Embed Size (px)
Citation preview
I
T.C.
ANKARA ÜNĠVERSĠTESĠ
SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ
BĠLGĠ VE BELGE YÖNETĠMĠ ANA BĠLĠM DALI
BĠLGĠ VE BELGE YÖNETĠMĠ'NDE UZAKTAN EĞĠTĠM:
ĠRAN VE TÜRKĠYE MĠLLĠ KÜTÜPHANELERĠ'NĠN ROLÜ
ÜZERĠNE BĠR ARAġTIRMA VE KAVRAMSAL MODEL
ÖNERĠSĠ
DOKTORA TEZĠ
AZĠZ HEDAYATĠ KHOSHEMEHR
ANKARA
2013
II
T.C.
ANKARA ÜNĠVERSĠTESĠ
SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ
BĠLGĠ VE BELGE YÖNETĠMĠ ANA BĠLĠM DALI
BĠLGĠ VE BELGE YÖNETĠMĠ'NDE UZAKTAN EĞĠTĠM:
ĠRAN VE TÜRKĠYE MĠLLĠ KÜTÜPHANELERĠ'NĠN ROLÜ
ÜZERĠNE BĠR ARAġTIRMA VE KAVRAMSAL MODEL
ÖNERĠSĠ
DOKTORA TEZĠ
AZĠZ HEDAYATĠ KHOSHEMEHR
TEZ DANIġMANI:
PROF. DR. H. SEKĠNE KARAKAġ
Ankara
2013
III
IV
ÖNSÖZ
Nüfus artışı ve endüstriyel gelişmelere cevap verebilmek için yaşamın her
döneminde toplumun büyük kesimine eğitim verme gereği doğmuştur. Çağdaş
dünyada yaşanan gelişmeler, değişmeler, dönüşümler ve küreselleşme, eğitimde
öğrenme - öğretme süreçlerinde verim ve etkililik tartışmalarını gündeme getirirken,
eğitim teknolojisi kavramını öne çıkarmıştır. Eğitim teknolojisi kavramıyla birlikte
günümüzde yaşanan sanayileşme, hızlı nüfus artışı ve ekonomik sorunlar eğitime
olan talebi arttırmış, örgün eğitimin yanında uzaktan eğitime de gereksinim
duyulmasına neden olmuştur.
Ülkeler, bu gereksinmelerini karşılayabilmek amacıyla çok çeşitli
girişimlerde bulunmuşlardır. Bunlar, genellikle, «daha çok okul açma, daha çok
öğretmen yetiştirme, eğitim kurum ve donatımlarını etkili kullanma, öğrenim süresini
uzatma» (Hızal, 1983, s. 7) biçimindeki çalışmaları kapsamıştır.
Geleneksel nitelik taşıyan bu girişimler, eğitim olanaklarında önemli
sayılabilecek bir artış sağlamışsa da, bütün dünyada var olan ekonomik bunalım
sonucu eğitime ayrılan kaynakların yetmemesi nedeniyle, gereksinmeleri
karşılamaktan uzak kalmıştır. Bu durum, ülkeleri eğitimde yeni arayışlara
yöneltmiştir.
Ülkeler, geleneksel eğitim yapılarının dışına çıkarak çabalarını daha çok
kişiye daha iyi ve daha ucuz eğitim sağlama yollarını bulmada yoğunlaşmıştır. Bu
çabaların ürünü olarak eğitimde yeni bir yaklaşım olan uzaktan eğitim yaklaşımı
geliştirilmiştir. Uzaktan eğitim, büyük bir kesime eğitimi çabuk, ucuz ve kaliteli
olarak götürebilmenin yollarından biridir. Uzaktan eğitim sistemine dâhil edilen her
V
yeni teknoloji, eğitimin etkisini daha da artırmaktadır. Her alanda olduğu gibi,
uzaktan eğitim de gelişmekte ve evrim geçirmektedir.
Mektupla başlayan uzaktan eğitim uygulamaları, Radyo ve filmlerle devam
etmiş, Televizyonun bulunmasıyla daha yaygın bir kullanım alanı bulmuştur. Ancak
tek yönlü iletişim zamanla ihtiyaçları karşılayamaz hale getirmiştir. Bilgisayarların
özellikle de kişisel bilgisayarın (PC) icadıyla, bilgisayar destekli eğitim bir dönem
için uzaktan eğitimin önemli unsuru haline gelmiş, ancak yine de bir takım teknolojik
yetersizlikler nedeniyle (yetersiz donanım ve yazılımlar, sade grafik tasarımları vb.)
eğitimde etkileşim ve tek yönlü iletişim problemlerini çözme konusunda yeterli
olamamıştır.
İnternetin işe koşulmasıyla uzaktan eğitimde yeni bir süreç başlamıştır.
İnternet sunduğu imkânlar ve sürekli gelişen yapısıyla, uzaktan eğitimi, şimdiye
kadar görülmemiş bir süratle geliştirmekte ve cazip hale getirmektedir. Bu değişimin
ve gelişimin farkında olan birçok eğitim kurumu bu alanda ciddi araştırmalar ve
yatırımlar yaparak kurumlarına eğitim alanındaki bu gelişmeleri dâhil etme
çabasındadırlar. Bu çaba, diğer birçok buluşta olduğu üzere sadece yenilikleri takip
etme çabası değildir. Bu çaba, kurumların ayakta kalma çabalarıdır. Çünkü bu
kurumlar, bu gelişmenin getireceği sonuçların farkındadırlar.
Uzaktan eğitim alanına Bilgi İletişim Teknolojileri (BİT) ile gelen yenilikleri
kurumlarına uyarlayarak kaliteli ve esnek eğitim ortamları geliştiremeyen kurumlar
ulusal ve uluslararası ölçekte rekabet güçlerini zamanla yitireceklerdir. Eğitimdeki
bu olumlu gelişmeleri göz önüne alarak, bu gelişim ve değişimi kendi alanımıza
adapte edebilmek için bu çalışmada, bilgi ve belge yönetimi ders içeriklerinin çoklu
ortam materyalleri ile hazırlandığı ve sunulduğu örnek bir Öğrenme Yönetim Sistemi
VI
(ÖYS) geliştirilecektir. Geliştireceğimiz uzaktan eğitim sisteminde, başarılı
ÖYS‟lerde kullanılan bütün teknolojileri kullanılacaktır.
Böylece bilgi ve belge yönetimi öğrencilerine etkileşimli bir eğitim ortamı
hazırlamak amaçlanmıştır. Uzaktan eğitim uygulamalarında amaç sadece ders
içeriğinin aktarılması olmadığı için öğrenciler arasında iletişimi arttırmayı
sağlayacak bir takım uygulamaların sistemle uyumlu hale getirilmesi gerekmektedir.
Bilişim teknolojisinin içinde ise daha yaygın, ulaşılabilirliği daha yüksek,
daha hızlı, daha az zaman harcanan ve daha kolay olan İnternet (web) tabanlı uzaktan
eğitimin kullanılmasının uygunluğu söz konusudur. Uzaktan eğitim, eğitimdeki tüm
sınırlılıkları, duvarları ortadan kaldırmıştır. Diğer bir deyişle, uzaktan eğitim,
isteyene, istediği yaşta, istediği yer ve zamanda, istediği hızla, istediği ortamı
kullanarak öğrenme olanağı sağlamaktadır.
Yapılan araştırmalar; uzaktan eğitimin kütüphanecilerin çeşitli kurslar,
sertifika programları kadar, lisans tamamlama, lisans ve lisansüstü eğitimlerinin
sürdürülmesinde de başarılı sonuçlar verdiğini göstermektedir. Ayrıca gelişen bilgi
ve iletişim teknolojisi ve kişisel bilgisayar kullanımının artması, kütüphanecilere çok
çeşitli seçenekler sunarak gelişmelerini izleme fırsatı vermektedir. Bu yolla
kütüphaneciler, zaman ve coğrafi engelleri aşarak uzaktaki bir programa,
üniversiteye ulaşabilmekte, böylece çok sayıda kütüphanecinin aynı anda kısa bir
zaman diliminde eğitilmesi ve kütüphaneciliğe hazırlanması, mesleki niteliklerinin
arttırılması, eğitim düzeylerinin yükseltilmesi, esnek bir çerçeve içinde mesleki ve
bireysel rollerini rahatlıkla yerine getirebilmeleri sağlanabilmektedir. Bu çalışmada
İran ve Türkiye genelinde, Bilgi ve Belge Yönetimi alanında uzaktan eğitimin
uygulanması ve yaşam süreci milli kütüphaneler bağlamında incelenecektir.
VII
Yapılacak olan bu çalışmanın, Bilgi ve Belge Yönetimi alanın 'da eğitim programı
hazırlayan ve dijital yayıncılığı kullanmak isteyen akademisyen, öğrenci, kişi, kurum ve
kuruluşlara yol göstereceği düşünülmektedir.
Bu çalışmada hazırlanacak olan kavramsal model ile Türkiye'de Bilgi ve Belge
Yönetiminde uzaktan yükseköğretim ve planlı öğretim veren, öğretimin sunulmasında
İnternetten yararlanılan kurum ve kuruluşlara dijital İnternet yayıncılığı ile yapılacak
olan eğitim yayınlarının hazırlanmasına yönelik olarak bir başvuru kaynağı
sunulacaktır. Ayrıca İran Milli Kütüphanesinde uygulanan Bilgi ve Belge
Yönetimi'nde uzaktan eğitim programı incelenecek ve daha iyice yöneltmek için bir
kavramsal model önerilecektir. Türkiye Milli Kütüphanesi görev tanıtımında böyle
bir bulgu yoktur. Bunun önemi vurgulanarak Türkiye Milli Kütüphanesine böyle bir
görev önerilecek ve model sunulacaktır.
Tez çalışmamın her aşaması ve sürecinde değerli öngörü ve
yönlendirmeleriyle ufukumu açan ve yardımlarını esirgemeyen, fikir ve önerileriyle
bana farklı bakış açıları kazandıran tez danışmanım sayın Prof. Dr. H. Sekine
Karakaş ve ayrıca benimle birlikte bu çalışmaya ciddi emek veren, gayretleriyle beni
sürekli teşvik eden ve cesaretlendiren hocalarıma Prof. Dr. Mürsel Öztürk, Doç. Dr.
Fatih Rukancı, Doç. Dr. Hakan Anameriç, Yar. Doç. Dr. Mustafa Bayter ve diğer
Bilgi ve Belge Yönetimi'nde çalışan değerli hocalarıma teşekkür ederim. Sürekli
yanımda olduklarını hissettiren Aile'me ve gösterdiği sabır ve anlayıştan dolayı, sabır
taşı eşim Maryam ve sekiz yaşındaki kızım Helya'ya da teşekkür ederim.
Aziz HEDAYATĠ KHOSHEMEHR
ANKARA, 2013
VIII
ĠÇĠNDEKĠLER .............................................................................. Sayfa No
I
XII
XVI
1
1
5
7
8
9
9
10
10
13
12
15
20
21
27
27
37
51
63
68
68
70
73
79
80
99
ÖNSÖZ....................................................................................................................
ġEKĠLLER.............................................................................................................
KISALTMALAR...................................................................................................
I. BÖLÜM: GĠRĠġ ........................................................................................
I. 1. Konunun Amacı ...................................................................................
I. 2. Konunun Önemi ...................................................................................
I. 3. Araştırma Soruları/ Hipotez .................................................................
I. 4. Kapsam..................................................................................................
I. 5. Yöntem ................................................................................................
I.5.1. Araştırma Evreni Ve Örneklem ......................................................
I.5.2. Veri Toplama Teknikleri ................................................................
I. 6. Düzen ...................................................................................................
I. 7. Terimler ................................................................................................
I. 8. Kaynaklar .............................................................................................
II. BÖLÜM: UZAKTAN EĞĠTĠM .............................................................
II. 1. Eğitim ................................................................................................
II.2. Uzaktan Eğitim ...................................................................................
II.3. Uzaktan Eğitimin Tarihçesi ................................................................
II. 3.1. Dünya'da Uzaktan Eğitim ...........................................................
II.3.1.1. Bilgi ve Belge Yönetimi'nde Uzaktan Eğitim ........................
II. 3.2. Türkiye'de Uzaktan Eğitim ..........................................................
II.3.2.1.Türkiye Cumhuriyeti Milli Kütüphanesi‟nin değerlend irilmesi
II.3.3. İran'da Uzaktan Eğitim .................................................................
II.3.3.1. İran'da Yüksek Öğretim ..........................................................
II. 3.3.2. İran'da Uzaktan Eğitim ..........................................................
II. 3.3.3. İran'da Bilgi ve Belge Yönetimi Eğitimi ...............................
II. 3.3.4. Bilgi ve Belge Yönetimi'nde Uzaktan Eğitim ......................
II. 3.3.5. Milli Kütüphanede Uzaktan Eğitim .......................................
II. 4. Uzaktan Eğitimin Türleri ....................................................................
IX
101
101
102
103
104
105
106
107
107
109
112
116
118
118
119
121
121
121
123
124
125
124
128
132
132
133
134
135
137
140
141
142
II. 5. Uzaktan Eğitim Teorileri ....................................................................
II. 5.1. Bağımsızlık Teorisi ......................................................................
II. 5.2. Öğretimin Endüstrileşmesi Teorisi ...............................................
II. 5.3. Etkileşim ve İletişim Teorisi ........................................................
II. 5.4. Yetişkin Eğitimi Teorisi ...............................................................
II. 5.5. Mevcut Teorilerin Birleşimi .........................................................
II. 5.6. Eşitlik Teorisi ...............................................................................
II. 5.7. Araştırma Toplum Teorisi ............................................................
II. 5.8. İşbirlikçi Özgürlük Teorisi ...........................................................
II. 6. Uzaktan Eğitim Modelleri ...................................................................
II. 7. Uzaktan Eğitimin Özellikleri Ve Bileşenleri .......................................
II. 8. Uzaktan Eğitimin Tercih Edilme Nedenleri ........................................
II. 9. Uzaktan Eğitimin Faydaları ve Sınırlılıkları .......................................
II. 9.1.Uzaktan Eğitimin Faydaları ..........................................................
II. 9.2. Uzaktan Eğitimin Sınırlılıkları ....................................................
II. 10. Uzaktan Eğitimin Geleneksel Eğitimden Farklılıkları ......................
II. 11. Uzaktan Eğitimin Avantajları Ve Dezavantajları ..............................
II. 11.1. Uzaktan Eğitimin Avantajları ...................................................
II. 11.2. Uzaktan Eğitimin Dezavantajları ..............................................
II. 12. Uzaktan Eğitim Etkinliği ..................................................................
II. 13. Uzaktan Eğitim Ortamları (Teknolojileri) ........................................
II. 13.1. Bilgi İletişim Teknolojilerine Dayalı Uzaktan Eğitim ..............
II. 13.1.1. Elektronik Öğrenme (E-Learning) ……………………….
II. 13.1.2. Çevrimiçi Öğrenme (Online Learning) ..............................
II. 13.1.3. Web Tabanlı Eğitim ...........................................................
II. 13.1.4. Mobil Öğrenme ..................................................................
II. 13.1.5. İnternet Destekli Eğitim .....................................................
II. 14. Uzaktan Eğitimi Yönlendiren Standartlar .........................................
II. 15. Eğitim Yönetim Sistemleri (Learning Management Sistemse) …….
II.15.1.EğitimYönetim Sistemlerinin Sahip Olması Gereken Özellikler..
II. 15.1.1. E-Öğrenme Sayfası ..............................................................
II. 15.1.2. Makaleler Sayfası .................................................................
X
142
143
143
144
145
145
146
150
150
150
150
151
151
152
153
154
154
155
155
156
156
157
159
160
160
161
161
162
162
162
163
163
II. 15.1.3. Projeler Sayfası ....................................................................
II. 15.1.4. İletişim Sayfası .....................................................................
II. 15.1.5. Örnek Ders ...........................................................................
II. 15.1.6. Duyurular Sayfası ................................................................
II. 15.1.7. Sıkça Sorulanlar Sayfası .....................................................
II. 15.1.8. Anket Uygulaması ...............................................................
II. 15.2. Öğrenme Yönetim Sisteminin Geliştirilmesi ............................
II. 16. Modüllerin Özellikleri .......................................................................
II. 16.1. Portal Yetenekler ........................................................................
II. 16.2. Modüler Yetenekler ....................................................................
II. 16.3. Ders Modülü ...............................................................................
II. 16.4. Öğrenci Modülü .........................................................................
II. 16.4.1. Öğrenci girişi ........................................................................
II. 16.4.2. Öğrenci Paneli ......................................................................
II. 16.4.3.Öğrenci Bilgileri ....................................................................
II.16.5. Raporlama Modülü ......................................................................
II.16.6. Forum Modülü .............................................................................
II. 16.7. Ölçme ve Değerlendirme Modülü ..............................................
II. 16.8. Yönetici Modülü ........................................................................
II. 16.8.1. Yönetici Girişi ......................................................................
II. 16.8.2. Yönetim Paneli .....................................................................
II. 16.8.3. Öğrenci Bilgileri Yönetimi ...................................................
II. 16.8.4. Sınav Yönetimi ....................................................................
II. 16.8.5. İlan Tahtası Yönetimi ...........................................................
II. 16.8.6. Forum Yönetimi ...................................................................
II. 16.8.7. Sohbet Yönetimi ..................................................................
II. 16.8.8. Anket Yönetimi ....................................................................
II. 16.8.9. Haber Yönetimi ....................................................................
II. 16.8.10. Log Bilgileri Raporu ..........................................................
II. 17. Uzaktan Eğitimde Ders Hazırlama ..................................................
II. 17.1. Text ............................................................................................
II. 17.1.1. Ders Anlatımı .......................................................................
XI
163
163
163
163
163
163
165
166
166
167
170
171
172
173
175
177
178
179
179
180
180
181
182
182
183
184
184
185
185
187
187
188
II. 17.1.2. Animasyon ve Şekiller .........................................................
II. 17.1.3. Sınav ....................................................................................
II. 17.1.4. Değerlendirme ......................................................................
II. 17.2. Ders Videoları ............................................................................
II. 17.3. Konferans Sistemi ......................................................................
II. 17.4. Ders Notları ................................................................................
II. 17.5. Duyuru ve Mesajlaşma Sistemi ..................................................
II. 17.6. Forum .........................................................................................
II.18. Uzaktan Eğitimde Öğrenme -Öğretme Süreci .................................
II. 19. Uzaktan Eğitimde Kullanılan İletişim Araçları ve Ortamları .......
II. 19.1. Basılı Materyaller .......................................................................
II. 19.2. Ses Kasetleri ve Radyo ..............................................................
II. 19.3.Telefon ve Fax ...............................................................................................
II.19.4.Televizyon.....................................................................................
II.19.5. Sesli Konferans (Audio Conferencing) .......................................
II. 19.6. Sesli Grafik Konferans (Audio Graphic Conferencing) ............
II. 19.7. Video Kasetleri ..........................................................................
II.19.8.Video Konferans ..........................................................................
II.19.9. Masaüstü Video Telekonferans ...................................................
II.19.10. Bilgisayar Destekli İletişim .......................................................
II.19.11. CD-ROM ..................................................................................
II.19.12. Sanal Gerçeklik .........................................................................
II. 19.13. VCD ........................................................................................
II.19.14. DVD (Digital Video Disc) ........................................................
II. 19.15. İnternet .....................................................................................
II.19.16.Cep Telefonu ve WAP ...............................................................
II. 19.17. Akademik Danışmanlık ...........................................................
II.19.18.Sınav Hizmetleri ........................................................................
II. 19.19.Uzaktan Eğitim Öğrenci İrtibat Buroları ..................................
III. BÖLÜM: WEB TABANLI EĞĠTĠM ....................................................
III.1. Giriş ..................................................................................................
III.2. İnternet Nedir?...................................................................................
XII
193
196
197
198
199
199
202
203
205
205
205
207
208
209
209
210
210
211
211
211
214
214
214
215
215
215
216
219
220
220
221
221
III.3. İnternet ve Uzaktan Eğitim ...............................................................
III.3.1. Elektronik Posta (E-Posta)...........................................................
III.3.2. Online Forumlar ..........................................................................
III .3.3. Haber Grupları ve E-Posta Listeleri(listserve) ...........................
III.3.4. İnternet Tabanlı Konferans .........................................................
III.3.5. World Wide Web (WWW)..........................................................
III.4. İnternet Avantajları ve Uzaktan Eğitim.............................................
III. 5. Web tarayıcıları, Html ve Hiper metin Aktarım Protokolü .............
III. 6. Web Sitesi Tasarımında Kullanılan Programlar ...............................
III.6.1. HTML(Hypertext Markup Language) .........................................
III.6.2. Front Page ...................................................................................
III.6.3. PHP (Personal Home Page) .........................................................
III.6.4. MYSQL .......................................................................................
III.6.5. Adobe Photoshop ........................................................................
III.6.6. Javascript .....................................................................................
III.6.7. HTML Dosyalarının İçine PHP Kodlarını Ekleme .....................
III.6.8 Fireworks ......................................................................................
III.6.9.Swish …………………………………………………………….
III.6.10. PHP Myadmin ...........................................................................
III.7. Web sitesi geliştirme ......................................................................
III.7.1.Web Tabanlı Eğitimde Ders Materyalı .....................................
III.7.1.1. Hazırlık Aşamaşı ..................................................................
III.7.1.2. Tasarım Aşaması ................................................................
III.7.1.3. Uygulama Aşaması .............................................................
III.7.1.4. Değerlendirme ve Geliştirme Aşaması ...............................
III.7.1.5. Dağıtım Aşaması ................................................................
III.7.2. Web Tabanlı Eğitimde Ders Materyalının Tasarımı.................
III.7.3.Ders Materyalı Hazırlanırken Kullanılabilecek Çoklu Ortamlar
III.7.3.1. Efektlerin Kullanılması .......................................................
III.7.3.2. Şekil - Şekil Ve Grafikler ...................................................
III.7.3.3.Animasyonlar ......................................................................
III.7.3.4. Ses ve Muzik ......................................................................
XIII
222
223
224
226
227
229
230
231
236
238
238
241
244
244
248
251
253
256
258
259
261
264
268
270
272
272
273
274
274
275
276
280
III.7.3.5. Film / Video Gorüntüleri ....................................................
III.7.3.6. Diğer Çoklu Ortam Aracları ...............................................
III.8. Web Tabanlı Eğitim .......................................................................
III.8. 1. Web Tabanlı Uzaktan Eğitim Nedir? .......................................
III.8.2.Web Tabanlı Uzaktan Eğitim Sistemlerinin Özellikler……….
III.8.3. Web Tabanlı Uzaktan Eğitim Sisteminin Elemanları ...............
III.9. Web Tabanlı Eğitim Avantajları ve Dezavantajları ........................
III.9.1. Web Tabanlı Eğitim, Avantajları ..............................................
III.9.2. Web Tabanlı Eğitim, Dezavantajları .........................................
IV. BÖLÜM: UZAKTAN EĞĠTĠM YAZILIMLARI ...........................
IV.1. Web Tabanlı Uzaktan Eğitim Yazılımları ......................................
IV.2. Açık Kaynak Kodlu ve Ticari Yazılımlar........................................
IV.2.1. Açık Kaynak Kodlu Yazılımlar.................................................
IV.2.1.1. Dokeos ................................................................................
IV.2.1.2.Claroline ..............................................................................
IV.2.1.3. Olat .....................................................................................
IV.2.1.4. Atutor .................................................................................
IV.2.1.5. İlias......................................................................................
IV.2.1.6. Dot.Lrn ...............................................................................
IV.2.1.7. Moodle ...............................................................................
IV.2.1.8. Fle3......................................................................................
IV.2.1.9. Sakai Project .......................................................................
IV.2.1.10. Kewl-Nextgen ..................................................................
IV.2.1.11. Drupal ...............................................................................
IV.2.1.12. Estudy ..............................................................................
IV.2.1.13. Efront Öğrenme Yönetim Sistemi ....................................
IV.2.1.14. Docebo .............................................................................
IV.2.2. Ticari Yazılımlar...........................................................................
IV.2.2.1. First Class ..............................................................................
IV.2.2.2. Angel Learning ......................................................................
IV.2.2.3. Blackboard ............................................................................
IV.2.2.4. Adobe Authorware ...............................................................
XIV
283
284
286
287
290
----
293
294
295
297
299
304
308
309
309
310
314
317
321
329
330
IV.2.2.5. Webct.....................................................................................
IV.2.2.6. Learning Space ......................................................................
IV.2.2.7. Saba Software ......................................................................
IV.2.2.8. Topclass .................................................................................
V. BÖLÜM: BĠLGĠ VE BELGE YÖNETĠMĠNDE UZAKTAN
EĞĠTĠM ĠÇĠN ÖNERĠLEN KAVRAMSAL MODEL ....................
V. 1. Öğretim Tasarımı ............................................................................
V. 2. Web Tabanlı Eğitimin Öğretimsel Tasarım Geliştirme Ekibi ........
V. 3. Web Tabanlı Eğitimde Öğretimsel Geliştirme Süreci ....................
V. 3.1. Analiz Aşaması .........................................................................
V. 3.2. Geliştirme Aşaması ...................................................................
V. 3.3. Değerlendirme Aşaması ............................................................
V. 3.4. Düzeltme Aşaması ....................................................................
V. 4. WTE Ders Sayfalarında Bulunması Gereken Özellikler ................
V. 4.1. Grafik Tasarımı ve Stil .............................................................
V. 4.2. Genel Yapı ve Format ...............................................................
V. 5. Sonuç Bir Model Önerisi ................................................................
V. 6. Öneriler ...........................................................................................
KAYNAKÇA ………………………..…………………….......................
ÖZET ..……………………………………………………………............
SUMMARY ……………………………………………………........…...
XV
ġEKĠLLER
Sayfa No
Şekil.2.1. Sanayi Toplumunun Bilgi Toplumu İle Çeşitli Toplumsal
Sistemler Açısından Karşılaştırılması .........................................................
Şekil 2.2. Uzaktan Öğretim Ve Uzaktan Öğrenme Arasındaki İlişki ..........
Şekil 2.3. Uzaktan Öğretim Teknikleri ........................................................
Şekil 2.4. Uzaktan Eğitimin Tarihsel Gelişim Süreci...................................
Şekil 2.5. Türkiye'de İnternet / Web Tabanlı Uzaktan Eğitim Yapan Bazı
Yükseköğretim Kurumları ...........................................................................
Şekil 2.6. Enformatik Bölümü Bulunan Üniversiteler .................................
Şekil 2.7. İran'da Üniversite, Enstitü Ve Yüksek Öğretim Kurumları .........
Şekil 2.8. İran'da Uzaktan Eğitim Yapan Üniversiteler Ve Yüksek
Öğretim Kurumları ......................................................................................
Şekil 2.9. İran'da Bazı Kütüphanecilik Ve Bilgi Bilimi Eğitim Bölümleri
Şekil 2.10. İran Milli Kütüphane Personelinin Öğrenim Durumuna Göre
Dağılımı .......................................................................................................
Şekil 2.11. İran Milli Kütüphane Personelin Öğrenim Durumuna Göre
Dağılımı (%) .................................................................................................
Şekil 2.12. Uzaktan Eğitim Türleri ..............................................................
Şekil 2.13. Uzaktan Eğitim Modelleri .........................................................
Şekil 2.14. E-Öğrenme Evrelerinin Özellikleri Ve Bileşenleri .....................
Şekil 2.15. E-Öğrenme Yapısının Boyutları .................................................
Şekil .2.16. Eğitimin Bugünkü Eğilim Ve Yönünü .....................................
Şekil .2.17. Geleneksel Öğretim İle E-Öğrenimin Karşılaştırılması ...........
Şekil 2.18. E-Öğrenme Sayfası ...................................................................
Şekil 2.19. Projeler Sayfası .........................................................................
Şekil 2.20. İletişim Sayfası ..........................................................................
Şekil 2.21. Örnek Ders ................................................................................
Şekil 2.22. Duyurular Sayfası ......................................................................
Şekil 2.23.Sıkça Sorulanlar Sayfası .............................................................
Şekil 2.24. Öğrenme Yönetim Sisteminin Tasarım Süreci ..........................
Şekil 2. 25. Öys'nin Hazırlanma Aşaması ....................................................
...
19
22
26
27
…
59
60
68
…
71
77
…
80
…
81
99
110
113
115
126
128
140
141
141
142
142
143
145
146
XVI
Şekil.2.26. Ders Modülü ..............................................................................
Şekil 2.27. Öğrenci Giriş Sayfası .................................................................
Şekil 2. 28. Öğrenci Paneli ...........................................................................
Şekil 2.29. Öğrenci Bilgileri ........................................................................
Şekil 2.30. Eys Forum Görünüşü .................................................................
Şekil 2.31. Forum Sayfası ..........................................................................
Şekil 2.32. Yönetici Girişi ..........................................................................
Şekil 2.33. Yönetim Paneli ..........................................................................
Şekil 2.34. Öğrenci Bilgileri Yönetim Sayfası .............................................
Şekil 2.35. Öğrenci Listesi ...........................................................................
Şekil 2.36. Öğrenci Kayıt Sayfası ...............................................................
Şekil 2.37. Onay Bekleyenler Sayfası .........................................................
Şekil 2.38. Test Yönetim Ana Sayfası ........................................................
Şekil 2.39. İlan Tahtası Ana Sayfası ............................................................
Şekil 2.40. Forum Yönetim Sayfası .............................................................
Şekil 2.41. Mesajlar Bölümünün Görünüşü ................................................
Şekil 2.42. Uzaktan Eğitim Faaliyetindeki İletişim Ortamları ....................
Şekil 2.43. Uzaktan Eğitimde Kullanılan Öğrenme Ve Öğretme Yardımcı
Araç Ve Gereçleri ........................................................................................
Şekil 2.44. Sesli Konferans Sisteminde Gerçekleşen Öğrenci - Öğretici
İletişimi ........................................................................................................
Şekil 3.1. Dünyada İnternet Kullanıcı Sayısının Ayrıntılarını .......................
Şekil 3.2. Dünya Çapında İnternet Kullanıcılarının Ülkelere Göre Dağılımı
Şekil 3.3. Eğitimde Yeni Eğilimler .............................................................
Şekil 4.1. Açık Kaynak Kodlu Öğrenme Yönetim Sistemleri .....................
Şekil 4.2. Açık Kaynak Kodlu Ve Ticari Yazılımların Karşılaştırılması ....
Şekil 4.3 . Dokeos Yazılımı Özellikler Paneli .............................................
Şekil 4.4 . Dokeos Yazılımı Kullanan Bazi Üniversite Ve Kurumlar .........
Şekil 4.5. Ghent Üniversitesi ......................................................................
Şekil 4.6. Claroline Yazılımı Yönetim Paneli .............................................
Şekil 4.7. Claroline Yazılımı Online Kurs Paneli ........................................
Şekil 4.8. Amerika Katolik Üniversitesi .....................................................
149
150
151
151
152
153
154
155
156
156
156
157
157
158
159
163
166
.....
167
.....
174
187
187
227
236
240
242
243
245
241
246
248
XVII
Şekil 4.9. Olat Yazılımı ...............................................................................
Şekil 4.10. Olat Yazılımı .............................................................................
Şekil 4.11.Olat Yazılımı Araçlar Paneli .......................................................
Şekil 4.12. Honolulu Üniversitesi E-Öğrenme Sayfası ...............................
Şekil 4.13. Atutor Öğrenci Araçları .............................................................
Şekil 4.14. Atutor Yönetim Paneli ...............................................................
Şekil 4.15. Ilias Yazılımı Kullanıcı Paneli ...................................................
Şekil 4.16. Cologne Üniversitesi .................................................................
Şekil 4.17. Dot.Lrn Yazılımı Özellikler Paneli ............................................
Şekil 4.18. İran,Zanjan Üniversitesi Kurs Paneli .........................................
Şekil 4.19. Kocaeli Üniversitesi Uzaktan Eğitim Platformu........................
Şekil 4.20. Modele Yazılımı Çoktan Seçmeli Soru Paneli ..........................
Şekil 4.21. Fle3 Yazılımı Tasarım Paneli ....................................................
Şekil 4.22. Fle3 Yazılımı .............................................................................
Şekil 4.23. Helsinki Üniversitesi .................................................................
Şekil 4.24. Sabancı Üniversitesi ..................................................................
Şekil 4.25. Sabancı Üniversitesi Özellikler&Araçlar Paneli .......................
Şekil 4.26. Kewl-Nextgen Yazılımı ............................................................
Şekil 4.27. Western Cape Üniversitesi ........................................................
Şekil 4.28. Symantek Durpal Sayfas ............................................................
Şekil 4.29. Docebo Yazılımı ........................................................................
Şekil 4.30. Valley College ...........................................................................
Şekil 4.31. New York State Üniversitesi .....................................................
Şekil 4.32. Santa Clara Üniversitesi ............................................................
Şekil 4.33: Oregon Üniversitesi ...................................................................
Şekil 4.34. Northeastern Üniversitesi .........................................................
Şekil 4.35. Adobe Authorware Yazılımı ......................................................
Şekil 4.36. Purdue Üniversitesi ....................................................................
Şekil 4.37. Hong Kong Baptist Üniversitesi ................................................
Şekil 4.38. Hong Kong Baptist Üniversitesi Öğrenci Paneli .......................
Şekil 4.39. Art Üniversitesi Online Sınıf Program Paneli ...........................
Şekil 4.40. Aberdeen Üniversitesi ...............................................................
248
249
250
251
251
251
253
253
254
256
256
257
258
259
259
263
263
265
265
266
269
270
271
271
274
274
275
276
276
277
277
278
XVIII
Şekil 4.41. Sakarya Üniversitesi Uzaktan Öğretim Programı ......................
Şekil 4.42.Yıldız Teknik Üniversitesi E-Kampüs Projesi ...........................
Şekil 4.43. HHS Üniversitesi ......................................................................
Şekil 4.44. Saba Software Yazılımı .............................................................
Şekil 4.45. Melbourne Üniversitesi ..............................................................
Şekil 5.1. Sistem Tasarımı ...........................................................................
Şekil 5.2. WTE‟ de Öğretimsel Geliştirme Süreci .......................................
Şekil 5.3. Sistem Analizi ..............................................................................
Şekil 5.4. WTE Modeli Değerlendirme Süreci ............................................
280
280
281
281
283
285
291
293
298
XIX
Bu çalışmada kullanılmış bazı kısaltmalar, açıklamaları ile birlikte aşağıda
sıralanır.
ADDIE
ADL
AICC
ASP
BĠT
CMS
CSS
FTP
GNU
GPL
GUI
HSBC
HTML
HTML
IBM
ID
IEEE
IRC
ISD
J2EE
LMS
LMS
LTSC
MEB
ODTÜ
ÖYS
PC
PHP
SCORM
SQL
Analysis Design Development Implement Evaluation
Advanced Distributed Learning
Aviation Industry Cbt (Computer-Based
Active Server Page
Bilgi İletişim Teknolojileri
İçerik Yönetim Sistemi
Cascding Style Sheets
File Transfer Protocol
Genel Kamu Lisansı
General Public Licence
Graphical User Interface
Hongkong And Shangai Banking Corporation
Hyper Text Markup Language
Hypertext Transfer Protokol
International Business Machines
Instructional Development
Institute Of Electrical And Electronics Engineers
İnternet Relay Chat
İnstructional Systems Design
Java 2 Enterprise Edition
Eğitim Yönetim Sistemi
Learning Management System
Learning Technologies Standards Committee
Milli Eğitim Bakanlığı
Orta Doğu Teknik Üniversitesi
Öğrenme Yönetim Sistemi
Personal Computer
Personel Home Page
Sharable Content Object Reference Model
Structured Query Language
XX
TOEFL
URL
USENET
WAP
WTE
WWW
XML
Test Of English As A Foreign Language
Resource Label
User Network
Wireless Application Protocol
Web Tabanlı Eğitim
World Wide Web
Extensible Markup Language
XXI
1
I. BÖLÜM
GĠRĠġ
I. 1. Konunun Amacı
Her sosyal sistemin en önemli unsurlarından biri de eğitimidir. Gelişmiş
ülkelerde, gerekli ve güncel eğitim olmadan, yaşam mümkün olmayacaktır. Milli
Kütüphaneler bir sosyal kurum olduğundan dolayı, bilgiyle var olan, bilginin nitelik
ve nicelik özelliklerine göre gelişim-değişim gösteren kurumlardır. Bilgi toplumunun
yapı taşları olan bilişim teknolojileri, kütüphanelerin hizmet ve politikalarında da
değişimlere neden olan önemli faktörler olarak göze çarpmaktadır. Ancak bu hızlı ve
köklü değişim, kütüphaneleri ve kütüphanecileri değişime iterek ulusal çapta tüm
bilgi merkezlerinde ve Milli Kütüphanelerde yeniden yapılanma gerekliliğini de
beraberinde getirmiştir. Milli Kütüphaneler, son yıllarda özellikleri, değişkenleri ve
dinamikleri belirlenen bilgi toplumu kavramı ile bilgi toplumunun bilgiye dayalı
üretim, üretilen bilginin depolanması ve üretim için yeni bilgi üretilmesi temel
ilkeleriyle doğru orantılı kurumlar olarak ön plana çıkmıştır. Milli Kütüphanelerin
etki alanını genişleten en önemli unsurların başında teknoloji gelmektedir. Özellikle
bilgi ve iletişim teknolojileri, kütüphane hizmetlerinin daha büyük kitlelere
ulaştırılmasını zaman ve mekândan bağımsız olarak sürdürülebilmesini,
kullanıcılardan bilgi taleplerinin daha etkin bir biçimde alınabilmesini ve kendini
daha çarpıcı bir şekilde tanıtabilmesini sağlamaktadır.
2
Milli Kütüphaneler eğitim sürecinin ayrılmaz bir parçasıdır. Sanayi
toplumundan bilgi toplumuna geçiş süreci, ulusal çapta bilginin depolanması ve
kullanımı sorumluluğunu üstlenmiş olan Milli Kütüphanelere'de birtakım ek görevler
getirmektedir. Aşağıdakiler okuryazarlığın, bilgi okuryazarlığının, öğretimin,
öğrenmenin ve kültürel gelişimin temeli olarak, Milli Kütüphane hizmetlerinin özünü
temsil eder:
Öğretim programında belirtilen eğitimsel amaçları desteklemek ve
ilerletmek;
Öğrencilere okuma, öğrenme, yaşamları boyunca kütüphane kullanma
alışkanlığını ve zevkini geliştirmek ve sürdürmek;
Bilgi edinme, anlama, hayal kurma ve eğlenme amacıyla bilgiyi kullanma
ve yaratıcılığı sağlama deneyimlerini oluşturacak fırsatlar sunmak;
Toplumdaki iletişim yöntemlerine duyarlı olarak yapıya, biçime veya
ortama bakılmaksızın bilgiyi değerlendirmeleri ve kullanmaları için
bütün öğrencileri eğiterek beceri kazanmalarını desteklemek;
Yerel, bölgesel, ulusal ve evrensel kaynaklara erişimi sağlayarak
kullanıcıların farklı görüşleri, deneyimleri ve düşünceleri
üretebilmelerinde gerekli olanakları tanımak;
Sosyal ve kültürel olayların farkında olmayı ve bunlara önem vermeyi
sağlayan faaliyetler düzenlemek ;
Sistemin görevlerini başarıyla yerine getirmesi için öğrenciler,
öğretmenler, yöneticilerle birlikte çalışmak;
3
Etkin ve sorumlu vatandaş olarak demokrasiye katılmak için düşünce ve
bilgiye erişim özgürlüğünün gerekliliğini benimsetmek;
Kütüphane kaynaklarını, hizmetlerini ve okumanın gerekliliğini ilgili
olabilecek herkese anlatmak.
Milli Kütüphane bu görevleri politika ve hizmetler geliştirerek,
kaynakları seçip elde ederek, uygun bilgi kaynaklarına fiziksel ve
düşünsel erişim sağlayarak, eğitimsel olanaklar sunarak ve eğitilmiş
personel çalıştırarak yerine getirir.
Milli Kütüphane, eğitim ve kültür hayatının vazgeçilmez bir kurumu olma
niteliğini de taşımaktadır. Milli Kütüphane kültürel bir varlık olan insanların
eğitiminde, bir toplumun kültürünün oluşmasında, aktarılmasında ve ilgili toplumun
çağdaş bir nitelik kazanmasında büyük pay sahibidir. Dolayısıyla bu temel göreviyle
Milli Kütüphane; binasıyla, personeliyle, dermesiyle, kullanıcısıyla ve hizmetleriyle
ülkenin en gelişmiş bilgi merkezi olarak hizmet vermek ve diğer bilgi merkezlerine
örnek olmak durumundadır.
Milli Kütüphane günümüzde tecrübeli ve eğitimli personel ile bilimsel,
kültürel ve sanatsal ürünlerin: derlenmesi, düzenlenmesi, korunması, tanıtılması ve
hizmete sunulması görevlerini sürdürmektedir. Ancak tüm bu hizmetler, içinde
bulunduğumuz çağın gelişmişlik düzeyi göz önüne alındığında asla yeterli
görülemez. Milli Kütüphane kullanım oranları ve teknolojik olanakları çerçevesinde
önem kazanan ve yeni görevler üstlenen, sürekli kendini yenilemek ve geliştirmek
zorunda olan kurumlardır.
4
Sanayi ve bilgi toplumu dönemlerinde, bilgilenmesini sağlayan kurumlar olan
kütüphanelerin rolü gözden kaçırılmamalıdır. Kütüphaneler bu görevlerinin yanı sıra,
üretilen bilginin paylaşılmasına da aracılık eden ve halkla sürekli etkileşim halinde
bulunan sosyal kurumlardır. Kütüphaneler bir kavram değişikliğiyle karşı karşıya
kalmışlardır. Bu kavram değişikliği mekânı ve mesleği ifade eden bir değişikliktir.
Bu kavram değişikliği içerisinde Milli Kütüphane kendisinin ve diğer kütüphanelerin
görev ve faaliyet alanlarını yeniden şekillendirmelidir.
Milli Kütüphane, temel kütüphane hizmetlerinin geliştirilmesinde
üniversiteler, enstitüler ve diğer araştırma kurumlarının yanı sıra sivil toplum
örgütleri ile de işbirliğine yönelik girişimlerde bulunulmalı, mesleki derneklerin ve
sivil toplum örgütlerinin hedef kitlelerinden, etki alanlarından da faydalanarak bilgi
hizmetlerinin tanıtılmasında ve yaygınlaştırılmasında özendirici destekleyici
faaliyetler yürütmelidir.
Kütüphanecilerin ve kullanıcıların özellikle enformasyon okuryazarlığı
konusunda hizmet içi eğitim ve kullanıcı eğitimi program bilgi toplumuna geçiş
sürecinde olduğu kadar gelişmiş birçok ülkede de kütüphaneler ve kütüphanecilerin
yeniden yapılanma sürecine uyum sorunları yaşadığı görülmektedir. Başta Milli
Kütüphane olmak üzere tüm kütüphaneler ve kütüphaneciler bu sürekli değişimin
yaşandığı toplum yapısı içerisinde yaşanan köklü ve hızlı değişime ayak uydurarak
etkinliklerini sürdürmelidirler.
Bilgi değişiminde önemli rol oynayan Milli Kütüphanelerin temel ve yeni
eklenmiş görevleri'nden biri eğitimdir. Milli Kütüphanelerin eğitim konusunda
yapdığı hizmetler 2 ana başlık altında sıralanır. İş başında mesleki eğitim vermek ve
5
Kütüphane teknikleri alanında diğer kütüphanelere yardım etmek . Milli
Kütüphanelere yüklenilen bu görevlerden de anlaşılacağı gibi, kütüphanecilik
alanında liderlik görevinin Milli Kütüphanelerce yapılması istenmektedir.
Tezin temel amacı, Bilgi ve Belge Yönetimi eğitiminde uzaktan eğitimin
uygulanması ve ikinci hedef olarak İran ve Türkiye Milli Kütüphanelerinde Bilgi ve
Belge Yönetiminde bunun yapılma ve değerlendirmesi ve ugulama süreci ve bu
süreçte karşılanan problemlerin incelenmesi ve çözüm önerileridir. Ayrıca bu
araştırma ilgili araştırmalara kaynak oluşturmak amacıyla planlanmıştır.
I.2. Konunun Önemi
Günümüzde ise, eğitime olan inancın büyümesine, demokrasi düşüncesinin
yaygınlaşmasına ve ileri teknolojinin oluşmasına koşut olarak, uzaktan eğitim; bütün
dünyada önemli ölçüde gelişmiş ve yaygın biçimde uygulanır duruma gelmiştir.
Uzaktan eğitim yaklaşımının bütün dünyada ilgi görerek yaygınlaşması ve
gelişmesi çeşitli nedenlere dayanmaktadır. Bunların başlıcalarını şu noktalarda
toplamak olanaklıdır:
Uzaktan eğitim, çeşitli sınırlılıklara sahip çocuk ve yetişkinlerin
oluşturduğu büyük kitlelere ekonomik bir biçimde ve etkili olarak eğitim
götürme olanağı sağlar.
Uzaktan eğitim, bireylere, yaşamlarının her döneminde, gereksinme
duydukları değişik nitelikte eğitim görme olanakları sunar ve eğitimin
demokratikleşmesine katkılarda bulunur.
Uzaktan eğitim, bireylere iş yaşamı ile öğrenimi birlikte yürütme olanağı
6
sağlar.
Uzaktan eğitim, geleneksel öğretim yöntemlerinin sınırlılıklarını belirli
ölçüde aşarak, her bireye, kendisi için uygun olan hızda ve yöntemle,
bulunduğu yerde öğrenme olanağı sunar.
Uzaktan eğitim için hazırlanan nitelikli öğretim gereçleri, geleneksel
eğitimde kullanılan öğretim gereçlerinin de yenileşmesine ve niteliğinin
artmasına neden olur.
Uzaktan eğitimin ülkelerde yaygın hale gelmesi eğitimin temel noktalarından
biri olan ulusal bilgi merkezleri ve Milli Kütüphanelerinin uzaktan eğitim verme ve
uzaktan öğrenci yetiştirme noktasındaki önemini arttırmıştır. Bu hususda, eğitim ve
gelişiminin günceleşmesine ihtiyac duyulan bilimsel dallardan biri olan Bilgi ve
Belge Yönetimi anabilim dalıdır. Bu da söz konusu kurumların kütüphanecilik ve
Bilgi ve Belge Yönetimi alanında görev ve sorumluluklarına yeni bir halka
eklemiştir. Bu sayede bu merkezlerin uzaktan öğrenme ve özellikle Bilgi ve Belge
Yönetimi alanında akademik eğitim almak istiyenlere, bu eğitimin ne şekilde
verileceği, önemle durulan bir husus haline gelmiştir.
Bu hizmetin temel amacı; uzaktan öğrencilerin diğer öğrenciler gibi eşit bir
eğitim hizmeti almalarını sağlamak ve uzaktan öğrenenlerin bilgi ihtiyaçlarını etkin
bir şekilde giderebilmek ve onları akademik bir şekilde yetiştirmektir.
Çoklu ülkelerde gerçekleştirilen uzaktan eğitime ilişkin uygulamaların,
özellikle ve öncelikle ekonomik, politik, fiziksel olanaklar, öğretim elemanı
yetersizligi vb. sorunlar nedeniyle eğitimlerinde sorunlar yaşanan mesleklerin
eğitimlerinde kullanılması da bir zorunluluk haline gelmektedir. Bu mesleklerden
7
birisi de kütüphanecilik ve Bilgi ve Belge yönetimiidir.
Bilgi ve Belge Yönetimi eğitimi diğer eğitimlerden oldukça farklıdır. Bunun
en önemli sebebi ise diğer eğitimlerde, öğrenci verilen derslere çalışır, ödevleri ve
raporları yazar ve imtihan alarak mezun olur. Öğrencinin üniversiteye veya derse
katılmasına bir gerek yoktur. Ama Bilgi ve Belge Yönetimii eğitiminin en önemli bir
özelliği ise uygulamalı ve bilhassa laboratuvar çalışmalarının başarılı, kütüphaneci
eğitiminde son derece önem taşımasıdır. Bilgi ve Belge Yönetiminde öğrenciler
üniversite hayatlarının büyük bir kısmını laboratuvarda deney yapmakla ve rapor
yazmakla harcarlar. Bilgi ve Belge Yönetiminin uzaktan eğitiminde laboratuvar
kullanımı ve öğrencilere uygulamaları öğretme her zaman için bir problem olmuştur.
Bilgi ve Belge Yönetiminde uzaktan eğitim bir yükseköğretim programıdır.
Ancak klasik programdan tek farkı uzaktan öğretim metoduyla yapılmasıdır. Bu
bakımdan klasik metotla verilen öğretim ile arasında kalite, bitirme süreleri ve
tahmin edilemeyen bazı farklı hususlar olabilir. Bu bakımdan konu araştırmaya değer
bir konudur.
I. 3. AraĢtırma Soruları / Hipotezler
Tezin Ana Hipotezi: Türkiye Milli Kütüphanesinde Amerika Birleşik
Devletleri ile Avrupa ülkeleri ve diğer gelişmiş ülkelerle İran Milli
Kütüphanesi gibi büyük Milli Kütüphanelerde Bilgi ve Belge Yönetimi
alanında verilen İnternete dayalı uzaktan eğitim hizmeti için gerekli
şartlar oluşturulmamıştır.
Alt hipotezler: İnternete dayalı uzaktan eğitimin en önemli ögelerinden
biri ders verecek öğretim elemanlarının yeni teknolojiler yanında alan
8
bilgisi konusunda da yetkin olmaları gerekir.
Milli Kütüphanelerin birer eğitim kurumu olarak yapılandırılması
gerekir.
Uzaktan Eğitim programlarının verimli biçimde sürdürülmesi, altyapının
iyi kurulmasına bağlıdır.
Uzaktan eğitim yapan kütüphanelerin, mali ve insani kaynaklar açısından
değerlendirmesi en dikkat çekici konulardan biridir.
Bu Araştırma aşağıdaki sorulara da yanıt vermektedir :
Uzaktan eğitim nedir?
Uzaktan eğitim ne için gereklidir?
Uzaktan eğitimin faydaları nelerdir?
Uzaktan eğitim için ihtiyaç duyulan teknoloji, malzeme ve imkânlar
nelerdir?
Bilgi ve Belge Yönetimi alanında, uzaktan eğitim hangi hususları
içeriyor?
Bilgi ve Belge Yönetimi alanında, uzaktan eğitimin yapılması hangi
problemlerle karşı karşıyadır?
İran Milli Kütüphanesinde Bilgi ve Belge Yönetiminin uzaktan eğitimi
hangi aşamadadır?
Türkiye Milli Kütüphanesinde Bilgi ve Belge Yönetimi nin uzaktan
eğitimi hangi aşamadadır?
9
I.4. Kapsam
Çalışmada eğitim, uzaktan eğitim, uzaktan eğitim merkezleri, uzaktan
eğitimin türleri ve uygulamaları ve bunun İran ve Türkiye'de süreçleri incelenecek ve
elde edilen bilgilerle karşılanan soru ve sorunlara yanıt verilecek.
Araştırmada Bilgi ve Belge Yönetimi eğitiminin uzaktan eğitim yöntemi ile
yapılmasının gerekçeleri ve çeşitli yönleri tartılaşacaktır. Ayrıca araştırmada
İran'daki ve Türkiye'deki Milli Kütüphanelerin Bilgi ve Belge Yönetimi eğitimindeki
rolü üzerine bilgiler verilecek ve sonra bu eğitimin yeni teknolojilere bağlı uzaktan
eğitim yöntemi ile yapılması konusunda bir kavramsal model sunulacak.
I.5. Yöntem
Araştırmada betimleme yöntemi kullanılmıştır. Bu yöntem şu şekilde
tanımlanmaktadır: "...olayların, objelerin, varlıkların, kurumların, grupların ve çeşitli
anların ne olduğunu açıklamaya çalışır. Mevcut olayların daha önceki olay ve
koşullarla ilişkilerini de dikkate alarak, durumlar arasındaki etkileşimi açıklamayı
hedef alır... " (Kaptan, 1998: 59).
I. 5. 1. AraĢtırma Evreni ve Örneklem
Araştırmanın evrenini Türkiye'de ve İran'da bulunan Kütüphanecilik, Bilge ve
Belge Yönetiminde uzaktan eğitim yapan yüksekokullar ve kurumlar oluşturmuştur.
Araştırmanın verileri, araştırma konusu çerçevesinde, araştırmacı tarafından kaynak
taramasından ve uzman görüşlerinden elde edilen bilgilerden oluşuyor. Veriler, basılı
kaynakların saptanması, belgelerin incelenmesi, başka araştırmaların taranıp
bütünleştirilmesi ve kullanıcı araştırması ile de sağlanmıştır.
10
Bu çalışmada İran ve Türkiye Milli Kütüphanelerinde Bilgi ve Belge
Yönetimi Anabilim Dalında uzaktan eğitim programının uygulama platformunun
Milli Kütüphaneler bağlamında geliştirilerek bundan sonra yapılacak çalışma ve
uygulamalara yol gösterici olabileceği düşünülmektedir.
I. 5. 2. Veri Toplama Teknikleri
Çalışmada betimleme yönteminin yanı sıra, mevcut durumu analiz edebilmek
için sistem analizinden yararlanılmaktadır. Yapılacak olan araştırma üç aşamadan
oluşmaktadır. Birinci aşamada literatür taraması yapılarak uzaktan öğretim sistemi,
ideal öğrenme-öğretme süreci ve uzaktan eğitimle ilgili kitap, dergi, tez, makale ve
tebliğler incelenmiştir. Günümüzde özellikle uzaktan eğitimde en etkili yöntem olan
İnternet imkânları bu araştırmada da ön planda tutulmuştur. Çünkü uzaktan eğitim
konusunda program hazırlayan birçok üniversite ve kuruluş tanıtımını İnternet
üzerinden web sayfası aracılığı ile yapmaktadır. Ayrıca uzaktan eğitim konusunda
yayın yapan dergiler de yayınlarını elektronik ortama taşımışlardır.
İkinci aşama araştırmamızın uygulama kısmı olup bu kısımda veri toplama
teknikleri (Anket ve Görüşeler) kullanılacaktır. Ayrıca bu çalışmada Bilgi ve Belge
Yönetimi öğretim elemanlarından ve konuyla ilgili bazı uzmanlarla yüz yüze yapılan
görüşülmeler sonucu öne çıkan hususlara da yer verilmiştir.
Son aşamada ise elde edilen bilgiler ışığında Bilgi ve Belge Yönetiminde
uzaktan eğitim sisteminin nasıl kullanılabileceğine dair bir kavramsal model önerisi
geliştirilecektir.
I.6. Düzen
11
Bu çalışma beş bölümden oluşmaktadır:
Çalışmanın birinci bölümü giriş bölümüdür. Bu bölümde araştırmanın amacı,
önemi, soruları ve hipotezi, kapsamı, yöntemi, düzeni ve ayrıca kaynaklar hakkında
bilgiler verilmiştir.
İkinci bölümde eğitim, uzaktan eğitim ve uzaktan eğitimin, Dünya'da,
Türkiye‟de ve İran'da uzaktan eğitim, İran ve Türkiye'de Bilgi ve Belge Yönetimi
alanında uzaktan eğitim durum anlatılmıştır. Bilge ve Belge yönetiminde uzaktan
eğitim, İran ve Türkiye Milli Kütüphanelerinin bu konudaki rolü uzerinde bir çalışma
yapılmıştır. Uzaktan eğitimin belirleyici özellikleri, tercih edilme nedenleri,
faydaları, olumsuzlukları, geleneksel eğitim farklılıkları, avantajları ve
dezavantajları, etkinliği, ortamları (teknolojileri), uzaktan eğitimi yönlendiren
standartlar, eğitim yönetim sistemleri, modüllerin özellikleri uzaktan eğitimde ders,
uzaktan eğitim sistemlerinde öğrenme ve öğretme faaliyetleri, öğrenme-öğretme,
kullanılan iletişim araçları ve ortamları tartışılan konulardır.
Çalışmanın üçüncü bölümünde tam olarak web tabanlı eğitim ve yanı sıra
İnternetin ne olduğu ve İnternetin uzaktan eğitimde ki rolü ve web tabanlı uzaktan
eğitimde kullanılan araç ve gereçler ve web tabanlı uzaktan eğitim avantajları ve
dezavantajlarından söz ediliyor. Web tarayıcıları, HTML ve Hiper Metin Aktarım
Protokolü, web sitesi tasarımında kullanılan programlar ve web sitesi geliştirme
konusunada göz atılır.
Dördüncü bölümde web tabanlı uzaktan eğitim yazılımları, açık kaynak
kodlu ve ticari yazılımlarla ilgili bilgi verilecek.
12
Beşinci yani son bölümde araştırmanın sonucunda önerilen Bilgi ve Belge
Yönetimi'nde uzaktan eğitim için kavramsal model sunulacak. Bundan sonra da
kanyakça kısmı eklenecek.
I.7. Terimler
Eğitim: "Eğitim, bireyin yaşadığı toplumda yeteneğini, tutumlarını ve
olumlu değerdeki diğer davranış biçimlerini geliştirdiği süreçler
toplamıdır." Başka bir biçimdeki tanıma göre eğitim, "Bireyin toplumsal
yeteneğinin ve en elverişli düzeyde kişisel gelişmesinin elde edilmesi için
seçilmiş ve denetimli bir çevreyi (özellikle okulu) içine alan toplum sal
bir süreçtir. Bu çalışmada akademik ve bilimsel eğitim söz konusudur.
Uzaktan Eğitim: Uzaktan Eğitim, geleneksel öğrenme-öğretme
yöntemlerindeki sınırlılıklar nedeniyle sınıf içi etkinliklerin yürütülme
olanağı bulunmadığı durumlarda eğitim çalışmalarını planlayanlar ve
uygulayanlar ile öğrenenler arasında iletişim ve etkileşimin özel olarak
hazırlanmış öğretim üniteleri ve çeşitli ortamlar yoluyla belli bir
merkezden sağlandığı bir öğretim yöntemidir. Yine uzaktan eğitimi şu
şekilde tanımlayabiliriz; Farklı mekânlardaki öğrenci, öğretmen ve
öğretim materyallerinin iletişim teknolojileri aracılığıyla bir araya
getirildiği kurumsal bir eğitim faaliyetidir.
Bilgi ve Belge Yönetimi: ''Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü‟nün amacı;
yazılı, basılı veya elektronik her tür ortamdaki bilginin düzenlenmesi,
erişimi, yayımlanması ve yeniden kullanılması aşamalarında görev
yapacak, çağdaş bilgi hizmetlerinin gelişimine paralel olarak en
13
ekonomik ve etkili çözümlerin oluşturulmasına katkı sağlayacak bilgi
profesyonellerini yetiştirmektir. Kütüphaneler, müzeler ve arşivler de
dâhil olmak üzere her tür bilgi merkezinde, bilgi yönetimiyle ilgili
işlemlerini tasarlayan, yöneten, örgütün diğer iş süreçleriyle bütünleştiren
ve hizmetlerin geliştirilmesinde çalışabilen bilgi profesyonelleri geniş bir
sorumluluk ve iş alanına sahiptir''.1
İran Milli Kütüphane: İran Milli Kütüphanesi (Farsça: کتابخا هلی) İran‟ın
başkenti Tahran‟da yer almaktadır. İran‟ın Milli Kütüphanesi 1933.
Yılında resmi olarak açılmıştır.
Türkiye Milli Kütüphane: Türkiye Milli Kütüphanesi Türkiye'nin başkenti
Ankara'da yer almaktadır. Kuruluş çalışmaları 1946 başlatılmış ve
1950'de kabul edilen kuruluş kanunu ile yasal kimlik kazanmıştır.
I.8. kaynaklar
Araştırma kapsamında yerli ve yabancı, basılı ve elektronik enformasyon
kaynaklar taranmıştır. İran'da ve Türkiye‟de yer alan üniversitelerin web siteleri ve
elektronik kaynaklara erişim için konuyla ilgili veri tabanları kullanılmıştır. Bunun
dışında uzaktan eğitim, Bilgi ve Belge Yönetiminin uzaktan eğitimi ile ilgili
düzenlenmiş kongre, konferans, toplantı vb. bildirilerinin toplandığı kaynaklar da
taranmıştır. Araştırma ile ilgili aşağıda sıralanan tarama motorları, basılı ve
elektronik kaynaklar kullanılmıştır.
Bilgi Dünyası Dergisi
1. Bu tanıtım Yıldırım Beyazit Üniversitesi, Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü web sayfasından
alınmıştır. http://www.ybu.edu.tr/insanvetoplum/bilgi-belge/custom_page-317-tanitim.html
14
Encyclopedia Of Library And Infomation Science(in Persian)
Eric, Academic Search, E-Print Arxiv Veri Tabanları
İRANDOC (Tez, Araştırma ve Makale Veri Tabanı)
ISI, LISA, Microsoft Academic Search
Nemaye (İran‟da Yayınlanan Dergilerin Tam Metin Veri Tabanı)
Türk Kütüphaneciliği Dergisi
www.articles.ir
www.books.google.com
www.doaj.org
www.duckduckgo.com
www.ensani.ir
www.librarystudentjournal.org
www.mamma.com
www.scholar.google.com
www.sciencedirect.com
www.scirus.com
YÖK Ulusal Tez Veri Tabanı
15
II. BÖLÜM
UZAKTAN EĞĠTĠM
Sanayi toplumundan, bilgi toplumuna geçiş sürecinin başladığı 20. Yüzyılın
son çeyreğinde, küresel bir ekonomik yapı oluşmaya başlamıştır. Gelişmiş ülkelerde
ön plana çıkan ekonomik yapılanma süreci zamanla bilgi ekonomisi adını almıştır.
Sanayi devriminden sonra buhar makinesi ve demiryolları aracılığıyla ulaşım
maliyetleri en aza inmiş ve küreselleşme süreci ekonomik pazarlar ve insan gücü
boyutunda ön plana çıkmaya başlamıştır. Telgraf, telefonlar ve kişisel bilgisayarların
önem kazanması, daha sonraki dönemlerde fiber optik kablolar ve İnternet
teknolojisinin yaygınlaşmasıyla birlikte küreselleşme süreci; küresel işbirlikleri,
küresel bütünleşme ve küresel ekonomi formlarında ön plana çıkmıştır (Friedman,
2006, ss.18- 21).
Bilgi toplumu, bilgi ve iletişim teknolojilerinde meydana gelen değişimlerin
bir yansıması olarak bilgi üretiminin artmasına bağlı olarak bilgi sektörünün
kurumsallaştığı, yetişmiş insan gücünün ön plana çıktığı ve eğitimin sürekli hale
geldiği bir toplumsal gelişme aşaması olarak tanımlanmaktadır. Bilgi toplumundaki
16
en büyük yapısal dönüşüm, geliştirilmesi gereken bir değer olarak kabul edilen bilgi
ve insan boyutlarında gerçekleşmektedir.
Küresel rekabet gücünün artması, dünyanın gittikçe küçülmeye başlaması,
geliştirilmesi gereken bir değer olan insanı ön plana çıkartmıştır (Friedman, 2006,
ss.18-21). Küresel bilgi ekonomisinin yeni bir uzmanlaşma alanı olarak ortaya
çıkmasıyla, ülkelerin tümü bilginin üretimine ve kullanımına daha fazla bağımlı hale
gelmişlerdir. Bu nedenle eğitim ve yetiştirme kavramları, ülkelerin ve kişilerin
gelişmelerinde yeniden ele alınması gereken temel ögeler olarak ön plana
çıkmaktadır.
Hızlı değişim sürecinin bir yansıması olan teknolojik gelişmelerin örgütler
üzerindeki etkilerini iyi analiz eden gelişmiş ülkeler, eğitim sistemlerini yeniden
yapılandırırken tüm bireylerin yaşam boyu öğrenmesini temel başlangıç noktası
olarak belirlemişlerdir. Tüm örgütlerde olduğu gibi günümüzde bilgi ve iletişim
teknolojileri eğitim örgütleri içinde yaşamsal önem taşımaktadır. Bu gerçek eğitim
örgütlerindeki tüm eğitim iş görenlerinin belirlenen amaca ulaşma sürecinde bilgi ve
iletişim teknolojilerini etkili olarak kullanabilmelerini gerektirmektedir.
Bilgi ve iletişim teknolojilerinin hızla değiştiği bir dönemde örgütlerin
amaçlarını gerçekleştirebilmeleri, değişim sürecinin çok ayrıntılı olarak analiz
edilmesini gerektirmektedir. Örgütler için hızlı değişim sürecinde ayakta kalabilmek,
değişim liderlerinin başlatacağı sürekli örgütsel gelişim çabalarıyla olanaklıdır.
Değişim sürecinin her boyutuyla analizi, örgütsel gelişim çabalarının
eşgüdümlemesi, değişim sürecini algılayabilen liderlerle olanaklıdır.
17
Tüm örgütlerde olduğu gibi, eğitim örgütlerinde de değişim sürecinin
Yönetimi, uzun vadeli ve karmaşık bir süreçtir. Değişim sürecinin eğitim örgütleri
için Yönetimi dört temel aşamayı içermektedir. Birinci aşama değişim sürecinin
planlanması, ikinci aşama değişimin yaşama geçirilmesi, üçüncü aşama değişimi
örgütün vazgeçilmez ve yaşamsal bir ögesi haline getirmek ve dördüncü aşama da
değişim sürecinin sonuçlarının ve ürünlerinin değerlendirilmesidir.
Değişim sürecinde verilen kararlar, alınan riskler, yapısal dönüşümler ön
plana çıkmaktadır. Değişim sürecinde örgütlerin ayakta kalabilmesi, bu süreci
içselleştirebilmelerine bağlıdır. Örgütsel değişim sürecinin yönlendirilmesi, değişim
liderlerine olan ihtiyacı artırmaktadır. Değişim sürecini örgütlerin amaçlarını
gerçekleştirmeleri yolunda bir fırsat olarak gören değişim liderleri, örgütsel değişim
politikalarını uygulamaya geçirerek örgütün geleceğine yön vermektedirler.
Toplumsal yaşamda, ekonomide, Bilginin artış ve değişim hızıyla birlikte
bireylerin öğrenmeleri gereken yeni Bilgilerinde giderek artması, öğrenme sürecini
sürekli ve dinamik bir gerçeklik olarak ön plana çıkartmıştır. Öğrenme sürecinin
dinamizmi, Bilgiyi elde etme yollarında da değişimi zorunlu kılmaktadır.
Bilgi temelli uzmanlaşma, yaşam boyu öğrenmeyi Bilgi toplumunda bir
ihtiyaç haline getirmiştir (Öğüt, 2001, s.2). Yaşam boyu öğrenme kavramı, örgün
eğitim, yaygın eğitim ve enformel eğitimi içine alan geniş bir kavramdır. Yaşam
boyu öğrenme sürecinde sosyo-ekonomik statülerin, yaş durumunun ve eğitim
düzeyleri açısından bireyler için bir kısıtlama bulunmamaktadır. Yaşam boyu
öğrenme sürecinde, öğrenme yalnızca okullarda yapılandırılan bir süreç değildir.
Öğrenme, yaşamın tüm alanlarına yayılmıştır.
18
Gelişen yeni teknolojiler, nüfusun artış hızı, artan rekabet koşulları,
yükseköğretime olan talebin artması, Bilgi toplumuna geçiş sürecinde tüm ülkeleri
yeni politikalar üretmeye zorlamaktadır (Aktan, 2007, ss.11-13). Bilgi ve iletişim
teknolojilerinin 21. yüzyılda toplum genelinde etkin olarak kullanılmaya başlaması,
insan kaynaklarının yetiştirilme ve geliştirilme yaklaşımlarının gelişen teknolojiler
kapsamında yaşam boyu öğrenme bakış açısından yeniden ele alınmasını
gerektirmektedir. Değişim sürecinin eğitim örgütlerini hızlı bir biçimde etkilemeye
başlamasıyla yaşam boyu öğrenme, eğitim sistemleri için en temel politikalardan biri
haline gelecektir. Yaşam boyu öğrenmenin merkeze alındığı ve eğitim politikalarının
bu temel yaklaşım ile oluşturulduğu eğitim sistemlerinde, uzaktan eğitim, önem
kazanan stratejik bir kavram olarak ön plana çıkmaktadır.
Bilgi ve iletişim teknolojilerinde meydana gelen hızlı değişimler, ekonomik
ve toplumsal yaşamı yeniden yapılandırmaktadır. Bu yapılandırma sürecinde ülkeler,
sanayi toplumundan Bilgi toplumuna doğru bir geçis süreci yaşamaktadırlar. Siyasal,
toplumsal ve ekonomik kurumlar Bilgi toplumunun gerektirdiği örgütsel yapılara
kavuşmaktadırlar. Bu süreçte diğer toplumsal kurumlar gibi eğitim kurumunda da
yeniden yapılanma süreci yoğun olarak hissedilmeye başlanmıştır (İşman, 2005,
s.129).
Bilgi devrimi olarak adlandırılan ve dünyadaki tüm ülkeleri derinden
etkileyen geçiş süreci, son çeyrek yüzyılda kendisini yoğun olarak hissettirmeye
başlamıştır. Tarihsel süreç açısından toplumların gelişimi, tarım toplumundan sanayi
toplumuna, sanayi toplumundan da Bilgi toplumuna doğru dinamik bir çizgi
izleyerek ortaya çıkmıştır. Sanayi toplumundan Bilgi toplumuna geçiş süreci, Bilgi
19
ve iletişim teknolojilerinin de gelişmesiyle birlikte, tarım toplumundan sanayi
toplumuna geçişe göre daha kısa sürmüştür. Sanayi toplumunun Bilgi toplumu ile
çeşitli toplumsal sistemler açısından karşılaştırılmasını (Öğüt 2001, s.26) Şekil 2.
1'de ki şekilde sınıflamıştır:
Şekil.2. 1:Sanayi toplumunun Bilgi toplumu ile çeşitli toplumsal sistemler
açısından karşılaştırılması
Ek
on
om
ik s
iste
m
Sanayi toplumu Bilgi toplumu
Ulusal ekonomi Küresel ekonomi
Fiziksel sermayeye dayalı ekonomi İnsan kaynaklarına ve Bilgi
Sermayesine dayalı ekonomi
Endüstriyel örgütler Bilgi tabanlı örgütler
Sembolik kâğıt para hâkimiyeti Dijital para hâkimiyeti
To
plu
msa
l
Sis
tem
Çekirdek aile Birey merkezli farklı aile biçimleri
Güvenlik sağlayıcı kurumsallaşmalar Bireysel yetenekleri geliştiren
Kurumsallaşmalar
Uyumluluk, seçkinlik, toplumsal
Sınıf gibi değerler
Bireysellik, çeşitlilik, katılımcılık
Gibi değerler
Kitleselleşmiş dönemsel eğitim Bireyselleştirilmiş yaşam boyu eğitim
Siy
asa
l si
stem
Uluslararası çatışmalar Uluslararası uyum ve küresel boyutta siyasi
bütünleşmeler
Merkeziyetçilik Âdem-ı merkeziyetçilik
Ulus devlet Küresel bölgesel örgütler
Güvenlik odaklı yönetim Vatandaş odaklı yönetim
Tek
no
loji
k
Sis
tem
Mekanik teknoloji devrimi Bilgi teknolojileri devrimi
İşgücünün yerine geçen makinalar Beyin gücünü geliştiren Bilgisayarlar
Montaj hattına dayalı üretim
Teknikleri
Bilgi ve yönetim teknolojilerine
Dayalı üretim teknikleri
Görsel ve yazılı basın- yayım
Araçlarına dayalı iletişim sistemleri
İnternet ve dijital teknolojilere dayalı iletişim
sistemleri
Kaynak: Öğüt, 2001, s.26.
Şekil 2. 1 incelendiğinde, sanayi toplumunun temel sistemlerinin Bilgi
toplumunda yeniden yapılandırıldığı ortaya çıkmaktadır. Özellikle toplumsal
sistemde yaşanan dönüşüm Bilgi toplumunun temel özelliklerini yansıtmaktadır.
Bilgi toplumunda kitleselleşmiş dönemsel eğitimden bireyselleştirilmiş yaşam boyu
20
eğitime doğru bir dönüşüm yaşanmaktadır (Öğüt, 2001, s.26). Bu nedenle toplumsal
yapıyı yönlendiren en temel kurum olan eğitim kurumunda yaşam boyu öğrenme ile
ilgili temel politikaların oluşturulması, bir zorunluluk haline gelmiştir.
II. 1. Eğitim
Eğitim kavramı, tek tanım altında toplanmasının güç olmasına rağmen, genel
anlamıyla, insanları belli amaçlara göre yetiştirme ve bireyin davranışlarında kendi
yaşantısı yoluyla değişim süreci (Ertürk, 1994, s.512) olarak bilinmektedir. Buna
göre, eğitim sürecinden geçen bireyin davranışlarında bir değişiklik olması
beklenmektedir. Diğer bir ifadeyle eğitim, “bireyde kendi yaşantısı ve kasıtlı
kültürlenme yoluyla istenilen davranış değişikliğini meydana getirme sürecidir”
(Demirel, 1999, s.5).
Dünyadaki bütün ülkeler eğitim sistemlerinde ya kısmen ya da bütünüyle bir
yenileşme çabası içinde bulunmaktadır. Bu yenileşme çabalarında Türkiye ve İran'ın
da önemli bir yeri vardır.
Günümüzde bilim ve teknolojideki gelişmeler ekonomik, sosyal ve bireysel
içerikli olgular eğitim teknolojisinin gelişmesine neden olmuştur. Eğitimi oluşturan
ögelerin yapısal ve işlevsel değişimi sonucu, değişim ve yeniliğe uygun bir
kavramsal çerçeve gereksinimi, hep birlikte eğitimde verim ve etkinliği artırma
gereksinimi, hep birlikte eğitimde yeni bir disiplinin oluşumunu gündeme getirmiştir
(Alkan, 1996:17). Fırsat eşitsizliğine çözüm getiren, isteyen herkese yaşam boyu
eğitim sağlayan ve bunların yanı sıra eğitimin bir dizi bireysel ve toplumsal
amaçlarının gerçekleştirilmesine katkıda bulunabilen, eğitim teknolojilerinden
21
yararlanmaya ve daha çok kendi kendine öğrenmeye dayalı olan bu disiplin,
“uzaktan eğitimdir.
II. 2.Uzaktan Eğitim
Yirmi birinci yüzyılda, bilgi patlaması ile birlikte bütün toplumların eğitime
olan gereksiniminin arttığı görülmektedir. Geleneksel eğitim kuruluşları, artan eğitim
talebini karşılayamamaktadırlar. Ortaya çıkan eğitim açığı her geçen gün giderek
artmaktadır. Bu gereksinim, toplumları geleneksel eğitime alternatif arama çabasına
itmiş, “uzaktan eğitim” kavramı ortaya çıkmıştır.
Uzaktan eğitim; geleneksel öğrenme-öğretme yöntemlerinin sınırlılıkları
nedeniyle sınıf içi etkinliklerini yürütme olanağının bulunmadığı durumlarda, eğitim
etkinliklerini planlayıcılar ile öğrenciler arası, iletişim ve etkileşimin özel olarak
hazırlanmış öğretim üniteleri ve çeşitli ortamlar yoluyla belirli bir merkezden bir
öğretme yöntemidir.
Uzaktan eğitimin temel hatta vazgeçilmez özelliğinin belirlemesini
hedefleyen bazı kuramsal yaklaşımlar vardır. Bu yaklaşımlar uzaktan eğitimin temel
özelliğine ve çeşitli uygulamalarına ışık tutmaktadır. Ne var ki bu yaklaşımlar ancak
uzaktan eğitimle ilgili iyi temellendirilmiş gereksinimleri karşılayabilmektedirler. İyi
bir biçimde temellendirilmiş bir uzaktan eğitim kuramı, politik, finansal, eğitsel ve
sosyal kararların gerektiğinde dikkatlice alınması için bir ölçüt oluşturur.
Uzaktan eğitimde öğrenciler ve öğretmenler:
Farklı yerlerdedirler.
Kendi hızlarında öğrenebilirler,
22
Öğrendikleri yolu kontrol edebilirler,
Öğrendiklerinin içeriğini ve ağırlığını kontrol edebilirler,
Amaçları ve ölçütleri kontrol edebilir.
Ya da şekillendirebilirler ve öğrendiklerini değerlendirebilirler.
Öğretmenler ayrıntılı düşünmek için zaman bulabilirler ve
Sınıfta ulaşılamayan kaynakları kullanabilirler.
Uzaktan eğitim öğretme ve öğrenme ögelerini bir araya getiren bir kavramdır.
Uzaktan öğretim ve uzaktan öğrenme arasındaki ilişki şekil 2,2'de gösterilmektedir.
Şekil 2. 2: Uzaktan Öğretim ve Uzaktan Öğrenme Arasındaki İlişki
Kaynak: Keegan, 1996: 38
Uzaktan eğitimi açıklamak için, bu eğitimin geleneksel yüz yüze eğitimden
hangi yönlerden farklı olduğunu ortaya koymak gerekir. Uzaktan eğitim şu yönlerden
yüz yüze eğitimden farklılaşmaktadır (Verdiun ve Clark,1994: 10):
Uzaktan Öğretim
Uzaktan Öğrenme
UZAKTAN EĞĠTĠM
23
Öğrenim süresi boyunca öğrenci ve öğretmenin birbirlerinden ara/sıra
sürekli olarak ayrı oluşu.
Öğrenme araç-gereçlerinin planlanması, hazırlanması, öğrenci destek
hizmetlerinin sağlanması ve düzenlenmesi.
Öğretmen ve öğrenciyi bir araya getirmede ve dersin içeriğini sunmada,
iletişim araçlarından, bilgisayardan ve ses ile görüntü kasetlerinden
yararlanma.
Teknolojiden uzaktan eğitime özgü yararlanma.
Öğrenme sürecinde ara/sıra ya da sürekli ayrı olma nedeniyle insanların
genellikle bireysel olarak eğitilmesi.
Uzaktan eğitim sistemleri oldukça dağınık bir alana yayılmış olarak bulunan
ve değişik yaşam koşullarının etkisinde olan öğrenci topluluklarına hizmet
vermektedir. Söz konusu tanımlardan, uzaktan eğitimi eğitim sorunlarının
çözümünde kullanılan önemli bir yaklaşım olarak değerlendirmek olanaklıdır.
Uzaktan eğitimle birlikte kullanılan birçok kavram vardır. Bunlardan bazıları;
açık ilköğretim, açık lise ve açık üniversitedir. Açık öğretim, temelde uzaktan eğitim
modeli olarak okulların kapalı alanlarını kullanmadan ya da az kullanarak eğitimi
gerçekleştiren bir modeldir. Açık öğretimin temelinde kişinin kendi kendine çalışarak
öğrenebilmesini kolaylaştıran ve sağlayan teknolojilerin birlikte kullanımı
yatmaktadır. Alandaki ilgili kaynaklarda uzaktan öğretimle, açık öğretim
kavramlarının aynı anlamda kullanıldığı görülmektedir. Ancak, az da olsa bu iki
kavram arasında fark vardır. Her uzaktan eğitim uygulaması her zaman açık
olmayabilir. Çok sıkı bir yapıya sahip ve öğretmenlerce kontrol edilebilir uzaktan
eğitim uygulamaları da olabilir. Ancak, genelde uzaktan eğitim
24
uygulamaları öğretmenlerce kontrol edilebilir nitelikte değildir. Uzaktan eğitim
uygulamasının sürekli öğretmen denetiminde olmasının neredeyse tek bir istisna
dışında zararı vardır. O da eğer öğrenci dersi ya da konuyu soru sormadan başka
şekilde çalışamayacaksa bunu olanaklı kılacak bir düzenlemenin olumlu yanının
olabilmesidir.
