztuki ludowej, kiermasz wydawnictw regionalnych, okolicznościowe wystawy, z wystawą nagrodzonych palm na czele, obejrzeć występy zespołów folklorystycznych, skorzystać z kuchni regionalnej.

Coroczne imprezy organizowane przez Stowarzyszenie Przyjaciół Ziemi Kurpiowskiej „Puszcza” w Lelisie, m.in.: „Kurpiowskie Granie - Regionalny Przegląd Harmonistów i Skrzypków Ludowych”, „Darcie Pierza - Regionalny Przegląd widowisk przedstawiających fragmenty życia dawnych Kurpiów”. Elementy współczesne

24 Na podstawie www.kurpiowskiecentrum.info25 Na podstawie www.kurpsierazem.pl


http://www.kurpsierazem.pl/

http://www.kurpiowskiecentrum.info/


Państwowy Zespół Ludowy Pieśni i Tańca „Mazowsze” w Karolinie, założony przez Mirę i Tadeusza Sygietyńskich. Repertuar opiera się na autentycznych tekstach i melodiach ludowych. Z czasem w repertuarze zespołu pojawiły się tańce i pieśni m. in.: góralskie, rzeszowskie, kaszubskie, warmińskie.

Międzynarodowy Festiwal Teatralny „Dionizje” po raz pierwszy zorganizowany został w 1993 roku. Pomysł zrodził się wśród słuchaczy Państwowego Studium Kulturalno-Oświatowego i Bibliotekarskiego w Ciechanowie. Jest to impreza plenerowa, a jej scenerią jest dziedziniec XIV-wiecznego Zamku Książąt Mazowieckich i podzamkowe błonia. Uczestniczą w nim teatry zawodowe, a ich spektaklom przyglądają się, oprócz mieszkańców miasta, przyglądają się krytycy i recenzenci teatralni reprezentujący współpracujące z Festiwalem redakcje.

Główne wyróżniki oraz najważniejsze atrakcje – tzw. perły turystyczne zabytków województwa mazowieckiego

1. Potencjalne największe atrakcje.Największe „perły” turystyczne województwa mazowieckiego, aby ich walory mogły być

wykorzystane, wymagają koncepcji zagospodarowania, znacznych nakładów finansowych i prac adaptacyjnych.

Twierdza Modlin: jedno z najciekawszych w Europie założeń fortyfikacyjnych, z zachowanymi wszystkimi elementami, mająca niezwykle interesującą historię i olśniewające perspektywy komunikacyjne, związane z uruchamianiem lotniska i linii kolejowej, łączącej go z lotniskiem Okęcie, a także sąsiedztwo niezwykłego krajobrazu przyrodniczego (zlewisko Narwi i Wisły) wymaga programu adaptacyjnego, koncepcji wykorzystania (ponad 2 km pomieszczeń w obwodzie fortyfikacyjnym).

Żelazowa Wola: zespól dworsko-parkowy, miejsce urodzin Fryderyka Chopina. Miejsce mające markę znaną na całym świecie. Wymaga rewitalizacji, powiązania z Brochowem, miejscem chrztu kompozytora, wyposażenia turystycznego i zarządzania we wspólnej koncepcji ze szlakiem Chopina w Warszawie. Prace podjął Narodowy Instytut Fryderyka Chopina i są nadzieje, że na rocznicę 200-lecia urodzin potencjał tej marki zostanie w pełni wykorzystany.

Żyrardów: miasto zbudowane według jednego planu dla produkcji tkanin, z dzielnicą robotniczą, willami inżynierów i zarządzających, kościołem i układem liniowym dostosowanym do systemu produkcji (od obróbki surowca, przez wszystkie fazy, przędzalnie aż do końcowego produktu). Po rewitalizacji (stan miasta jest nie zadawalający) i adaptacji, Żyrardów może aspirować o wpis na światową listę zabytków techniki i przemysłu. Miasto ma program rewitalizacji i pozyskało fundusze UE.

Płock: Muzeum Mazowieckie w Płocku jest muzeum unikalnym w Polsce i atrakcyjnym na skalę europejską. Łączy architekturę kamienicy secesyjnej ze znakomitymi zbiorami. Jest to najstarsze polskie muzeum powstałe z inicjatyw społecznej i posiada największą w Polsce ekspozycję poświęconą sztuce secesji i Młodej Polski i wybitne, jedne z najbogatszych w Polsce eksponaty europejskiego rzemiosła artystycznego. W kamienicy można również oglądać m.in. aranżację wnętrz mieszczańskich z tego okresu. Prowadzone są też lekcje muzealne. Muzeum cieszy się ogromnym zainteresowaniem turystów. Może być „perłą” każdego programu, wycieczki, której będzie zwieńczeniem. Oprócz muzeum sam Płock jest miastem ogromnym potencjale w kontekście dziedzictwa kulturowego, związanymz początkami polskiej państwowości, czego odzwierciedleniem jest wzgórze tumskie, zamek książąt mazowieckich, najstarsza polska szkoła – małachowianka, atrakcyjny zespół architektury klasycystycznej, obiekty zaprojektowane przez znanych architektów etc.

Pułtusk: w trakcie prac konserwatorskich Zamku Biskupiego odkryto na dziedzińcu w latach 70-tych rewelacyjnie zachowane warstwy drewnianych domostw z XIII - XIV wieku. Odkryto także znaczną liczbę zabytków ruchomych codziennego życia średniowiecznego grodu. Zbadano wówczas zaledwie ¼



dziedzińca. Zabytki z badań nigdy nie zostały pokazane i wykorzystane dla promocji odkrycia. W tym samym czasie odkryto osiedle wikińskie w Yorku, w Anglii, i urządzono na miejscu podziemne muzeum, w którym obok reliktów z badań zrekonstruowano wioskę mieszkańców. Muzeum to cieszy się ogromnym zainteresowaniem, jest przykładem trendu „żywych” muzeów, dzięki elektronice i, aby go zobaczyć, trzeba się zapisywać w kolejce pół roku wcześniej. Gród pułtuski jest więc obecnie tylko „potencjalną” perłą, ale zainwestowanie w „wioskę średniowieczną” stworzyłoby ogromną atrakcję turystyczną na skale kraju i Europy Środkowo-Wschodniej.

Pruszków: jedyna „perła”, która nie wymaga nakładów na remont i adaptację. Jedna z najciekawszych wystaw archeologicznych w Polsce w Muzeum Hutnictwa Starożytnego, ilustrująca niezwykłe zjawisko produkcji żelaza w dymarkach na Równinie Błońskiej przed 2000 lat. Muzeum wymaga promocji i reklamy, włączenia do tras turystycznych, programu np. z możliwością uczestnictwa w badaniach archeologicznych.

Treblinka: miejsce i muzeum zagłady, które odwiedzane jest przez przybyszów z całego świata. Określenie „perła” turystyczna nie jest tu właściwe, ale podobnie jak Auschwitz jest to „złe” dziedzictwo ludzkości. Podobnie jak Auschwitz-Birkenau wymaga promocji dostosowanej do charakteru miejsca i powinno być wykorzystywana do edukacji kolejnych generacji.

Ossów: sanktuarium i miejsce śmierci ks. Skorupki, miejsce związane z Bitwą Cudu nad Wisłą, coraz częściej odwiedzane przez turystów. Może stać się ważnym miejscem związanym z edukacją patriotyczną w skali ponadregionalnej. Wiąże się to ze zbliżającą się 100 rocznicą wojny 1920 r. Określenie „perła” turystyczna, także w tym przypadku nie jest tu właściwe, miejsce wymaga jeszcze znacznych nakładów w zagospodarowanie.

Sochaczew: Muzeum Kolei Wąskotorowej, które posiada największe w Europie zbiory taboru kolei wąskotorowych, jak również oryginalne pomieszczenia dyżurnego ruchu, salę pamiątek związanych z koleją wąskotorową, wystawę o kolejach wąskotorowych etc. Olbrzymie wrażenie robią zachowane i odrestaurowane parowozy z różnych epok i wagony, których wyeksponowanych jest 133 (z 230). Muzeum posiada również w swoich zbiorach salonkę gen. Jaruzelskiego oraz drezynę Marszałka Piłsudskiego.

2. Możliwości realizacji produktu turystycznego w skali województwa.Jak wykazuje audyt charakter walorów województwa sprzyja inicjatywom poszczególnych

miast, a nawet wsi oraz promocji lokalnych wartości, głównie dla przyciągnięcia turystów na pobyt wypoczynkowy. Promocji całego Regionu mogą natomiast służyć ponad lokalne elementy produktu turystycznego. Istnieją dla nich korzystne możliwości wynikające z analizy walorów Regionu. Poniżej przedstawiono rekomendacje w zakresie tworzenia atrakcyjnej oferty produktowej na bazie walorów antropogenicznych:

Średniowieczne piastowskie zamki książęce: Czersk, Sochaczew, Ciechanów, Liw, Szydłowiec. Program turystyczny powiązany z imprezami rycerskimi.

Szlak kościołów drewnianych – najciekawsze kościoły znajdują się na terenie całego województwa; wybór najciekawszych, opracowanie tras i powiązanie z miejscem kultu np. Sanktuarium w Skępe lub Niepokalanowie.

Kościoły obronne - Brochów, Serock, Brok; kościoły występujące tylko na w regionie mazowieckim. Program mógłby być powiązany ze szlakiem Książąt Mazowieckich.

Polskie dwory – polski krajobraz. W Regionie znajduje się niemal komplet typowych dworów polskich. Opracowanie szlaku ich zwiedzania, zaczynającego się w Ciechanowie w Muzeum Szlachty Polskiej, zakończonego np. w Suchej, w Muzeum Dworu Polskiego w powiązaniu z imprezami towarzyszącymi, nawiązującymi do obyczaju szlacheckiego to doskonały produkt regionalny.



Kurpie i Kurpiowszczyzna. Działalność muzeów, funkcjonowanie zespołów folklorystycznychi związanie programu z rocznym kalendarzem świąt może być niezwykle atrakcyjnym, stałym produktem turystycznym.

Krasińscy – największy ród regionu mazowieckiego. Ród najbogatszy, rodzimy. Bardzo zasłużony. Ich ślady są w różnych miejscach: Opinogóra, Krasne, Krasnosielc, Zegrze, Stara Wieś i Radziejowice (na pograniczu województwa), a także liczne w Warszawie. Produkt może obejmować różne formy, na różnych poziomach promocji. Od „Szlaku Krasińskich”, po doroczne spotkania fachowców i fundację odbudowy Biblioteki i Muzeum Krasińskich.

Radziwiłłowie – największy ród Litwy i Polski. Kilka założeń pałacowo-ogrodowych związanych z rodem Radziwiłłów (plus jeden z najpiękniejszych zabytków – Pałac w Nieborowie, na pograniczu województwa, ale już na terenie województwa łódzkiego) pozwalałoby opracować szlak turystyczny i muzeum poświęcone temu rodowi. Podobnie jak przy Krasińskich powiązanie z Warszawą, gdzie znajduje się Pałac Radziwiłłów i liczne pamiątki.

Otrębusy - wieś trzech muzeów. Powiązanie zwiedzania trzech muzeów - galerii sztuki ludowej, kolekcji „Mazowsza” i muzeum samochodów w jeden produkt.

Szlakiem prywatnych kolekcji: Otrębusy, Petrykozy, Tułowice, Sucha, Dłużew – szlak dworów i kolekcji /galerii prywatnych.

Droga Poetów - Kochanowski, Krasiński, Norwid, Iwaszkiewicz, Oppman (Or-Ot), Broniewski – wszyscy związani z regionem Mazowszem i piszący o nim. Impreza - festiwal poetycki na wiedzę o nich i związanie jej np. z dworami czy miejscowościami, w których mieszkali mogłaby być adresowana do określonej grupy zainteresowanych, miałaby istotne znaczenie dla szkółw województwie mazowieckim.

Program „Rejs” - żegluga Wisłą i Narwią (np. Płock - Warszawa). Żegluga statkami wycieczkowymi ma długie tradycje. Rekonstrukcja szlaków na Wiśle i Narwi (na tej ostatniej np. tratwami jak w Pieninach na Dunajcu) byłoby szansą na połączenie wysiłków kilku miejscowości i stworzenie interesującego produktu turystycznego.

Miasta ogrody - Konstancin-Jeziorna, Podkowa Leśna, Milanówek. Miejscowości są przykładami interesującej koncepcji zabudowy miast–ogrodów wokół Warszawy w okresie międzywojennym. Części planów np. Popowo nie udało się zrealizować, ale pod takim hasłemi przy współpracy obu miejscowości można by zaprojektować interesujący program turystyczny - zwiedzania i odpoczynku.

Bitwa Cud nad Wisłą – projekt łączący miejsca związane z Bitwą Warszawską wojny polsko-bolszewickiej 1920 r. obejmujący wiele miejscowości z Regionu, na których odbywały się ważne epizody wojny (Ossów, Radzymin, Wyszków, Płock, Wkra), mogący mieć charakter edukacyjny i patriotyczny. Projekt ważny ze względu na zbliżającą się 100 rocznice wydarzeń 1920 r.

Szlak Chopinowski – projekt zakłada połączenie poprzez specjalnie oznakowane ścieżki piesze/rowerowe Warszawy oraz (przez teren KPN i jego otuliny) Żelazowej Woli, Brochowa i Sanniki (mieści się tam pałac, w którym Chopin spędzał wakacje).

Szlak nekropolii puszczańskich – projekt połączenia cmentarzy i miejsc pamięci na terenie Kampinoskiego Parku Narodowego i jego otuliny. Spełniałby on funkcję raczej dydaktyczną niż turystyczną; na terenie KPN i jego otuliny znajduje się wiele cmentarzy i miejsc pamięci, sięgających nawet XIX wieku, niektóre z nich wymagają uporządkowania i odnowy, a całość logicznego oznakowania wraz ze sporządzeniem odpowiedniego wydawnictwa.

Kampinoski Produkt Turystyczny – który z uwagi na potencjał i wyjątkowość Parku powinien stać się rozpoznawalną i cenioną na Mazowszu marką, posiadającą własne logo, kojarzące się z Puszczą Kampinoską.

2.2.2.3. Kluczowe czynniki sukcesu wspólnego produktu turystycznego Warszawy i regionu mazowieckiego.



Kontrast między bogactwem możliwości, jakie posiada Warszawa i liczbą instytucji, dysponujących zbiorami oraz ich doświadczeniem w zakresie popularyzacji i organizacji a liczbą niewielkich instytucji kultury, takich jak muzea czy ośrodki animacji kultury w regionie mazowieckim, powoduje, że współpraca między stolicą a Regionem wydaje się być mało realna i trudna do wyobrażenia. W rzeczywistości, poza niektórymi budującymi przykładami, np. współpracy Płocka czy Pułtuska z instytucjami Stolicy jest ona marginalna. Tymczasem istnieje znaczna liczba możliwych obszarów współpracy, której efekty byłyby korzystne dla wszystkich zainteresowanych.

Przedstawione powyżej propozycje realizacji produktu turystycznego w skali województwa (łącznie z podjęciem prac nad wykorzystaniem potencjału „pereł”) niemal we wszystkich przypadkach wymagałyby współpracy wielu podmiotów i instytucji województwa (w tym miast i instytucji turystycznych) z instytucjami warszawskimi, których organami założycielskimi jest państwo i samorząd. Niezwykle istotne znaczenie ma również wsparcie i współpraca branży turystycznej oraz organizacji pozarządowych. Podobnie jak produkt turystyczny „Trakt Królewski” w Warszawie nie powstanie bez współpracy wielu instytucji państwowych, samorządowych i instytucji prywatnych, tak i kwestia realizacji różnych projektów turystycznych w województwie będzie realna dopiero przy współpracy wszystkich interesariuszy rynku turystycznego. Większość, bowiem z projektów obejmuje nie tylko jedną instytucję i jedno miasto, ale zakłada łączenie wartości i walorów w produkty sieciowe i liniowe. Przykładem najbardziej dostrzegalnym jest program Chopinowski łączący Szlak Chopinowski w Warszawie z Żelazową Wola i Brochowem. Podobnie ma się sprawa z wykorzystaniem marki „Krasiński” czy „Radziwiłłowie”. Obecność ich na Trakcie Królewskim w postaci pałaców, ulic noszących ich nazwę i możliwości odbudowy instytucji jak np. Biblioteki i Muzeum Krasińskich (zbiory rozproszone znajdują się w Muzeum Narodowym w Warszawie, Muzeum Wojska Polskiego i Instytucie w Londynie) we współpracy z Opinogórskim Muzeum Romantyzmu i Ośrodkiem Pracy Twórczej w Radziejowicach i Starą Wsią oraz Biblioteką Narodową, która użytkuje Pałac Krasińskich (skąd zbiory specjalne zostaną wyprowadzone w ciągu kilku lat) dałoby szanse na stworzenie niezwykle ciekawego programu turystycznego.

Podobnej współpracy, niezbędnego wspólnego planu, inwestycji i wspólnych korzyści dla Warszawy i regionu mazowieckiego wymagałby Projekt „Rejs”, czyli uruchomienie regularnej żeglugi turystycznej. Niewątpliwie punktem wyjścia dla takiego współdziałania jest funkcjonowanie LOT-ówi MROT-u, ale także decyzji władz Stolicy, samorządów miast i organów państwa.

Wiele muzeów w województwie to instytucje niewielkie, o niewielkich możliwościach zarówno powiększania zbiorów czy urządzania nowoczesnej ekspozycji. Ich unowocześnianie wymaga zarówno środków finansowych, lepszego zarządzania, jak i możliwości np. korzystania z depozytów muzeów warszawskich, w postaci zbiorów często od kilkudziesięciu lat znajdujących się wyłącznie w magazynach. Depozyty zbiorów wymagają jednak zapewnienia im bezpieczeństwa i właściwych warunków eksploatacji, a więc zarówno gwarancji władz miejscowych, jak i wspólnego programu modernizacji regionalnych placówek.

2.2.2.4. Podsumowanie.

1) W Warszawie i w całym Regionie istnieją bardzo duże możliwości rozwinięcia oferty promującej postać i muzykę Chopina. Impreza flagowa - Konkurs Chopinowski buduje wizerunek Warszawy, jako miasta Chopina, ale pomiędzy kolejnymi jego edycjami Chopin pojawia się w Warszawie właściwie epizodycznie. Obiektów związanych z Fryderykiem Chopinem, istniejących na Trakcie Królewskim, jest ponad 20. Równocześnie niezbędna jest rewitalizacja miejsc związanych z kompozytorem. Miejsca te tworzą doskonałe zaplecze do stworzenia wielkiej wizerunkowej imprezy chopinowskiej jako wspólnego produktu turystycznego.



2) Ofertę kulturową województwa mazowieckiego cechuje wielka liczba inicjatyw lokalnych związanych z miastami i ośrodkami wiejskimi. Istnieją jednak znaczne możliwości tworzenia produktu turystycznego o charakterze wojewódzkim, w wielu wypadkach przy powiązaniu programowym i realizacyjnym z instytucjami stołecznymi. Ich realizacja wymaga jednak zaangażowania większych środków finansowych (wsparcia środków UE), wspólnych programów i wspólnej permanentnej realizacji.

3) Warszawa jest postrzegana jest jako miasto muzyki jazzowej. Festiwale i koncerty jazzowe, choć niszowe i skierowane do wąskiej grupy odbiorców, mają markę przyciągającą nie tylko gwiazdy (wykonawcy), ale także odbiorców z zagranicy. Osobliwością warszawskich imprez jazzowych jest możliwość posłuchania wybitnych twórców na otwartych, bezpłatnych imprezach (np. Jazz na Starówce).

4) Warszawa zaczyna wykorzystywać doświadczenia krajów europejskich. Przykładem jest „Noc Muzeów”, której ideę zaczerpnięto z Berlina i Wiednia. Zarówno doświadczenia tych miast (w Berlinie odbywają się dwie edycje: letnia i zimowa), jak i duże zainteresowanie wydarzeniem warszawskim wskazują na skuteczność tego typu transformacji imprez na warszawski rynek.

5) Istnieje potrzeba stworzenia kalendarza znaczących imprez stałych. Pozwoliłoby to planować touroperatorom udział w takich imprezach jak Festiwal Muzyki Etnicznej, Święto Kwiatów, itp. Imprezy warszawskie miałyby związki z walorami Regionu (muzyka etniczna - żywe tradycje w tym Regionie, festiwal kwiatów - najwięksi producenci kwiatów w Europie funkcjonujący w województwie).

6) Instytucje i obiekty zabytkowe w Warszawie i w Regionie mają wiele atrakcyjnych walorów, których wykorzystanie jest niezbędne w ofercie turystycznej. Drogą do podniesienia atrakcyjności walorów materialnych (obiekty, zbiory muzealne i inne, przyrodnicze) oraz niematerialnych (historia, legendy, postacie historyczne i współczesne, typowe polskie tradycje, muzyka) jest forma imprez, organizowanych przez instytucje kultury, urzędy miasta i dzielnic, kościoły itp. Organizatorzy nie wykorzystują w pełni potencjału tkwiącego w historycznych i materialnych zasobach instytucji kultury.

7) Słabo rozwinięta jest w Warszawie i Regionie oferta towarzysząca (imprezy towarzyszące, pamiątki itp.) Tam, gdzie występuje, okazuje się być niezmiernie atrakcyjnym elementem całości, który przyciąga większą grupę odbiorców, a przez to zapewnia lepszy odbiór głównego tematu imprezy czy oferty.

8) Wydarzenia kulturalne mają niespójną i niewystarczającą promocję. Istnieje silna potrzeba lepszej promocji i rozwoju ekspozycji stałych. Np. połączenie wiedzy o Chopiniez możliwością wysłuchania muzyki (nie tylko chopinowskiej) może być niezwykle ważne dla odbiorców, szczególnie zagranicznych. Warto pomyśleć o unowocześnieniu ekspozycji stałych.

9) Brak rozwiniętej oferty turystyki kulturowej oraz jednolitego kalendarza imprez w Internecie. Czołowe miasta europejskie mają rozbudowane strony internetowe, co pozwala na precyzyjne zagospodarowanie wolnego czasu bez wychodzenia z domu. Istnieje pilna potrzeba istnienia portalu poświęconego wyłącznie turystyce kulturowej w całym województwie.

10) Instytucje organizujące wydarzenia na Trakcie Królewskim działają indywidualnie i tworzą niespójne oferty. Oferta kulturowa konstruowana jest z punktu widzenia oferenta, a nie odbiorcy.

11) Touroperatorzy mają niekompletną i często niewłaściwie skonstruowaną ofertę oraz nie wykorzystują potencjału odbiorcy. Oferta nie jest kompleksowa. Wykorzystuje tylko wąski



zakres walorów. Operatorzy turystyki przyjazdowej nie proponują w swoich ofertach wydarzeń związanych ze sztuką, imprezami masowymi, etc.

12) Wykorzystanie potencjału kulturowego dla sformułowania atrakcyjnej i skutecznej oferty turystyki jest możliwe, wymaga jednak zmian w obecnej ofercie turystyki kulturowej.

2.3. Infrastruktura turystyczna i paraturystyczna.

Infrastruktura turystyczna i paraturystyczna to te elementy zagospodarowania województwa, które umożliwiają efektywne wykorzystanie walorów naturalnych i kulturowych oraz prawidłowe funkcjonowanie produktów turystycznych. Stąd tak ważna jest jej rola w rozwoju turystyki i możliwości budowania oferty. Kluczowe jest nie tylko istnienie tego typu infrastruktury, ale również jej prawidłowe rozmieszczenie oraz dostosowanie do potrzeb i oczekiwań potencjalnych turystów.

Przy opracowywaniu analizy infrastruktury autorzy dokumentu korzystali z wielu źródeł danych, różniących się między sobą stopniem szczegółowości. Należały do nich:

ankiety dotyczące potencjału turystycznego wypełnione przez starostwa powiatowe województwa mazowieckiego oraz urzędy miast na prawach powiatu,

strony internetowe powiatów województwa mazowieckiego, portale tematyczne promujące Region,

informacje pozyskane podczas konsultacji telefonicznych, dokumenty strategiczne powiatów województwa mazowieckiego (w tym m.in. strategie rozwoju

powiatów, diagnozy stanu powiatów, programy rozwoju lokalnego), dane uzyskane z Urzędu Statystycznego w Warszawie.

Ze względu na fakt, iż Warszawa pełni funkcję największego centrum turystycznego, z szeroką ofertą noclegów oraz bogactwem bazy różnorodnością bazy gastronomicznej, zawarta w poniższej diagnozie analiza infrastruktury turystycznej i paraturystycznej Warszawy ma bardziej szczegółowy charakter niż w przypadku poszczególnych powiatów i miast na prawach powiatu.

2.3.1. Infrastruktura turystyczna.

Na infrastrukturę turystyczną składają się baza noclegowa i gastronomiczna. Poniżej przedstawiona została analiza zagospodarowania województwa mazowieckiego w obiekty noclegowe i gastronomiczne, w podziale na powiaty i kategorie.

2.3.1.1. Baza noclegowa.

Istniejąca baza noclegowa stanowi niezbędny element zagospodarowania turystycznego i ma kluczowe znaczenie dla rozwoju turystyki na danym obszarze. Odpowiedni standard oraz różnorodność obiektów noclegowych ze zróżnicowanymi cenami są kluczowymi elementami w procesie podejmowania decyzji o wyborze miejsca pobytu zarówno krótkiego, jak i dłuższego.

Obiekty bazy noclegowej występujące na terenie objętym projektem zakwalifikowano do następujących kategorii:

hotele (kategoria obejmuje skategoryzowane oraz nieskategoryzowane hotele oraz hoteliki),

motele,



pensjonaty, ośrodki wypoczynkowe (kategoria obejmuje ośrodki wypoczynkowe, ośrodki wczasowe,

ośrodki szkoleniowo-wypoczynkowe, ośrodki rehabilitacyjno-wypoczynkowe, ośrodki wypoczynkowo-wczasowe, ośrodki rekreacyjno-wędkarskie, ośrodki kolonijno-wypoczynkowe, ośrodki sportowe),

zajazdy, kempingi (kategoria obejmuje kempingi i pola namiotowe), schroniska (kategoria obejmuje schroniska młodzieżowe, schroniska sezonowe, bazy i

internaty w szkołach), obiekty wiejskie (kategoria obejmuje gospodarstwa agroturystyczne, kwatery prywatne,

pokoje noclegowe i wczasowe oraz inne obiekty oferujące „turystykę wiejską”), inne (kategoria obejmuje ośrodki dydaktyczne, domki wypoczynkowe, usługi

hotelarskie, dworki, folwarki, apartamenty).

Powyższy podział został zaproponowany przez autorów dokumentu z uwagi na bardzo duże zróżnicowanie bazy noclegowej. Uwzględnia również gospodarstwa agroturystyczne. Kategoria gospodarstw agroturystycznych nie jest ewidencjonowana w danych pochodzących z urzędów statystycznych. Te oraz inne, liczone jako niesklasyfikowane, obiekty zdaniem autorów mają duże znaczenie i wpływają na budowę produktów, stąd – w zaproponowanym podziale – zostały one potraktowane jako odrębne kategorie.

Dla oceny bazy noclegowej wykorzystano dane dotyczące liczby obiektów noclegowych, liczby korzystających z noclegów, liczby udzielonych noclegów, liczby wynajętych pokoi oraz stopnia wykorzystania pokoi.

Według danych, którymi dysponują autorzy dokumentu (pochodzących z otrzymanych ankiet dotyczących potencjału turystycznego, przeprowadzonych wywiadów telefonicznych oraz stron internetowych) łączna liczba obiektów noclegowych na analizowanym obszarze wynosi 1 060 obiektów.

Tabela nr 18. Ilość obiektów bazy noclegowej w poszczególnych powiatach i miastach na prawach powiatu województwa mazowieckiego z uwzględnieniem kategorii obiektów.



Powiat/Miasto na prawach powiatu

Kategoria

Suma

hote

le

mot

ele

pens

jona

ty

ośro

dki

wypo

czyn

kowe

zaja

zdy

Kem

ping

i

schr

onis

ka

obie

kty

wiej

skie

- agr

otur

ysty

ka

inne

białobrzeskiBiałobrzegi - 1 Broniszew – 1

Kolonia Sucha - 1

- Białobrzegi – 2Biała Góra - 1

Białobrzegi - 1 - - Góry – 1 -8

ciechanowski

Ciechanów – 4Glinojeck – 1Opinogóra - 1

- Ciechanów - 1 - Ciechanów - 2Glinojeck - 1

- - Ciechanów – 3Ojrzeń – 1

Regimin – 1Gołymin -1Grudusk -1Glinojeck -1

Sońsk - 1

19

garwoliński

Garwolin – 2Lipówki – 1

Chotynia – 1Łucznica – 1

Miętne - 1

- - Wilga – 6Jabłonowiec – 1

- Wilga – 1 - Puznówka – 1Oblin – 1

Lewików - 1

-

15

gostyniński

- - - Gostynin – 1Miałkówek - 3

- - Gostynin - 1 Gostynin – 12Lucień – 10Sanniki – 3Pacyna - 1

-

31

grodziski

Grodzisk Mazowiecki – 2Żabia Wola - 1

- Żabia Wola - 1 Żabia Wola - 1 - - Grodzisk Mazowiecki – 4Siestrzeń – 2

Żabia Wola - 8

Kuklówka – 1Kłudzienko -1Żabia Wola - 1 22

grójeckiGrójec - 1 - - - Skurów - 1 - - - -

2

kozienicki

Kozienice – 1Świerże Górne -

1

- Kozienice - 1 Garbata-Letnisko - 1

Kozienice - 1Garbatka-Letnisko - 1

Kozienice -1 - Kozienice – 3Głowaczów – 7Sieciechów – 4Magnuszew – 1

Garbata-Letnisko – 1

Kozienice - 3

25




Kategoria

Suma

hote

le

mot

ele

pens

jona

ty

ośro

dki

wypo

czyn

kowe

zaja

zdy

Kem

ping

i

schr

onis

ka

obie

kty

wiej

skie

- agr

otur

ysty

ka

inne

legionowski

Jabłonna – 1Nieporęt – 3Serock – 4

Wieliszew - 3

- Nieporęt – 1 Nieporęt – 1Serock – 4

Białobrzegi – 2Wieliszew - 1

- Przy niektórych ośrodkach

wypoczynkowych

- Serock – 2Wieliszew - 1

Nieporęt – 7Serock – 1

Wieliszew - 3 33

lipskiLipsko - 1 - - Solec nad Wisłą

- 2- - Solec nad

Wisłą - 1Krzyżanówce, Ciepielowie,

Sadkowicach - 3

-7

łosicki

- - Hołowczyce - 3 Serpelice - 9Mierzwice Stare

- 1

Łosice - 1 Serpelice - 1 Łosice – 1Zabuż - 1

Platerów – 1Hołowczyce – 9

Sarnaki – 4Kornica - 1

Serpelice - 1

33

makowski

Maków Mazowiecki –1

- - Różan - 1 Różan – 1Maków Mazowiecki –1

- - Sypniewo – 1Płoniawy – 2

Maków Mazowiecki – 1Czerwonka – 1

Różan - 1Bindużka - 1

-

11

miński

Miński Mazowiecki – 4Kałuszyn – 1Grębiszew -1Okuniew – 2

Wielgolas Duchnowski – 1Sulejówek - 1

- Stanisławów - 1

Huta Mińska - 1 Dębe Wielkie – 1Osiny Nowe – 1

Halinów – 1

- Siennica – 1Mrozy - 2

Stanisławów – 3Dobre – 2

Siennica - 4

Królewiec – 1Huta Mińska -

1

30

mławski

Mława - 1 Mława – 1Strzegowo – 1Wiśniewo - 1

- - Stupsk - 1 - - Strzegowo - 5 -

10




Kategoria

Suma

hote

le

mot

ele

pens

jona

ty

ośro

dki

wypo

czyn

kowe

zaja

zdy

Kem

ping

i

schr

onis

ka

obie

kty

wiej

skie

- agr

otur

ysty

ka

inne

nowodworski

Nowy Dwór Mazowiecki – 1Wieliszew – 1

Pomiechówek – 1

Nasielsk - 1

- Nasielsk – 1Pomiechówek -

1

Pomiechówek - 3

Zakroczym - 1

Pomiechówek – 1Czosnów - 1

Nowy Dwór Mazowiecki – 1

Leoncin - 2

Nowy Dwór Mazowiecki –

1

Nowy Dwór Mazowiecki – 2

Leoncin – 2Wieliszew 1

Pomiechówek – 8

Wilków Polski 1Czosnów – 1

Kazuń - 1

-

32

ostrołęcki

Ostrołęka - 6Rzekuń - 1

Kadzidło - 1 - Ostrołęka - 1 Lelis - 1 - Ostrołęka - 1 Rzekuń – 1Myszyniec – 1

Olszewo-Borki – 1

Łyse – 12Lelis – 8

Kadzidło – 5Goworowo -2Czarnia – 7

Baranowo - 6

-

54

ostrowski

Ostrów Mazowiecka - 2

Ostrów Mazowiecka -

1

- Poręba – 1Brok - 6

Ostrów Mazowiecka – 3Brok – 1

Małkinia Górna - 1

- Ostrów Mazowiecka -

1

Ostrów Mazowiecka – 1

Nur – 7Brok – 2


Ostrów Mazowiecka –

1Komorowo - 1 35

otwocki

Otwock – 1Józefów – 1

Wola Ducka – 1Wesoła - 1

Glinianka - 1 Otwock - 1 Otwock – 2Celestynów – 1

Żanęcin-Rudka - 1

Otwock - 1 - - Otwock – 1Glinianka – 1

Wola Ducka – 1Dziechciniec - 1

-

15

piaseczyńskiPiaseczno – 1Stefanów – 1Bobrowiec – 1

Góra Kalwaria – 1

Solec – 1Góra Kalwaria

- 1

Piaseczno – 1Żabieniec – 1Konstancin-Jeziorna – 3Chylice - 1

Zalesie Górne - 2

Chylice – 1Wola Przypkowska - 1

- - - Piaseczno – 2Konstancin-Jeziorna – 1Tarczyn - 2

29




Kategoria

Suma

hote

le

mot

ele

pens

jona

ty

ośro

dki

wypo

czyn

kowe

zaja

zdy

Kem

ping

i

schr

onis

ka

obie

kty

wiej

skie

- agr

otur

ysty

ka

inne

Konstancin-Jeziorna – 5

Wólka Kosowska – 2

Tarczyn - 1

płockiBrudzeń Duży –

1Gąbin – 1Łąck – 5Słupno -1

Słupno-1 Łąck - 2 Łąck – 11Nowy Duninów –

2

Bodzanów – 1Nowy Duninów – 1

Słupno -2

- Nowy Duninów - 2

Brudzeń Duży – 1

Gąbin – 4Łąck – 7

Duninów – 3Słubice – 3

Wyszogród - 1

Brudzeń Duży – 2

Gąbin – 1Łąck – 7

Nowy Duninów – 2

Stara Biała - 1

62

płoński

Płońsk - 2 - - - Raciąż - 1 - - Cieksyn – 1Płońsk – 2

Kroczewo – 1Sochocin – 1Raciąż – 1

Nowe Miasto nad Somą - 1

-

10

pruszkowski

Michałowice – 1Nadarzyn – 3Pruszków – 7Raszyn – 4

Falenty Duże - 1

- - Sękocin Las - 1 Sękocin Las - 1 - Piastów - 1 Młochów – 3Nadarzyn – 1Brwinów - 1

- 24

przasnyskiPrzasnysz - 3 - - - - - - Przasnysz – 3

Jednorożec – 3Chorzele - 1

Przasnysz - 4Chorzele - 1 15

przysuskiPrzysucha – 1 Przysucha – 1

Zbożenna - 1- Przysucha - 2 - Topornia - 1 - Gwarek – 1

Brudnów – 1Zbożenna - 1

Zbożenna - 110

pułtuski Pułtusk - 4 - - Zatory - 1 Pułtusk - 1 - - - Pułtusk - 4 10radomski Pionki – 1 Pionki – 1 - Iłża – 1 Kowala – 1 - Pionki – 1 Jedlińsk -1 - 26




Kategoria

Suma

hote

le

mot

ele

pens

jona

ty

ośro

dki

wypo

czyn

kowe

zaja

zdy

Kem

ping

i

schr

onis

ka

obie

kty

wiej

skie

- agr

otur

ysty

ka

inne

Vincentów -1Jedlińsk – 1

Jedlnia Letnisko - 1

Iłża – 1Jedlińsk – 1

Jedlnia Letnisko – 1Zakrzew - 1

Jedlnia Letnisko – 2

Jedlnia Letnisko – 1Wolanów - 1

Iłża - 1 Gózd – 1Iłża – 2

Przytyk – 4Jastrzębia -1

siedlecki

- - - - - - - Korczew – 3Mokobody – 1

Mordy – 2Przesmyki – 2

Siedlce – 2Skórzec – 1Wodynie - 2

-

13

sierpecki

Sierpc - 1 - - - Sierpc -1Borków Kościelny -1

Karolew – 1Białasy – 1Mańków - 1Kisielew – 1

Lelice -1

Nad jez. Urszulewskim – 2

Nad jez. Bledzewskim - 1

- Sierpc – 2Gozdowo – 3Bożewo – 1

Lelice -1Szczutowo -1Rogowo - 1

Sierpc - 1

21

sochaczewskiTeresin – 1

Sochaczew – 5Chrzczany -1

Paprotnia- 1 - Tułowice – 1Teresin – 1

Młodzieszyn - 1

Paprotnia - 1 - - Iłów – 5Teresin – 1

Leontynów - 1

-19

sokołowskiSokołów

Podlaski – 3Sterdyń- 1

Wasilew Szlachecki - 1

- Gródek - 1 - Jabłonna Lacka – 1Kosów Lacki - 1

Jabłonna Lacka – 1

Kiełpiniec – 1Sokołów

Podlaski – 2Kosów Lacki -

2

Bielany – 2Jabłonna – 1

Lacka – 2Kosów Lacki – 2

Wasilew Szlachecki – 1Smuniew - 1Ceranów – 1Sabnie – 1

Kiełpiniec – 2Chądzyń – 1

- 34




Kategoria

Suma

hote

le

mot

ele

pens

jona

ty

ośro

dki

wypo

czyn

kowe

zaja

zdy

Kem

ping

i

schr

onis

ka

obie

kty

wiej

skie

- agr

otur

ysty

ka

inne

Białobrzegi – 4Sewerynówka -

2

szydłowiecki

Orońsk - 1 Chlewiska - 1

Szydłowiec – 1Barak k.

Szydłowca– 1Orońsko - 1

- Chlewiska - 1 Barak k.Szydłowca– 1

- Szydłowiec - 1

Chlewiska - 2 -

10

warszawski zachodni

Błonie – 1Stare Babice - 1

Leszno – 1Ożarów

Mazowiecki – 5Łomianki – 2

Łomianki – 2Ożarów

Mazowiecki - 1

- - Łomianki – 1Ożarów Mazowiecki - 1

- - Leszno – 5Łomianki - 3

Kampinos – 11

Ożarów Mazowiecki - 4

Izabelin – 4Łomianki - 2 44

węgrowski

Węgrów - 2 - - Łochów - 1 Węgrów – 1Sadowne - 1

Węgrów – 1Łochów - 1

Łochów – 1Sadowne - 1

Węgrów – 1Grębków – 2Korytnica – 1

Liw – 8Łochów – 4Miedzna – 2Sadowne – 3

Stoczek 6

-

36

wołomiński

Kobyłka – 2Marki- 1

Wołomin – 2Ząbki - 3

Marki – 3Ząbki – 1

Zielonka - 1

- - Radzymin – 1Słupno -1

- - Urle - 1 Urle – 2Tłuszcz - 1 19

wyszkowski Knurowiec – 1Wyszków - 2

Turzyn – 1Somianka – 1Wyszków – 1Zabrodzie - 1

Wyszków - 1 Somianka – 1Barcice – 2Popowo – 1Parcele – 1

Wyszków - 1

- - - Brańszczyk – 3Tuchlin – 1

Rybienko Nowe - 1

- 19




Kategoria

Suma

hote

le

mot

ele

pens

jona

ty

ośro

dki

wypo

czyn

kowe

zaja

zdy

Kem

ping

i

schr

onis

ka

obie

kty

wiej

skie

- agr

otur

ysty

ka

inne

zwoleński Zwoleń - 1 Florianów - 1 - Zwoleń - 1 Rudki – 1Podzagajnik-1

Zwoleń - 1 - Zwoleń – 3Lucimia– 1Czarnolas-1

-

11

żuromiński

- - Żuromin - 1 - - - Bieżuń – 1Żuromin – 1Zielona - 1

Brudnice - 1 -

5

żyrardowski

Żyrardów - 3Radziejowice -2Mszczonów - 2

Radziejowice - 1

- Wiskitki – 1Puszcza

Mariańska - 1

Puszcza Mariańska - 1 Puszcza Mariańska - 1

- Wiskitki – 3Radziejowice – 1Mszczonów - 1

Radziejowice – 6

Puszcza Mariańska - 1

24

Miasto Ostrołęka

4 1 - - - - 1 - -6




Kategoria

Suma

hote

le

mot

ele

pens

jona

ty

ośro

dki

wypo

czyn

kowe

zaja

zdy

Kem

ping

i

schr

onis

ka

obie

kty

wiej

skie

- agr

otur

ysty

ka

inne

Miasto Płock

8 - 3 - - - 5 9 -25

Miasto Radom

9 1 - - - - 1 8 827

Miasto Siedlce

6 1 - - - - - 5 -12

Miasto Stołeczne Warszawa26

134 - - - - 3 16 - 14(apartamenty) 167

SUMA 315 40 24 91 52 19 50 375 94 1 060

Źródło: Opracowanie własne PART S.A. na podstawie ankiet dotyczących potencjału turystycznych nadesłanych przez Starostwa Powiatowe, przeprowadzonych wywiadów telefonicznych oraz danych pozyskanych ze stron internetowych.

26 Na podstawie informacji udzielonych przez Stołeczne Biuro Informacji i Promocji Turystycznej w Warszawie.



W ogólnej liczbie obiektów noclegowych – 1 060 - na terenie województwa mazowieckiego najliczniejszą grupą są obiekty wiejskie – 375 i hotele – 315 obiektów. Należy zauważyć, iż najwięcej hoteli występuje w Warszawie – 134 obiekty, co stanowi prawie połowę wszystkich hoteli występujących w całym województwie mazowieckim.

Warszawa zajmuje wiodącą pozycję co do liczby obiektów noclegowych, stanowią one około 16% wszystkich obiektów noclegowych w województwie mazowieckim. Poza tym najwięcej obiektów noclegowych znajduje się w powiatach ostrołęckim i płockim, w tej liczbie znaczne miejsce zajmuje agroturystyka i kwatery prywatne. Również dużą ilość obiektów noclegowych oferują powiaty gostyniński, łosicki, legionowski, nowodworski, ostrołęcki, ostrowski, płocki, sokołowski, warszawski zachodni oraz węgrowski, są to powiaty dysponujące bazą noclegową w ponad 30 obiektach, wśród których, co prawda, jest znacząca przewaga obiektów wiejskich i agroturystyki (z wyjątkiem powiatu legionowskiego).

Najmniej liczną bazą noclegową dysponuje powiat grójecki oferując noclegi tylko w 2 obiektach. Słabą bazą noclegową charakteryzują się ponadto powiaty białobrzeski, żuromiński, lipski posiadające do 10 obiektów bazy noclegowej.

Wśród miast na prawach powiatu wiodące miejsce po Warszawie zajmuje miasto Radom, natomiast najsłabiej prezentuje się miasto Ostrołęka.

Rozłożenie bazy noclegowej pod względem ilości obiektów w poszczególnych powiatach pokazuje poniższy wykres.

Wykres nr 1. Rozłożenie bazy noclegowej pod względem ilości obiektów w powiatach województwa mazowieckiego.

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180


Rozłożenie bazy noclegowej pod względem ilości obiektów w danej kategorii przedstawia poniższy wykres.



Wykres nr 2. Rozłożenie bazy noclegowej pod względem ilości obiektów w danej kategorii.


Najliczniejszą grupę według kategorii obiektów noclegowych stanowią obiekty wiejskie - 375, co stanowi ponad 35% ogólnej ilości obiektów bazy noclegowej.

Następne miejsce co do ilości obiektów bazy noclegowej zajmują hotele – 315 obiektów, jest to ok. 30% ogólnej liczby obiektów bazy noclegowej. Najmniej na terenie województwa znajduje się kempingów oraz pensjonatów i moteli.

Warszawa27

W Warszawie funkcjonuje obecnie 21 obiektów hotelowych o wysokim standardzie (cztero- i pięciogwiazdkowych), dysponujących 10 620 miejscami noclegowymi. Większość prestiżowych hoteli warszawskich skupiona jest w Warsaw Destination Alliance, którego celem jest promocja Warszawy na rynkach zagranicznych jako centrum turystyki biznesowej.

Na terenie Warszawy działa także około 42 obiektów hotelowych o standardzie średnim (hotele dwu- i trzygwiazdkowe), służących jako miejsce pobytu turystów indywidualnych i w grupach, dysponujące 6 790 miejscami noclegowymi oraz 71 obiektów zaliczanych do klasy turystycznej; są to hotele i obiekty świadczące usługi hotelarskie, dysponujące 9 182 miejscami noclegowymi.

Do nowej kategorii należą apartamenty o wysokim standardzie i wysokiej cenie (14 obiektów), wynajmowane na stały pobyt biznesmenów i przedstawicieli sektora handlowego.

Na terenie M. St. Warszawy działają sieci hoteli: IBIS, Hotele Warszawskie Syrena, Accor-Sofitel, Felix, a także stowarzyszenia hotelarzy i gestorów bazy noclegowej: Polskie Zrzeszenie Hoteli, Stowarzyszenie Hotelarstwa i Turystyki, Polskie Towarzystwo Schronisk Młodzieżowych, Polska Federacja Campingu i Caravaningu.

27 Na podstawie Raportu o stanie M. St. Warszawy, Urząd Miasta Stołecznego Warszawy, Warszawa, lipiec 2005 oraz informacji udostępnionych przez Biuro Informacji i Promocji Turystycznej w Warszawie.

Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A.

motele4%

pensjonaty2%

ośrodki wypoczykowe

9%sanatoria

0%zajazdy

5%

kempingi2%

schroniska5%

obiekty wiejskie - agroturystyka

35%

hotele30%

inne9%

101


Wykorzystanie obiektów noclegowych w województwie mazowieckim 28

W 2006 roku z obiektów zbiorowego zakwaterowania w województwie mazowieckim skorzystało 2320,3 tys. osób (o 7,3% więcej niż w 2005 roku). Podobnie jak w roku poprzednim turyści najczęściej nocowali w hotelach – 1893,3 tys. osób (81,6% ogółu korzystających z noclegów) oraz w ośrodkach szkoleniowo-wypoczynkowych – 108,5 tys. (4,7% ogółu korzystających).

W porównaniu z 2005 rokiem znacząco wzrosła liczba osób korzystających z pól biwakowych (o 87,2%). Większą popularnością niż przed rokiem cieszyły się również inne obiekty hotelowe, zespoły ogólnodostępnych domków turystycznych oraz pozostałe obiekty niesklasyfikowane, gdzie wzrost wyniósł odpowiednio: 28,3%, 27,6% i 20,3%. Największy spadek liczby turystów korzystających z noclegów miał miejsce w ośrodkach wypoczynku sobotnio-niedzielnego i świątecznego (o 71,9%), kempingach (o 37,2%) oraz w ośrodkach kolonijnych (o 15,2%).

Tabela nr 19. Korzystający oraz udzielone noclegi w obiektach zbiorowego zakwaterowania.Wyszczególnienie Korzystający z noclegów Udzielone noclegi

2005 2006 2005=100 2005 2006 2005=100

Ogółem 2162082 2320274 107,3 4280733 4491545 104,9

w tym całoroczne 2144170 2300534 107,3 4197527 4421229 105,3Obiekty hotelowe 1876469 2019159 107,6 3434245 3649006 106,3

Hotele 1770611 1893327 106,9 3256425 3428443 105,3Motele 20489 19301 94,2 26408 24325 92,1Pensjonaty 7476 6631 88,7 18950 12845 67,8Inny obiekt hotelowy 77893 99900 128,3 132462 183393 138,4Pozostałe obiekty 285613 301115 105,4 846488 842539 99,5

Domy wycieczkowe 9890 11164 112,9 45270 45937 101,5Schroniska młodzieżowe29 51118 47346 92,6 125688 105001 83,5Ośrodki wczasowe 24289 25941 106,8 115701 110953 95,9Ośrodki kolonijne 230 195 84,8 2781 1202 43,2Ośrodki szkoleniowo-wypoczynkowe

107664 108450 100,7 242752 228197 94,0

Domy pracy twórczej 7710 8677 112,5 28754 35462 123,3Zespoły ogólnodostępnych domków turystycznych

6861 8755 127,6 22206 24258 109,2

Kempingi 2379 1493 62,8 4723 2749 58,2Pola biwakowe 328 614 187,2 1018 1382 135,8Ośrodki do wypoczynku sobotnio- niedzielnego i świątecznego

2096 590 28,1 2212 590 26,7

Pozostałe niesklasyfikowane 73048 87890 120,3 255383 286808 112,3Źródło: Turystyka w województwie mazowieckim w 2006 roku, Urząd Statystyczny w Warszawie, opracowanie na dzień 21.05.2007 r.

28 Turystyka w województwie mazowieckim w 2006 roku, Urząd Statystyczny w Warszawie, Informacja sygnalna, opracowanie na dzień 21.05.2007 r.29 Łącznie ze szkolnymi schroniskami młodzieżowymi



Od stycznia do końca grudnia 2006 roku w obiektach hotelowych wynajęto 2450,0 tys. pokoi (o 6,0% więcej niż w analogicznym okresie poprzedniego roku), w tym najwięcej w hotelach – 2325,6 tys. (94,9%). Stopień wykorzystania pokoi w 2006 roku wyniósł 51,2%, co oznacza wzrost o 5,1 punktu procentowego w stosunku do 2005 roku.

Tabela nr 20. Stopień wykorzystania pokoi w obiektach hotelowych.

Wyszczególnienie

2005 2006ogółem miesiące

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XIIW %

Ogółem 46,1 51,2 40,6 46,9 50,4 50,2 55,9 56,1 47,5 51,5 63,3 57,6 54,8 40,5Hotele 48,1 52,9 41,9 48,7 52,2 52,1 58,0 58,1 49,3 52,9 65,3 59,4 55,9 40,8Motele 23,9 23,1 21,4 21,7 24,3 22,4 24,0 21,9 20,5 21,2 24,1 26,5 25,6 23,6Pensjonaty 17,0 21,7 14,9 20,0 17,2 25,2 20,7 23,5 19,6 44,0 24,9 19,9 12,9 15,2Inny obiekt hotelowy 23,5 35,6 26,7 30,3 33,2 30,8 33,5 36,3 31,6 36,9 44,9 39,0 46,8 39,9

Źródło: Turystyka w województwie mazowieckim w 2006 roku, Urząd Statystyczny w Warszawie, opracowanie na dzień 21.05.2007 r.

Turystom, którzy w 2006 roku odwiedzili województwo mazowieckie, udzielono 4491,5 tys. noclegów – o 4,9% więcej niż w roku poprzednim. Największy wzrost udzielonych noclegów odnotowano w innych obiektach hotelowych – o 38,4%, na polach biwakowych – o 35,8% i w domach pracy twórczej – o 23,3%. Najbardziej zmalała liczba osobodni pobytu w ośrodkach wypoczynku sobotnio-niedzielnego i świątecznego – o 73,3%, w ośrodkach kolonijnych – o 56,8% oraz na kempingach – o 41,8%.

Turyści zagraniczni

Istotnym czynnikiem stopnia wykorzystania bazy noclegowej jest udział turystów zagranicznych. W województwie mazowieckim w 2006 roku z usług bazy turystycznej skorzystało 782,0 tys. cudzoziemców (o 1,7% mniej niż w roku poprzednim). Stanowili oni 33,7% wszystkich turystów korzystających z noclegów w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania.

Tabela nr 21. Wykorzystanie obiektów noclegowych zbiorowego zakwaterowania przez turystów zagranicznych.

Wyszczególnienie Korzystający z noclegów Udzielne noclegi2005 2006 2005=100 2005 2006 2005=100

Ogółem 795325 782014 98,3 1547367 1477136 95,5Obiekty hotelowe 771522 762505 98,8 1490199 1439093 96,6Pozostałe obiekty 23803 19509 82,0 57168 38043 66,5

Źródło: Turystyka w województwie mazowieckim w 2006 roku, Urząd Statystyczny w Warszawie, opracowanie na dzień 21.05.2007 r.

W 2006 roku turystom zagranicznym udzielono 1477,1 tys. noclegów (o 4,5% mniej niż w 2005 roku), co stanowiło 32,9% wszystkich noclegów udzielonych w województwie. Średni czas pobytu turysty zagranicznego wyniósł, tak samo jak w 2005 roku, 1,9 dnia.



2.3.1.2. Baza gastronomiczna.

Baza gastronomiczna jest drugim, oprócz bazy noclegowej, podstawowym elementem zagospodarowania turystycznego. Jej znaczenie w procesie kształtowania produktu turystycznego oraz planowania intensyfikacji ruchu turystycznego jest bardzo duże. Dobry standard i smaczne menu obiektów gastronomicznych bezpośrednio wpływają na zadowolenie turystów i opinię na temat odwiedzanego obszaru.

Spis obiektów gastronomicznych z uwzględnieniem ich kategorii znajduje się w tabeli poniżej. Dane umieszczone w tabeli pochodzą z różnych źródeł, co wpłynęło na zróżnicowany stopień szczegółowości tych informacji.

Obiekty bazy gastronomicznej występujące w województwie mazowieckim zakwalifikowano do następujących kategorii:

restauracje, karczmy, kuchnia regionalna, pizzerie, kawiarnie, cukiernie, puby, bary, piwiarnie, pozostałe (kluby, mała gastronomia, bufety, kebab, smażalnia ryb, usługi

gastronomiczne, catering).

Ze względu na brak ściśle zewidencjonowanej bazy gastronomicznej w Warszawie oraz posiadanie ogólnej liczby obiektów w poniższym zestawieniu oraz analizie ilościowej nie uwzględnia się liczby obiektów bazy gastronomicznej Warszawy, która wynosi około 560 obiektów.



Tabela nr 22. Spis obiektów gastronomicznych w poszczególnych powiatach z uwzględnieniem ich kategorii.POWIAT/

Miasto na prawach powiatu

RESTAURACJE, KARCZMY, KUCHNIA

REGIONALNA

PIZZERIE KAWIARNIE, CUKIERNIE PUBY,BARY, PIWIARNIE

POZOSTAŁE SUMA

białobrzeski

Białobrzegi – 3

Kolonia Sucha – 3

Kamień – 1

Promna – 2

Stara Błotnica – 4

Wyśmierzyce - 1

Białobrzegi - 1 Białobrzegi – 1

Kolonia Sucha - 1

- -

17

ciechanowskiCiechanów – 3

Glinojeck - 1

Ciechanów – 5 Ciechanów – 3

Glinojeck - 2

Ciechanów - 19 Ciechanów - 842

garwolińskiGarwolin – 3

Lipówki - 1

Garwolin – 4 Garwolin – 7 Garwolin - 11 Garwolin - 329

gostynińskiGostynin - 2 Gostynin - 4 Gostynin - 5 Gostynin - 4 -

15

grodziskiMilanówek - 1 - Milanówek - 4 - -

5

grójecki

Skurów - 1 Grójec – 1

Warka - 1

Grójec – 1

Warka – 1

Nowe Miasto -1

Grójec – 1

Warka - 1

-

8

kozienicki

Kozienice – 8

Garbatka-Letnisko – 2

Głowaczów – 1

Brzóza - 1

Kozienice - 2 - Kozienice -2 Brzóza – 2

Ursynów - 1

19

legionowskiJabłonna – 1

Nieporęt – 1

Nieporęt – 1

Legionowo - 4

Jabłonna – 1

Nieporęt – 1

Nieporęt – 3

Białobrzegi - 1

Nieporęt- 1

Białobrzegi – 176



POWIAT/Miasto na prawach

powiatu


REGIONALNA


POZOSTAŁE SUMA

Głogi – 1

Białobrzegi - 2

Rembelszczyzna – 1

Zegrze południowe – 1

Serock – 7

Jachranka – 1

Skrzeszew – 1

Komornica – 1

Legionowo - 5

Zegrze Południowe – 1

Legionowo - 7

Rynia – 1

Michałów – Reginów – 1

Serock – 3

Wierzbica – 1

Kania Nowa – 1

Jadwisin – 1

Skrzeszew – 1

Łajski – 2

Legionowo - 16

Serock – 1

Wierzbica – 1

Łacha – 2

Legionowo - 2

lipskiLipsko - 1 Lipsko – 2 Lipsko - 3 Lipsko – 11 -

17

łosicki

Hołowczyce – 3

Łosice - 1

Łosice - 2 - Łosice – 6

Serpelice – 2

Serpelice – 3

Mierzwice Stare - 1 18

makowski

Maków Mazowiecki – 2

Chrzanowo – 1

Kaszewiec – 1

Różan – 1

Maków Mazowiecki – 3

Różan - 1

Maków Mazowiecki - 2 Laski – 1

Orzyc – 1

Maków Mazowiecki - 2

-

15

mińskiMińsk Mazowiecki – 8

Dębe Wielkie - 1

Miński Mazowiecki - 5 - Miński Mazowiecki - 18 Miński Mazowiecki - 234

mławskiMława – 5

Strzegowo – 3

Wiśniewo – 1

Dzierzgowo – 1

Stupsk - 1

Mława - 4 Mława - 2 Mława – 13

Radzanów – 1

Szreńsk – 1

Konopki – 2

Strzegowo – 3

Mława – 3

Dzierzgowo - 145




powiatu


REGIONALNA


POZOSTAŁE SUMA

Dalnia – 1

Wola Szydłowska – 1

Niedzbórz – 1

Dąbrowa - 1

nowodworski Zakroczym – 2

Nowy Dwór Mazowiecki - 2

Pomiechówek – 1


Pomiechówek – 1


Wieliszew – 3


Zakroczym - 1

18

ostrołęcki

Ostrołęka - 9 - Lelis – 1

Myszyniec - 1

Kadzidło – 5

Goworowo -3

Lelis – 3

Baranowo – 4

Obierwia – 1

Czerwin – 1

Ławy – 1

Łyse – 1

Lipniki - 1

Golanka – 1

Siarcza Łąka – 1

Kunin – 1

Daniowo -1

Olszewo – 1

Łyse - 1

37

ostrowski


Poręba - 1



Ostrów Mazowiecka - 1 Ostrów Mazowiecka – 1

Brok -1


Brok - 1

9

otwocki

Otwock – 3

Karczew – 2

Józefów – 3

Wesoła - 1

Otwock – 3

Karczew – 1

Józefów - 1

- Otwock – 2

Karczew - 3

-

19

piaseczyńskiPiaseczno – 6

Góra Kalwaria – 4

Brak danych Brak danych Brak danych Brak danych 22




powiatu


REGIONALNA


POZOSTAŁE SUMA

Baniocha – 1

Zalesie Górne – 1

Konstancin-Jeziorna – 5

Mroków - 1

Tarczyn – 3

Wola Prażmowska - 1

płocki Drobin – 1

Łąck – 4

Staroźreby -1

Wyszogród - 1

-- Staroźreby - 1 -- -

8

płońskibrak danych

pruszkowskiNadarzyn – 2

Pruszków - 2

Nadarzyn - 1 Nadarzyn – 1

Pruszków - 2

Nadarzyn – 3

Kajetany - 1

Nadarzyn - 1

Pruszków - 114

przasnyski

Przasnysz – 8

Krasne -1

Jednorożec - 1

- Przasnysz - 1 Przasnysz – 12

Chorzele – 4

Jednorożec – 3

Krzynowłoda Mała - 1

Przasnysz - 6

Chorzele -5

Jednorożec – 345

przysuski

Przysucha - 2 Przysucha - 1 - Przysucha – 3

Klwów – 1

Wysokin- 1

Odrzywół – 1

Jabłonica – 1

Wieniawa - 3

14

pułtuski Pułtusk - 10 Pułtusk - 1 - Pułtusk - 5 Pułtusk -2 18




powiatu


REGIONALNA


POZOSTAŁE SUMA

radomski

Pionki – 1

Iłża – 2

Skaryszew -1

Vincentów – 1

Jedlnia Letnisko – 2

Zakrzew – 1

Kosów - 1

Brak danych Brak danych Pionki – 1

Iłża – 1

Młodocin Mniejszy - 1

Brak danych

12

siedleckiMościbrody – 1

Chlewiska - 1

- Korczew - 2 Korczew – 2

Przesmyki - 1

- 7

sierpeckiSierpc – 2

Skansen - 2

Sierpc - 4 Sierpc - 3 Sierpc - 4 -15

sochaczewski

Sochaczew – 1

Żelazowa Wola – 2

Teresin - 1

Teresin - 2 Sochaczew - 1 Sochaczew – 3

Teresin - 1

-

11

sokołowski

Sokołów Podlaski – 3

Repki – 1

Kosów Lacki – 2

Sterdyń - 1

- Jabłonna Lacka – 1

Wyrozęby - 1

Ceranów – 3

Jabłonna Lacka – 2

Morszków – 4

Kosów Lacki – 1

Repki – 1

Kupientyń – 1

Sterdyń - 1

-

20

szydłowieckiSzydłowiec - 2 Szydłowiec - 2 Szydłowiec - 1 Szydłowiec - 15 -

20

warszawski Ożarów Mazowiecki – 1

Stare Babice – 2

Izabelin – 2

Ożarów Mazowiecki – 1

Leszno - 1

Błonie – 2

Łomianki - 7 Ożarów Mazowiecki – 2

Stare Babice – 3

Zaborów – 2

Kampinos – 1

Łomianki - 569




powiatu


REGIONALNA


POZOSTAŁE SUMA

zachodni

Błonie – 2

Łomianki – 8

Łomianki – 5 Kampinos – 1

Izabelin - 5

Leszno - 5

Błonie -5

Łomianki - 9

węgrowski

Węgrów – 3

Sadowne - 1

Węgrów – 1

Łochów - 1

Węgrów - 2 Węgrów – 2

Grębków – 1

Kamionna – 1

Korytnica – 1

Czerwonka Liwska – 1

Łochów -1

Stoczek – 1

Wierzbno - 1

Węgrów - 1

18

wołomiński

Wołomin- 1

Tłuszcz – 1

Marki – 3

Radzymin – 1

Kobyłka – 3

Ząbki – 3

Zielonka – 2

Dąbrówka - 1

Wołomin – 2

Radzymin – 1

Tłuszcz -1

- Wołomin – 8

Dąbrówka – 1

Ząbki – 1

Kobyłka – 1

Słupno – 1

Marki – 1

Zielonka – 1

Radzymin – 3

Tłuszcz - 1

Wołomin -1

38

wyszkowski Wyszków – 3

Knurowiec – 1

Turzyn – 2

Rybienko Leśne – 2

Wyszków - 2 Trzcianka – 1

Somianka – 3

Wyszków - 2

Wyszków – 1

Poręba – 1

Brańszczyk – 1

Długosiodło – 3

Turzyn – 1

Somianka Parcele - 128




powiatu


REGIONALNA


POZOSTAŁE SUMA

Zabrodzie - 1 Popowo Parcele- 1

Zabrodzie – 2

zwoleński

Zwoleń – 1

Mieczysławów -1

Zwoleń - 2 Zwoleń - 2 Zwoleń – 2

Strykowie Górne -1

Podzagajnik – 1

Sycyna – 1

Kazanów – 1

Policzna – 1

Florianów – 1

Czarnolas - 1

-

15

żuromiński Żuromin – 1

Bieżuń - 1

Żuromin - 2 - Żuromin - 1 -

5

żyrardowski

Żyrardów – 2

Mszczonów – 4

Radziejowice – 2

Żyrardów – 4

Mszczonów – 1

Puszcza Mariańska - 1

Żyrardów - 1 Żyrardów – 6

Mszczonów – 1

Puszcza Mariańska – 1

Radziejowice - 3

Żyrardów - 1

26

Miasto Ostrołęka13 3 3 13 -

32

Miasto Płock19 13 8 17 2

59




powiatu


REGIONALNA


POZOSTAŁE SUMA

Miasto Radom34 8 21 29 -

92

Miasto Siedlce6 8 8 35 -

57

SUMA 323 120 120 435 71 1 069

Źródło: Opracowanie własne PART S.A. na podstawie ankiet dotyczących potencjału turystycznego nadesłanych przez Starostwa Powiatowe,przeprowadzonych wywiadów telefonicznych oraz danych pozyskanych ze stron internetowych.



Ogółem na terenie województwa mazowieckiego funkcjonuje 1 069 obiektów gastronomicznych. Ich rozmieszczenie w poszczególnych powiatach nie jest równomierne – poza Miastem Stołecznym Warszawą, gdzie występuje około 560 obiektów bazy gastronomicznej stanowiącej ponad 56% obiektów na terenie województwa mazowieckiego, najwięcej obiektów znajduje sięw Radomiu, wśród miast na prawach powiatu, oraz w powiecie legionowskim i warszawskim zachodnim (odpowiednio 76 oraz 69 obiektów) wśród powiatów. Kolejne miejsca przypadają miastom Siedlce i Płock oraz powiatom: ciechanowski, mławski, nowodworski, przasnyski (ponad 40 obiektów bazy gastronomicznej) oraz miński, ostrołęcki oraz wołomiński, w których ilość obiektów gastronomicznych jest bliska 40. Najmniejszą bazę gastronomiczną wykazują powiaty: grodziski, grójecki, ostrowski płocki, siedlecki i żuromiński, gdzie się znajduje poniżej 10 obiektów bazy gastronomicznej.

Ilość obiektów gastronomicznych w poszczególnych powiatach pokazuje wykres poniżej.

Wykres nr 3. Ilość obiektów gastronomicznych w poszczególnych powiatach województwa mazowieckiego.

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100


Jeżeli chodzi o kategorie poszczególnych obiektów, występuje zdecydowana przewaga pubów, barów i piwiarni, które stanowią 40% ogólnej liczby obiektów bazy gastronomicznej województwa, także restauracje są liczną grupą obiektów gastronomicznych, stanowią bowiem 30% całej bazy gastronomicznej województwa. Z tym, że restauracje w największej ilości występują w dużych miastach Regionu. Najmniej, jak wskazuje niniejsza analiza, wśród obiektów gastronomicznych jest punktów małej gastronomii, jest to związane z tym, iż takie obiekty nie są ewidencjonowane przez wszystkie powiaty w województwie mazowieckim.

