EKLLER DZN

ekil 1: Boeing 40A zellikleri14ekil 2: Boeing 80 zellikleri15ekil 3: Boeing 221 zellikleri15ekil 4: Boeing 707 Teknik zellikleri17ekil 5: Boeing 717 zellikleri18ekil 6: Boeing 727 zellikleri19ekil 7: Boeing 737 Teknik zellikleri21ekil 8: Boeing AEW&C Teknik zellikleri23ekil 9: Boeing 747 Teknik zellikleri24ekil 10: Boeing 747-400 zellikleri24ekil 11: Boeing 747-SP25ekil 12: Boeing 747 Byk Kargo Ua Teknik zellikleri26ekil 13: Boeing 757 zellikleri26ekil 14: Boeing 767 Teknik zellikleri28ekil 15: Boeing 777 Teknik zellikleri30ekil 16: Boeing 787 Teknik zellikleri32ekil 17: Boeing rn Listesi 33ekil 18: Boeing Uak Fiyatlar (2010) 34ekil 19: Boeing Byme Grafii40

NDEKLER

EKLLER DZNiNDEKLERii1.GR12.Tanmlar22.1.Ulam22.2.Ulam Aralar22.3.Ulam Aralarnn nemi32.4.Balca Ulam Yollar62.4.1.Karayolu62.4.2.Demiryolu62.4.3.Denizyolu62.4.4.Havayolu62.5.Hava Yollarnn Tarihesi72.6.Havayolunun nemi82.7.Uan cad83.Havaclk ve Uzay Sanayinde Dnyann nde Gelen Firmas Boeing113.1.Boeingin Kurucusu William Boeing123.2.Boeingin rettii Uaklar133.2.1.Boeing 40A133.2.2.Boeing 80143.2.3.Boeing 221153.2.4.Boeing 707163.2.5.Boeing 717173.2.6.Boeing 727183.2.7.Boeing 737193.2.8.Boeing 737 AEW&C213.2.9.Boeing 747223.2.10.Boeing 747-400243.2.11.Boeing 747-SP253.2.12.Boeing 747 Byk Kargo Ua253.2.13.Boeing 757263.2.14.Boeing 767273.2.15.Boeing 777283.2.16.Boeing 787303.2.17.Dier Boeing Modelleri323.3.Trkiyede Boeing343.4.Trkiyede Ticari Faaliyetler343.4.1.Boeing Ticari Uaklar343.4.2.Boeing Savunma, Uzay ve Gvenlik353.4.3.Trkiyede Tedarikiler ve Ortaklar363.4.4.Sosyal Sorumluluk373.5.Trkiyede Boeing Tarihesi37KAYNAKA41

ii

1. GR

nsanlarn ulamda kullandklar eitli aralar ve tatlar insan zeksnn yaratm olduu makinalardr. Bunlar arasnda uaklar da yer almaktadr. Uak, genel anlamda motorlu bir hava yolu ulam aracdr. Hava yolu ulam aralarna ksaca hava tat ad verilir.Her tat tr, bilinen bir ortam ierisinde ve belirli geometrik d artlar altnda hareket etmek ve faydal bir ulam hizmeti icra etmek zere hesaplanm ve tasarlanmtr. Uak hava ierisinde hareket eden bir tattr; fakat onun hareketi hibir geometrik d art ile snrlandrlmam olduundan tr, uak tamamen serbest bir cisimdir.Havaclk sektrnde ismini olduka sk duyduumuz Boeing, uak, roket ve helikopter sektrleri zerinde alan, 1910 ylnda, William E. Boeing tarafndan Amerikada kuruldu. Boeing, 4 adet jet motoruna sahip 707 modelini Ocak 1958 de hizmete sokmas ile dnyada geni bir yank uyandrd. Ardndan 717, 727, 737, 747, 767, 777 ve Ekim 2011 de kan 787 modellerinin retimini gerekletirdi. Son modeli olan 787 dk yakt tketimi ile birok irketin dikkatini ekmeyi baard.Havaclk ve Uzay Teknolojileri, dnyada ba dndrc bir hzla gelimekte, gerek uluslararas gerekse ktalararas entegrasyon ve btnlemede byk rol oynamakta, hatta nclk etmektedir. Havaclk sektr, 2003 ylndan itibaren yakalanan istikrar, alnan tedbirler ve serbestleme politikas ile ylda ortalama %10un zerinde bym ve bu byme, lkemizin ekonomik geliim ile zenginliinde nemli bir aktr haline gelmesini salamtr.Hava ulamnn gelitirilmesi; uluslararas ticaretin genilemesini ve insanlarn daha hzl ve kolay seyahat etmesini ve turizmin gelimesini salamaktadr. Ayrca modern ve gvenilir bir havaclk sistemi, Trkiyenin Avrupa Birliine uyum srecindeki hedeflerinin gerekletirilmesine de katk vermektedir. Hava tamaclnn lkelerin istikbalinde tad nem erevesinde Bakanlmz tarafndan sektrn gelitirilmesi amacyla kkl admlar atlarak, havaclk faaliyetlerinin zel sektre ve rekabete almas salanmtr. Rekabetin itici gcyle byk bir geliim ve dnm yaayan sivil havaclmz, baar hikayesi ile dnya havaclnn odak noktas haline gelmitir.2. Tanmlar2.1. Ulam nsan ve eyann bir yerden baka bir yere aktarlmas. Medeniyet tarihinde ulam, insanlarn yaaynda her zaman nemli bir yer almtr. Eya ve mallarn retildikleri yerler dna tanmalar, bunlara deiik yerlerde ihtiya duyulmasndan ileri gelir. nsanlar ise i icab, yahut sosyal veya kltrel ihtiyalarn karlamak iin bir yerden baka bir yere giderler. Gerek herhangi bir maln gerekse bir insann bulunduu yerle nakledilecei yer arasndaki mesafe, alaca vakit, mal olu fiyat dnlerek ulam ekli seilir. Bundan hareket edilerek ulamda yaplan yeni gelimelerde daima gaye mesafeyi azaltmak ve bylece hem vakit kazanmak, hem de fiyat drmek olmutur. Bu arada konfor ve emniyet de dikkate alnmaktadr. Ulam yollar ummiyetle dz hat olarak izilmiler; da, su gibi yolu uzatacak veya dolandracak herhangi bir engeli olmayan en ksa yoldan geirilmek istenmilerdir. Dier ulam aralarna nazaran en moderni olan hava tamacl, yeryz ekilleri ve toporafyadan en az etkilendiinden en ksa yolla yaplm olur[footnoteRef:1]. [1: http://www.turkcebilgi.com/ula%C5%9F%C4%B1m#bilgi]

2.2. Ulam AralarUlam aralar eski tarihlerden gnmze kadar eitli gelimeler kaydetmitir. Bir yandan ihtiyalar artarken dier bir yandan da bu ihtiyalar karlayacak ulam yollar gn getike gelimitir. Ulamn gelimesinde birok faktr rol oynamaktadr. Bu faktrler; corafik, ekonomik, politik ve sosyal faktrlerdir lk tama ekli olarak, insann srt ile ocuk ve eyalarn tamas akla gelmektedir. Daha sonra hayvanlar tamada yer almtr. nsann tekerlei kefetmesi ulamda en byk admdr ( Tekerlek). Tekerlein bulunuu ile hayvanlar artk ekici vasta olarak daha ar ykleri, daha ok insan tar olmulardr. nsanlarn bulduu dier bir ulam arac ise nehir ve denizlerde krek ve yelken gcyle giden kayk ve gemilerdir ( Gemi). inden Avrupaya kadar uzanan ipek ve baharat yollarnn, Akdenizde, Nil ve Frat gibi nehirlerde byk limanlarn bulunmas eskiden beri insanlarn ulam gemilerle, hayvan srtlarnda ve vagon biiminde arabalarla yaptn gstermektedir. Ulamda yaplan byk keiflerden biri de pusulann bulunuudur. Pusula ile uzun kara ve deniz yollarna kma imkan domutur. Ulam aralarnda byk gelimeler 19. yzyldan itibaren olmutur. 1765 senesinde James Wattn buhar makinasn bulmas ile byk buharl gemiler yaplm, 1850lerde yelken terk edilmitir. Buhar makinalar demiryolu tamaclna da yol am, 1825 senesinde ngiltere ve ABDde demiryollar faaliyete balamtr. 1887 senesinde ise Alman mhendis Gottlieb Daimler ilk benzinli motoru bulunca ulam aralarna yenileri katlm, hayvan tamacl tamamen ortadan kalkmtr. Hava tamaclnda ilk adm 5 Haziran 1783 senesinde Fransada balonla yaplm, bunu 1903 senesinde ilk baarl uak yapm takip etmitir. Ulamn tarihte milletlerin yaayna byk etkisi olmutur. Romallar kara ve deniz yoluna ok nem vermiler, her tarafa kolayca ulama areleri aramlardr. En uzak noktalara gnderdikleri asker ve tccarlaryla o blgeleri siyasi ve iktisadi olarak kontrol altnda bulundurmulardr. ngiltere, 17 ve 18. yzylda Roma mparatorluuna benzer bir sistemi uygulamtr. ABD dnya hakimiyetini byk bir hava destei altnda deniz yollaryla salamakta, Roma ve Osmanl karm siyasi ve iktisadi kontrol uygulamaktadr[footnoteRef:2]. [2: http://www.turkcebilgi.com/ula%C5%9F%C4%B1m#bilgi]