Uzaktan eğitimde uzaklık ile gelen açıklık da birçok seçenek sunmaktadır.
Öğrenciler uzaklığın olanaklı kıldığı özgürlüğü keşfederken neye çalışacaklarını,
neyi ne kadar öğreneceklerini ve ne kadar çalışmaları gerektiğini de fark ederler.
Öğrenciler dersin kendilerini sıkan, anlayamadıkları ya da herhangi bir yarar
görmedikleri kısmını ya da en azından kendileri için yararlı görmedikleri kısmını ya
da iyi bildikleri kısımlarını bir kere daha düşünmeksizin o bölümü atlayabilirler ve
zamanlarını dersin dikkatlerini daha çok çeken bölümlerine ayırabilirler.
Buraya kadar olan açıklamalara göre uzaktan eğitimin farklı bir eğitim olarak
betimlemek gerektiği söylenebilir. Yüz yüze eğitim veren kurumlar sınıf ortamları ya
da grup etkinlikleri olarak yalnızca sınırlı bir şekilde betimlenebilmektedir. Bu da
uzaktan eğitimin farklı bir eğitim biçimi olarak betimlenmesi gerektiği sonucunu
doğurmaktadır. Bir üniversite disiplini olabilmenin ölçütleri, etrafını çevreleyen bir
araştırma yapısının olması ve bir üniversite konusu olarak algılanmasıdır.
Uzaktan eğitim ile ilgili araştırmalarda daha çok, kendisinden önce ortaya
çıkmış disiplinlerden ve disiplinlerle ilgili kuramlardan yararlanılmaktadır. Örneğin;
eğitim, antropoloji, felsefe, psikoloji, sosyoloji, tarih ve ekonomi uzaktan eğitimden
önce ortaya çıkmış disiplinlerdendir. Bu disiplinlerin uzaktan eğitimin içeriğine
uyarlanması ve yeni bir disiplin olarak uzaktan eğitim ortaya çıkması uzmanlaşmayı
25
da yanında getirmiştir. Bazı üniversitelerde uzaktan eğitim üzerine düzenli olarak
lisans ve lisansüstü düzeyde dersler verilmekte ve seminerler düzenlemektedirler.
Üniversitelerde verilen dersler genelde uzaktan eğitimin; kuram, felsefe,
psikoloji, içerik, öğrenci, ders planlama ve geliştirme, iletişim ve destek stratejileri,
Bilgi teknolojisi, yetişkin eğitimi, yapı ve işleyiş ile değerlendirme boyutlarını
kapsamaktadır.
Hem kuramsal, uygulamalı ya da teknolojiye dayalı öğrenmeyi geliştirici bir
bakış açısıyla ilkelerin uygulanması, hem de uzaktan eğitimi geliştirici kanıtların
ortaya konulmuş olması uzaktan eğitimi bir disiplin olarak betimlemek için önemli
gerekçelerdir.
Ayrıca, 1950 yılından bu yana uzaktan eğitim tüm yanlarıyla da
büyümektedir. Bunun yanında, uzaktan eğitim kuram ve uygulamayı birleştiren bir
yapı oluşturan araştırma ve akademik ilgi alanıdır. Bu durum uzaktan eğitimin bir
disiplin olarak tanınması için kanıtlayıcı olurken, uzaktan eğitimcilerin
uzmanlaşmasını da göz önünde bulundurmak gerekir.
Buraya kadar olan açıklamalara göre uzaktan eğitimin, disiplin olmanın
ölçütlerine uyduğunu ve akademik bir disiplin olarak betimlenmesi gerektiği
söylenebilir (Kaya, 2002: 17). Uzaktan eğitim, farklı mekânlardaki öğrenci, öğretim
elemanı ve eğitim araçlarının, iletişim ve bilgi teknolojileri aracılığıyla
buluşturulmasını içeren eğitim modellerini kapsamaktadır.
Eğitim öğretim faaliyetlerinin uzaktan eğitim kurumları aracılığıyla
sürdürülmesinin çok farklı amaçları bulunmaktadır. Yüksek eğitim görme olanağı
bulamamış bireylere yüksek eğitim sağlamanın yanı sıra mesleki alanda Bilgi
26
tazeleme kursları ve geleneksel yükseköğretim çerçevesinde uygulanan sınavlara
hazırlayıcı nitelikte kurslar da verilebilmektedir. Bunların dışında çalışmakta olan ve
mesleğinde ilerlemek isteyen bireylere gelişme programları uzaktan eğitim
yöntemleriyle verilmektedir. Birbirinden fiziksel olarak uzakta ve dağınık olarak
bulunan çok büyük bir öğrenci kitlesinin eğitim ihtiyacını gidermek amacıyla
sürdürülen uzaktan eğitim faaliyetleriyle eğitimde fırsat eşitliği de sağlanmaktadır.
Eğitim modelleri ve bu konuda ortaya çıkan kavramlara açıklık getirmek,
konunun daha iyi anlaşılması açısından yararlı olacaktır. Uzaktan öğretim eş zamanlı
(senkron) ve eş zamanlı olmayan (asenkron) olmak üzere iki ana başlık altındadır. Bu
ana başlıklar şekil 2. 3'de gösterilmektedir.
Şekil 2. 3. Uzaktan öğretim teknikleri
Senkron öğretim denildiğinde belirli bir zamanda ve belirli bir mekânda
genellikle aynı anda interaktif olarak sürdürülen öğretim türü düşünülebilir. Video
27
konferans sistemini kullanarak yapılan uzaktan öğretim, senkron öğretim modeline
örnek teşkil eder. Aynı mekanda ve yüz yüze verilen öğretim şekli senkron öğretim
çatısı altında yer almaktadır. Asenkron öğretim modeli ise zamana ve mekâna bağlı
olmaksızın verilen öğretim sistemidir.
II. 3. Uzaktan Eğitimin Tarihçesi
Uzaktan eğitim kavramını önemli kılan en temel özelliği, çevrimiçi eğitim
sürecinin tüm boyutlarını yapısında barındırmasıdır. Bilgi ve iletişim teknolojilerinde
meydana gelen hızlı değişimler coğrafi sınırları aşmış, bireylerin öğrenme
sürecindeki zaman kısıtlamalarını azaltmış ve bireylere öğrenme sürecinde önemli
esneklikler sağlamıştır. Uzaktan eğitimin 150 yıla varan köklü geçmişi, dijital çağda
çevrimiçi eğitim olanaklarıyla birleşmiş ve bireylerin gelecekteki eğitim
ihtiyaçlarının karşılanmasında uzaktan eğitimi bir çözüm aracı haline getirmiştir.
(Moore ve Kearsley, 2005, s.25), uzaktan eğitimin tarihsel gelişim sürecini şekil 2.
4'te beş temel dönemde sınıflandırmışlardır:
Şekil 2. 4:Uzaktan Eğitimin Tarihsel Gelişim Süreci
28
II. 3. 1. Dünya'da Uzaktan Eğitim
20 Mart 1728 yılındaki Boston Gazetesinin mektup ile stenografi dersleri
uzaktan eğitim yöntemiyle verilen eğitim öğretim faaliyetinin vermesiyle
başlanmıştır. Bu dersler, posta aracılığıyla gerçekleşmiştir. Ancak "uzaktan eğitim"
kavramının ortaya çıkışı 1800'lü yıllara dayanmaktadır. 1800'lerin sonunda Chicago
üniversitesinde değişik mekânlarda bulunan öğretmen ve öğrenci kitleleri arasında ilk
mektuplaşma program kurulmuştur. Daha sonra,1833 yılına ait bir İsveç gazetesinde
mektupla yazılı anlatım dersi verileceğine ilişkin bir ilana rastlanmıştır. Fakat bu iki
ilanda da iki yönden iletişimden ya da not lamadan söz edilmemiştir (Verdiun ve
Clark, 1994: 15). Bu ilanlarda verilmesi düşünülen derslerin verilip verilmediğinin,
eğer bu dersler verildiyse, öğrenciyle öğretmen arasında iki yönlü iletişim olup
olmadığının ve eğer dersler verildiyse, notlandırmanın olup olmadığının
belirlenmesi, o yıllarda uzaktan eğitim uygulandığına ilişkin kesin kanıtlar ortaya
koymamaktadır.
Dünyadaki ilk modern uzaktan eğitim uygulamasının 1840 yılında,
İngiltere'de, İsaac Pitman tarafından başlatıldığı kabul edilmektedir. Bir stenograf
olan Pitman, İngiltere'deki Bath'da, mektupla steno öğretmeye başlamıştır. O,
29
gerçekleştirdiği uzaktan eğitim uygulamalarıyla, öğrencilere eğitim vermiştir. Bu
eğitim uygulamalarında, Pitman öğrencilere İncil'de yer alan küçük parçaları steno
ile yazmayı öğretmiştir. Sözü edilen uzaktan steno derslerinde, öğrencilerin başarıları
da notla değerlendirilmiştir.
1856 yılına gelindiğinde, uzaktan eğitim alanında örgütlü girişimlerin
başladığı görülmektedir. Bu yılda Charles Toussaint ve Gustav Langenscheid
Almanya'da Berlin'de, günümüzde de Langenscheid adıyla öğretim malzemeleri
yayınlayan ve o yıllarda uzaktan eğitim uygulayan dil okulunu kurmuştur.
Amerika Birleşik Devletleri'ndeki uzaktan eğitimin izlerinin, Amerika
mektuplaşma çalışmasının annesi olarak kabul edilen Anna Eliot Ticknor tarafından
1873 yılında kurulan evde çalışmayı destekleme derneğine kadar dayandığı kabul
edilmektedir (Verdiun ve Clark, 1994: 16). Bu ülkedeki örgütlü uzaktan eğitim
çalışmaları, 1874 yılında hem lisans, hem de yüksek lisans derecelerinin alınabildiği,
İlilnois Wesleyan üniversitesinde başlamış, başlayan uygulamalar 36 yıl sürmüş,
1910 yılına gelindiğinde ise sona erdirilmiştir. 1883 yılında Ethaco N.Y.'da
“Correspondence University” kurulmuştur. Amerika birleşik devletlerinde New York
İhaca'da, 1883 yılında mektupla eğitim üniversitesi kurulmuş ancak bu kurum da, bir
süre sonra, İlilnois Wesleyan Üniversitesi ile aynı kaderi paylaşmıştır.
Uzaktan eğitim alanındaki ilk örgütlü girişim olarak kabul edilen
Langenscheid Dil Okulu'nun kurulmasının ardından 1884 yılında yine Almanya'daki
berlin'de, öğrencileri üniversite giriş sınavına hazırlayan Rustinches uzaktan öğretim
okulu açılmıştır.1890'da Avusturalya Queensland Üniversitesi kampüs dışına açık bir
eğitim programı yürütmüştür. 1891 yılına gelindiğinde, Pennsylvania'da yayınlanan
30
bir gazete, yayınladığı bir broşürle madencilik yöntemlerini ve maden ocaklarında
kazalara karşı alınması gereken önlemleri öğretmeye başlamıştır. Bu girişimlerden
sonra, 1891 yılında, Wisconsin Üniversitesi yönetim kurulu uzaktan eğitim
derslerinin yaygınlaştırılması konusunda karar almıştır. 1892 yılında ise, Chicago
Üniversitesi'nde uzaktan eğitim bölümü oluşturulmuştur (Hızal, 1983: 21).1892'de
Columbia Üniversitesinde özel bir bölüm kurulmuştur.
İngiltere'deki bu uzaktan eğitim uygulamasını 1894 yılında, dışarıdan
öğretmenlik sertifikası almaya hazırlanan öğrencilerin kendi aralarında yazı ile Bilgi
alış-verişinde bulunmaları izlemiştir (Hızal, 1983: 21). Öğrencilere gerçekleştirilen
bu etkinlik, Oxford üniversitesi dışarıdan bitirme sınavlarının, uzaktan eğitime uygun
olarak yapılmasını sağlamıştır.
1898 yılında İsveç'te, Hans Hermod Kendi adıyla anılan ve uzaktan eğitim
uygulayan liseyi kurmuştur. Hermod şimdiki adı Hermods- Nki Skolan olan kurumu
kurduğunda mektupla öğretim uygulamalarına başlamış ve uygulamayı
gerçekleştirmede kendi deneyimlerinden yararlanmıştır.
Fransa'da 1907 yılında atılan adımlarla Paris'te kurulan özel eğitim kurumu
“Ecole Universelle Par Correspondence” ile 1939 yılında kurulan resmi uzaktan
eğitim merkezi “Centre National D'enseigment Par Correspondence” örnek
kuruluşlardır.
Avustralya'da ilk uzaktan eğitim, 1910 yılında yükseköğretim başa mağında
başlatılmıştır. Queensland Üniversitesi'nde başlatılan bu uygulamada, üniversitenin
yüz yüze eğitim gören öğrencilerine uygulanan standartlar, uzaktan eğitim
öğrencileri için de uygulanmıştır. 1920'lerde aynı türden bir eğitim metodu Columbia
31
üniversitesi tarafından gerçekleştirilmiştir. Yeni Zelanda'da uzaktan eğitim
uygulamalarına, 1922 yılında başlanmıştır. Bu ülkedeki uzaktan eğitimin ilk
uygulandığı kurum, Yeni Zelanda Mektupla Öğretim Okulu'dur.
Türkiye'de ise, uzaktan eğitim fikri ilk kez, 1927 yılında eğitim sorunlarının
görüşüldüğü bir toplantıda gündeme getirilmiştir. İran'da 1969 yılında, uzaktan
eğitim çalışmaları başlatılmıştır.
Japonya'da ise 1948 yılında temelleri atılıp 1986 yılında "University Of The
Air" kurulmuştur. 1949 yılında üniversiteye kaydolmuş uzaktan eğitim gören
öğrencilerin ders programları ve yönetim işleriyle ilgilenmek üzere üniversite dışı
öğretim fakültesi kurulmuştur. Bu örgütlenmenin ardından, büyük kentlerde
öğrencilerin çalışmalarını ve yüz yüze öğrenim görmelerini sağlamak üzere
üniversite merkezleri de kurulmuştur (Alkan, 1987: 71). Avustralya'nın uzaktan
eğitim bakımından bir özelliği de ilk ve ortaöğretim başa mağında uzaktan ilk
uygulayan ülke olmasıdır.
1950'lerde ABD'de askeri ara aflı uzaktan eğitim uygulamaları yapılmıştır.
1927 -1960 yılları arasında bu alanda tartışma ve öneriler uzaktan eğitimin oluşturma
evresini oluşturmaktadır. Bu yıllarda okuma yazmanın haberleşme yolu ile
yaygınlaştırılması amaçlanmıştır.
Polonya'da, gece kurslarına devam eden öğrencilere, Televizyondan öğrenme
olanakları sağlamak üzere, 1966-1968 yılları arasında deneme niteliğinde, uzaktan
eğitim çalışmalarına girişilmiştir. Bu çalışmalar, teknik üniversite programlarına
uygun programlarının hazırlanmasına ve uygulanmasına neden olmuş, böylece de,
yükseköğretim başa mağında uzaktan eğitim başlamıştır.
32
İspanya'da 1972 yılında, ulusal uzaktan öğretim üniversitesi kurulmuştur.
Merkezi Madrid'de bulunan bu üniversitenin, 1973 yılında öğretime başlamasıyla,
İspanya'da da uzaktan eğitim uygulamalarına geçilmiştir.
Uzaktan eğitim programları, özellikle 2. Dünya Savaşı sonrasında daha çok
gündeme gelmiş ve asıl ilerleme bu dönemde kaydedilmiştir. 1950-1960'lar arasında
Televizyon yayıncılığı medyası olarak kullanılmaya başlandı. 1980'lerde videoların
kullanımı ve yaygınlaştırılması ile öğrencilerin derslere daha fazla katılması
sağlanmıştır. Telekonferans ve video konferans gibi gerçek zamanlı, çift yönlü
senkronize teknolojilerin gelişimi ile coğrafik olarak dağınık yerlerde bulunan
öğretmen ve öğrencilerin birbirleriyle kolayca iletişim kurmaları sağlanmıştır.
Devry (www.devry.edu), Phoenix (www.phoenix.edu), Western Guvernörse
(www.wqu.edu) ve Kentucky (www.kyvu.org), üniversiteleri dünyadaki uzaktan
eğitim yapan üniversitelerindendirler.
Uzaktan eğitim terimi ilk olarak Wisconsin Üniversitesinin 1892 kataloğunda
geçmiş ve Wisconsin Üniversitesinin direktörü William Lighty tarafından 1906'da bir
yazıda kullanılmıştır. Moore'un seçtiği "uzaktan eğitim" teriminin tanımı "öğrenci ve
öğretmenin birbirinden ayrı olarak öğretme-öğrenme ilişkisini sürdürmesi" şeklinde
ilk kez İsveçli bir eğitimci olan Borje Holmberg ile olan sohbeti sırasında
duyulmuştur.
Araştırmalar uzaktan eğitim kavramının kökeninin Almanya'ya dayandığını
göstermektedir. Uzaktan eğitim çalışmalarının ilk uygulaması pek çok ülkede
mektupla iletişim modeline dayandığı için mektupla çalışma veya öğretim gibi
kavramlar varken Almanya'da "Fernstudium" (uzaktan eğitim) veya "Fernunterricht"
33
(uzaktan öğretim) kavramları kullanılmıştır. Farklı araştırmacılara göre "uzaktan
eğitim" veya "uzaktan öğrenme" terimleri programların, izleyicilerin, eğitim
sağlayıcılarının, iletişim ortamlarının farklılıklarına göre değişiklik ve çeşitlilik
gösterebilmektedir. Perraton'a (1988) göre bu, öğrenci ve öğretmen arasındaki
zaman/mekân farklılığından, Jonassen'e (1992) göre öğrenmenin kontrolünün
eğitimciden çok öğrencide olmasından, Keegan (1986) göre ise öğrenci ve öğretmen
arasında devamlı olmayan iletişimin basılı materyal veya bir teknoloji çeşidi
aracılığıyla gerçekleşmesinden kaynaklanmaktadır.
Moore ve Kearsley'e (1996) göre "uzaktan eğitim, özel organizasyonların ve
uygulamaların yapılması yanında, ayrıca özel bir ders planı yapma tekniği, özel
öğretme teknikleri, elektronik veya elektronik olmayan sistemlerin kullanıldığı, özel
iletişim metotları olan, normal olarak öğretme faaliyetlerini farklı ortamlarda
oluşturan planlı bir öğrenmedir''.
Şüphesiz uzaktan eğitimdeki en önemli sorunlardan biri verilerin iletilmesidir.
Tarih boyunca verilerin iletilmesi amacıyla posta, telgraf, telefon, teleks, Radyo ve
Televizyon gibi iletişim araçları uzaktan eğitim için kullanılmışlardır. Son olarak
ortaya çıkan İnternet de uzaktan eğitimde yerini almaya başlamıştır.
The Federal Networking Council (FNC)'nin tanımına göre İnternet, mantıksal
olarak birbirine bağlanmış, birbirinden ayrı ve benzersiz adreslere sahip, iletişim için
İP ve TCP/IP protokollerini kullanan bilgisayarlar ile isteğe bağlı olarak,
herkese açık veya kişiye özel gizlilik seviyelerinde bilgi alış veriş olanakları sunan
evrensel bilgi paylaşım sistemidir (NİTRD, National Coordination Office For
Networking And İnformation Technology Research And Development, 1995).
34
İnternet'in ortaya çıkması ise 1960lı yıllara rastlar. İnternet'in köklerini 1962
yılında J.C.R. Licklider'in ABD'nin en büyük üniversitelerinden biri olan
Massachusetts İnstitute Of Tecnology' de (MİT) tartışmaya açtığı "Galiktik Ağ"
kavramında bulabiliriz. Licklider, bu kavramla küresel olarak bağlanmış bir sistemde
isteyen herkesin herhangi bir yerden veri ve programlara erişebilmesini ifade etmişti.
Licklider 1962 Ekim ayında Amerikan askeri araştırma projesi olan ileri savunma
araştırma Projesi'nin (Darpa - Defense Advensed Research Project Agency)
Bilgisayar araştırma bölümünün başına geçti. MİT'te araştırmacı olarak çalışan
Lawrance Roberts ile Thomas Merrill, Bilgisayarların ilk kez birbirleri ile
'konuşmasını' ise 1965 yılında gerçekleştirdi (TC Milli Eğitim Bakanlığı, 2003).
1966 yılı sonunda Roberts Dara'da çalışmaya başladı ve "ARPANET" isimli projesi
önerisini yaptı. ARPANET çerçevesinde ilk bağlantı 1969 yılında dört merkezle
yapıldı ve ana bilgisayarlar arası bağlantılar ile İnternetin ilk şekli ortaya çıktı.
ARPANET'i oluşturan ilk dört merkez, University Of California At Los
Angeles (UCLA), Stanford Research İnstitute (SRİ), University Of Utah ve son
olarak University Of California At Santa Barbara (UCSB) idi. Kısa süre içerisinde
birçok merkezdeki Bilgisayarlar ARPANET ağına bağlandı. 1971 yılında ağ kontrol
protokolü (NCP-Network Control Protokol)ismi verilen bir protokol ile çalışmaya
başladı. 1972 yılı ekim ayında gerçekleştirilen uluslararası Bilgisayar iletişim
konferansı (İCCC- İnternational Computer Communications Conference) isimli
konferansta, ARPANET'in NCP ile başarılı bir Demontrasyonu gerçekleştirildi. Yine
bu yıl içinde elektronik posta (E-Mail) ilk defa ARPANET içinde kullanılmaya
başladı. NCP'den daha fazla yeni olanaklar getiren yeni bir protokol, 1 ocak 1983
tarihinde iletişim kontrol protokolü (Transmission Control Protokol/ İnternet
35
Protokol - TCP/İP) adıyla ARPANET içinde kullanılmaya başladı. TCP/IP bugün var
olan İnternet ağının ana halkası olarak yerini aldı. 1980 yılların ortasında savunma
Bakanlığı'na bağlı (DOD) Amerikan askeri Bilgisayar ağı, ARPA Net'ten ayrıldı ve
Military net adı ile kendi ağını kurdu. 1986 yılında Amerikan bilimsel araştırma
kurumu 'ulusal bilim kuruluşu' (NSF), ARPANET için ülke çapında beş büyük süper
Bilgisayar merkezi kurulmasını içeren kapsamlı bir öneri paketi öne sürdü.
ARPANET Amerikan hükümetinin sübvansiyonu ile NSFNET olarak düzenlendi.
NSFNET Merit olarak adlandırılan Michigan eyaletindeki üniversitelerin
organizasyonu ile NSF'in yaptığı bir anlaşma doğrultusunda işletilmeye başlandı.
NSFNET'in işletilmesine bir süre sonra Merit'in yanında ABD'nin dev Bilgisayar
firması İBM ve haberleşme firması MCI dâhil oldu. NSFNET'in işletilmesine yönelik
1990 yılında oluşturulan bu birlik 'ileri ağ hizmetleri' (Ans-Advance Network
Services)olarak adlandırıldı. ANS'nin kuruluşu süreci ABD'de 1990'lara kadar devlet
desteğinde gelişen İnternet omurgasının özelleştirilmesi sürecinin de başlangıcı
olmuştur. 1990 yılında NSFNET ile özel şirketlerin ortak işletmesi ile başlayan
özelleştirme süreci, 1995 yılı mayıs ayında NSF'nin İnternet omurga
işletmeciliğinden tamamen çekilmesi ile tamamlandı. 1995 yılından itibaren ABD
İnternet omurga işletimi tamamen özel işleticilerinin elindedir (TC Milli Eğitim
Bakanlığı, 2003).
Özelleştirilip günlük hayatta kullanılmaya başlamasından itibaren İnternet
1990'dan bu yana, tüm dünyada hızla yaygınlaşmaya başlamıştır. Ortaya çıkıp
yaygınlaşmasıyla ve iletişime getirdiği kolaylıklar nedeniyle İnternet'in uzaktan
eğitimde kullanılması fikri ortaya çıkmıştır. İnternet ortaya çıkmadan önce, uzaktan
eğitimin gelişme sürecinde kitaplar, posta servisleri, Radyo ve Televizyon gibi
36
araçlar kullanılmış, eğitim kalitesi ve yöntemleri tartışılabilecek sistemler ortaya
konmuştur. Ancak uzaktan eğitimin istenilen eğitim ulaşabilmesi, yeterli öğrenci –
öğretmen, öğrenci – eğitim materyali etkileşiminin sağlanabilmesi, İnternet'in ortaya
çıkış ve eğitim platformu olarak da İnternet'in kullanılmaya başlanması ile mümkün
olmuştur. İnternet'in yaygınlaşması, ucuzlaması ile İnternet'e tabanlı uzaktan eğitim
'in ortaya çıkmasına ve İnternet'in uzaktan eğitim için uygun bir araç olarak kabul
görmesine neden olmuştur (Al ve Mardan, 2004).
1990'lı yıllarda üniversiteler tarafından İnternet tabanlı uzaktan eğitimin ilk
örnekleri uygulamaya geçirilmiştir. İnternet tabanlı uzaktan eğitim, uzaktan eğitimde
her türlü İnternet imkânlarının kullanılmasıyla verilen eğitim olarak tanımlanabilir
(Özdil ve Çelik, 2000). Ancak, İnternet unsurlarının yüz yüze eğitime destek olması
amacıyla, geleneksel derslerle birlikte kullanılması, İnternet tabanlı uzaktan eğitim
tanımına girmemektedir (Bonk ve Wisher, 2000) .
İnternet tabanlı uzaktan eğitim, İnternet altyapısını kullanan tüm eğitim
modellerini kapsayan genel bir yaklaşımdır. İnternet ağını kullanan tele–konferans
görüşmeleri, geleneksel postanın yerini alan elektronik postalar, basılı kaynaklara
alternatif oluşturan elektronik kitap ve süreli yayınlar, İnternet tabanlı uzaktan
eğitimin birer parçası olarak kullanılmaktadır. İnternet tabanlı uzaktan eğitim
zamandan bağımsız olma, çoklu ortam adı verilen ses, görüntü ve yazılı verilerin
birlikte kullanılabilmesi, kaynaklara hızlı erişim ve kolay depolama yapabilme gibi
özellikleri ile uzaktan eğitim alanında önemli bir unsur olarak hızla yaygınlaşıp kabul
görmüştür.
37
İnternet teknolojilerinin uzaktan eğitim aracı olarak düzenli ve sistemli olarak
kullanılması ancak eğitim platformlarıyla mümkün olmuştur. İlk zamanlarda eldeki
İnternet teknolojileri birbirinden ayrık ve düzensiz şekilde kullanılmaktayken, artık
bu teknolojilerin uzaktan eğitimin gereksinimlerini giderecek şekilde birlikte
kullanılmasını sağlayan programlar üretilmiştir. Bir başka deyişle, İnternet tabanlı
uzaktan eğitim platformunu, uzaktan eğitim derslerinin verilmesi ve öğrencilerin
değerlendirilmesi için gereken işlevleri paket halinde sunan ve İnternet üzerinden
çalışan çok gelişmiş bir bilgisayar yazılımı olarak tanımlamak mümkündür.
Artık İnternet tabanlı uzaktan eğitim veren kurumlar, genellikle ya var olan
uzaktan eğitim platformlarını satın alıp kullanmakta veya kendi bünyesinde aynı
gereksinimleri karşılamak üzere yazılımlar üretmektedir. Ancak satın alınsa da
üretilse de genellikle İnternet tabanlı uzaktan eğitim artık bu paket halinde hizmet
veren platformlar aracılığıyla yürütülmektedir.
II.3.1.1. Bilgi ve Belge Yönetimi'nde Uzaktan Eğitim
Bilimsel ve teknolojik gelişmeler, eğitimde talep artışı, maliyet, etkinlik ve
verimlilik uzaktan eğitimin gelişimine neden olarak gösterilebilir. Eğitim konusu da
bütün alanlarda olduğu gibi değişen koşullar, gelişen yöntem ve tekniklerin en çok
uygulandığı alanlardan biridir.
Birçok ülkede toplumun bütün kesimlerine yönelik olarak uzaktan eğitimin
yaygınlaştırılmasının üç temel nedeni bulunmaktadır. Bunlar; coğrafi uzaklık, sosyal
dengesizlik ve bireysel sorunlar şeklinde sıralanabilir. İnsanlar, uzaklık, coğrafi
engeller veya yetersiz iletişim sistemleri nedeniyle birbirlerinden uzak yaşamak
zorunda kalabilmektedirler. (Ruksasuk, 1999: 1).
38
Bilimsel ve teknolojik gelişmelerin eğitim alanında kullanımı, eğitimde kalite
ve etkinliğin artışına neden olurken, aynı zamanda Bilgisayar ve iletişim alt yapısının
gelişmesini de sağlamıştır. Ama fırsat eşitsizlikleri, kaynakların verimli
kullanılamaması, istem-sunu dengesizliği, hizmette işlevselliğin, yaygınlığın ve
niteliğin düşüklüğü eğitim sistemlerinde bulunan sorunlardandır.
Bilgisayar ve iletişim alt yapısının gelişmesini tamamlayan bölümlerin
uzaktan eğitim programı oluşturmalarına teknik bir engel bulunmamaktadır.
Bilgisayar teknolojisi Bilgi merkezlerinde yaygın ve aktif olarak kullanılmaya
başlamıştır. Bilgisayar sistem tasarımı, kataloglama, sipariş verme, tarama, ödünç
verme vb. kütüphane hizmetleri bu alanda belli bir eğitim alt yapısına sahip olmayı
zorunlu kılmıştır.
1990'lı yıllardan önce eğitimlerini tamamlayan meslek bireyleri Bilgisayar
teknolojisi ve bu teknolojinin Bilgi merkezlerinde kullanımı konularında yeterince
eğitim alamamışlardır. Bununla birlikte Bilgisayar teknolojisi ve söz konusu
teknolojilerin Bilgi merkezlerindeki işlevi her geçen gün gelişmekte ve bu güne
kadar edinilmiş Bilgiyi yetersiz kılmaktadır. Bu nedenle Bilgi ve Belge
Yöneticilerinin Bilgi merkezlerinden talep edilen hizmeti etkin bir şekilde
karşılayabilmeleri için kendilerini sürekli yenilemeleri kaçınılmaz bir zorunluluktur.
Bilgiyi elde etme ve yayınlama aracı olarak İnternet'in oluşturulması ve web
sayfalarının adeta patlayarak büyümesi, günümüzde uzaktan eğitimi bir yayıncılık
biçiminden interaktif biçime dönüştürmüştür. Video konferans, haber grupları ve
FTP gibi ağ gereçleri ile birleştirildiğinde web, interaktif eğitim görmek isteyenler
için uygun bir sanal sınıf ortamı oluşturmaktadır.
39
İnternet tabanlı uzaktan eğitim veya çevrimiçi eğitim, gerek Bilgi
merkezlerinde daha iyi bir hizmet vermek, gerekse Bilgi Yönetimi bölümlerinde
eğitimin çağın koşullarına göre yapılmasını sağlamak için değerlendirilmesi geren
popüler eğitim modellerinden biridir (Odabaş,2003).
Uzaktan eğitim, öğrenci ve öğretmenin birbirlerinden ayrı yerlerde, aynı anda
veya farklı zamanlarda iletişim kurması yoluyla oluşturulan eğitimdir. Genel olarak
İnternet tabanlı uzaktan eğitim, gelişmiş teknolojik gereçlerle birbirinden uzak
öğrenciler ve eğitim kadrosunun etkileşimli olarak veri alış verişinde bulunması
şeklinde tanımlanabilir.
Dünya'da Kütüphanecilik ve Bilgi Bilimi Eğitimi veren bölümlerin de
İnternet tabanlı eğitim alanında önemli adımlar atmış olduğu görülmektedir.
Kütüphanecilik ve Bilgi bilimi eğitimi veren bölümlerin bir kısmı İnternet'i örgün
ders programlarına katkı sağlamak için kullanırken, diğer bir kısmı senkron ya da
asenkron yöntemlerle uzaktan eğitim vermek için kullanmaktadırlar. (Odabaş,2003)
Günümüzde uzaktan eğitim yapan bölümlerden biride kütüphanecilik, bilge
ve Belge yönetim bölümüdür. Kütüphanecilik ve Bilgi bilimi bölümlerin bir kısmı
ders ve sınavlarını bütünüyle İnternet üzerinden grafik, video, telekonferans, klip,
slayt gibi yardımcı unsurları da kullanarak yürütürken, diğer bir kısmı yalnızca
dersleri asenkron biçimde vermekte ve öğrencileri geleneksel yöntemlerle sınav
yapmaktadırlar. Bu bölümlerin bazılarında lisans, lisansüstü ya da sertifika
programlarından biri bulunurken, bazılarında bu programların hepsi bulunmaktadır.
Uzaktan eğitim konusunda önemli ilerlemeler özellikle Amerika Birleşik
Devletleri ve Avrupa ülkelerinde kaydedilmiştir. Illinois Üniversitesi Kütüphane ve
40
Bilgi Bilimi senkronize bir biçimde lisansüstü Okulu'nda yüksek lisans ve ileri
düzeyli sertifika programları sunulmaktadır. Bu programlar, öğrencilerin hocaları ve
kendi aralarında rahatça iletişim kurabildikleri, slayt, grafik, müzik veya kliplerle
desteklenmiş uygun bir İnternet tabanlı uzaktan eğitime örnek olarak gösterilebilir.
Ayrıca burada program ücretleri ve öğrencinin ihtiyaç duyacağı yazılım donanımlar,
söz konusu eğitim için öğrencide aranan nitelikler gibi çok çeşitli ve ayrıntılı
Bilgilere yer verilmektedir (The Graduate ..., 2002; Odabaş, 2003).
Pittsburgh üniversitesi Bilgi bilimi Okulu'nda İnternet tabanlı uzaktan eğitim
ile yüksek lisans, doktora ve sertifika programları düzenlenmektedir. Bu
programlarda ağ tasarımı, iletişim sistemleri, Bilgisayar iletişimi, iletişim yöntemleri,
insan iletişimi, kablosuz iletişim gibi çok farklı alanlarla ilgili dersler verilmektedir
(School Of İnformation ..., 2002).
Rutgers Üniversitesi İletişim, Enformasyon ve Kütüphane Bilimi Okulu'nda
da lisansüstü düzeyde uzaktan eğitim programı düzenlenmektedir. Kütüphaneciler,
iletişim uzmanları ve öğretmenler için düzenlenen söz konusu eğitim programı
toplam 11 dersin 5'ı alınmak kaydıyla 3 yılda tamamlanmaktadır (School Of
Communication ... , 2002).
İnternet tabanlı uzaktan eğitimde TV yayıncılığını kullanan bölümler de
bulunmaktadır. Örneğin güney Carolina üniversitesi kütüphane ve Bilgi bilimi
Okulu'nda verilen bazı lisans dersleri TV'den yayınlanarak İnternet tabanlı eğitim
programları yürütülmektedir (School Of Library ..., 2002; Odabaş,2003).
1923 yılında ilk uzaktan kütüphanecilik okulu Amerika Birleşik
Devletleri'nde kuruldu (Ruksasuk, 1999: 6). ABD'de uzaktan kütüphanecilik eğitimi
41
veren çok sayıda program bulunmaktadır. ALA'ya kayıtlı fakültelerin çoğu, uzaktan
eğitimin geleneksel eğitime alternatif olabilecek bir sistem olduğu görüşünü
savunmaktadır. İletişimde oluşan teknolojik gelişmeler ve öğrencilerin önünü
kapatan çeşitli engeller nedeniyle uzaktan eğitimin, kütüphane ve enformasyon bilimi
eğitimi üzerinde önemli roller üstleneceği beklenmektedir (Ruksasuk,1999: 1).
1990'lardan itibaren bilgi merkezlerinde bilgisayar teknolojisi yaygın ve aktif
olarak kullanılmaya başlamıştır. Bilgisayar sistem tasarımı, kataloglama, sipariş
verme, tarama, ödünç verme vb. Kütüphane hizmetleri bu alanda belli bir eğitim alt
yapısına sahip olmayı zorunlu kılmıştır. Ancak 1990'lı yıllardan önce eğitimlerini
tamamlayan meslek bireyleri bilgisayar teknolojisi ve bu teknolojinin bilgi
merkezlerinde kullanımı konularında yeterince eğitim alamamışlardır.
Bilgisayar teknolojisi ve söz konusu teknolojilerin bilgi merkezlerindeki
işlevi her geçen gün gelişmekte ve bu güne kadar edinilmiş bilgiyi yetersiz
kılmaktadır. Bu nedenle bilgi ve belge yöneticilerinin bilgi merkezlerinden talep
edilen hizmeti etkin bir şekilde karşılayabilmeleri için kendilerini sürekli
yenilemeleri kaçınılmaz bir zorunluluktur (Odabaş,2003).
Bilgi ve Belge Yönetimi bölümlerinde İnternet tabanlı uzaktan eğitimi
değerlendirebilmek için öncelikle söz konusu bölümlerde var olan alt yapıya
bakılmalıdır. Eğitim kadrosu, bütçe, ders programı, bilgisayar donanım ve yazılımı
konuları değerlendirme bağlamında ele alınması gereken başlıca unsurlardır. Eğitim
kadrosu, İnternet tabanlı uzaktan eğitim programının tasarımı ve uygulanması
sırasında teknik bilgi-becerilerinden yararlanılan kişiler ve dersleri sunan kişiler
olmak üzeri iki farklı şekilde değerlendirilmelidir.
42
Bilgi ve Belge Yönetimi bölümlerinde verilen derslere bakıldığında, sosyal
bilimler alanında eğitim sunan diğer bölümlerin birçoğundan daha çok bilgisayar ve
İnternet içerikli derslerin bulunduğu görülmektedir. Teorik derslerin yanı sıra veri
tabanları, İnternet'te bilgi erişim, web sayfası tasarımı gibi uygulamalı derslerin
birçoğunun bilgisayar üzerinde yapılıyor olması, İnternet tabanlı eğitimi
kolaylaştıracak bir etken olarak değerlendirilebilir.
Dünyada kütüphanecilik alanında eğitim veren köklü bölümlerin uzaktan
eğitim konusunda yeterince ilerleyememiş olmasına (Ruksasuk 1999: 6), ders
materyali, eğitim teknolojisi ve medyası konusunda bilgi ve tecrübe eksikliği,
yazılım ve donanım için finansal yetersizlik ile bu alanda atılacak adımların teşvik
edilememesini gerekçe olarak göstermektedir.
İnternet tabanlı uzaktan eğitim programı oluşturmak öncelikle belli bir bütçe,
öğretim kadrosu, teknik alt yapı, bilgi birikimi, arz-talep araştırması, mevzuat
çalışması gibi konularda hazırlıklar yapmayı gerektirmektedir. Bilgi ve Belge
Yönetimi bölümlerinde bütün olumsuzluklara rağmen artık eğitimin kaçınılmaz bir
modeli olarak karşımızda duran uzaktan eğitim programlarının kısmen de olsa
başlatılması gerekmektedir. Söz konusu program, gerek lisans, lisansüstü ve mezun
öğrencilerin, gerekse meslek dışından katılan kişilerin meslek edinmeleri veya
mesleki deneyimlerini artırmaları amacıyla oluşturulmalıdır.
Çalışmanın bu kısmında bilgi bilimi ve kütüphane hizmetlerine yönelik
İnternet tabanlı lisans, yüksek lisans ve sertifika programlarıyla faaliyet gösteren
toplam sekiz bölüm incelenmiştir. Bu bölümlerden biri İngiltere'de, biri yeni
43
Zelanda'da ve altısı da Amerika Birleşik Devletleri'nin farklı eyaletlerine bağlı çeşitli
üniversitelerde bulunmaktadır.
Syracuse University The School Of Information Studies: bu okul, yüksek
lisans programları, ''kütüphane ve bilgi bilimi'', ''bilgi yönetimi ve iletişim'' ve ''ağ
yönetimi ''; sertifika programları ise ''bilgi sistemleri ve iletişim yönetimi '', ''bilgi
güvenliği yönetimi '' ve ''okul medyası'' olmak üzere üç değişik alandan oluşmaktadır.
1993 yılından beri uzaktan öğrenim modeli ile kütüphane ve bilgi bilimi yüksek
lisans programı'na öğrenci kabul etmektedir. Programlara kayıt yaptıran öğrencilerin
yaş profiline bakıldığında, öğrencilerin 20 ile 60 yaş arasında farklı kategorilerden
oluştuğu görülmektedir. Söz konusu program, gerek akademik kariyer ve diploma
yönüyle, gerekse verilen eğitimin niteliği yönüyle kampus içinde verilen programdan
farklı değildir. Bu programda WEBCT uzaktan öğrenim yazılımı kullanılmaktadır.
Söz konusu yazılımı rahatça kullanabilmek, öğretim elemanları ile tanışmak
ve çeşitli konularda bilgi almak için programa kayıt yaptıran öğrencilere,
üniversitede yedi günlük kısa bir eğitim programı verilmektedir. Bilgi hizmetleri
okulu'nda verilen uzaktan öğrenim programları yüksek lisans ve sertifika programları
olmak üzere iki düzeyde sunulmaktadır.
Yurt dışından öğrencilerin de öğrenim gördüğü programa katılanların büyük
bir çoğunluğu bilgi hizmetlerinin farklı disiplinlerinde çalışan bireylerden
oluşmaktadır. Dersler, metin tabanlı kaynaklardan, sesli ve görüntülü web
sayfalarından, öğrenci ve öğretim elemanlarının belirli periyotlarla bir araya
geldikleri interaktif tartışma platformlarından oluşmaktadır. Toplam 36 kredilik ders
44
yükü ile bitirilen çevrimiçi yüksek lisans programı, 15 ile 30 ay arasında bir sürede
tamamlanabilmektedir.
İilinois University School Of Library & Information Science: bu bölüm 'de
uygulanmakta olan çevrimiçi öğrenim programı, kısaca leep olarak da ifade
edilmektedir. Ala tarafından akredite edilmiş olan bu Program'da, Çevrimiçi Yüksek
Lisans Programı (Ms) ve Çevrimiçi Sertifika Programı (CAS) olmak üzere iki
düzeyde eğitim verilmektedir. On-line yüksek lisans programı, 'kütüphaneler, bilgi ve
toplum' ve 'bilginin Düzenlenmesi Ve Erişimi' adında iki temel kurstan oluşmakta ve
toplam on ünite ile bitirilmektedir.
Öğrenciler, bu on ünitenin yedisini program içinde sunulan derslerden,
diğerlerini ise ALA'nın akredite ettiği farklı bir programdan tamamlayabilmektedir.
Haftada iki saat interaktif ders ortamı sunulan programın diğer dersleri, asenkron
eğitim modeli ile verilmektedir. İnteraktif öğrenim, çarşamba günleri akşam 18.00-
20.00 saatleri arasında yapılmaktadır. Öğrenciler, ders saatine on dakika kala eğitim
platformunda hazır halde beklemektedirler. Ders sonrasında öğrenciler aralarında
gruplara ayrılarak, günün konusunu kendilerine ayrılan platformda tartışmaktadırlar.
Her grubun yaptığı çalışma, sisteme kaydedilerek arşivlenmekte ve böylece
diğer grupların ve daha sonra programa kayıt yaptıran öğrencilerin bu çalışmalardan
yararlanmaları olanaklı hale gelmektedir. Asenkron öğrenim, video görüntüleri,
sunumlar ve e-kitaplar ile yapılmakta, ayrıca bunun dışında öğrenciler kendilerine
yakın yerlerdeki kütüphane kaynaklarına yönlendirilmektedir.
Drexel University College Of Information Science & Technology: Bilgi
Bilimi ve Teknolojisi Okulu'nda verilmekte olan çevrimiçi Kütüphane ve Bilgi
45
Bilimi Yüksek Lisans programında üç alanda uzmanlık eğitimi sunulmaktadır.
Bunlar 'dijital bilgi Yönetimi ' (Management Of Diğital İnformation - MDI),
'bilgi/Kütüphane Hizmetleri' (İnformation/Library Services – I/LS) ve 'bilgi
sistemleri' (information systems – IS)'dir. Dijital bilgi yönetimi, bilgi teknolojileri
alanında yaşanan gelişmeler konusunda kariyer edinmek isteyenlere; Bilgi/kütüphane
hizmetleri ise halk, üniversite veya özel kütüphanelerde verilen hizmetler konusunda
öğrenim görmek isteyenlere yönelik sunulan yüksek lisans programlarıdır.
Online kütüphane ve bilgi bilimi yüksek lisans programı, Drexel üniversitesi
on-line programı adında bir yazılım ve ara yüz ile hizmet vermektedir. Burada
sunulan yüksek lisans dersleri, üniversitede verilen programlara içerik ve nitelik
yönünden tamamen benzerlik göstermektedir. Ayrıca verilen destek hizmeti ve
diploma yönüyle on-line programlar, örgün eğitim modelindeki programlardan farklı
değildir.
Dijital bilgi yönetimi veya bilgi/kütüphane hizmetleri on-line yüksek lisans
programına katılan öğrenciler, bu programları 60 kredilik derslerle
tamamlamaktadırlar. Kütüphane ve bilgi bilimi yüksek lisans programı'nda verilen
derslerin bu alanda türkiye'de verilen derslerle oldukça benzerlik gösterdiği
görülmektedir. 'Bilgi sistemleri analizi', ' bilgi kaynakları ve hizmetleri', bilgi
merkezlerinin yönetimi ', 'veri tabanı yönetimi ', 'derme geliştirme', 'bilgi erişim
sistemleri' ve 'kütüphane otomasyonu' bu derslerden bazılarıdır.
Southern connecticut state university; school of communication, information
and library science: kütüphane bilimi on-line yüksek lisans programı, iletişim, bilgi
ve kütüphane bilimleri okulu tarafından sunulmaktadır. Söz konusu bölüm,
46
kütüphane ve bilgi bilimini teknolojik eğitim modeli ile aynı program altında
birleştirerek, akademik, halk, özel ve okul kütüphaneciliğine yönelik kariyer imkânı
sağlamaktadır. En az 36 kredilik ders mecburiyeti bulunan kütüphane bilimi on-line
yüksek lisans programı'nda verilen ana dersler şunlardır:
Bilgi bilimi ve teknolojilerine giriş
Kütüphaneciliğin gelişimi
Bilgi kaynakları ve referans hizmetleri
Bilginin analizi ve düzenlenmesi
Değerlendirme ve araştırma
Bu üniversitede de, Syracuse Üniversitesi on-line programlarının sunumunda
kullanılan WEBCT yazılımı kullanılmaktadır. Kütüphane Bilimi On-line Yüksek
Lisans Programına kayıt yaptırmak isteyenlerden, ALA tarafından akredite edilmiş
ve 4 üzerinden 3 ortalamaya sahip mezuniyet Belge si ve TOEFL sınavından en az
550 puan alınması önkoşul olarak aranmaktadır.
Texas Woman's University School of Library and Information Studies: Bu
bölüm 'de sunulan Uzaktan Kütüphane Bilimi Yüksek Lisans Program'ından (MLS)
mezun olabilmek için öğrencilerin toplam 36 kredilik ders alması zorunlu
tutulmaktadır. Söz konusu programda dersler, hem senkron hem de asenkron
ortamlarda yürütülmektedir. Uzaktan öğrenim programları, Blackboard adında web-
tabanlı öğrenim platformunda sunulmaktadır. Uzaktan öğrenim programı içindeki
interaktif oturumlar, her Cumartesi günü, günün üç farklı saatinde yapılmaktadır.
47
Ders materyalleri, sıkıştırılmış video kayıtları, kütüphane veri tabanları, tam
metin elektronik dergiler ve elektronik kitaplardan oluşmaktadır. Bu programı
avantajlı kılan özellikler, genel olarak şu dört başlık altında ifade edilmeye
çalışılmıştır:
Esneklik: Seyahat masraflarını en aza indirmekte ve günün 24 saatinde
öğrenim fırsatı sunmaktadır.
Gelişme: Öğrenciye bulunduğu yerde son teknolojik imkânların
kullanıldığı yüz yüze on-line öğrenim imkânı sunulmaktadır.
Seçenek: Uzaktan yüksek lisans programı kampus içinde verilen
program ile denk tutulmaktadır ve birbirlerinin yerini tamamlayacak
şekilde tasarlanmıştır. Bu nedenle uzaktan öğrenim öğrencileri aynı
zamanda kampusta verilen derslerden de yararlanabilmektedirler.
Kalite: Bu programlarda tam zamanlı çalışan öğretim elemanları ile
yoğun uygulama çalışmaları yapılmaktadır. Aynı zamanda bu program,
ALA tarafından akredite olmuş bir programdır.
Victoria University School of Information Management: Yeni Zellanda'nın
Victoria Üniversitesi Bilgi Yönetimi Okulu'nda okutulmakta olan Uzaktan
Kütüphane ve Bilgi Hizmetleri Yüksek Lisans Programı, web tabanlı senkron ve
asenkron derslerle sürdürülmektedir. Ancak eğitim programına bakıldığında derslerin
çok genel konular üzerinde yoğunlaştığı ve öğrencilerin farklı alanlara yönelik ders
seçme olanağının bulunmadığı görülmektedir. Program, toplam 3 ya da 4 yılda
tamamlanabilmektedir. Genellikle asenkron ortamda verilen derslerin yanı sıra
programda, haftada bir gün senkron öğrenime de yer verilmektedir. Senkron
48
öğrenim, webde bütün öğrencilerin aynı platformda buluştuğu konferanslar (net
meeting) şeklinde yapılmaktadır. Programda bulunan dersler, Blackboard uzaktan
öğrenim platformu tarafından sunulmaktadır. İsteyen uzaktan öğrenim programı
öğrencisi aynı zamanda kampus içinde akşamları ve Cumartesi günü öğleden sonra
verilen derslere de katılabilmektedir.
University of South Carolina School of Library and Information Science:
kütüphane ve bilgi bilimi bölümü uzaktan lisans ve yüksek lisans programları, ala ve
öğretmen eğitim akreditasyon ulusal kurulu tarafından tanınmaktadır. Bu
programlarda web tabanlı interaktif öğrenimin yanı sıra interaktif televizyon yayını,
video, cd, ilan tahtası ve çalışma grupları portali gibi eğitimi destekleyen farklı
araçlar da bulunmaktadır. Kütüphane ve bilgi bilimi yüksek lisans programı için en
az 36 kredilik ders alınmak zorundadır. Alınması zorunlu olan beş ders haricinde en
fazla on beş kredilik ders de başka programlardan tamamlanabilmektedir. Zorunlu
olarak alınması gereken dersler şunlardır: bilgi bilimi ve teknolojisine giriş,
kütüphaneciliğin doğuşu ve gelişimi, bilgi kaynakları ve hizmetleri, bilgi analizi ve
organizasyonu, değerlendirme ve araştırma.
Bu programı diğerlerinden ayıran en belirgin özellik hem ders ve
tartışmaların hem de sınavların web üzerinden on-line olarak yapılmasıdır. Sanal
sınıflarda, sohbet odaları, tartışma platformları, önemli web bağlantıları, eğitimi
doğrudan ilgilendiren zengin kaynaklar ve yardımcı araçlar bulunmaktadır.
Uzaktan öğrenim programına kayıtlı olan öğrenciler, her cumartesi günü
interaktif bir ortamda bir araya gelerek hocalarının gözetiminde birbirleriyle fikir
alışverişinde bulunmakta ve bu doğrultuda tartışma grupları oluşturmaktadırlar.
49
Ayrıca uzaktan öğrenim öğrencileri, bölüm öğretim elemanlarından destek hizmeti
alabilecekleri bedava telefon hattından da yararlanabilmektedirler.
Northumbria University The Division of Information and Communication
Studies: İngiltere'de bu bölümde bilgi ve iletişim hizmetleri alanında beş ayrı alanda
uzaktan öğrenim programı düzenlenmektedir. Bu programlardan beşi de toplam iki
yılda tamamlanmaktadır. Söz konusu programlar şu alanlardan oluşmaktadır:
Bilgi ve kütüphane yönetimi,
Belge yönetimi,
Bilgi hizmetleri,
Uluslararası bilgi hizmetleri,
Web bilgi yönetimi.
Dersler, web ortamında kayıtlı bulunan metin tabanlı kaynaklar, ses ve video
kayıtları ile verildiği gibi, interaktif oturumlarla da sunulmaktadır. Uzaktan öğrenim
programlarında yer alan dersler, üniversitedeki Blackboard öğrenim platformu
aracılığı ile verilmektedir. Programların hiç birinde yazılı ya da sözlü sınav
bulunmamakta, öğrencilere verilen projeler, sunumlar ve ödevler üzerinden
değerlendirme yapılmaktadır.
Uzaktan öğrenim programlarından alınan diplomalar, kütüphane
hizmetlerinde önemli yeri olan kuruluş Chartered Institute of Library and
Information Professional (CILIP) tarafından tanınmaktadır. Söz konusu
programlardan mezun olanlar hastane ve okullar gibi devlet kurumlarına ait
arşivlerde, sağlık, hukuk, sanat ve ticari amaçlı kütüphane ve bilgi merkezleri gibi
yerlerde çalışabilmektedirler. Ayrıca web bilgisi yöneticiliği programından mezun
50
olanlar ise, web tasarımı, web sitesi yöneticiliği, içerik analizi ve yönetimi, intranet
ve İnternet hizmetlerinin verildiği sektörlerde çalışma alanı bulabilmektedirler.
Web tabanlı kütüphane ve bilgi bilimi yüksek lisans veya sertifika
programlarına genel olarak bakıldığında, söz konusu programlara kayıt yaptırmak
isteyen adaylardan özellikle bilgisayar okuryazarlığı alanında çeşitli niteliklerin
istendiği görülmektedir. Bu nitelikler;
Orta düzeyli bilgisayar işletmenliği becerisi
Bilgi erişim becerisi
E-posta ve ilan tahtası kullanımı
Temel HTML kodlama becerisi
Web browserların kullanımı
Sunu ve çizim programların kullanımı
Bu programlarda web tabanlı interaktif öğrenim, gelişmiş teknolojilerin
kullanıldığı sanal sınıf ortamında yapılmaktadır. Bu ortamda öğrenciler, derslerle
ilgili slayt ve grafik gibi yardımcı kaynakları görebilmekte, video ve müziklerden
yararlanabilmekte, kendi aralarında ve öğretim elemanları ile klasik sınıf ortamına
benzer şekilde tartışabilmektedirler.
Yüksek lisans ve sertifika programlarına kayıtlı olan öğrenciler, çok çeşitli
alanlarda çalışmaktadırlar. Örneğin İllinois üniversitesi kütüphane ve bilgi bilimi
yüksek lisans programı'na kayıtlı öğrenciler arasında İntel firmasının ara yüz
tasarımcısı, Arizona devlet kütüphane ve arşivinin dijital devlet bilgi yöneticisi,
Pennsylvania'da tarih kütüphanecisi, Florida'da banka kütüphanecisi, İndonesia'da
okul kütüphanecisi, Alaska'da halk kütüphanecisi, Michigan'da kolej kütüphanecisi
51
ve Coca-Cola şirketinin intranet sorumlusu gibi çok farklı bölge ve farklı çalışma
alanlarından öğrenciler bulunmaktadır.
Sonuç olarak web tabanlı kütüphane ve bilgi bilimi uzaktan öğrenim
programlarının birçoğunda bilgisayar teknolojisi, şu aktivitelerin yerine getirilmesi
için kullanılmaktadır:
Öğrenci, öğretim elemanı veya derse konuk olarak katılanlar tarafından
yapılan interaktif sunumlar, grup çalışmaları ve tartışmalar,
Metin, ses, şekil ve video belgelerinden oluşan arşiv kayıtlarının kullanımı,
Elektronik ilan tahtası aracılığıyla asenkron tartışmalar,
Çalışma grupları ile ortak yayın hazırlama ve kullanıma açma.
Uzaktan öğrenim programları, senkron, asenkron, üniversite içi ve dışı, ön
lisan, lisans, yüksek lisans ve sertifika programları olmak üzere çok farklı model ve
platformlar üzerinde uygulanmaktadır.
II. 3. 2. Türkiye'de Uzaktan Eğitim
Uzaktan eğitim, farklı yaş ve düzeydeki öğrenci eğitiminden uluslararası
iletişim ağlarının sağlanmasına kadar uzanan kitleye hizmet verme açısından ve
değişen eğitim anlayışıyla bütünleşerek bilgi toplumunu oluşturmada diğer ülkelerde
olduğu gibi Türkiye'de en büyük önem taşıyor.
Türkiye'de, uzaktan eğitim fikri ilk kez, 1927 yılında eğitim sorunlarının
görüşüldüğü bir toplantıda gündeme getirilmiştir. Bu toplantıda halkın okuryazar
hale getirilmesinde uzaktan eğitimden yararlanılması gerektiği vurgulanmıştır. O
yıllarda mektupla öğretim şeklinde önerilen uzaktan uygulaması başlatılamamıştır
(Alkan, 1987: 91). Bu uygulamamanın başlatılamamasının en önemli nedeni,
52
halkının %90'ı okuryazar olmayan bir ülkede öğretmensiz okuma yazma
öğretilemeyeceği kanısı idi.
1956 yılına gelinceye kadar, Türkiye'de uzaktan eğitim uygulamasının
başlatılıp başlatılmaması gerektiği tartışılmış bu nedenle de 1927-1955 yılları
arasındaki dönem Türkiye'de uzaktan eğitim bir düşünce olarak tartışıldığı dönem
olarak kabul edilmektedir (Kaya ve Odabaşı, 1996: 31).
Türkiye'deki ilk uzaktan eğitim uygulamasını, 1956 yılında Ankara
üniversitesi hukuk fakültesi banka ve ticaret hukuku araştırma enstitüsü başlatmıştır.
Bu uygulamada, bankalarda çalışanlar mektupla öğrenim görmüşlerdir.
Milli eğitim Bakanlığı bünyesinde uzaktan eğitim uygulamaları ilk kez
7.11.1960 tarihinde “mektupla öğretim” adı altında ve deneme öğretimi olarak
başlamıştır. Bu denemeden sonra 26.2.1966 tarihinde mektupla öğretim ve teknik
yayınlar genel müdürlüğü kurulmuştur. Bir süre 7. Akşam sanat okulu ve mektupla
öğretim merkezince yürütülen mektupla öğretimin kapsamı 5.6.1974 tarih ve 98341
sayılı Bakanlık onayı ile her düzeyde mektupla öğretim etkinliklerini içerecek
biçimde genişletilerek mektupla öğretim merkezi kurulmuştur.
1.7.1974 tarih ve 420-14053 sayılı Bakanlık onayı ile de bu merkeze bağlı
olarak mesleki ve teknik öğretim mektupla öğretim okulu adı ile bir okul açılmıştır.
Mektupla Öğretim Okulu'nda mesleki-teknik kursların yanı sıra, üç yıllık eğitim
enstitüleri ile kız teknik yüksek öğretmen okulu, erkek teknik yüksek öğretmen okulu
ve ticaret turizm yüksek öğretmen okulunun bütün bölümlerinin programları
uygulanmaya konulmuştur. Bu programlara 1974-1975 öğretim yılında yaklaşık 50
bin öğrenci kaydedilmiştir. Mektupla öğretim merkezi 26.9.1975 gün ve 01/3745
53
sayılı Bakanlık onayı ile kurulan yaygın yükseköğretim kurumuna bağlanmıştır (TC
MEB, 1982:1).
Yaygın Yükseköğretim Kurumu, (YAYKUR) lise ve dengi okullardan mezun
olarak bir üniversite ya da yüksekokula girmek olanağı bulamayan öğrencilere,
toplumumuzun gereksinim duyduğu alanlarda eğitim teknolojisinin bütün gereklerini
kullanarak, hükümet programlarında ve kalkınma planlarında yer alan hedefler
doğrultusunda öğretim olanağı hazırlamak amacıyla 26.09.1975 gün ve 01/3475
sayılı bakanlık onayına dayalı olarak kurulmuştur.
Yaykur'da, açık öğretim dairesi başkanlığına bağlı olarak açık öğretim, örgün
yükseköğretim dairesi başkanlığına bağlı olarak da örgün öğretim programları
uygulanmıştır(Kaya, 2002: 31).
Açık öğretim programları: bu programlar; mesleki ve teknik kurslar,
mektupla öğretim programları, ara insan gücü yetiştirmeye yönelik
programlar ve dışarıdan bitirme programlarından oluşmaktadır.
Mesleki ve teknik kurslar: bunlar; I., II., III. Sınıf yetkili elektrikçilik,
besin beslenme, daktilografi, teknik şekil, TV onarım ve Radyo onarım
kurslarıdır.
Mektupla öğretim programları: bu programlar mektupla öğretim
merkezinden devralınan üç yıllık eğitim enstitüleri, kız teknik yüksek
öğretmen okulu, erkek teknik yüksek öğretmen okulu, ticaret ve turizm
yüksek öğretmen okulu öğretim programlarıdır (Tc Meb, 1982:2).
54
Üç yıllık eğitim enstitüleri programları dışındaki programlara kayıtlı
öğrenciler, 1975-1976 öğretim yılında ilgili okullara devredilmişlerdir. Üç yıllık
eğitim enstitüleri programlarının uygulanmasına da 1978-1979 öğretim yılında son
verilmiş ve bu programları tamamlayamayan öğrenciler, Ankara gazi eğitim
enstitüsüne (gazi yüksek öğretmen okulu) aktarılmışlardır.
Ara insan gücü yetiştirmeye yönelik programlar: bunlar, teknik bilimler,
sosyal bilimler ve hayati bilimler bölümü öğretim programlarıdır.
Bu programlara ön lisans düzeyinde öğrenim görmek üzere lise ve dengi okul
çıkışlılar 1975-1976 ve 1976-1977 öğretim yıllarında kaydedilmişlerdir. Bu
öğrenciler birinci yıl öğrenimlerini uzaktan eğitim sistemiyle sürdürmüşlerdir.
Bunlardan birinci sınıf programlarını başaranlar, ikinci yıl öğrenimlerini örgün
Yükseköğretim Dairesi'ne Bağlı Meslek Yüksek Okullarında sürdürmüşlerdir.
Ara insan gücü yetiştirmeye yönelik programların uygulanmasına 1978-1979
öğretim yılında son verilmiş ve bu programları tamamlayamayan öğrenciler de
meslek yüksekokullarına aktarılmışlardır.
Dışardan bitirme programları: bunlar, iki yıllık eğitim enstitüleri,
yüksek İslam enstitüleri, ticaret ve turizm yüksek öğretmen okulu
programlarıdır.
İki yıllık eğitim enstitüleri programlarına ilk öğretmen okulu çıkışlılar, ticaret
ve turizm yüksek öğretmen okulu programlarına ticaret lisesi çıkışlılar, yüksek İslam
enstitüleri programlarına ise imam hatip okulu çıkışlılar öğretmen yetiştirmek
amacıyla 1975-1976 öğretim yılında kaydedilmişlerdir. İki yıllık eğitim enstitüleri
programlarına kayıtlı öğrenciler için yaz uygulamaları düzenlenmiş; bu öğrenciler,
55
daha sonraki öğretim yıllarında bursa ve kayseri eğitim enstitülerine
devredilmişlerdir.
Ticaret Ve Turizm Yüksek Öğretmen Okulu ile Yüksek İslam Enstitüleri
programlarına kayıtlı öğrenciler ise 1975-1976 öğretim yılından sonra okullarına
devredilmişlerdir. Tüm programlarla ilgili eğitim öğretim hizmetlerini, 1978 yılına
kadar mesleki ve teknik kurslar ile eğitim enstitüleri programları dışındaki
programları 1978 yılında kurulan açık yüksekokul müdürlüğü yürütmüştür.
22 Kasım 1978 gün ve 56312 sayılı Bakanlık onayı gereğince öğretmen
okulları genel müdürlüğü organizatörlüğünde YAYKUR, ilköğretim genel
müdürlüğü ve özlük işleri genel müdürlüğünce ortaklaşa hazırlanan “orta öğrenimli
ilkokul öğretmenleri yükseköğrenime kavuşturma projesi” doğrultusunda iki yıllık
eğitim enstitüsü tamamlama programlarına kaydedilen yaklaşık 15.000 ilkokul
öğretmeni ile ilgili hizmetlerin yürütülmesini açık yüksekokul müdürlüğü
yüklenmiştir.
Açık yüksekokul 29.1.1981 gün ve 209/301 sayılı Bakanlık onayı ile
kapatılmış; 24.4.1981 gün ve 1154 sayılı Bakanlar onay ile de “mesleki ve teknik
mektupla öğretim Okulu'nun adı mesleki ve teknik açık öğretim okulu” olarak
değiştirilmiştir (TC MEB, 1982:3).
Örgün öğretim programları: YAYKUR bünyesinde iki kümede
toplanabilecek örgün öğretim programları uygulanmıştır. Bunlar, yabancı
diller yüksekokulları ve meslek yüksekokulları programlarıdır.
Yabancı diller yüksekokulları programları: sanayi ve turizm kesiminde
tercüman ve büro elemanı yetiştirmeyi amaçlayan programlardır. Bu
56
programlar 1975-1976 öğretim yılından itibaren İngilizce, Fransızca ve
Almanca olmak üzere üç dilde uygulamaya konulmuştur.
Meslek yüksekokulları programları: bunlar; teknik, sosyal ve hayati
bilimler alanlarında ara insan gücü yetiştirmeyi amaçlayan programlardır.
1975-1976 ve 1976-1977 öğretim yıllarında bu programlara öğrenci
kaydedilmiştir. 1980-1981 öğretim yılına kadar yeni öğrenci alımı durdurulmuştur.
1976-1977 ve 1977-1978 öğretim yıllarında ise, ikinci sınıf programlarına, açık
yükseköğretim birinci sınıf programlarını tamamlayan öğrencilerin kayıtları
yapılmıştır. Ayrıca, 1978-1979 öğretim yılında açık yükseköğretim programlarının
tüm öğrencileri, birinci ve ikinci sınıf öğrenimlerini tamamlamak üzere meslek
yüksekokullarına aktarılmışlardır (TC MEB, 1982:3). Ancak, çağdaş teknolojinin
eğitimde kullanılması girişimleri sürdürülmüştür.
1981 yılında ülke çapında okuma yazma seferberliği başlatılmıştır.
Televizyon okulu programları yayınlanmış, yayınlanan bu programların da, okuma-
yazma öğretimine önemli katkıları olmuştur. Aynı yıl Türkiye'de, uzaktan eğitim
bakımından önemli bir gelişme daha olmuştur. Bu yılda, yükseköğretimi yeniden
düzenleyen 2547 sayılı yasa yürürlüğe girmiş, bu yasayla da, yükseköğretim başa
mağında uzaktan eğitim yapma görevi üniversitelere verilmiştir. 1982 yılında da bu
görev, 20 Temmuz 1982 tarih ve 17760 sayılı resmi gazetede
yayınlanan yükseköğretim kurumlarının teşkilatı hakkındaki 41 sayılı kanun
hükmündeki kararnameyle kurulan Anadolu üniversitesi 'ne verilmiştir. 1983 yılında
yürürlüğe giren 2547 sayılı yükseköğretim yasası ile Anadolu üniversitesi
bünyesinde bir açık öğretim fakültesi açılmıştır. Bu fakülte, uzaktan eğitim
57
konusunda öğretim, araştırma, yayın hizmetleri vermektedir. İzleyen yıllarda bu
üniversite bünyesindeki iktisat ve işletme fakültelerinde de uzaktan eğitim
uygulamasına devam edilmiştir.
1990 yılında Fırat Üniversitesinde, 1996 yılında Ortadoğu Teknik Ve Bilkent
Üniversitelerinde, 1997 yılında Sakarya Üniversitesinde, 1988 yılında Selçuk
Üniversitesinde izleyen yıllarda Ahmet Yesevi Üniversitesinde, Bilgi Üniversitesinde
ve diğer üniversitelerin bazılarında uzaktan eğitim çalışmalarına başlanmıştır
Türkiye'deki üniversitelerde İnternete dayalı uzaktan eğitim çalışmaları 1997
yılında sertifika programları ve kampüs içi dersler olarak başlamıştır.
Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) Bilgisayar Mühendisliği Bölümü
mayıs 1998'de İnternete dayalı eğitim asenkron (İDEA) bilgi teknolojileri sertifika
programı, web tabanlı eğitim yönetim sistemi Net-Class geliştirilerek Metu-online
sistemi üzerinden kampüs bazlı dersler verilmeye başlanmıştır.
Sakarya üniversitesinde İnternet destekli öğretim çalışmaları 1998'de
başlamış olup, 1999'da kampüsü dersler verilmeye başlamıştır. Sakarya üniversitesi
ve Milli Eğitim Bakanlığı işbirliği ile Bilgi Yönetimi ve Bilgisayar programcılığı
sertifika programları 2003 Ekim ayında başlatılmış ve E-MBA programı açılacağı
duyurulmuştur. İstanbul teknik üniversitesinde asenkron uzaktan eğitim uygulamaları
2001 yılından başlayarak ders geliştirme faaliyetleri halen sürmekte olup 2003 güz
döneminde İTÜ lisans öğrencilerine dönük olarak web-tabanlı ders alma uygulaması
planlanmıştır. Boğaziçi Üniversitesi 2002'de büzme uzaktan eğitim merkezini kurarak
ders ve program geliştirme altyapısı ve sürelerini oluşturma çalışmalarını
sürdürmektedir.
58
Gerek devlet gerekse özel sektördeki değişik kurum ve kuruluşlar ağırlıklı
olarak mesleki gelişim ile ilgili olarak uzaktan eğitim uygulamaları geliştirmekte ve
uygulamaktadır.
Türkiye'de diğer web tabanlı uzaktan eğitim çalışmaları şunlardır:
Bahçe şehir üniversitesinin Estam bünyesindeki dersleri,
Doğu Akdeniz Üniversitesinin uzaktan eğitimi, bir sanal dershane olan
üniversite uygulaması, İş Bankası'nın, Garanti Bankası'nın, HSBC
Bank'ın, Ziraat Bankası'nın meslek içi eğitimleri, bazı üniversite ve özel
kuruluşların Microsoft ürünleri eğitimleri, online TOEFL sınavları
bunlara birer örnektir.
Ankara üniversitesinde uzaktan eğitim alanındaki çalışmalar 2001 yılında
uygulamaya konulan “uzaktan eğitim yöntemleri geliştirilmesi ve
uygulanması Projesi'yle başlamıştır.
Söz konusu proje çerçevesinde uzaktan eğitim altyapısının bileşenlerinden
olan kayıt ve yayın stüdyosu oluşturulmuş; yayıncılık ile ilgili çeşitli denemeler
yapılmıştır. Bu proje çerçevesinde ise, geliştirilen uzaktan eğitim sisteminin
üniversitenin kampüsleri arasında karşılıklı olarak uygulamaya geçirilmesi ve diğer
üniversitelere ve kurumlara eğitim çözümlerinin sunulabilmesi için gerekli olan
sistem geliştirme (improving) bütünleşme çalışmaları yürütülmüştür.
Uzaktan eğitim sistem bütünleşme çalışması, yakalama (capturing), depolama
ve dağıtım (senkron ve asenkron) sistemlerinin entegre olarak geliştirilmesini ve
uygulamaya konmasını hedeflemiştir.
59
Proje kapsamında;
Ankuzem ile üniversite içi birden fazla uzak sınıf arasında,
Üniversite içi birden fazla sınıf ile diğer birden fazla uzak sınıf arasında,
Üniversite içi birden fazla sınıf ile üniversite dışı birden fazla uzak sınıf
arasında, tam etkileşimli senkron ders yayımı ve bu yayımların;
Yakalanması: çok noktadan çok noktaya aynı anda yayımların merkezi
olarak yakalanabilmesi,
Depolanması: yayımların ders/oturum tekrarı, arşivleme, Video-on-
Demand gibi uygulamalara talep vermek amacıyla merkezi olarak
depolanabilmesi,
Dağıtılması: yayımların ve depolanan materyalin senkron ve asenkron
olarak dağıtılması, gerçekleştirilmiştir.
Şekil 2. 5'de belirtilen yükseköğretim kurumları da bazı ön lisans, lisans,
yüksek lisans, doktora ve sertifika programlarını İnternet/web tabanlı uzaktan eğitim
yöntemi ile vermektedirler. Ayrıca Pamukkale Üniversitesi ve Süleyman Demirel
üniversitesi arasında da biyoloji, fizik ve kimya dersleri on-line, offline ve uydu-TV
bağlantıları ile web tabanlı olarak gerçekleştirilmektedir.
Şekil 2. 5: Türkiye'de İnternet/web tabanlı uzaktan eğitim yapan bazı
yükseköğretim kurumları
Üniversiteler Ġlgili
bölüm/birim/merkez
Site adresi
Anadolu üniversitesi E-mba http://emba.anadolu.edu.tr
Anadolu üniversitesi
Açık öğretim fakültesi
Bilgi yönetimi ön lisans
programı
http://www.bilgi.aof.edu.tr
60
Anadolu üniversitesi Bilgisayar destekli eğitim
birimi
http://cevrimici.aof.edu.tr/
Ankara üniversitesi Uzaktan eğitim merkezi http://www.ankuzem.ankara.edu.tr
Ankara üniversitesi http://www.divinity.ankara.edu.tr/tr/index.p
hp?s=iltd&n=2
Balıkesir üniversitesi Enformatik bölümü
Boğaziçi üniversitesi Uzaktan eğitim merkezi http://uzem.boun.edu.tr
Cumhuriyet üniversitesi http://www.cumhuriyet.edu.tr/bilgi_islem/
Çukurova üniversitesi B.b.u.a.m & enformatik
bölümü
http://e.cu.edu.tr/
Dumlupınar üniversitesi Enformatik bölümü
Ege üniversitesi http://bitam.ege.edu.tr
Gazi üniversitesi http://www.ksef.gazi.edu.tr/uzaktan/
Gaziantep üniversitesi Enformatik bölümü
GaziosmanpaĢa üniv. Enformatik bölümü
Hacettepe üniversitesi http://blackboard.hacettepe.edu.tr/
Harran üniversitesi
IĢık üniversitesi Enformatik uygulama ve
araştırma merkezi
http://irdc.isikun.edu.tr/index.tr.php
Ġnönü üniversitesi Enformatik bölümü
Ġstanbul üniversitesi Enformatik bölümü
Ġstanbul teknik üniversitesi Uzaktan eğitim merkezi http://www.uzem.itu.edu.tr/index.php
Karadeniz teknik
üniversitesi
Enformatik bölümü http://asenkron.ktu.edu.tr/
Kocaeli üniversitesi Uzaktan eğitim araştırma
ve uygulama merkezi
http://uzem.kou.edu.tr/
Mersin üniversitesi Uzaktan eğitim merkezi http://www.mersin.edu.tr/akademik/fakultel
er.php?fak=43
Mimar sinan üniversitesi Enformatik bölümü
Muğla üniversitesi
Odtü http://www.odtu.edu.tr/academic/online.php
O.g.ü. Enformatik bölümü
Sakarya üniversitesi http://www.ido.sakarya.edu.tr/
Süleyman demirel
Sütçü imam üniversitesi Enformatik bölümü
Selçuk üniversitesi Http://www.selcuk.edu.tr/suzep/
Yıldız üniversitesi http://www.e-
learning.yildiz.edu.tr/index.php
Çevrimiçi e-öğrenme ortamlarında içerik hazırlama ve sunma işini
üniversitelerin enformatik araştırma bölümleri, uzaktan eğitim merkezleri, bilgisayar
61
araştırma uygulama merkezleri, bilgisayar destekli eğitim birimleri, bilgisayar
mühendisliği, bilgisayar ve öğretim teknolojileri öğretmenliği bölümleri ile ilgili
bölümler gerçekleştirmektedir. Şekil 2. 6 'da üniversite web sitelerinden bağlantısı
olan 30 üniversitenin e-öğrenme ve uzaktan eğitim ortamları listelenmiştir.
Şekil 2. 6. Enformatik Bölümü Bulunan Üniversiteler
Enformatik Bölümü Bulunan Üniversiteler
Adnan Menderes Üniversitesi http://enformatik.adu.edu.tr/
Akdeniz Üniversitesi http://www.akdeniz.edu.tr/enformatik
Afyon Kocatepe Üniversitesi http://www.enformatik.aku.edu.tr/
Anadolu Üniversitesi http://www.anadolu.edu.tr/
Ankara Üniversitesi http://www.enformatik.ankara.edu.tr/
Balıkesir Üniversitesi http://enformatik.balikesir.edu.tr/
Cumhuriyet Üniversitesi http://enformatik.cumhuriyet.edu.tr/
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi http://enformatik.comu.edu.tr/
Çukurova Üniversitesi http://www.info.cu.edu.tr/
Dumlupınar Üniversitesi http://www.dumlupinar.edu.tr/tr/enformatik/
Ege Üniversitesi http://www.ege.edu.tr/akademik/rekbolum.
Fatih Üniversitesi http://www.fatih.edu.tr/akademik/
Fırat Üniversitesi http://www.firat.edu.tr/firat.asp
Gazi Üniversitesi www.enformatik.gazi.edu.tr/
Gaziantep Üniversitesi http://www.bapyb.gantep.edu.tr
GaziosmanpaĢa Üniversitesi http://enformatik.gop.edu.tr/
Harran Üniversitesi http://enf.harran.edu.tr
IĢık Üniversitesi http://irdc.isikun.edu.tr/index.tr.php
Ġnönü Üniversitesi http://www.inonu.edu.tr/rbolum/enfo/
Ġstanbul Üniversitesi http://www.istanbul.edu.trBolumler/enformatik
KahramanmaraĢ Sütçü Ġmam
Üniversitesi
http://enformatik.ksu.edu.tr/index.php
Karadeniz Teknik Üniversitesi http://enformatik.ktu.edu.tr/
Kocaeli Üniversitesi http://enformatik.kou.edu.tr/tr/ana.php
Marmara Üniversitesi http://www.gyte.edu.tr/?d=./akademik.htm
Mimar Sinan Üniversitesi http://www.msu.edu.tr/enformatik/sertifika/enfo
rmatik.HTML
Muğla Üniversitesi http://www.mu.edu.tr/t/akademik/
Orta Doğu Teknik Üniversitesi http://ion.ü.metu.edu.tr
OGÜ Üniversitesi http://enformatik.ogu.edu.tr/
Süleyman Demirel Üniversitesi http://enformatik.sdu.edu.tr/
Uludağ Üniversitesi http://enformatik.uludag.edu.tr/
62
Web tabanlı ilk yükseköğrenim programı, Bilgi Üniversitesi tarafından
hazırlanan işletme yüksek lisans programıdır. Bu programda akademik kadro
tarafından hazırlanan ders notları, haftalık olarak web sitesindeki ders sayfasında
yayınlanmakta ve dönem sonuna kadar güncellenerek kullanıma açık tutulmaktadır.
