Upload
point-to-point-communicatie
View
223
Download
5
Embed Size (px)
DESCRIPTION
Bij het project Kennisrotonde voor Kennisnet deden onderwijsinstellingen kennis op over onderwijs en ICT, met als doel die kennis met elkaar te delen. Het boek dat we maakten, geeft een mooi overzicht van deze kennis: ruim honderd door ons geredigeerde projectbeschrijvingen staan naast enkele uitgebreidere interviews met enthousiaste onderwijsmedewerkers.
Citation preview
Kennisrotonde
De school op Digitale ontDekkingsreis150 ict-vraagstukken uit het basis- en voortgezet onderwijs
De school op Digitale ontDekkingsreis150 ict-vraagstukken uit het basis- en voortgezet onderwijs
inhouDsopgave
voorwoorD 5
De kennisrotonDe, onDerwijsinnovatie met ict 7
Brug tussen onDerwijsvraagstukken
en ict 7
De rotonDe als metafoor 7
het Doel van De kennisrotonDe 8
het ‘verkeer’ op De kennisrotonDe 8
experts, kennisBronnen en aansluiters 9
het proces van De kennisrotonDe 9
verkeersregels op De rotonDe 10
De suBsiDieregeling De kennisrotonDe 10
programmaraaD en jury 11
overzicht ict-vraagstukken 13
verDeling in categorieën 13
type ict-vraagstukken 13
overzicht van po-vraagstukken 14
overzicht van vo-vraagstukken 16
alle po-vraagstukken in vogelvlucht 19
categorie competenties leraren 21
categorie het nieuwe leren 27
categorie ict in De vakken 37
categorie loopBaan leerling in kaart 47
categorie technieken 55
categorie van papier naar Digitaal 67
categorie visie 73
alle vo-vraagstukken in vogelvlucht 77
categorie competenties leraren 79
categorie het nieuwe leren 83
categorie ict in De vakken 87
categorie loopBaan leerling in kaart 95
categorie technieken 101
categorie van papier naar Digitaal 109
categorie visie 115
en nu aan De slag 119
wat weten we over De kennisrotonDe? 119
facts & figures 120
samen leren 120
De opBrengsten van De kennisrotonDe 121
DankwoorD 122
trefwoorDenregister 123
Brochures 127
5
voorwoorD
Ict is niet meer weg te denken uit ons dagelijks leven. Ook binnen het onderwijs komen
we het steeds vaker tegen. Veel scholen in het basis- en het voortgezet onderwijs hebben
de ambitie om ict te verweven met het onderwijs en dagelijks in de klas te gebruiken. Om
deze ambities te kunnen verwezenlijken is kennis nodig. Ruim 2,5 jaar geleden richtten
we een virtuele rotonde op om scholen op hun zoektocht naar kennis bij te staan: de
Kennisrotonde. Een vraaggericht kennisplatform voor en door het onderwijs.
Op de Kennisrotonde konden scholen uit het basis- en voortgezet onderwijs de afgelopen
2,5 jaar hun vragen indienen. Samen met procesadviseurs gingen ze op ontdekkingsreis
naar passende kennis. Via de website van de Kennisrotonde konden andere scholen zich
aansluiten bij het vraagstuk en zo delen in de kennis. Want kenniscirculatie staat hoog
in het vaandel bij de Kennisrotonde. Kennis brengen, halen, delen en ontwikkelen zijn
essentieel voor een goede doorstroming op de rotonde.
Zoals gezegd functioneerde de rotonde vooral voor en door het onderwijs. Met de scholen
aan het stuur zijn we aan de slag gegaan met ruim 150 ict-vraagstukken. Circa vier-
honderd scholen waren hierbij direct betrokken. Sommige dienden actief een vraag in,
andere sloten zich aan bij een bestaand vraagstuk. Daarnaast hebben ongeveer duizend
scholen indirect via samenwerkingsverbanden of overkoepelende schoolbesturen meege-
werkt aan het programma. Veel vraagstukken zijn nog volop in beweging. Wij verwachten
hiervan volgend jaar de vruchten in de vorm van bruikbare kennis. Ook deze zal terug te
vinden zijn op onze website www.kennisrotonde.nl.
Eind 2007 is het programma Kennisrotonde voltooid. Voor u ligt dit boek waarin we te-
rugblikken. Wie zich een beeld wil vormen van de ict-vraagstukken die binnen het basis-
en voortgezet onderwijs spelen en wie wil weten hoe de Kennisrotonde heeft bijgedragen
aan het oplossen ervan, kan niet om dit boek heen. Tijd om de balans op te maken en te
kijken hoe de digitale ontdekkingsreis van de scholen op de Kennisrotonde is verlopen en
wat het heeft opgeleverd. Veel leesplezier!
ronald van rooden
Directeur Belangenbehartiging
Stichting Kennisnet Ict op school
�
�
De kennisrotonDe, onDerwijsinnovatie met ict “Er is maar één deugd en dat is kennis, er is maar één ondeugd en dat is onwetendheid.”
socrates (470-399 v. Chr.), Grieks filosoof.
Brug tussen onDerwijsvraagstukken en ictVoor scholen blijkt het in de praktijk soms moeilijk om ict op een effec-
tieve manier in het onderwijs in te zetten. Er dreigt in toenemende
mate een kloof tussen onderwijsvraagstukken, innovaties en de moge-
lijkheden van ict. Theoretische inzichten blijken moeilijk realiseerbaar
in de praktijk. Er is kenniscirculatie nodig. Door kennis te delen, leren
mensen van elkaar en ontstaat er nieuwe kennis. Ook praktijkervaringen
spelen hierbij een grote rol.
Er is in het onderwijs veel behoefte aan praktische kennis over ict. Wie
bijvoorbeeld goed geïnformeerd wil zijn over de bagage van de indivi-
duele leerling, kan het beste gebruik maken van instrumenten als doorlo-
pende leerlingvolgsystemen en digitale portfolio’s. Maar hoe organiseer
je die? En wat kom je allemaal tegen op je weg daar naartoe?
Deze vragen waren voor Kennisnet Ict op school aanleiding de kloof te
dichten tussen wetenschappelijke ideeën en de vraagstukken waar scho-
len mee worstelen. Het resultaat is de Kennisrotonde. Een programma
dat scholen in staat stelt zelf aan de slag te gaan met hun eigen inno-
vatieve ideeën.
De rotonDe als metafoorVoor Kennisnet Ict op school is van meet af aan de rotonde de metafoor
voor het functioneren van een kennisplatform. Het beeld van een rotonde
blijkt voor het hele concept goed bruikbaar. Het verbeeldt enerzijds
kennisdoorstroming van wetenschap naar de praktijk en anderzijds ken-
niscirculatie tussen praktijkmensen door samenwerking en uitwisseling
van praktijkkennis.
De scholen komen met hun vraagstukken vanuit de praktijk de rotonde
oprijden, op zoek naar kennisbronnen, antwoorden en oplossingen.
Deze vragen van de scholen (het verkeer op de rotonde) staan continu
centraal. De activiteiten van de Kennisrotonde zijn erop gericht om dit
verkeer te stroomlijnen. Enerzijds door scholen op weg te helpen met
bestaande kennis, anderzijds door hen te ondersteunen in het ontwikke-
len van eigen kennis. Als zij de rotonde afrijden, hebben zij antwoorden
op de gestelde vragen en worden deze antwoorden ook beschikbaar voor
anderen met vergelijkbare vragen. We kunnen concluderen dat Kennisnet
Ict op school het mogelijk heeft gemaakt dat er een kennisnetwerk is
ontstaan rondom onderwijsvernieuwing met ict.
... Er is in het onderwijs veel behoefte aan
praktische kennis over ict.
� De kennisrotonDe, onDerwijsinnovatie met ict
De Kennisrotonde faciliteert scholen bij de innovatieve aanpak van
onderwijsvraagstukken. Daarbij verbindt zij de mogelijk beschikbare
nationale en internationale kennisbronnen voor vraagstukken van
scholen in het basisonderwijs (PO) en voortgezet onderwijs (VO) rond
onderwijsvernieuwing en ict. Waar nodig wordt niet beschikbare kennis
alsnog ontwikkeld met behulp van een stimuleringsregeling ten behoeve
van de scholen.
het Doel van De kennisrotonDeDe Kennisrotonde is een programma van, voor en met de scholen. De
kennis die hierbij ontstaat, komt alleen tot stand in samenwerking met
scholen, staat volledig ten dienste van die scholen en wordt productief
gemaakt in de scholen.
Het belangrijkste doel van de Kennisrotonde is het proces van kennis
delen te stimuleren en ervoor te zorgen dat dit voor docenten en scholen
steeds meer vanzelfsprekend wordt. Hierbij is het ook de bedoeling dat
de drempel om samenwerking te zoeken met kennisinstellingen verlaagd
wordt. Niet het produceren van zoveel mogelijk nieuwe kennis, maar het
productiever maken van bestaande kennis en het leren van elkaar is de
doelstelling. Dit is de kern van de activiteiten en de centrale focus van
de Kennisrotonde. Dit bleek in de praktijk zeer goed mogelijk.
Het doel van de Kennisrotonde is:
• Innovatievragen van scholen identificeren, bundelen en transparant
maken.
• De beschikbare antwoorden op deze vragen toegankelijk maken
en verspreiden richting andere onderwijsinstellingen.
• Samenwerking stimuleren bij kennisontwikkeling.
• Regisseren en faciliteren bij prioritaire praktijkvraagstukken
waarvoor bestaande kennis ontoereikend is.
De scholen hebben, samen met Kennisnet Ict op school, inmiddels veel
antwoorden op vraagstukken gevonden en een groot aantal scholen
bevindt zich in de afrondende fase van kennisontwikkeling. Daarom
richten steeds meer activiteiten zich op uitbreiding en verspreiding van
de vergaarde kennis, bijvoorbeeld via de website, brochures en bijeen-
komsten van docentennetwerken.
het ‘verkeer’ op De kennisrotonDeDe doelgroep van de Kennisrotonde is in te delen in de volgende twee
groepen:
• Scholen (PO en VO) met innovatieve ambities en vraagstukken.
Het gaat daarbij concreet om: leerkrachten en docenten, ict-
coördinatoren, schoolbesturen, en het ict-management.
• Kennisbronnen.
Het gaat hierbij om partijen die kennis hebben van onderwijsinno-
vatie waarbij ict een rol speelt. Zoals expertisecentra, universiteiten,
hogescholen, andere scholen in het primair en voortgezet onderwijs,
bedrijven, pabo’s, SBD’s, lectoren van hbo- en onderzoeksinstellingen
en eventuele samenwerkingsverbanden.
�
experts, kennisBronnen en aansluitersEen belangrijk onderdeel in het proces op de Kennisrotonde is de inzet
van de zogenaamde vaste deskundigen. Nieuwe vraagstukken op de
Kennisrotonde legt Kennisnet Ict op school voor aan de deskundigen om
snel een antwoord te krijgen op vragen als:
• Is dit een herkenbaar vraagstuk, speelt dit op meer scholen?
• Is er al kennis beschikbaar waarmee we dit vraagstuk kunnen
oplossen?
• En zo niet: Welke partijen kunnen helpen om het vraagstuk op
te lossen?
De groep van vaste deskundigen levert binnen twee weken antwoorden
op bovenstaande vragen. Deze kennis koppelen we door naar de scholen
en publiceren we op www.kennisrotonde.nl. De groep van vaste des-
kundigen bestaat uit ruim twintig leden. Allen hebben een onderwijs-
of ict-achtergrond. Zij zijn onder andere werkzaam bij universiteiten,
hogescholen, expertisecentra, het primair en voortgezet onderwijs en
in het bedrijfsleven.
Ook kan iedereen met kennis rond een specifiek vraagstuk zich melden
via de website. De kennis van deze bronnen spelen we door naar de
indienende school en plaatsen we eventueel op de website. Daarnaast
kunnen andere scholen zich via de website aansluiten bij een vraagstuk.
Op deze manier zijn sommige vraagstukken uitgegroeid tot grote projec-
ten waar veel scholen bij betrokken zijn.
het proces van De kennisrotonDeOp de Kennisrotonde doorlopen de scholen met hun vraagstukken een
aantal fasen:
1. vraagactivering en -aanscherping: de scholen identificeren samen
met Kennisnet Ict op school de vraag en maken hem helder.
2. makelen: we zoeken in het netwerk van experts, procesadviseurs,
collega’s en via de website naar bestaande kennis die relevant is
voor het vraagstuk. De indiener beslist of de vraag hiermee beant-
woord is.
3. kennisontwikkeling: wanneer bestaande kennis ontoereikend is,
laten we nieuwe kennis ontwikkelen. Wordt de vraag met bestaande
kennis beantwoord, dan slaan we deze fase over.
4. kennisverspreiding: we maken eventuele nieuwe kennis toe-
gankelijk voor scholen en andere belangstellenden.
Naast het verspreiden van kennis die direct gekoppeld is aan de vraag-
stukken van scholen, richt het programma Kennisrotonde zich ook op het
verspreiden van kennis over specifieke thema’s. Dit zijn thema’s waar-
over scholen meerdere vraagstukken indienen of thema’s waarin vragen
onbeantwoord blijven. Zo verschijnen er brochures waarin we een link
leggen tussen ict en belangrijke onderwijsthema’s als taal, rekenen,
klassenmanagement, simulaties, gaming, webwijsheid en samenwerking.
Deze brochures blijken voor scholen ook weer inspirerend te werken.
Ook introduceerde Kennisnet Ict op school via de Kennisrotonde de
KennisWiki (www.kenniswiki.nl). In de KennisWiki zetten we de ver-
zamelde kennis op een rij, zodat er direct verwezen kan worden naar
beschikbare kennis. Bij een nieuwe vraag rondom hetzelfde thema dagen
we scholen en kennisbronnen uit om deze kennisbron aan te vullen met
eigen kennis. Er zijn inmiddels artikelen verschenen over allerlei onder-
werpen. Populaire thema’s zijn digitale schoolborden, web 2.0, klassen-
management, webwijsheid, webkwesties, educatieve games, podcasting
en digitaal portfolio.
... De scholen hebben, samen met
Kennisnet Ict op school, inmiddels
veel antwoorden op vraagstukken
gevonden...
... In de KennisWiki zetten we de
verzamelde kennis op een rij...
10 De kennisrotonDe, onDerwijsinnovatie met ict
verkeersregels op De rotonDeVoor de Kennisrotonde is een aantal inhoudelijke en projectmatige
‘verkeersregels’ opgesteld.
Inhoudelijke regels:
• De activiteit waarvoor men financiering vraagt, draagt aantoonbaar
bij aan (proces)innovatie binnen het onderwijs.
• Men heeft partners binnen en buiten het onderwijs gevonden om de
activiteit gezamenlijk mee vorm te geven, of men is hier actief mee
bezig.
• Activiteiten of opbrengsten daarvan zijn bruikbaar voor andere
partijen.
• Kennisverspreiding en evaluatie hebben de nadrukkelijke aandacht.
• Men maakt gebruik van bestaande kennis in nieuwe context, of
ontwikkelt geheel nieuwe kennis.
• Het gaat om een creatief of vernieuwend idee.
Projectmatige regels:
• Binnen de schoolcontext zijn de verschillende relevante gele-
dingen betrokken: leerlingen, docenten, systeembeheerders, ict-
coördinatoren, ouders en het management.
• Er is een duidelijke en realistische planning wat betreft tijd, mensen
en middelen.
• Initiatiefnemers dragen zelf substantieel bij aan de inzet van mensen
en middelen.
• De projectleiding heeft aantoonbare ervaring in projectuitvoering.
• De kosten staan in redelijke verhouding tot beoogde opbrengst.
• De gevraagde financiering is bedoeld voor zaken die niet gefinancierd
kunnen worden uit reguliere onderwijsbekostiging.
• De subsidie komt als regel alleen de (participanten uit) onderwijs-
instellingen ten goede; financiering van derden kan alleen indien men
aantoont dat de deelnemende onderwijsinstellingen een bepaalde taak
niet kunnen uitvoeren.
De suBsiDieregeling De kennisrotonDeHet Ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschap stelde de afgelo-
pen jaren 6,5 miljoen euro beschikbaar voor kennisontwikkeling door
scholen. Het transparante proces van de Kennisrotonde, gekoppeld aan
objectieve criteria, is noodzakelijk om deze gelden effectief te kunnen
verdelen onder de scholen en hiermee een praktijkgericht kennisnetwerk
op te bouwen. Kennisnet Ict op school werkt daarom met formats, strikte
afspraken en een vastgestelde procedure.
In het eerste jaar van de Kennisrotonde bleken scholen nog nauwelijks
in staat om goede vraagstukken te formuleren. Bovendien bleek de pro-
cedure voor kennisontwikkeling nog onvoldoende uitgewerkt. Het niet
benutte subsidiegeld uit het eerste jaar werd in het tweede jaar van de
Kennisrotonde ruimschoots aangewend. Scholen bleken de weg naar de
Kennisrotonde goed te kunnen vinden en dienden (ook vaak gezamenlijk)
creatieve en uitdagende projectplannen in voor kennisontwikkeling.
Door het intensieve voortraject dat de procesadviseurs met de scholen
doorliepen, bleken vrijwel alle projectplannen geschikt genoeg voor een
stimuleringsbijdrage. Ook in het derde jaar van de Kennisrotonde bleek
de behoefte aan gesubsidieerde kennisontwikkeling groot. Een behoefte
die naar verwachting de komende jaren zal blijven bestaan.
Al met al is Kennisnet Ict op school van mening dat de werkwijze van de
Kennisrotonde, inclusief subsidieregeling, zeer geschikt is om scholen
actief te betrekken en verantwoordelijk te maken voor hun eigen budget
en resultaten.
... Het niet benutte subsidiegeld uit
het eerste jaar werd in het tweede
jaar van de Kennisrotonde ruimschoots
aangewend.
11
programmaraaD en juryOm de deskundigheid en objectiviteit van de Kennisrotonde te ver-
sterken is een onafhankelijk adviesorgaan in het leven geroepen: de
Programmaraad Kennisrotonde. Deze bestaat uit Ferry de Rijcke (voorzit-
ter), Hans van Aalst, Annet Kil-Albersen, Gellof Kanselaar, Peter van der
Meer, Sylvia Roelofs, Rob Stol, Mathieu Weggeman en Jan Zengerink.
De taken van de Programmaraad zijn:
- het identificeren van relevante kennisvraagstukken voor de toekomst
over de onderwijspraktijk, innovatie en de inzet van ict;
- het bepalen van de onderwerpen die in aanmerking komen voor
verhoging van kennisproductiviteit en kennisontwikkeling;
- het inventariseren en monitoren van de meer structurele knelpunten
bij kennisverspreiding en kennisontwikkeling en het aandragen van
voorstellen voor de oplossing ervan;
- het adviseren over projectvoorstellen en projectplannen voor kennis-
ontwikkeling en het productief maken van kennis.
De werkwijze waarbij de programmaraad advies geeft over de pro-
jectvoorstellen en projectplannen voor kennisontwikkeling, bleek in de
praktijk niet werkbaar. Daarom besloten we een jury aan te stellen die
de Programmaraad hierbij ondersteunt. De raad kon zich hierdoor meer
concentreren op advieswerk, de Kennisrotonde als geheel en de borging
na het afronden van een project.
De jury
In de jury zitten mensen uit de Programmaraad en vaste experts van de
Kennisrotonde. Periodiek legt Kennisnet Ict op school de nieuwe project-
plannen van de scholen voor aan de jury. We voorzien de jury hierbij
van een advies. Grotere projectvoorstellen worden door de indiener(s)
zelf aan de jury toegelicht. Het werken met een jury blijkt de doorloop-
tijd van de behandeling van het voorstel aanmerkelijk te versnellen. De
betrokken scholen zijn heel tevreden over deze werkwijze.
“Wie oude kennis koestert en voortdurend nieuwe vergaart, mag een leraar van anderen zijn.”
confucius (551 v. Chr.-479 v. Chr.), Chinees filosoof.
... Periodiek legt Kennisnet Ict op school
de nieuwe projectplannen van de scholen
voor aan de jury.
12
13
overzicht ict-vraagstukken
verDeling in categorieënBij de Kennisrotonde zijn tot eind september 2007 in totaal 147 vraag-
stukken ingediend. Hiervan zijn zestien vraagstukken komen te vervallen,
voornamelijk omdat ze niet voldoen aan alle ‘verkeersregels’ van de
Kennisrotonde. Van de overige vraagstukken komen er 81 uit het basison-
derwijs (PO) en vijftig vraagstukken uit het voortgezet onderwijs (VO). In
oktober 2007 zijn nog eens tien vraagstukken aangemeld die in behande-
ling zijn genomen (maar niet zijn meegenomen in dit boek). Deze zijn te
vinden op www.kennisrotonde.nl. Scholen konden tot 1 november 2007
een vraagstuk indienen.
De vraagstukken zijn ingedeeld in zeven verschillende categorieën, die
ook in dit boek gehanteerd worden. Hieronder leest u bij welke catego-
rie de meeste vraagstukken zijn ingediend en hoe de verdeling tussen
basis- en voortgezet onderwijs ligt.
type ict-vraagstukkenDe vraagstukken die ingediend werden bij de Kennisrotonde zijn te
typeren als:
• ‘Makelvragen’: vraagstukken waarbij relevante kennis gezocht werd
via de website en in het netwerk van experts, procesadviseurs en
collega’s.
• ‘Kennisontwikkelingsvragen’: vraagstukken waarbij bestaande kennis
ontoereikend was en nieuwe kennis is/wordt ontwikkeld.
Hieronder een verdeling naar type vraagstukken:
“Zoek voor grote vraagstukken een oplossing als ze nog klein zijn.”
lao-tse (+/- 600 v. Chr.), Chinees filosoof.