2.3. Ulam Aralarnn nemiHzl kentleme, sanayileme ve nfus artnn beraberinde getirdii sorunlar hi kukusuz ulam sektrne de yansmaktadr. Kentleme oran toplumun ekonomik ve sosyal gelimiliinin bir gstergesi olarak grlebilir; ancak planl kentleme, mevcut altyapsyla, tama altyapsyla bir btndr. Bu nedenle ulam ve onun bir paras olan trafikle ilgili yaplacak planlamalar ve zm nerileri de bir btnlk ierisinde olmak zorundadr.Gelien teknoloji insan yaantsn ynlendiren dier sektrler gibi ulam sektrn de vazgeilmez klmaktadr. Gnlk yaantnn en az 3-5 saatini trafikte harcayan insanlar; trafikte geirdikleri bu srenin hzl, konforlu, emniyetli, ekonomik ve daha ksa olmas iin bir aray ierisindedirler. 21.Yzyl dnyasnda yeterli ve ada ulam hizmeti olmakszn sosyal ve ekonomik hayat canl ve dinamik tutmak mmkn deildir.Her alanda olduu gibi ulatrma alannda da en modern ve en gelimi tama aralarna sahip olmak, teknolojik gelimelere ayak uydurmak ekonomik kalknmann ve refahn bir gereidir. Devletlerin temel grevlerinden birisi de; ekonomik ve toplumsal gelimenin ihtiyalarn karlayabilecek ekilde ulam kapasitesini yaratabilmek, lke ve toplum karlarna uygun tama sistemlerini kurmak ve koordine etmektir.Ulatrma sistemleri ve hizmetleri modern ekonomilerin ve toplumsal gelimenin temel esidir. Ulatrma kendi bnyesinde bal bana bir ekonomik faaliyet olduu gibi dier btn sektrlerle yakn ilikisi olan ve bu sektrleri olumlu ynde etkileyen nemli bir hizmet sektrdr. Hizmetin retimi ve sat ayn anda olur. Bu hizmetin ileride ihtiya duyulduunda kullanlmas amacyla depolanma olana bulunmamaktadr.Dier sektrler kendisine duyulan ihtiya kadar retmek durumundadr. Daha ak bir ifadeyle bir lkenin ulusal ulam ana plannn olmas gerekir. Btn bu almalar, ilikiler, ihtiyalar, kaynaklar, bu planlama erevesinde deerlendirilmek durumundadr.Ulam planlanmas; gelien kentlerin ve kentler arasnda yaayanlarn en nemli gereksinimi olan ulam gereksinimini ekonomik, hzl, konforlu, en ksa zamanda ve emniyetli olarak temin etmenin yntemlerini aratrr. Amac da insan, ara ve eyann kentlerde ve kentler arasnda hzl, ekonomik, emniyetli, en ksa zamanda ve evre problemi oluturmadan hareketini salamaktr. Kentlerde ulam ok eitli aralarla yaplmaktadr. Karayolu aralar; otomobil, taksi, dolmu, minibs, otobs, metrobs, rayl sistem aralar Tramvay, Hafif rayl sistem, Metro, denizyolu ve havayolu aralardr. Gnlk yaantmzn vazgeilmez bir paras olarak grlen ulam sistemi; ekonomik ve sosyal girdileriyle toplumu srekli etkileyen bir yapya sahiptir. Toplumsal yaamn evrimi, sanayileme ve ticaretin gelimesi ile tamaclk kavram da olumutur.retimin artmas tamaclk ihtiyacn artrarak mal ve eyann tanmasn zel bir ihtisas dal haline getirmitir. Zaman kavramnn devreye girmesiyle altyap gereksinimleri ve tamann trleri de eitlenmitir. Ulam sektr, retim srecinin nemli bir parasn oluturmas ve gerektirdii nemli yatrmlarn ekonomide yaratt etkiler asndan toplumlarn ekonomik yaplar iinde arlkl bir yere sahiptir. Toplumsal yaamda modernlemeye paralel olarak ulam hareketlilii artarken, yk ve yolcu tamaclnda toplumun ekonomik-sosyal yaps, retim biimi ve ekonomik karlar kendine zg bir ulatrma trn de ortaya karmaktadr.Ulamn amac, insanlar ve eyay en ksa srede daha ucuz ve emniyetli bir ekilde tamaktr. Ulam sistemleri ve hizmetleri modem ekonomilerin ve toplumsal gelimenin temel esidir. Ulam sistem ve olanaklar bir btn olarak bir kent veya lkenin genel yapsn etkilemekle kalmaz, ayn zamanda o kent veya lkede uygulanan ekonomik, sosyal ve kltrel dinamikleri de etkiler. Gnden gne artan yk ve yolcu younluklar, gelien teknolojiye bal olarak ulam alternatiflerini ve sistemlerini de devreye sokmaktadr. Gelinen bu srete ulam sistemlerinin evreye, topluma ve sanayilemeye yararlarnn yan sra her geen gn insanlar rahatsz eden evre ve ortam olumsuzluklarna yenileri eklenmektedir. Her alanda olduu gibi ulatrma alannda da en modern, en gelimi tama aralarna sahip olmak, teknolojik gelimelere ayak uydurmak, ekonomik kalknmann ve refahn gstergesidir.Hzl kentleme, sanayileme ve nfus artnn beraberinde getirdii sorunlar hi kukusuz ulam sektrne de yansmaktadr. Ulatrma, kendi bana ekonomik bir faaliyet olduu gibi dier sektrlerle yakn ilikisi olan ve ekonomide bal bana bir maliyet sorunu olan hzl ve gvenli tamaclkla dier sektrlere avantajlar salayarak bu sektrleri olumlu ynden etkileyen bir hizmet sektrdr.Ulatrma kamusal bir hizmettir. Bu hizmetin ihtiya duyulduunda kullanlmak zere depolanma olana bulunmamaktadr. Ulatrma hizmeti, dier sektrler kendisine ihtiya duyduu kadar bu hizmeti retmek ve/veya sunmak durumundadr. Bu sektrdeki teknolojik gelimeleri dikkatle izleyerek; mevcut tesis ve aralarn, rehabilitasyon ve modernizasyon kapsamnda ada hizmet verebilir hale getirilmesi, yeni kurulacak tesis ve altyaplarn ksa, orta ve uzun vadede deerlendirilip en son teknoloji ile hatta mmknse gelecein teknolojisi ile realize ve organize edilmesi byk nem tamaktadr. Dier bir ifadeyle btn ihtiyalar, kaynaklar ve ilikiler bir planlama erevesinde deerlendirilmek durumundadr[footnoteRef:3] [3: http://obs.iszu.edu.tr/dosyalar/DersMateryal/kentselula%C5%9F%C4%B1msistemleri1.pdf ]

2.4. Balca Ulam Yollar2.4.1. Karayolu lkemizde en yaygn olan ulam trdr. Yk tamaclnn % 70'i, yolcu tamaclnn da %90' karayolu ile yaplmaktadr. zellikle 1950'liyllardan sonra, karayolu yapm artm ve ulam aralar oalmtr. lkemizdeki en ilek karayollar, Edirne, stanbul, Ankara, Adana aras ile stanbul, Bursa, zmir aras ve zmir, Aydn, Denizli arasdr. Modern karayolu olan otoyollar lkemizde sadece Edirne, stanbul, Bolu ve Ankara arasnda, Adana, Hatay evresinde ve zmir evresinde bulunur[footnoteRef:4]. [4: http://www.alasayvan.com/her-telden-egitim-konulari/412640-ulasim-nedir-hakkinda-bilgi.html]

2.4.2. DemiryoluTrkiyede lk demiryolu hatt 1866 ylnda zmir - Aydn arasnda kurulmutur. Cumhuriyetin ilk yllarnda demiryoluna nem verilmitir. Ancak, 1950'li yllardan sonra, karayollarna daha ok nem verildiinden demiryolu yapm azalmtr. u anda, lkemizde 8200 km uzunluunda demiryolu a vardr. Bu uzunluk yeterli deildir. Szgelimi, Almanyada 43 bin, Fransada 34 bin, talyada 29 bin km lik demiryolu a bulunmaktadr[footnoteRef:5]. [5: http://www.alasayvan.com/her-telden-egitim-konulari/412640-ulasim-nedir-hakkinda-bilgi.html]

2.4.3. DenizyoluTrkiyenin tarafnn denizlerle evrili olmas ve iki nemli boaza sahip olmas, denizcilik alannda gelimesi bakmndan ok nemlidir. Dnya ticaretinde en fazla kullanlan yol deniz yoludur. Bu nedenle, lkemizde deniz yolunun ve limanlarn gelitirilmesi gerekmektedir. 8333 km ky eridine sahip olan lkemizde, blgeler arasnda dzenli ve tarifeli yolcu ve yk tamacl henz gereklememitir. Dnya deniz ticaret filosundaki paymz %1'e dahi ulamamtr. Fakat, son yllarda sanayi ve ticaretin gelimesiyle, limanlarmzdaki indirilen - bindirilen ykte 8 - 10 katlk artlar olmutur[footnoteRef:6]. [6: http://www.alasayvan.com/her-telden-egitim-konulari/412640-ulasim-nedir-hakkinda-bilgi.html]

2.4.4. HavayoluUluslararas tamaclk ynnden hava ulamnn pay her geen gn art gstermektedir. Havayoluyla uzak mesafelere ksa zamanda ulalmas hava yolu tamaclnn gelimesini salamtr. Kk hava aralarnn tasarlanmas i hatlarda da hava yolunun kullanlabilmesine olanak salamaktadr[footnoteRef:7]. [7: http://obs.iszu.edu.tr/dosyalar/DersMateryal/kentselula%C5%9F%C4%B1msistemleri1.pdf]

lkemiz ulamnda en az pay olan ulam sektrdr. nk hava yolu ile ulam yksek sermaye ve teknoloji gerektirmektedir. Son yllarda, Trk hava yollarnn yannda, zel hava yolu irketlerinin kurulmas hava yolu tamaclnda nemli artlar meydana getirmitir. lkemizde en ilek olan hava limanlarmz stanbul (Atatrk), Ankara (Esenboa), zmir (A. Menderes) dedir. Bunun yannda daha ok i hat seferleri yaplan Adana, Antalya, Dalaman, Bodrum, Diyarbakr, Erzurum, Malatya, Elaz, Van, Samsun, Trabzon gibi, 25 ayr il merkezinde hava alan bulunmaktadr.

