T.C. MLL ETM BAKANLII

MEGEP (MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN

GLENDRLMES PROJES)

BYOMEDKAL CHAZ TEKNOLOJLER

BYOMEDKALDE ANATOM VE FZYOLOJ

ANKARA 2007

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;

Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr).

Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr.

Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir.

rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler.

Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr.

Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

i

AIKLAMALAR ................................................................................................... iv GR....................................................................................................................... 1 RENME FAALYET - 1 ................................................................................... 3 1. NSAN VCUDUNUN ANATOMS................................................................. 3

1.1. Temel Anatomi.............................................................................................. 3 1.1.1. Anatomik Blgeler.................................................................................. 4 1.1.2. Anatomik Boluklar (Kaviteler) .............................................................. 4 1.1.3. Dzlem Terimleri.................................................................................... 5 1.1.4. Hastanelerde Kullanlan Biyomedikal Terimler....................................... 6

1.2. Organlarn Anatomik Yerleimi ..................................................................... 8 1.3. skelet Sistemi ............................................................................................. 11

1.3.1. st ve Alt Ekstremite Kemikleri ........................................................... 12 1.3.2. Ba ve Gvde Kemikleri ....................................................................... 14 1.3.3. Ba ve Destek Doku ............................................................................. 14

1.4. Kas Sistemi.................................................................................................. 15 1.4.1. Ba-Gvde ile Alt-st Extremite Kaslar............................................... 15 1.4.2. Grevlerine Gre Kaslar ....................................................................... 16 1.4.3. Kaslarn Balang ve Yapma (Sonlanma) Yerleri .............................. 19

1.5. Dolam Sistemi........................................................................................... 19 1.5.1. Mikrodolam ve Kapiller Sistemin Yaps ............................................ 21 1.5.2. Lenfatik Sistem..................................................................................... 22

1.6. Sinir Sistemi ................................................................................................ 23 1.7. Sindirim ve Boaltm Sistemi....................................................................... 25 1.8. Anatomik Parametreleri Kullanan Cihazlar .................................................. 27 UYGULAMA FAALYET ............................................................................... 28 LME VE DEERLENDRME...................................................................... 29

RENME FAALYET-2 ................................................................................... 31 2. NSAN FZYOLOJSNDE HCRE, KAS, KALP VE DOLAIM PARAMETRELER............................................................................................... 32

2.1. Hcre........................................................................................................... 32 2.1.1. Membran Potansiyelleri ........................................................................ 33 2.1.2. Kanser .................................................................................................. 34 2.1.3. Epitel Ba Doku ................................................................................... 35

2.2. Kas .............................................................................................................. 36 2.2.1. skelet Kasnn Fizyolojik Anatomisi .................................................... 37 2.2.2. Kas Kaslmasnn Genel Mekanizmas .................................................. 38 2.2.3. Kas Dokular......................................................................................... 39

2.3. Kalp............................................................................................................. 41 2.3.1. Kalp Kasnn Fizyolojisi ....................................................................... 41 2.3.2. Kalp Kasnn Fizyolojik Anatomisi ....................................................... 42 2.3.3. Kalp Dngs ....................................................................................... 44 2.3.4. Kalp Seslerinin Kalbin Pompalama levi ile likisi ............................. 45

NDEKLER

ii

2.3.5. Gste Kalp Etrafndaki Elektrik Akmlar.......................................... 46 2.4. Dolam....................................................................................................... 48

2.4.1. Dolamn Fiziksel Karakteristikleri ...................................................... 48 2.4.2. Dolam Sisteminin Fonksiyonel Blmleri .......................................... 48 2.4.2. Dolam Sisteminin eitli Blmlerinde Basnlar .............................. 49 2.4.3. Dolam Fonksiyonunun Temel Teorisi................................................. 50 2.4.4. Kan Akm ............................................................................................ 51 2.4.5. Mikro Dolam ve Kapiller.................................................................... 51

2.5. Kan.............................................................................................................. 52 2.5.1. Kan Fizyolojisi ..................................................................................... 52 2.5.2. Kan Hcreleri ....................................................................................... 53 2.5.3. Kan Grubu Tayini ................................................................................. 54

2.6. Hcre, Kas, Kalp ve Dolam Parametrelerini Kullanan Biyomedikal Cihazlar........................................................................................................................... 54

2.6.1. Elektrocerrahi Cihazlardan Elektrokoter................................................ 54 2.6.2. Fotopletismografi.................................................................................. 55 2.6.3. Normal Elektrokardiyogram.................................................................. 55 2.6.4. Kan Akmn lme Yntemleri ........................................................... 56 2.6.5. Elektromanyetik Akm ler ................................................................ 56 2.6.6. Ultrasonik Doppler Akm ler ............................................................ 57 2.6.7. Kan Basnc .......................................................................................... 57 2.6.8. Kalp Cerrahisinde Vcut D (Ekstrakorporal) Kan Dolam Salamak....................................................................................................................... 60 2.6.9. Ventrikllerin Elektrook ile Defibrilasyonu ......................................... 61 2.6.10. Santrifj .............................................................................................. 61 2.6.11. Kan analizrleri................................................................................... 61 2.6.12. Kas elektrik ler ................................................................................ 62

UYGULAMA FAALYET ............................................................................... 63 LME VE DEERLENDRME...................................................................... 70

RENME FAALYET-3 ................................................................................... 72 3. NSAN FZYOLOJSNDE SOLUNUM, SNR AI, SNDRM VE METABOLZMA PARAMETRELER ................................................................. 73

3.1. Solunum Sistemi.......................................................................................... 73 3.1.1. Hcresel (sel) Solunum...................................................................... 73 3.1.2. Akcier (Dsal) Solunum..................................................................... 74

3.2. Sinir Sistemi Fizyolojisi............................................................................... 76 3.2.1. Beyin ve Beyin Alanlar........................................................................ 76 3.2.2. Merkezi Sinir ........................................................................................ 78 3.2.3. Sinir Reseptrleri .................................................................................. 79 3.2.4. Duyu Sinirler ........................................................................................ 81 3.2.5. Motor Sinir ........................................................................................... 88

3.3. Metabolizma................................................................................................ 88 3.4. Sindirim ve Boaltm Sistemi Fizyolojisi ..................................................... 89

iii

3.4.1. Az...................................................................................................... 90 3.4.2. Yutak.................................................................................................... 91 3.4.3. Yemek Borusu ...................................................................................... 91 3.4.4. Mide ..................................................................................................... 91 3.4.5. nce Barsak ........................................................................................ 91 3.4.6. Kaln Barsak ...................................................................................... 91 3.4.7. Karacier .............................................................................................. 91 3.4.8. Pankreas ............................................................................................... 92

3.5. Solunum, Sinir A, Etabolizma, Sindirim ve Boaltm Parametrelerini Kullanan Biyomedikal Cihazlar .......................................................................... 92

3.5.1. ndikatr Seyreltme Yntemi ................................................................ 92 3.5.2. Beynin Elektriksel Aktivite Haritas Cihazlar....................................... 92 3.5.3. Gz Sinir Elektrik Aktivite Takibi (ERG) ............................................. 93 3.5.4. Ar Giderimi in Elektrik Uygulamas, TENS.................................... 93 3.5.5. Merkezi Sinir Sisteminin Elektriksel Stimlasyonu............................... 93 3.5.6. Solunum Sistemi Cihazlar .................................................................... 94 3.5.7. Ksa Dalga Diyatermisi ......................................................................... 94

UYGULAMA FAALYET ............................................................................... 95 LME VE DEERLENDRME...................................................................... 98

MODL DEERLENDRME............................................................................... 99 CEVAP ANAHTARLARI ................................................................................... 103 NERLEN KAYNAKLAR ................................................................................ 105 KAYNAKA....................................................................................................... 106

iv

AIKLAMALAR

KOD 721T00003 ALAN Biyomedikal Cihaz Teknolojileri

DAL/MESLEK Alan Ortak MODLN ADI Biyomedikalde Anatomi ve Fizyoloji

MODLN TANIMI Biyomedikal cihazlarla ilgili insan anatomi ve fizyoloji bilgilerini uygulamal kullanabilme becerilerinin kazandrld renme materyalidir.

SRE 40/32

N KOUL n koulu yoktur.

YETERLK Biyomedikal sistemlerde cihazlarn kulland vcut parametrelerini bilerek, anatomik ve fizyolojik parametre zelliklerini ayrt etmek.

MODLN AMACI

Genel Ama Gerekli ortam salandnda biyomedikal sistemlerde cihazlarn kulland vcut parametrelerini bilerek anatomik ve fizyolojik parametre zelliklerini doru olarak ayrt edebileceksiniz. Amalar nsan vcudunun temel anatomik yapsn ayrt

edebilecektir. nsan fizyolojisinde hcre, kalp, kas, dolam

parametreleri ayrt edebileceksiniz. nsan fizyolojisinde solunum, sinir a, sindirim ve

metabolizma parametrelerini ayrt edebileceksiniz.

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

Atlye ortam, anatomi haritalar, anatomik ve fizyolojik maketler. Analizr, simlatr, osiloskop, sinyal jeneratr, mikroskop, stetoskop, tansiyon aleti, akcier balonu, k kayna, ses kayna, eki, ine, turnusol ayrac, vcut termometresi

LME VE DEERLENDRME

Bu modl renme faaliyeti iermektedir. Her renme faaliyeti sonrasnda o faaliyetle ilgili deerlendirme sorular ile kendi kendinizi deerlendirebileceksiniz. retmen, modl sonunda size lme arac (uygulama, soru-cevap) uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.

AIKLAMALAR

1

GR Sevgili renci, Bu modl sonunda edineceiniz bilgi ve beceriler ile Biyomedikal Cihaz Teknolojileri

alannda vcut parametrelerini bilmek, fizyolojik parametre zelliklerini ayrt etmek sizler iin ok yararl olacaktr.

Biyomedikal cihazlarn alma parametreleri dorudan ya da dolayl olarak insan

vcudunun anatomik ve fizyolojik parametreleriyle ilikilidir. Biyomedikal Cihaz Teknolojileri gemiten gnmze tbbn tan ve tedavilerinde salk personelimize rahatlk ve gven salamas amacyla gelitirilmitir.

leriki aamalarda greceiniz modllerle bu grdnz modlden edindiiniz

yeterlilikle kullanclarla daha rahat iletiim kurarak teknik problemleri daha rahat alglayp zmleyebilecek ve kullanc isteklerine gre teknik destek verebileceksiniz.

Biyomedikalde anatomi ve fizyolojiye ynelik temel lme ile ilgili sorularnzn

cevabn bu modlde bulabileceksiniz. Biyomedikal Cihaz Teknolojileri alannda, salk personellerimizin yapt kadar

deerli, insan saln koruma ve kurtarmaya ynelik teknik destek almalarn yaptnz bilmenin size byk hazlar vereceinden ve sizin de bunun nemini bilerek alacanzdan eminiz.

GR

2

3

RENME FAALYET - 1

Uygun ortam salandnda Biyomedikal Cihaz Teknolojilerinde kullanlan insan anatomisine ait temel anatomik yapsnn nasl alglandn renebileceksiniz.

Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: nsanda, organlarn anatomik haritada konumunu aratrnz. nsanda, iskelet sistemi ve kemiklerin anatomik haritada konumunu aratrnz. nsandaki sindirim sisteminin anatomik haritada konumunu aratrnz. nsandaki kas sisteminin anatomik haritada konumunu aratrnz. nsandaki dolam sisteminin anatomik haritada konumunu aratrnz. nsandaki sinir sisteminin anatomik haritada konumunu aratrnz. Anatomik parametreleri kullanan cihazlar aratrnz. Aratrma ilemleri iin internet ortamndan, tbbi eitim veren kurum

ktphanelerinden, doktorlardan, hemirelerden, teknisyenden reprezantlardan ve tbbi malzeme satan firmalarla hastanelerden bilgi almanz yararl olacaktr.

nternet arama motorlarndan anatomi - anatomy, skeleton - iskelet, bone - kemik, muscle - kas, circulation - dolam, nevre - sinir a, neuron - nron, assimilation - sindirim, digestion, gastrointestinal, boaltm, roloji, www.innerbody.com, www.biyomedikal.org, adresinden biomedical device - biyomedikal cihaz, biomedical equipment - biyomedikal aparat olarak inceleyiniz.

1. NSAN VCUDUNUN ANATOMS

1.1. Temel Anatomi

Anatomi, vcut blmlerinin yapsn ve geliimini inceleyen bir bilim daldr. nsan vcudunun anatomik pozisyonu ve vcut dzlemlerini bilmek gerekir. Bu bilgilerle grntleme sistemlerinde ekimler iin gerekli pozisyonlar ifade etmek de nemlidir. nsan vcudu d ekline gre ikiye ayrlabilir.