categorie po vo
Competenties leraren 9 5
Het nieuwe leren 16 4
Ict in de vakken 12 12
Loopbaan leerling in kaart 13 6
Technieken 19 10
Van papier naar digitaal 7 8
Visie 5 5
type po vo
Makelvragen 49 20
Kennisontwikkelingsvragen 32 30
14 overzicht ict-vraagstukken
overzicht van po-vraagstukken
competenties lerarenleerobjecten op maat Mytylschool De Ruimte, Bergen 21
multimediaal portfolio Lambertusschool, Haarsteeg 22
organisatie ict-innovatie R.-k. Basisschool De Wiekslag,
Tubbergen 22
online handleiding cms motiveert OBS Rosa Boekdrukker,
Amsterdam 23
competenties bij digitaal leren met een elo Daltonschool
Elserike, Markelo 23
implementatie ict in de school Chr. Basisscholen Grootegast,
Kornhorn 24
ruimte voor de innovatieve leerkracht Platform
Samenwerkingsverbanden, Enschede 24
effectief samenwerkend leren met ict De Holthuizen, Haaksbergen 25
klassenmanagement eindelijk duidelijk! Verschillende scholen
met als vertegenwoordiger Klassewijzer, Wedde 25
het nieuwe lerenleren onderzoeken De Hooiberg, Borne 2�
yo! opera - ik zing voor mijn buurt Rietendakschool, Utrecht 28
online talent ontwikkelen OBS De Touwladder, Wierden 28
regie in eigen hand OBS De Marnewier, Kimswerd 29
een ict-lokaal binnen het ontwikkelingsgericht onderwijs KBS
Crescendo, Almere 29
coöperatief leren met behulp van wiki’s SKOzoK, Valkenswaard 30
onderwijs aan de homo zappiens R.-k. Basisschool De Wiekslag,
Tubbergen 30
leerlingmonitor dynamisch onderwijs Netwerk SOVO, Valthe 31
webkwesties in het so SBO De Windroos, Oldenzaal 31
meervoudige intelligentie en ict PCSV Leiderdorp, Leiderdorp 32
onderwijsachterstanden verminderen met een edugame
Katholiek Basisonderwijs Hengelo Zuid, Hengelo 32
Begaafde leerlingen gamen samen OBS De Weier, Almelo 33
leerkracht ver weg maar toch te zien Stichting Rijdende School,
Geldermalsen 33
invoering digitaal (leerling)portfolio Christelijke
Montessorischool Den Haag, Den Haag 34
loslaten bij proces van klassikaal naar individueel
R.-k. Basisschool De Vlinder, Heemskerk 34
ict geïntegreerd in het ‘nieuwe leren’ Platform
Samenwerkingsverbanden, Amsterdam 35
ict in De vakkennative english in de onderbouw Bestuur Openbaar Onderwijs
Rotterdam EarlyBird, Rotterdam 3�
inzet ouders bij ict-onderwijs Liduinaschool, Haarlem 3�
glaswerk- ict projecten voor wereldoriëntatie
Samenwerkingsverband COEMBO, Coevorden 40
historyclip - lokale geschiedenis in beeld OBS Dr. Theun de
Vriesskoalle, Veenwouden 40
po tekenen en knutselen De Vendelier, Helmond 41
gamend leren Peter Petersenschool, Haren 41
leren tekstverwerken met taalmethode OBS Rosa Boekdrukker,
Amsterdam 42
integratie wereldoriëntatie en ict OBS Linnaeusschool,
Amsterdam 42
15
taalgericht zaakvakonderwijs met webkwesties
OBS De Waarbeekschool, Hengelo 43
(ver)werken met digitale prentenboeken OBS De Waarbeekschool,
Hengelo 43
leerlijnplanner Platform Samenwerkingsverbanden, Tilburg 44
rekenonderwijs op maat OBS Piet Mondriaan, Abcoude 44
loopBaan leerling in kaartvan time out naar try out, in cluster 4 ZMOK De Opperd,
Rijswijk 4�
zelfstandiger leren met een handicap Burg. S.J. van Royenschool,
Schoonoord 48
competenties in kaart Bicta, Haaksbergen 48
Doorlopend portfolio Oecumenisch Samenwerkingsverband Almere,
Almere 49
videoportfolio OBS De Schatkamer, Zwolle 49
volgen atelierwerk SBO De Petraschool, Zaandam 50
realistisch rekenen à la carte OBS Het Startpunt, Den Haag 50
Differentiëren met ict De Rozenbeek, Velserbroek 51
intelligentie monitoren Nutsschool M.M. Boldingh, Den Haag 51
Digitale zelfevaluatie kinderen KinderCampus, Hilversum 52
het digitaliseren van handelingsplannen en de orthotheek
Dom Helder Camaraschool, Groningen 52
Begeleiding zorgleerlingen SBO ’t Palet, Bovenkarspel 53
De loopbaan van de leerling centraal Platform
Samenwerkingsverbanden Limburg 53
techniekenweb 2.0 in het onderwijs De Botteloef, Amsterdam 55
samenwerken aan een presentatie OBS De Trinoom, Wijchen 56
woordenschat met een digibord OBS De Waarbeekschool, Hengelo 56
ergonomische werkplek voor kleuters OBS Bos en Vaart,
Haarlem 57
centraal beheerde netwerken met webbased software
CBS Het Palet, Emmen 57
‘terminale’ software? Openbaar Primair Onderwijs Haarlem,
Haarlem 58
Digiborden in groep 1/2 CBS De Vossenburcht, Winschoten 58
leren lezen met een digitaal schoolbord OBS West,
Capelle a/d IJssel 59
glas in het veen PICTO, Veendam 59
google earth in de klas Piusschool, Abcoude 60
canada in beeld ICT-Delta, Velp 60
typen voor jonge kinderen CBS Prins Willem-Alexanderschool,
Sliedrecht 61
schooloverstijgend samenwerken met ict Stichting Algemeen
Toegankelijk Onderwijs Eindhoven, Eindhoven 61
adaptief onderwijs met een digibord Oecumenische Basisschool
De Omnibus, Almere 62
leren leren met pDa R.-k. basisschool De Bras, Den Haag 62
thinclients in de school ICT Groenlo, Eibergen 63
verbetering bovenschoolse samenwerking Openbaar
Schoolbestuur Stadsdeel Amsterdam Noord, Amsterdam 63
interactief schoolbord CBS De Rank, Toldijk 64
De kerndoelen techniek en programmeerbaar lego
Montessorischool Waalsdorp, Den Haag 64
van papier naar Digitaaluniverseel gebruik ict in de kleuterbouw De Johannesschool,
Arnhem ��
Digitaal schoolrapport CBS De Schakel, Utrecht 68
Digitale klassenmap Koningin Emmaschool, Apeldoorn 68
1� overzicht ict-vraagstukken
effect online leeromgeving in het sBo Stichting Speciaal
Onderwijs Tilburg, Tilburg 69
kinderen kritische internetgebruikers OBS het Ruimteschip,
Hoogezand 69
gouden eeuw virtueel OBS West, Capelle a/d IJssel 70
zelfstandig leren met leerobjecten Stichting Tabijn, Heemskerk 70
visieict-beleidsplan OBS De Trinoom, Wijchen �3
leerstijl bij aanleren ict-vaardigheden Federatie Zeeland-West,
Westkapelle 74
operationaliseren en implementeren visie op ict binnen al
onze scholen Stichting Openbaar Onderwijs Westland, Naaldwijk 74
invloed identiteit op internetgebruik VGPO HAAL, Leusden 75
nieuw leren m.b.v. ict in een nieuwe school CBS De Marsweijde,
Hardenberg 75
competenties lerarenteamontwikkeling met digitale leerlingscan Twents Carmel
College, Oldenzaal ��
samenwerkend leren op afstand R.-k. Scholengemeenschap
St.-Canisius, Almelo 80
leerlingen scholen leraren VIA Melanchthon, Rotterdam 80
instrument voor leerlingfeedback Twents Carmel College,
Oldenzaal 81
collegiale videoconsultatie Stedelijk Gymnasium Nijmegen,
Nijmegen 81
het nieuwe lerenDe leerling als leraar Hofstad Mavo, Den Haag �3
lvs vo binnen een vernieuwingsschool VIA Melanchthon,
Rotterdam 84
leerlingen sociaal vaardiger met ict Van der Reeschool, Smilde 84
intelligent planningsinstrument X11 school voor grafimedia,
Utrecht 85
ict in De vakkenwiskundeonderwijs op maat Aloysius College, Den Haag ��
interactief afstandsonderwijs Scholengroep Spinoza en Dalton
Voorburg, Den Haag 88
spreken en luisteren in mvt Minkema College, Woerden 88
informatievaardigheden in het onderwijs Barlaeus Gymnasium,
Amsterdam 89
(europees) burgerschap en ict Visser ’t Hooft Lyceum, Leiden 89
Digitale experimenteeromgeving voor leerlingen Maerlant
Lyceum, Den Haag 90
virtuele praktijklokalen Hofstad Mavo, Den Haag 90
intelligente feedback bij wiskunde St. Michaël College, Zaandam 91
overzicht van vo-vraagstukken
1�
slim leren ontleden met ict Visser ’t Hooft Lyceum, Leiden 91
educatieve portal voor beroepsonderwijs/bedrijven Esloo
Onderwijsgroep, Voorburg 92
aardrijkskunde van down under Chr. College De Populier, Den Haag 92
Didactisch gebruik van de webcam bij taalonderwijs DIGIDAC,
Rotterdam 93
loopBaan leerling in kaartDigitale stagefeedback Oostvaarders College, Almere �5
reuzenstap 2 RSG Goeree Overflakkee, Middelharnis 96
Doorlopende leerlijn po-vo voor mvt met een digitaal
portfolio Visser ’t Hooft Lyceum, Leiden 96
portfolio voor het praktijkonderwijs Landelijk Werkverband
Praktijkonderwijs, Sint-Oedenrode 97
po-vo samenwerking (reuzenstap 1) RSG Goeree Overflakkee,
Middelharnis 97
koppeling schooladministratiepakketten SOS-scholen, landelijk 98
techniekenhet effect van mobiel onderwijs met multimedia Montessori
Scholengemeenschap Amsterdam, Amsterdam 101
(locatie)gevoelig onderwijs Open Schoolgemeenschap Bijlmer,
Amsterdam 102
perfect draaiend netwerk Chr. Lyceum Veenendaal, Veenendaal 102
zicht op kosten van ict Scholengemeenschap Winkler Prins,
Veendam 103
hoogwaardig onderwijs op afstand CSG Bogerman, Sneek 103
mobiele computer voor scholieren Digitaal Leren, Den Haag 104
persoonlijke multimediaspeler in het onderwijs
VIA Melanchthon, Rotterdam 104
podcast in het onderwijs Open Schoolgemeenschap Bijlmer,
Amsterdam 105
Didactisch gebruik van een mobiele webcam voor
onderzoekend leren Vlaardingse Openbare Scholengemeenschap,
Vlaardingen 105
sms-speurtocht door de zaanstreek Pascal College, Zaandam 106
van papier naar Digitaal Digitaal toetsen afnemen Northgo College, Noordwijk 10�
werken met digiborden DIGIDAC, Rotterdam 110
Digitaal lesmateriaal R.-k. Scholengemeenschap St.-Canisius,
Almelo 110
Digitaal Dyslexie instrument Samenwerkingsverband WSNS
Katwijk, Rijnsburg en Valkenburg, Katwijk 111
thuis leren voor autistische kinderen Lieven de Keyschool /
Prof. Dr. Gunningschool , Haarlem 111
verbeelding van lastige leerinhouden DIGIDAC, Rotterdam 112
een elektronisch werkboek? DIGIDAC, Rotterdam 112
laptops in de klas Zuyderzee College, Emmeloord 113
visiezieke kinderen tòch op school (V)SO De Piramide, Den Haag 115
ziezon Ziezon, Landelijk Netwerk Ziek zijn en Onderwijs, Utrecht 116
innoweB vmbo Maarten van Rossem School, Arnhem 116
ict op een justitieschool VSO De Sprong, Zeist 117
lerend netwerk SOS-scholen, landelijk 117
“Door niets ontdekken wij het gebrekkige in onze kennis beter dan door anderen te onderwijzen.”
c. j. wijnaendts francken (1863-1944), Nederlands letterkundige.
1�
1�
leeroBjecten op maat21
leren onDerzoeken27
native english in De onDerBouw37
inzet ouDers Bij ict-onDerwijs39
van time out naar try out, in cluster 447
weB 2.0 in het onDerwijs55
universeel geBruik ict in kleuterBouw67
ict-BeleiDsplan73
alle po-vraagstukken in vogelvlucht “De ongeletterde van de 21ste eeuw zal niet diegene zijn die niet kan lezen of
schrijven, maar diegene die niet kan leren, afleren en herleren.”
alvin toffler (1928), Amerikaans futuroloog.
competenties leraren het nieuwe leren ict in De vakken
loopBaan leerling in kaart technieken van papier naar Digitaal visie
20 alle po-vraagstukken in vogelvlucht
BoB hofmanprojectcoördinator bij het platform op maat (i.o.v. de leden: mytylschool De Brug,
Emiliusschool, Heliomare onderwijs, Maurice Maeterlinckschool, mytylschool De Ruimte,
Werkenrode School en ICT&E)
“ We zijn op de goede weg!”
21
categorie competenties leraren
Welke ambitie heeft uw school als het gaat om ict?
“We willen ict op dusdanige wijze inzetten dat cognitief laagfunctione-
rende kinderen verder komen in hun ontwikkeling. Dit in vergelijking
tot wanneer ze geen gebruik maken van ict. Voor deze doelgroep was
nauwelijks software en kennis beschikbaar. We ontwikkelen daarom
leerobjecten die eenvoudig voor andere scholen te vinden moeten zijn.”
Met welke vraag klopte u aan bij de Kennisrotonde?
“Hoe ontwikkel je leerobjecten zodat leerkrachten ze zo optimaal
mogelijk kunnen benutten? Hoe zorg je ervoor dat ze makkelijk vindbaar
zijn en op welke manier kunnen we ze structureel in het klaslokaal
gebruiken? Het vertrekpunt bij al deze vragen aan de Kennisrotonde is
de individuele behoefte van de leerling en de leerkracht.”
Wat was bijzonder in de zoektocht naar kennis?
“Opvallend is dat twee reguliere PO-scholen ook belangstelling voor dit
project hebben getoond en inmiddels actief participeren. Er is blijkbaar
ruimte voor interactie tussen primair onderwijs en speciaal onderwijs.
Dat is niet alleen zinvol, het werkt ook enthousiasmerend.”
Tegen welke problemen liep u aan?
“Op Maat ontwikkelde eduware die is toegespitst op de individuele
behoefte van de leerling. Maar er is nog meer nodig. Alle kennis moet
ook vindbaar worden voor andere belangstellenden, zodat ook zij er hun
voordeel mee kunnen doen.”
Kreeg u reacties op uw vraagstelling?
“De zes scholen die onderdeel uitmaken van
het platform Op Maat, waren bereid geld te
steken in het project Kr8 dat betrekking heeft
op onze vraagstelling. Een betere reactie kun
je je niet wensen. Dat project heeft als doel
erachter te komen hoe je leerobjecten struc-
tureel in het leerproces kunt implementeren.
We bespreken de voortgang van het project
regelmatig met alle betrokkenen. Zo houden
we de vinger aan de pols.”
Wat is de situatie nu met betrekking tot de vraagstelling?
“Het project Kr8 verloopt uitstekend. In december 2007 sloten we het
project af met een landelijke overdrachtsconferentie. Maar we zijn er
nog niet; met name het zoeken en vinden van de benodigde informatie
valt niet altijd mee. Wat dat betreft gaat het er in speciaal onderwijs
anders aan toe dan in regulier onderwijs. Het project is geslaagd als de
doelstelling gehaald is. We zijn op de goede weg!”
“Onze vraag aan de Kennisrotonde leidde ertoe dat scholen
geïnteresseerd raakten in de projecten van het platform Op
Maat. Sterker nog: ze hebben er geld ingestoken, beter kun
je het niet krijgen! We hebben enkele projecten afgerond
en onze ervaringen en die van alle betrokken partijen zijn
beschikbaar voor de Kennisrotonde. Wat automatisch bete-
kent dat andere belangstellenden er toegang tot hebben. Zo
is de cirkel weer rond.”
leeroBjecten op maatwww.kennisrotonde.nl/snel/leerobjecten
Indiener:
mytylschool De ruimte, Bergen
www.deruimte.nl
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: 6
“ Interactie
tussen primair
en speciaal
onderwijs:
prima!”
22 alle po-vraagstukken in vogelvlucht / categorie competenties leraren
multimeDiaal portfoliowww.kennisrotonde.nl/snel/multimediaalportfolio
Indiener:
lambertusschool, Haarsteeg
www.lambertusschool.nl
onderwijsambitie
“We willen leerlingen leren om door middel van
een digitale portfolio hun eigen ontwikkeling in
beeld te brengen. Daarnaast willen we leer-
krachten vaardig maken om digitale portfolio’s
van leerlingen te beoordelen en hun te bege-
leiden in het proces.”
vraagstuk
1. Hoe kunnen we leerlingen leren om door
middel van digitale portfolio’s hun eigen
ontwikkeling in beeld te brengen?
2. Hoe maken we de leerkrachten vaardig
zodat zij om kunnen gaan met multimediale
portfolio’s?
organisatie ict-innovatiewww.kennisrotonde.nl/snel/ictinnovatie
Indiener:
r.-k. Basisschool De wiekslag, Tubbergen
www.dewiekslag.nl
onderwijsambitie
“Ons doel is ict in het onderwijs te integreren
en het een belangrijke plek in ons onderwijs te
geven.”
vraagstuk
De groepsleerkracht maakt vooral gebruik van
methodegebonden software, terwijl de ict-
leerkrachten zich vooral richten op het aanleren
van diverse ict-vaardigheden en innovaties.
Daarnaast kunnen de groepsleerkrachten,
directies, IB-ers voor ondersteuning bij deze
‘specialisten’ terecht.
1. Is deze werkwijze een juiste?
2. Zijn er wellicht andere, betere manieren om
ict te integreren in het onderwijs?
status vraagstuk
De procesadviseurs van de Kennisrotonde vroe-
gen bij samenwerkingsverbanden hoe zij ict op
de verschillende scholen georganiseerd hadden.
Er bleken veel verschillen. Dit kon bijvoorbeeld:
• met een gezamenlijke ict-coördinator die
ervoor zorgt dat alle scholen hun project
op dezelfde manier uitvoeren, (bijv. zelfde
techniek en software);
• met voor elke school die beleidsmatig werk
doet een eigen ict-coördinator;
• met een ict-leerkracht;
• met ouders die ingezet worden bij computer-
onderwijs.
Meer informatie: www.kennisrotonde.nl/snel/
ictinnovatie
status vraagstuk
• Algemene kennis van de experts.
• KennisWiki Digitale portfolio
www.kenniswiki.nl.
• Onderzoek SURFNET-portfolio.
• Diverse links naar onderzoek, informatie
en kennisbronnen.
Fase: kennis! – gemakeld
Aansluiters: geen
Fase: kennis! - gemakeld
Aansluiters: 2
23
online hanDleiDing cms motiveertwww.kennisrotonde.nl/snel/cms
Indiener:
oBs rosa Boekdrukker, Amsterdam
www.rosaboekdrukker.net
onderwijsambitie
“We willen dat leerkrachten en leerlingen
meer betrokken worden bij het ‘vullen’ van de
website van onze school.”
vraagstuk
1. Is het mogelijk om een handleiding te maken
voor een CMS dat zo uitnodigend is dat de
leerkrachten van teams of zelfs leerlingen
zelfstandig de website vullen?
2. Waar moet een dergelijke handleiding dan
aan voldoen?
competenties Bij Digitaal leren met een elowww.kennisrotonde.nl/snel/elo
Indiener:
Daltonschool elserike, Markelo
www.elserike.nl
onderwijsambitie
“We willen optimaal gebruikmaken van de
multimediale leermogelijkheden.”
vraagstuk
1. Welke eisen stelt een leerkracht met een
gemiddelde kennis van en affiniteit met ict,
aan een nieuw te ontwerpen volledig digi-
tale methode, zodat deze zonder problemen
ingezet kan gaan worden?
2. Vraagt een digitale leeromgeving om een
andere didactiek?
status vraagstuk
De school is zelf aan de slag gegaan met dit
vraagstuk en heeft in een project antwoorden
gevonden op alle vragen die zij had. Er zijn
onderzoeksresultaten en conclusies.
status vraagstuk
Kennisrotonde-expert Dhr. Bruno Emans (on-
derzoeker bij de Universiteit van Amsterdam)
heeft zijn visie op het vraagstuk gegeven. De
school heeft besloten wel met een handleiding
te willen werken, maar dit te integreren met
het vraagstuk ‘Leren tekstverwerken met een
taalmethode’, zie blz. 42.
Meer informatie: www.kennisrotonde.nl/
snel/cms
Fase: kennis! – ontwikkeld
Aansluiters: 1
Fase: kennis! – ontwikkeld
Aansluiters: geen
24 alle po-vraagstukken in vogelvlucht / categorie competenties leraren
implementatie ict in De schoolwww.kennisrotonde.nl/snel/implementatie
Indiener:
chr. Basisscholen grootegast, Kornhorn
www.vcbg.nl
onderwijsambitie
“We willen ict implementeren in de school.
En bijvoorbeeld op termijn zelfs een deel van
de lesstof gedigitaliseerd aanbieden aan de
leerlingen.”
vraagstuk
Hoe pas je ict in en maak je keuzes om bepaalde
delen van de lesstof te laten vervallen?
ruimte voor De innovatieve leerkrachtwww.kennisrotonde.nl/snel/innovatieveleerkracht
Indiener:
platform samenwerkingsverbanden, Enschede
onderwijsambitie
“Onze onderwijsambitie bestaat uit een aantal
aspecten. We willen:
• de ict-competenties van nieuwe leerkrachten
in opleiding verbeteren;
• het curriculum van pabo’s verbeteren om
daarmee leerkrachten op te leiden met
competenties die beter aansluiten op de
behoefte van het onderwijsveld;
• vernieuwende ideeën ook daadwerkelijk in
het onderwijs laten landen.”
vraagstuk
1. Langs welke weg kunnen we de competentie-
ontwikkeling van nieuwe leraren beter laten
aansluiten bij de behoefte van het onder-
wijs?
2. Welke succesvolle strategieën zijn inmiddels
bekend?
3. Hoe kunnen we nieuwe leerkrachten voor-
bereiden om binnen de bestaande cultuur
de werkwijze te vernieuwen?
status vraagstuk
Dit vraagstuk bleek erg te lijken op het vraag-
stuk ‘Klassenmanagement eindelijk duidelijk!’
De scholen hebben zich daarom bij dit vraag-
stuk aangesloten. Zie verder blz. 25.
Fase: kennis! – gemakeld
Aansluiters: 4
Fase: kennis! – gemakeld
Aansluiters: 3
status vraagstuk
Dit project paste zo goed binnen de werkwijze
van het project ‘Samen Deskundiger’, dat de
procesadviseurs van de Kennisrotonde dit niet
als apart project hebben opgepakt.
Meer informatie: www.samendeskundiger.nl
25
effectief samenwerkenD leren met ictwww.kennisrotonde.nl/snel/samenwerkendleren
Indiener:
De holthuizen, Haaksbergen
www.deholthuizen.nl
onderwijsambitie
“We willen de bestaande websites voor leerlin-
gen binnen het samenwerkingsverband inzetten
om samenwerkend leren met ict te bevorderen.”
vraagstuk
Hoe kunnen wij verzamelde websites voor
leerlingen inzetten om samenwerkend leren
te bevorderen?
status vraagstuk
De school is zelf aan de slag gegaan met de
implementatie van samenwerkend leren. Zo
konden zij ict daarbinnen een plaats geven.
Daarnaast hebben zij zich aangesloten bij het
vraagstuk ‘Competenties bij digitaal leren
met een ELO’ om ook te bekijken welke tips dit
oplevert voor de deskundigheidsbevordering
van de leerkrachten.
klassenmanagement einDelijk DuiDelijk!www.kennisrotonde.nl/snel/klassenmanagement
Indiener:
verschillende scholen met als vertegenwoordiger klassewijzer, Wedde
www.klassewijzer.nl
onderwijsambitie
“We willen inzicht krijgen in manieren van
klassenmanagement/organisatie in de klas om
daarmee als leerkracht te bepalen wat voor die
leerlingen in die klas de beste inzet van ict is.”
vraagstuk
1. Hoe krijgen we inzicht in de verschillende
vormen van klassenmanagement met ict?
2. Hoe kunnen we ict in ons klassenmanage-
ment inpassen?
3. Waar ligt het aan als het niet lukt om ict in
te passen in het klassenmanagement?
status vraagstuk
De scholen zijn van elkaar gaan leren. Er zijn
groepen scholen gemaakt die dezelfde vraag
hebben (‘vraagscholen’) en hierbij zijn ‘weet-
scholen’ gezocht. De ‘vraagscholen’ zijn bij de
‘weetscholen’ op bezoek gegaan en hebben de
kunst afgekeken. Deze werkwijze bleek in de
praktijk zeer succesvol. De vorderingen van de
scholen zijn te lezen op de weblog. Deze is te
vinden op www.kennisrotonde.nl/snel/
klassenmanagement.
Meer informatie over klassenmanagement
en ict:
• Videoportret klassenmanagement: filmpje
waarin te zien is hoe drie scholen op
verschillende manieren klassenmanagement
inrichten.
• Brochure klassenmanagement: wetenschap-
pelijke kennis gecombineerd met praktijker-
varingen in de brochure Wat weten we over…
klassenmanagement en ict?
• In de schijnwerper-thema: in het voorjaar
van 2006 stond Klassenmanagement als thema
in de schijnwerper op de Kennisrotonde.
• Workshopgenerator: kennis over de
inzet van de Workshopgenerator. De
Workshopgenerator helpt om een visie op
onderwijs en ict om te zetten naar concrete
acties in de praktijk.
Fase: kennis! – gemakeld
Aansluiters: geen
Fase: kennis! – ontwikkeld
Aansluiters: 28
Ga voor podcasts,
een kenniswiki, een
brochure en een
videoportret van dit
vraagstuk naar
www.kennisrotonde.nl
2� alle po-vraagstukken in vogelvlucht
ron Dikkenict-coördinator De Hooiberg
“ Eigen
initiatief van
de leerling is
belangrijk!”
“ Laat kinderen
hun eigen
kennis
opbouwen
met ict.”
2�
categorie het nieuwe leren
Welke ambitie heeft uw school als het gaat om ict?
“Ict wordt op onze school al jaren gebruikt als hulpmiddel bij leren en
de aanpak van leerproblemen. Een aantal klassen heeft de beschikking
over een digitaal schoolbord. Ook passen we ict toe als communicatie-
middel. Maar het wordt ook gebruikt als middel om kinderen creatief
bezig te laten zijn, bijvoorbeeld aan de hand van het programma Paint
Shop Pro. Onze ambitie is op school een breed pakket aan ict-mogelijk-
heden te bieden. Hierbij staat voorop dat de kwaliteit van het onderwijs
verbeterd wordt en dat we onze leerlingen meer gevarieerde werkwij-
zen kunnen bieden.”
Met welke vraag klopte u aan bij de Kennisrotonde?
“Omdat ik en mijn collega Herman ter Haar op dit moment de
Daltoncursus volgen, waren we met name geïnteresseerd in de vraag
wat ict aan het Daltononderwijs kan bijdragen. Vervolgens focusten we
ons op het ontwerpen van een model Daltontaak: het doen van onderzoek
door kinderen. We kwamen erachter dat vooral de webgeletterdheid
aangescherpt moest worden. Kinderen moesten daarnaast in staat zijn
hun eigen kennis op te bouwen. Om hun doel te bereiken konden kinde-
ren de leerkracht verzoeken ‘just in time’-lessen te verzorgen.”
Wat was bijzonder in de zoektocht naar kennis?
“Al naar gelang het project vorderde, kwamen er meer nevenactiviteiten
bij. We bouwden bijvoorbeeld een elektronische leeromgeving. Tijdens
de zoektocht naar kennis op het gebied van webgeletterdheid, leidde
het spoor naar Yvonne van Rijk van het Lectoraat Ontwikkelingsgericht
Onderwijs. Yvonne heeft ons geweldig geholpen. Ook het proefschrift
van dr. E. Kuiper, Teaching Web literacy in primary education, heeft ons
enorme diensten bewezen. De samenwerking met het lectoraat Dalton en
Expertis Onderwijsadviseurs verliep ook goed. We zijn met mensen in
aanraking gekomen die we zonder ons vraagstuk nooit ontmoet zouden
hebben: fantastisch!”
Tegen welke problemen liep u aan?
“Een tegenvaller was dat de projectkosten hoger uitvielen dan verwacht.
Dat kwam doordat we twee cursussen moesten opnemen die we aanvan-
kelijk niet hadden voorzien. Een cursus over webgeletterdheid en een
cursus over de elektronische leeromgeving Fronter. Verder moesten we
enige verantwoordelijkheden uitbesteden. Dat heeft uiteindelijk niet tot
problemen geleid, maar aanvankelijk waren we er wat bevreesd voor dat
de planning onder druk zou komen te staan.”
Kreeg u reacties op uw vraagstelling?
“We hebben een school gevonden die wil deelnemen aan ons project. Tot
nu toe is het daarbij gebleven.”
Wat is de situatie nu met betrekking tot de vraagstelling?
“We ontwikkelden een lesplan van kop tot staart. Dit wordt nu getest op
onze school en later verplaatsen we de test naar een andere school. De
rode draad van het lesplan is het versterken van het reflecterend vermo-
gen van de leerling. De leerling moet zichzelf steeds afvragen: waarom
doe ik het op deze manier? En: zit ik op het goede spoor?”
“Onze vraagstelling was zeer specifiek omdat deze be-
trekking had op een speciale manier van lesgeven: het
Daltononderwijs. Maar ook op dit gebied bewees de
Kennisrotonde haar nut! Zo waren we in staat een lesplan
te ontwikkelen dat rekening houdt met het Daltononderwijs.
Hierbij spelen het eigen initiatief, de keuzevrijheden en
de verantwoordelijkheid van de leerling, evenals de ict, de
hoofdrollen. Een bijzonder vraagstuk. We benaderden een
andere school die het lesplan inmiddels ook toepast. Ook
zij zijn enthousiast!”
leren onDerzoekenwww.kennisrotonde.nl/snel/lerenonderzoeken
Indiener:
De hooiberg, Borne
www.de-hooiberg.nl
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: Piechelmusschool
2� alle po-vraagstukken in vogelvlucht / categorie het nieuwe leren
yo! opera - ik zing voor mijn Buurtwww.kennisrotonde.nl/snel/opera
Indiener:
rietendakschool, Utrecht
onderwijsambitie
“We willen dat kinderen werk kunnen produce-
ren waar zij trots op zijn en waardoor zij meer
inzicht krijgen in zichzelf en hun leerproces.
Het uiten van identiteit en gevoel is daarbij
erg belangrijk.”
vraagstuk
Is het mogelijk om ict bij zingen te gebruiken
in het onderwijs?
online talent ontwikkelenwww.kennisrotonde.nl/snel/onlinetalent
Indiener:
oBs De touwladder, Wierden
www.detouwladder.nl
onderwijsambitie
“We willen onze leerkrachten meer ondersteu-
ning bieden, zodat zij beter kunnen aansluiten
bij (hoog)begaafde kinderen.”
vraagstuk
Hoe ontdek je als leerkracht de talenten van
hoogbegaafde kinderen en hoe kun je ict
gebruiken om deze leerlingen te motiveren
en hun perspectief te verbreden?
status vraagstuk
Al beschikbare kennis: Links en kennis van
experts.
status vraagstuk
Reeds beschikbare kennis:
• Pilotproject met Yo! Opera Werkplaats.
• Weblinks en kennis uit soortgelijke projecten.
