Upload
others
View
6
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Bölgesel Kalkınma Açısından Endüstriyel Simbiyoz Yaklaşımı
Prof.Dr. Göksel N. Demirer
Orta Doğu Teknik Üniversitesi
Çevre Mühendisliği Bölümü
KALKINMA AJANSLARI VE BÖLGE PLANLARI İÇİN
ENDÜSTRİYEL SİMBİYOZ ÇALIŞTAYI
31 Ocak – 1 Şubat 2013, Ankara
Prof. Dr. Göksel N. Demirer ODTÜ, Çevre Mühendisliği Bölümü
Endüstriyel Ekoloji (Simbiyoz) salt çevresel
bir araç değil, aynı zamanda bir ekonomik
kalkınma aracıdır...
Prof. Dr. Göksel N. Demirer ODTÜ, Çevre Mühendisliği Bölümü
Örneğin AB kaynakları Endüstriyel Ekoloji (Simbiyoz)
girişimlerinin yaygınlaşmasındaki en önemli itici gücün
finansal kazanımlar olduğunu belirtmektedir.
Kaynak: "Science for Environment Policy": European Commission DG Environment News Alert Service,
edited by SCU, The University of the West of England, Bristol. European Commission DG ENV News
Alert Issue 269 19 January 2012
Prof. Dr. Göksel N. Demirer ODTÜ, Çevre Mühendisliği Bölümü
AB Bölgesel Kalkınma Genel Müdürlüğü yayınlarında
Endüstriyel Simbiyoz uygulamalarını önemli birer eko-
inovasyon örneği ve sürdürülebilirlik aracı olarak belirtmekte,
Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu tarafından desteklenen ES
projelerine yer vermektedir.
Prof. Dr. Göksel N. Demirer ODTÜ, Çevre Mühendisliği Bölümü
Bu örnekler arasında İngilte’de International Synergies Ltd tarafından hayata geçirilen projeler de yer almaktadır.
Prof. Dr. Göksel N. Demirer ODTÜ, Çevre Mühendisliği Bölümü
Avrupa Kalkınma Ajansları Birliği
Endüstriyel Simbiyoz kavramının firmalarda düşük karbon ekonomisi ve kaynak
verimliliğini sağlamak ve sürdürülebilir kalkınmayı hayata geçirmek konularında
çok önemli bir araç olduğu vurgulanmaktadır.
Prof. Dr. Göksel N. Demirer ODTÜ, Çevre Mühendisliği Bölümü
Çinli firmaların uluslar arası rekabette yaşadığı en önemli
engelin “yeşil engeller” olduğu, bunların aşılabilmesi için Çinli
firmaların ekonomik performanslarına ek olarak çevresel
performanslarını da artırmak konusunda önemli çabalar sarf
ettikleri bilinmektedir.
Son dönemde Eko-Endüstriyel Kalkınma çabalarına hız veren
Çin’deki firmaların ekonomik ve çevresel performansını paralel
olarak geliştirmekte olduğu ve uluslar arası rekabet konusunda
önemli bir yeterlilik sağladığı bilinmektedir.
Prof. Dr. Göksel N. Demirer ODTÜ, Çevre Mühendisliği Bölümü
Endüstriyel Simbiyoz ve Sürdürülebilirlik
Avusturalya’da yapılan bir çalışmada Endüstriyel Simbiyoz
uygulamalarının Sürdürülebiliğin üç temel bileşenine (Çevresel,
Ekonomik ve Sosyal) yaptığı katkılar somut kriterler bazında
incelenmiştir.
Prof. Dr. Göksel N. Demirer ODTÜ, Çevre Mühendisliği Bölümü
Çevresel, Ekonomik ve Sosyal Sürdürülebilirlik kriterleri
bazında Endüstriyel Simbiyoz Kavramının sağladığı somut
kazanımlar bu çalışma ile gözler önüne serilmiştir.
Prof. Dr. Göksel N. Demirer ODTÜ, Çevre Mühendisliği Bölümü
Endüstriyel Ekoloji ve Rekabetcilik
Endüstriyel Ekoloji uygulamaları:
- kaynak verimliliğini arttıran,
- maliyetleri azaltan
- üretim süreçlerinde yaratılan katma değeri yukarı çeken
inovasyonlara yol açmakta ve dolayısıyla;
bu uygulamalarda yer alan firmaların rekabetciliğini geliştirmektedir.