Kol ve bacaklar insan vcudunun uzuvlarn (extremite), boyun (collum), ba (skull). Gvde (truncus) ise dier ksmlarn meydana getirir ve kendi iinde e ayrlr.

Gs (thorax) Karn (abdomen) Leen (pelvis)dir.

RENME FAALYET-1

AMA

ARATIRMA

4

1.1.1. Anatomik Blgeler Kafa blgesi (regio capitis) Yz blgesi (regio facialis) Boyun blgesi (regio cervicalis) Ense blgesi (regio nuchae) Omuz blgesi (regio deltoidea) Koltuk blgesi (regio axillaris) Gs blgesi (regio thoraxis) Meme blgesi (regio mammalis) Karn blgesi (regio abdominalis) Srt-bel blgesi (regio dorsalis) Ap aras blgesi (perine,regio perinalis) st extremite (regio extremitalis superior) Alt extremite (regio extremitalis inferior)

1.1.2. Anatomik Boluklar (Kaviteler)

Resim 1.1: nsan anatomik dzlemleri

5

Kafatas ve omurga boluu (cavum cranium spinal kavite) Gs boluu (toraksik kavite) Karn (abdominal) ve leen (pelvis) boluu; karn boluu periton zaryla

rtldr. Ortadaki ksmlar (median); gs kemiinin altna epigastrik blge, gbek

etrafna umblikal, onun altna da hipogastrik blge denir. Yanlardaki ksmlar (lateral); Kaburgalarn altna den ksma hipokondriak, bel

ksmna lumbar ve kask ksmna iliak blge denir. 1.1.3. Dzlem Terimleri

Sagital dzlem (vertikal): Vcudu sa ve sol olmak zere ikiye ayrr. Koronal dzlem: Vcudu n ve arka olmak zere ikiye ayran dzlem. Aksiyal dzlem (horizontal): Vcudu alt ve st olmak zere ikiye ayrr. Anterior (ventral): Vcudun veya ilgili blgenin n kesimidir. Posterior (dorsal): Vcudun ya da ilgili vcut blgesinin arka kesimidir. Sperior (kranyal): st ksmdr. nferior (kaudal): Alt ksmdr. Santral: Orta ksmdr. Medial: Orta sagital dzleme yakn olan ksmdr. Lateral: Orta sagital kesimden uzak olan ksmdr. Oblik: Tam yan olmayan pozisyondur. Proksimal: Bir vcut parasnn vcut merkezine yakn olan ksmdr. Distal: Merkezden uzak olan ksmdr. Tanjansiyel: Teet gei Perpendikler: Dik Erekt: Ayakta Semierekt: Yaryatar Rekumbent: Yatar Supin: Srtst yatar pozisyon Pron: Yzkoyun yatar pozisyon Trendelenburg: Baaa Dekbits: Yatar durumda iken x-nn yere yatay gndermeyi ifade eder.

6

1.1.4. Hastanelerde Kullanlan Biyomedikal Terimler 1.1.4.1.Anatomik Muayene ile lgili Terimler

nspeksiyon: Grme yoluyla gerekleen muayene Palpasyon: Dokunarak elle yaplan muayene Perksyon: Vcudun belli blgelerine parmakla vurularak gerekletirilir. Oskltasyon: Dinlemek anlamna gelen bu terim genellikle stetoskop ve

fetoskop aleti yardmyla yaplr. Endoskopi: Laparaskop (organ ii), bronskop, laringoskop gibi aralarla derin

ksmlarda yer alan organlarn incelenmesidir.

1.1.4.2. Radyoloji ile lgili Terimler Radyografi: Film veya grntleme ilemidir. Radyogram: Grntleme ilemi sonucu elde edilen film ve ya grntdr. Dansite: Filmin x-n fotonlarna vermi olduu siyah renk tonlamasdr. Distorsiyon: Objenin grntsnn orijinalinden farkl olarak yansmasdr. Noiz: Grntnn izlenmesine engel olan, radyografik dansitedeki istenmeyen

deiikliklerdir. Radyolsent (hipodens): X-n geirgenliinin fazla olmas. Siyahlama olarak

grlr. Radyoopak (hiperdens): X-n geirgenliinin az olmas. Beyazlama olarak

grlr. Kontrast: Ztlk. ki komu yapnn arasndaki grnm fark. Fark ne kader

fazla ise kontrast o kadar fazladr. Kontrast madde: X-n ile tepkimeye girip kontrast oluturarak grlebilirlii

ve ayrt edilebilirlii artran maddelerdir. Sialografi: Tkrk bezlerinin ve kanallarnn kontrast madde verilerek yaplan

radyografik tetkikidir. Enteroklizis: nce barsak grntleme teknii. Kolesistografi: Safra kesesini grntleyen radyografik tetkiktir. Kolanjiografi: Safra yollarnn grntlenmesidir. rografi: riner sistemin grntlenmesidir. Pyelografi: Bbrek toplayc sisteminin ve reterin grntlenmesidir. Sistografi: Mesanenin grntlenmesidir. Histerosalpingografi: Uterus ve uterus tplerinin grntlenmesidir. Arteriografi: Atar damarlarn grntlenmesidir. Venografi: Toplardamarlarn grntlenmesidir. Splenoportografi: Portal damarlarn gsterilmesidir. Lenfanjiografi: Lenf damarlarnn grntlenmesidir.

7

Myelografi: Subaraknoid arala kontrast madde verilerek yaplan spinal kanaln grntlenmesidir.

Dakriosistografi: Lakrimal sistemin grntlenmesidir. Artrografi: Eklem iine kontrast verilerek yaplan grntlemedir. Emisyon (Yayma): Enerji kayna vcuttur. RG ve MRG' de olduu gibi. Transmisyon (Geme): X-nnn vcudu gemesi Refleksiyon (Yansma): Gnderilen enerji vcuttan yansr ve grnt

oluturulur; US'de olduu gibi. Ekspojur: Havadan geen x-nn iyonizasyona neden olmasdr. Rntgen: Ekspojr birimidir. RAD: Radyasyon absorbsiyon dozu birimidir. Radyasyona maruz kalma sonucu

enerji depolanmas radyasyon absorbsiyon dozudur. REM: Radyasyon e deer doz birimidir. Mesleki ekspojr ifade eder. Dijital: Saysal, bilgisayarl grntleme. Artefakt: stenmeyen grntler. Rezolsyon: Bir sistemin bir objeyi grntleyebilme yeteneidir veya ayrt

edebilme gc, znrlk. Antegrad: Akm yn ile ayn Retrograd: Akm ynnn tersi

1.1.4.3. Ultrasonografi (US) ile lgili Terimler

US: Ultrasonografi Prob: US grnts elde etmek iin kullanlan ses dalgasn gnderen ve alan

alet Doppler US: Kan akm hz ve akm karakteristiklerini aratrmada kullanlan

bir inceleme yntemidir. Ekojenite: Sesi yanstabilme derecesi, siyah-beyaz arasnda grlr. zoekojen: Sesi ayn derecede yanstan Hiperekojen: Karlatrlan dokuya gre daha ekojen yani daha parlak veya

beyaz. Hipoekojen: Karlatrlan dokuya gre daha az ekojen, yani daha koyu.

1.1.4.4. Bilgisayarl Tomografi (CT: Computed tomografi) ile lgili Terimler

HU (Hounsfield nitesi): BT'de dansite birimi. Dansite: Objenin X -nn zayflatma miktarn belirtir, iyonlama miktar. zodens: Karlatrlan doku veya yap ile ayn dansitede olma. Hipodens: Karlatrlan dokuya gre daha dk dansitede olma, daha koyu. Hiperdens: Karlatrlan dokuya gre daha dens olma, daha ak.

8

Pencere genilii (window width): Siyah-beyaz arasnda grmek istediimiz gri noktalarn alt ve st dansite snrlar, yani grmek istediimiz dansite snrlar.

Pencere seviyesi (window level): Tam gri grlen orta dansite deeri, pencere geniliinin orta noktas.

1.1.4.5. Manyetik Rezonans Grntleme (MRG) ile lgili Terimler

ntensite: Sinyal younluu; siyah-beyaz aralnda gri noktalar olarak grlr. Hipointens: Karlatrlan dokuya gre sinyali daha az, yani siyaha yakn zointens: Ayn sinyalde Hiperintens: Sinyali daha youn yani daha beyaz.

1.1.4.6. Sintigrafi (Nkleer Tp) le lgili Terimler

Radyofarmastik: Sintigrafik grntlemede kullanlan maddeler Aktivite: Radyofarmastik maddeyi tutabilme miktar Hipoaktif: Rlatif olarak daha az tutan, daha ak veya beyaza yakn grlr. Hiperaktif: Daha fazla tutan, daha koyu veya siyaha yakn grlr.

1.2. Organlarn Anatomik Yerleimi

Tbbi cihazlarn verilerin doru alnabilmesi ve hastann lmlerden en az zarar almas iin kullanm yerlerini doru bilmek gerekir. Cihazlarn bir ksm insan salndaki nemleri gerei tek bir organn veya sistemin bir parasnn incelenmesi iin tasarlanmtr. lmlerin salkl alnabilmesi iin cihazlarn insan zerinde doru yerlere uygulanmas gerekir.

nsan vcudu ksmda incelenir. Kafatas, gvde ve kol-bacak. Kol-bacak

ksmlarnda organ olarak nitelendirilecek organ dokular yoktur. Bu organlar detayl olarak fizyolojik yapda inceleyeceiz. imdi insann nden grn ile organlarn anatomik yerleimini inceleyelim.

5. Aorta (great artery) kalpten kan en byk atardamar 14. Brachiocephalic trunk (artery) - atardamar 15. Brachiocephalic vein toplardamar 19. Carotid artery, left common ba sol atardamar 20. Carotid artery, right common 24. Cerebellum (hindbrain) alt beyin (ba sa atardamar) 25. Cerebrum (forebrain) st beyin (Kafatas st ve arka ksmndadr) 31. Coronary (heart) artery and vein, left kalbi besleyen sol atardamar ve

toplardamar 32. Coronary (heart) artery and vein, right - kalbi besleyen sa atardamar ve

toplardamar

9

39. Diaphragm (breathing muscle) diyafram (gs ve karn ayran zar eklinde kas yap)

45. Eyeball gz topu 49. Femoral artery, vein, nevre bacak atardamar, toplardamar ve sinir 56. Frontal sinus (airspace) sins boluu. 58. Gallbladder safra kesesi (Midenin hemen sa stndedir.) 61. Heart: - kalp (Kaburga kemiklerinin orta birleme alt noktasndan 3-4

parmak sttedir) a. Left auricle sol kulakk b. Left ventricle sol karnck c. Right auricle sa kulakk d. Right ventricle sa karnck 74. Intestine, large (colon) kaln barsak (Kaburga kemiklerinin bitimiyle

kala kemiinin i ksmnn tamamnda karn boluundadr.) 75. Intestine, small (jejunum and ileum) ince barsak (Kaburga kemiklerinin

orta birleme alt noktasndan bir iki parmak alttadr ve soldan saa doru eimlidir)

76. Jugular vein, internal boyun toplardamar 80. Liver karacier (Kaburga kemiklerinin bitiminde alt sa ksmda

bulunur.)) 81. Lung akcier (Kaburga kemiklerinin her iki tarafnn alt ksmnda

bulunur.) 86. Maxillary (cheek) sinus sins boluu (Kafatas burun ukurunun

stndedir.) 93. Nasal callages burun boluu (Kafatasnn n ortasndadr) 97. Omentum, greater (cut) barsaklar rten yaca zengin doku 144. Stomach mide (Gs kaburgalarnn bittii blm sol altndadr.) 156. Thyroid gland tiroid bezi (Boyun omuru blgesinin boynun tam n

ortasndadr.) 157. Tongue dil (Kafatasnn ene kemii zerinde az iinde bulunur.) 168. Vena cava (great vein). Superior st ana toplardamar

10

Resim 1.2: nsan organlarnn anatomik yerleimi

Grm olduumuz organlarn anatomik yerleimini grm olduk. Snftaki

arkadalarnzla maket veya model zerinde organlarn isimlerini sorma veya ismi verilen organn anatomik yerini gstererek uygulama almalar yapnz.

11

1.3. skelet Sistemi

Cihazlarn bir ksm, insann isteklerini yerine getirmesini mmkn klan yap ta niteliindeki kemiklerimizi ve iskelet sistemimizi incelemek iin tasarlanmtr. Bu verilerin salkl alnabilmesi iin cihazlarn istenilen yere uygulanmas gerekir. imdi bu konumlar anatomik harita zerinde inceleyelim.