Program, dört yıllık bir sürede öğrenciye eğitim vermektedir.
Ders sayfaları görsel şema ve grafiklerle desteklendiği gibi Power Point
sunuları ve Flash animasyonlarla da öğrenci için anlaşılır ve eğlenceli bir eğitim
ortamı oluşturulmuştur. Ayrıca her hafta ders bitiminden sonra verilen test ve
interaktif sorular, öğrencinin gelişmesine ve kendi bilgilerini sorgulamasına imkân
vermektedir.
Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Bilgi Yönetimi ön lisans
programı da, Türkiye tasarlanan web tabanlı interaktif öğrenim modeline
verilebilecek iyi bir örnektir. Bu programda gerek teorik gerekse uygulamaya yönelik
derslerin daha nitelikli verilebilmesi için öğrencilere, TV programları, telefon hatları,
kitaplar, kılavuzlar, web sohbet odaları, haber grupları ve interaktif sanal sınıflar
aracılığıyla her gün 08:00 - 23:00 saatleri arasında ders ve destek hizmeti
sağlanmaktadır. Her ders için her gün dört saat olmak üzere haftada yirmi saat
interaktif akademik danışmanlık hizmeti verilmektedir. Akademik danışmanlık
hizmetinde ise toplam elli beş öğretim elemanı görev yapmaktadır (Mutlu, 2004: 3-
4).
Türkiye'de oluşturulan web tabanlı uzaktan öğrenim modelinin diğer bir
örneği de Pamukkale ve Süleyman Demirel üniversiteleri arasında fizik, kimya ve
63
biyoloji derslerinin on-line (anında/çevrimiçi), off-line (arşivlenmiş bilgi /çevrimdışı)
ve uydu TV bağlantılarla sunulduğu platformdur. Bu üniversitelerde oluşturulan
uzaktan öğrenim platformu, her ne kadar verilen derslere yeni bir boyut kazandırsa
da, eğitimin sunulmasında çeşitli sorunlara neden olmaktadır.
Çevrimdışı bağlantı yöntemiyle ders ve materyallerin sunumunda sorun
yaşanmazken, interaktif derslerin sunumunda bağlantı sorunları yaşanmaktadır.
Ayrıca bu üniversitelerde yapılan uzaktan öğrenim modeli, derslerle ilgi animasyon
üretiminde teknik ve teknolojik güçlüklerin yaşandığını da ortaya koymaktadır (Kara,
2002: 9-10). Ayrıca çoğu uzaktan öğrenim programında görüldüğü gibi burada da
örgün eğitime oranla uzaktan öğrenim derslerinin, öğrencilerin sosyalleşme sürecine
daha sınırlı oranda katkı sağladığı görülmektedir. Ancak bütün bu sorunlara karşın
özellikle Türkiye'de web tasarımı, bilgisayar ağ yazılımları, veri tabanları gibi bilişim
ve sosyal bilimler alanında başarı sağlayan ve bu nedenle yoğun ilgi gören yüksek
lisans ve sertifika programları bulunmaktadır.
II. 3.2.1. Türkiye Cumhuriyeti Milli Kütüphanesi’nin Değerlendirilmesi
Dünyanın en genç Milli Kütüphanelerinden biri olan Türkiye Cumhuriyeti
Milli Kütüphanesi, Ankara il merkezinde Çankaya ilçe sınırları içerisinde Eskişehir
yolu üzerinde Bahçelievler girişinde yer almaktadır.
1870 yılında, Türkiye'de “ulusal kütüphane” kavramına ilişkin önermelere
kaynak olması açısından önemli bir girişim yaşanmıştır. Bu girişim, İstanbul‟da bir
“Millet Kütüphanesi‟‟ yapımını gündeme getirmiş ve sonraları “Türk Ulusal
kütüphanesini oluşturma gibi bir amaca yönelik olup olmadığı tartışılmıştır. Bu
tartışmalar içinde en önemli belge, Münif Paşa Layihasıdır. Cunbur‟a göre,
64
Layihadaki “Millet Kütüphanesi” tabirinden “Milli Kütüphane'nin kastedildiği
düşünülürse, Tanzimat devrinde ülkemizde bir ulusal kütüphane kurma girişiminin
yaşandığı söylenebilir.
Osmanlı İmparatorluğu‟nda aydın ve bürokratlar tarafından milliyetçiliğin ve
pozitivizmin benimsenmeye başladığı dönem olan Tanzimat Dönemi‟nde, ülkede
devlet eliyle kurulmuş ilk halk kütüphanesi sayılabilecek Kütüphane-i Umuminin
Beyazıt‟ta 1882‟de hizmete girişi ve 1884–1896 tarihleri arasında basılı kütüphane
katalogları çıkarması gibi önem taşıyan adımlar atılmıştır.
1879‟da İsveç‟ten İstanbul‟a gelen 1884‟te Müslüman ve Osmanlı vatandaşı
olarak Ali Nuri adını alan Gustaf Noring‟in „ulusal kütüphane‟ kurma girişimini
ortaya çıkarmıştır.
Bugünkü T.C. Milli Kütüphane Kuruluş çalışmaları, 15 Nisan 1946'da Milli
Eğitim Bakanlığı Yayımlar Müdürlüğü'nde küçük bir büroda başlatılmış ve bu
çalışmaların başında Adnan Cahit Ötüken2 vardı. kısa bir süre içinde 8000 eseri
içeren bir koleksiyon oluşturulmuştur. 1 Nisan 1947'de geçici bir süre için başka bir
binaya taşınılmış ve bu dönemde koleksiyon adedi 60.000'e ulaşmıştır. Söz konusu
koleksiyonu hizmete sunabilmek için Ankara kumrular sokakta bulunan ve
2. 1911 yılında manastır'da doğdu. İ.ü. Edebiyat fakültesini bitirdi. 1936'da almanya'ya gönderilerek dört yıl kütüphanecilik
eğitimi gördü. 1941'de millî eğitim bakanlığı yayım müdürü oldu. Millî kütüphanenin kuruluşunu gerçekleştirerek 1948'den 1965 yılına kadar müdürlüğünü yürüttü. 1967'de ilk kültür müsteşarı oldu. 1967'de emekliye ayrıldı. İstanbul'da öldü.
Adnan ötüken, türkiye'de modern kütüphaneciliğin kurucusu sayılır. A.ü. Dil ve tarih -coğrafya fakültesinde ve i.ü. Edebiyat
fakültesinde kütüphanecilik üzerine dersler verdi. Türk kütüphaneciler derneğini kurdu (1949). Derneğin bülten'ini yönetti. 1946-1957 arasında ankara radyosunun kitap saati'ni hazırladı. 1972 yılında öldü.
Eserleri: Bibliyotek Bilgisi Ve Bibliyografi (1940), Üniversite Yayınları Bibliyografyası (1941), Seçme Eserler
Bibliyografyası 1942-1945 (1946), İstanbul Üniversitesi Yayınları Bibliyografyası 1933-1945 (Türker Acaroğlu İle, 1947), Bibliyotekçi'nin El Kitabı (2 Cilt , 1947-1948), Klasikler Bibliyografyası 1940-1950 (1952), Klasikler Bibliyografyası 1940-1966 (Heyetle, 1967), Türk Dilinin Başına Gelenler (1968), Trt İçin Türkçe Dersleri (1968), İki Yılda 600'den Fazla Yazı (Makaleler Dizini, 1968).
65
günümüzde Ankara il halk Kütüphanesi'ne ev sahipliği yapan bina sağlanmış ve Milli
Kütüphane, 16 ağustos 1948'de kullanıcıya açılmıştır.
Milli Kütüphane 29 Mart 1950 tarihinde kabul edilen kuruluş kanunu ile yasal
kimlik kazanmıştır. 18 Mayıs 1955'te kabul edilen "Milli Kütüphane'nin kuruluşu
hakkında Kanun'a ek kanun" ile Milli Kütüphane bünyesinde bir bibliyografya
Enstitüsü'nün kurulması sağlanmıştır.
İlk binanın gelecekteki gereksinimleri karşılayamayacağı öngörülerek 1965'te
yeni bir binanın planlanması çalışmalarına başlanmıştır. 1965-73 yıllarını kapsayan
uzun bir planlama dönemi sonucu yapım çalışmaları başlatılmış ve bina 1982 yılında
tamamlanmıştır. Milli Kütüphane, 5 ağustos 1983'te yeni binasında kullanıcılarına
hizmet vermeye başlamıştır.
Milli Kütüphane 39.000 metrekarelik, yeni modül eklemelerine olanak
tanıyacak genişlikte bir alana kurulmuştur. Modüler bir yapı tarzında üç bloktan
oluşan Milli Kütüphane binası yönetim bürolarını, genel ve özel amaçlı okuma
salonlarını, grup çalışma odalarını, personel bürolarını, güzel sanatlarla ilgili çalışma
odalarını, havalandırma ve alarm donanımlı depoları içermektedir. Ayrıca, bir sergi
salonu ile çok amaçlı kullanılabilecek iki toplantı salonu bulunmaktadır. Aynı
zamanda yeni binada; Bilgi işlem merkezi, konuşan kitaplık, Atatürk Belgeliği, kitap
patoloji ve restorasyon laboratuvarı, mikrofilm arşivi ile ofset basım tekniğini
kullanan tam donanımlı bir basımevi, mikrofilm ve fotoğraf laboratuvarı ile yeni
etkinlikler gerçekleştirilmeye başlanmıştır.
Milli Kütüphane’nin Görevleri
66
Ulusal kütüphaneler bilimsel ve kültürel eserleri gelecek kuşaklara aktarmak
üzere toplayıp koruyan bir köprü görevi üstlenmiştir. Bu anlayış, Milli Kütüphane'nin
Kuruluş Kanunu'na da yansıtılmış ve Milli Kütüphane'nin işlevleri, kısaca; "Milli
kültür araştırmalarını mümkün kılmak, bu maksada elverişli bütün eserleri ve
belgeleri bir araya toplayarak esaslı bir merkez oluşturmak ve aynı zamanda yurtiçi
ve yurtdışından gelen Enformasyon isteklerini karşılayarak her türlü bilim ve sanat
araştırmalarını kolaylaştırmak" olarak belirtilmiştir.
Sıradan bir kütüphanenin ötesinde, milli bir arşiv, müze ve araştırma merkezi
niteliği taşıyan Milli Kütüphane Başkanlığı gerçekleştirdiği hizmetlerle, Türk kültür,
bilim, edebiyat ve sanat hayatına katkıda bulunmaktadır.
Milli Kütüphane Başkanlığı tarafından gerçekleştirilen hizmetler ana başlıklar
halinde aşağıda belirtilmiştir.
Kütüphanecilik Hizmetleri
Milli Kütüphane Başkanlığı, çeşitli yollarla sağladığı materyalleri, gerekli
teknik işlemleri tamamlandıktan sonra, okuyucu ve araştırmacıların hizmetine
sunmaktadır. Ayrıca, kütüphaneler arası işbirliği uygulamaları çerçevesinde,
araştırmacıların gereksinim duyduğu ve ülkemiz kütüphanelerinde bulunmayan
eserleri yurtdışından getirtmektedir.
Yayıncılık hizmetleri
Milli Kütüphane, Kuruluş Kanunu gereğince bibliyografyalar ve toplu
kataloglar hazırlamakta ve yayınlamaktadır. Bunun dışında, çeşitli bilimsel veya
mesleki konularda da yayınlar yapılmaktadır. 1993 yılında, Milli Kütüphane
67
bünyesinde bir Basımevinin kurulması ile yayıncılık faaliyetleri nicelik ve nitelik
olarak artış göstermiştir.
Bilimsel, Kültürel Ve Sanatsal Toplantılar İle Sergiler
Milli Kütüphane, belirli dönem ve zamanlarda, çeşitli toplantı ve sergiler
düzenlemektedir. Ayrıca, Toplantı salonları ve sergi salonları ile düzenlenecek
etkinliklere de ev sahipliği yapmaktadır.
Yazma Eserlerin Konserveysen Ve Restorasyonu
Uzun yıllar, uzman personel eksikliği nedeniyle mevcut Konserveysen
ve Restorasyon Merkezini işletemeyen Milli Kütüphane Başkanlığı, yetersiz de olsa,
birkaç personelin istihdam edilmesiyle birlikte yıpranmış el yazması ve nadir
eserlerin bakım ve onarılması çalışmalarına başlamıştır. Bu hizmetlerin
yaygınlaştırılarak sürdürülmesi, teknik ve personel imkânlarının artırılmasına
bağlıdır.
Ülke kütüphanelerine önderlik etme, kütüphanecilik hizmetlerinde
standartlaşmayı sağlama Milli Kütüphane Başkanlığı, gerçekleştirdiği çalışmalarla
kütüphaneler önderlik etmektedir. 1990 yılında başlayan otomasyon çalışmaları
sırasında, Milli Kütüphane uluslararası kütüphanecilik uygulamalarını adapte ederek
uygulamaya başlamıştır. Milli Kütüphane ‟de gerçekleştirilen projeler, MARC
(Makinaca Okunabilir Kataloglama) standartlarının ülke çapında yaygınlaşmasını
sağlamıştır. Milli Kütüphane, kütüphanecilik camiası için adeta ikinci bir okul haline
gelmiştir.
Araştırma-Geliştirme Faaliyetleri Ve Projeler Geliştirme
68
Milli Kütüphane Başkanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı‟na bağlı birimler
arasında, bilgi teknolojisi konusunda en çok proje geliştiren ve uygulayan birimdir.
Günün şartları ve değişen ihtiyaçlar doğrultusunda hizmet kalitesini yükseltmek için
çeşitli projeler geliştirilerek uygulamaya konulması ve yürütülmesi sağlanmaktadır.
Yukarıda sayılan fonksiyonlarına bakıldığında Milli Kütüphanenin en önemli
hizmetleri arasında bulunması gereken eğitim hizmetinin yer almadığı görülmektedir.
Milli Kütüphanede başlangıcından itibaren görev alan personelin Türkiye
koşullarında diğer kütüphanelerden daha yetkin olmaları nedeniyle eğitim
faaliyetlerinin en baştan planlanması gerekirdi. Ör. Yazma eserler konusunda
günümüzde halen uzman kadroların eksikliği yaşanmaktadır. Örneğin bu çalışmanın
temel konusunu oluşturan İran Milli Kütüphanesi, kendi tüzüğünün 1.inci
maddesinde, "bir eğitim kurumu (fakülte), araştırma ve bilimsel hizmetler ..."
ibaresini koyarak temel görevleri arasına eğitimi yerleştirmiş, kuruluşundan beri
eğitim konusunda ciddi bir rol almıştır. Bu husus yukarıdaki bölümlerde anlatıldığı
gibi diğer gelişmiş ülkelerin Milli Kütüphanelerinde de önemle yer almıştır.
II.3. 3. Ġran'da Uzaktan Eğitim
II.3.3.1. Ġran'da Yüksek Öğretim
Resmi raporlara göre bugün (Aralık 2012) İran genelinde 2390
yükseköğretim kurulu hizmet vermekte ve toplam 3.700.000 öğrenci bu
yükseköğretim kurumlarında eğitim almaktadır. Bu da İran nüfusunun yaklaşık
yüzde beşinin öğrenci olduğunu göstermektedir. 1981'de öğrenci sayısı 160 bin ve
üniversite sayısı 10 adettir.
2011'de Bilim ve Teknoloji Bakanlığına bağlı 119 üniversite, Tedavi Ve Tıp
69
Eğitim Bakanlığına bağlı 44 üniversite ve başka Bakanlıklara bağlı birçok bağımsız
enstitü bulunmaktaydı. Öğrenciler üniversite, yüksekokul, yükseköğretim merkezleri
ile bilim ve teknoloji Bakanlığı, tedavi ve tıp eğitim Bakanlığına bağlı enstitülerde ve
vakıf üniversitelerinde yükseköğrenim görmektedirler.
Şekil 2. 7. İran'da üniversite, enstitü ve yükseköğretim kurumları
Bilim Ve Teknoloji Bakanlığına Bağlı 119
Eğitim Bakanlığına Bağlı 274
Devlete Ve Özel Kurumlara Bağlı 28
Payam Noor Üniversitesine Bağlı 550
Elmi Ve Karbordi Üniversitesine Bağlı 581
Özel Ve Vâkıf Yüksek Öğretim Kurumları 295
Azad İslami Üniversitesine Bağlı Üniversiteler 385
Tedavi Ve Tıp Eğitim Bakanlığına Bağlı Enstitülerde 44
Toplam 2276
Kaynak: http://www.khabaronline.ir/news-136120.aspx
Kaçarlar döneminde, 27 Aralık 1851 tarihinde Tahran'da "Darülfünun" açıldı.
Darülfünunda dört bölüm vardı: Matematik, Tıp, Mühendislik ve Askeri konular.
Batı üniversitelerinden örnek alınarak açılan bu üniversite Fransız ve Avusturya
bilim adamları tarafından desteklendi (Ministry Of Education, 1993: 7).
1937 yılında Rıza Şah'ın verdiği bir kararla, Tahran üniversitesi açılıp
darülfünun kapatıldı. 1947 yılında meclisin çıkardığı yasaya göre Şiraz, meşhet ve
İsfahan kentlerinde üniversite açıldı. 1957 yılında İran'da beş üniversite ve sekiz
yüksek eğitim kuruluşunda toplam 14.350 öğrenci vardı.
1973 yılında petrol fiyatlarının artışı, İran'da döviz gelirlerini kısa bir süre
içinde üç kat artırdı. Bu nedenle ülkede çeşitli değişiklikler ortaya çıktı ve
üniversitelerin sayısı hızla arttı. 1979 yılında üniversite sayısı 17'ye yükselmişti ve
öğrenci sayısı 50.000'in üzerindeydi.
70
1990 yılında ülkede 61 üniversite ve 65 bağımsız enstitü bulunuyordu
(Ministry Of Education, 1993: 340). Bu dönemden sonra üniversiteler tekrar öğretim
üyesi kriziyle karşı karşıya kaldı. Bu sefer dış ülkelere çok sayıda öğrenci göndermek
yerine "Terbit Moders Üniversitesi" kuruldu. Bu üniversitenin görevi yüksek lisans
ve doktora düzeyinde öğrencilere eğitim vermektir. Aynı üniversitenin mezunları
genellikle bilim ve teknoloji Bakanlığına bağlı enstitüler ve üniversitelerde öğretim
üyesi olarak görev yapmaktadırlar.
İran'da devlet üniversiteleri iki Bakana bağlıdır:
1) Tedavi ve tıp eğitim Bakanlığına bağlı tıp üniversiteleri.
2) Bilim araştırma ve teknoloji Bakanlığına bağlı üniversiteler.
II. 3.3.2. Ġran'da Uzaktan Eğitim
İran'da cumhuriyet döneminden(ş1357. m.1978) önce İran Milli Azad
Üniversitesi tarafından yapılan bir kısa sürede mektupla uzaktan eğitim dışında
uzaktan eğitim uzun bir geçmişe sahip değildir. Bu kısa bir deneyimden sonra,
İnkılap İslam'ının ilk yıllarında Payam Noor Üniversitesi tarafından mektupla
uzaktan eğitim plansız bir şekilde uygulanıyordu.
Ş.1370 m.1991'lerde Tahran Üniversitesi kendi programları kapsamında
uzaktan eğitimi bir proje olarak planladı. Bundan sonra bir tür çeşitli projeler uzaktan
eğitim adıyla başlatılmıştır.
Bu kapsamda Tahran üniversitesi sanal eğitim merkezi kendi öğrencileri için
9 derslik bir program hazırladı ve bu yılın ilk yarıyılından itibaren öğrenciler ders
seçmeye başladılar.
71
1991'de bilim, araştırma ve teknoloji Bakanlığı tarafından İnternete dayalı bir
üniversite kurulacağı açıklandı. Bu üniversite özel ve vakıf olarak hizmet veriyordu.
Bu açıklamadan sonra çoğu üniversite kendi programları kapsamında uzaktan
eğitimin yer alacağını duyurdular. Günümüzde onlardan çoğu bazı dersleri kendi
öğrencilerine İnternet üzerinden sunuyorlar. Üniversitelerin uzaktan eğitime önem
vermelerinden sonra İran‟ın en büyük eğitim kurumu olarak milli eğitim Bakanlığı
uzaktan eğitim konusunda faaliyete başladı ve kendi içinde çeşitli uzaktan eğitim
projelerine imza attı. Bu kapsamda çok sayıda özel eğitim kurumu İnternete dayalı
eğitim yapmaktadırlar.
Resmi olarak İran'da ilk kez uzaktan eğitim konusunda faaliyete başlayan
kurum Şiraz Üniversitesi'dir. Bu üniversitenin sanal eğitim merkezinde öğrenciler
kayıt, ders seçme ve alma, tartışma ve benzeri işlemlerini İnternet üzerinden
yapıyorlar. Laboratuvara ihtiyaç duyulan derslerde ise üniversitenin laboratuvarlarını
kullanmaktadırlar..
İran'da açık ve uzaktan eğitim sistemini uygulayan iki kurum vardır. Bunlar
Free University Of İran (FUİ) ve Payame Noor üniversitesi (PNU)'dur. Her iki
kurum da Televizyon yayınlarından yararlanmaktadır. Devlet yayıncılığı kurumu
(İRİB) ile yapılan anlaşma ile eğitim programları üretilmekte ve yayınlanmaktadır.
Ancak PNU ve İRİB arasında yayın saatleri ve ücretleri konusunda ortaya çıkan
anlaşmazlık sonucunda, PNU hükümetin de desteğini alarak Rusya ile bir anlaşma
imzalamıştır. Bu anlaşmaya göre beş yıl içinde 50 milyon dolarlık bir yatırımla İran'a
eğitim Televizyonu yayını yapacak PNU TV şebekesinin kurulmasına karar
verilmiştir.
72
Ayrıca, şimdi Bilim ve Sanayi Üniversitesi, Uluslararası İmam Humeyni
Üniversitesi, Tahran Üniversitesi, Allameh Tabatabaei Üniversitesi ve Meşhed
Firdevsi Üniversitelerinde sanal eğitim merkezleri vardır. Buna ek olarak Khajeh
Nasir Üniversitesi, Fen ve Teknoloji Üniversitesi, Amir Kabir, Bilim ve Hadis,
Elektronik Azad da diğer üniversiteler gibi sanal eğitim almak isteyen öğrencileri
çeşitli bilim ve ana bilim dallarında kabul ediyorlar.
Şekil.2. 8. İran'da uzaktan eğitim yapan üniversiteler ve yükseköğretim
kurumları
Web Adresi Eğitim merkezi مركس آموزش
http://www.iauec.com Azad - E – İslami Üniversitesi; Elektronik Bölümü آزاد اسالهی احذ الکتریکی داطگا
http://vu.hadith.ac.ir Hadis Bilimler Sanal Eğitim Fakültesi داطکذۀ هجازی علم حذیث
http://www.reisu-fars.com Şiraz Üniversitesi Sanal Eğitim Merkezi ضیراز داطکذۀ آهزش ای الکتریکی داطگا
http://www.aut.ac.ir/virtual-aut Amir Kabir Sanal Eğitim Fakültesi اهیرکبیر هرکس آهزش ای هجازی داطگا
http://vc.iust.ac.ir İran Bilim Ve Sanayi Üniversitesi, Elektronik Eğitim Merkezi
صعت هرکس آهزش علن ای الکتریکی داطگا ایراى
http://217.146.209.209 Khajeh Nasir Toosi, Elektronik Eğitim Merkez هرکس آهزش خاج ای الکتریکی داطگا صیرالذیي طسی
http://vu.ui.ac.ir İsfahan Üniversitesi Elektronik Eğitim Merkez اصفاى هرکس آهزش ای الکتریکی داطگا
http://elearning.iut.ac.ir İsfahan Sanayi Üniversitesi Elektronik Eğitim Merkez
صعتی اصفاى ای هرکس آهزش الکتریکی داطگا
http://utec.ut.ac.ir Tahran Üniversitesi Elektronik Eğitim Merkezi تراى هرکس آهزش ای الکتریکی داطگا
http://www.almostafaou.com Almostafa Sanal Üniversitesi )هجازی الوصطفی )ظ داطگا
Http://Www.Mehralborz.Com Mehreh Alborz Sanal Üniversitesi هر البرز داطگا
Http://Www.Ġkvu.Ġr İmam Khomeyni Sanal Üniversitesi )هجازی اهام خویی )ر داطگا
Http://Vu.Qom.Ac.Ġr Qom Üniversitesi Elektronik Eğitim Merkezi قن داطکذۀ آهزش ای الکتریکی داطگا
Http://Www.Vu-Sahand.Com Sahand Üniversitesi Elektronik Eğitim Merkezi سذ هرکس آهزش ای الکتریکی داطگا
Http://Www.Iran-Vu.Com Tahran Bilgisayara Dayalı Yüksek Öğretim Müessesesi
غیراتفاعی آهزش عالی رایا ای تراى هؤسس
Http://Vu.Sbu.Ac.Ġr Http://Lms.Sbu.Ac.Ġr
Shahid Beheshti Elektronik Eğitim Merkezi ضیذ بطتی در ای الکتریکی داطگا
Http://Www.Farabi.Ac.Ġr Farabi Yüksek Öğretim Müessesesi آهزش عالی فارابی هؤسس
73
Http://Www.Azarvu.Com Shahid Madani Üniversitesi Sanal Eğitim Merkezi ضیذ هذي هرکس آهزش ای هجازی داطگا
Http://Ġm.Faran.Ac.Ġr Faran E-Üniversitesi الکتریکی فاراى داطگا
Http://Nooretouba.Ac.Ġr Noor Tuba Yüksek Öğretim Müessesesi آهزش عالی غیراتفاعی ر طبی هؤسس
Http://Www.Usb.Ac.Ġr Sistan Ve Beluçistan Sanal Eğitim Merkezi بلچستاى آهزش سیستاى ای هجازی داطگا
Http://Elearning.Roshd.Ġr Okul Ve Lise Dersleri Elektronik Eğitim Merkezi دبیرستاى آهزش الکتریکی هذرس پایگا
Http://Www.Tmvu.Ġr Terbiyet Moderres Üniversitesi Elektronik Eğitim Merkezi
هرکس آهزش الکتریک در سطح کار ضاسی ارضذ تربیت هذرش دکتری تخصصی داطگا
Http://Lms.Mums.Ac.Ġr Meshhed Tıp Bilimler Üniversitesi Sanal Eğitim Merkezi
علم پسضکي هطذ آهزش هجازي داطگا ساها
Http://Www.Sanjesh.Ġr İranin Mektupla Uzaktan Eğitim Merkezi داص ای کطر، سجص هرکس آهزش هکاتب
Http://Www.Ġelearn.Ġr Shahid Mojtehedi Uzaktan Eğitim Merkezi هرکس آهزش از را در ضیذ هجتذي
Http://Www.Nouralhoda.Net Nouralhoda Uzaktan Eğitim Merkezi هرکس آهزش از را در ر الذي
Http://Www.Edl.Ġsiran-Net.Com İsıran Elektronik Eğitim Merkezi ایسایراى هرکس آهزش الکتریکي استیت
Http://Utec.Ut.Ac.Ġr Tahran Üneversitesi Elektronik Eğitim Merkezi تراى هركس آهزضاي الكتریكي داطگا
Http://Www.Aut.Ac.Ġr/Virtual-Aut
Amirkabir Teknik Üniversitesi Eletronik Yüksek Öğretim Merkezi
هرکس تحصیالت تکویلي آهزش هجازي داطگا صعتي اهیرکبیر
Http://Www.Viract.Net İran Bilgi Teknolojileri Uzaktan Eğitim Merkezi )هركس گسترش فاري اطالعات )هگفا
Http://Cw.Sharif.Ġr Sherif Teknik Üniversitesi Elektronik Eğitim Merkezi صعتي ضریف هعات آهزش الكتریكي داطگا
Http://Lms.Nlai.Ġr Milli Kütüphane Elektronik Eğitim Merkezi هلي ایراىهركس آهزش الكتریكي كتابخا
II. 3.3.3. Ġran'da Bilgi ve Belge Yönetimi Eğitimi
İran'da sistematik kütüphanecilik (Bilgi ve Belge Yönetimi ) eğitiminin uzun
bir geçmişi yoktur. Bu konuda ilk çalışmalar kısa dönem programlar olarak
1317/1938'de "Daneşserayi Alli Tehran" Tahran yükseköğretim okulu tarafından
başlatılmıştır (Mezinani, 2000: 268). Daha sonra 1331/1952'de kültür Bakanlığı
tarafından halk kütüphanelerinde çalışan personelin eğitimi için bir programın
açılması planlandı. Programda, el yazma eserleri, kitap ve kütüphanelerin tarihi,
kataloglama ve kitapçılık sanatı ile ilgili konuları ele almışlardı (İran kütüphaneciler
derneği, 1970: 5).
74
İran'da kütüphaneciliğin akademik eğitiminin başlangıcı 1331/1952'de dir. Bu
yılda UNESCO uzmanlarından olan Josef Stummvoll, Avusturya'nin Milli
Kutüphanesinin müdürü ve Mary Gaver'den alti aylık bir eğitim programı yönetmek
için davet etti. Bu program UNESCO tarafından desteklendi ve Tahran
Üniversitesinin Edebiyat Fakültesi bu konuda yardımcı oldu. Program Kasım 1952'de
başladı ve Nisan 1953'de bitti. Programda dersler, İngilizce, Fransızca Ve Almanca
dillerinde verilirdi ve aynı zamanda öğrenciler için tercüme edilirdi (Ebrami, 1975:
40). Program, kütüphaneciliğe bir giriş olarak kataloglamaya önem vermekteydi.
Tahran'daki kütüphanelerden programa katılan 200 kişiden sadece 81 'i başarı ile
diploma alabildiler. Bu programı bitiren birçok kişi daha sonra yüksek eğitim için
ABD'ye gönderildiler (Ebrami, 1975: 41). 1952 ile 1965 arasında bu tür programlar
devam ederek birçok yabancı uzman bu programlara katılmıştır.
Margaret Hopkins, 1965'de Tahran üniversitesinin merkezi kütüphanesinin
baş müşaviri, seçildi. Kütüphanecilik bölümünün açılmasına dair bir öneri Hopkins
ve yurt dışında eğitim gören birkaç kişi tarafından, verildi. Bu proje Tahran
üniversitesinin rektörüne sunuldu. Fulbright tarafından uç hocanın İran'a
göndermesiyle kabul edilmiş ve eğitim fakültesinin dekanının ilgisini çeken proje bu
fakültede açılmıştı (Afzali,2005). Kütüphanecilik bölümü 1966'den itibaren yüksek
lisans düzeyinde ilk öğrencilerini kabul etti. Kütüphanecilik bölümünün kaynaklarını
hazırlamak için Hopkins'in önerisiyle "Centeral Treaty Organization" (CENTO)
tarafından yaklaşık 20.000 dolarlık bir yardım yapıldı. Bu yardım bir sene sonra da
devam etti. Illinois Üniversitesinin 25 yılık hocası olan Prof. Dr. Alice Lohrer
öğrencileri seçmek ve sınav yapmak için görevlendirildi. Yüksek lisans programına
katılmak için toplam 100 kişi başvurmuş, içlerinden 35'i seçilmişti. Daha sonra
75
bölümün başkanlığına Prof. Dr. Lohrer Seçildi (Mortezayi, 2000; Mortezayi,
2001:454).
Projeye göre yabancı hocalar 2 sene bölümü yürüterek daha sonra İranlı
hocalara devredeceklerdi (Hopkins 1975: 520). 1967'de John J. Harvey bölüm
başkanı oldu ve İran'da ilk defa "Bilgi bilimi" dersleri verildi (Hareye, 1989: 180).
1968'den sonra "Kehad" programına başlandı. Eğitim Bölümü veya başka
bölümlerin lisans öğrencileri kendi istekleriyle bu programa katılabilirlerdi.
Öğrenciler kendi bölümlerindeki seçmeli derslerinin yerine 30 kredi kütüphanecilik
bölümünün lisans derslerini alarak "Kehad" mezunu olabilirdiler. Bu programın
amacı halk ve okul kütüphanelerine personel yetiştirmekti (Ebrami, 1975: 42).
Bilim Araştırma ve Teknoloji Bakanlığı tarafından üniversite kütüphanelerine
hizmet vermek amacıyla Eylül 1968'de Tahran Kitap İşleme Merkezi (TEBROC)
açıldı. Bu merkez Asya'da bu konuda açılan ilk merkezdir. Bu merkezin yansıra aynı
tarihte İran Bilgi merkezi (İrandoc)'da kuruldu (Soltani Ve Rastin, 2001: 381). Bu iki
merkezin görevlerinin arasında, kütüphaneciliğin yeni üsluplarını tanıtmak,
kütüphane personelin eğitimini gerçekleştirmek ve kütüphanelerin yenilenmesine
katkıda bulunmak yer almaktaydı (Mortezayi, 2000).
1968'de İran'da ikinci kütüphanecilik bölümü Azerabadegan (şimdiki Tebriz
üniversitesi) üniversitesinde yüksek lisans düzeyinde açıldı. Bu bölümün programları
Hindistanlı Prof. Dr. Pramond B. Mangla tarafından yürütülürdü. Ancak bazı
problemler nedeniyle bir seneden sonra programlar lisansa çevrildi. Bu program
İran'da ilk lisans programıydı (Mezinani, 2000: 269). 1969'da "İran Zamin"
yüksekokulu tarafından ilk olarak ön lisans programı açıldı. Bu okulun programı
76
1971'den sonra lisansa çevrildi. 1971'de Dr. Ebrami tarafından kütüphanecilik
bölümün açılmasıyla ilgili, Pahlevi Üniversitesinin (Şimdiki Şiraz Üniversitesi)
Rektorüne bir öneri sunuldu. Yeni bölüm 1974'de yüksek lisans öğrenci almasıyla işe
başladı. Bu üniversitede dersler sadece İngilizce olarak verilmekteydi ve 1977'den
itibaren bu üniversitede ön lisans programı da açıldı(Harvey, 1989: 183).
1976'da İran Tıp Üniversitesi ve İllinoise Üniversitesinin kütüphanecilik
fakültesinin arasındaki bir anlaşmaya göre "Tıp Bilgi Hizmetleri Ve Yönetimi
Fakültesi" (Management And Medical İnformation Services) kuruldu. Bu anlaşmaya
göre dört yıla kadar bu programın yürütülmesi İlilnoise üniversitesine verilmişti. Bu
konuda dünyada kurulan ilk fakülte olarak "dünya sağlık örgütü" (WHO) tarafından
desteklenirdi ve bölgedeki çalışmaların merkezi olarak seçilmişti. Bu fakültenin
amacı, tıp fakültelerinde çalışan kütüphanecilere eğitim vermekti. Bu fakültede ilk
olarak "Medlars Terminal'i kullanıldı. Dünya sağlık örgütü tarafından birçok yabancı
öğrenci burslu olarak bu fakültede eğitim gördüler (Harvey, 1989: 185; Mortezayi,
2001: 455).
1977'de Cündi Şahpur (Şimdiki Şahid Çemran) Üniversitesinde yüksek lisans
programı açıldı. Bu bölüm Amerikalı evli bir çift tarafından desteklenmekteydi.
1978'de Prof. Dr. John J. Harvey Desteğiyle Farah (Al Zahra) Üniversitesinde yüksek
lisans programı açıldı (Harvey, 1989: 189-190; Mezinani, 2000: 269).
İslam devriminden sonra bütün yabancı hocalar kendi memleketlerine
döndüler. 1979 yılında İran'da yaşanan siyasi çatışmalar ve 1979 ile 1980 yıllarındaki
iç savaş ve öğrenci olayları nedeniyle Haziran 1980'dan itibaren bütün üniversiteler
kapandı ve 1983 yılına kadar da kapalı kaldı. Bu olayların yanı sıra eylül 1980'de
77
İran-ırak savaşları başlanıp sekiz sene devam etti. Bu olaylar nedeniyle milyonlarca
kişi göçmen veya sürgün olarak başka ülkelere göç ettiler. Maalesef bu kişilerin
içinde çok sayıda üniversite öğretim üyesi ve bilim adamı da bulunmaktaydı. Bir çok
elemanın göçüyle birlikte Şiraz, Dr. Çemran Ve Al-Zahra Üniversitesindeki bölümler
kapandı (Mortezayi, 2000; Mezinani, 2000: 269-270).
1982'de "kültürel devrimin yüksek şurası" inin kütüphanecilik komitesi işe
başladı. Ancak 1984'de kadar öğrenciler için herhangi bir faaliyette bulunamadı. Söz
konusu yılda derslerini bitirmemiş toplam 120 yüksek lisans öğrencisinden sadece
65'i derslerini dört senelik bir aradan sonra devam ettirip mezun oldular. Şiraz, Dr.
(Çemran Ve Al-Zahra Üniversitelerindeki kapatılan bölümlerin öğrencileri derslerine
Tahran Üniversitesinde devam ettiler (Deyani, 1994: 47). Şiraz Üniversitesi 1994'de,
Dr. Çemran Üniversitesi 1996'da tekrar yüksek lisans programlarını açtılar. Ancak
günümüzde Al-Zahra Üniversitesi sadece lisansa öğrenci almaktadır.
1985'den itibaren bütün tıp ve sağlık fakülteleri, bilim Bakanlığından
ayrılarak tıp ve sağlık Bakanlığına bağlandılar ve yeni tıp üniversitelerini
oluşturdular (Mortezayi, 2000). 1988'den sonra üniversitelerdeki bütün bolümler
(kütüphanecilik bölümleri de dâhil) öğretim üyeleri açığını kapatmak amacıyla çok
sayıda öğrenciyi başka ülkelere gönderdiler (Mortezayi, 2000).
1988'de Tarbiat Modares Üniversitesi, 1990'da Azad İslam Universitesi ve
1997'de Ferdowsi Universitesinde yüksek lisans programları açıldı. Ilk doktora
programı 1990'da, özel üniversite Olan Azad İslam Universitesinde (Kutüphanecilik
Ve Bilgi Bilimi Anabilim Dalı) ve devlet üniversitelerinde ilk olarak 1998'de İran tıp
78
üniversitelerinde (Tıp Bilgi Yönetimi Anabilim Dalı) açıldı (Deyani, 1994: 48;
Mezinani, 2000: 269-270).
Şu anda İran üniversitelerinde ve yüksekokullarda yaklaşık 75 kütüphanecilik
bölümü bulunmaktadır. Söz konusu bölümlerin içinde on üniversite normal derslerin
yanı sıra akşam okulları da vardır. Akşam okulları, üniversitenin boş zamanından
yararlanarak çalışan öğrencilere eğitim vermektedir. Bu programın süresi ön lisans
için en az üç ve lisanslar için altı yıldır. Söz konusu 80 bölümden sadece yedisinde
doktora programları yer alır.
Tıp ve sağlık Bakanlığına bağlı toplam 14 üniversitede "Tıp Belgelerin Arşivi
Anabilim Dalında ön lisans, lisans v yüksek lisans düzeyinde öğrenci almaktadırlar.
Şekil.2. 9: İran'da bazı kütüphanecilik ve Bilgi bilimi eğitim bölümleri
Sır
a
دانشگاه
ġehir
Üniversite
Ön
lis
an
s
Lis
an
s
Yü
kse
k
lisa
ns
Dok
tora
-- -- ◘ -- Isfahan İsfahan üniversitesi اصفاى داطگا 1
بیرجذ داطگا 2 Birjand Birjand üniversitesi ◘ ◘ -- --
خوی اهام الوللي بیي داطگا 3
ي
Ghazvin Uluslar arası imam
khomeyni üniversitesi
-- ◘ -- --
ر پیام داطگا 4 Tehran Peyam noor üniversitesi ◘ ◘ -- --
هعلن)ضیذ تربیت داطگا 5
هذي(
Tabriz Terbiyet mollem üniversitesi
(şehit medni)
◘ -- -- --
◘ ◘ ◘ -- Tehran Tehran üniversitesi تراى داطگا 6
-- -- ◘ ◘ Booshehr Khalij fars üniversitesi فارش خلیج داطگا 7
-- -- ◘ ◘ Kermanshah Razi üniversitesi رازي داطگا 8
ضركرد داطگا 9 Shahre kord Shhrekord üniversitesi -- ◘ -- --
ضیذ بار داطگا 10 Kerman Ba honar üniversitesi ◘ ◘ -- --
◘ ◘ ◘ -- Ahvaz Chamran üniversitesi ضیذ چوراى داطگا 11
ضیراز داطگا 12 Shiraz Shiraz üniversitesi -- ◘ ◘ ◘
Tehran Allame tabatabaii بایي باط ط عاله داطگا 13
üniversitesi
-- ◘ -- --
◘ ◘ ◘ -- Mashhad Ferdevsi üniversitesi فردسي داطگا 14
یسد داطگا 15 Yazd Yazd üniversitesi -- ◘ -- --
-- -- ◘ -- Tabriz Üniversitesi tabriz داطگا تبریس 16
Tehran Terbiyet modarres داطگا تربیت هذرش 17
üniversitesi
-- -- ◘ --
79
داطگا علم پسضكي 18
ایراى
Tehran İran tıp bilimler üniversitesi -- -- ◘ --
-- ◘ ◘ ◘ Tehran Alzahra üniversitesi داطگا السرا 19
Tehran Terbiyet mollem داطگا تربیت هعلن 20
üniversitesi
◘ ◘ -- --
-- -- ◘ ◘ Tehran Üniversitesi shahed داطگا ضاذ 21
-- -- ◘ ◘ Kerman Üniversitesi tıp bilimler داطگا علم پسضكي 22
-- -- ◘ ◘ Hamadan Üniversitesi bu ali sina داطگا بعلي سیا 23
◘ ◘ ◘ -- Mashhad Emam reza üniversitesi (داطگا اهام رضا)ع 24
◘ ◘ ◘ -- Tehran Milli Kütüphane كتابخا هلي 25
داطگا علم پسضكي 26
ضیذ بطتي
Tehran Shahid beheshti tıp bilimler
üniversitesi
◘ ◘ -- --
-- -- ◘ ◘ Qom Qom üniversitesi داطگا قن 27
-- -- ◘ ◘ İsfahan Tıp bilimler üniversitesi داطگا علم پسضكي 28
-- -- ◘ -- Tonekabon Üniversitesi peyam noor داطگا پیام ر 29
-- -- ◘ ◘ Sari Elmi karbordi üniversitesi داطگا علوي كاربردي 30
-- -- ◘ -- Mashhad Peyam noor üniversitesi داطگا پیام ر 31
-- -- ◘ -- Sari Peyam noor üniversitesi داطگا پیام ر 32
-- -- ◘ -- Tonekabo Azad İslami üniversitesi داطگا آزاد اسالهي 33
اسالهي داطگا آزاد 34 Babol Azad İslami üniversitesi -- ◘ -- --
◘ ◘ ◘ -- Tehran Azad İslami üniversitesi داطگا آزاد اسالهي 35
-- ◘ -- -- Ahvaz Azad İslami üniversitesi داطگا آزاد اسالهي 36
"Şurayı Allı Bernamerizyi Amozeşi" Eğitim Planlamanın Yüksek Şurası
tarafından doktora programının süresi en çok 5 yıl olarak belirlenmiştir. Doktora
programından mezuniyet için gerekli kredi toplam 45'dir (14 kredi zorunlu ders, 10
kredi seçmeli ders ve 20 kredi tez).
"Eğitim planlamanın yüksek şurası" tarafından yüksek lisans programlarının
açılması için aşağıdaki şartlar ön görülmüştür.
Bölüm başkanı en az doçent olmalıdır.
Her altı yüksek lisans öğrencisine bölümde bir doçent düşmelidir.
Yeterince teçhizat ve bilgisayar laboratuvarı yer almalıdır;
Staj için yeterince kütüphanenin ve Bilgi merkezinin olması gereklidir;
Yeterince kaynak (Dergi ve Kitap) olmalıdır.
80
Bilim Bakanlığına bağlı üniversitelerdeki bütün kütüphanecilik bölümleri
eğitim fakültelerine bağlıdır. İran'da yüksek lisans sınavları, lisans sınavları gibi her
sene bir kere "Sazeman Senceşe Amozeş Keşver" ülkede Eğitimin Değerlendirme
Kurumu tarafından yapılmaktadır ve öğrenciler aldıkları puanlara göre üniversitelere
yerleştirilmektedir. Ancak üniversiteler doktora öğrencilerinin seçiminde özgürdür.
II. 3.3.4. Bilgi ve Belge Yönetimi (Kütüphanecilik)'nde Uzaktan Eğitim
Günümüzde ise, İran'da kütüphanecilik alanında uzaktan eğitime ilişkin var
olan durum genel olarak değerlendirildiğinde; kütüphanecilikte uzaktan eğitim
programlarının büyük çoğunluğunun İnternet/web yoluyla Milli Kütüphanenin
kütüphanecilikte yükseköğretim merkezi ve basılı materyaller, TV yayınları ve video
yoluyla Peyam Noor Üniversitesi tarafından, sürdürüldüğü ve giderek gelişip önem
kazandığı görülmektedir.
İran'da uzaktan eğitim veren üniversiteler ve kurumlar arasında gösterilen
Milli Kütüphane kütüphanecilikte yükseköğretim merkezi ön lisans, lisans ve
sertifika programlarının yanı sıra başka eğitim programlarını da sürdürmektedir.
İran'da yükseköğretim kurumları da bazı ön lisans, lisans, yüksek lisans,
doktora ve sertifika programlarını İnternet/web tabanlı uzaktan eğitim yöntemi ile
vermektedirler.
II. 3.3.5. Milli Kütüphanede Uzaktan Eğitim
Milli Kütüphane Kurumu'nun oluşturulması ilk defa ş.1290/ m.1912 yılında
onaylanmıştır. Ancak o yıllarda bütçenin az olmasından dolayı Milli Kütüphanenin
yapımı sonraki yıllara ertelenmiştir.
81
Maarif ve Vakıflar Bakanlığı Yayımlar İdaresi'nin ş.1312 yılının Behmen
ayında / m.1934 yılının şubat ayında onaylanan iç tüzüğünde Milli Kütüphane ve
Bilgi Bankalarının kurulması yer aldı. Bu iç tüzüğe göre, kütüphanede mevcut
kitapların düzenlenmesi ve korunması, gerekli katalogların hazırlanması ve basımı,
kütüphaneye ulaşan yurt içindeki ve yurt dışındaki dergi ve kitapların toplanması,
alınması gereken yazma ve matbu kitapların satın alınması ve yine iç tüzükten ayrı
olarak belirlenen kararların icrası kütüphane başkanlığının sorumluluğundaydı. 27
madde ve bir tebsereden oluşan ve Milli Kütüphane'nin kuruluşu ve görevlerini
içeren kütüphanenin iç tüzüğü ş.1312/m.1934 yılında onaylandı. Daha sonra ş.1313
yılının Dey ayında /m.1935 yılının ocak ayında hazırlanan yeni bir tüzük ile maarif
genel kütüphanesi ismini aldı ve ş.1316/m.1938 yılına kadar resmi olarak Milli
Kütüphane olarak isimlendirilen bu kütüphane defalarca isim değişikliğine uğradı;
Darülfünun Kütüphanesi, Maarif Kütüphanesi, Maarif Genel Kütüphanesi, Milli
Kültür Kütüphanesi, Firdevs'sin Kütüphanesi, Tahran Milli Kütüphanesi, Milli
Kütüphane ve benzeri adlar aldı. Kütüphane ş.1316 yılının Şehriver Ayı /m.1965
yılının eylül ayından itibaren Milli Kütüphane arkeoloji Müdürlüğü'nün başkanlığa
alınmış ve bu kurumun müdürlüklerinden birisi sayılıyordu. Ş.1343/m.1965 yılına
kadar milli eğitim Bakanlığına bağlı kalan kütüphane bu yıldan sonra Kültür Ve
Sanat Bakanlığı'nın birimlerinden biri olan kütüphaneler genel Müdürlüğü'nün
idaresi altına girdi. Ş.1353/m.1975 yılından sonra Kültür ve Sanat Bakanlığı'na bağlı
bir birim oldu.
İslami inkılabından sonra İnkılabı Şûrası'nın ş.1358/m.1980 yılında onayı ile
eski Pehlevi Kütüphanesi bir kaç çalışanı ve bütün kaynakları ile birlikte bu
kütüphaneye geçirildi. Daha sonra kültür ve sanat Bakanlığı'nın irşat Bakanlığı'na
82
dönüşmesiyle Milli Kütüphane de kültür ve yükseköğretim Bakanlığı'na bağlandı.
Kültür ve yükseköğretim Bakanlığının Genel Müdürlükleri'nden biri olan ve Milli
Kütüphane'nin görevine benzeyen bir görevi olan kitap hizmetleri merkezi
ş.1362/m.1984 yılında bu kütüphanenin içine alındı. Bu merkezin Milli Kütüphane
bünyesine alınmasından sonra Milli Kütüphane'nin bağımsızlığı düşüncesi
kuvvetlendi, sonunda ş.1369/m.1991 yılında İslam şurası Meclisi'nin onayıyla
Cumhurbaşkanlığı'nın gözetiminde bağımsız bir kurum oldu. Ş.1378/m.2000 yılında
İslam inkılabı kültürel Belgeler Kurumu da kültür ve İslami irşat Bakanlığı'ndan
ayrılarak İran İslam cumhuriyeti Milli Kütüphane 'sine bağlandı.
Milli Kütüphanenin dört yardımcılığı varıdır:
1. Milli Belgeler yardımcılığı
2. Milli Kütüphane yardımcılığı
3. Araştırma, tasarım, program ve teknoloji yardımcılığı
4. Mali ve idari yardımcılığı
Ş.1378/m.2000 yılına kadar Milli Kütüphane şehrin çeşitli bölgelerinde yer
alan 5 binaya sahipti.. Bu binaların her biri özel işlere özgüdür. Kütüphanenin yeni
binası Himmet Otobanının Kuzeyinde Abbasabad'da 62.000 metrekarelik bir alanda
yapıldı. Bu bina İslam inkılabından sonra yapılan en önemli genel binalardan sayılır.
Kütüphane binası 90.000 metrekarelik bir alana sahip olup, bu bina sekiz birim
oluşturulması düşünülmüştür.
Birinci kat, genel faaliyetler için düşünülmüştür,
İkinci katı araştırma kütüphanesini kapsayacaktır.
83
Üçüncü kat uygulama hizmetleri müdürlüğü birimidir.
Dördüncü kat, daire başkanlığı idari hizmetler müdürlüğü ve iç hizmetler
müdürlüğü.
Beşinci kat, koruyuculuk hizmetleri müdürlüğü
Altıncı kat, kapalı depolar
Yedinci kat, İslamoloji ve İranoloji araştırma merkezi
Sekizinci kat okuyucuların arabalarıyla rahatça gidip gelmeleri için
otoparktan oluşmaktadır.
Yeni bina normal şartlarda 4 milyon ila 7 milyon cilt kitabı ve süreli yayını
alabilme kapasitesine sahiptir. Genel müracaatlar zemin katta, zemin katın alt ve
üstündeki katlarda yapılacaktır. Merkezi kapalı depolar en ağır alanlar olduğu için
diğer alanlardan daha aşağıda bulunacaktır. Işıktan ve muhtemel sel baskınından
korunması için binanın diğer bölümlerinden ayrılmıştır. Binanın inşaat çalışmaları
ş.1375/m.1997 yılında başlamıştır.
Milli Kütüphane'nin Mütevelli Heyeti
1- Milli Kütüphane'nin en yüksek başkanlığını üstlenen Cumhurbaşkanı
2- Bililer(Bilim adamları), araştırmalar ve Teknoloji Bakan'ı (Önceki Kültür
ve Yüksek Öğretim Bakanı)
3- Eğitim-öğretim Bakanı
4- Kültür ve İslami İrşat Bakanı
5- Kitap ve kütüphanecilik konusunda görüş sahibi iki kişi
84
Mütevelli heyetinin görevleri:
1- Milli Kütüphane'nin idari teşkilatını onaylamak
2- Milli Kütüphane başkanının önerisiyle kütüphanenin ekonomik, idari,
istihdam ve yapısal tüzüğünü hazırlamak ve onaylamak
3- Milli Kütüphane'nin bütçesini onaylamak ve ilgili makamlara önermek
4- Hediyelerin ve gerçek veya tüzel kişilerin ekonomik yardımlarının nasıl
olacağını belirlemek
5- Oturum, konferans, kongre, sergi ve fuar düzenlemek, uluslararası ve
devletlerarası çalışmalarda veya kitap ve kütüphane ile ilgili bölgelere
giderek Milli Kütüphane temsilcilerini seçmek
6- Milli Kütüphane Başkanı'nın yıllık çalışma raporunu dinlemek, onunla
ilgili karar almak ve Milli Kütüphane'nin çalışma planını belirlemek
7- Milli Kütüphane'nin ihtiyaç duyduğu iç tüzüğü onaylamak
8- Tüzük maddelerindeki her türlü değişiklik ve düzeltmeyi ilgili
makamlara önermek
9- Bütün kütüphanelerde (kamu ve özel) ve Bilgi bankalarındaki ileri
düzeyde bilimsel yöntemlerden yararlanarak istatistiksel çalışmalar
yapmak, kitapların, Belgelerin, el yazması ve tarihi dokümanları koruma
olanaklarını arttırmak üzere taslak sunmak
10- Milli Kütüphane'nin Gereksinim duyduğu kitap, süreli yayın, katalog,
broşür, bilimsel araştırma raporları, pul ve benzerleri tüm yazılı ve kitap
gibi materyallerden iki nüsha almak üzere program hazırlamak.
85
11- Tüm ülke kütüphaneleri (kamu veya özel vasıtasıyla satın alma, hediye
alma, mükerrer nüshaların değiş-tokuşu, kopyalama, mikrofilm ve mikro
fiş vb. yollarıyla Milli Kütüphane'nin mevcut eksikliklerini gidermek
üzere gereken çalışmaları yapmak
12- Kütüphane başkanını atamak ve görevden almak
İran Milli Kütüphane, kendi tüzüğünün madde 1'e göre, "bir eğitim kurumu
(fakülte), araştırma ve bilimsel hizmetler ..." kuruluşundan beri eğitim konusunda
ciddi bir rol almıştır.
Milli Kütüphane kurumunun dört yardımcılığından birisi Milli Kütüphane
yardımcılığıdır. Kütüphanelerin eğitim ve öğretime etkin bir şekilde katılmasında ve
işlevlerini en iyi şekilde yerine getirmesinde çalışan personel son derece önemlidir.
Bir araştırmaya göre İran Milli Kütüphane Yardımcılığı'nda toplam 273 kişi
çalışıyor. Bu personelin %78.61'ini kadın personel, %18,5'ini erkek personel
oluşturur ve araştırma 'ya katılan personelin %3'de cinsiyetini beyan etmemişlerdir.
Milli Kütüphane personelinden 32'isi öğretim üyesi olarak görev yapıyorlar.
Personelin öğrenim durumuna göre dağılımı şekil 2.10'de gösteriliyor.
Şekil 2.10. Personelin Öğrenim Durumuna Göre Dağılımı
86
Şekil 2.11. Personelin Öğrenim Durumuna Göre Dağılımı (%)
Milli Kütüphane eğitim faaliyetlerinin temeli, her yıl bir ya iki dönemlik
kurslarla kütüphanecilik öğrencilerinin eğitimidir. Milli Kütüphanenin örgütsel
bağımsızlığı bir taraftan ve başka taraftan kütüphanecilik hizmetleri işletme
merkezinin milli kütüphane ile entegre çalışması ve sonuçta Milli Kütüphanenin
bilimsel kapasitesinin artmayı nedeniyle kütüphanecileri ve Milli Kütüphane
personeli eğitmek ve yetiştirmek ve ayrıca kursları ileri sürdürmek için bir eğitim
merkezinin oluşumu ve kurlumu gerekiyordur.
Milli Kütüphane mütevelli heyeti, Milli Kütüphanenin 3 düzeyde (ön lisans,
lisans ve yüksek lisans)'de ve özellikle dünya Milli Kütüphanelerinin İran ve İslam'ın
tanıma ve tanıtma konusunda uzman ve konuyla ilgili personel ihtiyaçlarını gidermek
için öğrenci alma ve yetiştirmesini onayladı.
87
Mütevelli heyetin onaylaması ardından, kütüphanecilik yükseköğretim
merkezi, kültür ve yükseköğretim Bakanlığından izin alındıktan sonra resmi olarak
ş1371/1992 'de ön lisans ve lisans düzeyde öğrenci almağa başladı.
Bu merkezde genel eğitim kursları ve mevcut eğitim programları yanı sıra,
uzun ve kısa süreli düzeyde hizmet içi eğitim, kütüphaneci ve akademik personel
yetiştirme kursları de bölünür.
Milli Kütüphanenin Kütüphanecilikte hizmet içi eğitim kurslarının hedefleri:
İşe yeni giren kişi, işe başladığı tarihten işten ayrılacağı zamana kadar geçen
süre içerisinde işinin gelişimine yönelik her türlü gelişme ve değişmelere uyum
sağlayabilmesi için sürekli olarak eğitilmek zorundadır. İş görenlerin işe
yakınlaşmasını sağlamak, verimliliği arttırmak, gelecekteki görevleri ve
sorumlulukları yerine getirebilmek için eğitilmesi gerekmektedir. Bu da hizmet içi
eğitimle mümkün olmaktadır.
Hizmet içi eğitim, kişiye işi ile kesin hukuki ilişkisinin kurulduğu tarihten,
işten ayrıldığı tarihe kadar geçen süre içinde, işin gerektirdiği performans düzeyine
ulaşması için gereken bilgi, beceri ve davranışların sistemli bir şekilde öğretilmesidir.
Hizmet içi eğitimin amacı şu şekilde sıralanabilir;
İşe başlayan çalışanın kuruma uyumunu sağlamak ve kurumun amaç ve
politikalarını öğretmek,
Mevcut ve/veya değişen iş akışını çalışan personelin mümkün olan en
kısa sürede öğrenmesini sağlamak,
Çalışan personelin işyerine olan aidiyet duygusunu geliştirmek,
88
Bilim, teknoloji, ekonomi ve iş hayatında meydana gelen gelişmelere ve
değişimlere uyum sağlayarak, yeni metot ve tekniklerin geliştirilmesine
katkıda bulunmak,
Ofiste gerçekleştirilen işlerin nitelik, nicelik ve verimliliğini artırmak,
Çalışan personelin görev, yetki ve sorumlulukları konusunda Bilgileri
artırılarak ofiste gerçekleştirilen işlerin zamanında gerçekleştirilmesine
katkıda bulunmak ve hataların en aza indirilmesini sağlamak,
Malzeme ve enerji tasarrufunun gerekliliği verilerek, minimum
maliyetlerle kaliteli mal ve hizmet üretimini sağlamak,
İş kazalarını ve meslek hastalıklarını önleyici bilgiler vermek, iş
güvenliğini sağlamak,
İşin gerektirdiği temel mesleki bilgi ve becerileri öğretilerek, çalışan
personelin kendine güvenini sağlayarak Moralını yükseltmek,
Ofis ortamında çalışan kişiler ve departmanlar arasında iletişimi
sağlamak,
Çalışan personele kariyer yapma imkânı sağlayarak, üst kadrolar için
eleman ihtiyacını örgüt içerisinden sağlamak,
Örgüte dinamizm ve saygınlık kazandırarak çalışan personelinde işinde
başarı ve saygınlık kazanmasını sağlamak.
Milli Kütüphane eğitim merkezi, eğitim kurslarını genelde iki şekilde
planlıyor. Bunlar:
89
1. Hizmet içi eğitim kursları:
Özellikle kütüphanecilerin iş bilgilerini artırmak ve ayrıca kütüphanecilik ve
bilgi ve belge yönetimi alanında bilgi okuryazarlığının genişlemesi ve
konuyla ilgili yeni teknolojileri kütüphanecilere ve kütüphane alanında
çalışan personele aktarma amacıyla planlanıyor.
2. Kısa Süreli Eğitim Kursları:
Bu kurslar genel kütüphanecilik eğitimi ve genel kütüphaneci eğitim kursları
adıyla faaliyet yapıyor. Bu kurslar bilgi ve belge yönetimi ve kütüphanecilikte
akademik eğitim almayan kütüphaneciler ve kütüphanelerde çalışan ve çalışmayan
personel için tasarlanmıştır. Bu kurslarda kayıt yapmak isteyenler en az lise mezunu
olmaları gerekiyor. Kurumlarda çalışan personel çalıştığı kurumdan tavsiye
mektubuyla ve çalışmayan adaylar ise öz istekleri ve dilekçeleriyle bu kurslarda kayıt
yapabilirler.
Milli Kütüphane eğitim merkezi kısa eğitim kurslarını 45 günlük bir sürede
ve 150 saatlik bir program halinde öğrencilere sunuyor. Bu yüzeli saatlik eğitim
kursunun bazı ders başlıkları şunlardır:
- Kütüphanecilikte ilkler
- Kütüphane kaynaklarının seçimi ve organize etmesi
- Kataloglama
- Sınıflama sistemleri (DDC, LC, NLM)
- Referans kaynakları tanıma
- Bilgi Yönetimi
90
- Belge Yönetimi
- Elektronik Belge Yönetimi
- Arşivcilikte ilkler vb.
Milli Kütüphanede Akademik eğitim, Milli Kütüphane ve Tahran üniversitesi
eğitim fakültesi aralarında imzalanan eğitimsel anlaşma ardından başlatıldı. Bu
anlaşmaya göre Milli Kütüphanenin 13 burslu öğrencisi Tahran üniversitesinde
yüksek lisans düzeyde eğitim almağa başlamışlardır. Bu söz konusu öğrenciler Bilgi
ve Belge ve Yazma Eserler Yönetimi ana bilim dalında eğitim almışlardır.
Ş.1370/m.1991'de Milli Kütüphane bağımsız bir eğitim merkezi kurmak için
yoğun çaba gösterdi ve bu telaşın sonucunda 1 yıl sonra Milli Kütüphanenin personel
ihtiyacını giderilmesi için kütüphanecilikte ön lisans düzeyinde öğrenci almasına izin
verildi. Aynı yılda Milli Kütüphane, yükseköğretim kurulu yüksek şurasından aldığı
izinle kütüphanecilikte yükseköğretim merkezi adlı bir kendine bağlı bir akademik
eğitim merkezi kurdu.
Söz konusu yükseköğretim merkezinde öğrenci seçme iki tür yapılıyor.
1. Milli öğrenci seçim ve yerleştirme sınavı kazanan adaylardan, demeliyiz
ki bu sınav Sazeman Senceş Amozeş Keşver tarafından her yıl bir kez
yapılıyor.
2. Milli Kütüphanenin kendine ait iç sınavdan geçen adaylar burslu öğrenci
olarak seçiliyorlar.
Günümüzde ise değişim o kadar hızlıdır ki, eğitim sisteminin yapısında köklü
değişiklikler kaçınılmaz görülmektedir. Bu nedenle, bir süredir çeşitli mesleklerde,
91
meslek elemanlarının bilgileri belli aralıklarla sınava tabi tutulmakta, gelişmeleri
izleyemeyen kişilerin mesleklerini sürdürmeleri güçleşmektedir.
Eğitim sistemi içinde önemli bir yeri olan kütüphaneler ve doğal olarak
kütüphaneciler bu gelişmelerden etkilenmektedir. Bu etkilenmeyi iki boyutta
inceleyebiliriz: Bir yanda yeterince deneyimi olmayan yeni mezunlar; diğer tarafta da
yenilikleri yeterince izleyememiş, deneyimi eskiye dayalı personelin bu
eksikliklerinin nasıl giderileceği mesleğin geleceği açısından önemlidir. Yoksa ne
kütüphaneler teknolojik gelişmelere uyum sağlayabilir ve eğitim sistemi içindeki
yerlerini koruyabilirler, ne de kütüphanecilik mesleğini sürdüren kişilerin varlık
nedenlerinden söz edilebilir.
Belirli bir mekân ve süreye dayalı geleneksel eğitim sisteminin, bilgi
toplumunun gereksinimlerine karşılık veremeyeceği görülmektedir. Meslek
mensuplarının sürekli değişen Bilgi ve becerilere uyum sağlamaları, mesleklerini
sürdürebilmeleri açısından büyük önem taşıdığına göre, bunun için neler yapılabilir?
İran'da mevcut duruma bakıldığında görülen şudur: milli kütüphanenin
Tahranda bulunduğu nedeniyle ve kütüphanecilikte eğitim alan öğrencilerin çok az
bir kısmı, Tahran'da oturmaları kaydıyla, uzmanlıklarını geliştirmek için Tahran'da
uygulanan programlara katılmak zorundadırlar. Formel eğitim açısından başka bir
seçenek yoktur. Çünkü sadece bu şehirde bulunan Milli Kütüphane kütüphanecilik
bolümü söz konusu programlara öğrenci kabul etmektedir. Ne kadar istekli ve
yetenekli olursa olsun başka bir kentte bulunan bir kütüphanecinin bu programlardan
yararlanması olanaklı değildir. Kaldı ki başka bölgelerde oturan kütüphanecilerin
büyük çoğunluğunun çeşitli nedenlerle bu programlara katılamadıkları bilinmektedir.
92
Kısacası, başka şehirlerde oturan meslek elemanları için bile bu eğitim programlarına
katılmak çeşitli güçlükler içermektedir. Öte yandan bu programları bitiren öğrenciler
için de kısa bir süre sonra "güncelleşme" gereksinimi ortaya çıkacaktır.
Çalışmakta olan kütüphanecilerin bilgi ve becerilerini geliştirmenin diğer bir
yolu da çeşitli konferans, seminer, kurs ve toplantılara katılmaktır. Kurum içinde
hizmetçi eğitim yöntemi ise, kuruma ilişkin bazı uygulamaların yeni gelenlere
tanıtılması ile sınırlı kalmaktadır ki, yeni gelişmelere bu şekilde uyum sağlamak
kuşkusuz olanaklı değildir.
Görülmektedir ki gerek lisans, yüksek lisans ve doktora programlarına katılım
biçimindeki biçimsel eğitim programlarından, gerekse yurt içi ve dışı etkinliklere
katılma ya da kurum içinde hizmetçi eğitim yöntemlerinden çok sınırlı bir kesim
yararlanabilmektedir. Öyle ise ne yapılmalıdır? Konunun önemini kavrayan
kütüphaneciler İFLA'nın 1997'de Human Development: Competencies For The
Twenty-First Century konulu uluslararası bir toplantıda durumu tartışmışlar ve
çözümün sürekli eğitim olduğu sonucuna varmışlardır.
Kütüphanecilik açısından bakıldığında sürekli eğitim, hizmetçi eğitim
biçiminde işyerinde; toplantılar, konferanslar, kurslar, yurt içi ve dışı geziler, eleman
değişimi şeklinde de işyeri dışında gerçekleştirilebilir. Bilgi teknolojisindeki
gelişmeler sürekli eğitimi ve bu arada kütüphanecilikteki sürekli eğitimi destekler
niteliktedir.
Teknolojik gelişmelerin sürekli eğitim ile ilgili en ilgi çekici uygulamaları,
Milli Kütüphane 1990'larda önemli bir eğitim stratejisi olarak ortaya çıkan uzaktan
eğitim kavramını göz önüne alarak ve yeni teknolojik gelişmelerin topluma sunduğu
93
İnternet'le 4 senedir kütüphanecilikte eğitim kursları yanında web tabanlı uzaktan
eğitim kurslarına da yer vermiştir. Uzaktan eğitim anlayışının gerçekleşmesini
sağlayan video teknolojisindeki ve İnternet'teki gelişmelerdir.
Video konferans yöntemiyle, kişi kendi seçeceği bir yerden, eğitici ile yüz
yüze gelmesine gerek kalmadan eğitimini sürdürebilmektedir. Bu teknolojinin
eğitimle ilgili bazı uygulamaları şunlardır.
Kütüphanecilik Bölümleri için: Farklı mekânlardaki öğrencilerin eğitimini
destekleme, Okul içindeki eğitim faaliyetlerini destekleme, Uzak mesafedeki
uzmanlarla ortak seminerler yapma.
Akademik kütüphaneler için: Kullanıcı eğitimi, Danışmanlık ve referans
hizmetleri, Öğrenci ve öğretim üyeleriyle iletişim.
Halk kütüphaneleri için: Merkez kütüphane ile bağlı kütüphaneler arasında
iletişim, Çevredeki okullarla bağlantı.
Günümüzde ise, İran Milli Kütüphane Yüksek Öğretim Merkezi tarafından
149 kısa süreli kurs ve kütüphanecilikte 2 yıllık ön lisans ve 4 yıllık lisans programı
yürütülmektedir. Milli Kütüphane yükseköğretim merkezi bir halk üniversite
anlamını taşıdığından dolayı halk için çeşitli eğitim kursları yürütüyor. Bu merkez
kısa süreli kursları çeşitli alanlarda sunuyor. Söz konusu kurslardan bazileri
bunlardır.
İşletme Fakültesine Ait İşletme Bölümü, İktisat Fakültesine Ait İktisat, Kamu
Yönetimi, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri ve Maliye Bölümleri, Sosyal
Bilimler, Ev İdaresi, Dış Ticaret, Muhasebe, Turizm ve Otel İşletmeciliği, Bankacılık
94
Ve Sigortacılık, Büro Yönetimi, Halkla İlişkiler, Yerel Yönetimler, Perakende Satış
Ve Mağaza Yönetimi ve Bilgi Yönetimi (Web Tabanlı), yaygın eğitim olarak
sürdürülen İlahiyat programları bulunmaktadır.
Günümüzde bu programlara ilişkin dersler, ders kitapları, Televizyon
programları akademik danışmanlık hizmetleri, video konferans yoluyla ve
Bilgisayar/İnternet destekli olarak yürütülmektedir.
Büyük bir kitlenin, uzman eğitimci tarafından fiziksel sınıf ortamında
eğitilmesi hem eğitim zamanını uzatmakta, hem de eğitimin maliyetini
yükseltmektedir. Uzaktan eğitim, bu koşullarda en hızlı ve en etkin öğretim yöntemi
olarak kabul edilmekte ve tüm dünyada yaygın bir şekilde uygulanmaktadır. Gelişmiş
ülkelerde bireyler değişen iş yaşamına kendilerini uydurmak, daha nitelikli hale
gelebilmek için eğitim talebinde bulunmaktadırlar. Çoğunluğu çalışmakta ve yetişkin
olan bu bireyler, gereksinim duydukları eğitimi geleneksel eğitim kurumlarında
karşılayamadıkları için uzaktan eğitimi seçmektedirler.
Araştırmacılar Kütüphanecilik, Bilgi ve Belge Yönetimi profesyonellerinin
eğitiminde Bilgisayar temelli teknolojik araç-gereçlerin kullanımının giderek
arttığını, öğretim üyeleri ve öğrencilerin sürekli eğitim etkinliklerinde, iş
uygulamalarda İnterneti yaygın olarak kullandıklarını, bu nedenle kampüs temelli
geleneksel derslerin uzaktan eğitim yöntemi doğrultusunda yeniden düzenlenmesinin
önemli olduğunu belirtmişlerdir.
Günümüz dünyasında hızla değişen, gelişen ve giderek karmaşık bir hal alan
kütüphane hizmetleri, kütüphanecilik eğitimi veren kurumlardan, gelişmiş insan ve
gelişmiş meslek üyesi özellikleri taşıyan ve yaşam boyu gelişmeyi benimsemiş
95
kütüphanecilerin mezun olmasını zorunlu kılmaktadır /gerektirmektedir. Kaynaklar
bu doğrultuda incelendiğinde; uzaktan eğitimin kütüphanecilerin mezuniyet sonrası
çeşitli mesleki kurslar, sertifika programları kadar, lisans tamamlama ve lisansüstü
(yüksek lisans, doktora) eğitimlerinin sürdürülmesinde de başarılı sonuçlar verdiğini
göstermektedir.
Ayrıca gelişen Bilgi ve iletişim teknolojileri, kişisel bilgisayar kullanımının
artması kütüphanecilere çeşitli seçenekler sunarak, gelişmeleri izleme fırsatı
vermektedir. Bu yolla kütüphaneciler zaman ve coğrafi engelleri aşarak uzaktaki bir
programa, üniversiteye ulaşabilmekte, böylece çok sayıda kütüphanecinin aynı anda,
kısa bir zaman diliminde eğitilmesi ve mesleki niteliklerinin arttırılması, eğitim
düzeylerinin yükseltilmesi sağlanabilmektedir.
Çalışan kütüphanecilerde, esnek bir çerçeve içinde mesleki ve bireysel
rollerini rahatlıkla yerine getirebilmektedirler. Ayrıca kütüphaneciler uzaktan eğitimi,
aile ve işlerine ait farklı roller kolaylıkla üstlenmelerini sağlaması, esnek olması (Full
Time, Part Time) nedeniyle de tercih etmektedirler. Uluslararası ve ulusal
kütüphanecilikle ilgili mesleki kuruluşlar da, kütüphanecilerin yaşam boyu bireysel
ve mesleki gelişimlerini sağlamaları, çalışarak eğitimlerini sürdürmeleri açısından
yeni gelişen uzaktan eğitim teknolojilerinin yaşamsal/vazgeçilmez olduğunu
vurgulamaktadırlar.
Kaynaklarda yer alan araştırmalarda da; kütüphaneci eğitimcilerin uzaktan
eğitimi son birkaç on yıl içinde özellikle üniversite kampüsünden uzakta bulunan
kütüphanecilik öğrencilerinin eğitiminde kullandıkları, bu nedenle de kanada ve
ABD'de uzaktan eğitim yoluyla verilen lisans programlarına katılan çalışan
96
kütüphanecilerin sayısının arttığı vurgulanmıştır. İran'da mezuniyet sonrası uzaktan
eğitim programlarına katılan kütüphanecilerin sayısının %50,0'nin üzerinde arttığı,
Milli Kütüphane uzaktan eğitim programlarına kayıt yaptırmak için bekleyen
kütüphaneci sayısının da aynı oranda arttığı belirlenmiştir.
Kütüphanecilik öğrencilerinin ve öğretim elemanlarının, Bilginin
küreselleşmesi, Bilgiye ulaşmanın anlam kazanması ve yaşam boyu eğitime verilen
önemin artması nedeniyle günümüzde farklı coğrafi bölgelerde yaşayan ve çalışan
kütüphanecilerin lisans ve lisansüstü eğitimlerinde web tabanlı uzaktan eğitimin
kullanılması önemlidir.
Bir araştırmaya göre çalışan/çalışarak eğitimlerini sürdürmek, ileri yaslarda
eğitim almak isteyen, ailesi ile bir arada olmak isteyen kütüphaneciler için web
tabanlı uzaktan eğitimin çok önemli olduğunu vurgulanmıştır.
İnternet, web, Bilgisayar temelli ortamların artmasıyla beraber,
kütüphanecilik lisans tamamlama ve lisansüstü (yüksek lisans, doktora) eğitiminin bu
değişimlere göre değerlendirilmesi, geliştirilmesi ve düzenlenmesi gerekmektedir.
Bir araştırmada, kütüphanecilerin web tabanlı uzaktan eğitime karşı olumlu
tutum içinde oldukları ve hizmetçi eğitimde web tabanlı uzaktan eğitimin
kullanılabileceği sonucuna ulaşmışlar, özellikle bilgi merkezlerinde çalışan
kütüphanecilerin şehir merkezinde çalışan kütüphanecilere oranla web tabanlı
eğitimin gerekliliği konusunda daha olumlu bir tutum içinde olduklarını, Bilgi
merkezlerinde çalışan kütüphanecilerin dergi, kitap vb. Kaynaklara yeterince
ulaşamamaları nedeniyle web tabanlı olarak sunulan hizmetiçi eğitime olan
taleplerinin çok daha fazla olduğunu belirlemişlerdir (Morrison, 2000).
97
Kütüphaneci akademisyenlerce zaman zaman yoğun eleştiriler alan bu
programların tüm sorunlara karşın, büyük bir gruba eğitim fırsatı verdiği ve
kütüphanecilik eğitiminin üniversite düzeyine yükseltilmesini hızlandırdığı,
kütüphanecilik eğitiminde yaşanan nitelik ve nicelik sorunlarının çözümüne katkılar
sağlayacağı vurgulanmaktadır.
Mevcut durum yerli ve yabancı kaynaklar doğrultusunda genel olarak
değerlendirildiğinde; kütüphanecilik yüksekokullarının mevcut durumları ve
günümüz dünyasında yaşanan değişmeler ve gelişmeler dikkate alındığında; nitelikli,
alanında uzman öğretim üyelerinden destek alınmasının, gerekli alt yapıya sahip
üniversitelerin kütüphanecilikte uzaktan eğitim konusunda etkin rol üstlenmelerinin,
uzaktan eğitim merkezleri olarak hizmet sunmalarının gerekliliği vurgulanmaktadır.
Ayrıca kaynaklarda, bilimsel ve çağdaş yaklaşım, ulusal ve bölgesel gereksinimler
doğrultusunda titizlikle hazırlanan uzaktan eğitim programlarının, herhangi bir
coğrafi sınırlama olmaksızın, eğitim almak isteyen herkese istediği yer ve zamanda
eğitim fırsatı verdiği, kütüphanecilik eğitiminin üniversite düzeyine yükseltilmesini
hızlandırdığı, kütüphanecilik eğitiminde yaşanan nitelik-nicelik sorunlarının
çözümüne, kütüphanecilik eğitiminin sürekliliğine ve profesyonelleşmesine olduğu
kadar ülke bilgi seviyesinin yükseltilmesine de katkılar sağlayacağı ve gerekli olduğu
belirtilmektedir.
Ayrica kaynaklarda, kütüphanecilik eğitimde uzaktan eğitimden
yararlanılması durumunda “teknolojinin sürükleyip biçimlendirdiği günümüz
dünyasında, kütüphaneciliğin hümanist ve bütüncü özünü, değerlerini nasıl koruyup,
98
nasıl zenginleştireceği” üzerinde önemle durulan/durulması gereken temel öge olarak
vurgulanmaktadır.
Kursların hafta içi ve hafta sonu günlük çalışma faaliyetleri, 08.00 ile 16.00
saatleri arasında yapılır. Ancak, kursiyerlere, öğretim programlarında günlük ve
haftalık olarak belirtilen ders saati sayısı kadar ders verilir. Bir ders saati süresi 2 kırk
beş dakikadır. Uygulamalı dersler blok halinde doksan dakikadan fazla olarak
yapılabilir.
Kurslarda, ulusal bayram ve genel tatiller hakkında kanunda belirlenen genel
tatil günlerinde eğitim ve öğretim yapılmaz.
Sınavlar ve Değerlendirme
Kurs programı sonunda, kursiyerlerin başarısını belirlemek amacıyla kurs
bitirme sınavı yapılır. Değerlendirme, 100 puan üzerinden, aşağıdaki
ölçütlere göre yapılır ve değerlendirilir.