Prof. Dr. Göksel N. Demirer ODTÜ, Çevre Mühendisliği Bölümü
http://www.tooeleeconomicdevelopment.com/
ABD’den Bir Örnek: Tooele Bölgesi Ekonomik Kalkınma Birimi
ABD’nin Utah Eyaletinde yer alan Tooele bölgesi Ekonomik Kalınma Birimi
(Ajansı) Sürdürülebilir Ekonomik Kalkınma konusunda önemli girişimlerde
bulunmuş bir bölgedir.
Prof. Dr. Göksel N. Demirer ODTÜ, Çevre Mühendisliği Bölümü
Sürdürülebilir Ekonomik Kalkınma amacına
ulaşmak için geliştirdikleri politikaların ana
bileşenleri arasında:
- Bölgesel bir İnovasyon Stratejisi
- Yenilenebilir Enerji
- Enerji Verimliliği
- ABD’de Sıfır Atık Üreten İlk Bölge Olmak
- İnsan «Kapitalini» Geliştirmek
- Üniversitelerle Yapılacak İşbirlikleri İle
Rekabetciliği Sağlamak
Hedeflerine Ek Olarak
Endüstriyel Ekoloji Uygulamaları ile Firmaların
Birbirlerinin Atıklarını Kullanır Hale Gelmeleri
Yer Almaktadır.
Prof. Dr. Göksel N. Demirer ODTÜ, Çevre Mühendisliği Bölümü
Bölgesel Kakınma ve Endüstriyel Simbiyoz
Bu iki kavram arasındaki ilişki özellikle son dönemde yoğun araştırma çalışmalarına konu olmaktadır.
Prof. Dr. Göksel N. Demirer ODTÜ, Çevre Mühendisliği Bölümü
Bu çalışmaların önemli çıktıları şöyle özetlenebilir: √ Bölgesel kalkınma çalışmaları çevresel konularda sürekli olarak olarak artan bir baskı ile karşı karşıyadır. √ Sürdürülebilir kalkınma ve ekolojik modernizasyon bölgesel ekonomik politika ve stratejilerde gittikçe daha fazla yer almaktadır. Bunların hayata geçirilmesi için somut araçlara gereksinim vardır. √ Endüstriyel Simbiyoz bölgesel özellikleri göz önünde bulundururarak, hem çevresel hem de ekonomik faydalar sağlama potansiyeli olan ve bu baskıyı azaltmada kullanılabilecek önemli bir araçtır. √ Endüstriyel Simbiyoz kavramının bir uygulaması olan Eko-Endüstriyel Kalkınma ekonomik, toplumsal ve çevresel avantajları entegre eden ve dünyada pekçok somut uygulamaya konu olmuş bir yaklaşımdır.
Prof. Dr. Göksel N. Demirer ODTÜ, Çevre Mühendisliği Bölümü
√ Endüstriyel Simbiyoz kavramı/uygulamaları: ◊ Endüstriyel yan ürünleri geri kazanmaya yönelik olarak madde ve enerji değişimine odaklanan ve gelişmekte olan bir ekonomik etkinliktir. ◊ Çevresel olduğu kadar bir ekonomik kalkınma aracıdır. ◊ Hem bölgesel hem de ulusal ölçekte kaynak verimliliği sağlama, katma değer yaratma, yeni istihtam alanları açma, çevresel kalite, çalışma koşulları ve halk sağlığını geliştirme, rekabet avantajı sağlama, mevzuata uyumunu kolaylaştırma, vd. alanlarda önemli olanaklar sağlamaktadır.
Prof. Dr. Göksel N. Demirer ODTÜ, Çevre Mühendisliği Bölümü
√ Endüstriyel Simbiyoz kavramı/uygulamaları: ◊ Bölgesel kalkınma için çok önemli bir yaklaşım olan kümelenme yaklaşımının çevresel yönü ağırlıklı bir versiyonudur. ◊ Doğal ham maddeleri firmalar arası atık değişimleri ile ikame ettiğinden, sanayiciye sadece atıkların azaltılması bazında değil, ham madde temini, fiyat dalgalanmaları, vb.den korunma bazında da avantaj sağlar. ◊ Sadece maddesel değişim ile sınırlı değildir. Kaynakların, personelin, altyapının ortak kullanımı, vb. nin yanı sıra farklı tematik uygulama örnekleri (yenilenebilir enerji, yeşil binalar, yeşil ürünler, çevre teknolojileri, vb.) de vardır. ◊ Her durumda kullanılabilecek bir ’sihirli araç’ değildir. Bölgesel, ekonomik, sektörel, vb. diğer özellikler çerçevesinde her bir uygulama için özel olarak değerlendirilmelidir.