Resim 1.3: nsann iskelet sistemi kemikleri

12

Skull: Ba; kafatas. Clavicule: Kprck kemii. Cervical vertebra: Boyun omuru. Scapula: Krek kemii. Sternum: Gs kemii. Xiphoid process: Sternum kemiinin alt ucu. Humerus: Kol kemii. Thoracic vertebra: Srt omurgas. Ribs: Costa - Kaburga kemii. Lumbar vertebra: Bel omurgas. Radius: D n kol kemik. Ulna: n kol kemii. Sacrum: Kuyruk sokumu kemii. Ilium: Kala kemii. Carpals: El bilei kemikleri. Metacarpals: El tara kemikleri. Phalanges: El parmaklar kemikleri. Femur: Uyluk kemii. Patella: Diz kapa kemii. Fibula: Kaval kemik. Tibia: Bacak kemii. Tarsals: Ayak bilei kemii. Metatarsals: Ayak tara kemii. Calcaneus: Topuk kemii. nsan iskeleti iki blmde incelenir. Bunlar: st ve alt extremite kemikleri; ba ve

gvde kemikleri. .

1.3.1. st ve Alt Ekstremite Kemikleri

1.3.1.1. st Ekstremite st extremite kemikleri ncelikle omuz hizasnda krek kemii ve kprck

kemiinden oluan omuz eklemi kemikleri ile balar. Kol kemii (humerus) ile devam ederek, n kol kemikleri olan d n kol kemii ve i n kol kemii olarak devam eder ve el kemiklerine ulalr. El kemikleri; 8 el bilei kemiklerini, 5 el tara kemiini, 14 el parma kemiini kapsar. Her st ekstremitedeki toplam kemik says 32'dir.

Kprck kemii, kvrmlar silik bir S biiminde uzanr. Bedenin orta izgisinde

bulunan gs kemiinden (sternum) humerus kemiine kadar uzanr ve bu kemiklerin ikisiyle de eklemleir.

13

Krek kemii, taban yukarda bir gen biimindedir. Omuzun arka blmnde yer

alr. ki kprck kemii ve iki krek kemii gs kemiiyle birlikte, bedenin st ksmnda tam olmayan bir elips oluturur. Bu elips tam deildir; nk iki krek kemii srtta birbiriyle eklemlemeyip, evrelerindeki kaslar tarafndan tutulurlar.

Humerus kemii btn kol boyunca uzanan tek bir kemiktir. Kol kemiinin st

ucunda krek kemiinin ibkey blmyle eklemleen ve ba ad verilen bir ilik vardr. Bu iki kemiin oluturduu eklem omuz eklemi olup, kolun birok ynde rahata dnebilmesini salar.

n kolun kemikleri; d n kol kemii ve i n kol kemii, hemen hemen paralel

olarak, dirsekten, el bileine kadar uzanr, kol kemiiyle mentee biiminde eklemleirler. n kol ancak 180 dereceye kadar bir ayla ve yalnz bir dzlem zerinde hareket edebilir. Bu yzden, dirsek hareketlerinin serbestlii, omuz eklemine oranla kstldr.

Elin kemikleri, el bilei kemikleri (ossa carpi), el tara kemikleri (ossa metacarpi) ve

el parma kemikleri (phalanx) olarak gruplandrlmtr. El bilei (carpus), her biri 4 ksa kemik kapsayan yatay iki sra halinde 8 el bilei kemiinden oluur. Bu 8 kk el bilei kemikleri, bilee iyi bklebilme yetenei kazandrr.

El tara (metacarpus), elin ayas boyunca uzanan 5 uzun el tara kemiinden oluur.

1.3.1.2. Alt Ekstremite Kemikleri

Alt extremite kemikleri st extremiteye uygun olarak snflandrlmtr; 2 kala kemii ile omurgann kuyruk sokumu kemii arasnda oluan leen kava (pelvis). Uyluk kemii (femur). Diz kemii (patella). Bacak kemikleri (Tibia ve Fibula). 7 ayak bilei kemii, 5 ayak tara kemii ve 14 ayak parma kemiinden oluan ayak kemikleri.

Her kala kemii (Coxa); ayr kemiin birlemesiyle oluur: Kala kemii kanad (ilium), oturga kemii (ischium) ve at kemii (pubis). Bu kemik ocuklarda ayrktr byklerde ise kaynamtr.

Birletikleri yerde hokka ukuru (acetabulum) denen ve uyluk kemiiyle eklemleme yeri olan yuvarlak bir ukur bulunur. Leen kava (pelvis) tam bir halka oluturur. Her iki kala kemii, nde, at kemikleri birleme yeri (pubic symphisis) olan az oynar bir eklemde birleirler. Arkada ise, kuyruk sokumu kemiiyle (sacrum) eklemleirler. Leen kava ortasndaki aklk kadnlarda, erkeklere oranla daha genitir; doum srasnda bebek bu aklk boyunca ilerler; o srada leen kava eklemlerinin ve balarnn da gevemesiyle, aklk biraz daha geniler.

Bacak kemikleri; bacan alt blmnde iki uzun ve paralel kemik vardr. Kaval kemii, bedenin orta izgisi yaknnda, kam kemik ise bu izginin dnda yer alr. Kaval kemiinin st ucu, uyluk kemii ve diz kemiiyle eklemleir.

14

Ayak kemikleri; ayak bilei (tarsus), ayak tara (metatarsus) ve ayak parma kemikleri olarak e ayrlr. Ayak bilei, 7 ayak bilei kemiinden oluur. Ayak tara ayak tara kemii, ayak bilei kemiklerinden ayak parmaklarna kadar uzanr. Ayak bilei ve ayak tara kemikleri aya oluturur. El parmaklarnda olduu gibi ayak parmaklar da yalnzca 2 ayak parma kemii bulunan ayak baparma dnda, er ayak parma kemiini kapsar.

Uyluk ve diz kemii (femur, patella); st ucu kala kemiiyle, alt ucu tibia ve diz kemiiyle (ya da diz kapa kemii) eklemleir. Uzun bir kemik olan uyluk kemii yarm kre biimindeki bayla, kala kemiinin hokka ukuruna eklemleir. Bu da hareket yetenei fazla olan bir eklemdir.

Diz kemiinin, kol iskeletinde bir karl yoktur. Diz ekleminin nnde yer alan bu kk kemik, uyluk kemiinin alt ucuyla eklemleir.

Kemik yaplarnn genelinde i ksmda ilik dediimiz sinir ve kan kanallarnn bulunduu bo bir alan bulunur. Kemiklerdeki anatomik problemlerde beyni uyaran sinir alar bulunur. 1.3.2. Ba ve Gvde Kemikleri

Bu kemik grubu alt yeleri, kafa ve gvde olarak iki gruba ayrlr.

1.3.2.1. Ba Kemikleri

Kafa kemikleri; 1 hyoid ve 3 ift kulak kemikii ile toplamda 29 adettir. Balca kafa kemiklerini ayrrsak:

Kafatas beyin blm kemikleri (neurocranium): Kafatas kemiklerinin bazlarnn isimleri; temporal kemik, frontal kemik, occipital kemik vs.dir.

Yz kemikleri (viscerocranium): Yz kemiklerinin bazlarnn isimleri; maksiler kemik, vomer vs.dir.

1.3.2.2. Gvde Kemikleri

Bu kemiklerin en nemlileri omur (24 hareketli omur; servikal 7 , torakal 12 , lomber 5 ve 9 sabit omur; sakrum 5 , cocxixs 4 olmak zere toplam 33), kaburga (sa sol iftlerin toplam 24 adet kaburga kemii)

1.3.3. Ba ve Destek Doku

Genel olarak ba dokusu vcudun eitli ksmlarn birbirine balar. Destek dokusu ise vcudun yumuak ksmlarna destek grevi yapar ve ikiye ayrlr:

Kemik doku: Hcrelerine osteosit denir. Hcre aras svsna osein denir. Alyuvarlar ve akyuvarlar krmz kemik iliinde retilir. Kan hcreleri kanalikul ad verilen ince uzantlaryla birbirleriyle ilikilidirler.

Kkrdak doku: Daha ok omurgaszlarda grlr kan damar ve sinir iermez. Difzyonla beslenir. 3e ayrlr: a. Hiyelin kkrdak b. Esnek kkrdak c. Lifli kkrdak

skelet anatomik yerleimini grm olduk. Snftaki arkadalarnzla maket veya model zerinde kemik isimlerini sorma veya ismi verilen kemiklerin anatomik yerini gsterme gibi uygulamalar yapnz.

15

1.4. Kas Sistemi

Cihazlarn bir ksm insana hareket becerisini sunan kas sisteminin incelenmesi iin tasarlanmtr. Bu verilerin salkl alnabilmesi iin cihazlarn insan zerinde doru yerlere uygulanmas gerekir. imdi bu konumlar anatomik harita zerinde inceleyelim. 1.4.1. Ba-Gvde ile Alt-st Extremite Kaslar

Resim 1.4: nsann balca kaslarnn genel grnm

16

1. Gs - kprck - akak kas (sternocleidomastoid muscle) 2. Yamuk kas (trapezius muscle) 3. Gs byk kas (pectoral muscle) 4. Delta kas (deltoid muscle) 5. Karn doru kas (rectus abdominis muscle) 6. Dili n kas (serratus arterior muscle) 7. Kol ikibals (biceps brachi muscle) 8. Bilein bkc d kas (brachioradialis) 9. Karn d-eik kas (abliguus externus muscle) 10. Terzi kas (sartorius muscle) 11. Uyluk doru kas (quariceps temoris muscle) 12. Bacak n kas (tibialis arterior muscle) 13. Baldr ikiz kas (gastroknemius muscle) 14. Srt geni kas (latissimus dorsi muscle) 15. Kol bals (triceps brachi muscle) 16. Parmaklarn birleik ac kas (extansr digitorum muscle) 17. ye byk kas (gluteus maximus muscle) 18. Uyluk ikibals (biceps temoris muscle)

Hareket, hayvanlarn balca zelliklerinden biridir. nsanlarda hareket, kaslma zellii olan kaslar araclyla salanr. Kaslar kasldnda, bedenin bir blmnn duruu deiir. Dzenli hareket, bedendeki birok kasn uyumlu kaslmas ve gevemesinin rndr.

1.4.2. Grevlerine Gre Kaslar

Kaslar grevlerine gre snflandrlabilir. Uzaklatrc (abductor) kas, bir blm bedenin orta izgisinden uzaklatracak biimde hareket ettirirken, yaklatrc (adductor) kas, bu blmn orta izgiye doru hareket etmesini salar. Delta kas (m. deltoideus) omuz ekleminin byk blmn rten gen biiminde bir kastr; kasld zaman kolu bedenden uzaklatrr. Gs byk kas (m. pectoralis major) yaklatrcdr; kasldnda kolu bedene geri eker.

Bkc (flexor), ekleme bklme hareketini yaptran, kas ac (extensor) da, eklemi aarak, dzletiren kastr. Kol ikibals (biceps) en ok bilinen bkcdr; n kolu bker, yani dirsek eklemini eerek, n kolu kol zerine getirir. Bu kas kaslnca, kolda genlerin gstermekten holand bir ilik (paz) oluur. Kol bals (triceps) dirsek eklemini dorultarak n kolu aar. teki kas eitleri, kaldrc (levator) kaslar, indirici (depressor) kaslar ve eitleridir. Bzc (konstrktr) ve geniletici (dilatator) kaslar, gz bebei, midenin ince barsaa ald blm (pylor) ve ans (makat) gibi aklklar evirirler. Bzc kaslar, akln apn daraltr ya da kapatr. Geniletici kaslar akl geniletir ya da tmyle aarlar. Dndrc (rotator) kaslar, bedenin bir blmn kendi ekseni evresinde dndrr. e dndrcler (pronator) ie ve aaya; da dndrcler (supinator) ise da ve yukarya evirir.

Baz kaslarn birden ok ilevi vardr. Korako-brakiyal kas kolun hem bkc, hem de yaklatrcs, baldr n kas (tibialis anterior) ise, ayan hem da dndrcs, hem de bkcsdr.

17

Resim 1.5: nsan kas anatomisinin n grn

18

Resim 1.6: nsan kas anatomisinin arka grn

19

Tam bir uyum iin, kaslardan biri kaslrken dieri yani kart gevemelidir.

Diyafram; gs boluunu karn boluundan ayran diyafram, bedenin teki kaslarndan biraz farkl bir kastr. Yemek borusu ile iki byk kan damarnn getii delii vardr. Bu yaplar, aklklara skca uyarak her iki boluun birbirinden tam olarak ayrlmasn salar. Kubbe biiminde olan diyafram, ksmen solunum hareketlerinden de sorumludur.