2.5. Hava Yollarnn TarihesiGnmzde havayolu tamacl; hzla gelien teknolojik gelimelerinde neticesinde en gvenli, en etkin ve en konforlu ulam aralarndan biri haline gelmitir. Bunun sonucunda uzak yerlere yolculuklar daha ksa srede gereklemekte ve bu insanla hem kltrel alanda, kltrlerin bir birleri ile daha kolay etkileimi asndan ve hem de ticari adan ok nemli avantajlar salamaktadr. Giderek kreselleen bir dnyada u veya bu lkenin vatanda olmann tesinde bir dnya vatanda olma asndan zerinde yaanlan dnyann herhangi bir noktasna fazla zahmet ekmeden ulaabilmek gnmz modern dnyasnn olmazsa olmazlarndan belki de en nemlisidir. Bu adan havayolu ile ulam hem hzllk , hem konfor ve hem de etkinlik asndan insanla daha cazip hale gelmitir.Havayolu tamacl; geen yzyln balarndan itibaren gnmze devrim niteliinde ok byk genilemelere sahne olmutur. yle ki ; daha geen yzyln balarnda Avrupa ktasndan , Amerika ktasna ya da uzak douya yolculuklar gerek deniz yolu ve gerekse kara yolu ile gereklemekte idi ve buda gnler alan ok zahmetli bir iti. ok zorunlu hallerin dnda bu yolculuklara kan insan says azd. Ama gnmzde hava yolu tamacl sayesinde farkl mekanlara gitmek ve farkl kltrleri tanmak olduka kolaylam ve turizm olgusu bu balamda byk ilerlemeler kaydetmitir.Havayolu tamaclnn bu denli kolaylamas turizm hareketlerinin artmasna neden olmutur. yle ki; bu gn dnyada yaklak 500 milyon insan u veya bu nedenle havayolu tamacl sayesinde yer deitirmektedir. Bunun neticesinde de havayolu tamacl muazzam geni ve byk bir sektr halini almtr. Bu balamda rekabet artm ve birok havayolu irketi farkl destinasyonlara uular gerekletirmeye balamtr.Havayolu ulam, gnmzde turizm olgusu iinde nemli bir yer tutmaktadr. Yaplan aratrmalar neticesinde turistlerin 1000 km den uzak yerlere gitmek iin hava yolu aralarn tercih etmesi de bu ulam trnn neminin ne denli byk olduu gereini ispat etmektedir.Havayolu ulam, I. Dnya Savandan sonra hzla geliti. lk seferler 1919da Fransada balad. Atlantik seferleri 1930da balad. Havayolu ulam uak, yakt, havaalan, yol unsurlarn kapsar. Havaalanlar byk, kk, hafif, basit uaklar kabul etmelerine gre snflanrlar. ABDde 10 binden fazla havaalan bulunmaktadr[footnoteRef:8]. [8: http://www.bilgiyuvasi4.info/gecmisten-gunumuze-havayolu-ulasimi.html]

2.6. Havayolunun nemiUak, helikopter, zeplin vb. havayolu tatlar ile yaplan ulama havayolu ulam denir. Hava yolu ulamnn en byk amac insan veya yk tamaktr. Dier ulam yntemlerine nazaran ok daha hzl olan havayolu tamacl ayn zamanda pahal bir ulam yntemidir.

Trkiyede 1999da 75 adet uak ve 14 konvansiyonel, 19 stol ve 15 askeri olmak zere 48 havaalan bulunuyordu. Yllk kapasite 50 milyon yolcuydu. Havayolu tamaclnn yars ekspres ve kurye kargodur. Kargo; Atatrk, Antalya, Esenboa, Adnan Menderes, Dalaman, Bodrum, Adana, Trabzon havalimanlarndan ok eitli mallar tar[footnoteRef:9]. [9: http://www.bilgiyuvasi4.info/gecmisten-gunumuze-havayolu-ulasimi.html]

2.7. Uan cad18 Austos 1871 seneninde Alphonse Pnaud, ilk kez yapsal balansl model ua Tuileries Gardens, Pariste Socit de Navigation Arienne messesesi gzetiminde 11 saniyede 40 m uurarak havaclk da yeni bir r amt. Planophore ismini verdii bu model uak, tarihte ilk yapsal balansl uaktr. Buna benzer bir oyuncak, Wright kardelerin ocukken ok alakalarn ekmiti.1891de ilk Aerodrome model uak ile tecrbelere balayan Samuel P. Langley, drt yllk almalarnn nihayetinde, buhar gc ile alan Aerodrome No.V in 30 m ykselerek 1006 m yol katetmesini salamtr. (Aerodrome Latincede Hava Kousu demektir) Srati ise saatte 32 kilometre idi. Bir sonraki modeli Aerodrome No.VI ise Kasm 1896da bu sefer 1280 m umu ve 1 dk.dan fazla havada kalmtr. Bu kaptansz uular ABD Sava Bakanl ($50,000) ve Smithsonian Enstits ($20,000) tarafndan, kaptanl uu iin desteklenmiti.Ohio, Daytonlu iki bisiklet ustas olan Wilbur ve Orville Wright, 1890da kularn nasl utuklar ile ilgili kendilerine emare verebilecek her eyi sistemli bir ekilde incelemeye baladlar. lmi yaptlarda ve daha nceki insanlarn tecrbeleri arasnda kendi ilerine yarayacak hibir ey olmadn ksa mddette anlayan Wright kardeler yalnzca Berlin yaknlarndaki bir tepe stnden planrle uu tecrbeleri yapan ve bu konuda ok dikkatli notlar tutan Alman mhendisi Otto Lilienthalin almalar ile ie baladlar[footnoteRef:10]. [10: http://www.maviylepembe.net/ucagin-tarihcesi-kisaca-ucagin-tarihsel-gelisimi-12647.Aspx]

Wilbur ve Orville Wright ilmi renim grmemiler, liseden sonra yksek bir okulda gitmemilerdi. Lakin uma alanndaki almalarn ilerletirken kendi yollarn de model uaklar, uurtmalar, insan tayan planrler ile yaptklar onlarca deney sayesinde bu konuda ilerlettiler. Havaclktaki gelimelerden lke olarak geri kalmamak iin, Smithsonian Enstits ABD, Lilienthalin Lift & Drag tablosu ile beraber Wenham ve John Browningin 1871deki rzgar tneli almasn daha 1895 seneninde Wright kardelere vermiti.Lilienthal kularn umalarn ok yakndan inceledii iin planrnn bir kuu andrmasna fazla amamak gerekir. Lilienthal uabilecek bir uan havayla temas halinde olan sabit bir kanad olmas gerektiini gsterdi. Kararl bir uuu gerekletirebilmek iin ihtiya duyulan kontrol sadece onun syledii byle bir kanat tarafndan salanabilirdi ve bu konuda Wright kardeler Lilienthal almalarn asal aldlar.Amerika Birleik Devletlerinde tek kanatl ve buhar motorlu havadan ar uan ilk pervaneli uak, Alman Gustav Weisskopf tarafndan Nisan 1899 da Pittsburgh, Pennsylvania sonra 14 Austos 1901de Bridgeport Connecticut, daha sonra da 17 Ocak 1902 de 11,300 mlik Connecticut uuu ile balamt. Gustav Weiskoff (ona ngilizce evirisi ile Whitehead derlerdi) Amerikan yurttalna gememekte srar ettiinden, Smithsonian Enstits Wright Kardeleri desteklemeye devam etti.Wright Flyer: 17 Aralk 1903 saat 10:35te North Carolina Eyaletinin Kitty Hawk kasabasna 8 kilometrelik mesafesinde bulunan Kill Devil Hillskumulunda Wright Kardeler tarafndan ilk kez uakla gerekletirilen insanl uu; Orville Wrightin kumandasndaki uan yere dememesi iin kanadn ucunu tutan Wilbur Wrightin onu brakt anda AMERKA BRLEK DEVLETLER devlet sahil kurtarma personeli John T. Daniels tarafndan ekildi.)Wright kardelerin 17 Aralk 1903te Kuzey Karolinada Orvillein kontrolnde havalanan ilk ua aerodinamik ses kuramna bal kalnarak yaplmt.Bu uak iki pervaneliydi. Kaptanla beraber arl 335 kilogramd. Orville birinci tecrbede 12 saniye utu ve yalnzca 37 metre mesafe kat etti. O gnk son tecrbesinde ise, bu mddet 59 saniyeye kmt ve 280 metrelik bir mesafeye umutu.Wright Kardeler artk uabilen bir uak yapmlard fakat onu nasl uuracaklarn bilmiyorlard. Smithsonian Enstits nc havaclardan Louis Mouillard, Gabriel Voisin, John J. Montgomery,Louis Blriot, Alberto Santos Dumont ve Percy Pilcher ile yazarak ele geirdii tm bilgileri, Wright Kardelere iletmeye devam ediyordu.4 Haziran 1908 ylnda ABDnin ilk resmi uuunu Kanadal Glenn H. Curtis, June Bug ismini verdii dardan yardm almadan kalkabilen bir uak ile yapt.Bu uu Amerikann ilk resmi Havadan Ar Ua ve Uuudur. Curtis 1 numaral Kaptan Lisans sahibidir, Wright Kardeler ise 4 ve 5 nolu lisanslar almlardr.Avrupadaki hzl havaclk gelimeleri ve Kanadal Glenn H. Curtis ile almaya balayan ABD Sava Bakanl ve Smithsonian Enstits, yara balamakta dahi zorlanan Wright Kardeleri artk lk Uu ile pazarlamaya devam edecekti. Nitekim ABD, 12 Aralk 1928 tarihinde lk Uuun 25ci senesi isimi altnda bir Beynelmilel Sivil Havaclk konferans tertip etti. Dnyaya lk Uuun 25. Senesi diye duyuru edilen bu konferansa, lk Uu yalan yznden hi bir devlet katlmad. Tarihte kaytlara Gzel bir kutlama (12-14 Aralk 1928) diye geti[footnoteRef:11]. [11: http://www.maviylepembe.net/ucagin-tarihcesi-kisaca-ucagin-tarihsel-gelisimi-12647.Aspx]

Tarihin en daha nceki alarndan beri uabilmek insanolunun en byk hayallerinden biri olmutur. nsanolu ncelikle uurtmay insan ve malzeme nakli iin kullanmaya alt. Uurtmann ana vatan net olarak bilinmemekle beraber 3000 sene nce inde yaygn olarak kullanlmaktayd. lk kullanlabilir/ie fayda hava tat ise, 1783te bulu edilen scak hava hidrojen balonu oldu.19. asrda Britanyal bilim adam George Cayley, yay tipi uurtmalardan bir hava tat retti. 1853te ise ilk insanl planr uuu kaytlara geti. tme ve tama kuvvetlerinin anlalmas, insanolunun tarih ncesi alardan beri saplanp kald kanat rpma dncesinden syrlmasn salad. 1890larda Alman Otto Lilienthal, bugnk yelken kanata benzer bir uurtma ile ilk szlen insan oldu.Baarsz birka tecrbeden sonra ilk baarl zeplin 1852 senesinde Fransz Henri Giffard tarafndan retildi. Bir hayli baarl uua karn zeplinler giderli yava ve hava koullarndan ok etkilenen bir tat olmas hasebiyle 1930larda terkedilmeye baland. 1937deki Hindenburg facias gibi ehemmiyetli bir takm kazalardan sonra ticari kullanm 1940larda tamamiyle durduruldu.17 Aralk 1903te Wilbur ve Orville Wright kardeler, ilk motorlu ve kontrol edilebilir uakla uuu gerekletirdiler[footnoteRef:12]. [12: http://www.maviylepembe.net/ucagin-tarihcesi-kisaca-ucagin-tarihsel-gelisimi-12647.Aspx]