Prof. Dr. Göksel N. Demirer ODTÜ, Çevre Mühendisliği Bölümü
Endüstriyel Simbiyoz ve Eko-Endüstriyel Parklar
Eko-Endüstriyel Parklar Endüstriyel Simbiyoz yaklaşımının somut bir
uygulamasıdır. Bu uygulamada birbirinden bağımsız ve tercihan birbirine
yakın konumlanmış endüstriyel tesisler ortak fayda sağlamaya yönelik
olarak ilintilendirilir.
Eko-Endüstriyel Parklarda üretim ve hizmet sektöründe yer alan ve çevresel
ve ekonomik performanslarını arttırmak isteyen firmalar, bir araya gelerek
çevresel ve kaynak (enerji, su, madde, atık, vd.) eldesine ilişkin konuları
birlikte yönetmeye yönelik olarak işbirliği yaparlar. Birlikte çalışarak elde
edilecek toplam fayda firmaların sadece kendi işleyişlerini optimize ederek
elde edecekleri firma bazındaki faydaların toplamından daha fazla olacaktır.
Prof. Dr. Göksel N. Demirer ODTÜ, Çevre Mühendisliği Bölümü
İlgili bilimsel literatürdeki genel kabul maddesel (atık, enerji, su, vd.) değişim
içeren simbiyotik ilişkilerin Eko-Endüstriyel Park tanımının olmazsa olmazı
olduğu yönündedir.
David Gibbs , Pauline Deutz & Amy Proctor (2005): Industrial ecology and eco‐industrial development: A potential paradigm for local and regional
development?, Regional Studies, 39:2, 171-183
Ancak literatürde maddesel değişim içermeyen Eko-Park’larda tanımlanmıştır.
Bunlar arasında:
• Geri-dönüşüm firmaları kümesi
• Çevre teknolojileri firmalarının bir araya gelmesi
• Yeşil ürün üreten firmaların bir araya gelmesi
• Belli bir tematik alanın öne çıkardıldığı Eko-Parklar (örneğin güneş enerjisi)
• Çevreye duyarlı altyapı ve binaların yer aldığı parklar
• Endüstriyel, ticari ve evsel alanların birlikte yer aldığı parklar
yer almaktadır.
Research Triangle Institute (1996) Eco-industrial Parks: A Case Study and Analysis of Economic, Environmental, Technical and Regulatory Issues.
Eko-Endüstriyel Parklar
Prof. Dr. Göksel N. Demirer ODTÜ, Çevre Mühendisliği Bölümü
Eko-Endüstriyel Parklarda varolan maddesel (atık, enerji, su, vd.) değişim türleri aşağıda özetlenmiştir. Aynı eko-parkta bunlardan birkaçı paralel olarak yer alabilir.
Maddesel Değişim Türü Örnek
1. Atıkların Diğer Firma/Kuruluşlara Verilmesi
- Firmalar atıklarını bir aracı firma ya da kuruluşa verir.
- Tek taraflı ve yaşam döngüsü-sonu odaklıdır.
- Yerel Bölgesel Ulusal veya uluslar arası olabilir.
- Sadece maddesel değişimi kapsar. Su ve enerji değişimi yoktur.
- Atık borsası uygulamaları
- Atıkların hurdacılara satılması
- Atıkların bir atık yönetimi firmasından hizmet
alınarak yönetilmesi
2. Firma/Organizasyon İçi Değişim
- Büyük firmalar birden fazla firmadan oluşan organizasyonlar gibi çalışabildiğinde, özellikle bu tür
firmalardaki ES uygulamaları bu modele girer.
- Bir firmadaki tüm süreçler (ürün tasarımı, satın alma, vd.) yaşam boyu perspektifi ile göz önüne
alındığında, önemli kazanımlar sağlanabilir.
- Fujisawa, Japonya
- Yale Üniversitesi, ABD
- Temiz Üretim ve Eko-Verimlilik Projeleri
3. Aynı Eko-Parkta Birlikte Yer Alan Firmalar Arasındaki Değişim
- Aynı Park’ta yer alan firmalar enerji, su ve madde değişimi gerçekleştirir.
- İzinlerin alınması, nakliye, pazarlama, vd. alalarda da iş birliğinde bulunulur.
- Genelde işbirliği Park içinde gerçekleştirilir ama dışarıdaki firmalarla da işbirliği yapılabilir.
- Londonderry Eco-Industrial Park, New
Hampshire, ABD.
- Riverside Eco-Park, Vermont, ABD.
- Burnside Industrial Park, Nova Scotia, Kanada.