1.4.3. Kaslarn Balang ve Yapma (Sonlanma) Yerleri

Kaslar, iskelete balang ve yapma yerlerinden balanrlar. Her kasn en az bir balang, bir de yapma yeri vardr. Balang yeri, kas kasld zaman durumu deimeyen utur.rnein kol ve bacak kaslarnda balang yerleri, genellikle gvdeye en yakn ulardr. Yapma yerleri ise, kas kasld zaman hareket eden utur. Kol ve bacak kaslarnda yapma yerleri genellikle bedene en uzakta olan ulardr, Brakiyo-radiyal kas kol kemiinin (humerus) alt blmnden balar ve n kolun dner kemiinin (radius) alt blmne yapr. Birden fazla kasn demet eklinde balanmasn gerektirdii yerlerde TENDONlar oluur ve kas bunlarla kemiklere tutunur. Baz kaslarn birden ok balang ya da yapma yeri vardr.

Kas sisteminin anatomik yerleimini grm olduk. Snftaki arkadalarnzla maket veya model zerinde isimlerini sorma veya ismi verilen paralarn anatomik yerini gsterme uygulamalar yapnz.

1.5. Dolam Sistemi

Cihazlarn bir ksm insann yaam nehri olan dolam sistemini inceler. Bunlarn, elde ettii verileri doru alabilmesi iin, insan zerinde doru yerlere uygulanmas gerekir. imdi bu konumlar anatomik haritada geriden grn olarak inceleyelim.

Vcut boyunca dolaan kann te biri deriye verilir. Erikin bir derinin ortalama boyutu zerinde 3000 in alan var. Deri, ayr tabakadan oluturulur: Epidermis, dermis ve deri altnda olan yal doku. lm durumunda 50W deerindedir. Sv arlkl olmas titreim ve elektrik deerlerinin geirilmesine olanak tanr. Uzun sreli amper deerinde akmdan sonra hcrelerin yanma riski vardr.

Deri, insan bakterilerin istilasna kar korur. Ayn zamanda Gne ve radyasyonun zararl etkisinden korur. Bir stc ve serinletici olarak kann dolamyla ileyen mekanizmann olduu blmdr. Sinir sistemi iin alg olarak onun birok uzmanlam servisidir.

Deri altndaki tabakada damarlarn ak ebekesinin bir ksm gsterilmitir. Derindeki daha byk damarlarn organ girileri ve dnen dier damarlarn kalpte birletii ksmlar kesik izilmitir. Vcutta damarlar kalbe olan pozisyonlarna gre 2ye ayrlrlar: Kalpten kan/uzaklaan damarlar arter, kalbe dnen/yaknlaan damarlar ven olarak adlandrlr. Damarlar ayn zamanda beslendikleri veya toplandklar blgenin ismini alrlar. Vcutta ayn blgeyi besleyen ve kann toplayan damarlar genellikle yanyana seyrederler. ounlukla venler artere gre daha d yzeyde (deriye yakn) olurlar. Baz damarlarmz yle sralayabiliriz:

20

Resim 1.7. nsan vcudunda dolam a

2

153 9

37

41

129

23

2

21

2. Abdominal venous plexus - abdominal toplardamar a 9. Basilic vein basilic toplardamar 23. Cephalic (upper arm) vein - kafayla ilgili toplardamar 37. Cubital vein cubital toplardamar 41. Epigastric artery and vein, superficial yzeysel epigastric atardamar ve toplardamar 82. Mammillary venous plexus - mammillary toplardamar a 129. Saphenous vein, great byk saphenous toplardamar 153. Thoracoepigastric vein thoracoepigastric toplardamar

1.5.1. Mikrodolam ve Kapiller Sistemin Yaps

Her organn mikro sirklasyonu bu organn zel gereksinimlerini karlamak zere organize olmutur. Genelde organa giren her besleyici arter, alt ile sekiz kez dallanma gsterdikten sonra arteriyol olarak adlandrlacak kadar klr ve genellikle i ap 20 mikrometreden daha kk hale gelir, daha sonra arteriyoller iki ile be kez dallanp kan kapillerlere ulatrdklar u noktalarda 59 mikrometre apna inerler.

Venller, arteriyollerden ok daha byk damarlardr ve kas tabakalar da arteriyollere

gre daha incedir. Ancak burada hatrlanmas gereken nokta venllerin iindeki basncn arteriyollere gre daha az olduudur. Bylece venller zayf kas yaplarna karn nemli miktarda kaslma gsterebilirler.

Dolam sistemi anatomik yerleimini grm olduk. Dikkat edilirse ok sayda ve

benzer olmasndan dolay fazla isimlendirme kullanlmamtr. Snftaki arkadalarnzla maket veya model zerinde bunlarn isimlerini sorma veya ismi verilen paralarn anatomik yerini gsterme uygulamalar yapnz.

22

1.5.2. Lenfatik Sistem

Resim 1.8: nsanda lenf sistemi

Lenfatik sistem, svnn interstisyel alandan kana akmasn salayan alternatif bir yol

oluturmaktadr. En nemlisi ise lenfatiklerin proteinler ve byk partikller kapiller gibi, kana dorudan absorpsiyonu mmkn olmayan maddeleri doku aralklarndan uzaklatrabilmesidir. Proteinlerin interstisyel alanlardan uzaklatrlmas yaamsal bir olaydr ve aksadnda yaklak 24 saat iinde lm grlr.

23

1.5.2.1. Vcudun Lenf Kanallar

Vcuttaki hemen hemen btn dokular fazla miktardaki svy interstisyel alandan uzaklatrabilecek lenf sistemine sahiptir. stisnalar arasnda derinin yzeysel ksmlar, santral sinir sistemi, periferik sinirlerin i ksmlar, kaslarn endomisyum tabakas ve kemikler saylabilir.

Vcudun aa ksmlarndan gelen lenf, torasik kanal ile akarak sol internal jugular ven ile subklavian venin birleim noktasnda venz sisteme boalr. Ban sol ksm, sol kol ve gs blgesinin eitli ksmlarndan gelen lenf de venlere karmadan nce torasik kanala girer.

Boyun ve ban sa ksmndan, sa kol ve toraks blmlerinden toplanan lenf ise sa lenf kanalna karr ve daha sonra sa subklavian ven ile internal juguler venin birleim noktasnda venz sisteme boalr. 1.6. Sinir Sistemi

Cihazlarn bir ksm, insann istemlerini vcuda ileten sinir sistemi hattnn incelenmesi iin tasarlanmtr. ncelemedeki verilerin salkl alnabilmesi iin cihazlarn insan zerinde doru yerlere uygulanmas gerekir. Beynimiz fonksiyonlarmz denetlerken, omurilik ksmndan vcudumuza yaylan sinir a ile bunu gerekletirir.

Resim 1.9: nsan vcudunda sinir a

24

Sinir a bakldnda iki ayr gruba ayrlr. Birincisi merkezi sinir sistemi; beyin omurilik. kincisi de periferik sinir sistemi; myotom (vcutta uyard innerve ettii alan), dermatom (vcutta duyu ald alan). Sinir sisteminin anatomik olarak cihazlarla analizinde dermatom ve myotom haritalar kullanlmaktadr. Bu haritalarla rahatszla sebep olan sinir kesiliminin yerindeki sebepler incelenir. Grntleme cihaz operatrlerinin bu haritalar bilmesi arza analizlerinde gerekli artlardandr.

ekil 1.10: nsanda dermatom haritas Sinir sistemi anatomik yerleimini grm olduk. Dikkat edilirse ok sayda ve benzer

olmasndan dolay fazla isimlendirme kullanlmamtr. Snftaki arkadalarnzla maket veya model zerinde bunlarn isimlerini sorma veya ismi verilen paralarn anatomik yerini gsterme uygulamalar yapnz.

25

1.7. Sindirim ve Boaltm Sistemi

Cihazlarn bir ksm insann ihtiya duyduu enerji maddelerini uygun hle getiren sindirim sistemi organlarnn incelenmesi iin tasarlanmtr. Az blmnde dilden balayarak di, tkrk bezleri, grtlak, mide, ince ve kaln barsaklarla ilem tamamlanr. Bu verilerin salkl alnabilmesi iin cihazlarn doru yerlere uygulanmas gerekir. imdi bu konumlar anatomik harita zerinde inceleyelim.

Sindirim sisteminin temel grevi beslenmemizi salamaktr. Sindirim sistemi yedi ayr

blmden oluur. Bunlar; az, yutak, yemek borusu, mide, ince barsak, kaln barsak ve gden barsadr (rektum). Ayrca karacier, safra kesesi ve pankreas bezi de, salglar ince barsaa aktrlar.

Resim 1.11: nsanda sindirim ve boaltm sistemi

26

Sindirim nce azda balar. Diler besinleri paralar, ezer boyutunu yutulabilir hle getirir. Tkrk, besinlerin kayganlatrlmasn salar ve niastay enzimle sindirir. Dil yutmaya yardmc olur. Besin yutaa geldiinde soluk borusu giriini kapatarak yemek borusuna ilerlemesini salar. Buradan mideye ular. Mide; son derece kasl bir organdr. Duvarlarnn srekli olarak alkalama ve dvme biimindeki hareketleri, besinler kk paraya ayrlncaya kadar srer. Mide mukozasnda protein sindiren pepsin, ya sindirici lipaz ve hidroklorik asit ile sindirimi kolaylatrr. Mide i eperindeki mukoza tabakas midenin kendini sindirmesini nler. Daha sonra ksmdan oluan ince barsaa gider. Onikiparmak barsa (duodenum), bo barsak (jejunum) ve kvrmbarsak (ileum).

Onikiparmak barsa: Safra tuzunun salma hareketiyle besin burada yalar

sabunlatrr (Karacierin rettii safra tuzu duedonuma verilmeden nce safra kesesinde depolanr). Bo ve kvrk barsak tarafndan besinin eker ve aminoasidi emilir. Kaln barsak da ksmdan oluur. ekum (ince barsak ile kaln barsan birleme yeri) da kaln barsaktaki ieriin ince barsaa gemesini nleyen bir kapak sistemi (ileoekal valf) vardr. ekumdan n ve aa doru uzanm gsteren apandisit (appendiles) yaps mevcuttur. Bu yapnn iinde leufoid yaplar vardr. Ykselen kolon (colon ascendens - bedenin sa blmnden yukar), enine kolon (colon transversum karn boluunda sadan sola) ve inen kolon (colon descendes aa sola dnen). Burada suyun emilimi gerekletirildikten sonra geriye kalan dk (gaita) gden barsak (rektum) ksmnda ansten vcut dna atlr. Kazanlan besinler kana verilerek portal ven (ince ve kaln barsaklarn kann toplayan ana damar) yoluyla karaciere gelir ve burada ilenerek vcudun beslenmesi tamamlanr.

Resim 1.12: nsanda riner sistemi

27

Boaltm sisteminin bir paras da riner sistemdir. riner sistem iki adet bbrek, 2 adet bbrei idrar torbasna balayan borucuk (reter), mesane (idrar torbas) ve retradan oluur. Sa bbrek stnde karacier ile olan komuluu nedeniyle sola gre daha aadadr. Ayrca her iki bbrein zerinde bbrek st bezi denilen ve adrenalin, kortizol ve androjen hormonlar salglayan bezler vardr.

Sindirim ve boaltm sistemi anatomik yerleimini grm olduk. Snftaki

arkadalarnzla maket veya model zerinde bunlarn isimlerini sorma veya ismi verilen paralarn anatomik yerini gsterme uygulamalar yapnz.

1.8. Anatomik Parametreleri Kullanan Cihazlar

Tbbi cihazlarn verilerin doru alnabilmesi ve hastann lmlerden en az zarar

almas iin anatomik parametreleri ncelikle bilerek doru cihazlar semeliyiz. Cihazlarn bir ksm anatomik yap ve parametrelerin incelenmesi iin tasarlanmtr. Bu verilerin salkl alnabilmesi iin doru cihazn kullanlmas gerekir. imdi bu cihazlar ksaca grelim.

Anatomik yap denilince fiziki ller ncelikli olarak ele alnr. Endoskopi cihazlaryla vcuda verilen kameral hortumla organlarn i ksmlarnda

gzlemleme yapmak mmkndr. Bu organlar kaln ve ince barsak, mide, burun, grtlak, yemek ve soluk borusu, kulak, akcierler sistem devamll ve da balantl olmasndan dolay direkt ulalabilenlerdir. Vcutta kk bir neter aklndan da tm dolam sistemi, kalp, karacier ve dier tm organlara ulalabilir.

Radyolojide rntgen, floroskopi ve tomografi, X nlarnn dalga boyunun

sourulmas ve devamnda iz dme az enerji geirmesi prensibiyle filme veya kameraya kayt alnan sistemlerdir. Dolam ve sindirim sistemleri ve bunlara bal organlarn radyoaktivite madde veya boya ile tkanklklar tespit edilir. Kemik ve kkrdaklarda; atlak-krk ve kemik erimelerinde organlardaki anormal durumlar gzlemede dorudan kullanlr.