Na poniższym wykresie przedstawiono procentowy udział poszczególnych kategorii obiektów gastronomicznych w ich ogólnej liczbie.



Wykres nr 4. Procentowy udział poszczególnych kategorii obiektów gastronomicznych.


Warszawa30

Liczba obiektów gastronomicznych w Warszawie jest kategorią stosunkowo trudną do przedstawienia i oceny ze względu na rozproszenie tej bazy, dużą zmienność podaży oraz brak dokładnych danych ewidencyjnych.

Na podstawie informacji zebranych przy opracowaniu analizy wybranych elementów podaży turystycznej w Warszawie, można stwierdzić, że najbardziej widocznymi elementami podaży w obszarze bazy gastronomicznej są restauracje, kawiarnie, pizzerie, bary i puby. Konkurują one na rynku nie tylko podejmowaniem różnego rodzaju akcji promocyjno-reklamowych, ale także oferowanymi specjalnościami, mającymi stanowić o ich odmienności, czy unikalności. W wielu wypadkach specjalności te określają charakter placówki i proponowanej kuchni. Restauratorzy starają się podkreślać swoją specyfikę odwołując się do różnych tradycji kulinarnych. Najczęściej jest to odwołanie do kuchni narodowych lub związanych z pewnymi obszarami kulturowymi albo geograficznymi, ale zdarzają się także odwołania do asortymentu dań, np. kuchnia wegetariańska, Steak House. Wśród sieci tanich lokali szybkiej obsługi przeważają McDonald’s, KFC i bary z kuchnią turecką i orientalną.

Baza gastronomiczna M.St. Warszawy składa się z około 560 restauracji, barów, kawiarni, pubów, klubów i dyskotek. W ostatnich latach znacznie wzrosła liczba barów, pubów i klubów, szczególnie w rejonach Starego Miasta i Traktu Królewskiego, placu Teatralnego, placu Trzech Krzyży, Politechniki Warszawskiej, Powiśla, Alei Jerozolimskich, ul. Puławskiej, Starej Pragi (ul. Ząbkowska,

30 Na podstawie Raportu o stanie M. St. Warszawy, Urząd Miasta Stołecznego Warszawy, Warszawa, lipiec 2005 oraz Analizy wybranych elementów podaży turystycznej w Warszawie, opracowanej we wrześniu 2006 r. na zlecenie Miasta Stołecznego Warszawy przez Jodka Consulting Paweł Kolas.

Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A.

restauracje, kaczmy

30%

pizzerie11%

pozostałe7%

kawiarnie, cukiernie

11%

puby, bary, piwiarnie

40%

114


Otwocka, Inżynierska, Targowa). Adaptuje się stare pomieszczenia (kamienice oraz lokale użytkowe, np. poindustrialne) na kluby i dyskoteki.

Według opracowania Urzędu Statystycznego w Warszawie z dnia 21.05.2007 roku, które na chwilę opracowania niniejszego dokumentu jest informacją sygnalną, w końcu lipca 2006 roku w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania funkcjonowały 402 placówki gastronomiczne, tj. o 28 więcej (o 7,5%) niż w analogicznym okresie roku poprzedniego. Zwiększyła się liczba barów i kawiarni, stołówek i punktów gastronomicznych, ubyło zaś restauracji.

Najwięcej placówek gastronomicznych zlokalizowanych było w hotelach – 209, innych obiektach hotelowych – 36 oraz w ośrodkach szkoleniowo-wypoczynkowych – 31.

Tabela nr 23. Placówki gastronomiczne w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania.Wyszczególnienie Restauracje Bary i kawiarnie Stołówki Punkty

gastronomiczneOgółem 2005 167 122 52 33

2006 161 141 56 44Obiekty hotelowe 149 98 7 13Pozostałe obiekty 12 43 49 31

Źródło: Urząd Statystyczny w Warszawie, stan na dzień 31.07.2006 r.

2.3.2. Infrastruktura paraturystyczna.

Infrastruktura paraturystyczna jest bezpośrednio związana z udostępnianiem walorów turystycznych, umożliwia turystom korzystanie z walorów naturalnych w bezpieczny sposób oraz stanowi dodatkową ofertę spędzania czasu wolnego. Obiekty infrastruktury paraturystycznej nabierają szczególnego znaczenia w przypadku, kiedy zawodzi pogoda.

Składają się na nią takie elementy, jak: szlaki turystyczne, obiekty sportowo-rekreacyjne, w tym baseny, kąpieliska, pływalnie, boiska, wyciągi narciarskie, wypożyczalnie sprzętu, jak również informacja turystyczna.

Większość z obiektów bazy sportowo– rekreacyjnej służy mieszkańcom Regionu, są to na przykład boiska, stadiony, hale sportowe, natomiast większe znaczenie dla odwiedzających i turystów ma usytuowany w mieście czy powiecie Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji, Ośrodek Sportu, kryta pływalnia czy Aquapark. W związku z tym poniższa analiza dotyczy tylko takich elementów infrastruktury paraturystycznej.

Jednocześnie należy stwierdzić, iż z uwagi na wojewódzki zasięg niniejszego dokumentu nie została tu zamieszczona pełna inwentaryzacja infrastruktury paraturystycznej, tylko wybrane jej elementy.

2.3.2.1. Szlaki turystyczne.

Jednym z elementów wpływających na atrakcyjność turystyczną województwa mazowieckiego jest sieć szlaków turystycznych, biegnąca przez najciekawsze przyrodniczo i historycznie tereny. Szlaki, w zależności od ich charakteru, podzielić można na następujące kategorie:

1. Piesze szlaki turystyczne.



2. Szlaki rowerowe.3. Szlaki konne.4. Szlaki wodne.5. Ścieżki dydaktyczne

Poza szlakami powyżej, w województwie mazowieckim funkcjonuje kilka szlaków sieciowych, obejmujących więcej niż jeden powiat, które zostały opisane w dalszej części rozdziału.



Tabela nr 24. Zestawienie szlaków turystycznych województwa mazowieckiego.

Powiat/Miasto na

prawach powiatu

Szlaki turystyczne Szlaki rowerowe Szlaki wodne

Ścieżki dydaktyczne (edukacyjne, przyrodnicze, przyrodniczo-

leśne)

Inne szlaki (konn

e)czerwon

yniebieski zielony żółty czarny inne31

czerwony

niebieski zielony żółty czarny inne32

białobrzeski1(80)

ciechanowski133 134(33,6)

135(40,5)brak 136(6)

garwoliński137 238 1 139 1 2

gostyniński140 141

kozienicki142(35) 1(106,4) 1(56,5) 1(21)

1(20)1(11)1(4)

143(50) 1(52,8)1(12,8)

1(38,4)1(53,5)1(17,5)

1(51,5)1(31,9)

1(12)1(4)

1(7,5)1(2,7)1(10)

33 „Trakt Książęcy”34 Trasa Północna35 Trasa Południowa36 „Leśna Ścieżka Przyrodnicza”37 „Szlak Walk Narodowowyzwoleńczych”38 „Czterech Pancernych i Psa”, „Szlak Borów Nadwiślańskich”39 „Szlak Kościuszkowski”40 wytyczone przez Stowarzyszenie Gmin Turystycznych Pojezierza Gostynińskiego41 zorganizowane przez Nadleśnictwo Gostynin42 Szlaki Turystyczne Puszczy Kozienickiej43 Sieć Szlaków Rowerowych Puszczy Kozienickiej



Powiat/Miasto na

prawach powiatu


Ścieżki dydaktyczne (edukacyjne, przyrodnicze,

Inne szlaki (konn

e)

czerwony

niebieski zielony żółty czarny inneczerwon

yniebieski zielony żółty czarny inne

1(6,5)1(4,2)

legionowski

144(62,7) 1(56,2) 1(12) 145(8,5; 16,5)

146(12,2)147(45,7)

148(8,7)149(14,4)150(18,3)

151(22,5)152(58,7)

153(42,4)154(35,5)155(35,4)

156(32,5)

157(29)158

159

lipski1 (29) 1 (11) 1 (33,1) 1 (33)

1 (16,6)1 (19) 1 (11)

łosicki160(25,9) 161(14) 162 1 263 464

44 Fragment Podwarszawskiego Szlaku Okrężnego45 Trasa Narwiańska46 Szlak Krosowy47 Szlak Wieliszewski48 Trasa Liwecka49 Trasa Nadwiślańska Prawobrzeżna50 Szlak Wschodni51 Trasa Obwodowa52 Szlak Południowy53 Szlak Nieporęcki54 Szlak Serocki55 Szlak Zachodni56 Trasa Pułtuska57 II część WA 1459n wzdłuż Narwi i Wisły58 Fragment WA1420c59 przy kompleksie pałacowym w Jabłonnie60 Nadbużański Szlak Przyjaźni61 Nieoficjalny szlak po Podlasiu Nadbużańskim62 Nadbużański Szlak Przyjaźni63 Nadbużański Szlak Przyjaźni oraz nieoficjalny spływ tratwami po Bugu64 Ścieżki przyrodnicze „Kózki”, „Trojan”, Nadleśnictwa Sarnaki, „Kisielew-Drażniew”



Powiat/Miasto na

prawach powiatu



Inne szlaki (konn

e)

czerwony



miński2 1 165

mławski

166(40) 167(4) 1 (40)1 (25)1(49)

268

nowodworski 169(21,8) 170(19,8) 171(37,8) 172(12,2) 173(8,0) 174(40) brak 1 (6,8)

ostrołęcki1 1 1 1 1 1(16)

175

176 377

ostrowski278 1(13)79

65 Ścieżka przyrodniczo-leśna rezerwatu „Jedlina”66 Szlak Walk Wrześniowych 1939 roku67 Szlak 500-lecia Mławy68 Spływy kajakowe w mm. Strzegowo i Radzanów69 Szlak Morenowy70 Szlak Krajobrazowy71 Szlak Krajoznawczy72 Szlak Leśny73 Szlak Łącznikowy74 Kampinoski Park Narodowy75 Archeologiczna trasa 76 Szlak kajakowy na rz. Omulew77 Rowerowa leśna ścieżka edukacji ekologicznej, oraz ścieżka w rezerwacie „Serafin”78 „Śladami walk i pamiątek historycznych” oraz „Szlakiem nadbużańskim”79 Im.prof.Bogumiła Jastrzębowskiego



Powiat/Miasto na

prawach powiatu



Inne szlaki (konn

e)

czerwony



otwocki

180(53)1(40)1(36)1(27)1(10)

181(14,5)

piaseczyński182 (38) 183(30)

184(15)185(34) 186(28)

1(24,5)187(10)188(9)

189(32) 190(24) 1(7) 1(13) 2 7

płocki191 192

płoński193(100) 194(85) 195(30)

80 Rezerwat „Na torfach”81 Przez celestynowskie Rezerwaty82 Podwarszawski Szlak Okrężny83 Szlak Rezerwatów Przyrody84 Nad Jeziorką i Tarczynką85 Główny Szlak Lasów Chojnowskich86 Szlak Południkowy przez Lasy Chojnowskie87 Chojnowski Szlak Zabytków Przyrody88 Szlak Zabytków Architektury89 Rowerowy Szlak Wisły90 Chojnowskie Szlaki Rowerowe91 wytyczone przez Stowarzyszenie Gmin Turystycznych Pojezierza Gostynińskiego92 zorganizowane przez Nadleśnictwo Łąck93 Obwodnica Płońska94 „Północ-Południe”95 „Zachód-Wschód”



Powiat/Miasto na

prawach powiatu



Inne szlaki (konn

e)

czerwony



przasnyski196(160) 1 197 198

przysuski199(91) 1100(44,3) 6 1

pułtuski

1 (22) 1101(45,6)1102(9,6)

1103(13,5)1104(6,7)

1(180)

96 Szlaki pieszo-rowerowe: Walory Puszczy Kurpiowskiej, Zielony Szlak Rowerowy, Trakt Królewski97 Spływ kajakowy rzeką Omulew98 Leśniczówka Przejmy99 Szlak partyzancki im. mjr. Henryka Dobrzańskiego-Hubala100 Szlak im. Ks. Wiśniewskiego104 Szlak Bobra103 Szlak Puszczański102 Szlak Narwiański101 Szlak Pełty



Powiat/Miasto na

prawach powiatu



Inne szlaki (konn

e)

czerwony



radomski

1105(67,8) 1(123) 1106(20,4) 1107(10,6) 1108(59,8)1(2,1)1(58)1(46)

1(8,6)1(56)

1(50,3)

1(14,5)1(20,7)1(69,2)1(17,5)1(46)

1(38,4)1(17,5)

1(9)1(19,6)1(4,8)1(37)

1(53,7)

1(14,5)1(7,7)

1(12,2)1(2,9)1(4)

1(2,8)1(4,5)1(3)

1(3,7)1(7,4)1(12)1(3)

1(7,5)

brak 9109

siedlecki 3110

105 Witaliusza Demczuka106 Im. Jana Kochanowskiego107 „Stoki”108 Szlaki Rowerowe Związku Gmin Radomka, Związku Gmin nad Iłżanką oraz Kozienickiego Parku Krajobrazowego109 Ścieżki przyrodnicze, krajobrazowe, dydaktyczne w rezerwatach „Pionki”, „Jedlina”, „Krępiec”, „Królewskie Źródło”, „Miodne”, „Ługi Helenowskie”, „Ponty”, Lesie Rajeckim.110 Szlak Powstań Narodowych, Szlak „Doliną Bugu”, Szlak „Doliną Liwca”



Powiat/Miasto na

prawach powiatu



Inne szlaki (konn

e)

czerwony



sierpecki

1 (20)3 x (25)

1(35)1(12)1(10)1(17)1(30)1(35)1(27)1(37)

2111

sochaczewski

3112

410113

(od 4 do 21,9)

111 Szlak wodny Skrwą Prawą112 Spacerowe Szlaki tematyczne „Dwory Polskie XIX w”, „Gotyk Mazowiecki”’ „I i II Wojna Światowa – pamiątki z historii”113 W tym wokół Kampinoskiego Parku Narodowego oraz wytyczone przez Stowarzyszenie Gmin Turystycznych Pojezierza Gostynińskiego



Powiat/Miasto na

prawach powiatu



Inne szlaki (konn

e)

czerwony



szydłowiecki114

1115

warszawski zachodni

1116 1117 1118 1119

węgrowski1120(50) 1121(91,7) 1122(59,5)

1(62)1123(123) 1

wołomiński

1124 1125 1126 1127(25)1128(36)1129(22)1130(28)

2131

zwoleński 1(106,4) 1(20) 1132(18) 1133(3,5)

114 Na terenie powiatu nie ma ściśle określonych ścieżek przyrodniczo-dydaktycznych115 „Partyzancki”116 Fragment Warszawskiego Szlaku Rowerowego Wisły117 Fragment Kampinoskiego Szlaku Rowerowego118 Ścieżka edukacyjna „Droga Zgubka”119 Ścieżka zdrowia „Czas dla serca”120 Nadbużański Park Krajobrazowy121 „Doliną Liwca”122 Szlaki rowerowo-samochodowe123 Liwiec: Wyszków-Węgrów124 Fragment „Piesza obwodnica warszawska”125 Fragment „Krajoznawczy szlak przyrody i historii”126 Fragment „Doliną Liwca”127 Na II linię obrony w Bitwie pod Radzyminem128 Szlak Bitew Warszawskich129 „Horowa Góra”130 „Wokół Zielonki”131 Spływy kajakowe Bugiem i Liwcem132 Ścieżka rowerowa „Miodne”133 Ścieżka przyrodniczo-leśna „Miodne”



Powiat/Miasto na

prawach powiatu



Inne szlaki (konn

e)

czerwony



1134(0,5)

żyrardowski

1135 1 1 1 3136 1137 2138 1(9km)15139

Miasto Płock

2140 2141 6142 2143 8144(od 6,5 do

15,5 km)

Miasto Radom

1 (72,6)1 (272)

1 (1,2)1 (114,2)1 (12,4)1 (82,8)

1 (42,7)1 (16)

1 (129,5)1 (44,8)1 (46,1)

1 (21)1 (20,8)1 (22,2)1 (30)

1 (3,7)1 (17)

1 (10,6)1 (1,5)1 (4)

15 (od R1 do R15)

2

Miasto Siedlce

4145 17146(od 21 do

162 km)

134 Ścieżka przyrodniczo-leśna „Źródło Królewskie”135 „Szlak Chełmońskiego”136 Także w przygotowaniu są „Las Żyrardowski”, „Nad Korabiewką”, „Wcześniak-Jeruzal”137 Nad rzeką Rawką oraz w przygotowaniu „Las Żyrardowski”138 Szlak rzeki Pisi nieoznakowany oraz rzeka Rawka139 Bolimowski Park Krajobrazowy140 Im. Bolesława Krzywoustego141 „Szlak Nadwiślański i. Szlak Wł. Broniewskiego”142 Im. Króla Kazimierza Wielkiego, im. Świętego Huberta, „Leśna Pętla”, 143 „Szlak główny Kotliny Płockiej”, „Szlak rynnowych jezior polodowcowych”144 Trasy spacerowe145 Trasy spacerowe146 Trasy rowerowe tematyczne Sowiecka, Paprocka, Orzechowa, Chlewiska, Muchawki, Jaćwięgowska, Patrykozka, Ciaseńska, Lacka, Domanicka, Bużańska, Siennicka, Liwska, Drohiczyńska, Żmichowska



Powiat/Miasto na

prawach powiatu



Inne szlaki (konn

e)

czerwony



M.St. Warszawa

8 1147(37) 1148(32,7) 1149(21,4) 1150(8,5) 1151(5) 7152(od 4 do 22 km)

SUMA

147 Bulwarowa lub Nadwiślańska ścieżka rowerowa148 Szlak Bitew Warszawskich149 Szlak Obwodowy150 „Szlak Słoneczny”151 Podskarpowa ścieżka rowerowa152 Ścieżki rowerowe dzielnicowe: Bemowo, Białołęka, Bielany, Targówek, 2xUrsynów, Wilanów



Warszawskie Szlaki turystyczne153

Na terenie Warszawy znajdują się następujące trasy zwiedzania:

Trasa nr 1: Trakt Królewski: Krakowskie Przedmieście – Nowy Świat – Zespół Pałacowo-Ogrodowy – Łazienki Królewskie – Wilanów

Trasa nr 2: Stare Miasto – Nowe Miasto – Plac Krasińskich – ul. Długa Trasa nr 3: ulica Senatorska – Plac Teatralny – Plac Bankowy i okolice – Plac Marszałka Józefa

Piłsudskiego i okolice Trasa nr 4: Miejsca związane z martyrologią i walką Polaków Trasa nr 5: Śladami Fryderyka Chopina w Warszawie Trasa nr 6: Warszawskie judaica Trasa nr 7: Warszawa socrealistyczna Trasa nr 8: Warszawska Praga

Tematyczne zintegrowane/sieciowe szlaki

Najpopularniejszym sposobem podziwiania walorów Puszczy Kampinoskiej jest turystyka piesza. Na terenie gminy i Parku istnieje wiele szlaków turystycznych, można więc wybrać taki, który uda się pokonać bez większego wysiłku w określonym czasie.

Oznakowane turystyczne trasy ułatwiają zwiedzenie najładniejszych zakątków Puszczy, nie mają jednak zaplecza gastronomicznego. Jest to spowodowane rygorami ochrony środowiska naturalnego.

Trzy najpopularniejsze to:

Południowy Szlak Leśny: Żelazowa Wola - Izabelin Leśny - Dąb Powstańców 1863 r. - rezerwat „Granica” – Górki - Babska Górka - Roztoka - Zaborów Leśny - Karczmisko – Pociecha - Dziekanów Leśny (56,1 km)

Południowy Szlak Krawędziowy: Dąbrowa Leśna – Laski – Lipków - Mały Truskaw – Zaborów - uroczysko Zielona Karczma – Leszno - rezerwat „Nart - rezerwat „Granica” – Kampinos, (49,8 km),

Szlak im. Zygmunta Padlewskiego: Kampinos - Granica - kanał Łasica - Dembowskie Góry – Cisowe - Nowe Polesie, (16,3 km)

Do głównych szlaków należą:

Dziekanów Leśny - Brochów ( Główny Szlak Puszczy Kampinoskiej 55,8 km), Śladów – Janówek (Północny Szlak Leśny im. Teofila Lenartowicza 39,6 km), Żelazowa Wola - Dziekanów Leśny (Południowy Szlak Leśny 56,1 km), Dąbrowa Leśna – Kampinos (Południowy Szlak Krawędziowy 49,8 km), Tułowice - Modlin (Północny Szlak Krawędziowy 41,0 km), Leszno - Wiersze – Truskaw (Szlak im. Powstańców Warszawskich 19,5 km), Leoncin - Stara Dąbrowa – Leszno (Szlak im. Aleksandra Janowskiego 21 km), Kampinos-Nowe Polesie (Szlak im. Zygmunta Padlewskiego 16,3 km).

Inny godny uwagi szlak to Kampinoski Szlak Rowerowy (zielony, ze znaczkiem roweru).Trasa rozpoczyna się i kończy na Wólce Węglowej (uroczysko Opaleń).

Kampinoski Szlak Rowerowy rozpoczyna się i kończy w Wólce Węglowej: Wólka Węglowa, uroczysko Opaleń – Lipków – Zaborów – Leszno – Granica - Żelazowa Wola – Brochów – Nowiny – Leoncin - Cybulice Duże – Palmiry - Dziekanów Leśny - Dąbrowa Leśna - Wólka Węglowa, uroczysko Opaleń; długość 144,5 km.

153 Na podstawie informatora turystycznego „Warszawa w skrócie”.



Na terenie Kampinoskiego Parku Narodowego znajduje się 7 ścieżek dydaktycznych:

Granica - 0,7 km Puszczańska ścieżka do Leśnego Ogródka Botanicznego – 3,5 km Do Karczmiska – 2,3 km Do Starego Dębu – 3,5 km Dolinka Roztoki – 1,5 km Wokół Opalenia – 3,5 km Wokół Bieli – 2,5 km.

W KPN można również uprawiać turystykę narciarską oraz skorzystać z ośrodków jeździeckich. Nie ma wyznaczonych tras dla narciarzy, podczas zimy należy poruszać się na nartach po szlakach pieszych. W otulinie parku znajduje się kilka ośrodków jeździeckich min. w Dąbrowie Leśnej, Dąbrowie Nowej, Kampinosie, Korfowie, Koczrgach, Starych Babicach i innych, gdzie można pobierać lekcję jazdy konnej.

Omawiając szlaki, należy jeszcze wspomnieć o infrastrukturze towarzyszącej, w której skład wchodzą parkingi, polany wypoczynkowe oraz elementy takie jak tablice edukacyjne oraz mapy poglądowe.

Obszar Gmin Nadbużańskich

Nadbużański Szlak Rowerowy - kolor niebieski - Wyszków, Kamieńczyk, Sadowne, Treblinka, Kosów Lacki, Sterdyń, Zambrów, Jabłonna Lacka, Gródek, Tonkiele, Drohiczyn, Rogawka, Siemiatycze, Kózki, Mierzwice, Serpelice, Janów Podlaski, Terespol.

Międzygminny Szlak „Doliną Liwca”– żółty - zaczyna się w miejscowości Chodów pod Siedlcami i prowadzi poprzez Mokobody, Liw do Łochowa. Dalej przebiega przez gminę Łochów i Jadów do Urli. Ostatni etap szlaku prowadzi malowniczą doliną Liwca z Urli do Kamieńczyka w gminie Wyszków.

„Bagna, wydmy, uroczyska z bliska” (gmina Jadów) - przebieg trasy: Łochów - Łopiańskie Bagno – Baczkowskie Wydmy – Laski – Dolina Liwca – Grodzisko - Barchów - Urle Most – Julin – Puste Łąki – Szumin – Wywłoka – Gwizdały - Choina-Łochów. Długość wersji podstawowej: 56 km, długość wersji najdłuższej: 62 km.

Szlak Słoneczny (pieszy) - rozpoczyna się w Urlach w gminie Jadów, dalej biegnie na północ wzdłuż Liwca, po przekroczeniu mostu na Liwcu wchodzi na teren sąsiedniej gminy Łochówi biegnie dalej prawą stroną rzeki do Nadkola, gdzie ponownie przekracza Liwiec i wchodzi na teren dawnego województwa ostrołęckiego.

Szlak im. Juliana Ejsmonda - rozpoczyna się w Łochowie biegnąc początkowo skrajem dużego kompleksu leśnego, następnie przez wieś Jerzyska i rezerwat „Jegiel” do Nadkola i dalej do Kamieńczyka w gminie Wyszków. Na terenach tych przebywał pisarz i poeta Julian Ejsmond, opisujący m.in. piękno Ziemi Łochowskiej – stąd nazwa szlaku.

Szlak zabytków przyrody - prowadzi przez: Topór w gminie Stoczek, rezerwat „Czaplowizna” w gminie Łochów i dalej na północ przez wieś Grabiny poza granicą gminy Łochów do Broku

i Ostrowi Mazowieckiej. W granicach gminy Łochów przechodzi przez tereny leśne, na pozostałym odcinku głównie przez otwartą dolinę Bugu.

„Szlak Żółwia i Dinozaura”

Szlak żółwia i dinozaura zaprasza wszystkich turystów i osoby poszukujące ciszy, spokoju a zarazem bogatej historii do korzystania ze swoich walorów krajoznawczych.

Tajemnicza i intrygująca nazwa szlaku powstała ze względu na połączenie miejsc, w których występowały gady: jeden wymarły – dinozaur (Allozaur), którego odcisk znaleziono w okolicy Bałtowa, woj. świętokrzyskie, drugi to wymierający żółw błotny ze swoją ostoją, rezerwatem „Borowiec”, woj. mazowieckie.



80 km trasa szlaku łączy miejscowości znane w całej Polsce tj. Janowiec woj. lubelskie oraz Bałtów, woj. świętokrzyskie prowadząc przez malownicze tereny Ziemi Lipskiej, woj. mazowieckie. Szlak ten prowadzi przez 3 województwa, 5 powiatów i 7 gmin. Jest to szlak rowerowy z możliwością wykorzystania ruchu pieszego i oznakowany kolorem niebieskim zgodnie z zasadami oznakowania szlaków nizinnych PTTK. Trasa ta daje połączenie innych szlaków niebieskich PTTK, na odcinkach Góra Kalwaria, Mniszew, Magnuszew, Kozienice, Czarnolas z Janowcem oraz Bałtów - Święty Krzyż (Góry Świętokrzyskie) powodując utworzenie 3-go co do długości szlaku pieszego w Polsce na odcinku 250 km.

Szlak Żółwia i Dinozaura rozciągający się w wzdłuż Małopolskiego Przełomu Wisły, na styku równiny Radomskiej, obrzeża Gór Świętokrzyskich i Lubelszczyzny, z dala od zakładów przemysłowych stanowi unikalną enklawę pierwotnej przyrody.

Atrakcję turystyczną szlaku stanowią obiekty i budowle zlokalizowane w 2 krańcowych miejscowościach połączonych oznakowaną trasą. Są to:

Bałtów z pierwszym w Polsce „Parkiem Jurajskim” i całą rozwijającą się infrastrukturą turystyczną. W Bałtowie wartym obejrzenia jest pałac książąt Druckich – Lubeckich z XIX wieku oraz stuletni zabytkowy młyn wodny obecnie stanowiący integralną część Parku Jurajskiego.

Janowiec – urokliwie położony w dolinie Wisły. Lokacja w 1537 roku na miejscu wsi Serokomla. W połowie XVI w. wybudowany zamek Andrzeja i Barbary Firlejów, kształtem przystosowany do konfiguracji wzgórza. Niegdyś jeden z największych w Polsce zamków. W 1537 r. następuje budowa nowego kościoła p.w. Św. Stanisława, a pierwotny kościół zbudowany ok.1350 r. staje się kaplicą.

Szlaki kajakowe w województwie mazowieckim154

Wisła

- najdłuższa rzeka w Polsce, płynie przez cały kraj począwszy od Beskidu Śląskiego aż Zatoki Gdańskiej. Długość 1047,5 km. Szlaki jednodniowe: z Świdrów Wielkich do Warszawy (20 km), z Góry Kalwarii do Warszawy (ok. 35 km). Szlak dwudniowy z Warszawy do Moslina (ok. 40 km).

Jezioro Zegrzyńskie

- zbiornik retencyjny na Narwi, w Kotlinie Warszawskiej. Pow. 3030 ha, długość 41 km, szerokość do ok. 3,5 km, maks. głębokość 8 m. Szlak jednodniowy z Jeziora Zegrzyńskiego, dalej kanałem Żerańskim, Wisłą do Warszawy (ok. 30 km).

Liwiec

- rzeka, lewy dopływ Bugu, płynie na Niz. Południowopodlaskiej i Niz. Środkowomazowieckiej. Długość 126,2 km. Ważniejsze miejscowości nad Liwcem: Kisielany, Liw, Węgrów, Stara Wieś, Urle(popularne miejscowości wypoczynkowe dla mieszkańców Warszawy). Szlak dwudniowy: z Węgrowa do Kamieńczyka i dalej Bugiem do Wyszkowa (ok. 55 km). Spływy Liwca do Kamieńczyka – 3 (od 9 do 30 km, od ok. 1,5 godziny do 7 godzin)

Wkra

- rzeka, prawy dopływ Narwi, płynie z Garbu Lubawskiego przez Nizinę Północnomazowiecką. Długość 249 km. Szlak dwudniowy: z Dziektarzewa do Jońca (1 dzień - 35 km), z Jońca do Pomiechówka (2 dzień- 25 km). Trudy licznych przenosek wynagradza piękne otoczenie i czysta woda.

154 Na podstawie strony www.mazovia.turystyka.pl



Pilica

- rzeka, najdłuższy lewy dopływ Wisły, płynie z Wyżyny Krakowsko- Częstochowskiej przez Wyż. Przedborską, Wzniesienia Południowomazowieckie i Niz. Środkowomazowiecką. Długość 319 km. Szlak dwudniowy: z Warki do Góry Kalwarii (1 dzień- 23 km) i Wisłą z Góry Kalwarii do Warszawy (2 dzień - ok. 50 km). Spływ Pilicą można też rozpocząć od Białobrzegów, skąd do ujścia do Wisły - ok. 52 km.

Bug

- rzeka, lewy dopływ Narwi. Płynie na Wyż. Wołyńskiej, Polesiu Zach. i Niz. Środkowopolskiej. Długość 772 km. Szlak dwudniowy: Wyszków - Zegrze (1 dzień), Zegrze - kan. Żerański - Warszawa (razem ok. 72 km). Spływy Bugiem do Kamieńczyka – 5 (od 14 do 40 km, od ok.3 godzin do całego dnia). Spływ Bugiem z Niemirowa do Zalewu Zegrzyńskiego (220 km, 8 dni).

Narew

- rzeka, prawy dopływ Wisły. Płynie w obrębie Niziny Północnopodlaskiej i Niziny Północnomazowieckiej. Długość 484 km. Szlak dwudniowy: Pułtusk Zegrze (1 dzień), Zegrze - kan. Żerański - Warszawa (razem ok. 65 km).

Ilość szlaków w województwie mazowieckim nie jest duża w porównaniu do obszaru Regionu i jego potencjału. Pozytywnie należy ocenić funkcjonowanie szlaków i ścieżek dydaktycznych na obszarach prawnie chronionych – gwarantują one prawidłowe wykorzystanie walorów oraz dają możliwość ich poznania. Część szlaków ma charakter ponadlokalny i łączy walory kilku gmin (powiatów), stając się elementem integrującym (terytorialnie i często tematycznie) województwo.

Należy zaznaczyć, iż wśród władz samorządowych i organizacji pozarządowych da się zauważyć ogromną wolę tworzenia nowych szlaków oraz zagospodarowania już istniejących, by wykorzystać potencjał województwa mazowieckiego.

W zaktualizowanej strategii rozwoju województwa mazowieckiego do 2020 roku Cel pośredni – Rozwój społeczeństwa obywatelskiego oraz kształtowanie wizerunku Regionu wyznaczone są kierunki działania, wśród których znalazło się wspieranie realizacji inicjatyw turystyczno-rekreacyjnych w ramach Europejskich szlaków rowerowych EuroVelo i Greenways. Projekt znajduje się aktualnie w fazie tworzenia. Zakłada on wytyczenie i zbudowanie sieci dróg rowerowych wraz z przylegającą do nich infrastrukturą noclegowo-gastronomiczną.

2.3.2.2. Obiekty sportowo-rekreacyjne.

Baza sportowo-rekreacyjna umożliwia turystom korzystanie z walorów naturalnych w bezpieczny sposób oraz stanowi dodatkową ofertę spędzania czasu wolnego. Jak zaznaczano wyżej, większość obiektów bazy sportowo-rekreacyjnej służy mieszkańcom Regionu, są to na przykład boiska, stadiony, hale sportowe, natomiast większe znaczenie dla odwiedzających i turystów ma usytuowany w mieście czy powiecie Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji albo Ośrodek Sportu, gdzie turysta może przyjść i zapłacić za korzystanie z obiektu czy usługi. W związku z tym poniższa analiza dotyczy tylko takich elementów infrastruktury turystycznej, które mogą być wykorzystane przez odwiedzających Region i turystów.

Z punktu widzenia turysty najważniejszymi obiektami sportowo-rekreacyjnymi na terenie województwa mazowieckiego są (zróżnicowanie opisu wynika ze stopnia szczegółowości danych posiadanych przez autorów dokumentu):Baseny / pływalnie:



powiat ciechanowski: kryta pływalnia, basen odkryty w Ciechanowie powiat garwoliński: basen w Ośrodku Wczasowym „Wilga – Laswoda”, basen w Ośrodku

Wypoczynkowym MSW powiat gostyniński: basen w Gostyninie powiat grodziski: basen w Milanówku powiat legionowski: basen „Dom Ogrodnika” w Jabłonnej, baseny, wellness&SPA, Aquapark

Hotel „Warszawianka” w Jachrance powiat mławski: kryta pływalnia w Mławie powiat ostrowski: kryta pływalnia w Garnizonowym Ośrodku Sportowym w Komorowie powiat otwocki: basen w hotelu Holiday Inn w Józefowie powiat płocki: basen Ośrodka Sportu w Płocku powiat pruszkowski: basen kąpielowy Centrum Rekreacji i Pływania Korekcyjno-Leczniczego

oraz „Kapry” kryta pływalnia Miejskiego Zarządu Obiektów Sportowych w Pruszkowie, kryta pływalnia w Raszynie

powiat pułtuski: w budowie kryta pływalnia w Pułtusku powiat radomski: basen miejski w Pionkach, „Delfin” pływalnia kryta w Radomiu powiat sierpecki: pływalnia „Delfin” w Sierpcu powiat warszawski zachodni: kryte pływalnie w Ożarowie Mazowieckim i Łomiankach powiat węgrowski: basen kąpielowy w Sadownem

Kąpieliska:

powiat ciechanowski: kąpielisko strzeżone w Glinojecku i Krubinie powiat garwoliński: kąpielisko „Morskie Oko” w gminie Wilga powiat grodziski: kąpielisko w Milanówku powiat kozienicki: Kozienickie Centrum Kultury, Rekreacji i Sportu powiat legionowski: sieć kąpielisk nad Zalewem Zegrzyńskim powiat makowski: plaża strzeżona na rzece Narew w Różanie, kąpielisko w Burzym, zalew

w Makowie Mazowieckim powiat miński: kąpielisko w Hucie Mińskiej nad zalewem powiat mławski: plaża i kąpielisko nad Zalewem Ruda, 5 km od Mławy powiat nowodworski: 2 kąpieliska otwarte w Nowym Dworze Mazowieckim powiat przasnyski: niestrzeżone kąpieliska w Łojach, Karwaczu, Chorzelach powiat przysuski: kąpielisko nad zalewem w Topornii powiat radomski: kąpieliska nad Zalewami w Domaniowie, Siczkach, Pionkach, Iłży powiat sierpecki: 2 kąpieliska nad jeziorem Urszulewskim, 1 nad jeziorem Bledzewskim powiat szydłowiecki: kąpieliska nad zalewami, które się znajdują niemal w każdej gminie powiat węgrowski: plaża strzeżona na rzece Liwiec w Węgrowie Siedlecki Zalew nad Muchawką

MOSiR / OSiR:

powiat garwoliński: MOSiR Garwolin (stadion, boiska, korty tenisowe), MOSiR Pilawa (Siłownia, sala korekcyjna, hala sportowa, stadion)

powiat grodziski: OSiR Grodzisk Mazowiecki (basen, hala sportowa, stadion, korty tenisowe) powiat gostyniński: OSiR Gostynin (korty tenisowe, boiska, stadion, hala sportowa) powiat grójecki: Grójecki Ośrodek Sportu z krytą pływalnią „Mazowsze” oraz Ośrodek Kultury i

Sportu w Warce powiat kozienicki: Kozienickie Centrum Kultury, Rekreacji i Sportu (basen, pensjonat, korty

tenisowe, domki kampingowe, pole namiotowe, amfiteatr, lodowisko, stadion) powiat makowski: MOSIR Maków Mazowiecki (stadion, boisko), w budowie hala sportowa powiat mławski: MOSiR w Mławie powiat nowodworski: MOSiR w Nowym Dworze Mazowieckim (stadion, hala sportowa, korty

tenisowe, siłownia)



powiat ostrołęcki: Gminne Ośrodki Sportu i Rekreacji, MOSiR w Ostrołęce powiat ostrowski: MOSiR w Ostrowi Mazowieckiej (hala sportowa, stadion, siłownia) powiat otwocki: Integracyjne Centrum Sportu i Rekreacji w Józefowie powiat piaseczyński: OSiR w Górze Kalwarii (zespół basenowy), GOSiR w Piasecznie powiat płocki: MOSiR w Drobinie powiat płoński: kompleks sportowy (hala sportowa, basen, stadion, sala rehabilitacyjna) powiat pułtuski: MOSiR w Pułtusku – kąpielisko, stadion, siłownia powiat radomski: MOSiR w Pionkach, GOSiR w Jedlińsku, „Delta” Ośrodek Szkoleniowo-

Sportowy powiat sochaczewski: MOSiR (kompleks basenów, 2 hale sportowe, korty tenisowe i boiska) powiat sokołowski: OSiR Sokołów Podlaski (basen, boiska sportowe, siłownia, 2 stadiony) powiat szydłowiecki: Ośrodek Sportu i Rekreacji nad zalewem w Chlewiskach powiat warszawski zachodni: kilka miejskich i gminnych ośrodków sportu i rekreacji, w tym

GOSiR w Ożarowie Mazowieckim (boiska, hala sportowa, pływalnia, korty tenisowe), ICDS Łomianki

powiat wołomiński: MOSiR w Wołominie z basenem, kompleksem boisk, kortami, halą sportową powiat wyszkowski: MOSiR Wyszków (basen, stadion, hala sportowa) powiat zwoleński: MOSiR w Zwoleniu powiat żyrardowski: OSiR Żyrardów (hala sportowa, 2 sale gimnastyczne, boiska piłkarskie,

siłownia, korty tenisowe, 2 baseny, zalew wodny) oraz OSiR Mszczonów (hala sportowa, sala gimnastyczna, 3 boiska sportowe, stadion, siłownia, sauna)

Miasto Ostrołęka: MOSiR (stadion, 4 boiska, siłownia, zespół kortów tenisowych) Płock: Miejski Zespół Obiektów Sportowych (3 pływalnie, kąpielisko miejskie, boisko, stadion,

hala sportowa, wypożyczalnia sprzętu sportowego, korty tenisowe) Miasto Radom: MOSiR (2 kryte pływalni, sala sportowa boiska do piłki nożnej, siatkówki

plażowej, triobasketu, tenisa ziemnego, centrum rekreacyjno-sportoweSiłownia / Fitness:

powiat białobrzeski: klub fitness i siłownia w Białobrzegach powiat ciechanowski: 4 siłownie powiat garwoliński: siłownia w Ośrodku Wypoczynkowym MSW powiat gostyniński siłownia w Gostyninie powiat grójecki: siłownie wyłącznie w miastach Grójec, Warka, Nowe Miasto n. Pilicą powiat makowski: 1 siłownia w Makowie Mazowieckim, klub fitness w Makowie Mazowieckim powiat miński: Stowarzyszenie Sportów Siłowych i Kulturystyki w Mińsku powiat mławski: Body Club w Mławie powiat nowodworski: klub fitness powiat ostrowski: 2 siłownie powiat otwocki: SPA, fitness, odnowa biologiczna w hotelu Holiday Inn w Józefowie + siłownia

w Józefowie powiat przasnyski: w powiecie znajduje się 10 siłowni powiat przysuski: 2 siłownie w Przysusze powiat pułtuski: Miejski Klub Sortów Siłowych, Fitness Club powiat sierpecki: siłownie w Sierpcu powiat wołomiński: 6 klubów fitness powiat żuromiński: 1 siłownia w Żurominie Ostrołęka: 1 siłownia Siedlce: klub fitness i siłownia Radom: 4 Ośrodki Kulturystyczno-Rekreacyjne, Fitness Klub Studio Kształcenia Sylwetki

Korty tenisowe (samodzielne, nie na terenie ośrodków sportu):

powiat białobrzeski: Białobrzegi



powiat garwoliński: korty w Ośrodku Wczasowym „Wilga – Laswoda”, korty w Ośrodku Wypoczynkowym MSW, korty w Ośrodku Wypoczynkowym Politechniki Warszawskiej, korty w Ośrodku wypoczynkowo - rehabilitacyjnym „Almar”.

powiat grodziski: Milanówek powiat nowodworski: Pomiechówek powiat otwocki: Otwock powiat przysuski: Rzutów i Wieniawa Miasto Siedlce Miasto Radom: 7 kortów tenisowych

Inne

powiat kozienicki: stadnina koni w Kozienicach powiat legionowski: kluby i szkółka jeździeckie, port jachtowy, przystań żeglarska, windsurfing

club powiat nowodworski: pole golfowe w Pomiechówku, w Leoncinie i Wieliszewie stadniny koni powiat płocki: przystanie w gm. Nowy Duninów, stadniny koni powiat pułtuski: kryta strzelnica powiat wołomiński: 15 ośrodków jeździeckich powiat warszawski zachodni: stadnina koni w Łomiankach Miasto Radom: tor kartingowy, tory łucznicze

WARSZAWA

Baza sportowo-rekreacyjna155

W Warszawie znajduje się ok. 140 obiektów sportowych, na które składają się: 32 baseny kryte, 55 sal i hal sportowych, 6 odkrytych kąpielisk, 4 stadiony lekkoatletyczne, 21 obiektów piłkarskich, 16 kortów tenisowych, 6 innych obiektów (strzelectwo, golf, narciarstwo, łyżwiarstwo, jeździectwo).

Ośrodki sportu i rekreacji – w Warszawie jest 16 ośrodków, w tym 5 jednostek budżetowych i 11 zakładów budżetowych. Zarządzają one 40 nowymi obiektami sportowymi oddanymi do użytku w latach 1995-2004.

Park Kultury w Powsinie Ośrodek Sportu i Rekreacji Ochota Ośrodek Sportu i Rekreacji Praga Północ Warszawskie Ośrodki Wypoczynku „Wisła” (WOW Wisła) Warszawski Ośrodek Sportu i Rekreacji (WOSiR) Ośrodek Sportu i Rekreacji Wola Ośrodek Sportu i Rekreacji Praga Południe Ośrodek Sportu i Rekreacji Żoliborz Ośrodek Sportu i Rekreacji Śródmieście Ośrodek Sportu i Rekreacji Targówek Ursynowskie Centrum Sportu i Rekreacji Ośrodek Sportu i Rekreacji Białołęka Ośrodek Sportu i Rekreacji Ursus Ośrodek Sportu i Rekreacji Bemowo

155 Na podstawie Raportu o stanie M. St. Warszawy, Urząd Miasta Stołecznego Warszawy, opracowanie lipiec 2005.



Organizacja aktywnego wypoczynku dzieci w okresie ferii szkolnych – programy „Sportowa zima w mieście” i „Sportowe lato w mieście” dla 100 tys. dzieci, które korzystają rocznie z 200 punktów zorganizowanych zajęć, pływalni, boisk szkolnych i hal sportowych, sztucznych lodowisk. Sport osób niepełnosprawnych – zajmuje się nim 10 stowarzyszeń i fundacji.

Odrębną grupę infrastruktury paraturystycznej stanowią obiekty i urządzenia sportowo-rekreacyjne156. Należy tu uwzględnić zarówno te, które odpowiadają standardom współczesności, ale na poziomie nieco wyższym niż przeciętny w kraju (w odniesieniu do turystyki krajowej) lub w Europie (w odniesieniu do turystyki zagranicznej), jak i te, które mogą stanowić atrakcję unikalną. Mieszczą się tu aquaparki (np. Warszawianka), kryte korty tenisowe (hala Mera, korty Legii, Warszawianki), centra zabaw dla dzieci (Orlando, Kolorodo), kryte lodowiska (Torwar), otwarte lodowiska (Tor Łyżwiarski na Stegnach, przy PKiN przywołujące analogie ze ślizgawką przy Rockefeller Center w Nowym Jorku). Trzeba jednak stwierdzić, że zasoby Warszawy w tej grupie walorów są więcej niż skromne i w obecnym stanie nie stanowią atutu wzmacniającego pozycję miasta na rynku turystycznym (szczególnie turystyki zagranicznej). Bardzo skromna jest też (do tej pory) oferta tzw. city SPA w formule ogólnodostępnej.

Aquaparki – 7 obiektów Baseny kryte – 12 obiektów Baseny odkryte – 4 Bilard – 10 Kręgielnie – 5 Gimnastyka i kulturystyka – 12 Golf – 2 Jeździectwo – 7 Lodowiska – 4 Painball – 2 Squash – 4 Ścianki do wspinaczki – 4 Tenis ziemny – 6 Tory wyścigów gokartowych – 3 Skate Parki - 2

Uzupełnieniem bazy sportowo-rekreacyjnej są przede wszystkim sale gimnastyczne oraz boiska przy placówkach edukacyjnych praktycznie w każdej gminie województwa.

2.3.2.3. Punkty informacji turystycznej.

Punkty informacji turystycznej spełniają niezwykle ważną rolę, zarówno w sensie informacyjnym, jak i promocyjnym. Są miejscem, do którego trafia turysta, szukający konkretnych informacji bądź szczególnego rodzaju zachęty, rekomendacji do spędzenia wolnego czasu w danym miejscu. Służą one pomocą, informacją i doradztwem. Stanowią niezwykle istotny element zagospodarowania Regionu, który w dużym stopniu warunkuje poziom zadowolenia z pobytu w danym miejscu oraz wpływa na różnorodność wachlarza zakupionych produktów i usług turystycznych.

W województwie mazowieckim nie funkcjonuje system informacji turystycznej. Istniejące punkty IT nie są zintegrowane siecią żadnych powiązań i praktycznie wszystkie działają w zupełnej izolacji od

156 Na podstawie Analizy wybranych elementów podaży turystycznej w Warszawie, Jodka Consulting Paweł Kolas, na zlecenie M. St. Warszawy oraz informatora turystycznego „Warszawa w skrócie”.



siebie. Jedynym wyjątkiem w tym przypadku są warszawskie punkty IT podlegające pod Stołeczne Biuro Informacji i Promocji Turystycznej.

Lista działających w województwie punktów nie jest długa, zwłaszcza, gdy zestawi się ją z wielkością i potencjałem Regionu.

Należy ponadto zwrócić uwagę na fakt, iż tak naprawdę możemy tutaj mówić o jednostkach świadczących usługi informacji, jako że gros z podmiotów IT, nie funkcjonuje w sposób zgodny z wytycznymi Polskiej Organizacji Turystycznej. Usługi IT świadczone są bowiem bardzo często przez biura podróży, stowarzyszenia, obiekty noclegowe, urzędy gmin, domy kultury, oddziały PTTK, etc. i mają charakter działalności dodatkowej. Nie umniejsza to oczywiście ich roli, aczkolwiek z punktu widzenia zintegrowanego systemu promocji województwa, funkcjonować powinny tutaj sformalizowane punkty IT, zatrudniające kadrę wysokowykwalifikowanych informatorów, odpowiednio wyposażone, o szerokim zakresie oferowanych turystom usług.

Usługi informacji turystycznej w województwie mazowieckim świadczą jednostki wymienione w poniższej tabeli.

Tabela nr 25. Jednostki świadczące usługi IT w województwie mazowieckim.

Powiat / Miasto na Prawach Powiatu Miejscowość Jednostka świadcząca usługi informacji turystycznej

Białobrzeski -

Ciechanowski Ciechanów Informacja Turystyczna – PTTK

Biuro Usług Turystycznych „Concordia”

Stowarzyszenie „Zielone Północne Mazowsze”

Biuro Podróży „Corrida”

PTSM, Zarząd Oddziału w Ciechanowie

Miejscowości gminne Urzędy Gmin

Garwoliński -

Gostyniński -

Grodziski Milanówek Miejskie Centrum Informacji

Grójecki Grójec Biuro Informacji, Promocji i Rozwoju Powiatu

Kozienicki Kozienice Punkt IT

Legionowski Serock Urząd Miasta i Gminy

Lipski Lipsko PTTK Oddział w Lipsku

Łosicki Łosice




W planach jest utworzenie Centrum Informacji i Promocji Powiatu Łosickiego

Makowski Na etapie utworzenia ISIT

Miński -

Mławski Mława Biuro Podróży, Rynek

Nowodworski Nowy Dwór Maz.

Czosnów, Leoncin, Pomiechówek, Zakroczym, Nowy Dwór Mazowiecki

Klub Przewodników Terenowych PTTK „Bastion”

Gminne Punkty Informacji

Ostrołęcki -

Ostrowski Ostrów Mazowiecka Biuro Usług Turystycznych, ul. Kilińskiego

Urząd Miasta oraz Starostwo Powiatowe

Otwocki -

Piaseczyński Piaseczno BORT PTTK

Płocki -

Płoński -

Pruszkowski -

Przasnyski -

Przysuski -

Pułtuski Pułtusk Informacja Turystyczna

Muzeum Regionalne

Radomski Pionki PTTK Pionki

Kozienicki Park Krajobrazowy

Przytyk Związek Gmin Radomka

Siedlecki Siedlce

Punkt IT zostanie niedługo utworzony. Jego prowadzeniem zajmować się będzie Nadbużańska Lokalna Organizacja Turystyczna.




Sierpecki Sierpc Muzeum Wsi Mazowieckiej (Ratusz i Skansen)

Sochaczewski -

Sokołowski -

Szydłowiecki Szydłowiec Starostwo jest w trakcie przygotowań do utworzenia punktu IT.

Warszawski Zachodni Kampinos Urząd Gminy

Granica Ośrodek Dydaktyczno-Muzealny

Smardzewice Ośrodek Hodowli Żubra

Węgrowski Węgrów Punkt IT PTTK

Liw Muzeum Zbrojownia na Zamku

Grębków Muzeum w Suchej

Wołomiński -

Wyszkowski Wyszków Wyszkowski Ośrodek Kultury „Hutnik”

Zwoleński -

Żuromiński -

Żyrardowski Żyrardów

Mszczonów

Starostwo Powiatowe

Gminne Centrum Informacji

W Puszczy Mariańskiej –

Mariański Ruch Inicjatyw Ekonomiczno-Społecznych

M. Ostrołęka Kurpiowskie Centrum Informacji

M. Płock Centrum IT, Stary Rynek

IT Muzeum Mazowieckie

M. Radom Zarząd Oddziału PTTK Radom

Ośrodek Informacji Turystycznej, ul. Traugutta

Radomskie Stowarzyszenie Turystyki Wiejskiej

M. Siedlce „AMB” Biuro Turystyczno-Usługowe




M. St. Warszawa Stołeczne Biuro Promocji i Informacji

Punkt IT ul. Krakowskie Przedmieście

Punkt IT Okęcie (hala przylotów)

Punkt IT Okęcie (terminal Etiuda)

Punkt IT Dworzec Centralny PKP (hala główna)

Prywatny punkt IT – Plac Zamkowy

Punkt IT – Info Praga

Źródło: Opracowanie własne PART S.A. na podstawie danych pozyskanych od MROT, nadesłanych ankiet oraz informacji zawartych na stronie http://www.turystyka.mazovia.pl

2.4. Dostępność komunikacyjna.

Dostępność komunikacyjna każdego obszaru recepcji turystycznej jest niezwykle ważnym czynnikiem branym pod uwagę przez osoby podejmujące decyzję o wyborze miejsca docelowego. Ponadto, korzystne położenie komunikacyjne samo w sobie generuje ruch turystyczny. Trendy obserwowane na polskim i światowym rynku turystycznym jasno wskazują, iż zagadnienie transportu i jego bezpieczeństwa, będzie wzrastać, tak jak i popularność linii lotniczych. Mimo to, przewiduje się, iż w kolejnych kilkunastu, kilkudziesięciu latach, najczęściej używanym środkiem transportu pozostanie samochód osobowy.

Poniżej przedstawiono krótką analizę województwa mazowieckiego z punktu widzenia jego dostępności komunikacyjnej w kontekście transportu drogowego i lotniczego.

Transport drogowy

Sieć drogową województwa mazowieckiego tworzą drogi krajowe i wojewódzkie, uzupełnione drogami powiatowymi i gminnymi. Całkowita długość dróg krajowych w Regionie wynosi 2 355 km, wojewódzkich 2 973 km, powiatowych 13 329 km, a gminnych 11 374 km. Gęstość wszystkich dróg w województwie wynosi 84,4/100 km², przy średniej krajowej wynoszącej 81,7 km/100 km².157

Geometria sieci drogowej zapewnia połączenia wewnątrzregionalne oraz połączenia Regionuz krajowym układem drogowym.

Województwo mazowieckie posiada sieć drogową rozwiniętą na poziomie zbliżonym do średniej krajowej, ale jakość i przepustowość tej sieci jest zupełnie niedostosowana do obecnych i przewidywalnych potrzeb.

Głównym problemem w transporcie drogowym pozostaje niedrożność głównych osi systemu transportowego, spowodowana m.in.: niską wydolnością sieci i wyczerpywaniem się przepustowości większości dróg krajowych i niektórych wojewódzkich na odcinkach wlotowych do Warszawy, niską jakością infrastruktury drogowej w Regionie, niedostosowaniem głównych dróg do wzrastającego ruchu drogowego, w tym tranzytowego, przenikaniem tras drogowych obciążonych dużym ruchem przez tereny intensywnie zabudowane. W ostatnim czasie nastąpiła wprawdzie nieznaczna poprawa

157 Na podstawie: Transport – wyniki działalności w 2006 roku, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2004, s. 114.



w zakresie wyposażenia województwa w urządzenia infrastruktury drogowej, ale tzw. „luka infrastrukturalna” stanowi w dalszym ciągu jeden z zasadniczych problemów województwa.

Dla ruchu turystycznego w województwie mazowieckim duże znaczenie mają zarówno trasy międzynarodowe:

Łącznikowa trasa europejska (E-371) Radom- Rzeszów-Koszyce Łącznikowa trasa europejska (E-77) (droga krajowa nr 7) Gdańsk - Elbląg - Warszawa - Radom

- Kielce - Kraków - Chyżne, biegnąca przez Europę Środkową Łącznikowa trasa europejska (E-372) Warszawa – Lublin – Zamość - Hrebenne Trasa Via Baltica, łącząca Europę Środkową ze Skandynawią Łącznikowa trasa europejska (E-30) (droga krajowa nr 2) Świecko - Poznań - Konin – Stryków

(Łódź) - Łowicz - Warszawa - Siedlce - Biała Podlaska - Terespol

jak i drogi krajowe:

DK nr 2: Świecko (przejście graniczne do Niemiec) - Poznań – Konin – Łowicz - Sochaczew – Błonie – Ożarów Mazowiecki - Warszawa – Sulejówek – Mińsk Mazowiecki - Siedlce – Terespol (przejście graniczne z Białorusią)

DK nr 7: Żukowo – Gdańsk – Elbląg – Mława - Glinojeck - Płońsk – Zakroczym – Kazuń Nowy- Czosnów – Łomianki - Warszawa – Janki - Tarczyn – Grójec – Białobrzegi – Radom – Szydłowiec - Skarżysko Kamienna – Kielce - Miechów – Kraków – Chyżne (przejście graniczne na Słowację)

DK nr 8: Budzisko (przejście graniczne na Litwę) – Augustów – Ostrów Mazowiecka - Wyszków – Radzymin – Marki – Warszawa – Janki – Mszczonów – Wieluń – Wrocław - Kudowa-Zdrój (przejście graniczne do Czech)

DK nr 9: Radom – Skaryszew – Iłża – Tarnobrzeg – Rzeszów – Barwinek (przejście graniczne na Słowację)

DK nr 10: Lubiszyn (przejście graniczne do Niemiec) – Szczecin – Piła – Bydgoszcz – Toruń – Sierpc – Drobin - Płońsk

DK nr 12: Łęknica (przejście graniczne do Niemiec) – Żary – Jarocin – Kalisz – Piotrków Trybunalski – Przysucha – Radom – Zwoleń – Puławy – Lublin – Berdyszcze (przejście graniczne na Ukrainę)

DK nr 17: Warszawa – Wiązowna – Otwock – Kołbiel – Garwolin – Ryki – Lublin – Zamość - Hrebenne

DK nr 19: Kuźnica Białostocka (przejście graniczne z Białorusią) – Łosice – Radzyń Podlaski – Lublin - Rzeszów

DK nr 48: Tomaszów Mazowiecki – Wyśmierzyce – Białobrzegi – Sobieszyn – Kozienice – Dęblin – Moszczanka - Kock

DK nr 50: Ciechanów – Ojrzeń – Sochocin – Płońsk – Wyszogród - Młodzieszyn – Kuznocin – Sochaczew – Wiskitki – Żyrardów – Mszczonów – Pniewy – Grójec – Drwalew – Chynów – Góra Kalwaria – Kobiel – Mińsk Mazowiecki – Stanisławów – Strachówka – Łochów – Ostrówek – Sadowne – Brok – Ostrów Mazowiecka

DK nr 53: Olsztyn – Szczytno – Myszyniec – Wydmusy – Kadzidło – Kadzidło – Dylewo - Ostrołęka

DK nr 57: Bartoszyce – Szczytno – Chorzele – Przasnysz – Maków Mazowiecki DK nr 60: Łączyca – Kutno – Gostyń – Łąck – Płock – Bielsk – Drobin – Raciąż – Glinojeck –

Ciechanów – Gołymin – Karniewo – Maków Mazowiecki – Różan – Ostrów Mazowiecka DK nr 61: Warszawa – Jabłonna – Legionowo – Serock – Pułtusk – Różan – Ostrołęka – Łomża

– Grajewo - Augustów DK nr 62: Strzelno – Kruszwica – Włocławek – Płock – Wyszogród – Czerwińsk nad Wisłą –

Zakroczym – Nowy Dwór Mazowiecki – Serock – Wyszków – Łochów – Węgrów – Sokołów Podlaski – Drohiczyn - Siemiatycze



DK nr 63: Węgorzewo – Giżycko – Piątnica – Łomża – Podgórze – Zambrów – Czyżew – Sokołów Podlaski – Siedlce – Łuków – Radzyń Podlaski – Sławatycze (przejście graniczne z Białorusią)

DK nr 76: Wilga - Trzcianka – Stoczek – Rębków – Wola Rębkowska – Garwolin – Niecieplin – Głosków – Wilchta – Borowe – Chromin – Łopacianka – Stara Prawda – Stoczek Łukowski - Stare Kobiałki – Stary Jamielnik – Jedlanka – Zastawie – Dąbie – Zięciaszka - Łuków

DK nr 79: Warszawa – Piaseczno – Góra Kalwaria – Kozienice – Zwoleń – Lipsko – Ożarów – Sandomierz – Kraków – Sosnowiec – Katowice – Chorzów – Bytom

oraz wojewódzkie:

DW nr 265: Gostynin - granica województwa DW nr 539: Blinno - granica województwa- Ligowo - granica województwa DW nr 540: Bielsk - Proboszczewice - Sikórz DW nr 541: granica województwa - Żuromin - Bieżuń - Sierpc - granica województwa DW nr 544: granica województwa - Mława - Przasnysz - Krasnosielc - Ostrołęka DW nr 555: Srebrna - Siecien - Murzynowo - rz. Wisła - Stary Duninów DW nr 559: granica województwa - Brudzień Duży - Sikórz - Płock DW nr 560: granica województwa - Sierpc - Bielsk DW nr 561: Bieżuń - Szumanie DW nr 562: granica województwa - Biskupice - Płock DW nr 563: granica województwa - Żuromin - Mława DW nr 564: rz. Wisła - Popłacin DW nr 565: Secymin Nowy - rz.Wisła - Chociszewo DW nr 567: Płock - Rogozino - Ciółkowo – Góra DW nr 568: Goślice - Ciółkowo DW nr 570: Wróblewo - Naruszewo - Czerwińsk n. Wisłą DW nr 571: Naruszewo - Nasielsk - Winnica - Pułtusk DW nr 573: Nowy Duninów - Gostynin - granica województwa DW nr 574: Dobrzyków - Gąbin - Szczawin Borowy - Kolonia DW nr 575: Płock - Dobrzykłów - Słubice - Iłów - Kamion - Śladów - Secemin Polski - Nowy

Kazuń DW nr 577: Łąck - Gąbin - Sanniki - Ruszki DW nr 579: Kazuń Polski - Leszno - Błonie - Grodzisk Maz. - Radziejowice DW nr 580: Warszawa - Leszno - Kampinos - Żelazowa Wola - Sochaczew DW nr 581: Gostynin - granica województwa DW nr 583: granica województwa - Sanniki DW nr 584: Sanniki - granica województwa DW nr 614: Chorzele - Krukowo – Myszyniec DW nr 615: Mława Ciechanów DW nr 616: Rembielin - Ciechanów DW nr 617: Przasnysz - Ciechanów DW nr 618: Gołymin Ośrodek - Pułtusk - Wyszków DW nr 620: Nowe Miasto - Strzegocin - Przewodowo – Parcele DW nr 622: Chrcynno - Szadki DW nr 624: Stacja kolejowa Beniaminów - Dąbkowizna - Wólka Radzymińska DW nr 626: Maków Maz. - Nowa Wieś DW nr 627: Ostrołęka - Ostrów Maz. - Małkinia - Kosów Lacki - Sokołów Podlaski DW nr 629: Marki - Warszawa DW nr 630: Nowy Dwór Maz. - Jabłonna DW nr 631: Nowy Dwór Maz. - Zegrze - Nieporęt - Marki – Warszawa DW nr 632: Płońsk - Nowe Miasto - Nasielsk - Dębe - Legionowo - Rembelszczyzna - Marki DW nr 633: Warszawa - Rembelszczyzna - Nieporęt



DW nr 634: Warszawa - Zielonka - Wołomin - Miąse - Tłuszcz - Wólka Kozłowska DW nr 635: Radzymin - Wołomin DW nr 636: Wola Rasztowska - Wólka Kozłowska - Jadów - Zawiszyn DW nr 637: Warszawa - Stanisławów - Węgrów DW nr 638: Sulejówek - Stara Miłosna DW nr 639: Łomna Las - rz. Wisła - Skierdy DW nr 645: Myszyniec - Dęby - granica województwa DW nr 647: Dęby - granica województwa DW nr 677: granica województwa - Ostrów Maz. DW nr 680: Góra Kalwaria - rz. Wisła - Ostrówek DW nr 683: Prażmów - Wola Prażmowska - Wola Wągrodzka - Kamionka - Uwieliny Duchowne

- Gabrielin – Julianów - Czachówek - Stacja Kolejowa Czachówek Wschodni - Sobików-Dębówka

DW nr 691: Pionki - Laski - Garbatka - Podlas - Bąkowiec - Opactwo DW nr 694: Przyjmy - Brok - granica województwa DW nr 695: Kosów Lacki - Ceranów DW nr 696: Węgrów - Chodów DW nr 697: Liw - Sinołęka DW nr 698: Siedlce - Łosice - granica województwa DW nr 699: Niemianowice - Gzowice - Piotrowice - Jedlnia Letnisko - Siczki DW nr 700: Droga 2 - stacja kolejowa Płochcin - Józefów - Rokitno DW nr 701: Józefów - Domaniew - Żbików - Duchnice - Ożarów - Strzykuły DW nr 705: Śladów - Sochaczew - granica województwa DW nr 707: granica województwa - Nowe Miasto n. Pilicą DW nr 712: Habdzin - Gassy - rz. Wisła - Karczew DW nr 718: Borzęcin - Ołtarzew – Pruszków DW nr 719: Warszawa - Pruszków - Żyrardów - Kamion DW nr 720: Błonie - Brwinów - Otrębusy - Nadarzyn DW nr 721: Nadarzyn - Piaseczno - Wiązowna - Duchnów DW nr 722: Piaseczno - Lesznowola – Grójec DW nr 724: Warszawa - Konstancin Jeziorna - Góra Kalwaria DW nr 725: granica województwa - Belsk Duży DW nr 727: Klwów - Przysucha - Szydłowiec - Wierzbica DW nr 728: Grójec -Nowe Miasto nad Pilicą- granica województwa DW nr 729: Przystałowice Duże - Potworów DW nr 730: Skurów - Jasieniec - Warka - Głowaczów DW nr 731: Potycz - Warka - Białobrzegi DW nr 732: Stary Gózd - Stara Błotnica - Kaszów - Przytyk DW nr 733: Zakrzew - Wolanów - Kowala - Skaryszew - Karszówka DW nr 734: Baniocha - Kawęczyn - Dębówka - rz. Wisła - Nadbrzeż - Otwock Wielki - Wygoda DW nr 736: Warka - Rozniszew - Magnuszew - rz. Wisła - Podłęż DW nr 737: Radom - Pionki - Kozienice DW nr 738: Nowe Słowiki - granica województwa DW nr 739: Brzumin - rz. Wisła - Piwonin - Sobienie Jeziory - Osieck DW nr 740: Radom - Przytyk - Potworów DW nr 744: Radom - Wierzbica - granica województwa DW nr 747: Iłża - Lipsko -Solec n. Wisłą- granica województwa DW nr 749: granica województwa - Przysucha DW nr 754: granica województwa - Solec n. Wisłą - Kłudzie - Boiska - Wola Solecka I - Wola

Solecka II - Gołębiów DW nr 799: Dziecinów - Kosumce - Ostrówek



DW nr 801: Warszawa - Karczew - Wilga - Maciejowice - granica województwa DW nr 802: Mińsk Maz. – Seroczyn DW nr 803: Siedlce - granica województwa DW nr 805: Warszawice - Osieck - Pilawa - Parysów - Wilchta DW nr 807: Maciejowice - Sobolew - Żelechów - granica województwa DW nr 811: Sarnaki - granica województwa. DW nr 817: Kłudzie - rz. Wisła DW nr 823: Wola Wojcieszowska - granica województwa DW nr 862: Tabor - Podbiel – Osieck DW nr 868: Słomczyn - Cieciszew - Imielin - Gassy DW nr 873: Pilawa - Zalesie Górne DW nr 876: Chudolipie - Piotrkowice - Many - Tarczyn - Łoś DW nr 888: Święcice - Myszczyn - Zaborów DW nr 898: Stare Babice - Mościska - Warszawa DW nr 899: Cybulice Małe DW nr 900: Raj - granica województwa

Jeżeli chodzi o dostępność województwa z perspektywy połączeń drogowych (PKS) to we wszystkich miastach powiatowych oraz miastach na prawach powiatu znajdują się dworce PKS, z których realizowane są połączenia zarówno do wielu miast Regionu, do większych miast Polski, jak i przewozy zagraniczne, m. in. do Rosji, na Ukrainę, na Litwę, do Danii i Niemiec.