3. Havaclk ve Uzay Sanayinde Dnyann nde Gelen Firmas BoeingBoeing dnyann en byk sivil ve askeri uak ve helikopter reticilerinden bir tanesidir. William Edward Boeing tarafndan 1916 ylnda ABD'nin Washington eyaletinde kurulmutur. Uluslararas Merkezi Chicago, Illinois'dedir. Ticari uaklarn yan sra askeri uaklar da retmektedir. Havaclk ve savunma alannda ise 2011 ylndaki kazanc dikkate alndnda Lockheed Martin'in ardndan dnyadaki en byk ikinci irkettir[footnoteRef:13]. [13: http://tr.wikipedia.org/wiki/Boeing]

Dnyann nde gelen havaclk ve uzay irketi olan Boeing, ticari ve askeri uak retimi birlikte deerlendirildiinde dnyann en byk uak reticisidir. Boeing, ayrca helikopter, elektronik ve savunma sistemleri, fzeler, uydular, frlatma aralar ve ileri bilgi ve muhabere sistemleri tasarlamakta ve retmektedir. NASAnn ana servis salayclarndan biri olarak Boeing, Uluslararas Uzay stasyonunun ana yklenicisidir. irket, ayn zamanda birok askeri ve ticari havayolu destek hizmeti de sunmaktadr. Boeing, 150 lkedeki mterisine rn ve destek hizmeti salamakta olup, Amerika Birleik Devletlerinin (ABD) en byk ihracatlarndan biridir. Boeing, uzay ve havaclk alannda uzun yllara dayanan liderlik ve yenilikilik geleneine sahiptir ve ortaya kan mteri ihtiyalarn karlamak zere rn yelpazesini ve sunduu hizmetleri geniletmeye devam etmektedir. Boeing, uzun yllardr liderliini ve yenilikiliini srdrd uzay ve havaclk sektrnde, deien mteri ihtiyalarn karlamak zere rn yelpazesini ve sunduu hizmetlerini geniletmeyi srdrmektedir[footnoteRef:14]. [14: http://www.boeing.com.tr/boeing-hakk%C4%B1nda.page?]

3.1. Boeingin Kurucusu William BoeingWilliam Boeing Amerikann Michigan Eyaletinin Detroit ehrinde domutur. William Boeing aslen Almandr. Ancak Amerikan vatandalna geince Wilhem olan ad William, Bing olan soyad ise Boeing olarak deitirildi. Havaclk sektrnn en by olmasna ramen Boeing irketinin kurucusu bir Uak Mhendisi deildir. William Boeing, Maden Mhendisidir. Uzun yllar kereste ticaretiyle uramtr. William Boeing svirede okumutur ardndan Yale niversitesine gemitir. Ancak Yale niversitesinden mezun olmadan ayrlmtr. William Boeing Pasifiin Grace Harbor blgesinde bir arazi satn almtr. Bu srete kereste ticaretine devam etmesinin yan sra yar at iine de girmitir. 1909 ylnda Pasifikte Alaska Fuarna gitmitir. William Boeing bu fuarda bir makine grm ve bu makine onu ok etkilemitir. Grd ey insanl uan bir makinedir. Boeing bunun zerine Glenn L. Martin firmasndan bir uak satn almtr ve Martinden uu dersleri almaya balamtr. Ancak bir gn ua arzalannca, ua satn ald firmadan gelip uan incelenmesini istemitir. ncelemeye gelen yetkililer uan bir parasnn deimesi gerektiini syleyince bunun zerine William Boeing parann en erken ne zaman gelebileceini sormu parann 1 aydan nce taklamayacan duyan William Boeing lgna dnm ve bu yzden arkada Martinle tartmtr. Bunun zerine William Boeing arkada olan Westerveltle kendi uaklarn yapmaya karar vermitir. Boeing Westervelte aynen yle der Kendi uamz kendimiz retelim, hem de ok hzl bir ekilde Bunun zerine Boeing ve Westervelt anlamlar ve B&W Flying Boat irketini kurmular. Boeing kuracaklar fabrika iin arazi bakmaya koyulmu ve kendisine Seattleda bir arazi bulmutur.1921 ylnda William Boeing Bertha Marie Paschall ile evlendi ve ocuklar oldu. Bertha Marie Paschalln daha nceki evliliinden iki ocuu vard. z ocuu nl bir pilot ve gayrimenkul uzman oldu. vey ocuklar ise havaclk sektrnde kariyer yaptlar. Boeing ve Westervelt 1916 ylnda ilk uaklarn rettiler. irketin ad ilk uakla beraber Pasifik Aero Products Co. olarak deitirildi. 1917 ylnda Amerika 1. Dnya savana girince irketin ad Boeing Airplane Company (Boeing Uak irketi) olarak deitirildi ve irket 50 adet uak siparii ald. Bu siparii veren Amerikan Donanmasyd. Siparii zamannda ve baarl olarak teslim eden irket sava sonras ticari havayollaryla szlemeler imzalad. Uak sipari eden ilk ticari havayolu irketi United Havayollar oldu. Boeing daha sonra Amerikan Posta Sevisine de uak tedarik etti.1934 ylnda, Amerika Birleik Devletleri hkmeti tekelci uygulamalar nedeniyle William Boeingi sulad. nk Boeing sektrnn tek bana hakimiydi ve her ey onun diledii gibi oluyordu. 1937 ylnda William Boeing havaclk sektrne yapt yatrmn yan sra ayrca yar atlarna da yatrm yapt. 2. Dnya savann balamasyla Boeing zor gnler geirdi. William Boeing 2. Dnya savas sonunda emekli oldu. Ancak yar at yetitiriciliine devam etti. 28 Eyll 1956 tarihinde, William Boeing yatta kalp krizi geirdi ve ld, klleri denize dkld[footnoteRef:15]. [15: http://www.bilgiustam.com/william-boeing-kimdir/]

3.2. Boeingin rettii Uaklar3.2.1. Boeing 40ABoeing 40A Boeing irketince retilen ilk yolcu uadr. Pratt & Whitney motoru kullanlan tasarm zellikle posta tamacl grevi stlense de iki yolcu tayabilecek kabin yapsna da sahipti[footnoteRef:16]. [16: http://tr.wikipedia.org/wiki/Boeing_40A]

ekil 1: Boeing 40A zellikleri

3.2.2. Boeing 80Boeing irketinin ilk yolcu tama amal uadr. nceki model Boeing 40A gibi buda ift kanat yapsna sahiptir. Ancak ona gre daha genitir ve adet motora sahiptir. ki mrettebat dnda kabinde 12 yolcu tama kapasitesine sahiptir. Daha geni modeli de 18 yolcu kapasitesine sahiptir ve 80A olarak adlandrlmtr. lk uu 12 Eyll 1928 tarihinde gerekletirilmitir.Model 80 yolcu ve kokpit blmlerini birbirinde ayrm ve yolcu ksmlarna okuma , havalandrma ve scak, souk su tertibat gibi yenilikler getirmitir. 80A modelinden on adet hizmete sunulmutur.80A 'nn kazandrd bir dier yenilik ise Ellen Church isimli bir hemirenin ilk kez hostes olarak uakta grevlendirilmesi olmutur. Bu grev iin aylk 100 saat uu karlnda 125 dolar kazanmtr[footnoteRef:17]. [17: http://tr.wikipedia.org/wiki/Boeing_80]

ekil 2: Boeing 80 zellikleri

3.2.3. Boeing 221 Boeing 221 Model 200 Monomail'in yolcu nakliyesi amac ile tasarlanm ekliydi. Gvde yapsndaki deiiklikler ve katlanabilir tekerlek yaps uan aerodinamiine katkda bulunmutur. Model 221 kapal bir kabinde alt yolcu kapasitesine sahipti. Ancak pilot uan stnde ak bir kokpitde yer alyordu. Motor ve pervane yapsndaki glendirmeler Boeing'in sonraki modeli 247'ye nclk yapmtr[footnoteRef:18]. [18: http://tr.wikipedia.org/wiki/Boeing_221]

ekil 3: Boeing 221 zellikleri

3.2.4. Boeing 707Boeing 707 1950'li yllarda retime balanan drt jet motorlu dar gvdeli sivil yolcu ua modelidir. nl "Seven oh Seven" diye bahsedilen efsanevi yolcu uca olarak bilinir. Boeing tarafndan 1010 adet retildi, 1960 ve 1970 yllar arasnda uluslararas uzun uularda yolcu tamaclnda kullanld. lk jet motorlu yolcu uann de Havilland Comet baarsz ve sonu lmle biten kazalarndan sonra havaclk tarihinde tasarm baarl olmu ve yeni tasarmlara ilham vererek Jet uai an balatmtr.Boeing 707 aslnda askeri amalar iin Boeing 367-80 kod adyla tasarlanan uan sivil versiyonudur. lk Sivil Boeing 707-120 10 aralk 1957'da test uularna balad. Uan byk dmen ve kuyruk altnda ise dikine bir kanatck bulunur. Bu kanatck kalk annda ar dikmede piste srtebiliyordu. Standart 707 - 120 serisinde Pratt & Whitney JT3C model turbojet motorlar grev alr. 707-220 serisinde Pratt & Whitney JT4A motorlar, 707-320 serisinde geni kanatlar ve JT4A motorlar, 707-420 ve baz 320 serisinde Rolls-Royce Conway turbofan motor grev almaktayd. 707'nin kuyruk alt kanatc uan kalknda ve iniinde performans drd iin gvdeden skld. 320 versiyonlar kuyruk alt diklemi olmadan retildi. 707 yolcu versiyonu 1978 ylnda 1010 retimden sonra durduruldu. Askeri amalar iin 1991 ylna kadar retilmeye devam edildi. Askeri retimler daha ok sfrdan retmek yerine elden kma yolcu versiyonlarnn cfm 56 jet motoru taklarak modifiye edilmekten teye gidemedi. Boeing 737 gvdesi ksaltlm ve kokpiti elden geirilmi boeing 707 gvdesidir. Ayrca boeing 757 707 gvde tasarmndan imal edilmi bir uaktr. Bu uak boeing 747-400ua kadar mesafeyi rahatlkla alabilir. lk retimi askeri amacl olan bu uak gnmzde halen faal hizmet vermektedir. zelikle klasik Awacs ua olarak bilinen E-3 sentry modifie edilmi boeing 707 modelidir. Trk hava kuvvetlerinde KC-135 Stratotanker adyla bilinen boeing 707 trevinden 7 adet bulunmaktadr. KC-135 Stratotanker uaklarnda 800 adet retilmitir[footnoteRef:19]. [19: http://tr.wikipedia.org/wiki/Boeing_707]