Ayn grevleri, MRG ile elektromanyetik alan kullanlarak her hcrenin ayr

etkileniinden tm anatomik sistem fizyolojisine kadar incelenebilmektedir. Ultrasonik sistemlerle de titreimin kat ve sv ortamlarda ilerleme ve her tabaka

geiinde zayflama ve yansma tekniinden faydalanarak sadece anatomik yapyla fizyolojik ses parametreleri incelenebilmektedir.

Anatomik yerleimi analiz eden cihazlar grm olduk. Snftaki arkadalarnzla

cihaz ismi verilerek tehis edilecek organ isimlerini bulma uygulamalar yapnz.

28

UYGULAMA FAALYET

EKG cihazyla lm yaplabilmesi iin kalbin anatomik yerini, insan vcudunun anatomi atlasnda iaretleyiniz.

lem Basamaklar neriler

alma ortamnn temizliini kontrol ediniz.

Anatomi atlasnn boyutlu olann tercih ediniz.

Anatomi atlas ya da maketini hazr bulundurunuz.

Kalbin anatomik yerini anatomi atlasnda ya da maketi zerinde gsteriniz.

Malzeme ve alma aletlerini yerlerine yerletiriniz.

altnz ortam temizleyiniz.

Rntgen cihazyla ekim yaplabilmesi iin humerus kemiinin yerini iskelet sisteminde iaretleyiniz.

lem Basamaklar neriler alma ortamnn temizliini

kontrol ediniz. skelet sisteminin maketinin boyutlu

olann tercih ediniz. skelet sistemini gsteren maketi

hazr bulundurunuz.

Humerus kemiinin yerini iskelet maketi zerinde gsteriniz.

Malzeme ve alma aletlerini yerlerine yerletiriniz.

altnz ortam temizleyiniz.

UYGULAMA FAALYET

UYGULAMA FAALYET

29

LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular cevaplayarak bu faaliyette kazandnz bilgileri lnz. OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)

Aadaki sorular cevaplaynz. 1. Karacier, akcierin hangi ynnde komudur?

A) st B) Alt C) Sa D) Sol

2. Aadakilerden hangisi kafatas ile kuyruk sokumu arasndaki omur kemiklerinden biri deildir. A) Boyun omur B) Bel omur C) Srt omur D) Uyluk omur

3. Boluu doldurunuz. Birden fazla kasn demet eklinde kemie baland yerde ..

oluur. 4. Boluu doldurunuz.

dolam sisteminin son u noktasdr. 5. Sinir sistemi kaa ayrlr?

A) 2 ye ayrlr. B) 8 e ayrlr. C) 3 e ayrlr. D) 5 e ayrlr.

6. Bbrekler riner sistemin bir paras mdr? A) ( ) Evet B) ( ) Hayr

7. MRG cihazyla aadaki sistemlerden hangilerinin anatomik incelemesi yaplabilir? A) skelet sisteminin B) Kas sisteminin C) Sinir sisteminin D) Hepsinin

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konulara geri dnerek tekrar inceleyiniz.

LME VE DEERLENDRME Ad(1)

30

UYGULAMALI TEST

renme faaliyetinde kazandnz beceriler dorultusunda tm organlarn anatomik yerlerini Latinceleriyle iaretleyiniz. Yaptnz bu uygulamay aadaki tablo dorultusunda lnz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr

alma ortamnzn temizliine dikkat ettiniz mi?

Anatomik harita ve maketleri hazr ettiniz mi?

Kafatas ve gvde organlarnn anatomik yerlerini doru tayin ettiniz mi?

Tm organlarn Latince isimlerini doru syleyebildiniz mi?

alma sonras alma gerelerini yerlerine kaldrdnz m?

alma sonras alma ortamnn temizliini yaptnz m?

DEERLENDRME

Faaliyet deerlendirmeniz sonucunda hayr iaretleyerek yapamadnz ilemler varsa bu ilemleri tekrar ediniz. Tm ilemleri baaryla tamamladysanz bir sonraki faaliyete geiniz.

31

RENME FAALYET-2

Uygun ortam salandnda Biyomedikal Cihaz Teknolojilerinde kullanlan cihazlarn insan fizyolojisine ait hcre, kas, kalp, dolam ve kan parametrelerini nasl algladn renebileceksiniz.

Sevgili renciler, bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlar olmaldr:

nsan fizyolojisinde hcrenin almasn ve parametrelerini aratrnz. nsan fizyolojisinde kas sisteminin almasn ve parametrelerini aratrnz. nsan fizyolojisinde kalbin almasn ve parametrelerini aratrnz. nsan fizyolojisinde dolam sisteminin almasn ve parametrelerini

aratrnz. nsan fizyolojisinde kann parametrelerini aratrnz. Turnusol kd lme deerlerini aratrnz. nsan fizyolojisinde hcre, kas, kalp ve dolam parametreleri kullanan

biyomedikal cihazlar aratrnz. Kan yoluyla bulaabilecek hastalklar ve bunlardan korunmak iin alnabilecek

tedbirleri aratrnz. Aratrma ilemleri iin, tbbi malzeme satan firmalarla hastaneleri gezerek, internet

ortamndan, tbbi eitim veren kurum ktphanelerinden, doktorlardan, hemirelerden, teknisyenlerden bilgi alabilirsiniz.

nternet arama motorlarndan physiology fizyoloji, medical parameter- tbbi

parametre, muscle parameter kas parametresi, cell parameter hcre parametresi, circulation parameter dolam parametresi, heart parameter kalp parametresi, blood parameter kan parametresi, www.biyomedikal.org, biomedical device - biyomedikal cihaz, Biomedical equipment - biyomedikal aparat, biomedical instrumentation ve biomedical measurement olarak bulduunuz adreslerde inceleyiniz.

Tarama ilemleri iin n bilgi almanz gerekir. Kazanm olduunuz bilgi ve

deneyimleri arkada gurubunuz ile paylanz.

AMA

ARATIRMA

RENME FAALYET2

32

2. NSAN FZYOLOJSNDE HCRE, KAS, KALP VE DOLAIM PARAMETRELER

Tbbi cihazlarn verileri doru alabilmesi, hastann lmlerden en az zarar grmesi

ve hastalk tanlarnn kesinlilii iin fizyolojik parametrelerinin ncelikle bilinerek doru cihazlarn seilmesi gerekir. Bu cihazlar belli dokularn veya organlarn fizyolojik parametrelerini incelemek iin tasarlanmtr. Anatomik bilgilerden sonra imdi bu parametreleri ve cihazlar ksaca grelim. 2.1. Hcre

nsanolunun yap ta olarak hcre tarif edilir. Biyoloji modlnde grdnz ve (Resim 2.2.2)de verilen hcrenin zar (membran); intraseller (i sv) ile extraseller (d sv) arasnda bariyer olarak hcreyi korur. Gerekli al-verii membran zerinden salar. Homeostaz i ortamn sabit ya da statik koullarda korunmasn hcre boyutunda membran salar. Hcre membrannn yapsna bakarsak fosfolipit ift tabakadan oluur. ki taraf grecek ekilde penetre olan (lipid tabakas arasna giren) proteinlerin ou tayc proteinler olup d yzeyde karbonhidratlar bulunur. ift lipit tabaka ekstraseller ksmnda suda znebilenleri geiren, intraseller ksmnda yada znenleri geiren blm vardr.

Hcre iinde su kayb da olmamaktadr. Bu da bir basn dengesine ular ki buna osmotik basn denir. Konsantasyon oran osmotik basnc etkiler. Bu basn deeri lipit yerine protein iinden difzyon veya aktif transport ilemleri ile madde geii ile salanr. Bu sebeplerin toplamyla intraseller ile ekstraseller arasnda yani membranda deiken bir iyon younluu ile potansiyel fark oluur.

Resim 2.1: nsan hcresinde membran

33

2.1.1. Membran Potansiyelleri

Vcudun btn hcrelerinde membrann iki taraf arasnda bir elektriksel potansiyel fark bulunur. Ayrca sinir ve kas hcreleri gibi baz hcreler "uyarlabilir" yani membranlarda elektrokimyasal impulslar yaratabilirler. Bu impulslar membran boyunca sinyallerin iletilmesinde kullanlr. Bez hcreleri, makrofajlar ve silyar hcreler gibi hcrelerde membran potansiyellerindeki dier deiikliklerin birok hcre fonksiyonunun kontrolnde nemli rol oynamas olasdr. Burada sinir ve kas hcrelerinde dinlenme ve faaliyet srasnda oluan membran potansiyellerini inceleyeceiz.

Hcre zar

Kalnlk (nm) 6-10

Sa(/vF/cm2) 0,5-1,3

Diren (ohm.cm2, tersi S/cm2) 102 -105

Bozulma potansiyeli (mV) 100-150

Tablo 2.1: Hcre zarlarnn lipit ift tabakalarnn zellikleri (Hoppk, 1983den). 2.1.1.1. Difzyonun Yaratt Membran Potansiyelleri

ekil 2.1.1de potasyum younlamas membrann iinde ok yksek, dnda ise ok dktr. Bu rnekte, membran potasyum iyonlarna ok geirgendir, fakat dier iyonlara geirgen deildir. Hcrenin iinden dna doru byk bir potasyum younlama gradyant nedeniyle, potasyum iyonlar hcrenin dna doru ok gl bir difzyon eilimi gsterirler. Bu durumda, potasyum iyonlar pozitif ykleri dar tayarak membrann d yzn elektropozitif yaparken; potasyum ile birlikte darya difzyona uramayan, geride kalan negatif anyonlar, membrann i yzn elektronegatif yapar. Membrann d yznn pozitif, i yznn negatif olmasyla ortaya kan bu yeni potansiyel fark; pozitif ykl potasyum iyonlarnn, zt ynde, dardan ieriye doru difzyonunda etkili olur. Bir milisaniye iinde; bu potansiyel fark (deiimi) yksek potasyum iyon younlama gradyanna ramen, potasyum iyonlarnn daha fazla darya difzyonunu durduracak dzeye ykselir. Normal kalnlkta memeli sinir lifinde difzyonu durdurmak iin gerekli potansiyel fark, membran i yz negativitesiyle birlikte, yaklak -94mVtur.

ekil 2.1:Hcre zarnda difzyonun yaratt membran potansiyelinin oluumu

34

ekil 2.1.1 Bde, ekil 2.1.1 A'daki gibi ayn etki grlmektedir, fakat burada sodyum younlama membrann dnda ok yksek, iinde ise ok dktr. Bu iyonlar da pozitif ykldr ve bu defa membran sodyum iyonlarna ok geirgen olduu halde dier btn iyonlar geirmez. Sodyum iyonlarnn ieriye difzyonu, imdi ters ynde, membrann d negatif ii pozitif olacak ekilde bir membran potansiyeli yaratr. Membran potansiyeli, tekrar, milisaniyeler iinde sodyum iyonlarnn ieriye net difzyonunu durduracak dzeye ykselir. Bu kez kaln memeli sinir lifi iin potansiyel, yaklak +61mVtur ve lifin ii pozitiftir. 2.1.1.2 Nernst Denklemi; Difzyon Potansiyeli ile Younlama Farknn likisi

Membrann iki taraf arasndaki potansiyel fark, bir iyonun membrandan bir ynde net difzyonunu nleyecek dzeyde ise, bu potansiyele o iyon iin "Nernst Potansiyeli" denir. Bu potansiyelin bykl, membrann iki tarafndaki iyonlarn younlamalaryla tayin edilir. Bu oran bykse iyonlarn bir yne difzyon eilimleri byktr ve bu nedenle nernst potansiyeli de byktr. "Nernst Eitlii" ad verilen aadaki eitlik, normal vcut scaklnda 37Cda tek deerlikli bir iyonun Nernst Potansiyelini hesaplamak iin kullanlr;

EMF (milivolt) = 61 log (Konsi/Konsd)

Bu forml kullanld zaman genellikle membrann dndaki potansiyel sfr olarak kabul edilir ve hesaplanan nernst potansiyeli membrann iindeki potansiyeldir. Potansiyelin iareti, eer negatif bir iyon inceleniyorsa pozitif, pozitif bir iyon inceleniyorsa negatiftir. Bylece, pozitif bir iyonun membran iindeki konsantrasyonu dndakinin 10 kat ise log 10=1 olur ve membrann iinde nernst potansiyeli -61 milivolt olarak bulunur.

2.1.2. Kanser

Kanser hemen her zaman hcrenin bymesi ve hcre mitozunu kontrol eden hcre

genlerinin mutasyonu veya anormal aktivasyonu sonucunda ortaya kmaktadr. Dier bir deyile; normalde lmesi gereken hcrelerin lmemesi ve anormal zellikler kazanarak yaamaya devam etmesi ve blnerek oalmas denilebilir. Anormal genlere onkogenler ad verilir. Yaklak 100 farkl onkogen kefedilmitir. Her hcrede, zgl onkogenlerin aktivasyonlarn basklayarak nleyen antionkogenler bulunmaktadr. Antionkogenlerin kaybolmas veya inaktive olmas halinde onkogenlerin aktivitelerine izin verilmi olur. Bunu da kanserin olumas izler.