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: geen
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: geen
2�
regie in eigen hanDwww.kennisrotonde.nl/snel/regie
Indiener:
oBs De marnewier, Kimswerd
www.obsmarnewier.nl
onderwijsambitie
“We willen leerkrachten motiveren de regie
over de vormgeving van hun onderwijs weer in
eigen hand te nemen. Dit willen we doen met
behulp van ict in omgevings- en ervaringsge-
relateerd onderwijs.”
vraagstuk
Hoe motiveer je leerkrachten om de regie over
de inhoud zelf in handen te nemen en daarbij
aan te sluiten bij de belevingswereld van
kinderen?
een ict-lokaal Binnen het ontwikkelingsgericht onDerwijswww.kennisrotonde.nl/snel/ogo
Indiener:
kBs crescendo, Almere
www.kbscrescendo.nl
onderwijsambitie
“De komende jaren willen we ons gaan richten
op ontwikkelingsgericht onderwijs, waarbij we
ook ict vaker willen gaan gebruiken. Daarnaast
willen we beschikken over een ict-lokaal.”
vraagstuk
Welke werkvormen kunnen we in een ict-lokaal
toepassen zodat er niet klassikaal gewerkt hoeft
te worden?
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: 1
Fase: kennis zoeken
Aansluiters: geen
30 alle po-vraagstukken in vogelvlucht / categorie het nieuwe leren
coöperatief leren met Behulp van wiki’swww.kennisrotonde.nl/snel/wikis
Indiener:
skozok, Valkenswaard
www.skozok.nl
onderwijsambitie
“We willen innovatief onderwijs verwezenlijken
door het gebruik van Wiki’s.”
vraagstuk
1. Hoe breng je met een experiment de meer-
waarde van het gebruik van Wiki’s in het
basisonderwijs in kaart?
2. Aan welke voorwaarden moet worden
voldaan voordat leerkrachten en leerlingen
met Wiki’s coöperatief kunnen leren?
3. Aan welke voorwaarden moet een huidige
onderwijssituatie voldoen voordat leer-
kracht en leerling succesvol gebruik kunnen
maken van Wiki’s in het leerproces?
onDerwijs aan De homo zappienswww.kennisrotonde.nl/snel/homozappiens
Indiener:
r.-k. Basisschool De wiekslag, Tubbergen
www.dewiekslag.nl
onderwijsambitie
“In onze lessen staat veelal klassikaal onderwijs
centraal. Terwijl we weten dat de leerlingen
momenteel meer dan één activiteit tegelijk kun-
nen doen. We willen daarom flexibel onderwijs
ontwikkelen voor een nieuwe generatie basis-
schoolleerlingen.”
vraagstuk
1. Hoe geven we goed les aan deze generatie
Homo Zappiens?
2. Hoe houden we hierbij rekening met hun
behoefte aan actief leren, de gewenning aan
‘multitasken’, het snel scannen van teksten
en kiezen voor een niet-lineaire aanpak bij
het verwerven van kennis?
status vraagstuk
De school zal deze kennis niet alleen ontwik-
kelen, maar in samenwerking met prof. dr. Wim
Veen en Frans Jacobs.
status vraagstuk
Het project wordt momenteel afgerond. De ont-
wikkelde kennis komt binnenkort beschikbaar.
Bestaande kennis
• Informatiewijzer Wiki’s in het onderwijs:
www.ictopschool.net/software/publicaties/
kijkenkies/Infowijzer_wiki/document.
• KennisWiki over Wiki’s in het onderwijs:
www.kenniswiki.nl/wiki/Wiki.
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: geen
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: geenBekijk op
www.kenniswiki.nl
ook de Kenniswiki
Wiki
Bekijk op
www.kennisrotonde.nl
ook de screencast
Coöperatief leren
met behulp van Wiki’s
31
leerlingmonitor Dynamisch onDerwijswww.kennisrotonde.nl/snel/leerlingmonitor
Indiener:
netwerk sovo, Valthe
www.vernieuwingsonderwijs.nl
onderwijsambitie
“Binnen het Netwerk SOVO werken allerlei
vernieuwingsscholen samen, zoals Vrije scholen,
Montessorischolen, Jenaplanscholen, etc. Wij
willen bereiken dat scholen die niet op de
traditionele manier lesgeven en toetsen, toch
een manier vinden om zo meetbaar mogelijk te
rapporteren over de voortgang van de kinderen.
Het moet kunnen concurreren met de toetsings-
methoden van de reguliere scholen. Omdat er in
het vernieuwingsonderwijs niet of nauwelijks
getoetst wordt, willen wij een manier vinden
om kwalitatief goed te rapporteren.”
weBkwesties in het sowww.kennisrotonde.nl/snel/webkwesties
Indiener:
sBo De windroos, Oldenzaal
www.sbodewindroos.nl
onderwijsambitie
“We willen dat onze leerlingen de computer
meer interactief gaan gebruiken en in het
bijzonder webkwesties kunnen gebruiken.”
vraagstuk
1. Hoe maak je webkwesties geschikt voor de
doelgroep MLK en LOM?
2. De onderwerpen van webkwesties zijn
prima, maar waarom zijn ze niet bruikbaar?
3. Komt dit door het taalgebruik?
4. Komt dit door het aanbod van bronnen?
vraagstuk
Hoe kunnen we de ontwikkeling van leerlingen
in vernieuwend onderwijs in kaart brengen op
een dusdanige manier dat het kan concurreren
met toetsgegevens?
Fase: kennis zoeken
Aansluiters: geen
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: 10
Bekijk op
www.kenniswiki.nl
ook de Kenniswiki
Webkwesties
32 alle po-vraagstukken in vogelvlucht / categorie het nieuwe leren
meervouDige intelligentie en ictwww.kennisrotonde.nl/snel/intelligentie
Indiener:
pcsv leiderdorp, Leiderdorp
www.pcsvleiderdorp.nl
onderwijsambitie
“Werken vanuit meervoudige intelligentie
vraagt een andere manier van onderwijs
verzorgen. We willen dat via een kieskast
vormgeven.”
vraagstuk
1. Hoe kunnen we onderwijs met behulp van ict
vormgeven, zodat de intelligenties van de
kinderen gevoed worden?
2. Hoe kunnen leerkrachten leren de acht intel-
ligenties te voeden?
status vraagstuk
De scholen hebben een website ontwikkeld
waarop zij websites hebben verzameld die bij
de verschillende intelligentievormen passen.
Kinderen kunnen op deze manier zelfstandig
aan de slag.
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: 5
onDerwijsachterstanDen verminDeren met een eDugamewww.kennisrotonde.nl/snel/onderwijsachterstanden
Indiener:
katholiek Basisonderwijs hengelo zuid, Hengelo
www.kbhz.nl
onderwijsambitie
“Wij willen de onderwijsachterstanden van
onze leerlingen in de wijk verminderen; het
gaat dan met name om taalachterstanden.”
vraagstuk
Kan de inzet van een edugame de onderwijsach-
terstanden van kansarme leerlingen verkleinen?
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: geen
status vraagstuk
Binnen dit project wordt met een grote groep
mensen samengewerkt. De school ontwikkelt nu
een game in samenwerking met FC Twente dat
gebruikt kan worden voor kennisontwikkeling
en de beantwoording van vragen.Ga naar
www.kennisrotonde.nl
voor de brochure
Wat weten we over …
gaming in het PO
en VO?
Bekijk op
www.kenniswiki.nl
ook de Kenniswiki
Educatieve Games
Bekijk op
www.kennisrotonde.nl
ook de screencast
Meervoudige
intelligentie en ict
33
BegaafDe leerlingen gamen samenwww.kennisrotonde.nl/snel/samengamen
Indiener:
oBs De weier, Almelo
www.deweier.nl
onderwijsambitie
“Wij willen een aantrekkelijk en uitdagend les-
aanbod op het gebied van ict ontwikkelen voor
meerbegaafde kinderen, zodat zij zich sociaal
kunnen ontwikkelen.”
vraagstuk
Kan het samen maken van games (met
GameMaker) bijdragen aan de sociale vorming
van meerbegaafde leerlingen?
leerkracht ver weg maar toch te zienwww.kennisrotonde.nl/snel/afstandsonderwijs
Indiener:
stichting rijdende school, Geldermalsen
www.rijdendeschool.nl
onderwijsambitie
“Kinderen van ouders met een ‘trekkend beroep’
zoals circusartiesten en kermisexploitanten,
lopen gemakkelijk een leerachterstand op. Wij
willen de school bij de leerlingen brengen om
deze achterstand te verkleinen.”
vraagstuk
Hoe kunnen we vanuit een centrale ruimte
individuele leerlingen of kleine groepjes met
leerlingen via videoconferencing lesgeven?
status vraagstuk
De school heeft veel kennis ontwikkeld en een
demo-omgeving gelanceerd waarmee de leer-
lingen werken.
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: geen
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: geen
Ga naar
www.kennisrotonde.nl
voor de brochure
Wat weten we over …
gaming in het PO
en VO?
Bekijk op
www.kenniswiki.nl
ook de Kenniswiki
Educatieve Games
Bekijk op
www.kenniswiki.nl
ook de Kenniswiki
Videoconferencing
Bekijk op
www.kennisrotonde.nl
ook het videoportret
Leerkracht ver weg
maar toch te zien!
34 alle po-vraagstukken in vogelvlucht / categorie het nieuwe leren
invoering Digitaal (leerling)portfoliowww.kennisrotonde.nl/snel/portfolio
Indiener:
christelijke montessorischool Den haag, Den Haag
www.montessori-cms.nl
onderwijsambitie
“Wij willen onze leerlingen beter kunnen
volgen. Dit in combinatie met een leerling-
volgsysteem. Daarnaast willen we de betrok-
kenheid van de kinderen en ouders vergroten.
Ook willen we inzicht geven in de ontwikkeling
van de kinderen aan de leerkrachten en aan de
ouders.”
vraagstuk
1. Hoe voer je een digitaal portfolio in?
2. Hoe houd je daarbij rekening met de visie
van de school?
3. Hoe maak je een combinatie met gebruikte
leerlingvolgsystemen?
4. Hoe bereik je dit zonder grote technische
hobbels te nemen?
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: 19
loslaten Bij proces van klassikaal naar inDiviDueelwww.kennisrotonde.nl/snel/loslatenproces
Indiener:
r.-k. Basisschool De vlinder, Heemskerk
www.vlinder-tabijn.nl
onderwijsambitie
“Wij willen de kinderen stof aanbieden die zij
zelfstandig, op eigen niveau, op eigen wijze, op
hun tijd en volgorde kunnen maken.”
vraagstuk
Hoe komen leerkrachten los van die nood-
zakelijke controle?
Fase: kennis!
Aansluiters: 1
status vraagstuk
De school is aan de slag gegaan met ‘Klikstart’.
Ook zijn zij een van de scholen die hebben
meegedaan in het project ‘Zelfstandig leren met
leerobjecten’. Door te werken met leerobjecten
gingen de leerlingen zelfstandiger aan de slag
en hielden de leerkrachten meer tijd over voor
zorgleerlingen. Van klassikaal naar individueel!
Ga naar
www.kennisrotonde.nl
voor de brochure
Wat weten we over …
klassenmanagement
& ict? Bekijk op
www.kenniswiki.nl
ook de Kenniswiki
Klassenmanagement
Bekijk op
www.kenniswiki.nl
ook de Kenniswiki
Digitaal portfolio
35
ict geïntegreerD in het ‘nieuwe leren’www.kennisrotonde.nl/snel/nieuweleren
Indiener:
platform samenwerkingsverbanden, Amsterdam
www.stampei.nl
onderwijsambitie
“We willen ict integraal inzetten in het ‘nieuwe
onderwijs’. We kiezen voor een maatwerk
ict-organisatievorm; een vorm die past bij onze
school en ons bestuur.”
vraagstuk
1. Is er een organisatievorm bekend waarbij
er een goede balans is tussen de onderwijs-
vorm en ict?
2. Is er een instrumentarium beschikbaar
om bestuurlijke effecten van ict te kunnen
meten?
status vraagstuk
Het platform is zelf actief bezig met dit vraag-
stuk in het project VISION. Dit project is erop
gericht een regionale samenwerkingsstructuur
op te zetten met als thema ‘Het Nieuwe Leren’.
Behalve met de samenwerkingsverbanden kan
met verschillende andere partners worden
samengewerkt. Te denken valt aan organisaties
die nieuwe onderwijsvormen uitwerken en
scholen die nieuwe onderwijsvormen hebben
doorgevoerd.
Fase: kennis! – gemakeld
Aansluiters: 1
Ga naar
www.kennisrotonde.nl
voor de brochure
Wat weten we over …
klassenmanagement
& ict?
Bekijk op
www.kenniswiki.nl
ook de Kenniswiki
Klassenmanagement
3� alle po-vraagstukken in vogelvlucht
karel philipsenprojectleider earlyBird (i.o.v.: Bestuur Openbaar Onderwijs Rotterdam)
“ Digitale
producten
inzetten voor
taalverwerving?
Natuurlijk!”
3�
categorie ict in De vakken
Welke ambitie hebben de betrokken scholen als het gaat om ict?
“We willen expertise over het gebruik van ict bij het taalonderwijs
op basisscholen verzamelen, uitwisselen en online beschikbaar stellen
aan leraren in het primair onderwijs, pabo-opleiders en studenten.
Verder hebben we de wens concrete instrumenten aan te bieden om het
onderwijs, verrijkt met ict-middelen, vorm te geven. Samen met pabo’s
en scholen streven we er bovendien naar expertise te ontwikkelen en
beschikbaar te stellen op het gebied van e-learning.”
Met welke vraag klopte u aan bij de Kennisrotonde?
“We zochten naar mogelijkheden waarmee we in de onder- en midden-
bouw een taalklankomgeving neer kunnen zetten. Concreet gezegd: is het
mogelijk ict de rol te laten vervullen van de native speaker? Hierdoor
kan een taalklankomgeving worden gerealiseerd die kinderen nodig heb-
ben om al sprekend en luisterend de eerste beginselen van de Engelse
taal goed onder de knie te krijgen. Een deelvraag was: welke kennis is er
op dit gebied in het buitenland?”
Wat was bijzonder in de zoektocht naar kennis?
“We hebben ons laten informeren door specialisten op gebied van ict
en onderwijs en door experts op het gebied van taalverwerving. Met de
deskundigheid van de Kennisrotonde konden we een aanvraag opstellen.”
Tegen welke problemen liep u aan?
“We wisten gewoon niet waar we voor een
antwoord op onze vraag moesten zoeken, dat
was dus wel even lastig. Er is namelijk geen
kant-en-klaarproduct, omdat wij – zover wij
weten – de eersten zijn met een dergelijke
vraagstelling.”
Kreeg u reacties op uw vraagstelling?
“We kregen diverse reacties van scholen en
besturen. Er is veel belangstelling voor dit
project met zijn meervoudige ambities.”
Wat is de situatie nu met betrekking tot de vraagstelling?
“We hebben een eerste overleg gevoerd met de stuurgroep van het
project. De partners gingen in september 2007 aan de gang met de pilot.
Drie leerkrachten van EarlyBird begonnen al snel materialen te inven-
tariseren. Er is een driedeling gemaakt naar thema, groep en niveau
Engels. Zij kwamen ook met het voorstel voor het format kookboekrecept.
Ook begonnen we met onderzoek naar de aanschaf van hardware voor
de English corner. De projectgroep rolde vervolgens uit naar andere
scholen. Er zijn nu al meer aanmeldingen dan er plaatsen zijn, dus de
scholen zijn zeer enthousiast!”
“Als onderdeel van het project Digitale didactiek en vroeg
Engels hebben we een literatuurstudie verricht. Twee on-
derzoeksvragen stonden centraal: op welke wijze kan vroeg
Engels een bijdrage leveren aan een betere beheersing
van taal (dus van Engels én Nederlands) en hoe kan digitale
didactiek een rol spelen bij het creëren van een taalklan-
komgeving? Het rapport leidde tot de start van een project
op dit gebied.”
native english in De onDerBouwwww.kennisrotonde.nl/snel/nativeenglish
Indiener:
Bestuur openbaar onderwijs rotterdam earlyBird, Rotterdam
www.earlybirdie.nl
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: De Kleine Reus
“ We wisten
niet waar te
zoeken, de
Kennisrotonde
bood uitkomst!”
3� alle po-vraagstukken in vogelvlucht / categorie ict in De vakken
lisette neijzenict-coördinator Liduinaschool
“ Ouders zijn kritisch; dat is goed!”
3�
Welke ambitie heeft uw school als het gaat om ict?
“Heel simpel gezegd willen we dat de beschikbare pc’s de hele lesdag
gebruikt worden. Momenteel maken de meeste kinderen slechts op
gezette tijden gebruik van de computer. En het aantal computeruurtjes
verschilt sterk per leerkracht. Een andere ambitie is om in 2008 de
beschikking te hebben over tien laptops, zodat een groep kinderen met
de computer aan de slag kan.”
Met welke vraag klopte u aan bij de Kennisrotonde?
“De hoofdvraag was: hoe kun je ouders werven om te helpen bij het
computeronderwijs in de klas en hoe houd je ouders actief en betrokken?
Ouders hebben met computers toch vaak zoiets van: ‘dat kan ik helemaal
niet.’ We wilden daarom ook weten welke manier de beste is om ouders
goed te instrueren. En hoe ze dit alles het beste kunnen terugkoppelen
naar de leerkracht.”
Wat was bijzonder in de zoektocht naar kennis?
“Bijzonder, maar vooral leuk is hoe enthousiast ouders reageren op onze
inspanningen om het gebruik van pc’s in de klas te stimuleren. Ze zijn
ook kritisch en dat is goed; het gaat tenslotte om hun kinderen. Je kunt
als school niet zomaar zeggen: ‘dit doen we’. Ouders willen meedenken.
Goed te merken was ook dat leerkrachten meer enthousiast worden.”
Tegen welke problemen liep u aan?
“Er was een tekort aan geld. Hierdoor konden
we nauwelijks goede voorwaarden scheppen.
Je moet hierbij denken aan het organiseren
van workshops, of tijd voor het werven,
begeleiden en actief houden van ouders. Een
ander voorbeeld is dat we maar één beamer
voor twee scholen hebben; een onwerkbare
situatie.”
Heeft u reacties op uw vraagstelling gekregen?
“Eén andere school heeft zich aangesloten bij onze vraagstelling. De
ervaringen die we opdoen briefen we door.”
Wat is de situatie nu met betrekking tot de vraagstelling?
“We kregen de financiën rond, zodat we zelf het een en ander konden
ontwikkelen. Eerst hebben we een ouderwerf-actie opgezet. Daarna heb-
ben we voor deze ouders twee workshops georganiseerd. De opkomst van
de workshops was hoog; zowel ouders als leerkrachten waren in groten
getale aanwezig. Verder digitaliseerden we de bibliotheek. De ken-
nis die we opdoen, leggen we bij de Kennisrotonde neer zodat andere
scholen hiervan kunnen profiteren.”
“Het is ontzettend leuk om te merken dat niet alleen ouders
enthousiast zijn over computers in de klas, maar dat ook
de leerkrachten heel positief reageren. En de kinderen,
die vinden het geweldig! Met hulp van de Kennisrotonde
hebben we al concrete resultaten weten te boeken: de
digitalisering van de bibliotheek is hiervan een voorbeeld.
Boeken uitlenen gaat nu met één druk op de knop. Succesvol
was ook de organisatie van een workshop met als onder-
werp Schatkist, een softwareprogramma voor de kleuters.
De aanwezige ouders reageerden zoals we verwachtten:
enthousiast, maar ook kritisch.”
inzet ouDers Bij ict-onDerwijswww.kennisrotonde.nl/snel/ouders
Indiener:
liduinaschool, Haarlem
www.liduinaschool.nl
“ Opgedane
kennis komt
terecht bij
Kennisrotonde.”
Fase: kennis zoeken
Aansluiters: Sint Bavoschool
40 alle po-vraagstukken in vogelvlucht / categorie ict in De vakken
glaswerk- ict projecten voor werelDoriëntatiewww.kennisrotonde.nl/snel/glaswerk
Indiener:
samenwerkingsverband coemBo, Coevorden
onderwijsambitie
“We wilden als scholen ict-projecten opzetten
in samenwerking met professionele organisa-
ties, zoals Natuur- en Milieu Educatie (NME).”
vraagstuk
• Welke eisen stel je aan een kwalitatief goed
ict-project voor wereldoriëntatie?
• Is het mogelijk om dit in een format te
omschrijven zodat dit schoolonafhankelijk
gebruikt kan worden?
historyclip - lokale geschieDenis in BeelDwww.kennisrotonde.nl/snel/historyclip
Indiener:
oBs Dr. theun de vriesskoalle, Veenwouden
www.roobol-onderwijs.nl
onderwijsambitie
“Op dit moment is een school in ons bestuur
een project gestart om de cultuurhistorische
waarde van de regio vast te leggen in kleine
multimediaproducties. Ons doel is om op deze
manier veel meer lessen vorm te geven en
daarbij gebruik te maken van de ‘lekenkennis’
die onder de bevolking aanwezig is. We willen
op zoek gaan naar ‘een grijs verleden op de
rommelzolder’ van de ouders.”
vraagstuk
Hoe kun je de kennis van de mensen uit de om-
geving van de school door de kinderen op een
multimediale manier laten verwerken, zodat het
vervolgens in het onderwijs als lesstof ingezet
kan worden?
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: geen
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: 1
41
po tekenen en knutselenwww.kennisrotonde.nl/snel/knutselen
Indiener:
De vendelier, Helmond
www.skpoh.nl
onderwijsambitie
“Wij willen kennis betreffende teken- en
knutselopdrachten in één website bundelen.”
vraagstuk
Hoe kunnen we leerkrachten van het basison-
derwijs zo mobiliseren dat ze hun teken- en
knutselopdrachten digitaal verwerken en op
één website bundelen?
gamenD lerenwww.kennisrotonde.nl/snel/gamendleren
Indiener:
peter petersenschool, Haren
www.peterpetersenschool.nl
onderwijsambitie
“We willen ontdekken of bestaande games een
meerwaarde hebben in het onderwijs, voor
zowel leerkracht als leerling. Wij zijn op zoek
naar voorbeelden van andere scholen en als
ze er niet blijken te zijn, willen we zelf ‘good
practices’ gaan ontwikkelen.”
vraagstuk
Kan gaming als krachtige leerbron in het onder-
wijs geïmplementeerd worden?
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: 4
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: geen
Ga naar
www.kennisrotonde.nl
voor de brochure
Wat weten we over …
gaming in het PO
en VO?
Bekijk op
www.kenniswiki.nl
ook de Kenniswiki
Educatieve Games
42 alle po-vraagstukken in vogelvlucht / categorie ict in De vakken
leren tekstverwerken met taalmethoDewww.kennisrotonde.nl/snel/tekstverwerken
Indiener:
oBs rosa Boekdrukker, Amsterdam
www.rosaboekdrukker.net
onderwijsambitie
“We willen graag dat de leerlingen op een
zelfstandige manier binnen de taalmethode
tekstverwerkingsvaardigheden oefenen. Onze
teamleden moeten deze vaardigheden dus
integreren in het taalonderwijs.”
vraagstuk
Op welke manier kunnen we binnen het taal-
onderwijs tekstverwerkingsvaardigheden aan
leerlingen aanbieden?
integratie werelDoriëntatie en ictwww.kennisrotonde.nl/snel/wereldorientatie
Indiener:
oBs linnaeusschool, Amsterdam
www.linaeusschool.nl
onderwijsambitie
“We willen uitdagende wereldoriëntatie-
opdrachten voorleggen aan onze leerlingen.
Opdrachten, waarbij ze verschillende infobron-
nen leren hanteren, vragen kunnen stellen,
kunnen zoeken, ordenen en kennis beoordelen
en bewerken. Dat is onze ambitie!”
vraagstuk
Zijn er concrete opdrachtkaarten op basis van
leerlijnen wereldoriëntatievakken, waarmee
leerlingen zelfstandig en in coöperatieve
werkvormen met kennisbronnen en ict aan de
slag kunnen?
status vraagstuk
Er is op internet veel te vinden op het gebied
van wereldoriëntatie en ict om mee aan de slag
te gaan.
Een belangrijke site voor informatie hierover
is www.leerkracht.kennisnet.nl. Daarnaast bie-
den de volgende websites ook voldoende kennis:
http://web.teleblik.kennisnet.nl/tb_publiek/
po/abc.jsf, http://beeldbank.schooltv.nl,
www.internetwijzer-bao.nl,
www.internetvoorsbo.nl, www.webkwestie.nl.
status vraagstuk
Deze school wilde niet op basis van bestaand
onderzoek of bestaande kennis aan de slag. Ze
gingen zelfstandig voortvarend aan de slag.
Elke week geven zij een nieuwsbrief uit met
daarin alle vorderingen op het gebied van ict.
Zie www.rosaboekdrukker.net.
Fase: kennis! – gemakeld
Aansluiters: geen
Fase: kennis! – gemakeld
Aansluiters: geen
Ga naar
www.kennisrotonde.nl
voor de brochure
Wat weten we over …
taal en ict?
43
taalgericht zaakvakonDerwijs met weBkwestieswww.kennisrotonde.nl/snel/webkwesties
Indiener:
oBs De waarbeekschool, Hengelo
www.waarbeekschool.nl
onderwijsambitie
“Wij willen ict en vooral internet, structureel
inzetten bij de zaakvaklessen. Daarnaast willen
we de taal- en leeslessen beter afstemmen
op de zaakvaklessen, zodat transfer mogelijk
wordt.”
vraagstuk
1. Op welke manier kan de inzet van ict/inter-
net een bijdrage leveren aan de transfer
van taal- en leesvaardigheden naar andere
lessen?
2. Is de inzet van ict/internet een effectief
middel om woordenschat en begripsontwik-
keling te vergroten?
3. Zo ja, op welke wijze kan dit het beste
worden vormgegeven?
(ver)werken met Digitale prentenBoekenwww.kennisrotonde.nl/snel/prentenboeken
Indiener:
oBs De waarbeekschool, Hengelo
www.waarbeekschool.nl
onderwijsambitie
“Wij willen de woordenschatontwikkeling en
het verhaalbegrip bij leerlingen met behulp
van ict verbeteren. Daarbij willen we vanuit
de bestaande leerlijnen en tussendoelen de
mondelinge communicatie, de woordenschat en
het verhaalbegrip relateren aan het gebruik van
digitale prentenboeken.”
vraagstuk
1. Welke verwerkingsvormen zijn zinvol en
sluiten aan bij het digitale prentenboek
(didactiekontwikkeling)?
2. Wat is de beste manier om tijdens het
werken met een digitaal prentenboek de
interactie te stimuleren?
status vraagstuk
Op de bovengenoemde website is de volgende
kennis te vinden:
• Een observatiemodel voor het gebruik van
prentenboeken.
• Een onderzoek naar de levende boeken door
onderzoeksbureau Sardes.
• Een eindrapport met antwoord op de onder-
zoeksvragen.
Fase: kennis! – ontwikkeld
Aansluiters: 1
Fase: kennis! – ontwikkeld
Aansluiters: 1
status vraagstuk
De school heeft de bestaande kennis samen-
gevoegd met eigen ervaringen en hierover
een eindrapport geschreven met conclusies en
advies. Ze heeft inmiddels zelf webkwesties
gebruikt en geeft via de bovenstaande url tips
voor het gebruik ervan.
Ga naar
www.kennisrotonde.nl
voor de brochure
Wat weten we over …
taal en ict?