ekil 4: Boeing 707 Teknik zellikleri

3.2.5. Boeing 717MD95, Boeing 717 ift motorlu jet ua. Dizayn McDonnell Douglas irketince yaplan uak, irketin Boeing bnyesine katlmas sonras piyasaya Boeing 717 olarak srlmtr. lk sipari 1995 ylnda alnm, 1999 Eyll'nde de ilk teslimat yaplmtr. Boeing 717 retimine Mays 2006'da son vermitir.MD-80 serisi uaklar 1980'li yllarda boy gstermeye balamt. DC-9 serisinin ikinci admydlar ve olduka gl motorlar ve kanat yapsna sahiptiler. 1980 ve 1999 yllar arasnda yaklak 1200 MD-80 serisi uak piyasya verilmiti. MD-90' da MD-80 den gelitirilmiti. 1993 ylnda ilk uuunu yapmt. Ancak onun sat sadece 117 adet olmutu.MD-95 bu olaylar sonras gelitirlmeye baland. Temel olarak DC-9-30 modeli esas ald. 1995 ylnda da Amerika'da ucuz uular dzenleyen ValuJet firmas 50 adet kesin, 50 adet opsiyonel olmak zere ilk siparii verdi.Ancak 1997 ylnda irket Boeing bnyesine katld. MD-95 planlarnn yok olaca sanlrken Boeing sadece isim deiikliine gitti ve projeyi 717 olarak isimlendirdi.2001 ylnda ise blgesel uak pazarnda baka oyuncular vard. Bombardier ve Embraer piyasada yer ediniyorlard. Aralk 2003'de Boeing Air Canada ile yapaca bir kontrat Embraer ERJ ve Canadair CRJ'ye kar 717 tercih edilmedii iin kaybetti ve yaklak 2.7 milyar dolar zarar aklad. Bu olay sonras Ocak 2005'de de 717 retiminin bitirlecei akland.23 Mays 2006'da son teslimatlar yapld. 717 retimi durdu. Ayn zamanda Boeing'in Long Beach, Kaliforniya'da ki tesislerinde de ticari uak retimi sona ermi oldu[footnoteRef:20]. [20: http://tr.wikipedia.org/wiki/Boeing_717]

ekil 5: Boeing 717 zellikleri

3.2.6. Boeing 727Boeing 727 orta boyda, dar gvdeli, motorlu ticari bir jet uadr. lk kez 1963 ylnda kullanlmaya balanmtr ve ok uzun yllar dnyadaki en popler jet uayd. 1.831 adet 727 retilmitir. 727 sat rekorlar 1990'larda kardei Boeing 737 tarafndan krlmtr. Austos 2006 tarihi itibaryla 127 adet Boeing 727-100 ve 493 adet Boeing 727-200 hlen kullanmdadr[footnoteRef:21]. Boeing 727-200, Boeing Commercial Airplanes tarafndan retilen orta boylu dar-gvde motorlu jet uak. 149-189 yolcu tayabilmekte ve sonraki modelleri durmadan 2,400 ila 2,700 nautikal mil uabilmekte. Boeing 727-200F, "Freighter" yani kargo tipi olarak servise sunulmutur. [21: http://tr.wikipedia.org/wiki/Boeing_727]

ekil 6: Boeing 727 zellikleri

3.2.7. Boeing 737Boeing 737 ksa ve orta mesafe menzilli, tek koridorlu, dar gvdeli ve dk fiyatl, jet motorlu havayolu uadr. Boeing'in dier modelleri 707 ve 727'den tretilerek tasarlanm olan Boeing 737'nin toplam dokuz versiyonundan -600, -700, -800 ve -900 versiyonlar retim halindedir. lk olarak 1964 ylnda tasarlanm ve ilk uuunu 1967 ylnda gerekletirmitir. Havayolu seferlerine ise ubat 1968'de balamtr. 737 modeli Boeing'in retimdeki tek koridorlu, dar gvdeli uadr ve daha nceden marketin hakimi 707, 727, 757, DC-9 ve MD-80/90 uaklarnn yerini doldurmutur. 737, Boeing firmas tarafndan 1967 ylndan beri aralksz olarak retilmektedir. Dnyada 114 lkeden 360'a yakn havayolu 737 uaklaryla hizmet veriyor. Aralk 2011'e kadar 7.000 uak teslim edilmitir ve 2.300 sipari teslim beklemektedir. 737 serisi, Nisan 2009 tarihi itibariyle tarihteki en ok sipari alan ve retilen jet havalyolu uadr. Dnya zerinde her an 1.250 adet 737 ua havadadr ve ortalama her be saniyede bir uak kalk ve ini gerekletirmektedir. Boeing 737, dnya nfusuna edeer, yaklak yedi milyar yolcu tamtr.Boeing firmas, 1960'l yllarda 727'nin yerini alacak ksa mesafelerde efektif olacak jet uak dizayn zerinde almaya balad. lk dizayn almalar 11 Mays 1964 tarihinde balad. Boeing'in youn market aratrmalar sonucunda 50 ila 60 arasnda yolcu kapasiteli uular yapmas zerinde karar alnd. Lufthansa 19 ubat 1965 tarihinde verdii sipari ile bu modelin ilk mterisi oldu. Bu sipariin boyutu 22 uak ve toplam deeri 67 milyon ABD Dolar tutarndayd. Bu sipariin bu gnk karl 190.28 milyon ABD dolarna karlk gelmektedir ve sipari ncesi Lufthansa, Boeing'den 737 projesinin iptal edilmeyeceine dair garanti ald. Lufthansa ile yaplan grmeler sonucunda k aylarnda 737 projesinde koltuk saysnn 100'e karlmasna karar verildi. 5 Nisan 1965 tarihinde, Boeing firmas United Airlines'n 40 adet 737 siparii verdiini aklad. United orijinal tasarma gre biraz daha byk uak talep ettiinden, Boeing gvdeyi kanat nnden 91 santimetre (36 in) ve arkasndan 102 santimetre (40 in) uzatt. Bu yeni daha uzun versiyona 737-200 ad verildi ve ilk tasarm olan ksa gvdeli dizayn 737-100 olarak anld.737 modelleri dokuz byk trevleri de dahil olmak zere kuaa ayrlabilir. Bu Orijinal modelleri 737-100, 737-200/-200C den oluur. Klasik modelleri 737-300, 737-400 ve 737-500 den oluur. Yeni nesil trevleri olan 737-600, 737-700/-700ER, 737-800 ve 737-900/-900ER den oluur. Bu dokuz deiik modele ek olarak T srmleri birok zellik tar T -43 olan bir Boeing 737-200, Amerika Birleik Devletleri Hava Kuvvetleri (USAF) tarafndan kullanlr. Trk Hava Kuvvetleri tarafnda Bar Kartal Projesi (Havadan Erken hbar ve Kontrol Ua) olarak kullanlacak olan Boenig 737-700 trevi olan Boeing 737 AEW&C kullanlr[footnoteRef:22]. [22: http://tr.wikipedia.org/wiki/Boeing_737]

ekil 7: Boeing 737 Teknik zellikleri

3.2.8. Boeing 737 AEW&CBoeing 737 AEW&C MESA bir erken hava uyar ve kontrol (AEW&C) uadr. Boeing AEW&C sistemi yksek performansl, brt arl arttrlm 737-700 ile Northrop Grummann MESA olarak adlandrlan ok maksatl elektronik taramal, dost-dman ayrm yapabilen radarn iermektedir. Trkiyenin Bar Kartal projesi kapsamnda alaca 737 AEW&C sistemi esken ve ak yapl bir grev bilgisayar sistemini ve Trk yapm elektronik destek sistemlerini ve haberleme kabinini iermektedir.Uluslararas Boeing sorumluluu altnda yrtlen programda Northrop Grumman Elektronik Sistemler irketi ile TAI ve Havelsann da dahil olduu birka Trk firmas da yer alacaktr. Kontrat drt adet 737 AEW&C ua ile birlikte personel eitim, grev destek ve sistem bakmn iermektedir.Trkiye Cumhuriyetinin Savunma Sanayii Mstearl 4 Haziran 2002 tarihinde Boeing firmasyla 737 modeli havadan erken uyar ve kontrol (AEW&C) sistemi iin 1 Milyar ABD Dolarlk bir szleme imzalamtr. Benzeri bir sistem Avustralya iin de gelitirilmektedir.lk uak Boeing tarafndan tamamlanacak, dier uak ise TAI tarafndan modifiye edilecektir. Elektronik destek ekipmanlar ile haberleme sistemleri Trkiye tarafndan temin edilecektir. Uak bakm ise Trk Hava Kuvvetleri'nin Seattle eitim alan personeli tarafndan gerekletirilecektir. lk uan kontrat tarihinden 42 ila 48 ay iinde teslimi ngrlmektedir[footnoteRef:23]. [23: http://tr.wikipedia.org/wiki/Boeing_737_AEW%26C]

Boeing 737'ler 190 lkede, 500'den fazla havayolu irketi tarafndan kullanlmakta ve 1200'den fazla uu noktasna ulamaktadr. Toplam 8000 uak sipari zerine ve 6000'den fazla teslim edilmi olup, 4500i hala servistedir. Herhangi bir zamanda ayn anda dnya zerinde 1250 tane 737 havaland.