Detayl taramalarla kanserli hcreleri bulamamak gnmzde imknszdr. Niin vcudumuzda milyonlar ya da milyarlarca mutasyonlu kanser hcresi

gelimiyor? Bunun cevab, her hcrede mitozdan nce kromozom DNA zincirlerinin elemesinin inanlmaz bir kesinlikle yaplmas ve mitoz ileminin yaplmasna izin verilmeden nce anormal DNA zincirlerinin dzeltme ileminden geirilerek uygun olmayan blgelerin kesilmesi ve tamir edilmesidir. Btn bu kaltmsal hcre nlemlerine karn yeni oluan hcrenin milyonda bir gibi ok az olaslkla olsa da hala nemli mutant zellikler

35

tamas olasl vardr. Vcut savunmas drlerek RNA kodlarnn deiimiyle DNA kodlarnn farkllaarak oalmas da olasdr. Bunlar belli baz kimyasal maddelerle, fizik ve biyolojik faktrlerin etkisiyle birka misli artmaktadr. Bunlardan bazlar aada sralanmtr.

Bilindii gibi X-nlar, gama nlar, radyoaktif maddelerden yaylan partikl

radyasyonlar ve hatta ultraviyole nlar gibi iyonize edici nlar kansere zemin hazrlamaktadr. Bu nlarn etkisi altnda doku hcrelerinde oluan iyonlar yksek derece reaktif olduklarndan, DNA zincirlerini kopararak birok mutasyonun olumasna sebep olurlar.

Belli tipteki kimyasal maddelerin mutasyon yaratmaya byk bir eilimleri vardr.

eitli anilin boya trevlerinin kansere neden olduklar uzun sre nce kefedilmitir. Bu maddelerin retildii kimya fabrikalarnda alan iilerin korunmamalar durumunda, kansere yakalanmaya kar zel bir yatknlklar vardr. Mutasyona neden olan kimyasal maddelere kanserojenler denir. Gnmz toplumunda, en byk sayda kansere neden olan kanserojenler sigara dumannda bulunmaktadr. Kanser sebeplerinin drtte biri bu nedene bal olarak grlr.

Fiziksel olarak tahri edici irritan maddeler de kansere neden olmaktadr. Baz tip

besin maddeleri ile sindirim sisteminin srekli olarak anp ypranmas kanser nedenidir. Dokuda oluan harabiyet hzl bir mitotik oalma ile tahrip olan hcrelerin yerine yeni hcreler oluturur. Mitoz ne kadar hzl olursa mutasyon oluma ans o kadar artar.

Birok ailede kansere yakalanmaya kar gl bir kaltsal eilim vardr. Bu olay belki

de birok kanser tipinde kanserin olumasndan nce bir deil, iki veya daha ok mutasyona ihtiya gstermesi gereinden kaynaklanmaktadr. Kansere zellikle yatknl olan bu ailelerin kaltsal genomlarnda bir veya daha fazla mutasyona uram gen bulunmaktadr. Bu yzden byle ahslarda kanser bymeye balamadan nce ok daha az sayda ilave mutasyonlarn olmas kanseri balatmak iin yeterli olmaktadr.

Birok kanser sebeplerinin virsler olduu bilinmektedir. Laboratuar hayvanlarnda

lsemi dahil baz kanser tiplerinin olumasna belli tipte virslerin neden olduu gsterilmitir.

2.1.3. Epitel Ba Doku

Belli bir grevi yapmak zere bir araya gelmi ayn yap ve ekildeki hcre

topluluklarna DOKU ad verilir. Vcutta en ok hcre kapsayan doku epitel dokudur ve vcudun d yzeyini, organlarn i yzeyini rter. Epitel doku kendi arasnda 3e ayrlr.

2.1.3.1.Yass Epitel Hcreleri

Bunlarn ykseklii geniliinden azdr. ekirdek de buna uygun olarak

yasslamtr. Bu tip hcreler kan ve lenf damarlarnda ve derinin st tabakasnda bulunur.

36

2.1.3.2. Kbik Epitel Hcreler Bunlarn ykseklii ve genilii hemen hemen eittir. Omurgal hayvanlarn bbrek ve

tiroit bezinde bulunur.

2.1.3.3. Silindirik Epitel Hcreler Bu tip hcrelerin ykseklii geniliinden fazladr. Barsak ve solunum kanallarnn

i yzeyinde bulunur. Bu hcreler vcudun d yzeyini d ortama kars korur. organlarnda bulunanlar ise besin emilimini salar.

ekil 2.2: Epitel dokular

2.2. Kas nsanolunun hareket ve eylem kabiliyetini yerine getirmesi motor niteler olarak tarif

edilir. Vcudun yaklak %40' iskelet kas, %10'u dz kas ve kalp kasdr. Btn bu farkl kas tiplerinde ayn kaslma prensipleri geerlidir. Burada nce iskelet kasnn fonksiyonu ele alnacak, dz kasn zellemi fonksiyonlar ilenecektir.

37

2.2.1. skelet Kasnn Fizyolojik Anatomisi

Resim 2.2:nsan kas fizyolojisi

Resim 2.2.1 iskelet kasnn organizasyonunu gstermektedir. Btn iskelet kaslar,

ap 10-80 mikrometre arasnda deien ok sayda liften olumutur. Bu liflerin her biri daha kk alt birimlerden meydana gelir.

ou kasta lifler btn kas boyunca uzanrlar; %2'si dnda, her bir lif orta blgesinde sonlanan tek bir sinir ucu tarafndan inerve edilir.

Sarkolemma, kas lifinin hcre membrandr. Sarkolemma, plazma membran denilen gerek hcre membran ile birok ince kollajen fibril ieren bir polisakkarid tabakasndan meydana gelen d klftan ibarettir. Kas lifinin ucunda, sarkolemmann bu yzey tabakas bir tendon lifyle kaynar. Daha sonra tendon lifleri kas tendonunu oluturmak zere demetler halinde birleir ve kemie yaprlar.

Her kas lifi birka yz ile birka bin arasnda miyofibril ierir. Bunlar ekildeki enine kesitte kk ak noktalar halinde gsterilmitir. Her miyofibrilde yan yana uzanan yaklak 1500 miyozin filamenti ve 3000 aktin filamenti vardr. Bunlar kas kaslmasndan sorumlu olan byk polimerize proteinlerdir. Bunlar ekildeki boyuna elektron mikroskopik grntde ve ekilde ematik olarak E'den Zye kadar olan blgede gsterilmitir. Diyagramdaki kaln filamentler miyozin, ince filamentler aktin'dir. ekildeki Ede gsterildii gibi miyozin ve aktin filamentlerinin ksmen i ie girmesi nedeniyle

38

miyofibriller birbirini izleyen koyu ve ak bantlar olutururlar. Ak bantlar sadece aktin filamentlerini ierir ve I band adn alr, koyu bantlar miyozin filamentleriyle aralarna giren aktin filamentlerinin ularn ierir. Koyu bantlara A band denir. Ayrca miyozin filamentlerinin yan taraflarndan kan kk uzantlar ekildeki Ede grlmektedir, bunlar apraz kprlerdir. apraz kprlerle aktin filamentleri arasndaki etkileme kaslmaya neden olur.

ekildeki E'de ayrca aktin filamentlerinin ucunun Z disklerine tutunduu

grlmektedir. Aktin filamentleri bu diskten her iki yne doru uzanarak miyozin filamentlerinin arasna girer. Dolaysyla tek miyofibrilde olduu gibi, btn kas lifi boyunca da ak ve koyu bantlar grlr. Bu bantlar iskelet ve kalp kasna izgili grnm verirler.

ki Z izgisi arasnda kalan miyofbril blmne sarkomer denir. Kas lifi istirahatte

normal, tam gergin durumda iken sarkomer boyu yaklak 2 mikrometredir. Bu boyda aktin filamentleri miyozin filamentlerinin zerini rter ve karlkl olarak birbiri zerine gelirler. Sarkomer en byk kaslma gcn bu boyda oluturabilir.

Miyozin ve aktin molekllerini bir arada flamentz titin moleklleri tutar. Miyozin ve

aktin flamentleri arasndaki yan yana ilikiyi srdrmek zordur. Bunu, titin ad verilen ok sayda filamentz molekl salar. Ayrca filamentz olduu iin ok esnektir. Bu esnek titin moleklleri, sarkomerde aktin ve miyozinden olumu kaslma makinesi iin ereve salar.

2.2.2. Kas Kaslmasnn Genel Mekanizmas

Kas kaslmasnn balang ve oluum basamaklar aadaki sra ile meydana gelir. Aksiyon potansiyeli motor sinir boyunca kas lifindeki sonlanmasna kadar yaylr. Her sinir ucundan nrotransmiter olarak az miktarda asetilkolin salglanr. Kas lifi membrannda lokal bir alanda etki gsteren asetilkolin, membrandaki

asetilkolin kapl kanallar aar. Asetilkolin kanallarnn almas, kas lifi membranndan ok miktarda sodyum

iyonunun ieri girmesini salar. Bu olay kas lifinde aksiyon potansiyelini balatr. Aksiyon potansiyeli sinir membrannda olduu gibi kas lifi membran boyunca da

yaylr. Aksiyon potansiyeli kas lifi membrann depolarize eder ve kas lifi iine doru

yaylarak, sarkoplazmik retikulumda depolanm olan kalsiyum iyonlarnn byk miktarlarda miyofibrile serbestlemesine neden olur.

Kalsiyum iyonlar, kaslma olaynn esas olan flamentlerin kaymasn salayan, aktin

ile miyozin flamentleri arasndaki ekici gleri balatr. Sonra, saniyenin blmleri iinde kalsiyum iyonlar sarkoplazmik retikuluma geri

pompalanr. Yeni bir kas aksiyon potansiyeli gelinceye kadar burada depolanr. Kalsiyum iyonlarnn uzaklatrlmas kaslmann sona ermesine neden olur.

39

2.2.3. Kas Dokular Kas dokusu ok hcrelilerde hareketi salayan dokudur. Kas dokusu embriyonun

mezoderm tabakasndan oluur. Kas hcresindeki kaslma yeteneine sahip proteinden yaplm lifiklere miyofibril denir. Kas dokusu hcrelerinin zarlarna sarkolemma, plazmasna da sarkoplazma ad verilir ve ikiye ayrlr.

2.2.3.1. izgili Kas

izgili kasa iskelet kas da denir. skelete balanm olduklarndan hareketi salarlar,

istemli alrlar ve abuk yorulurlar. Birden fazla nkleus bulunur. Bunlarda bantlama grlr. Kalp kas grn olarak izgili kasa benzer fakat ileyi ynnden dz kasa benzer.

2.2.3.2. Dz Kas

Dz kas hcreleri ince uzun ve i eklindedir. Bunlarn etraf ba dokusuyla

sarlmtr. Dz kasn kontraksiyonu istemsizdir. Yava ve ritmik olarak yaplan kaslp geveme hareketleri uzun sre devam edebilir. abuk yorulmaz. Omurgal hayvanlarda i organlarda ve kan damarlarnn eperlerinde bulunur.

Kalp kas; geneli dz kas tipinden oluur. leride bahsedilecek zellemi uyartm

dokular vardr. Sins SA dokular kalbe zeldir. Ayrca ounluunun oluturduu dz kas yapsnn dnda genelden farkl noktalar vardr.

DDzz KKaassnn KKaassllmmaass

Resim 2.3: Dz kasn fiziksel grn Genellikle 2-5 mikrometre apnda ve sadece 20-500 mikrometre boyunda, daha

kk liflerden oluur. Kaslmann iskelet kasndaki birok zellii dz kasa da aynen uyarlanabilir. En nemlisi, dz kasta da iskelet kasnda olduu gibi miyozin ve aktin filamentleri arasndaki ekici gler kaslmaya yol aar. Fakat ilerde grlecei gibi, dz kas liflerinin i fiziksel dzenlenmesi tamamen farkldr.

40

2.2.3.3. Dz Kasta Membran Potansiyelleri

Dz kasta membran potansiyellerinin kantitatif deeri bir kas lifinden dierine deiir ve ayn zamanda kasn o andaki durumuna baldr. Normal istirahat halinde membran potansiyeli genellikle -50 ila -60 milivolt kadar olup, iskelet kasndan yaklak 30 milivolt daha az negatiftir. 2.2.3.4. niter Dz Kasta Aksiyon Potansiyelleri

Viseral dz kas gibi niter dz kasta da aksiyon potansiyeli iskelet kasndaki yolla oluur. Bir sonraki ksmda belirtildii gibi, ok birimli dz kas liflerinin ounda ise meydana gelmez. Viseral dz kasn aksiyon potansiyelleri iki biimde meydana gelir:

Sivri aksiyon potansiyeller Platolu aksiyon potansiyelleri.