85 - 100 Puan Alanlar Pekiyi
70 - 84 Puan Alanlar İyi
50 - 69 Puan Alanlar Orta
0 - 50 Puan Alanlar Başarısız
Kurs bitirme sınavlarıyla ilgili esaslar, merkez başkanı çıkarılacak
yönergeyle belirlenir.
Sınava gireceklerin listesi, sınavdan önce eğitim müdürlüğüne verilir.
Kurs bitirme sınavında başarı gösterenlere kurs bitirme Belge si verilir.
99
Kurs bitirme Belge si, müdür ile millî eğitim müdürü tarafından
onaylanır.
Kurs bitirme sınavına girmeyen, eğitimi tamamlamayan veya
devamsızlık nedeniyle kurstan ayrılanlara, kurs müdürlüğünce kursa
katılım Belge si verilir.
II. 4. Uzaktan Eğitimin Türleri
Uzaktan eğitimde yazılı-basılı materyaller dönemi, yayın yolu ile görsel
işitsel teknolojilerin kullanıldığı dönem ve bilişim teknolojilerinin kullanılmaya
başladığı dönem şeklindeki sınıflandırmadan farklı olarak eğitimin yer ve zaman
bakımından bağımsız veya bağımlı olması şeklinde bir sınıflandırma daha
yapılmıştır. Uzaktan eğitimin türleri diye yapılan bu sınıflandırmayı ertem şöyle
açıklar:
1. “Eğitmen ve öğrencinin hiçbir şekilde karşılaşmadığı, bir başka deyişle
eğitimin yer ve zamandan bağımsız olarak yürütüldüğü durumdur. Bu tür
uzaktan eğitimde ders içeriğinin dağıtılması için dünya çapında ağ, iletişim
için ise elektronik posta kullanılır.
2. Eğitimin tamamen yerden bağımsız fakat zamana yarı bağımlı olarak
yürütüldüğü durumdur. Bu tür uzaktan eğitimde, karşılaşılan özel bir sorunu
çözmek ya da ders kapsamında yer alan bir soruyu yanıtlandırmak için
İnternet bağlantılı sohbet gibi etkileşimli web araçları kullanılır.
3. Eğitimin tamamen yerden bağımsız, ancak zamana tam bağımlı olarak
yürütüldüğü durumdur. Karşılıklı olarak soruların sorulduğu ve yanıtlandığı
100
video konferans sistemi, bu tür uzaktan eğitim çalışmalarında kullanılabilir.
4. Eğitimin bir yerleşke içinde elektronik tartışma destekli olarak yüz yüze
sınıf ortamında yürütüldüğü durumdur.
5. Eğitimin bir kısmının yüz yüze gerçekleştirildiği(yer/zaman tam bağımlı),
bir kısmının ise tamamen uzaktan verildiği (yer/zaman bağımsız) durumdur.
Genel olarak, programın başlangıç kısmı ve sonunda yer alan sınav
aşamaları yüz yüze gerçekleştirilirken, ara aşamalar bağımsız olarak
yürütülmektedir.”
Şekil 2.12. Uzaktan eğitim türleri
ZAMAN
EĞĠTMEN / ÖĞRENCĠ
Aynı Mekânda
Bir Kısmı Aynı Bir Kısmı Farklı Mekânda
Tamamen Farklı Bir Mekânda
Zamandan Bağımsız
A
Zamandan Yarı
Bağımsız
D E B
Zaman Bağımlı C
Kaynak: Lawhead, 1997, s. 25.
Şekil 2.12'e göre:
"A", eğitimin yer ve zamandan bağımsız olarak yürütüldüğü ya bir başka
deyişle eğitmen ve öğrencinin hiçbir şekilde karşılaşmadığı, durumdur.
Bu tür uzaktan eğitimde ders içeriğinin dağıtılması için Dünya Çapında
Ağ (World Wide Web - WWW), iletişim için ise e-posta kullanılabilir.
"B", eğitimin tamamen yerden bağımsız, fakat zamana ise yarı bağımlı
olarak yürütüldüğü durumdur. Bu tür uzaktan eğitimde, karşılaşılan özel
101
bir problemi çözmek ya da ders kapsamında yer alan bir soruyu
cevaplandırmak için İnternet Bağlantılı Sohbet (İnternet Relay Chat -
IRC) gibi etkileşimli Web araçları kullanılabilir.
"C", eğitimin tamamen yerden bağımsız, ancak zamana tam bağımlı
olarak yürütüldüğü durumdur. Karşılıklı olarak soruların sorulduğu ve
cevaplandığı video konferans sistemi bu tür uzaktan eğitim
çalışmalarında kullanılabilir.
"D", eğitimin bir kampus içinde elektronik tartışma destekli olarak yüz
yüze sınıf ortamında yürütüldüğü durumdur.
"E", eğitimin bir kısmının yüz yüze gerçekleştirildiği (yer/zaman tam
bağımlı), bir kısmının ise tamamen uzaktan verildiği (yer/zaman
bağımsız) durumdur.
Genel olarak, programın başlangıç kısmı ve sonunda yer alan sınav
aşamaları yüz yüze gerçekleştirilirken, ara aşamalar "A" durumundaki
gibi yürütülmektedir.
II. 5. Uzaktan Eğitim Teorileri
Uzaktan eğitimin ortaya çıkışı uzun yıllar olmuş ve birçok alanda kullanılmış
olmasına rağmen teoriler üzerinde fazla durulmamıştır. 1960 ve 70‟lerde kuram‟ın
gerekliliği üzerine konuşulmaya başlanmış; onun uzaktan eğitime ve eğitimciye neler
kazandıracağı ifade edilmeye çalışılmıştır.
II. 5. 1. Bağımsızlık Teorisi
A) Charles Wedemeyer: Wedemeyer‟e göre uzaktan eğitimin esası
102
öğrencinin bağımsızlığıdır. O 10 özelliği olan bir sistem kurmuştur. Bu sistem
öğrenenin bağımsızlığını ve bu bağımsızlığı uygulama yolu olarak teknolojiye ayak
uydurulmasını vurgular.
Wedemeyer uzaktan eğitim sürecinde 4 ögeye dikkat çekmiştir:
1-öğretmen, 2-öğrenen, 3-iletişim sistemi(içeriğin aktarılışı) 4-içerik.
Ona göre uzaktan eğitimin başarısının anahtarı öğretmen ile öğrenci
arasındaki ilişkinin geliştirilmesidir.
B) Michael Moore: bağımsız çalışma uzaktan eğitimde bir tasnif metodudur.
Eğitim programlarında iki değişkeni inceler. Biri öğrenenin ne kadar özerk olduğu,
diğeri de öğretmen ve öğrenci arasındaki mesafedir. Uzaktan eğitim iki ögeden
oluşmaktadır. Bu iki ögeden bir tanesi iki yönlü iletişimi sağlamak, diğeri programın
hangi ölçüde bireysel öğrencinin ihtiyaçlarına yanıt verdiğidir. Öğrenen kişi uzaktan
eğitimdeki öğrenme faaliyetinde daha fazla sorumluluk taşımaktadır. Geleneksel
eğitimde öğretmen aktif kendisi pasif iken burada kendisi aktif durumdadır ve
öğretmenden çok az yardım almalıdır.
II. 5. 2. Öğretimin EndüstrileĢmesi Teorisi
Alman eğitimci Otto Peters'e göre geleneksel, sözlü ve grup tabanlı eğitim
sanayileşme öncesi eğitim formlarıdır. Yani uzaktan eğitim sanayileşme sonrası
ortaya çıkan bir sistemdir.
Peters uzaktan eğitimin etkili olması için iş bölümü prensibinin uzaktan
eğitimin kurucu bir elementi olması gerektiğini vurgular. Peters şunları ifade etmiştir:
Uzaktan eğitim kurslarının gelişmesi üretim sürecinden önceki hazırlık
103
çalışması kadar önemlidir.
Öğretme sürecinin etkililiği özellikle planlama ve organizasyona bağlıdır.
Kurslar resmileştirilmeli ve öğrencilerin beklentileri standartlaştırılmalı.
Öğretim süreci geniş ölçüde somutlaştırılmalı.
Uzaktan eğitimdeki akademik öğretimin işlevi geleneksel eğitimdeki yüz
yüze ders veren üniversite öğretmeninin rolünü önemli ölçüde
değiştirmiştir.
Uzaktan eğitim ancak uygun kaynaklara yoğunlaşma ve merkezi yönetim
sayesinde ekonomik olabilir.
II. 5. 3. EtkileĢim ve ĠletiĢim Teorisi
1995‟te Holmberg uzaktan eğitim konusundaki teorisini önemli bir şekilde
genişletti ve 8 parçaya ayırdı. Buna göre:
1) Uzaktan eğitim yüz yüze eğitimi istemeyen bireysel öğrencilere hizmet
eder. Bu öğrenciler çok heterojendirler.
2) Uzaktan eğitim öğrencilere seçme hakkı ve bağımsızlık tanır. Çünkü bu
sistemde öğrenci belli bir yerde ve zamanda başkaları tarafından ders
yapmaya zorlanmazlar.
3) Bir taraftan toplum uzaktan eğitimden istifade ederken diğer yandan
uzaktan eğitim mesleki eğitime destek olur.
4) Uzaktan eğitim yenilenen ve hayat boyu eğitim için bir araçtır. Aynı
zamanda öğrenme imkânlarına ve tarafsızlığa sınırsız erişim sağlar.
104
5) Uzaktan eğitimde tüm bilişsel bilgi edinme ile ilgili öğrenme ve bilişsel
kabiliyetler duyuş sal öğrenme ve iradi öğrenme kadar etkilidir.
6) Bireysel bir aktivite olarak uzaktan eğitim derin öğrenme üzerine
kurulmuştur. Öğretme ve öğrenme iletişim ve önceden hazırlanmış
kurslar sayesindedir.
7) Uzaktan eğitim, davranışçı, bilişselci, yapılandırmacı ve diğer öğrenme
kodlarına açıktır.
8) Kişisel ilişkiler, çalışma memnuniyeti, öğrenciler ve onları destekleyen
asistan ve danışmanlar arasındaki hoşgörü uzaktan eğitim ile öğrenmenin
merkezindedir.
II. 5. 4. YetiĢkin Eğitimi Teorisi
Yetişkinlerin sıklıkla uzaktan eğitime dâhil olmaları nedeniyle Malcolm
Knowles yetişkinlerin öğrenmesiyle ilgili bir teori geliştirmiştir. Bu teori yedi
elementten oluşmaktadır.
Yetişkinlerin öğrenmesi için uygun bir ortam oluşturulması ki, bu ortam
hem fiziksel hem de ruhsal açıdan onların tabu ortamda olmaları hissini
verecek özellikler taşımalı.
Katılımcı öğrenim için organize bir yapı oluşturulmalı. Bunun içinde
öğrenenlerin neler öğrenmesi gerektiği ve öğrenme aktiviteleriyle ilgili
opsiyonlar hakkında katkıda bulunan bir planlama grubu olsun.
Hissedilen ve olması gereken ihtiyaçlar arasındaki farklılığı da içeren
öğrenme ihtiyaçlarının teşhis edilmesi.
105
Kabiliyetlerin geliştirilmesi ve istenen davranışların başarılması
amaçlarını içeren öğrenme yönlendirmelerinin oluşturulması.
Amaçlara ulaşmak için kaynakları ve stratejileri de açıklayan etkinliklere
ilişkin tasarımların geliştirilmesi.
Amaçların ne zaman gerçekleştirileceğini içeren bir planın geliştirilmesi.
Öğrenme ihtiyaçlarını yeniden tanımlayan nicel ve nitel
değerlendirmelerin kullanılması.
II. 5. 5. Mevcut Teorilerin BirleĢimi
Hillary Perraton‟a ait bu uzaktan eğitim teorisi, eğitim felsefelerinde olduğu
gibi mevcut iletişim ve yayılma teorilerin unsurlarından oluşmaktadır. Perraton
teorisini 14 madde halinde ifade eder. Bunların ilk 5 tanesi eğitimi en üst düzeye
çıkarmakla ilgilidir. Buna göre:
1) Bir şey öğretmen için herhangi bir vasıta kullanılabilir.
2) Uzaktan eğitim öğrenci ve öğretmenlerin aynı çatı altında bulunduğu
ortamlardaki sınırlılıkları aşabilir.
3) Uzaktan eğitimin geleneksel eğitimden daha ucuz olabilmektedir.
4) Uzaktan eğitim tarafından başarılabilen ekonomiler, eğitim sevilerinde,
üretim geliştirilmesinde, vasıtaların seçiminde ve geniş kitlelere
ulaşmada işlevseldirler.
5) Uzaktan eğitim geleneksel yöntemlerle ulaşılamayan kitlelere ulaşabilir.
Dört tanesi diyalog "un artırılması vurgu yapar. Buna göre:
106
1) Uzaktan eğitimi diyalog şeklinde organize etmek mümkündür.
2) Öğrencilerle yüz yüze ders için bir araya gelen öğreticinin rolü
değişmiştir. Bu halde öğretici sadece bilgiyi iletici olmayacak, öğrenmeyi
kolaylaştırıcı olacaktır.
3) Uzaktan eğitimde Bilgiler öğrenici gruba ulaştığında grup tartışması
öğrenmede etkili bir yöntem olur.
4) Birçok toplumda kaynaklar hem eğitimin gerçekleştirilmesi hem de
ekonomik avantajlar elde etme açısından uzaktan eğitimi desteklemeye
müsaittir.
Diğer beş tanesi de metot ile ilgilidir.
1) Çoklu ortam programları tek vasıtanın kullanıldığı programlara oranla
daha etkilidir.
2) Bir sistem yaklaşımı uzaktan eğitim planlamalarında yardımcı olur.
3) Uzaktan eğitim sisteminde geri bildirimlerin önemli bir yeri vardır.
4) Daha etkili olabilmek için uzaktan eğitim materyalleri öğrencilerin ayrıca
okuma, izleme ve dinleme gibi aktiviteleri üstlenmelerini sağlamalıdır.
5) Vasıta seçiminde diğer endişelere bağlı olarak önemli karar yüz yüze
eğitimin kullanılmasıdır.
II. 5. 6. EĢitlik Teorisi
Michael Simonson ve Charles Schlosser‟in savunduğu bu teoriye göre
uzaktan eğitim eşitlik ilkesi üzerine kurulmalıdır. Uzaktan eğitim öğrencilerinin
107
öğrenme deneyimleri, yüz yüze öğrenen öğrencilerin öğrenme deneyimlerine ne
kadar eşit olursa, öğrenme sonuçları da o kadar eşit olur. Eğer öğrencilere eşit
öğrenme deneyimleri sunulabilirse, onların öğrendikleri de bir birine eşit olur.
Bu yaklaşım Shale tarafından da desteklenmiştir. O da uzaktan eğitimin,
eğitim alanının farklı olması manasına gelmediğini iddia etmiştir. Öğretmenlerle
öğrencilerin yüz yüze olduğu durumlarla, onların ayrı mekânlarda olduğu
durumlardaki eğitim süreci aynıdır.
II. 5. 7. AraĢtırma Toplum Teorisi
D. Randy Garrison ve Walter Archer tarafından geliştirilen bu teoriye göre
Bilgisayar aracılığı ile (özellikle bilgisayar konferansları) iyice kolaylaşan online
öğrenme eğitimi kökten değiştirmektedir. Bu teknolojilerin eğitim üzerindeki
etkilerini tartışmak sadece geleceğin ne getireceği hakkındaki spekülasyonlar
değildir. Bu değişiklikler çok hızlı bir şekilde modern eğitim sisteminin bütün
seviyelerinin bir parçası haline gelmektedir. Bazı araştırmacılar bu değişikliklerinin
etkisinin çok iyi olabileceğini ve geleneksel eğitim kurumlarının yaşayamayacağını
düşünmektedir.
Online öğretimi gittikçe artan bir şekilde benimseme sonucu uzaktan eğitim
ile yerleşke tabanlı eğitim arasında açık, belli bir yakınlaşma vardır. Online öğrenme
uzaktan eğitim ve yerleşke tabanlı eğitim kurumları arasındaki erozyonun
kaynağındadır. Yani yakınlaşmanın kalbidir.
II. 5. 8. ĠĢbirlikçi Özgürlük Teorisi
Bu teori Morten Flate Paulsen tarafından 1992 yılında uzaktan eğitimi
108
desteklemek için “özerklik ve bağımsızlık teorisi” adı altında bir makale olarak
yayımlandı. Bu teorinin temel amacı bireysel özgürlüğü grup dayanışmasıyla
birleştiren uzaktan eğitim sistemini geliştirmektir. O özgürlük kavramının, kişisel
öğrenme sürecinde olan öğrencilere esneklik sağlayan işbirlikçi özgürlük altıgeni
bağlamında değerlendirilmesi gerektiğini savunur. İşbirlikçi özgürlük altıgeni 6
unsura dayanır. Zaman, Mekân, Tempo(İlerleme Hızı), Vasıta, Erişim ve İçerik . Bu
unsurlar bizim öğrencinin karşılaştığı koşulların bir grup aktivitesinde ona bağlılık
veya ondan ayrılma duygularını nasıl geliştirdiğini anlamamıza yardımcı olur.
İyi tasarlanmış e-öğrenme programları öğrenmeye davet eder. Bu özellikler
öğrenme aşmalarının başarılı olması için program içerisinde anlamlı bir şekilde
birleştirilmelidir. Program ne kadar çok öğrenme bileşeni ile birleştirilirse o kadar
çok öğrenme özelliği sağlar.
İşbirlikçi öğrenme; öğrenme araçları ile etkileşim olduğu gibi, öğrencilerin,
içeriği geliştirenler, içerik uzmanları ve diğer öğrenenler ile de senkron ve asenkron
iletişim teknikleri aracılığı ile iletişim kurmaları mümkündür.
Zamanında öğrenme; e-öğrenme, kullanıcıların öğrenmeye, özel problemleri
çözmeye, Bilgiyi geliştirmeye ihtiyaç oldukları her zaman kullanılabilir.
Çoklu öğretici stilleri; e-öğrenme, zengin öğrenme çevreleri önerir. Bu
öğrenme evrelerinin kullanımının içerik geliştirme ve içeriğin çekici olmasına
katkıda bulunması gibi avantajları vardır.
Kendi kendine yönetim; kullanıcılar öğrenme sürecini kendi kendilerine
yönetebilirler. Kullanıcılar, içeriği geliştirenler tarafından kurulan yapıyı izler.
109
Geribildirim; öğrenciler, eğitmenleri tarafından geri bildirimi zamanında
alırlar.
II. 6. Uzaktan Eğitim Modelleri
Uzaktan eğitim modellerinde üç koşul söz konusudur. Bunlar; kullanılan
modelin yapısı, teknolojik boyutu ve ekonomik özelliğidir. Modeller arasındaki temel
fark: Öğretim materyalinin hedef kitleye sunum şekli ve Öğrenenin zaman ve
mekâna bağlılık durumudur. Bu farklardan dolayı modeller üç şekilde sınıflanmıştır:
1) Eş zamansız(asenkron)
2) Eş zamanlı (senkron)
3) Karma (blended)
1) EĢ zamansız (Asenkron) Eğitim
Asenkron eğitimde, öğrenci istediği zaman istediği yerden web üzerindeki
derslere girebilir, test yapabilir ve aktivitelere katılabilir. İstediği dersi istediği kadar
tekrar edebilir. Bu öğretim modelinde katılımcılar istedikleri zaman istedikleri
yerden eğitimlerini alabilirler. Eş zamansız etkileşimin kullanıldığı ortamlarda
eğitmen, eğitim materyallerini, öğrenme aktivitesi gerçekleşmeden önce hazırlamış
ve stoklamış olmalıdır. Öğrenci ise stoklanmış eğitim materyallerine ne zaman ve
nereden ulaşacağına kendisi karar vermekte ve kendi hızına göre öğrenmektedir.
Etkileşimli sayfalar, birçok kavramın daha iyi öğrenilmesinde etkendir. Bunun yanı
sıra, çoklu ortam uygulamaları içeren derslerin öğrenmeyi desteklediği ve konuların
kavranmasında büyük kolaylıklar getirdiği gözlenmiştir.
2) EĢ Zamanlı (Senkron) Eğitim
110
Senkron eğitimde, sınıf ortamında canlı bağlantı yoluyla (İnternet, Uydu vb.),
eş zamanlı olarak, kullanıcılar ve sunucu (öğrenciler ve eğitimci) etkileşimli olarak
uygulama içindedirler. Bu uygulamada öğrenciler soru sorabilir, birbirleri ile
tartışabilir veya test çözebilirler. Burada içerik doğal olarak öğrenmeyi etkileyecek
en önemli faktör olup öğretmen tarafından sınıfta anlatılan yüz yüze eğitim
içeriğinden değişiklik göstermesi gerekmektedir. Eğitimin kalıcı olması için içerikte
bol görsel malzeme olması gerekmektedir.
Bu çalışmada yapılan uygulamalarda, video konferans yoluyla senkron eğitim
yapılmış olup öğretim elemanı ve öğrenciler birbirlerini ders sırasında görüp
etkileşimde bulunabilmişlerdir. Ayrıca anlatılan dersleri video olarak İnternet
ortamına yerleştirdiğinizde ve materyalleri öğrencilerin kullanmasını sağladığınız da
asenkron eğitim yapılmış olacaktır.
3) Karma (Blended) Eğitim
Yaygın olarak kullanılan tanımlamalardan birisi karma eğitimi; çevrimiçi
eğitimin geleneksel eğitim yöntemiyle birleştirildiği bir eğitsel sunum modeli olarak
tanımlamaktadır (Colis ve Moonen, 2001). Yine benzer şekilde Rasmussen (2003)
karma eğitimi “teknolojiyi (Televizyon, İnternet gibi yüksek teknolojinin ya da sesli
e-posta, konferanslar gibi düşük teknolojinin) geleneksel eğitim ve öğretimle
birleştirerek kullanan bir uzaktan eğitim metodu” şeklinde tanımlamaktadır. Bir
başka tanım ise; Kerres ve Witt (2003) tarafından yapılmış ve karma eğitim, “yüz
yüze öğrenmeyle teknoloji destekli öğrenmenin birleştirilmesidir” şeklinde
tanımlanmıştır. Öğrenmede hem öğrenci-öğrenci hem de öğrenci-öğretmen
etkileşimiyle beraber, çevrimiçi öğrenmenin faydalı yanlarının alınarak öğrenmenin
111
gerçekleştirilmesi olarak ortaya konan bu öğrenmede, bazı dersler veya konular eş
zamanlı verilirken, diğerlerinin farklı zamanlı verilmesi söz konusudur.
Şekil.2.13. Uzaktan Eğitim Modelleri
Uzaktan Eğitim Teknolojileri
ve EriĢim (dağıtım)
Teknolojilerinin BirleĢimi
EriĢim (dağıtım) teknolojilerinin karakteristliği
Esneklik Yüksek
kaliteli materyal
Ġleri
düzeyde interaktif
eriĢim
Kurumsal
değiĢken maliyet
yaklaĢımı
Zama
n
Yer EriĢim
Hızı
BĠRĠNCĠ KUġAK
Mektupla Öğretim Basım
Evet
Evet
Evet
Evet
Hayır
Hayır
ĠKĠNCĠ KUġAK
Çoklu Medya Modeli Basım
Evet
Evet
Evet
Evet
Hayır
Hayır
Ses kaseti Evet Evet Evet Evet Hayır Hayır
Görsel/kaset Evet Evet Evet Evet Hayır Hayır
Bilgisayar Temelli Öğrenim
(Örneğin: CML/CAL/IMM)
Evet
Evet
Evet
Evet
Evet
Hayır
İnteraktif Video (disk ve teyp) Evet Evet Evet Evet Evet Hayır
ÜÇÜNCÜ KUġAK
Tele Öğrenim Modeli
Sesli Telekonferans
Hayır
Hayır
Hayır
Hayır
Evet
Hayır
Video konferans Hayır Hayır Hayır Hayır Evet Hayır
Sesli Grafik İletişimi Hayır Hayır Hayır Evet Evet Hayır
Eğitsel TV/Radyo Yayını ve
Sesli Telekonferans
Hayır
Hayır
Hayır
Evet
Evet
Hayır
DÖRDÜNCÜ KUġAK
Esnek Öğrenme Modeli Online
etkileşimli Çoklu Medya
(IMM)
Evet
Evet
Evet
Evet
Evet
Evet
İnternet Temelli www erişimli
Kaynaklar
Evet Evet Evet Evet Evet Evet
Bilgisayar Temelli İletişim Evet Evet Evet Evet Evet Evet
BEġĠNCĠ KUġAK
İleri Esnek Öğrenme Modeli
On-line İnteraktif Çoklu Medya
(IMM)
Evet
Evet
Evet
Evet
Evet
Evet
İnternet Temelli www Erişimli Kaynaklar
Evet
Evet
Evet
Evet
Evet
Evet
Otomatik Cevaplamalı
112
Bilgisayar Temelli İletişim Sistemlerinin Kullanımı
Evet Evet Evet Evet Evet Evet
Kampüs Girişinden Kurumsal
Süreç ve Kaynaklara Erişim
Evet
Evet
Evet
Evet
Evet
Evet
II. 7. Uzaktan Eğitimin Özellikleri Ve BileĢenleri
Uzaktan eğitim, diğer eğitim yöntemlerinden belirleyici bazı özellikler ile
ayrılır. Bu belirleyici özellikler aşağıda sıralanmıştır.
Eğitimin gerçekleştirildiği zaman diliminin büyük bir kısmında öğrenci
ve öğretmenin ayrı fiziksel mekânlarda bulunmaları,
Öğrenci ve öğretmen arasında ders esnasında iletişimi sağlamak amacıyla
eğitsel medyanın kullanılması (Bilgisayar, Telefon, Faks, Teyp, Video
vb. Gibi) ve kurs içeriğinin bu materyaller aracılığıyla öğrenciye
ulaştırılması.
Geleneksel eğitimin kendine mahsus özellikleri olduğu gibi uzaktan eğitimin
de kendine mahsus bazı özellikleri vardır. Onun bu özellikleri aşağıdaki gibi
sıralanabilir:
Küreselleşme: uzaktan eğitim imkânı sağlayan kurumlar sadece kendi
ülkelerinde değil, komşu ülkelerde ve hatta dünya üzerinde iletişimin sağlanabildiği
her yerde eğitim verebilmektedirler.
Kişiselleştirme: uzaktan eğitim sisteminde öğrencilerin kişisel özellikleri
dikkate alınarak ders içerikleri hazırlanır. Böylece geleneksel eğitim sistemde
yapılamayan kişiselleştirme bu sayede başarılmış olur.
Özelleştirme: uzaktan eğitim sistemi, öğrenciyi sınıf ortamından alarak
113
bireysel olarak eğitilebileceği bir konuma taşır. Bu sistemde, kurumsal öğrenmenin
yerini bireylere göre özelleştirilmiş öğrenme alır.
Endüstrileşme: İnsanların ihtiyaçlarını karşılamak için endüstriler
kurulmaktadır. Eğer bu endüstriler kurulmazsa bu ihtiyaçta yeteri kadar ve
zamanında karşılanamayabilir.
Geleneksel eğitime uygun olmayan öğrencilere hizmet verme: Uzaktan
eğitim, dünya çapında her yıl milyonlarca kişi tarafından tercih edilen bir eğitim
sistemidir. Bununla beraber ilgili eğitim kurumundaki ders saatlerine yer ve zaman
açısından katılma olanağı olmayanlar (tam zamanlı olarak çalışanlar, memurlar,
askerler, farklı şehir veya ülkede yaşayanlar) için beklenilen bir seçimdir.” Bu eğitim
sistemi hasta, özürlü ve suçlu insanlar için ise tek seçenek olabilmektedir.
Hareketlilik: 1980'li yıllarda, uzak mesafeler arasında iletişim kurmak
amacıyla sabit Bilgisayar konferans sistemleri ve iki yönlü görüntü konferans
sistemleri kullanılmakta iken, günümüzde bunlara ilave olarak portatif Bilgisayar ve
cep telefonları önemli düzeyde kullanılmaya başlanmıştır.
Hızlı geri besleme: günümüzde uzaktan eğitim sayesinde öğrenciler, e-posta
yolu ile dünyanın herhangi bir yerinden günün herhangi bir saatinde ödevlerini
görebilmekte ve bu çalışmalarının değerlendirme sonuçlarını hemen aynı şekilde
dünya çapında www üzerinden alabilmektedirler.
Diğer eğitim sistemlerine göre ucuz olması: altyapıya yönelik yatırımın çok
yüksek düzeyde olması, öğrenci başına düşen ücretlendirmenin geleneksel eğitime
göre daha yüksek olması ve yapılan yatırım maliyetini karşılayacak sayıda
öğrencinin bulunamaması durumları hariç, genel anlamda uzaktan eğitim, eğitim
114
sistemleri arasında en ucuzudur.
Teknoloji ve eğitim: sanal sınıflar uydu veya sıkıştırılmış görüntü kodlama ya
da tam bant genişliği kullanılarak birbirlerine bağlanabilmekte ve bu sayede eğitilen
uzakta olsa da yüz yüze eğitim alabilmektedir.
Vergi yükümlülerine eğitim: ulusal eğitim bütçeleri kullanılarak, ilköğretim,
lise ve üniversite düzeyinde vatandaşların eğitim görmeleri sağlanmaktadır. Devlet
bu bütçeyi, çalışan kesimden topladığı vergiler ile oluşturmaktadır. Günümüzde
profesyonel iş yaşamı sürekli yenilenmeyi bir başka değişle yaşam boyu eğitimi
gerektirdiğinden, uzaktan eğitim bu kişilerin işlerini devam ettirebilmeleri için
vazgeçilmez olanaklardan biri haline gelmektedir. Bu sayede ulusal eğitim bütçesi
için daima kaynak bulmak mümkün olabilmektedir.
Şekil 2.14. E-Öğrenme Evrelerinin Özellikleri ve Bileşenleri
E-öğrenme
özellikleri
E-öğrenme
bileĢenleri
Açık, esnek ve dağılan öğrenme evrelerinde iliĢkiler
Kullanım
kolaylığı
Arama Sistemleri,
Yaygın Kullanıcı
Ara Yüzü,
Tarayıcılar,
Bağlantılar
Sezgisel ara yüzler ile iyi tasarlanmış e-öğrenme, bilinmeyenleri incelemek
için öğrencilere gerekli olan ve meraklarını tatmin eder. Bu kapasite,
öğrencilerin engellenme seviyelerini azaltır ve öğrenme evrelerinin
kullanımını kolaylaştırır. Hiper medya öğrenme evreleri, öğrencilerin
bireysel ihtiyaçlarını en iyi karşılayan kaynakları incelemeye izin verir.
Fakat bazen bağlantı olmaması gibi problemlerden dolayı Bilgiler kabul
edilmeyebilir.
EtkileĢim
İnternet Araçları,
Bağlantılar,
Sunucular,
Programlar,
Eğitim Tasarımı
Eğitimdeki etkileşim en önemli eğitim aktivitesidir. E-öğrenme öğrencileri,
birbirleri ile, eğiticileri ile ve online kaynaklarla etkileşim içinde olurlar.
Eğitmenler öğrencilere destek, geribildirim, senkron ve asenkron iletişim
aralarıyla rehberlik sağlarlar. Senkron iletişim, gerek zamanlı etkileşime izin
verirken, asenkron iletişim, zamandan bağımsız etkileşime izin verir.
Ok yönlü
uzmanlık
İnternet ve Www E-öğrenme dersleri, dünyanın her yerinden eşitli alanlardaki eğitmenlerle
yapılabilir. Uzmanlardan gelecek deneyimler ve eğitimler, öğrencilere büyük
yararlar sağlar.
ĠĢbirlikçi
öğrenme
İnternet Araçları,
Eğitim Tasarımı
E-Öğrenme, fikirlerin iletişimini, konuşma, tartışma işbirliğini yaratır.
İşbirliği öğrenciye yaygın eğitim amacının başarısı için birlikte öğrenme ve
alışma için izin verir. İşbirliği öğrenme evreleri sayesinde, öğrencilerin
115
sosyal yönleri gelişir, kritik düşünürler, her problem ve her konu üzerinde
işbirlikçi grup üyelerinin deneyimlerinden yararlanırlar.
Kaynak: Khan, 2005; S.11.
E-öğrenmenin bileşenlerinin en önemlilerini yedi kategoride aşağıdaki gibi
toplamak mümkündür (khan, 2005: 8).
1) Öğrenme teorileri içinden tasarıma uygun öğrenme ve eğitim teorileri seçilerek
eğitimsel tasarım ortaya konur ve eğitim stratejileri, teknikleri belirlenir.
2) Çoklu ortam uygulamaları, ses, video, görüntü, yazılı metinlerin bir konuyu
açıklamak için birlikte kullanılması ile oluşur.
3) İnternet araçları, iletişim, uzaktan erişim, İnternette dolaşma, arama ve diğer
araçlar olarak belirtilmektedir. İletişim araçları, senkron (eşzamanlı) ve asenkron
(eşzamanlı olmayan) iletişim aracı olmak üzere ikiye ayrılır.
4) Bilgisayarlar, Unix, Windows, Macintosh, Linux, DOS gibi platformlar üzerinde
çalışmaktadır. CD ROM, DVD, sabit diskler gibi depolama yöntemlerini
kullanmaktadırlar.
5) Hızlı ve güvenli Bilgi alışverişini sağlamak amacıyla, birçok kullanıcı yüksek hızlı
veri transferi için kolay uygulanabilir ortamlara gereksinim duymaktadır.
6) Yazılımın planlanması için CSS, XML, HTML gibi Script dillerine, öğrenme ve
öğrenme içerik yönetim sistemlerine ve işbirliği sağlayan yönetim programlarına
gereksinim duyulmaktadır.
7) PHP, ASP gibi Script diller ve ilişkili uygulamalar kullanılır.
Anlamlı öğrenme evrelerinin yaratılması için gerekli olan faktörler 8 boyutta toplanır.
116
Şekil 2.15. E-öğrenme yapısının boyutları
E-öğrenmenin
boyutları
Tanımları
KuruluĢ Yönetimsel, akademik sorunlarla ve e-öğrenme ün ilişkili öğrenci hizmetleri ile ilgilenir.
Yönetim E-öğrenmenin Yönetimi, Bilginin dağılımı ve öğrenme evrelerinin devamını sürdürür.
Teknoloji E-öğrenme evreleri ünde teknoloji altyapı konularını inceler.
Pedagojik Öğrenme ve öğretmeyi inceler. İçerik analizi, amaç analizi, tasarım yaklaşımı,
organizasyon ve öğrenme stratejilerini gösterir.
Etik Sosyal ve politik etkiler, kültürel farklılıklar, önyargılar, coğrafik farklılıklar, görgü
kuralları ve resmi konularla ilişkilidir.
Ara yüz tasarımı E-öğrenme programlarının baştanbaşa görülen ve hissedilen kısmını gösterir. Sayfa ve site
tasarımını, içerik tasarımını, kabul edilebilirlik ve kullanılabilirlik testlerini kapsar.
Kaynak desteği Anlamlı öğrenme ün istenen kaynaklar ve online kaynakları gözden geçirir.
Değerlendirme Öğrencilerin düşüncelerini, eğitimcilerin değerlendirmelerini ve öğrenci evrelerini inceler.
Kaynak: khan, 2005, s.13.
II. 8. Uzaktan Eğitimin Tercih Edilme Nedenleri
Bireylerin farklı eğitim gereksinimi duymaları ve mevcut eğitim
sisteminin bunu karşılayamadığı durumlarda yeni olanaklar geliştirerek;
bireysel ve bağımsız öğrenme ile kitle eğitiminin sağlanması,
Geleneksel eğitim uygulamalarındaki aksaklıkları giderici yeni
seçenekler sunulması,
Mevcut eğitimin dışında kalan bireylere yeni modellerle eğitim
olanaklarının sunulması,
Tüm bireylerin eğitimden eşit şekilde yararlanabilmesi,
117
Bilimsel ve teknolojik gelişmeler, eğitim isteğindeki artış, maliyet,
etkililik ve verimlilik gibi uzaktan eğitimi gerektiren koşullar olması,
Uzaktan eğitimde zaman ve mekan gerekmemesi,
Uzman bir öğretim elemanından aynı anda daha çok kişinin
faydalanması,
Öğrencilere istedikleri yerden açılan derslere katılma imkânının
sağlanması.
Uzaktan eğitim öğrenenle öğretenin fiziksel olarak birbirinden uzakta olduğu
bir eğitim biçimi olma özelliğiyle; isteyene, istediği yasta, istediği yer ve zamanda,
istediği hızda öğrenme olanağı sağlar. Moore'a göre uzaktan eğitimde iletişimin üç
elemanı vardır: öğrenen, öğreten ve iletişim metodu. İletişim metodu, öğrenen ile
öğreten arasındaki bağdır. Bu bağ ya da ortam teknolojinin herhangi bir biçiminin
kullanılışı ile oluşur. Bu; posta, Radyo, TV yayını, kablolu yayın, Bilgisayar ağı
olabilir. Basılı materyal, ses, görüntü ve grafik uzaktan eğitim için kullanılan
ürünlerdir.
Bilimsel ve teknolojik gelişmeler, eğitim isteğindeki artış, maliyet, etkililik ve
verimlilik, uzaktan eğitimin gelişmesini sağlayan nedenlerdir.
Moore'a göre uzaktan eğitimde iletişimin üç elemanı vardır: öğrenen, öğreten
ve iletişim metodu. iletişim metodu öğren ile öğreten arasındaki bağdır (Moore,
1973). Bu bağ ya da ortam teknolojinin herhangi bir biçiminin kullanılışı ile oluşur.
118
Bu ; posta olabilir, Radyo, TV yayını, kablolu yayın, Bilgisayar ağı olabilir.
Basılı materyal, ses, görüntü ve grafik uzaktan eğitim için kullanılan ürünlerdir
(Granger, 1990).
II. 9. Uzaktan Eğitimin Faydaları ve Sınırlılıkları
Uzaktan eğitimin ulusal, ekonomik, toplumsal, bireysel bazda ve eğitim-
öğretim süreçlerinde bir takım faydaları müşahede edilmekle beraber bir takım
zorluk ve sınırlılıkları da mevcuttur. uzaktan eğitimin yararları ve sınırlılıkları
aşağıdaki gibi açıklanabilir:
II. 9. 1.Uzaktan Eğitimin Faydaları
Çağdaş öğrencinin değişen, gelişen ve yaşam boyu sürekli öğrenme
gereksinimlerini karşılayabilmekte, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin
ulusal gelişimine önemli katkılar sağlayabilmektedir.
Sürekli, yaşam boyu, bireysel ve bağımsız öğrenme olanağı sağlar.
Öğrenme sorumluluğunun bireyde olması, bireylerin Bilgiye erişim ve
girişimcilik yönlerini ve kendi kendilerine karar verme yeteneklerini
geliştirir.
Öğrenme ve öğretme süreçlerinde; öğrenim yaşı, öğretim amaçları,
öğrenme ve öğretme ortamı, yöntem ve teknikleri vb. Açılardan esneklik
ve çeşitlilik sağlar.
Sistem hizmetlerinin sunumu (başlangıç yatırım ve harcamaları hariç)
pahalı değildir.
119
Kamu veya özel kurum veya kuruluşlarda çalışan bireylere, görevlerini
bırakmadan eğitimlerini sürdürebilme, kendilerini geliştirebilme ve
meslekte yükselme olanağı sağlar.
Kolay güncellenebilir ölçme ve değerlendirme araç ve yöntemleri sunar.
Alternatif ve çok çeşitli (yazılı ve basılı, görsel-işitsel, çok ortamlı ve
etkileşimli) öğrenme-öğretme imkânları sunar.
Mesajların birinci elden alıcılara gönderilmesini ve alıcıların da fırsat
eşitliği ile bu mesajlardan yararlanabilmelerini sağlar. Demokratik eğitim
ve küreselleşme gibi amaçlara da hizmet eder.
Eğitim programlarının (hedef, içerik, eğitim durumu ve değerlendirme
ögeleri açısından) standardizasyonunu sağlar.
Gereksinimlere göre şekillendirilmiş, göreve özgü eğitim olanakları
sunar.
Geleneksel eğitim süreçleri ile bütünleşmek suretiyle, bu süreçlerin
zenginleşmesine katkıda bulunur.
Örgün ve yaygın eğitim kademelerinde ve çok çeşitli ve değişik türde
disiplinlerin öğretiminde kullanılabilir. Özel eğitime muhtaç bireylerin
eğitiminde de etkili olarak kullanılabilir.
II. 9. 2. Uzaktan Eğitimin Sınırlılıkları
Bilişsel alandaki davranışların kazandırılmasında etkili olmasına rağmen,
duyuşsal ve psiko-motor davranışların kazandırılmasında ve uygulamaya
dönük disiplinlerde (derslerde) etkili değildir.
120
Bireysel ve bağımsız çalışma ve öğrenme alışkanlığı olmayan öğrenciler
açısından yeterince etkili olmayabilmektedir.
Kamu veya özel kurum veya kuruluşlarında çalışıan öğrenciler, dinlenme
için ayırmış oldukları zamanın önemli bir bölümünü uzaktan eğitim
etkinlikleri için ayırmak zorunda kalmaktadırlar.
Öğrenci-öğretmen ve öğrenci-öğrenci arasında bire bir iletişim ve
etkileşimin oldukça kısıtlı olması, bireylerin sosyalleşmesini olumsuz
yönde etkileyebilmektedir.
Öğrenci destek hizmetlerinin sağlanmasında ve sistemde kaynaklar ile
alıcılar arasında etkili bir iletişim ve etkileşim sağlanmasında nicel ve
nitel bazı sınırlılıklar söz konusu olabilmektedir. Öğrenme güçlükleri ya
da öğrenme yetersizlikleri için gereken yardım, rehberlik ya da dönüt-
düzeltme işlemleri yaşanan sorunlarla eşzamanlı olarak
çözülememektedir.
Öğrenme ve öğretme süreçlerinde kullanılan, yazılı ve basılı materyaller,
Radyo ve Televizyon yayınları ve çağdaş iletişim teknolojilerinin
dağıtımı ve erişiminde bir takım teknik, mali, ulaşım vb. Sorunlar ortaya
çıkabilmektedir.
Uzaktan eğitim süreçlerinin yüz yüze eğitim boyutunu oluşturan,
akademik danışmanlık hizmetlerinin sunulması ve sağlanmasında
planlama, eğitim ortamı, hizmetin etkili sunumu ve hedef kitleye erişimi
vb. Bazı sorunlar ve sınırlılıklar söz konusu olabilmektedir.
121
Yüz yüze iletişim ve etkileşim açısından sınırlılıklar göstermektedir.
Çöğu zaman öğrenen-öğrenen, öğrenen-öğretmen iletişim ve etkileşimi
gerçekleşmemektedir. Bu nedenle, öğretim sürecinin sosyal bağlamında
oluşan ekran etkileşimleri ya da bireyin diğerleriyle etkileşiminden
döğabilecek istendik kazanımlar oluşmamaktadır.
Uzaktan öğretim süreçlerinde birey, kendine güvenmek zorundadır.
Genellikle fikirlerini oluşturmak için sözlü anlatımlardan daha çok basılı
öğretim materyallerini incelemek zorunda kalmaktadır.
Verim düşük gerçekleşmektedir. Çoklu ortam olanaklarıyla ( grafik,
şekil, animasyon, simülasyon, video gibi kaliteli görsel işitsel eğitim
materyali) desteklendiğinde bile verimlilik grup eğitiminde
yükseltilebilmektedir.
II. 10. Uzaktan Eğitimin Geleneksel Eğitimden Farklılıkları
1. Eğitim merkezleri ve yüksekokullar, İnternet aracılığıyla Bilgiyi geniş bir
ölçeğe (tüm dünyaya) yaymaktadırlar.
2. İnternet, posta masraflarını azaltmaktadır. Baskı ya da ulaştırma ücreti
ödemeksizin sayfaların dağıtımına olanak sağlamaktadır.
II. 11. Uzaktan Eğitimin Avantajları Ve Dezavantajları
II. 11. 1. Uzaktan Eğitimin Avantajları
Yaşam boyu öğrenme gerekli olduğundan, teknolojilerin hızla yayıldığından,
Bilgi ve becerilerin artması, değişmesi ve çeşitlenmesi ile uzaktan eğitim kaçınılmaz
olmaktadır. İnternet destekli eğitimde en önemli nokta ders materyallerini teknolojiye
122
uydurmaktır. Uzaktan eğitim sistemi ile öğrenci her yerden istediği Bilgiye ulaşabilir,
öğrencinin öğrenme sorumluluğuna daha fazla yer verilir, öğretim elemanlarının
eğitsel görevlerine daha fazla zaman ayırmaları sağlanır, öğrencilere geniş seçenekler
sunulur, değişik ortam ve yöntemleri birlikte kullanırlar (Aşkar, 2003: 30).
İnternete dayalı öğretimin avantajları ile ilgili olarak aşağıdakiler
sıralanmıştır:
Kurumlar ve bölgeler arasında belirli bir dengenin sağlanıp,
Fırsat eşitsizliğinin en aza indirilmesi,
Basım, kırtasiye ve bürokratik giderlerin düşürülmesi,
Eğitimde kaliteli ve ileri düzeyde bir standardın oluşturulması,
Ders, seminer, konferans, kurs ve benzeri eğitim materyallerinin
Aktarımında minimum maliyet ile maksimum çıktıya ulaşılması,
Bilgilerin kolaylıkla ve etkililikle değiştirilmesi,
Bilgi ve Belgelerin herkesin kullanımına açık olması,
Sadece metin tipinde bir sunumdan öte aktarıma ses, renk, interaktiflik,
animasyon vb. Lerinin dahil edilebilmesi,
Kontrol edilebilir bir veri tabanı oluşturulması,
Taraflar arasında (öğrenci-öğretmen, öğrenci-öğrenci) çok yönlü bir
haberleşmenin sağlanması,
Farklı kuruluşlardaki öğretim elemanlarının karşılıklı işbirliğine
yönelmeleri sonucunda, etkin bir eğitim desteği sağlanması,
123
Akılda tutma seviyesinin arttırılması,
Zamanın daha etkin yönetimi,
Geleneksel sınıf ortamında soru soramayan veya grup içinde katılım
yetisine ulaşamayan adayların, elektronik ortamda özgüven kazanmaları,
Öğrenmenin bireyselleşip, bireyin grup baskısından kurtulması
sonucunda bireysel öğrenme sorumluluğu ve yaratıcı özgürlüğün
doğması.
II. 11. 2. Uzaktan Eğitimin Dezavantajları
İnternete dayalı öğretimin dezavantajları ile ilgili olarak aşağıdakiler
sıralanmıştır.
Öğretmenlerin doğrusal olmayan düşünce ortamında olduğunu
unutmaları,
Öğretmen ve öğrencilerin İnternet tabanlı eğitim araçlarının
kullanımındaki bilgi eksiklikleri ile öğretmenlerin pedagojik açıdan
eğitim materyallerinin hazırlanması konularında yetersiz kalmaları.,
Eğiticinin teknik destek elemanına ihtiyaç duyması,
İletişim ve bilgi temelli bağlantılara bağımlı olunduğundan, ulaşım
olanaklarının herhangi bir sebeple değişmesi veya İnternet olanaklarının
iyileştirilmemesi sonrasında iletişimde etkisizlik
Öğrencilerin esastan çok teknoloji üzerine yoğunlaşmaları
124
Çalışan öğrencilerin dinlenme veya eğlence zamanlarının alması veya
grup birlikteliğinin sağlayabileceği sosyal ortamları doğuramaması
sonucunda oluşabilecek yalnızlık ve uyumsuzluk,
Beceri ve tutma davranışların gerçekleşmesinde etkili olamama,
Kendi kendine çalışma alışkanlığı olmayan ve bu yeteneğini
geliştirmemiş bireyler için sınırlılık oluşturması,
Aile yaşantısını olumsuz etkileyebilme.
II. 12. Uzaktan Eğitim Etkinliği
Etkin bir uzaktan eğitim programı, öğrenci ihtiyaçlarına cevap verebilecek ve
ders gerekliliklerini karşılayabilecek şekilde planlanmalı ve geliştirilmelidir. Uzaktan
eğitimin yaygınlaştırılması ve etkinliğinin sağlanması amacıyla aşağıdaki hususların
yerine getirilmesi önemlidir:
1) Uzaktan eğitime bir ütopya olarak değil hemen gerçekleştirilecek bir
proje olarak bakılmalı ve ulusal ve uluslararası çevrelerin (dünya bankası
ve UNESCO gibi) finansal desteği sağlanmalıdır.
2) BİT alt yapısına önemli yatırımlar yapılarak, İnternet ortamında eğitime
olanak sağlanmalıdır.
3) Dünyada eğitim kurumları çok kısa bir zamanda kendi modellerini ortaya
koyarak projeyi hayata geçirmelidir. Bununla birlikte, eğitim ağı sadece
üniversite düzeyinde ve belirli konularla sınırlı kalmayıp, zamanla her
alanda resmi ve özel kuruluşları da kapsayacak şekilde genişletilmelidir.
125
4) Kendisini geliştirmek ve yenilemek isteyenlerin kişisel gelişimlerine
katkıda bulunacak ve günün koşullarına göre değişecek “yabancı dil,
Bilgisayar, vb.” Birçok konuda eğitim verilebilmelidir.
5) Geniş kitlelere ulaşacak uzaktan eğitim programları geliştirilirken yüz
yüze eğitimin avantajlarını yakalayacak yaratıcı tasarımlar
düşünülmelidir.
6) Uzaktan eğitimin etkin olarak uygulanabilmesi için, kurum ve
kuruluşların tamamına İnternet erişim olanağı sağlanmalı, İnternet erişimi
bir ödül olarak sunulmamalıdır.
7) Uzaktan eğitim modellerinin yerinde kullanılmaları ve ehliyetli kişi ve
kurumlar tarafından uygulanmaları önemlidir.
8) Uzaktan eğitim modeli, “öğrenen bireyden öğrenen topluma
ulaşabilmeyi” hedeflemelidir.
II. 13. Uzaktan Eğitim Ortamları (Teknolojileri)
Uzaktan eğitimde öğretim ortamları, öğretimi doğrudan etkileyen önemli bir
ögelidir. Çünkü uzaktan eğitimde öğretim, bu ortamlar aracılığıyla
gerçekleştirilmektedir.
Bu bakımdan, Bates'in (1983 ,s. 238) de belirttiği gibi, kullanılan her öğretim
ortamı uzaktan eğitimin sınırlarını genişletmekte ve etkililiğini artırmaktadır.
II. 13. 1. Bilgi ĠlitiĢim Teknolojilerine Dayalı Uzaktan Eğitim
Uzaktan eğitimde kullanılan öğretim ortamları, basılı gereçler, görsel-işitsel
ortamlar, uygulamalı etkinlikler ve bireylerarası etkinlikler olmak üzere dört ana
126
kümede toplamak olanaklıdır. Her bir kümeye giren öğretim ortamları ile bunların
temel özellikleri şöyle belirtilebilir (Kaye, 1981 B, SS. 50-58; Mackenzie ve ötekiler,
1975, SS. 55-56):
Basılı gereçler: Yazışmalı öğretim metinleri, özel olarak yazılmış ders
kitapları, özel okuma kitapları, yayınlara ilişkin notlar, ödevler, kendi kendine
değerlendirmeye yönelik problemlerle alıştırma ve sorular, yönergeler, şekiller,
fotoğraflar, haritalar, levhalar, dergiler, gazeteler, süreli yayınlar, okuma kılavuzları
ve kaynakçalar başlıca basılı gereçleri oluşturmaktadır.
Görsel-iĢitsel ortamlar: En yaygın biçimde kullanılan görsel-işitsel ortamlar,
filmler, film şeritleri, slaytlar, videobantları, ses bantları, film şeritleri ya da slaytlarla
eşin zamanlı kılınmış Ses Bantları, Şekiller, Televizyon ve Radyo yayınlarıdır.
Görsel-işitsel ortamlar, uzaktan eğitim programlarında genellikle basılı
gereçleri' destekleyici ve öğrencinin ilgisini yönlendirici nitelikte hazırlanır.
Bunların, öğrencilerin güdülenmesinde büyük etkisi vardır. Özellikle Televizyon ve
Radyo yayınlarının her öğrencinin evine kolayca ulaşabilmesi, onları güdülemede,
onların ilgisini çekmede ve öğrenme düzeylerini yükseltmede önemli katkı sağlar.
Uygulamalı etkinlikler: Fen takımlarının evde kullanılması, yerel
deneylilerde yönlendirilmiş çalışmalar yapılması, yakın çevrede araştırma ve alan
çalışmaları yapılması, (kendini değerlendirme, bilgi edinme, veri çözümleme gibi
çeşitli amaçlarla) Bilgi-işlem aygıtlarının kullanılması, uzaktan eğitim
programlarında yer verilen uygulamalı etkinliklerden kimileridir.
127
Uzaktan eğitim programlarında, uygulamalı etkinlikler için genellikle hafta
sonlarında yerel eğitimi kurumlarının yapıları ile deneylikleri'nden
yararlanılabilmektedir.
Bireylerarası etkinlikler: Uzaktan eğitim programlarında, öğretim
elemanlarınca yazışmalı öğretim yapılması ve öğrenci çalışmalarının
değerlendirilmesi, öğretim elemanı ile öğrenci arasındaki yazılı ve telefonla iletişim,
öğretim elemanı tarafından verilen yerel düzeydeki derslerle seminer ve konuşmalar,
uygun Bilgi ve becerilere sahip yerel kişilerle ilişkiler, kısa süreli yüz-yüze yapıları
derslere katılım, öğrencilerin kendine yardım ve tartışma kümelerindeki çalışmaları,
(ders seçimi, çalışma yöntemleri, mesleki danışmanlık vb. Konulardaki) danışmanlık
oturumları bireylerarası etkinliklerin başında gelmektedir.
Bu etkinliklerle, öğrencilere uzaktan eğitim sistemi benimsetilebilir;
öğrencilerin, çalışmalarını düzenli olarak yürütmeleri, değerlendirilen ödevleri
aracılığıyla başarılarına ilişkin dönüt elde etmeleri sağlanabilir.
Uzaktan eğitim programlarında öğretim ortamları, seçme yapılarak ve değişen
ağırlıklarda kullanılmaktadır. Uluslararası düzeyde yapılmış bir araştırmanın (Graff
ve Holmberg, 1988, s. 48) sonuçlarına göre, basılı gereçler uzaktan eğitim
programlarında en çok kullanılan öğretim ortamıdır. Bunu yüz yüze öğretim
etkinlikleri ile ses bantları izlemektedir. Bir başka incelemede ise, çeşitli ülkelerde
uzaktan eğitimde kullanılan en yaygın öğretim ortamlarının yazışmalı öğretim
metinleri, Televizyon yayınları ve danışmanlık etkinliklerinin olduğu belirlenmiştir.
Bu konuda yapılan bir çalışma, eğitimin bugünkü eğilim ve yönünü, şekil 2.16'da
olduğu gibi özetlemektedir.
128
Şekil.2. 16. Eğitimin bugünkü eğilim ve yönünü
Endüstriyel toplumdan Bilgi toplumuna
Teknoloji formundan Çoklu ortam merkezlerine
Sadece eğitim sürecinden Ömür boyu eğitime
Belirli ve sınırlı programdan Esnek ve açık programa
Eğitici merkezli olmaktan Öğrenci merkezli olmaya
KiĢisel birikimden Takım halinde öğrenmeye
Uzaktan eğitim denildiğinde posta yoluyla ders materyali gönderilmesinden
web tabanlı interaktif eğitime kadar çok geniş yelpazedeki modellerin söz konusu
olması bir kavram ve terimler karmaşasını da beraberinde getirmiştir.
II. 13.1.1. Elektronik Öğrenme (E-Learning)
Öğrenmenin bireysel ve örgütsel anlamda çok önemli hale geldiği günümüz iş
dünyasında; öğrenme yöntemlerinde de gelişen teknoloji ve değişen ihtiyaçlar
doğrultusunda, yaygın olarak kullanılan eğitim ve öğretim metotlarında değişiklikler
olmaktadır. Genelde öğrenci ve öğretmenin aynı zamanda ve aynı mekânda olmasını
gerektiren ve öğretmenin hem kaynak hem de idareci rolünü üstlendiği geleneksel
öğrenim biçimleri (sınıf eğitimi) bu gelişmeler karşısında artık yetersiz kalmakta,
günümüzün başka sorumlulukları ya da kişisel tercihlerinden dolayı belli bir zaman
ve mekânda olamayan öğrencilerin de öğrenme ihtiyaçlarını karşılamamaktadır.
E-öğrenme; öğretmen ve öğrencinin aynı ortamda ve aynı anda
bulunmalarına gerek kalmadan, İnternet teknolojileri aracılığı ile gerçekleştirilen
eğitim ve öğrenim faaliyetleridir. Öğrenciler sunulan ders içeriklerine istedikleri
129
zaman ulaşabildikleri gibi, e-mail veya tartışma odaları gibi etkileşim araçları ile
kendi aralarında veya eğitmen ve konu uzmanları ile iletişim kurabilirler.
E-öğrenme doğru Bilginin, doğru zamanda, doğru kişiye her yerde
ulaştırılabilme sanatıdır. Bu tanımdan da anlaşılacağı gibi her kelimenin önüne konan
“e” harfinin eğitimde elektronik 'ten farklı olarak efektif olarak algılanması daha
doğru olur. Günümüzde, işletmelerin rekabet yoğun bir ortamda, hayatta kalma
savaşı vermeleri nedeniyle e-öğrenim giderek daha fazla ilgi çeken bir konu
olmuştur. Özellikle, işletmeler için sunduğu, maliyet ve zaman tasarrufu, e-öğrenimi
daha çekici kılmıştır.
Şekil. 2.17. Geleneksel öğretim ile e-öğrenimin karşılaştırılması
Faktör Geleneksel Öğretim E-Öğrenim
Zaman Bağımlı, Süreli Bağımsız, Yaşam Boyu
Mekân Bağımlı, Kısıtlı Bağımsız, Teorik Sınırsız
Transfer Teknolojiye Bağımlı Değil Teknolojiye Bağımlı
Hız Yavaş Hızlı
Öğrenim Ortamı Kontrol Altında, Kurallı, Yüz-Yüze,
Süre Sınırlı
Kontrolsüz, Kuralsız, Öğrenci
Öğreticiden Uzakta, Süre Sınırsız
Yetenek-Kalite Öğretmenin Öğretim Yeteneği, Bilgi
Ve Beceri Düzeyine; Öğrencinin
Öğrenme Hızına Bağımlı
Öğretim Ve Öğrenim Yeteneğine
Bağımlı Değil, En Değerli Materyal
Herkese Sağlanabilir
Esneklik Esnek Değil, Yeniden
Yapılandırılamaz
Esnek, Kişiye, Zamana, Amaca Bağlı
Olarak Yeniden Yapılandırılabilir.
Etkinlik Durum Ve Koşula Bağlı Durum Ve Koşula Bağlı
Ölçeklendirme Çoğunlukla Hayır Evet, 1-1000 Arasında Fark Yok
Yararlanma Kısıtlı, Belirli Sayıda Öğrenci Teorik Olarak Sonsuz, Yaygın
Yatırım Pahalı (Binalar, Maaşlar, Yönetim) Göreceli Ucuz (Çalışma Yapmalı)
ĠĢletim Pahalı/Ucuz Ucuz (30 Öğrenci/Öğrt. Elemanı)
Kaynak:(yüzüncü yıl üniversitesi, elektronik eğitim fakültesi dergisi cilt ü, sayı: ü,
http://efdergi.yyu.edu.tr) e-öğrenme ve Türkiye açısından sorunlar, çözüm önerileri, Yrd.
Doç. Dr. İbrahim Göktaş, Öğrt. Gör. Murat Kayri
130
Elektronik öğrenme, elektronik uygulamaların ve süreçlerin eğitim amaçlı
kullanımını içerir. Elektronik öğrenme uygulamaları ve süreçleri kapsamında; web
tabanlı eğitimler, Bilgisayar tabanlı eğitimler, sanal sınıflar ve dijital işbirlikleri yer
alır. Eğitim içeriği İnternet, İntranet, Extranet, Görsel Ya Da İşitsel Kaset, Mobil
Cihazlar, Uydu Televizyonları Ve CD-ROM'lar aracılığıyla sunulur.
Uygulanmasında ve dağıtılmasında geniş bir araç gereç imkânına sahiptir. Bazı
uygulamalarda bu araç gereçlerin tamamından faydalanılırken kimi zamanda bir ya
da birkaç tanesinin birleşiminden faydalanılmaktadır.
E-öğrenmenin faydaları:
Öğrenme zamanına e-öğrencinin karar vermesini,
İnternet erişiminin olduğu her yerden eğitimlere ulaşabilmeyi,
E-öğrencinin, kendi öğrenme hızında, istediği zaman, istediği kadar
öğrenmesini,
Eğitimlere ve Bilgiye tekrar tekrar ulaşılmasını,
Eğitmenlere ve konu uzmanlarına e-mail ve forum gibi ortamlarda sürekli
olarak erişimi,
Eğitim masraflarından tasarrufu sağlar.
İnternet ya da intranet (şirket içi yerel ağ) üzerinden çalışan belli bir
zamandan ve mekândan bağımsız ağ tabanlı öğrenme programları “e-öğrenme” adını
almaktadır. E-öğrenme aslında, İnternet teknolojileri aracılığı ile öğreten ve
katılımcının aynı zamanda ve aynı ortamda bulunmalarına gerek kalmadan
gerçekleştirilen eğitim faaliyetlerinin tümünü kapsar ve 1880'li yıllardan beri
131
toplumların gündeminde olan uzaktan eğitim Model'inin bir versiyonudur.
E-learning uzaktan eğitim sisteminin başarılı olabilmesi için, eğitimin hem
senkron, hem de asenkron yapıda sunulacak şekilde planlanması gerekmektedir.
Peki, e-öğrenme sürecinin son yıllarda yaygınlaşmasını ve önemli bir eğitim
metodolojisi olarak gelişmesini etkileyen ve şekillendiren trendler nelerdir?
Bu trendlerin başında teknolojik altyapıda meydana gelen değişimler
gelmektedir. Kişinin Bilgi teknolojilerine her zaman ulaşılabilirliği, elektronik
öğrenmenin, küçük ölçekli ve hatta coğrafi olarak çeşitli yerlere dağılmış işletmeler
için bile önemli bir alternatif olarak ön plana çıkmasına yol açmıştır.
İkinci önemli gelişme, iş yaşamında yaşanan gelişmelere paralel olarak insan
kaynağının gelişiminde bilginin önemli bir yer edinmesidir. Bu gelişme işletmenin
beşeri kaynaklarının daha iyi yönetilmesi ihtiyacını ön plana çıkartmıştır.
Bu konuda üçüncü eğilim, bilgiyi ilgilendirmektir. İşletme yönetimleri,
işletmenin beşeri kaynaklarının faydası ve yerinde kullanılabilirliği ve onun öz
yetenekleri üzerine odaklanmıştır.
E-öğrenme ile ilgili olarak dördüncü ve son eğilim, öğrenme mimarisi ve
öğrenme standartları konusunda eğitim yönetim sistemleri'nin ( learning
management sistem) kullanılabilirliğini ve kurulmasının sağlanmasını teşkil
etmektedir.
Yukarıdaki tüm bu gelişme sağlayıcı trendlerin yanında;
gizlilik(mahremiyet), maliyetler, dil sorunları, yerelleşme (bölgeselleşme) kültür
farklılıkları bu süreci korkutan önemli faktörler olarak ön plana çıkmaktadır.
132
İşleme Yönetiminin, işletme içinde e-öğrenme yatırımına karar vermeden
önce bu öğrenim sisteminin avantaj ve dezavantajlı yanlarını incelemesi
gerekmektedir.
II. 13.1.2. Çevrimiçi Öğrenme (Online Learning)
Bilgisayarların bir ağ yoluyla başka Bilgisayarlara bağlı olmasına, çevrimiçi
sistem denir. Bu tanımdan hareketle, Bilgiyi Bilgisayarlar ve iletişim hatları (İnternet,
intranet, telefon) yoluyla kullanıcılara dağıtan etkileşimli elektronik öğrenme
sistemlerine çevrimiçi öğrenme adı verilmektedir.
Çevrimiçi herhangi bir derse giriş yapan öğrenenler, bu ortamın birçok
özelliğini kullanarak gerek eğiticiler, gerekse de dersi alan diğer öğrenenlerle etkili
bir iletişim kurabilmektedirler.
II. 13.1.3. Web Tabanlı Eğitim
İnsanoğlunun yaşamının her alanında ihtiyaç duyduğu Bilgiye ulaşması,
teknolojinin günden güne değişmesi ve gelişmesi ile kolaylaşmıştır. Bu değişiklikler,
Bilgisayarın ve İnternetin insan hayatına yoğun bir şekilde girmesi ile çok farklı
boyutlar kazanmış ve web tabanlı uzaktan eğitim kavramını ortaya çıkarmıştır.
Web tabanlı eğitim, eğitimci ile öğrencilerin aynı mekânda olmadan
gerçekleştirdikleri eğitim türü olarak tanımlanmaktadır. Eğitimci bir yerden ders
verirken, öğrenciler kendi evlerinden veya uygun başka ortamlardan, hatta farklı
ülkelerden eğitime katılabilmektedirler. Öğrenci zamandan ve mekândan bağımsız
olarak konuları öğrenebilen ve eğitici ile teknolojiyi kullanarak bağlantı kurabilen
öğrenci merkezli bir eğitimdir.
133
Web tabanlı uzaktan eğitim sistemleri birçok fonksiyonu içinde barındıran bir
eğitim yönetim sistemidir. Bu bağlamda sadece ders içeriğinin elektronik ortamda
bulunması yeterli değil, ders içeriğine web üzerinden erişilebilmesi web tabanlı
uzaktan eğitimin önemli unsurlarından biridir.
II. 13.1.4. Mobil Öğrenme
Mobil öğrenme mobil bilişim ile e-öğrenme alanlarının birlikte
değerlendirilmesi sonucunda ortaya çıkan ve belirli bir yere bağlı olmadan e-
öğrenme içeriğine erişebilme, dinamik olarak üretilen hizmetlerden yararlanma ve
başkalarıyla iletişimde bulunmayı sağlayan bir öğrenme biçimidir. Son yıllarda mobil
bilişim alanında önemli gelişmelerin kaydedildiği gözlenmektedir. Başlıca gelişmeler
arasında dizüstü ve tablet bilgisayarların güçlenmesi, cep bilgisayarlarının, taşınabilir
medya oynatıcılarının ve akıllı telefonların yaygınlaşması sayılabilir.
Mobil teknolojinin ve 3nesil cihazların gelişim sürecine göre e-öğrenim 'in
geleceği mobil öğrenimdir. Elbette ki içerik mobil içerik olacaktır, mobil cihazlara
uygun olması nedeniyle yeni teknoloji tarafından desteklenecektir.
Mobil internet, kablosuz uygulama kurallarını (wireless application protocol)
kullanır. Bu sayede cep telefonları, kişisel sayısal yardımcılar (personal diğital
assistant) ya da mobil bilgisayarlar aracılığıyla, bilgiye her an, her yerden erişme
olanağı sunar. Görüldüğü gibi mobil internet de artık eğitim alanına girmiştir ve bu
alandaki kullanımı ileride artacak gibi görünmektedir. Dolayısıyla, mobil internete
dayalı eğitim modeli de, BİT'e dayalı uzaktan eğitim modelleri kapsamında
incelenmelidir.
II. 13.1.5. Ġnternet Destekli Eğitim
134
Uzaktan eğitim, geleneksel eğitim-öğretim yöntemlerindeki sınırlılıklar
nedeniyle sınıf içi etkinliklerin yürütülemediği durumlarda eğitim çalışmalarını
planlayanlar ve uygulayanlar ile öğrenenler arasında iletişim ve etkileşimin özel
olarak hazırlanmış öğretim üniteleri ve çeşitli ortamlar yoluyla belli bir merkezden
sağlandığı bir öğretim yöntemidir (çağıltay ..., 2002). Genel olarak internet tabanlı
uzaktan eğitim, gelişmiş teknolojik gereçlerle birbirinden uzak öğrenciler ve eğitim
kadrosunun etkileşimli olarak veri alışverişinde bulunması şeklinde tanımlanabilir.
Söz konusu eğitim sisteminin izlerinin bir yüzyıl kadar gerilere gittiğini söyleyen
ruksasuk (1999: 2), uzaktan eğitim kavramının, onunla çok yakından ilgisi bulunan
uzaktan öğrenim, tele kurs, ev kursları, bağımsız kurslar, açık üniversite, elektronik
üniversite ve sanal sınıf gibi kavramlardan doğduğunu ifade etmektedir. Günümüze
kadar hizmet içi eğitim, posta ile eğitim ve yaşam boyu öğrenim gibi çeşitli adlarla
anılan eğitim yaklaşımlarının oluşumunu gerektiren nedenler, internet tabanlı eğitime
de altyapı oluşturan nedenlerdendir.
İnternet destekli eğitimin hazırlanması ve güncellenmesi konularındaki
kolaylık, öğrencinin bilgiye istediği yerden ve istediği zaman erişebilir olması,
etkileşimli veya etkileşimiz haberleşme olanakları, materyalin diğer eğitsel olguları
(kitap, video vb.) sunabiliyor olması ve tüm bu araçların internet üzerinden
erişiminin sağladığı avantajlar göz önüne alındığında; internet destekli eğitim, web
tabanlı eğitimi de içine alan geniş bir eğitim ortamı olarak karşımıza çıkmaktadır.
II. 14. Uzaktan Eğitimi Yönlendiren Standartlar
E-öğrenme standartları dört ana organizasyon tarafından geliştiriliyor, AICC
(Aviation İndustry Computer-Based Training Committee); IEEE (institute of
135
Electrical And Electronics Engineers) LTSC; IMS (İnstructional Management
System) Global Learning Consortium Ve ADL (Advanced Distributed Learning).
AICC , havacılık endüstrisi için eğitim teknolojileri geliştirmek için
oluşturulmuş uluslararası bir organizasyondur. Bu organizasyon temel
olarak birlikte işlerlikle ilgili standartlar geliştirmektedir.
IEEE LTSC ; İEEE tarafından oluşturulmuş bir alt birim. Bu birim de eğitim
teknolojileri standartları geliştiriyor. İlgi alanları ise eğitim sistemlerinin
teknik alt yapısı.
IMS 'te Aıcc gibi e-öğrenme materyallerinin birlikte işlerliğine yönelik
spesifikasyonlar tanımlıyor. Bu spesifikasyonların yaygınlaşması da bu
organizasyonun temel amaçları arasında.
ADL ; Amerika Savunma Bakanlığı (DOD) tarafından desteklenen bir
organizasyon.
Bugün SCORM VE AİCC standartları en iyi bilinen 2 standarttır. AİCC
standartları nispeten eskidir ve daha Windows ortamı ortaya çıkmadan önce, dos
ortamında çalışmak üzere dizayn edilmiştir. SCORM, AİCC'ye göre daha
uygulamalıdır. Bugün için SCORM tercih edilen bir standarttır.
Uzaktan eğitim ve öğretim konseyi (Distance Education And Training
Council) , Eski Adıyla (National Home Study Council) Washington'da kurulan ve hiç
bir kar amacı gütmeyen bir kuruluştur. Uzaktan eğitim ve öğretim konseyi, uzaktan
eğitime dair Bilgilerin yer aldığı danışma ve Bilgilendirme servisi olarak işlem
gördüğü gibi 'Accrediting Commission Of The Distance Education And Training
136
Council' adında bir akreditasyon organının da sponsorluğunu yapmaktadır. Uzaktan
eğitim ve öğretim konseyi, New York'ta bulunan Carneige kuruluşu ile National
Better Business Bureau'nun ortaklığı ile kurulmuştur.
E-öğrenme yönetiminin çalışanlar tarafından benimsenmesi ve eğitimlerden
istenen sonuçların elde edilebilmesi için, eğitim başlamadan önce, dersler sırasında
ve dersler tamamlandıktan sonra bazı önlemler almak gerekir.
1-derslerin başlamasından önce:
Gerçek ihtiyaçların belirlenmesi.
Başlıca ilgili tarafların sürece dâhil edilmesi.
İş ortamının hazırlanması.
2- dersler sırasında:
Eğitimi parçalar halinde verin (eğitim materyali 20 dk.lik veya daha kısa süreli
parçalar halinde sunulduğunda bunu anlaması ve öğrenmesi kolay olur.
Katılımcıların geçmiş Bilgi ve tecrübeleriyle ilişkilendirin. Kişiler kendi Bilgi,
tecrübe veya çalışma ortamları ile ilgili örneklerle karşılaştıklarında daha hızlı
öğrenirler.
Sunuşu değişken hale getirin: okuma için hazırlanmış sayfaların dışında, ses,
görüntü, animasyon, interaktifte ögelilerini kullanarak sunuşun
renklendirilmesi öğrenmeyi kolaylaştırır.
Geribildirim sağlayın. Katılımcılara, konuyu ne kadar öğrendikleri, yeni Bilgi
ve becerileri ne derece uygulayabildikleri hakkında, geribildirim vermek
137
motivasyonu arttırır.
Sosyalliği arttırın: Chat'e-posta, elektronik görüşme saatleri, online soru-cevap
gibi insana ilişkilerini ayakta tutacak bazı önlemler alınmalı.
İhtiyaç duyulan anda eğitim almayı mümkün hale getirin: çalışanlar ihtiyaç
duydukları Bilgiyi şirketin eğitim partalında dersler arasından seçebilmelidir.
3- derslerden sonra:
Derslerin başarı ile tamamlanmasını kutlayın: (katılımcılara e-mail ile kutlama
mesajı).
Katılımcı işinin başına döndüğünde gerekli desteği verin: (dersteki Bilgilerin
iş yaşamında nasıl kullanacağının gösterilmesi)
Öğrenmeyi ödüllendirin.
E-öğrenmeyi süreç olarak düşünün: çalışanlar ihtiyaç duydukları her an geri
dönüp Bilgiye tekrar erişebilmektedirler.
II. 15. Eğitim Yönetim Sistemleri (Learning Management Systems)
EYS, “eğitimsel olayları otomatik olarak yöneten bir yazılımdır. Bir EYS,
kullanıcıları kayıt eder, dersleri gösterir ve öğrencilerin Bilgilerini saklayarak
yönetimsel raporlamalar yapar. EYS, Tipik olarak birçok yayımcı tarafından basılan
ve birçok tedarikçisi olan tasarlanmış derstir.” (brandon-hall.com) .
Eğitim yönetim sistemleri; eğitimcilere kurslarını çevrimiçi olarak sunabilme,
dokümanlarını saklayabilme ve müfredatlarını yayınlayabilme olanağı sunmaktadır.
Öğrenme yönetim sistemleri, öğrenci, öğretmen ve sistem kayıtlarını tutma, içeriği
138
paylaşma ve tartışma, içeriği İnternet üzerinden asenkron (eş zamansız) olarak
sunma, öğrencilerin derslere kayıt olmasını, sınavlara girmesini ve ödevler almasını
sağlayan, ağ teknolojilerinin ve standartlarının, programlama dilleri ve veri
tabanlarının kullanıldığı yazılımlardır. Başarılı bir EYS bir eğitim kurumunun,
öğrenci işleri, mali işler ve insan kaynakları gibi birimleri ile koordineli çalışabilir ve
bu birimlerdeki Bilgisayar sistemleri ile ağlar aracılığıyla Bilgi alış verişinde
bulunabilir.
Eys'nin sistematik tasarımında aşağıdaki noktalar göz önünde
bulundurulmalıdır;
Öğrencilerin etkili bir çalışma ortamı oluşturması nasıl sağlanabilir?
Öğretmenlerin ve öğrencilerin çevrimiçi derslerin yürütülmesinde
Üstlenecekleri yeni sorumluluklar nelerdir ve bunlar nasıl kazandırılabilir?
Öğretmenler ve öğrenciler nasıl bir çalışma takvimi benimsemelidir?
Öğrenci ve öğretmen iletişimi nasıl ve hangi sıklıkta sağlanmalıdır?
Gerek ders gerekse etkinlikler nasıl değerlendirilmelidir?
Derslerin yürütülmesi sırasında doğabilecek teknik sorunlar nasıl
aşılmalıdır?
Uluslararası ölçekte kendilerini kanıtlamış çok sayıda EYS bulunmaktadır.
Farklı zamanlı veya harmanlanmış eğitimde öğrencilerin ders seçimi ve derse
kaydolmasına, içeriklerin sunulmasına, ölçme ve değerlendirme yapılmasına,
kullanıcı Bilgilerinin izlenip raporlanmasına olanak sağlayan bir yönetim yazılımıdır.
139
Eys'lerin işlevlerini basit şekilde şöyle sıralayabiliriz;
E-öğrenme içeriklerini kullanıcıya sunar,
Kayıt işlemlerini yürütür,
Kullanıcılar ve eğitmenler arasında iletişim ve etkileşimi sağlar,
Ölçme ve değerlendirme yapar,
Kullanıcı eğitim Bilgilerini takip eder, Raporlar.
E-öğrenme hazırlık aĢaması: işletme detaylı bir hazırlık yoklaması
yapmadan önce, uygulama önünde bulunması muhtemel engelleri belirleyemeye
yönelik, stratejik bir değerlendirmenin yapılması, projenin sağlıklı olabilmesi için
gereklidir.
Yönetim desteği: öncelikle üst Yönetimi n ve yöneticilerin projeye inanması
ve tam destek vermesi gerekmektedir. Desteğin sadece bütçe ile sınırlı kalmaması,
tüm çalışanların, e-öğrenme projesinin ve sonuçlarının üst yönetim tarafından takip
edildiğini bilmesi de gereklidir.
Strateji GeliĢtirme:
E-öğrenme yönteminde ancak iyi bir planlama sayesinde etkin sonuçlar elde
edilebilir. Her şeyden önce, üst yönetimi n tam desteğini almış olmak
önemlidir. Bu destek ayrıca tam bir finansal desteğinde göstergesi olmaktadır.
Bu konuda birkaç farklı stratejiden bahsedebiliriz;
İşletmenin e-öğrenme tecrübesi yok ise; daha çok problemler üzerinde
yöğunlaşılan, uzmanlığa yönelik ürünlerin değerlendirilmesi gerekir.
140
İşletmenin iki veya daha fazla başarılı e-öğrenme projesi gerçekleştirmiş ise
uygulanılacak stratejidir.
Eğer işletmede problem odaklı ve simülasyonlara dayalı iki veya daha fazla e-
öğrenme projesini başarı ile gerçekleşmiş ise bu durumda kuruluş çapında bir
e-öğrenme projesi başlatılmalıdır.