Bekijk op
www.kenniswiki.nl
ook de Kenniswiki
Webkwesties
Bekijk op
www.kennisrotonde.nl
ook de screencast
Prentenboeken
44 alle po-vraagstukken in vogelvlucht / categorie ict in De vakken
leerlijnplannerwww.kennisrotonde.nl/snel/leerlijnplanner
Indiener:
platform samenwerkingsverbanden, Tilburg
www.ictopschool.net/samenwerking/platform
onderwijsambitie
“Wij willen met behulp van een leerlijnplanner
leerkrachten een digitaal instrument bieden
waarmee ict stap voor stap een plaats kan
krijgen in het onderwijsproces.”
vraagstuk
1. Hoe kunnen we met behulp van een leer-
lijnplanner, ict in het primaire onderwijs-
proces verweven?
2. Hoe kan een leerlijnplanner bijdragen aan
nieuwe onderwijsconcepten waarin de leer-
ling een meer centrale rol in de aansturing
van het aanbod krijgt?
rekenonDerwijs op maatwww.kennisrotonde.nl/snel/rekenonderwijs
Indiener:
oBs piet mondriaan, Abcoude
www.obspietmondriaan.nl
onderwijsambitie
“Wij willen graag weten welke digitale
ondersteuningsmogelijkheden (smartboard en
software) er gebruikt kunnen worden in het
reken- en wiskundeonderwijs.”
vraagstuk
1. Ict levert krachtige nieuwe ontwikkelingen
op (zoals software met leerling-registratie
en interactieve schoolborden), maar hoe
werken deze tools in de praktijk en leveren
ze inderdaad de gevraagde kwaliteitsver-
betering?
2. Is het mogelijk om de kwaliteit te verbete-
ren van de lesvoorbereiding, het instructie-
moment (de klassikale les), de oefeningen
van de leerlingen (onder andere aan de
computer) en de feedback die de leerkracht
krijgt over de oefeningen? Is er aansluiting
mogelijk met de reguliere rekenmethode?
status vraagstuk
De resultaten van deze scholen zijn tot nu toe
heel goed, ook blijken de Cito-scores vooruit te
gaan door de vernieuwde werkwijze. Hoe deze
scholen het project hebben aangepakt, is te
lezen op de website.
status vraagstuk
Gaandeweg het project bleek dat er toch geen
behoefte bij scholen was aan een aparte appli-
catie zoals de leerlijnplanner. De scholen zijn
nu aan het kijken of het idee van de leerlijn-
planner in bestaande ELO’s van de scholen in
te bouwen is.
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: geen
Fase: kennis! – ontwikkeld
Aansluiters: 6
Ga naar
www.kennisrotonde.nl
voor de brochure
Wat weten we over …
rekenen & ict?
Bekijk op
www.kenniswiki.nl
ook de Kenniswiki
Digitaal Schoolbord
Bekijk op
www.kennisrotonde.nl
ook de screencast
Rekenonderwijs
op maat
45
4� alle po-vraagstukken in vogelvlucht
koos eichhornBeleidsadviseur bij aB-zhw (i.o.v. De Opperd en Dr. Verschoorschool)
“ De leerling zal een time out minder als straf ervaren.”
4�
categorie loopBaan leerling in kaart
Welke ambitie heeft uw opdrachtgever als het gaat om ict?
“De Opperd is een tamelijk ambitieuze school. Maar het is ook een kleine
school, waardoor er weinig budget is voor ict. Toch kregen ze het voor
elkaar om via allerlei acties en subsidieaanvragen digitale schoolborden
in alle klassen te introduceren. Dat stimuleert de leerlingen enorm! Na
dat succes wil De Opperd de kinderen ook aan andere ict-projecten laten
deelnemen.”
Met welke vraag klopte u aan bij de Kennisrotonde?
“Heel concreet komt onze vraag aan de Kennisrotonde erop neer dat we
kinderen met het softwareprogramma Kar2ouche willen laten uitprobe-
ren wat de effecten zijn van hun gedrag. In Kar2ouche kun je met ani-
maties een verhaallijn neerzetten. In die verhaallijn maakt een leerling
keuzes. Gaat hij bijvoorbeeld slaan, schoppen, schelden, iets zeggen? Op
basis van de keuze verandert de uitkomst van het verhaal. Net als in het
echte leven. Een tweede onderzoeksvraag is wat de effecten zijn als een
leerling niet een voorgedefinieerde verhaallijn beïnvloedt, maar zijn
eigen verhaal in Kar2ouche vertelt. En tot slot denken we dat Kar2ouche
autistische kinderen kan helpen zich voor te bereiden op onverwachte
situaties. De Dr. Verschoorschool, waarop veel autistische kinderen zit-
ten, doet daarom ook mee.”
Wat was bijzonder in de zoektocht naar kennis?
“We gaan een aantal voorgedefinieerde verhaallijnen ontwikkelen. Hoe
dat gaat verlopen is moeilijk te zeggen. De voorbereidingen lopen in elk
geval heel voorspoedig, en alle partijen zijn bijzonder enthousiast!”
Tegen welke problemen liep u aan?
“Tot nu toe verloopt alles heel voorspoedig.
We verwachten wel dat het een probleem zal
zijn dat je bij het uitwerken van de voorge-
definieerde verhaallijnen sturend bezig bent.
In hoeverre mag dat? Daar zullen we wel veel
mee bezig zijn.”
Heeft u reacties op uw vraagstelling gekregen?
“Mensen die ervan horen, zeggen allemaal: ‘Wat een goed idee!’. Ook
veelzeggend is dat de aansluitende scholen daadwerkelijk actief deelne-
men. Zo gaan zij de verhaallijnen testen. Wij vermoeden trouwens dat
ons project ook in het reguliere basisonderwijs heel goed ingezet kan
worden.”
Wat is de situatie nu met betrekking tot de vraagstelling?
“Eind 2007 zullen er twee voorgedefinieerde verhaallijnen uitgewerkt
én getest zijn. Ik ben benieuwd!”
“De Opperd is een school voor ZMOK. Daar komt gedrags-
problematiek veel voor. Als kinderen uit hun dak gaan, wor-
den ze tijdelijk uit de groep verwijderd voor een time out.
Het probleem is dan dat leerkrachten vaak geen tijd hebben
om na de time out even met de leerling te reflecteren. Wij
willen dat probleem oplossen door de leerling de situatie
met behulp van ict te laten naspelen. Dus via een try out;
de leerling probeert verschillende eigen reacties uit om zo
een andere situatie te creëren.”
van time out naar try out, in cluster 4www.kennisrotonde.nl/snel/timeout
Indiener:
zmok De opperd, Rijswijk
www.nldata.nl/deopperd
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters:
De Blokpoelschool, School verbonden aan
het Pedologisch Instituut, J.C. Pleysierschool,
Eerste Nederlandse Buitenschool
“ Met animaties
kan een leerling
effecten van
zijn gedrag
uitproberen.”
4� alle po-vraagstukken in vogelvlucht / categorie loopBaan leerling in kaart
zelfstanDiger leren met een hanDicapwww.kennisrotonde.nl/snel/zelfstandigleren
Indiener:
Burg. s.j. van royenschool, Schoonoord
www.vanroyenschool.nl
onderwijsambitie
“Onze onderwijsambitie is leerlingen met een
handicap beter te helpen en begeleiden en hen
zelfstandiger te laten leren.”
vraagstuk
Hoe kan een school met behulp van ict het
werkplan van leerlingen met een handicap
inzichtelijk maken naar ouders en uitvoerbaar
maken binnen een klassensituatie?
competenties in kaartwww.kennisrotonde.nl/snel/competenties
Indiener:
Bicta, Haaksbergen
www.bicta.net
onderwijsambitie
“Wij willen de leerling de mogelijkheid geven
om met de zogenaamde competentiester aan te
geven welke competenties hij of zij verworven
heeft.”
vraagstuk
Hoe kan de competentiester in het basisonder-
wijs effectief worden ingezet en welke aanpas-
singen zijn dan noodzakelijk?
Fase: kennis zoeken
Aansluiters: geen
Fase: kennis zoeken
Aansluiters: geen
4�
DoorlopenD portfoliowww.kennisrotonde.nl/snel/doorlopendportfolio
Indiener:
oecumenisch samenwerkingsverband almere, Almere
www.osa-almere.nl
onderwijsambitie
“Over vier jaar willen we beschikken over een
volledig ingerichte ELO die voldoet aan de
standaarden en die uitwisselbaar is met het
voortgezet onderwijs, het mbo, hbo en andere
opleidingen.”
vraagstuk
Hoe zorg je ervoor dat leerlingen in een ELO
een eigen portfolio kunnen opslaan en mee-
nemen naar vervolgopleidingen?
viDeoportfoliowww.kennisrotonde.nl/snel/videoportfolio
Indiener:
oBs De schatkamer, Zwolle
www.obsdeschatkamer.nl
onderwijsambitie
“Wij leren kinderen graag datgene opbouwen
waar ze interesse in hebben, uitbouwen waar
ze goed in zijn en compenseren waar ze geen
talent voor hebben.”
vraagstuk
Kunnen we werken aan meer zelfsturing bij
kinderen door ze zelf films met ondertiteling
te laten maken die ze op hun digitale portfolio
kunnen zetten?
Fase: kennis! – gemakeld
Aansluiters: geen
status vraagstuk
De school gaat aan de slag met de volgende
gevonden kennis:
• Tien tips voor videobewerking.
• Handleiding Moviemaker (Kennisnet).
• Handleiding iMovie.
Fase: kennis zoeken
Aansluiters: 1
Bekijk op
www.kenniswiki.nl
ook de Kenniswiki
Digitaal portfolio
50 alle po-vraagstukken in vogelvlucht / categorie loopBaan leerling in kaart
volgen atelierwerkwww.kennisrotonde.nl/snel/atelierwerk
Indiener:
sBo De petraschool, Zaandam
www.sbo-agora.nl
onderwijsambitie
“Onze leerlingen gaan, naast de ’gewone’ les
in de stamgroep, aan de slag in een atelier.
Wij willen het werken in ateliers beter kunnen
volgen en stroomlijnen.”
vraagstuk
Hoe kunnen atelierbeheerders en leerkrachten
op school de resultaten, de inhoud van het
werken van de kinderen, volgen met hulp van
een programma/portfolio?
realistisch rekenen à la cartewww.kennisrotonde.nl/snel/rekenen
Indiener:
oBs het startpunt, Den Haag
www.startpuntsr.nl
onderwijsambitie
“Wij vinden het lastig om binnen de beschik-
bare methode passende leertrajecten te ont-
werpen voor individuele of groepen leerlingen.
Wij willen daarom de methode loslaten en het
rekenonderwijs meer plannen vanuit leerlijnen
en leerdoelen.”
vraagstuk
Is het mogelijk om binnen het rekenonderwijs
de eigen methode los te laten (of meer als hulp-
middel te gebruiken) door het rekenonderwijs
te plannen vanuit leerlijnen en leerdoelen en
daarin onder andere gebruik te maken van via
ict beschikbare lesmaterialen?
Fase: kennis zoeken
Aansluiters: geen
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: 2
Ga naar
www.kennisrotonde.nl
voor de brochure
Wat weten we over …
rekenen & ict?
Bekijk op
www.kenniswiki.nl
ook de Kenniswiki
Digitaal portfolio
51
Differentiëren met ictwww.kennisrotonde.nl/snel/differentieren
Indiener:
De rozenbeek, Velserbroek
www.derozenbeek.nl
onderwijsambitie
“We willen een meer gedifferentieerd onder-
wijspakket aanbieden, onder andere met ict,
aan de leerlingen die dat nodig hebben.”
vraagstuk
Hoe kun je ict het beste inzetten om tegemoet
te komen aan de verschillen tussen leerlingen?
intelligentie monitorenwww.kennisrotonde.nl/snel/monitoren
Indiener:
nutsschool m.m. Boldingh, Den Haag
www.nutsschoolboldingh.nl
onderwijsambitie
“Wij willen onderwijs bieden dat is afgestemd
op de verschillende begaafdheden, zoals
beschreven in de theorie van de meervoudige
intelligentie. We willen betere arrangementen
ontwikkelen die gebaseerd zijn op de bijzon-
dere kwaliteiten van kinderen. Van integrale
projecten in de klas tot plusklassen voor
hoogbegaafden.”
vraagstuk
1. Hoe kunnen we begaafdheden beter moni-
toren?
2. Hoe vergroten we de diagnostische vaardig-
heden van leerkrachten?
3. Hoe zorgen we voor uitdagende projecten
voor kinderen, die optimaal afgestemd zijn
op hun specifieke intelligenties?
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: 1
Fase: kennis zoeken
Aansluiters: 1
52 alle po-vraagstukken in vogelvlucht / categorie loopBaan leerling in kaart
Digitale zelfevaluatie kinDerenwww.kennisrotonde.nl/snel/zelfevaluatie
Indiener:
kindercampus, Hilversum
www.kindercampus.nl
onderwijsambitie
“We willen dat de kinderen zichzelf leren eva-
lueren. Hierbij willen we ze optimaal onder-
steunen.”
vraagstuk
Hoe bepaalt een kind zijn leerweg?
Fase: kennis zoeken
Aansluiters: 2
het Digitaliseren van hanDelingsplannen en De orthotheekwww.kennisrotonde.nl/snel/orthotheek
Indiener:
Dom helder camaraschool, Groningen
www.domheldercamaraschool.nl
onderwijsambitie
“Wij willen een efficiënte manier van omgaan
met handelingsplannen en materiaal uit de
orthotheek om zo de zorg voor leerlingen te
kunnen verbeteren.”
vraagstuk
Op welke wijze kun je handelingsplannen en
materialen uit de orthotheek zodanig ordenen,
opslaan, verwerken en delen, dat IB-ers, RT-ers
en leerkrachten optimaal van het materiaal
gebruik kunnen maken en kunnen samenwerken
aan de verbetering van de zorg?
Fase: kennis! – gemakeld
Aansluiters: 1
status vraagstuk
Er zijn verschillende oplossingen uit de praktijk
aangedragen. Lees meer op de website.
53
BegeleiDing zorgleerlingenwww.kennisrotonde.nl/snel/zorgleerlingen
Indiener:
sBo ’t palet, Bovenkarspel
www.sbopalet.nl
onderwijsambitie
“In onze SBO-school (speciaal onderwijs) willen
wij kinderen met een speciale onderwijs-
behoefte begeleiden. De onderwijsbehoefte
relateren we aan het geformuleerde ontwik-
kelingsperspectief. Hierbij willen we graag ict
inzetten.”
vraagstuk
Is het mogelijk voor het SBO om op een
gestandaardiseerde manier, op basis van de
leerpotentie van leerlingen, de te verwachten
leerwinst te bepalen, met andere woorden:
wat kunnen we van leerlingen die instromen
verwachten?
De loopBaan van De leerling centraalwww.kennisrotonde.nl/snel/loopbaan
Indiener:
platform samenwerkingsverbanden limburg
onderwijsambitie
“In verschillende regio’s richten scholen zich
op een doorlopend ontwikkelproces van primair
onderwijs tot en met het mbo. De scholen willen
daarbij de leerling zoveel mogelijk verant-
woordelijk maken voor de aansturing van het
leerproces. We zijn op zoek naar competentie-
profielen en bijbehorende sectoroverstijgende
digitale beoordelingsmethodieken.”
vraagstuk
Is er een competentiemodel van 0 t/m 23 jaar
(te ontwikkelen) om het rolpatroon van de
leerkracht te doorbreken?
Fase: kennis zoeken
Aansluiters: geen
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: 1
54 alle po-vraagstukken in vogelvlucht
nathan van Bakelict-coördinator De Botteloef
“ Web 2.0 werkt inspirerend.”
Ga voor een brochure
en een kenniswiki van
dit vraagstuk naar
www.kennisrotonde.nl
55
categorie technieken
Welke ambitie heeft uw school als het gaat om ict?
“Onze school wil het onderwijs verbeteren en verdiepen door middel
van ict. Dat pakken we in stappen aan. Een doelstelling voor volgend
jaar is dat internet veelvuldig gebruikt wordt. Over een paar jaar willen
we met zoveel mogelijk digitale leermiddelen werken, waaronder een
digitaal schoolbord in elke klas.”
Met welke vraag klopte u aan bij de Kennisrotonde?
“We wilden ons werkstukonderwijs op een nieuwe manier vormgeven.
Onze vraag aan de Kennisrotonde was hoe we dat konden doen met
behulp van Web 2.0. Dat zijn allerlei interactieve webapplicaties die het
internet biedt. Het gaat bijvoorbeeld om weblogs, chatrooms, wiki’s en
podcasts.”
Wat was bijzonder in de zoektocht naar kennis?
“Vorig jaar maakten groepjes van vier leerlingen uit groep 6, 7 en 8
werkstukken met behulp van weblogs en chatten. In de logs en chats ver-
deelden zij taken en gaven ze aanwijzingen aan elkaar. Twee leerlingen
uit elk groepje zaten op een andere school, de Linnaeusschool. Ondanks
de fysieke afstand konden zij samen een werkstuk maken. Geweldig!”
Tegen welke problemen liep u aan?
“Chatten is een manier van live communiceren: je moet dus op een
afgesproken tijdstip achter de pc zitten, er daadwerkelijk zíjn. Dat bleek
in de praktijk niet altijd te lukken. Als een groepje van een school tien
minuten later achter de pc zat dan was afgesproken, zat de groep van
de andere school in het ongewisse te wachten. Dat organiseren we dit
schooljaar anders; we moeten elkaar beter op de hoogte stellen.”
Kreeg u reacties op uw vraagstelling?
“Ha, we kregen heel veel positieve reacties!
Niet helemaal op de natuurlijke manier, want
we hebben publiciteit in bladen gehad en een
workshop gegeven op de ict- en didactiek-
beurs in Ede. De meeste mensen vinden het
echt fantástisch als ze zien hoe enthousiast
kinderen worden van het nieuwe werkstuk-
onderwijs.”
Wat is de situatie nu met betrekking tot de vraagstelling?
“Het maken van werkstukken met behulp van Web 2.0 werkt het beste
in groep 7, zo ontdekten we vorig jaar. Groep 6 moet nog leren hoe
werkstukken te maken, en dan is het toepassen van ict nog een te grote
belasting. In groep 8 is het bij ons te druk, onder andere door de
jaarlijkse musical. Maar bij groep 7 gebruiken we weblogs, chatmogelijk-
heden en andere Web 2.0 toepassingen alweer in de klas!”
“Wat zo mooi is aan het gebruik van ict in de klas is dat je
merkt dat leerlingen enthousiast worden. Ict verlevendigt
de boel en dat is iets wat leerkrachten vaak niet ver-
wachten. Zo worden werkstukken bij ons op school nu echt
sámen gemaakt: met klasgenootjes en met kinderen van een
andere school.”
weB 2.0 in het onDerwijs www.kennisrotonde.nl/snel/web2.0
Indiener:
De Botteloef, Amsterdam
www.botteloef.nl
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: De Waarbeekschool
“ Anderen
waren echt
onder
de indruk.”
Bekijk op
www.kenniswiki.nl
ook de Kenniswiki
Web 2.0Bekijk op
www.kennisrotonde.nl
ook de videopodcast
# 45 Web 2.0 in het
onderwijs
5� alle po-vraagstukken in vogelvlucht / categorie technieken
samenwerken aan een presentatiewww.kennisrotonde.nl/snel/presentatie
Indiener:
oBs De trinoom, Wijchen
www.trinoom.nl
onderwijsambitie
“Wij willen kinderen binnen de methode
wereldoriëntatie vaker en beter laten samen-
werken aan een presentatie.”
vraagstuk
1. Hoe kunnen we een groepje leerlingen
tegelijkertijd en gezamenlijk aan een presen-
tatie laten werken?
2. Hoe zorgen we ervoor dat het voor andere
leerlingen wel zichtbaar maar niet bewerk-
baar is?
3. Hoe geven we leerlingen de mogelijkheid er
eventueel ook thuis aan te werken?
woorDenschat met een DigiBorDwww.kennisrotonde.nl/snel/digibord
Indiener:
oBs De waarbeekschool, Hengelo
www.waarbeekschool.nl
onderwijsambitie
“Wij willen het digitaal schoolbord op een
functionele manier gebruiken tijdens het
woordenschatonderwijs (in de zaakvakken),
zodat de mogelijkheden die het biedt, goed
benut worden.”
vraagstuk
Hoe kunnen we het digitaal schoolbord inzetten
binnen het woordenschatonderwijs?
status vraagstuk
De kennis die de experts aanleverden, was zeer
waardevol. Zij gaven de school met name de tip
om met mindmapsoftware aan de slag te gaan
op het digibord. De school besloot dit te gaan
doen.
status vraagstuk
Nieuwe online applicaties, ook wel Web 2.0
genoemd, maken het mogelijk om tegelijkertijd
te werken aan een presentatie. Voorbeelden
hiervan zijn:
• Thumbstacks.com
• Zoho.com
Fase: kennis! – gemakeld
Aansluiters: 1
Fase: kennis! – gemakeld
Aansluiters: geen
Ga naar
www.kennisrotonde.nl
voor de brochure
Wat weten we over …
taal en ict?
Bekijk op
www.kenniswiki.nl
ook de Kenniswiki
Digitaal Schoolbord
5�
centraal BeheerDe netwerken met weBBaseD softwarewww.kennisrotonde.nl/snel/webbasedsoftware
Indiener:
cBs het palet, Emmen
www.viviani.nl
onderwijsambitie
“We willen een centraal beheerd servernetwerk
opzetten voor onze scholen, met daaraan gekop-
peld een portalomgeving per school.”
vraagstuk
1. Is er techniek beschikbaar voor een centraal
beheerd netwerk (op één locatie, met
toegang voor alle leerlingen/medewerkers)?
2. Kan hierbij gebruikgemaakt worden van
alle gewenste educatieve software, werkend
vanuit de browser (dus webbased)?
ergonomische werkplek voor kleuterswww.kennisrotonde.nl/snel/ergonomischewerkplek
Indiener:
oBs Bos en vaart, Haarlem
www.bosenvaart.nl
onderwijsambitie
“Leerlingen een ergonomisch verantwoorde
computerwerkplek garanderen. In het bijzon-
der voor kleuters, maar ook voor de andere
leerlingen.”
vraagstuk
Welke materialen en meubilair zijn er om een
ergonomisch verantwoorde werkplek te reali-
seren voor kleuters. Hoe kan een werkplek goed
ingericht worden?
Fase: kennis! – gemakeld
Aansluiters: geen
status vraagstuk
De volgende kennis is terug te vinden op boven-
genoemde website:
• Overzicht van leveranciers die netwerken met
beheer-op-afstand leveren:
www.ictopschool.net/Files/
beheer-op-afstand.xls/file/.
• Artikel Beheer op afstand, ins en outs &
voors en tegens (Kennisnet Ict op school):
www.ictopschool.net/infrastructuur/
publicaties/uitgaven/
Artikel.2006-01-23.5144/document.
Fase: kennis! – gemakeld
Aansluiters: 1
status vraagstuk
De volgende kennis is terug te vinden op boven-
genoemde website:
• Themapagina gezond computeren.
• Brochure gezond computeren.
• Informatie Muisje Max wil geen Muisarm.
• Informatie computer optimaliseren voor
peuters en kleuters.
Bekijk op
www.kenniswiki.nl
ook de Kenniswiki
Ergonomie
5� alle po-vraagstukken in vogelvlucht / categorie technieken
‘terminale’ software?www.kennisrotonde.nl/snel/software
Indiener:
openbaar primair onderwijs haarlem, Haarlem
www.opohaarlem.nl
onderwijsambitie
“Wij willen educatieve software toegankelijk(er)
maken voor de leerlingen via een terminal
server. Op dit moment werken de openbare
scholen in Haarlem met een terminalserver.
Helaas lukt het niet om de software hierop
te draaien. Deze technische vraag zorgt voor
problemen in de klas.”
vraagstuk
Hoe zorgen we ervoor dat leerlingen zelfstandig
werkplekonafhankelijk kunnen werken?
DigiBorDen in groep 1/2www.kennisrotonde.nl/snel/digiborden
Indiener:
cBs De vossenburcht, Winschoten
www.cbs-vossenburcht.picto.nl
onderwijsambitie
“Wij streven naar een juiste inzet en een juist
gebruik van toepassingen van digitale school-
borden in de onderbouw (groepen 1 en 2).”
vraagstuk
Hoe kun je kennis, ervaring en ideeën rond
de inzet van het digitaal schoolbord op een
zinvolle, interactieve manier in groep 1 en 2
verzamelen, bundelen en verspreiden binnen de
deelnemende scholen?
status vraagstuk
Momenteel schrijft de organisatie een pro-
jectplan waarin bovenstaande vragen worden
beantwoord.
Bestaande kennis
• Informatiewijzer Digitale schoolborden:
www.ictopschool.net/infrastructuur/
publicaties/kijkenkies/digitaal-schoolbord/
document.
• KennisWiki over digitaal schoolbord:
www.kenniswiki.nl/wiki/
Digitaal_schoolbord.
status vraagstuk
Deze vraag zal in deze fase blijven. De scholen
proberen een groot aantal medestanders te
verzamelen met dezelfde vraag en om vervol-
gens een lobby richting uitgeverijen te starten
om de software geschikter te maken voor
zelfstandig werken binnen deze technische
omgeving.
Fase: kennis zoeken
Aansluiters: 13
Fase: kennis zoeken
Aansluiters: 12
Bekijk op
www.kenniswiki.nl
ook de Kenniswiki
Digitaal Schoolbord
5�
leren lezen met een Digitaal schoolBorDwww.kennisrotonde.nl/snel/lerenlezen
Indiener:
oBs west, Capelle a/d IJssel
www.obswest.nl
onderwijsambitie
“Onze ambitie is om het bewijs te gaan leveren
dat het digitaal schoolbordonderwijs een
belangrijke rol kan spelen in het aanvankelijk
lees- en leerproces in groep drie.”
vraagstuk
Hoe kunnen we het methodisch leesonderwijs
digitaal en interactief maken met behulp van
een digitaal schoolbord?
Fase: kennis! – gemakeld
Aansluiters: 1
status vraagstuk
Uitgeverij Zwijsen is momenteel bezig met het
ontwikkelen van digiboardsoftware bij Veilig
Leren Lezen. Dit in nauw overleg met de school.
De vraag van de school wordt hiermee beant-
woord.
glas in het veenwww.kennisrotonde.nl/snel/glasinveen
Indiener:
picto, Veendam
www.picto.nl
onderwijsambitie
“Er zijn twee ontwikkelingen waar de PICTO-
scholen mee te maken hebben. Enerzijds is er
het nieuwe glasvezelnetwerk, anderzijds is er
de digitale leeromgeving, het Veenlab, waar
scholen hun voordeel mee kunnen doen. Dit
Veenlab willen we verankeren in onze dagelijkse
lespraktijk. Dit, in combinatie met de nieuwe
breedbandcommunicatie-middelen, maakt het
mogelijk om nauw samen te werken met andere
scholen en instellingen.”
vraagstuk
Hoe verankeren we het Veenlab succesvol in
onze dagelijkse onderwijspraktijk? Hierbij
staan vier thema’s centraal: didactiek, imple-
mentatie, organisatie en professionalisering.