Transport kolejowy

Na terenie województwa mazowieckiego w układzie sieci kolejowej krzyżują się międzynarodowe linie kolejowe. Dworzec Centralny w Warszawie oferuje podróżnym połączenia ze wszystkimi województwami i większymi miastami w kraju oraz wszystkimi większymi miastami w Europie. Przez teren województwa przebiegają linie kolejowe międzynarodowe, m. in. linia kolejowa E20 (prowadząca z Europy Zachodniej na Ukrainę), E65 (rozpoczynająca się w Gdyni, biegnąca przez Warszawę do granicy ze Słowacją) oraz E75 (z Warszawy do granicy z Litwą).

Ponadto na terenie województwa mazowieckiego kursują pociągi Kolei Mazowieckich, łączące ze sobą niektóre miasta Regionu:

Warszawa – Małkinia – Warszawa Warszawa – Dęblin – Warszawa Warszawa – Łowicz – Warszawa Warszawa - Łuków – Warszawa Warszawa – Skarżysko – Warszawa Warszawa – Skierniewice – Warszawa Warszawa – Działdowo – Warszawa Warszawa Wola – Tłuszcz – Warszawa Wola Siedlce – Siemiatycze – Siedlce Radom – Drzewica – Radom Dęblin – Radom - Dęblin Nasielsk – Sierpc – Nasielsk Tłuszcz – Ostrołęka – Tłuszcz

W województwie mazowieckim, podobnie jak w kraju, zmniejsza się długość linii eksploatowanych (z 1 947 km w 1999 roku do 1 774 km w 2006 roku). W 2006 roku na 100 km² powierzchni przypadało 5 km tych linii, podczas gdy średnio w kraju 6,5 km. W obecnych warunkach problemem jest zarówno utrzymanie istniejących w Regionie powiązań kolejowych w ruchu



pasażerskim, jak i jakość sieci, ale zwłaszcza jakość świadczonych usług (częstotliwość, komfort, bezpieczeństwo podróżowania).

Komunikacja lotnicza

Dzięki lokalizacji największego w kraju Międzynarodowego Portu Lotniczego im. Fryderyka Chopina - Okęcie, województwo mazowieckie skupia ok. 87% zagranicznego oraz 50% krajowego ruchu pasażerskiego. Następuje systematyczny wzrost ruchu lotniczego w układzie międzynarodowymi krajowym. W 2002 roku przewiezionych zostało łącznie 4 937 tys pasażerów, a w 2006 roku liczba ta wzrosła do 8 101 tys. (w tym: ruch krajowy 917 340, międzynarodowy 7 184 487 tys.). 158 Lotnisko Okęcie oferuje pasażerom połączenia krajowe do: Bydgoszczy, Gdańska, Katowic, Krakowa, Łodzi, Poznania, Rzeszowa, Szczecina, Wrocławia i Zielonej Góry oraz do 79 miast na całym świecie.

2.5. Instytucje działające na rzecz rozwoju turystyki.

Turystyka, z uwagi na swoją złożoność i interdyscyplinarny charakter, wymaga zaangażowania ze strony wielu różnych instytucji. Szeroko pojęta odpowiedzialność za jej rozwój spoczywa więc na bardzo wielu podmiotach, nie tylko na władzach szczebla krajowego, wojewódzkiego, powiatowego i gminnego. Dominującą rolą władz samorządowych jest wyznaczanie kierunków rozwoju turystyki oraz wspieranie różnego rodzaju inicjatyw proturystycznych, a także realizacja projektów turystycznych. Tę ostatnią rolę spełniają również organizacje pozarządowe, zrzeszające podmioty i osoby zainteresowane rozwojem turystyki i poświęcające jej w związku z powyższym wiele uwagi. Są to nie tylko jednostki sensu stricte turystyczne, ale również wszelkie instytucje działające w takich obszarach, jak: kultura, sport, rozwój regionalny, etc.

Województwo mazowieckie należy do obszarów, w których aktywność tego typu organizacji jest bardzo duża, co świadczy o dużym zaangażowaniu społeczeństwa, jak również wysokiej świadomości potrzeb i specyfiki rynku turystycznego.

Z uwagi na ogromną liczbę działających na analizowanym obszarze organizacji, w niniejszym raporcie opisano działalność wybranych, najważniejszych instytucji. Kluczem doboru była z jednej strony Ustawa o POT, która sankcjonuje funkcjonowanie Regionalnych i Lokalnych Organizacji Turystycznych, a z drugiej strony zasięg działania i rodzaj podejmowanych przez poszczególne podmioty inicjatyw.

Mazowiecka Regionalna Organizacja Turystyczna 159

Mazowiecka Regionalna Organizacja Turystyczna została powołana do życia w 2006 roku. Zasięgiem swojego działania obejmuje całe województwo mazowieckie. Cele, jakie organizacja postawiła przed sobą są następujące:

wspieranie rozwoju turystyki zgodnie ze strategią rozwoju Województwa Mazowieckiego, integracja środowisk turystycznych Województwa Mazowieckiego, prowadzenie informacji turystycznej w Województwie Mazowieckim i o Województwie

Mazowieckim, inicjowanie, opiniowanie i wspomaganie planów rozwoju i modernizacji infrastruktury

turystycznej, koordynowanie działań w zakresie planowania i realizacji imprez turystycznych i innych

produktów turystycznych,158 Na podstawie: http://www.lotnisko-chopina.pl159 Opis na podstawie materiałów udostępnionych przez MROT.



doskonalenie kadr turystycznych, prowadzenie badań marketingowych, analiz i monitoringu w zakresie turystyki,

stwarzanie warunków do powstawania i promowania produktów turystycznych w Województwie Mazowieckim,

kreowanie i promowanie pozytywnego i atrakcyjnego wizerunku Województwa Mazowieckiego na krajowych i zagranicznych rynkach turystycznych,

propagowanie i podejmowanie działań na rzecz popularyzacji i ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego,

podejmowanie innych działań sprzyjających rozwojowi turystyki.

Cele te MROT realizuje poprzez:

współpracę z organami administracji rządowej, z Polską Organizacją Turystyczną, z lokalnymi organizacjami turystycznymi, z organami administracji samorządowej oraz podmiotami gospodarczymi, a także z organizacjami pozarządowymi działającymi w sektorze turystyki i innymi podmiotami,

prowadzenie informacji turystycznej oraz punktów informacji turystycznej, gromadzenie i przetwarzanie danych o Województwie Mazowieckim,

prowadzenie działalności edukacyjnej, szkoleniowej oraz wydawniczej, prowadzenie akcji promocyjnych w zakresie turystyki, prowadzenie badań w zakresie turystyki, gromadzenie danych i ich analiza, udział w imprezach promocyjnych i targach krajowych oraz zagranicznych, organizowanie objazdów studyjnych, organizowanie konkursów, opracowanie rocznych kalendarzy imprez studyjnych, prowadzenie innych działań sprzyjających realizacji statutowych celów MROT.

MROT zrzesza wiele powiatów, miast i gmin, a także organizacji pozarządowych i osoby fizyczne. Jego członkami są:

Samorząd Województwa Mazowieckiego Kurpiowska Organizacja Turystyczna Polska Izba Turystyki Warszawska Izba Turystyki Powiat Płocki Polskie Towarzystwo Turystyczno Krajoznawcze O/Podlasie w Siedlcach Stowarzyszenie Gmin Turystycznych Pojezierza Gostynińskiego Lokalna Organizacja Turystyczna "Cud nad Wisłą 1920r." Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju i Promocji Zalewu Zegrzyńskiego Gmina Pułtusk Lokalna Organizacja Turystyczna Północnego Mazowsza Paweł Mariusz Ambor Piotr Raczyński Przedsiębiorstwo Usług Plastycznych i Artystycznych WAREXPO Sp. z o.o Nadbużańska Lokalna Organizacja Turystyczna Polskie Towarzystwo Turystyczno Krajoznawcze Oddział Mazowsze Polskie Zrzeszenie Hoteli Zamek Królewski w Warszawie Wspólnota Polska Dom Polonii w Pułtusku Gmina Szydłowiec Powiatowa Organizacja Turystyczna w Ostrowi Mazowieckiej



Powiat sierpecki Stowarzyszenie Rozwoju Turystyki i Rekreacji - Ostrołęka Polskie Towarzystwo Turystyczno – Krajoznawcze Fundacja „Teraz Mazowsze” Stowarzyszenie „Unia Wodna” Powiat węgrowski Miasto Węgrów

Plany MROT na rok 2007 są bardzo szerokie. Obejmują zagadnienia związane bezpośrednio z rozwijaniem samej instytucji i pozyskiwaniem nowych członków oraz działania w zakresie:

Przedsięwzięć i imprez wizerunkowych regionu mazowieckiego. Promocji województwa na krajowych i zagranicznych targach turystycznych. Informacji turystycznej (m.in. opracowanie zintegrowanego systemu IT, uruchomienie portalu

internetowego, opracowanie jednolitego systemu oznakowania województwa, publikacja wydawnictw promocyjno-informacyjnych).

Organizacji seminariów i szkoleń. Organizacji konkursów promujących region mazowiecki.

Należy podkreślić, iż zarówno obszar działania MROT, jak i zakres jego działań i odpowiedzialności przekłada się na ogromny wpływ tej instytucji na rozwój turystyki w województwie. Znajduje to chociażby odzwierciedlenie w fakcie, iż to właśnie MROT jest inicjatorem opracowania Strategii rozwoju turystyki dla województwa mazowieckiego na lata 2007-2013 , która będzie wyznaczała kierunki rozwoju w tym okresie finansowania UE.

Lokalne Organizacje Turystyczne

LOT-y są organizacjami o znacznie węższym obszarze działania niż MROT i – jak sama nazwa wskazuje – mają charakter lokalny. Właśnie z uwagi na zakorzenienie w społecznościach lokalnych ich znaczenie dla rozwoju turystyki jest tak duże. Podejmują one inicjatywy i starają się stawiać czoła problemom występującym w ich małych ojczyznach. Prowadzą działalność promocyjną, kreują produkty turystyczne, stymulują rozwój branży.

W województwie mazowieckim zarejestrowanych jest na dzień dzisiejszy 8 LOT-ów:

Nadbużańska LOT, Siedlce Białobrzeska Organizacja Turystyczna, Białobrzegi Powiatowa Organizacja Turystyczna, Ostrów Mazowiecka Kurpiowska Organizacja Turystyczna, Ostrołęka LOT Północnego Mazowsza, Krasne LOT Trzech Rzek, Nowy Dwór Mazowiecki LOT „Cud nad Wisłą”, Zielonka, LOT „Ziemia Ciechanowska”, Ciechanów160.

Nie wszystkie jednak wykazują się wysoką aktywnością w realizacji swoich celów statutowych. Poniżej znajduje się krótki opis działalności LOT-ów, które przesłały wypełnioną ankietę.

W planach jest powołanie do życia kolejnych LOT-ów, w tym: Lokalnej Organizacji Turystycznej „Nad Skrwą i Sierpienicą”, która jest na etapie rejestracji oraz Lokalnej Organizacji Turystycznej„W Widłach Wisły i Pilicy”.

Nadbużańska Lokalna Organizacja Turystyczna

160 LOT cały czas znajduje się w fazie organizacji swojej pracy. Jego zadaniem będzie promowanie Ziemi Ciechanowskiej.



LOT Nadbużański powstał w 2005 roku ramach realizacji opracowanego przez PART S.A. w 2004 roku Programu rozwoju produktu turystycznego i kreacji marki Obszaru Gmin Dorzecza Nadbużańskiego. Obejmuje zasięgiem swojego działania wschodnią część województwa, czyli gminy i miasta położone w dorzeczu Bugu. Cele statutowe LOT-u są następujące:

kreowanie i upowszechnianie wizerunku obszaru Dorzecza Bugu, jako regionu atrakcyjnego turystycznie w kraju i za granicą,

integracja środowisk samorządu terytorialnego, gospodarczego i zawodowego oraz osób, instytucji i organizacji, zainteresowanych rozwojem turystycznym, dziedzictwa kulturowego i kulinarnego Dorzecza Bugu,

zwiększenie liczby turystów odwiedzających obszar Dorzecza Bugu, wzrost wpływów z turystyki, poprawa infrastruktury turystycznej obszaru Dorzecza Bugu, stworzenie systemu informacji turystycznej oraz włączenie go w krajowe zarządzanie systemem

„it”, inicjowanie tworzenia, wspomaganie i współpraca z innymi strukturami działającymi na rzecz

rozwoju i promocji turystyki, w szczególności z regionalną organizacją turystyczną w województwie,

inicjowanie, opiniowanie i wspomaganie planów rozwoju i modernizacji infrastruktury turystycznej,

udział w działaniach promocyjnych podejmowanych na terenie województw: mazowieckiego, podlaskiego i lubelskiego,

stworzenie platformy współpracy podmiotów gospodarczych turystyki z władzami terenowymi, regionalnymi i krajowymi.

Powyższe cele LOT realizuje poprzez szereg działań. Do najważniejszych z nich należą:

uruchomienie Nadbużańskiej Platformy Internetowej i otwarcie Punktu Informacji Turystycznej, kursy i szkolenia dla przewodników i pilotów turystycznych, udział w projekcie „Turystyka

Wspólna Sprawa”, działalność wydawnicza.

W planach działania na najbliższy okres znajduje się m.in. budowa systemu informacji turystycznej we wschodnie części województwa, stworzenie Nadbużańskiego Parku Miniatur jako atrakcji turystycznej obszaru oraz współpraca w ramach programu Współpraca Samorządów Lokalnych Regionu Nadbużańskiego „Europa Regionów”.

Białobrzeska Organizacja Turystyczna

Białobrzeska Organizacja Turystyczna zasięgiem swojego działania obejmuje obszar powiatu białobrzeskiego. Została powołana do życia w 2003 roku. Do jej kluczowych zadań należy rozwój różnych form turystyki z wykorzystaniem atrakcji znajdujących się na terenie powiatu białobrzeskiego, w tym przede wszystkim turystyki aktywnej w oparciu o rzekę Pilicę oraz sieć szlaków turystycznych.

Białobrzeski LOT organizuje coroczną imprezę „Rowerowa Majówka”, współuczestniczy w projekcie szkoleniowym „Turystyka Wspólna Sprawa”, promuje obszar na targach i imprezach handlowych oraz współuczestniczy w realizacji projektów turystycznych z zakresu budowania nowej, ciekawej oferty turystycznej.

Powiatowa Organizacja Turystyczna – Ostrów Mazowiecka

Powiatowa Organizacja Turystyczna obejmuje zasięgiem swojego działania obszar powiatu ostrołęckiego. Powstała w celu rozwijania turystyki w powiecie, promowania jego walorów oraz wspierania inicjatyw proturystycznych. Dzięki jej staraniom ukazało się kilka wydawnictw promocyjno-



informacyjnych: Szlaki Turystyczne w powiecie ostrowskim, Informator Turystyczny Powiatu Ostrowskiego, Przewodnik po Ostrowi Mazowieckiej. W przygotowaniu są następne publikacje, m.in. Świątynie Ziemi Ostrowskiej, Szlaki Rowerowe Powiatu Ostrowskiego.

Organizacja stale współpracuje zarówno ze Starostwem Powiatowym, jak i z Polską Organizacją Turystyczną oraz Mazowiecką Regionalną Organizacją Turystyczną. Wśród projektów planowanych znajdują się m.in. system informacji turystycznej dla Via Baltica oraz szkolenia dla informatorów. Realizacja tych projektów jest jednak uzależniona od wsparcia zewnętrznego.

LOT Północnego Mazowsza161

LOT Północnego Mazowsza obejmuje zasięgiem swojego działania obszar kilkunastu miejscowości i gmin z terenu czterech powiatów: ciechanowskiego, makowskiego, mławskiego i przasnyskiego. Jego statutowym celem jest promocja obszaru Północnego Mazowsza oraz przybliżanie turystom jego walorów i atrakcji. Istotnym elementem współpracy władz samorządowych i branży turystycznej w ramach organizacji jest projekt rewitalizacji zabytkowej kolejki wąskotorowej Mława – Krasne – Przasnysz – Maków Mazowiecki. Przedsięwzięcie to stanowi część projektu „Zintegrowany Program Rozwoju Turystyki i Infrastruktury Północnego Mazowsza”, nad którym patronat sprawuje Marszałek Województwa. W 2006 roku w ramach wspomnianego Programu LOT zorganizował warsztaty poświęcone stworzeniu samochodowej trasy turystycznej „Panorama Północnego Mazowsza”, będącej ciekawą ofertą wyjazdów weekendowych dla turystów z aglomeracji warszawskiej. Warsztaty te stały się inspiracją dla mieszkańców obszaru do rozpoczęcia własnej działalności związanej z obsługą turystów. LOT organizatorem również imprezę turystyczno-rekreacyjną „Inauguracja Trasy Turystycznej Panorama Północnego Mazowsza”.

LOT Trzech Rzek – Nowy Dwór Mazowiecki162

Lokalna Organizacja Turystyczna Trzech Rzek została zarejestrowana w marcu 2007 roku i działa w ramach „Partnerstwa w Widłach Trzech Rzek” – projektu powstałego w ramach inicjatywy EQUAL dzięki staraniom Wyższej Szkoły Humanistycznej w Pułtusku, przy zaangażowaniu Urzędu Miasta w Nowym Dworze Mazowieckim oraz współpracy okolicznych gmin i organizacji pozarządowych. Zadaniem Partnerstwa było tworzenie projektów stymulujących turystyczny i gospodarczy rozwój Regionu oraz założenia LOT-u. Do końca jego trwania, czyli do 31 marca 2008 roku, LOT jest rodzajem organizacji testowej, utrzymywanej z pieniędzy Partnerstwa.

LOT zasięgiem swojego działania obejmuje gminy powiatu nowodworskiego: Nowy Dwór Mazowiecki, Czosnów, Leoncin, Pomiechówek, Zakroczym i Wieliszew. Oprócz turystyki, będzie się zajmował wieloma innymi zadaniami, m.in. pomocą w rozwijaniu trzeciego sektora i stowarzyszeń non profit, wspólną organizacją szkoleń. W planach jest również wydanie przewodnika turystycznego po terenach, gdzie zbiegają się rzeki Wisła, Narew i Wkra, organizacja rajdów rowerowych, spływów kajakowych, weekendów tematycznych, a także przeglądu filmów patriotyczno-historycznych, w tym kina letniego nad Narwią.

Jednym z najważniejszych projektów realizowanych przez tę organizację jest tworzenie sieci Gminnych Punktów Informacji, których działalność ukierunkowana jest na aktywizację społeczności lokalnych i ożywienie lokalnego rynku pracy. Zadaniem GPI jest również świadczenie kompleksowych usług informacyjnych z zakresu turystyki. Gminne Punkty Informacji zlokalizowane będą w każdej gminie partnerskiej.

Warto wspomnieć, iż podczas tegorocznych Targów Lato 2007 w Warszawie, LOT otrzymał I Nagrodę na najciekawszą targową ekspozycję polskiego regionu.

161 Na podstawie Wiosenny Wysyp Produktów w: Aktualności Turystyczne, maj 2007.162 Na podstawie Błyskotliwy Debiut w: Aktualności Turystyczne, maj 2007.



LOT Cud nad Wisłą

LOT obejmuje zasięgiem swojego działania podwarszawski powiat wołomiński. Jego działalność koncentruje na promowaniu jego walorów, m.in. poprzez planowanie wdrożenia kilku produktów turystycznych.

Jednym z najważniejszych projektów planowanych przez LOT jest projekt „Bitwa Warszawska 1920 – Cud nad Wisłą”, zakładający wdrożenie dwóch podproduktów: Doliny Rzeczne Powiatu Wołomińskiego (tereny przyległe do rzeki Rządza jako centrum turystyki aktywnej) oraz Cud nad Wisłą – szlak historyczny. Drugim ważnym produktem, który skierowany będzie do dzieci i młodzieży, jest znajdujące się w fazie projektowej Centrum Edukacji Patriotycznej w Ossowie.

Inne organizacje pozarządowe o zasięgu regionalnym i ponadlokalnym

Do innych ważnych z punktu widzenia rozwoju turystyki organizacji pozarządowych można zaliczyć m.in.:

Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania „Razem dla Rozwoju Regionu Sochaczewskiego”

Obejmuje zasięgiem swojego działania obszar powiatu sochaczewskiego. Powstało na początku roku 2006 i skupia ludzi chcących działać na rzecz społeczności lokalnej. Wszelkie działania podejmowane przez stowarzyszenie mają na celu zwrócenie uwagi na rozwój społeczności lokalnych, ochronę środowiska przyrodniczego i jego rolę w życiu człowieka. Ponadto, stowarzyszenie promuje rozwój przedsiębiorczości, szczególnie wśród młodych ludzi, a także dba o dziedzictwo kulturowe i historyczne Regionu Sochaczewskiego.

Swoje cele stowarzyszenie realizuje poprzez szereg działań, w tym m.in.:

promocyjnych – promocja gminy Brochów podczas Targów Rolnych i Przedsiębiorczości w Sochaczewie,

ekologicznych – organizacja konkursów ekologicznych „Czysta Bzura”, corocznego sprzątania rzeki Bzury,

kulturalno-historycznych – renowacja zniszczonych cmentarzy holenderskich na terenie gminy Brochów i organizacja wycieczek – rajdów „Szlakiem Olendrów”,

turystycznych / rekreacyjnych – organizacja spływów kajakowych rzeką Bzurą.

W planach działania znajduje się m.in. publikacja przewodnika o największych atrakcjach turystycznych Ziemi Sochaczewskiej oraz rozpoczęcie prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie organizacji weekendowych imprez turystycznych.

Stowarzyszenie Gmin Turystycznych Pojezierza Gostynińskiego

Stowarzyszenie powstało w 1996 roku i obejmuje zasięgiem swojego działania zachodnią część województwa mazowieckiego i 3 gminy województwa kujawsko-pomorskiego. Jego członkami są miasta: Płock i Gostynin, miasto i gmina Gąbin, gminy: Gostynin, Łąck, Nowy Duninów, Iłów, Sanniki, Słubice, Szczawin Kościelny, Baruchowo, Kowal, Włocławek oraz powiat płocki. Powstało, by popularyzować i wspierać rozwój różnych form turystyki na terenie pojezierza. Promuje i dba o walory przyrodnicze obszaru, podejmuje działania w zakresie ochrony środowiska, edukacji ekologicznej i pielęgnowania dziedzictwa kulturowego. Jest inicjatorem licznych działań związanych z rozwojem obszarów wiejskich oraz współpracuje z organizacjami i instytucjami zajmującymi się podobną tematyką w kraju i za granicą.

Działania stowarzyszenia obejmują m. in.:



z zakresu szkoleń i edukacji: zorganizowanie warsztatów „Agroturystyka Szansą Pojezierza Gostynińskiego w Zjednoczonej Europie” w 2003 roku,

z zakresu organizacji imprez: 1. Festiwal Folkloru i Kultury Ziemi Kujawskiej i Mazowieckiej „Od Kujawiaka do

Oberka”,2. Międzynarodowy Integracyjny Plener Artystyczny połączony z warsztatami

plastycznymi dla młodzieży gimnazjalnej,3. współorganizacja imprez: Regaty Żeglarskie w Nowym Duninowie, Biegi

Przełajowe w Łącku, Dni Gąbina, Niedziele Sannickie, Powiatowe Dni Ziemi w Słubicach, Dożynki, Plener w Soczewce, Przegląd Dziecięcych Zespołów Ludowych „Kultura i Tradycje Źródeł”,

z zakresu rozwoju produktów turystycznych: „Wytyczenie i oznakowanie turystycznych szlaków rowerowych o zasięgu międzynarodowym i ponadregionalnym na terenie Stowarzyszenia Gmin Turystycznych Pojezierza Gostynińskiego – opracowanie „Koncepcji budowy tras rowerowych”, oznakowanie ok. 540 km szlaków, w tym m.in. Ponadregionalnego Zielonego Turystycznego Szlaku Rowerowego VeloMazovia nr 20, Międzynarodowego Szlaku Rowerowego EuroVelo R2 i Ponadregionalnego Szlaku Wisły,

z zakresu promocji i informacji turystycznej: 4. wydanie map turystyczno-krajoznawczych Pojezierza Gostynińskiego wraz

z informatorem o oznakowanych przez stowarzyszenie szlakach rowerowych,5. przeprowadzenie kampanii „Turystyka weekendowa” – przygotowanie folderów

informacyjnych dla miast i gmin należących do stowarzyszenia oraz utworzenie witryny internetowej dla członków (www.w-turystyka.pl),

6. przeprowadzenie projektu „Szlakiem Kultury Pojezierza Gostynińskiego” – wydanie folderów promocyjnych członków stowarzyszenia w językach: polskim, angielskim, francuskim i niemieckim,

7. przeprowadzenie projektu „Pojezierze Gostynińskie w Internecie Źródłem Wiedzy o Turystyce na Mazowszu” – utworzenie ogólnodostępnego internetowego systemu informacji turystycznej o obszarze działalności stowarzyszenia (www.pojezierzegostyninkie.pl),

8. prowadzenie punktu informacji turystycznej. inne: realizacja projektu „Koniec z Biernością – wykorzystanie walorów Pojezierza

Gostynińskiego szansą rozwoju lokalnego” w ramach Schematu I Pilotażowego Programu Leader+.

W planach stowarzyszenia znajduje się m.in. stworzenie biblioteczki na temat atrakcji turystycznych i krajoznawczych, przetłumaczenie strony internetowej na języki obce, udział w projekcie „Zielony Szlak Rowerowy Mazowsza”.

Stowarzyszenie Rozwoju Turystyki i Rekreacji – Ostrołęka

Stowarzyszenie powstało w 1998 roku. Jego celem jest rozwijanie turystyki i rekreacji, zwłaszcza na terenie placówek oświatowych, kulturalnych, zakładów pracy, środowisk lokalnych oraz propagowanie organizowania różnych form turystyki i rekreacji dla dzieci i młodzieży, a także osób niepełnosprawnych. Cel ten stowarzyszenie osiąga m.in. poprzez:

działalność szkoleniową i edukacyjną, działalność promocyjną i informacyjną (m.in. wydawnictwa: „Humoreski Kurpiowskie”,

„Pierścień Kurpiowski”, „Potrawy Regionalne Kurpiowszczyzny”, „Wędrowiec Nadnarwiański”; prowadzenie informacji turystycznej,

organizowanie wypoczynku i rekreacji dla dzieci, młodzieży, dorosłych i osób niepełnosprawnych, w tym: zlotów, spływów, rajdów, festynów,

wspieranie inicjatyw lokalnych, związanych z rozwojem turystyki, kultury, sportu.


http://www.w-turystyka.pl/


Stowarzyszenie Przyjaciół Ziemi Kurpiowskiej „Puszcza” w Lelisie

Działalność stowarzyszenia obejmuje swoim zasięgiem Region Kurpiowskiej Puszczy Zielonej, a w szczególności gminę Lelis i koncentruje się na zadaniach z zakresu kultury i promocji. Są to m.in.:

coroczna organizacja imprezy „Kurpiowskie Granie – Regionalny Przegląd Harmonistów i Skrzypków Ludowych”,

organizacja imprezy pt. „Darcie Pierza” – regionalny przegląd widowisk przedstawiających fragmenty życia dawnych Kurpiów,

organizacja konferencji naukowych dotyczących historii Kurpiów z pokazami etnograficznymi oraz druk materiałów pokonferencyjnych,

współtworzenie Ośrodka Etnograficznego Dziedzictwa Kulturowego Kurpiów i organizacja wystaw.

Członkowie Stowarzyszenia zajmują się również szerzeniem wiedzy o Kurpiach wśród dzieci i młodzieży poprzez przyjmowanie wycieczek szkolnych.

W planach stowarzyszenia jest zacieśnienie współpracy ze Związkiem Stowarzyszeń „Kurpsie Razem” (LGD) i wspólna realizacja projektów: „Kurpiowszczyzna – produkty markowe” oraz „Przedszkola bez granic”.

Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju i Promocji Zalewu Zegrzyńskiego

Stowarzyszenie swoim obszarem działania obejmuje powiaty nowodworski, legionowski, pułtuski, wołomiński i wyszkowski. Statutowym celem jego działalności jest tworzenie warunków na rzecz aktywizacji gospodarczej, turystycznej i cywilizacyjnej regionu Zalewu Zegrzyńskiego we współpracy z władzami samorządowymi, administracją państwową, organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami gospodarczymi. Powyższy cel realizowany jest w związku z podejmowaniem działalności koncentrującej się wokół poniższych obszarów:

Współpraca i współdziałanie z władzami samorządowymi, administracją państwową, organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami gospodarczymi.

Zgłaszanie inicjatyw i występowanie do jednostek administracji państwowej i samorządowej z propozycjami regulacji prawnych, finansowymi i organizacyjnych w sprawach dotyczących Zalewu Zegrzyńskiego.

Podejmowanie przedsięwzięć gospodarczych i organizacyjnych na rzecz regionu Zalewu Zegrzyńskiego.

Udział w krajowych i międzynarodowych konferencjach i spotkaniach poświęconych współpracy regionalnej oraz promocja i reklama regionu Zalewu Zegrzyńskiego na krajowych i zagranicznych targach turystycznych.

Działalność organizacji skupia się na:

organizacji imprez – m.in. otwarcie sezonu wodniackiego „Otwarte Zawody Motorowodne”, Koncerty Szantowe, Biesiady Wodniackie, a ponadto: koncerty, plenery, festyny,

edukacji i szkoleniach – edukacja ekologiczna dzieci i młodzieży, mająca na celu budowanie świadomości ekologicznej, poznawanie historii obszaru, jego atrakcji przyrodniczych i turystycznych (m.in. organizacja konkursu dla uczniów – Tajemnice Jeziora Zegrzyńskiego),

publikacjach i wydawnictwach - czasopismo społeczno-kulturalne „Nad Zalewem”, przewodnik „Nad Zalewem”, mapa Jeziora Zegrzyńskiego i okolic, cykl pocztówek „Zalew Zegrzyński”,

usługach doradczych – m.in. organizowanie spotkań konsultacyjnych z przedstawicielami lokalnych samorządów, współpraca z lokalną branżą turystyczną.



Jeżeli chodzi o plany na przyszłość, podstawowym zadaniem, a jednocześnie wyzwaniem dla Stowarzyszenia będzie realizacja strategii rozwoju regionu Jeziora Zegrzyńskiego i budowy Markowego Produktu Turystycznego „Jezioro Zegrzyńskie”. Ponadto planowana jest dalsza rozbudowa i rozwój regionalnej telewizji internetowej www.itv.mazowsze.pl oraz budowa bazy danych dla potrzeb informacji turystycznej.

Grupa Partnerska „Cudu nad Wisłą”

Grupa działa na terenie powiatu wołomińskiego. Jej celami są dziania związane z rozwojem powiatu, w tym rozwoju turystyki w oparciu o dziedzictwo 1920 r. Na terenie województwa propaguje doświadczenia i dobre praktyki związane z programami Greenweys, Ekomuzea.

Grupa Partnerska „Lokomotywa”

Grupa została utworzona w 2005 r. Wśród założycieli znaleźli się przedstawiciele samorządów, organizacji pozarządowych oraz biznesu z terenu gmin Pionki, Garbatka-Letnisko i Kozienice. Grupa jest członkiem Krajowej Sieci Grup Partnerskich na Rzecz Rozwoju Zrównoważonego. Krajowym koordynatorem sieci jest Fundacja Partnerstwo dla Środowiska, która w Polsce wdraża ideę Zielonych Szlaków Greenways, wspierających ochronę dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego oraz rozwoju lokalnego poprzez turystykę przyjazną dla środowiska, promocję lokalnych produktów oraz inicjatywy społeczne.

Projekt Grupy „Lokomotywa” stanie się częścią składową Bursztynowego Szlaku w widłach Wisły i Pilicy. Założenia projektu obejmują:

1. Odbudowę kolei wąskotorowej na trasie Pionki – „Królewskie Źródła” (I etap) – Grabatka-Letnisko (II etap), w tym: skansen Leśnej Kolei Wąskotorowej, pracownia modelarska przy skansenie, park dzikich zwierząt, arboretrum Puszczy Kozienickiej, rezerwat „Brzeźniczka”, Leśniczówka Kociołki (rozbudowa bazy hotelowej i gastronomicznej), „Królewskie Źródła” (trasa spacerowa, platformy widokowe, żeremia bobrowe), rezerwat Krępiec, projekt rozwoju turystycznego gminy Garbatka-Letnisko, projekt rozwoju turystycznego miasta Pionki, projekt rozwoju i promocji miasta i gminy Kozienice, projekt trasy rowerowe Puszczy Kozienickiej, survivalowe spływy kajakowe, projekt szlaki biegowe narciarskie Puszczy Kozienickiej i szlaki kuligowe, turystyczne szlaki piesze po Puszczy Kozienickiej, projekt tarasu widokowego na wieży kościoła Św. Barbary w Pionkach i muzeum historii miasta i parafii, program rozwoju turystyki gminy Jedlnia Letnisko.

2. System ReGeo – międzynarodowy projekt pilotażowy autriacko-niemiecko-polsko-czeski informacji turystycznej i gospodarczej o terenie Puszczy Kozienickiej za pośrednictwem drogi elektronicznej.

3. Projekt „Trasa kolei wąskotorowej jako hot line” – stałe połączenie internetowe.

Podsumowanie

Pomimo, iż w niniejszym rozdziale opisano tylko kilka organizacji pozarządowych, już na bazie tego materiału, można stwierdzić, iż ich działalność jest bardzo ważna dla rozwoju turystyki. Podejmowane przez nich inicjatywy dotyczą tak ważnych spraw, jak promocja i informacja, szerzenie tradycji, wiedzy o kulturze i obyczajach, eksponowanie walorów turystycznych, ekologia, zrównoważony rozwój, etc.

Niezwykle istotną sprawą jest funkcjonowanie Mazowieckiej Regionalnej Organizacji Turystycznej, która z jednej strony wyznacza kierunki rozwoju turystyki w Regionie i realizuje projektyo charakterze regionalnym, a z drugiej staje się platformą współpracy pomiędzy władzami


http://www.itv.mazowsze.pl/


samorządowymi, organizacjami pozarządowymi i branżą. Co do Lokalnych Organizacji Turystycznej, obecnie ich liczba oraz poziom aktywności są stosunkowo małe w porównaniu do obszaru województwa i jego potencjału. Wymagają one wsparcia zarówno ze strony MROT, jak i władz samorządowych w dążeniu do postawionych sobie celów. Należy również podkreślić, iż niezwykle ważnym wyzwaniem, które stoi przed mazowieckimi LOT-ami jest efektywne informowanie o ich działalności i promocja. Obecnie bowiem organizacje te są mało znane i bardzo trudno jest dotrzeć do jakichkolwiek informacjio nich.

Przedstawiciele organizacji pozarządowych podkreślają często, iż ich działalność nie jest na tyle szeroka, na ile powinna być, co często jest wynikiem braku bądź trudności dotyczących współpracy z władzami lokalnymi. Sytuacja ta jest spowodowana między innymi dużym rozdrobnieniem organizacji, które działa na ich niekorzyść. Stąd jednym z ważniejszym kierunków działania organizacji pozarządowych winno być konsolidowanie sił i wdrażanie wspólnych, dużych projektów, integrujących większe obszary, zarówno w kontekście zasięgu terytorialnego, jak i podejmowanej tematyki.

2.6. Segmentacja rynku usług turystycznych – identyfikacja istniejących segmentów oraz ich potrzeb.

Dynamika rozwoju rynku turystycznego i związane z nią zróżnicowanie popytu turystycznego powodują konieczność dokonywania jego analizy pod kątem potrzeb i oczekiwań klientów, czyli segmentacji rynku. Jest to nic innego, jak podział rynku na względnie homogeniczne grupy konsumentów, którzy z uwagi na podobne cechy, ujawniają podobny popyt. W dzisiejszej gospodarce nie istnieje pojęcie klienta anonimowego, każdy produkt i usługa muszą mieć dokładnie określonego adresata. To samo odnosi się do regionów turystycznych, które również stanowią swoistego rodzaju produkt turystyczny, sprzedawany na rynku.

Segmentacji można dokonywać biorąc pod uwagę różne kryteria. Najczęściej stosowanymi w turystyce są zmienne geograficzne: region, wielkość miasta, typ obszaru ze względu na gęstość zaludnienia, klimat; zmienne demograficzne: wiek, płeć, liczba członków rodziny, wykształcenie, zamożność; zmienne psychograficzne: styl życia, osobowość, preferencje, motywy podróżowania.

Z punktu widzenia budowania oferty turystycznej, kluczowe znaczenie mają motywy związane z podejmowaniem aktywności turystycznej. W związku z powyższym poniżej dokonano segmentacji według tzw. kryterium motywacji podróży. Opisane segmenty rynku mają, zdaniem autorów niniejszego raportu, duże znaczenie dla gospodarki turystycznej województwa mazowieckiego.

Turystyka miejska i kulturowa

Segment dotyczy zarówno turystów indywidualnych, jak i grup zorganizowanych, praktycznie w każdym wieku. Są to osoby podróżujące w celu zaspokojenia potrzeb związanych z samorealizacją, poznaniem, aktywnością intelektualną. Odwiedzają ciekawe miejsca i zabytki, pragną poznać miejscową historię, kulturę i tradycje, uczestniczą w imprezach kulturalnych, chodzą do teatru, kina, na koncerty, etc. Spektrum ich zainteresowań jest bardzo duże. Co ważne, nie są zainteresowani tradycyjnym zwiedzaniem i „zaliczaniem” zabytków, tylko autentycznie pragną poszerzyć swoją wiedzę. Są zdecydowanie świadomi swoich potrzeb. W związku z powyższym zwracają uwagę na zagospodarowanie ciekawych miejsc i ich odpowiednie wyeksponowanie.

Segment turystyki miejskiej i kulturowej związany jest w dużym stopniu z Warszawą, ale nie tylko ona przyciąga turystów kierujących się omawianym kryterium motywacji. Województwo ma bardzo wiele do zaoferowania z uwagi na swoje bogate dziedzictwo kulturalne. Przyciąga turystów z całego kraju i z zagranicy.



Segment ten obejmuje:

turystykę związaną z historią Regionu (podania, legendy, walki narodowowyzwoleńcze, słynne bitwy),

turystykę żydowską, związaną z historią i dziedzictwem kulturowym ludności żydowskiej, turystykę związaną ze sławnymi ludźmi, obejmującą podróże po muzeach biograficznych,

miejscach pamięci, pomnikach i inskrypcjach, etc., turystykę związaną z kulturą ludową i działalnością kulturalną, opartą o tradycje rękodzieła

ludowego, historycznego przemysłu i rzemiosła, obrzędowość oraz unikalne imprezy, turystykę związaną z fortyfikacjami.

SEGMENT: TURYSTYKA KULTUROWA

Kryteria geograficzne, demograficzne

Wiek: 10+

Płeć: kobiety i mężczyźni

Wykształcenie: średnie i wyższe

Dochód: średnia krajowa i powyżej

Geografia: Polska i zagranica

Preferencje i zainteresowania Osoby zainteresowane zwiedzaniem ciekawych miejsc związanych z historią, architekturą, kulturą, etc. – muzea, zabytki, miejsca pamięci, cmentarze

Osoby pragnące poznać tradycje i obyczaje mieszkańców obszaru recepcyjnego – poprzez udział w imprezach kulturalnych i folklorystycznych oraz osoby zainteresowane udziałem w warsztatach, pokazach, etc.

Osoby zainteresowane udziałem w imprezach tematycznych, np. związanych ze słynnymi postaciami, rycerstwem, etc.

Osoby zainteresowane imprezami muzycznymi, clubbingiem, dyskotekami

Osoby zainteresowane historią obszaru, pragnące ją poznać m.in. poprzez udział w imprezach historycznych, np. inscenizacjach wielkich bitew

Osoby poszukujące ciekawych formuł zwiedzania, nie tylko w kontekście interaktywności, ale również w kontekście pakietowania oferty (np. tradycyjna polska kuchnia, transport kolejką wąskotorową, etc.)

Osoby poszukujące doznań natury duchowej poprzez np. wizyty w teatrze, operze, filharmonii, etc.

Osoby te często pragną łączyć zwiedzenie z poznaniem przyrody, są wrażliwe także na piękno otaczającego ich krajobrazu

Motywy Kierują się motywem poznania, przy czym poszukują aktywnych form poznania kultury, historii, etc.

Uprawianie turystyki kulturowej może stanowić ich hobby, sposób na realizację pasji.

Wybrane wykorzystywane walory163 Województwo obfituje w walory kulturowe, stąd poniżej wymieniono najważniejsze z nich, uważane za kluczowe atrakcje turystyczne, znajdujące się na trasie turystycznej każdego zwiedzającego województwo.

Warszawa jako generator największego ruchu turystycznego związanego z walorami kulturowymi oraz miejsce ich największej koncentracji.

Kultura i folklor: głównie Kurpie. Skanseny: Radom, Sierpc, Szydłowiec, Kadzidło, Sucha. Miejsce związane ze sławnymi postaciami: Żelazowa Wola, Sanniki

163 W każdej tabeli podano jedynie wybrane walory, lista nie wyczerpuje całego potencjału województwa mazowieckiego.




i Brochów – Chopin, Czarnolas - Kochanowski, Opinogóra – Krasiński, Warka – Pułaski.

Zabytkowe dwory i pałace. Historia Mazowieckiej Szlachty: Ciechanów, Czersk. Architektura sakralna, w tym drewniana. Muzeum Walki i Męczeństwa – Treblinka. Zabytki żydowskie: żydowska Warszawa, Góra Kalwaria, Szydłowiec,

Treblinka, żydowski Maków Mazowiecki

Imprezy: inscenizacje historyczne (np. Bitwa pod Ostrołęką 1807), folklorystyczne (np. Kurpiowskie Miodobranie, Wesele Kurpiowskie), rycerskie (np. Turniej Rycerski o Pierścień Księżnej Anny w Liwie, Turniej Rycerski o Szablę Mikołaja i Krzysztofa Szydłowieckich), kulturalne (koncerty chopinowskie, jazzowe, etc.)

Uwagi Turystyka kulturowa jest zdominowana przez Warszawę, która przyćmiewa pozostałe ciekawe obiekty w województwie. Turyści spoza województwa priorytetowo traktują zabytki Warszawy. Jest to spowodowane nie tylko ich punktowym położeniem i rozproszeniem, ale przede wszystkim bardzo słabą promocją i informacją oraz brakiem zintegrowanych, pakietowanych ofert.

W województwie widać jednak tendencję do tworzenia i wdrażania zintegrowanych produktów turystyki kulturowej, których ideą przewodnią jest stworzenie turystom możliwości poznania obszaru całego województwa oraz łączenie walorów kulturowych z naturalnymi. Przykładami takich projektów mogą być:

Kompleksowy projekt związany z obecnością F. Chopina w regionie mazowieckim - Mazowsze Chopina (obejmuje Warszawę i powiaty sochaczewski i gostyniński) oraz projekty związane z obchodami 200-lecia narodzin wielkiego kompozytora.

Szlak Chopinowski (połączenie poprzez specjalnie oznakowane ścieżki piesze / rowerowe Warszawy oraz – przez tereny Kampinoskiego Parku Narodowego i jego otuliny – Żelazowej Woli, Brochowa i Sannik.

Szlakiem Drewnianego Budownictwa Sakralnego – szlak rowerowy w powiecie białobrzeskim wraz z Sanktuarium Maryjnym w Starej Błotnicy.

Kompleksowy projekt „Śladami Nadbużańskich Tajemnic” – Park Miniatur w Siedlcach oraz rozwój tematycznych szlaków turystycznych, w tym „Nadbużańska Podróż Artystyczna” oraz „Od Unii Lubelskiej do Unii Europejskiej”. W ramach projektu Nadbużańska Podróż Artystyczna grupa partnerska z Wyszkowa wypracowała podprodukt „Norwid – magia miłości”

Projekt „Blisko, bliżej - Sierpc”: podprodukt sakralno-kulturowy na bazie Muzeum Wsi Mazowieckiej powiązany z regionalną ofertą gastronomiczną.

Projekt „Bitwa Warszawska – Cud nad Wisłą 1920” – wyeksponowanie miejsc związanych z wojną polsko-bolszewicką.

Projekt dotyczący powiatów żyrardowskiego i skierniewickiego „Pędzlem, Piórem i Zębatym Kołem”, podprodukty: „Pędzlem…” związany z malarstwem Chełmońskiego i Rapackiego, „Piórem…” – związany z Reymontem i „Zębatym Kołem…” związany z zabytkami poprzemysłowymi Żyrardowa i Skierniewic.

Projekt „Bursztynowy Pierścień Kurpiowski” – 12 szlaków kulturowo-przyrodniczych oraz Brama na Kurpie: sieć obiektów nawiązujących do styku regionalnego, w których prowadzona będzie sprzedaż pamiątek,




wydawnictw, etc.

Projekt „Pilica – Smak Przygody”, podprodukty: Szlak rowerowy Drewniane Budownictwo Sakralne, Szlak gastronomiczny – Smak Tradycji, Szlak Założeń Pałacowo-Parkowych, Bitwa pod Warką, Hubertus.

Projekt „Skarbiec Mazowiecki – Szlak turystyczny kościołów Mazowsza”.

Projekt Rewitalizacji Pałacu Biskupów Płockich w Broku i utworzenia Centrum Kultury Brok oraz Obserwowatorium Przyrodniczego – projekt zakłada wybudowanie przetrzennej wizualizacji XVII-wiecznego pałacu Biskupów Płockich. W miejscu dawnego pałacu ma stanąć ażurowa metalowa konstrukcja odwierciedlająca formę, kubaturę i podziały ówczesnego budynku. Wewnątrz zostanie umieszczony szklany pawilon, w którym urządzone zostanie Obserwatorium Przyrodnicze, gdzie eksponaty będą prezentowane za pomocą technik multimedialnych.

Produkt kulturalno-turystyczny Puszczy Kozienickiej, realizowany jako część składowa Bursztynowego Szlaku w ramach Programu Zielone Szlaki Greenways. Projekt zakłada całkowitą odbudowę nieistniejącej linii kolejowej wąskotorowej oraz zintegrowanie jej z wieloma ciekawymi atrakcjami (np. Skansen Leśnej Kolei Wąskotorowej, pracownia modelarska, park dzikich zwierząt, arboretrum, baza hotelowa i gastronomiczna etc.). Ważnym elementem projektu jest również połączenie turystyczne obszaru szlakami i trasami rowerowymi.

Szlak nekropolii puszczańskich na terenie Kampinoskiego Parku Narodowego.

Centrum Kultury, Rekreacji i Wypoczynku w Ołtarzewie - rewitalizacja Parku Ołtarzewskiego, w tym: muszla koncertowa, mała gastronomia, zagospodarowanie stawów.

Ochrona i odnowa grodziska średniowiecznego Łysa Góra.

Turystyka biznesowa

Segment ten dotyczy wszelkich wyjazdów związanych w sposób bezpośredni z wykonywanym zawodem i obejmuje zarówno podróże w interesach (powszechnie nazywane delegacjami), uczestnictwo w targach i wystawach, konferencjach i szkoleniach, uczestnictwo w kongresach oraz turystykę motywacyjną (tzw. incentive tours). Jest to segment niezwykle ważny i cenny z punktu widzenia generowania przychodów. Zakłada bowiem korzystanie z bazy noclegowej oraz również innych elementów zagospodarowania obszaru oraz jego atrakcji, bez względu na ich cenę (płatnikiem tutaj jest przedsiębiorca – firma, nie osoba fizyczna, w związku z czym przywiązuje ona znacznie mniejszą uwagę do poziomu wydatków).

Segment ten dotyczy zarówno turystów krajowych, jak i zagranicznych. Rola województwa w kształtowaniu turystyki biznesowej w Polsce wynika z położenia w jego granicach administracyjnych stolicy państwa. Związana jest także z lokalizacją Międzynarodowego Portu Lotniczego Okęcie.

SEGMENT: TURYSTYKA BIZNESOWA


Wiek: 25-60


Wykształcenie: przeważnie wyższe



SEGMENT: TURYSTYKA BIZNESOWA

Dochód: powyżej średniej krajowej

Geografia: cały świat

Preferencje i zainteresowania Osoby ceniące wysoki standard usług turystycznych, zwracają uwagę na zagospodarowanie turystyczne miejsca docelowego (hotele, zaplecze konferencyjno-szkoleniowe, baza sportowo-rekreacyjna, centra handlowe, etc.)

Osoby zainteresowane ofertą ciekawego spędzenia czasu wolnego, który zostaje po załatwieniu spraw służbowych (poszukują oferty kulturalnej, rozrywkoweji sportowej)

Podmioty organizujące incentive tours, poszukujące ciekawej i jak najbardziej unikalnej oferty tego typu imprez (liczy się kompleksowość oferty oraz jej oryginalność)

Motywy Motywem podróży są interesy / integracja pracowników danej firmy oraz ich zmotywowanie do lepszej pracy

Wybrane wykorzystywane walory Wykorzystanie walorów turystycznych województwa mazowieckiego dla celów budowania oferty turystyki biznesowej zależy od jej kreatorów. Należy zaznaczyć, iż wykorzystać warto wszystkie walory, a w przypadku incentive tours walory noszące cechy unikalności, oryginalności, dopełniające tematycznie ideę imprezy.

Ważna w budowaniu oferty jest jej kompleksowość oraz zapewnienie możliwości szybkiego skorzystania z poszczególnych walorów.

Nie jest możliwym pokazanie listy wykorzystywanych walorów, z uwagi chociażby na zróżnicowany charakter i zainteresowania jej adresatów.

Uwagi Dużym zainteresowaniem wśród turystów biznesowych cieszą się ośrodki wypoczynkowe o charakterze spa&wellness (np. oferta Hotelu Warszawianka nad Zegrzem czy Manor House w Chlewiskach) oraz oferty dużych obiektów hotelowych, które oferują pakietowe rozwiązania, w tym zagospodarowanie czasu wolnego.

Podobnie, jak w przypadku turystyki kulturowej, ruch turystyczny związany z turystyką biznesową koncentruje się w Aglomeracji Warszawskiej.

Ważnym z punktu widzenia rozwoju segmentu poza Warszawą i jej najbliższymi okolicami będzie Projekt „Gostynin – Płuca Mazowsza”: Uzdrowisko Gostynin –zakładający stworzenie oferty rekreacyjno-leczniczej z wykorzystanej budowanego obecnie największego w województwie kompleksu basenów termalnych z zapleczem hotelowo-usługowym i konferencyjnym. Drugim istotnym projektem jest projekt Centrum Kształcenia Mistrzowskiego w Brochowie, które ma się mieścić w zespole dworsko-parkowym i pełnić funkcje: kształceniai doskonalenia mistrzów fortepianu z całego świata, organizacji plenerów oraz centrum konferencyjnego z zapleczem hotelowym i gastronomicznym.

Turystyka aktywna

Turystyka aktywna dotyczy organizowania form wypoczynku przy wykorzystaniu przede wszystkim walorów naturalnych oraz ich umiejętnym zagospodarowaniu. Największą grupą docelową tego segmentu są ludzie młodzi oraz osoby w średnim wieku. Popularność tego rodzaju wypoczynku cały czas rośnie. Ludzie aktywni zawodowo, szukają często w pobliżu swojego zamieszkania terenów, na których można uprawiać turystykę aktywną, w jej różnych formach. Obejmują one m.in.:



Turystykę pieszą. Turystyką rowerową. Turystykę wodną. Turystykę konną. Turystykę narciarską.

W przypadku województwa mazowieckiego segment ten dotyczy w największym stopniu mieszkańców Regionu i często związany jest z wypoczynkiem weekendowym.

SEGMENT: TURYSTYKA AKTYWNA


Wiek: 18+


Wykształcenie: średnie i wyższe

Dochód: średnia krajowa i powyżej

Geografia: głównie mieszkańcy województwa oraz jego najbliższych okolic

Preferencje i zainteresowania Osoby poszukujące możliwości relaksu poprzez aktywność fizyczną, w jej różnych formach, ceniące sobie wysoki poziom bezpieczeństwa

Osoby ceniące sobie możliwość ciekawego spędzenia wieczorów: grill, ognisko, regionalna impreza

Osoby zainteresowane walorami naturalnymi i krajoznawczymi obszaru, ceniące przyrodę i zwracające uwagę na jej ochronę oraz formułę ich wykorzystania i eksponowania (szlaki rowerowe, zagospodarowanie akwenów wodnych i rzek)

Motywy Chęć aktywnego wypoczynku, odstresowanie się, odpoczynek od zgiełku dużego miasta i codziennych obowiązków

Poznanie walorów przyrodniczo-krajobrazowych

Realizacja pasji

Wybrane wykorzystywane walory Kampinoski Park Narodowy

Puszcza Kozienicka, Puszcza Kurpiowska, Lasy Spalskie

Rzeki: Pilica, Bzura, Wisła (królowa polskich rzek), Bug, Liwiec, Wkra, Rawka, Kanał Żerański, Skrwa Prawa, Narew, Orzyc

Zalew Zegrzyński, Zalew w Domaniowie

Pojezierze Gostynińskie

Międzynarodowe szlaki wodne z bałtyku i zachodnioeuropejskiego systemu śródlądowych dróg wodnych na Bug, aż po Morze Czarne oraz przez Narew, Pisę i Biebrzę na Mazury oraz na Kanał Augustowski i Niemien

Uwagi Turystyka aktywna dotyczy przede wszystkim mieszkańców województwa. Związana jest również w dużym stopniu z posiadaniem działek rekreacyjnych.

Należy podkreślić, iż w planach jest wdrożenie wielu nowych produktów turystycznych, wykorzystujących walory naturalne województwa, integrujących je i zachęcających turystów do uprawiania różnych form turystyki aktywnej. Są to m.in.:

Projekt „Skrwa – rzeka, która łączy” (zagospodarowanie Skrwy jako rzeki spławnej).

Projekt „Śladami Nadbużańskich Tajemnic” – „Z Nurtem Dzikiej Rzeki”



SEGMENT: TURYSTYKA AKTYWNA

(podprojekty dotyczące zagospodarowania Bugu i Liwca).

Szlak Chopinowski (połączenie poprzez specjalnie oznakowane ścieżki piesze / rowerowe Warszawy oraz – przez tereny Kampinoskiego Parku Narodowego i jego otuliny – Żelazowej Woli, Brochowa i Sannik.

Wykorzystanie rzeki Liwiec do celów turystycznych.

Projekt „Pilica – Smak Przygody”, podprodukty: Szlakiem Czarnego Bociana, Szlak Przyrodniczy – Wędrując po Puszczy Stromieckiej; zagospodarowanie rzeki Pilicy (m.in. stanice wodne).

Zagospodarowanie rzek Orzyc, Mławki i Wkry.

Projekt markowego produktu turystycznego „Jezioro Zegrzyńskie”.

Projekt „Bitwa Warszawska 1920 – Cud nad Wisłą”: podprodukt Doliny Rzeczne Powiatu Wołomińskiego zakładający przekształcenie obszarów położonych nad rzeką Rządzą w centrum aktywnego wypoczynku.

Projekt Mazowieckiego Centrum Sportów Zimowych w powiecie przasnyskim (Przasnysz i Chorzele).

Projekt utworzenia Centrum Turystyki w Konstancinie-Jeziornej.

Projekt „Blisko, bliżej – Sierpc”, podprodukt: Akwtyny wypoczynek – centrum sportów wodnych na Jeziorze Urszulewskim, Szlak Kajakowy na Skrwie, ścieżki rowerowe, pole paintballowi, etc.

Projekt rewitalizacji Domu Wycieczkowego PTTK „Zegrzynek” w Jadwisinie i odtworzenia tam centrum uprawiania sportów wodnych i turystyki.

Projekt połączenia systemu szlaków i ścieżek Puszczy Kampinoskiej z okolicznymi gminami i Warszawą.

Wiślana Trasa Rowerowa –profesjonalna, w pełni zagospodarowana trasa rowerowa, biegnąca wzdłuż Wisły od jej źródła w Wiśle aż do jej ujścia do Morza Bałtyckiego w Gdańsku.

Budowa zbiornika retencyjnego, spełniającego funkcje rekreacyjne na rzece Utrata (na pograniczu gmin Kampinos i Teresin). Istnieje już dokumentacja techniczna inwestycji.

Rewitalizacja rzeki Rokitnicy i terenów przyległych wraz z zagospodarowaniem turystycznym.

Program Rewitalizacji Układu Starorzeczy Wisły na terenie gminy Łomianki, w tym m.in. kompleks sportowy nad Jeziorem Fabrycznym, zagospodarowanie obrzeży rezerwatu Jeziora Kiełpińskiego, przystosowanie do funkcji wypoczynkowych terenów Strugi Dziekanowksiej i rejonu Jeziora Dziekanowksiego oraz rekultywacja źródeł Strugi Dziekanowskiej wraz z przystosowaniem do funkcji wypoczynkowych.

Projekt „Zielony Szlak Rowerowy Mazowsza”.

Turystyka religijno-pielgrzymkowa

Segment ten dotyczy osób podróżujących w celach religijno-poznawczych, zarówno starszych, jak i młodszych, poszukujących wyciszenia i kontaktu z Bogiem. Celem ich podróży są liczne sanktuaria oraz liczne obiekty sakralne. Ruch religijno-pielgrzymkowy obecny jest w województwie mazowieckim



już obecnie, rzadko jednak postrzegany jest w kategoriach produkto-marketingowych. Warto wobec tworzyć specjalną ofertę skierowaną do tego segmentu.

SEGMENT: TURYSTYKA RELIGINO-PIELGRZYMKOWA


Wiek: dzieci i młodzież oraz osoby starsze

Płeć: wszyscy

Geografia: głównie mieszkańcy województwa mazowieckiego oraz jego najbliższych okolic

Preferencje i zainteresowania Osoby zmęczone życiem, szukające ukojenia dla duszy, religijne, zainteresowane obiektami sakralnym

Dzieci i młodzież wyjeżdżająca na kolonie, obozy, organizowane przez parafie

Wyjeżdżają najczęściej w zorganizowanych grupach na kilkudniowe pobyty

Potrzebują wygodnej i taniej bazy noclegowej

Turysta całoroczny

Motywy Chęć wyciszenia się, spędzenia czasu na modlitwie, często w większej grupie

Choć odwiedzenia miejsc świętych

Uczestnictwo w wielkich uroczystościach religijnych

Poznanie architektury sakralnej województwa mazowieckiego

Wybrane wykorzystywane walory Dziedzictwo religijne województwa mazowieckiego: liczne kościoły (z których niektóre to sanktuaria) pozwalające prześledzić rozwój architektury sakralnej, od średniowiecza aż do współczesności, klasztory, mazowiecki krajobraz obfitujący w kapliczki przydrożne, zabytkowe nekropolie.

Uwagi Niezwykle ważnym dla rozwoju oferty turystyki religijno-pielgrzymkowej jest przygotowanie specjalnych publikacji i informatorów rozsyłanych następnie do parafii i biur organizujących pielgrzymki, a także wycieczki objazdowe po zabytkach sakralnych.

Obiekty sakralne są inspiracją do powstawania produktów turystycznych w ramach projektu Turystyka Wspólna Sprawa, m.in. „Produkt sakralno-kulturowy Ziemi Sierpeckiej (Grupa Ziemia Sierpecka – Blisko, bliżej – Sierpc), Produkt „Bijące serce historii” (Grupa Skarbiec Mazowiecki Szlak Turystyczny Kościołów Mazowsza), „Duchowa podróż nad Bugiem (Grupa Śladami Nadbużańskich Tajemnic”). Obiekty sakralne są również wykorzystywane jako dodatkowa atrakcja dla produktów turystycznych nie związanych bezpośrednio z turystyką kulturową.

Turystyka edukacyjno-rekreacyjna dzieci i młodzieży

Segment bardzo ważny, bo kształtuje przyszłych turystów. Dotyczy przede wszystkim dzieci i młodzieży szkolnej, tzw. zielonych i białych szkół oraz kolonii, obozów, etc. Wykorzystuje praktycznie wszystkie walory Regionu, zarówno kulturowe, jak i naturalne, z reguły łącząc je w pakiety, które obejmują najczęściej:

Liczne atrakcje na świeżym powietrzu. Edukację przyrodniczą, kulturową, historyczną, ekologiczną, w tym wizyty w muzeach, parkach

narodowych, rezerwatach przyrody, etc. Aktywne formy wypoczynku.



Cechą charakterystyczną tego typu pobytów w regionie mazowieckim jest raczej krótki czas ich trwania. Często są to wycieczki jedno-, dwudniowe, rzadziej pobyty tygodniowe.

Cena jest istotnym kryterium przy wyborze bazy noclegowej oraz gastronomicznej. Wybierana jest tania oferta (schroniska PTTK, PTSM lub inne, hostele, tanie pensjonaty, tanie ośrodki wypoczynkowe, internaty, szkoły). Bardzo ważną rolę odgrywa dostępność bazy paraturystycznej (baseny, kąpieliska, wypożyczalnie sprzętu sportowego, szlaki turystyczne) oraz atrakcji turystycznych.

SEGMENT: TURYSTYKA EDUKACYJNO-REKREACYJNA DZIECI I MŁODZIEŻY


Wiek: 10-18

Płeć: wszyscy


Preferencje i zainteresowania Dzieci i młodzież szkolna uczestnicząca w tzw. białych i zielonych szkołach, koloniach i obozach, zainteresowana poznawaniem walorów Regionu, zarówno naturalnych, jak i kulturowych

Wykorzystuje infrastrukturę paraturystyczną (szlaki turystyczne, obiekty sportowo-rekreacyjne), bierze udział w imprezach sportowych, rekreacyjnych i kulturalnych, warsztatach, pokazach, lekcjach edukacji ekologicznej oraz lekcjach muzealnych

Motywy Chęć poznania i wypoczynku, integracja z grupą, wyjazd z przyjaciółmi

Realizacja programu nauczania

Wybrane wykorzystywane walory Warszawa - zabytki i muzea, zooSkanseny w Sierpcu, Radomiu, Kadzidle, SuchejTwierdza ModlinKampinoski Park NarodowyMuzeum Chopina - Żelazowa WolaMuzeum Walki i Męczeństwa - Treblinka

Muzeum Kochanowskiego - Czarnolas

Muzeum Romantyzmu - Opinogóra

Muzeum Pozytywizmu - Gołotczyzna

Zamek w Ciechanowie

Indiańska Wioska „Hantajo”

Ponadto niezwykle ważne dla rozwoju tego segmentu są szlaki tematyczne, ścieżki edukacyjno-dydaktyczne, imprezy.

Uwagi Pomimo, iż podane powyżej atrakcje posiadają rangę ogólnopolską, jedynie Warszawa jest miejscem docelowym wycieczek szkolnych dzieci z całego kraju. Pozostałe atrakcje są odwiedzane w większości przez dzieci i młodzież z województwa mazowieckiego i jego najbliższych okolic.

Wiele z wymienionych wcześniej planowanych do wdrożenia projektów będzie miało bardzo duży wpływ na zwiększenie atrakcyjności oferty kierowanej do dziecii młodzieży, co powinno przełożyć się na zwiększenie grona jej odbiorców o osoby spoza województwa.

Warto także dodać, iż wśród planowanych projektów są również projekty związane z segmentem dzieci i młodzieży – Centrum Edukacji Praktycznej w Ossowie, budowa



SEGMENT: TURYSTYKA EDUKACYJNO-REKREACYJNA DZIECI I MŁODZIEŻY

zagrody pokazowej dla zwierząt w Julinku (Kampinoski Park Narodowy), Centrum Edukacji Historycznej i Ekologicznej w Starych Budach, park rozrywki w Kromnowie.

Turystyka uzdrowiskowa

Segment związany z podróżami „po zdrowie”. Obejmuje osoby, które odwiedzają ośrodki uzdrowiskowe, spa&wellness. Ta forma wypoczynku zyskuje sobie coraz bardziej na znaczeniu, chociaż nadal należy do stosunkowo drogich. Wybierają ją teraz w większości ludzie młodzi i w średnim wieku, aktywni zawodowo, potrzebujący chwili relaksu. Oczywiście, segment ten obejmuje również osoby starsze oraz osoby, które korzystają z tego typu oferty z pobudek czysto zdrowotnych.

SEGMENT: TURYSTYKA UZDROWISKOWA


Wiek: 18-70

Płeć: wszyscy


Preferencje i zainteresowania Osoby, którym zależy na wysokiej jakości oferowanych usług (leczniczych, fitness, spa, sportowo-rekreacyjnych)

Osoby poszukujące ciekawej oferty spędzania czasu wolnego (wieczorami)

Motywy Osoby preferujące wypoczynek dla zdrowia, podróżujące z pobudek leczniczych lub w związku z chęcią poprawy kondycji fizycznej, wyglądu, etc.

Osoby traktujące wyjazdy do ośrodków zdrowia jako wyraz ich wysokiego statusu społecznego (w tym również wypady z przyjaciółmi – dotyczy to głównie kobiet)

Wybrane wykorzystywane walory Walory uzdrowiskowe Konstancina Jeziornej

Mikroklimat lasów iglastych Mazowieckiego Parku Krajobrazowego

Potencjalnie – wody lecznicze (Pojezierze Gostynińskie)

Wody termalne w okolicach Urli (gm. Jadów)

Walory klimatyczne – Garbatka Letnisko

Uwagi Dotyczy głównie pobytów rekreacyjnych, w mniejszym stopniu leczniczych. Oferta skierowana do osób zamożnych. Przykładem, obok Konstancina, może być oferta Manor House w Chlewiskach lub Hotelu Warszawianka nad Zegrzem.