II. 15. 1. Eğitim Yönetim Sistemlerinin Sahip Olması Gereken Özellikler
Bir Eys'nin öğrencilerin, öğretmenlerin ve kurumun ihtiyaçlarını ve
beklentilerini karşılayacak özelliklere haiz olması gerekir. Genel olarak Eys
aşağıdaki yeteneklere sahip olmalıdır;
Kayıt bölümü olmalıdır,
Öğrenimsel sorumlulukları olmalıdır,
Müfredat ve kurslar planlanmış olmalıdır,
Testler ve değerlendirmeler olmalıdır,
Öğrencilerin işlemleri ve performanslarını raporlayabilmelidir,
Genel raporlaması olmalıdır.
Bu özellikler, al ve Madran'a göre genel hatlarıyla aşağıdaki gibidir
1. Kullanıcıların tanımlanması ve yönetilmesi
2. Ders içeriklerinin hazırlanması
3. Derslerin yönetilmesi
4. Öğrenciye özel programların açılması
141
5. Ödev ve proje verilmesi/teslimi
6. Sınav ve testlerin hazırlanması ve uygulanması
7. Öğrenci davranışlarının izlenmesi ve incelenmesi
8. Öğrencilerin başarı durumlarının değerlendirilmesi
9. Etkileşimli iletişim ortamlarının oluşturulması ve yönetilmesi
EYS yazılımları genel olarak ders hazırlama modülü, ders modülü, öğrenci
modülü (kullanıcı Ara yüzleri, kullanıcı grupları vb.), ölçme ve değerlendirme
modülü, tartışma-forum modülü, raporlama modülü ve yönetici modülü gibi
eğitimsel modüllerden oluşmaktadır.
II. 15.1.1. E-Öğrenme Sayfası
Bu sayfada, e-öğrenmenin ne olduğuna, faydalarına, e-öğrenci olmak için
gereken özelliklere ve önemli e-öğrenme terimlerine yer verilir(şekil 2.18).
Şekil 2.18. E-öğrenme sayfası
II. 15.1.2. Makaleler Sayfası
142
Bu sayfada uzaktan eğitim, BİT, sanal üniversiteler ve ÖYS'ler hakkında
yapılan araştırmalar ve makaleler yer almaktadır.
II. 15.1.3. Projeler Sayfası
Uzaktan eğitimle ilgili yürütülmekte olan projelere bu sayfada yer verilerek,
projelerin amacı ve kapsamı hakkında Bilgiler verilmektedir(şekil 2.19).
Şekil 2.19. Projeler sayfası
II. 15.1.4. ĠletiĢim Sayfası
Öğretim görevlilerinin web sayfalarına bağlantılar, e-mail, telefon, adres, faks
bilgileri bu sayfada yer almaktadır. Ayrıca varsa öğrencilerin bağlantı kurmaları
gereken kişilerin; e-mail, telefon, adres, faks bilgileri bu sayfada yayınlanmaktadır.
İletişim sayfası şekil 2.20'de görülmektedir.
143
Şekil 2.20. İletişim Sayfası
Başarılı bir ÖYS'de bulunması gereken bütün iletişim araçlarına yer
verilmiştir. Bu iletişim araçları; eş zamansız tartışma olanağı sağlayan forum
yazılımı, site içi mesajlaşma olarak da bilinen e-posta yazılımı, derslerle ilgili güncel
duyuruların yayınlandığı ilan tahtası yazılımı ve eş zamanlı tartışma olanağı sağlayan
sohbet yazılımlarıdır. Bu yazılımlar aracılığıyla, ÖYS kullanıcılarının çevrimiçi bir
topluluğa ait oldukları hissi uyandırılarak öğrenme sürecinin verimli olmasına katkı
sağlanacağı düşünülmektedir.
II. 15.1.5. Örnek Ders
Sisteme kayıtlı öğrencilerin ve öğretim görevlilerinin dışında kalan
ziyaretçilerin verilen ders içeriklerini, iletişim araçlarını ve değerlendirme
uygulamalarını görebilmeleri için örnek ders sayfaları hazırlanır. (şekil 2.21).
144
Şekil 2.21. Örnek ders
II. 15.1.6. Duyurular Sayfası
Bu sayfada, ödev, proje, sınav soruları ve duyuruları yayınlanmaktadır.
Ödevlerin ve projelerin teslim edilme süreleri, puan durumları ve hazırlandıktan
sonra e-mail aracılığıyla gönderilmesinde izlenmesi gereken aşamalar ayrıntılarıyla
anlatılır. Ayrıca bu sayfada, öğrencilerin aldıkları derslerle ilgili başvuracakları kitap,
dergi ve ek web sayfaları gibi kaynakların bilgileri de yer almaktadır. Bu sayfada,
kullanılacak bilgisayarların özellikleri, tarayıcıların sürümleri, derslerin izlenebilmesi
için gerekli yazılımlar ve bunlara ulaşma yolları, derslerde gezinme ile ilgili genel
bilgilere de yer verilmektedir(şekil 2.22).
Şekil 2.22. Duyurular sayfası
145
II. 15.1.7. Sıkça Sorulanlar Sayfası
Derslerin, öğrenciler tarafından takip edilmeye başlamasıyla, öğretim
görevlisi tarafından konular bazında gruplanmış olarak öğrencilerin ilettikleri en çok
sorulan sorular ve cevapları Bu sayfada yer almaktadır(şekil 2.23).
Şekil 2.23:Sıkça Sorulanlar Sayfası
II. 15.1.8. Anket Uygulaması
Bu uygulama sayesinde, kullanıcılar mevcut anket sorularına tercih de
bulunabilmektedirler. Kullanıcılar, mevcut anket seçeneklerinin kendi düşüncelerini
ifade etmediğini düşünüyorlarsa, diğer seçeneğini tercih edebildikleri gibi anketlere
146
yorumlarını da ekleyebilmektedirler. Kullanıcılar anket uygulamasındaki diğer
anketlere, eski anketler linkine tıklayarak ulaşabilirler.
II. 15. 2. Öğrenme Yönetim Sisteminin GeliĢtirilmesi
İnternet ve çoklu ortam destekli öğrenme yazılımının oluşturulması, tasarım,
ilk örnek ve üretim olmak üzere üç safhadan geçmektedir. ÖYS'nin tasarım
aşamasında; eğitimin yapılacağı ortam (İnternet, iç ağ, CD/DVD-ROM, laboratuar)
tespit edildikten sonra bu ortama uygun platform geliştirmek için hangi programların,
programlama dillerinin ve iletişim teknolojilerinin kullanılacağına karar
verilmektedir. Kullanılacak araçlar tespit edildikten sonra bu araçlar vasıtasıyla
oluşturulacak grafik, metin, ses, görüntü ve animasyonların eğitimin içeriğine ve
ilgili standartlara (LMS, LTSC, ADL, AICC) uygun olarak nasıl hazırlanacağına
karar verilmektedir. Şekil 2.24'te ÖYS'nin tasarım süreci görülmektedir. Tasarım
sürecini oluşturan bu faaliyetler bitirildikten sonra ürünün denemesi için ilk örnek
aşamasına geçilmektedir. Prototip aşamasında varsa gerekli revizyonlar ve
güncellemeler yapılmakta, istenen sonuca ulaşmak için gerekli çalışmalar
yapılmaktadır. Prototip safhasından sorunsuz geçen ÖYS'nin üretimi yapılmaktadır.
147
Şekil 2.24. Öğrenme yönetim sisteminin tasarım süreci
ÖYS yazılımının hazırlaması bir grup çalışması ile gerçekleştirilmektedir. Bu
grubun başında ÖYS'yi tasarlayan ve bu çalışmalardan sorumlu bir yönetici
bulunmaktadır. Bu yönetici ÖYS'yi hazırlamada görev alan, yazılım uzmanı, içerik
hazırlayıcısı ve çoklu ortam hazırlayıcısından oluşan grup üyeleri ile sürekli iletişim
içerisinde bulunarak, çalışmanın tamamlanmasını sağlamaktadır (Şekil 2.25).
148
Şekil 2. 25. ÖYS'nin hazırlanma aşaması
ÖYS'nin hazırlanma aşamasından sonra öğrenme süreci başlamaktadır.
ÖYS'nin hazırlanmasında görev alan grup üyeleri, öğrenme süreci başladıktan sonra
öğrenme siteminin yönetim, bakım, onarım ve devamlılığı hususlarında yeni görevler
üstlenmektedirler. Grup üyelerinin görev paylaşımları aşağıda anlatılmaktadır.
1. Proje yöneticisi: grup üyeleri ile koordinasyonu sağlamaktadır. ÖYS'nin
devamlılığından ve yürütülmesinden sorumludur. Öğretim görevlilerine ders
Yönetimi nde yetki vermektedir.
2. Yazılım geliştiriciler:
Web site yöneticisi: öğrencilerin derslere kayıt olmasını sağlar ve
öğrencilere şifrelerini verir. Ders içeriklerinin kontrolünü yapar ve bu
149
ders içeriklerini Öys'ye dâhil eder. Sistemde kayıtlı kullanıcıların web
trafiğini kontrol eder. Web sitesinin bakımını ve devamlılığını sağlar.
Veri tabanı yöneticisi: öğrencilerin ve öğretim görevlilerinin kullanıcı
bilgilerini, ders içeriklerini, site yönetim bilgilerini ve öys ile ilgili
bilgilerin veri tabanına kaydedilmesi için gerekli şekilların
oluşturulmasını sağlar. Öys'nin sunucu bilgisayara kurulmasını sağlar.
Veri tabanında oluşacak olası hataları giderir ve güvenliğini sağlar. Veri
tabanın bakımını ve güncelleştirmelerini üstlenir.
3. İçerik hazırlayanlar:
• Farklı derslerin öğretim görevlileri: ders içeriklerini hazırlamak, işin
pedagojik boyutları da düşünüldüğünde uzmanlık gerektiren bir görevdir.
Bu nedenle ders içeriklerini alanında uzman öğretim görevlileri
hazırlamaktadırlar.
4. Çoklu ortam materyalleri hazırlayanlar:
Web ara yüz tasarımcısı: derslerin ve iletişim araçlarının öğrencilere
ulaşmasında kullanılacak web sayfalarının tasarımından sorumludur.
Dersler ağırlıklı olarak son kullanıcıya İnternet aracılığıyla
ulaştırılacağından, dosya boyutlarını ve ara yüz tasarımlarını, bant
genişliğini dikkate alarak hazırlamakla sorumludur.
Görüntü, ses, animasyon ve grafik tasarımcısı: ders içeriklerini hazırlayan
öğretim görevlileri ile sürekli işbirliği halinde olarak çalışmalarını
150
gerçekleştirir. Ders içeriklerinin görüntü, ses, grafik ve animasyonlar
aracılığıyla etkileşimli hale getirmekle sorumludur.
II. 16. Modüllerin Özellikleri
EYS'lerin kullanımının artmasıyla Eğitim İçerik Yönetim Sistemleri (EİYS)
ve Eğitim Portal Yönetim Sistemleri (EPYS) gibi birçok kullanışlı eğitim aracı da
eleştirilmektedir. Dünyada bu amaçla geliştirilmiş çeşitli yazılımlar bulunmakta olup
kullanımı en fazla olanlar Webct, Moodle, IBM Learning Space, Net-Class,
Macromedia Breeze, Topclass, Blackboard, Firstclass, Classfronter, Tutor 2000,
İDEA LMS gibi yazılımlardır.
II. 16. 1. Portal Yetenekler
Yazılım üzerinde modüller istenilen alana eklenebilir veya kaldırılabilir.
Ödüllere erişim de kullanıcılar veya kullanıcı grupları eklenebilir ya da kaldırılabilir.
Aynı zamanda modüllerde değişiklik yapabilme yetkisi istenilen bölümlere, kullanıcı
veya kullanıcı gruplarına verilebilir.
II. 16. 2. Modüler Yetenekler
Yazılım üzerindeki tüm modüller üzerinde değişiklik yapıla bilinir, içerik
eklene bilinir veya farklı bir modül geliştirildiğinde de sisteme dahil edile bilinir.
II. 16. 3. Ders Modülü
Ders modülünde öğrenciye ait derslerin listesi, ders içerikleri derslerin kayıt
tarihleri, derslerin çevrimiçi olarak başlama ve bitim tarihleri, öğrencilerin derslere
en son giriş tarihleri, derslerin izlenme istatistikleri, öğrencilerin ders ve konular
arasında geçirdikleri süreler, hangi konunun en son izlendiği, konularda
151
başlanmamış, bitirilen ve en son kalınan noktanın gösterimi gibi ders izlemek için
gerekli tüm bilgilere ulaşıla bilinir.
Şekil 2.26'da görüldüğü gibi ders içeriklerinde, animasyon, ses, grafik ve
görüntü gibi çoklu ortam materyalleri ile hazırlanmış etkileşimli ders sayfaları
bulunmaktadır.
Şekil.2. 26. ders modülü
II. 16. 4. Öğrenci Modülü
Bu modülde öğrenci giriş yaptıktan sonra, öğrencinin adı soyadı, tarih, saat,
siteye giriş çıkış zamanları, sitede o an kaç kişi olduğu, site üzerinde not alabileceği
sanal not alanı, özel mesajlarını okuyup ve yollayabileceği mesaj kutusu, hangi
konuda kaldığını gösterir işaretçi alanı, en son yaptıklarını gösterir geçmiş alanı gibi
alanlar bulunabilir.
II. 16.4.1. Öğrenci giriĢi
Öğrenciler kayıt olmak için, öğrenci giriş sayfasında yer alan üye ol linkine
tıklayarak gelen sayfadaki formu doldurmak suretiyle kayıt olabilmektedirler. Ancak
sisteme belirli öğrencilerin kayıt olmasını sağlayabilmek için kayıt yaptİran
152
öğrencinin kayıt bilgileri ilgili dersin öğretim görevlisine çevrimiçi olarak
gönderilmekte, öğretim görevlisi kaydı onaylarsa öğrenci sisteme giriş
yapabilmektedir. Böylece sadece sisteme kayıt olanlar sistemden
yararlanabilmektedirler.
Şekil 2.27: Öğrenci Giriş Sayfası
Şekil 2.27'de görüldüğü gibi öğrenciler kendilerine ait kullanıcı adı ve şifre
bilgilerini ilgili anlara yazmak suretiyle sisteme giriş yapabilmektedirler..
II. 16.4.2. Öğrenci Paneli
Bu sayfaya, öğrenci girişi sayfası'nda doğru bilgileri giren öğrenciler
ulaşabilmektedir. Öğrenciler bu sayfadan ders içeriklerine, iletişim araçlarına,
sisteme kayıtlı üyelere ve kendi kişisel bilgilerine ulaşabilmektedirler. Ayrıca bu
sayfada o anda çevrimiçi olan üyeleri görebilmektedirler. Güvenli çıkış sayesinde
oturum süresince tutulan kullanıcı bilgileri, tarayıcı löğlarından (kütüklerinden)
silinmektedir(Şekil 2.28).
153
Şekil 2. 28. Öğrenci Paneli
II. 16. 4. 3.Öğrenci Bilgileri
Şekil 2.29'da öğrenci bilgileri sayfası görülmektedir. Bu sayfada öğrenciler
kişisel bilgilerini görebilmekte ve bu bilgilerini değiştirebilmektedirler. Bu
değişiklikler, veri tabanına direk yansımaktadır.
154
Şekil 2.29. Öğrenci Bilgileri
II. 16. 5. Raporlama Modülü
Bu modülde önceden hazırlanmış birçok rapor olmakla beraber site yöneticisi
ve yetki verilen kullanıcı veya kullanıcı grupları tarafından da raporlar geliştirilebilir.
Örneğin, derslerin ve sınavların alınma yüzdesi ve başlangıç ile bitiş tarihleri,
karşılaştırmalı sınav, zaman, ortalama, en fazla doğru veya yanlış cevaplanan sorular
gibi raporlar alınabilir.
II.16. 6. Forum Modülü
Forum modülünde, kullanıcılar her türlü konuyu tartışabilir. Genel olarak
forumlar değişik başlıklar altında toplanarak konuyla ilgili sisteme kayıtlı kişilerin
görüşleri istenebilir. (Şekil 2.30.)
Şekil 2.30. Eys forum görünüşü
Derslerle ilgili tüm kavramlar, konular ve bilgiler yazılım ile zaman sınırı
olmadan tartışılabilmekte, öğrenci ve eğitmenler buraya yükledikleri dosyaları
155
paylaşabilmektedirler. Bu amaçla sanal bir sınıf içindeki önemli ögelerden birisi
forum bölümüdür. Şekil 2.29'de görüldüğü gibi forum sayfalarında konulara ayrılmış
ve tarih sırasına dizilmiş mesajlar bulunur.
Şekil 2.31. forum sayfası
II. 16. 7. Ölçme ve Değerlendirme
Bu modül ile sınav bilgileri (kullanılan metot, süre, soru adeti
vb.),sınavlarının listesi, sınav tarihleri, sınav başlama ve bitiş saatleri, sınav
sonuçları, sınav raporları, öğrencilerin sınava kaçıncı girişleri olduğu, kalan süre,
sınav değerlendirme raporları (toplam süre, alınan puan, soru sayısı, soru detayları,
doğru-yanlış-boş bırakılan soru sayısı, öğrenciye yönelik geri dönüşüm, soru seviyesi
vb.) Gibi bölümlerle beraber yöneticiler içinde soru bankası, sınav hazırlama araçları,
soru seviyeleri, kaçar soru geleceğini, soru ekleme, rastlantısal soru sorma, sınav
süresi belirleme, sınava kimlerin ve kaç kez girebileceği gibi bölümlere ulaşa bilinir.
II. 16. 8. Yönetici Modülü
156
Yönetici modülü sistem üzerinde her türlü yetkiye sahiptir ve yeni sayfa
ekleyebilme, sayfa düzenleyebilme, kullanıcı gruplarını düzenleme, sayfaya duyuru,
forum gibi modülleri ekleme, modülleri düzenleme, grupları düzenleme, öğrenci
ekleme, ders ekleme, sayfa ekleme, sınav ekleme, rapor ekleme, öğrenci bilgilerini
düzenleme, site ayarlarını düzenleme gibi tüm düzenleme işlemleri bu modülde
yapılabilir. İçerik Yönetiminde ise öğretim görevlileri, sisteme, hazırladıkları
dersleri, örnekleri, alıştırmaları, ödevleri ve sınav sorularını ekleyebilmektedirler.
II. 16.8.1. Yönetici GiriĢi
Bu sayfada kullanıcı adı ve şifre kısımlarına, veri tabanındaki kayıtlı verilere
uygun bilgiler girilirse, yönetici panel sayfası açılmaktadır. Bu sayfada ilgili alanlara
girilen bilgiler, öğrenci giriş sayfasında olduğu gibi, session nesneleri ile hafızada
tutularak bundan sonraki sayfalarda kullanılmaktadır.
Şekil 2.32: Yönetici Girişi
II. 16.8.2. Yönetim Paneli
ÖYS yazılımının yönetim birimlerinin yer aldığı sayfadır. Şekil 2.33'te
öğrenci bilgileri yönetimi, test yönetimi, ilan tahtası yönetimi, forum yönetimi,
157
sohbet yönetimi, anket yönetimi, haber yönetimi ve site log bilgileri gibi yönetimsel
faaliyetlere linkler görülmektedir. Öğretim görevlileri bu linklere tıklayarak
kendilerine verilen yetkiler doğrultusunda sistem yönetimini gerçekleştirmektedirler.
Şekil 2.33. Yönetim paneli
II. 16.8.3. Öğrenci Bilgileri Yönetimi
Şekil 2.34'te öğrenci bilgileri yönetim sayfası görülmektedir. Yönetici bu
sayfadan öğrenci kayıt sayfasına, öğrenci listelerine ve onay bekleyen kayıtlar
sayfasına ulaşabilmektedir.
158
Şekil 2.34. Öğrenci Bilgileri yönetim sayfası
Şekil 2.35. Öğrenci listesi
Şekil 2.35'de, sisteme giriş yapan öğretim görevlisinin 3 ders verdiği
görülmektedir.
Şekil 2.36'da öğrenci kayıt sayfası görülmektedir. Bu sayfada öğretim
görevlisi sistemde yayınladığı derslere öğrenci kayıt edebilmektedir.
Şekil 2.36. Öğrenci kayıt sayfası
159
Şekil 2.37'de kayıt yaptırmak isteyen öğrencilerin listesi görülmektedir. Bu
öğrencilerin kullanıcı adlarına tıklanarak bilgileri görüntülenir.
Şekil 2.37. Onay bekleyenler sayfası
II. 16.8.4. Sınav Yönetimi
Şekil 2.38'de test yönetim ana sayfası görülmektedir. Yönetici bu sayfada
mevcut testleri görebilir, test oluşturabilir, silebilir, düzenleyebilir, testlere soru
ekleyebilir ve testlerin sorularını görüntüleyebilir. Aşağıda sırasıyla bu yönetimsel
faaliyetler şekiller aracılığıyla anlatılmıştır.
160
Şekil 2.38. Test Yönetim Ana Sayfası
II. 16.8.5. Ġlan Tahtası Yönetimi
Öğrenciler ve öğretim görevlileri, dersler hakkında ya da güncel olaylar
hakkında diğer kullanıcılarla paylaşmak istedikleri haberleri ilan tahtasına
bırakabilmektedirler. (şekil 2.39)
Şekil 2.39. İlan Tahtası Ana Sayfası
Yönetici bu sayfadan, haber yayınlamak isteyen öğrencilerin haberini
inceleyeceği sayfaya, yeni haber eklemek için haber ekleme sayfasına ve mevcut
haberlerden istediğini silmek için haber silme sayfasına ulaşabilmektedir.
II. 16.8.6. Forum Yönetimi
Forum yazılımında öğrencilerin rahat tartışabilmeleri ve iletişimde
prosedürlerden kaynaklanacak yavaşlamayı engellemek için forum konusu açma ve
mesaj bırakma işlemleri serbest bırakılmıştır. Ancak forumla ilgili, mesajı bırakan
kullanıcının ismi, mesajın başlığı ve içeriği, bırakıldığı tarih ve saat, forum
konularına verilen cevaplar, cevabı veren kullanıcının ismi, cevap verdiği tarih ve
161
saat bilgileri kayıt altına alınmaktadır. Bu kayıt altına alınan bilgileri yönetici
görebilmekte ve yayınlanan forumlardan istediğini silebilmektedir (şekil 2.40).
Şekil 2.40: Forum yönetim sayfası
II. 16.8.7. Sohbet Yönetimi
Öğrencilerin ve öğretim görevlilerinin eş zamanlı tartışmalarını
sağlayabilmek için sohbet yazılımı geliştirilir. Sohbet yazılımında sohbete dahil olan
kullanıcıların, isimleri, giriş tarihleri ve saatleri, bilgisayarlarının ip numaraları,
mesajlarının içerikleri, bu mesajların her birini tarih ve saatleri veri tabanına
kaydedilmektedir.
II. 16.8.8. Anket Yönetimi
Anket yönetimi nde yönetici şunları yapabilmektedir:
Mevcut anket sorularını silebilir
Anket sorularının oylarını görebilir ve değiştirebilir
Anketin metin ya da grafik ara yüzü arasında tercih de bulunabilir
162
Sorulara yapılan yorumları görebilir, yorum ekleyebilir ve yorumları
silebilir
Aktif sorunun hangisi olacağını belirleyebilir
Ankete soru ekleyebilir ve bu sorulara “diğer seçeneğini” ekleyebilir
Sorulara seçenek ekleyebilir
II. 16.8.9. Haber Yönetimi
Bu sayfa, haber yazılımının yönetim sayfasıdır. Diğer yazılım yönetimlerinde
olduğu gibi yönetici giriş sayfasından ulaşılabilir. bu sayfada, yayınlamak istediği
haberin bilgilerini ilgili yerlere yazarak yayınlayabilir ve mevcut haberleri silebilir.
Bu sayfada haberin başlığının, kaynağın adının, kaynağın e-mail adresinin ve haberin
tarihinin gözüküp gözükmeyeceği belirlenebilir.
II. 16.8.10. Log Bilgileri Raporu
Yönetici bu raporda, siteyi ziyaret eden kullanıcıların, hangi sayfayı hangi
tarih ve zamanda ziyaret ettiğini ve bu ziyaretçilerin bilgisayarlarının İP numaralarını
öğrenebilmektedir. Yönetici ayrıca ziyaret edilen tarih ve sayfa isimlerine göre
kayıtları çağırabilmektedir.
II. 17. Uzaktan Eğitimde Ders Hazırlama
Bu kısımda bir EYS olarak planlanan uzaktan eğitim için içerik yönetim
sistemli ders hazırlama ana modülünün dersin hazırlanması ile ilgili kısımları
anlatılacaktır. En önemli kısımlardan birini teşkil etmektedir. iyi bir içerik
sağlanması uzaktan eğitimin en önemli maddelerinden biri ders hazırlama
aşamasıdır. Basit yazılımlar ile EYS'lerin en büyük farkı da iyi bir içeriğin olmasıdır.
163
Ancak, iyi bir EYS için sadece içeriğin iyi olması değil aynı zamanda bu içeriğin de
iyi hazırlanması ve kontrol edilebilir olması gerekmektedir.
II. 17. 1. Text
Bu bölüm tamamen dersin anlatımının yapılacağı bölümdür. Bu bölümler
sırayla aşağıda anlatılmaktdır.
II. 17.1.1. Ders Anlatımı
Derslerin etkileşimli anlatımı için kullanıcıların sisteme girmesiyle kayıt
altına alınan verilerden yola çıkılarak dersin en son neresinde kalındığının bilgisi
öğrenci ve öğretim elemanına sistem tarafından bildirilecektir.
II. 17.1.2. Animasyon ve ġekiller
Dersin konularıyla ilgili animasyonların yer alacağı bu bölüme sisteme giren
öğrenciler iki ayrı şekilde ulaşabileceklerdir. Hem dersin ilgili bölümünde
Macromedia flaş veya benzeri animasyon yazılımları ile oluşturulan animasyonlar
görülebilecek, hem de sistem üzerinde animasyonlar bölümünden ulaşılabilecek tir.
II. 17.1.3. Sınav
Dersin öğretmeni tarafından hazırlanan konu, ünite ve ders bazlı sınavlar yer
alacaktır. Bu sınavlar öğretmenin uygun gördüğü doğru – yanlış, çoktan seçmeli,
eşleştirmeli, düzenlemeli, kombinasyon, boşluk doldurmalı, sözcük bulmaca, sonuç
yazdırma vb. Sınav teknikleri ile sistemde yer alacaktır. Sınavlar konu bitimlerimde
de yapılabilecektir. Ancak, burada en önemli nokta her sınavın süresi önceden
belirlenecek ve belli zamanlarda yapılması olacaktır. Böylece öğrenciler eşit koşular
altında değerlendirilerek daha adaletli bir ölçme yapılabilecektir.
164
II. 17.1.4. Değerlendirme: Dersler ile ilgili olarak değerlendirmeler;
sınavlar, testler gibi ölçme ve değerlendirme teknikleri ile anında yapılarak ve
sonuçlar öğrenci ve öğretim elemanlarına geri dönüt olarak anında iletilecektir.
Aynı zamanda, sistem üzerinde öğrenci ve öğretim elemanlarına yönelik
istatistikî bilgiler yer alacağından öğretim elemanı öğrencisinin hangi konuda nasıl
bir çalışma yaptığını, nerde kaldığını, nerelerde daha fazla çalışması gerektiğini
izleyebilecektir.
II. 17. 2. Ders Videoları
Dersin hazırlanması sırasında veya daha sonra öğretim elemanı tarafından
hazırlanan belirli konuların veya ünitelerin anlatımının yapıldığı video görüntüleri
öğrenciler tarafından kullanılabilecektir. Bu bölüme de aynı animasyonlarda olduğu
gibi iki şekilde ulaşmak mümkün olacaktır. Bunlar; dersin ilgili bölümündeki video
ikonuna tıklayarak veya videolar bölümünden ulaşma şeklindedir.
II. 17. 3. Konferans Sistemi
Site üzerinde yer alması düşünülen web cam araçları ile (Macromedia Breeze
Veya Macromedia Flash Communication Server) istenildiği zaman veya önceden
belirlenen bir zamanda, öğrenciler ve öğretim elemanının aynı anda katılımıyla bir
konferans sistemi oluşturulabilecektir. Öğrencilerin kendi aralarında da iletişimi
sağlanarak etkileşimli bir ortam meydana getirmeye çalışılacaktır.
II. 17. 4. Ders Notları
Ders notları yani dersin öğretim elemanı tarafından oluşturulacak kitap ile
öğrencilerin basılı olarak da dersleri çalışabilmeleri sağlanacaktır. Böylece sisteme
165
İnternet üzerinden bağlı kalmadan da çevrimdışı olarak öğrenciler derse bakabilecek
ve çalışma imkânı bulabileceklerdir. Bu kitap; sistem üzerinden indirilebilir olup,
sadece basılı olarak değil, sayısal olarak da ulaşılır nitelikte olacaktır.
II. 17. 5. Duyuru ve MesajlaĢma Sistemi
Site üzerinde ders için duyuru tahtası kullanarak öğrencilerin siteye giriş
yapmaları ve sisteme girer girmez bir uyarı butonu ile gönderilen mesajlara ile
karşılaşmaları sağlanacaktır.
Site yöneticisi, öğretim elemanı ve bölüm başkanı tarafından kullanılan
mesajlaşma sistemi sayesinde öğrencilere ve diğer kullanıcılara yetkileri
doğrultusunda mesaj gönderme yetkisi verilir. Mesaj gönderildikten sonra, mesaj
gönderilen kullanıcı sisteme giriş yaptığında zarf işareti yanıp sönmekte ve
kullanıcının bir yeni mesajı olduğunu uyarmaktadır.
Kullanıcı linke tıkladığında ise karşısına şekil 2.41'de görülen ekran
çıkmaktadır. Kullanıcı mesajı okuduğu anda yönetim bölümünde mesaj için
“okundu” ibaresi belirmektedir.
166
Şekil 2.41. Mesajlar bölümünün görünüşü
II. 17. 6. Forum: Forum öğretim elemanıyla öğrenciler arasında dersle ilgili
sorunları ve görüşleri paylaşabilecekleri tartışma ortamları açma imkânı
bağlamaktadır. Forum sayesinde öğretim elemanı, öğrencilerinin belirli bir konuya
ilişkin görüşlerini izleyebilmektedir. Ayrıca farklı tartışma grupları ve proje çalışma
grupları oluşturulabilmekte olup böylece yeni tartışma konuları üzerinde görüşler
belirtilir, soru sorulabilir, dosya paylaşımı yapılabilir.
II.18. Uzaktan Eğitimde Öğrenme -Öğretme Süreci
Öğrenme, şekil, grafik gibi araçlar ve görsel ve/veya işitsel bilgi iletimi
sağlayan iletişim ortamları kullanıldığı takdirde daha kolaylıkla gerçekleşir ve
devamlılığı artar.
Görsel ve işitsel bilgi iletimi sağlayan Televizyon ve video ile sunulan
öğretim programlarının öğrencilerin geniş çapta bilgi, anlayış ve kavramlar
edinmesine yardımcı olabildiği; grafik materyallerin öğrencilerin kavram geliştirme
sürecine, sözel açıklamalara dayalı öğretimden daha çok katkıda bulunduğu; işitsel
materyallerin özellikle sosyal bilimler, dil bilimleri alanlarında güdülen hedeflerin
gerçekleştirilmesine yardımcı olduğu; Televizyonun sosyal bilimler, fen bilimleri ve
matematik alanlarındaki öğrenmeyi arttırdığı; modeller, Örnekler ve gerçek objelerin
öğrencilerin ilişkileri ve süreçleri anlayıp kavramaları bakımından etkili olduğu;
projeksiyon yoluyla gösterilen sabit görüntülerin öğrenme üzerinde önemli katkılara
sahip olduğu belirtilmektedir.
Uzaktan eğitim uygulamalarında ideal öğrenme öğretme sürecine erişim ise
öğretimi iletecek olan iletişim ve bilgi teknolojisinin özelliklerine bağlıdır. Diana
167
Laurillard tarafından değişik eğitim ortamlarına dayanarak analiz edilerek bulunan
ideal öğrenme - öğretme süreci dort ana çerçeveye dayanmaktadır.
Tartışma (Disscusion)
Etkileşim(İnteraction)
Uyum (Adaptation)
Yansıtma (Reflection)
Laurillard'ın öğrenme-öğretme surecini kapsayan bu dört ana çerçeve
birbirleriyle sürekli bir etkileşim halindedir. Tartışma olmadan etkileşim, etkileşim
olmadan uyum, uyum olmadan da yansıtma gerçekleşmemektedir. Bu etkileşim
sonucunda ideal öğrenme - öğretme surecine erişilmektedir. İdeal öğrenme-öğretme
sürecinin temelinde ise anında geri bildirim sağlamak yatmaktadır.
II. 19. Uzaktan Eğitimde Kullanılan ĠletiĢim Araçları ve Ortamları
Günümüz eğitim anlayışının temel olgusu eğitime bilimsel ve teknolojik
nitelikleri kazandırmaktır. Eğitimi sunmak için kullanılan teknoloji kuramsal
temellere ve uygulamaya yönelik niteliklere sahip olmalıdır. Uzaktan eğitim öğretim
faaliyetini iletmek için kullanılan iletişim ve bilgi teknolojisi; sanal bir çevre kurma,
eğitim programı yazılımının çerçevesinin kullanıcı-dostu olmasını arttırma,
teknolojiye dayalı öğrenme materyalini sunma ve depolama işlevlerine sahip
olmalıdır.
İletişim teknolojisinde ileriye atılan her türlü adım, var olan uzaktan eğitim
sistemlerindeki öğrenme-öğretme faaliyetlerinde etkileşime olanak vermesi oldukça
önemlidir. İletişim teknolojilerinin pek çoğu değişik özelliklere sahiptir. Uzaktan
168
eğitim faaliyetlerinin başlangıcından bu yana kullanılan iletişim teknolojilerini ses,
görüntü, veri, baskı teknolojisi olmak üzere 4 ana kategoride inceleyebiliriz:
Ses: işitsel öğretim araçları Telefon, sesli konferans ve kısa-dalga Radyo gibi
etkileşimli teknolojiler ile tek yönlü iletişim sağlayan ses kasetleri ve Radyoyu içerir.
Görüntü: görsel öğretim araçları durağan görüntü içeren Slide, önceden kayıt
edilmiş hareketli görüntüler ve gerçek zamanlı hareketli görüntülerin sesli konferans
ile birleşimini içerir.( çift yönlü ses ile tek yönlü veya çift yönlü görüntü iletimi)
Veri: bilgisayarların elektronik olarak bilgiyi göndermesi ve alması.
Baslı teknolojisi: uzaktan eğitim programlarının temel ögesidir. Çalışma
kitabi, çalışma rehberi, deneysel çalışmalar, konu anlatımı kitaplarını içerir.
Uzaktan eğitim sistemlerinde, teknoloji tek başına etkili olan bir faktör
değildir, önemli olan nokta teknoloji ile ne yapıldığı yani eğitim ile öğretimin nasıl
verildiğidir. Bu nedenle verilecek olan eğitim öğretim faaliyetinde kullanılacak
teknolojinin sahip olduğu özelliklerin öğrenme öğretme surecini destekleyecek bir
yapıya sahip olması gerekmektedir. Uzaktan eğitim de kullanılan iletişim ortamları
tek yönlü iletişim ortamları ve çift yönlü iletişim ortamları olarak iki grupta
incelenebilir;
Şekil 2.42: Uzaktan Eğitim Faaliyetindeki İletişim Ortamları
Tek Yönlü Çift Yönlü
Basılı Materyaller Telefon
Ses Kasetleri İnternet
Radyo Cep Telefonu Ve WAP
Televizyon Akademik Danışmanlık
Sesli Konferans Uzaktan Sınav Hizmetleri
Sesli Grafik Konferans Öğrenci İrtibat Büroları
169
CD-ROM, VCD, DVD, Video Bilgisayar Destekli İletişim
Video Kasetleri Telekonferans
Konferans Masaüstü Sanal Gerçeklik
Kaynak: Marina Stock Mclsaac Ve Charlotte Nirmalani Gunawardena, (1996)"Distance
Education", Handbook Of Research For Educational Communication And Technology. Ed.: David H.
Jonassen (New York: Macmillan,) s.410
Şekil 2.42'de yer alan bazı iletişim ortamlarının hem tek yönlü hem de çift
yönlü sınıflandırma içerisinde yer almaktadır. Bu iletişim teknolojileri aslında tek
yönlü iletişime izin veren teknolojilerdir. Başka bir teknolojinin desteği ile bu tek
yönlü teknolojiler çift yönlü iletişime imkân verebilmektedir.
Bu iletişim araçları sahip olduğu özellikleri doğrultusunda, uzaktan
öğrenenlerin öğrenmelerine hizmet edecek öğretim araçları olacak şekilde
yapılandırılmalıdır. Bu özellik bütün eğitim amaçlı kullanılan iletişim teknolojileri
için geçerlidir. Ancak her iletişim teknolojisinin farklı yapıya sahip olması, eğitim
alanında kullanıldığında farklı yeterlikleri ve yetersizlikleri de yanında getirmektedir.
Kullanılan ortamlar bazen öğretimi sunmak için tek başına kullanılırken, bazı
durumlarda yetersizliklerinden dolayı başka bir iletişim ortamına destek olarak da
kullanılabilmektedir. Aşağıda uzaktan eğitim kurumlarında kullanılan araçlar ve
ortamların özellikleri kısaca tanıtılmıştır.
Şekil 2.43. Uzaktan eğitimde kullanılan öğrenme ve öğretme yardımcı araç ve
gereçleri
Yardımcı Elemanlar Cihazlar
İşitsel İşitsel-görsel Görsel Yardımcı öğrenme
elemanları
Temel Teknik
Sesli
kasetler
Sesli
Filmler
Teypler
Slaytlar
Modeller
Çizelgeler
Diyagramlar
Makaleler/dergiler
Kitaplar
Bilgisayar
Yazı tahtası
Kumaş pano
Keçeli pano
Kamera
Kaset kaydedici
Kapalı devre
170
kayıtlar
Radyo
Kayıtlar
Televizyon
Programlar
Video
kayıtları
Çizimler
Grafikler
Gösterimler
Fotoğraflar
Slaytlar
Bildiriler
Ev deney kitleri
Oyunlar
Medya programları
Simülasyon
deneyleri
Çalışma ziyaretleri
Çalışma kitapları
Manyetik pano
Beyaz pano
Televizyon
Bilgisayar
Epidiyaskop
Projektör
Radyo
Televizyon
Video kaydedici
Kaynak: Meral Özarslan, Betül Kubat, Ömer Faruk Bay;2007
II. 19. 1. Basılı Materyaller
Uzaktan eğitimde basılı materyaller yoluyla öğretim; öğretme ve öğrenme
etkinliklerinin, özel olarak hazırlanırmış ve belirli aralıklarla öğrenciye gönderilen
basılı gereçlerle yürütülmesidir. Basılı materyal deyimi, kitap, not, yardımcı kaynak,
öğrenciden yapması istenen alıştırmalar, ödevler, çeşitli grafik gereçler
içermektedir.
Bugünün teknolojik gelişmeler uzaktan eğitim kurumlarına yeni olanaklar
sunsa da eğitim programlarında temel öğretim materyalinin basılı materyaller
özellikle de ders kitapları olması ve diğer ortamların bu ortamı desteklemek amacıyla
kullanılması önemini korumaya devam etmektedir.
Günümüzde halen uzaktan eğitim kurumlarında basılı materyaller yaygın
olarak öğretimi sunmak amacıyla kullanılmaktadır. Ancak basılı materyallerin tek
başına öğretimi iletme yetersizliğinden dolayı farklı uzaktan eğitim Arafları ile
desteklenmektedir.
Uzaktan eğitimi iletmek için kullanılan basılı materyallerin tasarımı etkili bir
öğrenmenin gerçekleşmesi açısından önemlidir. Özellikle ders kitaplarının içeriğinin
bir roman, hikâye gibi aktarılmaması gerekmektedir. Bir ders kitabının öğrenmeye
171
yön verici, araştırmaya yöneltici ve öğrenme sürecini kısaltıcı özellikleri taşıması
gerekmektedir.
II. 19. 2. Ses Kasetleri ve Radyo
Ses kasetleri ve Radyonun avantajları;
Öğrenciler, öğretimcinin sunumunu değişik ayarlarda dinleyebilirler.
Sunum esnasında yazılı materyaller üzerinde çalışılabilir ve öğrenciler kayıtlı
bilgiyi tekrar gözden geçirebilirler.
Ses kasetleri ve Radyonun sınırlılıkları;
Düşük bir tamamlama hızı vardır kasetlerin gönderiminde bir zaman gecikmesi
olabilir.
Öğretimci ve öğrenci arasında sınırlı bir iletişim vardır. Sınırlı değerlendirme
yetenekleri vardır. Öğrenci, öğretimci ve içerik Bilgi açısından sınırlı bir
etkileşim vardır.
Ses kasetleri, basılı materyallerden sonra en yaygın olarak kullanılan iletişim
teknolojisidir. Ses kasetleri sadece öğrenci materyal etkileşimine izin vermektedir, bu
sebeple tek başına ideal bir öğrenme öğretme sürecinin gerçekleşmesi için yeterli
değildirler.
İşitsel uzaktan eğitim araçlarında bir diğeri ise radyodur. Radyonun uzaktan
eğitimde kullanılmaya başlanması 1900'lü yıllara dayanmaktadir. l900'lü yıllardaki
Radyo istasyonu sayısındaki büyük patlama okur-yazar oranının az olduğu uluslarda
uzaktan eğitiminde oldukça önemli bir role sahip olmuştur. Öğreticiler eğitim
hizmetlerini öğrencilerine Radyo aracılığıyla ulaştırmaktadırlar.
172
II. 19. 3.Telefon ve Fax
Telefonun 1876 yılından beri var olmasına karşın uzaktan eğitim alanında
kullanılması oldukça yenidir. Telefon doğrudan öğretimi almak amacıyla değil,
öğrencilerin konuyla ilgili yorumlarını, sorularını yöneltmeleri amacıyla
kullanılabilmektedir. Telefon teknolojisinin uzaktan eğitim faaliyetinde kullanılması
öğretim faaliyetinde etkileşimi arttırma amacını gütmektedir.
Telefon aracılığıyla iletişim kurmanın maliyetinin daha ucuz olduğunu
göstermektedir. Maliyet ucuzluğunun yanı sıra telefon bağlantısıyla gerçekleştirilen
uzaktan öğretim faaliyeti veya öğretim desteğinde geri bildirim hızlı bir şekilde
gerçekleşmekte ve iletişim anında yönlendirilebilmektedir.
Fax, yazılı sayfaları dijital data akımına dönüştüren bir doküman iletişim
teknolojisidir. Yazı ve grafik içeren sayfa, dijital datayı tekrar yazı formatına
dönüştüren ve bir kopyasını alan bir alıcı aygıta standart telefon devreleri yoluyla
gönderilir. Fax makinaları başlıca etkileşimli TV veya yazışma biçimindeki uzaktan
eğitim programlarını desteklemek için çok sık kullanılmaktadır.
Fax'ın avantajları;
Uzak yerlere veya uzak yerlerden yazı veya grafiği hızlı bir şekilde
gönderip alabilir.
Erişim kolaylığı olup, dijital görüntüler manyetik ya da optik disk
ortamında saklanabilir.
Fax makinaları tek birim olarak veya bir fotokopi makinasının,
bilgisayarın veya mobil telefonun bir parçası gibi işletilebilir.
173
Fax'ın sınırlılıkları;
Büyük boyutlu dokümanları göndermek için kullanımı zor ve pahalıdır.
Fax'lar birçok kişiye istenildiği kadar hızlı bir şekilde dağıtılamaz.
II. 19. 4.Televizyon
Toplum yaşamını etkileyen en önemli kitle iletişim araçlarından biri olan
Televizyonun başta gelen işlevlerinden biri eğitimdir. Özellikle eğitim sorununu
geleneksel eğitim sistemiyle çözememiş ülkeler açısından, görüntü, ses ve hareket
ögelerini birlikte kullanarak geniş kitleleri eşit koşullar altında ekonomik, kaliteli,
etkili ve zamanı iyi kullanarak eğitmek ancak Televizyon gibi bir araçla mümkündür.
Televizyon bilgi aktarırken, hedef kitlede ilgi uyandırır, tutum, düşünce ve duyguları
değiştirerek kalıcı olmalarını sağlamaktadır.
Televizyon "göze ve kulağa hitap eden, bir bilginin bir alıcıda yeniden
oluşturulduğu bir iletişim sistemi" olarak tanımlanabilir.
Uzaktan öğretim dersleri, Broadcast TV programları, Koaksiyel Kablo TV
sistemleri veya basım tabanlı materyallerle donatılmış diğer Öğretimsel Televizyon
ağları aracılığıyla sunulur. Önceleri Broadcast TV veya kablolu TV, tek yönlü ses ve
video iletişim yeteneğine sahip olduğu için Uzaktan öğretim için düşük teknoloji
yaklaşımı olarak göz önüne alınırlardı. Günümüzde ise öğretimsel TV pasif veya
etkileşimli olabilir. Pasif öğretimsel TV, tipik olarak Broadcast, Kablo veya uydu
gibi videokaset veya video tabanlı teknolojiler tarafından dağıtılan ön-üretimli
programları kapsar. Buna karşın etkileşimli öğretimsel TV, izleyicinin veya canlı
olarak bir öğretimcinin veya paylaşımlı bir öğrenci sitesinin katılımı gibi olanaklara
174
sahiptir. Örneğin, iki-yönlü Televizyon (iki-yönlü sesli) tüm öğrencilerin öğretimciyi
izlemesine ve katılımına imkân tanır.
Öğretimsel Televizyonun avantajları:
Birçok kişi TV izlediği için ortam tanıdıktır.
Öğretimsel TV, öğrencileri yeni ve değişik ortamlara taşımak için etkili bir
yoldur.
Zaman ve mekân yok edilebilir, olaylar yakalanabilir ve geciktirilebilirler.
Hareket ve görsellikler tek bir formatta birleştirilebilir, görsel simülasyon
yoluyla karmaşık veya özet kavramlar gösterilebilir. Bu konuda eski bir klişe
“bir şekil bin söze değer” gerçeği apaçık ortaya koymaktadır.
Kavramları tanıtma, özetleme ve gözden geçirme için çok etkilidir.
Motivasyonel bir araç olarak etkili bir şekilde kullanılabilir.
Öğretimsel Televizyonun sınırlılıkları:
Yayın kalitesinde etkileşimli TV elde etmek pahalıdır.
Video üretimi, zaman harcama ve teknik olarak emek ister ve sık sık göreceli
olarak sofistike edilmiş üretim kolaylıkları ve teçhizatı gerektirir.
Etkileşimli TV programında etkileşimli bir katılım için sitelerin seçimi
özelleştirilmiş teçhizat, servis ve kadroları gerektirir.
Birçok ön-üretimli eTV dersleri yaygın bir ortam yaklaşımı kullanılır.
(ortalama öğrencide amaçlanan öğretim için). Bu nedenle hazırlanan bu
programlar özel istekli öğrencilerde etkisiz olabilir.
Pasif bir şekilde kullanıldığı zaman etkileşimiz ve öğretimsel verimlilikleri
sınırlı olabilir.
175
Profesyonel olarak üretilmedikçe, hazırlanan programlar motivasyonel olmaz.
Uzaktan eğitimde farklı amaçlar doğrultusunda yapılandırılan Televizyon
eğitim programlarının yapılış ve sunuş biçimlerinde de farklılıklar bulunmaktadır. Bu
farklılıklar ise doğrudan öğretici programlar, bilgi aktarıcı programlar ve güdüleyici
programlar olmak üzere uç şekilde sınıflandırılabilir (Hızal,1983; s.57).
Doğrudan Öğretici (İnstructional) Programlar, herhangi bir konuyu yâda
nesneyi tanımlayıcı, bilgi verici, öğretici programlardır. Aktarılacak konuyla ilgili bir
uzmanın hazırlayıp sunduğu bir program formatında hazırlanırlar. Bu programlar,
görüntülerle destekleniyor olsalar da, "konuşan kafalar (Talking Heads)"in egemen
olduğu programlardır.
Bilgi aktarıci (informational) programlar, her hangi bir konu ya da nesneyi
uzun vadede ve dolaylı olarak işe yarayıp davranış, değişikliğine götürecek biçimde
tanıtan programlardır.
Güdüleyici (Motivational) Programlar ise, doğratan öğretici ya da bilgi
aktarıcı program özelliklerini de içerebilen ve dramatik bir yapıya da sahip olabilen
programlardır. Bu türden programlarda izleyici farkında olmadan eğitilmektedirler.
II. 19. 5. Sesli Konferans (Audio Conferencing)
Audio konferansı, ses, gelişmiş görüntü veya veri iletimleri Audio grafik
konferansla desteklenebilir. Ses konferansı tipik olarak iki veya daha fazla yerdeki
kişileri birbirlerine bağlamak için kamu telefon sistemini kullanır. Daha büyük
gruplar için Audio konferansını geliştirmek için, gürültü ve enterferansı ortadan
kaldıran ilave aygıtla kullanılır. Sadece ses konferansının teknik komponentleri;
176
telefon el setleri, hoparlörler veya mikrofonlar; çoklu etkileşimleri kolaylaştırmak
için bir hoparlör vb. aygıt.
Ses konferansı temelde gelişmiş bir telefon çağrısıdır. Bağlantılar, telefon
şirketi tarafından sağlanan bir köprü ile telefon hatları veya uydu bağlantıları
üzerinden gerçekleştirilir. Köprü, kesinti kontrolleri, gürültü filtreleme, sinyal servisi
eşitleme gibi önemli fonksiyonları yerine getiren bir elemandır.
Ses konferansının avantajları;
Ses konferansı karşılaştırmalı olarak yükleme, işletim ve bakım açısından
ucuzdur.
Mevcut telefon teknolojisini kullanır ve birçok öğrenciye ulaşabilir.
Öğretimci ve öğrenciler için tanıdık bir teknoloji olup, kullanım kolaylığı
vardır.
Etkileşimli bir ortam olup, doğrudan öğrenci ve öğretimci katılımına izin
verir. Öğrenciler, diğer öğrenci grupları, öğretimci ve uzmanlarla bilgi
alışverişi imkânına sahiptir.
Sesli telekonferans ve sesli konferans sadece ses iletişimidir. Bu sebeple
görsel boyutu yoktur. İletişim telefon hatti kullanılarak bir merkezden bir merkeze
veya bir merkezden çok merkeze bağlantı kurularak gerçekleştirilir.
177
Şekil 2.44. Sesli Konferans Sisteminde Gerçekleşen Öğrenci - Öğretici İletişimi
II. 19. 6. Sesli Grafik Konferans (Audio Graphic Conferencing)
Audiografik konferans, görüntü ve veri iletimi ses iletişim teknolojilerinden
oluşur. Ses, temel iletişim ortamı olarak kalırken, audiografik ise görsel bir ortam
sağlar. Audiografik ayğıtlar, Elektronik Blackboard, durağan video teknolojisi ve
kişisel bilgisayarı içerirler.
Audiografik konferansın avantajları;
Öğrenciler, öğretimcilerin sunumunu dinleyebilirler ve öğretimci
tarafından sunulan grafikleri görebilirler.
Öğrenciler, kendi sayfalarında basılı materyaller üzerinde çalışabilirler ve
öğretimcilerle gerçek-zamanlı diyalog gerçekleştirebilirler. Saklanan ses
ve grafik materyalleri gözden geçirilebilir.
Audiografik konferansın sınırlılıkları;
178
Öğrencilerin telefona ve diğer çevresel aygıtlara erişme zorunluluğu
vardır.
Ders süresince öğrencilerle konuşma sınırlı olabilir ve içeriğin görsel
sunumu sınırlandırılabilir.
Yazılı materyaller için zaman gecikmesi olabilir.
En basit audiografik sistem, audio telekonferansta iki telefon hattını kullanan
fax aletidir. Basılı bilgiler konferans süresince fax makinesi kullanılarak başkalarına
aktarılabilir.
II. 19. 7. Video Kasetleri
Videokasetler, tek-yönlü video ve genellikle basım tabanlı materyallerle
donatılmış öğretimciden öğrenciye ses ve görüntü iletişimi sağlar. Öğrenciler ilave
video kayıtları hazırlamakta olup, geri besleme genellikle yazılı veya telefonla
yapılır.
Videokasetin avantajları;
Öğrenciler sunumu değişik ayarlarda görebilir ve işitebilirler.
Öğrenciler kendi sayfalarında çalışabilirler ve kasete kayıtlı bilgiyi daha
sonra gözden geçirebilirler.
Videokasetin sınırlılıkları;
Düşük tamamlama hızı olup, kasetlerin gönderiminde zaman gecikmesi
olabilir.
Öğrenci ve öğretimci arasında sınırlı iletişimin yanında, sınırlı
değerlendirme yetenekleri olup, konferans tipi sunum vardır.
179
Hareketli görüntülü ve sesi birleştiren bilgi iletimini sağlayan iletişim
teknolojisidir. Tek yönlü iletişim sağlar. Uzaktan eğitim kurumları tarafından
öğrencilere gönderilen eğitim Programlarına ait videokasetler ev tipi
videokasetlerdir. Ev tipi videokasetleri High 8, BETAMAX, VHS, VHS-S'dir. Ev
tipi videokasetlerden en yaygın olarak kullanılan VHS'dir.
II.19. 8.Video Konferans
Video konferans aynı yerlerde bulunan kışı ve grupların, telekomünikasyon
ağı ve video teknolojisi yoluyla birbirleriyle canlı video bağlantısıyla karşılıklı
görüşmesini kapsamaktadır.
Uzaktan eğitim sistemi için etkili bir iletişim aracıdır. Eşzamanlı gelişen
öğrenme öğretme sürecinde karşılıklı olarak öğrenci ve öğretim elemanı arasında
görsel ve işitsel Bbilginin aktarımına izin verir.
II.19. 9. Masaüstü Video Telekonferans
Video telekonferansın gelecekteki gelişmeleri ses, görüntü ve verinin
birleşimiyle masaüstü video telekonferans şekline dönüşmesi yönündedir. Ağ
birleşmesi, kişisel bilgisayar ve dijital görüntü, masaüstü video telekonferans alanını
oluşturur. Bir masaüstü bilgisayarda yer alan birleşmiş sistemlerin (ses, görüntü ve
veri), ses, görüntü, dosya transferi ve bölünmüş ekranla eşzamanlı çift yönlü iletişimi
sağlamaktadır. Bu teknoloji, uzaktaki kullanıcıların birbirlerini görmesine,
birbirleriyle konuşmasına, uygulama dosyalarını iletebilmelerine ve birlikte
çalışmalarına izin vermektedir. Masaüstü video telekonferans, video konferansın izin
vermediği öğrenci materyal etkileşimine izin verir. Öğrenci video konferansta verilen
görsel veya işitsel bilgiyi kaydetme, yazdırma imkânlarına sahiptir. Öğrenci
180
bilgisayarın bulunduğu ve İnternet bağlantısının olduğu her yerde video konferans ile
öğretim faaliyetin katılım sağlayabilir. Öğrencinin belli bir merkezde toplanmasına
gerek kalmaz.
II.19.10. Bilgisayar Destekli ĠletiĢim
Bilgisayar destekli iletişim uzaktan eğitimde On-Line(çevrim içi) hizmetlerin
sunulmasına yardım eder. Bilgisayar destekli iletişim 3 şekilde gerçekleşmektedir.
Elektronik posta (e-mail), bilgisayarla konferans ve on-line veri tabanları.
E-mail sistemlerinde, kişisel bilgisayarın posta kutusuna, mesaj sistem
tarafından gönderilir ve gönderildiği adreste okunana kadar saklı kalır. Bu mesaj
okunabilir, cevap gönderilebilir, daha sonra dikkatlice incelenmek üzere posta
kutusunda saklanabilir. Silinebilir ve bir başka kişiye ayrı mesaj gönderilebilir. Çöğü
e-mail sistemlerinin, kullanıcının okumasına izin veren, mesajların iletmesini
sağlayan ve tüm belgeleri görebileceği bülten tahtası özelliği vardır.
Bilgisayar destekli iletişim sistemlerinin konferans özelliği de vardır. E-mail
ile gurup iletişimini destekler. Bu sistemlerde mesajlar evdeki bilgisayarda okunana
ve cevaplanana kadar kayıtlıdır.
Bilgisayarla konferansın temel özelliği uzaktan eğitimde çok kişinin
etkileşimine mekân ve zaman sınırlaması olmaksızın izin verme yeteneğinin
bulunmasıdır. Dezavantajı ise on-line bağlantılarının grup etkileşiminde ancak yazılı
olarak yapılabilmesidir. Yani yüz yüze iletişime izin vermez.
II.19.11. CD-ROM
181
CD-ROM'lar salt okunur bellekli kompakt disk olarak tanımlanmaktadır.
Sadece kayıtlı olan işitsel ve görsel veriyi okumaktadırlar. Kayıt yapma imkânı
yoktur. Ancak var olan bir bilginin yazıcıdan dokumu alınabilir. CD-ROM'lar 640-
700 MB 'e kadar olan sayısal bilgiyi saklama kapasitesine sahiptir. CD-ROM'lar
ucuza üretilebilen ve metin, görüntü, ses ve animasyon gibi her türlü verinin yanı
sıra, bilgisayar programlarını da saklayabilmektedir. cd-romlar eğitim faaliyetinde
kullanıldığında sınırlı bir etkileşime izin verebilmektedir. Sadece öğrenci ve materyal
arasında gelişebilen bir etkileşim imkânı vardır. Hazırlanan eğitim programının
kalitesine göre ise sınırlı bir geri bildirim sağlama imkân bulunmaktadır. Yani cd-
romlarla yapılan eğitimde öğrencilerin birbirleriyle ve öğretim elemanıyla eşzamanlı
veya farklı zamanlı gelişen bir iletişimin olması oldukça güçtür. Bu etkileşim ve geri
bildirim ancak İnternet bağlantısı ile sağlanabilmektedir.
II.19.12. Sanal Gerçeklik
Sanal gerçeklik teknolojisi hayâlı ya da gerçek bir mekânın uç boyutlu olarak
kullanıcı tarafından görülebilecek ve yönlendirilebilecek şekilde bilgisayara dayalı
teknolojiler ile kurulmasıdır. Sanal gerçeklikte kullanıcı ek donanımlar (kask,
yürüme bant, üç boyutlu gözlük gibi) ile kullanıcı var olduğu gerçek ortamdan
arındırılarak, üç boyutlu bir grafik ortamda yer almaktadır.
Sanal gerçeklik günümüzde eğitim amaçlı olarak en çok askeri eğitim, uçuş
eğitimi, uzay çalışmaları için astronotların eğitiminde kullanılmaktadır. Askeri
alanda sanal gerçeklik teknolojisi savaş şartlarının simülasyonunda kullanılmaktadır.
Tıp alanı da sanal gerçeklik teknolojisinden yararlanmak isteyen alanlardan biridir.
182
Uzaktan eğitimde sanal gerçeklik teknolojisi ile öğretimin sunumuna yönelik
uygulamalar değil, öğrenilen bilginin gerçek hayatta ne ölçüde kullanılabileceğine
ilişkin simülasyon eğitimi uygulamaları yer almaktadır. Uzaktan eğitimde sanal
gerçeklikten yararlanıldığı takdirde öğrencinin materyal ile etkileşimi sağlanabilir.
Ders ile ilgili veriler çok yüksek bir görüntü ve ses kalitesiyle öğrenciye ulaşacaktır.
Bilgisayar teknolojisinin yardımıyla gerçekleştirilen sanal gerçeklik teknolojisinde
programlar önceden kayıt edilmiş. Olduğundan eğitim faaliyetinde öğrenci ve
öğretim elemanı arasındaki etkileşime izin vermez.
II. 19.13. VCD
VCD' ler CD-ROM tabanlı sayısal video formatıdır. MPEG veri sıkıştırma
tekniğiyle tek CD'ye tüm ekranda 72 dakikalık tam hareketli görüntü saklama
kapasitesine sahiptir. Bu format ile tek cd-sürücüsüyle ses, multimedya, video oyun
diskleri ile FOTO-CD ve görüntülü CD'leri okutmak mümkündür. DVD'ler ile
karşılaştırıldığında görüntü, ses kalitesi ve veri saklama kapasitesi daha düşüktür.
Bunun nedeni ise CD-ROM standardına uygun olarak yapılandırılmasıdır.
Uzaktan eğitim faaliyetinde kullanıldığı takdirde etkileşim boyutu öğrenci-
materyal ve öğrencinin kendiyle etkileşimi ile kısıtlıdır. Öğrenci vcd'lerdeki verilere
gerek bilgisayarından, gerekse video oynatıcı aracılığıyla televizyonundan erişerek
öğretimi alabilir.
II.19.14. DVD (Digital Video Disc)
CD-ROM'ların bilgi saklama kapasitelerinin yetersizliği ve üzerine kayıt
yapamama gibi olumsuzlukları DVD teknolojisinin ortaya çıkmasına neden olmuştur.
CD-ROM'un üzerine veri yazmak, ancak hiç de ucuz olmayan CD Recorder' larla
183
yalnızca bir kez olması şartıyla mümkündür. VCD'lerin 20 katı kadar fazla veri
depolayabilir. Daha gelişmiş bir medya olan DVD'ler CD-ROM'ların bu
olumsuzluklarını gidermektedir. DVD'ler MPEG formatında sıkıştırılmış, 133
dakikalık hareketli görüntüyü saklayabilmektedirler. Bilgilerin dijital olarak işlendiği
ve okunduğu DVD'lerin görüntü kalitesi de CD-ROM'lardan daha yüksektir. DVD'ler
yıpranmayan bilgi, veri saklama ortamıdır. DVD'lerin avantajları sadece bilgi
saklama kapasitesi, görüntü kalitesi ve uzun ömürlü olması değil aynı zamanda ses
kalitesinin de list düzeyde olmasıdır.
Uzaktan eğitimde DVD'ler bilgi saklama kapasitesinin yüksekliği nedeniyle
pek çok dersi tek bir disk'te toplama imkânı verir. Uzaktan öğrenci yüksek görüntü
ve ses kalitesi ile sunulan öğretim etkinliğini bilgisayar ve DVD player aracılığıyla
edinebilmektedir.
II. 19.15. Ġnternet
İnternet (İnternational Network), birçok bilgisayar sisteminin birbirine bağlı
olduğu, dünya çapında yaygın olan, milyonlarca bilgisayarı ve kullanıcıyı bünyesinde
barındıran ve sürekli büyüyen bir iletişim ağıdır.
İnternet aracılığıyla gerçekleştirilen öğretim faaliyetinde öğrenciler ve
öğretim elemanlarının aynı ortamda bulunma zorunlulukları yoktur. Öğretim elemanı
uygun donanımlı bir ortamdan ders verirken öğrenciler İnternet bağlantısı olan her
yerden bilgisayar teknolojisini kullanarak öğretime erişebilir. İnternet aracılığıyla
yapılan öğretim faaliyeti senkron (eşzamanlı) veya asenkron (farklı zamanlı) olarak
gerçekleşebilir. Senkron öğretim faaliyetinde öğrenciler İnternet aracılığıyla
öğretimin sunulduğu anda öğretimi alma imkânına sahiptirler.
184
II.19.16.Cep Telefonu ve WAP
Son yıllarda WAP (Wireless Application Protocol) hizmetinin de girmesiyle
cep telefonu kullanıcısı artık İnternet bağlantısını da telefonu aracılığıyla
sağlamaktadır. Bu özelliği ile telefonlar bir cep bilgisayarı gibi hizmet vermektedir.
Cep telefonları ile uzaktan eğitimde öğretime ait dokümantasyonu okumak,
tartışma listelerini kullanmak, çoktan seçmeli testleri yanıtlamak ve yazılı ödevleri
yapmak gibi aktiviteler yer alabilmektedir. Ayrıca cep telefonu ile İnternet bağlantısı
sonucu erişilebilecek web sitesi ile uzaktan öğrenciler için değişik video klipler,
dosyalar ve öğretim içeriğine ilişkin bilgi alınabilecek farklı bağlantılara ve adreslere
de yer verilebilmektedir. Bunlara ek olarak, e-posta ve tartışma listeleri yoluyla
uzaktan öğrencilere yardımcı olmak ve performanslarını izlemek için de akademik
danışmanlara yer verilmelidir.
Cep telefonlan ve WAP henüz uzaktan eğitim faaliyetinde yaygın olarak
kullanılmamakla birlikte eğitim ve öğretim faaliyetlerine teknik imkânlarından dolayı
oldukça büyük katkıda bulunabilecektir. Uzaktan eğitim faaliyetinde öğrencinin cep
telefonu aracılığıyla internete bağlanarak konuyla ilgili bilgi alması, sınav
tarihlerinin, kayıt ile ilgili bilgilerin uzaktan eğitim kurumu tarafından mesaj
gönderilerek öğrenciye duyurulması, ödev verilmesi, sınav kapsamının belirtilmesi,
öğrencilerin birbirlerini aramak ve mesaj göndermek suretiyle etkileşim içerisinde
bulunmasına ve geri bildirim vermesine imkân tanımaktadır.
II. 19.17. Akademik DanıĢmanlık
Uzaktan eğitim alan öğrenciler eğitim öğretim etkinliğinin iletildiği iletişim
teknolojisinin yanında danışmanlık hizmeti de alma ihtiyacındadır. Uzaktan eğitim
185
kurumu tarafından organize edilmiş öğretim elemanları tarafından belli öğretim
merkezlerinde öğrenciler ile öğretim elemanlarının bir araya gelerek uzaktan eğitim
öğretim etkinliğinin desteklendiği destek hizmetleri kapsamaktadır.
Uzaktan eğitim kurumunun eğitim öğretim etkinliği içerisinde yer alan
derslerin tamamı veya birkaçı akademik danışmanlık hizmeti ile verilerek, öğrenciler
desteklenebilir. Belirli günlerde, saatlerde ve belirli merkezlerde öğrenci ve öğretim
elemanlarının bir araya gelmesiyle gerçekleşmesiyle sürdürülen akademik
danışmanlık hizmetlerinde görevli öğreticiler gerektiği takdirde uzaktan öğretimin
sunulduğu bilgi ve iletişim teknolojisine ait materyallere ek olarak kendi öğretim
araçlarını ve materyallerini hazırlayabilmelidir. Akademik danışmanlık hizmetleriyle
öğrenciler sınıf ortamındaki yüz yüze iletişim olanaklarından faydalanırlar.
II.19.18.Sınav Hizmetleri
Uzaktan eğitim sisteminde genellikle sınav hizmeti öğrencilerin belli
zamanlarda belli bir yerde bulunarak, öğrenmelerinin ölçülüp değerlendirilmesi
amacıyla gerçekleştirilmektedir. Bunun yanı sıra öğrencinin kendini hazır hissettiği
anda istediği yerde sınava girme imkânını sağlayan uzaktan eğitim kurumları vardır.
sınav hizmetini öğrencilerine sunacak olan uzaktan eğitim kurumu, sınavların nasıl,
nerede ve ne zaman yapılacağı, sınıf geçmek için gerekli kriterlerin ne olduğu,
sınavda uyulması gereken kurallar ve öğrencinin sınav dönemi içerisinde sınavına
katılmakla yükümlü olduğu derslerde hangi konulardan sorumlu olduğu
belirtilmelidir.
II. 19.19.Uzaktan Eğitim Öğrenci Ġrtibat Büroları
186
Uzaktan eğitim faaliyetleri bir merkezden hazırlanıp, fiziksel olarak uzakta
olan öğrencilere iletilmektedir. Bu sebeple öğrencilerin eğitim kurumu ile olabilecek
istemleri için belli bazı merkezlerde irtibat büroları kurulmaktadır. Öğrencinin
öğretimle ilgili olmayan (akademik olmayan) danışmanlık hizmetlerinden
faydalanabilmeleri irtibat büroları ile gerçekleşmektedir.
Akademik olmayan danışmanlık hizmetleri ile öğrenciler genel olarak kurum
ile ilgili gerçekleştirilmesi gereken işlemleri doğrudan kuruma gitmeden irtibat
büroları aracılığıyla gerçekleştirebilir. Bu istemler öğrenci Belge si alma, kayıt olma,
kayıt silme, kayıt yenileme, kimlik Belge si vb. işlemlerdir. İrtibat bürolarında
öğrenciler, öğretim elemanları ile yüz yüze gelme imkânına ve öğretimi alma
imkânlarına sahip değildirler. Uzaktan öğrencilerin tamamıyla akademik olmayan
hizmetleri alabileceği bir iletişim ortamıdır.
187
III. BÖLÜM
WEB TABANLI EĞĠTĠM
III. 1. GiriĢ
İnsanoğlunun yaşamının her alanında ihtiyaç duyduğu bilgiye ulaşması,
teknolojinin günden güne değişmesi ve gelişmesi ile değişiklikler göstermiştir. Bu
değişiklikler, bilgisayarın ve internet'in insan hayatına yoğun bir şekilde girmesi ile
çok farklı boyutlar kazanmış ve zamanla İnternet tabanlı uzaktan eğitim kavramını
ortaya çıkarmıştır.
İnternet'i bizlere ulaştıran araçların başında bilgisayar ve ağ alt yapısı
gelmektedir. Eğitim konusunda İnternet'ten çok önce gündeme gelen bilgisayar, bu
alandaki çalışmaların uzun bir süredir yapılmasına olanak vermiştir. Şüphesiz
bilgisayar, eğitim faaliyetlerini geleneksel yöntemlerden farklı bir boyuta
sokmaktadır. Öncelikle öğretmen merkezli değil, öğrenci merkezli bir eğitim
ortamını oluşturur. Çünkü bilgisayarla hazırlanan etkileşimli (ses, şekil, film vs.)
kullanılan ortam tek düze bir eğitim yerine daha cazip, ilgi çekici bir süreci başlatır.
Eğitim'de İnternet'i araç olarak kullanmak kaçınılmaz hale gelecek ve büyük
yararlar sağlayacaktır. Ancak uygulamaya geçirmek üzere somut adımın bir an önce
atılması gerekmektedir. En önemlisi bilgi toplumu olma yönünde atılacak adımlara
hız kazandırmak üzere araştırmalar yapılması ve destekleyici programların bir an
önce uygulamaya konması gerekmektedir.
188
Web tabanlı eğitim, kısaca eğitimci ile öğrencilerin aynı mekânda olmadan
gerçekleştirdikleri eğitim olarak tanımlanabilir. Eğitimci bir yerden ders verirken,
öğrenciler kendi evlerinden veya uygun başka mekânlardan, hatta farklı ülkelerden
eğitime katılabilmektedirler. Geleneksel eğitim anlayışından farklı olarak bu tip
eğitimin merkezinde öğrenci bulunmaktadır. Öğrenci zamandan ve mekândan
bağımsız olarak konuları öğrenebilmekte ve eğitici ile teknolojiyi kullanarak bağlantı
kurabilmektedir.
III.2. Ġnternet Nedir?
ABD'de 1969 yılında ulusal güvenlik açısından her türlü durumda iletişimin
kesintisiz bir biçimde sağlanması amacı ile arpa (Advanced Research Projects
Agency) tarafından Arpanet adlı bir bilgisayar ağı kurulmuştur. İlk etapta sadece dört
adet bilgisayarın bağlı bulunduğu bu ağ, bilim adamlarının iletişim ağları konusunda
çalışmaya sevk etmiştir. Zaman geçtikçe dosya transferleri ve elektronik mesajlar
gibi önemli ağ hizmetlerinden dolayı yeni bilgisayarlar eklenerek ağ büyümeye
başlamıştır. Arpa'nın, 1973 yılında DARPA (Defense Advanced Research Projects
Agency) ismini almasıyla mevcut ağlar birbirine bağlanarak yeni bir yapı
oluşturulmaya başlanmıştır. Teknik ve teknolojik açıdan birbirinden farklı yapılarda
ve farklı ağ işletim sistemine sahip ağları birbirine bağlama girişimleri, 1982 yılında
TCP/IP (Transmission Control Portocol/İnternet Protocol) protokolünün
oluşturulmasıyla başarıya ulaşmıştır. Bu gelişmeden sonra 1983 yılında Arpanet,
askeri amaçlı kullanım için MİLNET ve sivil amaçlı kullanım için Arpanet olarak
ikiye ayrılmıştır. Dosya alışverişi ve elektronik mesaj gibi hizmetlere, tartışma
kanalları, sanal alışveriş, reklam, eğitim gibi hizmetlerin eklenmesi ve ABD'deki ağ
189
omurgasına dunyanın dört bir yanından yeni bilgisayar ağları ve bilgisayarların
eklenmesiyle büyüyen bu ağ İnternet ismini almıştır (Çakır Ve Göksel, 2001).
İnternet, birçok bilgisayar sisteminin birbirine bağlı olduğu, dünya çapında
yaygın olan ve sürekli büyüyen bir ağdır. İnsanların üretilen bilgiyi saklama,
paylaşma ve ona kolayca ulaşma istekleri doğrultusunda ortaya çıkan bir ağ özelliğini
taşımaktadır. Bu teknoloji yardımıyla pek çok alandaki bilgilere insanlar kolay, ucuz,
hızlı ve güvenli bir şekilde erişebilmektedir. Bakış açılarına göre İnternet farklı
şekillerde tanımlanabilir.
İnternet, milyonlarca insanın kendi araçlarında etkileştiği, bilgi alışverişi
yapabildiği büyük bir topluluktur.
Pek çok yararlı bilginin bir tuşa basmak kadar yakın olduğu dev bir
kütüphanedir.
Kişilerin değişik konularda fikirlerini serbestçe söyleyebilecekleri ortamlar
barındıran bir demokrasi platformudur.
Alış-veriş, bankacılık hizmetleri, Radyo-Televizyon yayınları, günlük
gazete servisleri gibi uygulamalar ile hayat kolaylaştığıdır.
Sonuç olarak, İnternet'e hangi boyutundan bakılırsa bakılsın, temelinde "bir
bilgiye ulaşım, onu paylaşım ve sonrasında da elde edilen bilgiyi kullanım"
yatmaktadır. Ticari boyutunun da ortaya çıkmasıyla yaşamla daha çok iç içe girmeye
başlamıştır. Günümüzde İnternet, üretilen ve üretilecek bilgilerin dolaşım sistemi
konumuna gelmiştir.
190
Günümüzde İnternet dünyanın en büyük bilgisayar ağıdır. İnternet world
stats'e göre dünyada İnternet kullanıcı sayısı 2011 yılında 2.267.233.742 'dir. Şekil 3.
1 dünyada İnternet kullanıcı sayısının ayrıntılarını gösterir.
Şekil.3. 1. Dünyada İnternet Kullanıcı Sayısının Ayrıntılarını
WO RLD ĠNTERNET USAGE AND PO PULATIO N STATISTICS December 31, 2011
World Reğions Population ( 2011 Est.)
İnternet Users Dec. 31, 2000
İnternet Users Latest Data
Penetration (% Population)
Growth 2000-2011
Users % of Table
Africa 1,037,524,058 4,514,400 139,875,242 13.5 % 2,988.4 % 6.2 %
Asia 3,879,740,877 114,304,000 1,016,799,076 26.2 % 789.6 % 44.8 %
Europe 816,426,346 105,096,093 500,723,686 61.3 % 376.4 % 22.1 %
Middle East 216,258,843 3,284,800 77,020,995 35.6 % 2,244.8 % 3.4 %
North America 347,394,870 108,096,800 273,067,546 78.6 % 152.6 % 12.0 %
Latin America / Carib. 597,283,165 18,068,919 235,819,740 39.5 % 1,205.1 % 10.4 %
Oceania / Australia 35,426,995 7,620,480 23,927,457 67.5 % 214.0 % 1.1 %
WORLD TOTAL 6,930,055,154 360,985,492 2,267,233,742 32.7 % 528.1 % 100.0 %
Kaynak: HTTP://www.İnternetworldstats.com/stats.htm ]Erişim Tarihi:10.02.2012[
Şekil 3. 2'de dünya çapında İnternet kullanıcılarının ülkelere göre dağılımı
gösterilmektedir. Bu şekilde yer alan bilgiler göre Türkiye'de 35 milyon ve İran'da
33. 2 milyon kişi İnternet kullanıyorlar. Bu iki ülke istatiksel açıdan dünya üzerinde
çok iyi durumdadırlar.
191
Şekil 3. 2. Dünya Çapında İnternet Kullanıcılarının Ülkelere Göre Dağılımı
Kaynak: HTTP://www.dadna.ir/fa/news/16201/ ]Erişim tarihi 12.03.2012[
İnternet bilgisayarların modem veya benzeri bir ağ kartıyla telefon hatlarını
kullanılarak birbirine bağlanmasını içermektedir. İnternet aracılığıyla hareketli,
durağan görüntü, animasyon, ses, grafik vb. Her türlü bilginin telefon hatlarıyla bir
başka bilgisayara ya da bilgisayarlara iletilme imkânı vardır. Birden çok kişi tek bir
merkezden gönderilen bilgilere erişebilmektedir ve birden fazla birey birbirine
bağlanarak iletişim kurma imkânlarına sahiptirler. Bilgi alışverişi çift yönlü olarak
görsel, işitsel ve yazılı şekilde gerçekleştirilebilir. Etkileşimli bir ortamın milyonlarca
kullanıcı ile paylaşılması ve içerilerinin her gün güncellenebilmesi sayesinde birçok
medyanın kaldıramayacağı yoğunlukta bir bilgi erişimi sunar.
Yüzlerce ağı bir araya getiren bir bilgisayar ağında bir bilgiye, veriye,
kuruma, kişiye vs. Ulaşmak için bazı araç ve yöntemler İnternet erişimine yardımcı
192
olmaktadırlar. Bunlardan en yaygın olarak kullanılanları; gopher, www (World Wide
Web), e-mail (Elektronik Posta), kullanıcı ağları ve dosya aktarmadır.
Gopher; farklı noktalarda bulunan dokümanlara ulaşmak amacıyla kullanılan
ve etkileşimli bir menü yardımıyla erişimin gerçekleştiği İnternet hizmetini
içermektedir. Gopher İnternet kullanıcılarının ilgi duydukları ağlara ve hizmet veren
(Server) bilgisayarlara ulaştırmaktadır. İnternet menüsünden gopher aracı
seçildiğinde özel/ kamu kurumlarını/firmalarının ağlarına bağlanılabilmektedir. İlk
menüden konuyla ilgili gopher'a atlayarak ulaşılabilmektedir. Kullanıcı gopher
aracılığıyla eriştiği bir bilgiyi kendi bilgisayar sistemine kopyalayabilir, kayıt
edebilir. Www hizmeti sunan birimlerden, doğrudan adresleme yaparak çeşitli
elektronik bilgi bankalarına ulaşmak mümkündür. Www hizmetinde arşivin coğrafi
olarak nerede bulunduğunun bir önemi yoktur.
E-mail; diğer İnternet kullanıcıları ile haberleşmeyi sağlayan İnternet erişim
aracıdır. İnternete üye olan herkesin birer İnternet adresi vardır. Belli bir adrese
gönderilen dosyalar, veriler, bilgiler vs. okunabilir, saklanabilir, basılabilir.