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: 67
Ga naar
www.kennisrotonde.nl
voor de brochure
Wat weten we over …
taal en ict?
Bekijk op
www.kenniswiki.nl
ook de Kenniswiki
Digitaal Schoolbord
�0 alle po-vraagstukken in vogelvlucht / categorie technieken
google earth in De klaswww.kennisrotonde.nl/snel/googleearth
Indiener:
piusschool, Abcoude
www.piusschool.nl
onderwijsambitie
“Wij willen Google Earth graag inbedden in ons
aardrijkskunde- en geschiedenisonderwijs.”
vraagstuk
1. Wat zijn de mogelijkheden van Google
Earth?
2. Hoe kun je Google Earth integreren in het
aardrijkskunde- en geschiedenisonderwijs?
3. Welke zaken kunnen uit de methoden weg-
vallen?
4. En hoe leer je leerkrachten met een nieuwe
manier van aardrijkskunde- en geschiedenis-
onderwijs te werken (klassenmanagement)?
canaDa in BeelDwww.kennisrotonde.nl/snel/canada
Indiener:
ict-Delta, Velp
www.ictdelta.nl
onderwijsambitie
“Wij willen kinderen in contact brengen met
leeftijdgenootjes in het buitenland, in dit geval
Canada. Het oefenen van de Engelse taal is
hierbij een belangrijke factor. Het gaat om een
vakoverstijgende activiteit.”
vraagstuk
1. Wat is de meest efficiënte manier van video-
conferencing met een buitenlandse klas?
2. Wat is de meest eenvoudige technische
oplossing?
3. Welke apparatuur is goed te gebruiken in
de klas?
4. Wat is de meerwaarde van beeld en wat kun
je daarmee in de klas?
5. Wat is het effect van direct communiceren
met elkaar?
6. Welke opdrachten geef je mee om video-
conferencing optimaal te gebruiken?
status vraagstuk
De scholen zijn aan de slag gegaan met Skype
en hebben hun ervaringen beschreven op:
www.delta-internationalplaza.eu.
status vraagstuk
De volgende kennis kunt u via bovenstaande
website terugvinden:
• KennisWiki Google Earth.
• Wiki gevuld met opdrachten in Google Earth.
• Earthquests.
Fase: kennis! – gemakeld
Aansluiters: 16
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: 6
Bekijk op
www.kenniswiki.nl
ook de Kenniswiki
Google Earth
Bekijk op
www.kenniswiki.nl
ook de Kenniswiki
Videoconferencing
Bekijk op
www.kennisrotonde.nl
ook de videopodcast
# 41 Schoolbezoek
American International
School of Rotterdam
�1
typen voor jonge kinDerenwww.kennisrotonde.nl/snel/typen
Indiener:
cBs prins willem-alexanderschool, Sliedrecht
www.pwa95.nl
onderwijsambitie
“We willen de typevaardigheden van en
houding bij kinderen ergonomisch verantwoord
verbeteren. Dit zodat kinderen, middels het
tienvingersysteem, vlot en foutlozer kunnen
werken met het toetsenbord.”
vraagstuk
Is een normaal toetsenbord geschikt voor jonge
kinderen om er met tien vingers op te leren
werken, of is een ergonomisch kindertoetsen-
bord (kleiner model) noodzakelijk in verband
met de grootte van de handen?
status vraagstuk
Reeds beschikbare kennis:
• Reacties van de experts
• Infowijzer Gezond computeren
schooloverstijgenD samenwerken met ictwww.kennisrotonde.nl/snel/samenwerken
Indiener:
stichting algemeen toegankelijk onderwijs eindhoven, Eindhoven
onderwijsambitie
“We willen de segregatie in het primair onder-
wijs doorbreken met een schooloverstijgend
project waarin kinderen kunnen samenwerken.”
vraagstuk
Hoe kunnen we ict inzetten om de segregatie in
ons onderwijs te doorbreken?
Fase: kennis! – gemakeld
Aansluiters: geen
Fase: kennis zoeken
Aansluiters: geen
�2 alle po-vraagstukken in vogelvlucht / categorie technieken
aDaptief onDerwijs met een DigiBorDwww.kennisrotonde.nl/snel/adaptief
Indiener:
oecumenische Basisschool De omnibus, Almere
www.de-omnibus.nl
onderwijsambitie
“Wij willen met een digitaal schoolbord
werken aan adaptief onderwijs. Onder adaptief
onderwijs verstaan wij: onderwijs op maat, dat
aansluit bij de leerbehoeften van de kinderen
en uitgaat van hun mogelijkheden. Hierbij is
het belangrijk om de individuele leerstrategie
en capaciteiten van de leerlingen te onder-
scheiden.”
vraagstuk
Hoe zet je het digibord in zonder terug te
vallen op klassikaal onderwijs?
status vraagstuk
De scholen zijn op bezoek gegaan bij andere
scholen die adaptief werken met een digi-
bord en hebben hier filmpjes van gemaakt.
Vervolgens zijn zij zelf aan de slag gegaan met
het inzetten van het digibord op een adaptieve
manier.
leren leren met pDawww.kennisrotonde.nl/snel/pda
Indiener:
r.-k. basisschool De Bras, Den Haag
www.nldata.nl/rkbsdebras
onderwijsambitie
“Op De Bras staat het kind met zijn ontwik-
kelingsvragen centraal. De kinderen leren en
werken op eigen tempo en niveau. Het leerma-
teriaal dat wij aanschaffen, de indeling van de
werkruimtes en het onderwijzende personeel
dat op onze school komt werken, wordt geheel
afgestemd op onze onderwijskundige ideeën.
Daarbij vinden we het belangrijk dat de leer-
ling een grote mate van mobiliteit heeft. Zo
kunnen zij allerlei bronnen van allerlei plaatsen
gebruiken om informatie samen te voegen tot
nieuwe kennis. Wij willen graag onderzoeken of
PDA’s passen in onze rijke leeromgeving.”
vraagstuk
1. Wat is de meerwaarde is van zogenaamde
handheld technologie (PDA’s) om onze
onderwijsambitie vorm te geven?
2. Kan een PDA de kinderen de mogelijkheden
geven om optimaal te leren binnen onze
school?
3. Zo ja, waar heeft dit technische middel een
didactische meerwaarde?
status vraagstuk
Inmiddels lopen op vier scholen kinderen met
PDA’s rond zodat de school antwoorden vindt
op de vragen.
Meer informatie: www.lopendleren.nl
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: 9
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: 3
Bekijk op
www.kenniswiki.nl
ook de Kenniswiki
Digitaal Schoolbord
Bekijk op
www.kenniswiki.nl
ook de Kenniswiki
Mobiel leren
Beluister op
www.kennisrotonde.nl
ook de podcast
# 38 Kick-off project
Leren leren met PDA
Bekijk op
www.kennisrotonde.nl
ook het videoportret
Adaptief onderwijs
met een digibord
Bekijk op
www.kennisrotonde.nl
ook de screencast
Leren leren met PDA
�3
onderwijsambitie
“De komende tijd zijn er belangrijke veran-
deringen op komst. Met name het proces van
verzelfstandiging en de invoering van lumpsum.
Wij willen daarom de scholen onderling goed
laten samenwerken. Ict is hiervoor een belang-
rijk middel.”
vraagstuk
Hoe kunnen we een schaalbare website reali-
seren, waaraan een groeipad is gekoppeld van
een puur informerende functie naar een plat-
form waarin scholen en schoolbestuur kunnen
samenwerken?
thinclients in De schoolwww.kennisrotonde.nl/snel/thinclients
Indiener:
ict groenlo, Eibergen
www.regenboog-eibergen.nl/ict
onderwijsambitie
“Op een aantal scholen in de omgeving Groenlo-
Eibergen was het tijd voor een nieuwe digitale
infrastructuur. We hebben behoefte aan een
duidelijk overzicht van ervaringen op het
gebied van netwerkinrichting.”
vraagstuk
1. Zijn ThinClients geschikt voor onze scholen?
2. Wat zijn ervaringen met ThinClients?
status vraagstuk
De Kennisrotonde heeft voor deze school
informatie op een rij gezet. Zij hebben daarop
besloten toch nog niet voor ThinClients te
kiezen.
status vraagstuk
Het schoolbestuur is zelf aan de slag gegaan en
bleek zeer goed zelf in staat een CMS te kiezen
dat aan de eisen en wensen voldeed. Zij hebben
hun kennis gedeeld op de website.
verBetering Bovenschoolse samenwerkingwww.kennisrotonde.nl/snel/bovenschoolsesamenwerking
Indiener:
openbaar schoolbestuur stadsdeel amsterdam noord, Amsterdam
Fase: kennis! – gemakeld
Aansluiters: geen
Fase: kennis! – gemakeld
Aansluiters: 22
�4 alle po-vraagstukken in vogelvlucht / categorie technieken
interactief schoolBorDwww.kennisrotonde.nl/snel/schoolbord
Indiener:
cBs De rank, Toldijk
www.derank-toldijk.nl
onderwijsambitie
“Wij willen een digitaal schoolbord op onze
school invoeren.”
vraagstuk
• Waar moet je aan denken bij de aanschaf
en implementatie van een interactief school-
bord?
• Wie heeft ervaring?
status vraagstuk
Aan de hand van deze vraag heeft Kennisnet Ict
op school de brochure digitale schoolborden
ontwikkeld. Inmiddels is er ook een KennisWiki
en een themapagina over dit onderwerp.
Fase: kennis! – gemakeld
Aansluiters: 7
De kernDoelen techniek en programmeerBaar legowww.kennisrotonde.nl/snel/lego
Indiener:
montessorischool waalsdorp, Den Haag
www.waalsdorp.nl
onderwijsambitie
“Onze ambitie is een koppeling te maken tussen
de kerndoelen techniek en programmeerbaar
materiaal van Lego.”
vraagstuk
• Kunnen we modules ontwikkelen waarmee we
Lego koppelen aan de kerndoelen van het vak
Techniek en kunnen we deze modules inzet-
ten bij de voorbereiding voor de First Lego
League?
• Kunnen we Lego meer en vaker inzetten in het
primaire proces van het techniekonderwijs?
status vraagstuk
Het project is nog in de kennisontwikkelings-
fase, maar er is al ondersteunende kennis op de
vraagstukpagina te vinden. De school rondt het
project medio 2008 af.
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: geen
Bekijk op
www.kenniswiki.nl
ook de Kenniswiki
Digitaal Schoolbord
�5
�� alle po-vraagstukken in vogelvlucht
annelies veurmanadviseur educatieve software bij ICT-Delta (i.o.v. De Johannesschool)
“ Educatieve
cd’s zijn leuk,
maar niet
didactisch
verantwoord.”
“ Hoe krijgen
we kinderen
extra
gemotiveerd?”
��
categorie van papier naar Digitaal
Welke ambitie heeft uw opdrachtgever als het gaat om ict?
“We willen een leersituatie bereiken, waarin we door middel van ict
een extra impuls kunnen geven aan de ontwikkeling van kinderen. Een
ambitie hierbij is om ict structureel en universeel te kunnen toepassen.”
Met welke vraag klopte u aan bij de Kennisrotonde?
“Onze vraag aan de Kennisrotonde was op welke manier we in de
kleuterbouw een meer gestructureerde en universele toepassing van ict
kunnen realiseren. Vooral de leervoorwaarden waren daarbij een aan-
dachtspunt. De Johannesschool werkt met Kaleidoscoop. Een extra eis met
betrekking tot de vraagstelling was kinderen met een taalachterstand te
kunnen stimuleren.”
Wat was bijzonder in de zoektocht naar kennis?
“De beginselen van de onderwijsmethode Kaleidoscoop ‘botsen’ met ict.
Dit omdat Kaleidoscoop niet specifiek aangeeft waar gebruik gemaakt
kan worden van ict. We hadden dus te maken met een dilemma: we wil-
den werken met Kaleidoscoop, maar in combinatie met de mogelijkheden
die ict biedt. Dat leverde een ingewikkeld, maar bovenal bijzonder
vraagstuk op omdat de meeste onderwijsmethoden prima met ict door
één deur kunnen.”
Tegen welke problemen liep u aan?
“Het formuleren van het antwoord op de brede vraag ‘hoe kunnen we ict
inzetten ten behoeve van goede taalstimulering?’ was het grootste pro-
bleem. Deze vraag was al vaker boven komen drijven bij scholen die wer-
ken met Kaleidoscoop, maar vooralsnog had niemand er een doeltreffend
antwoord op. We zochten meer dan het in gebruik nemen van educatieve
cd’s zoals je ze bij het eerste het beste warenhuis kunt kopen; deze zijn
leuk, maar didactisch minder verantwoord. Uiteindelijk kwamen we in
contact met de makers van de game Mijn naam is haas (www.mijnnaamis-
haas.nl). Bij dat spel ligt de nadruk op taalontwikkeling.”
Kreeg u reacties op uw vraagstelling?
“Op de vraagstelling zelf kregen we weinig reacties. Die kwamen wel na
het testen van Mijn naam is haas. Zo vonden docenten het lastig dat de
geluidssterkte niet te regelen was. Maar ook kinderen reageerden: zij
bleken uitstekend uit de voeten te kunnen met het spel.”
Wat is de situatie nu met betrekking tot de vraagstelling?
“We begonnen met een inventarisatie van de wensen en behoeftes van
de scholen. Duidelijk werd dat er een grote behoefte bestond aan een
goede applicatie waarin clusters van woorden op een juiste manier
worden aangeboden. Inmiddels hebben we in kaart gebracht waaraan
de software met betrekking tot de woordenschat qua inhoud en lay-out
moet voldoen. Het resultaat van dit alles is het eerder genoemde inter-
actieve spel Mijn naam is haas. Hierbij gaan kinderen met Haas op pad
en doen ze al spelenderwijs taalkennis op.”
“Wij wilden een didactisch verantwoord model ontwik-
kelen voor kinderen die worden onderwezen volgens
Kaleidoscoop. Dit didactische model voor peuter- en
kleutergroepen richt zich op de brede ontwikkeling, met
speciale aandacht voor de taalontwikkeling. Onze vraag
aan de Kennisrotonde resulteerde in een interactief spel
waarbij kinderen spelenderwijs taalkennis opdoen en
gestimuleerd worden taal te gebruiken.”
universeel geBruik ict in De kleuterBouwwww.kennisrotonde.nl/snel/kleuters
Indiener:
De johannesschool, Arnhem
www.de-johannesschool.nl
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters:
Leonardo da Vincischool, Op de Zandtange,
Holendrechtschool, De Jonge Wereld,
Lucas Basisschool ’t Palet
�� alle po-vraagstukken in vogelvlucht / categorie van papier naar Digitaal
Digitaal schoolrapportwww.kennisrotonde.nl/snel/schoolrapport
Indiener:
cBs De schakel, Utrecht
www.cbs-de-schakel.nl
onderwijsambitie
“Wij willen graag een digitaal schoolrapport
invoeren.”
Digitale klassenmapwww.kennisrotonde.nl/snel/klassenmap
Indiener:
koningin emmaschool, Apeldoorn
www.emma.cms.sintact.nl
onderwijsambitie
“Wij willen de leerkrachten een digitale klas-
senmap laten gebruiken waarin alle informatie
over de desbetreffende groep is opgenomen.”
vraagstuk
Bestaan er van dit soort digitale klassen-
mappen?
vraagstuk
Hoe kunnen we een digitaal schoolrapport
invoeren?
status vraagstuk
Overzicht Digitale schoolrapporten:
www.kennisrotonde.nl/snel/schoolrapport
Fase: kennis! – gemakeld
Aansluiters: geen
Fase: kennis zoeken
Aansluiters: geen
��
effect online leeromgeving in het sBowww.kennisrotonde.nl/snel/effect
Indiener:
stichting speciaal onderwijs tilburg, Tilburg
www.ssot.nu
onderwijsambitie
“Wij willen het onderwijs in onze scholen voor
speciaal onderwijs optimaal blijven aanpassen
aan de mogelijkheden die ict onze leerlingen
kan bieden. Wij willen ons daarbij met name
richten op het effect en rendement van een
webbased leeromgeving. Uitgangspunt hierbij
is dat de leerkrachten optimale omstandigheden
hebben om het rendement zo hoog mogelijk te
maken.”
vraagstuk
Welke opbrengsten zijn er te behalen door ict
(m.n. internet & digitale leermanagementsys-
temen) integraal op te nemen in de dagelijkse
leeractiviteiten van leerlingen in het SBO?
kinDeren kritische internetgeBruikerswww.kennisrotonde.nl/snel/internetgebruikers
Indiener:
oBs het ruimteschip, Hoogezand
www.hetruimteschip.nl
onderwijsambitie
“Leerlingen maken steeds meer gebruik van het
internet. In schoolse situaties en thuis. Wij wil-
len ons onderwijs zo inrichten dat onze leerlin-
gen kritische internetgebruikers worden.”
vraagstuk
• Hoe kunnen we het onderwijs zo inrichten
dat onze leerlingen kritische internetgebrui-
kers worden?
• Welke kennis en vaardigheden hebben de leer-
krachten en de leerlingen nodig om hier op
een verantwoorde manier mee om te gaan?
status vraagstuk
Expert Els Kuipers heeft veel informatie aange-
leverd over webwijsheid. Ook is er veel kennis
beschikbaar in de brochure webwijsheid en de
KennisWiki.
Fase: kennis! – gemakeld
Aansluiters: geen
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: 11
Ga voor een brochure
en een kenniswiki van
dit vraagstuk naar
www.kennisrotonde.nl
�0 alle po-vraagstukken in vogelvlucht / categorie van papier naar Digitaal
gouDen eeuw virtueelwww.kennisrotonde.nl/snel/goudeneeuw
Indiener:
oBs west, Capelle a/d IJssel
www.obswest.nl
onderwijsambitie
“We willen het geschiedenisonderwijs met
behulp van gedigitaliseerde, interactieve
content op totaal andere wijze binnen het
huidige onderwijs inzetten en daarmee de
ontplooiingsmogelijkheden van de individuele
leerling vergroten.”
zelfstanDig leren met leeroBjectenwww.kennisrotonde.nl/snel/leerobjecten
Indiener:
stichting tabijn, Heemskerk
www.tabijn.nl
onderwijsambitie
“Wij willen dat leerlingen in een interactieve
leeromgeving onderwijs op maat aangeboden
krijgen. Het is de bedoeling dat ze geheel
zelfstandig een vakonderdeel kunnen doorlopen
en dat de instructie dus onderdeel uitmaakt van
het digitaal aangeboden leerobject.”
vraagstuk
Op welke interactieve manier kun je een leerlijn
van leerobjecten aanbieden aan leerlingen
zodat zij zelfstandig kunnen leren?
vraagstuk
Is het mogelijk om een periode uit de ge-
schiedenis (bijvoorbeeld de Gouden Eeuw in
Amsterdam) voor de leerlingen (groep 7) tot
leven te laten komen door een virtuele om-
geving te creëren waar ze ‘doorheen kunnen
lopen’ en waar ze digitale opdrachten kunnen
doen binnen die virtuele werkelijkheid?
status vraagstuk
• PDF-verkenning naar het antwoord op het
vraagstuk.
• Presentatie expertmeeting.
status vraagstuk
De scholen zijn aan de slag gegaan en hebben
met eigen ontwikkelde leerobjecten ontdekt dat
het mogelijk is dat leerlingen zelfstandig leren.
Alle conclusies en leerobjecten zijn online te
vinden.
Fase: kennis! – ontwikkeld
Aansluiters: geen
Fase: kennis! – ontwikkeld
Aansluiters: 28
Bekijk op
www.kennisrotonde.nl
ook de screencast
Zelfstandig leren met
leerobjecten
�1
�2 alle po-vraagstukken in vogelvlucht
harry stokhofict-coördinator (ambulant) i.o.v. Stichting Kans & Kleur
“ KennisWiki: een database vol handige info!”
�3
categorie visie
Welke ambitie heeft uw opdrachtgever als het gaat om ict?
“Alle scholen in de stichting hebben samengewerkt met als doel een
goede ict-infrastructuur op te bouwen. De volgende stap die we willen
maken is dat ict bewust didactisch wordt ingezet. Wij willen onze scho-
len uitdagen om concreet beleid te maken. Zodat ict wordt geïntegreerd
in het onderwijs dat ze bieden. De basis van dit beleid is de eigen visie
van de school op het onderwijs. De leerkrachten bepalen of het een suc-
ces wordt. Wij willen daarom onze docenten betrekken bij het maken van
geïnspireerd en realistisch ict-beleid. Maar hoe doe je dat?”
Tegen welke problemen liep u aan?
“Je merkte dat de ict-ontwikkelingen in het onderwijs nog summier
waren. Met als logisch gevolg dat er nog niet veel kennis voorhanden
was. Onduidelijk was ook op welke manier ict doeltreffend in het
onderwijs toegepast kon worden. Vandaar dat we ons richtten tot de
Kennisrotonde.”
Met welke vraag klopte u aan bij de Kennisrotonde?
“Het ging ons er met name om hoe ict-mogelijkheden concreet toe te
passen in het onderwijs. Kijk, dat er educatieve software en digitale
schoolborden zijn, is wel bekend. Maar hoe zetten we deze zo goed
mogelijk in? We zochten handvatten en concrete handelingen om zo goed
mogelijk te kunnen profiteren van ict op scholen. Dit alles moest een
onderdeel worden van ons nieuwe schoolplan 2007-2012.”
Wat was bijzonder in de zoektocht naar kennis?
“In eerste instantie viel ons op dat veel ken-
nis moeilijk te vinden is. Vragen van andere
scholen waren duidelijk en interessant, maar
de antwoorden waren niet zomaar te vinden.
Met de komst van de database KennisWiki is
deze situatie verbeterd. Hier staat doeltref-
fende informatie over ict in het onderwijs.”
Kreeg u reacties op uw vraagstelling?
“De reacties kwamen vooral van de Kennisrotonde zelf. Zij kwamen met
een handzaam document waarin concrete plannen staan over hoe je sa-
men ict-beleid kunt maken op school: de Workshop Generator. Dat is een
zinvol instrument met tastbare stappen die je als school op ict-gebied
kunt zetten. De Workshop Generator is beschikbaar voor iedere school,
een aanrader!”
Wat is de situatie nu met betrekking tot de vraagstelling?
“De scholen zitten nog volop in het proces van hoe ict zo goed mogelijk
in de praktijk toe te passen. Maar ze zijn heel concreet bezig en daar
was het allemaal om te doen!”
“De Kennisrotonde is een grote bron van kennis, dát
is zeker. Vooral de Workshop Generator is een handig
instrument om ict-mogelijkheden zo concreet mogelijk in
het onderwijs toe te passen. De Workshop Generator is
toegepast en we hopen andere scholen snel te overtuigen
van het nut ervan.”
ict-BeleiDsplan www.kennisrotonde.nl/snel/beleidsplan
Indiener:
oBs De trinoom, Wijchen
www.trinoom.nl
Fase: kennis!
Aansluiters:
St. Jan Baptist, Roncalli, Smalle Weegbree,
De Buizerd Jenaplan, Samsam, De Paulusschool,
De Viersprong, De Antoniusschool,
De Paschalisschool, St. Jozef, Klim-Op, Heilig
Hart, De Bolster
“ Een bron
van kennis,
dát is de
Kennisrotonde!”
�4 alle po-vraagstukken in vogelvlucht / categorie visie
leerstijl Bij aanleren ict-vaarDigheDenwww.kennisrotonde.nl/snel/leerstijl
Indiener:
federatie zeeland-west, Westkapelle
www.federatie-zeeland-west.nl
onderwijsambitie
“Wij willen leerlingen efficiënt gebruik laten
maken van ict-toepassingen in uitdagende open
opdrachten.”
vraagstuk
1. Hoe kunnen leerlingen efficiënt gebruik
leren maken van ict-toepassingen?
2. Is er één leerstijl die bij het aanleren van
computervaardigheden aantoonbaar de
beste resultaten boekt?
operationaliseren en implementeren visie op ict Binnen al onze scholenwww.kennisrotonde.nl/snel/visie
Indiener:
stichting openbaar onderwijs westland, Naaldwijk
www.openbaaronderwijswestland.nl
onderwijsambitie
“Wij willen als schoolbestuur onze scholen on-
dersteunen bij het maken van een strategische
planning voor ict-projecten die past binnen de
overkoepelende visie.”
vraagstuk
Hoe kunnen wij scholen actief betrekken bij het
ontwikkelen van een strategische planning met
betrekking tot de implementatie van ict?
status vraagstuk
Momenteel schrijft de federatie een project-
plan waarin bovenstaande vragen worden
beantwoord.
Fase: kennis! – gemakeld
Aansluiters: geen
Fase: kennis zoeken
Aansluiters: 1
status vraagstuk
De scholen hebben gebruik gemaakt van de
Workshopgenerator.
�5
“Wat geeft het, of iemand knap is, als hij anderen zijn kennis niet kan bijbrengen?”
plato (427 v. Chr.-347 v. Chr.), Grieks filosoof.
invloeD iDentiteit op internetgeBruikwww.kennisrotonde.nl/snel/identiteit
Indiener:
vgpo haal, Leusden
www.haal.nl
onderwijsambitie
“Als christelijk bestuur hebben wij een duide-
lijke missie en visie die gebaseerd is op onze
identiteit. Ook voor wat internetgebruik door
kinderen betreft hebben wij duidelijke regels
en afspraken die hiermee in lijn zijn. Tegelijk
willen we kinderen zo min mogelijk remmen
hierin. We willen uitzoeken hoe andere scholen
met een uitgesproken identiteit met dit vraag-
stuk omgaan.”
vraagstuk
Hoe verhouden zich identiteit en internetge-
drag van kinderen?
nieuw leren m.B.v. ict in een nieuwe schoolwww.kennisrotonde.nl/snel/nieuweschool
Indiener:
cBs De marsweijde, Hardenberg
www.cbsdemarsweijde.nl
onderwijsambitie
“Wij willen in onze nieuwe school optimaal
gebruik maken van ict, denk bijvoorbeeld aan
effectieve inzet van digitale schoolborden.”
vraagstuk
• Wat is het onderwijs van de toekomst en wat
is de rol van ict daarin?
• Zijn er speciale eisen voor de bouw van de
school?
• Hoe bereiden we een team voor op deze taak?
status vraagstuk
De school heeft zelf stap voor stap het proces
doorlopen en ervaringen op de website gezet.
Fase: kennis! – gemakeld
Aansluiters: geen
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: 7
Ga voor een brochure
en een kenniswiki van
dit vraagstuk naar
www.kennisrotonde.nl
��
��
teamontwikkeling met Digitale leerlingscan 79
leerling als leraar83
wiskunDeonDerwijs op maat87
Digitale stagefeeDBack95
het effect van moBiel onDerwijs met multimeDia 101
Digitaal toetsen afnemen109
zieke kinDeren tòch op school 115
competenties leraren het nieuwe leren ict in De vakken loopBaan leerling in kaart
technieken van papier naar Digitaal visie
alle vo-vraagstukken in vogelvlucht “Wanneer gij een ding kent, te doen als een die het kent, en wanneer gij een ding
niet kent, te erkennen dat gij het niet kent – dat is Kennis.”
confucius (551 v. Chr.-479 v. Chr.), Chinees filosoof.