Projekty planowane do wdrożenia, poszerzające i uatrakcyjniające ofertę skierowaną do tego segmentu:

Projekt „Gostynin – Płuca Mazowsza”: Uzdrowisko Gostynin – wykorzystanie leczniczych solanek, stworzenie oferty rekreacyjno-leczniczej z wykorzystanej budowanego obecnie największego w regionie mazowieckim kompleksu



SEGMENT: TURYSTYKA UZDROWISKOWA

basenów termalnych z zapleczem hotelowo-usługowym i konferencyjnym

Projekt wykorzystania wód termalnych w okolicach Urli (gm. Jadów)

Turystyka wypoczynkowa / weekendowa

Segment ten dotyczy osób, które wyjeżdżają na krótko i w tym krótkim czasie chcą przeżyć jak najwięcej. Podróżują w weekendy, szczególnie w „długie”. Poszukują możliwości ciekawego spędzenia czasu. Zainteresowani są wypoczynkiem, rekreacją, rozrywką i zabawą. Grupa tych osób z roku na rok się powiększa, z uwagi na to, iż urlopy częściej przybierają formę kilku krótszych wyjazdów, a nie jednego 2-3 tygodniowego wyjazdu.

Segment dotyczy przede wszystkim mieszkańców dużych i mniejszych miast, nie dotyczy praktycznie w ogóle terenów wiejskich.

SEGMENT: TURYSTYKA WYPOCZYNKOWA / WEEKENDOWA


Wiek: 18-55

Płeć: wszyscy


Preferencje i zainteresowania Osoby poszukujące 2-3 dniowego wypoczynku, w niedalekiej odległości od miejsca zamieszkania

Poszukują ciekawej oferty noclegowej i gastronomicznej oraz różnych form spędzania czasu wolnego, począwszy od wypoczynku biernego, skończywszy na uprawianiu sportów

Wyjazdy często przyjmują formę wyjazdów „kombinowanych” – łączących poznanie walorów naturalnych z kulturowymi

Często poszukują bliskich kontaktów z gestorami bazy noclegowej

Wyjazdy weekendowe przyjmują stosunkowo często charakter wyjazdów świątecznych (np. Boże Narodzenie czy Wielkanoc na wsi)

Motywy Odpoczynek od zgiełku życia codziennego

Poznanie i aktywność fizyczna

Wyjazd z przyjaciółmi

Uczestnictwo w ciekawej imprezie

Wybrane wykorzystywane walory Warszawa (zabytki, muzea, imprezy)Zalew Zegrzyński, zalew MakowskiKampinoski Park NarodowyTereny położone nad Bugiem, Liwcem, Narwią, Orzycem i PilicąDziedzictwo i uroki mazowieckiej wsi



SEGMENT: TURYSTYKA WYPOCZYNKOWA / WEEKENDOWA

Uwagi Weekendowe przyjazdy do Warszawy dotyczą turystów z całej Polski i z zagranicy. Natomiast wypady nad Zegrze, do Kampinosu, etc. dotyczą głównie mieszkańców stolicy.

Warto podkreślić, iż turystyka weekendowa związana jest również z wypoczynkiem na wsi, powszechnie utożsamianym z agroturystyką. Segment agroturystyki nie został jednak wymieniony osobno w niniejszej segmentacji, z uwagi na fakt, iż bardzo rzadko zdarza się, aby tzw. gospodarstwa agroturystyczne rzeczywiście nimi były (nie są bowiem tworzone na bazie funkcjonujących gospodarstw rolnych, a na bazie domów na wsi).

Rozwojowi tego segmentu sprzyjać będzie wdrożenie wszystkich wcześniej wymienionych projektów, a zwłaszcza tych związanych z zagospodarowaniem rzek i akwenów wodnych, budową szlaków turystycznych, a także obiektów sportowo-rekreacyjnych.

Podsumowanie

Cechą charakterystyczną województwa mazowieckiego i jego segmentacji jest dominacja Warszawy. Miasto to jako stolica państwa, ważny ośrodek kulturalny, biznesowy, polityczny, etc. przyciąga rokrocznie setki tysięcy turystów, z Polski i całego świata. Walory Warszawy przysłaniają walory pozostałej części Regionu, które dodatkowo nie są wystarczająco skutecznie promowane. Ponadto obecnie brakuje zdecydowanie oferty integrującej walory stolicy z pozostałą częścią województwa. Stąd wynikają tak duże trudności w skanalizowaniu ruchu turystycznego i skierowaniu go z Warszawy również w inne, często równie ciekawe, a nawet ciekawsze miejsca w regionie mazowieckim.

Województwo posiada duży potencjał, związany z całym Regionem. Dodać należy, iż potencjał ten idealnie pasuje do trendów europejskiego rynku turystycznego, trzeba go tylko w sposób umiejętny wykorzystać. Dotyczy to w równym stopniu rozwijania oferty turystyki kulturowej, w oparciu chociażby o dziedzictwo kurpiowskie, jak i turystyki aktywnej, edukacyjno-rekreacyjnej i weekendowej. Bardzo ważnym segmentem, przynoszącym obecnie dochody głównie Warszawie, jest ponadto segment turystyki biznesowej. Odpowiednio sprofilowana oferta kulturalna i wypoczynku aktywnego powinna spowodować, iż czas wolny biznesmeni będą spędzać poza Warszawą, poznając jej bliższe i dalsze okolice. Ogromny potencjał tkwi również w wyjazdach integracyjnych, wymagających stworzenia oferty spakietowanej. Niewykorzystany dla turystyki pozostaje w dużym stopniu ruch tranzytowy (co jest spowodowane przede wszystkim ubogą bazą gastronomiczną przy drogach, brakiem oznakowania turystycznego w województwie).

Dużym problemem z punktu widzenia rozwoju oferty turystycznej wydaje się również fakt, iż województwo mazowieckie charakteryzuje się tym, że atrakcje turystyczne są punktowe i terytorialnie rozprzestrzenione, co obecnie bardzo utrudnia budowanie pakietów. Pozytywnie należy jednak ocenić fakt, iż obecnie tworzonych i wdrażanych jest wiele nowych produktów turystycznych, wykorzystujących różne walory województwa i je integrujących, których ideą przewodnią jest pokazanie turystom całego Regionu, a nie tylko wybranych elementów jego potencjału turystycznego.

2.7. Audyt turystyczny – wnioski i rekomendacje.

Opracowanie audytu turystycznego województwa mazowieckiego było wielkim wyzwaniem z uwagi na jego wielkość terytorialną, ogromne zróżnicowanie walorów oraz status polityczny,



gospodarczy i kulturalny Regionu, w którym jest położona stolica Polski. Na przestrzeni dziejów Mazowsze (w innych historycznych granicach) z biednego, zacofanego obszaru wyrosło na region najdynamiczniej rozwijający się, najbogatszy i najzasobniejszy pod względem kapitału ludzkiego, region o największym znaczeniu politycznym.

W odniesieniu do województwa mazowieckiego bardzo trudne jest wydzielenie uwarunkowań dotyczących turystyki, ponieważ są one ściśle powiązane i wynikają z uwarunkowań gospodarczych i społecznych bardziej niż w przypadku każdego innego regionu.

Przeprowadzony audyt turystyczny uprawnia do sformułowania następujących wniosków w kontekście uwarunkowań rozwoju turystyki:

WNIOSKI PODSTAWOWE:1. OGROMNE DYSPROPORCJE MIĘDZY POSIADANYM POTENCJAŁEM A JEGO

WYKORZYSTANIEM DLA ROZWOJU TURYSTYKI. STOPIEŃ WYKORZYSTANIA WALORÓW TURYSTYCZNYCH JEST BARDZO NISKI.

2. MAŁA ILOŚĆ ZINTEGROWANYCH PRODUKTÓW TURYSTYCZNYCH ZARÓWNO PRODUKTÓW MIEJSCA, JAK I PRODUKTÓW LINIOWYCH I SIECIOWYCH OPARTYCH NA

UNIKALNYCH WALORACH NATURALNYCH I ANTROPOGENICZNYCH.3. BRAK INTEGRACJI POMIĘDZY WARSZAWĄ A POZOSTAŁĄ CZĘŚCIĄ REGIONU

MAZOWIECKIEGO W ZAKRESIE OFERTY PRODUKTOWEJ, JEJ PROMOCJI ORAZ SPRZEDAŻY.

Wnioski szczegółowe:

1) Województwo mazowieckie cieszy się niezwykle dogodnym położeniem geograficznym zarówno w Polsce, jak i w Europie. Jednocześnie Region charakteryzuje bardzo dobra (w porównaniu do innych regionów) dostępność komunikacyjna, szczególnie w kontekście transportu lotniczego oraz sieci powiązań kolejowych i drogowych, choć do słabości należy zaliczyć m.in. brak obwodnic, zły stan nawierzchni dróg oraz ograniczoną dostępność atrakcji turystycznych.

2) Województwo mazowieckie w swych administracyjnych granicach posiada niezwykle bogate walory naturalne, szczególnie przyrodnicze i krajobrazowe. Rustykalny wdzięk regionu mazowieckiego oraz naturalne krajobrazy stanowią najcenniejsze wartości Regionu. Do najważniejszych zasobów naturalnych zaliczyć należy m.in.: Kampinoski Park Narodowy, Puszczę Białą i Puszczę Zieloną, rzeki (Wisła, Bug, Narew, Pilica, Omulew, Orzyc), jezioro Zegrzyńskie, zalew Makowski, obszary chronione przyrodniczo ujęte również w międzynarowych systemach ochrony przyrody, m.in. NATURA 2000.

3) Województwo mazowieckie może się również poszczycić niezwykłymi walorami antropogenicznymi. Bogata historia, perły dziedzictwa kulturowego rozsiane po całym Regionie oraz placówki muzealne stanowią o znaczeniu województwa w skali kraju. Na terenie województwa znajdują się: zabytkowe obiekty sakralne i świeckie oraz układy urbanistyczne, skanseny, muzea, galerie. Region jest również miejscem spotkań z folklorem oraz kulturą i sztuką ludową, można także uczestniczyć w widowiskachi inscenizacjach historycznych. Historia jest niezwykle istotnym rysem charakteru regionu mazowieckiego. Pod względem kulturowym dystans do innych regionów powiększa Warszawa, której konkurencję kulturową stanowią jedynie Kraków, Wrocław, Gdańsk oraz Poznań. W skali europejskiej warto zwrócić uwagę na Stare Miasto, które jako jedyny obiekt zrekonstruowany (nieoryginalny) znajduje się na liście UNESCO. Symboliczny kontekst miasta podniesionego z popiołów odgrywa duże znaczenie w aspekcie rozwoju turystyki



i budowania produktu. Warszawa niewątpliwie przoduje również pod względem dostępności zróżnicowanej oferty kulturalnej (teatry, kina, galerie, wystawy, festiwale, koncerty).

4) Niewątpliwie przeprowadzona analiza wskazała, że najsłabszą stroną Regionu jest stan zagospodarowania turystycznego. Średnią poprawia znacznie Warszawa, gdzie zlokalizowana jest najliczniejsza baza noclegowa w Polsce oraz najbardziej zróżnicowana baza gastronomiczna (kuchnie całego świata), a także obiekty sportowe i rekreacyjne. Poza stolicą sytuacja jest zdecydowanie gorsza, choć w kontekście paraturystycznym należy podkreślić dynamiczny rozwój rowerowych szlaków i tras na terenie całego Regionu.

5) Warto również zaznaczyć fakt istnienia Regionalnej Organizacji Turystycznej oraz ośmiu lokalnych organizacji turystycznych, choć potencjał finansowy, kadrowy i organizacyjny powinien ulegać stopniowej poprawie.

6) Do największych niewykorzystanych atutów turystycznych zaliczyć można potencjał do rozwoju agroturystyki i turystyki na obszarach wiejskich oraz warszawski potencjał do rozwoju turystyki biznesowej. Również Wisła w jej wymiarze przyrodniczym i kulturowym posiada olbrzymi potencjał do zagospodarowania. W kontekście produktów opartych na walorach kulturowych największym niewykorzystanym atutem całego województwa mazowieckiego jest Chopin.

7) Do najsłabszych stron należy brak oferty turystycznej „wyprowadzającej” ruch turystyczny z Warszawy nacały region mazowiecki.

8) Niedostatki marketingowe najpełniej oddaje brak wizerunku i marki województwa mazowieckiego, a promocyjnie brak zintegrowanego systemu informacji turystycznej, a także bardzo mała, w porównaniu do innych regionów, ilość materiałów promocyjnych i informacyjnych.

9) Obecnie w związku z realizowanymi w województwie projektami podejmowanych jest bardzo wiele działań w celu kreacji lokalnych i ponadlokalnych produktów turystycznych. Walor tych inicjatyw polega przede wszystkim na integrowaniu lokalnych społeczności wokół zidentyfikowanych walorów turystycznych. Często inicjatywy te integrują większe terytoria, co przekłada się na tworzenie pasmowych, liniowych, większych obszarowo produktów turystycznych.

Województwo mazowieckie to wyjątkowy Region. Można go nienawidzić lub kochać, ale z całą pewnością nie można pozostać wobec niego obojętnym. Województwo jest dualne. Posiada tętniącą życiem Warszawę, stolicę Polski, ale również ciekawe tereny położone poza aglomeracją. Turystyka w województwie mazowieckim będzie miała zawsze wymiar symboliczny, co wynika z uwarunkowań historycznych oraz z roli, jaką spełnia Region w wymiarze ogólnopolskim i ogólnoeuropejskim, tak jak symboliczne jest samo Mazowsze, od wieków stanowiące inspirację dla artystów i twórców ludowych. Wydaje się, że największym walorem Regionu jest wyjątkowe, choć nieznane dziedzictwo kulturowe wpisane w sielski krajobraz. Wpisuje się to również w kontekst europejski. Europejski Komitet Społeczno-Ekonomiczny w swojej opinii nawołuje do promowania i ochrony dziedzictwa kulturowego Europy, ponieważ to dziedzictwo, ze względu na niemożność jego przeniesienia i skopiowania, może stanowić atut wobec konkurencji z innych obszarów geograficznych. Raport wskazuje, że wśród sektorów turystycznych o najwyższym wskaźniku wzrostu znajduje się turystyka kulturalna, związana z walorami artystycznymi i krajobrazowymi, z miastami szczycącymi się dziedzictwem artystycznym, a także regionami charakteryzującymi się szczególnie dużym nagromadzeniem walorów historycznych i tradycji lokalnych.

Na bazie przeprowadzonego audytu można stwierdzić, że region mazowiecki posiada olbrzymi potencjał do rozwoju następujących form turystyki:



turystyki aktywnej – rowerowej, konnej, wodnej, pieszej turystyki kulturowej – city breaks, turystyka pielgrzymkowa, turystyka w obiektach obronnych

i fortyfikacjach turystyki biznesowej – konferencje, targi, incentive, podróże służbowe (delegacje) turystyki zdrowotnej – spa, wellness, uzdrowiska turystyki religijno-pielgrzymkowej turystyki tranzytowej turystyki na obszarach wiejskich i agroturystyki

Przeprowadzona analiza upoważnia do następujących rekomendacji:

W kontekście rozwoju turystyki przed województwiem mazowieckim stoi podstawowe wyzwanie:

1) osiągnięcie spójności i doprowadzenie do integracji stolicy z pozostałymi subobszarami województwa poprzez stworzenie produktów turystycznych, wspólną promocję oraz

współpracę instytucjonalną.2) integracja regionu mazowieckiego z innymi regionami Polski, uwarunkowana z jednej strony

faktem, iż obecne granice administracyjne województwa nie są spójne z granicami historycznymi Regionu, a z drugiej potencjałem wynikającym z położenia geograficznego, predestynującego województwo do rozwoju turystyki w kontekście międzyregionalnym.

W celu uzyskania większej przejrzystości oraz priorytetyzacji w każdym obszarze sformułowano tylko jedną najważniejszą, zdaniem autorów, rekomendację, która stanowi punkt wyjścia do określenia celów i działań strategicznych.

W zakresie PRODUKTU TURYSTYCZNEGO:

Duży nacisk należy położyć na kreację i wdrożenie markowych mazowieckich produktów turystycznych. Inspiracji należy poszukiwać w unikalnych walorach przyrodniczych i antropogenicznych województwa mazowieckiego.

W zakresie ZASOBÓW LUDZKICH:

Główne działania powinny się koncentrować na podnoszeniu jakości usług turystycznych na terenie całego województwa, głównie poza Warszawą poprzez wdrożenie programów szkoleniowych.

W zakresie MARKETINGU I PROMOCJI:

Najważniejszą kwestią jest zbudowanie tożsamości Regionu i wykreowanie czytelnej marki województwa, w oparciu o którą prowadzone będą działania marketingowe i promocyjne.

W zakresie PRZESTRZENI TURYSTYCZNEJ:

Do kluczowych zadań należy uporządkowanie i zorganizowanie mazowieckiej przestrzeni turystycznej oraz zarządzanie nią w poszanowaniu walorów przyrodniczych i antropogenicznych Regionu, zgodnie z potrzebami ruchu turystycznego.

W zakresie WSPARCIA INSTYTUCJONALNEGO:

Najważniejsze działania powinny obejmować wsparcie i rozwój wszystkich interesariuszy rynku turystycznego oraz nieustanne dążenie do wzmocnienia znaczenia turystyki w gospodarce województwa mazowieckiego.



3.3. ROLA I ZNACZENIE WARSZAWY, JAKO AGLOMERACJI I JAKO STOLICYROLA I ZNACZENIE WARSZAWY, JAKO AGLOMERACJI I JAKO STOLICY KRAJU.KRAJU.

Uwagi wstępne

Województwo mazowieckie wykazuje zasadnicze różnice w porównaniu do wszystkich innych polskich regionów. Jego specyfika wiąże się z Warszawą, która jest zarówno olbrzymim atutem, jak i wielkim wyzwaniem. Z jednej strony województwo mazowieckie znajduje się w uprzywilejowanej pozycji, ponieważ jako jedyne posiada w swoich granicach stolicę państwa. Z drugiej strony Warszawa z uwagi na swoją pozycję i stołeczność jest postrzegana przez pozostałą część Regionu jako miasto kumulujące większość inicjatyw oraz przedsięwzięć.

O roli i znaczeniu Warszawy napisano tak wiele, że trudno byłoby poszukiwać nowych treści. Również w kontekście rozwoju turystyki istnieje szereg opracowań traktujących o funkcjach miasta wynikających z jego stołeczności, jedynie w zakresie ilościowych i jakościowych badań ruchu turystycznego dostępnych jest stosunkowo najmniej danych. W związku z powyższym niniejszy rozdział opiera się na wielu opracowaniach, stanowiąc niejako ich syntezę w aspekcie umiejscowienia Warszawy w strategicznym programowaniu rozwoju turystyki w województwie mazowieckim164. Jest to również zgodne z poglądami prezentowanymi podczas spotkań165 z interesariuszami rynku turystycznego Warszawy, którzy wyrażali opinię, iż podczas opracowywania części diagnostycznej Strategii należy wykorzystać istniejący dorobek. Tym samym autorzy dokumentu składają serdeczne podziękowania wszystkim, którzy umożliwili dostęp do istniejących opracowań oraz poświęcili czas na spotkania i dyskusje, m.in. Biuru Promocji Miasta, przedstawicielom Rady Miasta, organizacjom branżowym, przedstawicielom branży turystycznej, organizacji pozarządowych, instytucji kulturalnych etc. Mimo, iż we wstępie do dokumentu znalazły się już podziękowania dla osób, zaangażowanych w jego opracowanie warto w tym miejscu dokonać tego raz jeszcze, ponieważ okazana pomoc dla napisania tego rozdziału była kluczowa.

Nie jest celem tego rozdziału opisywanie Warszawy jako stolicy Polski oraz stolicy regionu mazowieckiego. Nie jest nim również analiza statystyczna dotycząca jej sytuacji gospodarczej i społecznej, ani analiza dotycząca rynku turystycznego miasta oraz notowanego ruchu turystycznego. Nie jest ambicją tego materiału pełna diagnoza stanu Warszawy w kontekście rozwoju turystyki. Rozdział ten jest poświęcony syntetycznemu ujęciu najważniejszych czynników mających wpływ na kształt i rozwój turystyki w Mieście Stołecznym, specyfikę pobytów turystycznych oraz tych pobytów, które nie mieszczą się w przyjętych kryteriach, a także czynników wynikających ze specyfiki miasta, mających wpływ na planowanie strategicznych kierunków rozwoju gospodarki turystycznej w województwie mazowieckim.

164 Najważniejsze wykorzystane materiały: Raport o stanie m.st. Warszawy, opracowany w ramach Strategii rozwoju m.st. Warszawy do 2020 r., Warszawa, lipiec 2005; Strategia rozwoju m.st. Warszawy do 2020 r., Warszawa 2005; Audyt turystyczny Traktu Królewskiego, Konsorcjum Projektowe PART S.A. i Res Consulting, Warszawa 2004; Program rozwoju produktu turystycznego Trakt Królewski, Konsorcjum Projektowe PART S.A. i Res Consulting, Warszawa 2004; Strategia rozwoju Narodowego Produktu Turystycznego Miasta Stołecznego Warszawy „Trakt Królewski” do roku 2013; Konsorcjum Projektowe PART S.A. i Res Consulting, Warszawa 2004; Koncepcja zintegrowanej oferty/wspólnego kalendarza wydarzeń kulturalnych oraz masowej imprezy wizerunkowej Warszawy, Smit i Smit Consulting; The Product Warsaw, Warsaw Destination Alliance, 2004; Strategia marketingu dla marki Warszawa, Eskadra, 4 marca 2006; Dziedzic Tomasz, Analiza popytu turystycznego Warszawy Strategia rozwoju produktów turystycznych Warszawy, Warszawa 2006; Biuro Doradcze Leszek Butowski, Warszawa 2006; Memorandum dla Biura Promocji m.st. Warszawy dotyczące głównych założeń do strategii promocji gospodarczej Miasta, Ernst&Young, Warszawa 2007; Warszawa – Przegląd badań, Opracowanie przygotowane dla Biura Promocji Miasta Stołecznego Warszawa, POWERPLANT Aleksandra Jaworska, luty 2007; Strategia promocji Turystyki w Warszawie 2007-2010, Warszawa 2007; Tożsamość marki „Warszawa”, Warszawa 2007, Raport z badania turystów, przeprowadzonego w lipcu 2007 r. przez Synovate Polska Sp. z o.o.165 Spotkania odbyte podczas opracowywania dokumentu zostały przedstawione w rozdziale 2 pt. Metodologia.



Rola Warszawy jako stolicy państwa położonego w centrum Europy

Warszawa jest stolicą państwa położonego w centrum Europy. Stołeczność Warszawy znajduje swe odzwierciedlenie w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Jej rola w tym kontekście jest przede wszystkim funkcją roli, jaką w Europie odgrywa Polska. Znaczenie Polski z kolei polega przede wszystkim na położeniu geograficznym i odgrywanej roli na arenie międzynarodowej. Polska przez wieki była postrzegana jako miejsce spotkań cywilizacji łacińskiej i bizantyjskiej. Tutaj krzyżowały się trakty i szlaki handlowe, a także różne wpływy geopolityczne. Od 2004 roku Polska leży na rubieżach Unii Europejskiej, będać jednym z krajów najbardziej wysuniętych na wschód. Stanowi więc swego rodzaju pomost pomiędzy krajami Europy Zachodniej i Europy Wschodniej, a Warszawa jest najważniejszym ośrodkiem politycznym Polski, centrum życia społecznego, gospodarczego, naukowego i kulturalnego kraju.

Znaczenie Warszawy w kontekście rozwoju turystyki wynika z różnych uwarunkowań. Nie sposób omówić ich wszystkich, stąd w niniejszym opracowaniu skoncentrowano się jedynie na najważniejszych, do których należą:

1. Uwarunkowania polityczne i administracyjne

Warszawa jest miejscem urzędowania władz państwowych, zgodnie z Monteskiuszowskim trójpodziałem. W Warszawie obraduje dwuizbowy parlament Rzeczypospolitej Polskiej (Sejm i Senat – władza ustawodawcza), urzęduje Rada Ministrów (władza wykonawcza) oraz Sąd Najwyższy, Krajowa Rada Sądownictwa, Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu (władza sądownicza). Tutaj również mieszka i urzęduje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej. W Warszawie zlokalizowane są wszystkie ministerstwa oraz wiele agencji rządowych, urzędy i instytucje centralne (m.in. Najwyższa Izba Kontroli, Narodowy Bank Polski, Główny Urząd Statystyczny, Polska Akademia Nauk, Narodowy Fundusz Zdrowia, Instytut Pamięci Narodowej, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, Rzecznik Praw Obywatelskich, Giełda Papierów Wartościowych) oraz instytucje związane z integracją europejską (np. Urząd Komitetu Integracji Europejskiej). W Warszawie mają swoją siedzibę ambasady i konsulaty oraz przedstawicielstwa organizacji międzynarodowych. W stolicy swoje siedziby mają również partie polityczne, wiele stowarzyszeń, związki wyznaniowe etc. Warszawa jest również siedzibą Wojewody Mazowieckiego, Marszałka Województwa Mazowieckiego oraz Prezydenta Miasta Stołecznego166.

Dla turystyki i jej rozwoju przytoczone powyżej fakty mają bardzo konkretne znaczenie. Można je rozpatrywać w kontekście specyfiki ruchu turystycznego oraz w kontekście dostępności do informacji, możliwości stymulowania proturystycznych zachowań, edukacji w zakresie postrzegania turystyki jako gałęzi gospodarki narodowej, etc.

Jeżeli chodzi o ruch turystyczny warto uzmysłowić sobie kilka podstawowych faktów, które są związane z funkcjami politycznymi i administracyjnymi miasta. Po pierwsze bardzo trudno jest jednoznacznie określić ruch turystyczny Warszawy. Jego duża część nie podlega badaniom, ponieważ zgodnie z definicjami Światowej Organizacji Turystyki turystą jest osoba spędzająca w danym miejscu, co najmniej jedną noc. Osoby przyjeżdżające do stolicy z powodów służbowych bardzo często pozostają w niej tylko jeden dzień w celu odwiedzenia konkretnego urzędu lub agencji, uczestniczenia w jednodniowej konferencji lub spotkaniu, etc. Jest to możliwe z uwagi na stosunkowo dobre skomunikowanie Warszawy z większymi miastami w Polsce. Osoby te nie będąc formalnie turystami korzystają jednak z jednej lub kilku usług, np. gastronomii, ponadto są nośnikami informacji o mieście, jego atrakcyjności i możliwościach spędzenia w nim wolnego czasu, po powrocie do swoich miast, miejscowości, regionów. Warto również zwrócić uwagę na polityków (posłowie, ministrowie etc.) oraz osoby z nimi powiązane (np. członkowie partii politycznych). Jest to grupa, która nie będąc turystami

166 Na podstawie Raport o stanie Miasta Stołecznego Warszawy powstały w ramach Strategii rozwoju m.st. Warszawy do 2020 r., Warszawa, lipiec 2005 r.



(sensu stricte), stanowi również grupę odbiorców oferty turystycznej i okołoturystycznej miasta. Wydaje się, że o obu zasygnalizowanych powyżej segmentach warto pamiętać podczas określania kierunków rozwoju turystyki w mieście oraz kreowania jego produktów turystycznych.

Jednocześnie Warszawa będąc siedzibą władz, wielu instytucji, urzędów i agencji jest z jednej strony miejscem podejmowania decyzji, stanowienia prawa (w pewnym sensie swoistym „centrum dowodzenia”), z drugiej centralnym punktem pozyskiwania informacji i ich dystrybucji do regionów. W kontekście rozwoju turystyki ma to kluczowe znaczenie, ponieważ jej interdyscyplinarność i powiązania międzysektorowe wymagają posiadania informacji z różnych dziedzin i sektorów. To przekazywanie informacji do regionów jest również bardzo ważne, ponieważ regiony tej informacji potrzebują, planując i realizując własną politykę turystyczną oraz kreując produkty turystyczne. Te międzyregionalne powiązania odgrywają olbrzymie znaczenie, z uwagi na fakt, że turystyka rozwija się w regionach, które posiadają olbrzymi potencjał. Pewne wytyczne związane m.in. z regulacjami Unii Europejskiej kierunkują sposób i efektywność wykorzystania tego potencjału. W tym kontekście należy upatrywać istotnej roli Warszawy jako centrum politycznego i administracyjnego kraju.

2. Uwarunkowania metropolitalne

Warszawa liczy prawie 1,7 mln mieszkańców i jest największym miastem w Polsce. Wraz z sąsiadującymi terenami tworzy aglomerację warszawską z ok. 3 mln mieszkańców. Oznacza to, że w warszawskim obszarze metropolitalnym mieszka ponad 7,5% mieszkańców kraju i jest on drugim, co do wielkości po aglomeracji górnośląskiej167. Warszawa wchodzi do sieci europejskich metropolii i zajmuje wg klasyfikacji grupy badawczej „Globalization and World Cities – Study Group and Network” miejsce w pierwszej dziesiątce przed takimi stolicami, jak Lizbona, Budapeszt, Berlin, Rzym, Ateny, Olso, Helsinki, Bukareszt. Inne polskie miasta w stosunku do Warszawy dzieli duży dystans np. pod względem sytuacji gospodarczej pierwsze miejsce zajmuje Warszawa przed Poznaniem i Wrocławiem. Warszawa zajmuje szczególną pozycję. W stolicy ma np. swoją siedzibę 500 największych polskich przedsiębiorstw168. Warszawa, jak wspomniano jest również siedzibą największej liczby instytucji naukowych i centrum życia kulturalnego.

Pojęcie metropolii może być rozumiane wielorako. Często utożsamiane było z ośrodkiem centralnym wyższego rzędu i traktowane jako synonim pojęcia "duże miasto". Dziś pod tym pojęciem ma się na myśli najczęściej duży ośrodek miejski o specyficznych funkcjach i powiązaniach zewnętrznych, obejmujących sferę polityczną, społeczną i ekonomiczną. W tym rozumieniu specyfika struktury funkcjonalnej metropolii sprowadza się do silnego rozwoju sektora usług wyższego rzędu, zwłaszcza takich jak nauka, finanse, ubezpieczenia, usługi obsługujące podmioty gospodarcze, kultura i inne. Ponadto ważne jest, aby jednostka metropolitalna posiadała dobrze rozwiniętą sieć powiązań zewnętrznych, silnie rozbudowane powiązania komunikacyjne (transportowe i w zakresie łączności). Wreszcie, aby można było mówić o metropolii niezbędne jest włączenie miasta do sieci wielkich ośrodków pełniących funkcje ponadnarodowe i rozwój kontaktów z innymi metropoliami. To silne powiązanie z innymi ośrodkami metropolitalnymi prowadzi do częściowego uniezależnienia od regionalnego zaplecza i osłabienia powiązań regionalnych.

Jednym z wyróżników metropolii i obszarów metropolitalnych są funkcje określane jako metropolitalne169.

Funkcje metropolitalne Warszawy, związane z jej stołecznością oraz wspomnianymi powyżej funkcjami politycznymi i administracyjnymi przekładają się również na specyfikę ruchu turystycznego. Są to funkcje służące bezpośrednio lub pośrednio obsłudze działalności gospodarczej lub zaliczane do usług wyższego rzędu, służące rozwijaniu sieci zewnętrznych powiązań, zwłaszcza w zakresie 167 Na podstawie www.stat.gov.pl oraz Raportu o stanie Miasta Stołecznego Warszawy168 Jałowiecki Bohdan, Warschau als Polnische Metropole, Deutsche Polnische, Jahrbuch Polen 2007, Deutsche Polen Institut 2007 169 Na podstawie Funkcje i zarządzanie obszarami metropolitalnymi, www.urbanista.pl/warszawa



przepływu wiedzy, informacji, kapitału, dóbr kultury i ludzi, budujące konkurencyjność ośrodka miejskiego w układach ponadnarodwych.

Funkcje metropolitalne Warszawy są generowane przede wszystkim poprzez:

obecność instytucji reprezentujących struktury kierowania i zarządzania międzynarodowych korporacji gospodarczych;

obecność struktur kierownictwa światowych instytucji finansowych (banki) i głównych regulatorów rynków kapitałowych (giełdy);

szybkie i częste połączenia komunikacyjne z głównymi ośrodkami życia gospodarczego kontynentu i świata;

obecność najwyższego standardu placówek naukowych (uniwersytety, instytuty badawcze) i technologicznych (centra nowych technologii, technopolie, parki technologiczne);

działanie najwyższej rangi placówek kulturalnych (muzea, galerie, opery, orkiestry symfoniczne, teatry) i odbywanie się imprez oraz festiwali artystycznych;

wyjątkowość miasta, wynikającą z jego położenia, specyfiki atmosfery, swoistego piękna, standardu bazy noclegowej i gastronomicznej, różnorodności kuchni, instytucji rozrywki170.

Metropolia warszawska przyciąga ludzi zarówno w celach turystycznych, jak i w poszukiwaniu pracy, realizacji pasji i zainteresowań, skorzystania ze świadczonych usług.

Turyści zagraniczni przyjeżdżają, ponieważ Warszawa jest stolicą Polski, chcą doświadczyć życia w metropolii, pozostającej przez długi czas za „żelazną kurtyną”. Jest to również związane z dobrą dostępnością komunikacyjną stolicy, głównie dzięki połączeniom lotniczym i kolejowym, choć rozwój tanich linii lotniczych ogranicza i będzie ograniczał przewagę Warszawy w tym zakresie. Dla turystów zagranicznych Warszawa jednak jest i będzie jeszcze przez jakiś czas stolicą nowej Europy.

Rodacy chcą lub muszą skorzystać z funkcji metropolitalnych, niedostępnych lub ograniczonych we własnych miejscowościach i miastach, doświadczyć życia w metropolii i spędzić tam, choć jeden dzień. I jedni i drudzy są odbiorcami oferty stolicy. I jedni i drudzy wywożą wrażenia i doświadczenia, które przekazują rodzinie i znajomym. I jedni i drudzy są bezcennym kanałem promocji miasta. Siłą rzeczy metropolia zawsze będzie „skazana” na ruch turystyczny, ale tylko od jej oferty zależy, czy odnotowywane wizyty będą powtarzane dla przyjemności, czy „zaliczane” jedynie z obowiązku.

3. Uwarunkowania historyczne

Historia Warszawy datuje się na wiek XII/XIII, kiedy była ona początkowo wsią w okolicach dzisiejszego Mariensztatu, następnie grodu książęcego, by stać się w XV w. poważnym ośrodkiem miejskim na Mazowszu. Przeniesienie stolicy państwa z Krakowa do Warszawy rozpoczęło proces gwałtownego rozwoju miasta w sferze gospodarczej, społecznej i kulturalnej. Rozwój ten pozostawił po sobie materialne i niematerialne dziedzictwo będące atutem stolicy. Niestety część tego materialnego dziedzictwa nie przetrwała burzliwych losów Warszawy, niemniej jednak historia jest obecna na każdym kroku wędrówki po mieście. Historia jest wpisana w najważniejsze zabytki, które stanowią obowiązkowe przystanki na trasie zwiedzania.

W kontekście analizy ruchu turystycznego oznacza to, że Warszawa jest przedmiotem tzw. city break, czyli turystyki miejskiej i kulturowej, choć z dyskusji z przedstawicielami branży turystycznej wynika, że stolica niestety znika z katalogów zagranicznych tour operatorów.

Wydaje się jednak, że potencjał w zakresie organizowania turystyki miejskiej jest w Warszawie bardzo wysoki i powinien być wykorzystywany. Wizytówką miasta ma być Trakt Królewski nawiązujący do historycznego szlaku łączącego Cytadelę i Stare Miasto z rezydencją królewską w Wilanowie w narodowy produkt turystyczny o unikalnej ofercie usługowej i ciekawej architekturze. Warszawa posiada ogromny potencjał dla tworzenia produktów turystycznych w oparciu o walory kulturowe m.in. 170 O funkcjach metropolitalnych więcej na www.urbanista .pl/warszawa



dziedzictwo Chopinowskie, dziedzictwo historyczne związane z odrodzonym miastem oraz dziedzictwo wolności171.

Obok dziedzictwa związanego z narodowością polską, specyfiką Warszawy są ślady związane z historią Żydów warszawskich. Trudno przecenić znaczenie tego narodu dla budowania specyficznego klimatu miasta i jego życia kulturalnego, jak również trudno, a wręcz nie wolno nie dostrzegać tragicznego wymiaru II wojny światowej i holokaustu. Warszawa żydowska ze swoim materialnym i niematerialnym dziedzictwem jest kluczowym czynnikiem odkrywania dzisiejszej stolicy, czemu są poświęcone indywidualne i grupowe wędrówki po najważniejszych miejscach miasta.

Reasumując, nie sposób nie dostrzegać, że historia odcisnęła olbrzymie piętno na stolicy państwa, czego efektem są zachowane lub odbudowane obiekty dziedzictwa narodowego. Do najważniejszych atrakcji turystycznych Warszawy (w ostatnim czasie) należą: Muzeum Powstania Warszawskiego, Starówka, miejsca pamięci kultury żydowskiej, Łazienki i Pałac na Wodzie 172. W związku z powyższym analizując ruch turystyczny stolicy warto pamiętać o turystach zainteresowanych dziejami miasta lub tymi, którzy przyjeżdżają, z konkretnym celem wejrzenia w przeszłość stolicy. I o ile możliwe jest obcowanie z materialnymi jej śladami, o tyle trudno znaleźć atmosferę przedwojennej Warszawy z jej niepowtarzalnym kolorytem.

4. Uwarunkowania symboliczne

Warszawa jest symbolem polskiej państwowości, miastem niezłomnym, odradzającym się jak feniks z popiołów. Jest symbolem walki o niepodległość i wolność, jest symbolem patriotyzmu i odwagi pokoleń Warszawiaków, którzy poświęcili życie, aby bronić nie tylko swojego miasta, ale również całego kraju. Walka o Warszawę była zawsze walką o Polskę. Warszawa jest miastem nieugiętym i niezłomnym. Jest miastem, w którym wszystko można zacząć na nowo, tak jak Warszawę kilkakrotnie tworzono na nowo. Warszawa jest miastem odważnym, optymistycznym, miastem, w którym zawsze jest jakaś nadzieja na lepszą przyszłość173.

W kontekst miasta-symbolu wpisuje się powstanie listopadowe, powstanie styczniowe, powstanie w Gettcie Warszawskim, Powstanie Warszawskie, wreszcie walka o wolną, niezależną Polskę w latach 1945-1989 (manifestacje, marsze, pochody, demonstracje, działalność podziemna – inscenizacje, druk, etc.).

Warto jednak pamiętać, że w obecnej postaci jest to jednak symbol bardziej rozpoznawany przez Polaków niż przez turystów zagranicznych (szczególnie młodszego pokolenia), co więcej nie jest on dla nich bardzo istotny. Wartości symboliczne miasta mają większe znaczenie dla ruchu turystycznego krajowego (również bardziej starszego pokolenia niż dla młodzieży) oraz turystów zagranicznych starszego pokolenia.

Warto jednak zwrócić uwagę, że w kontekście miasta-symbolu potencjał stolicy może być efektywniej wykorzystany, gdy zestawi się Warszawę z innymi miastami, o podobnej historii np. Sankt Petersburg, Drezno, Coventry174. Współpraca w zakresie tworzenia wspólnej oferty wydaje się być racjonalna i uzasadniona.

5. Uwarunkowania komunikacyjne

171 Propozycje trzech linii produktowych zostały przedstawione w dokumencie pt. „Program rozwoju produktu turystycznego Trakt Królewski” opracowanym przez Konsorcjum projektowe Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A. i Res Consulting, Warszawa 2004.172 Na podstawie informacji pozyskanych z recepcji hoteli wysokogwiazdkowych zrzeszonych w Warsaw Destination Alliance.173 Atuty i cechy charakterystyczne Warszawy zostały zidentyfikowane w dokumencie pt. „Tożsamość marki Warszawa”, maj 2007.174 Badania dotyczące fenomenu tych miast zostały opublikowane w monografii Meyer Olaf, Vom Leiden und Hoffen Staedte, Hamburg 1996.



W kontekście komunikacyjnym Warszawa pełni funkcję łącznika między krajem a zagranicą, co jest przede wszystkim związane z jej położeniem geograficznym. Jest węzłem transportowym ruchu międzynarodowego, krajowego i regionalnego. Dotyczy to przede wszystkim transportu lotniczego, którego znaczenie wzrosło po 1989 r. oraz przystąpieniu Polski do NATO i Unii Europejskiej. Dzięki przewoźnikom sieciowym Warszawa ma zapewnione regularne połączenia ze wszystkimi stolicami krajów europejskich, z 3 lotniskami w USA, 1 w Kanadzie, 2 na Bliskim Wschodzie i 1 w Afryce. Łącznie w ofercie na lato 2006 r. były trasy do 86 lotnisk. Oprócz tego Warszawa jest obsługiwana przez szereg tzw. tanich linii, spośród których dwie mają na Okęciu swoje bazy operacyjne. Warszawa jest również liderem w połączeniach krajowych, mimo wzrastającego ruchu w portach regionalnych. Warto zwrócić uwagę, że położenie lotniska w stosunku do miasta jest bardzo dogodne (ok. 8 km od centrum), choć za słabą stronę należy uznać drogę dojazdową. Jej znaczenie jest tym bardziej istotne, że do lotniska pasażerowie dojeżdżają transportem kołowym (głównie samochodem osobowym – ok. 80% w roku 2003) z powodu braku alternatywnych form połączenia lotniska z miastem175.

Obok transportu lotniczego Warszawa stanowi również kluczowe ogniwo transportu dla sieci korytarzy paneuropejskich, łączących państwa członkowskie UE z krajami, które do niej ostatnio przystąpiły. Na obszarze Warszawy zbiegają się trzy korytarze: korytarz I (Helsinki- Warszawa), korytarz II (Berlin – Niżni Nowogród), korytarz IV (Gdynia – Breclav)176 .

W kontekście transportu krajowego Warszawski Węzeł Transportowy jest jednym z trzech głównych węzłów transportowych Polski. W Warszawie zbiegają się drogi międzynarodowe i krajowe, które zapewniają stolicy połączenia krajowe i międzynarodowe: nr 2 (wschód – zachód), nr 7 (północ – południe), nr 8 (północny wschód – południowy zachód), nr 17 (Warszawa – Hrebenne), nr 61 (Warszawa – Augustów), nr 79 (Warszawa – Sandomierz)177.

W obsłudze turystów kolejowych dalekobieżnych uczestniczą dworce kolejowe: Warszawa Wschodnia, Warszawa Centralna, Warszawa Zachodnia. W komunikacji międzynarodowej i międzyregionalnej Warszawa jest obsługiwana przez około 70 par pociągów na dobę, w komunikacji międzywojewódzkiej kursuje ok. 73 pary pociągów178.

Dla ruchu turystycznego położenie Warszawy ma ogromne znaczenie. Z jednej strony Warszawa jest miastem stosunkowo łatwo dostępnym, co czyni ją jedną z destynacji weekendowych, pod warunkiem posiadania atrakcyjnej oferty. Z drugiej strony Warszawa jest miastem tranzytowym, które jest atrakcyjne również dla turystów zatrzymujących się jedynie w podróży do miejsca docelowego, z uwagi na położenie geograficzne (centrum Europy, granica Unii Europejskiej). Nie jest to wprawdzie najważniejszy segment odbiorców oferty stolicy, ale warto go wziąć pod uwagę, ponieważ może być ważnym kanałem promocyjnym miasta.

6. Uwarunkowania gospodarcze

Warszawa jest największym w Polsce ośrodkiem gospodarczym oraz największym rynkiem towarów, pracy i usług w Regionie. W stolicy swoje siedziby mają największe banki, towarzystwa ubezpieczeniowe i inne firmy otoczenia biznesu. Warszawa zdecydowanie dominuje pod względem lokalizacji inwestycji zagranicznych w Polsce. Na podstawie European Cities Monitor 2006 można stwierdzić, że Warszawa znacznie zyskała w rankingu miast najlepszych do robienia interesów w latach 1990-2006, awansując z miejsca 25 na 18. Spośród stolic CEE Warszawa zajmuje najwyższe miejsce pod względem chęci inwestowania w danym mieście179. Jednocześnie stolica jest głównym ośrodkiem naukowo-badawczym i tu znajduje się większość potencjału krajowego (placówki PAN, wyższe uczelnie, instytuty naukowo-badawcze, redakcje czasopism naukowych).

175 Dziedzic Tomasz, Analiza popytu turystycznego Warszawy.176 Raport o stanie Miasta Stołecznego Warszawy, op.cit., s. 293-294.177 Ibidem, s. 294.178 Ibidem, s. 294.179 Na podstawie: Warszawa – Przegląd badań, op.cit.



Znaczenie gospodarcze Warszawy przekłada się bezpośrednio na turystykę. Dotyczy to podróży służbowych związanych z wizytami w instytucjach finansowych i gospodarczych, a także w instytucjach naukowo-badawczych oraz edukacyjnych. Uzupełniają je konferencje, seminaria, kongresy oraz szkolenia. Warunki do rozwoju turystyki biznesowej są jednym z kluczowych potencjałów miasta, choć niewątpliwie występują braki w zakresie infrastruktury konferencyjnej i kongresowej oraz targowej. W chwili obecnej możliwe jest skoncentrowanie się na mniejszych imprezach nie wymagających funkcjonowania dużych centrów targowych i kongresowych, a także na innego typu podróżach służbowych, nie wymagających tak rozbudowanej infrastruktury konferencyjnej i kongresowej180.

7. Uwarunkowania kulturalne

Warszawa jest miastem szczególnym dzięki swemu dziedzictwu kulturowemu. Mimo zniszczeń wojennych zachowała się lub została zrekonstruowana spora liczba obiektów historycznych. Oprócz tego Warszawa może się poszczycić organizacją imprez muzycznych o znaczeniu międzynarodowym, takich, jak: Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina, Międzynarodowy Festiwal Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień”, festiwal folkowy „Nowa Tradycja”, festiwale Jazz Jamboree, Warsaw Sumers Days. Do najważniejszych imprez należy Festiwal Mozartowski, Beethovenowski, a także Konkurs Wokalny i Festiwal Muzyki Organowej. W stolicy organizowane są również inne znaczące imprezy kulturalne takie jak: Warszawski Festiwal Chopinowski, Warszawski Festiwal Filmowy, Warszawski Festiwal Poezji im. Zbigniewa Herberta, Międzynarodowy Festiwal Festiwali Teatralnych „Spotkania”, Międzynarodowy Festiwal Teatrów Lalkowych, Festiwal „Warszawa Singera”, Festiwal „Na Skrzyżowaniu Kultur”. Według opinii turystów najbardziej atrakcyjne są: Warsaw Summer Jazz Days, koncerty Chopinowskie w Łazienkach oraz wielkanocny Festiwal Ludwika van Beethoven’a181. W Warszawie funkcjonuje również kilkadziesiąt różnych muzeów182.

Należy stwierdzić, że Warszawa może być atrakcyjna dla turystów poszukujących kulturalnej rozrywki, choć w większości dotyczy to odwiedzających krajowych, którzy nie zawsze są turystami. Dane wskazują, że Międzynarodowy Festiwal Chopinowski nie zaznaczył się we wzroście przyjazdów lotniczych do Warszawy. Wydaje się, że nie ma w Warszawie wydarzenia kulturalnego, które dysponowałoby dużą atrakcyjnością183. Inną kwestią jest fakt, że zdecydowanie brakuje dystrybucji informacji o odbywających się wydarzeniach, m.in. opracowanego z dużym wyprzedzeniem i podanego do publicznej wiadomości kalendarza imprez. Nawet wśród mieszkańców miasta brakuje wiedzy na temat odbywających się imprez.

8. Uwarunkowania geograficzne

Z uwagi na wymienione uwarunkowania geograficzne oraz łączące się z nimi uwarunkowania transportowe Warszawa, obok Krakowa, Gdańska, Wrocławia i Poznania jest stałym punktem podróży turystycznych. Dotyczy to niewątpliwie przede wszystkim turystów zagranicznych, zwłaszcza zza oceanu, którzy starają się maksymalizować efektywność pobytu na starym kontynencie. W związku z powyższym tour operatorzy starają się łączyć pobyty w różnych europejskich stolicach. Warszawa najczęściej łączona jest z Pragą i Budapesztem, choć warszawska branżą turystyczna twierdzi, że Warszawa znika z toureoperatorskich ofert.

Znaczenie Warszawy, położenie geograficzne i jej funkcje metropolitalne predestynują miasto do odgrywania roli „bramy” do Polski. Dla przedmiotu niniejszego opracowania oznacza to niewątpliwie

180 Taką opinię prezentuje np. Warsaw Destination Alliance.181 Ibidem, ss.18-19.182 Na podstawie informacji pozyskanych z wysokogwiazdkowych hoteli warszawskich.183 Na podstawie: Dziedzic T., Analiza popytu turystycznego….., op.cit. s. 6.



rozwój turystyki tranzytowej, która wymaga opracowania produktów turystycznych i odpowiedniej infrastruktury.

Rola Warszawy jako stolicy Regionu

Warszawa, będąc stolicą Polski, po reformie administracyjnej przeprowadzonej w roku 1999 stała się również stolicą największego w kraju województwa mazowieckiego. Na tle Regionu Warszawa jest centrum wysokiego rozwoju, o czym świadczy rozpiętość PKB między stolicą a najbiedniejszymi subregionami. Rozwój ten dotyczy płaszczyzny gospodarczej, społecznej, kulturalnej, naukowej.

Warszawa stanowi centrum regionu mazowieckiego, co oznacza, iż spełnia w stosunku do subregionów określone funkcje m.in. administracyjne, informacyjne, kulturotwórcze. Spełnianie tych funkcji w województwie mazowieckim jest wielkim wyzwaniem, z uwagi na jego zasięg terytorialny, obejmujący bardzo różnorodne i niekiedy nie wykazujące historycznej ciągłości subobszary. W aspekcie ich integrowania w sukurs przychodzi turystyka, nie znająca podziałów administracyjnych, opierająca się na walorach i atrakcjach turystycznych, mająca niezwykłą zdolność łączenia społeczeństw lokalnych wokół idei tworzenia ciekawej oferty produktowej184.

W kontekście rozwoju turystyki kluczowe znaczenie ma sieć powiązań komunikacyjnych pomiędzy stolicą a całym województwem. Układ drogowy zapewnia jej połączenia z większością ośrodków subregionalnych (Radom, Płock, Siedlce, Ostrołęka, Ciechanów) położonych promieniściew odległości ok. 100 km od miasta. Jednak standard tych połączeń jest zróżnicowany. Do najsłabszych połączeń należą połączenia Warszawy z Ostrołęką i Ciechanowem. Powiązania regionalne wykorzystują wymienione już drogi krajowe oraz drogi wojewódzkie, które wchodzą do centralnego obszaru miasta, wykorzystując układ ulic głównych (droga nr 580 – Warszawa - Sochaczew, nr 631 – Warszawa – Nowy Dwór Mazowiecki, nr 633 – Warszawa - Nieporęt, nr 634 – Warszawa – Wólka Kozłowska, nr 637 – Warszawa - Węgrów, nr 719 – Warszawa - Kamion, nr 724 – Warszawa – Góra Kalwaria, nr 801 – Warszawa - Dęblin)185.

Podstawowe powiązania Warszawy z obszarem województwa mazowieckiego zapewnia również kolej regionalna i aglomeracyjna. Siedem linii kolejowych i WKD zapewniają połączenia z większością miast województwa. Dla ruchu podwarszawskiego bardzo duże znaczenie ma Szybka Kolej Miejska, która obsługuje trasy: Warszawa Wschodnia – Sulejówek - Miłosna oraz Warszawa Wschodnia - Pruszków. Obok połączeń kolejowych Warszawa ma również połączenia autobusowe, obsługiwane zarówno przez PKS, jak i przewoźników prywatnych. Ci ostatni niestety nie posiadają swoich dworców, skutkiem, czego zatrzymują się i kończą trasy w różnych punktach miasta, co utrudnia pozyskanie informacji przez podróżnych nie zorientowanych w przebiegach tras i godzinach kursów. Z kolei dworce PKS pozostawiają wiele do życzenia w kontekście standardu, rodzaju świadczonych usług oraz przede wszystkim czystości.

Istotę wzajemnych relacji i powiązań pomiędzy stolicą a regionem mazowieckim kształtuje szereg czynników. Do podstawowych należą:

Czynniki administracyjne – związane z obecnością w Warszawie władz wojewódzkich: Urzędu Wojewódzkiego oraz Urzędu Marszałkowskiego. Wypełniane przez nie zadania oraz spełniane funkcje, szczególnie w zakresie kształtowania rozwoju regionalnego oraz promowania Regionu, a szczególnie administrowanie funduszami przeznaczonymi na różne przedsięwzięcia, skutkują codzienną obecnością w Warszawie wielu osób. Są to podróże jednodniowe, podczas których widoczne jest znikome wykorzystanie oferty turystycznej miasta (częściowo gastronomicznej).

184 Przykładów takich działań obserwuje się wiele, m.in. tworzenie przez Stowarzyszenie na rzecz Rozwoju i Promocji Zalewu Zegrzyńskiego produktu turystycznego Jezioro Zegrzyńskie oraz grupy produktowe tworzone w ramach projektu Turystyka Wspólna Sprawa. 185 Raport o stanie miasta, op.cit., s. 295.



W skali regionalnej Warszawa jest istotnym ośrodkiem podejmowania decyzji, które warunkują rozwój lokalny.

Czynniki gospodarcze, społeczne i kulturalne – związane z szybkim rozwojem stolicy, lokalizacją wielu inwestycji, dostępem do wielu usług oraz najmniejszą w Regionie stopą bezrobocia. Stolica staje się miejscem poszukiwania pracy, o wysokim poziomie życia społecznego, miejscem korzystania z szerokiej oferty usługowej (w tym również oferty handlowej przede wszystkim w megamarketach oraz wielkich centrach handlowych). Dla młodych ludzi z Regionu Warszawa jest również miejscem poszukiwania możliwości spędzania czasu, ciekawej oferty rozrywkowej.

Siłą rzeczy Warszawa, jako stolica województwa i siedziba jego władz, jest przekaźnikiem informacji z poziomu regionalnego na poziom lokalny. Informacje te w istotnym stopniu warunkują kształtowanie i wdrażanie koncepcji rozwojowych na poziomie lokalnym. Specyfika ruchu turystycznego Warszawy186 Uwagi wstępne

Głównym problemem w analizowaniu ruchu turystycznego Warszawy jest niewystarczająca ilość badań. W chwili obecnej można się powołać na dane Instytutu Turystyki. W ujęciu bardziej szczegółowym jest to raport pt. „Analiza popytu turystycznego w Warszawie dla potrzeb Strategii rozwoju produktów turystycznych Warszawy”, opracowany przez Tomasza Dziedzica, oparty na dwóch typach informacji: ewidencyjnej, prowadzonej przez GUS oraz Straż Graniczną (na lotnisku) oraz ankietowej, pochodzącej z badań prowadzonych przez Instytut Turystyki wśród turystów. Jest to badanie dotyczące roku 2005, pokazujące również tendencje w latach 2003-2005. Instytut Turystyki szacuje, że szacunkowa liczba przyjazdów turystów (zatrzymujących się minimum jedną noc) wyniosła w 2005 r. 6,1 mln, co nie koresponduje z liczbą turystów korzystających z obiektów noclegowych zakwaterowania zbiorowego.

Oprócz wyżej wymienionego raportu w odniesieniu do ogólnej liczby turystów zagranicznych w Warszawie można się odnieść do danych za 2006 roku zaprezentowanych na stronach internetowych Instytut Turystyki. Zgodnie z informacjami tam zawartymi w roku 2006 Warszawę odwiedziło 2,7 mln turystów zagranicznych.

W kontekście bardziej szczegółowych danych dotyczących profilu turystów odwiedzających Warszawę dysponujemy raportem z badań konsumenckich przeprowadzonych na potrzeby projektu przez Synovate Sp. z o.o. w lipcu 2007 roku.

Krajowy ruch turystyczny w Warszawie

W analizowanym okresie liczba turystów krajowych wyniosła 3,8 mln, co oznacza spadek w stosunku do roku 2003 (3,9 mln), ale wzrost o 19% w stosunku do roku 2004. Niezależnie od silnych wahań liczby turystów odwiedzających Warszawę warto zauważyć, że zmalał odsetek tych, którzy w trakcie pobytu nie korzystali z zakwaterowania zbiorowego (2003 r. – ok. 83%, 2004 r. – ok. 76%, 2005 r. – ok. 77%). Zmniejszył się minimalnie udział turystów krajowych w całości ruchu przyjazdowego do Warszawy z 64% w 2003 r. do 62% w 2005 r. Według Instytutu Turystyki z ogólnej liczby 3,8 mln w 2005 r. ok. 0,6 mln przyjechało w celach turystyczno-wypoczynkowych. Ok. 1,4 mln przyjeżdżało w odwiedziny do znajomych i do rodzin oraz zakupy. W celach służbowych było to ok. 1,1 mln. Poza turystami ważną grupą są również mieszkańcy Polski odwiedzający stolicę w ciągu jednego dnia (osoby przyjeżdżające służbowo, na zakupy, uczestnicy imprez sportowych i kulturalnych oraz miłośnicy dyskotek i klubów).

186 Podrozdział opracowano na podstawie dokumentu pt. „Analiza popytu turystycznego w Warszawie dla potrzeb Strategii rozwoju produktów turystycznych Warszawy, opracowanie Tomasz Dziedzic, Instytut Turystyki, Warszawa, sierpień 2006 oraz stron internetowych Instytutu Turystyki (http://www.intur.com.pl) oraz Raportu z badań konsumenckich opracowanego na potrzeby niniejszego projektu.



W kontekście ponoszonych wydatków należy zauważyć, że w roku 2005 nastąpił wzrost o 19% wydatków ponoszonych ogółem przez turystów krajowych w Warszawie (w stosunku do roku 2004) oraz wzrost o 22% wydatków ponoszonych przez jednego turystę. W liczbach bezwzględnych turyści krajowi zostawili w Warszawie w 2005 roku 492 mln złotych, a jeden turysta wydał prawie 130 złotych, co oznacza spadek w stosunku do roku 2004 o 12,5%. Warto zwrócić uwagę na fakt, że wydatki turystów krajowych stanowiły ok. 25% wydatków wszystkich turystów.

Dla opracowania kierunków rozwoju turystyki oraz kreacji produktów turystycznych kluczowe znaczenie ma analiza motywów przyjazdów w porównaniu do struktury motywów ogólnokrajowych. W porównaniu z podróżami w Polsce, w przyjazdach do Warszawy znacznie mniejszą rolę odgrywają podróże w celu odwiedzin krewnych i znajomych oraz przyjazdy o motywach turystycznych (poznawczych). W Warszawie dominują głównie wizyty służbowe, przyjazdy na zakupy, w poszukiwaniu pracy, przed wyjazdem zagranicznym, przyjazdy w celach edukacyjnych. Dla przyjazdów do Warszawy charakterystyczny jest dużo wyższy udział podróży służbowych i podróży organizowanych przez zakład pracy lub inną instytucję (cel służbowy to ok. 29% wszystkich wyjazdów tj. ok. 1,1 mln osób) niż średnia krajowa (12%). Znacznie wyższa niż w Polsce jest liczba turystów odwiedzających stolicę w innych celach niż te najbardziej popularne.

Z badań przeprowadzonych przez Instytut Turystyki w 2005 r. wynika, że turyści krajowi odwiedzający Warszawę spędzają tutaj średnio 6,1 dnia (podróże krótkie 1,5 dnia, długie – ponad 11 dni).

Spośród turystów odwiedzających Warszawę 43% ma 20-29 lat. Osoby te pochodzą z miast średniej wielkości (32% pochodzi z miast 20-100 tys.). Duży procent (28%) stanowią osoby bezrobotne i poszukujące pracy.

Przyjazdy turystów zagranicznych

Turyści zagraniczni stanowili w latach 2003-2005 grupę względnie stabilną (w 2005 r. – 2,3 mln). Podobnie, jak segment krajowy, segment zagraniczny charakteryzował się zmniejszeniem udział turystów nie korzystających z obiektów zbiorowego zakwaterowania (do 68% w roku 2005 r.). W całości turystycznego ruchu przyjazdowego cudzoziemcy stanowili w 2005 r. 38%.

Wśród turystów zagranicznych Niemcy stanowili 21,6% (spadek o 2,4%), wschodni sąsiedzi - 26,7% (spadek o 3,2%), stare kraje UE (bez Niemiec) – wzrost o 2,8% . Dominującą wiekowo grupą turystów przyjeżdżających do Warszawy jest segment w przedziale wiekowym 35-44 (2005 r. – 59%). Młodzież do 24 roku życia stanowiła tylko 6% w latach 2003-2005, a osoby powyżej 55 roku życia stanowiły 2%. 2/3 badanych turystów zagranicznych deklaruje wyższe wykształcenie, 1/3 ma wykształcenie średnie. Dla budowy oferty turystycznej Warszawy istotne znaczenie ma fakt, że wśród odwiedzających miasto nie ma wielu osób z polskim pochodzeniem (w 2005 roku było to 19%).

W kontekście motywacji przyjazdów badania potwierdzają intuicyjne opinie, że głównym celem przyjazdów do Warszawy są interesy (I miejsce – 2005 r. 40%), turystyka i wypoczynek (II miejsce – 2005 r. 36%), odwiedziny krewnych i znajomych (III miejsce – 2005 r. 14%). Marginalne znaczenie mają takie cele, jak zakupy i tranzyt. Warto jednak zwrócić uwagę, że pobyty w interesach wykazują w latach 2003-2005 tendencję malejącą.

Turyści odwiedzający Warszawę organizują podróż samodzielnie, jednak jest to odsetek niższy niż w innych częściach Polski, co ważne wykazujący tendencję malejącą. Biura podróży uczestniczą w 40% organizowanych wyjazdów do Warszawy.

Około 81% badanych nie zatrzymuje się w Warszawie dłużej niż 7 nocy, a połowa nie więcej niż 3 nocy. W latach 2003-2005 średnia długość pobytu nie wykazuje większych wahań w przedziale 4,2 – 4,4 nocy. Średnia długość pobytu jest bardzo zróżnicowana w zależności od kraju pochodzenia. Kraje z poziomem niższym to: Litwa, Białoruś, Wielka Brytania. Kraje z poziomem średnim to: kraje Beneluxu,



skandynawskie, Włochy, Francja, Niemcy, Austria. Kraje z poziomem zdecydowanie wyższym to: Słowacja, Węgry, Czechy, Ukraina, kraje Ameryki Północnej.

Podczas pobytów w Warszawie turyści zagraniczni najczęściej nocują w hotelach i motelach (prawie 2/3 badanych). Ważne miejsce zajmują również noclegi u krewnych i znajomych.

Wyniki badań wskazują, że najczęściej wykorzystywanym wśród turystów zagranicznych środkiem transportu jest samolot (51%), drugie miejsce zajmuje samochód osobowy (40%). Jedynie 5% przybywa do stolicy autokarem, a 1% pociągiem.

W 2005 r. turyści zagraniczni wydali w stolicy prawie 460 mln $. Wydatki na jednego turystę kształtowały się w 2005 r. na poziomie prawie 200$ oraz prawie 48$ na jednego turystę na jedną noc pobytu. Na podstawie wyników badań w latach 2003-2005 odnotowano 24% wzrostu wydatków ogółem oraz 19% wydatków jednostkowych (w USD). Analizując wydatki według krajów pochodzenia na podstawie danych za 2004 r. można stwierdzić, że największy udział przypada Niemcom (25,3%).

Ruch turystyczny w bazie noclegowej miasta

Ogółem z obiektów zbiorowego zakwaterowania w Warszawie w 2005 r. skorzystało 1 633,1 tys. osób, co oznacza wzrost w latach 2003-2005 o 28,5%. Warto zwrócić uwagę, że liczba korzystających z obiektów noclegowych przybliżyła się do liczby mieszkańców Warszawy. Łącznie w 2005 r. obiekty noclegowe udzieliły 3 106,6 tys. noclegów, co oznacza wzrost o 7,8% w stosunku do roku 2004. Co ważne dynamika zmian była większa dla zmian 2004 r. do 2003 r. niż 2005 r. do 2004 r. Stopień wykorzystania miejsc noclegowych w latach 2003-2005 w Warszawie wyniósł w 2005 r. 35,8%, podczas gdy stopień wykorzystania pokojów – 45,3%,. W obu przypadkach są to wartości wyższe niż ogólnopolskie.

Średnia długość pobytu w bazie noclegowej miasta wyniosła 1,90 noclegu. W latach 2003-2005 nie zanotowano większych wahań.

Natomiast wahaniom podlega stopień wykorzystania bazy noclegowej w ciągu roku, choć zróżnicowanie nie jest duże i coraz bardziej się zmniejsza. Najmniej turystów korzysta z bazy noclegowej w grudniu, styczniu i lutym, najwięcej w czerwcu i wrześniu. Warto zauważyć, że większa liczba osób w lipcu świadczy o coraz bardziej istotnym znaczeniu ruchu prywatnego, a wzrost w listopadzie świadczy o kurczeniu się sezonu niskiego.

Z badań dotyczących rodzajów wykorzystywanych obiektów noclegowych wynika, że typowo dla wielkiego miasta 90% turystów korzysta z hoteli, niewiele korzysta z innych (niż hotele, motele i pensjonaty) obiektów hotelowych, schronisk młodzieżowych oraz ośrodków szkoleniowo-wypoczynkowych. W latach 2003-2005 hotele zanotowały ponad 34% wzrostu.

Turyści krajowi stanowili w Warszawie (w latach 2003-2005) ponad połowę korzystających z bazy noclegowej. Ogółem liczba turystów krajowych korzystających z obiektów noclegowych wyniosła w 2005 r. 888,5 tys. W latach 2003-2005 liczba ta wzrosła o 33,7%. W roku 2005 w bazie noclegowej udzielono turystom krajowym 1 670,7 tys. noclegów, co oznacza wzrost o 6,5% w stosunku do roku 2004.

W 2005 r. średnia długość pobytu turysty krajowego wyniosła 1,88 nocy, co niestety stanowi znaczący spadek w stosunku do roku 2004. W zestawieniu ze wzrostem liczby korzystających z bazy oznacza, że jest więcej podróży, ale są one krótsze.