Kullanıcı ağları; ilgi alanı aynı olan kişileri on-line olarak bir araya getiren
İnternet erişim hizmetidir. Elektronik odaların oluşturulduğu oturumlarda dünyanın
çeşitli yerlerinde benzer ilgi alanlarına sahip olan kişiler sanal olarak bir araya
gelebilmektedirler. İnternet kullanıcının verdiği anahtar kelime veya kelimelere
uygun ağları bularak, kullanıcının görüşmelere katılmasına imkân tanır.
İnternet, etkileşim özelliği sayesinde, öğrenmeye katkı getirmekte ve
doğrudan derslerde kullanılacak hemen her konuda kaynak ve materyaller
sağlamaktadır. Böylece öğrenme ortamlarının görünümü ve değerlendirme
193
yöntemleri kökten değişmektedir. Öğrencilerin İnterneti kullanmaları, aktif
katılımcılar haline gelmelerini sağlamakta, kendi geleceklerini planlamakta ve
öğrendikleri disiplinlerin uygulamaları üne girmelerinde yardımcı olmaktadır.
İnternet hem öğrencilerin hem de öğretim elemanlarının teknoloji ve bilgi okur-
yazarlığını geliştirmelerini sağlamaktadır. Öğrenenleri teknolojik araçları
kullanmaları konusunda da cesaretlendirmektedir. Akademik araştırmalara duyulan
ilgi artmakta, hem akademisyenlerin hem de öğrencilerin araştırma yapmaları web
tarafından desteklenmektedir.
III. 3. Ġnternet ve Uzaktan Eğitim
Dünyadaki en güçlü ve en yaygın bilgisayar ağı internettir. Belirli bir kar
amaçlansın ya da amaçlanmasın üniversitelerin, okulların, Şirketlerin ve şahısların
bilgisayar kullanımı ile genişleyen İnternet ağı ile artık uzaktan eğitim yöntemlerinin
zaman ve uzaklık sorununu aşması daha kolaylaşmaktadır.
İnternet yoluyla iletişim sağlamada şu yollardan yararlanılabilir:
Elektronik mektup: normal mektup hizmeti gibi İnternette İnsanlar arasında
ileti gönderip alma ve haberleşme olanağı sağlamaktadır. Mektup hizmeti ile adrese
ulaştırmak yerine bilgisayar yazılımı ile artık mektubunuz elektronik ortamda bir
kullanıcıdan diğerine ulaşmaktadır.
Bülten panosu: İnternet yolu ile birçok bülten panosuna Erişilebilmektedir.
İnternetteki iki önemli genel bülten panosu Usenet ve Listserv‟dür. Usenet, konu
başlıkları altında düzenlenen birçok haber başlığını içermektedir. Listserv, özel ilgi
alanlarına göre ya da başlıklara göre tartışma forumu oluşturmaktadır.
194
Dünya Çapında Ağ (www): İnternete erişim sağlayan yenilikçi bir Adımdır.
Geniş kapsamlı dokümanlara erişim sağlayan bir araç olarak da tanımlanabilir.
Kullanıcılarına İnternet üzerindeki birçok şekil, metin, bilgi, Ses, görüntü gibi çeşitli
kaynaklara erişim olanağı sağlamaktadır. Kullanımı ya da İnternette gezinti yapmak
yazılım ara birimleri ile daha kolaydır.
Evrensel kullanımla ağ ile gerçekleştirilen en önemli tasarım İnternetteki ana
sayfadır. Her bir tasarımcı ya da kişi sunmak istediği bilginin içinde olduğu Bir ana
sayfa oluşturabilmektedir. 'Hipertext' özelliği sayesinde de kendi sayfanızdaki ve
diğer ana sayfalarda yer alan bilgilere ulaşabilmektedir.
Gelişen bilgisayar teknolojisi beraberinde yenilikleri getirmiştir. Bilgisayarın
kullanım alanındaki artışı getirdiği imkânlarla birlikte eğitim alanına kadar girmesine
de neden olmuştur. Bilgisayar teknolojisinin, haberleşme ve iletişim sağlama amacı
ile oluşturulan İnternet ağını da kullanması eğitimi uzaktaki insanlara taşıma
olanağını sağlamıştır.
Varol, interneti “birçok bilgisayar sisteminin birbirine bağlayan dünya
çapında yaygın olan ve sürekli büyüyen büyük kitlesel iletişim aracıdır. İnternet
bilgiye kolay, ucuz, hızlı ve güvenli ulaşmanın, onu paylaşmanın en modern
yoludur” biçiminde tanımlamıştır.
Uzaktan öğretimle ilgili birçok tanım bulunmaktadır. Uzaktan öğretimi farklı
mekânlardaki öğrenci, öğretmenin bir iletişim teknolojisi ile bir araya geldiği
kurumsal bir eğitim faaliyetidir şeklinde tanımlamak mümkündür.
Uzaktan öğretim materyali için internet, bilgi aktarma, arama ve geliştirme
aracı olarak kullanılmaktadır. Web sayfaları ses ve görüntü araçlarına, etkileşimli
195
araçlara (sohbet, video konferans vb.), haberleşme araçlarına (elektronik mektup,
liste ve haber grupları) ve diğer web sayfalarına bağ içerebildiğinden, eğitim
materyali hazırlanırken herhangi bir kısıtlama olmadan tüm bu servisler günümüzde
kullanılmıştır.
Son yıllarda, bilgisayar ve internet kullanımının yaygınlaşması, gelişen
internet teknolojileri ve ADSL gibi çevirmeli bağlantılara göre daha ucuz, hızlı ve
sürekli internet bağlantılarının kullanılmaya başlanması, internet üzerinden
yayımlanan eğitim ortamlarının oluşmasına neden olmuştur. Bu eğitim ortamlarından
en popüleri web tabanlı eğitimdir.
Web tabanlı eğitim, oldukça yeni bir olgudur. Bu nedenle araştırmacılar
tarafından çeşitli tanımlar yapılmaktadır. Yıldırım ve Özden'in (1998), Locatis Ve
Arkadaşlarından (1989) aktardığına göre „bilgiyi düzenlemek ve sunmak için
kullanılan bilgisayar teknolojilerine dayalı bir yaklaşımı'dır. Özdil ve çelik (2000) de,
web tabanlı eğitimi, „uzaktan eğitimde İnternet imkânlarının kullanılmasıyla verilen
eğitim‟ şeklinde tanımlamaktadır.
Dünyada, coğrafi olarak dağınık olan birçok özel şirket ve kamu kuruluşu,
personelini yetiştirmek için uzaktan eğitim yöntemini seçmektedir. Hatta dağınık
olmayan bazı kurumlar da başarılı uzaktan eğitim projelerine örnek olmaktadır. Aynı
kampüs veya bina içindeki çeşitli birimlerde görevli çok sayıda personelin fiziksel
olarak bir araya getirilmesinin mümkün olmadığı durumlarda, uzaktan eğitim
teknolojileri kullanılmaktadır. Yüzlerce veya binlerce çalışanının kısa bir süre içinde
etkin bir şekilde eğitilmesine ihtiyaç duyan bir kurum, bunu ancak uzaktan eğitim
teknolojileri ile gerçekleştirebilir.
196
Web tabanlı eğitimin, yetişkin eğitimi, çocuk eğitimi, ana-baba eğitimi,
kurumlar için hizmet içi eğitim gibi çok çeşitli ve farklı amaçlarla yapılabileceği göz
önüne alındığında çok geniş uygulama alanına sahip olduğu söylenebilir.
İnternet teknolojileri artık uzaktan eğitime yönelik güçlü işbirliği öğrenme
ögelerini de vurgulamaktadır. Bu anlamda, İnternetin uzaktan eğitimde de öğrenci
merkezli yaklaşımlarını kullanılmasına olanak veren bir ortam olduğu belirtilebilir.
İletişim teknolojileri, farklı zaman ve mekânlarda bulunan bireylere iletişim ve
etkileşim olanakları sunarak öğrenme evrelerini daha zengin hale getirebilmektedir.
Özellikle, eğitim sisteminin önemli bir sorunu olan kalabalık sınıflarda
gerçekleştirilen eğitim ortamlarındaki etkileşime kıyasla İnternet ortamında meydana
gelen etkileşimin daha fazla olduğu söylenebilir (Passerini, Granger, 2000: 2).
İnternet teknolojileri bilgi depolama, iletişim ve etkileşim olanakları ile bilgi
aktarımı ve sunumunda hızlı olması nedeniyle uzaktan eğitimde kullanılmaktadır.
Gruplar ve bireyler arasındaki elektronik iletişime izin veren bazı teknikler vardır. Bu
teknikler arasında e-posta, haber grupları, posta listeleri, tartışma grupları, forumlar,
İnternet tabanlı konferans ve World Wide Web bulunmaktadır.
III. 3. 1. Elektronik Posta (E-Posta):
Elektronik posta, ağ üzerindeki en sık kullanılan ve en eski iletişim
yöntemidir. E-posta, kullanıcıların birbirine güvenli ve abuk mesaj göndermesini
sağlar. E-postalar artık klasik metin tabanlı olmaktan çıkmış, şekil, ses, hareketli
görüntü ve veri dosyaları da içerebilen duruma gelmişlerdir.
E-posta hem gönderene hem de alana fayda sağlar. E-posta ile mesajlar,
dünyanın her yerinde anında alınır ve gönderilir. Zamanında birçok kişiye dağıtılma
197
imkânı sunmaktadır. Gönderenin zaman programına göre mesajlar gönderilir. Kabul
edenin hattı meşgul olsa bile bilgi ulaşır. E-posta, iletişimin en popular ve hızlı bir
formudur (Hruskocy, Ertmer, Woods, 2003: 10).
E-posta zaman ve maliyet tasarrufu sağladığı gibi yeni arkadaşlıkların
kurulmasını, öğrencilerin iletişim becerilerini zenginleştirir. Veri paylaşımı ve
toplamada, öğrencilerin diğer öğrencilerle iletişim kurmasında da etkilidir.
E-posta, öğrenmede bilgi dağıtımının sonuçlanabileceği en basit yaklaşımdır.
E-posta iki yol ile kullanılabilir. Zamanlı programlar ve düzenli haberler.
Bilgisayar ağlarının oluşturulma nedenlerinden biri, kişilerin, bir yerden
diğerine hızlı ve güvenli bir şekilde elektronik ortamda mektup göndermesi ve
haberleşmesidir. Elektronik posta ( e-posta), başlangıçta sadece düz yazılı mesajlar
göndermek amacıyla geliştirilmişken, 1995 yılından sonra geliştirilen tekniklerle, e-
posta içinde şekil, ses, video, HTML sayfaları, çalışabilir program gibi unsurları
gönderme işlemi mümkün hale gelmiştir. E-posta, üyelik tabanlı bilgi servislerinde
de yaygın olarak kullanılan bir servistir. E-posta hesabi için özel üretilmiş programlar
bulunmakta ve yaygın olarak kullanılmaktadır. Microsoft Outlook, Outlook Express
gibi programlar bu konuda örnek verilebilir. Bu Tür programlar oluşturulmuş. Bir e-
posta hesabının kontrolünü ve kullanımını sağlar. Yalnız son yıllarda web sayfası
üzerinden de bu tür işlemler gerçekleştirilebilmektedir. İnternet'e bağlı herhangi bir
bilgisayardan e-posta hesabının kontrol edilebilmesi oldukça önemli bir gelişmedir.
III. 3. 2. Online Forumlar:
Kullanıcıların birbirine mesajlar gönderebilmelerine, verileri paylaşabildiği,
fikir alışverişinde bulunabildikleri önemli bir iletişim hizmetidir. E-posta ve tartışma
198
listelerinin bir çok özelliğini online forumlarda bulundurmaktadır. Forum sürecinde
bulunan katılımcılar karşılıklı fikir alışverişinde bulunabilmeleri yanında, öne
sürdükleri çözüm yollarını belirledikleri zaman sürecinde yanıtlayabilmektedir. Çok
geniş dosyaların forumlara gönderilebilmesinin yanında, bu tür dosyaların o anki
iletişim sürecinde değil de, sonra yüklenebilmesi zaman süreci ve de disk kapasitesi
bakımından büyük avantaj sağlayacaktır. Forum ürün özellikleri, üst düzeyde yazma
bilgi ve becerisini göstermede diğer e-posta ve tartışma listelerden farklılık
göstermektedir.
III. 3. 3. Haber Grupları(News Grups) Ve E-Posta Listeleri(listserve):
Haber grupları, e-postanın bireyden bireye olan iletişimini genişleterek, metin
tabanlı tartışma forumları sunar. Gönderilen mesajlar, kullanıcı bilgisayarında değil,
merkezi bir sunucuda toplanır ve bu sunucuya bağlanan herkes tarafından okunabilir.
Birçok haber grubu İnternet üzerinden erişilebilir durumdadır. Bu haber gruplarına
üye olarak istenilen alanda devamlı bir bilgi erişimine sahip olabilir, kendi
fikirlerinizi iletebilir. Bunlardan en popüler olanları Usenet ve Listserv'dir. Usenet,
binlerce farklı konuda organize olmuş haber gruplarını içinde barındırır. Posta
listeleri özellikle gruplar ile bilgi paylaşımında kullanılır (Ertmer, 2003: 14).
Haber grupları ve forumlar, elektronik mesaj ve posta listelerinden, tartışma
gruplarından farklılaşır. Çünkü mesajlar kişinin mesaj kutusuna gitmez. Kullanıcılar
mesaj göndermek ve okumak için mutlaka web sitelerini ziyaret etmelidirler.
Kullanıcıların konular üzerinde düşündüklerini ve fikirlerini paylaşmalarını sağlar
(Ertmer, 2003: 18).
199
E-posta listeleri, asenkron iletişimi sağlayan ve e-posta kullanarak bilgi
dağıtmak için diğer bir metot olup otomatik bir hizmettir. Listedeki herkese mesaj
gönderilir.
E-posta listeleri, e-posta ve haber gruplarının bir sentezidir. Üyeler, e-posta
ile listeye üye olurlar ve mesaj gönderirler. Listeye gönderilen bir mesaj ise otomatik
olarak tüm üyelere e-posta ile dağıtılır. Haber grupları ve e-posta listeleri, birçok
insanın birbiriyle etkileşimini sağlasa da bu eşzamanlı bir iletişim değildir.
III. 3. 4. Ġnternet Tabanlı Konferans:
Sohbet odaları ve mesaj panoları insanlara etkileşim imkân vererek eşzamanlı
ve eş zamansız uzaktan eğitimde kullanılır. Microsoft Net Meeting, İ-Visit gibi
yazılımlar ve web kameraları sayesinde İnternet üzerinden video konferans yapmak
mümkündür. Günümüzde İnternet üzerinden Radyo, Televizyon yayınları hatta
kıtalararası telefon görüşmeleri bile yapılmaktadır.
Sohbet gerek zamanlı iletişimdir. Genellikle İnternet tabanlı öğrenmede
kullanılan araçlardan sadece biridir. İnternet tabanlı öğrenmedeki iyi tasarım,
asenkron iletişim için kolaylık sağlar.
III. 3. 5. World Wide Web (WWW):
Www (World Wide Web), Web, yâda W3; Yazı, Şekil, Ses, Film, Animasyon
gibi pek çok farklı yapıdaki verilere etkileşimli bir şekilde ulaşmamızı sağlayan
birçoklu (Hiper) ortam sistemidir. Çoklu ortam, bir dokümandan başka bir dokümanı
çağırılmasına linkler aracılığıyla olanak sağlar. Linkler, aynı doküman içinde başka
bir bölüme olabildiği gibi, fiziksel olarak İnternet üzerindeki herhangi bir başka
200
makineye de yapılabilir. Bütün bu farklı yapıdaki veriler uygun bir standart ile bir
arada kullanılıp bir web ara yüzünde görüntülenebilir. Web'in diğer bir işlevi de,
(Ftp, Gopher, News, Wais Gibi) bazi İnternet servislerini kendi içerisinde
barındırmasıdır.
Web uygulamaları, (Browser, Gezgin, Tarayici gibi) web ara yüzlerinde
görüntülenir. Web sistemleri, kullanılan platformdan bağımsızdır. Bir Macintosh, PC
ya da UNİX web ara yüzü aynı sayfaları, aynı şekilde alırlar. Sayfaların alındığı web
servisleri de farklı bilgisayar platformlarında olabilir. Web ara yüzleri ve web servis
sağlayıcı ortamlar hemen hemen tüm dünyada her yerde vardır ve global olarak
kullanımları artmaktadır.
Web yapasının bu kadar çok kabul görmesinin bazı sebepleri aşağıdaki
şekilde sıralanabilir:
Web, açık bir sistemdir ve platform, bilgisayar, işletim sistemi gibi
unsurlara bağımlı değildir.
Web üzerinden pek çok bilgi kaynağına kolayca erişilebilir.
Web uygulamalarını geliştirmek ve kullanıma sunmak çok kolaydır.
Web ortamları Java, Activex gibi unsurlar kullanılarak son derece dinamik
bir şekilde dizayn edilebilir. Bir kullanıcı, isteğine bağlı bir şekilde,
bağlandığı bir veri tabanından bilgilere farklı gruplarda erişebilir (Client
Side Corporation).
Aranılan bilgilere, birtakım tarama mekanizmaları (Search Engines)
sayesinde kolayca ulaşılabilir.
201
Web ara yüzünün başka bir işlevi nedeniyle, 1996 yılından sonra, yeni bir
görüş daha ortaya çıkmıştır. Bu da web ara yüzünün aslında bir işletim sistemi
olduğu görüşüdür. Birbirine bağlı bilgisayarlar arasında veri paylaşımı için kuralları
olan ve grafik ara birimli bir işletim sistemi görevi yapmaktadır. Web ara yüzü, sabit
diskteki dosyalar arasında, başka bilgisayarlardaki sayfalar arasında dolaşıldığı gibi,
gezinmeye imkân tanımaktadır. İnternetin en etkileyici ve heyecanlı açık yüzüdür.
Www kısa tanımıyla çoklu medya bilgisinin milletlerarası erişime açılması şeklinde
tanımlanabilir.
Www kullanıcı kitlesine İnternet üzerinden eşitli program yazılımları
(İnternet Explorer, Netscape vb.) Kullanılarak erişebilmeleri imkânını sağlar. Birçok
popüler yazılım İnternette gezinmeyi ve bilgi paylaşımını sağlamaktadır. Herhangi
bir kuruluş veya bireysel İnternet kullanıcısı kendisi için bir sayfa oluşturarak
İnternette yayınlayabilir ve diğer sayfalara bağlantılar kurabilir.
Web‟in dört özelliği vardır; araştırma, sunum, iletişim, üretim. Web‟in sunum
özelliği, metin ve grafikler bakımından eğitim içeriklerinin eğitimciler tarafından
kullanılan içerik sunumlardır. Video, ses, çoklu ortam grafik, animasyon bunları
sunum özellikleridir. Web‟in etkili sunum araçlarından bazıları, öğrenci bilgi
Yönetimi ve otomatik değerlendirmesi için veri tabanı kapsar.
İletişim özelliğinin bileşenlerinden bazıları; sosyal etkileşim ve iletişim için
sohbet, tartışmalar için forum alanı, materyallerin transferi için ftp, anında
geribildirim için elektronik posta, etkileşimi sürdürmek için video-Konferans'tır.
Araştırma aracı olarak web üzerindeki arama motoru, yeni bilgileri arayan
kişiler için önemli bir araçtır. Web‟in bu yönü; daha fazla bilgi aramak için
202
öğrenenlere izin verir. Üretim özelliği, yeteneklerin üretilmesi için eğitimsel amaçlar
için çok yapıcıdır.
Web, mükemmel eğitim kaynağıdır. Hem öğretmenler hem de öğrenciler
konuların eşitliliği üzerine bilgiyi araştırmak için web‟i kullanırlar. Web
öğretmenlere profesyonel gelişme için etkili kaynak sağlar. Web, bilgi kaynağı,
araştırma aracı, öğrenme aracı, değerlendirme aracı, gelişme aracı, yayınlama aracı
olarak kullanılmaktadır (Hruskocy, Ertmer, Woods, 2003: 30).
III. 4. Ġnternet Avantajları ve Uzaktan Eğitim
Uzaktan eğitimin en büyük üstünlüğü asenkron (eş zamansız) bir eğitim
olması, yani yer ve zaman kavramı zorunluluğunun olmamasıdır. Bilgisayar
teknolojisinin hızla gelişmesi ve İnternetin her alana girmesi ile bu eğitim türü gün
gittikçe artmaktadır. Bu hızlı gelişme sayesinde insanlar artık eğitim almak için
uzaklara gitmeyecek tam tersi eğitim onlara gelecektir. Evinde, işyerinde, tatil vb.
Her yerden eğitimini devam ettirecektir. Bu da her seviyedeki insanların artık öğretim
görebilecek ve artık eğitim görmek için eğitim kurumlarına ulaşmak gibi bir
zorunlulukları olmayacaktır.
Yaşam boyu öğrenme gerekli olduğundan, teknolojilerin hızla yayıldığından,
bilgi ve becerilerin artması, değişmesi ve eşitlenmesi ile uzaktan eğitim kaçınılmaz
olmaktadır. Bilgisayardaki gelişmelerden dolayı birçok meslek dalı artık bilgisayar
kullanmakta ve birçok işlerini kolaylaştırıcı programlarla yapmaktadırlar. İnternet
destekli eğitimde en önemli nokta ders materyallerini teknolojiye uydurmaktır. Yani
dersin son teknolojik gelişmelerini insanlara duyurmak ve onlara bunları öğretmeyi
hedeflemektedir. Uzaktan eğitim sistemi ile öğrenci her yerden istediği bilgiye
203
ulaşabilir, öğrencinin öğrenme sorumluluğuna daha fazla yer verilir, öğretim
elemanlarının eğitsel görevlerine daha fazla zaman ayırmaları sağlanır, öğrencilere
geniş seçenekler sunulur, değişik ortam ve yöntemleri birlikte kullanırlar (Aşkar,
2003: 30).
Uzaktan eğitim, sesleneceği kitlenin genişliği nedeniyle ülkeler 'de büyük
önem taşıyor. Halk eğitiminden öğretmen eğitimine, farklı yaş ve düzeydeki öğrenci
eğitiminden uluslararası iletişim ağlarının sağlanmasına kadar uzanan kitleye hizmet
verme, ülkelerin eğitim sorunlarının birçoğuna kendiliğinden bir çözüm getiriyor.
Ülkelerin her bölgesine ve değişik sosyo-ekonomik kesimlerine eğitim
hizmetlerinin hızla ve düşük maliyetle götürülmesini sağlıyor. Böylece, fırsat
eşitsizliğini ortadan kaldırıyor. Uzaktan eğitim ile eğitim merkezinden tüm dünyaya
bilgi gönderilir. Bilgi İnternet üzerinden dağıtıldığından posta masrafları ortadan
kalkar. Bilgiler hızlı bir şekilde güncellenebilir. Eğitmen ve öğrenci arasındaki
etkileşim metin, grafik, e-posta, forum gibi tekniklerle sağlanır. Öğrenciler geri
bildirimlerini kolayca yapabilirler. Öğrenci istediği zamanda ve eğitmenin etkisi
olmadan kendisi öğrenir.
III. 5. Web Tarayıcıları, HTML ve Hiper Metin Aktarım Protokolü
Web' in en ilginç yönlerinden biri de karışık görünmesine rağmen çok basit bir
yapıda olmasıdır. İnternet kullanıcıları, web tarayıcı (Browser) aracılığıyla
bağlanmak istedikleri web sayfasının adresini yazdıkları zaman, web dokümanına
ulaşma dört ana aşamada gerçekleşir:
1. Bağlanılmak istenilen yerle bağlantının kurulması,
204
2. İstenilenin web servisine iletilmesi,
3. Cevabın verilmesi,
4. İlgili sayfayla yapılan bağlantının kesilmesi.
Bu ana aşamalar, web üzerinde iletişimin kurallarını tanımlayan bir protokolü
oluştururlar. Bu protokole Hyper Text Transfer Protocol (HTTP) denir. Bağlantı
aşamasında, web erişiminde kullanılan bir web ara yüzü, ilgili bilginin olduğu web
servisine bağlanır. Bu servislere HTTP servisleri de denir. Bağlantı sağlandıktan
sonra web istemci programı HTTP servisine "ne istediğini" bildirir. Bu isteği alan
HTTP servisi'de, istenilen işlemi yapar ve cevabı gönderir. Gelen cevap web istemci
programında görülür. Eğer istek gerçekleştirilemiyorsa bir hata mesajı ile karşılaşılır.
Son aşamada ise servis ile yapılan bağlantı kesilir.
Web ara yüzleri, yönlendirme işlemini HTML (Hyper Text Markup
Language) adında bir programlama dili yorumlayıcısı kullanarak yaparlar. HTML,
ana hatları SGML (Standard Generalized Markup Language) ile belirlenmiş bir
doküman formatlama dilidir. Bu dil, daha çok, yazılı bir dokümanı formatlayan ve bir
objeden başka bir objeye linkler aracılığıyla erişim sağlayan komutları içermektedir.
Daha kapsamlı etkileşimler ise sunum Java ve Microsoft'un Activex
teknolojileri ile gerçekleştirilebilir. Temelde her iki teknoloji de web sayfalarına
programların eklenmesini sağlar. Bu programlar, klasik programların yapabileceği
birçok şeyi yapabilmektedir. Daha çok grafiksel formlar, animasyonlar ve özel
efektler için kullanılsalar da kullanıcıya etkileşim için de çok işlevli bir ortam
sunarlar.
205
III. 6. Web Sitesi Tasarımında Kullanılan Programlar
III. 6. 1. HTML(Hypertext Markup Language)
İnternetin hayatımıza daha çok girmeye başladığı bu günlerde web sayfası
hazırlamak önemli bir konu halini almıştır. Tabi ki web sayfası hazırlamak için
birçok yazılım kullanılmaktadır. Bu yazılımlardan bir tanesi de HTML'dir. HTML
(Hypertext Markup Language / Hareketli-Metin İşaretleme Dili) basitçe, web
tarayıcıları ile görebileceğimiz, İnternet dokümanları hazırlamaya yarayan bir çeşit
dildir. HTML, programlama dilleri (C, Pascal, Basic,..) Gibi bir programlama
mantığı taşmadığından öğrenilmesi ve kullanılması gayet kolay bir dildir.
HTML dilden ziyade kabaca metinleri ya da verileri biçimlendirmek ve
düzenlemek için küllendiğimiz komutlar dizisi bile diyebiliriz. HTML dili kullanarak
web sayfası hazırlamak için özel bir editöre gerek yoktur. Notpad kullanarak
sayfalarınızı hazırlayabilirsiniz. HTML dili, metin, şekil ve grafikler gibi sayfa
ögelerinin web tarayıcıları tarafından nasıl görüntüleneceğini ve tuşa basma veya
farenin tıklatılması yolu ile köprünün etkinleşmesi gibi web tarayıcılarının
kullanıcının hareketlerine nasıl karşılık vereceğini belirlemek üzere etiketler kullanır.
Günümüzde kullanılan web tarayıcılarının çoğunluğu, özellikle Microsoft
İnternet explorer ve Netscape navigatör, HTML etiketlerini mevcut standarttakilerin
ötesinde tanır. Frontpage programı HTML dosyalarını okur ve yazar ayrıca HTML
dilinin bilinmesi gerekmez.
III.6. 2. Front Page:
206
Frontpage, Microsoft Firması tarafından piyasaya sunulan bir web tasarım
programıdır. Frontpage programı ile istenilen şekil ve görünümlerde web siteleri
tasarlamak oldukça kolaydır. Web içeriğinin Yönetiminin kolay olması için
frontpage, web sayfalarına frontpage webleri denen küçük birimler halinde düzen
verir. Sunucudaki veya bir klasör yapısındaki ilk webe kök web denir. Kök web
sayısız ek webler içerebilir. Kök web 'in içerdiği weblere kullanıcı webleri veya alt
web denir. Kök web in yönetimi genellikle oluşturan kişi tarafından yapılır.
Kullanıcı, yani alt weblerin yönetimi kişilere dağıtılır. Bir kök web 'in sahip olacağı
alt weblerin aşağıdaki ilkelere göre belirlenmesi gerekir;
A.) Web ne kadar büyükse karşı tarafa yani sunucuya aktarım o kadar yavaş
olacaktır. İçerik Yönetimi ve eşitleme sorunlarını en aza indirmek için frontpage
webleri birkaç bin dosyadan fazla olmamalıdır.
B.) Aralarında kökler bulunan sayfalar genellikle aynı frontpage web
içerisinde yer alır.
C.) Farklı kişilerce yönetilen sayfalar genellikle faklı weblerde yer alır.
Web sunucusunda kök web, frontpage sunucusu kurulurken oluşturulur. Kök
web sunucusunun var olan tüm içeriğinden oluşur ve yöneticisi web sunucusunun
yöneticisidir. Web sunucusunun yöneticisi isterse alt webler oluşturabilir ve bunların
yönetimini kişilere verebilir.
Frontpage metinleri oluşturmanıza, biçimlendirmenize ve sayfa düzenlerini
oluşturmanıza imkân verir; frontpage‟in dışında oluşturduğumuz şekilleri ekleyebilir;
bağlantılar oluşturabilir; kendi web sayfalarınızı düzenlemenizi ve bir sürükle-bırak
ortamı içinde bir web de yer alan çeşitli sayfa görünümlerine bağlantılar
207
oluşturmanızı sağlar. Kısacası frontpage web tasarımında kullanıcılara çok büyük
kolaylıklar sağlamaktadır.
III.6. 3. PHP (Personal Home Page)
PHP, ilk kez 1994 yılında, Rasmus Lerdorf tarafından, kendi sitesine erişen
ziyaretçileri izlemek ve kişisel bilgilerini İnternet üzerinden yayınlamak amacı ile
geliştirildi. O tarihlerde, günümüzdeki gibi gelişmiş web tasarım yazılımlarının
bulunmamasından dolayı, web sayfası yapmak çok daha zordu.
Zaman içinde diğer kullanıcılarında PHP'i kullanmaları neticesinde, PHP'nin
güçlü bir dil yapısına sahip olduğu ve geliştirilebilir nitelikte olduğu hissedildi. Bu
gelişmeler üzerine Rasmus Lerdorf, PHP 2.0 sürümünü oluşturdu. PHP 2.0 önemli
bug‟lar içeriyordu. Zeev Suraski ve Andi Gutmans adlı iki bilgisayar yazılımcısı,
PHP 2.0 Parseri (Çözümleyici) içindeki bu ciddi problemleri tespit ettiler. PHP 3.0
sürümü, Rasmus Lerdorf ile birlikte, Zeev Suraski, Andi Gutmans, Stig Bakken,
Shane Caraveo Ve Jim Winstead‟in çalısmaları ile gelistirildi. Daha sonra zend
kütüphanesi desteğini kullanan PHP 4.0 geliştirildi. Zend kütüphanesi, Zeev suraski
ve Andi Gutmans‟ın olağanüstü çalışmaları sonucu geliştirilmişti ve PHP'i çok güçlü
hale getirdi. Zend adlı bu yeni çalışma ortamı ile bir PHP Sriptinin icra zamanında
bir önceki sürüme göre 100 kat azalma olduğu test edilmiştir. PHP'nin temel
özellikleri:
1.) PHP, istemci – sunucu yapısının sunucu tarafında çalışan bir Script dilidir.
Script, tanım olarak kullanıcının araya girmesi olmaksızın icra edilebilen bir
komutlar dizisi anlamındadır.
208
2.) PHP, Çeşitli platformlarda çalışabilen bir dildir. Diğer pek çok Script
dilinden farklı olarak, hemen hemen tüm işletim sistemleri üzerinde çalışabilir.
3.) PHP, ya bir sunucu modülü olarak yâda tek başına çalışabilecek bir CGİ
Scripti olarak kon figüre edilebilir.
4.) PHP'nin veri tabanlarına erişim fonksiyonları standartlaştırılmamıştır; her
veri tabanı, farklı ve diğerleri ile uyumsuz bir APİ kullanılır.
5.) PHP HTML kodu içine gömülebilir ve böylece web sayfalarına
yerleştirilebilir.
HTML ile veri tabanlarına erişim gerçekleştirilemez; oysa PHP ile veri
tabanları ve dosyalarla etkileşim mümkün olduğu gibi, ayrıca e-mail Yönetimi ve
daha HTML nin yapamadığı pek çok şey gerçekleştirilebilir.
III.6. 4. MYSQL
MYSQL, bir veri tabanı yönetim sistemidir. Bunun yanında MYSQL aynı
zamanda bir ilişkisel veri tabanı yönetim sistemidir. Çünkü veri tabanının temsilinde
temel veri modeli olarak ilişkisel model benimsenmiştir. Bu modelde, bilindiği gibi,
veri tabanının veri bileşeni, bir şekiller kümesi içine yerleştirilmiştir. Veriyi farklı
şekiller içine yerleştirmek bir esneklik sağlar. Gerektiği zaman farklı şekiller
arasında, içerdikleri aynı veri Türündeki alanlar yardımı ile ilişki kurulabilir.
MYSQL içinde, veri tabanı yönetim sisteminin veri tabanına erişim ve
sorgulama işlemleri için kullandığı bileşen ise standart SQL'dir. MYSQL, aynı
zamanda bir açık kaynak yazılımdır. Açık kaynağın anlamı, MYSQLE'i herhangi bir
209
kişinin serbestçe kullanabilmesi yanında, MYSQL yapısında değişiklikler de
yapabilmesidir.
MYSQL in ilk planda öne çıkan özelliklerini, çok hızlı işlem yapabilmesi,
güvenilir ve kararlı olması ve kolay kullanılabilir olması olarak sıralayabiliriz.
MYSQL, çok zengin ve faydalı bir fonksiyonlar kümesine sahiptir. Bağlantı
kalitesi, hız ve güvenlik faktörleri düşünüldüğünde, MYSQL, İnternet üzerindeki veri
tabanlarına erişim bakımından çok uygun bir ürün olarak görülmektedir. Ayrıca
popüler tüm programlama dillerinde desteklemektedir.
III. 6. 5. Adobe Photoshop
Bilgisayarla grafik tasarım artık iyiden iyiye yaşantımıza girmiştir.
Dolayısıyla gerek basında, gerek reklam sektöründe bilgisayarsız tasarım yok
denecek kadar azdır. Tabiki tasarımın en önemli unsurlarından biriside şekil
programlarıdır. Bilgisayarda Şekil denildiği zaman ilk akla gelen ve en popüler şekil
işleme programı adobe photoshopdur.
Profesyonel bir şekil işleme programı olan Adobe Photoshop'un kullanım
alanının çok geniş olduğu bir gerçektir. Özellikle web sayfalarının tasarımındaki rolü
etkisi çok büyüktür ancak burada hemen bir hatırlatma yapmamız gerekiyor
Photoshop'un çoklu dil (Multi Language) desteği olmadığı için yazılarımızda bazı
karakterleri kullanamıyoruz.
III.6. 6. Java Script
Javascript, c dilinde yazılmış programdır. Javascript web sayfalarında
kullanılabilen yeni bir Scripttir. Java Scriptin en önemli özelliği HTML sayfası
210
içerisine yerleştirilebilmesidir. Java Script HTML'nin bir parçasıdır ve içinde
bulundurduğu HTML ile birlikte web browserı tarafından yorumlanır. Java Script ile
değişik elemanlar kullanarak HTML sayfaları çok daha iyi düzenlenebilir. Dolayısı
ile Java Script programı yazmak demek, bir web sayfası hazırlamak ve bu sayfadaki
HTML kodlarının arasına Java Script kodları gömmek demektir.
Java Script programlarını yazabilmek için fazla bir şeye ihtiyacınız yoktur.
Bunun için gerekli olanlardan birincisi iyi bir bilgisayar (Windows 95 ve üstü yüklü
vs.) Ikınıcısı ise her bilgisayarda rahatlıkla bulunabilecek bir kelime işlem
programıdır. Ayrıca bir zamanlar sadece CGİ ile mümkün olan bazı olaylar Java
script ile de yapılabilir. Yani Java script'in yardımıyla gerçekten de kaliteli web
sayfaları oluşturulabilir. Şu anda İnternet üzerinde Java script ile ilgili birçok örnek
bulunmaktadır.
III.6. 7. HTML Dosyalarının İçine PHP Kodlarını Ekleme
HTML dosyasının artık PHP uzantılıymış gibi davranmasını ve içindeki
kodların PHP motoru tarafından algılanmasını istiyorsak bunu sağlamak için
bulunduğumuz web dizini (klasör) içinde bir Htaccess dosyası oluşturmak gerekir.
Bunu HTML dosyalarına PHP gibi davranılmasını istediğimiz her klasörde
oluşturmalıyız.
III.6. 8. Fireworks
Firework hem web tasarımında hem de grafik tasarımında kullanılabilen bir
programdır. Aynı anda hem pixel hem de vektörel bir tabanda çalışabilme özelliğine
sahiptir. Web tasarımında fireworks ile neler yapabiliriz:
211
1.) Web sayfalarında kullanılmak üzere harika butonlar yapılabilir.
2.) Fireworks ile göze hoş gelen hareketli butonlar da yapılabilir.
3.) Herhangi bir nesnenin kolayca dış yüzeyinin boyanmasını sağlar.
4.) Bir grafiğin, şeklin veya text in renklendirilmesinde kullanılır.
5.) Fireworks‟ün getirmiş olduğu en büyük yeniliklerden biri de, programı
kullanarak web sayfalarınız için, çok kolay bir şekilde pop-up menüsü
hazırlayabilirsiniz.
III.6. 9. Swish
Swish, web tasarımında kullanılan önemli yazılımlardan birisidir. Flash
vektörel canlandırmalarda ilk ve en gelişmiş örnek olmaya devam etse de yazı
konusunda Swish çok daha iyidir. Dosya boyutu oldukça küçük olan Swish yazı
hazırlamada kullanıcılara çok yardımcı olmaktadır. Swish de yaptığımız çalışmalar
Swi uzantılı olarak kaydedilir. Ayrıca Swish De Swf ve HTML olarak kayıt
yapabilme seçeneklerimde vardır.
III.6.10. PHP Myadmin
PHP Myadmin web tabanlı arayüzü ile özellikle birden fazla kullanıcılı
ortamlarda MYSQL veritabanını kullanmayı çok kolaylaştırmaktadır. Bu yüzden
birçok hosting şirketi PHP Myadmin'i hosting hesaplarıyla birlikte kullanıcılara
sunmaktadır. Son günlerde bu yazılım o kadar tutulmuştur ki aynı kod örnek alınarak
Postgresql, Oracle gibi diğer veri tabanlarına da uyarlanmıştır. Bu durum PHP
Myadmini piyasada daha yaygın kullanılır hale getirmiştir.
III.7. Web Sitesi GeliĢtirme
212
1990'lı yıllardan itibaren yoğun olarak insan hayatına giren İnternet, zamanla
eğitim alanında da eğitim ve öğretim aracı olarak yerini almıştır. Bilgisayar ve
İnternet'in birlikte ortaya çıkardığı web tabanlı eğitim, birçok alanda eksikliği
giderecek ve gereksinimlere cevap verebilecek bir eğitim modeli olarak
nitelendirilmektedir. Son derece dinamik bir yapıya sahip olan bu eğitim modeli
sayesinde, öğrenciler zamandan ve mekândan bağımsız olarak dersleri takip
edebileceklerdir. Ders içeriğinin uygun şartlar ve tekniklerle hazırlanmasıyla web
tabanlı eğitim daha zevkli ve kalıcı bir çalışma ortamı sunacaktır. İnternet
ortamındaki ders devamlı ulaşılabilir olacak ve güncel tutulabilecektir.
Web tabanlı bir eğitim sitesinin hazırlanması çok zahmetli bir iştir. Site, uzun
ve uğraştırıcı zahmetler sonucunda hayata geçirilmekle birlikte bundan sonra da
sitenin güncel tutulabilmesi için sarf edilen emek de çok fazla olmaktadır. WTE
sitesinin planlanması ve yayınlanmasından sonraki döneme kadar geçen sürede,
aşağıdaki maddelere dikkat edilmesi gerekmektedir.
Amaç ve Hedeflerin Belirlenmesi: Sitenin kimlere hitap edeceği ve ne gibi
bir eğitim vereceği belirlenmelidir.
Araştırma: Bu konuda bu güne kadar yapılmış. Çalışmalar gözden
geçirilmelidir.
İşbirliği: Gerekli akademik birimler ve bilgisayar bölümleri ile temasa
geçilmeli, proje ekibinde web tasarımcısının yanında konunun uzmanlarına
da yer verilmelidir.
Materyallerin ve Derslerin Hazırlanması: Gerekli tüm yardımcı materyaller
(metin, ses, görüntü vb.) hazırlanmalı, dersler konulara ve haftalara
213
bölünerek ders planı ve içerik oluşturulmalıdır.
HTML Sayfasının Hazırlanması: Hazırlanan ders, içerik ve materyalleriyle
tutarlı olmalı ve tasarlanan web sayfası öğrenciye en uygun şekilde hitap
edebilmelidir. Dersler devamlı güncel tutulmalı, dersler akıcı olmalı ve
konu yeterince işlenmelidir.
Öğrenci Kaynaklarının Eklenmesi: Sayfalarda eğitici ve öğrenciler arasında
iletişim kurulabilecek e-posta, IRC, forum ve e-grup eklentileri yapılmalıdır.
Yazılım ve Veri Tabanı Desteği: Site, mutlaka öğrencilerle ilgili kişisel
bilgilerin ve notlarının bulunduğu ayrıca gerekli bilgilerin kaydedilebileceği veri
tabanı ile desteklenmelidir.
Erişim Kontrolü: Siteye bağlanan öğrencilerin bağlantı zamanları ve sitede
gezinirken neler yaptığı kontrol edilmeli, bu konuda gerekli log'lar tutulmalıdır.
Deneme: Site hazırlandıktan sonra mutlaka testten geçirilmeli, daha sonra
yayınlanmalıdır.
Sitenin Güncel ve Kullanılabilir Tutulması: Site, yayınlandıktan sonra
mutlaka güncel tutulmalıdır. İçeriği devamlı gözden geçirilmeli ve güncellenmelidir.
WTE uygulanırken bazı önemli noktalara dikkat edilmesi gerekmektedir. Bu noktalar
şu şekilde sıralanabilir (TeknoTürk, 2001):
Öğrenim materyallerinin kalitesi,
Materyallerin kullanılabilirliği,
Öğrencilerin eğiticiler tarafından desteklenmesi,
Sistemin Yönetimi,
214
Erişim kolaylığı,
Görüntüleme ve geri besleme mekanizmaları.
III.7. 1. Web Tabanlı Eğitimde Ders Materyali
WTE materyallerinin, Web 'in ve (aşağıda ayrıntılı olarak ele alınacak ders
materyalinin) tasarım ilkeleri dikkate alınarak bu uygulamanın geliştirilmesi;
Hazırlık,
Tasarım,
Uygulama,
Değerlendirme-geliştirme,
Dağıtım olmak üzere beş aşamadan oluşmuştur.
III.7.1.1. Hazırlık AĢaması
Kullanıcı kitlesinin gereksinim belirleme ve değerlendirmesi bağlamında
(gözlemler, görüşmeler, anketler, odak grupları, ya da Belgelerin gözden geçirilmesi
şeklinde) başlangıç içeriği ve dersin hedefleri, değerlendirme işlemleri ve dağıtım
biçimleri de dâhil olmak üzere hazırlık aşamasında belirlenir.
Bu aşamada kullanıcının ön bilgileri, yeterlilikleri, ilgileri, öncelikleri,
becerileri tanınmaya çalışılır. Ders materyalinin görselliğinin düzenlenmesi için
kullanılabilecek animasyonlar seçilir.
III.7.1.2. Tasarım AĢaması
Öğretim içeriği geliştirmek için tercih edilen strateji tasarım evresinde
planlanır. Bu aşamada dersin genel ve alt amaçlar ile dersin işlenişi ile ilgili
stratejiler belirlenir. Öğretim için öğrenme modelinin tanımlanması ve bu modeli
215
asenkron öğrenme ortamına aktaran stratejiler uygulamaya koyulur. Bu öğrenme
modellerinin açıkça anlaşılması ve ders planı özellikleriyle ilgili olarak rehberlik
etmeye gereksinim duyan öğretimsel etkileşimi gerektirmektedir. Ders içeriği
oluşturulur ve oluşturulan bu içeriğin nasıl sunumlara yerleştirileceği kararlaştırılır.
Web sayfalarının genel bir görüntüsü tasarlanır.
III.7.1.3. Uygulama AĢaması
Her türlü ince ayrıntının yapıldığı aşamadır. Sayfa kullanımının kolay olması
sağlanır. Ders anlatım algoritması oluşturulur. Konuların hiyerarşik olarak dağıtımı
yapılır. Konular ile ilgili veriler ve konunun anlatım bütünlüğünü bozmayacak her
türlü şekil, grafik ve şekiller ile konuya hâkim animasyonlar hazırlanır. Zamanın en
iyi şekilde kullanılması sağlanır. Anlatımın akıcı, öz, etkili ve dilin doğru kullanılmış
olmasına dikkat edilir. İçerik olarak anlamsal bütünlük içinde, açık, temel bilgilerle
sinirli, motive edici, ilgiyi sürekli tutan bir sunu hazırlanır. Konular arasında hızlı
geçiş yapabilen, görüntüsü net ve okuma yaparken gözü yormayacak biçimde
sayfalar hazırlanır. Etkileşimli olması ise özellikle dikkat edilip geliştirmeye açık
bırakılan bölümü olmalıdır.
III.7.1.4. Değerlendirme ve GeliĢtirme AĢaması
Değerlendirme aşaması, üretim esnasını ve sonrasını gözden geçirmeyi içerir.
Materyal iki şekilde değerlendirilebilir. Ders geliştirmenin her evresinde
değerlendirme yapıldiği gibi, materyalın son halinin uygulanmasından sonra da
yapılır. Değerlendirme sonuçlarına göre olumsuzluklar düzeltilir ve web tabanlı
öğretim materyali geliştirilir. (Keser, Şen, Göçmenler ve Kalfa, 2002)
III.7.1.5. Dağıtım AĢaması
216
Dağıtım evresi ister sınıf tabanlı isterse laboratuvar veya bilgisayar destekli
olsun, öğretimin dağıtımı demektir. İnternet'ten dağıtım bağlamında öğretim
dağıtımının İnternet üzerinde etkin ve yetkin bir değerlendirilmesi ima edilir. Bu evre
öğrencilerin materyali anlamasını, öğrencilerin hedeflerde ustalaşmasına destek
olmayı ve öğrencilerin öğretim ortamından bilgiyi çalışma ortamlarına aktarmasından
emin olmayı sağlamalıdır. (Karakazu, 2002)
HTML dili kullanılarak sayfalarda zengin bir içerik oluşturulması öğrenci ile
olan iletişimin ve etkileşimin gücünü artırır. Dolayısıyla İnternet ortamında sanal bir
ders hazırlamanın yukarıda belirtilen etmenler de dikkate alınırsa ne derece emek ve
titizlik isteyen bir iş olduğu anlaşılır. Bu konudaki çalışmaların ülkemizde hız
kazanması resmi kurumları harekete geçirmiş ve belli bir standardın oluşturulması
zorunluluğu doğmuştur.
III.7. 2. Web Tabanlı Eğitimde Ders Materyalinin Tasarımı
Web tabanlı eğitimde derslerin yapısı, içeriği ve kredilendirilmesi açıkça
belirlenmiş, ayrıca oluşturulacak materyallerin de ne gibi ögeler kullanılarak
hazırlanacağı standartlara bağlanmıştır. Sanal ortama aktarılacak olan bir dersin
güncel olmasına dikkat edilmesi ve ders materyallini çok özenli ve titiz bir tasarım
planı yapıldıktan sonra hazırlanması gerekmektedir. Ders materyali tasarım ilkeleri
aşağıda yer almaktadır:
Ders Materyalinin Girişi Hazırlanırken;
Giriş sayfası (Home Page) bulunmalı,
Dersin amaçları veya hedefleri belirtilmeli,
217
Öğrencilere başlangıç seçenekleri sunulmalı, hazırlanan menü
seçeneklerinden sonra giriş sayfasındaki ana menüye dönüş sağlanmalı.
Ders materyalinin kullanımı kolay olmalı,
Konuların bilgi sunumları yapılırken;
Sunumlarının kısa olmasına dikkat edilmeli,
Bilgi sunumu tasarımı ve ekran tasarımının tutarlı ve dikkat çekici olmalı,
Kaydırma çubuklarını kullanmaktan kaçınılmalı,
Yönerge ve cevap uyanları kullanmış olmalı,
Önemli bilgiler, benzerlikler ve ipuçları için grafikler bulunmalı,
Öğretim sureci ile ilgili (materyalin kullanımı) yardım kısmı bulunmalı,
Sunum sırasında istenildiği zaman çıkılabilmeli,
İletişim (sohbet programları ve e-posta) özellikleri bulunmalı.
Materyal Metni ve Konuları Hazırlanırken;
Konu hazırlanırken çeşitli ve farklı kaynaklardan yararlanılmalı,
Metinde renk kullanılmamalı,
Metin az, öz, anlaşılır, dil bilgisi kurallarına uygun, akıcı olmalı,
Konu anlatımı yapılırken aynı özelliklere sahip olmayan farklı grafik, şekil
veya şekiller kullanılmalı,
Konuların diğer bilişim alanındaki yazılımlarla ilişkileri kurulmalı,
Çoklu ortam desteği sağlanmalı,
218
Konulara kitap, CD ve videokaset gibi ortamlarla destek yapılmalı,
Konularla ilgili ulaşılacak referansların verilmeli,
Konuyla ilgili başka sitelere linkler yer almalı,
Konu aralarında eğlenceli bölümler meydana getirilmiş, olmalı. (Varol N. ve
Varol A., 1999)
Materyalin Soru ve Cevaplar Kısmı Hazırlanırken;
Sık sık sorular sorulmalı,
Cevap ile ilgili geri dönüt uyanlar bulunmalı,
Daha çok konuların önemli noktaları ile ilgili sorular sorulmalı,
Aynı soruya, doğru cevap bulununcaya kadar cevap verme hakkı verilmeli,
Doğru cevap verilmese bile diğer sorulara seçme hakkı verilmeli,
Gerektiğinde cevap biçimi konusunda yardım olmalı,
Sınavlar çoktan seçmeli sorular şeklinde hazırlanmalı.
Öğrenci Cevaplarını Verirken;
Öğrenciye düşünme zamanı verilmeli ve cevap süresi öğrenciye bırakılmalı,
Öğrenci yardım alabilmeli veya istediği zaman sınavdan çıkmasına izin
verilmeli.
Cevaplar Hakkında Geri Dönüt Sağlanması
Öğrencinin cevabi yanlışsa doğru cevap verilmeli; doğru ise doğru olduğu
belirtilmeli,
219
Öğrencinin yanlış cevap verdiği sorunun doğru cevap açıklaması yapılmalı.
Konu Tekrarı Yapılırken;
Öğrencinin konu aralarında kendini denediği sınavlardan başarısız olması
veya konuyu anlamaması durumunda istediği kadar konu tekrarına olanak
sağlanmalı,
Konu tekrarı sonrasında gerekirse konuya hakim bir öğreticiden veya bir
kaynaktan (CD, kitap..vs) yardım istemesi önerilmeli.
Materyal İçeriğinin Hazırlanması Sırasında;
Ders materyalinin konu sırası hiyerarşik bir düzende hazırlanmalı,
Hiyerarşik düzende hazırlanmış bir konunun detaylı olması sağlanabilmeli,
Materyal düzeni basit olmalı,
Konu içeriğine
Kapanış Yapılırken;
Öğrencinin başladığı sayfaya (Home Page) geri dönmesi sağlanmalı. (Keser,
Şen, Göçmenler ve Kalfa, 2002)
Ödevler verilmeli,
Duyurular yapılmalıdır.
III.7. 3. Ders Materyali Hazırlanırken Kullanılabilecek Çoklu Ortamlar
Web tabanlı eğitimde bir ders materyalinin tasarım aşamasından, sistemin
performansının artması ve öğrencinin mesaj en doğru şekilde alabilmesi için
220
kullanılması gereken tüm özellikler detaylı olarak yukarıda açıklanmıştır.
Bir ders materyalinde kullanılacak olan çoklu ortamlara ilişkin detaylı bilgiler
aşağıdaki başlıklar altında ele alınmıştır:
III.7.3.1. Efektlerin Kullanılması
Efektler, konu bütünlüğü içinde önem arz eden noktaların, diğer metinlerden
farkını ortaya koymak için kullanılır. Sayfa düzenini ve görünümunü daha çekici,
zevkli bir hale getirir. Özellikle başlıklarının göze çarpması için efektler
kullanılabilir. Sadece yazı değil şekil, grafik, şekil gibi nesnelerde de efektler
kullanılabilir. Renklendirme, kabartma, derinlik verme, üç boyut, gölge gibi
efektlerle süslenmiş nesneler sayfanın çok daha canlı ve eğlenceli bir görunume sahip
olmasını sağlar. Fakat bu tür suslemelerde çok aşınya kaçılmamalı gözü yoran
renkler tercih edilmemelidir. Ayrıca asın süslü nesneler gözü yoracağı gibi
öğrencinin dikkatinin dağılmasına da yol açacaktır.
III.7. 3. 2. ġekil - ġekil ve Grafikler
Özellikle soyut kavramların somutlaştırılmasında ve görerek öğrenme
ilkesinin gerçekleştirilmesinde bu tür bileşenlerin etkisi çok büyüktür. Düz yazı ile
anlatılmış bir ders hem sıkıcı olur hem de somutlaşmadığı için akılda uzun süre
kalmaz. Özellikle renkli şekiller ve grafikler öğrencinin algılama hızında çok etkilidir.
Web sayfası içinde kullanılan tüm şekiller albüm şeklinde öğrenciye sunularak
eğlenceli bir bolüm oluşturulabilir. Bu tür bileşenler web sayfasına eklenecekse, bazi
hususlara dikkat edilmelidir. Öncelikle şekil dosyalarının formati, sıkıştırılmış olan
jpg veya gif vb. türü uzantılara dönuşturülmelidir. Çünkü İnternet'te bir resmin
açılmasi için belli bir süre gerekir ki bu da öğrencinin sıkılmasına neden olur.
221
Sıkıştırlmış formatlarda, göruntünün netliği düşmesine rağmen tarayıcı çok hızlı
görüntüleyebilmektedir. Ayrıca İnternet'te hızlı görüntülenebilen, çok net ve az yer
kaplayan dosya formatlari da geliştirilmektedir.
III.7.3.3. Animasyonlar
Yazı, şekil ve şekillere verilen hareket ve canlılık özelliğine animasyon denir.
Animasyonlar sayesinde konunun daha iyi pekiştirilmesi ve öğrencinin ilgisinin canlı
tutulması sağlanır. Normal bir resmi veya şekli hareketli bir hale getiren çesitli
yardımcı programlar vardir. Basit animasyonlar amator kişiler tarafından flash, 3d
animasyon, animgif gibi yardımcı programlarla yapılabilir.
Animasyon kullanımı görsel olarak da web sayfasının daha doyurucu bir
yapıya kavuşmasına yardımcı olur. Ayrıca özellikle şekil veya şeklin yetersiz kaldığı
anlatımlarda daha etkili bir öğrenme sağlar. Örneğin biyoloji dersinde, kan
dolaşımını sozlü veya yazılı anlatmak yerine, kanın insan vucudunda dolaşmasını
animasyonlu olarak gostererek anlatmak çok daha etkili olacaktır. Fakat
animasyonların gereğinden çok kullanımı veya kapasitesinin büyüklüğü sayfanın açılış
hızını yavaşlatacağından tavsiye edilmez.
III.7.3.4. Ses ve Müzik
Eğitim-öğretim faaliyetinin etkili bir şekilde gerçekleşmesinde görsellik kadar
işitsel bir anlatımın da önemi büyüktür. İşitme duyusuna tesir etmek, İnternet
üzerinden çeşitli yöntemlerle sağlanabilir. Dersin çeşitli bölümlerinde veya
tamamında bir hafif müzik eklenmesi ile web sayfasına çok farklı bir cazibe
kazandırabilir. Animasyonların etkisini artırmak için ses dosyalarıyla etkileşim
zenginleştirilebilir. Dikkat edilmesi gereken çok büyük ses dosyalarının hem geç
222
açılması hem de yer işgal etmesi gibi dezavantajları bulunduğundan WAV, MİD gibi
dosyaların yerine aynı kalitede çok daha az yer kaplayan mp3 gibi dosyaların
kullanılmasıdır. Her türlü ses dosyasının mp3 formatına dönüştürülmesini sağlayan
birçok ücretsiz program piyasada mevcuttur. Daha önceden oluşturulmuş bir film
dosyasına da yine yardımcı programlar kullanılarak öğretmenin sesli anlatımının eşlik
etmesi sağlanabilir. Bu konuda HTML 5.0 dilinin İnternet'te yer alması önemli bir
gelişmedir. Bu dil sayesinde yazılan yazıların bayan veya erkek sesinden kullanıcıya
okunması planlanmaktadır. Aslında çok yeni olmayan ve basit programlarla
gerçekleşen bu sistemin İnternet'e kazandırılması, eğitim alanında çok büyük bir
kolaylığı da beraberinde getirir.
Yazı tipleri gibi ses tipleri bilgisayara yüklendikten sonra istenilen ses tipinde
sayfadaki yazıların okunması sağlanacak, bu da sanal dersin öğretmen tarafından
anlatılıyormuş gibi dinleyerek öğrenme özelliğinin gelişmesini mümkün kılacaktır.
Bu yöntemlerle eğitim ve öğretimin sadece göze değil kulağa da hitap etmesi
sağlanabilir.
III.7. 3. 5. Film / Video Görüntüleri
Etkileşim araçları içinde belki de en etkili bileşen film ve videolardır. Video-
konferans yöntemleri haricinde de daha önce kamerayla çekilen bir film dosyası
paket halinde öğrenciye ulaştırılabilir veya web sayfası içinde sunulabilir.
Öğretmenin anlatımıyla böyle bir görüntünün öğrenciye sunulması birleştiğinde,
mükemmel bir öğretim ortamının oluşması sağlanır. Fakat bilinmelidir ki günümüz
teknolojisi bu kadar ilerlemiş olmasına rağmen film/video görüntülerinin aktarımında
sorunlar yaşanabilmektedir. Bu sorunun önüne geçmek için hızlı bir İnternet
223
bağlantısına sahip olmak ve gönderilecek verinin iyice sıkıştırılarak paketlenmesi,
böylece daha hızlı gönderilmesini sağlamak gerekir. Genellikle bu tür dosyaların,
.MOV, AVI gibi formatlara hatta daha az yer kaplayan MPEG tipi formatlara
dönüştürülmesinde yarar vardır. Çünkü bu tür formatlar tarayıcı program tarafından
daha kolay ve hızlı görüntülenir. Günümüzde video kamera ile alınan görüntülerin
İnternet ortamına verilmesini ya da sıkıştırılarak bir web sitesi içerisine konulmasını
sağlayan programlar giderek artmaktadır.
III.7.3.6. Diğer Çoklu Ortam Araçları
Web Cam: Web kamerasından alınan görüntüler, İnternet üzerinden
yayınlanabilirler. Clear Phone 3. 3: Peer to peer çalışma mantığı ile
birden fazla kullanıcının konferans ortamında haberleşmesine imkân
verir.
IN Vdo Chat: iki kullanıcı arası görüntülü telefon görüşmesi yapma imkânı
verir.
Online Conference Recorder: Görüntülü sohbet yaparken görüşmelerin
diske film dosyası olarak kaydedilmesini sağlar.
Tracker Cam: Herhangi bir web kamerasından görüntü alabilir. Eğer
programı destekleyen mekanik bir web kamerası kullanılırsa, kamerayı
döndürebilir veya zoom yapabilir.
Thru Cam: 10 kişiye kadar video, ses, mantar pano ve metin tabanlı sohbet
imkânı sunar.
Sonuç olarak, ses, şekil, animasyon ve film gibi dersi daha zevkli ve anlaşılır
224
bir hale getiren, öğrenme hızını artırarak başarının yükselmesine direk etki eden bu
tür bileşenlerin, web sayfaları gerisinde kesinlikle kullanılmaları gereklidir. Fakat
tarayıcının bu eklentileri kullanırken problem çıkarmaması için gereken tedbirler
önceden alınmalıdır. Verilerin en hızlı açılabileceği formatlar kullanılarak birçok
sorun çözülebilir. Örneğin bir şekil dosyası GİF, JPG veya PNG dosyası yerine BMP
formatında kullanılırsa hem daha çok yer kaplar hem de yavaş, görüntülenir. Ayrıca
ekranda en ilk düz yazılar görüntüleneceği için yavaş. Çıkan görüntülerin sayfanın
hemen başında değil de birkaç satir yazıdan sonra yerleştirilmesi de bir çözümdür.
Ayrıca genellikle kullanılan çözünürlük standardı olarak 600x800 kullanılacağından,
tasarımın da bu standarda uygun yapılması gerekir.
III.8. Web Tabanlı Eğitim
Son yıllarda, bilgisayar ve İnternet kullanımının yaygınlaşması, gelişen
internet teknolojileri ve ADSL gibi çevirmeli bağlantılara göre daha ucuz, hızlı ve
sürekli İnternet bağlantılarının kullanılmaya başlanması, internet üzerinden
yayımlanan eğitim ortamlarının oluşmasına neden olmuştur. Bilgiye ulaşması
gereken insanların sayılarındaki artışlar, okul sayılarının eğitim talebine yeterince
cevap verememesi, öğretim elemanı ihtiyacının artması ve bilginin sadece
öğrencilere değil daha geniş topluluklara ulaştırılması gerektiği gerçekleri, eğitim
alanında alternatif yollanır bulunmasının şart olduğunu ortaya koymuştur. Bu
gereksinimler sonucunda yeni bir eğitim kavramı olan uzaktan eğitim ortaya çıkmıştır.
Üniversitelerdeki imkânların paylaşılması ve geliştirilmesi, öğretim üyesi
yetersizliği olan bölgelerdeki ihtiyaçların karşılanabilmesi, her şehre değil her eve
üniversite götürülerek eğitimde fırsat eşitsizliğinin giderilebilmesi gibi zorunluluklar
225
uzaktan eğitim konusunda tüm üniversitelere bir sorumluluk yüklemiştir.
İnternet, günümüzde üniversitelerde ağırlıklı olmak üzere tüm öğretim
kurumlarında özellikle de uzaktan eğitim kurumlarında yararlanılmaktadır. İnternet
tabanlı eğitim ile klasik eğitim arasındaki en büyük fark, öğretme yöntemleridir.
(Varol A.; Varol N., 1999) İnternet üzerinden öğretim, hızlı ve etkileşimli öğrenmeye
olanak sağlaması, daha fazla danışmanlık hizmetinin verilmesi, tartışma fırsatı
sağlaması gibi özellikleri bakımından öğrenci merkezli, demokratik ve bireysel
öğretime dayalı bir eğitim ortamı olanağı sağlamıştır. (Keser, Şen, Goçmenler ve
Kalfa, 2002)
İnternet, başta askeri sektör için geliştirilip kullanılsa da bugün eğitim için de
vazgeçilmez bir öğrenme - öğretme ortamı olmuştur. Web tabanlı eğitim sadece
yükseköğretim kurumlarında değil, diğer sektörlerde de en çok benimsenen eğitim
yöntemi olarak düşünülmektedir (Keser, şen, Göçmenler ve Kalfa, 2002).
WEB Tabanlı Eğitim (WTE), eğitimin zaman ve mekândan bağımsız olarak
yürütülen; bilgisayarın bir araştırma ve iletişim amacıyla, öğretim ve sunum aracı
olarak kullanıldığı eğitim modeli olarak tanımlanmaktadır. Bu eğitim modeli, öğrenci
ile öğretmenin belirli bir zamanda ve belirli bir mekânda karşılıklı olarak etkileşimde
bulunup bulunmamalarına göre, iki farklı şekilde uygulanmaktadır. Eğer öğretmen ile
öğrenci arasında aynı anda yüz yüze bir eğitim söz konusu ise buna eş zamanlı
(senkron) eğitim; değilse eş zamanlı olmayan (asenkron) eğitim denilmektedir.
Senkron eğitim, geleneksel eğitim modeli yanı klasik eğitimdir. Bu tip eğitim
modeline video konferans sistemi de dâhil edilebilir. Asenkron eğitim modeli ise
klasik eğitim modelinin tam tersine, zamana ve mekâna bağlı olmaksızın verilen
226
eğitim sistemidir. İnternet üzerinden verilen eğitim zamandan ve mekândan bağımsız
olduğu için asenkron eğitim kapsamındadır. Ancak İnternet üzerinden yapılan
eğitimlerde, zaman zaman eğitimi alan kişiler yüz yüze eğitime katılıyor ve sınavlara
almıyorsa, bu tip eğitimden zamandan yarı bağımsız eğitim olarak da bahsedilebilir.
III.8. 1. Web Tabanlı Uzaktan Eğitim Nedir?
Web tabanlı uzaktan eğitim, oldukça yeni bir olgudur. Bu nedenle
araştırmacılar tarafından çeşitli tanımlar yapılmaktadır. Yıldırım ve Özden'in (1998),
Locatis ve arkadaşlarından (1989) aktardığına göre “bilgiyi düzenlemek ve sunmak
için kullanılan bilgisayar teknolojilerine dayalı bir yaklaşımdır.
Özdil ve çelik (2000) de, web tabanlı eğitimi, “uzaktan eğitimde İnternet
imkânlarının kullanılmasıyla verilen eğitim” şeklinde tanımlamaktadır. 21. Yüzyılda
bilgi toplumlarına doğru bir yönelimin olması, toplumların yapısını değiştirmektedir.
Bu etkenin yanı sıra, toplumların yeni eğitim gereksinimlerinin karşılanmasının
zorunluluğu, eğitimcileri, yeni olanaklarla bireysel ve bağımsız öğrenme sağlayarak,
kitle eğitimi gerçekleştirecek uygulamalara yöneltmiştir. Bu çerçevede, eğitim
anlayışındaki değişimler ve bu uygulamanın sunduğu imkânlar göz önünde
bulundurulduğunda, WTE eğitimde karşılaşılan birçok problemin çözümünde
yardımcı olacak gibi görünmektedir.
İnternet‟in kullanılmaya başlanmasından önceki dönemlerde yapılan uzaktan
eğitim uygulamaları tek yönlü iletişime dayandığı için etkileşim eksikliği, bu konuda
yapılan çalışmalarda sık sık dile getirilmiştir. Diğer taraftan, bilgisayar ve ağ
teknolojilerinin, özellikle internet‟in giderek yaygınlaşması ve karşılıklı etkileşime
olanak sağlaması yeni umutların doğmasına yol açmıştır (Özen, 2001).
227
Dünyada, coğrafi olarak dağınık olan birçok özel şirket ve kamu kuruluşu,
personelini yetiştirmek için uzaktan eğitim yöntemini seçmektedir. Hatta dağınık
olmayan bazı kurumlar da başarılı uzaktan eğitim projelerine örnek olmaktadır. Aynı
kampüs veya bina içindeki çeşitli birimlerde görevli çok sayıda personelin fiziksel
olarak bir araya getirilmesinin mümkün olmadığı durumlarda, uzaktan eğitim
teknolojileri kullanılmaktadır.
Yüzlerce veya binlerce çalışanın kısa bir süre içinde etkin bir şekilde
eğitilmesine ihtiyaç duyan bir kurum, bunu ancak uzaktan eğitim teknolojileri ile
gerçekleştirebilir. Bu tanımlamalardan Wtue‟mi, eğitimci ve öğrenciyi zamandan
ve/veya mekândan bağımsız halde iletişimlerini e-posta, video konferans vb.
yöntemlerle web ortamlarından sağladıkları uzaktan eğitim modeli olarak
tanımlayabiliriz.
III.8. 2. Web Tabanlı Uzaktan Eğitim Sistemlerinin Özellikleri
Web tabanlı uzaktan eğitim sistemlerinin web üzerindeki diğer eğitim
içeriklerinden ayrılabilmesi için sahip olması gereken temel özellikler vardır. Bu
özelikler eğitim sisteminin amacına ve hedef kitlesine göre değişiklik gösterebilir.
Fakat genel hatlarıyla aşağıdaki fonksiyonları içermelidir (Aslantürk, 2002: 11;
Özen, Kahraman, 2001: 94).
Kullanıcıların tanımlanması ve yönetilmesi: geniş alan ağları, yerel ağlar
ya da İnternet üzerinden yayın yapan web tabanlı uzaktan eğitim
sistemleri genel erişime açık bir yapıya sahiptir. Fakat kullanıcılara
sisteme giriş yetkisi verilerek kullanıcı hakları tanımlanabilir ve
yönetilebilir. Böylece eğitim içeriği herkes tarafından izlenemez.
228
Ders içeriklerinin hazırlanması: web tabanlı eğitimin temelini oluşturan
ders içeriklerinin hazırlanması veya hazırlanmış içeriklerin web ortamına
aktarılması sağlanmalıdır. İçerik hazırlanırken bir şablon kullanılacağı
gibi farklı programlar da kullanılabilir. Web tabanlı eğitim sisteminin en
önemli avantajlarından biri esnekliğidir. Eğitim programı zamandan
bağımsız olarak tasarlanabildiğinden, dönemlik, aylık hatta haftalık ders
yükleri farklı şekilde belirlenebilir.
Derslerin yönetilmesi: öğrenci ders yüklerinin kontrol edilmesi, hangi
dönem hangi dersi almaları gerektiği ya da hangi dersi aldıkları gibi
bilgilerin takip edilmelidir. Böylece, öğrencinin belirli bir programı takip
etmesi ve bitirmesi sağlanır.
Ödev ve proje teslimi: öğrencilere ödev ve projelerin verilmesi, bu
çalışmalar ile ilgili içerik ve açıklamaların öğrencilere aktarılması,
tamamlanan çalışmaların toplanıp değerlendirilmesi gibi işlemlerin
yapılabilmelidir.
Sınav ve testlerin hazırlanması ve uygulanması: web tabanlı eğitim
uygulamalarında alınan bilginin değerlendirilmesi gerekir.
Değerlendirme sınav ve testler yoluyla yapılmaktadır.
Öğrenci davranışlarının izlenmesi ve incelenmesi: web tabanlı uzaktan
eğitim sistemlerini başarıya taşıyacak en önemli çalışmalardan biri
sistemin ne derece etkin kullanıldığının gözlenebilmesidir. Bu da
kullanıcıların sistem içerisinde davranışlarının izlenmesi ile mümkündür.
Öğrencilerin günün hangi saatinde sistemden ne ölçüde yararlandıkları,
229
hangi ders içeriklerinde ne kadar vakit geçirdikleri gibi bilgilerin sistem
üzerinden takip edilebilmesi gerekmektedir. Elde edilen verilerin belirli
istatistiği bilgiler halinde sorumlu kişilere aktarılması yine sistemin
sorumluluğunda olmalıdır.
Etkileşimli iletişim ortamlarının oluşturulması ve yönetilmesi: web
tabanlı uzaktan eğitimin önemli avantajlarından birisi de birçok değişik
İnternet tabanlı iletişim sistemini içermesidir. Tartışma grupları, sohbet
odaları, akışkan video ve ses aktarımı gibi kullanıcı etkileşimi
sağlayabilecek ara yüz teknolojilerinden en üst düzeyde fayda
sağlanması, sistemin sahip olması gereken özelliklerin başında
gelmelidir.
III. 8. 3. Web Tabanlı Uzaktan Eğitim Sisteminin Elemanları
Web tabanlı uzaktan öğrenme topluluğunun gelişmesi birbiriyle ilgili kriterler
var. Bu kriterler, sosyal içerik, kolaylaştırmak, teknoloji, paylaşılan öğrenme
amaçlarıdır. Ayrıca yönetim de uzaktan eğitim sisteminin elemanlarına dâhil
edilmektedir.
Web tabanlı eğitim, öğrenimin teşvik edildiği ve desteklendiği anlamlı bir
öğrenme ortamı oluşturmak için internet üzerindeki kaynakları kullanan çoklu ortam
tabanlı bir öğrenim programıdır. Web üzerinde farklı tasarım uygulamaları
etkileşimli olarak tek bir arabirim altında toplanabilmekte ve bu özellik hızlı değişen
bilginin büyük kitlelere ulaşmasında önemli bir rol oynamaktadır.
Burada unutulmaması gereken tek nokta; sorunsuz ve verimli web tabanlı
bilgi aktarımında sahip olunan ağ altyapısının önemli bir rol oynadığıdır. Web
230
üzerinden ulaşılabilen her türlü eğitim aktivitesi. Web Servisi, bilginin bilgisayar
ağları aracılığı ile İnternet üzerinden sunulabilmesinin bir yoludur.
Web servisi kullanılarak, HTML dili ile oluşturulmuş dosyaların, hareketli
şekillerin, video görüntülerinin, ses dosyalarının ve hatta interaktif ara yüzü oluşturan
çeşitli programların bilgisayar ağları üzerinde transferi sağlanabilmektedir. Web
kavramının popüler olduğu günümüzde, web servisi ile erişilebilecek kaynak
kapasitesi ve erişilebilirlik göz önüne alındığında; web servisinin hem eğitim hem de
bilgi amaçlı olarak kullanılabileceği açıktır. Eğitsel içerikli bilgi, bu şekilde zaman ve
yer kavramlarını ortadan kaldırarak öğrenciye ulaşabilmektedir.
Bilginin eğitsel amaçlı olarak yüz yüze eğitimi gerektirmeden tamamen farklı
mekân ve zamanlarda web aracılığı ile sunulması genel olarak web tabanlı eğitim, bu
amaçla hazırlanan materyal ise web tabanlı eğitim materyali olarak
adlandırılmaktadır. Herhangi bir web tabanlı eğitim materyali için İnternet, bilgi
aktarma, arama ve geliştirme aracı olarak kullanılabilir.
Web sayfaları ses ve görüntü araçlarına, etkileşimli araçlara (sohbet, video
konferans vb.), haberleşme araçlarına (elektronik mektup, liste ve haber grupları) ve
diğer web sayfalarına bağ içerebildiğinden, eğitim materyali hazırlanırken herhangi
bir kısıtlama olmadan tüm bu servisler kullanılabilir. Diğer pek çok kaynağa bağlar
içeren web sayfaları kolayca hazırlanabilir.
III. 9. Web Tabanlı Eğitim Avantajları Ve Dezavantajları
İnsan hayatını doğrudan etkileyen bilimsel ve teknolojik gelişmelere her an
bir yanışının eklenmesi, yaşam boyu öğrenmeyi gerekli kılan yeni ihtiyaçları da
beraberinde getirmektedir. Bu nedenle, insan hayatının her alanında kendine bir yer
231
bulmuş olan teknolojiden eğitim amacıyla da faydalanma zorunluluğu doğmaktadır.
Bununla birlikte, eğitimde yeni eğilimler ortaya çıkmaktadır. Atıcı‟nın (2000)
Tapscott‟dan aktardığına göre eğitimdeki yeni eğilimler şekil 3,3'deki gibi ifade
edilmiştir.
Şekil 3. 3: Eğitimde Yeni Eğilimler
Dereceler, Düzeyler Ve Diplomalar Yeterlilikler Ve Sertifikalar
Fiziksel sınıflar Sanal ortamlar
Öğretmen merkezli eğitim Öğrenci merkezli eğitim
Sunuş biçimi Buluş veya keşfetme biçimi
Bilgi aktarımı Öğretmenin kolaylaştırılması
Bağımsız çalışma Takım çalışması
Merkezi örgütler Yerel organizasyonlar
Standartlaşmış içerik Bireyselleştirilmiş içerik
Yerel ve ulusal topluluk Evrensel topluluk
Kaynak: Tapscott, 1995; Akt: Atıcı, 2000
Bu eğilimler, bilgi teknolojilerindeki ilerlemelerle birlikte eğitim
uygulamalarında ve modellerinde meydana gelen değişimleri ortaya çıkarmaktadır
(İşman, 1998). Değişim sonuçlarından biri, blgisayar ve ağ teknolojilerinin işe
koşulmasıyla ortaya çıkan ve üçüncü nesil uzaktan eğitim uygulamaları olarak
görülen WTE‟dir.
III.9. 1. Web Tabanlı Eğitim, Avantajları
WTE‟nin, bazı kavramsal hedefleri aşağıdaki gibidir (Alkan, 1998):
Yaşam boyu eğitimi gerçekleştirme,
Büyük kitlelere ulaşma,
Teknoloji ile eğitimi birleştirme,
Birey ve toplum gereksinimlerine yönelme,
232
İş-eğitim bütünlüğünü sağlama,
Yeni olanaklar oluşturma
Ayrıca, mevcut eğitim uygulamalarını, üstlendiği rol ve yapı yönünden
zorlayan ve WTE‟yi teşvik eden etkenlerin bazıları da ana hatlarıyla aşağıdaki
gibidir:
Nüfustaki değişimler,
Okul sayılarının eğitim talebine yeterince cevap verememesi,
Bireysel ve bağımsız öğrenme ile kitle eğitiminin sağlanmasının gerekliliği,
Yaşam şartlarının değişimi ve teknolojiyle birlikte eğitilmiş eleman
ihtiyacının artması,
Bireylerin farklı eğitim gereksinimi duymaları,
Mevcut eğitimin dışında kalan bireylere eğitim olanağının sağlanması
zorunluluğu,
Gelişen teknolojiden eğitimde faydalanma gereksinimi, teknolojiyle
öğrenme-öğretme sürecinin gerçekleştirilmesi zorunluluğu.
İnternet ve çoklu ortam teknolojilerinin de gelişmesiyle uzaktan eğitim, son
yıllarda kendine İnternet'le eş zamansız (asenkron) öğrenme ya da WTE denen yeni
bir yaklaşım bulmuştur. Bu yaklaşımda, eğitmen yerine öğrenci merkezli eğitim
sistemi temel alınmakta, ayrıca internet'in sağladığı etkileşimli ortam ve sınırsız
bilgiye ulaşabilme gibi özellikler nedeniyle de, özellikle üniversite eğitiminde yeni
bir çığır açılmaktadır. Bu bağlamda, gelişmiş ülkelerdeki üniversiteler 21 yüzyılda
233
rollerini belirlerken geleneksel kampüslerine ek olarak sanal kampüslerini de
planlama gereği duymaktadırlar (MİT, 2005).
WTE‟nin en çarpıcı özelliği geleneksel ders saati ve derslik ortamından
uzaklaşma; bir başka deyişle, zaman ve mekân kısıtlamasının büyük ölçüde ortadan
kalkmasıdır. Böylece, öğrenci dersini herhangi bir zamanda, bulunduğu mekândan;
işyeri, ev veya yurtlardan İnternet aracılığıyla izleyebilmektedir. Bu özellik, aynı
zamanda daha geniş ve farklı öğrenci kitlelerine ulaşma imkânı da sağlamaktadır.
Geleneksel derslik kavramının kalkması, aynı zamanda eğitmen için de
esneklik getirmektedir. Eğitmen, dersinin takibini ve öğrencilerle iletişimini kurum
dışından da yürütebilme olanağını bulabilmektedir.