�� alle vo-vraagstukken in vogelvlucht
corné luijkxBeleidsmedewerker kwaliteitszorg Twents Carmel College
“ Van belang is de dialoog aan te gaan.”
“ De Kennis-
rotonde doet
meer dan alleen
een zak geld
overhandigen.”Bekijk op
www.kennisrotonde.nl
ook de screencast
Leerlingscan
��
categorie competenties leraren
Welke ambitie heeft uw school als het gaat om ict?
“Wij beschouwen de realisatie van ict op de school niet als een doel op
zich; het is voor ons een middel om leerprocessen zo effectief, efficiënt,
boeiend en actueel te laten verlopen. Dat is dan ook meteen onze
ambitie.”
Met welke vraag klopte u aan bij de Kennisrotonde?
“Bij de Kennisrotonde legden we het verzoek neer om bij te dragen aan
de ontwikkeling van een zogenaamde feedbackscan. Deze is bedoeld
voor leerlingen, zodat zij hun mening kunnen geven over de wijze van
lesgeven door de docent in kwestie. Het moest een nuttig en bruikbaar
instrument worden waar andere scholen ook mee uit de voeten kunnen.”
Wat was bijzonder in de zoektocht naar kennis?
“Je verzamelt met de feedbackscan allerlei data. Vergis je niet: we heb-
ben het over duizenden leerlingen die hun mening uiten over de manier
van lesgeven! Waar nog niet heel goed over nagedacht was, is hoe deze
enorme schat aan informatie structureel op te slaan in een database. Dat
viel pas op toen het project vorderde. De vraag was dus: wat mag wel
en wat niet? Want je hebt onder meer te maken met de Wet bescherming
persoonsgegevens. En je wilt de anonimiteit van de gebruikers natuurlijk
absoluut garanderen.”
Tegen welke problemen liep u aan?
“We hebben vooralsnog geen echte problemen mogen ervaren, gelukkig
maar. De samenwerking met de Kennisrotonde is buitengewoon pret-
tig. Het is geen kwestie van alleen het overhandigen van een zak geld;
ze blijven betrokken en geïnteresseerd. En ze staan met raad en daad
terzijde mochten er vragen opdoemen.”
Kreeg u reacties op uw vraagstelling?
“De ontwikkelde feedbackscan is door andere scholen positief ontvan-
gen. Meerdere scholen maken er al gebruik van. Het grote voordeel van
het instrument is dat hij ontwikkeld is voor docenten. Het management
hoeft er niet aan te pas te komen. De scan is bijzonder bruikbaar en
makkelijk door de docent zelf te gebruiken in de klassen waar hij of zij
de lessen verzorgt.”
Wat is de situatie nu met betrekking tot de vraagstelling?
“De feedbackscan is ontwikkeld dankzij een bijdrage die we verkregen
door de Kennisrotonde. Technisch werkt het allemaal, maar we streven er-
naar de scan meer teamgericht in te zetten. Dat wil zeggen dat de docent
de resultaten aan zijn of haar collega’s kenbaar kan maken zodat ze met
elkaar de dialoog kunnen aangaan. Dat valt niet altijd mee, want je moet je
als docent echt laten zien. Hetzelfde gaat op voor de dialoog met de klas;
de resultaten van de scan met je leerlingen communiceren, dat is wat we
uiteindelijk willen bereiken. Want niet het instrument zelf is belangrijk,
maar wat de docent er in de schoolpraktijk effectief mee kan doen. Zodat
de docent bewuster wordt van hoe hij of zij overkomt op de leerlingen.”
“Zonder de Kennisrotonde was de ontwikkeling van de
zogeheten feedbackscan niet mogelijk geweest, dát is wel
duidelijk. Dit ict-instrument is bedoeld om erachter te
komen hoe leerlingen denken over de manier van lesgeven
door de docent in kwestie. De bedoeling is dat de docent
zich hiervan bewuster wordt, zich wellicht verwondert en
daarover de dialoog aangaat. Niet alleen met zijn of haar
leerlingen, maar ook met de collega’s. De docent moet
zichzelf dus blootgeven! De scan wordt al gebruikt en zowel
docenten als leerlingen zijn erg enthousiast.”
teamontwikkeling met Digitale leerlingscanwww.kennisrotonde.nl/snel/leerlingscan
Indiener:
twents carmel college, Oldenzaal
www.twentscarmelcollege.nl
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters:
Meerdere, landelijk verspreid
�0 alle vo-vraagstukken in vogelvlucht / categorie competenties leraren
samenwerkenD leren op afstanDwww.kennisrotonde.nl/snel/afstand
Indiener:
r.-k. scholengemeenschap st.-canisius, Almelo
www.canisius.nl
onderwijsambitie
“We willen in allerlei situaties structureel
samenwerken met scholen in binnen- en buiten-
land. Nu werken we vooral samen op leerling-
niveau. We merken dat nog niet alle docenten
de competenties bezitten om de projecten goed
te laten slagen. Doel is dat er een aantoonbare
en zichtbare meerwaarde ontstaat door inter-
nationaal samen te werken.”
leerlingen scholen lerarenwww.kennisrotonde.nl/snel/rolleerlingen
Indiener:
via melanchthon, Rotterdam
www.melanchthon.nl
onderwijsambitie
“Wij brengen leerlingen, medeleerlingen maar
ook tutoren graag ict-expertise bij!”
vraagstuk
Welke rol kunnen leerlingen spelen bij het
verspreiden van ict-expertise onder de andere
leerlingen en de tutoren?
vraagstuk
Hoe zorg je er met behulp van ict voor, dat
docenten en de docenten van scholen in het
buitenland deskundig zijn op het vlak van
structureel internationaal samenwerken op
verschillende gebieden?
status vraagstuk
In de praktijk bleek de kennis voor dit vraag-
stuk als vanzelf te ontstaan in de school.
Kennis = gewoon doen.
Fase: kennis zoeken
Aansluiters: 1
Fase: kennis! – gemakeld
Aansluiters: geen
Bekijk op
www.kenniswiki.nl
ook de Kenniswiki
Videoconferencing
�1
instrument voor leerlingfeeDBackwww.kennisrotonde.nl/snel/leerlingfeedback
Indiener:
twents carmel college, Oldenzaal
www.twentscarmelcollege.nl
onderwijsambitie
“De leerling zelf is een van de belangrijkste
bronnen van informatie over de kwaliteit van
het primaire proces waarover school en leraar
beschikken. Wij verwachten dat feedback
waardevolle aanknopingspunten biedt voor het
functioneren van het team, de locatie en/of de
totale instelling.”
vraagstuk
Op dit moment is in het publieke domein
nauwelijks een bruikbaar instrument voor
leerlingenfeedback beschikbaar. Is het mogelijk
zo’n tool (verder) te ontwikkelen?
collegiale viDeoconsultatiewww.kennisrotonde.nl/snel/videoconsultatie
Indiener:
stedelijk gymnasium nijmegen, Nijmegen
www.stedelijkgymnijmegen.nl
onderwijsambitie
“Wij willen een lerende organisatie zijn waar
docenten met elkaar werken aan hun profes-
sionele ontwikkeling.”
vraagstuk
• Hoe kun je méér doen met filmfragmenten
als evaluatiemiddel van bijvoorbeeld een
actieonderzoek naar de eigen praktijk?
• Wat kun je doen met een Plan-Do-Check-Act
Cyclus als evaluatiemiddel om de kwaliteit
van het onderwijs – niet alleen van het indi-
vidu maar ook van het team – te verbeteren
met behulp van ict?
• Hoe kun je de filmfragmenten categoriseren?
status vraagstuk
In samenwerking met de Stichting
Beroepskwaliteit Leraren is een feedback-
scan ontwikkeld die beschikbaar is voor het
Nederlandse onderwijsveld. Lees meer op de
bovengenoemde website.
Fase: kennis! – ontwikkeld
Aansluiters: geen
Fase: kennis! – gemakeld
Aansluiters: geen
status vraagstuk
Met de reacties van de experts en de door
hun aangeleverde kennis, hebben de scholen
het vraagstuk beantwoord. Ga naar de boven-
staande website om in de kennis te delen.
�2 alle vo-vraagstukken in vogelvlucht
martin van zantenadjunct-directeur Hofstad Mavo
“ Leerlingen
en docenten
als gelijkwaarde
partners.”
�3
categorie het nieuwe leren
Welke ambitie heeft uw school als het gaat om ict?
“Hofstad Mavo wil modern, afwisselend én uitdagend onderwijs aan-
bieden, met ict als doeltreffend hulpmiddel. Een voorwaarde hierbij is
dat ict niet alleen dient als gemak voor de docent. De toepassing van ict
moet met name aansluiten op de wensen van de leerling; hij of zij moet
erdoor gemotiveerd worden. Dát is wat we vooral willen bereiken.”
Met welke vraag klopte u aan bij de Kennisrotonde?
“De vraag die we aan de Kennisrotonde stelden, was: hoe betrekken
we leerlingen actief bij het onderwijs zodat het leerrendement van
de leerling vergroot wordt? De ict-mogelijkheden spelen hierbij een
belangrijke rol. We willen met onze vraagstelling voorbij gaan aan de
traditionele manier van lesgeven waarbij de docent zijn of haar verhaal
vertelt en hoopt dat de leerling dat tot zich neemt. Wat ons betreft zijn
de leerling en de docent gelijkwaardig en kunnen ze van elkaar leren.
Full partners noemen we dit.”
Wat was bijzonder in de zoektocht naar kennis?
“De introductie van een nieuw vak bood een mooie gelegenheid om een
werkgroep van leerlingen en docenten te realiseren. Met elkaar brain-
stormden we een jaar lang over hoe we dit nieuwe vak het beste konden
aanbieden. Bijzonder leuk was het samenwerkingsproces tussen leerlin-
gen en docenten. Echt een aanrader!”
Tegen welke problemen liep u aan?
“Door het enthousiasme van alle betrokkenen
ontstond de situatie dat je té veel wilt binnen
een té beperkte tijdspanne. Doordat je op
een gegeven moment zoveel ideeën opdoet
en hierdoor breed uitwaaiert, bestaat het
gevaar dat je het een en ander niet meer
in kaart kunt brengen. Belangrijk is dan om
met elkaar even terug te schakelen om het
geheel weer praktisch te maken. Het product
(opbouw van het nieuwe vak) moest namelijk
begin september 2007 uitvoerbaar zijn.”
Heeft u reacties op uw vraagstelling gekregen?
“Binnen de school heerste aanvankelijk een sfeer van ‘eerst zien, dan
geloven’, maar inmiddels wordt de samenwerking tussen leerling en
docent op Hofstad Mavo serieus genomen. Van andere scholen zijn de
reacties ook bemoedigend. Natuurlijk vindt er intern en extern uitwis-
seling plaats van opgedane kennis en ervaring.”
Wat is de situatie nu met betrekking tot de vraagstelling?
“Het projectplan ligt nu bij de beoordelingscommissie die besluit of er
financieel ruimte voor gemaakt wordt. We hebben gesprekken gevoerd
met het Kohnstamm Instituut over hoe alles wetenschappelijk te onder-
bouwen. Dáár ligt de tweede uitdaging de komende tijd!”
“In samenwerking met de Kennisrotonde realiseerden we
een projectplan waarin we onderzoeken of de leerling deels
de rol van de docent kan overnemen. Bijvoorbeeld door de
leerling nieuwe lesstof te laten presenteren of oefenstof
te laten selecteren. Zo wordt de leerling actief ingezet in
plaats van passief. De reacties die we ontvingen, zowel
intern als extern, zijn bemoedigend. Momenteel kijken we
ernaar hoe we bepaalde zaken wetenschappelijk kunnen
onderbouwen.”
De leerling als leraarwww.kennisrotonde.nl/snel/leerling
Indiener:
hofstad mavo, Den Haag
www.hofstadcollege.nl
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: Nog geen
“ Modern,
afwisselend
en uitdagend
onderwijs,
dát willen we!”
�4 alle vo-vraagstukken in vogelvlucht / categorie het nieuwe leren
lvs vo Binnen een vernieuwingsschoolwww.kennisrotonde.nl/snel/lvs
Indiener:
via melanchthon, Rotterdam
www.melanchthon.nl
onderwijsambitie
“Wij willen het Digitaal LVS VO zo snel mogelijk
in gebruik nemen en laten ingroeien in de
hele school. Verder willen wij onze ervaringen
gebruiken binnen de ander Melanchthon vesti-
gingen en deze delen met andere vernieuwings-
scholen die een digitaal leerlingvolgsysteem
willen gebruiken.”
leerlingen sociaal vaarDiger met ictwww.kennisrotonde.nl/snel/sociaalvaardiger
Indiener:
van der reeschool, Smilde
www.renn4.nl/-vanderreedeschool.htm
onderwijsambitie
“We willen leerlingen lesgeven aan de hand
van de theorie van het ‘dialogical self’, die er
vanuit gaat dat je meerdere sociale rollen kunt
aannemen en die verschillend kunt inzetten.
Ict kan helpen om de leerlingen eerst te laten
trainen in een ‘eigen’ wereld en niet meteen in
een groep (omdat ze daar soms problemen mee
hebben).”
vraagstuk
Hoe kan ict bijdragen aan het sociaal vaardiger
maken van leerlingen die taalarm zijn en een
sociaal-emotionele achterstand hebben?
vraagstuk
• Is het mogelijk om binnen een vernieuwings-
school zoals Melanchthon VIA het Digitaal LVS
VO te gebruiken?
• Zo ja, hoe kunnen we dit systeem implemen-
teren?
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: 8
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: geen
Bekijk op
www.kenniswiki.nl
ook de Kenniswiki
Virtuele
Leeromgevingen
Bekijk op
www.kennisrotonde.nl
ook het videoportret
Leerlingen sociaal
vaardiger met behulp
van ict
�5
intelligent planningsinstrumentwww.kennisrotonde.nl/snel/planningsinstrument
Indiener:
x11 school voor grafimedia, Utrecht
www.x11.nu
onderwijsambitie
“Om succesvol te zijn in deze maatschappij, zijn
onder andere zelfstandigheid, zelfverantwoor-
delijkheid, creativiteit en probleemoplossend
vermogen van groot belang. Het is onze taak
als onderwijsorganisatie om leerlingen daarin
te begeleiden. Wij willen dat met eigentijdse
middelen en mogelijkheden doen.”
vraagstuk
Is er een intelligent planningsinstrument dat
feedback geeft op de planning van leerlingen?
status vraagstuk
Met de reacties van de experts is het vraagstuk
voldoende beantwoord. Deze zijn te vinden op
de hierboven genoemde website.
Fase: kennis! – gemakeld
Aansluiters: geen
�� alle vo-vraagstukken in vogelvlucht
rola hulsBergenrector Aloysius College
“ Deelnemers
worden als
vanzelf
enthousiast.”
��
categorie ict in De vakken
Welke ambitie heeft uw school als het gaat om ict?
“Wat wij willen bereiken, is juist dáár ict toe te passen waar het aan-
toonbaar gunstig is voor het leerrendement van de individuele leerling.
Dat wil zeggen dat ict een positief effect moet hebben op de tijd die een
leerling aan een activiteit besteedt en op het niveau van de leerling.
Overigens moet ict ook de motivatie van de leerling stimuleren en ten
goede komen.”
Met welke vraag klopte u aan bij de Kennisrotonde?
“De vraagstelling aan de Kennisrotonde was hoe we zoveel mogelijk
partijen bij elkaar konden krijgen die, door toepassing van ict, een
hoger rendement in het wiskundeonderwijs nastreven. We deden zelf het
voorstel om het Freudenthal Instituut uit Utrecht erbij te betrekken. In
navolging van dit instituut meldden zich, naast Digitaal Leren Den Haag
en enkele belangstellenden uit het bedrijfsleven, nog een aantal andere
belangstellende scholen aan. Vervolgens hebben we een conferentie
georganiseerd en werd het startsein voor het project gegeven.”
Wat was bijzonder in de zoektocht naar kennis?
“Opvallend was dat, hoe graag je het project ook wilt uitvoeren, je als
deelnemende school wel aan veel technische randvoorwaarden moet vol-
doen. Niet elke school beschikt over de juiste technische infrastructuur.”
Tegen welke problemen liep u aan?
“Het bleek een hele opgave om zowel op beleidsmatig als op uitvoerend
niveau de juiste mensen te bereiken. We moesten niet alleen de be-
voegde personen binnen het management van de school benaderen om
draagvlak te creëren, ook moesten we in contact treden met de docenten
over de uitvoering van het project. Dit was niet altijd even makkelijk.”
Kreeg u reacties op uw vraagstelling?
“De Kennisrotonde zorgde ervoor dat het
project in de nieuwsbrief VO-Flits van de
belangenvereniging VO-Raad werd gepubli-
ceerd. Als gevolg hiervan meldden andere
scholen zich aan. Ook kwamen er reacties van
uitgevers waarvan enkele hebben aangegeven
graag te willen deelnemen aan een vervolg-
project. Maar alleen als er door de overheid
geld in wordt gestoken.”
Wat is de situatie nu met betrekking tot de vraagstelling?
“De eerste resultaten van het project zijn succesvol te noemen; de moti-
vatie van de leerlingen is aantoonbaar omhoog gegaan. De verwachting
is dat het leerrendement volgt. We hebben een systeem ontwikkeld om
de voortgang van elke individuele leerling te meten. Zowel wat betreft
zijn of haar niveau als zijn of haar individuele leertempo, afgezet tegen
dat van zijn medeleerlingen. Hierbij hebben we veel profijt gehad van
ervaringen uit het bedrijfsleven.”
“Mede door de Kennisrotonde zijn andere partijen die
dezelfde interesse op ict-gebied hebben als wij, bij elkaar
gebracht. Zonder de Kennisrotonde hadden we dat nooit
zo snel bereikt. Het resultaat zijn modules die als onder-
steuning toegepast kunnen worden bij de meest gebruikte
lesmethoden in het wiskundelokaal. Concreter kan niet!”
wiskunDeonDerwijs op maat www.kennisrotonde.nl/snel/wiskundeonderwijs
Indiener:
aloysius college, Den Haag
www.aloysius.nl
Fase: kennis!
Aansluiters: Nog geen
“ De motivatie
van de leerling
ging
aantoonbaar
omhoog!”
�� alle vo-vraagstukken in vogelvlucht / categorie ict in De vakken
interactief afstanDsonDerwijswww.kennisrotonde.nl/snel/interactief
Indiener:
scholengroep spinoza en Dalton voorburg, Den Haag
www.scholengroepspinoza.nl
onderwijsambitie
“Wij streven ernaar gelijktijdig les te kunnen
geven aan leerlingen op meerdere locaties met
inzet van slechts één docent en breedbandige
ict-toepassingen op scholen die met een glas-
vezelnetwerk verbonden zijn. Het gaat daarbij
vooral om vakken waarvoor te weinig leerlin-
gen per school zijn om dat vak aan te kunnen
bieden, zoals Spaans en Wiskunde D.”
spreken en luisteren in mvtwww.kennisrotonde.nl/snel/mvt
Indiener:
minkema college, Woerden
www.minkema.nl
onderwijsambitie
“Wij willen de moderne vreemde taallessen
vernieuwen en verbeteren; hierbij zien we ict
als een middel dat meerwaarde kan bieden,
voor differentiatie, voor het uitbreiden van de
oefenmogelijkheden voor leerlingen en voor
het creëren van situaties die communicatief
gebruik van de vreemde taal bevorderen.”
vraagstuk
• Hoe kunnen we de oefenmogelijkheden
voor spreek- en luistervaardigheid met ict
uitbreiden tot een krachtige leeromgeving?
• Hoe kunnen we de (zoveel mogelijk geïndi-
vidualiseerde) feedbackmogelijkheden van
de docent vergroten, zodat leerlingen hun
spreek- en luistervaardigheid in de vreemde
taal verbeteren?
vraagstuk
Hoe kunnen we met behulp van breedbandige
toepassingen zoals videoconferencing en web-
conferencing en met inzet van een elektronische
leeromgeving gelijktijdig lessen Wiskunde D
geven op meerdere locaties?
status vraagstuk
De experts hebben veel kennis opgeleverd en
het vraagstuk wordt als gemakeld beschouwd.
Ga voor de kennis naar de bovenstaande
website.
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: 1
Fase: kennis! – gemakeld
Aansluiters: geen
��
informatievaarDigheDen in het onDerwijswww.kennisrotonde.nl/snel/informatievaardigheden
Indiener:
Barlaeus gymnasium, Amsterdam
www.barlaeus.nl
onderwijsambitie
“Wij willen informatievaardigheden zodanig
integreren in het curriculum, dat onze leerlin-
gen later de kennis, vaardigheden en menta-
liteit hebben om zich gemakkelijk en betekenis-
vol te bewegen in een van media doordrenkte
samenleving.*”
* Uit een advies van de Raad voor Cultuur,
mei 2005.
vraagstuk
Welke methodes zijn er om informatievaardig-
heden (of Media Educatie of Mediawijsheid)
zodanig te integreren in het curriculum dat er
een schoolbrede leerlijn ontstaat?
(europees) Burgerschap en ictwww.kennisrotonde.nl/snel/burgerschap
Indiener:
visser ’t hooft lyceum, Leiden
www.vhl.nl
onderwijsambitie
“Wij willen graag Soft Skills en het Burgerschap
integreren in ons onderwijs.”
vraagstuk
Hoe zijn de Soft Skills (onder andere communi-
catie) en het (Europees) Burgerschap in ons
onderwijs van de onderbouw te integreren,
optimaal gebruik makend van ict in een digitale
methode?
status vraagstuk
De school heeft een expertmeeting georgani-
seerd. De bevindingen van deze ontmoeting
zijn als kennis terug te vinden op de bovenge-
noemde website.
Fase: kennis! – ontwikkeld
Aansluiters: 1
Fase: kennis zoeken
Aansluiters: geen
Ga voor een brochure
en een kenniswiki van
dit vraagstuk naar
www.kennisrotonde.nl
Bekijk op
www.kennisrotonde.nl
ook de videopodcast
# 41 Schoolbezoek
American International
School of Rotterdam
�0 alle vo-vraagstukken in vogelvlucht / categorie ict in De vakken
Digitale experimenteeromgeving voor leerlingen
onderwijsambitie
“Computers spelen bij modern experimenteren
een belangrijke rol. Data-acquisitie, verwerking
en rapportage. De beschikbare middelen lopen
ver achter op de huidige technologie. De techno-
logische ontwikkelingen gaan snel. Wij willen
deze middelen voor de leerlingen ontsluiten en
wel op hun niveau. De beoogde doelgroep omvat
leerlingen van 12 tot 18 jaar. De uitstraling van
het project is landelijk.”
virtuele praktijklokalenwww.kennisrotonde.nl/snel/praktijklokalen
Indiener:
hofstad mavo, Den Haag
www.hofstadcollege.nl
onderwijsambitie
“Wij willen in de bovenbouw van het vmbo in-
vulling geven aan de Gemengde Leerweg sector
Economie (Handel en administratie) en Zorg &
Welzijn.”
vraagstuk
Hoe kan onze school invulling geven aan de
Gemengde Leerweg in beide sectoren (beroeps-
gerichte vakken) zonder dat we praktijklokalen
hebben, door slim gebruik te maken van ict?
vraagstuk
Hoe breng je leerlingen in contact met adequate
(ict-)methoden om het examen natuurkunde te
halen in het licht van de huidige ontwikkelingen
(nieuwe natuurkunde)?
status vraagstuk
Er is door de indienende school een expert-
meeting georganiseerd. De bevindingen hiervan
zijn opgenomen in een verslag dat terug te
vinden is via de bovenstaande website.
www.kennisrotonde.nl/snel/experimenteren
Indiener:
maerlant lyceum, Den Haag
www.maerlant-lyceum.nl
Fase: kennis! – ontwikkeld
Aansluiters: geen
Fase: kennis! – gemakeld
Aansluiters: geen
status vraagstuk
Experts hebben kennis aangeleverd. Kijk hier-
voor op de bovenstaande website.
Ga naar
www.kennisrotonde.nl
voor de brochure
Wat weten we over …
computersimulaties
in het VO?
Beluister op
www.kennisrotonde.nl
ook de podcast # 28
Computersimulaties
in het VO
�1
intelligente feeDBack Bij wiskunDewww.kennisrotonde.nl/snel/feedback
Indiener:
st. michaël college, Zaandam
www.stmichaelcollege.nl
onderwijsambitie
“Wij willen een Elektronische Leer Omgeving
(ELO) combineren met een Computer Algebra
Systeem (CAS) om intelligente feedback mogelijk
te maken op basis van open source en open
standaarden.”
vraagstuk
Hoe combineer je een Elektronische Leer
Omgeving (ELO) met een Computer Algebra
Systeem (CAS) om intelligente feedback mogelijk
te maken op basis van open source en open
standaarden?
slim leren ontleDen met ictwww.kennisrotonde.nl/snel/ontleden
Indiener:
visser ’t hooft lyceum, Leiden
www.vhl.nl
onderwijsambitie
“Wij willen binnen de vernieuwde basisvor-
ming bepaalde delen van het curriculum binnen
vakoverstijgende, samenhangende leer- of
aandachtsgebieden aanbieden. Hierbij willen
we onder andere gebruikmaken van expert-uren
en keuze-werkuren. De andere kerndoelen (50
procent) zullen als basisvaardigheid moeten
worden aangeleerd en geoefend, bijvoorbeeld
ontleden.”
vraagstuk
Bestaan er ontleedprogramma’s die slim
gebruikmaken van leerpaden die op individuele
basis kunnen worden doorlopen?
status vraagstuk
Dit vraagstuk was al een lopend (Senter)project
waarbij onder andere het Freudenthal
Instituut betrokken is. Het heeft daarom bij de
Kennisrotonde geen kennisontwikkelingstraject
doorlopen. De school kon gebruik maken van de
gevonden kennis bij de experts.
Fase: kennis! – gemakeld
Aansluiters: geen
Fase: kennis! – gemakeld
Aansluiters: geen
status vraagstuk
De door de experts aangeleverde kennis bleek
voldoende te zijn om dit vraagstuk op te lossen.
Zij hebben links naar programmatuur of work-
shops genoemd in hun reacties. Kijk hiervoor
op de bovenstaande website.