W odniesieniu do turystów krajowych sezonowość nie jest silnie akcentowana. Lipiec i sierpień charakteryzują się najniższymi wartościami pobytów, natomiast najwięcej noclegów jest udzielanych w czerwcu i wrześniu oraz październiku, co świadczy o istotnym znaczeniu podróży biznesowych oraz wycieczek szkolnych. Dane wskazują, że Warszawa jest głównie celem przyjazdów turystów krajowych w II i IV kwartale, natomiast kwartał III (wakacje) mimo wysokich wartości osiąganych we wrześniu, jest okresem najniższego popytu.



Turyści krajowi przyjeżdżający do Warszawy wybierają głównie hotele (w 2005 r. odsetek turystów korzystających z hoteli wyniósł 90%). Pewnym zainteresowaniem cieszą się również schroniska młodzieżowe i szkolne schroniska młodzieżowe oraz ośrodki szkoleniowo-wypoczynkowe. Nie zanotowano natomiast popytu na warszawskie kempingi. Co ważne w latach 2003-2005 liczba korzystających z hoteli w Warszawie wzrosła o ponad 43%. Do dzielnic, w których najczęściej (w 95%) kupowane były w 2005 r. usługi noclegowe należą: Śródmieście (32,6%), Wola (18%), Mokotów (12%) i Włochy (11%).

W kategorii rejestrowanego ruchu turystycznego cudzoziemców w bazie noclegowej Warszawa jest największym lokalnym rynkiem w Polsce, wyprzedzając nawet Kraków, chociaż dynamika zmian wskazuje, że Warszawa może stracić pozycję lidera na rzecz Krakowa. W 2005 r. z obiektów warszawskich skorzystało 744,6 tys. cudzoziemców, czyli ok. 45,6% ogółu korzystających. W latach 2003-2005 liczba cudzoziemców korzystających z bazy noclegowej wzrosła o 22,7%, co oznacza, że rynek rósł, ale wzrost był mniejszy niż w segmencie krajowym, gdzie wyniósł on ponad 30%.

Warto również zwrócić uwagę na liczbę udzielonych noclegów, która w latach 2003-2005 wzrosła o 30,9%. Wzrost również wykazuje średnia długość pobytu, która wyniosła 1,93 nocy. Sezonowość korzystania z bazy noclegowej przez cudzoziemców w Warszawie jest bardziej wyraźna niż w odniesieniu do turystów krajowych. Okresem największego popytu cudzoziemców są miesiące wakacyjne, w 2005 r. był to także wrzesień oraz maj-czerwiec.

Cudzoziemcy w jeszcze większym procencie korzystają z hoteli (97%). Z innych obiektów bazy noclegowej jedynie schroniska młodzieżowe (1%). Niezwykle ważne znaczenie ma fakt, iż wzrasta popyt na kempingi. Analizując rynek turystów zagranicznych w kontekście wykorzystania bazy noclegowej widać przewagę Śródmieścia (62,5%). Oprócz Śródmieścia zainteresowaniem cieszą się dzielnice południowo-zachodnie. Wśród gości hotelowych najwięcej było Brytyjczyków, Niemców, Amerykanów, Francuzów, Włochów i Izraelczyków. Dla tych grup widoczna jest tendencja wzrostowa.

Przyjazdy na lotnisko Okęcie

Analizując ruch turystyczny Warszawy nie sposób pominąć Okęcie. Stanowi ono port przesiadkowy dla ruchu krajowego obsługiwanego przez LOT, co oznacza, że występuje tutaj koncentracja ruchu krajowego. Jest również głównym portem dla przewoźników sieciowych. Co ważne, obsługiwane jest ponadto przez szereg tzw. „tanich linii”, co skutkuje dużym wzrostem ruchu zagranicznego.

W 2006 roku Okęcie obsłużyło 8 101 827 pasażerów187. Tendencja wzrostowa w liczbie pasażerów widoczna jest cały czas, od roku 1995, aczkolwiek znaczne przyrosty to okres 2004-2006, kiedy to nastąpił średnioroczny przyrost wartości ok. 1 mln pasażerów. Sytuacja ta związana była przystąpieniem Polski do UE i liberalizacją przepisów regulujących transport lotniczy. Zmiany nastąpiły nie tylko w liczbach, ale także w proporcjach pomiędzy ruchem Polaków a przylotami i wylotami cudzoziemców, których udział spadł z 42% do 38%, co wynika ze zwiększającej się aktywności wyjazdowej mieszkańców naszego kraju. Warto zaznaczyć, że w przypadku Warszawy działalność „tanich linii” w niewielkim stopniu przełożyła się na wzrost przyjazdów turystów zagranicznych drogą lotniczą. Przekroczenia granicy przez turystów zagranicznych wzrosły w latach 2003-2005 o 274 tys. tj. o 30%. Przyloty cudzoziemców nie są rozłożone równomiernie w ciągu roku, chociaż zmienność nie jest wysoka. Ruch turystyczny jest największy w miesiącach maj-wrzesień, najmniejszy w styczniu i lutym. Zmniejszone natężenie obserwuje się też w marcu, kwietniu, listopadzie i grudniu, chociaż oznacza to niewielkie różnice. Analizując ruch turystyczny na Okęciu pod kątem narodowościowym należy zauważyć, że w 2005 roku dominowali obywatele USA (146,3 tys.), Niemiec (127,9 tys.) i Wielkiej Brytanii (124,2 tys.). Przyjazdy ze wszystkich trzech państw w latach 2003-2005 wykazują tendencję rosnącą. Na uwagę zasługują wysokie wzrosty przylatujących obywateli Czech, Węgier, Danii

187 Na podstawie http://www.lotnisko-chopina.pl



i Finlandii (powyżej 50%) i niższe od wskaźnika dla wszystkich przekraczających z Francji, Rosji, Belgii, Holandii. Spadek dotyczy przyjazdów z Włoch i Ukrainy188.

Rola Warszawy jako dystrybutora usług turystycznych w Regionie

Pozycja Warszawy jako stolicy kraju, położonego w centrum Europy i specyfika notowanego ruchu turystycznego powinny skutkować dystrybucją przynajmniej części turystów warszawskich na teren regionu mazowieckiego lub przynajmniej nieodległych okolic. Niestety z posiadanych informacji pozyskanych od biur podróży, tour operatorów, hoteli oraz organizacji i stowarzyszeń branżowych wynika, że oferta integrująca obszar województwa mazowieckiego należy do rzadkości i ogranicza się do kilku stałych miejsc (np. Żelazowa Wola, Kampinos, Kawęczyn), a tym samym nie ma dynamicznej dystrybucji ruchu turystycznego w Regionie. Oczywiście Warszawa pełni w pewnym stopniu funkcję rozrządu ruchu turystycznego na inne obszary kraju, jest też głównym ośrodkiem turystyki przyjazdowej krajowej i zagranicznej na terenie województwa. Do Warszawy przyjeżdża ponad 92% turystów zagranicznych odwiedzających województwo189. Brakuje jednak zintegrowanych produktów turystycznych i spakietowanej oferty, zbudowanej w oparciu o walory naturalne i kulturowe całego województwa. A region mazowiecki dysponuje wieloma unikalnymi walorami naturalnymi i kulturowymi, rozsianymi po całym terenie. Warszawa z racji swojego położenia oraz spełnianych funkcji w sposób naturalny jest predestynowana do kanalizowania ruchu turystycznego na teren całego województwa. W chwili obecnej, w opinii interesariuszy rynku turystycznego, rola ta nie jest wypełniana w sposób wystarczający. Wydaje się, że przyczyn tego faktu można upatrywać m.in. w:

Braku Regionalnego Centrum Informacji Turystycznej, które promowałoby cały Region i udzielałoby informacji o jego walorach, atrakcjach i dostępnej ofercie. Tego typu centrum powinno zatrudniać osoby znające Region oraz posiadać dane i materiały na temat całego województwa.

Braku zintegrowanego Mazowieckiego Systemu Informacji Turystycznej, zarówno w warstwie analogowej (sieć wystandaryzowanych centrów i punktów IT, oznakowanie dróg i atrakcji, materiały promocyjne i informacyjne) oraz cyfrowej (platforma cyfrowa, strona internetowa, multimedia).

Braku dostępnego z dużym wyprzedzeniem kalendarza imprez zarówno w stolicy, jak i na terenie całego województwa, co oznacza, że ani tour operatorzy, ani piloci, ani turyści planujący pobyt w Warszawie i w Polsce nie są w stanie zaprogramować podróży po całym województwie.

Niewystarczającej ilości lokalnych, ciekawych produktów turystycznych, gotowych do sprzedaży (a nie jedynie organizowanych na życzenie klienta, co pociąga za sobą duże koszty i produkt staje się produktem dostępnym dla turystów bogatych).

Niewystarczającej wiedzy na temat funkcjonujących produktów turystycznych, brak systemu obiegu informacji wśród organizatorów turystyki województwie mazowieckim.

Kolejnym problemem jest niewystarczająca współpraca pomiędzy hotelami a biurami podróży, nie ma sprzedaży produktu regionalnego i lokalnego w hotelach, tak, jak to się dzieje np. w Krakowie 190. Warto w tym kontekście przypomnieć, że spakietowana oferta opcjonalna do zakupienia w hotelu lub w innych miejscach cieszy się bardzo dużą popularnością. Z uwagi na brak czasu i chęć jego optymalnego wykorzystania turyści preferują wykupienie dodatkowych imprez, wycieczek podczas, których mogą się poświęcić jedynie zwiedzaniu i poznawaniu zamiast zajmować się logistyką. 188 Na podstawie: Dziedzic T., Analiza popytu turystycznego….., op.cit.8 189 Strzelecki Z., Miejsce turystyki i rekreacji w Strategii rozwoju i Planie zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego w: Turystyka i rekreacja jako czynnik podnoszenia atrakcyjności i konkurencyjności regionu / red. nauk. Danuta Dudkiewicz, Franciszek Midura, Elżbieta Wysocka, Warszawa 2006. 190 Na podstawie sprawozdania z plenarnego posiedzenia Forum Turystyki Przyjazdowej w dniu 14 maja 2007 r. zamieszczonego na http://www.pot.gov.pl



Sposób dystrybucji ruchu turystycznego na teren całego województwa mazowieckiego obejmuje jedynie pobyty organizowane przez biura podróży. To, co jest powszechne w innych stolicach (np. Amsterdam, Paryż, Bruksela), czyli dostępne w hotelach pakiety, umożliwiające zwiedzanie bliższych lub dalszych okolic, jest w Warszawie dostępne w bardzo nieznacznym stopniu. Jest to oferta mało zróżnicowana i mało atrakcyjna. Niewątpliwie nie promuje ona walorów województwa, nie integruje jego walorów naturalnych i antropogenicznych. W aspekcie form turystyki na próżno szukać pakietów aktywnych np. rowerowych, konnych, wodnych etc. Brakuje też pakietów związanych z obyczajowością, folklorem, kulturą i sztuką ludową, nie wspominając już o ofercie kombinowanej. Skrajne (choć dosyć powszechne) opinie tour operatorów i branży turystycznej wskazują na kompletny brak zarówno produktu turystycznego Warszawy, jak i całego regionu mazowieckiego.

Niezależnie od sprzedaży pakietów trudno nawet w Warszawie znaleźć informacje dotyczące atrakcji turystycznych województwa mazowieckiego, jego historii, tradycji, jego przyrody i zabytków kultury materialnej. Poszukujący informacji turysta musi pokonać bardzo wiele barier, aby do niej dotrzeć. Z pozyskanych danych wynika, że nawet Warszawiacy planując weekendowe wypady biorą pod uwagę przede wszystkim Warmię i Mazury oraz bardziej odległe tereny, zamiast spędzać je w regionie mazowieckim. Obiegowa, niezwykle krzywdząca dla województwa mazowieckiego opinia głosi, że nie ma na jego obszarze atrakcji turystycznych, w związku, z czym należy ich poszukiwać gdzie indziej. Podczas, gdy unikalne zabytki, imprezy, instytucje kulturalne, niezwykła przyroda, tradycje, folklor, szeroko pojęte dziedzictwo kulturowe stanowią o wyjątkowości Regionu i jego atrakcyjności. Jednocześnie, jak wspomniano powyżej na obszarach o największym potencjale dynamicznie rozwijają się różne formy turystyki, szczególnie turystyki aktywnej i specjalistycznej.

Reasumując rolę dystrybutora ruchu turystycznego stolica spełnia w sposób pozostawiający wiele do życzenia.

Podsumowanie

Warszawa jest miastem specyficznym, stolicą państwa położonego w centrum Europy, zajmującym powierzchnię ponad 517 km2, w której obszary zielone zajmują 24%, a ludność napływowa 48% mieszkańców. Specyfika Warszawy polega przede wszystkim na jej położeniu geograficznym. W odpowiedzi na pytanie, gdzie leży Warszawa należy powołać się na opinie historyków, którzy twierdzą, że „Warszawa leży w połowie drogi między Paryżem a Kijowem”191. Po wielu latach, kiedy położenie Warszawy było dla miasta zagrożeniem, obecnie, szczególnie po przystąpieniu Polski do Paktu Północnoatlantyckiego i Unii Europejskiej jest to bardzo duży atut i potencjał rozwojowy.

Podsumowaniu roli Warszawy dobrze służą dane Urzędu Statystycznego Unii Europejskiej, który w 2005 r. podał informacje z przeglądu 258 miast z 25 krajów członkowskich oraz 2 krajów kandydujących. Dane te były zbierane w ciągu 2 lat i zostały udostępnione w formie raport pt. Urban Audit 2005, który umożliwia porównanie Warszawy i innych stolic europejskich pod wieloma względami. Zdając sobie sprawę, że dane te pochodzą z lat 2003-2004 warto wziąć je pod uwagę, ponieważ mają one przede wszystkim walor komparatywny.

Pod względem liczby mieszkańców Warszawa zajmuje drugie po Budapeszcie miejsce wśród nowych krajów Unii i siódme wśród 25 stolic krajów UE. Co ważne, Warszawę na tle innych miast pozytywnie wyróżnia bardzo wysoki odsetek osób w wieku produkcyjnym (74,6%). Równie korzystny jest współczynnik powierzchni biologicznie czynnej, co stanowi jeden z cenniejszych walorów miasta. Warto także zwrócić uwagę na fakt, że w Warszawie coraz więcej osób jest zatrudnionych w doradztwie finansowym i działalności biznesowej, co ma duże znaczenie dla specyfiki ruchu turystycznego, podobnie jak coraz większa aktywność gospodarcza warszawskiego rynku, nowoczesna struktura zatrudnienia oraz dostępność wykwalifikowanej kadry, co przyciąga do stolicy międzynarodowy biznes. W handlu, hotelach i restauracjach zatrudnionych jest 17,9%, co stawia naszą stolicę za m.in. Rygą, 191 Teza ta stała się przedmiotem publikacji „W połowie drogi. Warszawa między Paryżem a Kijowem” pod redakcją naukową Jerzego Kochanowskiego, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2006.



Sofią, Wilnem i Budapesztem, ale przed np. Pragą, Berlinem, Helsinkami i Sztokholmem, jak również Dublinem.

W kontekście niniejszego opracowania na uwagę zasługuje część raportu poświęcona turystyce i rekreacji. Podkreślono, że Warszawa, położona w centrum Europy, na skrzyżowaniu dróg między Wschodem i Zachodem oraz Północą i Południem, dzięki swojej bogatej kulturze i ciekawej historii ma ogromny potencjał rozwoju usług turystycznych i turystyczno-biznesowych oraz doskonałe warunki do organizowania konferencji, targów, kongresów, etc. Natomiast podane dane wskazują, że potencjał ten nie jest wykorzystywany w wystarczającym stopniu. Pod względem liczby osób korzystających z bazy noclegowej, Warszawa plasuje się dość daleko, udzielając rocznie ponad 2,2 mln noclegów 192, również pod względem liczby osób przylatujących przypadających na 1 mieszkańca stolica z wartością ok. 3 pasażerów, odstaje od Pragi (7 osób), Madrytu (ok. 11 osób), Lizbony (16 osób)193.

Do kluczowych atutów Warszawy należą m.in.:194

Lokalizacja oraz system komunikacji międzynarodowej i krajowej. Warszawa jest ogólnopolskim centrum transportowym w ruchu drogowym, kolejowym i lotniczym. Pociągi ekspresowe i Intercity łączą Warszawę ze wszystkimi miastami wojewódzkimi, a międzynarodowe (m.in. Eurocity) z wieloma miastami europejskimi. Przez województwo mazowieckie do Warszawy prowadzą główne szosy krajowe i przebiegające przez Polskę drogi międzynarodowe. Natomiast lotnisko im. Fryderyka Chopina na Okęciu jest głównym krajowym i międzynarodowym portem lotniczym w Polsce.

Dziedzictwo historyczne oraz potencjał kulturalny. W opinii instytucji kulturalnych Warszawy, miasto wyróżnia się na tle konkurencji kulturowej w Polsce najciekawszymi i największymi zbiorami muzealnymi i historycznymi. Natomiast wyróżnikiem miasta na tle konkurencji światowej jest znakomita rekonstrukcja zabytków, miasto podniesione z popiołów, odbudowane od zera. Zdaniem ankietowanych największą wartością kulturową w turystycznym wizerunku Warszawy jest właśnie odbudowanie miasta po zniszczeniach wojennych195. Również ankietowani turyści wskazują na atrakcyjne zabytki ogólnie (23%) oraz Starówkę (18%) jako mocną stronę miasta. Z kolei do najczęściej wymienianych atrakcji należą: Stare Miasto/Rynek (49%), Zamek Królewski (25%) oraz Łazienki (22%). Mówiąc o potencjale kulturowym warto również pamiętać o tym, że Warszawa jest miastem wielu kultur. Na portalu internetowym Kontynent Warszawa realizowanym przez Fundację Inna Przestrzeń można znaleźć pełną informację na temat wszystkich kultur obecnych w Warszawie w aspekcie wydarzeń, miejsc, ludzi, instytucji. Ta cenna inicjatywa pomaga uzmysłowić sobie, jakim bogactwem etnograficznym i kulturowym dysponuje stolica i jak wiele projektów jest realizowanych. W Warszawie są obecne: dziedzictwo afrykańskie, amerykańskie, azjatyckie, bliskowschodnie oraz dziedzictwo europejskie196.

Dynamiczny rozwój gospodarczy miasta. Notuje się tutaj najwyższy poziom płac i najniższe bezrobocie, zlokalizowane są siedziby większych instytucji finansowych krajowych i zagranicznych. Warszawa również zdecydowanie dominuje pod względem lokalizacji inwestycji zagranicznych w Polsce.

Bardzo dobrze rozwinięta infrastruktura turystyczna, paraturystyczna oraz handlowo-usługowa. Dotyczy to przede wszystkim rynku usług noclegowych (choć w nasyceniu miasta hotelami Warszawę wyprzedza Kraków), gastronomicznych (kuchnie świata), obiektów rekreacyjnych

192 Instytut Turystyki oszacował, że w Warszawie w roku 2005 udzielono 3106,6 tys. noclegów.193 Na podstawie Raportu o stanie M. St. Warszawy, op.cit, s. 25.194 Wymieniono nie tylko te czynnik, które mają bezpośredni związek z turystyką, ale wpływające na specyfikę ruchu turystycznego, a tym samym mające znaczenie dla rozwoju gospodarki turystycznej.195 Na podstawie ankietowych badań uczestników warsztatów „Produkt turystyczny Traktu Królewskiego”. Ankiety wypełniło 11 przedstawicieli następujących instytucji: Muzeum Niepodległości, Towarzystwo im. F. Chopina, Muzeum Łazienki Królewskie, Akademia Muzyczna w Warszawie, Urząd M. ST. Warszawy, Muzeum Pałac w Wilanowie, Muzeum Narodowe w Warszawie, Muzeum Historyczne M. ST. Warszawy, Teatr Wielki. Warsztat został przeprowadzony podczas realizacji projektu „Program rozwoju produktu turystycznego Trakt Królewski”.196 http://www.kontynent.waw.pl



i sportowych (choć nie posiada np. nowoczesnego aquaparku), wielkich centrów handlowych i rozwiniętej sieci supermarketów.

W kontekście rozwoju turystyki słabości miasta warto rozpatrywać na podstawie opinii turystów. Należą do nich przede wszystkim m.in.: 197

Pewne elementy systemu transportowego. Dotyczy to przede wszystkim: nieuczciwości niektórych taksówkarzy, braku szybkiego transportu szynowego, starego taboru komunikacji miejskiej, braku szybkiego połączenia między lotniskiem a centrum miasta, uciążliwości związanych z robotami drogowymi, dużego ruchu i związanych z tym korków oraz zanieczyszczeń powietrza, a także dworca centralnego (jego wyglądu, czystości, bezpieczeństwa).

Słaby system informacji turystycznej. Dotyczy to przede wszystkim: linii telefonicznych, wyposażenia punktów informacji turystycznej, infokiosków, niewystarczających kwalifikacji kadr, niedostatecznej ilości materiałów promocyjnych.

Słaby poziom znajomości języków obcych, utrudniający porozumiewanie się w miejscach świadczenia różnych usług (poza gastronomią i hotelami w ścisłym centrum).

Brak zagospodarowania wybrzeża wiślanego oraz brak atrakcji na Wiśle. Generalnie Warszawa jest odwrócona plecami do rzeki, podczas gdy Wisła jest jednym z jej najważniejszych potencjałów i umożliwia stworzenie wielu ciekawych produktów turystycznych.

Szans Warszawy należy upatrywać m.in. w trendach dotyczących rozwoju turystyki światowej do 2020 r. ogłoszonych przez UNWTO, a w szczególności wzrostu zainteresowania ludzi wykształconych turystyką kulturalną, wzrostu znaczenia tzw. „slow cities” oraz wzrostu ilości podróży ludzi młodych w poszukiwaniu rozrywki198.

Główne zagrożenie Warszawy natomiast jest ściśle związane z jej podstawowym problemem: zagadnieniem tożsamości. Skutkiem uwarunkowań historycznych Warszawa utraciła to, co najcenniejsze - tożsamość199. Razem ze stratami wojennymi (zniszczeniami, zagładą ludności) bezpowrotnie zniknęła stara Warszawa, z jej specyficznym kolorytem i unikalną atmosferą. Rdzennych mieszkańców stolicy zastąpiła ludność napływowa, nie identyfikująca się z miastem i nie wykazująca żadnego emocjonalnego stosunku. Proces migracyjny nasilił się jeszcze wraz z rozwojem gospodarczym miasta w dobie wolnego rynku. Nowi mieszkańcy nie lubią miejsca, w którym pracują, stąd nie są w stanie współtworzyć klimatu i atmosfery miasta i promować go. Warszawa, jak każda metropolia jest dzisiaj kosmopolityczna. To niewątpliwy walor, ale towarzyszy mu również zanik tradycji warszawskich, kultury miejsca, tak ściśle powiązanych z przedwojenną stolicą. Stara Warszawa zniknęła, nowa dopiero się tworzy. W tym twórczym procesie trzeba zdaniem autorów „Strategii marketingu dla marki Warszawa” postawić na tożsamość, którą trzeba odkryć na nowo i wydobyć dawny urok.

197 Na podstawie opinii turystów wyrażanych w recepcjach hoteli o wysokim standardzie, które przekazano na potrzeby niniejszego projektu. 198 Na podstawie prezentacji „Strategia promocji turystyki w Warszawie 2007-2013”.199 O utraconej tożsamości piszą autorzy dokumentu pt. Strategia marketingu dla marki Warszawa”.



4.4. UWARUNKOWANIA GOSPODARCZE WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO.UWARUNKOWANIA GOSPODARCZE WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO.

4.1. Zasoby ludzkie.

W województwie mazowieckim mieszkało pod koniec 2006 roku blisko 5,2 mln osób, co stanowiło wtedy 13,6% ludności Polski. Ludność mieszkająca w miastach w województwie mazowieckim stanowiła 14,3% całej ludności mieszkającej w Polsce na terenach zurbanizowanych.

Liczba mieszkańców województwa mazowieckiego stale się zwiększa – w latach 2001-2006 w województwie przybywało średnio około 10 tysięcy osób rocznie, mimo ujemnego przyrostu naturalnego. Głównym czynnikiem wzrostu liczby mieszkańców województwa było dodatnie saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych.

Liczba mieszkańców województwa mazowieckiego zwiększa się w stosunku do liczby mieszkańców całego kraju. Na przestrzeni lat 2001-2006 udział ludności województwa mazowieckiego w ludności Polski wzrósł o około 0,2%.

Tabela nr 26. Ludność w Polsce i w województwie mazowieckim w latach 2001-2006, stan z 31 XII 2006r.

2001 2002 2003 2004 2005 2006

Polska

Ludność ogółem (tys.) 38 242 38 219 38 191 38 174 38 157 38 125

Liczba kobiet na 100 mężczyzn 106,4 106,5 106,6 106,7 106,8 106,9

Ludność w miastach w % ogółu ludności

61,8 61,7 61,6 61,5 61,4 61,3

Województwo mazowieckie

Ludność ogółem (tys.) 5 121 5 128 5 135 5 146 5 157 5 171

Liczba kobiet na 100 mężczyzn 108,1 108,2 108,3 108,4 108,7 108,8

Ludność w miastach w % ogółu ludności

64,6 64,6 64,7 64,7 64,7 64,7

Źródło: „Rocznik Statystyczny województwa mazowieckiego 2006”, Urząd Statystyczny w Warszawie, Warszawa 2006; „Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu XII 2006 r.”, GUS, Warszawa 2007.

Liczba kobiet mieszkających w województwie mazowieckim przewyższała liczbę mężczyzno 8,8% w 2006 roku. Przewaga liczby kobiet nad liczbą mężczyzn na przestrzeni lat 2001-2006 systematycznie się zwiększała i wzrosła w tym okresie o 0,7 punktu procentowego. Zjawisko to ma charakter ogólnokrajowy – w 2006 roku w Polsce na 100 mężczyzn przypadało 106,9 kobiet. Udział kobiet w populacji województwa mazowieckiego jest więc większy niż w całej Polsce. Tendencja wzrostu tego udziału pozwala przypuszczać, że w ciągu najbliższych lat sytuacja ta utrzyma się.

Stopień urbanizacji województwa mazowieckiego jest większy niż w całej Polsce. W miastach żyje blisko 65% (2006 r.). W całej Polsce wskaźnik ten wynosi 61,3%. Duży odsetek osób mieszkających na terenach zurbanizowanych ma jednocześnie wpływ na duży udział sektora usług w tworzeniu produktu krajowego brutto województwa.



Gęstość zaludnienia w województwie mazowieckim wyniosła w 2006 roku 145 osób na 1 km 2

i była wyższa od analogicznego wskaźnika dla całej Polski (121 osób na 1 km 2) 200. Wynika to w dużej mierze z relatywnie wysokiego stopnia urbanizacji województwa. Gęstość zaludnienia w województwie mazowieckim może wzrosnąć w ciągu najbliższych lat ze względu na najwyższe w Polsce dodatnie saldo migracji do Regionu.

Struktura wiekowa mieszkańców województwa mazowieckiego nieco różni się od struktury dla całej Polski. W województwie jest względnie mniej osób młodych niż w całym kraju. Udział osób w wieku od 0 do 24 lat jest o 1,9 punktu procentowego niższy niż dla całej Polski. Z kolei w województwie mazowieckim relatywnie liczniej reprezentowane są osoby starsze. Udział grupy osób w wieku od 50 lat wzwyż jest o 1,9 punktu procentowego wyższy niż w całym kraju.

Tabela nr 27. Struktura ludności wg wieku w Polsce i w województwie mazowieckim, stan z 31 XII 2006 roku.

Wiek 0-2 3-6 7-12 13-15 16-19 20-24 25-29 30-34 35-39

Polska % 2,8 3,8 6,7 4,1 6,0 8,7 8,2 7,3 6,3

województwo mazowieckie

% 2,9 3,8 6,3 3,7 5,4 8,1 8,3 7,9 6,4

Wiek 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80 +

Polska % 6,5 7,7 7,9 6,7 4,0 4,0 3,6 2,9 2,8


% 6,1 7,4 8,1 6,8 4,3 4,0 3,9 3,4 3,3

Źródło: „Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu XII 2006 r.”, GUS, Warszawa 2007.

Dane z tabeli wskazują, że współczynnik obciążenia demograficznego201 w województwie mazowieckim jest wyższy niż analogiczny współczynnik dla całego kraju202. Wynika to głównie z relatywnie większej liczby osób w wieku powyżej 65 lat w Regionie. Wskazuje to na nieco mniej korzystną sytuację demograficzną w województwie mazowieckim niż ma to miejsce przeciętnie w Polsce.

Przyrost naturalny w województwie mazowieckim w latach 2001-2005 był ujemny i głębszy niż w całej Polsce. Trend spadku przyrostu naturalnego był wspólny dla Polski i województwa mazowieckiego. W 2006 roku zarówno w województwie, jak i w całej Polsce odnotowano przewagę urodzeń żywych nad zgonami wynoszącą 0,1 na 1000 mieszkańców.

Tabela nr 28. Przyrost naturalny w Polsce i województwie mazowieckim w latach 2001-2006 na 1000 ludności.

2001 2002 2003 2004 2005 2006

Polska 0,1 -0,1 -0,4 -0,2 -0,1 0,1

200 „Mały Rocznik Statystyczny 2007”, GUS, Warszawa 2007.201 Relacja liczby osób w wieku od 0-14 oraz 65 i więcej do osób w wieku 15-64.202 Wynoszą one odpowiednio dla kraju i dla województwa mazowieckiego 41,3 i 42,8%.



województwo mazowieckie -0,8 -0,9 -1,2 -0,6 -0,3 0,1

Źródło: „Rocznik Statystyczny województwa mazowieckiego 2006”, Urząd Statystyczny w Warszawie, Warszawa 2006; „Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu XII 2006 r.”, GUS, Warszawa 2007; „Mały Rocznik Statystyczny 2007”, GUS, Warszawa 2007.

Liczba mieszkańców województwa mazowieckiego zwiększa się wskutek migracji. W latach 2001-2006 saldo migracji było dodatnie i największe w kraju w porównaniu z innymi województwami. W 2006 roku na każde 1000 mieszkańców województwa przypadały netto 3 osoby przyjezdne z innych części Polski lub z zagranicy.

Tabela 29. Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały na 1000 ludności w latach 2001-2006 w województwie mazowieckim.

2001 2002 2003 2004 2005 2006

województwo mazowieckie +2,0 +2,4 +2,7 +2,8 +2,9 +3,0

Źródło: „Rocznik Statystyczny województwa mazowieckiego 2006”, Urząd Statystyczny w Warszawie, Warszawa 2006; „Mały Rocznik Statystyczny 2007”, GUS, Warszawa 2007.

Tabela 30. Wykształcenie ludności powyżej 13 lat w roku 2002 w województwie mazowieckim oraz w Polsce (w %)

Wyższe Policealne i średnie

Zasadnicze zawodowe

Podstawowe, gimnazjalne

i niepełne podstawowe

Polska 11,1 32,4 23,8 32,7

województwo mazowieckie 14,2 35,6 18,6 31,7

Źródło: „Mały Rocznik Statystyczny 2007”, GUS, Warszawa 2007; „Ludność. Stan oraz struktura demograficzna i społeczno-ekonomiczna w województwie mazowieckim. Wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002 według stanu z dnia 20 maja 2002 r.”, Urząd Statystyczny w Warszawie, Warszawa 2003.

Poziom wykształcenia ludności powyżej 13 roku życia jest wyższy w województwie mazowieckim niż w całej Polsce. Największą grupę stanowią osoby z wykształceniem policealnym i średnim. Ich udział wśród mieszkańców województwa mazowieckiego jest o 3,2 punktu procentowego wyższy niż w całej Polsce. Większy udział w populacji Regionu mają też osoby z wykształceniem wyższym (o 3,1 punktu). W pozostałych grupach wykształcenia – zawodowym oraz podstawowym – udział tak wykształconych osób jest niższy niż w całej Polsce.

4.2. Gospodarka województwa mazowieckiego.

Struktura gospodarcza województwa mazowieckiego

Według danych GUS z końca 2006 roku, w województwie mazowieckim mieszka około 13,6% ludności Polski. Znaczenie gospodarcze Regionu jest znacznie większe, gdyż produkt krajowy brutto województwa stanowi około jednej piątej polskiego PKB. Daje to Regionowi pierwsze miejsce w Polsce (według danych Głównego Urzędu Statystycznego z 2004 roku). Udział województwa mazowieckiego



w krajowym PKB od kilku lat mieści się w przedziale 20-21%, co oznacza, że Region rozwija się w tempie zbliżonym do tempa wzrostu całej gospodarki krajowej.

PKB na 1 mieszkańca w województwie mazowieckim jest o ponad połowę wyższy od średniej krajowej. Niemniej jednak na przestrzeni lat 2001-2004 relacja ta zmniejszyła się o prawie 5 punktów procentowych. Wynika to z nieznacznego spadku udziału województwa w krajowym PKB oraz ze wzrostu, odwrotnie niż w całym kraju, liczby ludności w Regionie.

Tabela nr 31. PKB w województwie mazowieckim ogółem oraz per capita w latach 2000-2004.2000 2001 2002 2003 2004

Ogółem (mld zł) 150,3 163,0 166,8 175,4 188,3

Polska = 100 20,2 20,9 20,7 20,8 20,4

per capita (zł) 29 406 31 844 32 555 34 179 36 636

Polska = 100 151,1 156,3 154,1 155,0 151,5

Źródło: „Województwa w latach 1995-2005”, GUS, www.stat.gov.pl.

Najsilniejszą gospodarczo częścią województwa mazowieckiego jest Warszawa. Produkt krajowy brutto tam wytwarzany w przeliczeniu na jednego mieszkańca jest najwyższy w Polsce i wyraźnie wyższy niż w pozostałych podregionach województwa. Poziom dobrobytu w Warszawie jest blisko dwa razy wyższy niż przeciętnie w województwie i blisko trzy razy wyższy niż średnio w Polsce. Świadczy to o dużym zróżnicowaniu gospodarczym w województwie mazowieckim.

Tabela nr 32. Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca w podregionach województwa mazowieckiego w 2004 roku.

Podregion PKB (zł) Polska = 100 woj. mazowieckie = 100

ciechanowsko-płocki 26 813 110,9 73,2

ostrołęcko-siedlecki 16 930 70,0 46,2

warszawski 22 949 94,9 62,6

radomski 17 546 72,6 47,9

m. Warszawa 68 140 281,8 186,0

województwo mazowieckie 36 636 151,5 100,0

Źródło: „Produkt krajowy brutto - Rachunki regionalne 2004”, GUS, Katowice 2006.

Województwo mazowieckie nieco odbiega od reszty kraju pod względem struktury wytwarzanego PKB. Zwraca uwagę wyraźnie wyższy udział usług rynkowych w PKB Regionu (o 11,5 punktu procentowego), jak również niższy niż przeciętnie w Polsce udział przetwórstwa przemysłowego (o 5,8 punktu). Można zatem stwierdzić, iż struktura gospodarcza województwa mazowieckiego z punktu widzenia efektywności gospodarki rynkowej jest znacznie korzystniejsza niż w całym kraju203.

203 Sektor usług rynkowych odznacza się wyższym niż przemysł udziałem wartości dodanej w wytwarzanej produkcji.



Tabela nr 33. Struktura wartości dodanej w Polsce i województwie mazowieckim (PKB) w latach 2000 i 2004 (w %).

Jednostka terytorialna

Ogółem Rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo, rybactwo

Przemysł Budownictwo Usługi

razem w tym przetwórstwo przemysłowe

rynkowe nierynkowe

2000

Polska 100,0 5,0 23,3 18,4 7,1 50,9 13,7


100,0 4,1 18,2 14,7 6,2 60,4 11,2

2004

Polska 100,0 5,0 24,9 19,6 5,3 49,9 14,8


100,0 4,1 17,8 13,8 4,5 61,4 12,2

Źródło: Produkt krajowy brutto - Rachunki regionalne 2004, GUS, Katowice 2006.

Nakłady inwestycyjne i atrakcyjność inwestycyjna województwa mazowieckiego

Udział województwa mazowieckiego w tworzeniu nakładów brutto na środki trwałe jest większy od udziału w krajowym PKB i wynosi 22% (według danych za 2005 rok). Również wartość nakładów inwestycyjnych w województwie mazowieckim w przeliczeniu na 1 mieszkańca była o blisko 2/3 wyższa niż średnio w kraju. Wysoki poziom inwestycji może oznaczać, iż województwo mazowieckie będzie w kolejnych latach jednym z najszybciej rozwijających się regionów w Polsce.

Tabela nr 34. Nakłady inwestycyjne w Polsce i w województwie mazowieckim w 2005 roku.Polska województwo mazowieckie

Ogółem Polska = 100

W mln złotych 131 055 29 019 22,1

Na 1 mieszkańca w PLN 3 434 5 634 164,1

Źródło: „Rocznik Statystyczny województw 2006”, GUS, Warszawa 2006.

Struktura nakładów inwestycyjnych w województwie mazowieckim jest charakterystyczna dla rozwijającej się gospodarki rynkowej – największym udziałem odznaczają się usługi rynkowe, stanowiące około 60%. Województwo mazowieckie charakteryzuje się też większym udziałem tej części gospodarki w nakładach brutto na środki trwałe niż ma to miejsce średnio w Polsce (o blisko 14 punktów procentowych).



Tabela nr 35. Struktura nakładów inwestycyjnych w Polsce i w województwie mazowieckim w 2005 roku.

Jednostka terytorialna

Ogółem Rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo, rybactwo

Przemysł Budownictwo Usługi

razem w tym przetwórstwo przemysłowe

rynkowe nierynkowe

Polska 100,0% 2,3% 34,5% 24,7% 8,6% 45,7% 8,9%

województwomazowieckie

100,0% 1,2% 21,8% 15,8% 5,5% 59,5% 7,5%

Źródło: „Środki trwałe w gospodarce narodowej w 2005 roku”, GUS, Warszawa 2006.

Województwo mazowieckie jest regionem bardzo atrakcyjnym dla inwestorów. Z badań Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową wynika, iż Region zajmuje drugie miejsce w rankingu atrakcyjności inwestycyjnej województw. Swoją pozycję zawdzięcza głównie dzięki największej w kraju chłonności rynku zbytu, bardzo wysokiej aktywności wobec inwestorów oraz bardzo dobrze rozwiniętej infrastrukturze gospodarczej i społecznej204. Najsłabszą stroną Regionu jest poziom bezpieczeństwa publicznego.

W porównaniu z rokiem 2005 atrakcyjność inwestycyjna województwa mazowieckiego względnie poprawiła się. Poprawa atrakcyjności dotyczyła przede wszystkim zasobów i kosztów pracy oraz infrastruktury gospodarczej.

Tabela nr 36. Atrakcyjność inwestycyjna województwa mazowieckiego w 2006 roku.Czynnik atrakcyjności inwestycyjnej Lokata województwa w rankingu

16 regionów

Dostępność transportowa 5

Zasoby i koszty pracy 12

Rynek zbytu 1

Infrastruktura gospodarcza 3

Infrastruktura społeczna 4

Poziom bezpieczeństwa powszechnego 14

Aktywność województw wobec inwestorów 2

Atrakcyjność inwestycyjna ogółem 2

Źródło: Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski, IBnGR, Gdańsk 2006.

Rynek pracy

Województwo mazowieckie odznacza się korzystniejszą strukturą pracujących niż cała gospodarka krajowa. Niższy jest odsetek osób pracujących w rolnictwie (o 1,5 punktu procentowego), jak również wyraźnie wyższy jest odsetek osób pracujących w sektorze usług rynkowych (o 9,6 punktów

204 Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski 2006, IBnGR, Gdańsk 2006.



procentowych). Tego rodzaju struktura jest charakterystyczna dla regionów lepiej rozwiniętych gospodarczo.

Tabela nr 37. Struktura pracujących w Polsce i województwie mazowieckim w 2005 roku (stan w dniu 31 XII) (w %).

Polska województwo mazowieckie

Ogółem 100,0 100,0

Rolnictwo 17,0 15,5

Przemysł i budownictwo 27,9 21,4

Usługi rynkowe 36,9 46,5

Usługi nierynkowe 18,2 16,6


Stopy bezrobocia w województwie mazowieckim są niższe od stóp bezrobocia rejestrowanego w całej Polsce, ale niższe niż w średnio w kraju. Zwraca uwagę następujące zjawisko: od 2002 roku różnica między stopami bezrobocia w województwie a stopami dla całej Polski zmniejsza się. Na koniec 2002 roku wynosiła ona 4,8 punktu, a w 2006 roku już 3 punkty procentowe. Wynika to z relatywnie większej poprawy sytuacji na ogólnopolskim rynku pracy niż na rynku pracy w województwie mazowieckim.

Tabela nr 38. Stopy bezrobocia rejestrowanego w Polsce i w województwie mazowieckim w latach 2002-2006, stan na koniec okresu.

2002 2003 2004 2005 2006Polska 20,0 20,0 19,0 17,6 14,9

województwo mazowieckie 15,2 15,4 14,7 13,8 11,9


Tabele 39-42 wskazują na pozostałe charakterystyki bezrobocia w województwie mazowieckim na tle kraju.

Tabela nr 39. Struktura bezrobocia według płci na koniec 2006 roku (w %).Kobiety Mężczyźni

Polska 56,5 43,5

województwo mazowieckie 52,0 48,0

Źródło: „Bezrobocie rejestrowane I-IV 2006 r.”, GUS, www.stat.gov.pl.

Tabela nr 40. Struktura bezrobocia według wieku bezrobotnych na koniec 2006 roku (w %).


http://www.stat.gov.pl/


Ogółem Do 24 lat 25-34 35-44 45-54 55 lat i więcej

Polska 100,0 20,6 27,8 19,9 25,0 6,7


100,0 19,3 27,7 19,4 25,6 8,1


Tabela nr 41. Struktura bezrobocia wg wykształcenia bezrobotnych na koniec 2006 roku (w %).Ogółem Wyższe Średnie

zawodoweŚrednie

ogólnokształcąceZasadnicze zawodowe

Gimnazjalne i poniżej

Polska 100,0 6,1 22,0 8,4 30,9 32,5


100,0 6,8 22,5 8,5 30,2 32,1


Tabela nr 42. Struktura bezrobocia wg czasu pozostawania bez pracy na koniec 2006 roku (w %).Ogółem do 6 miesięcy 6 - 12 12 - 24 powyżej 24

miesięcy

Polska 100,0 36,1 14,5 15,4 33,9


100,0 31,5 14,5 16,0 37,9


Na podstawie zaprezentowanych informacji można wyciągnąć następujące wnioski dotyczące rynku pracy w województwie mazowieckim:

1. Charakterystyki zjawiska bezrobocia w województwie mazowieckim i w kraju nieco różnią się.

2. Bezrobocie jest bardziej równomiernie rozłożone między mężczyzn i kobiety w województwie mazowieckim niż średnio w kraju.

3. W województwie mazowieckim bezrobocie nieco częściej dotyka osoby lepiej wykształcone niż ma to miejsce przeciętnie w Polsce. Szczególnie widoczne jest to w przypadku osób z wykształceniem wyższym i średnim zawodowym (jest ich relatywnie więcej).

4. Bezrobocie obejmuje w województwie mazowieckim częściej osoby starsze (od 45 roku życia) niż ma to miejsce przeciętnie w Polsce.

5. W województwie mazowieckim jest większy odsetek osób trwale bezrobotnych niż ma to miejsce w całym kraju. 54% bezrobotnych nie pracuje dłużej niż 1 rok, podczas gdy w Polsce odsetek ten wynosi nieco ponad 49%.






Charakterystyka sektora MSP w województwie mazowieckim

Wykres nr 5. Struktura gospodarcza województwa mazowieckiego według liczby podmiotów gospodarki narodowej i pracujących (na koniec 2006 roku).

Źródło: Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w 2006 r.”, GUS, www.stat.gov.pl.

W województwie mazowieckim w końcu 2006 roku zarejestrowanych było 609,6 tys. podmiotów gospodarki narodowej, z czego podmioty o liczbie pracujących do 249 osób stanowiły około 99,8%. Zdecydowaną większość w województwie mazowieckim stanowią podmioty gospodarcze zatrudniające mniej niż 10 osób, co oznacza, że w Regionie podobnie jak i w całej Polsce dominuje drobna przedsiębiorczość.

Województwo mazowieckie bardzo dobrze wypada na tle kraju pod względem wskaźnika przedsiębiorczości205. Wskaźnik ten dla województwa wynosi około 117,7 co stanowi około 123% średniej wartości dla całej Polski. Tak wysoka wartość wskaźnika wynika przede wszystkim z dużego stopnia rozwoju gospodarczego Regionu. Ponadto rozwojowi przedsiębiorczości w województwie sprzyja silne zurbanizowanie aglomeracji warszawskiej.

Tabela nr 43. Liczba firm o liczbie pracujących do 249 osób w przeliczeniu na 1 tysiąc mieszkańców na koniec 2006 roku.

Liczba firm o liczbie pracujących do

249 osób

Liczba ludności (tys.) Wskaźnik przedsiębiorczości

województwo mazowieckie 608 523 5 171 117,7

Polska 3 631 364 38 125 95,2

Źródło: Obliczenia własne na podstawie „Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w 2006 r.”, GUS, www.stat.gov.pl.

W strukturze gospodarczej sektora małych i średnich przedsiębiorstw w województwie mazowieckim dominuje sektor handlowy z liczbą ponad 191 tysięcy podmiotów. Stanowi to blisko 32% zarejestrowanych małych i średnich przedsiębiorstw w Regionie. Istotne znaczenie posiadają także

205 Liczba podmiotów gospodarczych o liczbie pracujących do 249 osób w przeliczeniu na liczbę mieszkańców.




firmy świadczące usługi z zakresu obsługi nieruchomości i firm oraz przedsiębiorstw świadczące pozostałe rodzaje usług (edukacyjne, komunalne, z zakresu administracji publicznej, obrony narodowej i ochrony zdrowia).

Wykres nr 6. Struktura sektora MSP w województwie mazowieckim na koniec 2006 roku.

Źródło: „Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w województwie mazowieckim w 2006 r.”, GUS, www.stat.gov.pl.

Udział województwa mazowieckiego w wykorzystaniu środków z funduszy z Unii Europejskiej

Największa liczba projektów w kraju, które uzyskały dofinansowanie z UE była realizowana w województwie mazowieckim. Do końca 2006 roku w województwie zawarto 11,3 tysiąca umów, co stanowiło blisko 15% wszystkich umów na dofinansowanie ze środków unijnych w Polsce. Łączna wartość dofinansowania do projektów w województwie mazowieckim wynosiła 9,8 mld złotych, co oznacza, że do końca 2006 roku do Regionu była skierowana blisko jedna piąta środków z Unii Europejskiej.




Tabela nr 44. Ilość i wartość podpisanych umów ogółem (bezwzględna oraz per capita) w części dofinansowania UE w ramach programów operacyjnych, inicjatyw wspólnotowych oraz Funduszu Spójności w Polsce i województwie mazowieckim wg stanu na koniec 2006 roku.


Ogółem Polska = 100

Ilość podpisanych umów 76 589 11 324 14,8

Wartość w mln PLN 50 382 9 813 19,5

Wartość na 1 mieszkańca w PLN 1 321 1 906 144,3

Źródło: „Sprawozdanie z realizacji w 2006 r. Narodowego Planu Rozwoju na lata 2004-2006”, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Czerwiec 2007 roku.

W przeliczeniu na 1 mieszkańca do województwa mazowieckiego wpłynęło o 44% więcej środków niż przeciętnie w Polsce. W tej kategorii Region nie ma jednak pozycji lidera – najwięcej środków unijnych per capita wpłynęło do województwa warmińsko-mazurskiego i pomorskiego.

Do województwa mazowieckiego trafia także relatywnie dużo środków z Unii Europejskiej przeznaczonych na rozwój turystyki. Według stanu z końca 2006 roku w Regionie było realizowanych 281 projektów inwestycyjnych, które uzyskały dofinansowanie o łącznej wartości 85,5 mln PLN 206. Oznacza to, że do Regionu wpłynęło blisko 10% całości środków unijnych przeznaczonych na rozwój turystyki w Polsce. Pod względem wartości wsparcia rozwoju turystyki, Region plasuje się na drugim miejscu w Polsce (za województwem śląskim).

W latach 2007-2015 na realizację projektów z zakresu turystyki w województwie mazowieckim przeznaczono 76 milionów euro. Oznacza to, że województwo mazowieckie jest tym Regionem w Polsce, w którym na rozwój turystyki zarezerwowano najwięcej środków w kraju. Blisko 60% środków zostanie przeznaczone na ochronę i waloryzację dziedzictwa przyrodniczego. Nieco mniej środków zostanie przeznaczonych na promowanie walorów przyrodniczych i inne formy wsparcia na rzecz wzmocnienia usług turystycznych.

4.3. Stan infrastruktury.

Na województwo mazowieckie przypada 13,7% krajowej sieci wodociągowej. Odsetek ten jest zbliżony do udziału województwa w liczbie ludności w Polsce (13,6%). Z kolei udział Regionu w krajowej sieci kanalizacyjnej jest już nieco mniejszy i wynosi 9,2%.

Tabela nr 45. Sieć wodociągowa i kanalizacyjna w Polsce i województwie mazowieckim w 2005 roku (stan w dniu 31 XII).

Sieć rozdzielczawodociągowa kanalizacyjna

ogółem w tym miasta ogółem w tym miastaw km w % ogółem w km w % ogółem

206 Fundusze unijne wspierają rozwój turystyki”, Informacja prasowa z dnia 12 lipca 2007 r., Ministerstwo Rozwoju Regionalnego.



Polska 245 600,8 54 871,6 22,3 80 130,8 43 310,3 54,0


33 599,6 6 758,6 20,1 7 356,0 5 041,6 68,5


Według szacunkowych danych GUS z 2005 roku207 z sieci wodociągowej w województwie mazowieckim korzystało w 2005 roku około 4,1 miliona osób, co stanowiło ponad 80% ludności w Regionie. W tym samym okresie z sieci kanalizacyjnej korzystało około 3 milionów osób (około 58% ludności województwa).

Tabela nr 46. Ścieki przemysłowe i komunalne wymagające oczyszczenia oraz ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków w Polsce i województwie mazowieckim w 2006 roku (stan w dniu 31 XII).

Ścieki komunalne i przemysłowe wymagające oczyszczenia Ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków

w % ogółem ogółem w % w tym oczyszczane w % ogółem

Polska 100,0 92,1 61,4


11,2 78,2 49,0

Źródło: „Mały Rocznik Statystyczny 2007”, GUS, Warszawa 2007.

W województwie mazowieckim relatywnie mniej generuje się ścieków w odniesieniu do liczby ludności niż ma to miejsce średnio w Polsce. Mimo to województwo charakteryzuje się najmniejszym odsetkiem oczyszczanych ścieków, które wymagają oczyszczenia, w kraju Region również odznacza się najmniejszym odsetkiem ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków w Polsce.

Tabela nr 47. Sieć gazowa oraz odbiorcy i zużycie gazu z sieci w gospodarstwach domowych w Polsce i województwie mazowieckim w 2005 roku.

Sieć gazowaw km

Połączeniaprowadzące

do budynkówmieszkalnych

w szt.

Odbiorcy gazuz sieci w tys.

bez gazomierzy zbiorczych

Zużycie gazuz sieci w hm3

stan w dniu 31 XII

Polska 122 285,4 2 204 390 7 007,7 3 855,3

Mazowieckie 12 983,1 287 569 1 101,0 699,8

Mazowieckie(Polska = 100%)

10,6% 13,0% 15,7% 18,2%


207 Rocznik Statystyczny województwa mazowieckiego 2006, Urząd Statystyczny w Warszawie, Warszawa 2006.



Na terenie województwa mazowieckiego znajduje się ponad 10% sieci gazowej w kraju. Gospodarstwa domowe w województwie mazowieckim zużywają ponad 18% krajowego zużycia gazu gospodarstw domowych w Polsce. Według szacunkowych danych GUS z 2005 roku208 z sieci gazowej w województwie mazowieckim korzystało w 2005 roku około 2,8 miliona osób, co stanowiło 53,5% ludności w Regionie.

Na województwo mazowieckie w 2005 roku przypadało 14,4% gospodarstw domowych będących odbiorcami energii elektrycznej. Na gospodarstwa te przypada 15,4% krajowego zużycia energii elektrycznej (przez gospodarstwa domowe w 2005 roku). Mieszkańcy miast w województwie mazowieckim zużywają przeciętnie o 17% energii elektrycznej więcej niż średnio mieszkańcy miast w Polsce. Może to wynikać z relatywnie większej liczby gospodarstw domowych wyposażonych w sprzęt elektryczny (AGD, RTV, komputery) w Regionie.

Tabela nr 48. Odbiorcy i zużycie energii elektrycznej w gospodarstwach domowych w Polscei województwie mazowieckim w 2005 r.

Odbiorcy, w tys.stan w dniu 31 XII

Zużycie w GWh Zużycie energii na 1 mieszkańca

w miastach w kWh

Polska 13 648 26 565 715

Mazowieckie 1 960 4 086 836

Mazowieckie(Polska = 100%)

14,4% 15,4% 116,9%

Źródło: Rocznik Statystyczny województwa mazowieckiego 2006”, Urząd Statystyczny w Warszawie, Warszawa 2006; „Mały Rocznik Statystyczny 2007”, GUS, Warszawa 2007.

Tabela nr 49. Ogrzewnictwo na cele komunalno-bytowe w województwie mazowieckim w 2005 roku. Długość sieci cieplnej w km Sprzedaż energii cieplnej w GJ Kubatura

budynkówmieszkalnychogrzewanych

centralniew dam3

ogółem ogółem w tym dlabudynków

mieszkalnych

Polska =100%


12,9% 15,9% 15,2% 20,3%


Blisko 16% wyprodukowanej energii cieplnej w 2005 roku sprzedane zostało w województwie mazowieckim. Na terenie województwa mazowieckiego znajdowało się także 20% mieszkań ogrzewanych centralnie w Polsce (udział liczony według kubatury).

W województwie mazowieckim znajdują się 22 miasta, które są obsługiwane przez Zarząd Transportu Miejskiego (8,4% miast w Polsce obsługiwanych przez ZTM). Oznacza to, że komunikacja miejska obsługuje 44% ludności mieszkających w miastach w województwie mazowieckim. Dla całej Polski wartość tego wskaźnika jest wyższa i wynosi ponad 77%. Można zatem stwierdzić, że mimo

208 „Rocznik Statystyczny województwa mazowieckiego 2006”, Urząd Statystyczny w Warszawie, Warszawa 2006.



obecności Warszawy i Radomia, relatywnie mała liczba mieszkańców miast w Regionie jest obsługiwana przez Zarząd Transportu Miejskiego.

Około 10% linii komunikacyjnych w Polsce mieści się w województwie mazowieckim. Udział Regionu w liczbie czynnych tras jest już nieco mniejszy i wynosi około 9%.

Tabela nr 50. Komunikacja miejska w Polsce i województwie mazowieckim w 2005 roku.Miasta

obsługiwaneLudność w miastach

obsługiwanychLinie

komunika-cyjne

Czynne trasy

ogółem w tym

autobu-sowe

tramwa-jowe

przez zakłady komunikacji miejskiej

ogółem w tys. w % ogółu ludności

miast

w km

Polska 263 18 115 77,3 54 029 27 951 26 930 933


22 2 705 44,2 5 533 2 506 2 384 122

Źródło: Rocznik Statystyczny województw 2006, GUS, Warszawa 2006.

Województwo mazowieckie dysponuje największym ilościowo zasobem taboru komunikacji miejskiej w kraju. Do zakładów miejskich w województwie należy 19,4% autobusów miejskich i podmiejskich oraz 23,7% tramwajów w Polsce. Duża liczba środków transportu miejskiego oznacza także duże możliwości przewozowe. W województwie mazowieckim na 1000 mieszkańców miast obsługiwanych przez komunikację miejską przypadają 142 miejsca w pojazdach transportu miejskiego. Tabor komunikacji miejskiej w Regionie przewozi rocznie blisko ponad 880 mln pasażerów, co stanowi około 22% całkowitej liczby przewozów pasażerskich komunikacją miejską w kraju.

Tabela nr 51. Tabor komunikacji miejskiej oraz przewozy pasażerów w Polsce i województwie mazowieckim w 2005 roku.

Tabor Miejsca w wozach Przewozypasażerów

w mlnogółem w tym ogółem w tym na 1000ludności

miastobsługiwanych

przezkomunikację

miejską

autobusy tramwaje autobusy tramwaje

w tys.

Polska 15 154 11 358 3 631 1 762,6 1 275,2 469,6 97,3 3 994,5




2 940 2 081 859 383,8 274,7 109,2 141,9 881,8


(Polska = 100%)

19,4% 18,3% 23,7% 21,8% 21,5% 23,3% 145,8% 22,1%


Blisko 15% mieszkań w Polsce znajduje się na terenie województwa mazowieckiego. Ich łączna powierzchnia użytkowa wynosi 126 milionów metrów kwadratowych, co stanowi 14,2% powierzchni użytkowej mieszkań ogółem w Polsce.

Mieszkania w województwie mazowieckim mają nieco mniejszy metraż niż przeciętne mieszkania w Polsce (o 2,2 metra kwadratowego). Mniejsza jest też przeciętna liczba osób przypadająca na 1 mieszkanie. Powoduje to, iż w Regionie na statystycznego mieszkańca przypada więcej jednostek kwadratowych powierzchni użytkowej niż ma to miejsce przeciętnie w Polsce.

Tabela nr 52. Zasoby mieszkaniowe w Polsce i województwie mazowieckim w 2005 r.Miesz-kania

Izby Powierz-chnia

użytkowamieszkańw mln m2

Przeciętna

liczba izbw miesz-

kaniu

liczba osób na powierzchnia użytkowa w m2

1 miesz-kanie

1 izbę 1 miesz-kania

na1 osobęw tys.

Polska 12 776,1 47 122,2 885,1 3,69 2,99 0,81 69,3 23,2


1 875,5 6 576,5 125,9 3,51 2,75 0,78 67,1 24,4


4.4. Usługi publiczne i poziom życia.

Poziom życia i dochody w województwie mazowieckim

Osoby pracujące w województwie mazowieckim mają przeciętnie najwyższe zarobki w kraju. W 2006 roku średnie wynagrodzenie w województwie było o ponad 28% wyższe niż przeciętnie w Polsce. Na wysoki poziom wynagrodzeń w całym województwie wpływa wysoki poziom wynagrodzeń w Warszawie, która stanowi centrum gospodarcze zarówno Regionu, jak i całego kraju.

Tabela nr 53. Przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto w 2006 roku wg województw.Lp. Województwo Nominalnie w PLN Polska = 100

1 mazowieckie 3381 128,2

2 śląskie 2730 103,5



Lp. Województwo Nominalnie w PLN Polska = 100

3 pomorskie 2650 100,5

POLSKA 2637 100,0

4 dolnośląskie 2617 99,2

5 małopolskie 2444 92,7

6 zachodniopomorskie 2407 91,3

7 wielkopolskie 2389 90,6

8 opolskie 2368 89,8

9 podlaskie 2308 87,5

10 Lubelskie 2291 86,9

11 Łódzkie 2288 86,8

12 Kujawsko-pomorskie 2269 86,0

13 Świętokrzyskie 2264 85,9

14 Lubuskie 2235 84,8

15 Warmińsko-mazurskie 2218 84,1

16 Podkarpackie 2180 82,7

Źródło: „Mały Rocznik Statystyczny 2007”, GUS, Warszawa 2007.

Na przestrzeni lat 2000-2006 przeciętne miesięczne wynagrodzenie w województwie mazowieckim wzrosło nominalnie o 37%, podczas gdy przeciętnie w Polsce wzrosło ono o 31%. Szybszy wzrost wynagrodzeń w Regionie jest pochodną szybszego rozwoju Warszawy od reszty kraju.

Przeciętne emerytury i renty wypłacane w województwie mazowieckim również należą do najwyższych w Polsce, mimo iż są mniejsze niż przeciętnie w kraju. Według danych GUS z 2005 roku 209

przeciętne świadczenie z pozarolniczego systemu ubezpieczeń społecznych wynosiło 1147 PLN i było trzecim co do wielkości w Polsce (w porównaniu z innymi województwami). Najwyższe świadczenia rentowe i emerytalne są wypłacane w województwach śląskim i dolnośląskim, ze względu na duży udział w tych regionach osób, które pracowały w górnictwie. W województwie mazowieckim stosunek przeciętnego świadczenia z pozarolniczego systemu ubezpieczeń społecznych do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto wyniósł w 2005 roku 58,5% wobec analogicznego wskaźnika 58,9% dla całej Polski.

Wysoki poziom wynagrodzeń oraz rent i emerytur w województwie mazowieckim przyczynia się do wysokiego poziomu dochodów w gospodarstwach domowych w Regionie. Według danych GUS z 2005 roku210, przeciętny miesięczny dochód na 1 osobę w gospodarstwach domowych w województwie mazowieckim wynosił 937,97 PLN. Była to wartość najwyższa w kraju i o ponad 23% wyższa od średniej krajowej, która wynosiła 761,46 PLN.

Wyższe dochody gospodarstw domowych oznaczają także wyższe nominalne wydatki. W 2005 roku przeciętnie miesięcznie 1 osoba w gospodarstwach domowych w województwie mazowieckim

209 Rocznik Statystyczny województw 2006, GUS, Warszawa 2006.210 Ibidem



wydała na towary i usługi konsumpcyjne 784 PLN, podczas gdy w całym kraju było to przeciętnie 661 PLN.

Nominalnie mieszkańcy województwa mazowieckiego wydają więcej na każdą kategorię wydatków konsumpcyjnych niż przeciętnie w Polsce (patrz tabela nr 53). Wynika to z relatywnie wyższych dochodów w Regionie, a także z wyższego poziomu cen. W odniesieniu do dochodów mieszkańcy województwa mazowieckiego wydają mniej o 2,4 punktu procentowego na żywność niż mieszkańcy innych części Polski. Zjawisko to znajduje swoje odzwierciedlenie w teorii ekonomii, która mówi, iż wraz ze wzrostem dochodów maleje udział wydatków na żywność. Mieszkańcy województwa mazowieckiego z kolei wydają relatywnie więcej na rekreację i kulturę. Wynika to z względnie większego nasycenia Regionu w muzea, kina, teatry, itp.

Tabela nr 54. Przeciętne miesięczne wydatki na towary i usługi konsumpcyjne na 1 osobę w gospodarstwach domowych w Polsce i województwie mazowieckim w 2005 roku.

Kategoria wydatków Polska województwo mazowieckie


Różnica

Razem 660,7 784,1 100,0 100,0

w tym:

żywność i napoje bezalkoholowe 194,1 211,8 29,4 27,0 -2,4

napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe 18,9 21,7 2,9 2,8 -0,1

odzież i obuwie 35,0 44,5 5,3 5,7 0,4

użytkowanie mieszkania i nośniki energii 135,6 155,2 20,5 19,8 -0,7

wyposażenie mieszkania i prowadzenie gospodarstwa domowego

34,3 42,3 5,2 5,4 0,2

zdrowie 34,7 41,7 5,3 5,3 0,1

transport 61,5 74,8 9,3 9,5 0,2

łączność 36,7 46,2 5,6 5,9 0,3

rekreacja i kultura 47,3 67,0 7,2 8,5 1,3

edukacja 9,1 15,7 1,4 2,0 0,6

restauracje i hotele 12,8 15,0 1,9 1,9 0,0

Inne towary i usługi 34,2 44,5 5,2 5,7 0,5


Tabela nr 55. Gospodarstwa domowe wyposażone w niektóre przedmioty trwałego użytkowania w Polsce i województwie mazowieckim w 2005 roku.


Różnica

% ogółu

Lodówka 97,3 96,6 -0,7

Pralka 79,8 79,9 0,1

Zmywarka do naczyń 4,9 7,0 2,1

Kuchenka mikrofalowa 33,3 33,9 0,6




Różnica

% ogółu

Samochód osobowy 47,4 48,1 0,7

Wieża Hi-fi 43,8 44,2 0,4

Odbiornik telewizyjny 98,2 98,3 0,1

Telefon komórkowy 65,2 68,1 2,9

Magnetowid, odtwarzacz 46,7 51,6 4,9

Urządzenie do odbioru telewizji satelitarnej włącznie z telewizją kablową

48,2 41,4 -6,8

Komputer osobisty 38,6 42,0 3,4

w tym z dostępem do Internetu 22,5 26,9 4,4


Gospodarstwa domowe w województwie mazowieckim są relatywnie lepiej wyposażone w przedmioty trwałego użytkowania niż gospodarstwa w innych regionach Polski. Zwraca uwagę fakt, iż w województwie większy odsetek gospodarstw niż w przeciętnie w Polsce posiada zmywarkę, telefon komórkowy, odtwarzacz video i komputer. Również relatywnie więcej gospodarstw posiada dostęp do Internetu, co jest swego rodzaju wskaźnikiem rozwoju Regionu.

W województwie mazowieckim względnie mniej gospodarstw domowych ma zestaw do odbioru telewizji satelitarnej. Większą popularnością urządzenie to cieszy się w innych częściach Polski, gdzie jest mniejszy dostęp do telewizji kablowej, a odbiornik satelitarny jest często w stanie zapewnić największy możliwy zakres programów oraz najlepszą możliwą do osiągnięcia w tych regionach jakość sygnału telewizyjnego.

4.5. Podsumowanie.

Województwo mazowieckie jako najsilniejszy gospodarczo region w kraju stanowi centrum rozwoju wielu gałęzi gospodarki. Struktura gospodarcza jest zdominowana przez sektor usług rynkowych w skład którego wchodzą działalności związane z turystyką. Sektor turystyczny w województwie mazowieckim dzięki swemu interdyscyplinarnemu charakterowi staje się więc beneficjentem silnych impulsów prorozwojowych z wielu branż w Regionie.

Województwo mazowieckie ma przewagę w stosunku do innych regionów pod względem dobrobytu gospodarczego i społecznego. Poziom życia i dochody ludności należą do najwyższych w Polsce. Duża siła nabywcza mieszkańców Regionu sprzyja rozwojowi turystyki, gdyż poziom dochodów pozytywnie oddziałuje na wzrost popytu turystycznego. Świadczy o tym relatywnie duży udział wydatków mieszkańców województwa na cele turystyczne i rekreacyjne. Wzrostowi popytu turystycznego w Regionie sprzyja również stale zwiększająca się liczba mieszkańców województwa.