ekil 8: Boeing AEW&C Teknik zellikleri3.2.9. Boeing 747Boeing 747 (Jumbo Jet), havayolu tamaclnda kullanlan bir jet uadr. lk ticari uuunu 1970 ylnda gerekletirmitir. Byklk rekorunu Airbus A380'in hizmete girdii 2006 ylna kadar elinde tutmutur. 2006 yl itibaryla en uzun kanat geniliine Hughes H-4 Hercules sahiptir ancak en byk ticari uak, Ukrayna yapm kargo ua Antonov An-225'tir. Boeing Commercial Aircraft tarafndan retilen drt motorlu 747, ift katl bir tasarma sahiptir. ki-snf yerleim plan 524 yolcu iin yer salarken, tipik -snf yerleim plan 416 yolcu iin yer salamaktadr. st katn oluturduu kambur, 747'nin kolayca tannabilmesini salar. ubat 2006 itibaryla, Boeing iin krl bir rn haline gelen 747'den farkl biimlerde toplam 1.430 adet sipari edilmi ya da retilmitir.u anda retimde olan 747-400 serisi ses hznn altnda (genel olarak 0,85 mach) ve ktalar aras mesafelerde (7.260 Deniz mili) umaktadr. Baz modellerle New York'tan Hong Kong'a [footnoteRef:24]dnyann evresinin te biri durmakszn umak mmkn olmaktadr. 1989 ylnda Qantas'a ait bir 747-400'n Londra'dan Sidney'e (18.001 km) 20 saat ve 9 dakikada umasna karlk, teslimat amal olan bu uu yolcu veya kargo yk olmadan gereklemitir. [24: http://tr.wikipedia.org/wiki/Boeing_747]

ekil 9: Boeing 747 Teknik zellikleri

3.2.10. Boeing 747-400Boeing 747-400 (pilotlar 744 derler) Boeing 747-300'den sonra gelen ve ok gelitirilen 747. 624 insan alabilen bu uak 14.200 km (ERlerde 15.000) gidebilmektedir. Genelde Londra-New York, Berlin-Male, Cape Town-Londra seferleri iin uygundur. Ayn zamanda General Electric CF6-80C2 motor serileri de gelmitir. Uzun uularda son derece konforludur. Dier 747lerin aksine ksa pistlerden kalkp inebilir. Kanat ular taklm, cam kokpit getirilmitir. Bu uuu ok kolaylatrr[footnoteRef:25]. [25: http://tr.wikipedia.org/wiki/Boeing_747-400]

ekil 10: Boeing 747-400 zellikleri3.2.11. Boeing 747-SP

Boeing 747SP ultra-uzun-menzilli uular iin dizayn edilmitir. Boeing 747 jet uann deitirilmi versiyonudur. SP "zel Performans" anlamna gelir. Selefi 747-100 ile karlatrldnda, 747SP ift-gverte tasarm ile birlikte geni-bedeni, drt motor dzeni vardr, ancak ksaltlm gvdesi, geni yatay kuyruk ve basitletirilmi kenar kanatlar bulunmaktadr. Ksaltlm gvde tarafndan kaydedilen arl uzun menzile izin verir ve dier 747 yaplandrmalarna gre hz artrlmtr.747SP ilk kez 1976 ylnda Pan Am ile hizmete girdi. Uak, daha sonra VIP ve eitli devletler tarafndan satn alnd. 747SP, Hizmette iken, birok havaclk performans rekoru krd ancak 200 adet sat beklentisine karlk vermedi ve retim sonunda ancak 45 uan sat gerekleti[footnoteRef:26]. [26: http://tr.wikipedia.org/wiki/Boeing_747SP]

ekil 11: Boeing 747-SP

3.2.12. Boeing 747 Byk Kargo UaBoeing 747 Byk Kargo Ua, (Dreamlifter ya da eski adyla Large Cargo Freighter veya LCF) Geni Gvdeli bir uaktr. Dnyann en uzun kargo uadr. Dreamlifter, Boeing 747-400'nin modifiye edilmi hlidir. zel olarak dnyann deiik blgelerinde retilen Boeing 787 paralarn Boeing tesislerine gtrmek iin kullanlmaktadr[footnoteRef:27]. [27: http://tr.wikipedia.org/wiki/Boeing_747_B%C3%BCy%C3%BCk_Kargo_U%C3%A7a%C4%9F%C4%B1]

ekil 12: Boeing 747 Byk Kargo Ua Teknik zellikleri

3.2.13. Boeing 757Boeing 757 bir Tek koridorlu, ift motorlu, orta menzilli, hem yolcu, hem kargo tamaclnda kullanlan: 757-200 // 757-300 ve 757-200F Kargo olmak zere iki modeli vardr. normal seyir hz her iki modelde de 0.8 mach dr. Yolcu kapasitesi 200 ile 290 aras deiir. 757 kargo 757-200 yolcu uann bir trevidir. 4 l ini takmna sahip olduu ve bu sayede uan arln daha fazla noktaya datt iin kk pistlere de inebilen byk yolcu uadr. 28 kasm 2005 de 1050'ci sinin shanghai airlines'a teslimi ile retimi durmutur. 757, 1050 adet retilen 7 ticari uak modelinden biridir. Halen 1030 adedi faaliyettedir. Rolls Royce ve Pratt&Whitney motor tipleri bulunmaktadr. Balca kullancs Deltadr. ki ana Modeli vardr 757-200/757-300[footnoteRef:28]. [28: http://tr.wikipedia.org/wiki/Boeing_757 ]

ekil 13: Boeing 757 zellikleri

3.2.14. Boeing 767Boeing 767, Amerikan yapm, orta menzilli, geni-vcutlu, iki motorlu yolcu ve kargo tamaclnda kullanlan uaktr: 767-200 // 767-200ER // 767-300 // 767-300ER // // 767-400ER // 767-300F Kargo olmak zere 6 modeli vardr. Yolcu kapasitesi 181 ile 375 aras deiir, normal seyir hz her alt modelde de 0.8 mach (851 km/h) dr. Maksimum Ykl Menzili 5,200 = 6,590 deniz mili (9,400=12,200 km)dir. lk hizmete 1982de girmitir. Ve ayn zamanda aletli uu kullanan ilk yolcu uadr[footnoteRef:29]. [29: http://tr.wikipedia.org/wiki/Boeing_767]

ekil 14: Boeing 767 Teknik zellikleri

3.2.15. Boeing 777Boeing 777 Uzun menzilli, geni gvdeli, ift koridorlu, ift motorlu yolcu ua. Boeing Ticari Uaklar tarafndan retilmektedir. Dnyann en byk ve yaygn byk ap tubofan motorlu, snfta 283 ve 368 arasnda tek snf yaplandrmasnda 550 yolcu tama olanana sahip, 5235 ila 9380 deniz mili (9695 - 17.500 km)'ye kadar menzili vardr. 777'ye dardan bakldnda dier uaklardan ayrt edici zellikleri, yuvarlak gvde kesiti, bak-kuyruk konisi, alt tekerlekli ana ini takm. Lansman 1995 ylnda yaplan Boeing 777 serisi, 300 ila 400 koltuk kapasitesine sahip uak segmentinde lider konumda bulunuyor. Ferah kabini, gvenilirlii ve yakt verimliliiyle dnyann drt bir yannda havayolu irketlerinin tercihi olan 777 serisi, 5 yolcu ve 1 kargo modelinden oluuyor. Boeing 777'lerle orta-uzun menzilli uak pazarnn yzde 70'ini elinde tutuyor. Tamamen bilgisayar ortamnda tasarlanan ilk yolcu ua Boeing 777, pazar kt 1995'ten ok ksa bir sre sonra, ift koridorlu orta boy uak snfnn tartlmaz lideri oldu. Boeing 777, havayollarnn isteklerinin dorultusunda tasarlad ve normalde opsiyonel olan 80 adet zellii 777'nin standart konfigrasyona dahil ederek, ua mterileri iin son derece ekonomik bir hale getirdi. Dnyann en byk ift motorlu, ift koridorlu ticari jet ua olan Boeing 777'in 6 modeli bulunuyor: 777-200, 777-200ER, 777-200LR, 777-300 ve 777- 300ER. 777'ler ekonomi snfnda 47, "Business Class"ta 50, "First Class" ta ise 53 cm geniliindeki koltuklaryla, snfnn en rahat ua olma unvanna sahip. Ktalar aras uabilme tescilini alan ilk iki motorlu,ift koridorlu,-snf'ta 283-368 arasnda,bir snfta 550 yolcu tayabilir,777lerin ini takmlar, bugne kadar bir ticari uaa taklan en byk ini takm.777nin ana ini takmlarnda 6ar, burnunda da 2 tekerlei bulunuyor. Menzili 5,235-9,450 deniz mili (9,695-17,500 km)'dir.777'in pazar yarmaclar, A330-300, A340, ve gelitirilmekte olan A 350 XWB'in baz deikenleridir. 777 200 LR Dnyann en uzun menzil ticari ua olup 17 500 km menzile sahiptir. 3 Snfta 301 Yolcu tayabilir.Boeing, 777'nin kargo versiyonu olan 777F'in 777-200LR modelinden gelitirdii, dnyann en uzun menzilli ift motorlu kargo ua. lk test uuunu 2005 ylnda yapm; ekonomik yakt tketimi ve performans verimliliini kantlayan yeni uaklar halen hizmet veren 747-400 kargo uann tamamlaycs olarak 20 ubat 2009'da ilk olarak Air Franceda hizmete girmitir. 1999 Avrupa kl uzun menzilli hatlarda hem 777lerde hem de rakip uaklarda seyahat eden 6.000 yolcu arasnda yaplan aratrmada, her 4 yolcudan 3 777yi rakiplerine tercih etti. 1997Malezya Havayollarna teslim edilen 777-200ER bo olarak yapt ilk uuunda, saatte ortalama 889 km hz yaparak hi mola vermeden 20.044 km kat etti ve yine bu modele ait hz ile mesafe rekorlarn krd.Boeing 777 Ailesinin Baz dlleri ve Rekorlar 2002 Air Transport Magazine, Boeinge, 777 modeli iin 2002 Havayolu Teknolojisi dln verdi.Ekim 2005'deBoeing 777-200LR, Hong Kong'tan havalanp, Pasifik Okyanusu, ABD ve Atlantik Okyanusu zerinden Londra'ya uarak tarihi bir rekor krd. 22 saat 42 dakika havada kalarak, 21 bin 601 km. yol kat eden uan kokpitinde pilot Suzanna Darcy-Hennemann oturuyordu. Hennemann'a 777 programnn kaptan pilotu Frank Santoni de elik etti. Uu ok uzun srdnden ekibe John Cashman ve Randy Austin isimli pilotlar da dahil oldu. Uaa adet ilave yakt tank kondu. Uak Hong Kong'dan 161 ton yaktla havaland, uu srasnda bu yaktn 152.6 tonunu kulland. Uak Londra'ya indiinde hala iki saatlik yakt vard. 777-200LR saatte ortalama 879 km hz yapt. Uua katlan ekip gnein douuna iki kere ahit oldu.Boeing, ift motorlu ve geni gvdeli modeli 777 serisinin 777`nci uan, Air France`a teslim etti. Nisan 2009. Boeing 777 serisinin uzun menzilli versiyonu olan 777-300LR, Air France`n yeni logo ve marka kimliini tayan ilk uak olma unvann da elde etti. Dnyadaki en byk Boeing 777 filolarndan birine sahip olan Air France, 777-300LR ile kargo versiyonu 777 Freighter`n lansman mterisiydi[footnoteRef:30]. [30: http://tr.wikipedia.org/wiki/Boeing_777]