�2 alle vo-vraagstukken in vogelvlucht / categorie ict in De vakken
eDucatieve portal voor BeroepsonDerwijs/BeDrijven
onderwijsambitie
“Wij willen een portal inrichten zodat het
beroepsonderwijs en het bedrijfsleven kunnen
communiceren en kennismaken.”
aarDrijkskunDe van Down unDerwww.kennisrotonde.nl/snel/downunder
Indiener:
chr. college De populier, Den Haag
www.depopulier.nl
onderwijsambitie
“Wij kunnen onze ambitie in vier doelstellingen
formuleren. We willen:
• leerlingen duidelijk maken dat de wereld
groter is dan hun eigen leefomgeving;
• leerlingen informeren over vreemde culturen;
• het gebruik van ict in het onderwijs stimu-
leren;
• zorgen voor promotie van het vak aardrijks-
kunde.”
vraagstuk
Hoe kunnen we het gebruik van ict (digitale
lesmodules op een website en GPS) het zelfstan-
dig leren van leerlingen stimuleren?
vraagstuk
Hoe breng je een betere relatie tot stand tussen
het beroepsonderwijs en het bedrijfsleven, met
name op het gebied van competenties die de
markt vraagt?
status vraagstuk
Experts leverden kennis aan. Zie hiervoor
de bovenstaande website.
www.kennisrotonde.nl/snel/portal
Indiener:
esloo onderwijsgroep, Voorburg
www.esloo.nl
status vraagstuk
Na de reis down under van de leerkracht
Aardrijkskunde heeft de school een website
gevuld met foto’s en verhalen, heeft zij in een
document conclusies getrokken als antwoord
op het vraagstuk en zijn in de eindevaluatie
de antwoorden op de vragen uit het project
vastgelegd.
Fase: kennis! – gemakeld
Aansluiters: geen
Fase: kennis! – ontwikkeld
Aansluiters: geen
�3
DiDactisch geBruik van De weBcam Bij taalonDerwijswww.kennisrotonde.nl/snel/webcam
Indiener:
DigiDac, Rotterdam
www.digidac.nl
onderwijsambitie
“De webcam wordt op scholen soms al gebruikt,
met name bij internationaliseringsprojecten
maar de kwaliteit van de opdrachten en de be-
oordeling van proces en product zijn niet altijd
goed mogelijk. We willen het mogelijk maken om
de webcam te gebruiken als een uniek hulpmid-
del bij de verwerving van vreemde talen en de
docent daarvoor een duidelijk handvat bieden.”
vraagstuk
Op welke wijze kun je de webcam didactisch
gebruiken voor taalverwerving, met name bij de
moderne vreemde talen?
status vraagstuk
Het document Using the webcam in foreign
language education in secondary education,
beschrijft hoe de webcam wordt gebruikt in het
vreemdetalenonderwijs en beantwoordt vragen
omtrent dit onderwerp. Ga voor de kennis naar
de bovenstaande website.
Fase: kennis! – ontwikkeld
Aansluiters: 2
Bekijk op
www.kenniswiki.nl
ook de Kenniswiki
Videoconferencing
�4 alle vo-vraagstukken in vogelvlucht
marielle BlijBoomDirecteur vmbo Oostvaarders College
“ Onderwijs moet aansluiten bij de echte wereld!”
�5
categorie loopBaan leerling in kaart
Welke ambitie heeft uw school als het gaat om ict?
“Onze school heeft een aantal doelen op het gebied van ict. Of het nu
gaat om het digitale portfolio van leerlingen en de digitalisering van
eindexamens of het werken met laptops, camera’s, Hyves en Youtube: het
spreekt de leerling allemaal ontzettend aan. Wij willen meegaan in hun
belevingswereld om zo het onderwijs eigentijds en boeiend te houden.”
Met welke vraag klopte u aan bij Kennisrotonde?
“Bedrijven en onderwijsinstellingen zijn momenteel veel tijd kwijt met
het geven van feedback op de prestaties van stagiairs. Bedrijven krijgen
soms meerdere begeleiders over de vloer en gesprekken kosten sowieso
veel tijd. Wij willen dat anders organiseren, met behulp van gestandaar-
diseerde digitale vragen die stagebegeleiders online kunnen invullen.
Dat kost niet alleen minder tijd, maar levert bovendien onderzoeks-
resultaten op over de prestaties van leerlingen. Daarnaast kun je ook
middelen zoals webcams inzetten voor persoonlijk contact.”
Wat was bijzonder in de zoektocht naar kennis?
“In tegenstelling tot wat in onderwijsland vaak gedacht wordt, reageren
bedrijven heel positief. Hun enthousiasme is hartverwarmend! In de bran-
ches zorg en welzijn en het MKB willen de mensen graag samenwerken,
evenals grote automatiseerders en ketens zoals Albert Heijn. Zij zien, net
als wij, de vele voordelen van het geven van digitale stagefeedback.”
Tegen welke problemen liep u aan?
“Overal hoor je dat er een goede aansluiting moet zijn tussen vmbo
en mbo. Onze eerste vraag aan de Kennisrotonde was zodoende geba-
seerd op samenwerking tussen vmbo-scholen en een aantal ROC’s. De
Kennisrotonde bleek zich helaas alleen te richten op primair en voort-
gezet onderwijs, dus onze eerste aanvraag werd afgekeurd. We hebben
nu een nieuwe subsidieaanvraag ingediend. Het is goed gekomen, maar
het was toch even een teleurstelling.”
Kreeg u reacties op uw vraagstelling?
“Typerend voor de reactie van andere scholen
is dat ze het bijvoorbeeld erg futuristisch
vinden om via een webcam te communiceren.
Ik hoor vaak: “Leuk idee, maar wel heel
innovatief.” Ik denk dan dat er tussen de
onderwijswereld en ‘echte’ wereld nog een
kloof te dichten is!”
Wat is de situatie nu met betrekking tot de vraagstelling?
“Ondanks het feit dat de subsidieaanvraag nog maar net rond is, is
onze klankbordgroep bijzonder actief. Al voordat de subsidie rond was,
benaderden we nieuwe bedrijven. We wachtten niet af! Nu kunnen we
goed voorbereid aan de slag. Alle partijen, inclusief de bedrijven die
in de klankbordgroep zitten, staan te popelen om van start te gaan.”
“De subsidieaanvraag is net rond en we zijn begonnen
met het benaderen van stagebedrijven. We krijgen echt
veel positieve respons op onze plannen om het geven van
stagefeedback door begeleiders in bedrijven en onderwijs
op digitale wijze te laten plaatsvinden.”
Digitale stagefeeDBackwww.kennisrotonde.nl/snel/stagefeedback
Indiener:
oostvaarders college, Almere
www.ovc.nl
“ Bedrijven
zijn veel
enthousiaster
dan je zou
denken.”
Fase: kennis zoeken
Aansluiters:
Het Baken, Buitenhout College
�� alle vo-vraagstukken in vogelvlucht / categorie loopBaan leerling in kaart
reuzenstap 2www.kennisrotonde.nl/snel/reuzenstap
Indiener:
rsg goeree overflakkee, Middelharnis
www.rgomiddelharnis.nl
onderwijsambitie
“We willen een breder aanbod bewerkstelligen
van vakspecifieke content en overleg over door-
lopende leerlijnen en schoolkeuze met het PO.”
vraagstuk
Hoe krijgen we meer interactie tussen PO en VO
en op welke manier kunnen we een portfolio
integreren in de website?
DoorlopenDe leerlijn po-vo voor mvt met een Digitaal portfoliowww.kennisrotonde.nl/snel/leerlijn
Indiener:
visser ’t hooft lyceum, Leiden
www.vhl.nl
onderwijsambitie
“Wij willen weten of de samenwerking op
het gebied van ict en doorlopende leerlijnen
Moderne Vreemde Talen kan worden uitgebreid
in de vorm van digitale Samenwerking PO-VO
MVT.”
vraagstuk
• Wat voor soort content over moderne
vreemde talen kan het VO aanbieden aan PO?
• Hoe pakken wij dit aan?
status vraagstuk
De school ging na een positief oordeel van de
jury in oktober 2007 van start met het project.
In het najaar van 2008 zal het kennis opleveren
over de mogelijkheden waarmee de overstap
van PO naar VO beter vorm kan krijgen.
status vraagstuk
Het vraagstuk vertoonde grote overeenkomsten
met een andere vraag op de Kennisrotonde.
Daarom is in overleg afgesproken om dit vraag-
stuk samen te voegen met het vraagstuk ‘PO-VO
samenwerking’. Zie ook blz. 97.
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: geen
Fase: kennis! – gemakeld
Aansluiters: geen
��
portfolio voor het praktijkonDerwijswww.kennisrotonde.nl/snel/portfoliopraktijkonderwijs
Indiener:
landelijk werkverband praktijkonderwijs, Sint-Oedenrode
www.praktijkonderwijs.nl
onderwijsambitie
“We willen een digitaal portfolio beschikbaar
maken voor praktijkonderwijs via de site
www.praktijkonderwijs.nl. Persoonlijke ont-
wikkelpannen (IOP’s) kunnen hiermee gereali-
seerd worden.”
vraagstuk
Kunnen we vanuit het praktijkonderwijs het
digitaal portfolio anders vormgeven, zodanig
dat deze past bij de ontwikkelingen van de
specifieke doelgroep?
po-vo samenwerking (reuzenstap 1)www.kennisrotonde.nl/snel/povo
Indiener:
rsg goeree overflakkee, Middelharnis
www.rgomiddelharnis.nl
onderwijsambitie
“Wij streven naar Digitale Samenwerking PV-VO
op het eiland Goeree Overflakkee.”
vraagstuk
1. Hoe kunnen we de belangstelling voor de
overstap PO-VO stimuleren?
2. Hoe kunnen we een doorlopende leerlijn
PO-VO realiseren?
3. Hoe maken we een gefundeerde keuze voor
het niveau op het VO mogelijk?
status vraagstuk
Het project is inmiddels afgerond. De website
www.reuzenstap.nl is hiervan het resultaat.
Via deze site wordt inmiddels veel informatie
aangeboden voor leerlingen van het primair
onderwijs. Het concept wordt in Reuzenstap 2
beschreven, uitgebreid, èn beschikbaar gesteld
aan heel Nederland.
Fase: kennis zoeken
Aansluiters: 3
Fase: kennis! – ontwikkeld
Aansluiters: 3
Bekijk op
www.kenniswiki.nl
ook de Kenniswiki
Digitaal portfolio
Bekijk op
www.kennisrotonde.nl
ook de screencast
PO-VO samenwerking
Reuzenstap
�� alle vo-vraagstukken in vogelvlucht / categorie loopBaan leerling in kaart
koppeling schoolaDministratiepakkettenwww.kennisrotonde.nl/snel/schooladministratie
Indiener:
sos-scholen, landelijk
onderwijsambitie
“Wij zijn benieuwd hoe anderen het LVS hebben
gekozen, opgezet en ingevoerd.”
vraagstuk
• Welke informatie verzamelen andere scholen
met betrekking tot het LVS?
• Hoe ordenen zij de gegevens?
• Hoe benut de school het LVS zo goed
mogelijk?
status vraagstuk
Kennisnet Ict op school en het LVS Rotterdam
stelden kennis beschikbaar waarmee de vraag
beantwoord werd. Ervaringen delen met LVS
en de koppelingen bleek zeer waardevol. Er
zijn diverse initiatieven om de koppeling
makkelijker te maken. Conclusie is dat er grote
behoefte is aan standaarden, waardoor uitwis-
seling van gegevens binnen de school (tussen
diverse pakketten) en tussen scholen onderling
(bij overstap/doorstroming) eenvoudig mogelijk
wordt. Ga naar de bovenstaande website voor
meer informatie.
Fase: kennis! – gemakeld
Aansluiters: 3
��
100 alle vo-vraagstukken in vogelvlucht
henk van zeijtsprogrammamanager Creative Learning Lab Waag Society, en projectpartner en
woordvoerder namens de Montessori Scholengemeenschap
“ Meer dan alleen kennis tot je nemen.”
Bekijk op
www.kenniswiki.nl
ook de Kenniswiki
Mobiel leren
101
categorie technieken
Welke ambitie heeft uw school als het gaat om ict?
“Op ict-gebied willen we bereiken dat leerlingen samenwerken. Ze moeten
actief bezig zijn. Vaak zie je dat leerlingen passief achter de pc zitten en
alleen kennis tot zich nemen. Dat willen we niet. Ze moeten creatief aan
de gang met ict, bijvoorbeeld door films te maken of te fotograferen.”
Met welke vraag klopte u aan bij de Kennisrotonde?
“Onze vraag aan de Kennisrotonde was hoe we het effect konden meten
van het gebruik van ict en mobiele telefoontechniek in de les. Dit in
het kader van het project Frequentie 1550. Hierbij communiceerde een
groepje leerlingen in het klaslokaal achter de pc met leerlingen die met
mobiele telefoons in de Amsterdamse binnenstad liepen. Hun doel was
kennis te vergaren over de geschiedenis van Amsterdam. Een stadsspel
dat voor de leerlingen motiverend werkte en waarbij we het effect op het
leerrendement van de leerling wilden aantonen.”
Wat was bijzonder in de zoektocht naar kennis?
“De uitdaging was om het effect te meten tussen twee verschillende
vormen van lesgeven. Namelijk: de klassikale vorm van lesgeven en de
spelvorm die zich buiten de school afspeelt. Hierbij spelen veel factoren
een rol. Gelukkig werkten we met zeer ervaren onderzoekers van de
universiteiten van Amsterdam en Utrecht.”
Tegen welke problemen liep u aan?
“We liepen tegen twee obstakels aan, die overigens uiteindelijk geen
echte problemen opleverden. Ten eerste moest de technische omgeving
met het oog op het project volledig stabiel zijn. Je kunt nóg zoveel willen
bereiken, maar als de techniek niet in orde is, kom je nergens. Ten tweede
was het soms lastig het onderzoek zo in te passen zodat het reguliere
lesgeven er geen hinder van ondervond. Betrokken partijen moesten
behoorlijk flexibel zijn!”
Kreeg u reacties op uw vraagstelling?
“We kregen veel reacties op het onderzoek,
mede omdat het zo ontzettend tot de verbeel-
ding spreekt en heel eigentijds is. Er worden
met regelmaat presentaties over het project
gegeven en ook dan tonen toehoorders veel
belangstelling.”
Wat is de situatie nu met betrekking tot de vraagstelling?
“Het onderzoek is inmiddels afgerond. We hebben tien groepen in het
klaslokaal en tien groepen buiten op straat met elkaar vergeleken. De
wetenschappelijk onderbouwde publicaties worden binnenkort gepre-
senteerd.”
“Wij wilden het effect meten van een leersituatie waarbij
mobiele telefoons gebruikt worden. Dat project is met
succes afgerond. De resultaten zijn bekend. En wetenschap-
pelijk onderbouwd!”
het effect van moBiel onDerwijs met multimeDia www.kennisrotonde.nl/snel/mobielonderwijs
Indiener:
montessori scholengemeenschap amsterdam, Amsterdam
www.msa.nl
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters:
Open Scholengemeenschap Bijlmer
“ Een ingewikkelde
klus die tot
een goed einde
is gebracht!”
102 alle vo-vraagstukken in vogelvlucht / categorie technieken
(locatie)gevoelig onDerwijswww.kennisrotonde.nl/snel/locatiegevoelig
Indiener:
open schoolgemeenschap Bijlmer, Amsterdam
www.openschoolgemeenschapbijlmer.nl
onderwijsambitie
“Locatiegevoelige technologie is sterk in
opmars. Vanuit de markt worden Location
Based Sevices ontwikkeld. Denk bijvoorbeeld
aan TomTom en Google Maps/Earth. Daarnaast
wordt veel nagedacht over de mogelijkheden
van gaming en mobieltjes in het onderwijs.
Hiermee komt een geheel nieuw instrumen-
tarium voor onderwijs beschikbaar, waarmee
de directe, fysieke omgeving van de leerling als
inspiratiebron kan worden gebruikt. De ambitie
is om eigentijds, aantrekkelijk en motiverend
onderwijs te realiseren waarbij de directe,
fysieke omgeving dient als vertrekpunt voor het
leren.”
perfect DraaienD netwerkwww.kennisrotonde.nl/snel/netwerk
Indiener:
chr. lyceum veenendaal, Veenendaal
www.clv.nl
onderwijsambitie
“Het Chr. Lyceum Veenendaal werkt met
Windows Terminal Service (WTS) i.c.m.
Powerfuse. We willen de beperkingen van WTS
die wij ervaren opheffen en werkende COMPEX-
examens, multimedia maar ook videoconferen-
cing mogelijk te maken.”
vraagstuk
• Wat zijn ervaringen van andere scholen met
betrekking tot bovenstaande problemen?
• Hoe zijn deze problemen op te lossen?
• Is er nog wel toekomst voor de combinatie
WTS (samen met Powerfuse) en een educatief
netwerk?
vraagstuk
Hoe geef je goed onderwijs vorm met behulp
van dit nieuwe instrumentarium vanuit ver-
schillende leerinhouden?
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: geen
Fase: kennis! – gemakeld
Aansluiters: geen
status vraagstuk
Op het Marianum (www.marianum.nl) is een
groot deel van de problemen die op het CLV
spelen al eerder opgelost. Binnenkort gaat een
consultant aan de slag met de problemen die op
het Marianum al zijn opgelost.
103
zicht op kosten van ictwww.kennisrotonde.nl/snel/tco
Indiener:
scholengemeenschap winkler prins, Veendam
www.winklerprins.nl
onderwijsambitie
“Om goed onderwijs te kunnen geven met ict is
het belangrijk dat het netwerk en de hardware
goed beheerd kunnen worden. Ook is het van
belang om duidelijk te krijgen wat de totale
kosten zijn (Total Cost of Ownership, TCO). Ook
in verband met mogelijke toekomstige uitbrei-
ding van het aantal computers. Tenslotte willen
we waar mogelijk verbeterpunten doorvoeren
om tot een optimaal beheer te kunnen komen
van de ict op onze scholen.”
vraagstuk
• Op welke wijze is de Total Cost of Ownership
van ict uit te rekenen voor een VO-school?
• Kunnen we een betrouwbaar, schoolspecifiek
rekenmodel maken om het aantal beheerders
en de extra kosten te bepalen bij uitbreiding
van het aantal computers?
• Kunnen we dit koppelen aan mogelijke verbe-
terpunten?
hoogwaarDig onDerwijs op afstanDwww.kennisrotonde.nl/snel/hoogwaardigonderwijs
Indiener:
csg Bogerman, Sneek
www.bogerman.nl
onderwijsambitie
“We werken al met een ELO en willen komend
jaar met visuele technieken het onderwijs op
afstand kunnen ondersteunen. De docenten
van de ‘kleine’ vakken (Fries, Frans, Duits,
Latijn/Grieks, Kcv en Filosofie) nemen komend
schooljaar deel aan een leertraject waarin we
onderzoeken welke didactische aanpassingen
nodig zijn om optimaal van de mogelijke
technieken gebruik te maken. De uitersten zijn
dure videoconferencing enerzijds en werken
met goedkope webcams anderzijds.”
vraagstuk
Welke vorm van computer mediated commu-
nication is het meest effectief bij, nader te
bepalen, leeractiviteiten op afstand?
status vraagstuk
Met de geleverde kennis door de experts is de
vraag beantwoord en zijn er vele namen en
instituten genoemd die op de hoogte zijn van
de ontwikkelingen en het gebruik van videocon-
ferencing en webconferencing. Kijk hiervoor op
de website.
status vraagstuk
Naast de geleverde kennis door de experts laat
de school een professioneel TCO-onderzoek
uitvoeren, dat eind 2007 wordt afgerond. Ga
voor meer informatie naar de bovenstaande
website.
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: 5
Fase: kennis! – gemakeld
Aansluiters: geen
Bekijk op
www.kennisrotonde.nl
ook de screencast
Zicht op kosten ict
104 alle vo-vraagstukken in vogelvlucht / categorie technieken
persoonlijke multimeDiaspeler in het onDerwijswww.kennisrotonde.nl/snel/multimediaspeler
Indiener:
via melanchthon, Rotterdam
www.melanchthon.nl
onderwijsambitie
“Wij willen onderzoek verrichten naar een
verantwoorde inzet van iPods (of vergelijkbare
apparaten) voor educatieve doeleinden.”
moBiele computer voor scholierenwww.kennisrotonde.nl/snel/mobielecomputer
Indiener:
Digitaal leren, Den Haag
www.digitaal-leren.nl
onderwijsambitie
“Wij willen het gebruik van ict in het onderwijs
veel meer toegankelijk maken, zodat de organi-
satie van het onderwijs zich daadwerkelijk kan
gaan aanpassen. Zijn er voldoende scholen die
de komende jaren willen dat alle leerlingen de
beschikking hebben over een laptop? Indien er
voldoende vraag is, kunnen we als combinatie
van scholen de markt gaan benaderen met de
vraag een laptop samen te stellen of te produ-
ceren die voldoet aan de eisen die wij er aan
stellen.”
vraagstuk
• Is het mogelijk om geïndividualiseerd, meer
zelfstandig onderwijs te krijgen door het ge-
bruik van een persoonlijke multimediaspeler?
• Welke didactische werkvormen en toepassin-
gen lenen zich hiervoor?
Fase: kennis zoeken
Aansluiters: 1
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: geen
vraagstuk
• Wat zijn de eisen waaraan een laptop/mo-
biele computer moet voldoen om hem opti-
maal bruikbaar te maken voor het onderwijs?
• Is het mogelijk om een breed gedragen
eisenpakket te formuleren om daarmee naar
producenten te gaan?Bekijk op
www.kenniswiki.nl
ook de Kenniswiki
Mobiel leren
Bekijk op
www.kenniswiki.nl
ook de Kenniswiki
Podcast
Bekijk op
www.kennisrotonde.nl
ook het videoportret
Persoonlijke
multimediaspeler
in het onderwijs
105
poDcast in het onDerwijswww.kennisrotonde.nl/snel/podcast
Indiener:
open schoolgemeenschap Bijlmer, Amsterdam
www.openschoolgemeenschapbijlmer.nl
onderwijsambitie
“Wij zien graag dat leerlingen eigen materiaal
produceren en daarmee op hetzelfde moment
kennis construeren. Dus de leerling is proces-
matig bezig, ontwikkelt daarbij competenties
en heeft een inhoudelijke opdracht waarbij
er kennis over het onderwerp van de podcast
ontwikkeld wordt.”
vraagstuk
• Hoe beoordeel je een podcast, wat komt erbij
kijken om een podcast te produceren en te
publiceren?
• Motiveert podcasting de leerling tot betere
leerresultaten?
DiDactisch geBruik van een moBiele weBcam voor onDerzoekenD lerenwww.kennisrotonde.nl/snel/mobielewebcam
Indiener:
vlaardingse openbare scholengemeenschap, Vlaardingen
www.vosvlaardingen.nl
onderwijsambitie
“Stel je voor: enkele teams van leerlingen on-
derzoeken gelijktijdig op verschillende plaatsen
een verschijnsel (maatschappelijk, historisch,
biologisch, (sociaal)geografisch, sociologisch,
kunstzinnig of kunsthistorisch, etc.) en het
‘thuisteam’ kan het onderzoek sturen en con-
clusies trekken. Misschien is het wel mogelijk
om de teams in andere landen dat onderzoek te
laten doen zodat je een grootschalig onderzoek
kan verrichten.”
vraagstuk
Hoe kan de webcam mobiel gebruikt worden
voor onderzoekend onderwijs?
status vraagstuk
Met de gevonden kennis door de experts is de
vraag beantwoord. De techniek is inmiddels
voorhanden via beeldbellen.
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: geen
Fase: kennis! – gemakeld
Aansluiters: geenBekijk op
www.kenniswiki.nl
ook de Kenniswiki
Mobiel leren
Bekijk op
www.kenniswiki.nl
ook de Kenniswiki
Podcast
10� alle vo-vraagstukken in vogelvlucht / categorie technieken
sms-speurtocht Door De zaanstreekwww.kennisrotonde.nl/snel/sms
Indiener:
pascal college, Zaandam
www.pascalcollege.nl
onderwijsambitie
“Omdat kennis over hoe mensen (vroeger en nu)
leven in de eigen omgeving, bijdraagt aan het
aanleren van sociale competenties, willen we
voorafgaand en tijdens de Wereldreis 2006 een
sms-speurtocht in De Zaanstreek uitzetten.”
vraagstuk
Kan het middel sms werken om leerlingen te
motiveren om een culturele speurtocht te doen
door de Zaanstreek en om leerlingen kennis te
laten verwerven over de eigen omgeving?
status vraagstuk
• Er is een handleiding gemaakt om zelf een
sms-speurtocht te kunnen organiseren.
• Ook is in de evaluatie van het project naar
voren gekomen of de speurtocht met sms’en
heeft gewerkt. Positief was dat lastige klas-
sen met plezier hebben deelgenomen aan de
speurtocht. Maar deze moet wel in de jaar-
planning van de school worden opgenomen.
Fase: kennis! – ontwikkeld
Aansluiters: geen
Bekijk op
www.kenniswiki.nl
ook de Kenniswiki
Mobiel leren
10�
10� alle vo-vraagstukken in vogelvlucht
lieneke jongelingrector Northgo College en voorzitter stuurgroep Elektronisch Leerdossier (ELD)
“ Ict voor
iedereen:
van conciërge
tot rector.”
10�
categorie van papier naar Digitaal
Welke ambitie heeft uw school als het gaat om ict?
“Onze ambitie op het gebied van integratie van ict in de bedrijfsproces-
sen en de onderwijsprocessen is gerealiseerd: de integratie van ict in de
leerprocessen is op onze school een feit. Dat betekent niet dat we op onze
lauweren kunnen rusten; de voortgang van de ontwikkeling moet constant
in de gaten worden gehouden en zo nodig bijgestuurd. Je bent er in feite
altijd mee bezig, dat is dan ook de ambitie van onze school.”
Met welke vraag klopte u aan bij de Kennisrotonde?
“We nemen toetsen en testen al digitaal af. Onze vraagstelling had vooral
betrekking op de eisen die dit op organisatorisch en technisch gebied met
zich meebrengt. Bijvoorbeeld: welke mogelijkheden zijn er om toetsen
beschikbaar te stellen, te gebruiken en te beoordelen? Maar ook: welke
eisen bestaan er op het gebied van wet- en regelgeving? De vraagstelling
betreft dus de gehele procesvorming rondom het digitaal toetsen.”
Wat was bijzonder in de zoektocht naar kennis?
“Niet zozeer bijzonder, maar wel heel belangrijk vinden we dat er kennis
gedeeld wordt. Het is niet alleen een kwestie van informatie halen, je moet
ook informatie brengen. Het is van belang collega-scholen goed te informe-
ren, om kennis te delen. Dat is immers in het voordeel van de leerling.”
Tegen welke problemen liep u aan?
“Voordat we ons tot de Kennisrotonde wendden, kwamen we tijdens onze
zoektocht naar informatie vooral gegevens tegen die niet waren toege-
spitst op onze ambitie op ict-gebied. Met andere woorden: informatie
die niet per definitie uitwisselbaar was. Hier konden we niets mee. Onze
vraagstelling vereiste een hoge mate van deskundigheid. De Kennisrotonde
heeft ons verder geholpen.”
Heeft u reacties op uw vraagstelling gekregen?
“Onze school is vrij ver met het toepassen
van ict-ontwikkelingen in de praktijk. Er zijn
voldoende scholen die belangstelling tonen,
maar omdat de vraagstelling verstrekkende ge-
volgen kan hebben voor de schoolorganisatie,
stoppen ze er vooralsnog niet te veel energie
in. Ze volgen vanuit de buitenkring wel het
proces van de opbrengsten en uitkomsten van
het project.”