WTE‟de derslerin öğrenci merkezli oluşu, eğitmenin görev alanını
genişleterek; salt öğretmek yerine, rehberlik görevini de yüklemektedir. Zaman ve
mekân kısıtlamasından arınmış olan öğrenci, kendi kendine ve kendi hızına göre
öğrenmektedir. Etkileşimli sayfalar, birçok kavramın daha iyi öğrenilmesinde
etkendir.
Bunun yanı sıra, çoklu ortam uygulamaları içeren derslerin, aktif öğrenmeyi
desteklediği ve konuların kavranmasında büyük kolaylıklar getirdiği gözlenmiştir.
WTE, içerisinde barındırdığı çoklu ortam imkânlarıyla geleneksel sistemlere
ve diğer uzaktan eğitim sistemlerine göre son derece dinamik bir yapıya sahiptir.
İnternet üzerinden daha geniş kaynaklara anında erişme imkânı, kuşkusuz WTE‟nin
üstünlüklerinden biridir. Bu sayede öğrenci, dersin kapsamını genişleterek
araştırmalar yapabilmektedir. İnternet‟in oluşturduğu sanal dünyayla iç içe olan ve
234
buna uygun bir biçimde tasarlanmış ortamlar, öğrenme-öğretme sürecinde etkililiği
ve verimliliği artırmaktadır.
WTE‟de, öğrenme-öğretme sürecinde öğrenenlerin duyularına azami
derecede hitap eden ve etkileşimi oldukça artıran bir sistem kullanılmaktadır.
WTE‟nin sağladığı diğer yararlarda aşağıdaki gibidir (Stacey, 1998; Atıcı, 2000;
2001; Kerry, 2000; Varol, 2001; Kaya, 2002):
Eğitim sürecinde belirli bir dengenin sağlanarak fırsat eşitsizliğinin en
aza indirgenmesi,
Sadece metin tipinde bir sunumdan öte, ses, renk, grafik, animasyon gibi
unsurlarla birlikte görsel ve işitsel duyulara hitap eden ve interaktifliği
sağlayan yapılar dâhil edilerek etkililiğin artırılması,
Zaman ve mekândan bağımsız bir şekilde öğrenme imkânı tanımasıyla
sınırsız ve süresiz eğitimi ortaya çıkarması,
İstenilen zamana ve hıza imkân tanıyarak, bireysel öğretimin
gerçekleştirmesi,
Eğitimi bir taraftan bireysel, diğer taraftan kitlesel olarak
gerçekleştirebilmesi,
İçeriğin kolaylıkla güncellenebilmesi nedeniyle sürekli olarak güncel
bilginin sunulmasına fırsat vermesi,
Bilgiye kaynağından ulaşma imkânı sunması,
Eğitimin bilgi teknolojilerine dayalı olarak sürdürülmesini sağlaması,
235
Öğrenci-eğitimci ve öğrenci-öğrenci arasında çok yönlü bir
haberleşmenin gerçekleşmesi için uygun ortamlar sunması,
Geleneksel sınıf ortamında soru soramayan veya grup içinde katılım
yetısıne sahip olamayan öğrencilerin sanal ortamda özgüven kazanmasına
imkân sağlaması,
Ders sunumlarını ortamdan, öğrenciden, eğitmenden ve diğer çevre
koşullarından bağımsız kılarak öğretimsel tutarlık göstermesi,
Bireysel katılımı ve karşılıklı etkileşimi sağlayarak ilginin artmasını
sağlaması,
Bireylerin kendi zamanlarını yönetmeleri için uygun ortamlar sunması,
İletişim ve ulaştırma gibi alanlarda görülen altyapısal farkların yanında,
kültürel ve toplumsal seviye farkların etkısıni en aza indirgeyerek eğitimi
demokratikleştirmesi,
Seyahat, barınma masraflarının ve kişilerin seyahat süresince oluşan
üretim kaybının ortadan kalkması ve buna bağlı olarak da birey açısından
öğrenim maliyetinin düşmesi,
Sanal etkileşim ortamları ile mekân olarak ayrı yerlerde bulunan fakat
farklı özelliklere ve imkânlara sahip bireylerin grup çalışmasını
sağlayarak, grup üyelerinin değişik bakış açılarının paylaşımını
sağlaması,
236
İnternet hizmetleri aracılığıyla grup tartışmasının etkili bir biçimde
gerçekleştirilmesine imkân vererek, kaynakların sanal ortamda
paylaşımının sağlanmasıdır.
III.9. 2. Web Tabanlı Eğitim, Dezavantajları
WTE‟nin olumsuz yönleri aşağıdaki gibidir (Özdil ve Çelik, 2000; Kaya,
2002,):
Sürekli gerçekleşen teknolojik gelişmelerden dolayı teknik altyapının son
gelişmeler seviyesinde güncellenmesinin zor olması,
Öğrencilerin WTE ortamında başarılı olabilmeleri için bilgisayar ve
İnternet kullanımı yeterliliğinin (bilgisayar okur-yazarlık, e-okur-
yazarlık) gerekli olması,
Beceri ve tutuma yönelik davranışların gerçekleşmesinde etkili
olamaması,
Kendi kendine çalışma alışkanlığı olmayan ve bu yeteneğini
geliştirememiş öğrenciler için sınırlılık oluşturması,
Uygulamaya dönük derslerden yeterince yararlanılamaması,
Öğrencilerin sosyalleşmelerini sınırlandırması,
Öğrencilerin (özellikle de küçük yaştaki öğrencilerin), canlı ile cansız
arasındaki farkı ayırt etmelerini zorlaştırabilmesi, duygusal alanda
körleşmelerine neden olabilmesi ve onları yalnızlığa itebilmesi,
237
Gerekli teknik altyapının maliyet açısından pahalı olması,
Öğrencilerin, okul ve sınıf atmosferinden yararlanamamaları,
Öğrencilerin esastan çok teknoloji üzerinde yoğunlaşması,
İletişim olanaklarının herhangi bir sebeple değişmesi veya İnternet
olanaklarının iyileştirilememesi nedeniyle iletişimde etkin olamama ve
buna bağlı olarak da anlık soru ve sorunlara çözüm bulunamaması gibi
olumsuzlukları da sayılabilir.
238
IV. BÖLÜM
UZAKTAN EĞĠTĠM YAZILIMLARI
IV.1. Web Tabanlı Uzaktan Eğitim Yazılımları
Uzaktan eğitimin temel belirleyicisi eğitimin gerçekleştirildiği zaman
diliminin büyük bir kısmında öğrenci ve öğretim elemanının mekân veya zaman ya
da hem zaman hem mekân açısından ayrı olması sebebiyle özel ders tasarımı,
öğretim teknikleri, iletişim metotları, örgütsel ve yönetsel düzenlemeler
gerektirmesidir. Bu süreç öğrenen ve öğreten arasında iletişimi sağlamak amacıyla
uzaktan eğitim teknolojilerinin kullanılmasını ve içeriğinin eğitsel medyanın
aracılığıyla öğrenciye ulaştırılmasını kapsamaktadır. Bu süreçte uzaktan eğitim
sisteminin en önemli elemanlarından birini de öğrenme yönetim sistemleri
oluşturmaktadır.
Organizasyonun yapısına ve ihtiyaçlarına, eğitim verecek ve verilecek olan
kitleye, eğitim içeriğine bağlı olarak uygun öğrenme yönetim sisteminin tercih
edilmesi gerekmektedir. Bu çalışmada günümüzde ön plana çıkan belli başlı açık
kaynak kodlu öğrenme yönetim sistemleri hakkında bilgi verilmeye çalışılacaktır.
Eğitim alanında birçok farklı amaca hizmet eden değişik yazılımlar
geliştirilmiştir. Bu yazılımlar uzaktan eğitimin çerçevesini oluşturmaktadır. Eğitim
kurumlarındaki yer sıkıntısı, aşırı nüfus artışı, toplumda eğitim kurumuna devam
etmeden eğitim alma gereksinimindeki artış uzaktan eğitimin oluşmasındaki
sebeplerden bir kaçıdır. Sadece eğitim kurumları değil şirketler de personel
239
eğitiminde ekonomiyi ön planda tutarak ve zaman kaybını engellemek için uzaktan
eğitimi tercih etmektedirler.
Online eğitim yapmak için kayıt yaptıran öğrenci sayısı gittikçe artmaktadır.
Özellikle yüksek lisans ve doktora eğitimleri için zamandan ve mekândan bağımsız
eğitim tercih edilmektedir. Bundan dolayı, eğitim ve öğretimde mevcut yazılım
araçlarının ve teknolojinin kullanımı önem kazanmaktadır. Günümüzde birçok eğitim
yazılımı bulunmaktadır. Her eğitim kurumu kendi akademik standartlarına,
müfredatlarına ve değerlendirme araçlarına uygun olabilen eğitim yazılımlarını tercih
etmektedirler.
E-öğrenme ortamları, eğitmen ile öğrenenin zamandan ve mekândan bağımsız
yaşadıkları eğitsel iletişim ve etkileşim ortamlarıdır. Eğitsel içerik ise, bu ortamlarda,
web teknolojisine uygun olarak tasarlanıp üretilmiş metin, resim, canlandırma, ses ve
görüntü dosyalarının, etkileşim katılarak dağıtılabilmesine olanak sağlamaktadır.
Genellikle öğretim yönetim sistemi, içerik yönetim sistemi, öğretim içerik yönetim
sistemi ya da eğitim partalları gibi birtakım yazılımlar kullanılarak çevrimiçi
öğrenme aktiviteleri gerçekleştirilmektedir. Örgün eğitimde çevrimiçi e-öğrenme
ortamları eğitmenler ve öğrenenler için birçok araç sunmaktadır.
Günümüzde e-öğrenme yazılımları üreten şirketlerin geliştirdikleri öğrenme
yönetim sistemlerinin yanı sıra açık kaynak kodlu pek çok öğrenme yönetim sistemi
de bulunmaktadır. Ticari öğrenme yönetim sistemlerinden en bilinir olanları Angel
Learning, Blackboard, Desire2learn, Ecollege, Webct (Blackboard tarafından satın
alındı), İt‟s Learning, Eleap‟dir diyebiliriz.
240
Açık kaynak kodlu öğrenme yönetim sistemlerinin başlıcaları ise Atutor,
Claroline, Dokeos, Efront, Fle3, İlias, Lon-Capa, Moodle, Olat, Sakai, Bodington,
Drupal, Estudy, Lams, Docebo, Dotlrn, Eledge, Openelms olarak sıralanabilir.
Dünya genelinde ellinin üzerinde açık kaynak kodlu öğrenme yönetim sistemi
bulunmaktadır. Ancak “her şeyi içinde barındıran” tek bir çözüm mevcut değildir.
Her birinin diğerine göre güçlü ve zayıf olduğu yönleri vardır. Bunların büyük bir
kısmı şekil 4,1'de listelenmiştir:
Şekil 4. 1. Açık Kaynak Kodlu Öğrenme Yönetim Sistemleri
Sıra Yazılım adı Sıra Yazılım adı
1 Anaxagora 25 Interact
2 Atutor 27 Jlı
3 Avatal learn station 29 Kewl
4 Avieonline 31 Kewl.nextgen
5 Bazaar 33 Logicampus
6 Bodington 35 Lon-capa
7 BrihASPati 37 Maestra
8 Claroline 39 Manhattan
9 Commsy 41 Moodle
10 Cose 43 Olat
11 Coursework 45 Open elms
12 Didactor 47 Open learning repository
13 Docebo 26 Open learning system
14 Dokeos 28 Open lms
15 Dotlrn 30 Openlms
16 Dotnet scorm 32 Oslearning
17 Drupaled 36 Papermark
18 Efront 38 Sakai
19 Eiffe-l 34 Segue
20 Eledge 40 Shishya
21 Estudy 42 The rock lms
22 Forel 44 Tiny lms
23 Helo 46 Uni open platform
24 Ilias 48 Virtucoll
241
Ayrıca bazı eğitim kurum ve kuruluşlar da verilecek eğitimin içeriğine uygun
ve ihtiyaç duyulan eğitimi karşılayacak şekilde kendi programlarını hazırlamakta
veya hazırlatmaktadırlar. Ayrıca açık kaynak kodlu programlar sayesinde hazır
yazılımları geliştirerek de kullanabilmektedirler. Eğitim yazılımlarını açık kaynak
kodlu yazılımlar ve ticari yazılımlar olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.
IV.2. Açık Kaynak Kodlu ve Ticari Yazılımlar
Açık kaynak kodlu yazılımlar, isminden de anlaşılabileceği gibi kaynak
kodları açık, ücretsiz dağıtılması mümkün olan, isteyen kişi veya kuruluşlarca
geliştirmeleri yapılabilen yazılımlardır. Bu yazılımların içinde işletim sistemleri, veri
tabanları, programlama dilleri, grafik programları, multimedya programları,
otomasyon programları vb. gibi burada tümünü sayamayacağımız ölçüde çok ve
çeşitli ürünler yer almaktadır.
Yazılımın kodlarının açık olması, tüm dünyadaki programcıların programınızı
analiz etmesi, program hakkındaki görüşlerini iletmesi / tartışması ve sonunda
kusursuza yakın programların geliştirilmesine yol açabilmektedir. Yine son dönemde
özellikle büyük yazılım ve donanım firmaları, devlet kurumları ve ticari firmalar açık
kaynak kodlu yazılımlara ve işletim sistemlerine destek vermişler, ürünlerini uyumlu
hale getirmişler ya da bu programları kullanmaya başlamışlardır.
Açık kaynak kodlu yazılımların her gereksinime yanıt veremediği yönündeki
eleştirilerin haklı olduğu alanlar günümüzde ayrıntılarda kalmaktadır. Artık devletler
bile açık kaynak kodlu yazılımlar ile çalışılmasını özendirmekte, hatta bazı ülkelerde
bu bir zorunluluk haline getirilmektedir.
242
Açık kaynak kodlu yazılımlar, açık kaynak kodlu olduğundan kaynak kodu
ile dağılabilen yazılım programlarıdır. Açık kaynak kod, ürünün kaynağına rahatça
erişebilme imkânı sunan bir uygulama geliştirme yöntemidir. Açık kaynak kod
bildirgesinde de belirtildiği gibi; “açık kaynak kodlu yazılımlar tasarruf ve
güvenliğin ötesinde de bir ülke ekonomisi için önemlidir.
Açık kaynak kodlu yazılımlar, hızlı ve organize olarak geliştirilmektedir.
Açık kaynak lisansı, kullanıcılara her amaç için programın çalışmasına, programı
değiştirilmesine ve değiştirilmiş programın veya orijinalinin tekrar ücretsiz olarak
dağıtılmasına izin vermektedir. Açık kaynak, yazılım oluşturmanın bir yoludur. Açık
kaynak yazılımlar, mütevazı donanımları etkin kullanabilmek demektir. Açık kaynak
yazılımı, sık sık aynı zamanlı test yöntemlerini kullanmak için oluşturulur ve
kullanılan ticari yazılımlarda uygulamağı uygulanmaktadır. Fakat açık kaynak kodlu
ve ticari yazılımlar arasında anlamlı farklar bulunmaktadır.
Paralel olarak birçok birey ve grup çalışması ile tek takımın kapasitesinden
daha fazla ilerleme sağlanmaktadır. Bu gelişmeler, ticari yazılımlara benzer esas
merkez tarafından yönetilir. Kullanıcıların gereksinimleri, uzmanların birikimleri ve
katkılarından dolayı hızlı karşılanmaktadır.
Yazılımdaki ilerlemelere, kullanıcılar tarafından yeni özellikler eklenmekte
ve problemlerin çözümünde katkı sağlamaktadırlar. Yeni sürümler sık sık ortaya
çıkarılır ve test eden geliştiricilere ve kullanıcı topluluğuna güvenilir. Sonuçta birçok
platform üzerinde test edilen kaliteli yazılım ortaya çıkmaktadır ve ticari yazılımdan
daha çok çevre oluşmaktadır.
243
Açık kaynak kodlu yazılımlarda, geliştirme takımı sıklıkla gönüllülerden
oluşmaktadır. Geliştirme takımının ücretli üyeleri, gönüllülerin organize
çalışmalarını ve projelerini yönetmektedir. Açık kaynak kodlu yazılımlar dünyada
herkese açık olduğundan güvenlik yükseltilir. Ticari paketlerde, güvenlik gözden
kaçırılabilmektedir.
Açık kaynak, iş yapmanın bir yoludur. Açık kaynak sıklıkla ücretsiz yazılım
olarak düşünülmektedir. Aslında yararlarından biri, herkes kullanabilir, değiştirebilir
ve lisans ücreti olmaksızın yazılım tekrar dağıtabilmektedir. Açık kaynak kodlu
yazılımlar kullanıcılara büyük fırsatlar sağlamaktadır. Ticari yazılımların kısıtları
olmaksızın, her enstitü veya kuruluş yazılımı kullanabilmekte, gereksinimlerini
çözmektedir. Açık kaynak yazılımı eğitim, destek ve yerleştirme gibi hizmetler
önermektedir. Açık kaynak yazılımın kullanımı, kurulumu kolaydır. Kullanıcılar
tarafından her amaç için özgürce çalıştırılabilen açık kaynak yazılımları hakkındaki
en büyük yanlışlardan biri, ticari yazılımlara alternatif olmasıdır. Aslında, açık
kaynak yazılımı, ticari yazılıma alternatiftir, fakat ticari şirketler tarafından
desteklenmektedir.
Temelde, açık kaynak ve ticari yazılım arasındaki fark, kontrolün
sağlanmasıdır. Açık kaynak yazılım, yazılımın ücretsiz, özgürce kullanılması,
değiştirilmesi ve tekrar dağıtılmasını sağlarken, ticari yazılımlarda kullanım,
değişiklik, dağıtım gibi kısıtlar vardır. Ticari yazılımın lisans sahipleri, kaynak kodun
kullanımına erişimi kısıtlar çünkü kaynak, bilgidir ve bilgi, güçtür. Açık kaynak
lisansı, yazılım üreticileri ve tüketicileri arasındaki gücün dengelenmesini
244
doğrulamakta, kaynak koda erişim, özgürlük ve seçim hakkıdır. Kaynak koda erişim
önemlidir çünkü erişim kontroldür.
Şekil 4. 2. Açık Kaynak Kodlu ve Ticari Yazılımların Karşılaştırılması
Özellik Açık kaynak kodlu yazılımlar Ticari yazılımlar
Lisans Her amaç için kulanım, değişiklik ve dağıtım
özgürlüğü sağlar.
Kullanım kısıdı vardır, değişiklik ücretli
ve tekrar dağıtmaya karşı korumalıdır.
Kontrol Denge vardır. Tüketiciler ve ticari öneri
sağlayıcılara eşit erişim vardır.
Satıcı kontrolündedir. Yazılıma büyük
yatırım yapılır. Kontrol yatırımı
yapanındır.
GeliĢme Hızlı ve farklıdır. Paralellik içinde çalışan
geliştiriciler ve kullanıcı topluluğu geniştir.
Satıcı yatırımı ile sınırlıdır. Gelişme düşük
düzeydedir.
Uzun
ömürlülük –
bırakma riski
Yazılım faydalı amaçlara hizmet verdiği sürece
var olacaktır. Ne kadar çok benimsenirse, o
kadar güvenli yatırım olur.
Satıcının başarısına bağlıdır. Gelişme
düşük düzeydedir.
Güvenlik ve
Güvenilirlik
Açık kaynaklı projeler genellikle daha güvenli ve güvenilirdir.
Elde etme
Maliyeti
Düşük veya yok Lisans maliyeti
YerleĢtirme
Ve destek
Maliyetler
Açık kaynak toplumu destekler ve seçim
tüketiciye izin verir, attıkça maliyet azalabilir.
Maliyet satıcı tarafından belirlenir. Seçim
kısıtlıdır. Alternatif hizmet organizasyonu
yüksek maliyete sebep olur.
Ayarlama
Maliyeti
Eklenen kullanıcılar ve hizmetler için,
eklenebilir lisans maliyeti yok
Lisans maliyeti genellikle kullanımın
artmasıyla artar.
Platform
Desteği
Platform ve hizmet desteği geniştir. Platform desteği satıcıların ne önerdiği ile
sınırlıdır
Kaynak: http://www.rsmart.com/assets/opensourceopenslearningjuly2012.pdf
IV.2. 1. Açık kaynak kodlu yazılımlar
IV.2.1.1. Dokeos
Dokeos birçok uluslararası başta üniversiteler olmak üzere farklı kurum ve
kuruluşların desteğinin yanında bireysel katkılarla açık kaynak iş modeline dayalı
geliştirilen açık kaynaklı bir öğrenme yönetim sistemidir. Akademik amaçlı kullanım
dışında birçok şirket tarafından e-öğrenme ve harmanlanmış öğrenme programlarında
245
kullanılmaktadır. MYSQL veri tabanına dayalı ve PHP dilinde yazılan web tabanlı
bir uygulamadır.
E-öğrenme ve harmanlanmış öğrenme programlarında kullanılmaktadır.
MYSQL veri tabanına dayalı ve PHP dilinde yazılan web tabanlı bir uygulamadır.
Dokeos web tabanlı e-eğitim, ders yönetim sistemi ve işbirliği aracıdır. Eğitimci ve
öğrenci için içerik yönetim hizmeti de sunmaktadır. Ders yönetim ile ilgili kısımları
konu dağıtımları, takvimlime, ilerleme takibi, yazı/ses ve video ile Chat, test
yönetimi ve kayıt alma olayları gerçekleştirebilmektedir. Şu anda 31 dili içeren araç
binlerce organizasyon tarafından kullanılmaktadır. Dokeos„un esas avantajı ise
kullanıcı kolay yapısı ve esnek sistemidir. Kolay kullanılabilir yapısı ile iyi öğretim
için temel araç olmak hedefindedir. Böylece kullanıcılar araçla daha az uğraşarak
öğrenmeye daha çok zaman ayırabilirler. Dokeos PHP ile geliştirilmiş ve MYSQL
veritabanı kullanmaktadır.
Dokeos, karışık öğrenme programlarının analizi, tasarlanması, geliştirilmesi,
organize edilmesi, çalıştırılması gibi özellikleri ile danışman şirketlere de yardımcı
olmaktadır (Dokeos, 2012a). Uluslararası kullanılabilir bir yapıda tasarlanmıştır ve
ders yönetimi ile ilgili kısımları konu dağıtımları, takvimlime, ilerleme takibi,
yazı/ses ve video ile sohbet, test yönetimi ve kayıt alma olayları
gerçekleştirebilmektedir. 31 dili içeren ve binlerce organizasyon tarafından kullanılan
dokeos„un önemli avantajı, kullanıcı kolay yapısı ve esnek sistemidir.
Kolay kullanılabilir yapısı ile iyi öğretim için temel araç olmayı
hedeflemektedir. Böylece kullanıcılar araçla daha az uğraşarak öğrenmeye daha çok
zaman ayırabilirler. Dokeos PHP ile geliştirilmiş ve MYSQL veri tabanı
246
kullanmaktadır (Önal, Kaya, Draman, 2006). Ghent Üniversitesi bu programı
kullanan üniversitelerden biridir.
Kullanımı geliştirme çalışmaları sürdürülerek sık aralıklarla güncel sürümleri
yayımlanmaktadır:
İlk Sürüm: Claroline 1.4.2
Ara Sürümler: Dokeos 1. 5 Ve 1.5.1
Mobil Öğrenme(Mobile Learning): Dokeos 2. 1
Son Güncelleme: Dokeos 2. 4
Güncel sürümler, kullanım kolaylığı yönünden de bir öncekinin eksikliklerini
tamamlamaktadır. Kurs Yönetiminde web uygulamaları ve işbirlikçi araçlar ile e-
öğrenme dağıtım sistemi olan dokeos, GNU/GPL altında çalışan ücretsiz bir yazılım
aynı zamanda eğitim amaçları için içerik yönetim sistemidir. Ocak 2012'de, yaklaşık
4 milyon kişi 30 ülkeden ve 20 dilde dokeos kullanıcıları olarak tescil edilmiştir
(Dokeos,2012a).
Şekil 4. 3: Dokeos yazılımı özellikler paneli
247
Kaynak: http://www.dokeos.com/features.PHP
Şekil 4. 4: dokeos yazılımı kullanan bazı üniversite ve kurumlar
Kaynak: http://www.dokeos.com/en/node/773
Şekil 4. 5: Ghent Üniversitesi
248
Kaynak: http://www.ugent.be/en
IV.2.1.2.Claroline
Claroline (Classroom On Line Acronym) ilk sürümünü 2001 yılında piyasaya
çıkardı. Web üzerinde öğrenme ve işbirlikçi aktivitelerini yönetmek için ve etkili
online kurslar oluşturmaya izin vermekte olan Claroline, 35 dile çevrilmiş ve geniş
kullanıcı ve geliştiriciye sahiptir. 400‟den fazla kuruluş tarafından hazırladıkları
dersleri web üzerinden yayımlamakta kullanılmaktadır. Açık kaynak kodlu, işbirlikçi
e-öğrenme platformu veya öğrenme yönetim sistemidir. Linux, mac osx, windows
işletim sistemleri kullanılarak, yayınlanan dokümanlara ve dosyalara kullanıcılar
erişebilmektedir. Online alıştırmalar yaratılmakta grup çalışmaları sağlanmaktadır
(Claroline, 2012a).
Claroline, öğretmenlere veya eğitim organizatörlerine web üzerinden ders
verme imkânı sağlayan, PHP/MYSQL tabanlı ücretsiz bir uygulamadır. Sınıfın
249
geleneksel yapısı eğitim temellerine dayanarak işbirlikçi web uygulamalarına
taşınmaya çalışılmıştır.
E-öğrenme ve e-çalışma platformu olan Claroline açık kaynak kodlu olarak
ortaya çıktığından 86 ülkede işbirlikçi çevrimiçi alanların ve yönetici kurslarını
yaratmak için yüzlerce organizasyonlara izin vermektedir. Kurs tanımlamasını
yapmak, her formattaki (Pdf, Text, Html,Video….) Dokümanları yayımlamak,
herkese açık ve özel forumlar, öğrenme yollarını geliştirmek, öğrencilerin gruplarını
yaratmak, online alıştırmalar hazırlamak, son teslim tarihleri ile ajandayı yönetmek,
duyuruları yayımlamak, aktif kullanıcıların istatistiğini görmek, değerlendirmeleri
önermek, işbirlikçi dokümanları yazmak için Wiki, online tartışma araçları, ajanda
kullanılmaktadır. Program öğrencilere çoktan seçmeli, çevrimiçi sınavlar
yapılmasına, kullanıcıların senkronize ve asenkronize iletişimde bulunmasına, etkili
bir kullanıcı ve içerik takip sisteminin kullanılmasına olanak sağlamaktadır.
Düzenlenebilen eğitim içerikleri için, Claroline, sadece okul ve üniversitelerde
kullanılmaz, aynı zamanda eğitim merkezleri ve şirketlerde kullanılmaktadır.
Claroline, kullanıcıların geniş sayılarına hizmet verecek kapasitededir.
İçeriklerin değiştirilmesi için SCORM ve IMS/QTI gibi güncel standartları kullanır
ve PHP ve MYSQL gibi teknolojiler üzerine dayanmaktadır.
Claroline, öğrencilerin pedagojik deneyim ve gereksinimlerini geliştirmekte
ayrıca günlük platform Yönetimi, özel teknik beceri gerektirmemektedir. Platform
hızlıca kurulur ve kullanılır, web tarayıcı çeşitli kurslara kaydını yaptıran
kullanıcıları yönetmek için izin vermektedir. Claroline platformu, pedagojik
aktiviteler veya kursla ilgili alanların içerikleri etrafında organize edilmiştir. Her
250
alan, eğitim aktivitelerini yönetmek ve öğrenciler ile etkileşimi, öğrenme içeriklerini
yaratmayı sağlayan araçların listesini sağlamaktadır. Kullanıcılara erişebilir dosyalar
ve dokümanlar yayımlamak, birikmiş dosyalar için dizinler ve altdizinler yaratmak,
kendi HTML sayfalarınızı oluşturmak ve bağlantıları yaratmak gibi özelliklere
sahiptir. Catholic, Rousen ve Berne Üniversiteleri örnek olarak verilebilir.
Şekil 4. 6: Claroline Yazılımı Yönetim Paneli
Kaynak: http://www.claroline.net/take-a-tour/take-a-tour.HTML
Şekil 4. 7: Claroline Yazılımı Online Kurs Paneli
251
Kaynak: http://www.claroline.net/demo/demo.HTML
Şekil 4. 8: Amerika Katolik Üniversitesi
Kaynak: http://www.cua.edu/
IV.2.1.3. Olat: Zürich üniversitesi tarafından geliştirilmiştir ve İsviçre'de
kullanılmakta olan web tabanlı bir uzaktan eğitimi sağlayan açık kaynak kodlu,
öğrenme içerik yönetim sistemidir. İçerik Yönetimi seçenekleri olduğu gibi
öğrenmeyi de içermektedir. Olat, diğer öğrenme yönetim sistemlerinin yaptıklarından
daha çok içerik üzerine odaklanmakta ve %100 java kullanmaktadır. İlişkisel veri
tabanı Yönetimi, GUI (Graphical User Interface) tabanlı, tamamıyla HTML ile
oluşturulmuş kullanıcı ara yüzü vardır. Kullanıcı hesapları, kursların, grupların
sayısız limitleri ile gerekli müşteriler kadar genişletilebilmekte ve kullanıcı haklarına
dayalı güvenlik ilkesi kullanmaktadır.
Olat Rol Tabanlı Güvenlik Sistem (Role-Based Security System) inden daha
esnektir. SCORM içerik paketi, çoklu görevlerin görev seçimi, manuel ölçme,
252
gruplar içinde kayıt, tartışma forumu, sohbet, dosya paylaşım klasörü, Wiki, kursların
özelleştirilmesi gibi özelliklere sahiptir (Olat, 2012a).
Çoklu dil desteği sağlayan Olat, ders editörünün kısa zamanda yeni dersler
açabilmenizi sağlamaktadır. Ders sistemi EML tasarım mantığıyla oluşturulduğundan
dersler indirilebilir ve tekrar yüklenebilir. Ders sistemi eğitimsel kavramların
yerleştirilmesine olanak tanımaktadır. Ders sisteminin kurulumu ve yapısı kolaydır.
Kendi içinde dosya paylaşımı, sohbet, tartışma formu, gruplaşma desteği sunar.
Güçlü bir üyelik sistemine sahip olduğundan grup içi üyelikler ve üyelik durumları
bulunmaktadır. Ders sistemleri puanlama mekanizmasını içinde taşımaktadır ve
online testler ve puanlama desteği vermektedir. Portal özelliği taşıyan kullanıcı
sayfaları sorguya dayalı raporlama ve anket özelliklerine sahiptir.
Şekil 4. 9: Olat Yazılımı
Şekil 4.10: Olat Yazılımı
253
Kaynak: http://www.olat.org
Şekil 4.11: Olat Yazılımı Araçlar Paneli
Kaynak: http://demo.olat.org/demo/dmz/
IV.2.1.4. Atutor
254
Atutor, açık kaynak kodlu web tabanlı öğrenme içerik yönetim sistemidir ve
erişebilirlik ve uyumluluk özellikleriyle tasarlanmıştır. Yöneticiler Atutor‟u
yükleyebilir veya güncelleyebilirler. Eğiticiler paketleri kolayca toplayabilir, eğitsel
içerikleri yeniden dağıtabilir, derslerini çevrimiçi olarak yönetebilirler. Atutor
yazılımı ücretsizdir.
Dosya depolama, forumlar, iletişim araçları, içerik paketleri, test yönetimi,
mesajlaşma, SCORM, öğrenci aracı, değerlendirme, okuma listesi, haberler,
duyurular, sık sorulan sorular gibi özelliklere sahiptir. Atutor, webe erişmek için
teknolojileri kullanarak, yeteneği olmayan kişiler ve İnternet bağlantısı yavaş olan
kullanıcılar dâhil bütün potansiyel kullanıcıların erişebileceği bir içerik sağlamak için
tasarlanmış çeşitli özellikleri içerir. Kör bir insan bile “Mouse” ‟a gerek olmadan
sisteme erişebilmektedir. Alt-s(save), alt-n(içerik), gibi erişim anahtarları
kullanılarak programın sol üst köşesinde bypass bağlantılar bulunmaktadır (Atutor,
2012a).
Programın modüler bir yapısı vardır ve güncelleme işlemi son derece
kolaydır. Öğrenciler, öğrenim ortamlarını mevcut şablonlara göre
değiştirebilmektedirler. Ayrıca, kendi içinde grafik, forum desteği vardır. Atutor
içerik editörü kullanırken, eğitmenler, bütün öğrenciler tarafından erişilen içeriğin
erişebilirliğini kontrol edebilmektedirler.
Bileşenlerin çeşitli tipleri Atutor için ekstra işlevsellik eklemek için
kullanılmaktadır. Bileşen sistemlerinin başlıca amacı Atutor içinde uygulama
bağlantılı bileşenler yaratmak, etkileşimli bileşenler ve eklenebilen özellikler
sağlayarak kullanıcıya kolaylıklar sunmaktır. Bileşen sistem, eğitmene, yöneticiye,
255
öğrenciye kullanmak istedikleri bileşenleri seçmeye izin verir. PHP my adminde
Atutor‟un kullandığı bileşenler arasındadır. Honolulu üniversitesi örnek olarak
verilebilir (Atutor, 2012b).
Şekil 4.12. Honolulu üniversitesi e-öğrenme sayfası
Kaynak: http:// www.honoluluuniversityonline.com
Şekil 4.13: Atutor öğrenci araçları
Kaynak: http://www.atutor.ca/
256
Şekil 4.14: Atutor Yönetim Paneli
Kaynak: http://www.atutor.ca/
IV.2.1.5. Ġlias
Cologne üniversitesi tarafından Virtus Projesinde geliştirilmiştir. Açık kaynak
kodlu web tabanlı öğrenme yönetim sistemi olan İlias yazılımı, web tabanlı
öğrenmenin farkına varılıp geliştirilmesi için ücretsizdir. Öğrenme İçerik Yönetimi
için gerekli olan etkileşim, iletişim, değerlendirme araçlarını kapsamaktadır. Yazılım,
Gnu Public Lisansı ile yayınlanmakta, PHP ve MYSQL destekleyen her sunucu
üzerinde çalıştırılabilmektedir. İlias‟ın ilk örneği, 1997‟nin sonlarında geliştirilmiştir.
2000 yıllarında açık kaynak kodlu yazılım haline gelmiştir. Yazılım,
eğitimdeki yeni medya kullanılarak maliyet azaltılarak geliştirilmiş ve yazılımın
yerleşmesinde müşteri etkisinin maksimum düzeyini sağlamak için ve daha iyi eğitim
için geliştirilmiştir. Çoklu dil desteğine sahip olan İlias, okullar, üniversiteler, eğitim
enstitüleri ve ilgilenen herkes tarafından daha gelişmiş eğitim için ücretsiz
kullanılabilir. Unix, Macox ve Windows işletim sistemlerinde çalışmaktadır (İlias,
2012).
257
Programı kullanan herkes için çalışma alanı olan personel masaüstüne
sahiptir. Her kullanıcı kendi oturumu ile başlamakta ve kursu kullanmaktadır.
Personel profili ve ayarlar güvenlik açısından şifrelidir. En son nerede kaldığının
yönetilmesi, personel notları, dâhili haberler, hesap makinesi, personel öğrenme
süreçleri gibi özellikleri kapsamaktadır. Kayıt ayarları, öğrenme kaynak yönetimi,
zaman koşullu erişim, üyeler için öğrenme süreç adımları, üye galerisi ve haritası,
kurs haberleri ve duyurular kurs yönetim özelliklerini oluşturur. Dâhili mesajlaşma,
sohbet, forum gibi iletişim yöntemlerine sahiptir.
Çoklu seçim, tek seçim, karışık test, karşılaştırma, sıralama gibi soru tiplerini
içermektedir. Tekrar kullanılmak üzere soru havuzu, soruların rasgele seçilmesi,
alıştırmalar, soruları ayırmak, günlük işlerin düzenlenmesi gibi özellikleri vardır. Rol
tabanlı sisteme dayanan İlias, Çin‟de ve Avrupa‟da yaygın olarak kullanılmaktadır
Cologne Üniversitesi örnek olarak verilebilir.
Şekil 4.15: İlias Yazılımı Kullanıcı Paneli
Kaynak: http://www.ilias.de/docu/ilias.PHP
258
Şekil 4.16: Cologne Üniversitesi
Kaynak: http://www.uni-koeln.de/index.e.HTML
IV.2.1.6. Dot.Lrn
Tamamıyla açık kaynak kodlu (online) eğitim platformudur. GNU lisansıyla
yayınlanır. MIT tarafından geliştirilmiş olan DotLRN öğrencilerin ödev ve proje
konusunda kullandığı ofis gereçlerini kendi içinde barındıran açık kaynak kodlu
öğrenme yönetim sistemidir. Kurs yönetimi, öğrenim yönetimi, içerik yönetimi ve
çevrimiçi topluluk yönetimi yapılarından oluşmaktadır. Unix/Linux tabanlı
sistemlerde AOLServer web uygulama sunucusu destekli çalışır. Veri tabanı olarak
PostgreSQL, Oracle uyumludur. P2P ve Wireless sistemlere destek sunar. (Dotlrn,
2012).
Şekil 4.17: Dot. Lrn Yazılımı Özellikler Paneli
Assessment
Forums
E-Mail/Bulk mail
LORS Central
259
Calendar
LORS Management
Curriculum
News
.LRN
Photo Album
.LRN e-commerce
Project Manager
Homework Dropbox
Staff List
Edit this page
Survey
Gradebook/Evaluation
Syllabus
Expenses Tracking
User Tracking
FAQs
Weblogger
File Storage
Slide presentations
Kaynak: http://dotlrn.org/product/index
IV.2.1.7. Moodle
Moodle, 138 ülkede kullanılmakta olup, 109 ayrı dil desteği vermekte ve çok
sayıda kayıtlı kullanıcısı bulunmaktadır. Dersler bileşenler halinde kurulabilmekte,
online demosu ve online yardım sistemi mevcuttur. Raporlama anket özellikleri
bulunmakta ve GPL lisansı ile birlikte kullanılmaktadır. Kullanıcılar online olarak
farklı modüllere rahatlıkla erişilebilmektedir. Rol tabanlı üyelik sisteminde her
kullanıcının sunucu da tek bir hesabı vardır ve yetkilendirme bunun üstünden
yapılmaktadır.
MYSQL, PHP gibi yüksek performansa sahip bir web sunucu gibi arka
planda çalışabilen her an isteklere cevap verebilen bir veri tabanı yönetim sistemidir.
MYSQL‟in veri tabanında aranılan veriyi bulmak için kullandığı sorgulama dili
SQL‟dir ve İnternet sayfasından indirilebilmektedir. Web sunucu olarak Apache web
sunucusu kullanılmalıdır.
260
Moodle, nesne yönelimli dinamik öğrenme ortamı sağlayan, İnternet tabanlı
ders ve web sitesi oluşturmak için bir yazılan, açık kaynak kodlu bir uzaktan eğitim
sistemidir. Yazılım, MYSQL ve Postgresql veri tabanı sistemleri altında ve PHP
dilini destekleyen herhangi bir işletim sisteminde (Linux, Windows, Mac Osx gibi)
çalışmaktadır. En önemli özelliği herkes tarafından çok kolay şekilde kullanılması
olduğu gibi, tamamen ücretsizdir (Moodle, 2011f).
Portal mantığıyla yönetilmekte ve belirli bir süre devam etmeyen öğrenciler
sistemden kendiliğinden atılmaktadır. Öğretmenler forum ve anket içeriklerini
istedikleri takdirde mail olarak da görebilir (Önal, Kaya, Draman, 2006). Balıkesir
üniversitesi örnek olarak verebilir. Ayrıca Anadolu Üniversitesi‟nin çevrimiçi
derslerin sunumunda kullandığı yazılımlar arasındadır.
Şekil 4.18: İran Zanjan Üniversitesi Kurs paneli
Kaynak: http://zcs.znu.ac.ir/?lang=en
Şekil 4.19: Kocaeli Üniversitesi Uzaktan Eğitim Platformu
261
Kaynak: http://moodle.kou.edu.tr/
Şekil 4.20: Modele Yazılımı Çoktan Seçmeli Soru Paneli
Kaynak: http://www.cattid.uniroma1.it/cairo/moodle.pdf
IV.2.1.8. Fle3
262
Web tabanlı öğrenme çevresi olup Gnu Gpl altında piyasaya çıkarılan açık
kaynak kodlu ve ücretsiz yazılım olarak bilinen fle3, ücretsiz kullanılabilmekte,
değiştirilebilmekte ve dağıtılabilmektedir (fle3,2012). Fle3, tasarım ve Bilginin
gelişen ifadelerini yaratmak üzerine yoğunlaşmış grup merkez çalışmaları ve
öğrenciyi desteklemek için tasarlanmıştır.
Üç öğrenme aracı ve birçok yönetim aracını içermekte ve farklı dillere
çevrilebilmekte, kullanıcılar farklı dillerdeki kullanıcı ara yüzünü seçebilmektedir.
Fle3, Webtop, öğretmenler ve öğrenciler tarafından farklı parçaları (dokümanları,
dosyaları, bağlantıları) diğer çalışmalarla ilişkilendirme, klasörleri organize etmek ve
diğerleri ile paylaşmak için kullanabilmektedirler. Webtop, her kurs için paylaşılan
kurs klasörünü kapsamaktadır. Webtop içindeki bu parçalara, öğrenme objeleri de
denir. Jamming aracı, resim, metin, audio, video gibi işbirlikçi yapıların paylaşıldığı
alandır. Grup çalışmalarında güncellenen ve indirilebilen dosyalarla çalışılabilir.
Öğretmenler ve yöneticiler için fle3, kullanıcıları, kurs ve proje çalışmalarını
yönetmek için araç önermektedir. Yönetici, XML formatında fle3 veri tabanı tam
içeriğini ve kursların içeriğini değiştirebilmektedir. Fle3 araştırma ve geliştirme bilgi
toplum teknolojileri içinde Avrupa komisyonu tarafından desteklenmektedir.
Gerçek anlamda fle3 sunucu sistemlerde bilgisayar tabanlı işbirliksel öğrenim
için tasarlanmıştır. Yönetim ve eğitim içeriği sağlamak için kendi özel araçları
bulunmaktadır. Çoklu dil desteği sağlayan yazılım eğitmen ve öğrencilere farklı
klasörler yaratma ve bireysel olarak hiyerarşi bir sistem kurma olanağı sunmaktadır.
Helsinki, Netherlands ve Columbia üniversiteleri örnek olarak verilebilir.
Şekil 4.21: fle3 yazılımı tasarım paneli
263
Kaynak: http://fle3.uiah.fi/screen_shots/pages/ımage4.HTML
Şekil 4.22: Fle3 Yazılımı
Kaynak: http://fle3.uiah.fi/screen_shots/pages/ımage0.HTML
Şekil 4.23: Helsinki Üniversitesi
264
Kaynak: http://www.helsinki.fi/university/
IV.2.1.9. Sakai Project
Sakai, web üzerinde eğitmenlerin, araştırmacıların ve öğrencilerin web
siteleri yaratmalarına yardımcı olmak için tasarlanmış yazılım araçlarından biridir.
Ders akışı için, eğitim ve öğretimin değerini yükseltmek, eksikliklerini gidermek için
gerekli olan özellikleri sağlamaktadır. İşbirliği için, dünya çevresinde ve kampus‟de
organize iletişim ve işbirlikçi çalışmaya yardımcı araçlara sahiptir. Web tarayıcı
kullanarak, kullanıcılar, gerekli duydukları siteleri yaratmak için sakai‟nin
araçlarından seçmektedirler. Sakai kullanmak için, hiçbir HTML Bilgisine gerek
yoktur (Sakai, 2012a).
Eğitmenin duyuru yapabileceği, elektronik doküman veya linkler gibi
kaynakları paylaşabileceği, online tartışma ortamları, öğrencinin elektronik ortamda
çalışmalarını teslim etmesi ve değerlendirmenin olduğu yazılımdır. Duyurular,
değerlendirme, haberleşme araçları mesaj merkezi, değerlendirme aracı, yardım gibi
265
özelliklere sahiptir. Duyuru araçları, ilgili konulardaki katılımcıları bilgilendirmek
için kullanılmaktadır. Duyurulara dokümanlar ve bağlantılar dâhil olmak üzere çoklu
dosya eklenebilir. Duyuru aracında duyuru varsa liste içinde görülebilmektedir. Bu
duyurular sitenin ilgili bölümün en başında bulunmakta önemli son teslim tarihlerinin
değişmesi, görüşme zamanlarının değişmesi gibi durumlarda kullanılmaktadır.
Değerlendirme aracı, online değerlendirmeleri toplamak, dağıtmak ve
yaratmak için eğitmene izin vermektedir. Değerlendirme her öğrenciye özel bildirilir,
sitenin diğer öğrencilerine görünmez ve harf dereceleri, geçti/kaldı, başarısız/başarılı
gibi değerlendirmelere izin vermektedir. Değerlendirme öğrenciye geri döndükten
sonra tekrar eğitmene gönderilir. Bu özellik, bir sonraki sınav için değerlendirilebilir
veya öğrenciye doğru değerlendirme yapmasını sağlamaktadır. Eğitmen bütün teslim
edilen değerlendirmeleri bir kez yüklemekte ve değerlendirme yaptığı zaman,
öğrenci eğitmenin yorumuna ve puanına erişmektedir. Gerçek zamanlı olan sohbet
odalarını kullanarak site üzerinde kullanıcılar aralarında iletişimi sağlamaktadırlar.
Sohbet odaları birden fazla olabildiğinden eğitmen ve site yöneticisi arasında özel
sohbet odası oluşturulabilmektedir. Sohbet odası sohbet sayfası üzerindeki diğer
kullanıcıları göstermektedir. Böylece, konuşmak için kimin sistemde olduğunu
görülür. Sohbet mesajları saklanır ve bütün kullanıcılar görebilmektedir. Örneğin;
eğitmen öğrencilere soru ve cevaplardan oluşan online çalışma saatini kolaylıkla
yaratabilir. Tartışma aracı, kategori içinde organize edilmiş yapılandırılmış
konuşmalara izin vermektedir. Paylaşılan klasör, eğitmene ve öğrenciye özel klasör
içinde bulunan dokümanları paylaşmak için her bir öğrenciye izin vermektedir.
Paylaşılan kalsör özelliği, site içinde katılımcılar tarafından kullanılmakta ve özel
266
değildir. Kaynak aracının çalışmasına benzer, dosyaların yaratılması,
güncellenmesine izin vermektedir.
E-posta, e-posta arşivindeki adreslere otomatik olarak sahiptir. E-posta
sitedeki e-posta adresine gönderilir ve bütün site katılımcılarına kopyalanmaktadır.
Bütün mesajlar Sakai yazılımının e-posta arşivi içindeki e-posta adres bölümüne
gönderilmektedir. Değerlendirme, eğitmene, online öğrenenlere Bilginin
derecelendirilmesi, dağıtılması, hesaplanması, listelenmesi, değerlendirmeleri
listelemek için kullanılmaktadır. Ayrıca, yazılım online yardım aracına sahiptir. Her
dersin her projenin yer aldığı ana sayfa bulunmakta ve her eğitmen ya da site sahibi
ana sayfayı değiştirebilmektedir.
Yapılandırıcı bileşen; online editörü web sayfalarına bağlantı, çeşitli
formatlardaki dokümanları ve öğrenme objelerini kullanarak öğrenmeyi yayınlamaya
izin vermektedir. Mesaj merkezi, bire-bir ve grup iletişimini kolaylaştırmaya yarayan
araçtır. Özel mesajlaşma site içinde bire-bir mesajlaşmayı sağlamaktadır. Program
aracı; eğitmene takvim formatında konuları organize etmek için kullanılmakta
günlük, haftalık, aylık, yıllık listeler halinde görüntülenmektedir. Her program çoklu
eklemelere sahiptir. Kullanıcılara sitenin kullanımına ilişkin bilgi sağlayan site
Bilgisi özelliğine sahiptir. Ek olarak katılımcı listesi gibi ek bilgi sağlar. Siteye
erişim, araçları, site hakkındaki Bilgiyi değiştirmek için izin vermektedir. Özetleme
aracı; her sitenin ana sayfası üzerinde yakın zamanda ilan edilmiş ilanları, tartışma
konularını, sohbet mesajlarını göstermektedir. Değerlendirme araçları, eğitmene
öğrencileri değerlendirmede yardımcı olmaktadır.
267
Sakai 160‟ın üzerinde eğitim kurumunun kullandığı birçok kullanıcıya hitap
eden ücretsiz, açık kaynak kodlu ve eğitimi destekleyen birçok özelliği ile web
tabanlı, platform bağımsız bir uygulamadır.
Sakai java tabanlı, servis mimarisine dayalı uygulama paketi ölçeklenebilinir,
platform bağımsız genişletilebilir bir yapıya sahiptir. Sakai uygulaması ders yönetim
sistemlerinin sahip olduğu birçok ortak özelliğin yanında Bilgi\Belge dağıtımı, ödev
aktarma, çevrimiçi ölçme değerlendirme ve not defteri ve canlı sohbet modüllerini
içermektedir. Sakai işbirlikçi çalışma ortamı sunan araçları ile araştırmacıların ve
proje gruplarının kullanımına da uygundur.
Uygulamanın geliştirilmesi Sakai foundation yapısı altında üyelik esasına
dayalı olarak kar amacı gütmeden bireysel, eğitim kurumları ve üniversiteler
tarafından yapılmaktadır. Ayrıca bu topluluk eğitim ve araştırma toplulukları için
açık standartların belirlenmesi, yazılım çözümleri ve bunların entegrasyonu
konusunda çalışmalar yapmaktadır.
Michigan, Indiana, Mit, Stanford, Sabancı, Rutgers Üniversiteleri, Virginia
Tech, Foothill College, Uc Berkeley yazılıma örnek olarak verilebilir.
4.24: Sabancı Üniversitesi
268
Kaynak: http://www.sabanciuniv.edu/
Şekil 4.25: Sabancı Üniversitesi Özellikler & Araçlar Paneli
Kaynak: http://www.sabanciuniv.edu
IV.2.1.10. Kewl-Nextgen(Kewel3)
269
Kewl(Knowledge Environment for Web Learning) 1990‟lı yıllarda ASP ile
Western Cape Üniversitesin‟de derek keats tarafından geliştirilen bir öğrenme
yönetim sistemidir. Microsoft serverlarda MYSQLveritabanı ile çalışırdı. 2005
yılında PHP ve MYSQL ile tekrar geliştirildiğinden Linux ve diğer sistemlerde de
çalışmaktadır. Eğitmenlere, online kurslar yaratmada çeşitli zengin etkileşim
fırsatlarını sunarak yardımcı olmaktadır.
İçerik, iletişim, değerlendirme, yönetim ve personel gibi bileşenleri vardır.
İçerik bileşeninde, içerik Yönetimi, dosya depolama ve güncelleme, eğitimsel
tasarım ve içerik sözlüğü bulunmaktadır. İçerik ekleme ve düzenlemede Wysıwyg
editörünü kullanmaktadır. Eğitmenlerin sınıf ve değerlendirmeleri ile sınıf
arkadaşları ve öğretmenleri ile iletişimlerini sağlamakta ve içeriklere erişimlerini
olanaklı hale getiren bir ara yüz bulunmaktadır.
Eğitimcilerin iletişim kurabileceği tartışma forumu, gerçek zamanlı iletişim,
sohbet, e-posta gibi özelliklere sahiptir. Sınav ve değerlendirmeler sağlayan çoklu dil
desteğine sahip yazılım, problem tabanlı öğrenmeye dayanmaktadır. Yönetici, grup
Yönetimi ve kullanıcı Yönetimi ne sahiptir, etkinlikleri göstermekte, böylece
planlamayı sağlayan takvim bulunmaktadır.
Şekil 4.26: Kewl-Nextgen Yazılımı
270
Kaynak:http://nextgen.umu.ac.ug:4963/nextgen/index.PHP?module=splashsc
reen
Şekil 4.27: Western Cape Üniversitesi
Kaynak: http://www.uwc.ac.za/index.PHP?module=cms
IV.2.1.11. Drupal:
Drupal 7.14 açık kaynak kodlu olarak geliştirilmiş içerik yönetim
sistemi(CMS) olmasının yanında kişiselleştirilebilir, yetkilendirilebiliniz içerik ve
271
kullanıcı yönetimi ve arama kabiliyetlerinin yanında birçok geniş özellikleri ve
servisleri ile sosyal etkileşimli öğrenme ortamları oluşturmak için esnek bir
platformdur. Web tabanlı olan uygulama platform bağımsız olarak PHP dilinde
MYSQL ya da Postgresql veri tabanı üzerine yapılandırıla bilinir.
Drupal ile tek kullanıcılı kişisel sitelerden, çok kullanıcılı topluluk sitelerine
kadar her türlü siteyi kolayca yapabilirsiniz. Güçlü tema özellikleri sayesinde
sitenizin istediğiniz her köşesini kendi sevdiğiniz şekilde kişiselleştirebilirsiniz.
Drupal'ın esnek kullanıcı izinleri sayesinde sitenizde istediğiniz sayıda
kullanıcı rolü tanımlayabilir ve her role istediğiniz izinleri atayabilirsiniz. Böylece
siteniz üzerindeki kontrolünüz çok rahat olur.
İçerik yönetim sistemi olarak Drupal'ın en güçlü yönlerinden birisi de
sınıflandırma kabiliyetidir. Drupal'ın sınıflandırma özellikleri sayesinde içeriğinizi
istediğiniz her şekilde kategorilendirebilirsiniz.
“Drupal Association” organizasyon yapısı altında gönüllü kullanıcılar
tarafından geliştirilmeye devam edilmektedir. Birçok eğitim kurumu ve üniversite
içerik yönetim sistemi olarak Drupal‟ı tercih etmektedir. 828,550 kişi 228 ülkeden
181dilde Drupal kullanıyorlar (Drupal.org).
Şekil 4.28.Symantek Durpal Sayfası
272
Kaynak: http://drupal.org/symantec-connect-social-business-softwar
IV.2.1.12. Estudy:
E Study özellikle üniversitelerin olağan ders idare sistemlerine ek olarak
Bilgisayar bilimlerinde simülasyon özel desteği veren bir açık kaynak kodlu öğrenme
yönetim sistemidir.
IV.2.1.13. Efront Öğrenme Yönetim Sistemi
Öğrenme yönetim sistemi adından da anlaşılacağı üzere bir yönetim aracıdır
ve eğitim içeriklerinin Yönetimi ne, öğrenenler ve öğretenlerin izlenmesine, öğrenme
öğretme süreçlerinin bireyselleştirilebilmesine olanak sağlayan bütünleşik bir
sistemdir.
Efront açık kaynak kodlu öğrenme yönetim sistemlerinden bir tanesidir.
Kullanımının kolay olması, SCORM uyumluluğu, görselliği, açık kaynak kodlu
olması, modüler ve geliştirilebilir yapısı nedeniyle hem eğitimkurumlarini hem de
insan kaynakları yönetimi ve gelişimi için şirketler tarafından tercih edilmektedir.
Platform bağımsız olarak web temelli çalışan uygulama; yazılım mimarisi
itibariyle PHP ve verit abani olarak MYSQL üzerinde çalışmaktadır. Farklı dil
273
destekleri, LDAP yetkilendirme seçeneği ve pedagojik içerik sunumları ile açık
kaynak kodlu olarak sunulan eğitsel paketinin yanında ticari olarak sunulan insan
kaynakları Yönetimi açısından zenginleştirilmiş bir sürümü de yer almaktadır. Bunun
yani sıra Dim Dim açık kaynak kodlu uygulaması modül olarak yapılandırılarak
sanal toplantı ve eşzamanlı eğitim sunula bilinecek sanal sınıf ve dersler için
çevrimiçi sertifika oluşturabilme imkânı sağlamaktadır.
Efront kolay kullanımı, görsel özellikleri, SCORM uyumluluğu ile e-öğrenme
ve insan kaynakları Yönetimi ve gelişimi için açık kaynak kodlu şirketler ve eğitim
kurumlarının kullanımına uygun sistemleri bünyesinde modüler olarak barındıran bir
içerik ve öğrenme yönetim sistemidir.
Platform bağımsız olarak web temelli çalışan uygulama; yazılım mimarisi
itibariyle PHP ve veri tabanı olarak MYSQL üzerinde çalışmaktadır. Farklı dil
destekleri, LDAP yetkilendirme seçeneği ve pedagojik içerik sunumları ile açık
kaynak kodlu olarak sunulan eğitsel paketinin yanında ticari olarak sunulan insan
kaynakları yönetimi açısından zenginleştirilmiş bir sürümü de yer almaktadır. Bunun
dışında dimdim açık kaynak kodlu uygulaması modül olarak yapılandırılarak sanal
toplantı ve eşzamanlı eğitim sunula bilinecek sanal sınıf ve dersler için çevrimiçi
sertifika oluşturabilme imkânı vardır.
IV.2.1.14. Docebo:
Docebo SCORM uyumluluğu ile e-öğrenme ve insan kaynakları yönetimi ve
gelişimi için açık kaynak kodlu şirketler ve eğitim kurumlarının kullanımına uygun
sistemleri bünyesinde modüler olarak barındıran Efront benzeri bir içerik ve öğrenme
yönetim sistemidir.
274
PHP ve veri tabanı olarak MYSQL üzerinde çalışmaktadır. Video konferans,
sanal görüşme ve toplantının yanında toplu bilgilendirmeler için e-bülten imkânı
vardır.
Şekil 4.29: Docebo Yazılımı
Kaynak: http://www.docebo.com/saas/index.PHP?r=site/index&lang=en_us
IV.2. 2. TĠCARĠ YAZILIMLAR
IV.2.2.1. First Class:
First Class işbirlikçi yazılım, eğitim organizasyonlarının gereksinimlerini
karşılamak için 1998‟de özel olarak tasarlanmıştır. First Class‟ın tek sistemli
yaklaşımı ile etkili işbirlikçi ve iletişimin gerekli bütün yeteneklerini gösterdiğinden
dünya çapında eğitim organizasyonları tarafından kullanılmaktadır.
Yazılım, öğrenciler, aileler, eğitmenler ve yöneticiler arasında işbirlikçi ve
iletişimle online öğrenmeyi yaratır. Öğrenciler e-posta, dosya paylaşımı, sohbetler
275
gibi popular elektronik araçlarla iletişimlerini sağlamaktadır. Güçlü mesajlaşma
platformuna sahiptir ve kullanımı kolay bir yazılımdır. Öğrenciler kurs
materyallerine erişebilmekte, haftalık projelerini teslim edebilmekte, online sık
sorulan sorulara erişebilmektedirler. Öğrenme araçları ve kaynaklarını kullanarak
kolay erişimi sağlamaktadırlar. İşbirlikçi konferans, ödev teslimi, sunum araçları,
çoklu platform desteği, takvim, geribildirim, duyurular özelliği bulunmaktadır.
Windows, Mac Osx, Linux ortamlarda çalışmaktadır.
Şekil 4.30: Valley College
Kaynak: http://www.valleycollege.edu/OnlineTrack/uap.PHP
IV.2.2.2. Angel Learning
Sanal öğrenme çevrelerinin yaratılmasında, kurs içerik ve Yönetiminde,
dağıtılmasında, etkili gelişiminde kullanılan öğrenme yönetim sistemidir.
Eğitmenlere, esneklik ve öğrenme stil ve amaçları doğrultusunda araçları
276
önermektedir. Kontrollü içerik erişimi, değerlendirme aracı etkililiği, esnek öğrenme
Yönetimi, etkili kurs Yönetimi, etkileşimli öğrenme çevresi, değerlendirme, wiki,
eposta, online gazete, beyaz tahta gibi özelliklere sahiptir. New York State Ve Santa
Clara Üniversiteleri örnek olarak verilebilir.
Şekil 4.31: New York State Üniversitesi
Kaynak: http://www.suny.edu/
Şekil 4.32: Santa Clara Üniversitesi
277
Kaynak: http://www.scu.edu/
IV.2.2.3. Blackboard
Bugün, yüksek eğitim enstitüleri büyük değişikliklerle yüz yüzedir. İnternet
ve diğer teknolojiler, öğrenme, öğretme, iletişim ve işbirliğinin sınırlarını aşmak için
yeni yöntemlere sahiptir. Enstitüler, online kurslar vermektedirler ve günümüzde
kampus üzerinde ağlarla öğrenme çevreleri yaratmak için çaba göstermektedirler
(http://www.blackboard.com ).
Ticari üniversiteler, öğrencileri çekmek ve devam etmeleri için sadece
akademik ağırlıklarıyla değil aynı zamanda kampus‟teki hizmetlerin nasıl olduğu ve
yaşam koşullarını da göz önünde bulundurarak adeta birbirleriyle yarışmaktadırlar.
En çok talep edilen sistem yazılımı, bütün kampüs hizmetlerini birleştirecek ve doğal
göçe izin verecek bir içeriğe sahip olmalıdır. Blackboard bu istekleri karşılamaktadır.
Blackboard şirketi, eğitime odaklandığından, yüksek eğitimin gereksinimlerini
278
anlamaktadır. Blackboard öğrenme sistemi eğitim ve öğretimi artırmak için
tasarlanmış yazılım uygulamalarının ailesidir. Eğitmenler için, anlaşılması ve
kullanımı kolay blackboard öğrenme sistemi, performans artırmayı kolaylaştıran
yararlı teknolojiler üzerine kurulmuştur.
Aşağıdaki nedenlerden dolayı dünya üzerindeki enstitüler Blackboard
öğrenme sistemini kullanmaktadırlar.
Web tabanlı araçların çeşitliliğini kullanarak güçlü öğrenme içeriği
yaratmak.
Bireysel öğrenciler ve gruplar için geleneksel öğrenme yollarını geliştirmek.
Öğrenci katılımcıların işbirliği ve iletişimini kolaylaştırmak.
Zengin değerlendirme kapasitelerini kullanarak öğrenci çalışmalarını
değerlendirmek.
E-öğrenme içinde, zengin yayımcı içeriğini oluşturmak.
Blackboard öğrenme sistemi şimdi kullananların özel gereksinimlerini en iyi
şekilde karşılayan ürünün seçimi için imkân sağlayan üç farklı üretim çeşitleri içinde
elde edilebilmektedir.
Blackboard sistemi-girişim lisansı
Blackboard sistemi-ce girişim lisansı
Blackboard sistemi-Vista girişim lisansı
Blackboard Öğretim Yönetim Sistemi, Arizone, Oregon, Harward
Üniversitesi gibi birçok üniversitede İnternet aracılığı ile uzaktan öğretimin
279
gerçekleşmesi için, geleneksel eğitime, web tabanlı eğitim bileşenleri eklenerek
kullanılmaktadır. Büyük araştırma üniversiteleri ve özel enstitüler online eğitime
etkili bir platform olarak Blackboard sistemini seçmektedirler.
Blackboard açık ve basit öğrenim ara yüzüne sahiptir. Bu nedenle, fakülteler
online materyalleri kolay ve hızlıca sisteme koyabilirler. Buna ek olarak, sistem
tarafından üretilen ders istatistiği, sistemi kullanan öğrencilerin sitedeki etkililiğini
ölçmektedir. Son olarak, Blackboard, genişletilmiş uzaktan öğrenme olan
üniversitelerin durumu için standartları sağlar (http://www.blackboard.com).
Şekil 4.33: Oregon Üniversitesi
Kaynak: http://www.stateoforegon.com/schools.PHP
Şekil 4.34: Northeastern Üniversitesi
280
Kaynak: http://www.northeastern.edu/neuhome/index.PHP
IV.2.2.4. Adobe Authorware
Adobe Authorware, birleşik ağlar, Cd/Dvd ve web üzerinde dağıtmak, zengin
medya e-öğrenme uygulamalarını yaratmak için görsel araçlara kılavuzluk
yapmaktadır. Öğrenme yönetim sistemleri standartlarına uyan kabul edilir
uygulamaları geliştirmektedir. Sezgisel öğrenmeye izin veren araçlar, yaygın
Macromedia kullanıcı ara yüzü, zengin medya desteği, standartlar desteği, bilgi
nesneleri, Windows kontrolleri, mevcuttur (Adobe Authorware, 2012).
Erişim, esneklik, haberler, arama, sınavlar, değerlendirme, geribildirim, site
haritası, tartışma, yardım, sık sorulan sorular, takvim seçenekleri bulunmaktadır.
Active x desteği bulunur ve Windows Ve Macosx sunucularında çalışmakta ve
Adobe Authorware içerik paketi kullanılmaktadır. Medya Yönetimi, güçlü gezinme,
kullanıcı tanımlı fonksiyonlar, zengin metin editörü özelliklerine sahiptir. Öğrenmesi
ve kullanması kolaydır. Purdue, Art, Hong Kong Baptist, Üniversiteleri örnek
verilebilir(Wikipedia, 2012).
281
Şekil 4.35: Adobe Authorware Yazılımı
Kaynak: www.answers.com/topic/authorware6-png
Şekil 4.36: Purdue Üniversitesi
Kaynak: http://www.purdue.edu/
Şekil 4.37: Hong Kong Baptist Üniversitesi
282
Kaynak: http://www.hkbu.edu.hk/
Şekil 4.38: Hong Kong Baptist Üniversitesi Öğrenci Paneli
Kaynak: http://www.hkbu.edu.hk/eng-ver/index.PHP
283
Şekil 4.39: Art Üniversitesi Online Sınıf Program Paneli
Kaynak: http://catalog.academyart.edu/coursecatalog.do
IV.2.2.5. Webct
Webct, British Columbia tarafından ilk versiyonu 1996 geliştirilmiştir. 2006
yılında Blackboard tarafından alınmıştır. Yüksek eğitimde e-öğrenme sistemleri için
standart bir yapıya sahiptir. Dünyadaki üniversiteler ve enstitüler, öğretme ve
öğrenmenin sınırlarını genişletmek için kullanmaktadırlar. Zamanında online eğitimi
öneren yazılım, e-öğrenme araçları ile esnek öğrenme fırsatı sağlamaktadır
(Blackboard, 2012).
Webct kurs yönetim sistemini kullanmak zordur fakat vista versiyonu
kullanım ve esnekliğin dengesi bakımından bazı rakiplerinden daha başarılıdır.
Önemli olay ve tarihlerin görüldüğü takvim, tüm kurs içinde arama, gerçek zamanlı
sohbet, test, sınavların yaratılması, değerlendirilmesi, tartışma gibi özelliklere
284
sahiptir. Aberdeen, Marshall, Alabama Üniversiteleri örnek verilebilir. Ayrıca
Anadolu Üniversitesi‟nin çevrimiçi derslerin sunumunda kullandığı yazılımlar
arasındadır.
Şekil 4.40: Aberdeen Üniversitesi
Kaynak: http://www.abdn.ac.uk/
IV.2.2.6. Learning Space
IBM lotus öğrenme yönetim sistemi, hem sınıf tabanlı hem de uzaktan
öğrenme eğitim programlarının kolay ve elverişli duruma gelmesini sağlayan esnek,
J2EE standartlarında lotus ürünlerinden biridir. On-line derslerin oluşturulması,
yönetilmesi, öğrencilere ulaştırılması ve ders işleyişinin takip edilmesi için kullanıcı
ara yüzü sağlayan bir yazılımdır. Öğrenciler derslerini seçmektedirler. Eğitmenler
kurs materyallerini dağıtmak için çeşitli öğrenme yaklaşımlarını benimsemektedirler.
Üretici esnekliği, tüketiciye sistemi farklı yollarla yapılandırmayı sağlamakta
ve windows işletim sisteminde çalışmaktadır. Yaratıcı araçlar ile eğitmene, kendi
istedikleri eğitim yazılımını yaratmak için izin vermektedir. Macromedia gibi
285
araçlarla yaratılan dersler sisteme dâhil edilebilmektedir. Yazılım, eğitim enstitüleri
için ucuz, ticari kullanımlar için pahalıdır. Başlıca asenkron iletişim modellerini
kullanmaktadır.
Learning Space, öğrencilere ve eğiticilere online-offline olup olmadığına
bakmaksızın erişilebilen öğrenme içeriklerini dağıtmak için kullanılmaktadır. Her
yerden ve istenilen zamanda kullanılması için tasarlandığından, öğrenciler, ders
kapsamındaki bütün öğrencilerle etkileşimde olmayı, yüz yüze eğitim programlarına
tercih etmektedirler. Geleneksel eğitime alternatif olarak, zaman ve yer kısıtlılığı
olmaksızın bütün öğrencilere ve çalışanlara eşit öğrenme fırsatı sağlamaktadır.
Şekil 4.41: Sakarya Üniversitesi Uzaktan Öğretim Programı
Kaynak: http://www.ido.sakarya.edu.tr/
Şekil 4.42:Yıldız Teknik Üniversitesi E-Kampüs Projesi
286
Kaynak: http://www.e- learning.yildiz.edu.tr/
IV.2.2.7. Saba Software
Öğrenmenin bütün formlarını dağıtan İnternet tabanlı öğrenme yönetim
sistemi saba yazılımı 1997‟de geliştirilmiştir. Eğitimcinin başarısına odaklı, çoklu
dild esteği olan, gerçek zamanlı iletişimi sağlayan, birçok ülkede kullanılan bir
yazılımdır. İnsan gücü Yönetimi, öğrenme, sertifika Yönetimi, ticari öğrenme, içerik
Yönetimi, kariyer Yönetimi gibi yazılımlar vardır. HHS üniversitesi örnek olarak
verilebilir.
Şekil 4.43: HHS Üniversitesi
287
Kaynak: http://learning.hhs.gov/
Şekil 4.44: Saba Software Yazılımı
Kaynak: http://www.saba.com
IV.2.2.8. Topclass
Topclass, tek modüler tasarım ve öğrenme nesneleri yapısına dayanmaktadır.
Ana merkezi, Topclass öğrenme içerik yönetim sistemi ve Topclass öğrenme
yönetim sisteminde birleşir ve nesnesel modüller tarafından desteklenmektedir.
Bütün öğrenmeler için, online, sınıf tabanlı, karışık ve diğer öğrenme kaynakları
dahil kayıt yeteneğine sahiptir. Kullanıcılar öğretici, eğitici, öğretici, yönetici gibi
çoklu rollere sahip olabilmektedirler.
288
Bütün içerik, Topclass‟da Granular öğrenme objeleri olarak yönetilmektedir.
Öğrenme nesnelerinde verileri yönetmek, yaratmak düzenlemek yeteneklerine
sahiptir. Bütün içeriği, her bireysel kullanıcı için istenildiği gibi dinamik olarak
dağıtmaktadır. İçerik, tarayıcı aracılığı ile alınır ve verilir. Eklenebilir testler,
araştırmalar, sadece standart web tarayıcı kullanılarak uzaktan yönetilir. İşbirlikçi
araçlar, sınırsız sayıdaki tartışma gruplarını desteklemektedir. Webposta, Outlook ve
notes gibi standart posta sistemleri birleşerek direk bire-bir etkileşime izin
vermektedir.
Güçlü arama katalöğu, finansal raporlama ve birleştirme, içerik paylaşımı için
hiyerarşik öğrenme objeleri kolaylıkla yönetilmekte kurslar güncellenebilmektedir.
Dinamik dağılan kurslar, öğrenenlerin bilgi düzeylerine dayanmakta, kullanıcı ara
yüzünün, rengi, fontu, ikonları, araç çubukları, frameleri gibi özellikleri
özelleştirilmektedir. Güçlü tartışma grupları ile zengin öğrenme deneyimi
sağlamaktadır. Melbourne ve Virtual Üniversite lerini örnek olarak verilebilir.
Şekil 4.45: Melbourne Üniversitesi
290
V. BÖLÜM
BĠLGĠ VE BELGE YÖNETĠMĠNDE UZAKTAN EĞĠTĠM ĠÇĠN
ÖNERĠLEN KAVRAMSAL MODEL
Bilgi ve Belge yönetimi bölümlerinde İnternet tabanlı uzaktan öğrenim
modelini değerlendirebilmek için öncelikle söz konusu bölümlerin sahip olduğu
altyapıya göz atmak gerekmektedir. Bölümlerin eğitim kadrosu, bütçesi, ders
programı, laboratuarları, bilgisayar donanım ve yazılımları bu değerlendirmenin
temel unsurlarını oluşturmaktadır.
Bilgi ve belge yönetimi bölümlerinde çoğunlukla İnternet tabanlı uzaktan
öğrenim programının tasarımı ve uygulaması sırasında teknik bilgi ve becerilerinden
yararlanılacak yeterli sayıda öğretim elemanı bulunmamaktadır. Örgün programlarda
olduğu gibi uzaktan eğitim programlarında da sürekli olarak yeniliklerin takip
edilmesi ve bu doğrultuda ders içeriklerinin güncellenmesi gerekmektedir. Ancak
bununla birlikte öğretim elemanlarının içinde bulunduğu yoğun eğitim faaliyetleri,
söz konusu eğitim modelinin uygulanmasına yönelik bir sorun olarak
değerlendirilebilir. Ayrıca bölümlerin eğitim hizmetlerinde kullanılmak üzere ayrı bir
bütçeye sahip olmaması ise bu tür bir girişimin başlatılmasını engelleyen önemli bir
sorundur. Ancak bölümlerin kendi aralarında ve/veya üniversitelerin uzaktan eğitim
merkezleriyle ya da özel şirketlerle kuracakları ortaklıklar, bu konularda
yaşanabilecek sorunların çözümüne katkı sağlayabilir. (Karakuzu ve Karaman 2002;
Kültür ve Ark. 2003; Türkoğlu 2001; Karadeniz ve Ark. 2004). Tasarım, belli bir
konuda yapılması gereken faaliyetleri belli bir plan evresinde uygulamaktır. Diğer bir
ifade ile yeni bir ortam için bilgilerin planlanması, organize edilmesi ve etkili olarak
291
uygulanması faaliyetleridir. Tasarımın genel amacı, var olan sistemi ya da yapıyı
günün ya da evrenin şartlarına göre değiştirmektir. Bu durum var olan bilgilerin
sentezlenmesi ve faaliyetlerinin organize edilmesi olarak algılanabilir. Tasarım
faaliyetleri ile değişimler meydana gelmektedir. Bu değişimler oluşturulurken dikkat
edilmesi gereken nokta, bir bütün içinde etkili olan faktörlerin değiştirilmeden
uygulanmasıdır. Şekil 5. 1‟de alışılmış bir uzaktan eğitim sistemin tasarım aşamaları
gösterilmiştir.
Şekil 5. 1. Sistem Tasarımı (metin içinde geçen kaynaklardan yararlanılarak
hazırlanmıştır).
292
Tasarım konusu eski teknolojilerde olduğu gibi hem ihmal edilmekte hem de
gelişmelere ve değişikliklere uyum sağlanamamaktadır. Her on yılda bir iletişim
teknolojisi, eğitimin sorunlarına çözüm olarak sunulmuştur. 1920‟li yıllardan
başlayarak film, 1930‟larda Radyo, 1950‟lerde televizyon, 1960‟larda öğrenimde
yardımcı makineler, 1970‟lerde bilgisayarlar, 1980‟lerde video, 1990‟larda ise
kompakt diskler etkili olmuştur. Bu teknolojilerin amaca ulaşıp ulaşmadığına
bakıldığında pek de başarılı olmadıkları görülmektedir. Bunun nedenlerini şu
başlıklar altında toplamaktadır:
1) Teknoloji kullanımından korkulması ve teknolojinin dışlanması.
2) İnsani boyutların unutulması.
3) Teknik altyapının yeterli olmaması ve erişilememesi.
4) Hiyerarşinin işe koşulması.
5) Standart oluşturulamaması.
6) Öğretim tasarım sürelerine yer verilmemesi ya da dikkatli
davranılmaması.
Öğretim tasarımı, öğrenme-öğretme ilkelerinin, öğretim materyal ve
etkinliklerine dönüştürülmesini sağlayan sistematik süreçtir. İnternet her an gelişen
ve değişen bir öğrenme ortamıdır. Ancak, mevcut sitelerin çoğunun tasarım
endişesinden uzak, yarı-yapılandırılmış sayfalar olduğu da görülmektedir (Çalışkan,
2002: 199).
293
Site tasarlamak, uzaktan eğitim sisteminin en az tartışılan kısmıdır. fakat
programın başarısı çok önemlidir. Öğrenci ve eğitmen arasındaki etkileşimi,
iletişimin sağlanmasını, daha önce yaygın olmayan eğitim sisteminin gelişimini
kapsamaktadır. Site planlı şekil de tasarlanırsa beklenmedik hataların ortaya çıkması
da önlenmiş olur.
Her uzaktan eğitim sitesinin temel ihtiyaçları vardır. Güvenilir ve ulaşılabilir,
uyumlu, etkili donanım ve pozitif işlevi kolaylaştıran koordinatöre gereklilik vardır.
Bu değişkenler kabul edilen sitenin içeriğini yansıtmaktadır.
Etkili bir web tasarımında; web sayfalarında rahat gezinmeyi sağlayacak
bağlantı yapılarının olmasına, font büyüklüklerinin ve yazı tipinin tüm sayfalarda
aynı olmasına, gereksiz süslemelere gidilmemesine ve kullanılan renklere de dikkat
edilmelidir. Aynı zamanda kullanıcıların olası ekran boyutu ve çözünürlük tipinin
göz önünde bulundurularak sayfa yapısının oluşturulmasında ve hareketli grafik
tasarımı yapılırken erişim hızının göz önünde bulundurulmasında da yarar vardır.
Web tabanlı bir eğitim sitesinin hazırlanması büyük emek ister. Site, uzun ve
uğraştırıcı zahmetler sonucunda hayata getirilmekle birlikte bundan sonra da sitenin
güncel tutulabilmesi için gösterilen çaba da çok fazla olmaktadır.
V. 1. Öğretim Tasarımı
Öğretim tasarımı, İngilizce‟deki "İnstructional Design" kavramının karşılığı
olarak tanımlanır. Literatürde bu kavramla birlikte, öğretim sistemleri tasarımı
"İnstructional Systems Design" (İSD)) ve öğretimsel geliştirme "İnstructional
Development" (İD) tanımlamaları da değişik şekillerde birbiri yerine
kullanılmaktadır. Bir başka deyişle, öğretim tasarımı ve öğretimi geliştirme
294
kavramları birbirlerinin alt kategorisi veya tamamlayıcıları şeklinde kullanılmaktadır
(İpek, 2001b, s.1).
Öğretim tasarımı kısaca, öğretim problemlerinin, öğrenme koşullarının
sistematik analizi ile çözülmesi süreci olarak tanımlanmaktadır (Seels ve Glasgow,
1998; Akt: Özen, 2001). Buna göre, öğretim tasarımı bir süreç ve disiplin olarak
tanımlanmış olup, farklı öğretim sistemi ve ortamlarında, öğretim problemlerinin
kaliteli çözümü için bir önkoşul olarak değerlendirilebilir.