Maliyeti 777-200: 178195 milyon US$, 777-200ER: 205,5261,5 milyon US$, 777-200LR: 237,5296,0 milyon US$, 777-300: 210234 milyon US$, 777-300ER: 257,0320,2 milyon US$ , 777-200F: 252.5300,2 milyon US$, 777-8X :349,8 milyon US$, 777-9x :377,2 milyon US$ olarak hesaplanmtr[footnoteRef:31]. [31: http://tr.wikipedia.org/wiki/Boeing_777]

ekil 15: Boeing 777 Teknik zellikleri

3.2.16. Boeing 787Boeing 787, 7 Temmuz 2007'de tantm gerekletirilen Boeing firmasnn 14 yl aradan sonra retime getii yeni model yolcu ua.Boeing 787 Dreamliner'n en nemli zellii imdiye kadar yaplm yolcu uaklarnn en verimlisi olmas; kendi snfndaki dier uaklardan %20 daha az yakt tkettii iddia ediliyor. Yolcu kapasitesi 290-330 kii arasndan modeline gre deimekte. Toplam 4 gvde modeli ile sata sunulacak. Modeline gre menzili 2500 ile 8500 deniz mili arasnda deiebilecek. Tam ykl arl 165 ile 245 ton aras olan uak 2011 ylnda servise girmitir.Teslimat sonras uuunun ilk 1-2 haftasnda iki ciddi kaza atlatmtr. Federal Havaclk Kurulu tarafndan uular yasaklanmtr. lk teslimat da ilk siparii veren Japon ANA firmasna 2011 son eyreinde yapmtr. Kompozit malzemeden imal edilen ilk uak olma zelliine de sahip 787, iletme maliyetinde yzde 10, yakt maliyetinde ise yzde 20 tasarruf salayacak. Karbon monoksit emisyonunu da yzde 20 azaltacak yeni uakta grlt alan yzde 60 daralacak. Kompozit malzeme nedeniyle 787'nin d yzeyinin de daha salam olduu belirtilirken, firma yetkilileri, kompozit gvde ve bakm masraflarndan dolay 787'nin dnyann en iyi ua olaca ngrsnde bulunuyor.Bu arada gnmzdeki sat fiyat 150 ile 205,5 milyon dolar arasnda deien Boeing 787 tipi uak, daha test uuu dahi yaplmadan sat rekoru krd. 787'de uan i yaps tamamen deitirilirken, yolculara daha geni oturma alanlar saland, bagaj kabinleri bytld, pilot ve hosteslerin dinlenmeleri iin de bagaj blmnn zerinde yerler oluturuldu. Pilot kabini de olduka geniletildi. Perdelerin olmad yeni uaa dmeye basarak karartlacak camlar konuldu. aydnlatmada da renk deiimi salayacak bir sistem kuruldu. Dier uaklardan farkl olarak kurulan Dream Lner'de mterilere uak koltuklarndan, mutfak malzemesine, yer ve koltuk demelerinden dier ara gerelere kadar uak malzemelerini alternatifler arasndan seme imkn da tannd.10 gnde bir 737 tipi uak reten Boeing firmas, 787 retimini ise 17 gnde bir gerekletirecek. Bu arada yaplan tespitler sonrasnda Boeing 767'ler 6, 777'ler 8, 787'ler ise 12 ylda bir ar bakma girecek. 787'nin dier bakmlar da emsal uaklardan daha uzun aralklarla gereklemesi beklenmektedir[footnoteRef:32]. [32: http://tr.wikipedia.org/wiki/Boeing_787]

ekil 16: Boeing 787 Teknik zellikleri

3.2.17. Dier Boeing ModelleriBoeing B-29 SuperfortressBoeing B-47 StratojetBoeing B-50 SuperfortressBoeing B-52 StratofortressBell Boeing V-22 OspreyBockscarBoeing 2707Boeing B-17 Flying FortressBoeing C-17 Globemaster IIIBoeing KC-135 StratotankerEnola GayF/A-18 HornetBoeing KC-97 StratofreighterMcDonnell Douglas F-15 EagleBoeing NLABoeing P-8 Poseidon

ekil 17: Boeing rn Listesi [footnoteRef:33] [33: http://tr.wikipedia.org/wiki/Boeing ]

ekil 18: Boeing Uak Fiyatlar (2010) [footnoteRef:34] [34: http://tr.wikipedia.org/wiki/Kategori:Boeing_u%C3%A7aklar%C4%B1]

3.3. Trkiyede BoeingBoeing irketi ve Trkiye arasnda karlkl fayda salamaya dayanan uzun yllardr devam eden iliki 1940l yllarn ortalarnda balamtr. Boeing irketi, Trk Hava Yollar iin ticari uak tedarikisi, Trk Silahl Kuvvetleri iin savunma rnleri tedarikisi ve Trkiye hava-uzay sektrnde nemli ve gvenilir bir ortaktr. Boeing ayn zamanda Trk toplumunun sorumlu bir yesidir.Ekim 2012 tarihinden bu yana Boeing Trkiye bakanln Bernard J. Dunn Ankarada yrtmektedir.3.4. Trkiyede Ticari Faaliyetler3.4.1. Boeing Ticari UaklarBoeing, 1968 ylndan bu yana, Trk havayolu irketlerine dorudan veya kiralayc irketler araclyla 240dan fazla yeni uak teslimat gerekletirmitir. Bugn yaklak 200 Boeing ua Trkiyeli operatrlerin hizmetindedir.

Boeing irketi hzla byyen Trkiye pazarna en uygun uaklar salayabilmek iin Trk tama irketleriyle yakn iliki iinde almaktadr. THY 1960l yllarn sonunda, filosuna katt DC9, DC10 ve Boeing 707 uaklar ile Jet ana girdi. Yllar iinde, Trk havayolu irketleri 727, 757, MD80 ve en modern 737 ve 777 uaklarn da kullanmaya balad. Bir THY itiraki olan, yetki sertifikalarna sahip THY Teknik ise blgesinde ve evresinde Boeing 737 uaklar iin dnya standartlarnda bir bakm merkezidir.Boeing Trkiyede nemli mterileri olan SunExpress (Trk Hava Yollar ve Lufthansa ortak giriimi, Pegasus Havayollar ve Saga Havayollar ile de karlkl fayda salamaya dayal ibirlikleri gelitirmitir.

3.4.2. Boeing Savunma, Uzay ve GvenlikBoeingin Trk Silahl Kuvvetleri ile ilikisi McDonnell Douglasn ilk F4 Phantom sava uann teslimatn gerekletirdii 1970li yllara dayanmaktadr. Bugn Trkiyenin envanterinde halen kullanmakta olduu 157 adet F4 sava ua bulunmaktadr. 1980li yllarda Trk Ordusu ilk McDonnell Douglas Harpoon gemi savar fzelerini teslim alm ve sonrasnda da ek Harpoon fzesi ve destek sistemleri almlarn ve yenilemelerini srdrmtr.Trkiyede en iyi bilinen Boeing rnlerinden biri taktik ve savunma kuvvetlerine erken uyar, kontrol ve haberleme olana salayan Havadan Erken Uyar ve Kontrol Sistemidir. (AEW&C). 2002 ylnda Trkiye Cumhuriyeti ile Boeing ok ilevli elektronik tarama radar donanml 4 adet AEW&C sistemi iin szleme imzalamtr. Platformu 21. yzyl havaclk elektronii, navigasyon ekipman ve uu gvertesi ile donatlm Yeni-Nesil Boeing 737-700 zerine kurulmutur. Bar Kartal olarak bilinen bu program Trkiye Cumhuriyeti tarafndan tek szleme altnda yaplan en byk savunma almlarndan biridir. Boeing ilk Bar Kartal AEW&C uan ubat 2014te teslim etmitir. Bu yl iinde teslim edilecek iki AEW&C uann yan sra, 2015 ylnda drdncsnn teslimat yaplacaktr.Boeing Trk Hava Kuvvetlerine ait KC135 tanker uaklarnn periyodik fabrika-seviyesi bakm hizmetlerini salamak zere bir proje stlenmitir. Bu nemli proje ayn zamanda Trk Hava Kuvvetleri personelinin bu hizmetleri gelecekte verebilmesini salayacak eitimler de iermektedir.3.4.3. Trkiyede Tedarikiler ve OrtaklarBoeing, doru zmler sunabilmek ve teknolojik ibirlii yoluyla bilgi paylamak amacyla, ticari ve askeri havaclk programlarnda Trk hava-uzay sanayi ile ibirlii iindedir. Trkiye ve Trkiye dndaki Boeing programlarnda, Boeing irketi TUSA-Trk Havaclk ve Uzay Sanayi A.. (TAI)den, saylar giderek artmakta olan zel sektr tedarikilerine kadar, Trkiyede geni yelpazeye yaylm bir ortaklar a ile almaktadr. Ankara, Istanbul, zmir, Bursa, Kayseri ve Eskiehirde bulunan 20den fazla tedariki ve TAI bu an en iyi rnekleridir. Boeing Trkiyede yaklak 2,500 kiiye istihdam salamaktadr , ve yllar iinde irketinTrkiyeye salad i hacmi 1,2 milyar ABD Dolarndan fazladr.Bar Kartal (AEW&C) Programnda SELEX, TAI, THY, HAVELSAN, AYESAS, ASELSAN ve MiKES dahil olmak zere eitli Trk savunma firmalar da almtr. Trk savunma sektr ile yrtlen dier programlar, TAInin de Boeing retimi Kore AEW&Clerin paralarnn imalat ve montaj iin kontrat imzalad NATO AWACS dnem ortas iyiletirme ve Peace Eye (Kartal Gz) programlardr. Bunun yan sra, Fokker Elmo firmas da zmirdeki yeni tesislerinde farkl platformlar iin kablo demeti retimi yapmaktadr.TAI ve Kale 1997 ylndan bu yana tm ticari havaclk programlarna katlmaktadr. laveten, PFW 787 program iin para salamakta ve THY Teknik eitli Boeing ticari uak modelleri iin teknik hizmetler ve bakm hizmetleri salamaktadr.Boeing ayn zamanda, serbest ticaret blgelerinde yeni tesis kurulumlarna da olanak salamaktadr: PFW (ESBA), Fokker Elmo (ESBA) ve Kale (DESBA). Boeingin uluslararas kilit tedarikileri de - PFW, Fokker Elmo, Alenia ve SpiritAerosystems dahil Trkiyede yatrm yapmakta ve i imkan salamaktadr.Boeing niversiteler ve rencilerle ibirlikleri kurarak, Trkiye havaclk sanayisinin uzun vadeli geliimini de desteklemektedir. ubat 2013 tarihinde, Boeing ve Istanbul Teknik niversitesi (T) havaclk teknolojileri aratrma alannda ilk ibirliklerini balattlar. Boeing ve T birlikte ticari uak kabinlerinde yolcular iin hava kalitesini artracak, gelimi bir hava filtreleme sistemi iin AR-GE almas yrtecekler.Boeing, T ve THY birlikte, hava tamacl ynetimi yksek lisans program kurdular. Boeing Trkiyeli niversite rencilerine ABDde staj olana salamaktadr.Ekim 2012 tarihinde Bernard J. Dunn Boeing Trkiye Bakan olarak atanmtr. Dunn, Ankarada bulunan Boeing Trkiye Merkez ofisinde, Trkiyede ki tm irket ticari faaliyetlerini koordinasyonunu yrtmektedir. stanbulda ise Boeing uaklar kullanan havayollar ile alan drt Boeing Ticari Uaklar teknik temsilcisi almakta, farkl projelerde almak zere 17 mhendis de Trkiyede geici grevde bulunmaktadr. Bunlara ek olarak, Boeing farkl Trk firmalarnda 2.500e yakn istihdama da destek salamaktadr.