Dysproporcje w rozwoju gospodarczym między Warszawą, a resztą województwa znajdują także odzwierciedlenie w zróżnicowanym stopniu rozwoju infrastruktury turystycznej. Z jednej strony w centrum Regionu znajduje się silna gospodarczo i wyposażona w bazę hotelarsko-gastronomiczną Warszawa. Z drugiej strony wokół aglomeracji warszawskiej znajdują się słabo uprzemysłowione i niezurbanizowane tereny, głównie o charakterze rolniczym, wyposażone w walory przyrodnicze i krajobrazowe.



Województwo mazowieckie czekają korzystne perspektywy rozwojowe – nakłady inwestycyjne w Regionie należą do najwyższych w kraju. Dodatkowo rozwojowi będzie sprzyjać duża wartość dofinansowania projektów inwestycyjnych ze środków unijnych. W latach 2007-2013 województwo uzyska największe w kraju finansowe wsparcie z UE na rozwój turystyki.



5.5. ANALIZA DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH KSZTAŁTUJĄCYCH ROZWÓJANALIZA DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH KSZTAŁTUJĄCYCH ROZWÓJ WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO.WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO.

Uwarunkowania rozwoju turystyki wynikają w dużym stopniu z istniejących na badanym obszarze dokumentów strategicznych: krajowych, wojewódzkich, powiatowych, miast na prawach powiatu oraz Miasta Stołecznego Warszawy. Wynika to z faktu, że opracowane i funkcjonujące dokumenty wyznaczają pożądaną wizję rozwoju kraju, regionu, powiatu, miast wydyskutowaną i akceptowaną, zarówno przez władze, jak i społeczność lokalną. W związku z powyższym, każdy powstający w następstwie czasowym materiał planistyczny powinien być kompatybilny z wcześniej opracowanymi strategiami i wpisywać się w ich założenia. Jednocześnie ich znaczenie wynika z faktu, że samorządom terytorialnym różnych szczebli przypisano realizację zadań, bądź bezpośrednio związanych z turystyką w Regionie, bądź pośrednio wpływających na jej rozwój.

W gestii samorządu lokalnego leży m.in. określenie strategii rozwoju danego regionu. Strategia powinna obejmować m.in. troskę o rozwój polskiej kultury oraz świadomości narodowej, a także pobudzanie/rozwój aktywności gospodarczej oraz podnoszenie jej konkurencyjności wobec innych regionów. Stawianie przez władze samorządu na rozwój gospodarki turystycznej może sprawić, że dany region będzie się w widoczny sposób wyróżniał spośród innych. Samorządy lokalne są również zobligowane do sprawowania opieki nad zachowaniem wartości środowiska kulturowego i przyrodniczego, co sprzyja tworzeniu w obrębie Regionu różnego rodzaju szlaków turystycznych, a także obszarów chronionych udostępnianych młodym ludziom np. w formie ścieżek dydaktycznych. Dążenie samorządów do kształtowania i utrzymania ładu przestrzennego ma ogromny wpływ na wizerunek Regionu i co za tym idzie, jego atrakcyjność turystyczną. Samorządy lokalne zobowiązane są promować walory i możliwości rozwoju danego regionu. Możliwe jest tworzenie, jak również przystąpienie przez władze, do spółek o działalności promującej, edukacyjnej czy wydawniczej służących rozwojowi danego regionu.

Do zadań samorządów lokalnych należy także podjęcie odpowiednich działań na rzecz modernizacji terenów wiejskich. W związku z tym istotne znaczenie ma rozwój gospodarstw agroturystycznych oraz aktywizacji terenów wokół nich. Samorządy lokalne są zobowiązane do podjęcia działań w zakresie kultury fizycznej, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych, co wiąże się z tworzeniem różnego rodzaju obiektów i organizacji imprez obejmujących tego typu zadania. Bardzo ważnym zadaniem władz samorządowych mającym ogromny wpływ na rozwój gospodarki turystycznej Regionu jest niewątpliwie nadzór i działania zmierzające do poprawy jakości i modernizacji lokalnych dróg publicznych, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego, komunikacji i lokalnego transportu zbiorowego.

Niniejszy rozdział został tak skonstruowany, aby prześledzić miejsce turystyki w układzie pionowym od dokumentów ogólnokrajowych poprzez wojewódzkie po powiatowe i miast na prawach powiatów. Powstał on jedynie na bazie dokumentów źródłowych, stąd pominięto w nim przypisy do poszczególnych części. Opis poszczególnych zagadnień jest zdeterminowany stopniem szczegółowości dokumentów źródłowych.

Analiza dokumentów strategicznych dostarczy informacji na temat priorytetowych obszarów wyznaczonych do realizacji. Jak wcześniej wspomniano poszczególne dokumenty planistyczne powinny być ze sobą skorelowane, aby umożliwić ich efektywne wdrażanie. Z punktu widzenia uwarunkowań rozwoju turystyki, największe znaczenie mają dokumenty, których zapisy zostały przeanalizowane poniżej. Dokumenty międzynarodoweWSPÓŁPRACA ZAGRANICZNA WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO



Województwo mazowieckie prowadzi szeroką współpracę międzynarodową z wieloma regionami krajów Unii Europejskiej i Europy Środkowo-Wschodniej oraz państw OECD, na podstawie „Priorytetów Współpracy Zagranicznej Województwa Mazowieckiego”, przyjętych Uchwałą Nr 27/06 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 18 grudnia 2006 roku.

Jednocześnie województwo mazowieckie aktywnie działa w Komitecie Regionów UE oraz w ramach Inicjatyw Wspólnotowych INTERREG III C oraz INTERREG B.

Partnerski rozwój kontaktów międzyregionalnych z wybranymi regionami Europy jest konsekwencją możliwości i potrzeb rozwojowych społeczności województwa. Służyć ma przede wszystkim wzajemnej, korzystnej współpracy gospodarczej, wymianie informacji i doświadczeńw przygotowywaniu projektów finansowanych przez Unię Europejską oraz tworzeniu korzystnych warunków do współpracy podmiotów gospodarczych, organizacji społecznych, a także rozwijania stałeji wielostronnej współpracy z największymi organizacjami i instytucjami międzynarodowymi, zrzeszającymi samorządy terytorialne państw europejskich.

Współpraca dwustronna województwa mazowieckiego realizowana jest na podstawie zawartych porozumień i deklaracji.

Poniżej przeanalizowano główne cele zawartych porozumień międzynarodowych, aktualnie realizowanych, dotyczących kultury lub turystyki.

Region Ile-de-France (Francja) oraz Kraj Związkowy Brandenburgia (Niemcy)

Współpraca województwa mazowieckiego z Brandenburgią obejmuje obszary związane z gospodarką (m.in. wspieranie kontaktów między małymi i średnimi przedsiębiorstwami oraz regionalnymi organizacjami gospodarczymi, czemu służą m.in. giełdy kooperacji) i kulturą (występy zespołów ludowych, prezentacje kulturalne, kulinarne i turystyczne na targach i festynach oraz cykliczny udział województwa mazowieckiego w Dniach Brandenburgii). Ważną płaszczyzną kooperacji jest także wymiana doświadczeń w zakresie tworzenia Regionalnej Strategii Innowacji między Agencją Rozwoju Brandenburgii (ZAB) i przedstawicielami samorządu województwa mazowieckiego realizującymi projekt RIS Mazovia.

Równie aktywnie rozwija się współpraca na szczeblu powiatów. W maju 2006 roku odbyło się spotkanie Zarządu Rady Powiatów Brandenburgii z Konwentem Powiatów Mazowsza w Starej Wsik/ Węgrowa.

3 maja 2006 roku województwo mazowieckie, Kraj Związkowy Brandenburgia i Region Ile-de-France utworzyły nowe, trójstronne partnerstwo. Podpisanie przez regiony Wspólnej Deklaracjio Współpracy było nawiązaniem do idei Trójkąta Weimarskiego. Głównymi dziedzinami współpracy będą: wymiana informacji i dobrych praktyk między instytucjami gospodarczymi i przedsiębiorstwami, zacieśnienie współpracy między przedstawicielstwami w Brukseli, wspieranie i doradztwo dla szkół, wymiana artystyczna i kulturalna, wymiana doświadczeń w zakresie ochrony środowiska, a także wymiana młodzieży.

Region Bruksela-Stolica (Belgia)

Region Bruksela-Stolica aktywnie wspiera obecność województwa mazowieckiego w Brukseli. W 2001 roku, przy wsparciu partnera belgijskiego, działalność rozpoczęło Biuro Przedstawicielskie Województwa Mazowieckiego w Brukseli, którego zadaniem jest m.in. promocja regionu mazowieckiego na forum europejskim oraz pozyskiwanie środków unijnych na realizację projektów regionalnych.

Do najważniejszych imprez promocyjnych organizowanych przez Biuro Przedstawicielskie województwa mazowieckiego w Brukseli należy impreza „Mazovia in Europe”, promująca turystyczne, kulturowe i ekonomiczno-inwestycyjne walory województwa mazowieckiego.



Współpraca z regionem Bruksela-Stolica koncentruje się na takich zagadnieniach, jak: infrastruktura, gospodarka oraz sprawy europejskie.

Obwód Smoleński (Federacja Rosyjska)

Obwód Smoleński jest pierwszym wschodnim partnerem województwa mazowieckiego. Głównymi dziedzinami współpracy są: rolnictwo, leśnictwo, przetwórstwo rolno-spożywcze, budownictwo. Współpraca rozwija się również i w innych dziedzinach, jak np. w dziedzinie ochrony zdrowia, oświaty, kultury i turystyki. Planowane jest nawiązanie partnerskiej współpracy między miastem Mszczonów i miejscowością Gagarin w Obwodzie Smoleńskim.

Kraj Związkowy Saksonia - Anhalt (Niemcy)

Jednym z głównych obszarów współpracy jest wymiana kulturalna, realizowana poprzez udział w festiwalach, wzajemne prezentacje wystaw malarstwa, a także wzajemne prezentacje kulinarne, kulturalne i turystyczne podczas Dni Saksonii - Anhalt i Dni Mazowsza.

Współpraca województwa mazowieckiego z Saksonią - Anhalt obejmuje także gospodarkę (giełdy kooperacji dla przedsiębiorców).

Obwód Moskiewski (Federacja Rosyjska)

Obwód Moskiewski Federacji Rosyjskiej jest jednym z najbardziej aktywnych wschodnich partnerów województwa mazowieckiego. 21 stycznia 2005 roku podpisano w Warszawie dwuletni program współpracy gospodarczej, naukowo-technicznej i kulturalnej między Województwem Mazowieckim Rzeczypospolitej Polskiej i Rządem Obwodu Moskiewskiego Federacji Rosyjskiej na lata 2005 – 2006. Nad realizacją programu czuwa Grupa Robocza ds. Rozwoju Współpracy między Województwem Mazowieckim i Rządem Obwodu Moskiewskiego. Przedmiotem współpracy są głównie zagadnienia kultury (współpraca ekspertów ds. muzealnictwa, udział w regionalnych festiwalach), ochrony zdrowia (leczenie uzależnień) i infrastruktury ( współpraca ekspertów ds. kolejnictwa). 5 maja 2006 roku miasto Płock podpisało porozumienie partnerskie z miastem Mytyszczi w Obwodzie Moskiewskim.

Obwód Lwowski (Ukraina )

Porozumienie z Obwodem Lwowskim jest pierwszym porozumieniem województwa mazowieckiego z Ukrainą. Otwiera możliwości polsko-ukraińskiej współpracy w różnych dziedzinach życia, m.in. wspólną realizację projektów inwestycyjnych, w tym projektów współfinansowanych ze środków pochodzących z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej.

Nad realizacją porozumienia czuwa Grupa Robocza ds. Rozwoju Współpracy między województwem mazowieckim i Państwową Administracją Obwodu Lwowskiego.

29 listopada 2005 roku miasto Węgrów podpisało porozumienia partnerskie z miastami Skole i Żółkiew w Obwodzie Lwowskim.

Województwo Środkowo-Czeskie (Czechy)

Województwo Środkowo-Czeskie jest regionem okołostołecznym, z siedzibą w Pradze, pod względem administracyjnym stanowi samodzielną jednostkę samorządową. Perspektywy współpracy międzyregionalnej Województwa Środkowo-Czeskiego z województwem mazowieckim dotyczą głównie kontaktów gospodarczych i handlowych, szczególnie pomiędzy izbami przemysłowo-handlowymi,



małymi i średnimi przedsiębiorstwami oraz w dziedzinie edukacji, kultury, turystyki, ochrony środowiska, transportu i komunikacji, a także na płaszczyźnie współpracy przedstawicielstw obu regionów na forum UE.

Planowany jest również udział młodzieżowych drużyn sportowych z województwa mazowieckiego w rozgrywkach międzyregionalnych, organizowanych na terenie Środkowych Czech.

W dalszej perspektywie przewidywany jest wspólny udział w międzynarodowych projektach finansowanych ze środków wspólnotowych oraz Funduszu Wyszehradzkiego.

Samorządowe Województwo Bratysławskie (Słowacja)

Samorządowe Województwo Bratysławskie jest regionem okołostołecznym, z siedzibą w Bratysławie. Perspektywy współpracy międzyregionalnej Samorządowego Województwa Bratysławskiego z województwem mazowieckim dotyczą głównie kontaktów gospodarczych i handlowych, szczególnie pomiędzy izbami przemysłowo-handlowymi, małymi i średnimi przedsiębiorstwami oraz w dziedzinie kultury, turystyki, ochrony środowiska, transportu i komunikacji,a także na płaszczyźnie współpracy przedstawicielstw obu regionów na forum UE.

Planowany jest również wspólny udział w międzynarodowych projektach finansowanych ze środków wspólnotowych oraz Funduszu Wyszehradzkiego.

Region Veneto ( Włochy )

W ramach Porozumienia Strony (województwo mazowieckie i Region Veneto) zadeklarowały współpracę w dziedzinie wykorzystywania funduszy unijnych, ochrony środowiska, promocji ochrony zdrowia, szkolnictwa i kultury, szkolenia zawodowego, produkcji rolno-spożywczej oraz ograniczania społeczno-ekonomicznych skutków bezrobocia.

Obwód Akmoliński ( Republika Kazachstanu)

Porozumienie z Obwodem Akmolińskim Republiki Kazachstanu jest pierwszym porozumieniem województwa mazowieckiego z regionem położonym na kontynencie euroazjatyckim. Głównym celem współpracy międzyregionalnej jest współpraca gospodarcza, m.in. w branży rolno-spożywczej, farmaceutycznej i turystycznej. W przyszłości nie wyklucza się powstawania wspólnych przedsiębiorstw produkcyjnych.

Obwód Akmoliński jest stołecznym regionem Republiki Kazachstanu. Na jego terenie zamieszkuje najwięcej osób polskiego pochodzenia.

Dokumenty krajowe

Strategia Rozwoju Turystyki na lata 2007-2013

Projekt Strategii rozwoju turystyki na lata 2007-2013 (projekt z kwietnia 2007 roku) zakłada, że nowoczesny, konkurencyjny i wysokiej jakości produkt turystyczny, przyciągnie do Polski zarówno zagranicznych, jak i krajowych turystów. Autorzy dokumentu uważają, że w tworzeniu polskiego produktu turystycznego warto wykorzystać zmieniające się na rynku trendy, modę na zdrowy styl życia, nowe formy spędzania wolnego czasu, organizację wyjazdowych konferencji i kongresów dla firm.

Strategia rozwoju turystyki na lata 2007-2013 jest strategią opartą o zasadę zrównoważonego rozwoju. Wyznacza ona główne kierunki rozwoju polskiej turystyki w postaci obszarów priorytetowych, do których należą produkt turystyczny, zasoby ludzkie, marketing i przestrzeń turystyczna:



1. Produkt turystyczny o wysokiej konkurencyjności.

2. Rozwój zasobów ludzkich na rzecz rozwoju turystyki.

3. Wsparcie marketingowe.

4. Kształtowanie przestrzeni turystycznej.

W zakresie produktu turystycznego rekomendowane są działania ukierunkowane na kształtowanie konkurencyjnych produktów turystycznych oraz rozwój nowych produktów, jak również rozwój wiodących typów turystyki, inwestycje w obszarze infrastruktury turystycznej produktów, integracja produktów i oferty turystycznej regionów oraz działania mające na celu rozwój przedsiębiorczości i działalności organizacji w dziedzinie turystyki.

W zakresie zasobów ludzkich rekomendowane są działania ukierunkowane na przygotowanie wysoko wykwalifikowanych kadr operacyjnych gospodarki turystycznej, rozwój edukacji turystycznej i turystyki społecznej oraz działania w ramach monitorowania potrzeb branży turystycznej w zakresie kadr zawodowych.

W zakresie wsparcia marketingowego rekomendowane są działania ukierunkowane na usprawnienie systemu informacji turystycznej oraz zwiększenie efektywności działań marketingowych w turystyce.

W zakresie kształtowania przestrzeni turystycznej rekomendowane są działania ukierunkowane na kształtowanie rozwoju turystyki w sposób zachowujący i podnoszący wartość przestrzeni oraz zwiększanie dostępności turystycznej regionu poprzez rozwój transportu .

Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004-2013

Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004-2013 została przyjęta przez Radę Ministrów 21 września 2004 roku. Jest dokumentem tworzącym ramy dla polityki kulturalnej państwa w warunkach rynkowych oraz dla nowoczesnego mecenatu państwa w sferze kultury. Generalnym przesłaniem Strategii jest wzmocnienie infrastruktury kulturalnej i zwiększenie dostępu do kultury, między innymi przez subsydiowanie jej oferty, a przede wszystkim wyrównywanie dysproporcji rozwojowych pomiędzy województwami w Polsce oraz pomiędzy obszarami miejskimi i wiejskimi.

Cel strategiczny został określony jako „zrównoważenie rozwoju kultury w regionach”. Realizacja celu strategicznego odbywać się będzie poprzez osiąganie celów cząstkowych:

Wzrost efektywności zarządzania sferą kultury. Wprowadzenie innowacyjnych rozwiązań w systemie organizacji działalności kulturalnej

i w systemie upowszechniania kultury. Zmniejszenie dysproporcji regionalnych w rozwoju kultury. Wzrost uczestnictwa i wyrównanie szans w dostępie do szkolnictwa artystycznego, dóbr i usług

kultury. Poprawa warunków działalności artystycznej. Efektywna promocja twórczości. Zachowanie dziedzictwa kulturowego i aktywna ochrona zabytków. Zmniejszenie luki cywilizacyjnej poprzez modernizacją i rozbudową infrastruktury kultury.

Za najważniejsze obszary w okresie programowania wybrano: rozwój czytelnictwa i wzrost znaczenia książki, dbałość o rozwój sztuki współczesnej, wspieranie roli szkół artystycznych w kształtowaniu kadr współczesnej kultury, rozwój instytucji kultury oraz kulturowego dziedzictwa narodowego.

W dokumencie podkreślono, iż potencjał turystyczny Polski jest duży, tymczasem ruch turystyczny, zwłaszcza zagraniczny, i związane z nim efekty gospodarcze są nieadekwatnie niskie.



Niezbędna jest poprawa i coraz wyższa jakość standardu zagospodarowania turystycznego. Istotną rolę w tym procesie powinny odgrywać także inwestycje w celu urozmaicenia oferty turystycznej, dla której znaczące są atrakcje o charakterze kulturalnym. W centrach wysokiej koncentracji ruchu turystycznego potrzebne są odpowiednio dobrane imprezy i instytucje kultury.

Dokumenty wojewódzkie

Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020 (aktualizacja)

Na podstawie zaktualizowanej diagnozy oraz oceny dotychczasowych efektów realizacji Strategii, analizy SWOT, a także określonych w planie zagospodarowania przestrzennego celów i kierunków rozwoju województwa mazowieckiego, przy jednoczesnym uwzględnieniu przesłanek wynikających z rządowych dokumentów powstałych w ramach Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007-2013 oraz kierując się inspiracjami wynikającymi ze „Strategii Lizbońskiej” przyjęty został zaktualizowany (w stosunku do wersji Strategii uchwalonej w 2001 roku) układ celów rozwoju województwa mazowieckiego.

Cel nadrzędny województwa mazowieckiego został zdefiniowany jako „Wzrost konkurencyjności gospodarki i równoważenie w Regionie podstawą poprawy jakości życia mieszkańców”.

Strategia wyznacza następujące cele strategiczne:

Budowa społeczeństwa informacyjnego i poprawa jakości życia mieszkańców województwa. Zwiększenie konkurencyjności Regionu w układzie międzynarodowym. Poprawa spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej Regionu w warunkach

zrównoważonego rozwoju.

Cele pośrednie to:

Rozwój kapitału społecznego. Wzrost innowacyjności i konkurencyjności gospodarki Regionu. Stymulowanie rozwoju funkcji metropolitalnych Warszawy. Aktywizacja i modernizacja obszarów pozametropolitalnych. Rozwój społeczeństwa obywatelskiego oraz kształtowanie wizerunku Regionu.

W ramach realizacji tego ostatniego celu wśród kierunków działań są przewidziane działania związane z promocją i zwiększaniem atrakcyjności turystycznej i rekreacyjnej Regionu w oparciuo walory środowiska przyrodniczego i dziedzictwa kulturowego oraz kreowaniem i promocją produktu Regionu.

Ponadto dokument zawiera propozycję systemu i wskaźników służących monitorowaniu realizacji Strategii oraz uwarunkowania realizacyjne Strategii.

Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2007–2013 (Wersja 2.2a., Lipiec 2007)

Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2007–2013 (RPO WM) będzie głównym instrumentem służącym realizacji celów Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020, przy wykorzystaniu środków z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Jednocześnie wpisuje się w cele i priorytety Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007-2013 wspierających wzrost gospodarczy i zatrudnienie (Narodowa Strategia Spójności), które są podstawą przygotowania w ramach polityki spójności poszczególnych Programów Operacyjnych.



W dniu 20 lipca 2007 roku, za pośrednictwem elektronicznego systemu ewidencji projektów i komunikacji SFC 2007-2013, przekazana została do Komisji Europejskiej wersja 2.2a projektu Regionalnego Programu Operacyjnego.

Przesłana wersja uwzględnia ustalenia ze spotkań I rundy negocjacyjnej oraz uwagi zgłoszone przez przedstawicieli Komisji Europejskiej. Wersja 2.2a RPO WM 2007 - 2013 została uzgodniona z Departamentem Koordynacji Programów Regionalnych Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, a także przyjęta uchwałą przez Zarząd Województwa Mazowieckiego. Aktualnie jest to jedyny projekt spośród wszystkich regionalnych programów operacyjnych, który zawiera poprawne i zaakceptowane przez Komisję Europejską zapisy dotyczące Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000.

Województwo mazowieckie odgrywa ważną rolę jako miejsce docelowe i główny krajowy ośrodek turystyki zagranicznej. Turystyka przyjazdowa skupia się jednak głównie w Warszawie. Na terenie województwa znajduje się wiele miejsc i obiektów o dużym znaczeniu kulturowym i środowiskowym, które mogą być lepiej wykorzystane dla społeczności regionalnej i turystów. Dlatego też RPO uwzględnia priorytet VI - Wykorzystanie walorów naturalnych i kulturowych dla rozwoju turystyki i rekreacji.

Celem głównym Priorytetu VI jest Wzrost znaczenia turystyki jako czynnika stymulującego rozwój społeczno-gospodarczy Regionu. Cele szczegółowe obejmują :

Promocję i zwiększanie atrakcyjności turystycznej Regionu. Poprawę oferty kulturalnej i wzrost dostępności do kultury.

Kategorie interwencji natomiast to:

Ścieżki rowerowe. Promowanie walorów przyrodniczych. Ochrona i waloryzacja dziedzictwa przyrodniczego. Inne wsparcie na rzecz wzmocnienia usług turystycznych. Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego. Rozwój infrastruktury kulturalnej. Inne wsparcie dla poprawy usług kulturalnych.

Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa

Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa (przyjęty przez Sejmik Województwa Mazowieckiego w dniu 7 czerwca 2004 rOKU) uzupełnia i uszczegóławia zapisy Strategii przekładając je na konkretne rozwiązania przestrzenne. W Planie przyjęto, że zrównoważoną strukturę funkcjonalno-przestrzenną województwa będą tworzyć główne ośrodki osadnicze, jako elementy węzłowe, z siecią powiązań infrastrukturalnych kształtujących potencjalne pasma rozwoju oraz przestrzenie otwarteo różnych funkcjach uwarunkowanych bezpośrednio cechami środowiska przyrodniczego. Kluczowymi elementami równoważenia rozwoju są aglomeracja warszawska i ośrodki subregionalne. Przeprowadzona analiza cech społeczno-gospodarczych i możliwości rozwoju Regionu wskazuje na konieczność podziału funkcjonalnego obszaru województwa na następujące obszary:

aglomeracji warszawskiej o najwyższej koncentracji różnorodnych funkcji, gdzie podstawowym problemem jest budowanie ładu przestrzennego;

największych wpływów aglomeracji warszawskiej, posiadające szanse dalszego rozwoju; niskiej zdolności wykorzystania endogenicznych czynników rozwoju – radomski, płocki,

ostrołęcki, nadbużański i mławsko-żuromiński, na których zaobserwowano kumulowanie się negatywnych zjawisk w dotychczasowym rozwoju i małe możliwości samodzielnego ich przezwyciężenia.

Misją Planu jest tworzenie warunków do osiągania spójności terytorialnej oraz trwałego i zrównoważonego rozwoju województwa mazowieckiego, poprawy warunków życia jego mieszkańców oraz do stałego zwiększania efektywności procesów gospodarczych i konkurencyjności Regionu.



Równoważenie rozwoju i dążenie do zmian w strukturze obszarów problemowych ma być osiągnięte poprzez następujące cele:

zapewnienie większej spójności przestrzennej województwa i stwarzanie warunków do wyrównywania dysproporcji rozwojowych;

zapewnienie zrównoważonego i harmonijnego rozwoju województwa poprzez zachowanie właściwych relacji pomiędzy poszczególnymi systemami i elementami zagospodarowania przestrzennego;

zwiększenie konkurencyjności Regionu i poprawę warunków życia.

Polityka wobec aglomeracji polega na wspieraniu restrukturyzacji funkcjonalnej polegającej na kształtowaniu stref funkcjonalno-przestrzennych oraz stymulowaniu wzrostu funkcji metropolitalnych Warszawy. Strefa podstołeczna wymaga porządkowania procesów urbanizacji oraz ograniczania obszarów konfliktowych pomiędzy zainwestowaniem technicznym a środowiskiem przyrodniczym i zabudową mieszkaniową. Szansą dla aglomeracji jest rozwój powiązań z Łodzią w celu stworzenia duopolu warszawsko-łódzkiego, będącego bardziej konkurencyjnym na arenie międzynarodowej.

W obszarze największych wpływów aglomeracji warszawskiej polityka przestrzenna polega na wspieraniu dotychczasowych kierunków rozwoju m.in. poprzez umacnianie ośrodków subregionalnych (koncentracja infrastruktury społecznej i okołobiznesowej), rozwój systemu transportowego, specjalizację produkcji rolnej i rozwój turystyki. Ponadto wspierane są mechanizmy dyfuzji innowacji i postępu z aglomeracji warszawskiej. Działania samorządu województwa polegają głównie na wspieraniu wybranych inicjatyw samorządów lokalnych.

Celem polityki kierowanej do obszarów o niskiej zdolności wykorzystania endogenicznych czynników rozwoju jest złagodzenie narastających dysproporcji w poziomie rozwoju społecznego i gospodarczego województwa. Działania te dotyczą wyodrębnionych obszarów: radomskiego, ostrołęckiego, nadbużańskiego, mławsko-żuromiński, płockiego.

Wskazane w Planie pasma aktywności społecznej i gospodarczej oparto o systemy infrastruktury technicznej o znaczeniu międzynarodowym, krajowym i regionalnym. Procesy ich modernizacji i rozbudowy stanowią o kształtowaniu się pasm dynamizujących aktywność województwa opartych o paneuropejskie i ponadregionalne korytarze transportowe. Ich uzupełnieniem będą tzw. Wielka Obwodnica Mazowsza i Duża Obwodnica Warszawy.

Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami na lata 2006-2009

Program został opracowany przez Zespół powołany Zarządzeniem Marszałka Województwa Mazowieckiego Nr 168/2004 z dnia 24 listopada 2004 roku i jest częścią składową Wojewódzkiego Programu Ochrony i Kształtowania Dziedzictwa Kulturowego, przygotowanego przez Mazowieckie Biuro Planowania Przestrzennego i Rozwoju Regionalnego w Warszawie. Uchwałą Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 19 grudnia 2005 roku w/w Program został przyjęty do realizacji na okres czterech lat.

W Wojewódzkim Programie Opieki nad Zabytkami na lata 2006–2009 został określony cel strategiczny: „Utrwalenie dziedzictwa kulturowego Regionu w celu budowania tożsamości regionalnej oraz promocji turystycznej województwa mazowieckiego w kraju i za granicą w połączeniu z aktywizacją obywatelską i zawodową społeczności lokalnych; kreowanie turystycznych pasm przyrodniczo – kulturowych” oraz 5 celów operacyjnych.

W opracowanym Programie oparto się na tradycyjnych, pasmowych szlakach rzecznych (Wisły, Bugu, Narwi, Liwca i Pilicy) oraz na trasie Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej i kolejki WKD (miasta ogrody, osady poprzemysłowe). Wpisano też ważne obszary etnograficzne, osadnictwa drobnoszlacheckiego oraz cenne zespoły zabytkowe, urbanistyczne i krajobrazowe, ze szczególnym uwzględnieniem byłych miast wojewódzkich.



Program Ochrony Środowiska Województwa Mazowieckiego

W dniu 15 grudnia 2003 roku Sejmik Województwa Mazowieckiego uchwalił Program Ochrony Środowiska Województwa Mazowieckiego. Dokument ten odzwierciedla cele, kierunki i zadania w zakresie ochrony środowiska zdefiniowane w Polityce Ekologicznej Państwa, a także w Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego.

Program Ochrony Środowiska jest dokumentem opisującym stan środowiska, jego zagrożenia i sposoby ochrony. Walory przyrodnicze Regionu to: pozostałości największych zwartych kompleksów leśnych dawnych puszcz m.in. Kampinoskiej i Białej. Mniejsze, ale zwarte kompleksy leśne tworzą m.in. Bory Łochowskie. Obszar województwa posiada wysokie walory przyrodnicze w krajowym i europejskim układzie przestrzennym oraz pełni ważne funkcje ekologiczne poprzez funkcjonowanie tu dolin głównych rzek Wisły i Bugu (paneuropejskie korytarze ekologiczne) oraz Narwi i Pilicy. W krajowej sieci ekologicznej ECONET-Polska o najwyższej randze międzynarodowej w obrębie województwa mazowieckiego wyróżniono 6 obszarów węzłowych, w tym Dolinę Dolnego Bugu.

Ważną rolę w obszarach węzłowych i korytarzach ekologicznych pełnią lasy. Tworzą one warunki dla zachowania różnorodności gatunkowej flory i fauny oraz często stanowią otulinę dla bardziej wrażliwych ekosystemów (bagiennych, torfowiskowych, wydmowych). Dla zachowania spójności systemu obszarów węzłowych i korytarzy o randze międzynarodowej i krajowej wskazanym i celowym jest wyznaczenie sieci korytarzy ekologicznych o znaczeniu regionalnym.

W obrębie wyznaczonej już sieci ekologicznej znajdują się tereny o wybitnych walorach zasługujące na objęcie ochroną prawną w formie parków krajobrazowych. Dotyczy to m.in. dolin rzek: Wisły, Bugu, Pilicy, Narwi, Liwca oraz terenów leśnych: Puszcza Kurpiowska, Puszcza Biała. Parkami krajobrazowymi byłyby: dolina Narwi wraz z kompleksem bagienno-łąkowym Pulwy i dolina górnego Liwca.

Z Programu wynika, że zagrożeniem dla lasów jest lokalnie nadmierna penetracja rekreacyjna na terenach podmiejskich oraz niewystarczająca ilość infrastruktury turystycznej i komunalnej, powodująca zbyt duże zaśmiecanie terenów leśnych.

Program pokazuje także problem ochrony wód, powietrza, edukacji ekologicznej.

W Programie określono siedem celów głównych (wg rodzaju działań o charakterze inwestycyjnym), tj. zmniejszanie zanieczyszczeń środowiska, racjonalna gospodarka wodą, zwiększenie lesistości i ochrona lasów, poprawa stanu bezpieczeństwa ekologicznego, podnoszenie poziomu wiedzy ekologicznej, rozwój proekologicznych form działalności gospodarczej, utworzenie spójnego systemu obszarów chronionych. Do każdego celu głównego zostały przyporządkowane cele szczegółowe oraz działania zmierzające do ich realizacji.

Samorządowy Program Rozwoju Mazowsza

W dniu 19 grudnia 2005 roku Sejmik Województwa Mazowieckiego uchwałą nr 233/05 uchwalił Samorządowy Program Rozwoju Mazowsza z komponentami: Mazowiecki Program Wsparcia Powiatowej Infrastruktury Drogowej, Mazowiecki Program Modernizacji Placówek Oświatowych na Terenach Wiejskich, Mazowiecki Program Wyrównywania Rozwoju Obszarów Wiejskich.

Samorządowy Program Rozwoju Mazowsza będzie realizował Strategię Rozwoju Województwa Mazowieckiego w stopniu wyczerpującym zakres trzech Programów Wojewódzkich, tworzących komponenty:

KOMPONENT A - Mazowiecki Program Wsparcia Rozwoju Powiatowej Infrastruktury Drogowej – przyjęty Uchwałą Sejmiku Województwa Mazowieckiego Nr 122/05 z dnia 5 września 2005 roku.



KOMPONENT B - Mazowiecki Program Modernizacji Placówek Oświatowych na Terenach Wiejskich - przyjęty Uchwałą Sejmiku Województwa Mazowieckiego Nr 177/05 z dnia 24 października 2005 roku.

KOMPONENT C - Mazowiecki Program Wyrównywania Rozwoju Obszarów Wiejskich - przyjęty Uchwałą Sejmiku Województwa Mazowieckiego Nr 87/05 z dnia 9 czerwca 2005 roku.

Dokumenty powiatowe i miast na prawach powiatu

Powiat nie rozwija się samodzielnie, w oderwaniu od pozostałych jednostek terytorialnych, lecz jego rozwój jest uwarunkowany rozwojem gmin, a sam – wpływa na rozwój województwa. Analiza strategii powiatowych ma kluczowe znaczenie, ponieważ wspólne cele i priorytety sygnalizują zarówno ważność określonej problematyki, jak i konieczność wyznaczenia odpowiadających im priorytetów rozwoju turystyki na terenie województwa.

W celu zachowania spójności logicznej niniejszego dokumentu cele strategiczne, operacyjne oraz działania w ramach dokumentów powiatowych ujęto w formie tabelarycznej w załączniku nr 4.

Należy zaznaczyć, iż omówiono jedynie te działania, które wykazują najbardziej bezpośredni związek z gospodarką turystyczną, choć z kolei jej interdyscyplinarność i wielosektorowość wpłynęła na szerokość ujęcia tematu.

Szczegółowość opisu w ramach objętych analizą powiatów oraz miast na prawach powiatu jest zdeterminowana stopniem szczegółowości dokumentów strategicznych oraz ujęciem działań związanych z rozwojem lokalnej turystyki.

Podsumowanie

Analiza dokumentów strategicznych na szczeblu kraju i województwa pokazuje, iż działania związane z rozwojem turystyki oraz kreowaniem oferty turystycznej są zgodne zarówno z zamierzeniami władz krajowych, jak i wojewódzkich. Turystyka zajmuje bowiem w tych dokumentach ważne miejsce, jeżeli chodzi o kształtowanie wizerunku i polityki promocji kraju/województwa.

Co do dokumentów na szczeblu lokalnym, analiza pokazuje, że turystyka zajmuje znaczące miejsce w rozwoju obszaru objętego projektem. Niestety w dokumentach strategicznych 12 powiatów z 37 oraz 2 miast (w tym Warszawa) nie pojawiają się zapisy dotyczące bezpośrednio rozwoju turystyki. W 3 powiatach i 2 miastach na prawach powiatów zapisy dotyczące turystyki są związane z rozwojem wypoczynku, sportu i rekreacji oraz promocji turystyki. Jednocześnie 7 powiatów wyraźnie wskazuje na rozwój turystyki na swoim obszarze wyznaczając turystykę jako priorytet rozwoju powiatu, natomiast8 powiatów wyznacza rozwój turystyki jako cel strategiczny, a 7 powiatów oraz 1 miasto na prawach powiatu ujmują rozwój turystyki na poziomie celów operacyjnych.

Analiza dokumentów pozwala wyciągnąć następujące wnioski ogólne:

Istotne miejsce turystyki w rozwoju poszczególnych miast i powiatów. Turystyka jako stymulator rozwoju gospodarczego i społecznego obszaru. Turystyka w części diagnostycznej – mocne strony: środowisko przyrodnicze i krajobrazowe,

wielokulturowe dziedzictwo, dobre położenie geograficzne, zdrowa żywność, potencjał do rozwoju agroturystyki.

Najważniejsze zadania związane z turystyką wynikające z zapisów dokumentów:1. Rozwój bazy noclegowej i gastronomicznej.2. Rozwój bazy sportowo-rekreacyjnej, w tym zagospodarowanie rzek i kąpielisk. 3. Rozwój sieci szlaków turystycznych i ścieżek rowerowych.4. Rozwój agroturystyki.



5. Kreowanie atrakcyjnych produktów turystycznych skierowanych do różnych segmentów rynku (turystyka aktywna, kulturowa, edukacyjna, biznesowa, weekendowa, rekreacja i wypoczynek na terenach wiejskich,

6. Rozwój systemu informacji turystycznej.7. Promocja walorów województwa.8. Pielęgnowanie wielokulturowego dziedzictwa (m.in. tradycji, obyczajów,

obrzędów). 9. Wykorzystanie Wisły jako zwornika obszaru oraz jej funkcji komunikacyjnej,

przyrodniczej i kulturowej.10. Dbałość o środowiska naturalne i dziedzictwo kulturowe.11. Wsparcie organizacyjne rozwoju turystyki.

Powyższa analiza, służąca zapoznaniu się z planami rozwojowymi Regionu, pozwoli na opracowanie koncepcji rozwoju turystyki województwa mazowieckiego kompatybilnej z istniejącymi opracowaniami, a więc również przyczyniającej się do ich efektywnego wdrażania.



6.6. ANALIZA SWOT.ANALIZA SWOT.

Analiza SWOT stanowi swoistego rodzaju podsumowanie diagnozy potencjału turystycznego województwa mazowieckiego. Identyfikuje ona mocne i słabe strony Regionu w kontekście możliwości rozwoju turystyki, jak również szanse i zagrożenia, które mają / mogą mieć wpływ na rynek turystyczny województwa mazowieckiego.

SWOT jest jednocześnie punktem wyjścia do planowania kierunków działań, a więc do opracowania koncepcji rozwoju turystyki w województwie mazowieckim.

Mocne i słabe strony województwa mazowieckiego w kontekście rozwoju turystykiAnaliza mocnych i słabych stron została przeprowadzona w podziale na obszary priorytetowe:

produkt turystyczny, zasoby ludzkie, marketing i promocja, przestrzeń turystyczna oraz wsparcie instytucjonalne. Wnioski w niej zawarte są wynikiem wielu spotkań, konsultacji, badań oraz przeprowadzonych analiz.

MOCNE STRONY SŁABE STRONY

PRODUKT TURYSTYCZNY

Duży potencjał przyrodniczy do budowy produktów turystycznych (unikalne walory krajobrazowe, zróżnicowanie, naturalne krajobrazy).

Hity turystyczne Regionu, znane w całej Polsce i poza jej granicami: Warszawa, Żelazowa Wola, Czarnolas, Treblinka, Kampinos, rzeka Wisła.

Doskonały potencjał do rozwoju agroturystyki. Duży potencjał do rozwoju produktów turystyki aktywnej

(wodnej, konnej, rowerowej, pieszej). Ciekawa sieć hydrograficzna (połączenie Wisły, Bugu,

Narwi). Duży potencjał do rozwoju produktów turystyki

weekendowej. Oryginalne i ciekawe zasoby kulturowe, szczególnie

historyczne oraz tradycje ludowe. Potencjał Warszawy do kreacji produktów

turystycznych, m.in. wielokulturowość. Duża ilość pomysłów na produkty turystyczne. Zwiększająca się świadomość znaczenia produktów

turystycznych oraz metod ich kreacji i wdrażania. Rosnąca liczba wdrażanych produktów turystycznych. Zwiększająca się świadomość atrakcyjności produktów

liniowych i sieciowych oraz kombinowanych, skutkująca próbami ich wdrożenia.

Istnienie unikalnych na skalą europejską i światową atrakcji i produktów turystycznych.

Duża ilość planowanych i wdrażanych produktów turystycznych, integrujących walory całego Regionu.

Mała ilość produktów turystycznych. Brak produktów turystycznych integrujących walory

turystyczne Warszawy i regionu mazowieckiego. Niewystarczająca infrastruktura turystyczna

i paraturystyczna. Niewystarczająca ilość obiektów infrastruktury

niezależnej od pogody. Brak spakietowanej oferty turystycznej (nieliczne

wyjątki). Brak ciekawych produktów dla mniej zamożnych

turystów. Mała ilość atrakcji i produktów turystycznych dla dzieci i

młodzieży. Niewystarczająca ilość odpowiedniej infrastruktury dla

rozwoju turystyki biznesowej (gł. konferencyjnej i incentive) na terenie województwa, szczególnie do organizacji dużych wydarzeń.

Małe wykorzystanie potencjału do rozwoju agroturystyki. Brak produktów turystycznych przeznaczonych dla

mieszkańców województwa mazowieckiego. Oferta produktowa nie dostosowana do potrzeb

odbiorców. Mała ilość produktów regionalnych. Brak oferty zimowej na terenie województwa. Mała ilość zintegrowanych produktów turystycznych

adresowanych do młodzieży np. „Szlakiem szkolnych schronisk młodzieżowych.

ZASOBY LUDZKIE




Duża podaż – największy w Polsce region pod względem liczby ludności (ponad 5 mln osób), duże zasoby siły roboczej o zróżnicowanych kwalifikacjach.

Młoda, dobrze wykształcona populacja. Kreatywni i energiczni ludzie. Wysoki profesjonalizm i duża wiedza kadr społecznych

np. PTTK. Istnienie grup społecznych zachowujących

i promujących tradycje ludowe (m.in. Kurpie). Pozytywne nastawienie mieszkańców województwa do

rozwoju turystyki.

Niewystarczające przygotowanie kadr dla turystyki, niski profesjonalizm kadr turystycznych.

Brak szkoleń związanych z obsługą ruchu turystycznego w sektorze usług okołoturystycznych.

Niewystarczająca ilość szkoleń dla właścicieli gospodarstw agroturystycznych oraz dla osób rozpoczynających działalność gospodarczą w turystyce.

Słaba jakość kadr w informacji turystycznej. Brak badań związanych z rynkiem pracy, potrzeb

szkoleniowych oraz efektów realizacji programów szkoleniowych.

Słaba znajomość języków obcych wśród kadr obsługujących ruch turystyczny (szczególnie poza Warszawą).

Brak kadr w jednostkach samorządu lokalnego szczebla powiatowego i gminnego o wykształceniu turystycznym.

Niski stopień identyfikacji mieszkańców z Regionem. Słaba znajomość dziedzictwa kulturowego Regionu

wśród jego mieszkańców. Małe związki mieszkańców Warszawy z mieszkańcami

Regionu. Brak skoordynowanych działań w zakresie wychowania

dla turystyki – edukacja dziecii młodzieży.

Ograniczenia w zakresie organizacji kursów przewodników i pilotów poza Warszawą.

Braki kadrowe – piloci i przewodnicy terenowi.

MARKETING I PROMOCJA

Regionalne i lokalne tematyczne materiały promocyjne i informacyjne.

Zwiększająca się aktywność promocyjna i marketingowa organizacji działających na szczeblu regionalnym i lokalnym.

Istnienie atrakcji/miejsc/postaci jednoznacznie kojarzonych z województwem (m.in. Warszawa i jej zabytki, Żelazowa Wola, Kampinos, Zalew Zegrzyński)

Brak zintegrowanego systemu informacji turystycznej (analogowej i cyfrowej).

Bardzo mała ilość jednostek świadczących usługi informacji turystycznej.

Mała ilość i nieatrakcyjna zawartość materiałów promocyjnych i informacyjnych.

Brak wykreowanego wizerunku województwa mazowieckiego.

Brak zintegrowanej promocji Regionu i jej koordynacji. Brak promocji wizerunkowej i produktowej

województwa. Brak oznakowania dróg i atrakcji w terenie. Brak kalendarza imprez opracowywanego

i udostępnianego z wyprzedzeniem. Kompletny brak informacji o odbywających się

imprezach. Mała ilość imprez plenerowych. Brak badań konsumenckich. Brak koordynacji promocji województwa. Mała ilość pamiątek, gadżetów wysokiej jakości.

PRZESTRZEŃ TURYSTYCZNA

Atrakcyjne położenie geograficzne województwa. Niezadowalający i stale pogarszający się stan dróg




Status województwa mazowieckiego w Polsce i w Europie (centralna dzielnica, siedziba stolicy Polski).

Lepsza niż przeciętna dostępność komunikacyjna województwa w kontekście krajowym i międzynarodowym: znaczenie lotniska, stosunkowo dobre skomunikowanie stolicy z innymi regionami Polski, duża ilość infrastruktury drogowej i kolejowej o międzynarodowym znaczeniu.

Potencjał tranzytowy województwa. Dobre zagospodarowanie obszarów cennych

przyrodniczo dla potrzeb ruchu turystycznego. Wysokie walory przyrodnicze w krajowym i europejskim

systemie ekologicznym (zwłaszcza doliny rzek Wisła, Bug, Narew, Pilica, Wkra, Liwiec, Omulew).

Występowanie obszarów o dobrej jakości powietrza (Zielone Płuca Polski).

Cenne walory przyrodnicze, zwłaszcza obszarów leśnych i w dolinach dużych rzek, sprzyjające rozwojowi turystyki i wypoczynku.

Bogata sieć szlaków turystycznych, szczególnie powstająca ostatnio sieć tras rowerowych.

Atrakcyjne tereny rekreacyjno-wypoczynkowe o wysokich walorach przyrodniczych (obszary chronione).

w województwie (stan nawierzchni). Niewystarczająca przepustowość głównych osi

transportowych. Niewystarczająca liczba przepraw przez rzeki (mosty,

promy). Słaba dostępność komunikacyjna atrakcji turystycznych

oraz subregionów. Niewystarczająca ilość parkingów (szczególnie

w dużych miastach). Niska estetyzacja krajobrazu. Niska lesistość województwa. Brak zagospodarowania Wisły dla celów turystycznych. Brak obwodnic miast, szczególnie Warszawy. Brak koordynacji działań w zakresie ładu

przestrzennego i estetyki przestrzeni turystycznej. Niewystarczająca pod względem ilościowym

i jakościowym baza noclegowa i gastronomiczna na terenie województwa.

Brak bazy noclegowej średniej klasy w Warszawie i jej najbliższych okolicach, w szczególności niewystarczająca ilość szkolnych schronisk młodzieżowych.

Mały stopień regionalizmu infrastruktury turystycznej. Niezagospodarowane rzeki i akweny wodne. Mały stopień przystosowania przestrzeni turystycznej do

potrzeb osób niepełnosprawnych. Mały stopień realizacji zadań samorządu lokalnego

w oparciu o zlecanie zadań publicznych organizacjom pozarządowym.

WSPARCIE INSTYTUCJONALNE

Dostrzeganie przez samorząd województwa znaczenia turystyki dla rozwoju województwa.

Zapisy dotyczące turystyki zawarte w dokumentach strategicznych szczebla lokalnego.

Istnienie Mazowieckiej Regionalnej Organizacji Turystycznej.

Duża aktywność i efektywność działań lokalnych organizacji turystycznych oraz innych podmiotów zajmujących się rozwojem turystyki na poziomie lokalnym.

Duża ilość ciekawych inicjatyw, związanych z funkcjonowaniem wielu organizacji pozarządowych.

Mała ilość lokalnych organizacji turystycznych. Słaby potencjał kadrowy, organizacyjny i finansowy

istniejących lokalnych organizacji turystycznych. Duże rozproszenie oraz brak integracji działań

pomiędzy różnymi interesariuszami rynku, brak współpracy.

Brak komunikacji między subregionami. Brak wsparcia dla dobrych prywatnych inicjatyw. Brak realizowanych projektów w formule PPP. Brak spójności wojwództwa, poszczególnych jego

subregionów, również brak związków i współpracy Warszawy z Regionem.

Brak efektywnej platformy współpracy pomiędzy władzami samorządowymi, organizacjami pozarządowymi i branżą.

Brak współpracy pomiędzy Warszawą a pozostałą częścią województwa.

Bardzo duże rozdrobnienie organizacji pozarządowych (co przekłada się na trudności w pozyskaniu dofinansowania na realizację projektów z uwagi na lokalny charakter).

Brak komórek organizacyjnych w starostwach




powiatowych, urzędach miast i gmin odpowiedzialnych za rozwój turystyki i promocję obszaru.

Małe zainteresowanie samorządów lokalnych turystyką, wynikające z braku doceniania znaczenia turystyki, skutkujące małym wsparciem organizacji pozarządowych oraz innych podmiotów działających na rzecz rozwoju turystyki.

Brak skoordynowanych działań w zakresie rozwoju turystyki kwalifikowanej adresowanych m.in. do młodzieży szkolnej.

Brak koordynacji w zakresie rozwoju turystyki szkolnej (Kuratorium i władze województwa).

Mała aktywność władz samorządowych w zakresie rozwoju turystyki oraz w zakresie pozyskiwania środków z UE m.in. z EFS na szkolenie kadr turystycznych (np. przewodnicy, piloci, IT).

Analiza szans i zagrożeńSzanse i zagrożenia to uwarunkowania wynikające z otoczenia zewnętrznego, związane

z sytuacją gospodarczą i polityczną nie tylko Polski, ale i całej Europy oraz świata. W związku z interdyscyplinarnym i wielosektorowym charakterem turystyki, niezwykle szeroki jest wachlarz czynników mających wpływ na rozwój tego sektora.

SZANSE ZAGROŻENIA

Trendy i tendencje w turystyce - rosnąca aktywność turystyczna, wzrost zainteresowania Europą Środkową i Wschodnią jako celem podróży, wzrost zainteresowania aktywnym wypoczynkiem i agroturystyką, wzmożony popyt na wyjazdy weekendowe, rozwój turystyki rodzinnej, wyjazdy indywidualne.

Możliwość wykorzystania środków unijnych na projekty turystyczne.

Globalizacja gospodarki światowej – transfer know-how, możliwość korzystania z międzynarodowych wzorców.

Wzrost znaczenia regionalizmu, odrębności kulturowych, twórczości ludowej (swoistego rodzaju powrót do korzeni).

Położenie w województwie stolicy państwa – Warszawy i jej znaczenie gospodarcze, kulturalne i społeczne.

Organizacja silnego zaplecza turystycznego (współpraca trzech sektorów).

Organizacja w Polsce Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej w 2012 roku.

Struktura organizacji podmiotów odpowiedzialnych za turystykę – brak wydziałów odpowiedzialnych tylko za turystykę w samorządach, marginalizacja znaczenia turystyki.

Konieczność prefinansowania projektów unijnych – brak środków w budżetach gmin, miast, powiatów.

Terroryzm oraz obniżenie poziomu bezpieczeństwa – strach przed lataniem samolotami.

Niski poziom dochodów przeciętnej polskiej rodziny – niski poziom wydatków na cele turystyczne.

Migracja młodych, zdolnych ludzi za granicę. Niekorzystne tendencje w turystyce przyjazdowej

i turystyce krajowej. Marginalizacja obszarów turystycznych województwa

poza Warszawą. Konkurencja ze strony innych obszarów turystycznych,

popularnych jako miejsca docelowe wypadów weekendowych mieszkańców województwa.



7.7. ZAKOŃCZENIE.ZAKOŃCZENIE.

Raport z Diagnozy Potencjału Turystycznego Województwa Mazowieckiego jest dokumentem analityczno-diagnostycznym, stanowiącym podstawę budowania Strategii rozwoju turystyki w województwie mazowieckim. Zawarta w nim analiza dotyczy najważniejszych dziedzin życia społeczno-gospodarczego województwa mazowieckiego mających/mogących mieć wpływ na rozwijanie turystyki, a także potencjału turystycznego Regionu. Im lepsze rozpoznanie obszaru, tym Strategia bardziej dostosowana do potrzeb Regionu i interesariuszy rynku turystycznego.

Diagnoza miała na celu przeanalizowanie uwarunkowań rozwoju turystyki w województwie oraz możliwości rozwoju tego sektora. Jednocześnie miała odpowiedzieć na pytanie, czy obecnie istnieje scenariusz rozwoju turystyki w województwie mazowieckim i w jakim stopniu jest realizowany. Jednoznacznie pokazała, iż takiego scenariusza nie ma. W chwili obecnej koncepcja rozwoju turystyki w województwie mazowieckim nie istnieje. Funkcjonują jedynie lokalne plany rozwoju, które nie są skoordynowane między sobą. Przekłada się to bezpośrednio na cele Strategii rozwoju, która musi wyznaczać kompleksowy program rozwoju, który z jednej strony będzie integrował inicjatywy już istniejące, a z drugiej zidentyfikuje nowe zadania, które spowodują zintegrowany rozwój województwa jako całości.

W związku z powyższym, kluczowe zadania, jakie stoją przed autorami dokumentu Strategii są następujące:

Określenie wizji województwa mazowieckiego, czyli stanu pożądanego. Określenie misji, według której działać będzie Wspólnota Województwa Mazowieckiego. Określenie celów i działań, których realizacja doprowadzi do realizacji wizji do roku 2013/2015. Określenie zasad i harmonogramu wdrożenia Strategii oraz jej monitoringu poprzez

opracowanie wskaźników.

Autorzy Strategii będą się ponadto musieli kierować podanymi poniżej zasadami:

Zasada koordynacji i integracji zaplanowanych działań. Zasada równoważenia rozwoju i przesuwania części ruchu turystycznego skumulowanego

w Warszawie na pozostałe części województwa. Zasada wykorzystywania niezagospodarowanych potencjałów. Zasada hierarchizacji działań i zaplanowania do realizacji w latach 2007-2013/2015 działań

priorytetowych. Zasada elastyczności związana ze stworzeniem takiej koncepcji rozwoju, którą będzie można

przystosować do zmienionych warunków w 2013/2015 roku.



8.8. SPIS TABEL, MAP I RYSUNKÓW.SPIS TABEL, MAP I RYSUNKÓW.

Tabela nr 1. Elementy procesu badawczego – sposoby realizacji diagnozy.............................................9

Tabela nr 2. Źródła danych wtórnych.......................................................................................................10

Tabela nr 3. Metody analizy potrzeb i oczekiwań związanych z turystyką...............................................12

Tabela nr 4. Przyjazdy do województwa mazowieckiego według celów w 2005 roku.............................27

Tabela nr 5. Przyjazdy do województwa mazowieckiego według sposobów realizacji podróży w 2005 roku.......................................................................................................................................................... 28

Tabela nr 6. Przyjazdy do województwa mazowieckiego według wykorzystywanej bazy noclegowej w 2005 roku............................................................................................................................................. 29

Tabela nr 7. Podstawowe dane liczbowe dotyczące województwa mazowieckiego................................33

Tabela nr 8. Podział administracyjny województwa mazowieckiego........................................................34

Tabela nr 9. Użytkowanie gruntów na terenie województwa mazowieckiego..........................................40

Tabela nr 10. Sieć rzeczna województwa mazowieckiego......................................................................46

Tabela nr 11. Jeziora województwa mazowieckiego...............................................................................48

Tabela nr 12. Grunty należące do Kampinoskiego Parku Narodowego...................................................51

Tabela nr 13. Parki krajobrazowe województwa mazowieckiego.............................................................52

Tabela nr 14. Zestawienie potencjału zabytków oraz muzeów województwa mazowieckiego................76

Tabela nr 15. Pejzaż architektoniczny województwa mazowieckiego - zestawienie przykładów.............77

Tabela nr 16. Najważniejsze grupy zabytków architektonicznych Regionu wraz z przykładowymi lokalizacjami............................................................................................................................................ 77

Tabela nr 17. Zestawienie muzeów województwa mazowieckiego według funkcji i profilu.....................85

Tabela nr 18. Ilość obiektów bazy noclegowej w poszczególnych powiatach i miastach na prawach powiatu województwa mazowieckiego z uwzględnieniem kategorii obiektów..........................................97

Tabela nr 19. Korzystający oraz udzielone noclegi w obiektach zbiorowego zakwaterowania..............107

Tabela nr 20. Stopień wykorzystania pokoi w obiektach hotelowych.....................................................108

Tabela nr 21. Wykorzystanie obiektów noclegowych zbiorowego zakwaterowania przez turystów zagranicznych........................................................................................................................................ 109

Tabela nr 22. Spis obiektów gastronomicznych w poszczególnych powiatach z uwzględnieniem ich kategorii................................................................................................................................................. 110

Tabela nr 23. Placówki gastronomiczne w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania........120

Tabela nr 24. Zestawienie szlaków turystycznych województwa mazowieckiego.................................122

Tabela nr 25. Jednostki świadczące usługi IT w województwie mazowieckim......................................141

Tabela nr 26. Ludność w Polsce i w województwie mazowieckim w latach 2001-2006, stan z 31 XII 2006r...................................................................................................................................................... 193

Tabela nr 27. Struktura ludności wg wieku w Polsce i w województwie mazowieckim, stan z 31 XII 2006 roku........................................................................................................................................................ 194



Tabela nr 28. Przyrost naturalny w Polsce i województwie mazowieckim w latach 2001-2006 na 1000 ludności.................................................................................................................................................. 195

Tabela 29. Saldo migracji wewnętrznych i zagranicznych na pobyt stały na 1000 ludności w latach 2001-2006 w województwie mazowieckim......................................................................................................195

Tabela 30. Wykształcenie ludności powyżej 13 lat w roku 2002 w województwie mazowieckim oraz w Polsce (w %)...................................................................................................................................... 195

Tabela nr 31. PKB w województwie mazowieckim ogółem oraz per capita w latach 2000-2004...........196

Tabela nr 32. Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca w podregionach województwa mazowieckiego w 2004 roku........................................................................................................................................... 196

Tabela nr 33. Struktura wartości dodanej w Polsce i województwie mazowieckim (PKB) w latach 2000 i 2004 (w %)........................................................................................................................................... 197

Tabela nr 34. Nakłady inwestycyjne w Polsce i w województwie mazowieckim w 2005 roku................198

Tabela nr 35. Struktura nakładów inwestycyjnych w Polsce i w województwie mazowieckim w 2005 roku………………………………………………………………………………………………………………..198

Tabela nr 36. Atrakcyjność inwestycyjna województwa mazowieckiego w 2006 roku...........................199

Tabela nr 37. Struktura pracujących w Polsce i województwie mazowieckim w 2005 roku (stan w dniu 31 XII) (w %)............................................................................................................................................... 199

Tabela nr 38. Stopy bezrobocia rejestrowanego w Polsce i w województwie mazowieckim w latach 2002-2006, stan na koniec okresu.........................................................................................................200

Tabela nr 39. Struktura bezrobocia według płci na koniec 2006 roku (w %)..........................................200

Tabela nr 40. Struktura bezrobocia według wieku bezrobotnych na koniec 2006 roku (w %)...............200

Tabela nr 41. Struktura bezrobocia wg wykształcenia bezrobotnych na koniec 2006 roku (w %).........200

Tabela nr 42. Struktura bezrobocia wg czasu pozostawania bez pracy na koniec 2006 roku (w %).....201

Tabela nr 43. Liczba firm o liczbie pracujących do 249 osób w przeliczeniu na 1 tysiąc mieszkańców na koniec 2006 roku....................................................................................................................................202

Tabela nr 44. Ilość i wartość podpisanych umów ogółem (bezwzględna oraz per capita) w części dofinansowania UE w ramach programów operacyjnych, inicjatyw wspólnotowych oraz Funduszu Spójności w Polsce i województwie mazowieckim wg stanu na koniec 2006 roku................................203

Tabela nr 45. Sieć wodociągowa i kanalizacyjna w Polsce i województwie mazowieckim w 2005 roku (stan w dniu 31 XII)................................................................................................................................ 204

Tabela nr 46. Ścieki przemysłowe i komunalne wymagające oczyszczenia oraz ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków w Polsce i województwie mazowieckim w 2006 roku (stan w dniu 31 XII).......205

Tabela nr 47. Sieć gazowa oraz odbiorcy i zużycie gazu z sieci w gospodarstwach domowych w Polsce i województwie mazowieckim w 2005 roku............................................................................................205

Tabela nr 48. Odbiorcy i zużycie energii elektrycznej w gospodarstwach domowych w Polsce i województwie mazowieckim w 2005 r....................................................................................................206

Tabela nr 49. Ogrzewnictwo na cele komunalno-bytowe w województwie mazowieckim w 2005 roku. 206

Tabela nr 50. Komunikacja miejska w Polsce i województwie mazowieckim w 2005 roku....................207

Tabela nr 51. Tabor komunikacji miejskiej oraz przewozy pasażerów w Polsce i województwie mazowieckim w 2005 roku.....................................................................................................................207

Tabela nr 52. Zasoby mieszkaniowe w Polsce i województwie mazowieckim w 2005 r........................208



Tabela nr 53. Przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto w 2006 roku wg województw...................208

Tabela nr 54. Przeciętne miesięczne wydatki na towary i usługi konsumpcyjne na 1 osobę w gospodarstwach domowych w Polsce i województwie mazowieckim w 2005 roku............................210

Tabela nr 55. Gospodarstwa domowe wyposażone w niektóre przedmioty trwałego użytkowania w Polsce i województwie mazowieckim w 2005 roku.............................................................................211

Wykres nr 1. Rozłożenie bazy noclegowej pod względem ilości obiektów w powiatach województwa mazowieckiego...................................................................................................................................... 105

Wykres nr 2. Rozłożenie bazy noclegowej pod względem ilości obiektów w danej kategorii.................106

Wykres nr 3. Ilość obiektów gastronomicznych w poszczególnych powiatach województwa mazowieckiego...................................................................................................................................... 118

Wykres nr 4. Procentowy udział poszczególnych kategorii obiektów gastronomicznych.......................119

Wykres nr 5. Struktura gospodarcza województwa mazowieckiego według liczby podmiotów gospodarki narodowej i pracujących (na koniec 2006 roku).....................................................................................201

Wykres nr 6. Struktura sektora MSP w województwie mazowieckim na koniec 2006 roku...................203

Mapa nr 1. Województwo mazowieckie na tle Polski...............................................................................32

Mapa nr 2. Wybrane zamki województwa mazowieckiego......................................................................79

Mapa nr 3. Wybrane pałace województwa mazowieckiego.....................................................................80

Mapa nr 4. Wybrane dworki województwa mazowieckiego.....................................................................81

Mapa nr 5. Wybrane obiekty sakralne województwa mazowieckiego......................................................82

Mapa nr 6. Wybrane fortyfikacje województwa mazowieckiego...............................................................83

Mapa nr 7. Wybrane parki zabytkowe województwa mazowieckiego......................................................83

Mapa nr 8. Wybrane skanseny województwa mazowieckiego................................................................87



9.9. ZAŁĄCZNIKI.ZAŁĄCZNIKI.



Załącznik nr 1. Opis najważniejszych rzek województwa mazowieckiego.

WisłaNajdłuższa, naturalna rzeka Polski i największa rzeka w zlewisku Morza Bałtyckiego, której

źródła znajdują się na wysokości 1106 m n.p.m., na zachodnim stoku Baraniej Góry w Beskidzie Śląskim, kierunek biegu Wisły jest południkowy. Długość rzeki w graniach województwa mazowieckiego wynosi 320 km. Wisła wpływa na obszar województwa mazowieckiego w okolicach Solca, natomiast wypływa w okolicach Głowni (powiat płocki) i przepływa dalej przez Zbiornik Włocławski. Jej najdłuższym prawostronnym dopływem jest Narew. Z lewostronnych dopływów Wisły największe dorzecza posiadają: Bzura, Radomka, Pilica. Poniżej Warszawy rzeka płynie szerokimi łukami.W okolicach Warszawy do Wisły wpływa z lewej strony Bzura, natomiast z prawej Narew z Bugiem.

W miejscu gdzie łączy się Bug i Narew znajduje się Jezioro Zegrzyńskie, które jest połączone kanałem żeglownym z Wisłą. Na odcinku warszawskim dolina Wisły jest asymetryczna. Naturalny charakter rzeki umożliwia wędrówkę organizmów żywych pomiędzy Skandynawią a Afryką. Największym skarbem Wisły jest ptactwo. Bytuje tu ok.2/3 ptaków Polski, spotyka się tu również rzadkie gatunki. Niekiedy można tu spotkać wydrę. Rzeka znajduje się pod pokrywą lodu już w listopadzie, zanik lodu obserwuje się na przełomie lutego i marca. Średni przepływ roczny (przy ujściu rzeki) wynosi 1054 m³/s, a maksymalna różnica stanów wody - 10 m. Przepływ średni roczny w okolicach Warszawy wynosi 560 m³/s . Rzeka jest uboga w wodę, jej częste wezbrania przyczyniają się do powodzi. Wisła prawie na całej długości jest zanieczyszczona ściekami komunalnymi lub przemysłowymi doprowadzanymi bezpośrednio do rzeki lub przez jej dopływy.

Wg badań przeprowadzonych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie (raport Monitoring rzek 2006) rzeka nie odpowiada normom pod względem czystości wód.

NarewPrawy dopływ Wisły, swój początek bierze na Białorusi, w Puszczy Białowieskiej. Rzeka nizinna

o leniwym biegu, tworząca rozległe powierzchnie bagien, błot oraz torfowisk. Największe dopływy Narwi na terenie województwa mazowieckiego to: Bug, Orzyc, Wkra i Omulew. Przy ujściu do Narewki zachowała naturalny charakter. Jest jedną z najmłodszych rzek w kraju. Stanowi przykład rzeki anastomozującej (rzeka warkoczowa), która płynie równocześnie wieloma korytami, o stałym przebiegu. Po Narwi organizowane są spływy kajakowe, stanowiące atrakcję turystyczną. Rzeka posiada wiele walorów przyrodniczych, a dzięki dopływom, starorzeczom stanowi wyjątkowyi urozmaicony krajobraz.