4. Komşu Olmayan Firmalar Arasındaki Değişim
- Bu modelin başlangıç noktası bir bölgedeki firmalar arasındaki varolan simbiyotik ilişkilerdir.
- Varolan firma «doku»suna uygun diğer firmalarda bu bölgeye yerleşir ve simbiyotik ilişki ağına
dahil olur.
- Bu model bir Eko-Park olarak tasarlanmamış olmakla birlikte, coğrafi yakınlık (örneğin
Kalundborg’da 5 km) firmalar arasında simbiyotik ilişki kurulmasına izin vermektedir.
- Kalundborg, Danimarka
- AES Corporation, Guayama, Puerto Riko
5. Geniş Bir Bölgede Sanal Olarak Organize Olmuş Firmalar Arasındaki Değişim
- Büyük firmaların yer değiştirme maliyetlerinin çok yüksek olması nedeniyle, pek az büyük firma
ES amaçlı yer değiştirebilir.
- Bu nedenle bu modeldeki firmalar coğrafi yakınlık çerçevesinde değil, sanal bağlantılar ile
ilintilendirilir.
- Bu ağa dahil olabilecek firma sayısı diğer modellere göre çok daha fazla olduğundan, simbiyotik
ilişki olasılığı da fazladır.
- Triangle J Council of Governments, Research
Triangle Park, North Carolina, ABD
- By-Product Synergy, Tampico, Meksika
Kaynak: Chertow, M.R., 2000. Industrial Symbiosis : Literature
and Taxonomy,Annu. Rev. Energy Environ. 25:313–37
Prof. Dr. Göksel N. Demirer ODTÜ, Çevre Mühendisliği Bölümü
Eko-Endüstriyel Parkların Değerlendirilmesi
10 tanesi ABD, 9 tanesi Avrupada’da yer alan 19 Eko-Endüstriyel Park’ın
incelenmesi sonucu yer seçimi, hedefler, çevresel, sektörel, sosyal
özellikler, vd. konularda elde edilen deneyimler aşağıda özetlenmiştir.
◙ Eko-Endüstriyel Parkların çok büyük ölçüde aktif ya da planlanan
endüstriyel bölgelerde geliştirilmiştir.
◙ Ulaşım olanakları, varolan/planlanan altyapı, vergi indirimi ile diğer
teşvik ve fonlara uygunluğun yer seçiminde rol oynayan önemli kriterler
olduğu saptanmıştır.
◙ İncelenen 19 Eko-Endüstriyel Parkın oluşturulmasında rol oynayan ana
hedefler arasında:
- Sürdürülebilir kalkınma (17/19)
- Çevre koruma (16/19)
- İstihdam yaratma (15/19)
- Ekonomik Kalkınma (15/19)
yer almıştır.
Prof. Dr. Göksel N. Demirer ODTÜ, Çevre Mühendisliği Bölümü
◙ Eko-Endüstriyel Park
- Alanları 2-1600 hektar (ortalama 235 hektar)
- Çalışan sayıları 20-4000 (ortalama 951)
- Firma sayıları 3-760 (ortalama 91)
arasında değişmiştir.
◙ Diğer aktörler de çeşitli oranlarda yer almakla birlikte, incelenen tüm
(19/19) örneklerde Eko-Endüstriyel Parkların geliştirilmesinde yerel,
bölgesel ve ulusal kamu kurumları önemli roller üstlenmiştir.
◙ Özel firmalar ya da firma konsorsiyumları 13, Ekonomik Kalkınma
Ajansları 10, danışmanlar ya da danışmanlık firmaları 11 ve yerel
kuruluşlar ve STK’lar 7 Eko-Endüstriyel Parkın kuruluşunda aktif rol
almışlardır.
◙ İncelenen örneklerin %80’i Eko-Endüstriyel Parkın oluşturulmasında en
az bir kuruluşun liderlik yaptığını belirtmişlerdir. Dokuz örnekte bu görevi
yerel ya da bölgesel bir kamu kurumu üstlenmiştir. Diğer lider kuruluşlar
arasında kar amacı güden ve gütmeyen firmalar, Ekonomik Kalkınma
Ajansları, vd. yer almıştır.
Prof. Dr. Göksel N. Demirer ODTÜ, Çevre Mühendisliği Bölümü
◙ Eko-Endüstriyel Parkların kuruluşu için gerekli fon büyük ölçüde (17/19)
kamu sektörü tarafından sağlanmıştır. Özel sektörde kimi Parkların
kuruluşunda fon sağlamıştır (9/19).