Sivri Aksiyon Potansiyeller:

ou niter dz kas tipinde iskelet kasndaki gibi tipik sivri aksiyon potansiyeller meydana gelir. Bu tip aksiyon potansiyelinin sresi 10 - 50 milisaniyedir. Bu tip aksiyon potansiyelleri elektrik uyars, hormonlarn dz kasa etkisi, sinir liflerinin transmiter maddeleri, germe veya kas lifinin spontan retimi gibi birok yol ile ortaya karlabilir. Platolu Aksiyon Potansiyeller:

Bu aksiyon potansiyelinin balangc tipik sivri potansiyeli ile ayndr. Ancak, kas lifi membrannn hzl repolarizasyonu gzlenmez, repolarizasyon birka yzden bin milisaniyeye (1 sn) kadar gecikir. 2.2.3.5. nsan Hcresini Deri Yzeyinden Etkileyen Potansiyeller

Akm (mA) Etkisi 1 ve alt Alglanmaz. Gvenlik snr.

5 Karncalanma biiminde alglanr. 10 Ar eii.

10-20 Brakamama eii 50 iddetli kas kaslmas.

100-300 Ventrikl fibrilasyon eii. 1 000 - 6 000 Kalp durmas. Elektrot altnda yerel yanmalar. Solunum felci.

6 000 ve zeri iddetli yanmalar, kas bozulmas.

Tablo 2.2: ki kol arasnda bir saniye veya daha uzun sreli bir akm okunun etkileri (Anbar ve ark., 1985ten)

Hcre fizyolojisini grm olduk.

41

2.3. Kalp

Kalp 3 tabakadan oluur, bunlar ieriden dar doru sralarsak; endokard- myokard ve perikard. Kalp, gerekte iki ayr pompadan oluur: Akcierlere kan pompalayan sa kalp ve evre organlara kan pompalayan sol kalp. Bunlarn her biri, bir atriyum (kulakk) ve bir ventriklden (karnck) oluan iki blmeli bir atm pompasdr. Atriyum, ventrikl iin zayf bir hazrlayc pompa (n pompa) ilevi grr, balca grevi kan ventrikl iine yneltmektir. Ventrikl ise, kan ya akcier (pulmoner) ya da periferik dolama iten ana kuvveti salar.

Resim 2.4: Kalbin yaps ve kan ak

Kalpteki zel bir mekanizma, kalbin ritmikliini (ritmik uyarlar oluturma yetenei)

salar. Aksiyon potansiyellerini tm kalp kas boyunca ileterek ritmik kalp atmlarna neden olur. 2.3.1. Kalp Kasnn Fizyolojisi

Kalp balca tip kalp kasndan meydana gelir. Bunlar, atriyum kas, ventrikl kas, zellemi uyarc ve iletici kas lifleridir (purkinje lifleri). Kaslma sresinin daha uzun olmas dnda, atriyum ve ventrikl kaslar iskelet kasna olduka benzer ekilde kaslrlar. ok az miktarda kaslabilir fibril ieren zellemi uyar ve ileti lifleri ise, yalnzca belli belirsiz kaslrlar. Bunun yerine ritmisite ve deiik hzlarda ileti oluturarak, kalbin ritmik atn kontrol eden bir uyar sistemi salarlar.

42

2.3.2. Kalp Kasnn Fizyolojik Anatomisi

Resim 2.5: Kalp kas

Kalp kasnn tipik histolojik grnm (Resim 2.3.2)'de izlenmektedir. Blnen, bir

araya gelen ve tekrar ayrlan kalp kas liflerinin, kafes iine benzer ekilde dzenlendii grlmektedir. Kalp kasnn tipik bir iskelet kas gibi izgili olduu da bu grnmden hemen anlalmaktadr. Dahas, kalp kasnn tipik miyofibrilleri, iskelet kasndakilerin hemen hemen ayn olan aktin ve miyozin filamentleri ierirler. Bu filamentler i ie gemitir ve kaslma srasnda iskelet kasnda olduu gibi birbirleri zerinde kayarlar. Greceimiz gibi kalp kas, baka bakmlardan iskelet kasndan olduka farkldr. 2.3.2.1. Bir Sinsisyum Olarak Kalp Kas

Resim 2.3.2de kalp kas liflerini enine kestii grlen koyu alanlara interkale disk ad verilir. Bunlar gerekte, kalp kas hcrelerini birbirinden ayran hcre zarlardr. Kalp kas lifleri, birbirine seri balanm ok sayda ayr hcreden meydana gelir. Ancak interkale disklerin elektriksel direnci kalp kas lifinin d zarnn direncinin yalnzca 1/400'dr. nk hcre zarlarnn kaynaarak oluturduu, "haberleen balantlar" (oluklu balant, gap junction) geirgendir, iyonlarn nisbeten serbest difzyonuna izin verir. Dolaysyla, ilevsel adan, iyonlarn kalp kas liflerinin uzun ekseni boyunca kolaylkla hareket etmeleri salanr. Bylece aksiyon potansiyelleri ok kk bir engelle karlaarak interkale diskleri geer ve bir kalp kas hcresinden dierine iletilirler. Kalp kas, bir sinsisyum oluturacak ekilde bir araya gelmi pek ok kalp kas hcresinden meydana gelir. Bu sinsisyumdaki kalp hcreleri birbirlerine ylesine balanmtr ki, hcrelerden biri uyarlnca, aksiyon potansiyeli hcreden hcreye kafes iinin tm balantlarna yaylarak btn hcrelere ular.

Kalp gerekte iki sinsisyumdan meydana gelir. Bunlar, iki atriyumun duvarlarn oluturan atriyum sinsisyumu ve iki ventrikln duvarlarn oluturan ventrikl sinsisyumudur. Atriyumlarla ventrikller arasndaki kapak aklklarn evreleyen fibrz doku, atriyumlar ventrikllerden ayrr. Normalde aksiyon potansiyelleri, atriyum sinsisyumundan ventrikl sinsisyumuna yalnzca zellemi bir ileti sistemi araclyla aplar birka milimetre olan ileti liflerinin oluturduu atriyoventrikler (A-V) demet ile) iletilebilir. Kalbin kas kitlesinin bu ekilde iki ilevsel sinsisyuma blnmesi, atriyumlarn ventrikllerden ksa bir sre nce kaslmasna olanak verir. Bu da kalp pompasnn etkinlii asndan nemlidir.

43

Resim 2.6:Kalp sinsisyumlar ve iletim a 2.3.2.2. Kalp Kasnda Aksiyon Potansiyelleri

Grafik 2.1: Kalp kas aksiyon potansiyeli

Grafik 2.3.1de aksiyon potansiyeli, 105 milivolttur. 105 milivolt, zar potansiyelinin,

normalde olduka negatif olan deerinin zerine karak dk bir pozitif deer olan yaklak +20 milivolt'a ularken gsterdii deiimin miktardr. Pozitif ksma ama potansiyeli (overshoot potential) ad verilir. Balangtaki dikenden (spike) sonra zar, atriyum kasnda yaklak 0.2 saniye, ventrikl kasnda ise yaklak 0.3 saniye sreyle depolarize kalarak, platonun sonunda ani repolarizasyon olur. Aksiyon potansiyelinde bu platonun varl, kalp kasndaki kaslmann iskelet kasndakine kyasla 15 kez daha uzun srmesine neden olur.

44

2.3.3. Kalp Dngs

Bir kalp atmnn balangcndan, bir sonraki kalp atmnn balangcna kadar gerekleen kalp olaylarna kalp dngs (kardiyak siklus) ad verilir. Her bir dng, sins dmnde (S-A) aksiyon potansiyelinin kendiliinden olumas ile balar. Bu dm, sa atriyumun superiyor lateral duvarnda, superior vena kavann azna yakn yerlemitir. Aksiyon potansiyeli hzla her iki atriyuma ve oradan da A-V demet ile ventrikllere yaylr. Atriyumlardan ventrikllere geii salayan ileti sisteminin zel dzeni sayesinde kalp uyars, atriyumlardan ventrikllere 1/10 saniyeden daha uzun sren bir gecikme ile geer. Bu gecikme, atriyumlarn ventrikllerden nce kaslarak, kuvvetli ventrikl kaslmasndan nce kan ventrikllere pompalamasn salar. Bu ekilde, atriyumlar ventrikller iin hazrlayc pompalar olarak grev yaparlar. Ventrikller ise kan damar sisteminde iten ana g kaynan olutururlar. 2.3.3.1. Sistol ve Diyastol

Grafik 2.2: Sistol-diyastol ve yaratt fizyolojik parametreler.

Kalp dngs, kalbin kan ile dolduu, diyastol ad verilen bir geveme dneminden ve

bunu izleyen, sistol ad verilen bir kaslma dneminden meydana gelir. Kalp dngs srasndaki eitli olaylar Grafik 2.3.2 'de grlmektedir. st ksmdaki

eri, srasyla orta, sol ventrikl ve sol atriyumdaki basn deiikliklerini gstermektedir. Drdnc eri ventrikl hacmindeki deiiklikleri, beinci elektrokardiyogram, altnc ise kalbin zellikle kalp kapaklarnn pompalarken kard seslerin kayd olan fonokardiyogram temsil etmektedir. Okuyucunun bu ekli ayrntl olarak incelemesi ve gsterilen btn olaylarn nedenlerini kavramas zellikle nemlidir.

45

Sol ventrikln ilevi ile ilgili olarak kalp dngsnde ortaya kan olaylar grafikte sol atriyum basnc, sol ventrikl basnc, aort basnc, ventrikl hacmi, elektrokardiyogram ve fono kardiyogramdaki deiiklikler olarak grlmektedir. 2.3.3.2. Kapaklarn levi

Atriyoventrikler kapaklar, A-V kapaklar (sadaki - trikspid kapak ve soldaki mitral kapak) sistol srasnda kann ventrikllerden atriyumlara geri akmasn engeller. Semilunar kapaklar ise (aort ve pulmoner kapaklar) diyastol srasnda kann aorta ve pulmoner arterlerden ventrikl iine geri akmasn engeller. Tm kapaklar, tamamen pasif olarak kapanr ve alrlar. Yani geriye doru bir basn fark kan geriye doru itince kapanr, ileriye doru bir basn fark kan ileriye doru itince alrlar. 2.3.3.3. Aort Basnc Erisi

Sol ventrikl kasld zaman, ventrikl basnc aort kapa alncaya kadar hzla ykselir. Bundan sonra ise, ventrikl iindeki basncn ykselmesi yavalar. nk kan hemen ventrikllerden aorta akar.

Arterlere giren kan arter duvarlarnn gerilmesine ve basncn ykselmesine neden olur. Sistol sonunda sol ventrikl kan frlatmay durdurup, aort kapa kapand zaman ise arterlerin esnek toparlanma zellii (elastic recoil) sayesinde, diyastol srasnda bile arterlerde yksek basn korunur. Aort kapa kapand zaman aort basnc erisinde bir entik meydana gelir. Bunun nedeni, kapan kapanmasndan hemen nce kann ksa bir sre iin geriye doru akmas ve bunu izleyerek geri akmn aniden durmasdr.

Aort taki basn aort kapa kapandktan sonra diyastol boyunca yava yava der, nk gerilen esnek arterlerde birikmi olan kan srekli olarak evre damarlar yolu ile venlere geri akar. Aort basnc ventrikl yeniden kaslmadan nce, genellikle yaklak 80 mmHg'ya (diyastol basnc) der, ki bu ventrikl kaslmas srasnda aort da meydana gelen en yksek basn olan 120 mm Hg'nn (sistol basnc) te ikisidir.

Pulmoner arterdeki basn erisi aorttakine benzer. Tek fark, basnlarn aorttakilerin sadece altda biri kadar olmasdr. Yani yksek basn 20 mmHg, dk basn ise 13 mmHgdr. 2.3.4. Kalp Seslerinin Kalbin Pompalama levi ile likisi

Kalbi bir stetoskop ile dinlerken kapaklarn aldn duymayz, nk nispeten yava gelien bir olay olan alma, ses karmaz. Fakat kapaklar kapannca gelien ani basn farklarnn kapaklarn yapraklarnda ve evredeki svlarda neden olduu titreimler, gse tm ynlerde yaylan sesler karr.

Ventrikl kasld zaman, ilk olarak A-V kapaklarnn kapanmas ile oluan bir ses duyarz. Frekans (perdesi, pitch) dk, sresi nispeten uzun olan bu titreim, birinci kalp sesi olarak bilinir. Sistol sonunda aort ve pulmoner kapaklar kapanrken nispeten hzl bir arpma sesi duyarz, nk bu kapaklar hzl kapanr ve evredeki her ey sadece ksa bir sre titreir. Bu ses ikinci kalp sesi olarak bilinir.