Wg badań przeprowadzonych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie (raport Monitoring rzek 2006) rzeka nie odpowiada normom pod względem czystości wód

BugRzeka swoje źródła bierze na Wyżynie Podolskiej, na Ukrainie. Uchodzi do Jeziora

Zegrzyńskiego. Jest rzeką nieuregulowaną i dziką, płynąca naturalnym korytem. Charakterystyczną cechą jest zmienna szerokość koryta i doliny. Na odcinku od ujścia Broku do ujścia Bugu płynie dawną doliną wód lodowcowych, tworzy meandry oraz starorzecza. Ze względu na wiry rzeczne i tzw. podwójne dno jest jedną z najbardziej niebezpiecznych rzek w Polsce.

Nad Bugiem rozwija się agroturystyka oraz inne formy wypoczynku. Rzeka jest rajem dla wędkarzy, znajduje się w niej wiele gatunków ryb.



Wg badań przeprowadzonych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie (raport Monitoring rzek 2006) rzeka nie odpowiada normom pod względem czystości wód.

PilicaStanowi najdłuższy lewobrzeżny dopływ Wisły. Uchodzi do Wisły niedaleko wsi Mniszew. Jest

szybką rzeką, z głębokimi starorzeczami. Rzeka ma naturalny charakter, jednak na jakość wody mają wpływ punktowe źródła zanieczyszczeń oraz zanieczyszczenia spływające z obszarów. Po rzece organizowane są również spływy kajakowe.

Wg badań przeprowadzonych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie (raport Monitoring rzek 2006) rzeka nie odpowiada normom pod względem czystości wód)

WkraRzeka jest prawobrzeżnym dopływem Narwi. Swój początek bierze w województwie warmińsko-

mazurskim, na wschód od jeziora Kownatki. Uchodzi do Narwi w pobliżu Pomiechówka. Dolina Wkry stanowi fragment naturalnego krajobrazu, brzegi są urwiste albo płaskie. Jest bardzo malowniczą rzeką płynącą wśród łąk i wzgórz. Po rzece organizowane są spływy kajakowe o niskim i wysokim stopniu trudności.

Wg badań przeprowadzonych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie (raport Monitoring rzek 2006) rzeka w jednym punkcie (Brudnice-gmina Żuromin) posiada wody zadawalającej jakości, natomiast na innych odcinkach nie odpowiada normom pod względem czystości wód.



Załącznik nr 2. Wykaz rezerwatów przyrody na terenie województwa mazowieckiego.

LP Nazwa Powierzchnia Region geograficzny, mezoregion

Rodzaj i charakterystyka

1 Bagno Jacka 19,45 ha Nizina Środkowomazowiecka, Kotlina Warszawska

Torfowiskowy, pod ochroną znajduje się torfowisko ze śladami eksploatacji torfu oraz lasy. Stwierdzono występowanie

około 40 gatunków ptaków.

2 Bagno Pogorzel 48,60 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Garwolińska

Torfowiskowy, pod ochroną znajduje się śródleśne bagno z niewielkimi

jeziorkami torfowymi. Miejsce ptactwa wodno-błotnego.

3 Baranie Góry 176,62 ha Nizina Północnomazowiecka, Wzniesie

nia Mławskie

Leśny, w którego drzewostanie dominuje dąb z sosną, grabe

i brzozą.

4 Bartnia 14,60 ha Nizina Północnomazowiecka, Międzyrzecze Łomżyńskie

Leśno-faunistyczny (ptaków), pod ochroną znajduje się bór sosnowy ze

starodrzewem.

5 Biele 27,90 ha Nizina Południowopodlaska, Podlaski Przełom Bugu

Florystyczny, położony w granicach Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego,

chroni podmokłe lasy liściaste. Przy południowej granicy rezerwatu przebiega

ścieżka przyrodnicza.

6 Biele Chojnowskie 14,77 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Warszawska

Florystyczny, położony w granicach Chojnowskiego Parku Krajobrazowego,

na obrzeżu doliny Jeziorki. Celem ochrony jest stanowisko wiciokrzewu

pomorskiego. Na obszarze rezerwatu znajduje się cmentarz z I wojny

światowej, ponadto istnieje ścieżka edukacyjna.

7 Bocianowskie Bagno

68,98 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Garwolińska

Torfowiskowy, położony w granicach Mazowieckiego Parku Krajobrazowego . Na terenie rezerwatu występują liczne

gatunki roślin, ptactwa wodnego, spotkać tu można łosia. Dla turystów została przygotowana przyrodnicza ścieżka rowerowa „Celestynowe Rezerwaty”.

8 Bojarski Grąd 7,02 ha Nizina PołudniowopodlaskaPodlaski Przełom Bugu

Florystyczny, położony w granicach Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego. Występuje tu około 140 gatunków roślin

naczyniowych.

9 Borowiec 57,30 ha Wzniesienia Południowomazowieckie,

Równina Radomska

Faunistyczny (gadów), obejmuje fragment doliny rzeki. Stwierdzono tu

występowanie żółwia błotnego.

10 Bruzdeńskie Jary 39,10 ha Pojezierze Chełmińsko-Dobrzyńskie, Pojezierze

Dobrzyńskie

Leśny, nad rzeką Skrwą. Pod ochroną znajduje się nadrzeczna skarpa z lasem

mieszanym.

11 Brwilno 65,68 ha Pojezierze Chełmińsko-Dobrzyńskie, Pojezierze

Dobrzyńskie

Leśny, położony na obszarze Brudzeńskiego Parku Krajobrazowego.

Pod ochroną jest las mieszany.

12 Brzeźniczka 122,48 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Kozienicka

Leśny, znajduje się w granicach Kozienickiego Parku Krajobrazowego,





obejmuje fragment rzeki Zagożdżonki wraz z jej dopływem oraz lasy. Na terenie rezerwatu wstępują bobry.

Ponadto znajdują się tu rzadkie gatunki roślin.

13 Bukowiec Jabłonnowski

37,74 ha Nizina Środkowomazowiecka, Kotlina Warszawska

Leśny, gdzie głównym zbiorowiskiem jest bór mieszany. Pojedyncze dęby oraz

buki osiągnęły wiek 150 lat.

14 Celestynowski Grąd


Leśny, położony jest w granicach Mazowieckiego Parku Krajobrazowego.

Pod ochroną są lasy grądowe oraz rzadkie gatunki roślin. Z myślą o

turystach przygotowano przyrodniczo-historyczną ścieżkę rowerową

przecinającą rezerwat.

15 Chojnów 11,51 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Warszawska

Leśny, położony w granicach Chojnowskiego Parku Krajobrazowego. Ochronie poddany został zespół grądu

subkontynentalnego.

16 Ciszek 40,28 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Kozienicka

Leśny, położony w granicach Kozienickiego Parku Krajobrazowego. Dominuje tu bór mieszany z udziałem

jodły. Ostoja saren i dzików.

17 Czaplowizna 213,23 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Wołomińska

Leśny, na terenie Lasów Łochowskich. Pod ochroną znajdują się lasy

mieszane, których drzewostan tworzą: sosną, dąb, brzoza, olcha. Schronienie tu znajdują sarny, dziki, daniele, łosie.

18 Czarci Dół 8,75 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Garwolińska

Torfowiskowy, znajduje się na terenie Lasów Celestynowskich. Ochronie

podlegają torfowiska wysokiei przejściowe.

19 Czarna 141,87 ha Nizina Północnomazowiecka, Równina Kurpiowska

Leśny, na terenie Puszczy Kurpiowskiej. Pod ochroną znajduje się sosnowo-

świerkowy bór o charakterze naturalnym.

20 Czerwony Krzyż 56,33 ha Nizina Południowopodlaska, Wysoczyzna Żelechowska

Leśny, na terenie Lasów Garwolińskich. Dominuje tu sosna i dąb. Niektóre sosny

osiągają ponad 100 lat.

21 Dąbrowa Łącka 305,87 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Kutnowska

Leśno-krajobrazowy, położony w otulinie Gostynińsko-Włocławskiego Parku

Karjobrazowego. Pod ochroną znalazły się lasy na wschodnim brzegu Jeziora Dużego i Małego. Dla turystów została przygotowana ścieżka przyrodnicza.

22 Dabrowa Polańska

28,55 ha Wzniesienia Południowomazowieckie,

Równina Radomska

Leśny, w drzewostanie dominuje dąbi sosna.

23 Dąbrowa Radziejowska


Wysoczyzna Rawska

Leśny, ochroną objęty jest 100 letni drzewostan dębowy.

24 Dąbrowy 550,15 ha Nizina Południowopodlaska, Krajobrazowo-leśny, chroni kompleks





Seroczyńskie Wysoczyzna Żelechowska lasów liściastych i mieszanych o jak najbardziej naturalnym charakterze.

25 Dębina 51,33 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Wołomińska

Leśny, ochroną objęty został fragment starodrzewu dębowego. Powalone

drzewa oraz gdzie niegdzie występujące głazy narzutowe czynią rezerwat jak

najbardziej naturalny.

26 Dębniak 20,90 ha Nizina Południowopodlaska, Wysoczyzna Siedlecka

Leśny, położony na terenie Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego.

27 Dolina Mławki 147,41 ha Nizina Północnomazowiecka, Równina Raciąska

Leśny, pod ochroną znajdują się otoczone łąką lasy łęgowe. W skład

drzewostanu wchodzi olcha z jesionem, wiąz, świerk, brzoza, wierzba krucha,

drzewiasta czeremcha.

28 Dolina Skrwy 63,17 ha Nizina Południowowielkopolska, Wysoczyzna Kłodawska

Leśny, o urozmaiconej rzeźbie terenu. Ochronie podlegają fragmenty dolin

Skrwy Lewej wraz z jej dopływem oraz lasy. Drzewostan to przede wszystki dąb

szypułkowy, sosna, grab oraz brzoza brodawkowata. Brzeg rzek porastają

zarośla oraz kompleksy łąkowe.

29 Dolina Wkry 23,78 ha Nizina Środkowomazowiecka, Wysoczyzna Ciechanowska

Krajobrazowy, którego sercem jest odcinek rzeki Wkry o płaskim lub

urwistym brzegu. Drzewostan otaczających lasów tworzą sosny.

Rezerwat zamieszkuje zimorodek oraz brodziec pospolity.

30 Drzewce 61,73 ha Nizina Południowowielkopolska, Wysoczyzna Kłodawska

Leśny, pod ochroną znalazła się część doliny Skrwy Lewej wraz z lasami.

Znajduje się tu małe jezioro zaporowe. W drzewostanie dominuje sosna (wiek

ponad 100 lat), z dębem, brzozą i osiką.

31 Dybanka 29,08 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Kutnowska

Przyrody nieożywionej (geologiczny), obejmujący część ozowego wzgórza

Dybanka, położonego pomiędzy dwoma jeziorami. Jeziora są wykorzystywane

jako teren turystyczno-rekreacyjny przez okolicznych mieszkańców.

32 Dziektarzewo 5,35 ha Nizina Północmazowiecka, Równina Raciąska

Leśny, nad rzeką Wkrą. Pod ochroną znajduje się las, którego drzewostan

liczy 100-140 lat i reprezentują go dęby, lipy, graby, olchy, brzozy, wiązy oraz

jesiony.





33 Dzierżenińśka Kępa

1,20 ha Nizina Północnomazowiecka, Dolina Dolnej Narwi

Faunistyczny (ptaków), obejmuje małą, częściowo zalesioną wyspę, otoczoną

szuwarami (miejsce żerowo-lęgowe ptactwa wodnego). Duży ruch

turystyczny na szlakach wodnych przyczynia się do dewastacji środowiska przyrodniczego, a przede wszystkim do

zmniejszenia liczebności ptactwa.

34 Florianów 406,04 ha Nizina Południowopodlaska, Wysoczyzna Kałuszyńska

Krajobrazowy, w którego skład wchodzi las otoczony łąkami w dolinie Witówki. Bogata forma polodowcowa: oz, pole sandrowe, wzgórze moreny czołowej,

wydmy.

35 Gołobórz 65,88 ha Nizina Południowopodlaska, Wysoczyzna Kielecka

Florystyczno-krajobrazowy, pod ochrona znalazły się wydmy porośnięte lasem.

Drzewostany tworzą brzoza, olcha, sosna, dąb szypułkowy. Ponadto

znajduje się tu wiele gatunków roślin.

36 Gołuska Kępa 9,90 ha Nizina Północnomazowiecka, Równina Raciąska

Leśny, położony w dolinie rzeki Wkry. Występujący tutaj las liściasty ma

charakter naturalny.

37 Grabicz 29,34 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Wołomińska

Faunistyczny (ptaków), zarastający tu zbiornik wodny stanowi ostoje ptaków (m.in. błotniak stawowy, łyska, kszyk, kokoszka wodna, cyranka oraz wiele

innych).

38 Grądy Osuchowskie


Wysoczyzna Rawska

Leśny, pod ochroną znajduje się las z drzewostanem sosny, dębu

szypułkowego i bezszypułkowego.

39 Guść 87,04 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Kozienicka

Leśny, położony w otulinie Kozienickiego Parku Krajobrazowego. Ochroną objęto

tu naturalny drzewostan.

40 Horowe Bagno 44,36 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Wołomińska

Torfowisko-florystyczny, lasy i mokradła ze zbiornikami wodnymi powstałymi na

skutek prowadzonej tu kiedyś eksploatacji torfu. Dla drzewostanu

charakterystyczna jest brzoza czarna. Rezerwat jest ostoją ptactwa błotnego.

41 Jabłonna 21,66 ha Nizina Środkowomazowiecka, Kotlina Warszawska

Leśny, o urozmaiconej rzeźbie i lasem mieszanym ze 150-letnim starodrzewem

sosnowo-dębowym.

42 Jadwisin 93,39 ha Nizina Północnomazowiecka, Wysoczyzna Ciechanowska

Leśny, w jego granicach jest teren dawnej rezydencji Radziwiłów gdzie

obecnie znajduje się park pałacowy oraz ośrodek wypoczynkowy. Występują tutaj

dęby i sosny liczące ponad 100 lat.

43 Jastrząbek 463, 20 ha Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka, Kotlina Płocka

Leśny, położony na obszarze Gostynińsko- Włocławskiego Parku

Krajobrazowego. Występują tutaj formy takie jak: moreny, ozy, wydmy, kemy

oraz jezioro Sędeńskie otoczone mokradłem. W rezerwacie stwierdzono





występowanie licznych gatunków roślin rzadkich oraz objętych ochroną.

44 Jedlina 70,40 ha Nizina Południowopodlaska, Wysoczyzna Kałuszyńska

Leśny, w którym najstarsze jodły osiągają wiek 160 lat.

45 Jedlina 85,21ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Kozienicka

Leśny położony na obszarze Kozienickiego Parku Krajobrazowego,

gdzie głównej ochronie podlega bór mieszany z 200–letnim drzewostanem

sosnowym.

46 Jegiel 18,54 ha Nizina Środkowomazowiecka, Dolina Dolnego Bugu

Leśny, położony w granicach Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego.

Bogactwo zespołów leśnych: borealna świerczyna, ols, bór bagienny, łęg

jesionowo-olszowy.

47 Jeziora Olszyny 5,06 ha Wzniesienia Południowomazowieckie,

Wysoczyzna Rawska

Leśny, w dolinie rzeki Jeziorki, gdzie drzewostan tworzy przede wszystkim

olcha (do 100 lat).

48 Jeziorko Czerniakowskie

46,83 ha Nizina Środkowomazowiecka, Dolina Wisły Środkowej.

Krajobrazowy, położony w granicach Warszawy. Jest to największy naturalny

zbiornik na terenie miasta-wydłużone starorzecze wiślane otoczone łąkami oraz zadrzewieniem (wierzby, wiązy, topole oraz krzewy). Na południowym skraju jeziorka znajduje się ośrodek

rekreacji i sportów wodnych.

49 Jeziorko Kiełpińskie


Wodny, ochronie podlega starorzecze wiślane oraz przyległe mokradła, olchy

i wierzby.

50 Kaliniak 54,38 ha Nizina Południowopodlaska, Podlaski Przełom Bugu

Leśny, położony w graniach Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego.

Pod ochroną znajduje się fragment naturalnych lasów liściastych. Obok

rezerwatu znajduje się ścieżka przyrodnicza.

51 Kalinowa Łąka im. Kazimierza

Łapczyńskiego


Florystyczny, znajduje się na terenie lasu bejowskiego. Ochroną objęta została podmokła polanka wraz z rzadkimi

gatunkami roślin.

52 Kantor Stary 95,43 ha Nizina Południowopodlaska, Wysoczyzna Siedlecka

Leśny, rozległy kompleks lasów liściastych. Drzewostan tworzy dąb oraz

inne drzewa liściaste. Ponadto wiele gatunków rzadkich i chronionych roślin.

53 Kawęczyn 68,89 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Wołomińska

Florystyczny, pod ochroną znajduje się fragment Lasu Rembertowskiego.

Najcenniejszym okazem jest dąbrowa świetlista.

54 Kępa Antonińska 475,00 ha Nizina Środkowomazowiecka, Kotlina Warszawska

Faunistyczny (ptaków), znajdują się tutaj dwie wyspy: Kępa Antonińska i Kępa Suchodolska. Miejsce występowania gatunków: sieweczki rzecznej, czajki,

świerszczaka oraz brodźca piskliwego.





55 Kępa Rakowska 120,00 ha Nizina Środkowomazowiecka, Kotlina Warszawska

Faunistyczny (ptaków), pod ochroną znajdują się wyspy leżące w nurcie

Wisły. Miejsce występowania gatunków: sieweczki rzecznej, sieweczki obrożnej mewy pospolitej oraz innych gatunków.

56 Kępa Wykowska 292,00 ha Nizina Środkowomazowiecka, Kotlina Warszawska

Faunistyczny (ptaków), w skład rezerwatu wchodzi kilka wysp. Miejsce

gniazdowania cyranki, krzyżówki, mewy pospolitej, łabędzia oraz sieweczki

rzecznej.

57 Kępy Kazuńskie 544,28 ha Nizina Środkowomazowiecka, Kotlina Warszawska

Faunistyczny (ptaków) obejmuje 7 km fragment doliny Wisły. Rezerwat jest

ostoją ptactwa lęgowego. Spotyka się tu ptactwo drapieżne.

58 Komory 17,75 ha Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka, Kotlina Płocka

Leśny, leży na terenie Gostynińsko-Włocławskiego Parku Krajobrazowego, nad Jeziorem Lucieńskim. Największy dąb w rezerwacie (28 m wysokości)

został uznany za pomnik przyrody. Przez rezerwat biegnie ścieżka przyrodnicza.

59 Kopiec Kościuszki 6,07 ha Nizina Południowopodlaska, Wysoczyzna Żelechowska

Florystyczny, na jego skraju znajduje się krzyż ustawiony w 1894 r. jako pamiątka

rozgrywającej się bitwy pod Maciejowicami, w której ranny został T. Kościuszko. Zbiorowiska leśne tworzy

grąd subkontynentalny oraz łęg jesionowo-olszowy.

60 Korzeń 36,32 ha Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka, Kotlina Płocka

Leśny, położony w otulinie Gostynińsko-Włocławskiego Parku Krajobrazowego.

Pod ochroną znalazł się 100-letni drzewostan, w którego skład wchodzi dąb szypułkowy, dąb bezszypułkowy,

grab oraz sosna.

61 Kózki 86,12 ha Nizina Południowopodlaska, Podlaski Przełom Bugu

Faunistyczny (ptaków), przez rezerwat biegnie ścieżka przyrodnicza. Pod

ochroną znajduje się zespół nadrzecznych piaszczysk oraz

starorzecza i wilgotne łąki w dolinie Bugu.

62 Kresy 182,63 ha Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka, Kotlina Płocka

Leśny, położony na obszarze Gostynińsko-Włocławskiego Parku

Krajobrazowego. Ochroną został objęty naturalny fragment lasu, którego

drzewostan tworzy sosna w wieku do 100 lat z domieszką brzozy.

63 Krępiec 278,96 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Kozienicka

Leśny, położony w granicach Kozienickiego Parku Krajobrazowego.

Pod ochroną znalazły się stare drzewostany min. 300-letnie dęby, 160-letnie sosny oraz 100-letnie klony. Przez rezerwat została poprowadzona ścieżka

przyrodniczo-krajobrazowa „Krępiec”.

64 Kulak 41,16 ha Nizina Południowopodlaska, Florystyczno-krajobrazowy. Ochrona





Wysoczyzna Żelechowska obejmuje kompleks lasów liściastych o charakterze naturalnym oraz mokradła.

65 Las Bielański 130,35 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Warszawska

Krajobrazowy, teren jest poprzecinany przez kilka wąwozów erozyjnych

niewielkich dopływów Wisły. Pojedyncze dęby osiągnęły 200-300 lat. Las jest

często odwiedzany przez mieszkańców Warszawy.

66 Las im . Króla Jana Sobieskiego

113,52 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Wołomińska

Leśny, położony w granicach Mazowieckiego Parku Krajobrazowego. Pod ochroną znalazły się lasy liściaste

i mieszane. Niektóre z dębów w rezerwacie osiągnęły wiek ponad 200 lat. Rezerwat stanowi ostoję zwierzyny

(m.in. lis, kuna, wiewiórka, padalec, zaskroniec) oraz ptactwa (myszołów zwyczajny, dzięcioł czarny, dzięcioł

średni, puszczyk i inne). Po wschodniej części rezerwatu biegnie ścieżka

przyrodnicza.

67 Las Kabacki im. Stefana

Starzyńskiego

902,68 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Warszawska

Krajobrazowy, z dominacją sosny w drzewostanie. Część drzewostanu ma

charakter starodrzewu (150-180 lat). Kilkanaście starych sosen, dębów

i buków figurują jako pomniki przyrody.

68 Las Natolińki 105,00 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Warszawska, Dolina

Środkowej Wisły

Leśny, ogrodzony i nieodstępny. Obejmuje park pałacowy-cenny zabytek

sztuki. Drzewostan jest dwupiętrowy. Górne piętro reprezentuje dąb, niższe grab z domieszką lasów liściastych.

Najstarsze drzewa w rezerwacie osiągają wiek 300-400 lat (przede

wszystkim dęby).

69 Las Pęcherski 14,41 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Warszawska

Leśny, położony w granicach Chojnowskiego Parku Krajobrazowego.

W skład drzewostanu wchodzi sosna i dąb szypułkowy. Sosny osiągają wiek

100 lat. Przez rezerwat prowadzi ścieżka przyrodnicza „Gonna sosna”.

70 Lekowo 5,31 ha Nizina Północnomazowiecka, Wzniesienia Mławskie

Leśny, pod ochroną znajduje się tu wąski pas starodrzewu dębowego na zboczach

morenowego wzgórza (172 m n.p.m.).

71 Leniwa 26,89 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Kozienicka

Krajobrazowo-leśny, położony w granicach Kozienickiego Parku Krajobrazowego. Przez rezerwat

przepływa rzeka Leniwa, która wraz z otaczającymi ją bagnistymi lasami

znajduje się pod ochroną.

72 Lubaty 59,94 ha Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka, Kotlina Płocka

Leśny, położony na obszarze Gostynińsko-Włocławskiego Parku Krajobrazowego. Znajduje się tu

zarastające jezioro Lubaty, które podlega ochronie wraz z roślinnością szuwarową. Rezerwat jest miejscem występowania





niektórych gatunków roślin oraz zwierzyny.

73 Lucień 33,50 ha Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka, Kotlina Płocka


Krajobrazowego nad Jeziorem Lucieńskiem. Pod ochroną znalazł się

las porastający nadjeziorną skarpę oraz szuwary i zarośla.

74 Łachy Brzeskie 776,31 ha Nizina Środkowomazowiecka, Dolina Środkowej Wisły

Faunistyczny (ptaków), obejmuje 6 km fragment Wisły oraz wyspy z siedliskami

wierzbowymi.

75 Ławice Kiełpińskie 803,00 ha Nizina Środkowomazowiecka, Kotlina Warszawska

Faunistyczny (ptaków) położony w otulinie Kampinoskiego Parku

Narodowego. W jego zasięgu jest 7 km odcinek zakola Wisły, gdzie rezyduje

ptactwo wodne oraz bobry, wydry i karczowniki ziemnowodne.

76 Ławice Troszyńskie


Faunistyczny (ptaków), który chroni wyspy i ławice porośnięte wierzbamii gatunkami aluwialnymi będącymi

miejscem lęgowym ptactwa wodnego.

77 Łąck 15,50 ha Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka, Kotlina Płocka


Krajobrazowego. Lekko pofałdowany teren porośnięty jest starodrzew

mieszany. Dla turystów odwiedzających rezerwat została przygotowana ścieżka

przyrodnicza.

78 Łęgacz na Jeziorką


Wysoczyzna Rawska

Leśny, nad rzeką Jeziorką, której dolina oraz las łęgowy znajdują się pod

ochroną.

79 Łęgi Czarnej Strugi


Leśny, obejmujący 100 letni drzewostan lasu łęgowego.

80 Łęgi Oborskie 48,31 ha Nizina Środkowomazowiecka, Dolina Środkowej Wisły

Leśny, znajdujący się w granicach Chojnowskiego Parku Krajobrazowego.

Ochronie podlegają siedliska leśne położone na podmokłym tarasie

zalewowym doliny Wisły.

81 Łosiowe Błota 30,67 ha Nizina Środkowomazowiecka, Kotlina warszawska

Torfowiskowy, położony w otulinie Kampinoskiego Parku Narodowego.

Ochronie podlegają łąki turzycowe na bagnistych zagłębieniach. Dla

odwiedzających rezerwat przygotowano ścieżkę przyrodniczą „Śladami łosia”.

82 Łoś 10,62 ha Nizina Środkowomazowiecka, Dolina Środkowej Wisły

Leśny, znajdujący się w granicach Chojnowskiego Parku Krajobrazowego. W drzewostanie dominuje 100 letni dąb.

83 Ługi Helenowskie 93,56 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Kozienicka

Torfowiskowy, usytuowany w granicach Kozienickiego Parku Krajobrazowego. Charakterystyczne dla rezerwatu są

torfowiska przejściowe z wieloma rzadkimi gatunkami roślin





torfowiskowych. Turyści mogą podziwiać walory krajobrazowe z wieży widokowej

oraz z przygotowanej ścieżki przyrodniczej „Miodne”.

84 Łyczyńskie Olszyny

25,38 ha Nizina Środkowomazowiecka, Dolina Środkowej Wisły

Leśny, znajdujący się w granicach Chojnowskiego Parku Krajobrazowego. W drzewostanie leśnym dominuje olcha,

która osiągnęła wiek 70-120 lat.

85 Majdan 50,79 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Kozienicka

Leśny, na którego obszarze gniazduje bocian czarny. Ochronie podlegają lasy

liściaste o charakterze naturalnym.

86 Mingos 13,43 ha Nizina Północnomazowiecka, Równina Kurpiowska

Leśny, położony w Puszczy Kurpiowskiej. Ochronie podlega starodrzew sosnowy, w którym

najstarsze sosny osiągają około 200 lat.

87 Miodne 20,38 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Kurpiowska

Leśny, usytuowany w graniach Kozienickiego Parku Krajobrazowego.

Znajduje się tu większe naturalne skupisko buka. Na skraju lasu znajduje

się pomnik przyrody - 250 letni dąb. Przez rezerwat prowadzi ścieżka

przyrodnicza „Miodne”.

88 Młochowski Grąd 27,73 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Łowicko-Błońska

Leśny, na którego obszarze znajduje się płaskowyż porośnięty przez

wielogatunkowy las.

89 Młochowski Łęg 12,03 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Łowicko-Błońska

Leśny, znajdujący się w Lesie Młochowskim. Pod ochroną znajduje się

dolina Utraty oraz stary olchowy las.

90 Moczydło 58,08 ha Nizina Południowopodlaska, Wysoczyzna Siedlecka

Faunistyczny (ptaków), leży w graniach Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego. Ochronie podlegają leśne bagno i lasy.

W rezerwacie, wzdłuż południowej granicy przebiega ścieżka przyrodnicza

„Jeziora Kałęczyńskie”.

91 Modła 9,36 ha Nizina Północnomazowiecka, Wzniesienia Mławskie

Leśny, obejmujący kompleks starodrzewu dębowego, osiągający wiek

około 160-200 lat.

92 Modrzewina 332, 15 ha Wzniesienia Południowomazowieckie,

Wysoczyzna Rawska

Leśny, ze starodrzewem lasu mieszanego. Występuje tu bogate stanowisko modrzewia polskiego.

93 Mokry Jegiel 116,13 ha Nizina Środkowomazowiecka, Dolina Dolnego Bugu

Leśny, znajduje się w granicach Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego,

z kompleksem bagnistych lasów nad kanałem Nowa Treblinka.

94 Morysin 53,46 ha Nizina Środkowomazowiecka, Dolina Środkowej Wisły

Krajobrazowy, położony w granicach Warszawy. Porośnięty jest przez las oraz

łąki.

95 Na Torfach 21,13 ha Nizina Środkowomazowiecka, Dolina Środkowej Wisły

Faunistyczny (ptaków), położony na terenie Mazowieckiego Parku

Krajobrazowego. Celem ochrony są siedliska ptaków wodnych. Na terenie





rezerwatu znajduje się sztuczne Jezioro Torfy (zbiornik powstały po eksploatacji torfu). Przy jeziorze wytyczono ścieżkę przyrodniczą „Łabędzim Szlakiem” oraz postawiono wieżę widokową. W pobliżu

znajduje się Muzeum „Torfy”.

96 Noskowo 75,79 ha Nizina Północnomazowiecka, Wysoczyzna Płońska

Leśny, ze starodrzewem który tworzą: olcha, lipa, jesion , grab oraz dąb.

Znajduje się tutaj jeden z najgrubszych jesionów na terenie kraju (166 cm

średnica pnia).

97 Obory 43,71 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Warszawska

Leśny, usytuowany w granicach Chojnowskiego Parku Krajobrazowego, Obejmuje zespoły leśne, w którym jest dominacja grądu subkontynentalnego.

Na terenie rezerwatu została wytyczona ścieżka przyrodnicza „Lasy

Konstancińskie” .

98 Okólny Ług 168,94 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Kozienicka

Torfowiskowy, położony w Puszczy Kozienickiej. Ochronie podlegają torfowiska przejściowe i wysokie. W rezerwacie występuje rzadko

spotykany żółw błotny.

99 Olsy Płoszyckie 140,86 ha Nizina Północnomazowiecka, Równina Kurpiowska

Leśny, położony na terenie puszczy Kurpiowskiej, w którego drzewostanie

przeważa olcha.

100 Olszynka Grochowska

56,95 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Wołomińska

Krajobrazowy, znajduje się południowo-wschodniej części Warszawy. Na

obszarze rezerwatu rozegrała się bitwa powstania listopadowego w 1831 roku co

upamiętnia mogiła żołnierzy poległych podczas walk oraz pomnik.

101 Olszyny 28,79 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Kozienicka

Leśny, na którego terenie ochroną został objęty las łęgowy.

102 Olszyny Rumockie

148,83 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Raciąska

Leśny, w którego zasięgu są lasy łęgowe nad rzeka Mławką. Pojawiają się tutaj rzadkie ptaki drapieżne (rybołów, orlik

krzykliwy, bielik).

103 Osetnica 51,47 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Kutnowska

Krajobrazowy, obejmujący ochroną dolinę rzeki Ostenicy oraz kompleks

wilgotnych łąk, szuwarów oraz łęgów.

104 Parów Sójek 3,84 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Łowicko-Błońska

Leśny, znajdujący się w północnej części Podkowy Leśnej. Przedmiotem ochrony

jest 150-letni starodrzew.

105 Pilawski Grąd 4,10 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Warszawska

Leśny, usytuowany w granicach Chojnowskiego Parku Krajobrazowego.

Rezerwat porasta częściowo grąd subkontynentalny, z dębami

osiągającymi wiek 170-180 lat.

106 Pionki 83,20 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Kozienicka

Leśny, znajduje się w granicach Kozienickiego Parku Krajobrazowego. 200-letnie dęby na terenie rezerwatu





uznano za pomniki przyrody. Dla odwiedzających wytyczono dwie ścieżki

przyrodnicze.

107 Piotrowe Pole 1,90 ha Wyżyna Kielecka, Przedgórze Iłżeckie

Leśny, położony na obszarach Puszczy Iłżeckiej. Ochrona obejmuje bór

sosnowy.

108 Podgórze 37,76 ha Nizina Północnomazowiecka, Równina Kurpiowska

Leśny, znajdujący się na terenie Puszczy Kurpiowskiej. Ochroną objęto bór sosnowo-świerkowy, którego wiek

szacuje się na 150 lat.

109 Podjabłońskie 38,48 ha Nizina Południowopodlaska, Wysoczyzna Siedlecka

Florystyczny, usytuowany w granicach Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego,

gdzie dominuje dąbrowa świetlista. Stwierdzono tu występowanie około 150 gatunków roślin. Przy granicy rezerwatu

wytyczono ścieżkę przyrodniczą „Uroczysko Ceranów”.

110 Podlesie 194,48 ha Wyżyna Kielecka, Garb Gielniowski

Leśny, położony w Lasach Koneckich, gdzie ochronie podlega las mieszany,

w którego drzewostanie dominuje jodła.

111 Pogorzelski Mszar 35,04 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Garwolińska

Torfowiskowy, znajdujący się w granicach Mazowieckiego Parku

Krajobrazowego. Znajdują się tutaj zalesione wydmy.

112 Pomiechówek 18,86 ha Nizina Północnomazowiecka, Wysoczyzna Ciechanowska

Leśny, znajdujący się w Lasach Pomiechowskich, które porasta 150 letni

starodrzew mieszany.

113 Ponty Dęby 50,40 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Kozienicka

Leśny, położony w granicach Kozienickiego Parku Krajobrazowego.

Drzewostany dębowe, będące przedmiotem ochrony osiągają do 200

lat.

114 Ponty im. Teodora Zielińskiego

35,61 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Kozienicka

Leśny, położony w graniach Kozienickiego Parku Krajobrazowego.

Rezerwat porasta bór mieszany.

115 Popławy 6,28 ha Nizina Północnomazowiecka, Międzyrzecze Łomżyńskie

Leśny, w którym dominuje sosna w wieku około 190 lat.

116 Przekop 20,80 ha Nizina Południowopodlaska, Podlaski Przełom Bugu

Leśny, znajdujący się w granicach Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego.

Przedmiotem ochrony są lasy łęgowe. Obok rezerwatu została wytyczona

ścieżka przyrodnicza.

117 Przełom Witówki 92,30 ha Nizina Południowopodlaska, Wysoczyzna Kałuszyńska

Leśny, ochroną objęta jest rzeka Witówka wraz z otaczającymi lasami.

118 Puszcza Mariańska

132,23 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Łowicko-Błońska

Leśny, usytuowany w granicach Bolimowskiego Parku Krajobrazowego. Oprócz wielu gatunków roślin występują tu rzadkie gatunki drobnych ssaków oraz

trzy gatunki gadów. Przez rezerwat przebiega ścieżka przyrodnicza.





119 Puszcza Słupecka 160,656 ha Nizina Środkowomazowiecka, Kotlina Warszawska

Leśny, na którego terenie znajduje się dolina rzeki Czarnej oraz różnorodne

siedliska leśne.

120 Puszcza u źródeł Radomki

73,48 ha Wyżyna Kielecka, Garb Gielniowski

Leśny, znajduje się na terenie Lasów Przysusko-Szydłowieckich wraz

z fragmentem doliny Radomki. Rezerwat porasta wielogatunkowy las mieszany

oraz śródleśne torfowiska.

121 Rawka 487,00 ha (24,60 ha w woj.

mazowieckim)

Wzniesienia Południowomazowieckie,

Wysoczyzna Rawska

Wodno-krajobrazowy, tylko nie wielka część rezerwatu znalazła się

w granicach województwa. Obszar obejmuje odcinek silnie meandrującej

Rawki, wilgotne łąki, mokradła, starorzecza.

122 Rezerwat Cisowy Majdów


Leśny, położony w Lasach Koneckich. Pod ochroną znajduje się las mieszany z

udziałem cisa.

123 Rezerwat Cisowy Skarżysko


Leśny, położony w Lasach Koneckich. Pod ochroną znajduje się las mieszany z

udziałem cisa.

124 Rezerwat im. Bolesława

Hryniewieckiego

24,72 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Łowicko-Błońska

Leśny, położony na obrzeżu Podkowy Leśnej. Obejmuje las ze starodrzewem

dębowym w wieku 175-200 lat.

125 Rogalec 33,19 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Garwolińska

Leśny, w którym znajduje się kompleks o zróżnicowanych warunkach

siedliskowych. W rezerwacie dominuje ols porzeczkowy.

126 Rogoźnica 77,89 ha Nizina Południowopodlaska, Obniżenie Węgrowskie

Leśny, na którego obszarze ochronie podlegają lasy bagniste w dolinie rzeki

Kostrzyń.

127 Rudka Sanatoryjna

128,62 ha Nizina Południowopodlaska, Wysoczyzna Kałuszyńska

Leśny, z morenowymi wzniesieniamii rzeką Trytwą. Dominuje tu grąd

subkontynentalny.

128 Rzepki 43,94 ha Nizina Środkowomazowiecka, Kotlina Warszawska

Leśny, przedmiotem ochrony jest kompleks starodrzewu sosnowego.

129 Sadkowice 0,90 ha Wzniesienia Południowomazowieckie,

Równina Radomska

Stepowy, chroni cześć skarpy doliny Wisły z roślinnością kserotermiczną.

130 Sikórz 215,87 ha Pojezierze Chełmińsko-Dobrzyńskie, Pojezierze

Dobrzyńskie

Krajobrazowy, położony na obszarze Brudzeńskiego Parku Krajobrazowego.

Pod ochroną znalazł się zalesiony odcinek dolinek Skrwy. Drzewostan jest zróżnicowany (dąb, sosna, klon, grab,

lipa, osika).

131 Skarpa Jeziorki 8,12 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Warszawska

Krajobrazowy, usytuowany w granicach Chojnowskiego Parku Krajobrazowego. Pod ochroną znajduje się dawny park

dworski oraz łąki i zadrzewienia w dolinie Jeziorki.

132 Skarpa 2,00 ha Nizina Południowopodlaska, Florystyczny, położony nad Bugiem,





Mołożewska Wysoczyzna Siedlecka w którym ochronie podlega fragment skarpy (25 wysokości), u podnóża której rozwinęły się murawy kserotermiczne.

133 Skarpa Oborska 15,65 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Warszawska

Krajobrazowy, położony w granicach Chojnowskiego Parku Krajobrazowego.

Pod ochroną znajduje się fragment skarpy doliny Wisły, porozcinanej jarami erozyjnymi (pomiędzy Konstancinem a

Słomczynem).

134 Skarpa Ursynowska

22,65 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Warszawska, Dolina

Środkowej Wisły

Krajobrazowy, położony w warszawskiej dzielnicy Ursynów,

z zalesioną skarpą Doliny Wisły.

135 Skulski Las 311,75 ha Wzniesienia Południowomazowieckie,

Wysoczyzna Rawska

Leśny, znajduje się na terenie wielogatunkowych Lasów Skulskich.W rezerwacie znajdują się podmokłe

zagłębienia oraz głazy narzutowe. Tutejsze dęby osiągają około 200 lat.

136 Skulskie Dęby 30,07 ha Wzniesienia Południowomazowieckie,

Wysoczyzna Rawska

Leśny, znajduje się na terenie Lasów Skulskich. Ochronie podlegają dęby

liczące 200 lat.

137 Sokół 110,65 ha Nizina Środkowomazowiecka, Dolina Dolnej Pilicy

Leśny, położony w dolinie Pilicy pośród lasów i podmokłych łąk.

W drzewostanie charakterystyczne są dęby osiągające 200-300 lat.

138 Starodrzew Dobieszyński

9,18 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Kozienicka

Leśny, znajduje się na Obszarze Puszczy Stromieckiej. Przedmiotem

ochrony jest naturalny dębowo-sosnowy starodrzew. W rezerwacie została wytyczona ścieżka przyrodnicza.

139 Stawinoga 146,51 ha Nizina Środkowomazowiecka, Dolina Dolnej Narwi

Faunistyczny (ptaków), jest położonyw dolinie Narwi, wśród stawów,

bagnistych lasów i mokradeł. Stanowi ostoję ptactwa wodnego i raj dla

ornitologów.

140 Stawy Broszkowskie

266,03 ha Nizina Południowopodlaska, Obniżenie Węgrowskie

Faunistyczny (ptaków), położony wśród stawów rybnych i mokradeł. Na terenie rezerwatu stwierdzono występowanie około 30 gatunków ptaków wodnych m.in. czajka, błotniak stawowy, bak,

podróżniczek i inne.

141 Stawy Gnojna im. Rodziny

Bieleckich


Wysoczyzna Rawska

Faunistyczny (ptaków), utworzonyz inicjatywy osób prywatnych. W swoim zasięgu obejmuje stawy i łąki w dolinie

rzeki Pisia Gągolina. Występuje tu wiele gatunków ptactwa wodno-błotnego.

142 Stawy Raszyńskie


Faunistyczny (ptaków) znajdujący sięw okolicach Raszyna. Pod ochroną

znajdują się stawy i wyspy będące ostoją ptactwa wodnego. Obszar jest miejscem

bitwy z 1809 roku.

143 Sterdyń 11,91 ha Nizina Południowopodlaska, Podlaski Przełom Bugu

Leśny, znajduje się w graniach Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego.





Charakterystyczny jest las liściasty z rzadkimi gatunkami roślin. W rezerwacie wytyczona została ścieżka przyrodnicza

„Uroczysko Sterdyń”.

144 Surowe 4,57 ha Nizina Północnomazowiecka, Równina Kurpiowska

Leśny, położony na obszarze Puszczy Kurpiowskiej ze starodrzewem lasu

mieszanego.

145 Szerokie Bagno 76,73 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Garwolińska

Torfowiskowy, położony w graniach mazowieckiego Parku Krajobrazowego.

Chroni torfowisko wysokie oraz bory bagienne.

146 Śliże 44,29 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Wołomińska

Torfowiskowy, leży w otulinie Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego wraz z jeziorem powstałym w dawnym wyrobisku torfu. Występuje tu rzadka

brzoza czarna.

147 Śnieżyczki 25,30 ha Nizina Południowopodlaska, Wysoczyzna Siedlecka

Florystyczny, obejmujący w swoim zasięgu las liściasty oraz stanowisko

śnieżyczki przebiśniegu.

148 Świder 238,00 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Garwolińska, Dolina

Środkowej Wisły

Krajobrazowy, obejmuje fragment 41 km rzeki Świder oraz 5 km odcinek Mieni.

Rzeki w granicach rezerwatu silnie meandrują. Występuje tutaj roślinność wodna oraz lasy jesionowo-olszowe.

149 Tabory 17,21 ha Nizina Północnomazowiecka, Równina Kurpiowska

Leśny, na terenie Puszczy Kurpiowskiej, ze starodrzewem liczącym 160-180 lat.

150 Tomczyce 57,99 ha Wzniesienia Południowomazowieckie,

Wysoczyzna Rawska

Krajobrazowo-leśny, z wąwozami erozyjnymi skarpy nad Pilicą.

151 Torfowisko Karaska

402,69 ha Nizina Północnomazowiecka, Równina Kurpiowska

Torfowiskowy, na obszarze Puszczy Kurpiowskiej. Obejmuje fragment

torfowiska Karaska, będącego siedliskiem rzadkich gatunków ptaków.

152 Torfowisko Serafin

184,92 ha Nizina Północnomazowiecka, Równina Kurpiowska

Torfowiskowy, położony w puszczy Kurpiowskiej. Drzewostan tworzy olcha i

brzoza. Na terenie rezerwatu poprowadzona została przez bagna

kładka, służąca jako ścieżka przyrodnicza oraz postawiona została

wieża obserwacyjna.

153 Torfy Orońskie 12,61 ha Nizina Środkowomazowiecka, Dolina Środkowej Wisły

Florystyczny, położony na obszarze Lasów Garwolińskich wraz z

torfowiskami oraz roślinnością bagienną.

154 Uroczysko Stephana


Leśny, położony w granicach Chojnowskiego Parku Krajobrazowego. Tutejszy starodrzew liczy około 120-200 lat. Na skraju rezerwatu biegnie ścieżka

przyrodnicza.

155 Wąwóz Szaniawskiego

11,50 ha Nizina Północnomazowiecka, Wysoczyzna Ciechanowska

Leśny, usytuowany nad brzegiem Zalewu Zegrzyńskiego, obejmuje

również dziki park dworski.





W drzewostanie dominuje dąb szypułkowy.

156 Wielgolas 6,73 ha Nizina Północnomazowiecka, Międzyrzecze Łomżyńskie

Leśny, w którym przedmiotem ochrony jest starodrzew sosnowy.

157 Wieliszewskie Łęgi


Florystyczny, położony nad Narwią, wśród lasów łęgowych oraz łąk. Miejsce

występowania bobrów.

158 Wikliny Wiślane 340,48 ha Nizina Środkowomazowiecka, Kotlina Warszawska

Faunistyczny (ptaków), należy do otuliny Kampinoskiego Parku Narodowego. W

jego zasięgu jest nadrzeczna skarpa oraz fragment doliny Wisły. Rezerwat

jest miejscem bytowania ptactwa wodnego.

159 Wilcze Błota 89,26 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Wołomińska

Krajobrazowy, położony na obszarze Lasów Łochowskich, gdzie znajduje się

teren wydmowy, podmokłe łąki i torfowiska.

160 Wolica 49,83 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Łowicko-Błońska

Leśny, usytuowany w dolnie Utraty, w którego drzewostanie dominuje olcha,

wiąz oraz dąb.

161 Wólczańska Góra 5,01 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Garwolińska

Przyrody nieożywionej (geologiczny), położony nad Świdrem. Miejsce

historyczne, na którym rozegrała się walka w 1939 roku Ochroną objęto wał

ozowy o długości 260 m, porośnięty przez las sosnowy.

162 Wydma Mołożewska

63,80 ha Nizina Południowopodlaska, Podlaski Przełom Bugu

Faunistyczny (ptaków), leży w zakolu Bugu na terenie łąk i pastwisk. Jest to

miejsce występowania rzadkich gatunków ptaków.

163 Wymięklizna 62,37 ha Nizina Środkowomazowiecka, Dolina Środkowej Wisły

Leśny, na terenie Lasów Garwolińskich z lasami mieszanymi i iglastymi.

164 Wyspy Białobrzeskie


Faunistyczny (ptaków), obejmuje wyspy w dolinie Wisły, będące miejscem gniazdowania ptactwa wodnego.

165 Wyspy Świderskie 572,28 ha Nizina Środkowomazowiecka, Dolina Środkowej Wisły

Faunistyczny (ptaków), w którego zasięgu jest 6 km odcinek Wisły oraz

kilka wysp. Na jednej z wysp znajduje się kolonia mewy śmieszki.

166 Wyspy Zakrzewskie


Faunistyczny (ptaków), obejmuje kilka wysp porośniętych zaroślami

wierzbowymi. Miejsce bytowanie wielu gatunków ptaków.

167 Wyspy Zawadowskie

530,28 ha Nizina Środkowomazowiecka, Dolina Środkowej Wisły

Faunistyczny (ptaków), w korycie Wisły znajduje się wiele zbiorowisk roślinnych m.in. zarośla wierzbowe. Założyły tutaj swoje kolonie mewy śmieszki i rybitwy

rzeczne oraz inne rzadkie ptactwo.

168 Zaborów 11,05 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Łowicko-Błońska

Leśny, w którym ochronie podlega drzewostan liściasty oraz mieszany.





Rezerwat porastają graby liczące ok. 120 lat.

169 Zabuże 34,07 ha Nizina Południowopodlaska, Wysoczyzna Siedlecka

Leśny, położony w Parku Krajobrazowym Podlaski Przełom Bugu,

w którym po ochroną jest starodrzew dębowy. W rezerwacie znajdują się głazy

narzutowe oraz wiele gatunków roślin objętych ochroną. Dla turystów

wytyczono ścieżkę przyrodniczą.

170 Zagożdżon 65,67 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Kozienicka

Leśny, usytuowany w granicach Kozienickiego Parku Krajobrazowegoz różnorodnymi siedliskami leśnymi. Rośnie tutaj pomnik przyrody – dąb

Zygmunt August w wieku około 350 lat. Jest to najstarszy dąb w Puszczy

Kozienickiej.

171 Zakole Zakroczymskie


Faunistyczny (ptaków), położonyw otulinie Kampinoskiego Parku

Narodowego. Stanowi ostoję ptactwa wodnego w dolinie Wisły.

172 Załamanek 78,97 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Kozienicka

Leśny, znajdujący się w granicach Kozienickiego Parku Krajobrazowego.

Na równinnym terenie występuje bogaty drzewostan, dominuje olcha, sosna oraz

jodła.

173 Zegrze 64,91 ha Nizina Północnomazowiecka, Wysoczyzna Ciechanowska

Leśny, stanowi pozostałość Puszczy Serockiej. Obejmuje starodrzew lasu

mieszanego osiągającego 120-200 lat.

174 Zwierzyniec 40,52 ha Nizina Północnomazowiecka, Wysoczyzna Ciechanowska

Leśny, na którego terenie ochroną objęto płaskowyż morenowy ze stanowiskiem

świerku.

175 Źródło Królewskie 29,67 ha Nizina Środkowomazowiecka, Równina Kozienicka

Leśny, znajdujący się w granicach Kozienickiego Parku Krajobrazowego.

Pod ochroną znalazła się rzeka Zagożdżonka oraz źródła. Największe ze źródeł to Źródło Królewskie, związane z

królem Władysławem Jagiełło. Na terenie rezerwatu wytyczono dwie

ścieżki przyrodnicze.

176 Żurawinowe Bagno


Torfowiskowy, położony w granicach Mazowieckiego Parku Krajobrazowego.

Przedmiotem ochrony są torfowiska oraz rzadkie gatunki roślin bagiennych. Dla

turystów została wytyczona ścieżka rowerowa biegnąca skrajem rezerwatu.



Załącznik nr 3. Charakterystyka obszarów objętych programem NATURA 2000.211

1. Bagno Całowanie

Powierzchnia : 3110.1 ha

Opis : Ostoja, będąca jednym z największych torfowisk niskich województwa mazowieckiego, ciągnie się południkowo na przestrzeni 15 km. Położona jest na najwyższej terasie nadzalewowej doliny Wisły, przy jej krawędzi i jest obficie zasilana wodami podziemnymi. Ponad połowę ostoi stanowią otwarte tereny łąkowe, częściowo zarastające w wyniku sukcesji leśnej. Lasy porastają ok. 36% ostoi, zaś pozostałą część stanowią głównie siedliska rolnicze. Większość łąk to tereny podlegające ekstensywnej gospodarce rolnej. Mimo melioracji, zachowało się tu naturalne zróżnicowanie siedliskowe i roślinne. Na części terenu znajdują się stare wyrobiska potorfowe, na których zachodzi obecnie spontaniczna restytucja zbiorowisk mszysto-turzycowych. Lasy porastają głównie północną część ostoi, a fragmentarycznie występują również w południowym jej krańcu. Wśród nich dominują olsy i bory bagienne. Zachodnim skrajem ostoi przepływa uregulowana rzeka Jagodzianka (Kanał Bielińskiego).W jej dolinie zachowała się duża różnorodność siedlisk, z łąkami zmiennowilgotnymi i szuwarami turzycowymi. Widoczne są również pozostałości starorzeczy. W centralnej części ostoi znajduje się łańcuch wydmowy ze zróżnicowaną szatą roślinną. Na skłonach wydm spotyka się m.in. ciepłolubne murawy. Łącznie ok. 60% obszaru pokrywają siedliska (11 rodzajów) znajdujące się w załącznikuI Dyrektywy Siedliskowej. Stwierdzono tu również 6 gatunków zwierząt wymienianych w załączniku II powyższej dyrektywy. Duża mozajka siedlisk sprawia, że jest to ostoja o dużym bogactwie przyrodniczym. Badania wykazały występowanie tu ok. 500 gatunków roślin, ponad 120 gatunków ptaków, a także rzadkich bezkręgowców, szczególnie motyli.

Formy ochrony przyrody: Na torfach [rezerwat przyrody] Mazowiecki Park Krajobrazowy [park krajobrazowy] Nadwiślański I [obszar chronionego krajobrazu]

Siedliska: wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi, suche wrzosowiska (Calluno-Genistion, Pohlio-Callunion, Calluno-Arctostaphylion), ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae), górskie i niżowe murawy bliźniczkowe (Nardion - płaty bogate florystycznie), zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion), niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris), torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea) , górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk, grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum), łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae,

Alnenion glutinoso-incanae, olsy żródliskowe).

Ważne dla Europy gatunki zwierząt (z Zał. II Dyr. Siedliskowej i z Zał. I Dyr. Ptasiej, w tym gatunki priorytetowe):batalion [ptak], bączek [ptak], bielik [ptak], błotniak łąkowy [ptak], błotniak stawowy [ptak], błotniak zbożowy [ptak], bocian biały [ptak], bocian czarny [ptak], bóbr europejski [ssak], czapla biała [ptak],

211 Na podstawie portalu informacyjno - edukacyjnego Natura 2000 a turystyka - www.natura2000.org.pl



czerwończyk fioletek [bezkręgowiec], czerwończyk nieparek [bezkręgowiec], derkacz [ptak], dzięcioł białogrzbiety [ptak], dzięcioł czarny [ptak], dzięcioł średni [ptak], dzięcioł zielonosiwy [ptak], gąsiorek [ptak], kropiatka [ptak], lerka [ptak], modraszek telejus [bezkręgowiec], muchówka mała [ptak], nocek duży [ssak], ortolan [ptak], podróżniczek [ptak], pokrzewka jarzębata (jarzębiatka) [ptak], rybitwa białoczelna [ptak], rybitwa zwyczajna (rzeczna) [ptak], rybołów [ptak], sowa błotna [ptak], świergotek polny [ptak], trzmielojad [ptak], zimorodek [ptak], żuraw [ptak].

2. Baranie Góry


Opis : Ostoja położona jest w północno - zachodniej części Niziny Mazowieckiej, na terenie historycznej Ziemi Zawkrzeńskiej. Baranie Góry charakteryzują się urozmaiconą rzeźbą terenu i wielogatunkowymi drzewostanami. Głównym zbiorowiskiem roślinnym, zajmującym ponad połowę terenu ostoi, jest świetlista dąbrowa. Jest to priorytetowy dla Europy rodzaj siedliska przyrodniczego. Wyróżniono tu cztery postaci świetlistej dąbrowy: postać zbliżoną do typowej, postać z pojedynczo występującym bukiem, postać z licznie występującym bukiem oraz postać ze świerkiem. Na części ostoi występuje grąd środkowoeuropejski, również zaliczany do cennych przyrodniczo siedlisk. Oprócz tego występują tu bory mieszane tworzące wielowarstwowe drzewostany z sosną i dębem bezszypułkowym. Flora ostoi obejmuje 286 gatunków roślin naczyniowych, w tym rzadkie i chronione w Polsce. Na terenie ostoi rośnie także kilka drzew pomnikowych. Spośród cennych z europejskiego punktu widzenia gatunków bezkręgowców występuje tu motyl - czerwończyk nieparek.

Formy ochrony przyrody: Baranie Góry [rezerwat przyrody] Zieluńsko-Rzęgnowski [obszar chronionego krajobrazu]

Siedliska: grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum),

Ważne dla Europy gatunki zwierząt (z Zał. II Dyr. Siedliskowej i z Zał. I Dyr. Ptasiej, w tym gatunki priorytetowe):czerwończyk nieparek [bezkręgowiec]

3. Dąbrowa Radziejowska

Powierzchnia: 51.7 ha

Opis : Ostoja obejmuje obszar rezerwatu, który ma na celu zachowanie dąbrowy świetlistej z chronionymi gatunkami roślin. Celem ochrony jest zachowanie fragmentów zbiorowiska świetlistej dąbrowy, oraz stanowisk lilii złotogłów i konwalii majowej. Luźny drzewostan stanowi dąb z domieszką brzozy i topoli osiki. Podszyt jest słabo wykształcony, co sprawia, że promienie słoneczne docierają i oświetlają dno lasu. W warstwie podszytu występują jarząb pospolity, gruszka dzika, głóg jednoszyjkowyi dwuszyjkowy, szakłak pospolity, berberys zwyczajny, tarnina pospolita. W warstwie runa leśnego rosną lilia złotogłów, konwalia majowa, pięciornik biały, miodunka wąskolistna, dzwonek brzoskwiniowyi biedrzeniec mniejszy. Uroczysko Radziejowice znajduje się na północnych krańcach Wysoczyzny Rawskiej. Warstwa runa zielonego jest bujna i wielogatunkowa, pokrywa całą powierzchnię. Tworzą ją gatunki z różnych grup. Charakterystyczną i wyróżniającą dla świetlistej dąbrowy grupę gatunków stanowią rośliny światło i ciepłolubne. Ponad 90% obszaru zajmuje świetlista dąbrowa z chronionymii zagrożonymi gatunkami roślin naczyniowych w runie. Jest to rodzaj siedliska z Załącznika I Dyrektywy



Siedliskowej. Zachowała się tutaj naturalna, typowa dla dąbrowy świetlistej struktura. W miarę luźny drzewostan dębowy, skąpo rozwinięta warstwa podszycia, bardzo bujne wielogatunkowe runo zielne oraz pełna lista gatunków charakterystycznych i wyróżniających się dla tego zbiorowiska. Stwierdzono tu występowanie 190 gatunków roślin naczyniowych.

Formy ochrony przyrody: Dąbrowa Radziejowska [rezerwat przyrody] Bolimowsko-Radziejowski [obszar chronionego krajobrazu]

4. Dąbrowy Seroczyńskie


Opis: Ostoja znajduje się na Nizinie Południowopodlaskiej, w południowej części Wysoczyzny Siedleckieji obejmuje prawie cały teren Lasów Seroczyńskich. Na terenie ostoi dominują lasy liściaste i mieszane. Występują tu cenne przyrodniczo z europejskiego punktu widzenia siedliska, takie jak dąbrowy świetliste oraz grądy środkowoeuropejskie. W dąbrowach drzewostan tworzy głównie dąb bezszypułkowy z domieszką grabu, sosny, dębu szypułkowego, brzozy i osiki. Siedlisko to charakteryzuje się bardzo bogatym składem gatunkowym runa, a na terenie ostoi występuje wiele gatunków chronionych w Polsce. Ostoja w całości leży w granicach rezerwatu przyrody Dąbrowy Seroczyńskie.

Formy ochrony przyrody: Dąbrowy Seroczyńskie [rezerwat przyrody]

Siedliska: grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum)

5. Dolina Wkry


Opis: Ostoja położona jest na Nizinie Środkowopolskiej, w Kotlinie Warszawskiej. Obejmuje około1 - kilometrowy odcinek rzeki Wkry wraz z przyległymi terenami leśnymi. Wkra ma tu bardzo naturalny, roztopowy charakter o wyjątkowych walorach krajobrazowych. Prawy brzeg rzeki jest tu wysokii urwisty, natomiast lewy brzeg - płaski i porośnięty łęgami. Na terenie ostoi występują dwa rodzaje siedlisk cennych z punktu europejskiego widzenia: lasy łęgowe oraz grąd środkowoeuropejski. Obejmują one w sumie około 60% powierzchni ostoi. Łęg porasta okresowo zalewane tereny wzdłuż lewego brzegu Wkry. Występują tu fragmenty 65-85 letnich drzewostanów olszowo-jesionowychz domieszką wiązu szypułkowego i świerka. W grądzie drzewostany zdominowane są głównie przez sztuczne odnowienia sosny z domieszką dębu. Na stromych stokach występuje grąd zboczowy. Wysepki i plaże porośnięte są zaroślami wierzbowymi. Ostoję zamieszkują dwa gatunki zwierząt cenne w skali europejskiej: bóbr i wydra.

Formy ochrony przyrody: Dolina Wkry [rezerwat przyrody] Warszawski [obszar chronionego krajobrazu]

Siedliska: grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum),



łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy żródliskowe)

Ważne dla Europy gatunki zwierząt (z Zał. II Dyr. Siedliskowej i z Zał. I Dyr. Ptasiej, w tym gatunki priorytetowe):bóbr europejski [ssak], wydra [ssak]

6. Dolina Zwoleńki


Opis: Obszar obejmuje dolinę rzeki Zwoleńki, o wąskim (od 0,5 do 1,0 km) wypełnionym torfem dnie. Na stokach doliny, gdzieniegdzie widoczna jest terasa nadzalewowa, osiągająca względną wysokość 2-3 m. W ostoi występują również zwydmienia i przewiewne piaski. Obszar stanowi mozaikę siedlisk wodnych, podmokłych i suchych. Rzeka płynie spokojnie, tworząc zakola i starorzecza. Miejscami, na dnie doliny, spotyka się również zbiorniki wodne powstałe w wyniku wydobycia torfu. Łąki, znajdujące się w ostoi, w dużej części podlegają ekstensywnemu wykorzystaniu rolniczemu. W obszarze spotyka się również nieduże lasy sosnowe porastające zbocza doliny i olchowe, występujące w obniżeniach terenu. Dolina Zwoleńki leży w obszarze porozcinanych i silnie zerodowanych wysoczyzn morenowych z okresu zlodowacenia środkowopolskiego. Wąskie dno doliny wypełnione jest torfem. Na zboczach widoczne są fragmenty terasy nadzalewowej. W wielu miejscach doliny występują zwydmione, przewiewne piaski, które zacierają niekiedy jej kształt. Teren stanowi bogatą mozaikę wzajemnie przenikających biotopów. Jako cenne siedliskowo występują tu głównie niżowe i górskie łąki używane ekstensywnie, starorzecza i inne naturalne, eutroficzne zbiorniki wodne. Siedliska wodne reprezentowane są przez wolno płynącą rzekę i zakola oraz torfianki o różnej powierzchni lustra wody. Na obszarze Doliny dominują podmokłe łąki. Miejscami występują na nich kępy zarośli wierzbowychi łozowych oraz niewielkie, olchowe laski. Łagodnie wznoszące się piaszczyste zbocza doliny porastają suche sośniny, są tu pola uprawne i nieużytki z roślinnością kserotermiczną. Prawie połowę obszaru stanowią tereny cenne ze względu na kryterium siedliskowe. Jedna z najbogatszych i najcenniejszych ostoi flory i fauny charakterystycznej dla terenów podmokłych. Stwierdzono tu występowanie 7 gatunków siedliskowych, w tym: bóbr, żółw błotny oraz 79 gatunków ptaków lęgowych, cennychz europejskiego punktu widzenia, są to m.in.: błotniak stawowy, derkacz, rybitwa czarna, zimorodek. Dodatkowo ważne przyrodniczo na tym obszarze są zwierzęta prawnie chronione w Polsce m.in. łasica, kuna domowa, nornik, wiewiórka, ryjówka aksamitna, zając, chomik europejski, a z gadów ropuchai traszka.

Formy ochrony przyrody: Borowiec [rezerwat przyrody] Dolina Rzeki Zwoleńki [obszar chronionego krajobrazu] Lasy Puszczy Kozienickiej

Siedliska: starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion, ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae), murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea i ciepłolubne murawy z Asplenion septentrionalis-

Festucion pallentis) - priorytetowe są tylko murawy z istotnymi stanowiskami storczyków, niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris), łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae,

Alnenion glutinoso-incanae, olsy żródliskowe)



Ważne dla Europy gatunki zwierząt (z Zał. II Dyr. Siedliskowej i z Zał. I Dyr. Ptasiej, w tym gatunki priorytetowe):błotniak stawowy [ptak], bóbr europejski [ssak], derkacz [ptak], rybitwa czarna [ptak], trzepla zielona [bezkręgowiec], zalotka większa [bezkręgowiec], zimorodek [ptak]

7. Kantor Stary


Opis: Obszar pokrywa się przestrzennie z istniejącym rezerwatem leśnym (o tej samej nazwie). Leży na skraju większego zwartego kompleksu leśnego (1500 ha). Na terenie obszaru dobrze zachowane lasy grądowe i łęgowe oraz liczne drzewa pomnikowe

Formy ochrony przyrody: Kantor Stary [rezerwat przyrody] Siedlecko-Węgrowski [obszar chronionego krajobrazu]

Siedliska: grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum)

8. Krogulec


Opis: Obszar ostoi stanowią dwa, niewielkiej wielkości zbiorniki wodne nazwane Krogulec i Glinianka. Obszar położony jest w pobliżu wsi Dąbrówka (w odległości około dwóch kilometrów od niej). Pierwszy z nich jest zbiornikiem naturalnym, drugi natomiast pozostałością wyrobiska, z którego niegdyś wydobywano glinę, na potrzeby położonej w jego pobliżu cegielni (której ruiny zachowały się do dzisiejszego dnia). Jest on obecnie silnie porośnięty przez roślinność szuwarową i bardzo płytki. Jezioro Krogulec jest jeziorem śródleśnym o kwaśnym odczynie i brunatnym zabarwieniu i niską produktywnością biologiczną (tzw. jezioro dystroficzne). Zbiornik porośnięty jest przez roślinność wodną (zarówno o liściach pływających po powierzchni wody jak i zanurzonymi), jego obrzeża zasiedla brzezina bagienna, a otoczony jest przez las sosnowy. Zbiorniki te są bardzo cenne pod względem przyrodniczym, są bowiem jedynym w województwie mazowieckim, znanym, stanowiskiem Strzebli błotnej (gatunek ryby, zapisany w Polskiej Czerwonej Księdze zwierząt jako gatunek silnie zagrożony wyginięciem). Szczególne znaczenie dla zachowania tego gatunku ma większe jezioro (będące obecnie jednym z największych stanowisk Strzebli błotnej w Polsce).

Siedliska: naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne

9. Łęgi Czarnej Strugi


Opis: Ostoja usytuowana jest w Kotlinie Warszawskiej, na zachodnim skraju lasów Drewnickich. Ochroną objęto tu, zajmujące znaczącą część ostoi lasy łęgowe, które są priorytetowym siedliskiem przyrodniczym w ochronie bioróżnorodności Europy. Około 80 - letnie drzewostany składają się głównie z olchy czarnej oraz wiązu szypułkowego i jesionu. W dolnej warstwie drzew rośnie lipa drobnolistna,



wiąz szypułkowy, jawor, grab, jesion oraz olsza i dąb. Na terenie ostoi bytują trzy gatunki zwierząt ważne dla europejskiej przyrody: bóbr europejski, kumak nizinny i traszka grzebieniasta.