◙ Eko-Endüstriyel Parkların işletilmesi 5 Parkta yerel ve bölgesel, 5 Parkta
ulusal kamu kurumları ve 4 Parkta özel sektör tarafından yürütülmüştür.
◙ İncelenen 19 Eko-Endüstriyel Parkın:
- 14 tanesinde yenilenebilir enerji kullanımı
- 13 tanesinde ortak atıksu arıtımı
- 11 tanesinde firmalar arası maddesel değişim (atık, enerji, su, vb.)
- 14 tanesinde yeşil binalar ve teknoloji kullanımı
- 7 tanesinde çevreye duyarlı ürünler üretimi
- 14 tanesinde ortak bakım onarım
- 11 tanesinde ortak pazarlama
- 9 tanesinde ortak ar-ge
- 11 tanesinde ortak eğitim
- 13 tanesinde ortak işe alma
faaliyetleri gerçekleştirilmektedir.
Prof. Dr. Göksel N. Demirer ODTÜ, Çevre Mühendisliği Bölümü
◙ İncelenen örneklerin bazılarında sektörel dağılım tematik alanlar
(yenilenebilir enerji, su ürünleri ve seracılık, çevre teknolojileri, ar-ge)
çerçevesinde yapılanmıştır.
◙ Konvansiyonel endüstriyel proses (kimya, elektronik, geri dönüşüm, vd.)
odaklı sektörel dağılım daha ağırlıktadır.
◙ Örneklerin önemli bir bölümü kamu desteklerinden (Avrupa Bölgesel
Kalkınma Fonu vd.) yararlanmıştır.
◙ Planlama süreçlerine yerel kamuoyu yer almıştır.
◙ Kurulan Eko-Endüstriyel Parklara firma kabulünde yerel ihtihdam,
çalışanlarına eğitim ve iyi çalışma sağlama gibi kriterler kullanılmıştır.
Prof. Dr. Göksel N. Demirer ODTÜ, Çevre Mühendisliği Bölümü
Bölgesel Kalkınma ve Bir Kümelenme Biçimi Olarak
Eko-Endüstriyel Parklar
Kümeler, birbirlerine katma değer sağlayan bir üretim zincirinde,
birbirleri ile ilintili firmaların, bilgi üreten ajansların ve müşterilerin
üretim ağıdır (Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı, OECD).
Kümelenme, birbirleri ile ilintili ya da birbirlerinin tamamlayıcısı olan
ürünleri üreten ve satan kuruluşların sektörel ve coğrafi temelde
yoğunlaşmalarıdır (Birlemiş Milletler Sınai Kalkınma Tekilatı,
UNIDO).
Kümelenme aynı ya da ilintili ekonomik sektörlerde ve birbirlerine
yakın cografyalarda faaliyet gösteren firmalardan oluşan ağlar
olarak tanımlanır (Deutz ve Gibbs).
Prof. Dr. Göksel N. Demirer ODTÜ, Çevre Mühendisliği Bölümü
Hali hazırda bölgesel kalkınma çabalarında bir araç olarak yoğun biçimde
kullanılan kümelenme ve benzeri endüstriyel ağlar ile Eko-Endüstriyel
Parklar arasında önemli benzerlikle bulunmaktadır.
Pekçok araştırmacı Endüstriyel Simbiyoz ve Eko-Endüstriyel Parkları sadece
bölgesel ekonomik kalkınmayı destekleyen bir araç olarak değil, çevresel
sorumlulukların firmalar tarafından birlikte yerine getirilebileceği bir
kümelenme biçimi olarak görmektedirler.
Her iki yaklaşımında:
• Bir ekonomik girişim modeli olması,
• Bölgesel kalkınmayı desteklemesi,
• Ağyapılara dayanması,
• İhtihdam yaratması,
• Kaynak verimliliği sağlaması
bu benzerliğe gerekçe olarak sunulmaktadır.
Prof. Dr. Göksel N. Demirer ODTÜ, Çevre Mühendisliği Bölümü
Kümelenme son dönemde ülkemizde önemli çabalara konu olmakta olan ve
hızla yaygınlaşan bir kavramdır. Endüstriyel Simbiyoz ile aralarındaki ilinti bir
başlangıç noktası olarak kullanılarak, paydaşlar arasında yaygınlaştırılması
hızlandırılabilir.
TEŞEKKÜRLER
Prof. Dr. Göksel N. Demirer
Çevre Mühendisliği Bölümü
Orta Doğu Teknik Üniversitesi
Tel: 210 58 67
Faks: 210 26 46
e.posta: [email protected]