Öğretim tasarımının teorik dayanağı, psikoloji, eğitim, sistematik yaklaşım,
iletişim, teknoloji ve bilgisayar bilimleri gibi bilim alanlarıdır (Özen, 2001). Öğretim
tasarımı modellerinde, gereksinimlerin tespiti ile öğretimin tasarımı ve sonuçların
değerlendirilmesi çok anlamlı basamaklardır. Bu niteliklerden yoksun bir uzaktan
eğitim projesi, ilgili öğrenme ortamı ve kullanıcıları için yararlı olmaz. Dolayısıyla,
sistematik geliştirme süreci, öğretimi sağlayıcı olmalı ve yenilikçi uygulamalara
fırsat verebilmelidir (İpek, 2001b, s.5).
V. 2. Web Tabanlı Eğitimin Öğretimsel Tasarım GeliĢtirme Ekibi
Etkili bir WTE uygulamasında, öğrenme nesnelerinin (Learning Objects) ve
öğretim tasarımının (İnstructional Design) yönetimini sağlayıp ve içeriği belirleyecek
uzmanların bulunması kaçınılmazdır.
WTE teknolojileri ve araçları, öğretim sistemlerinin tasarımı yaklaşımı ile
planlandığı, kullanıldığı, geliştirildiği ve değerlendirildiği sürece başarılı olacaktır
(Özen, 2001). Bir WTE projesinin başarısı ayrıca, kaliteli öğretmenlerin,
mühendislerin, öğretim tasarımcısı ve konu uzmanı bireylerin meydana getirdiği
öğretim tasarımı gruplarının birlikte çalışmalarına bağlıdır. Bu çalışmalar gücünü
295
öğrenme kuramları, öğretme modelleri ve teknolojik gelişmelerden almak
durumundadır.
Bir WTE yazılımı bünyesinde yer alan görev tanımları aşağıdaki gibi
yapılmıştır ve bu görevler bir ya da birden fazla kişi tarafından yerine
getirilebilir; bir kişi birden fazla görevi üstlenebilir:
1) Konu uzmanı: eğitimi verilecek konu hakkında belirli bir düzeyde bilgisi
olan kişidir. Konu uzmanının ilgili konu hakkında yeterli deneyime sahip
olması ve bilgisine güvenilir olduğunu kanıtlamış olması gerekir. Hazırlanan
portal yazılımında bu kişi “eğitmen” olarak anılmaktadır.
2) Öğretim tasarımcısı: konu uzmanıyla birlikte konunun gerektirdiği bilgi,
beceri ve/veya tutumları, bilgi (fact), kavram (concept) ve süreç (process)
cinsinden öğretilebilir/öğrenilebilir biçime sokar ve gerekli ortamın
tasarımını yapar.
3) Eğitim teknolojisi uzmanı: eğitim teknolojisi eğitmeni, öğretimsel tasarım
ve eğitim teknolojileri hakkında bilgi sahibidir. Öğretim tasarımcısıyla
birlikte çalışarak belirlenen öğretim materyallerinin mevcut teknolojilerle
uyumlu olarak en uygun tasarıma ulaşmasını ve iş görmesini sağlar.
4) Teknik ekip: eğitim teknolojisiyle birlikte, tasarlanmış malzemelerin
elektronik ortamda geliştirilmesi görevini yürütür. Materyalin estetik ve
kullanılabilirlik normlarına uygun olarak geliştirilmesini sağlayan grafik
tasarımcısı/tasarımcıları ile materyalleri öğretim tasarımının özelliklerine
uygun olarak geliştirerek elektronik ortamda kullanılmasını sağlayan
programcı (lar)dan dan oluşur.
296
V. 3. Web Tabanlı Eğitimde Öğretimsel GeliĢtirme Süreci
WTE‟nin öğretimsel geliştirme sürecinde genel olarak dikkat edilmesi
gereken hususlar şunlardır (Yazıcı ve Altaş, 1999, s.1-2):
1) Amaç: eğitimin neden yapıldığı ve sonunda ne başarılacağı çok açık olarak
belirlenmelidir.
2) Uygun pedagoji: yukarıda tanımlanan amaca uygun pedagojik yaklaşımın
belirlenmesi gereklidir.
3) Amaca uygun araçların belirlenmesi: WTE için geliştirilen yazılım
araçları içinden amaca en uygun olanını seçmek bu eğitimden elde edilecek
verimi artıracaktır.
4) Uyarlama: doğrudan etkileşim sağlanarak öğrencilerin eğitim sürecine
katılımı özendirilmeli, karşılaşılacak problemler ve yanlış öğrenci
davranışları erkenden belirlenip gerekli önlemlerin alınması sağlanmalıdır.
Bu tezde yukarıda belirtilen genel tanımların yanı sıra çeşitli öğretimsel
geliştirme aşamaları ortaya konulmuştur. Daha önce bu konuda yapılmış
araştırmalarda ortaya konmuş modellerden seçilen ve bu çalışmanın orijinini
oluşturan aşamalar şekil 5. 2‟de gösterilmiştir. Öğretimsel geliştirme süreciyle ilgili
çoğu yaklaşım; analiz, geliştirme, değerlendirme ve düzeltme aşamalarından oluşur
(Özen, 2001). Bu çalışmada da öğretimsel tasarım süreci analiz, geliştirme,
değerlendirme ve düzeltme aşamalarıyla incelenecektir.
297
Şekil 5. 2: WTE‟ de Öğretimsel Geliştirme Süreci (Willis, 1994)
Şekil 5. 2 'ye göre:
Analiz: Karar verme süreci, verilerin toplanması, hedef kitlenin incelenmesi,
hedeflerin belirlenmesi,
Geliştirme: İçerik taslağının hazırlanması, var olan malzemenin gözden
geçirilmesi, içeriğin düzenlenmesi ve geliştirilmesi, malzeme ve iletim
yönteminin seçilip uygulanması,
Değerlendirme: Amaç ve hedeflerin gözden geçirilmesi, ekran tasarımlarının
ve işleyişinin değerlendirilmesi, sürece yönelik değerlendirme, ürüne yönelik
değerlendirme.
Düzeltme: Düzeltme planının geliştirilerek uygulanması.
V. 3. 1. Analiz AĢaması
Analiz aşaması aşağıdaki adımlardan oluşur (İtkin, 1984, s.33-36; Demirel,
1997, s.89; Akt: Özen, 2001; Kaya, 2005, s.356):
298
Karar Verme Süreci: Başlangıç safhasında, öncelikle mevcut problemin/işin
eğitim yoluyla çözülüp çözülmeyeceğine karar verilir. Eğer çözüm eğitim ise,
gereksinim duyulan eğitimin uzaktan verilip verilmeyeceği üzerinde durulur.
Eğitimin uzaktan verilebileceğine karar verilmesi ile bu süreç tamamlanır.
Verilerin Toplanması: Veri toplama, problem analizi çalışmalarının her
basamağında yapılması gereken bir iştir. Bu basamaktaki diğer bir iş de veri
toplamada kullanılan tekniklere uygun öğretim materyallerinin/araçlarının
geliştirilmesidir. Örneğin; anketler hazırlanmalı, hangi görüşme tekniklerinin
kullanılacağı belirlenmelidir.
Hedeflerin Tanımlanması: Analizin bu noktadaki amacı, problem çözümü
çalışmalarının eksikliklerini ortaya koymaktır. Kısaca, hedeflerin ne olduğu ya da ne
olması gerektiği gibi soruların arasındaki ilişkiyi ortaya koymak gerekir. Bu süreç
sonunda hedefler ortaya çıkar.
Hedef Kitlenin Ġncelenmesi: Uzaktaki öğrencilerin ve ihtiyaçlarının en iyi
şekilde anlaşılması için onların bilişsel, kişisel, sosyal ve fiziksel özellikleri dikkate
alınmalıdır. Düşünülmekte olan öğretim yöntemleri ve öğrencilerin iletim
sistemlerine yatkınlıklarına bakılarak, dersten alacakları bilginin ne şekilde işlerine
yarayacağı hesaplanmalıdır. Eğer sınıf geniş bir grup ya da farklı alt gruplardan gelen
öğrencilerden oluşacaksa, bu durum da dikkate alınmalıdır.
Hedeflerin Belirlenmesi: Öğrenci ihtiyaçları ve karakteristikleri göz önüne
alınarak öğretimsel amaç ve hedeflerin belirlenmesi gerekir. Amaç, öğretimsel olarak
istenen genel kavramlardan; hedefler ise amaca ulaşmakta kullanılan belirli
basamaklardan oluşur. Yani, bu aşamada “Ne öğretilecek?” ve “Nasıl öğretilecek?”
299
sorularına yanıt aranır. Ne öğretileceği, öğretim içeriğinin seçilmesi ve
düzenlenmesini ifade ederek, öğretim amaç ve hedeflerinin tanımlanmasını sağlar.
Nasıl öğretileceği ise, belirlenen içeriğin öğrencilere nasıl sunuluş/veriliş biçimi ile
ilgilidir.
Şekil 5. 3. Sistem Analizi tablosu (metin içinde geçen kaynaklardan
yararlanılarak hazırlanmıştır).
V. 3. 2. GeliĢtirme AĢaması
300
Geliştirme aşaması aşağıdaki adımlardan oluşur (Willis, 1994; Akt: Özen,
2001):
İçerik Taslağının Hazırlanması: Öğretimsel sorunları, hedef kitle analizini,
öğretimsel amaç ve hedefleri ve istenen ders içeriğini temel alarak, ders taslağı
hazırlanır. Bu aşamada öğretim için gerekli olan öğrenme modelinin tanımlanması
gerekir. Tanımlanan modelin asenkron web ortamına nasıl aktarılacağı ile ilgili
çalışmalar yapılır. Oluşturulacak ara yüz tasarımlarının yapıldığı ve bunların akış
şeması halinde gösterildiği “senaryo akış” (Story Board) tekniği bu çalışmalar için iyi
bir örnek olabilir.
Var olan Malzemenin Gözden Geçirilmesi: Bir sonraki aşamada, her
eğitmen elindeki malzemeyi gözden geçirmelidir. Öğretimsel materyal tek başına
kullanılmamalıdır. Çünkü bu materyaller zaten geleneksel sınıf ortamında kullanılan
ve etkili olan materyallerdir.
İçeriğin Düzenlenmesi ve Geliştirilmesi: Eğitmenin karşılaştığı en büyük
problemlerden biri, belki de en önemlisi öğrencinin ilgisini çekecek örneklerin
hazırlanmasıdır. İçerik öğrenci tarafından rahatlıkla anlaşılabilecek bir çerçeve
içerisinde ilginç örnekler içermelidir. En iyi örnekler, açık-anlaşılır olanlar ve
öğrencilerin sunulan içeriğe yoğunlaşmasını sağlayanlardır. İlgisiz örnekler
öğrenmenin başarısız olmasına ve öğrencilerin içerikten uzaklaşmasına yol açar.
Eğitmenin deneyim eksikliği ve verdiği örneklerin öğrenciye yabancı kalması, kırsal
ve değişik kültürlerden oluşan bölgelerde sıkça yaşanan bir sorundur.
Malzeme ve İletim Yönteminin Seçilip Uygulanması: Eğitmenlerin derslerde
kullanmayı planladıkları öğretim materyallerinin etkililiği, belirli görsel tasarım ilke
ve öğelerinin etkili kullanımına bağlıdır. Bu öğeler ise çizgi, alan, şekil, doku ve
301
renklerden meydana gelmektedir. İlgi çekici ve etkili bir görsel materyal için
bütünlük, denge ve vurgu gibi bazı tasarım ilkeleri dikkate alınmalıdır.
Bütünlük, bir görseli meydana getiren öğelilerin bir bütün olarak görülmesini
sağlayan öğeleri arası ilişki olup, bir görselde bütünlük, öğeleri üst üste bindirerek,
oklar gibi işaret araçları, çizgi, şekil, renk ve çerçeve gibi görsel araçlar kullanarak
sağlanabilir. Görsel bir materyalde denge, materyalde bulunan öğelerinin algılanan
ağırlıklıyı ile ilgilidir. Öğeleri ağırlıkları yatay ve dikey eksenin her iki tarafında eşit
olarak dağıtılmak sureti ile denge oluşturulur. Görsel bir materyalde tek bir fikir ele
alınsa dahi, materyal içindeki bazı önemli öğeleri vurgulanması gerekir. Bu amaçla;
ok ve benzeri yön gösteren araçlar, önemli öğeyi vurgulayan daha parlak renkler,
vurgulanmak istenen maddeye dikkat çekmek için zemin ve şekil arasında kontrast
oluşturmak, diğer şekillerden farklı bir şekil kullanmak, temel öğeyi diğerlerinden
daha büyük yapmak ve vurgulanacak öğeyi diğer öğeleri çakıştığı bir yere
yerleştirmek gibi değişik teknikler kullanılabilir (Yalın, 2001, s.124).
Her türlü öğretim materyalinin geliştirilmesinde göz önünde bulundurulması
gereken temel ilkeler ise şunlardır (Şahin ve Yıldırım, 1999, S.28; Yalın, 2001,
S.124; Üşün, 2000b, S.5):
Öğretim materyali basit, sade ve anlaşılabilir olmalıdır.
Dersin hedef ve amaçlarına uygun seçilmeli ve hazırlanmalıdır.
Dersin konusunu oluşturan bütün bilgilerle değil, önemli ve özet bilgilerle
donatılmalıdır.
Kullanılacak görsel özellikler (şekil, grafik, renk vb.) materyalin önemli
noktalarını vurgulamak amacıyla kullanılmalı, gereksiz kullanımdan
kaçınılmalıdır.
302
Materyalde kullanılan yazılı metinler ve görsel-işitsel öğeleri öğrencilerin
pedagojik özelliklerine uygun olmalı ve öğrencinin gerçek hayatıyla
tutarlılık göstermelidir.
Öğrenciye alıştırma ve uygulama imkânı sağlamalıdır.
Mümkün olduğunca gerçek hayatı yansıtmalıdır.
Her öğrencinin erişimine ve kullanımına açık olmalıdır.
Materyaller sadece eğitmenin kullanabildiği türden değil, öğrencilerin de
rahatlıkla kullanabileceği düzeyde basit olmalıdır.
Öğretim materyalleri, gerektiği takdirde, kolaylıkla geliştirilebilir ve
güncelleştirilebilir olmalıdır. Bununla birlikte, WTE materyali içerisinde
sıkça kullanılan ses ve görüntü araçlarının/bileşenlerinin kullanımında
dikkat edilmesi hususlar aşağıdaki gibi sıralanabilir (Yığıt ve diğerleri,
2000, s.168):
Web sayfası tasarımı, ilgili bağlantıya tıklanıldığında konuyla ilgili dosyanın
da gelebileceği şekilde ilişkilendirilmiş olmalıdır. Kullanıcı herhangi bir
istekte bulunmadan dosya otomatik olarak yüklenmemelidir. Ayrıca, dosya
transfer hızı bilgisayar ağlarının bant genişliği ve yoğunluk oranına bağlı
olarak değiştiği için, kullanıcının kendi kararını verebilmesi açısından
dosyanın büyüklüğü ve tahmini transfer süresi ile ilgili bilgi verilmelidir.
Görüntü ve ses dosyaları yalnızca gerektiğinde kullanılmalıdır. Bir hareketi
göstermek veya gerçek bir uygulamayı farklı bir perspektiften sunabilmek
gibi amaçlar için WTE materyali içerisinde görüntü kullanılabilir.
303
Görüntü ve ses dosyaları hazırlanırken büyüklüklerine dikkat edilmelidir.
Dosyalar mümkün olduğunca küçük boyutlara indirgenerek sunulmalıdır.
(dosyalar yaygın olarak kullanılan sıkıştırma/codec teknolojilerinden
yararlanılarak sunucuya gönderilmelidir.)
Görüntü ve ses dosyaları, tüm platformlara uyum sağlayabilmeleri açısından
standart bir formatta sunulmalı ve ilgili sayfada dosyanın hangi platformda
veya platformlarda çalışabileceğine ilişkin bilgi yer almalıdır.
WTE materyali içerisinde görüntü sayfa içerisine yerleştirilebilir veya yeni
bir pencere içerisinde görüntülenecek şekilde ayarlanabilir.
Ekran tasarım aşamasının tamamlanmasıyla, WTE amaçlı ortamın geliştirilip,
sayısallaştırılması yapılır. Bu işlem “nasıl öğretilecek?” sorusuna da yanıt oluşturur.
Bu safhada eğitmen ya da konu uzmanının yoğun çalışması bitmekte, yerini çeşitli
editörleri (HTML, XML vb.), çeşitli yazılımları (Lotus Learning Space, İnterwise,
Net-Class, İlearning, Blackboard vb.) veya kendi geliştirdiği yazılımları kullanan
teknik ekip devreye girmektedir.
Teknik ekip, hedef kitle analizine, maliyete, teknolojiye, zamana, bütçeye ve
ekipmana göre içeriğin öğrenciye ulaştırılmasını, öğrenciden gelen geribildirim
alınarak rehber, eğitmen ve yöneticiye ulaştırılmasını sağlayan teknolojinin
kurgusunu yapar ve uygular. Teknik ekip, etkileşimli WTE ortamını kurarken
güvenilir, performansı yüksek, kullanımı ve yönetimi kolay bir ağ mimarisinin de
gerektiğini göz önünde bulundurmalıdır. Çünkü hem ağ ortamındaki sunucunun hem
de bağlı bilgisayarların kolay iletişimi, bilgi teknolojilerinin başarıyla uygulanması
için büyük önem taşımaktadır. Bu safha sonunda ders geliştirilmiş ve kullanıma hazır
hale getirilmiş olur ancak, değerlendirmesi henüz yapılmamıştır.
304
V. 3. 3. Değerlendirme aĢaması
Değerlendirmenin amacı sadece öğrencilerin neler öğrendiklerini ortaya
koymak değil, eğitmenlerin ve kullanılan teknolojilerin verimlilik düzeyini de ortaya
çıkarmaktır.
Buraya kadar bahsedilenlerden de anlaşılacağı üzere, öğretim tasarımı
sürecindeki bütün etkinlikler, kuram, araştırma ve belirli varsayımlara
dayanmaktadır. Değerlendirme süreci(Şekil 5. 4) öğretim teknolojisi ve tasarımı için,
farklı olan modellere rağmen benzer ilişkilerin ortaya konulmasını içermektedir.
Şekil 5. 4: WTE modeli değerlendirme süreci (metin içinde geçen
kaynaklardan yararlanılarak hazırlanmıştır).
Öğretim tasarımı stratejileri ve taktikleri bakımından, bu süreç aşağıdaki gibi
sınıflandırılmaktadır (İpek, 2001b, s.25):
Uzman görüşüne başvurma,
305
Birebir erişimin değerlendirmesi,
Pilot erişimin değerlendirmesi,
Gerekli ise, başarıya yönelik değerlendirme olarak sınıflandırılmaktadır.
Uzaktan eğitim programlarının değerlendirilmesi konusunda başlıca, Utah
Modeli, Alaska Modeli ve Nirengi (Trainqulation) Modelinden söz edilebilir. Bu
modellerin temel amaçları değerlendirme boyutunda farklılıklar göstermektedir.
Bunlardan Utah Modeli, eğitim hizmetlerinin etkili olarak gerçekleştirilmesini
sağlamaya yöneliktir. Alaska Modeli, eğitim programları ve çalışanların
gereksinimlerinin ortaya konulmasını amaçlar. Nirengi modeli ise, bilimsel
çalışmalar ışığında farklı tekniklerin birlikte nicel ve nitel olarak kullanılmasını
öngörmektedir (İşman, 1998, s.24; Akt: Özen, 2001).
Hem kuramsal hem de program değerlendirme modelleri sentezlenirse,
değerlendirme aşamaları aşağıdaki gibi belirleneb ilir (Özen, 2001):
1) Amaç ve Hedeflerin Gözden Geçirilmesi:
Değerlendirmenin bir amacı, öğretimsel yöntem ve malzemelerin istenen
amaç ve hedeflere uygunluğunun anlaşılmasıdır. Öğretimin uygulanması, geliştirilen
malzemenin ilk gerçek testidir. Uygulamadan önce öğretim malzemesi küçük bir
grupla ön testten geçirilmelidir. (Yapılan literatür taramasında, bunun mümkün
olmadığı durumlarda malzemenin ilk kullanım etkisini belirlemek üzere uzmanlara
bir ön değerlendirme testinin uygulandığı çalışmalara da rastlanmıştır. Örneğin,
Avustralya‟nın Charles Sturt Üniversitesi‟nde (CSU) yapılan bir çalışmada, bir WTE
sunumunun ön değerlendirmesini yapmak amacıyla bu tarz bir yola başvurulduğu
görülmüştür.) Bu tip bir değerlendirmede uzmanlar genellikle eğitim teknologları,
tasarımcılar ve alan uzmanlarından oluşan bir gruptur (Kaya, 2005, s.360).
306
Uzmanlardan oluşan bir grubun ürünü asıl kullanıcılara sunulmadan önce
değerlendirmesi, bilgisayar literatüründe “Alfa Testi” olarak anılır. Alfa testinde
tespit edilen eksikler giderilerek tekrar test edilir. Alfa testini başarıyla geçen
ders/yazılım kullanılacağı ortamda (WEB, CD/DVD, yazılı metin vb.) deneme
amaçlı olarak yayımlanır. Daha sonra kullanıcıların ürünü kullanırken yaptığı
etkinlikler ve izledikleri yol ile gelen önümler, tasarımcılar ve içerik uzmanları
tarafından gözlemlenir. Bu süreç ise, ürünün “Beta Testi” olarak anılır. Alfa ve beta
testlerinden ve denemelerden başarılı olarak çıkan ürün ileride son halini alacak ve
kullanıcı dostu bir hale gelecektir.
2) Ekran Tasarımlarının ve ĠĢleyiĢinin Değerlendirilmesi:
Değerlendirmenin en önemli yönlerinden biri, görsel araç ve mesajların,
ifadelerin, görüntülerin değerlendirilmesi ve oluşturulmasıdır. Yani bilgilerin görsel
duruma getirilmesi, onların etkileşimlerinin belirtilmesidir. Bu anlamda bilgisayar
ekranlarının tasarımında, eğitsel mesaj ve görsel kavramların ifadesi ve okunabilirlik
önemlidir. Ayrıca teknik açıdan bunların görsel öğrenme ve düşünme üzerinde
etkilerinin bilinmesi de çok önemli bir konudur. Bu tasarımların uygun teknolojiler
ile desteklenmesi için materyallerin geliştirilmesi ve geliştirilen materyallerin
“Çokluortam ve Hiperortam” geliştirme ve kullanımı bakımından test edilmeleri
zorunludur. Bu süreç eğitim ve öğretim için yüksek kalitede eğitim programları,
örneğin Etkileşimli Video (EV), Bilgisayarla Öğretim Programı (BÖP) ve yeni
teknolojiler kullanımını da gerekli kılmıştır.
3) Sürece Yönelik Değerlendirme:
Ders konularına bağlı olarak, öğrencinin değer, tutum ve bilgilerinin ortaya
konulmasıdır. Erişimlerin değerlendirilmesi dersin ünite ve bölümleri arasında olup,
307
öğrenme eksikliklerini ve bunlara neden olan etkenleri ortaya koymaya yöneliktir.
Öğrencinin geçti-kaldı gibi nitelenmesi söz konusu değildir. Erişimlerin
değerlendirilmesi, öğrenmenin yanı sıra, öğretim materyalleri, öğretim stratejileri ve
teknolojinin öğretimdeki işlevini tanımlar. Başarı değerlendirmesi, Uzaktan Eğitim
dersinin bütün olarak incelenmesi, öğretim stratejilerini değerlendirerek öğretmenin
başarısı ve araçların çeşitlerini ortaya koyabilir (İpek, 1999, s.9-10). Süreç
değerlendirme, geliştirilen öğretimin aksak yönlerini tespit ederek yeniden
düzenlenmesi ve iyileştirilmesi için veriler sağlar (Yalın, 2001, s.186).
Sürece yönelik değerlendirme ise, ders içeriğinin geliştirme ve uygulama
aşamalarında öğretimin düzeltilmesi için kullanılabilir. Örneğin, eğitmen derse
yönelik değerlendirme kriterleri içeren web tabanlı formları dersin sonuna
yerleştirerek öğrencilerden bunları doldurmalarını isteyebilir. Bu küçük
değerlendirmeler dersin güçlü ve zayıf olduğu noktaları, teknik ve iletimsel konuları
ve daha detaylandırılması gereken içerik hakkında bilgi edinmeyi sağlar. Erişinin
değerlendirilmesi bire-bir değerlendirme, alan içinde değerlendirme, küçük grupla
değerlendirme, performans değerlendirme, materyal değerlendirilmesi ve veri
değerlendirmesi şeklindedir. Başarının değerlendirilmesi, uzman kanısı ve alan
çalışması basamağıdır. Öğretimin zayıflık ve eksikliklerini gidererek kararlar
oluşturma ve adaptasyon ile ilgilidir. Erişi değerlendirilmesi ise, öğretimin
zayıflıkları ve eksikliklerine neden olan faktörler belirlenerek, yeniden gözden
geçirmeye ve iyileştirmeye yönelik bir amaç taşır.
4) Ürüne Yönelik Değerlendirme:
Öğretim sonundaki öğrenme etkililiğinin saptanması, başarının
değerlendirilmesidir. Ürüne yönelik değerlendirme, öğretim süreci tamamlandıktan
308
sonra dersin tekrar düzenlenmesi ve gelecek için planlanmasına yardımcı olur.
Burada dersin bitmesinin ardından, öğrencilerin dersin nasıl daha iyi olabileceğini
tartışması örneği verilebilir. Ürün değerlendirmesi, uygulanan öğretim programının
gerçekte ne kadar etkili olduğunu belirtmek amacıyla yapılır. Bu değerlendirme için
gereken veriler, öğrencilerin sınav sonuçları analiz edilerek, mezunlar işyerlerinde
gözlenerek, öğrenci ve öğretim elemanının program hakkındaki görüşleri alınarak
elde edilir. Sürece ve ürüne yönelik değerlendirmelerde, veriler nicel ve nitel
yöntemlerle toplanır. Nicel değerlendirme yanıtlara bağlıdır ve toplanan veriler
üzerinde yapılan deneysel araştırmalar sonucunda ortaya çıkar. Bunun tam aksine,
nitel değerlendirme, yanıtları derinlemesine inceler (İpek, 2001b, s.22). Bu
sonuçların dikkatlice incelenmesi öğretim sürecindeki açıklık ve zayıf yönleri
belirlemekte kullanılır. Değerlendirme sonuçlarının analizi düzeltme planını
hazırlamaya geçiş olarak kullanılır.
V. 3. 4. Düzeltme AĢaması
Çok dikkatli bir şekilde düzenlenen bir WTE dersinin bile iyileştirilmesi ve
üzerinde değişiklik yapılması gerekebilir. Dikkatlice yeniden düzenlenen bir ders, ilk
kullanıldığında, kusursuz olduğu düşünülen bir dersten daha güvenlidir. Dersin iyi ve
kötü yönleri hakkında ders eğitmeninin kendi düşünceleri en iyi düzeltme kaynağıdır.
Bu nedenle, düzeltme planlarının mümkün olduğunca dersin bitiminden hemen sonra
hazırlanması gerekir. Genellikle büyük ünitelerin yönetilebilmesi daha kolay küçük
parçalara bölünmesi, ya da öğrenciler arası etkileşimin artırılması gibi küçük çapta
düzenlemeler yapılmaktadır. Diğer durumlarda, daha ciddi düzeltmeler gerekir.
Yapılan değişikliklerin ders kullanılmadan önce alan testinden geçirilmesi önemli ve
atlanmaması gereken bir noktadır. Yapılan düzeltmelerin alan uzmanları, diğer
309
eğitmenler ve bir grup öğrenci üzerinde test edilmesi gerekir. Bu sürecin sonuçları,
uzaktaki her sınıfın özelliklerinin değişken olduğu bilgisi göz önüne alınarak
yorumlanmalıdır. Çünkü bir öğrenci grubu üzerinde kabul gören bir düzeltme, başka
bir gruba uygun gelmeyebilir.
V. 4. WTE Ders Sayfalarında Bulunması Gereken Özellikler
WTE derslerini hazırlayan kimselerin, ister bir ders geliştirme ve yayınlama
platformu (örneğin bu araştırmanın ürünü olan portal) kullansınlar, ister web
sayfalarını kendileri tasarlasınlar, ders sayfalarında bulundurmaları gerekenler iki
yönden ele alınabilir (odtü, 2005a): birinci grafik tasarımı ve stil, ikinci genel yapı ve
format.
V. 4. 1. Grafik Tasarımı ve Stil
Kullanıcının dersi akılda kalıcı bir şekilde izleyebilmesi açısından, derslerin
içerik kısmının iyi bir grafik tasarımına ihtiyacı vardır. Buna göre aşağıdaki
kıstaslara uyulması önerilmektedir:
Dersi oluşturan web sayfaları rahat gezinmeyi sağlayacak bir yapıda olmalı
ve bunu oluşturacak araçlarla desteklenmelidir (örneğin ileri - geri tuşları ).
Ders metninin satırları ekran boyutunun %70 - %75'ini kaplayacak şekilde
düzenlenmeli, sayfaların konu bütünlüğünü bozmamak kaydıyla çok uzun
olmamasına özen gösterilmeli, ekran çözünürlüğünün 800x600 piksel
olmasına dikkat edilmelidir.
Çok fazla renk kullanılmamalı ve dikkati dağıtacak belli renk
kombinasyonlarından kaçınılmalıdır (örneğin, sarı + beyaz, kırmızı + siyah,
mavi + yeşil gibi).
310
Ders genelinde mümkün olduğunca "Serfsiz" font kullanılmalı, ana başlıklar
ve alt başlıklardaki font büyüklüğü ve bütünlüğüne dikkat edilmeli ve bu
bütünlük ders genelinde korunmalıdır.
Çok küçük ya da çok büyük fontlardan kaçınılmalı, uzun bir metnin tamamı
büyük harfle yazılmamalıdır.
Ders notları içerisinde akılda kalıcılığı artırmak açısından şekillerle ya da
diğer çoklu ortam araçlarıyla kolayca anlatılabilecek bir nesneyi metinlerle
açıklamaktan, gereksiz ve konuyla ilgisiz süslemelerden kaçınılmalıdır.
Şekiller için uygun çözünürlük ve boyut kullanılmalıdır.
Grafik tasarımı yapılırken erişim hızı önemle göz önünde bulundurulmalıdır.
Birden fazla ders içeren paketlerde ekran tasarımı açısından sayfalar arası
bütünlük ve tutarlılık sağlanması gerekmektedir.
V. 4. 2. Genel Yapı ve Format
Bir web tabanlı derste tarayıcı/browser ile ulaşılabilen aşağıdaki sayfalar
bulunmalıdır. Dersin izlenmesini kolaylaştırmak açısından bu sayfalar arasında
hiyerarşik bir yapının kurulması önemlidir.
Kapak sayfası
Ders planı sayfası
Dersin izlenmesi ile ilgili bilgi sayfası
Ders sayfaları
Tartışma grubu sayfaları
Öğrenci listeleri/notlama sayfaları
Ödev/alıştırma sayfaları
Sıkça sorulan sorular
311
Ek bağlantı sayfaları
1) Kapak Sayfası
Bu sayfada bulunması öngörülenler şunlardır:
Dersin tam adı, bölümü, kodu, kredisi
Öğretim elemanları web sayfalarına bağlantılar (link)
Ders planı sayfasına bağlantılar
Tartışma grubu sayfasına bağlantılar
Duyurular/ödevler sayfalarına bağlantılar
Ders malzemesine bağlantılar
Bağlantı kurulabilecek kişi/kişilerin telefon/adres/faks/e-posta bilgileri
2) Ders Planı Sayfası
Bu sayfada;
Dersin amacı/hedefi, önkoşullar, katalog bilgileri
Dersin yürütülüş şekli (varsa kaç saat yüz yüze vs.)
Ders kitabı ve yardımcı kaynaklar
Notlama bilgileri
Haftalık program bulunmalıdır. Haftalık program tercihen tüm ödev ve sınav
tarihlerini içermelidir. Haftalık programdan ders sayfalarına bağlantılar
bulunmalıdır.
3) Dersin İzlenmesi İle İlgili Bilgi Sayfası
Bu sayfada aşağıdaki bilgiler bulunmalıdır:
Kullanılacak bilgisayarların özellikleri,
312
Kullanılacak tarayıcının özellikleri, sürüm vb.
Derse özel konular (özel yazılım kullanılacaksa ona ilişkin bilgiler),
Ders malzemesinde gezinme ile ilgili genel bilgiler.
4) Ders Sayfaları
Bu sayfalarda ders notları, etkileşimli örnek ve alıştırmalar vb. bulunacaktır.
Ders notlarının hazırlanmasında ve sunuluşunda aşağıdaki eğitsel ilkelerin izlenmesi
yararlı olacaktır:
Her konunun başında konunun öğrenme hedefleri bulunmalıdır.
Ders notları ders kitabı gibi yazılmamalıdır. Öğrencilerin, ayrıca ders kitabı
olduğu unutulmamalıdır. Ders notları sınıflarımızda anlattığımız kapsam ve
uzunlukta olmalı; ancak, hatasız ve düzgün bir dille yazılmasına özen
gösterilmelidir. Daha fazla ayrıntı için bağlantı ya da okuma ödevi
verilebilir.
• Ders notları, konu bütünlüğü olan paketler halinde hiyerarşik bir yapı
izlemelidir.
• Öğrenci motivasyonu ve aktif öğrenmeyi destekleme açısından en fazla
birkaç web sayfası sonunda okuma dışında farklı bir aktivite eklenmelidir.
Bunlar, etkileşimli (interaktif) alıştırma (kısa cevabı olan ve sistemde hemen
değerlendirilip sonuçlandırılabilecek türde sorular) ve konuya bağlı olarak
animasyon-simülasyon-film-ses vb. gibi çoklu ortam araçları olabilir.
5) Tartışma (Forum, Chat) Grubu Sayfaları
Bu sayfada tercihen konulara ayrılmış ve tarih sırasına dizilmiş mesajlar
görünmelidir. Mesajlar öğretim elemanları ve öğrenciler arasında asenkron olarak
yollanır. Bu amaçla, öğrencileri gruplara bölerek kendi aralarında ve gruplar arasında
313
tartışmalar yapmaya olanak sağlayan yazılımların kullanılması (forum) yararlı
olacaktır. Web tabanlı derslerin bu özelliğinin iletişimi artırıcı rol oynaması
beklenmektedir. Ayrıca, eşzamanlı (senkron) tartışmalara olanak sağlayacak bir
ortamın (sohbet/chat) oluşturulması da mümkündür.
6) Ödev/Sınav/Duyuru Sayfaları
Burada ödev / proje / sınav vb. sorular ve duyurular bulunur. Ödevlere ders
notlarından bağlantılarla da ulaşılabilir. Ödevlerin hazırlanması ve İnternet
aracılığıyla yollanabilmesi için öğrencinin yapması gerekenler açıkça yazılmalıdır.
7) Sıkça Sorulan Sorular Sayfaları
Burada dersin bir kereden fazla verilmesi durumunda konu bazında
gruplanmış olarak öğrenciler tarafından en çok sorulan sorular ve cevapları bulunur.
8) Ek Adres Sayfaları
Ders ile ilgili ek İnternet adresleri buraya konulmalıdır. Bu adreslerin hangi
konuyla ilgili olduğu adresin altında bir iki cümleyle belirtilmelidir. Ek adreslerin
konular bazında gruplandırılması yararlıdır.
En yaygın tasarım modellerinden biri ADDIE modelidir. Eğitimsel tasarım
sürecinin her evresini gösterir. Analiz, tasarım, gelişme, uygulama, değerlendirme
(Karakuzu, Karaman, 2006: 473).
Kaynaklar incelendiğinde; tartışma aşamasında, eğitim modeline karar
verildikten sonra Hiperortam tasarım araçlarından birisi olan hikaye panosu
tekniğinin kullanılması önerilmektedir. Hikâye Panosu, ders formatında yer alacak
bütün öğeyi ve bağlantıların akış şemasından oluşmaktadır. Tasarım aşamasında
tanımlanan gereksinimler doğrultusunda, dersin yapısı, giriş etkinlikleri, içerik
sunumu, etkinlikler, eğitim yöntem, araç-gereçleri, ortamlar belirlenmeli/seçilmeli,
314
değerlendirme planlanmalı ve bu öğeleri (ortam kilipleri, hiper bağlantılar ve içerik)
hikâye panosunda tanımlanarak birbirine bağlanmalıdır. Ancak web sayfaları bu
ögeleri dışında da İnternette gezinmeye olanak vermelidir (Passerini ve Granger
2000; Atıcı ve Gürol 2001; Çalışkan 2002; Gürol 2002.)
V. 5. Sonuç; Bir Model Önerisi
Günümüzde, yaygın ve etkili bir biçimde uzaktan eğitim hizmeti veren
kurumlar, çoğunlukla, yükseköğretim düzeyindedir. Bağımsız ve karışık yapılı
kümelendirme kapsamında, yükseköğretim düzeyinde geliştirilmiş olan, uzaktan
eğitimdeki başlıca kurumsal yapı modelleri şöyle belirlenebilir (Keegan ve Rumble,
1982, ss, 28-30):
• Merkezden Yönetilen Bağımsız Üniversiteler: Bu modelde, kurum,
tümüyle uzaktan eğitim yapar. Programların hazırlanması ve yürütülmesi
tümüyle kurumun kendi içinde gerçekleştirilir. İngiliz açık üniversitesi,
Kanada'nm Athabasca Üniversitesi, Kostarika'daki ulusal uzaktan eğitim
üniversitesi, bu tür uzaktan eğitim kurumlarıdır.
• Bölgesel Yönetimli Bağımsız Üniversiteler: Bu modelde de, kurum tümüyle
uzaktan eğitim hizmeti verir. Programlar kurum merkezi tarafından
hazırlanıp yürütülmekle birlikte, dağıtım ve öğrenci destek hizmetleri
bölgelerdeki bağlı birimlerce yönetilir ve denetlenir. İspanya'daki ulusal
uzaktan eğitim üniversitesi ile Çin Halk Cumhuriyeti'nin Merkezi Çin
Televizyonu Üniversitesi bu modeli uygulayan kurumlardır.
• BirleĢik Yapılı, Özde Bağımsız Üniversiteler: Bu modelde uzaktan eğitim
kurumu, geleneksel kurumlarla birlikte birleşik bir yapı içinde etkinlikte
bulunur. Kanada'daki tele - üniversite, bu modelin uygulandığı bir
315
kurumdur. Tele - Üniversite, Quebec Üniversitesi Yönetim Kurulu'nun
denetiminde örgün eğitim hizmeti veren bağımsız birimlerin yanı sıra
uzaktan eğitim hizmeti sunan bir başka bağımsız birimdir.
• Geleneksel Üniversitelerin Olanaklarını Kullanan Bağımsız Merkezi
Sistemler: Bu tür bir sistem, Demokratik Alman Cumhuriyeti'nde görülür.
Buradaki uzaktan eğitim sistemi, bir devlet kuruluşu olan Dresden'deki
uzaktan eğitim merkez Dairesi'nce yönetilmektedir. Bu kuruluş, öğrenci
alımı, programların hazırlanması, gereçlerin hazırlanması ve üretimi,
danışmanlık merkezlerinin yürütülmesi ve örgütün yönetiminden
sorumludur. Sistemdeki danışmanlık merkezleri, geleneksel üniversitelerde
birer uzaktan eğitim bölümü olarak etkinlik gösterir.
• Tek Bölümlü, KarıĢık Yapıda Uzaktan Eğitim Modeli: Bu modelde,
geleneksel bir üniversite yapısı içinde özel bir uzaktan eğitim bölümü
kuruludur. Bu bölüm, hem uzaktan eğitim sistemini yönetir hem de derslerin
öğretimini sağlar. Avustralya'da Qoueensland Üniversitesi'ndeki dışarıdan
öğrenim bölümü, böyle bir işlevi yerine getiren bölümdür.
• Çok Bölümlü, KarıĢık Yapıda Uzaktan Eğitim Modeli: Bu modelde,
geleneksel bir üniversitenin bölümlerine örgün eğitim öğrencilerinin yanı
sıra dışarıdan öğrenim görmek isteyen öğrenciler de kabul edilir. Öğretim
üyeleri, her küme öğrencinin de öğretiminden sorumlu olurlar.
Avustralya'daki New England üniversitesi bu modeli uygulamaktadır.
Ancak buradaki dışarıdan öğrenim bölümü, akademik değil, uzaktan eğitim
ile ilgili bir yönetim birimi olarak çalışmaktadır.
316
Çok Kurumlu, KarıĢık Yapıda Uzaktan Eğitim Modeli: Bu modelde,
örgün eğitim gören öğrencileri bulunan geleneksel bir üniversite, hem
kendisinin hem de öteki üniversitelerin öğrencilerine dışarıdan öğrenim
görme olanağı sağlar. Yeni Zelanda'nın Massey Üniversitesi, bu modeli
uygulayan bir kurumdur. Öğrencilerin bu üniversitede sınavlara katılarak
aldıkları notlar, kendi üniversitelerinde de geçerli sayılmaktadır.
Bir uzaktan eğitim kurumu, hangi kurumsal yapı modelinde olursa olsun,
birtakım işlevleri yerine getirmekle yükümlüdür. Bu işlevler, politika belirleme ve
denetim, gereç geliştirme, gereç üretimi, gereç dağıtımı, özel nitelikli öğretim ve
danışmanlık, kayıt sistemleri, değerlendirme ve maliye olarak sıralanabilir (Perraton,
1984, ss. 15-16).
Uzaktan eğitim kurumunun, bu işlevleri tümüyle yerine getirecek biçimde
örgütlenip çalıştırılması gereklidir. Gerektiğinde bu işlevlerin kimileri başka
kurumlarca da yerine getirilebilir. Bu durumda, uzaktan eğitim kurumunun ilgili
kurumlarla işbirliği sağlaması gereklidir. Uzaktan eğitim sistemlerinde, uzmanlara
göre, merkez ve bölge çalışanları, yerel çalışanlar, öğretim çalışanları ve uzman
çalışanlar olmak üzere dört ana kümede toplanabilen görevlilere gereksinme vardır
(Alkan, 1981, ss. 103-104). Bir uzaktan eğitim kurumu, kuşkusuz ki, bu görevlilerin
yeterliliği ölçüsünde etkili bir çalışma sergileyebilir.
Bilgi ve Belge Yönetimi eğitiminde “Karma Tasarım Modeli” doğrultusunda
web tabanlı uzaktan eğitim yöntemine dayalı bir örnek olarak hazırlamak
/geliştirmek, uygulamak, öğrenci ve konu uzmanları görüşleri doğrultusunda
değerlendirmek ve ilgili araştırmalara kaynak oluşturmak amacıyla planlanmış olan
317
bu araştırma, Türkiye ve İran'da bilgi ve Belge yönetimi uzmanları ve öğrencileri ile
gerçekleştirilmiştir.
V. 6. ÖNERİLER
Bu çalışmada Türkiye Milli Kütüphanesi‟ne yönelik olarak genel anlamda
bilgi belge ve kütüphanecilik hizmetlerinin eğitiminde, özel anlamda bu konulardaki
uzaktan eğitim programları çerçevesinde olumlu adımlar atılabilmesi yönünde bir
çerçeve çizilmeye çalışılmıştır. Bir milli kütüphanenin standartlara uygun olarak
hizmet verebilmesi için öncelikle bir politikasının, misyonunun ve amaçlarının
açıkça belirtildiği bir yönergesinin olması gerekmektedir.
Kütüphanenin bağlı olduğu kurumun amaçları doğrultusunda kütüphanenin
vizyonu, misyonu ve amaçları belirlenmelidir. Bunlar belirlenirken
ihtiyaçlar saptanmalı ve ona göre gerçekleştirilebilecek hedefler
koyulmalıdır. Bu hedeflerin gerçekleştirilebilmesi için planlamalar ve
programlar yapılmalı, bunlar uygulanmalı ve uygulama sonuçları sürekli
olarak değerlendirilmelidir. Bu değerlendirmeler sonucunda gerekiyorsa
yönerge yeniden gözden geçirilmelidir.
Milli Kütüphane öncelikle kendi görevleri arasına eğitim fonksiyonunu
eklemeli ve bunun için gerekli altyapı çalışmalarına başlamalıdır.
Bilgi ve Belge Yönetimi eğitimi veren üniversiteler, çağdaş bir gereklilik
olan uzaktan eğitim etkinliklerini üst düzey yapılanma, kurumlar arası
etkileşim ve çok disiplinli bir yaklaşımla hızla organize etmeli ve yaşama
geçirmelidir.
318
Milli Kütüphane ve diğer yüksek eğitim kurumlarında uzaktan eğitim için
gerekli olan ileri teknolojik donanım sağlanmalı ve insan gücü
yetiştirilmelidir.
Web tabanlı uzaktan eğitim yöntemiyle verilecek dersler, bilgisayar
programcısı, eğitim teknolojisi uzmanı, tasarımcı ve dersin uzmanı öğretim
elemanlarından oluşan çok disiplinli bir yaklaşımla hazırlanmalı ve yaşama
geçirilmelidir.
Bilgi ve Belge Yönetimi müfredat programlarında web tabanlı uzaktan
eğitim yöntemiyle verilebilecek dersler, hedef kitlenin/öğrencilerin
özellikleri, dersin/kursun/programın içeriği ve amaçları dikkate alınarak
hazırlanmalıdır.
Bilgi ve Belge yönetiminde web tabanlı uzaktan eğitim yöntemi
doğrultusunda hazırlanan dersler, öğrenciler arasında iletişim, etkileşim ve
hümanisttik yaklaşımı destekleyecek unsurları/materyalleri sağlayabilecek
özellikte olmalıdır.
Bilgi ve Belge yönetimi eğitiminde web tabanlı uzaktan eğitim yöntemi
doğrultusunda hazırlanan derslerde web 'in zayıf yönleri dikkate alınmalı ve
bu yönleri güçlendirecek araştırmalar yapılmalıdır.
Bilgi ve Belge yönetimi eğitiminde web tabanlı uzaktan eğitim ile ilgili
araştırmalar süreklilik kazanmalı ve sonuçlar yaşama/uygulamaya
geçirilmelidir.
319
Uzaktan eğitimi planlayan kurumların, müfredat geliştirirken, verilecek
derslerin türlerine ve içeriklerine uygun öğretimsel yöntemleri göz önünde
bulundurmaları uzaktan eğitimin kalitesinin artmasına katkıda bulunacağı
düşünülmektedir.
Fiziksel altyapı, İnternet tabanlı uzaktan eğitimde çok yaşamsal öneme sahip
bir unsurdur. Ancak sadece hizmeti veren kurumun değil, öğrencinin sahip
olduğu fiziksel altyapısı da düşünülmelidir. Özellikle, uzaktan eğitimde
kullanılan, İnternet tabanlı uzaktan eğitim platformları genellikle yurt dışı
bağlantı koşullarına göre tasarlandığından, sorunlar ortaya çıkabilmektedir.
Bu nedenle oluşabilecek bağlantı ve iletişim sorunlarını önlemek amacıyla,
ülke genelindeki İnternet altyapısı göz önüne alınarak ders içeriği ve
sınavlar hazırlanmalıdır. Veya içinde bulunulan koşullar ve gereksinimler
göz önünde bulundurularak, kurumların kendi uzaktan eğitim platformunu
kendi üretmesi, altyapıdaki uyumsuzluk sorunlarının oluşmadan çözülmesini
sağlayabilir.
Çalışmalar İnternet tabanlı eğitimin yüz yüze eğitimden daha etkili
olduğunu göstermiştir. Son on beş yıllık periyotta ise başarısının ve yayılma
hızının giderek arttığı ortaya çıkmıştır. Teknolojinin gelişmesiyle uzaktan
eğitimin giderek çok daha kaliteli olduğu gözlemlenmektedir. Bu nedenle
eğitim hayatında İnternet tabanlı uzaktan eğitimi tercih etmeyi düşünen
öğrenciler, bu konuda her hangi bir endişeye kapılmadan tercihlerini
İnternet tabanlı uzaktan eğitim yönünde kullanabilirler.
320
Uzaktan eğitimde İnternet kullanılması, beraberinde öğrenciye bilgisayar
okuryazarlığı ve fiziksel alt yapı edinme yükümlülüğünü de getirmektedir.
Bu nedenle öğrenci, İnternet tabanlı uzaktan eğitim programına
başvurduğunda bu iki ögeyi göz önünde bulundurmalıdır; bilgisayar
okuryazarı olmak ve verilen uzaktan eğitimi sorunsuz alacak kadar İnternet
bağlantısına ve ek bilgisayar donanımlarına sahip olmak.
Bilgi ve Belge Yönetimi ve kütüphanecilik eğitimi konusunda bütün
Türkiye'ye yayın yapacak özel bir kanal ve TV şebekesi kurulmalıdır.
İran Milli Kütüphane içinde, Bilgi ve Belge yönetimi ve kütüphaneciliğe
özel bir eğitim ve araştırma kütüphanesi bulunmaktadır. Bu kütüphanede en
temel yayınlanmış Farsça, İngilizce ve diğer dillerde konuyla ilgili
kaynaklar ve yeni yayınlanan kitaplar ve dergiler bulunmaktadır. Bu
kütüphane araştırmacılar ve kütüphanecilerin kablolu ve kablosuz İnternet
üzerinden çeşitli veri tabanlar erişimini sağlıyor. Bu kütüphane Bilgi ve
Belge yönetimi alanında bir ulusal laboratuvar anlamını taşımaktadır.
Türkiye Milli Kütüphane kendi içinde, Bilgi ve Belge Yönetimi alanında
böyle bir özel kütüphane kurması gerekir.
321
KAYNAKÇA
“T.C. Milli Kütüphane‟nin Görevleri ve Örgüt Yapısı,”(Çevrimiçi), Http://Www.Mkutup.
Gov.Tr/Orgut. Html, ]19.12. 2011[.
“İR. Milli Kütüphane‟nin Görevleri ve Örgüt Yapısı,” (Çevrimiçi), http://www.nlai.ir/
Default.aspx?tabid=554
Afzali, Mehdi(2005). İran‟da Lisansüstü Kütüphanecilik Eğitimi. Türk Kütüphaneciliği, 2005,
Vol. 19, N. 1, pp. 78-85.
Akbulut, Mustafa. “Milli Kütüphanelerde Yeni Gelişmeler,” Kütüphanecilikte Bilgi-Belge
Işbirliği, Milli Kütüphaneler Arası Iletişim ve Dünyadaki Teknolojik Gelişmelerin
Aktarımında Ilkelerin Tespiti Sempozyumu: Bildiriler (Ankara: 22-25 Eylül 1992), Ankara,
Kültür Bakanlığı, 1994, S. 145-149.
Aktan, C. Can, E- Öğrenme(E-Learning), Ttp://Www.Canaktan.Org/Eğitim /Eğitim-Metodoloji
/E-Ogrenme.Htm,Erişim: 12.12.2012.
Al, U. ve Mardan, R.O., (2004). Web Tabanlı Uzaktan Eğitim Sistemleri: Sahip Olması Gereken
Özellikler ve Standartlar, Bilgi Dünyası, 5(2): 259-271.
Alkan, C. (1981). Açık Üniversite Uzaktan Eğitim Sistemlerinin Karşılaştırmalı Olarak
İncelenmesi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
Alkan, C., (1997), Eğitim Teknolojisi, Anı Yayıncılık, Ankara, 225s.
Alkan, Cevat (1996), “Uzaktan Eğitimin Tarihsel Gelişimi” Türkiye 1. Uluslar Arası Uzaktan
Eğitim Sempozyumu 12-15 Kasım 1996, Bildiriler, Ankara: Uzaktan Eğitim Vakfı
Yayınları.
Alkan, Nazlı (2002). Uzaktan Öğrenime Kütüphane Desteği, Denizli: Pamukkale Üniversitesi
Alzafiri, F.M. (2000), “An Experımental Investıgatıon On The Effects Of Web-Based
Instruction/Traınıng On Cognitive And Psychomotor Learning ”, Doktora Tezi, University
Of North Texas, Usa.
Aminpour F. Electronics Learning In Universities And Institute Of Higher Education. Faslname -
Ketab 2007; 18(1): 217-29. [In Persian].
Anameriç, Hakan ve Fatih Rukancı. (2006). "Altmış Yılın Ardından Milli Kütüphane". Türk
Kütüphaneciliği, 20 (4): 401-407. [Lista].
Anameriç, Hakan. Sekine Karakaş ve Fatih Rukancı. (2008). "How Does Money Inform: A Study
on Turkish Banknotes National Library of Turkey Example". Library Collections
Aqcuisitions and Technical Services, 32 (1-2): 86-91
Appavoo, P. J. (1985). Library And Information Access In Distance Education: The Role Of
Technology. Paper Presented At The World Conference Of The International Council For
Distance Education, Melbourne, Australia.
Ardalan, R. Study Of Necessary Of Developing Education For Librarian In Central Library In
322
Universities, [Msc Thesis] Tehran: Humanistic Science Collage, Tarbiyat Modares
University; 1994. [In Persian].
Arslan, S. Java Script, Istanbul: Türkmen Yayınevi, 2002.
Arslantürk, O. Bir Web Tabanlı Uzaktan Eğitim Yönetim Sisteminin Tasarlanması ve
Gergekleştirilmesi. Ankara: H.Ü. Bilgisayar Mühendisliği. (Basılmamış Yüksek Lisans
Tezi), 2002.
Aşkar, P. (2003). Uzaktan Eğitim Teknolojileri ve Tcmb‟de Teknoloji Destekli Bilgisayar Eğitimi
Konferansı, Ankara.
Aşkar, P. (2003). Uzaktan Eğitim Teknolojileri ve Tcmb‟de Teknoloji Destekli Bilgisayar Eğitimi
Konferansı, Ankara.
Aslantürk, O. (2002). Bir Web Tabanlı Uzaktan Eğitim Sisteminin Tasarlanması ve
Gerçekleştirilmesi. Yayımlanmamış Yüksek Mühendislik Tezi, Ankar: Hacettepe
Üniversitesi.
Association Of College And Research Libraries [Acrl]. (2008). Standards For Distance Learning
Library Services. Approved By The Acrl Board Of Directors, July 1, 2008. [Çevrimiçi]
Elektronik Adres:
Atıcı, Bünyamin, Uzaktan Eğitim, Http://Web.Firat.Edu.Tr/Uzem/Pdf/M2.Pdf, Erişim:
30.09.2011.
Atutor (2007a). Atutor Hakkında, Http://Www.Torkiye.Com/Eğitim/About.Php71ang
Aytaç, T. (2000). Hizmet Içi Eğitim Kavramı ve Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar. Milli Eğitim
Dergisi, (147) 25.05.2012 Http://Yayim.Meb.Gov.Tr/ Dergiler/147/Aytac.Htm.
Bakış”, Açık ve Uzaktan Eğitim Sempozyumu, Eskişehir, 23-25 Mayıs 2002.
Bates, T. “Theory And Practice In The Use Of Technology In Distance Education.” Theoretical
Principles Of Distance Education (Haz. D. Keegan), London, Routledge, 1993.
Bayam, Y. ve M. Urin, "Uzaktan Eğitimde Öğrenci Takibi ve Değerlendirmesi", Açık ve Uzaktan
Eğitim Sempozyumu, 23-25 Mayıs 2002, Eskişehir. Url: Http://Aof20.Anadolu.Edu.Tr
(09.08.2012).
Bazm S. Compare Library And Information Science Web Sites In Selective Countries, [Msc
Thesis] Tehran: Management And Information Science Faculty, Iran University Of Medical
Science; 2003. [In Persian].
Bilim Bakanlığı (1996). Moşekhesat Kolli Bername ve Serfasle Doreye Doktorai Ketabdari
[Kütüphanecilik Bölümünün Doktora Derslerinin Özellikleri]. Tahran: Eğitim Planlamanın
Yüksek Şurası, 1375.
Blackboard (2012a). Usa, Http://Www.Blackboard.Com/Inpractice/He/As/.
Bonk, C.J., Wisher, R.A (2000), “Technical Report Applying Collaborative And Elearning Tools
To Military Distance Learning: A Research Framework”, Alexandria, Va Usa: United
States Army Research Institute For The Behavioral And Social Sciences
Çağıltay K. V. ve Graham C. V. (2001). The Seven Principles Of Good Practice: A Practical
323
Approach To Evaluating Online Courses. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fak.
Dergisi.
Çağıltay, E.N. “Bir Elektronik Kütüphane Projesine Baslarken .” Türk Kütüphaneciliği, 15,
Sayı 3, 2001: 251-267.
Çakın, Irfan. “Yeniden Yapılanma Ortamında Türk Milli Kütüphanesi”, 50. Kuruluş Yılında
Ulusaldan Evrensele Türk Milli Kütüphanesi (Ankara:19-21 Haziran 1996) Ankara, Milli
Kütüphane, 1998, S. 118–125.
Çalışkan, H. (2002). Online (Evrimii) Öğretimin Tasarımı. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi
Dergisi. 4(2):198-203.
Collis, B., & Moonen, J. (2001) Flexible Learning In A Digital World Experiences And
Expectations. London: Kogan Page.
Demirci, A., “Internetle Tüketici Eğitimi”, Doktora Tezi, Aile Ekonomisi ve Beslenme Eğitimi
Bilim Dalı, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, 13-139 (2006).
Demirel, O. „V.D‟, Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme (Ankara: Pegem Yayıncılık,
2001,S.28)
Dewald, N., A.Scholz-Crane, A. Booth ve C. Levine. (2000). “Information Literacy At A
Distance: Instructional Design Isuues”. The Journal Of Academic Librarianship, 26 (1): 33-
44. Et Al.
Deyani, M. H. (1994) "Nezeri Kotah Ber Hasel Cardeh Sal Amozeş Ketabdarı Der İran" [İran'da
Ondort Yıllık Kütüphanecilik Eğitimin Sonuçlarına Bir Bakış]. Daneşgahe Inkilab. 4(39)
1373: 46-48.
Dods, P. ve Diğerleri. Scorm 2004, Overview, 2004a. 12 Ekim 2012 Http://Www.Adlnet.Org
Dokeos Open Source E-Learning. [Çevrimiçi] Elektronik Adres: Http://Www.Dokeos.Com [3
Mart 2012].
Ebrami, H. (1975). "Libraries In İran". Encyclopedia Of Library And Information Science., Ed A.
Eğitim Bilimleri Fakültesi, 1983.
Ellison Jw. Distance Learning For Today's Librarian. Library Review 2000;
Ertmer, P.A. (2003). Learning Theories And The Design Of E-Learning Environments, Usa:
University Pres Of America.
Ertürk, L. “Çokluortam Dijital Hizmetler ve Hizmetlerin Uyarlanması.” Bilgi Toplumuna Doğru
Halk Kütüphaneleri, Pulman-Xt Türkiye Ulusal Toplantısı Bildirileri. (Haz. B. Yılmaz).
Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği, 2003: 96-102.
Ertürk, S.(1994) Eğitimde Program Geliştirme, Beytepe Basımevi, 1979, Ankara.
Fidan, Nurettin. Eğitimde Yeni Kavramlar ve İlkeler, Ankara: 1977. Mektupla Öğretim Üzerine.
Ankara: 1975.
Friedman, T. L. (2006). Dünya Düzdür.(2.Baskı). Levent Cinemre (Çev) İstanbul: Boyner
Yayınları.
Graff, Kurt ve Börje Holmberg (Editör). International Study On Distance Education; A Project
324
Report. Hagen: Fernuniversitât- Gesamtihoohschule, 1988.
Gürol, Mehmet, Sevindik, Tuncay, Xııı Uzaktan Eğitimin Teknoloji Boyutu, Ulusal Eğitim
Bilimleri Kurultayı, 6-9 Temmuz 2004 Ġnönü Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Malatya,
Http://Www.Pegema.Net/Dosya/Dokuman/5862314.Pdf, Erişim:30.09.2010.
Harvey, A. C. (1989). Forecasting, Structural Time Series Models And The Kalman Filter.
Cambridge Univ. Press, Cambridge.
Harvey, J. (1989). "İranian Information Education". Journal Of Education For Library And
Information Science. 29(3) 1368: 177-96.
Hızal, Alışan. Uzaktan Öğretim Süreçleri ve Yazılı Gereçler «Eğitim Teknolojisi Açısından
Yaklaşım». Ankara: Ankara Üniversitesi
Hopkins, M. (1975) "Deh Sal Piş Der İran". [On Yıl Once İran'da] Çev. M. Niknam. Nameye
Encumene Ketabdaran İran. 8(4) 1354: 515-525.
Ilgaz, Hale, Uzaktan Eğitimde Teknoloji Kabulünün ve Topluluk Hissinin Öğrenen
Memnuniyetine Katkısı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi (2008), Hacettepe Üniversitesi
Fen Bilimleri Enstitüsü.
İpek, İ (2001). Bilgisayarla Öğretim Tasarım, Geliştirme ve Yöntemler, Ankara: Tip Teknik Yayın
Evi.
Irmak, E., “Uzaktan Eğitim Amaçlı Internet Tabanlı Laboratuar Uygulaması” Doktora Tezi,
Elektrik Eğitimi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 16-26 (2007).
Işman, A. (2005). Uzaktan Eğitim Genel Tanımı, Türkiye'deki Gelişimi ve Proje
Değerlendirmeleri. Ankara: Değişim Yayınları.
İşman, A. Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme. İstanbul: Değisim, 2003.
Jerabek, J.A.(2004) “They Give Credit For That? Accreditation, Assessment, And Distance
Learning Library Service. Journal Of Library And Information Science.3(1)
Kaptan, S. (1983). Bilimsel Araştırma Teknikleri ve İstatistik Yöntemleri. Ankara: Ulus, P.K.429.
Kaptan, S. Bilimsel Araştırma ve Istatistik Teknikleri, Ankara: Tekışık Ofset, 1998.
Karadeniz, Ş. (2008). Türkiye‟de Halk Kütüphanecilerinin Hizmet Içi Eğitim Gereksinimleri.
(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
Karakuzu, M. ve Karaman, S. (2006). Examining Major Instructional Design Models Proposed For
Distance Education In Respect To Their Adaptability To Turkish Higher Education System
(Ss. 473-487),
Kaya, Z. ve F. Odabaşı(1996). Türkiye‟de Uzaktan Eğitimin Gelişimi/.Anadolu Üniversitesi
Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 1.
Kaya, Zeki, Uzaktan Eğitim, Pegem A Yayıncılık, Ankara 2002. Kaya, Zeki, Uzaktan
Eğitim,Http://Www.Canaktan.Org/Eğitim/Eğitim-Metodoloji/Uzaktan-Eğitim.Htm, Erişim:
20.12.2011.
Kaye, Anthony. «Students And Courses», Distance Teaching For Higher And Adult Education.
Editör: Anthony Kaye ve Greville Rumble. London: Croom Helm Ltd., 1981a, Ss. 32-47.
325
Keegan, D. 1987. On Defining Distance Education. In Distance Education: International
Perspectives, Eds. D. Sewart, D. Keegan, And B. Holmberg, 6-33. London/New York:
Routledge.
Keegan, D. ve M.F. Paulsen. European Experiences With Learning Management Systems, 2002.
Http://En.Wikipedia.Org/Wiki
Keegan, Desmond ve Greville Rumble. «Distance Teaching At University Level», The Distance
Teaching Universities. Editör: Greville Rumble ve Keith Harry. London: Croom Helm Ltd.,
1982, Ss. 15-31.
Kerres, M. & De Witt, C. (2003) A Didactical Framework For The Design Of Blended Learning
Arrangements. Journal Of Educational Media, 28 (2/3), 101-113.
Keser, H; Şen, N; Göçmenler, G ve Demirel Kalfa, F, (2002) Web Tabanlı Öğretim Materyali
Hazırlama Sürecinin Temel Evreleri ve İnternet Kullanımına Yönelik Bir Uygulama
Örneği. II. Uluslararası Eğitim Teknolojileri Sempozyumu ve Fuarı Bildirileri. 28-30
Kasım 2001. Sakarya.S189-197.
Khan, B. (2005). Managing E- Learning Strategies: Delivery, Implementation And Evoluation,
Information Science Publishing. Usa: George Washington University.
Lawhead, B., P. Et.Al.( 1997). The Web And Distance Learning: What İs Appropriate And What
İs Not, Report Of The Itıcse'97 Working Group On The Web And Distance Learning.
Learning Space (2006). Http://Www.Pugh.Co.Uk/Products/Lotus/Learningspace.Htm Ma, Z.
(2005). Web-Based Intelligent E-Learning Systems: Technologies And Applications, Usa:
Information Science Publishing.
Mackenzie, Norman, Richmond Postoge ve 'Ohn Scupham. Open Learning: Systems And
Problems İn Post-Secondary Education. Paris: The Unesco Press, 1975.
Mantar, E. Kütüphanecilikte Sürekli Eğitim: Ankara‟da Bulunan Üniversite Kütüphaneleri Üze rine
Bir Inceleme. Ankara: H.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Anabilim Dalı. (Basılmamış Yüksek
Lisans Tezi), 2003.
Mardan O., Gülbahar Y. ve Köse F. (2006). Development And Evaluation Of Lms: Apilot Study,
Meb. Milli Eğitim Bakanlığı (1982), Yaygın Yüksek Öğretim Kurumu (Yaykur), Ankara: Mesleki
ve Teknik Açıköğretim Okulu Matbaası.
Mezinani, A. (2000) Ketab ve Ketabdari [Kitap ve Kiitiiphanecilik]. Tahran: Semt, 1379. Ministry
Of Education (1993,) Education In The İslamic Republic Of İran. Tahran: Ministry Of
Education.
Ministary Of Education (1993 )Education In The Isamic Republic Of Iran. Tahran: Ministary Of
Education.
Moodle (2007). Testing With Moodle, An Open Source Learning Management System.
Http://Www.Cattid.Uniroma1.It/Cairo/Moodle.Pdf. (16.11.2011).
Moore, M. ve Kearsley, G. (1996). Distance Education: A System View, Wadsworth Publishing
Company. New York State Üniversitesi. New York. Http://Www.Suny.Edu/. (16.10.2012).
326
Moore, M. ve Kearsley, G. (2005). Distance Education: A Systems View. New York. Belmont:
Ca: Wadsworth. 124.
Morrison, G.L.(2000)."E-Learn ing and educational transitions: An interview with Greg preist in
Technology Source". Available at: http//horizon.unc.edu/bios/Morrison/papers/3.html. [Accessed:
22 Nov.2012].
Mortezayi, L. (2000) "Berresiyi vezeyet Tehsilat Tekmili Olum Ketabdarı Der Kesverhayi
Engelestan, Amrika, Hend ve İran" [İran, İngiltere, Amerika ve Hindistan'da
Kütüphaneciliğin Lisansüstü Eğitiminin Incelenmesi]. Faslnameye Olum Ettelaeresani.
15(3): 1379 [Çevrimiçi]. Elektronik Adres: Http://Www.İrandoc.Ac.Ir/Journals/Jrl5.Htm
[12 Mart 2012].
Mortezayi, L. (2001) "Tehsilat Tekmili Olum Ketabdan Der Kesverhayi Engelestan, Amerika,
Hend ve İran" [İran, İngiltere, Amerika ve Hindistan'da Kütüphaneciliğin Lisansüstü
Eğitimi]. Kültürel Gelişmede Bilgi Bilimin in Rolü.- Tahran: Haneye Kitap: 443-469.
Niemi, J.A., Ehrhard, B.J. And Neeley, L. (1998).” Off-Campus Library Support For Distance
Adult Learners”. Library Trends, 47(1), 65 – 74.
Odabaş, H. (2004). “Internet Tabanlı Uzaktan Öğrenim Modelinin Bilgi Hizmetlerine Yönelik
Yüksek Öğretim Programlarında Kullanımı”. Kütüphaneciliğin Destanı Uluslar Arası
Sempozyumu, 21-24 Ekim 2004, Ankara: Bildiriler Içinde:121-139.
Odabaş, H.,(2003) "Internet Tabanlı Uzaktan Eğitim ve Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümleri ", Türk
Kütüphaneciliği, 17 sayı, 22-23.
Öğüt, Adem; Bilgi Çağında Yönetim, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 2001
Önal A., Kaya A. ve Draman S.E. (2006). Açık Kaynak Kodlu Çevrimiçi Eğitim Yazılımları.
Http://Ab.Org.Tr/Ab06/Bildiri/179.Pdf. (3.6.2012).
Ötüken, A. “Türkiye'de Kütüphanecilik Öğretiminin Tarihçesi.“ Türk Kütüphaneciler Derneği
Bülteni Vı, Sayı 1, 1957: 3-12.
Özdemir, T., Turabi, A., Ergun, M., Güleç, O., “Trafik Kazalarının Genel Değerlendirilmesi
Üzerine Bir Araştırma”, Trafik ve Yol Güvenliği Kongresi, Ankara, 6. (2006).
Özdemirci, Fahrettin - Cengiz Aydın. "Kurumsal Bilgi Kaynakları ve Bilgi Yönetimi=
Institutional Knowledge Sources And Knowledge Management" , Türk
Kütüphaneciliği, 22:1 (2008), 59-81. http://80.251.40.59/humanity.ankara.edu.tr/odemirci
/?bil=bil_icerik&icerik_id=34 (22.07.2012)
Özdil, B., Çelik, A. (2000), “İnternet‟e Dayalı Uzaktan Eğitim” Akademik Bilişim Konferansları
10-11 Şubat 2000 Isparta. Url: Http://Www.Inet-Tr.Gen.Tr/Ab2000/Dokumanlar/Ozdil.Txt
(09.08.2012).
Özel, Cem (2003). Türkiyede Internete Dayalı Uzaktan Eğitim ve Üniversite Kütüphaneleri
(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul
Özel, N. (2007). Üniversite Kütüphanelerinin Kataloglama Birimlerinde Çalışan Kütüphanecilerin
Eğitim Gereksinimleri Üzerine Bir Araştırma. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
327
Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
Özen, Ü. ve Kahraman, S. (2001). Web Tabanl Uzaktan Eğitimde Sistem Tasarmı. Akdeniz U.B.F.
Dergisi 2: 81-102.
Passerini, K. Ve Granger Mary J. (2000). A Developmental Model For Distance Learning Using
The Internet. Computers&Education, 34(1):1-15.
Paulsen, M. F. (2003). Experiences With Learning Management Systems In 113 European
Institutions. Educational Technology & Society, 6(4):134-148.
Perraton, Hilary (1984), “A Theory For Distance Education” Prospects Xi, 1.
Popoola, M.Ola."The Role Of Librarians In The Promotion Of Independent Study In Developing
Countries". Research Strategies, Vol. 10 (1992): 161- 169.
Racabi, M.H. (2002) Ketabhane Der İran. [İran 'Da Kiitiiphane ]. Tahran: Cultural Research
Bureau, 1381.
Rencberi, M. (2001) Tehavolat Neşr Ketab Der dahye Haftad. [Yetmişinci On Yilda Kitap
Yayıncılığın Gelişmeleri]. Tahran: Khaneye Kitab, 1380. Soltani, P. ve F. Rastin. (2001)
Daneşnameye Kitabdarı: Ferheng-İ İngilisi Be Farsi [İnglizce - Farsça Kütiiphanecilik
Ansiklopedik Sözlüğü]. Tahran: Farhang Moaser, 1380.
Ruksasuk, N. “Library And Information Science Distance Education In Thailand In The Next
Decade.” 65th Ifla Council And General Conference. August 20-28 1999, Bangkok, 1999.
Şahin T. Y, Yıldırım S (1999). Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştirme, Ankara.
School Of Communication, Information And Library Studies. The State University Of New Jersey
(09.11.2012).
School Of Information Science. University Of Pittsburgh. (09.11.2012). "Telecommunication
Program"
School Of Library Information Science. University Of South Caroline. (09.11.2012). "Distance
Education''
Seifi L. Feasibility Study Of Distance Learning At Library And Information Scien ce, [Msc Thesis]
Tehran: Olom Tahghighat Collage, Tehran Azad University; 2006. [In Persian].
Tanyeri, T. (2004). Fen Bilgisi Ögretmenlerinin Web Tabanlı Ögretime İlişkin Tarih-Coğrafya
Fakültesi Kütüphanecilik Bölümü İçin Bir Model." (Yayınlanmamış Yüksek Lisans) Teknik
Yayinevi, Ankara.
Teknotürk. (2001), “Online Eğitim”, Http://Www.Teknoturk.Org/Docking/ Yazılar/Tt000042-
Yazi.Htm (21.11.2012).
The Graduate School Of Library And Information Science. University Of Illinois. (18.07.2012).
Türkoğlu, Recep. (2001). "On-Line Eğitim," [Çevrimiçi] Elektronik Adres
Http://Www.Teknoturk.Org/Docking/Yazılar/Tt000042-Yazi.Htm [18.11.2012]
Uçak (Özenç), N. “Bilgi Merkezleri Için Mi Kullanıcı, Kullanıcı Için Mi Bilgi Merkezi?.”
Kütüphanecilik Bölümü 25.Yıl‟a Armağan. (Haz. B. Yılmaz). Ankara: Hacettepe
Üniversitesi Kütüphanecilik Bölümü, 1997: 242-248
328
Uşun, S. (2000). Dünyada ve Türkiye'de Bilgisayar Destekli Öğretim. Pegem A Yayınevi, Ankara.
Varol, A.ve N. Varol. “Almanya'da Uzaktan Eğitim Üniversitesi. “ Uzaktan Eğitim Dergisi. Yaz
1998- Kış 1999,: 30-35.
Verduin, John. R. ve Clark, Jr. Thomas. A. (1994), “Uzaktan Eğitim: Etkin Uygulama Esasları”
(Çev: I. Maviş), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Basımevi.
Webct. Webct Community Resources. Http://Www2.Blackboard.Com/Webct. (20.08.2012).
Wikipedia (2007a). Dokeos. Http://En.Wikipedia.Org/Wiki/Dokeos . (14.10.2012).
Yalın H. I (2001). Öğretim Teknolojileri ve Materyal Geliştiricine, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara.
Yalvaç, M. Kütüphane ve Bilgi Merkezlerinde Sistem Analizinin Önemi ve Uygulanabilirliği,
Istanbul: Çantay Kitabevi, 2000.
Yazıcı, A. Altas, İ. (2000). İnternet Aracılığı İle Uzaktan Eğitim Modeli. Http://İnettr. Org.
Tr/İnetconf5/Tam Metin/Yazici-Altas-Tam.Doc. (5.11.2012)
Yiğit, Y. , Özden, M. Y., Web Tabanlı Eğitim Materyali İçerisinde Internet Üzerinden Görüntü
Aktarımı,(Çevrimiçi)Http://64.233.183.104/Search?Q=Cache: Klka6wdqqmej:İnettr.Org.Tr
/İnetconf5/Tam Metin/Yasemin-Tam.Doc, 4.11.2012
Yıldırım, Z., Özden, Y. (1998), Web Tabanlı Öğretim Materyali Geliştirme Modeli, Second
International Distance Education Symposium, Ankara. http://www.cs.bilkent
.edu.tr/~david/desymposium/TurkeyCD/authors.htm (24/06/2012).
329
ÖZET
İnsanoğlunun yaşamının her alanında ihtiyac duyduğu bilgiye ulaşması,
teknolojinin günden güne değişmesi ve gelişmesi ile değişiklikler göstermiştir. Bu
değişiklikler, bilgisayarın ve Internet'in insan hayatına yoğun bir şekilde girmesi ile
çok farklı boyutlar kazanmış ve zamanla Internet tabanlı uzaktan eğitim kavramını
ortaya çıkarmıştır.
Modern toplumlarda, bilginin paylaşımı ve yeniden bilgiye dönüştürülme
süreci son derece hızlanmış, bireyleri doğumdan ölüme kadar bilgiyle iç içe olmaya
zorlayarak, eğitim evreleri ve mesleki yaşantıyı da içine alan tüm hayatın bir
öğrenme süreci ya da öğrenme yaşantısı haline dönüşmesine yol açmıştır. Bireylerin
geleneksel eğitim sistemleri tarafından karşılanamayan yaygın ve mesleki eğitim
taleplerinin karşılanmasında öğrenci merkezli yapıya uygun, bilgisayar ve ağ temelli
İnternet teknolojilerini kullanan web tabanlı eğitim, bir alternatif/destek olarak
karşımıza çıkmaktadır.
İnternet teknolojilerinin geldiği seviye, ses, görüntü ve verinin verimli bir
şekilde aktarımını mümkün kılmaktadır. Artık her türlü sunum, animasyon, video vb.
Internet üzerinden kolayca yayınlanabilmektedir. Bunların da ötesinde, aynı yazılım
ortak platformlarda müşterek olarak kullanılabilmekte, uzaktan denetim yoluyla bir
başka bir mekândaki bilgisayar/yazılım control edilebilmektedir. İnternet altyapısının
sağladığı bu türden imkânlar uzun zamandır batı dünyasında eğitimde de verimli bir
şekilde kullanılmaktadır. Özellikle de uygulamalı eğitimin az olduğu, ya da
uygulamaların Internet/bilgisayar yoluyla yapılabildiği alanlarda uzaktan eğitim
330
metodu alternatif bir öğrenim biçimi olarak öne çıkmaktadır. Bilgi ve belge yönetimi
de bu alanlardan birisidir.
Bu tezde Bilgi ve Belge Yönetimi derslerinin uzaktan eğitim yoluyla
verilmesi üzerinde durulacaktır. Ardından Iran Milli Kütüphanede, Bilgi ve Belge
Yönetimi eğitiminin kısa ve uzun süreleri düzeyinde uygulanan ve devam eden
uzaktan eğitim derslerinden bahsedilecek, edinilen ilk tecrübeler paylaşılacaktır.
Sonuçta İran ve Türkiye Milli kütüphanelerinde uzaktan eğitim yöntemi ile bilgi ve
belge yönetimi eğitimi için bir kavramsal model sunulmuştur.
SUMMARY
İn modern communities, sharing and re-producing process of the knowledge
have accelerated extremely and led the whole life including education phases and
professional life turning into a learning process or a learning life by forcing the
individuals to be a part of information society from birth to death. Web based
education-using computer and web based Internet technologies stands for an
alternative in the satisfaction of the common and professional education demands,
which are not supplied by the conventional education systems, being student
centered.
The level of the today‟s technology makes possibly the transfer of voice,
image, and data transfer efficiently. All kinds of presentation, animation, video etc.
can be easily broadcast over the Internet. Beyond these, same software can be used
jointly in common; computer/software in another place can be controlled via remote
control. Such opportunities, provided by the Internet infrastructure, have been also
331
used in education efficiently in many countries. Distance education method stands
out as an alternative learning style in areas, which have inadequate practical training
or can be done via the Internet/computer. Distance education Information and Record
Management is also one of these areas.
This thesis focuses on the Information and Record Management courses
through distance education. Then, ongoing short-term and long-term distance
education presenting Information and Record Management courses in Iran National
Library is discussed. Then primary experiences are shared. Finally, a conceptual
model is suggested for Information and Record Management training through
distance education method.