3.4.4. Sosyal SorumlulukBoeing, bir firmann yalnzca rettii rn ve hizmetlerin kalitesiyle deil, i yapt yerlerdeki toplumlarla olan ortaklklarnn gcyle de llebileceine inanmaktadr. Boeing Trkiye, salktan eitime, kltr ve sanattan insani hizmetlere kadar geni bir yelpazede eitli alanlardaki sosyal sorumluluk projelerine odaklanmtr[footnoteRef:35]. [35: http://www.boeing.com.tr/turkiye%E2%80%99de-boeing/turkiye%E2%80%99de-boeing-hakk%C4%B1nda.page? ]

3.5. Trkiyede Boeing Tarihesi1945 - lk DC-3, THY filosuna katld.1965 - Boeing Services International ABD askeri personeli ve tesisleri iin s destek hizmetleri salad.1968 - THY ilk yeni DC-9 uan teslim ald.1970 - THY, ilk Boeing ua Boeing 707yi iletmeye balad.1972 - THY ilk yeni DC-10 uan teslim ald.1974 - Boeing, THYnin ilk 727sini teslim etti. lk iki F-4 Phantom sava ua Trk Hava Kuvvetlerine teslim edildi.1988 - stanbul Hava Yollar, ilk Boeing 737sini Trkiyede teslim ald.1991 - THY ilk Boeing 737'sini teslim ald.1997 -THY, 26 adet Boeing 737-800 siparii verdi.1998 - Boeing atalhyk kazlarna sponsor olmaya balad. THY, bir gn ierisinde Boeing Yeni Nesil 737-800 uaklarnn ilk altsn teslim ald.1999 - Boeing, Ankara Ofisini at. Boeing, Austos depreminin ardndan Trkiyeye yardm uuu gerekletirdi. Boeing Uluslararas Savunma Sanayii Fuarna (IDEF) ilk defa katld2000 - TUSA, Boeing Yeni Nesil 737 uaklar iin uu gvertesi ve kanat ular retmeye balad. stanbul Tp Fakltesinin Diyaliz nitesi, Boeing ve THYnin katklaryla modernize edildi. Boeing, bu nite iin 12 adet diyaliz makinesi satn ald ve bata bulundu.2001 - Boeing, Trk Hava Kuvvetlerine ait KC-135 tanker uaklarnn periyodik depo seviyesi bakm hizmetlerini salamak iin szleme imzalad.2002 - Boeing ve Trkiye, drt AEW&C uann yan sra, mrettebat eitimi, grev destei ve sistem bakmna ynelik yer destek hizmetlerini kapsayan 1 milyar dolarlk bir anlama imzalad. Programdan sorumlu uluslararas ekipte Northrop Grumman Electronic Systems ile TUSA ve Havelsan gibi byk Trk irketleri yer almaktadr; ekibin lideri Boeingdir. Boeing, Uluslararas Ankara Mzik Festivaline sponsor olmaya balad. Pegasus Hava Yollar, kvrk kanat ularna sahip ilk Boeing 737-800 uan teslim ald. THY, kvrk kanat ular retimi iin Yetkili Uygulama Merkezi seildi. SunExpress, THY Teknik tarafndan monte edilen kanatklar bulunan drt adet Boeing 737-800 siparii verdi.2004 - THY, Boeinge on be adet Yeni Nesil 737-800 siparii verdi.Bir 737-700 olan Trkiyenin ilk Bar Kartal ua, Boeingin Renton, Washingtondaki Ticari Uak tesisinde retim hattna alnd.2005 - THY, opsiyon hakkn kullanarak sekiz adet Yeni Nesil Boeing 737-800 daha sipari etti. 2006 - THYnin 100. ua bir 737-800 oldu ve bunu kutlamak amacyla zel bir logo ile teslim edildi.2007 - Boeing iin kvrk kanat ular reten irket olan Aviation Partners Boeing, THYnin Boeing 737-800leri iin 24 adet para siparii ald. Boeing, Trkiyenin Bar Kartal program iin bir 737 AEW&C uann ilk test uuunu baaryla gerekletirdi. THY, bakm faaliyetlerinin etkinliini artrmak iin Maintenance Performance Toolbox yazlm satn ald.2008 - PFW ve Fokker Elmo, zmirdeki yeni retim tesislerinde Boeing programlar iin retime balad. Boeing Trkiyede TUSA tarafndan modifiye edilen ilk AEW&C Bar Kartalnn uuunu baaryla gerekletirdi. Kiralanan 777-300ERler, ilk kez THY filosuna katldlar.2009 - THY be adet 777-300ER siparii verdi. SunExpress alt adet 737-800 siparii verdi. THY, nceki sipariine ek olarak yedi adet Boeing 777-300ER siparii verdi ve toplam 777-300ER sipariini 12ye kard. Boeing, Ankara Ofisinin 10. yl dnmn kutlad.2010 - THY 20 adet Yeni Nesil 737 ua siparii verdi (10 adet 737- 800 ve 10 adet 737 900ER). Boeing ve HAVELSAN, Bar Kartal AEW&C program iin grev simlatr ve grev destek merkezi kurulumunu tamamlad. Boeing dorudan satn alnan ilk 777-300ER uan THY'ye teslim etti.2011 - THY 15 adet Yeni Nesil 737 ua iin opsiyon hakkn kulland (10 adet 737-00 ve be adet 737-900ER) Trk Hava Kuvvetleri ilk KC-135 Stratotanker yakt ikmal uan teslim ald.2012 - THY, liste fiyatlar zerinden 4,7 milyar dolarlk 15 tane daha 777-300ER sipari etti. Trk Hava Kuvvetleri yedinci ve son KC-135 Stratotanker yakt ikmal uan teslim ald.2013 - THY, Boeing'den ald 100. dorudan teslimat olan 737-800 uan teslim ald.Boeing, ortak aratrma ve gelitirme programlar iin stanbul Teknik niversitesi ile mutabakat zapt imzaladn aklad. Kale Havaclk, 2012 ylnda uak gvde ve kanat bileenlerinin tahribatsz muayene, kaplama ve boyas ile yapsal paralarnn imalat konusunda Boeing'e verdii olaanst destek iin Boeing Performans Mkemmellik dlne (BPEA) layk grlen ilk Trk tedariki oldu. Boeing ve THY, 6,9 milyar dolar deerindeki 50 adet 737 MAX ve 20 adet Yeni Nesil 737 ua iin sipari srecini tamamlad. THY be ek 777-300ER iin sipari ilemlerini tamamlad.2014 Birinci, ikinci ve nc Bar Kartal ua Trk Hava Kuvvetlerine teslim edildi. SunExpress, deeri 3,8 milyar dolar aan 15 adet 737 MAX ve 25 adet Yeni Nesil 737 ua ile tarihinin en byk sipariini verdi. Boeing, mutfa Turkish Cabin Interiors (TCI) tarafndan ina edilen ilk ua teslim etti. THY 15 adet ek 737 MAX 8 sipariini kesinletirdi[footnoteRef:36]. [36: http://www.boeing.com.tr/boeing-hakk%C4%B1nda.page? ]

ekil 19: Boeing Byme Grafii

KAYNAKAhttp://www.turkcebilgi.com/ula%C5%9F%C4%B1m#bilgihttp://obs.iszu.edu.tr/dosyalar/DersMateryal/kentselula%C5%9F%C4%B1msistemleri1.pdfhttp://www.alasayvan.com/her-telden-egitim-konulari/412640-ulasim-nedir-hakkinda-bilgi.htmlhttp://www.bilgiyuvasi4.info/gecmisten-gunumuze-havayolu-ulasimi.htmlhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Boeinghttp://www.boeing.com.tr/boeing-hakk%C4%B1nda.page?http://www.bilgiustam.com/william-boeing-kimdir/http://tr.wikipedia.org/wiki/Boeing_40Ahttp://tr.wikipedia.org/wiki/Boeing_80http://tr.wikipedia.org/wiki/Boeing_221http://tr.wikipedia.org/wiki/Boeing_717http://tr.wikipedia.org/wiki/Boeing_727http://tr.wikipedia.org/wiki/Boeing_737http://tr.wikipedia.org/wiki/Boeing_737_AEW%26Chttp://tr.wikipedia.org/wiki/Boeing_747http://tr.wikipedia.org/wiki/Boeing_747-400http://tr.wikipedia.org/wiki/Boeing_747SPhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Boeing_757http://tr.wikipedia.org/wiki/Boeing_747_B%C3%BCy%C3%BCk_Kargo_U%C3%A7a%C4%9F%C4%B1http://tr.wikipedia.org/wiki/Boeing_767http://tr.wikipedia.org/wiki/Boeing_777http://tr.wikipedia.org/wiki/Boeing_787http://www.boeing.com.tr/turkiye%E2%80%99de-boeing/turkiye%E2%80%99de-boeing-hakk%C4%B1nda.page?