Formy ochrony przyrody: Łęgi Czarnej Strugi [rezerwat przyrody]

Siedliska: łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae,


10. Olszyny Rumockie


Opis: Obszar Olszyny Rumockie leży na terenie zalewowym i nadzalewowym w środkowym biegu Mławki, która rozdziela go na dwie części. Uroczysko Olszyny Rumockiej stanowią łęgi jesionowo-olszowe. Ponad 90% powierzchni tego obszaru porasta las. W górnej warstwie drzew dominuje olsza czarna,a udział gatunków domieszkowych (brzozy i jesiona) jest niewielki. Dolna warstwa drzew występuje sporadycznie i tworzy ją jesion oraz olsza. Podszyt w omawianych łęgach jest ubogi i charakteryzuje się niewielką liczbą gatunków krzewów; panującym gatunkami są: trzmielina europejska, porzeczka czerwona, czeremcha pospolita, bez czarny i kruszyna. Warstwę zielną tworzą gatunki nitrofilne (pokrzywa zwyczajna, jasnota purpurowa, przytulia czepna i gwiazdnica gajowa). Na terenie obszaru znajdują się również małe fragmenty grądów niskich oraz wilgotnych borów mieszanych. Obszar ważny dla zachowania lasów łęgowych. Ponad 20% powierzchni obszaru zajmują typowo wykształcone łęgi - objęte załącznikiem I Dyrektywy Siedliskowej. W Mławce stwierdzono występowanie bobrów. Ogółem, występują tu 2 siedliska z załącznika I Dyrektywy Siedliskowej (grąd środkowoeuropejski i lasy łęgowe) i zarośla wierzbowe i 2 gatunki z załącznika II.

Formy ochrony przyrody: Olszyny Rumockie [rezerwat przyrody]

Siedliska: grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum), łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae,


Ważne dla Europy gatunki zwierząt (z Zał. II Dyr. Siedliskowej i z Zał. I Dyr. Ptasiej, w tym gatunki priorytetowe):bóbr europejski [ssak], szlaczkoń szafraniec [bezkręgowiec]

11. Ostoja Nadbużańska


Formy ochrony przyrody: Dębniak [rezerwat przyrody], Kaliniak [rezerwat przyrody], Kózki [rezerwat przyrody], Łęg Dębowy koło Janowa Podlaskiego [rezerwat przyrody], Przekop [rezerwat przyrody], Skarpa Mołożewska [rezerwat przyrody],



Szwajcaria Podlaska [rezerwat przyrody], Wydma Mołożewska [rezerwat przyrody], Zabuże [rezerwat przyrody], Nadbużański Park Krajobrazowy [park krajobrazowy], Park Krajobrazowy Podlaski Przełom Bugu [park krajobrazowy], Nadbużański [obszar chronionego krajobrazu]

Siedliska: wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi, brzegi lub osuszane dna zbiorników wodnych ze zbiorowiskami z Littorelletea, starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion, zalewane muliste brzegi rzek, suche wrzosowiska (Calluno-Genistion, Pohlio-Callunion, Calluno-Arctostaphylion), ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae), murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea i ciepłolubne murawy z Asplenion septentrionalis-

Festucion pallentis) - priorytetowe są tylko murawy z istotnymi stanowiskami storczyków, zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) , ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium), łąki selemicowe (Cnidion dubii), niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris), grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum), łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae,


Ważne dla Europy gatunki zwierząt (z Zał. II Dyr. Siedliskowej i z Zał. I Dyr. Ptasiej, w tym gatunki priorytetowe):Batalion [ptak], bączek [ptak], bąk [ptak], bielik [ptak], błotniak łąkowy [ptak], błotniak stawowy [ptak], bocian biały [ptak], bocian czarny [ptak], bóbr europejski [ssak], czerwończyk nieparek [bezkręgowiec], derkacz [ptak], dubelt [ptak], dzięcioł czarny [ptak], dzięcioł średni [ptak], gadożer [ptak], gąsiorek [ptak], jarząbek [ptak], kania czarna [ptak], kania ruda [ptak], kraska [ptak], kropiatka [ptak], lelek [ptak], lerka [ptak], łabędź czarnodzioby (mały) [ptak], łabędź krzykliwy [ptak], mewa mała [ptak], muchówka białoszyja [ptak], muchówka mała [ptak], orlik krzykliwy [ptak], ortolan [ptak], podgorzałka [ptak], podróżniczek [ptak], pokrzewka jarzębata (jarzębiatka) [ptak], puchacz [ptak], rybitwa białoczelna [ptak], rybitwa czarna [ptak], rybitwa zwyczajna (rzeczna) [ptak], rybołów [ptak], trzmielojad [ptak], wilk [ssak], wydra [ssak], zielonka [ptak], zimorodek [ptak], żuraw [ptak]

Ważne dla Europy gatunki roślin (z Zał. II Dyr. Siedliskowej), w tym gatunki priorytetowe:leniec bezpodkwiatowy, starodub łąkowy

12. Sikórz


Opis: Ostoja obejmuje 12 km odcinek, silnie meandrującej i głęboko wciętej doliny rzeki Skrwy. Charakteryzuje się urozmaiconą rzeźbą terenu, w której dominują pagórki porozdzielane rynnowatymi obniżeniami. Brzegi rzeki porastają zarośla wierzbowe i lasy łęgowe, a nieco wyżej występują siedliska grądów środkowoeuropejskich mających naturalny charakter. Niewielka część ostoi (14%) to tereny użytkowane rolniczo, pozostałą stanowią lasy. Obszar jest szczególnie ważny dla zachowania dobrze wykształconych i zachowanych siedlisk łęgowych, będących siedliskiem priorytetowym wymienianym w załączniku I Dyrektywy Siedliskowej. Łącznie stwierdzono tu 2 siedliska z tego załącznika oraz6 gatunków zwierząt z załącznika II do tej dyrektywy. Ponadto wykazano tu występowanie 363



gatunków roślin naczyniowych i 34 gatunków mchów. W lasach ostoi spotyka się liczne stare i pomnikowe okazy drzew, które wraz z urozmaiconą rzeźbą terenu stanowią o wysokich walorach krajobrazowych obszaru.

Formy ochrony przyrody: Sikórz [rezerwat przyrody], Brudzeński Park Krajobrazowy [park krajobrazowy]

Siedliska: grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum), łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae,


Ważne dla Europy gatunki zwierząt (z Zał. II Dyr. Siedliskowej i z Zał. I Dyr. Ptasiej, w tym gatunki priorytetowe):bóbr europejski [ssak], czerwończyk nieparek [bezkręgowiec], trzepla zielona [bezkręgowiec], wydra [ssak]

13. Wydmy Lucynowsko-Mostowieckie


Opis: Teren o bardzo zróżnicowanej rzeźbie, o powierzchni 435,2 ha, leżący na wysokości od 89 do 111 m npm obejmuje kompleks wydm porośniętych murawami psammofilnymi, wrzosowiskami oraz różnymi zbiorowiskami borowymi. Pożar w 1993 roku zniszczył znaczną część lasów, jednocześnie spowodował bardzo silną ekspansję mącznicy lekarskiej, której płaty osiągają powierzchnię 100-200 m 2. Stanowisko to można zaliczyć do największych znanych stanowisk tego gatunku w Polsce. Na omawianym terenie obok wrzosowisk mącznicowych występują także murawy szczotlichowe, wrzosowiska oraz zróżnicowane troficznie zbiorowiska borowe. Flora liczy 348 gatunków roślin naczyniowych. Na uwagę zasługuje bogate stanowisko kukułki plamistej. Dwa występujące tu siedliska, zajmujące łącznie ponad 70% obszaru, znajdują się w załączniku I Dyrektywy Siedliskowej. Siedliska piaszczyste zajmują 13% obszaru, wrzosowiska - 25%, siedliska łąkowe i zaroślowe zajmują 4%, a siedliska borów - 43%. Obszar jest wykorzystywany rolniczo na 15% powierzchni.

Siedliska: wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi, suche wrzosowiska (Calluno-Genistion, Pohlio-Callunion, Calluno-Arctostaphylion)

14. Doliny Omulwi i Płodownicy


Opis: Obszar obejmuje teren leżący w południowej części sandru mazurskiego, na Równinie Kurpiowskiej, stanowiący doliny rzek: Omulew i Płodownica. Chroni największe w regionie torfowiska niskie, tylko w niewielkim stopniu zmienione przez zabiegi melioracyjne. Dzięki temu znajdują się one na naturalnych, ciagle funkcjonjących terenach zalewowych. W końcowym biegu Omulwi zachowały się stare lasy łęgowe. Odnotowano tu stała obecność przynajmniej 12 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 6 innych gatunków ptaków migrujących nie wymienianych w dyrektywie oraz 8



gatunków ptaków wpisanych do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt. Jest to m.in. ważna ostoja cietrzewia, kraski i derkacza. Do lęgów przystępuje tu przynajmniej 2% krajowej populacji pustułki i 1% populacji cietrzewia, kszyka, rycyka, kulika wielkiego, błotniaka łąkowego, gadożera, rybołowa i kraski. Odnotowano tu również wysokie zagęszczenie: bociana czarnego, derkacza, żurawia, orlika krzykliwego i dziwonii. Jesienią odbywają się tu zloty żurawi, osiągające do 1320 osobników.

Formy ochrony przyrody: I OCK województwa warmińsko-mazurskiego [obszar chronionego krajobrazu],

Ważne dla Europy gatunki zwierząt (z Zał. II Dyr. Siedliskowej i z Zał. I Dyr. Ptasiej, w tym gatunki priorytetowe):Bąk [ptak], bielik [ptak], błotniak łąkowy [ptak], bocian biały [ptak], bocian czarny [ptak], cietrzew (podgatunek kontynentalny) [ptak], derkacz [ptak], gadożer [ptak], kraska [ptak], orlik krzykliwy [ptak], rybołów [ptak], żuraw [ptak]

15. Puszcza Biała


Opis: Puszcza Biała o powierzchni 64 tys. ha jest położona w rejonie ostrołęcko-siedleckim, w województwie mazowieckim. Jest to jeden z największych kompleksów leśnych w regionie mazowieckim, usytuowany w widłach Narwi i Bugu, w kierunku wschodnim sięga do miasta Małkinia Górna. Przez puszcze przepływają dopływy Narwi i Bugu: Brok, Struga, Truchełka, Turka, Wymarkacz. Teren w większości pokryty jest lasami iglastymi - sośninami oraz w niewielkim stopniu występują tu drzewostany dębowo-grabowe, jesionowo-olszowe i olszowe. W dolinach rzecznych znajdują się również siedliska łąkowe i zaroślowe oraz dwa kompleksy stawów rybnych. Duże walory przyrodnicze ostoi przejawiają się w bogactwie lasów o nisko przekształconej szacie roślinnej, charakteryzujących się bogatą florą i fauną, a także dobrze zachowanym, naturalnym charakterze swobodnie meandrujących rzek Bugu i Narwi. Na terenie ostoi występuje co najmniej 29 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej oraz 13 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi. Obszar ten zasiedla w okresie lęgowym bocian czarny, kraska i lelek. Ze względu na istniejące jeszcze nieścisłości i niejasności informacji przyrodniczych, teren ostoi wymaga ponownego zbadania i waloryzacji.

Formy ochrony przyrody: Bartnia [rezerwat przyrody], Popławy [rezerwat przyrody], Wielgolas [rezerwat przyrody], Nadbużański Park Krajobrazowy [park krajobrazowy]

Ważne dla Europy gatunki zwierząt (z Zał. II Dyr. siedliskawej i z Zał. I Dyr. Ptasiej, w tym gatunki priorytetowe):Batalion [ptak], bączek [ptak], bąk [ptak], błotniak łąkowy [ptak], błotniak stawowy [ptak], bocian biały [ptak], bocian czarny [ptak], derkacz [ptak], dubelt [ptak], dzięcioł czarny [ptak], dzięcioł średni [ptak], gąsiorek [ptak], jarząbek [ptak], kania czarna [ptak], kraska [ptak], kropiatka [ptak], lelek [ptak], lerka [ptak], orlik krzykliwy [ptak], podróżniczek [ptak], pokrzewka jarzębata (jarzębiatka) [ptak], puchacz [ptak], rybitwa białoczelna [ptak], rybitwa czarna [ptak], rybitwa zwyczajna (rzeczna) [ptak], trzmielojad [ptak], wilk [ssak], zielonka [ptak], zimorodek [ptak], żuraw [ptak],

Ważne dla Europy gatunki roślin (z Zał. II Dyr. Siedliskowej), w tym gatunki priorytetowe:leniec bezpodkwiatowy, sasanka otwarta



16. Dolina Liwca

Powierzchnia : 23646 ha

Opis : Dolina Liwca jest obszarem o powierzchni 23,6 tys. ha położonym w województwie mazowieckim, w rejonie ostrołęcko-siedleckim. Teren ten rozciąga się nad rzeką Liwiec, będącą dopływem Bugu. Rzeka Liwiec posiada urozmaicone brzegi - od wysokich skarp po płaskie mielizny, otwierające widok na rozległe, malowniczo położone łąki i pastwiska. Częściowo jest ona uregulowana, choć występują również odcinki o charakterze naturalnym, lokalnie w dolinie napotyka się na wtórne zabagnienia. Obszar doliny pokryty jest głównie przez łąki i pastwiska, nielicznie występują łęgi olchowe i olchowo-jesionowe oraz niewielkie skupiska lasów iglastych. Na terenie tym znajdują się także trzy kompleksy stawów rybnych. Dolina Liwca jest cenną ostoją ptaków wodno-błotnych, w której występuje, co najmniej 20 gatunków ptaków z załącznika I Dyrektywy Ptasiej oraz 5 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi, są to m.in.: cyraneczka, cyranka, kulik wielki, rybitwa białowąsa, brodziec piskliwy, perkoz rdzawoszyi, rycyk czy ortolan. Jednakże dużym zagrożeniem tego regionu były przeprowadzane melioracje na początku lat 90tych osuszające tereny lęgowe wielu gatunków ptaków.

Formy ochrony przyrody: Nadbużański [park krajobrazowy], Siedlecko-Węgrowski [obszar chronionego krajobrazu]

Ważne dla Europy gatunki zwierząt (z Zał. II Dyr. Siedliskowej i z Zał. I Dyr. Ptasiej, w tym gatunki priorytetowe):Bąk [ptak], błotniak stawowy [ptak], bocian biały [ptak], bocian czarny [ptak], derkacz [ptak], dzięcioł czarny [ptak], dzięcioł średni [ptak], kropiatka [ptak], lerka [ptak], orlik krzykliwy [ptak], ortolan [ptak], podróżniczek [ptak], pokrzewka jarzębata (jarzębiatka) [ptak], rybitwa Białowąsa [ptak], rybitwa czarna [ptak], rybitwa zwyczajna (rzeczna) [ptak], świergotek polny [ptak], zielonka [ptak], zimorodek [ptak], żuraw [ptak]

Ważne dla Europy gatunki roślin (z Zał. II Dyr. Siedliskowej), w tym gatunki priorytetowe:starodub łąkowy, rzepik szczeciniasty, rzepik szczeciniasty

17. Dolina Dolnego Bugu


Opis: Dolina Dolnego Bugu to obszar o powierzchni ponad 60 tys. ha, który znajduje się na terenie województwa mazowieckiego, w większości w regionie ostrołęcko-siedleckim, rozciągając się wzdłuż 260 km odcinka rzeki Bug od ujścia Krzny aż do Jeziora Zegrzyńskiego. Mimo iż większość terenu stanowią siedliska rolnicze w formie suchych pastwisk, to dolina bogata jest w miejsca o wysokiej wartości przyrodniczej. Stanowią je tereny bagienne w okolicach ujść dopływów Bugu czy fragmentów jego dawnego koryta, które reprezentowane są przez dużą ilość, cennych krajobrazowo, poprzez ich zróżnicowanie i porośnięcie przez roślinność wodną, starorzeczy. W korycie Bugu nie odcisnęła się działalność człowieka, przez co możemy obserwować naturalne, piaszczyste wyspy, niekiedyw malowniczy sposób obrośnięte wierzbowymi lub topolowymi łęgami rzecznymi. Brzegi porastają bujne zarośla wierzbowe, występują też lasy iglaste i liściaste, m.in. między miejscowościami Drażnieńi Platerów. Na terenach Doliny Dolnego Bugu zobaczymy skrajnie rzadko występującą na terenie Polski śliczną sasankę otwartą czy rosnącego na łąkach staroduba, który jest również gatunkiem chronionym przez dyrektywę. Bogactwo świata ptaków potwierdza występowanie aż 39 gatunków (np. perkozek,



czernica, łyska, puszczyk, czy pliszka żółta) chronionych ptasią dyrektywą. W okresie lęgowym pasjonaci ornitologii dostrzegą wielu przedstawicieli Polskiej Czerwonej Księgi, m.in. gadożera, który upodobał sobie Dolinę Dolnego Bugu, jako jedno z nielicznych miejsc na terenie Polski. Rozglądając się w poszukiwaniu ptactwa z pewnością dostrzeżemy również chronione dyrektywą ssaki: bobra europejskiego i wydrę. Warto rozejrzeć się także za płazami i gadami, których chronionymi w ramach sieci Natura przedstawicielami w Dolinie Dolnego Bugu jest kumak nizinny i żółw błotny. W zbiornikach wodnych pływa 7 gatunków, chronionych dyrektywą, ryb.

Formy ochrony przyrody: Góra Uszeście [rezerwat przyrody], Jegiel [rezerwat przyrody], Łęg Dębowy koło Janowa Podlaskiego [rezerwat przyrody], Przekop [rezerwat przyrody], Skarpa Mołożewska [rezerwat przyrody], Szwajcaria Podlaska [rezerwat przyrody], Wydma Mołożewska [rezerwat przyrody], Zabuże [rezerwat przyrody], Nadbużański Park Krajobrazowy [park krajobrazowy], Park Krajobrazowy Podlaski Przełom Bugu [park krajobrazowy], Dolina Bugu [obszar chronionego krajobrazu], Dolina Bugu i Nurca [obszar chronionego krajobrazu], Doliny Bugu i Nurca [obszar chronionego krajobrazu], Nadbużański [obszar chronionego krajobrazu],

Ważne dla Europy gatunki zwierząt (z Zał. II Dyr. Siedliskowej i z Zał. I Dyr. Ptasiej, w tym gatunki priorytetowe):Batalion [ptak], bączek [ptak], bąk [ptak], bielik [ptak], błotniak łąkowy [ptak], błotniak stawowy [ptak], bocian biały [ptak], bocian czarny [ptak], bóbr europejski [ssak], derkacz [ptak], dzięcioł czarny [ptak], dzięcioł średni [ptak], gadożer [ptak], gąsiorek [ptak], kania czarna [ptak], kania ruda [ptak], kropiatka [ptak], łabędź czarnodzioby (mały) [ptak], łabędź krzykliwy [ptak], mewa mała [ptak], muchówka białoszyja [ptak], muchówka mała [ptak], orlik krzykliwy [ptak], ortolan [ptak], podgorzałka [ptak], podróżniczek [ptak], pokrzewka jarzębata (jarzębiatka) [ptak], puchacz [ptak], rybitwa białoczelna [ptak], rybitwa czarna [ptak], rybitwa zwyczajna (rzeczna) [ptak], rybołów [ptak], trzmielojad [ptak], wydra [ssak], zielonka [ptak], zimorodek [ptak], żuraw [ptak]

Ważne dla Europy gatunki roślin (z Zał. II Dyr. Siedliskowej), w tym gatunki priorytetowe:leniec bezpodkwiatowy , sasanka otwarta , starodub łąkowy,

18. Dolina Pilicy

Powierzchnia : 30833 ha

Opis : Obszar obejmuje 80 km długości odcinek Pilicy, od Inowłodza a ujściem rzeki do Wisły. Koryto rzeki ma szerokość do 150 m, a dolina nie przekracza 5 km szerokości. Pilica silnie meandruje, tworząc liczne starorzecza, wyspy, ławice i łachy piaskowe. Północny skraj ostoi wyznacza skarpa,o względnej wysokości ok. 20 m., miejscami porośnięta murawami kserotermicznymi. Część południowa ostoi jest płaska, w wielu miejscach porośnięta głównie lasami iglastymi. Znaczną część doliny zajmują łąki i pastwiska. Niegdyś były to tereny zalewowe, lecz od czasu utworzenia Zbiornika Sulejowskiego, który zmniejszył przepływ wody w rzece o jedna czwartą, wylewy zdarzają się sporadycznie. W wielu miejscach spotyka się zarastające wierzbą i olszą lub zabagniające się obniżenia terenu. Zarastanie zaroślami wierzbowymi obserwuje się również na części zmeliorowanych łąk, których obecnie się nie



użytkuje. Największe torfowisko, zwane Błotami Brudzewskimi, znajduje się w połudnowo-zachodniej części ostoi. W rejonie miejscowość Promna, znajduje się natomiast kompleks torfianek, a teren pomiędzy Gapinem a Grzmiącą porasta największy w ostoi kompleks leśny, w którym m.in. spotyka się siedliska łęgowe i olsy. Obszar jest uznawany za ostoje ptasią o randze krajowej. Stwierdzono tu występowanie 32 gatunków ptaków wymienianych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej. Jest to również miejsce występowania 11 gatunków ptaków wpisanych do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt. Ostoja ma duże znaczenie dla ptaków środowisk podmokłych. Odnotowano tu lęgi aż 56 gatunków ptaków związanych z takimi terenami. Na terenie ostoi do lęgów przystępuje ok. 7-10% krajowej populacji sieweczki obrożnej, 5-10% populacji piskliwca, 5% krwawodzioba, 2-4,5% dudka, ok. 2% rycyka i przynajmniej 1% krajowej populacji: bataliona, bączka, bąka, błotniaka stawowego, cyranki, czernicy, gąsiorka, lelka, nurogęsia, podróżniczka, rybitwy białoczelnej, rybitwy czarnej, sieweczki rzecznej, trzmielojada i zimorodka. W znacznych zagęszczeniach występują też bociany białe i czarne, krzyżówki, załuszniki, błotniaki łąkowe derkacze, jarzębatkia kropiatki, lerki i świergotki polne. Ponadto w granicach obszaru odnotowano występowanie 2 gatunków ssaków i 6 gatunków ryb znajdujących się w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej. Stwierdzono też 575 gatunków roślin naczyniowych, z których 18 podlega ochronie prawnej. Na terenie ostoi występuje 9 siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej.

Formy ochrony przyrody: Majdan [rezerwat przyrody], Sokół [rezerwat przyrody], Tomczyce [rezerwat przyrody], Żądłowice [rezerwat przyrody], Spalski Park Krajobrazowy [park krajobrazowy], Doliny rzeki Pilicy i Drzewiczki [obszar chronionego krajobrazu], Piliczańsko-Radomszczański [obszar chronionego krajobrazu],

Siedliska: starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion, suche wrzosowiska (Calluno-Genistion, Pohlio-Callunion, Calluno-Arctostaphylion), ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae), zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) , niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris), torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea) , łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae,


Ważne dla Europy gatunki zwierząt (z Zał. II Dyr. Siedliskawej i z Zał. I Dyr. Ptasiej, w tym gatunki priorytetowe):Batalion [ptak], bączek [ptak], bąk [ptak], bielik [ptak], błotniak łąkowy [ptak], błotniak stawowy [ptak], bocian biały [ptak], bocian czarny [ptak], bóbr europejski [ssak], cietrzew (podgatunek kontynentalny) [ptak], derkacz [ptak], dzięcioł czarny [ptak], dzięcioł średni [ptak], dzięcioł zielonosiwy [ptak], gąsiorek [ptak], kropiatka [ptak], lelek [ptak], lerka [ptak], muchówka mała [ptak], orlik krzykliwy [ptak], ortolan [ptak], podróżniczek [ptak], pokrzewka jarzębata (jarzębiatka) [ptak], puchacz [ptak], rybitwa białoczelna [ptak], rybitwa białowąsa [ptak], rybitwa czarna [ptak], rybitwa zwyczajna (rzeczna) [ptak], świergotek polny [ptak], trzmielojad [ptak], wydra [ssak], zielonka [ptak], zimorodek [ptak], żuraw [ptak]



19. Dolina Środkowej Wisły


Opis : Ostoja znajduje się na Wiśle - ostatniej w większości nieuregulowanej wielkiej rzece w Europie. Ostoja obejmuje odcinek rzeki pomiędzy Dęblinem a Płockiem. Wisła zachowała tu wyjątkowo naturalny charakter rzeki roztokowej. Na odcinku tym Wisła tworzy liczne wyspy, starorzecza i boczne kanały. Występują tu zarówno wyspy w formie piaszczystych łach, po dobrze uformowane wyspy porośnięte roślinnością zielną. Wielkie piaszczyste łachy są siedliskiem wielu gatunków mew, rybitw i sieweczek. Największe z wysp są pokryte zaroślami wierzbowymi i topolowymi. Brzegi rzeki wraz z terasą zalewową porastają zarośla wikliny oraz łąki i pastwiska. Na niektórych odcinakach pozostały tu również fragmenty dawnych lasów łęgowych złożonych z topól i wierzb. Głównym celem powołania ostoi jest występująca tu cenna z europejskiego punktu widzenia awifauna. W Dolinie Środkowej Wisły gniazduje około 50 gatunków ptaków wodno-błotnych. Występują tu co najmniej 23 gatunki ptaków ważne w skali europejskiej. Spośród nich lęgi odbywają tu m.in. mewa czarnogłowa i mewa mała oraz cztery gatunki rybitw m.in. rybitwa białoczelna i rzeczna. Występuje tu również 9 gatunków wpisanych do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt m.in. ostrygojad, podgorzałka i podróżniczek. W okresie zimy występują tu duże koncentracje gągoła i bielczka. Obszar ma bardzo duże znaczenie jako szlak wędrówkowy dla ptaków migrujących. Spośród roślin cennych w skali Europy rośnie tu lipiennik Loesela.

Formy ochrony przyrody: Grodno [rezerwat przyrody], Kępa Antonińska [rezerwat przyrody], Kępa Rakowska [rezerwat przyrody], Kępa Wykowska [rezerwat przyrody], Kępy Kazuńskie [rezerwat przyrody], Łachy Brzeskie [rezerwat przyrody], Ławice Kiełpińskie [rezerwat przyrody], Ławice Troszyńskie [rezerwat przyrody], Ruska Kępa [rezerwat przyrody], Wikliny Wiślane [rezerwat przyrody], Wyspy Białobrzeskie [rezerwat przyrody], Wyspy Zakrzewskie [rezerwat przyrody], Wyspy Zawadowskie [rezerwat przyrody], Zakole Zakroczymskie [rezerwat przyrody], Doliny rzeki Pilicy i Drzewiczki [obszar chronionego krajobrazu], Gostynińsko-Gąbiński [obszar chronionego krajobrazu], Nadwiślański I [obszar chronionego krajobrazu], Nadwiślański II [obszar chronionego krajobrazu], Nadwiślański III [obszar chronionego krajobrazu], Warszawski [obszar chronionego krajobrazu],

Ważne dla Europy gatunki zwierząt (z Zał. II Dyr. Siedliskowej i z Zał. I Dyr. Ptasiej, w tym gatunki priorytetowe):Bączek [ptak], bielik [ptak], błotniak stawowy [ptak], bocian czarny [ptak], derkacz [ptak], dzięcioł czarny [ptak], dzięcioł średni [ptak], gąsiorek [ptak], kulon [ptak], mewa czarnogłowa [ptak], mewa mała [ptak], muchówka mała [ptak], podgorzałka [ptak], podróżniczek [ptak], pokrzewka jarzębata (jarzębiatka)



[ptak], rybitwa białoczelna [ptak], rybitwa czarna [ptak], rybitwa zwyczajna (rzeczna) [ptak], świergotek polny [ptak], zimorodek [ptak]Ważne dla Europy gatunki roślin (z Zał. II Dyr. Siedliskowej), w tym gatunki priorytetowe:lipiennik Loesela

20. Małopolski Przełom Wisły


Opis: Obszar obejmuje fragment doliny Wisły pomiędzy Józefowem a Kazimierzem o powierzchni 6418,8 ha. Leży na wysokości od 119 do 134 m npm i charakteryzuje się wysokimi brzegami. Wśród malowniczych meandrów znajdują się liczne wyspy: nagie łachy piaszczyste lub pokryte roślinnością, wykorzystywane często jako pastwiska. Wody zajmują 32% obszaru. Brzegi rzeki i terasę zalewową zarastają zarośla wiklinowe, łąki i pastwiska (43%), lasy wierzbowo-topolowe (4%), piaszczyste plaże (4%). Teren jest użytkowany rolniczo (17% powierzchni). Obszar jest ostoją ptasią o randze europejskiej ważną dla ptaków wodno-błotnych. Występuje tu co najmniej 14 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej. Szczególne znaczenie mają populacje gatunków takich jak: rybitwa białoczelna i rzeczna, ostrygojad, dzięcioł białogrzbiety, mewa czarnogłowa, szablodziób, batalion, krwawodziób, mewa pospolita, rycyk, płaskonos, nurog i zimorodek.

Formy ochrony przyrody: Krowia Wyspa [rezerwat przyrody], Kazimierski Park Krajobrazowy [park krajobrazowy], Wrzelowiecki Park Krajobrazowy [park krajobrazowy], Chodelski [obszar chronionego krajobrazu], Doliny rzeki Zwolenki [obszar chronionego krajobrazu], Kraśnicki [obszar chronionego krajobrazu], Solec nad Wisłą [obszar chronionego krajobrazu]

Ważne dla Europy gatunki zwierząt (z Zał. II Dyr. Siedliskawej i z Zał. I Dyr. Ptasiej, w tym gatunki priorytetowe):Batalion [ptak], błotniak łąkowy [ptak], błotniak stawowy [ptak], bocian biały [ptak], bocian czarny [ptak], derkacz [ptak], gąsiorek [ptak], mewa czarnogłowa [ptak], pokrzewka jarzębata (jarzębiatka) [ptak], rybitwa białoczelna [ptak], rybitwa zwyczajna (rzeczna) [ptak], szablodziób [ptak], zimorodek [ptak]

21. Puszcza Kampinoska.


Opis: Ostoja znajduje się na Nizinie Środkowomazowieckiej i obejmuje duży kompleks leśny - Puszczę Kampinoską. Obszar ten ma duże znaczenia dla zachowania różnorodności biologicznej centralnej Polski. Unikatem przyrodniczym na skalę europejską są występujące na terenie ostoi wydmy śródlądowe, które tworzą tu dwa pasy wydmowe przecinające równoleżnikowo całą Puszczę - północny i południowy. Wydmy sięgają tu do 30 m wysokości względnej i prezentują różne formy morfologiczne: łuki, parabole, wały, grzędy i zespoły wydmowe. Na przemian z pasami wydm występują pasy bagienne - północny i południowy. Na terenie Parku lasy zajmują około 70% powierzchni. Na wydmach dominują drzewostany sosnowe z domieszką gatunków liściastych, głównie dębów i brzóz. Strome południowei wschodnie zbocza wydm porastają dąbrowy świetliste i grądy. Natomiast tereny bagienne pokrywają szuwary, turzycowiska, łąki i lasy liściaste, tworzące drzewostany olszowe, łęgowe i grądowe. Głównym ciekiem wodnym obszaru jest zmeliorowana rzeka Łasica z systemem kanałów. Na terenie ostoi



zidentyfikowano 14 typów siedlisk cennych z europejskiego punktu widzenia, z których największą powierzchnię zajmują łąki użytkowane ekstensywnie (6,8%) i priorytetowe lasy łęgowe i nadrzeczne zarośla wierzbowe (6,0%). Równie cenne są fragmenty starych drzewostanów o charakterze puszczańskim z powalonymi drzewami, występujące m.in. w obszarach ochrony ścisłej - Sieraków, Granica, Krzywa Góra i Nart. Szczególnie dużym bogactwem charakteryzuje się flora Puszczy. Jednymi z najcenniejszych roślin Parku są relikty polodowcowe, takie jak zimoziół północny i chamedafne północna, która ma tutaj najliczniejsze stanowisko w Polsce. Występuje tu również gatunek endemiczny Polski - brzoza czarna. Spośród ssaków cennych dla UE występują tu trzy gatunki nietoperzy - mopek, nocek łydkowłosy i nocek duży, oraz wydra i reintrodukowane od1992 roku rysie. Puszcza Kampinoska jest również ostoją ptasią o randze europejskiej. Bytują tu 3 gatunki ptaków z Polskiej Czerwonej Księgi ora 43 gatunki ptaków cennych dla ochrony europejskiej przyrody. Na obszarze ostoi występuje co najmniej 1% populacji krajowej bociana czarnego, sowy błotnej i trzmielojada. Teren ten jest również ważną ostoją derkacza.

Formy ochrony przyrody:Kampinoski Park Narodowy [park narodowy], Puszcza Kampinoska [światowy rezerwat biosfery]

Siedliska: wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi, suche wrzosowiska (Calluno-Genistion, Pohlio-Callunion, Calluno-Arctostaphylion), ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae), murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea i ciepłolubne murawy z Asplenion septentrionalis-

Festucion pallentis) - priorytetowe są tylko murawy z istotnymi stanowiskami storczyków, zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion), niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris), torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe), torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea) , górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk, grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum), łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae,


Ważne dla Europy gatunki zwierząt (z Zał. II Dyr. Siedliskowej i z Zał. I Dyr. Ptasiej, w tym gatunki priorytetowe):Batalion [ptak], bączek [ptak], bąk [ptak], bielik [ptak], błotniak łąkowy [ptak], błotniak stawowy [ptak], błotniak zbożowy bocian biały [ptak], bocian czarny [ptak], bóbr europejski [ssak], czapla biała [ptak], derkacz [ptak], dzięcioł [ptak], białogrzbiety [ptak], dzięcioł czarny [ptak], dzięcioł średni [ptak], dzięcioł zielonosiwy [ptak], gąsiorek [ptak], jarząbek [ptak], kropiatka [ptak], lelek [ptak], lerka [ptak], mewa mała [ptak], mopek [ssak], muchówka białoszyja [ptak], muchówka mała [ptak], nocek duży [ssak], nocek łydkowłosy [ssak], orlik krzykliwy [ptak], ortolan [ptak], orzełek włochaty [ptak], podróżniczek [ptak], pokrzewka jarzębata (jarzębiatka) [ptak], przeplatka aurina [bezkręgowiec], rybitwa białoczelna [ptak], rybitwa czarna [ptak], rybitwa zwyczajna (rzeczna) [ptak], ryś [ssak], sowa błotna [ptak], świergotek polny [ptak], trzmielojad [ptak], włochatka [ptak], wydra [ssak], zielonka [ptak], zimorodek [ptak], żuraw [ptak]

Ważne dla Europy gatunki roślin (z Zał. II Dyr. Siedliskowej), w tym gatunki priorytetowe:podejźrzon pojedynczy, leniec bezpodkwiatowy , sasanka otwarta , starodub łąkowy, dzwonecznik wonny



Załącznik nr 4. Dokumenty strategiczne powiatów i miast na prawach powiatu.

DOKUMENTDOMENY/PRIORYTETY/

CELE GENERALNECELE STRATEGICZNE CELE OPERACYJNE DZIAŁANIA/ZADANIA

Strategia rozwoju powiatu białobrzeskiego, opracowana

2003 r.

Brak jednoznacznego zapisu dotyczącego rozwoju turystyki, chociaż powiat posiada znaczący potencjał, umożliwiający rozwój turystyki i rekreacji, co wynika z diagnozy stanu strefy społecznej;

jeden z celów strategicznych to stworzenie regionalnego centrum rekreacji i wypoczynku, dla realizacji którego określono wśród celów operacyjnych rozwój bazy turystyczno-rekreacyjnej oraz poprawę atrakcyjności turystyczno-rekreacyjnej powiatu i efektywny system promocji

Plan Rozwoju Lokalnego powiatu ciechanowskiego

na lata 2004-2013 (strategia rozwoju powiatu w trakcie

opracowania)

Z analizy sytuacji społeczno-gospodarczej powiatu wynika, iż walory przyrodniczo-krajobrazowe oraz cenne zabytki dziedzictwa kulturowego umożliwiają rozwój funkcji turystyczno - rekreacyjnej.

Jednym z wyznaczonych kierunków rozwoju, które stanowią podstawowe cele strategiczne programu, jest „Powiat ciechanowski obszarem rozwoju turystyki , głównie na terenach położonych nad Wkrą i Łydynią”

Strategia rozwoju powiatu garwolińskiego na lata 2004-

2014

Wspieranie rozwoju obszarów wiejskich oraz działania na rzecz ochrony środowiska naturalnego

Wykorzystanie walorów przyrodniczo-krajoznawczych

powiatu poprzez promocję i rozwój infrastruktury turystycznej

Tworzenie szlaków turystycznych i budowa ścieżek rowerowych na

bazie atrakcyjnych miejsc krajobrazowych i historycznych

powiatuStworzenie systemu informacji

turystycznejWspieranie i pomoc w tworzeniu gospodarstw agroturystycznych

Kształtowanie postaw proturystycznych oraz

upowszechnianie wiedzy krajoznawczej o regionie wśród

dzieci i młodzieży

Strategia rozwoju gospodarczego i społecznego powiatu

gostynińskiego na lata 2007-2013

Dokument znajduje się w fazie konsultacji społecznych.

Strategia rozwoju powiatu Brak jednoznacznie wyznaczonego obszaru lub celu strategicznego dotyczącego rozwoju turystyki.





grodziskiego na lata 2004 - 2013Z analizy profilu społecznego wynika, że na terenie powiatu stosunkowo słabo rozwinięta jest baza turystycznych obiektów noclegowych, natomiast

oferta turystyczna obejmuje szereg zabytków i obiektów muzealnych.Zadaniem, w celu rozwoju i poprawy warunków życiowych mieszkańców, jest rozwój turystyki i agroturystyki jako drugiego źródła utrzymania, jak

również w celu wykorzystania zasobów środowiska naturalnego. Wyznaczono działanie dotyczące stworzenia programu wykorzystania środowiska przyrodniczego i kulturalnego dla rozwoju rekreacji i turystyki. Również działaniem, dla realizacji celu operacyjnego mającego na celu podniesienie

znaczenia kultury, jest promocja rozwoju kultury i turystyki w powiecie, w tym agroturystyki

Strategia rozwoju lokalnego powiatu grójeckiego na lata

2004 – 2020

Brak jednoznacznego zapisu dotyczącego rozwoju turystyki, chociaż w raporcie o stanie powiatu stwierdzono, iż atrakcyjne położenie powiatu i wybitne nie raz dziedzictwo kultury narodowej, wciąż dostępne dla

zwiedzających, zwiększają szanse powiatu na sukces przedsięwzięć turystycznych.Natomiast jedynie w ramach jednego z priorytetów - wspieranie powstawania na terenie powiatu grójeckiego miejsc pracy wysokiej, zdefiniowano

jako jeden z celów stworzenie systemu promocji i informacji turystycznej powiatu.

Strategia rozwoju powiatu kozienickiego na lata 2004-2012

Brak wyznaczonych kierunków działań oraz celów strategicznych,charakterystyka stanu powiatu wskazuje, iż konsekwencją zalet przyrodniczych powiatu jest występowanie obszarów o wysokich walorach

turystyczno-wypoczynkowych, w znacznym stopniu niezagospodarowanych.

Strategia rozwoju powiatu legionowskiego do 2015 roku

Turystyka Wykorzystanie i rozwój potencjału turystycznego w powiecie jako miejsca

całorocznego wypoczynku mieszkańców Warszawy

Poprawa oferty oświatowej, zdrowotnej, kulturalnej, rekreacji i

wypoczynkuIntensywna promocja powiatu

i jego atrakcyjności turystycznej, inwestycyjnej i osadniczej

Opracowanie koncepcji rozwoju turystyki w Powiecie z podziałem na następujące plany cząstkowe:• opracowanie strategii informacji

turystycznej• opracowanie koncepcji rozwoju infrastruktury turystycznej wokół

Zalewu Zegrzyńskiego• opracowanie koncepcji zarządzania przemysłem

turystycznym• opracowanie programu promocji

powiatu

Powiat lipski Z informacji uzyskanych w Starostwie Powiatowym brak dokumentów strategicznych takich jak strategia rozwoju powiatu czy plan rozwoju lokalnego





Plan Rozwoju Lokalnego powiatu łosickiego, opracowany w 2004

roku na lata 2004-2006 oraz 2007-2013

(brak strategii rozwoju powiatu)

Rozwój turystyki i rekreacji przy wykorzystaniu posiadanych walorów

przyrodniczych i położenia geograficznego

Ochrona i promocja dóbr środowiska naturalnego oraz

dziedzictwa kulturowego.

Zwiększenie atrakcyjności turystycznej Powiatu poprzez rozwój różnych form turystyki

(przyrodniczej, kulturowej, rekreacyjnej, agroturystyki)

Rozwój infrastruktury towarzyszącej, w tym szlaków

turystycznychRozwój współpracy turystycznej i kulturalnej z Białorusią i Ukrainą

Ochrona dóbr dziedzictwa kulturowego

Zwiększenie oferty kulturalnej powiatu

Plan Rozwoju Lokalnego powiatu makowskiego na lata 2007-2013(brak strategii rozwoju powiatu)

Brak zadań wyznaczonych do realizacji bezpośrednio dotyczących rozwoju turystyki, natomiast analiza społeczno-gospodarcza wskazuje, iż powiat jest jednym z najczystszych regionów województwa posiadającym liczne walory turystyczne; przynależność do obszaru „Zielone Płuca Polski” predystynuje powiat do rozwoju rolnictwa ekologicznego i jednocześnie stwarza

doskonałe warunki do rozwijania agroturystyki. Bliskość Warszawy, a także naturalne walory przyrodnicze, krajobrazowe, kulturowe i historyczne ukazują duży i niewykorzystany do tej pory potencjał dla wzrostu turystyki. Istnieją tu doskonałe warunki do rozwoju sportu i turystyki wodnej.

Plan Rozwoju Lokalnego powiatu mińskiego na lata 2007-2013

(brak strategii rozwoju powiatu)

Brak jednoznacznie określonych działań dotyczących bezpośrednio rozwoju turystyki,jeden z celów cząstkowych, służących realizacji głównego celu strategicznego, dotyczący budowy i modernizacji infrastruktury zdrowotnej,

edukacyjnej i sportowej określa realizację takich działań, jak budowa nowych ośrodków sportowo – kulturalnych wraz z adaptacją otoczenia oraz rozbudowa bazy hotelowo - rekreacyjnej.

Analiza stanu obecnego powiatu wskazuje, iż Region Miński posiada wybitne predyspozycje do rozwoju turystyki, przez teren Powiatuprzebiega wiele ścieżek i szlaków turystycznych i rekreacyjnych.

Strategia rozwoju powiatu mławskiego na lata 2004 – 2013

- aktualizacja

Cel długookresowy: rozwój oświaty, opieki zdrowotnej,

kultury i rekreacji

Cel średniookresowy: rozwój kultury, rekreacji i turystyki

Aktywna promocja tradycji, wydarzeń, atrakcji oraz osiągnięć

(kulturalnych, sportowych, turystycznych) w dostępnych





mediachAktywne tworzenie projektów

w zakresie kultury oraz pozyskiwanie dla ich realizacji

zewnętrznych źródeł finansowaniaTurystyczne zagospodarowanie

rzeki Mławki i WkryOpracowanie powiatowego

programu rozwoju sportu, turystyki i rekreacji

Odtwarzanie i tworzenie nowych ścieżek rowerowych, spacerowych

szlaków turystycznychStworzenie profesjonalnego sytemu

informacji

Strategia rozwoju turystyki w powiecie nowodworskim,

opracowana w 2002 roku

Brak jednoznacznie określonych celów dotyczących bezpośrednio rozwoju turystyki.Priorytet rozwojowy dotyczący ochrony zasobów naturalnych i wykorzystania ich dla celów rozwoju społeczno-gospodarczego z zachowaniem

tożsamości regionu, dziedzictwa kulturowego i walorów środowiskowych będzie realizowany poprzez program pielęgnowania tradycji i dziedzictwa kulturowego oraz wykorzystanie ich walorów dla rozwoju turystyki,

Diagnoza strategiczna wskazuje, iż powiat posiada walory turystyczno-rekreacyjne: położenie w bezpośrednim sąsiedztwie aglomeracji warszawskiej, jak również środowisko przyrodnicze, co stwarza korzystne warunki do rozwoju turystyki i wypoczynku.

Plan Rozwoju Lokalnego powiatu ostrołęckiego na lata 2004-2006

oraz 2007-20013

Kultura i turystyka Zachowanie dziedzictwa kulturowego Kurpiów oraz rozwój

turystyki wiejskiej

Ochrona i promocja wszystkich przejawów oryginalnej kultury

ludowej Kurpiów Puszczy ZielonejWspieranie rozwoju twórczości artystycznej. Tworzenie małej

infrastruktury turystycznej. Rozwój agroturystyki. Stworzenie

produktu turystycznego powiatu. Turystyczne zagospodarowanie walorów przyrodniczych powiatu

Strategia rozwoju powiatu Zachowanie cennych zasobów Ochrona zasobów naturalnych Stworzenie spójnego powiatowego





ostrowskiego na lata 2004-2015 i walorów środowiska przyrodniczego, osiągnięcie

standardów europejskich jego stanu oraz rozwój turystyki i bazy

okołoturystycznej

i cennych walorów środowiska naturalnego szczególnie na

terenach nadbużańskich

Rozwój infrastruktury turystycznej

programu rozwoju turystykiRozbudowa infrastruktury

turystycznej zmierzającej do wytyczenie tras rowerowych i pieszych na terenie powiatu.Merytoryczne wsparcie przy realizacji zadań organizacji

pozarządowych działających na rzecz rozwoju turystyki w powiecie.

Propagowanie rozwoju agroturystyki.

Strategia zrównoważonego rozwoju powiatu otwockiego

na lata 2004 - 2015

Turystyka, drobna wytwórczość, usługi medyczne

Rozwinięta turystyka weekendowa, pobytowa

i biznesowa

Funkcjonująca sieć gospodarstw agroturystycznych

Stworzenie i udział w realizacji programu wspierania rozwoju i promocji oferty turystycznej

powiatu

Stworzenie i udział w realizacji programu rozwoju i promocji

gospodarstw agroturystycznychWypromowanie rzemiosła

i rękodzieła artystycznego – wykreowanie produktów lokalnych

Strategia zrównoważonego rozwojupowiatu piaseczyńskiego

do 2015 roku

Rozwój rekreacji i turystyki dla mieszkańców powiatu

i Warszawy

Promocja walorów przyrodniczych i kulturowych oraz

zagospodarowania rekreacyjno–turystycznego

Opracowanie koncepcji rozwoju rekreacji i turystyki oraz

kompleksowej oferty turystycznej

Utworzenie Centrum Turystyki w Konstancinie-Jeziornie

Wykreowanie wizerunku powiatu jako atrakcyjnego terenu rekreacji i

turystyki





Odnowa zagospodarowania rekreacyjnego i turystycznego

w istniejących ośrodkach

Zagospodarowanie rekreacyjno - turystyczne nowych terenów

Dostosowanie istniejącej bazy rekreacyjno-turystycznej do

wymogów ochrony środowiska

Opracowanie programu wspólnych działań samorządu powiatu i gmin

na rzecz rozwoju funkcji rekreacyjno-turystycznej

Stymulowanie rozwoju inwestycji rekreacyjno-turystycznych

Koordynacja budowy ścieżek rowerowych

Strategia rozwoju powiatu płockiego do 2015 roku

Wielofunkcyjny rozwój terenów wiejskich

Rozwój turystyki i rekreacji Tworzenie lobbingu dla rozwoju turystyki

Tworzenie systemu informacji turystycznej

Modernizacja istniejących i tworzenie nowych obiektów bazy

hotelowej i gastronomicznejZagospodarowanie terenów

turystycznych

Strategia rozwoju powiatu płońskiego na lata 2007-2013

orazLokalny Plan Rozwoju powiatu płońskiego na lata 2004-2013

Brak jednoznacznie wyznaczonego obszaru lub celu strategicznego dotyczącego rozwoju turystyki;jedynie w ramach realizacji celu polegającego na stymulowaniu przedsiębiorczości, nowoczesności i innowacyjności gospodarki lokalnej wyznaczono

działanie dotyczące rozwoju turystyki weekendowej ze względu na potencjał przyrodniczy powiatu oraz upatrując w analizie SWOT jako szansę rozwój agroturystyki jako dodatkowego źródła dochodów wsi

Strategia rozwoju powiatu pruszkowskiego do 2025 roku

Rozwój edukacji, kultury, sportu, rekreacji i turystyki

Wspieranie rozwoju turystyki Rekreacyjne i turystyczne zagospodarowanie korytarza Utraty

Wspieranie rozwoju bazy





Zachowanie i rozwijanie dziedzictwa kulturowego

noclegowejStworzenie oferty rekreacyjno – turystycznej dla mieszkańców

Organizowanie ponadlokalnych imprez i wydarzeń turystycznych

i kulturalnych

Plan Rozwoju Lokalnego powiatu przasnyskiego na lata 2004-

2013(strategia rozwoju powiatu

w trakcie opracowania)

Zwiększenie konkurencyjności oraz atrakcyjności inwestycyjnej i turystycznej powiatu, tworzenie

jak najlepszych warunków do trwałego wzrostu

przedsiębiorczości mieszkańców.

Rozwój funkcji turystyczno-wypoczynkowych powiatu poprzez:

- budowę dróg rowerowych- budowę Mazowieckiego

Centrum Sportów Zimowych- opracowanie powiatowego

programu rozwoju turystyki na lata2005-2013 (na chwilę opracowania

niniejszej analizy dokument znajduje się w fazie konsultacji)

Strategia rozwoju powiatu przysuskiego do 2015 roku

Zwiększenie atrakcyjności turystycznej powiatu

Poprawa stanu środowiska naturalnego

Podniesienie estetyki powiatuOchrona obiektów kulturowych

i przyrodniczychWzbogacenie oferty turystycznejInformacja i promocja turystyczna

Strategia rozwoju powiatu pułtuskiego (brak określenia

terminu obowiązywania dokumentu, na chwilę

opracowania niniejszej analizy strategia znajduje się w fazie

aktualizacji)

Powiat pułtuski dbający o ochronę środowiska oraz racjonalne wykorzystanie

walorów przyrodniczych w celu rozwoju turystyki i rekreacji.

Wzbogacenie i racjonalne wykorzystanie walorów środowiska przyrodniczego i kulturowego dla rozwoju turystyki i wypoczynkuDążenie do stanu maksymalnej

czystości rzek i udostępnienie ich dla rekreacji i wypoczynkuTworzenie infrastruktury





rekreacyjno – sportowej o charakterze ponadgminnym

Plan Rozwoju Lokalnego powiatu radomskiego na lata 2007-2013

Brak zapisów dotyczących rozwoju turystyki, natomiast położenie na skrzyżowaniu ważnych ciągów komunikacyjnych sugeruje rozwój bazy turystycznej przy wykorzystaniu naturalnych walorów,

również widoczne miejsce zajmują organizowane regionalne imprezy turystyczne, funkcjonujące szlaki turystyczne oraz produkty kulturalno-turystyczne, jednocześnie w dokumencie wskazano, iż „umocowanie turystyki i rekreacji wśród priorytetów rozwojowych to szansa, której nie wolno

nie wykorzystać”.

Plan Rozwoju Lokalnego powiatu siedleckiego na lata 2005-2013

Promocja kulturalno-oświatowa i turystyczna powiatu.

Propagowanie wiedzy o RegionieOchrona dziedzictwa kulturowego

Wspieranie twórczości artystycznej

Ochrona krajobrazuWspieranie i promocja sportu.

Promocja turystyki i agroturystyki

Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego powiatu

sierpeckiego do 2012 roku

Turystyka i rekreacja Podniesienie atrakcyjności turystycznej powiatu

Promocja powiatu sierpeckiego

Rozbudowa infrastruktury turystycznej powiatu sierpeckiego

Stworzenie powiatowego systemu informacji i promocji obejmującego

wszystkie gminy powiatuIntegracja działań promocyjnych

Renowacja obiektów zabytkowych

Inspirowanie rozbudowy ogólnodostępnej infrastruktury

turystycznej, a przede wszystkim bazy noclegowej i gastronomicznej

oraz szlaków turystycznychInspirowanie tworzenia

gospodarstw agroturystycznych

Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego powiatu

sochaczewskiego na lata 2004-2013

Obszar społeczny Upowszechnianie sportu i rekreacji

Ochrona dziedzictwa kulturowego

Rozpowszechnianie informacji na temat zabytków, muzeów i miejsc

historycznych poprzez informacje w mediach, drukowanie folderów





Obszar gospodarczy

Inicjowanie rozwoju turystyki w powiecie

i ulotek informacyjnych

Opracowanie strategii rozwoju turystyki w powiecie

Pomoc w tworzeniu bazy rekreacyjnej, a w tym ścieżek

rekreacyjnychOrganizowanie stałych imprez

promujących walory historyczne i przyrodnicze Regionu

Promocja walorów przyrodniczo historycznych Regionu poza powiatem, udział w targach

i imprezach krajowych i międzynarodowych

Strategia rozwoju powiatu sokołowskiego na lata 2005-

2015

Turystyka i wypoczynek Rozwój infrastruktury szansą na wzrost przedsiębiorczości

i zwiększenie liczby nowych miejsc pracy oraz poprawę atrakcyjności turystycznej i inwestycyjnej Powiatu

Rozwój i promocja potencjału turystycznego Powiatu jako

miejsca wypoczynku i miejsca przyjaznego inwestorom.

Programy operacyjne:

Aktywna promocja służącawykorzystaniu istniejącej na

terenie powiatu bazy turystycznej

Promocja gospodarstwspecjalistycznych

i agroturystycznych

Oznakowanie i promocja ścieżek rowerowych, pieszych,

dydaktycznych, spacerowych znajdujących się na terenie powiatu oraz ekologicznych





w rezerwatach

Promocja Powiatu poprzez foldery, publikacje, wydawnictwa

multimedialne, filmy i mapy, utrzymanie domen.

Współpraca z gminami w zakresie rozwijania oferty turystycznej –

opracowanie „Strategii promocji i rozwoju turystyki w Powiecie Sokołowskim do roku 2015”

Opracowanie i upowszechnienieplanu cyklicznych imprezkulturalnych i sportowych.

Strategia rozwoju powiatu szydłowieckiego na lata 2004-

2020

Rozwój usług publicznych szczebla powiatowego

Aktywizacja rolnictwa i wielofunkcyjny rozwójobszarów wiejskich

Ochrona dziedzictwa kulturowego powiatu oraz stymulowanie

wszelkichinicjatyw kulturalnych,

artystycznych i społecznych mieszkańców.

Stymulowanie rozwoju szerokiej sfery usług specjalistycznych i rzemiosła, funkcjonujących w otoczeniu rolnictwa oraz

turystyki

Zadbane zabytki wizytówką

Przekształcenie istniejących gospodarstw rolnych

w gospodarstwa agroturystyczeUatrakcyjnienie wypoczynku

wiejskiegoPromocja i reklama agroturystyki

powiatu

Oznaczenie i udostępnienie





Wspomaganie rozwoju funkcji rekreacji i wypoczynku

Rozwój różnorodnych form sportu (z uwzględnieniem potrzeb

niepełnosprawnych)

powiatu

Zagospodarowanie terenów rekreacyjnych

zwiedzającym miejsc i obiektów historycznych.

Promocja obiektów i miejsc cennych dla dziedzictwa

kulturowegoPowiatu

Tworzenie warunków dla organizowania obozów

młodzieżowych:Tworzenie szlaków turystyczno-

sportowychWspieranie tworzenia wzdłuż

ciągów komunikacyjnych infrastruktury turystyczno-

gastronomicznej

Strategia rozwojupowiatu

warszawskiego zachodniegodo 2015 roku

Podniesienie atrakcyjności turystycznej powiatu

warszawskiego zachodniego

Cele pośrednie:Wspieranie rozwoju turystyki

i agroturystyki

Tworzenie wizerunku powiatu jako atrakcyjnego turystycznie

Wspieranie rozwoju infrastruktury turystycznej i towarzyszącej

Pomoc w pozyskiwaniu środków na renowację istniejących

obiektów zabytkowychTworzenie oferty imprez





Upowszechnienie dostępu do informacji o powiecie – informacja i promocja

kulturalnych, sportowych i rekreacyjnych

Wydanie przewodnika turystycznego po powiecie

Utworzenie kompletnej bazy danych o obiektach turystycznych

w Centrum Informacji Turystycznej oraz bieżąca

aktualizacja danych

Strategia zrównoważonego rozwoju powiatu węgrowskiego na lata 2001-2006, opracowana w

2000 roku (brak innego aktualnego dokumentu

strategicznego)

Wszechstronny rozwój infrastruktury społecznej

Rozwój i promocja turystyki w powiecie

Stosowanie optymalnych form promocji turystycznej

Opracowanie mapy turystycznej powiatu

Opracowanie przewodników turystycznych

Opracowanie katalogu bazy noclegowej i gastronomicznej

Promocja powiatu w znaczących targach i giełdach turystycznych

Strategia rozwoju powiatu wołomińskiego

do 2015 roku

Rekreacja, turystyka, rolnictwo Rozwój rekreacji i turystyki połączonej z restrukturyzacją

rolnictwa

Opracowanie koncepcji informacji turystycznej

Opracowanie programu zarządzania turystyką

Opracowanie i wdrożenie programu rozwoju ścieżek

pieszych i rowerowych oraz szlaków turystycznych i wodnych

Rozwój agroturystykiBudowa parkingów, kempingów,

pól namiotowych i boisk sportowych





Tworzenie i intensywna promocja nowego wizerunku powiatu

Stworzenie zaplecza noclegowego

Wspieranie utworzenia bazy rekreacyjnej

Opracowanie programu promocji powiatu

Strategia zrównoważonego rozwoju

powiatu wyszkowskiegodo roku 2015

(aktualizacja 2007 rok)

Turystyka, MSP i przyciągnięcie inwestycji wykorzystującej walory

powiatu źródłemtworzenia nowych miejsc pracy

Tworzenie warunków do rozwoju turystyki weekendowej,

przyrodniczej i kwalifikowanej

Zachowanie walorów przyrodniczych i krajobrazowych,

poprawa stanu środowiskajako podstawa atrakcyjności

turystyczno-rekreacyjnej powiatuWzbogacenie infrastruktury

technicznejWzbogacenie i uporządkowanie

infrastruktury rekreacyjnej i turystycznej

Aktywizacja turystyczna i gospodarcza rzek

Organizacja atrakcyjnych cyklicznych imprez,

charakterystycznych dla powiatuPromowanie działalności związanej

z wytwarzaniem pamiątekZagospodarowanie turystyczne i rekreacyjne, szczególnie cieków

wodnych z zachowaniempojemności przyrodniczej

środowiskaPromocja i informacja turystyczna

Program rozwoju produktuTurystycznego

PRIORYTETY ROZWOJU OBSZARU GMIN DORZECZA NADBUŻAŃSKIEGO1. Wyznaczenie i rozwój wiodących form turystyki w oparciu o wykreowany zintegrowany regionalny produkt turystyczny.





I kreacji markiobszaru gmin dorzecza nadbużańskiego (w tym

niektóre gminy powiatów łosickiego, ostrowskiego,

siedleckiego, sokołowskiego, węgrowskiego, wołomińskiego,

wyszkowskiego )

2. Wykreowanie wizerunku Regionu na mapie turystycznej Polski i Europy poprzez opracowanie i wdrożenie systemu identyfikacji wizualnej.3. Stworzenie i efektywne funkcjonowanie zintegrowanego systemu promocji i informacji turystycznej.

4. Stworzenie zintegrowanego systemu rozwoju turystyki (poprzez wypracowanie wieloaspektowej i efektywnej płaszczyzny współpracy całego Obszaru Gmin Dorzecza Nadbużańskiego objętego projektem).

5. Rozwój i modernizacja infrastruktury turystycznej i paraturystycznej.6. Polityka zrównoważonego rozwoju.

Strategia rozwoju powiatu zwoleńskiego

na lata 2007-2015

Modernizacja i restrukturyzacja rolnictwa

Bogactwo środowiska przyrodniczego i kulturowego

wizytówką Regionu

Wspomaganie rozwoju funkcji rekreacji i wypoczynku

Stymulowanie rozwoju szerokiej sfery usług specjalistycznych i rzemiosła, funkcjonujących w otoczeniu rolnictwa oraz

turystyki

Ochrona dziedzictwa przyrodniczo – kulturowego

Promocja walorów turystycznych powiatu

Wspieranie rozwoju działalności agroturystycznej

Przekształcenie istniejących gospodarstw rolnych w

gospodarstwa agroturystyczneUatrakcyjnienie wypoczynku

wiejskiegoPromocja i reklama agroturystyki

powiatu zwoleńskiego – powołanie Stowarzyszenia Agroturystycznego

Zachowanie i pomnażanie dziedzictwa przyrodniczego i

walorów krajobrazowych powiatu Oznaczenie i udostępnienie

zwiedzającym miejsc i obiektów historycznych

Powołanie Powiatowego Centrum Informacji Turystycznej Budowa atrakcyjnych,

zróżnicowanych tematycznie pakietów turystycznych





Wyznaczenie terenów pod rozwój turystyki oraz ich

zagospodarowanie

Rozpropagowanie imprez turystycznych

Uzbrojenie terenów rekreacyjnych w infrastrukturę techniczną

Przystąpienie powiatu do projektu „Zielony Szlak Rowerowy

Mazowsza” i Nadwiślańskiego Szlaku Konnego

Wyznaczenie szlaków turystyczno-sportowych

Rozwój turystyki aktywnej

Strategiczny plan rozwoju gospodarczego

powiatu żuromińskiego na lata 2000-2020

Ochrona środowiska oraz racjonalne wykorzystanie

walorów przyrodniczych w celu rozwoju turystyki i rekreacji.

Wzbogacenie i racjonalne wykorzystanie walorów

środowiska przyrodniczego i kulturowego dla rozwoju turystyki

i wypoczynku.

Dążenie do stanu maksymalnej czystości rzek i udostępnienie ich

dla rekreacji i wypoczynku.

Tworzenie infrastruktury rekreacyjno – sportowej o

charakterze ponadgminnym. Przygotowywanie pól

amiotowych, wytyczanie szlaków turystycznych: rowerowych,

spacerowych.

Strategia rozwoju powiatu żyrardowskiego

na lata 2005-2014

Poprawa jakości życia mieszkańców

Tworzenie warunków dla rozwoju kultury, sportu

i turystyki

Współudział w organizowaniu imprez kulturalnych, turystycznych

i sportowych





Opracowanie programu rozwoju turystyki

Strategia rozwojumiasta Ostrołęki 2000 – 2010

Poprawa jakości życia w mieście

Dynamizacja rozwojugospodarczego

Kreowanie tożsamości miasta ikultywowanie dziedzictwa

kulturowego

Programy strategiczne:Poprawa wizerunku miasta

Rozwój rekreacji i turystyki sezonowo-weekendowej

Animacja lokalnej kulturyKultywowanie kultury Regionu

kurpiowskiego

Promocja kultury i folkloru regionu kurpiowskiego

Stworzenie bazy infrastrukturalnej i oferty rekreacyjno-sportowej

Wyeksponowanie miejsc historycznych

Promocja zasobów turystycznych, stworzenie czytelnego produktu

turystycznegoStworzenie ośrodka informacji

turystyczno-gospodarczej

Strategia rozwoju miasta Płocka

do 2015 roku

Wielofunkcyjny rozwój terenów wiejskich

Rozwój turystyki i rekreacji Tworzenie lobbingu la rozwoju turystyki

Tworzenie systemu informacji turystycznej

Modernizacja istniejących i tworzenie nowych obiektów bazy

hotelowej i gastronomicznej





Zagospodarowanie terenów turystycznych

Strategia rozwoju miasta Radomia

do roku 2018

Polityka społeczna Radom – miastem wysokiego poziomu życia mieszkańców

Kształtowanie społecznej i osobistej tożsamości kulturowej

mieszkańców radomia

Rozwój różnorodnych form wypoczynku, sportu i rekreacji

Rozwój sieci instytucji kultury

Organizacje imprez promujących historię i dziedzictwo kulturowe

miasta

Wspieranie działań na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego w

tym muzealnictwa

Zagospodarowanie i doposażenie istniejących miejsc i obiektów

rekreacji i sportowych

Opracowanie programu imprez sportowych o randze regionalnej,

krajowej i zagranicznej

Budowa systemu ścieżek rowerowych oraz miejsc do

uprawiania sportów ekstremalnych

Strategia rozwoju miasta Siedlec do 2010 roku

Brak wyznaczonego celu lub działań dotyczących rozwoju turystyki;Jedynie w ramach celu strategicznego Siedlce- stolica subregionu zdefiniowano cel strategiczny II rzędu rozwój funkcji miasta jako regionalnego

ośrodka kultury ze względu na potencjał kulturowy.

Strategia rozwoju Miasta Stołecznego Warszawy

do 2020 roku

Poprawa jakości życia i bezpieczeństwa mieszkańców

Warszawy

Podniesienie poziomu i dostępność usług publicznych, w

tym oświaty, kultury, rekreacji i sportu, opieki zdrowotnej

i pomocy społecznej





Wzmocnienie poczucia tożsamości mieszkańców

poprzez pielęgnowanie tradycji, rozwój kultury i pobudzanie

aktywności społecznej

Umocnienie tradycji m.st. Warszawy oparte na dziedzictwie

kulturowym i przyrodniczymWykreowanie nowych atrakcji i przedsięwzięć kulturalnych na

światowym poziomieZwiększenie atrakcyjności

Warszawy dla mieszkańców i turystów

Strategii Rozwoju Narodowego Produktu Turystycznego

Miasta Stołecznego Warszawy Trakt Królewski oraz projektów

operacyjnych do 2013 roku

Projektem objęty jest obszar określony w §3 Zarządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 września 1994 r. uznającego za pomnik historii „Warszawę - historyczny zespół miasta z traktem królewskim i Wilanowem”, a w szczególności najważniejsze dla kultury polskiej instytucje

zlokalizowane na trakcie.Celem projektu jest z jednej strony umocnienie tożsamości narodowej i zachowanie dziedzictwa kultury dla przyszłych pokoleń, z drugiej strony

zwiększenie atrakcyjności Warszawy i konkurencyjności regionu na europejskim rynku turystyki kulturowej. Projekt obejmuje dwa aspekty: rewitalizację zasobów instytucji kultury oraz opracowanie pierwszego narodowego produktu turystycznego.


Documents

BIP / Samorząd Województwa Mazowieckiego · Web viewNależy jednak zaznaczyć, iż wskaźnik ten na początku rok był bardzo niski, a po wzroście do 10% w styczniu, w lutym spadł