46

2.3.4.1. Normal Kalp Sesleri

Resim 2.8: Kalp sesleri dinleme noktalar

Normal bir kalp stetoskopla dinlenirse genellikle "lub, dub, lub, dub..." diye tanmlanan bir ses iitilir, "lub" sistol banda atriyoventrikler (A-V) kapaklarn kapanmasna ve "dub", sistol sonunda semilunar (aortik ve pulmoner) kapaklarn kapanmasna denk gelir. Normal bir kalp periyodunun, sistol banda, A-V kapaklar kapand zaman balad kabul edildii iin "lub" sesine birinci kalp sesi ve "dub" a ikinci kalp sesi ad verilir. 2.3.5. Gste Kalp Etrafndaki Elektrik Akmlar

Resim 2.9: Gs zerindeki kalp elektrik akmlar Resim 2.3.5.teventrikl kasnn gs iindeki yerleimi grlmektedir. ounluu

hava ile dolu olsa da akcierler bile artc derecede iletkendirler. Kalbi evreleyen dier dokulardaki svlar ise elektrii ok daha kolay iletirler. Dolaysyla kalp gerekte iletken bir

47

ortamda asl durmaktadr. Ventrikllerin bir paras geri kalanna gre elektronegatif hle geldii zaman, elektrik akmlar ekilde dikkati ekecei zere byk dairesel yollar izerek depolarize alandan polarize alana doru hareket ederler. Purkinje sistemi ile ilgili tartmadan anmsanaca gibi, kalp uyars negatif iaretler ile gsterildii gibi, ventrikllerin ilk olarak septumuna, bundan ksa bir sre sonra da kalan ksmnn endokardiyal yzeyine ular. Bu durum ventrikllerin iine elektronegatiflik, d duvarlarna ise elektropozitiftik salar. Akmlar ventriklleri evreleyen svlarn ierisinde, ekildeki eri oklarla gsterildii gibi elips eklinde yollar izerek hareket ederler. Eer okuyucu akmlarn tm hareket izgilerinin (elips eklindeki izgiler) cebirsel ortalamasn alrsa, ortalama akm hareketinin, negatiftik kalbin tabanna pozitiflik ise kalbin apeksine gelecek ekilde olutuunu bulacaktr. Akm, depolarizasyon srecinin geri kalan blmnn ounda depolarizasyon, ventrikl kas iinde endokardiyal yzeyden dar doru yaylrken, ayn ynde harekete devam eder. Depolarizasyon ventrikller iinde izledii yolunu tamamlamadan hemen nce, akmn ortalama hareket yn yaklak 1/100 saniye sreyle ters dner ve akm bu kez apeksten tabana doru hareket eder. nk kalbin depolarize olan en son blm ventrikllerin kalbin tabannda kalan d duvarlardr.

Bu nedenle akm, normal bir kalpte negatiften pozitife, depolarizasyon dngsnn en

son ksm hari hemen hemen tamam srasnda ounlukla tabandan apekse doru hareket eder. Dolaysyla ekilde gsterildii gibi vcudun yzeyine bir voltmetre balanrsa tabana yakn olan elektrot negatif, apekse yakn olan elektrot ise pozitif olacak ve voltmetre elektrokardiyogramda pozitif bir kayt yapacaktr. 2.3.5.1. Ventrikl Fibrilasyonu

Btn kalp aritmilerinin en ciddisi, annda tedavi edilmedii takdirde hemen daima lme neden olan ventrikl fibrilasyonudur.

Grafik 2.3: Ventrikl fibrilasyonun EKG kts

Ventrikl fibrilasyonu, ventrikl kas kitlesi iinde tehlikeli bir ekilde dolaan kalp

uyarlarnn, ventrikl kasnn nce bir blmn, daha sonra bir baka blmn ve daha sonra bir bakasn uyararak sonunda kendi kendilerini geri beslemeleri ve ayn ventrikl kasn tekrar tekrar durmadan yeniden uyarmalarna baldr. Bu gerekletii zaman ventrikl kasnn pek ok kk blm ayn anda kaslacak, e miktarda pek ok blm de geveyecektir. Bu nedenle ventrikl kas asla kalbin normal pompalama dngsnn gerektirdii gibi toplu halde ve uyumlu olarak kaslmayacaktr. Dolaysyla ok sayda uyar sinyalinin ventrikl boyunca hareket etmesine ramen ventrikl boluklar ne geniler ne de klr, fakat hi kan pompalamadan veya nemsiz miktarlarda kan pompalayarak ksmen kasl belirsiz bir evrede kalrlar. Dolaysyla fbrilasyon baladktan sonra beyin kan akmnn durmasna bal olarak, 4-5 saniye iinde bilin kayb olur, birka dakika iinde de vcudun tm dokularnda geri dnm olmayan lm balar.

48

Pek ok etken ventrikl fibrilasyonunu balatabilir; bir saniye nce normal bir kalp

atm gereklemiken bir saniye sonra ventrikller fbrile olabilirler. Fibrilasyonu balatabilecek en nemli nedenler; (1) kalbin ani elektrik okuna maruz kalmas, (2) kalp kasnn ya da zellemi ileti sisteminin veya her ikisinin iskemisidir. skemi; besleyen kan akmnn azalmas olarak bilinir. 2.4. Dolam

Dolam sisteminin grevi; besinleri dokulara tamak, artk maddeleri dokulardan uzaklatrmak, hormonlar vcudun bir blmnden dierine tamak ve genel olarak tm hcrelerin optimal ilev grebilmesi ve yaayabilmesi iin tm doku svlarnda uygun evreyi korumak, bylece dokularn gereksinimini karlamaktr.

Bazen, kan akmnn dokularn ihtiyacna gre nasl kontrol edildiini ve dolamdaki

kan damarlarda ilerletmek iin gerekli kalp debisi ve arteryel basnc salamak zere kalp ve dolam sisteminin nasl kontrol edildiini anlamak zordur. Kan hacmini kontrol eden mekanizmalar nelerdir, dolam sisteminin dier fonksiyonlar ile ilikisi nedir bunlar inceleyelim.

2.4.1. Dolamn Fiziksel Karakteristikleri

Dolam sistemi; ekil 2.4.1'de gsterildii gibi sistemik dolam ve pulmoner dolam olmak zere iki blmde incelenir. Sistemik dolam akcierler dndaki btn vcut dokularnn kan ihtiyacn karlad iin, byk dolam ya da periferik dolam diye de bilinir.

Vcuttaki her dokunun damar sistemi birtakm farkl zellikler gstermekle birlikte,

damarlarn fonksiyonlar ile ilgili baz genel prensipler sistemin btn blmlerine uygulanabilir.

2.4.2. Dolam Sisteminin Fonksiyonel Blmleri

Arterlerin fonksiyonu, kan dokulara yksek basn altnda tamaktr. Bu nedenle arterler, gl bir damar eperine sahiptirler ve kan arterlerde hzl akar.

Kapillerlerin grevi sv, besin maddeleri, elektrolitler, hormonlar ve dier maddelerin

kan ile interstisyel sv arasnda deiimini salamaktr. Bu greve uygun olarak, kapiller eperi ok incedir ve ok saydaki kapiller porlar su ve kk molekll maddelere geirgendir.

Venller, kapillerlerden gelen kan toplarlar. Birleerek daha byk venleri

olutururlar. Venler dokulardan kalbe dnen kan iin tama kanallar olarak grev yaparlar, fakat

bir baka nemli fonksiyonlar da byk bir kan deposu olarak hizmet grmektir. Venz sistemdeki basn ok dk olduu iin, ven eperleri incedir. Yine de kas ierirler, kaslar venlerin daralmasna ya da gevemesine izin verir, bylece vcudun gereksinimine gre az ya da ok miktarda kan depolayan, kontrol edilebilir bir depo olarak alrlar.

49

2.4.4.1. Dolam Sisteminin Deiik Blmlerinde Kan Hacimleri

ekil 2.3:Dolam sisteminde balca kan hacimleri

Dolamdaki kann en byk blm, sistemik venlerde bulunur. Vcuttaki tm kann

%84'nn sistemik dolamda, %16'snn ise akcier ve kalpte bulunduunu gsteriyor. Sistemik dolamda bulunan %84'n; %64' venlerde, %13' arterlerde, %7'si sistemik arteriyol ve kapillerde bulunur. Tm kann %7si kalpte, %9u pulmoner damarlarda bulunur. 2.4.2. Dolam Sisteminin eitli Blmlerinde Basnlar

Grafik 2.4: Dolam sisteminin basnlar

50

Kalp, kan srekli olarak aorta pompalad iin, aorttaki basn yaklak ortalama 100 mmHg gibi yksek bir deerdedir. Dier yandan, kalbin pompalama etkinlii pulsatil olduundan, Grafikte grld gibi, arteryel basn, 120 mmHg'lik sistolik ve 80 mmHg'lik diyastolik basn arasnda deiir. Kan sistemik dolamda ilerledike basn giderek der ve kalbin sa atriyumuna boald vena kavalarn sonuna ulaldnda yaklak 0 mmHg olur.

Sistemik kapillerlerdeki basn, arteriyoler uta 35 mmHg'lik yksek bir basntan, venz utaki 10 mmHg'lik dk bir basnca kadar deiir, fakat damar yatann byk bir blmndeki ortalama fonksiyonel basn, yaklak 17 mmHg'dr. Bu basn, kapiller porlarndan ok kk miktarda plazma szmasna neden olacak kadar dk olduu halde, besinler kolaylkla doku hcrelerine difze olabilirler.

Grafiin sanda, pulmoner dolamn farkl blmlerindeki basnlar ayr ayr

gsterilmitir. Pulmoner arterlerde basn, aortada olduu gibi, pulsasyonludur, fakat basn dzeyi, olduka dktr. Sistolik basn yaklak 25 mmHg, diyastolik basn yaklak 8 mmHg, ortalama pulmoner arteryel basn ise sadece 16 mmHg' dr. Pulmoner kapiller basn ortalama 7 mmHg' dir. Yine de, bir dakikada akcierlerden geen kan akm sistemik dolamdan geen miktar ile ayndr. 2.4.3. Dolam Fonksiyonunun Temel Teorisi

Dolamn fonksiyonunun ayrntlar karmak olmakla birlikte, sistemin btn ilevlerinin temelinde ana ilke bulunur:

Vcuttaki btn dokularn kan akm, daima doku ihtiyalarna gre hassas biimde kontrol edilir. Dokular aktif ise, istirahattakinden daha fazla, bazen istirahat dzeyinin 20-30 kat kan akmna ihtiyalar vardr. Fakat kalp, normal olarak kalp debisini 4-7 kattan fazla artramaz. Ayrca dolamn sinirsel kontrol de doku kan akm kontrolne birtakm ek zellikler kazandrr.

Kardiyak debi balca, lokal doku akmlarnn tm tarafndan kontrol edilir. Kan bir dokudan getikten sonra veriler yolu ile hemen kalbe dner. Kalp, kendisine gelen bu artm kan akmna cevap olarak, hemen hemen tamamn geldii yerdeki arterlere geri pompalar. Bu anlamda, kalp dokularn ihtiyacna cevap veren bir otomat olarak alr. Bununla beraber kalp, bu grevinde tam yeterli deildir. Bylece sklkla, gerekli miktarda kann pompalamasn salamak iin zel sinir sinyalleri eklinde yardma gereksinim duyar.

Arteryel basn, genellikle lokal akm kontrol ya da kalp debisi kontrol mekanizmalarndan bamsz olarak dzenlenir. Dolam sistemi, arteryel basnc dzenleyen yaygn bir sistemle donatlmtr. rnein: Eer herhangi bir zamanda basn, 100 mmHg' lik normal ortalama seviyenin altna derse, sinirsel refleksler, basnc nceki normal deerine ykseltmek iin saniyeler iinde, bir seri dolam deiikliine neden olur. Arterlerde daha fazla kan birikimi iin, kalbin pompalama gc sinirsel sinyallerle artrlr, kalbe daha fazla kan salamak iin byk venz yedekler kontrakte olur ve tm vcuttaki arteryollerin ou, arter anda daha fazla kan birikmesi iin genel konstrksiyon gsterir. Sonra, daha uzun dnemde, saatler ve gnler iinde bbrekler, hem basnc kontrol eden hormonlar salglamak, hem de kan hacmini dzenlemekle basn kontrolnde nemli bir ek rol oynarlar.

51

2.4.4. Kan Akm

Kan akm deyimi basite, dolamn belirli bir noktasndan belirli bir zaman iinde geen kan miktar anlamna gelir. Genellikle kan akm dakikada mililitre ya da litre ile belirtilirse de, saniyede mililitre ya da baka bir akm birimi ile de ifade edilebilir.

stirahat halindeki