Wat is de situatie nu met betrekking tot de vraagstelling?
“We bevinden ons middenin het proces om ict een structureel onderdeel
van onze school te laten zijn, ook bij het toetsen. We kijken naar wat er
mogelijk is en wat niet. De vraagstelling leverde een aantal projecten
op, zoals een stappenplan waarmee docenten aan de slag kunnen. En nu
belanden we bij de vraag om een tool te laten ontwikkelen waarbinnen
processen, bijvoorbeeld beveiliging, toekenning en vrijgeven van toet-
sen die met verschillende toetsmakers gemaakt zijn, geserveerd kunnen
worden aan de leerling.”
“De bijdrage die we van de Kennisrotonde toegekend
kregen, is heel goed besteed. Met het geld is het project
Digitaal toetsen en examineren vormgegeven en zijn
we hard aan de slag om de projectdoelstellingen te ver-
wezenlijken.”
Digitaal toetsen afnemen www.kennisrotonde.nl/snel/examineren
Indiener:
northgo college, Noordwijk
www.northgo-college.nl
Fase: kennis ontwikkelen
Zwijsen College Veghel, Christelijk Lyceum
Veenendaal, Montessori Lyceum Amsterdam,
Jac.P.Thijsse College, Martinus College,
Zuyderzee College.
“ Kennis
beschikbaar
stellen aan
anderen is
belangrijk.”
Aansluiters:
Wartburg College, Krimpenerwaardcollege,
Stedelijk Dalton Lyceum, Ommelander College,
Stedelijk College Eindhoven, VMBO
De Krijtenburg, Jac. P. Thijsse College,
110 alle vo-vraagstukken in vogelvlucht / categorie van papier naar Digitaal
werken met DigiBorDenwww.kennisrotonde.nl/snel/werkendigiborden
Indiener:
DigiDac, Rotterdam
www.digidac.nl
onderwijsambitie
“We willen het rendement op het leren van de
leerling vergroten en weten of deze middelen
de beweging van ‘onderwijzen’ naar ‘leren’
ondersteunen of eerder de nadruk leggen op
‘onderwijzen’.”
vraagstuk
• Zijn er werkwijzen om dit hulpmiddel in
het voortgezet onderwijs in te zetten en de
leerlingen te stimuleren tot leren of zijn er
methodes waarbij de leerlingen dit hulpmid-
del gebruiken om te leren?
• Zijn er specifieke situaties in het voortge-
zet onderwijs waar dit nieuwe hulpmiddel
nieuwe, onvermoede kansen biedt?
Digitaal lesmateriaalwww.kennisrotonde.nl/snel/lesmateriaal
Indiener:
r.-k. scholengemeenschap st.-canisius, Almelo
www.canisius.nl
onderwijsambitie
“Met drie scholen willen we digitaal lesmate-
riaal ontwikkelen. Vervolgens wordt het
materiaal met behulp van een tool voorzien van
metadata, zodat het vindbaar is en herbruik-
baar voor de andere scholen in het samenwer-
kingsverband.”
vraagstuk
• Op welke manier kunnen we samenwerking
tussen de scholen bij het maken van digitale
lessen organiseren?
• Hoe zorgen we voor een goed ingerichte
database om alle lessen in op te slaan zodat
ze goed vindbaar zijn?
Fase: kennis zoeken
Aansluiters: geen
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: 26
• Op welke wijze kan het hulpmiddel ook
direct in dienst van het lerende zelf worden
gesteld?
111
Digitaal Dyslexie instrumentwww.kennisrotonde.nl/snel/dyslexie
Indiener:
samenwerkingsverband wsns katwijk, rijnsburg en valkenburg, Katwijk
www.onderwijs-duinenbollenstreek.nl
onderwijsambitie
“We willen dat het voor de scholen mogelijk
wordt om lees- en spellingproblemen of
dyslexie vroegtijdig te signaleren. Daarnaast
vinden wij het belangrijk dat de voortgang
van de begeleiding en de resultaten op de
verschillende meetmomenten uit de Protocollen
Leesproblemen en Dyslexie vastgelegd kunnen
worden. Zo bevorderen we de afstemming tus-
sen onderwijs en zorg.”
vraagstuk
• Is het mogelijk een instrument te ontwik-
kelen waarmee scholen de ontwikkeling van
leerlingen op het gebied van lezen en spellen
goed in kaart kunnen brengen?
• Kunnen we zo de afstemming tussen onder-
wijs en zorg bevorderen en zorgen dat een
doorgaande lijn gewaarborgd wordt bij de
overgang van PO naar VO?
thuis leren voor autistische kinDerenwww.kennisrotonde.nl/snel/autistischeleerling
Indiener:
lieven de keyschool / prof. Dr. gunningschool, Haarlem
www.lievendekeyschool.nl
onderwijsambitie
“Wij willen leerlingen die moeite hebben met
werken in een klas/groep graag de mogelijkheid
bieden om thuis onderwijs te volgen.”
vraagstuk
• Is het mogelijk om e-learning in te zetten
voor autistische leerlingen die niet of nau-
welijks naar school gaan?
• Waar moet dat aan voldoen?
• Hoe organiseren we dat?
status vraagstuk
Het vraagstuk is gemakeld door de school
te koppelen aan een andere school (de J.C.
Pleysierschool te Den Haag). Deze school stelt
zich ten doel onderwijs en begeleiding te
bieden aan leerlingen met gedragsstoornissen
en/of psychiatrische stoornissen in de leeftijd
van 12 tot 20 jaar. Twee jaar geleden is de
school gestart met het ontwikkelen van een digi-
tale leeromgeving speciaal voor (autistische)
kinderen die niet naar school kunnen.
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: geen
Fase: kennis! – gemakeld
Aansluiters: 1
112 alle vo-vraagstukken in vogelvlucht / categorie van papier naar Digitaal
verBeelDing van lastige leerinhouDenwww.kennisrotonde.nl/snel/leerinhouden
Indiener:
DigiDac, Rotterdam
www.digidac.nl
onderwijsambitie
“We willen lastige stukken stof inzichtelijker
presenteren door het gebruik van animaties,
applets, videobeelden, etc.”
vraagstuk
• Hoe maak je lastige leerinhouden duidelijker
met behulp van beelden (animaties, applets,
videobeelden)?
• Wat is er al beschikbaar en wat is de didac-
tische kwaliteit daarvan?
een elektronisch werkBoek?www.kennisrotonde.nl/snel/werkboek
Indiener:
DigiDac, Rotterdam
www.digidac.nl
onderwijsambitie
“We willen de stapels dikke en dure werkboeken
die je na één jaar – soms halfleeg – weggooit,
verminderen. Deze willen we vervangen door
beter en interactiever oefenmateriaal.”
vraagstuk
• Hoe maak je een elektronische versie van een
werkboek?
• Aan welke eisen moet dat voldoen?
• Wat vraagt dat van de scholen?
• Hoe doorbreken we de cirkel van wachtende
uitgevers en wachtende scholen?
status vraagstuk
Het vraagstuk is gemakeld door de school in
contact te brengen met de mensen van Edurep
(de educatieve contentketen). Zie ook
http://edurep.kennisnet.nl.
status vraagstuk
Bij dit vraagstuk is er met een expertmeeting
kennis georganiseerd. De experts inventari-
seerden welke (on)mogelijkheden er zijn om een
elektronisch werkboek vorm te geven.
Fase: kennis! – ontwikkeld
Aansluiters: geen
Fase: kennis! – gemakeld
Aansluiters: geen
113
laptops in De klaswww.kennisrotonde.nl/snel/laptops
Indiener:
zuyderzee college, Emmeloord
www.zuyderzeecollege.nl
onderwijsambitie
“Onze leerlingen hebben niet langer een
boekentas, maar een laptop. Bijna de gehele on-
derwijscontent wordt elektronisch aangeleverd.
Wij willen dat de leerlingen de laptop de hele
dag kunnen gebruiken.”
vraagstuk
• Hoe zorg je voor een voldoende lange
werking van de laptops gedurende de dag,
zonder een grote investering (vele tonnen)
te doen in het aanpassen van het elektrici-
teitsnetwerk op school?
• Zijn er andere batterijen, of alternatieve
oplaadsystemen beschikbaar?
status vraagstuk
Inmiddels is er kennis verzameld over dit
vraagstuk. Er zijn grofweg drie oplossingen:
nieuw type batterijen, andere stroomvoor-
zieningen, of een alternatief type computer
(geen normale laptop). Op de vraagstukpagina
is een document te downloaden waarin meer
gedetailleerde informatie te vinden is.
Fase: kennis! – gemakeld
Aansluiters: 1
Bekijk op
www.kenniswiki.nl
ook de Kenniswiki
Mobiel leren
114 alle vo-vraagstukken in vogelvlucht
peter van Der BorDirecteur De Piramide
“ De kennis vloog ons om de oren!”
115
categorie visie
Welke ambitie heeft uw school als het gaat om ict?
“De Piramide ambieert een onderwijsmethode met behulp van ict waar-
bij langdurig zieke leerlingen thuis kwalitatief goed onderwijs kunnen
krijgen. Een methode die relatief goedkoop, technisch laagdrempelig,
mobiel én breed toepasbaar moet zijn. Sommige leerlingen hebben
bovendien een lichamelijke beperking, dus ook hier moet rekening mee
worden gehouden.”
Tegen welke problemen liep u aan?
“De situatie was dat langdurig zieke kinderen thuis les kregen van een
freelance leerkracht. Dat is kostbaar en uit sociaal-emotioneel oogpunt
is dat voor kinderen niet de meest ideale oplossing. We luidden de
alarmklok omdat het aantal leerlingen met hele complexe ziekten en
handicaps toenam. Om ervoor te zorgen dat deze kinderen niet tussen
wal en schip vielen, moesten er nieuwe wegen ingeslagen worden op het
gebied van lesgeven.”
Met welke vraag klopte u aan bij de Kennisrotonde?
“Het was eigenlijk meer een kreet: help ons! Onze school heeft te maken
met een groeiend aantal leerlingen dat langdurig thuiszit vanwege een
ziekte of lichamelijke beperking. Ict biedt mogelijkheden deze kinde-
ren kwalitatief goed onderwijs te bieden, maar welke zijn het meest
doeltreffend? Een ander vraagstuk betrof de nieuwe lessituatie die
ontstaat wanneer je bij leerlingen thuis ict toepast. Het vraagt iets van
de klasgenoten, en ook van leerkrachten wordt een hele andere manier
van lesgeven verwacht. Hoe kun je ze daarop optimaal voorbereiden?”
Wat was bijzonder in de zoektocht naar kennis?
“We waren vooral verbaasd over het feit dat
er zoveel praktische kennis voorhanden was.
In eerste instantie bleek deze moeilijk te
vinden, maar toen de vraag eenmaal bij de
Kennisrotonde lag, vloog de kennis ons om
de oren!”
Kreeg u reacties op uw vraagstelling?
“Vanuit de Kennisrotonde wel, de ondersteuning hiervan is goed. Er
kwamen geen reacties van andere scholen, maar het betrof dan ook een
specifiek probleem dat op onze school speelde.”
Wat is de situatie nu met betrekking tot de vraagstelling?
“Er loopt een pilot waarbij steeds zes langdurig zieke leerlingen thuis
gebruikmaken van een laptop met webcam. Dit zijn niet altijd dezelfde
leerlingen, vandaar onze eis dat de technologie mobiel en technisch
laagdrempelig moest zijn. Ook ontwikkelen we met het oog op onze er-
varingen een stappenplan waarmee andere scholen aan de gang kunnen.
Hier ontvangen we een bijdrage voor.”
“Dankzij de Kennisrotonde zijn we er bewust van gewor-
den hoeveel kennis er op ict-gebied voor het onderwijs
voorhanden is. Dat heeft geleid tot een concrete oplossing
met betrekking tot onze vraagstelling: het breed toepassen
van laptops voorzien van een webcam. Momenteel werken
we aan een stappenplan dat een hulpmiddel kan zijn voor
andere belangstellende scholen.”
zieke kinDeren tòch op schoolwww.kennisrotonde.nl/snel/ziek
Indiener:
(v)so De piramide, Den Haag
www.reczhm.nl
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: Nog geen
“ Goede
ondersteuning
van de
Kennisrotonde.”
11� alle vo-vraagstukken in vogelvlucht / categorie visie
ziezonwww.kennisrotonde.nl/snel/ziezon
Indiener:
ziezon, Landelijk Netwerk Ziek zijn en Onderwijs, Utrecht
www.ziezon.nl
onderwijsambitie
“We willen het onderwijsleerproces van de
langdurig of chronisch zieke leerling die niet
in staat is het onderwijs op school te volgen
interactief continueren. Het is onze ambitie
om door structurele inzet van ict hieraan een
bijdrage te realiseren, zoniet het probleem op
te lossen.”
vraagstuk
Waarom worden reeds ontwikkelde en technisch
beproefde ict-middelen niet structureel ingezet
door de scholen bij het onderwijs aan lang-
durig en chronisch zieke leerlingen?
innoweB vmBowww.kennisrotonde.nl/snel/innoweb
Indiener:
maarten van rossem school, Arnhem
www.maartenvanrossem.nl
onderwijsambitie
“Met behulp van ict willen we een scala van
leermiddelen inzetten bij verschillende
methodes en/of vakken en hierover kennis
delen. Doelstelling is om een landelijk web van
kennis te genereren waardoor de scholen van
elkaar kunnen leren: InnoWEB vmbo.”
vraagstuk
Is de kennis die op school X wordt opgedaan
succesvol over te dragen naar school Y?
Fase: kennis zoeken
Aansluiters: geen
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: geen
Bekijk op
www.kennisrotonde.nl
ook de screencast
InnoWEB vmbo
11�
ict op een justitieschoolwww.kennisrotonde.nl/snel/justitieschool
Indiener:
vso De sprong, Zeist
www.desprong.nl
onderwijsambitie
“Wij willen ict in de school, het onderwijs en
de lessen implementeren.”
vraagstuk
Hoe kan ik ict op een voor de school zo voor-
delig mogelijke wijze inpassen in het onderwijs
op een justitieschool?
status vraagstuk
Gezien de complexiteit en de hoeveelheid
vragen achter dit vraagstuk, pakt de school dit
vraagstuk op in samenwerking met de sector
VO van Kennisnet Ict op school.
Fase: kennis ontwikkelen
Aansluiters: geen
lerenD netwerkwww.kennisrotonde.nl/snel/lerendnetwerk
Indiener:
sos-scholen, landelijk
onderwijsambitie
“Naar aanleiding van de conferentie ‘Slimme
software voor Ondernemende Scholen (SOS)’,
ontstond de wens bij een zestal scholen om
de eigen visie ten aanzien van processen
binnen de schoolorganisatie te verbinden
met de mogelijkheden van ict.”
vraagstuk
Op welke manier kunnen we een lerend netwerk
opzetten van innovatieve scholen die zich in
eerste instantie bezighouden met het slim
gebruik van software.
status vraagstuk
Rapportage inventarisatie onder SOS-scholen.
Fase: kennis! – ontwikkeld
Aansluiters: geen
“Verbeeldingskracht zonder voldoende kennis, heeft vleugels maar geen voeten.”
joseph joubert (1754-1824), Frans schrijver.
11�
11�
en nu aan De slag “Eén ding zal de computer nooit kunnen: van de apen afstammen.”
hugo Brandt corstius (Piet Grijs 1935), Nederlands auteur.
wat weten we over DekennisrotonDe?Vele malen ontwikkelde de Kennisrotonde brochures rondom centrale
thema’s met titels als: Wat weten we over … taal? … rekenen? … klas-
senmanagement? … gaming? Maar wat weten we eigenlijk over de
Kennisrotonde zelf?
In opdracht van Kennisnet Ict op school heeft het bureau Oberon
tweemaal een meting uitgevoerd onder de scholen, kennisaanbieders
en andere gebruikers van de Kennisrotonde. Vaak bleken deze onderzoe-
ken naast de vele positieve resultaten ook ideeën voor de verbetering
van de werkwijze van de Kennisrotonde op te leveren. Iets waarmee
het team Kennisrotonde vervolgens aan de slag ging om het proces te
optimaliseren.
Enkele conclusies uit de monitor:
• Complexe vernieuwingen, zoals het bevorderen van het gebruik van
ict in het onderwijs, vragen allereerst om een schooleigen aanpak.
Daarom zijn de resultaten per school verschillend.
• Deelnemende scholen zijn overwegend positief over de Kennisrotonde.
De ontwikkelde kennis is voor de indieners van vraagstukken prak-
tisch bruikbaar en draagt bij aan de verbetering en vernieuwing van
het onderwijs. De indieners waarvan het vraagstuk is afgerond (met
bestaande of ontwikkelde kennis), zijn tevreden over het resultaat.
Vooral de deskundigheid en persoonlijke aanpak van de procesad-
viseurs spreekt scholen aan.
• De aanpak en producten van de Kennisrotonde voorzien in de be-
hoeften van het veld. Weinig scholen kunnen complexe vernieuwingen
zelfstandig, zonder ondersteuning van buiten realiseren omdat er een
tekort is aan professionaliteit op verschillende deelgebieden, zowel
inhoudelijk als procesmatig. De aanpak van de Kennisrotonde voorziet
voor een deel in deze behoefte.
• De Kennisrotonde bevordert de kennisuitwisseling tussen scholen,
zowel met behulp van ict als door het organiseren van bijeenkomsten.
• De Kennisrotonde wordt breed gewaardeerd, bijna alle ondervraagden
vinden het een goede plek om bestaande kennis te delen en nieuwe
kennis te ontwikkelen.
• De Kennisrotonde heeft een stimulerende rol, tegelijk betekent dit dat
succes afhankelijk is van de inzet van verschillende betrokkenen.
• Veel indieners denken dat de Kennisrotonde bijdraagt aan de verbete-
ring en vernieuwing van het onderwijs.
• Bijna alle ondervraagde indieners van en aansluiters bij vraagstukken
zouden in de toekomst van de Kennisrotonde gebruik maken, of zijn
daar al mee bezig.
Wat heeft ruim 2,5 jaar Kennisrotonde nu eigenlijk opge-
leverd? Aan kennis? Aan ervaring? Wat zijn de leerpunten?
Vragen waar we aan het eind van het project voor staan.
Kennisnet Ict op school wil doorgaan met het model van
de Kennisrotonde: kennisvragers en aanbieders van kennis
bij elkaar brengen. Niet meer als apart programma, maar
als basis voor de gehele organisatie. Ook daarom is het
belangrijk om te weten: wat werkt wel en wat niet? Wat
moeten we behouden? En wat kan anders?
120 en nu aan De slag
Uiteraard kwamen er ook aandachtspunten naar voren uit de Oberon
monitor, zoals de bekendheid bij de onderwijsgevenden, meer aandacht
voor ‘kennis verspreiden’ en de praktijkgerichtheid van gemakelde
kennis.
facts & figuresEnkele andere tastbare resultaten van de Kennisrotonde:
• Dankzij de Kennisrotonde is veel kennis ontwikkeld en verspreid.
Vaak deden de scholen dit zelf, door bijeenkomsten te organiseren
of een weblog bij te houden. Maar ook de procesadviseurs van de
Kennisrotonde organiseerden workshops rondom vraagstukken,
kenniskroegen, kennisdeelbijeenkomsten en publiceerden brochures,
audio- en videopodcasts en artikelen.
• Op www.KennisWiki.nl staan artikelen met gebundelde informatie
vanuit de vraagstukken. Zo zijn er artikelen met als thema: Digitaal
schoolbord, Web 2.0, Podcasting, Webkwesties, Portfolio, Webwijsheid
en Klassenmanagement. Dit kennisnetwerk blijft beschikbaar en staat
open voor anderen om kennis aan te vullen of toe te voegen.
• Vanaf 2006 werd elk seizoen een bepaald thema ‘in de schijnwerper’
gezet. Dit waren vaak thema’s waarover veel vraagstukken waren
ingediend, of waar veel aansluiters bij waren. De thema’s waren:
- Klassenmanagement
- Loopbaan van de leerling
- Leerlingen verschillen
- Internationalisering
- Ontdekkingsreis door de school
• Er zijn circa vijftig kennisontwikkelingsprojecten gestart of al
afgerond.
• Er zijn circa 450 scholen direct actief op de Kennisrotonde via het
indienen van een vraagstuk of via aansluiting bij een vraagstuk.
Daarnaast participeren circa 1500 scholen indirect bij vraagstukken
en projecten via samenwerkingsverbanden of overkoepelende school-
besturen.
• Er zijn op het ogenblik circa 160 vraagstukken op de rotonde (in
behandeling, of al afgehandeld).
• Ruim 50 procent van de vraagstukken wordt opgelost door bestaande
kennis (makelen).
samen lerenEen van de belangrijkste uitgangspunten van de Kennisrotonde was dat
beschikbare kennis over onderwijsvernieuwing en ict beter gebruikt
kan worden in de praktijk. De Kennisrotonde wilde ervoor waken het
zoveelste projectenbureau te worden, dat scholen aanzet tot het ontwik-
kelen van steeds meer nieuwe kennis. Wij wilden vooral beschikbare
kennis ontsluiten. Kennis in de hoofden van docenten die dagelijks met
ict werken, kennis van onderzoekers op hogescholen en universiteiten.
En kennis bij allerlei organisaties in en rond het onderwijs, zoals
ict-samenwerkingsverbanden, schoolbegeleidingsdiensten en landelijke
pedagogische centra. Dat is gelukt: van alle ingediende vraagstukken op
de rotonde kon ongeveer de helft worden opgelost met bestaande kennis.
Voor een school is het woud aan informatie over onderwijsvernieuwing
en ict bijna ondoordringbaar. Belangrijk leerpunt na deze drie jaar
Kennisrotonde is dat het zeer goed mogelijk blijkt om scholen van elkaar
te laten leren en hen zelf de vertaling te laten maken van de theorie
naar de eigen praktijk, als zij hierin goed ondersteund worden. Binnen
projecten van de Kennisrotonde bleken scholen van elkaar te leren. Iets
dat hoop geeft voor de toekomst: hiermee is een onuitputtelijke ken-
nisbron aangeboord!
Ook bleken netwerken van experts zeer goed in staat de scholen een
stap verder te helpen. Deze experts vertaalden beschikbare wetenschap-
pelijke studies en hielpen scholen inzicht te krijgen in het toepassen
van theoretische kennis in de praktijk. Voor, door en vooral ook met de
scholen werd praktische kennis beschikbaar gemaakt.
Inmiddels is veel kennis beschikbaar, maar er wordt door scholen
ook nog steeds kennis ontwikkeld binnen lopende projecten. Via de
Kennisrotonde is een bron ontstaan waaruit scholen nog jaren kunnen
... Via de Kennisrotonde is een bron
ontstaan waaruit scholen nog jaren
kunnen putten.
121
putten. Naast beschikbare kennis uit vraagstukken, brochures en de
KennisWiki, is ook de werkwijze succesvol gebleken. Deze werkwijze is
ook in te zetten voor andere manieren van kennisontwikkeling en ken-
nisverspreiding, breder dan alleen het onderwerp innovatie met ict.
Dat de kennis die door experts en scholen werd ontwikkeld breder
bruikbaar is, bleek al tijdens het project van de Kennisrotonde. In vele
situaties werden projecten als voorbeeld gebruikt voor andere groe-
pen scholen. Zo bleek het vraagstuk Klassenmanagement een inspiratie
voor andere groepen scholen om de werkwijze (vraagscholen leren van
weetscholen door bij elkaar te kijken) ook in te voeren. Dit maakt het
bereik van de kennis van de Kennisrotonde nog vele malen groter: een
haast oneindig netwerk.
Met het einde van de Kennisrotonde komt er geen einde aan de aan-
pak van de Kennisrotonde. Het geleerde blijft behouden. De stichting
Kennisnet Ict op school zal zich blijvend richten op de vragen van de
scholen en op het creëren van netwerken om een goede kenniscirculatie
te bevorderen. Enkele voorbeelden zijn de ambassadeursnetwerken,
de communities van leraren en het project Samen deskundiger.
De opBrengsten van De kennisrotonDeMet de Kennisrotonde heeft Kennisnet Ict op school geprobeerd een
bijdrage te leveren aan het oplossen van twee weerbarstige (onder-
wijs)vraagstukken: de kennisparadox en de mythe van ict.
De kennisparadox
Deze paradox heeft betrekking op het dichten van de kloof tussen het
produceren van kennis en het productief maken van kennis. De aanpak
van de Kennisrotonde laat zien dat de leraar geen passieve consument
is van kennis, maar een ondernemende professional die graag de ruimte
krijgt om – in samenwerking met collega’s – zijn of haar eigen werk te
verbeteren. De Kennisrotonde is een krachtige werkwijze voor profes-
sionalisering en kwaliteitsverbetering van het onderwijs. De werkwijze
van de Kennisrotonde is niet alleen betekenisvol voor ict, maar bevat
ook bruikbare ingrediënten voor professionalisering en kwaliteitsver-
betering van het onderwijs in het algemeen. Dat is voor ons allen een
uitdaging voor de toekomst.
De mythe van ict
De Kennisrotonde draagt bij aan inzichten over ict-toepassingen
die in de praktijk meer of minder goed werken. De projecten van de
Kennisrotonde hebben met elkaar gemeen dat ze gebruik maken van
ict als oplossing voor een onderwijsvraagstuk. De resultaten van die
projecten laten zien dat ict de kwaliteit van onderwijs kan verbeteren.
Maar er zijn naast kansen ook bedreigingen. Het is belangrijk scholen te
ondersteunen bij het optimaliseren van die kansen en het minimaliseren
van bedreigingen. Die kennis en expertise kunnen en mogen wij niet
verwachten van elke individuele school.
In het bundelen en verspreiden van deze kennis ligt de meerwaarde en
legitimatie van een organisatie als Kennisnet Ict op school.
“I am still learning.”
michelangelo (1475 -1564), Italiaans kunstschilder, beeldhouwer, architect en dichter.
... De Kennisrotonde is een
krachtige werkwijze voor
professionalisering en
kwaliteitsverbetering van
het onderwijs.
122
DankwoorD
Kennisnet Ict op school spreekt graag haar dank uit aan allen die hebben
bijgedragen aan het succes van de Kennisrotonde:
Betrokken scholen
Onze dank gaat uit naar alle scholen, samenwerkingsverbanden en
personen die vraagstukken hebben ingediend, zich hebben aangesloten
bij de vraagstukken en kennis hebben gebracht, gehaald en gedeeld op
de Kennisrotonde. Daarnaast speciale dank aan alle scholen en personen
die hebben meegewerkt aan de (video)portretten, screencasts en de
podcasts.
programmaraad & jury
experts
auteurs van de brochures
ministerie van onderwijs, cultuur en wetenschap
team kennisrotonde, kennisnet ict op school
123
trefwoorDenregister
aaardrijkskunde 92
achterstanden 32
adaptief onderwijs 62
afstandsonderwijs 88, 103
atelierwerk 50
autistische kinderen 111
Bbegaafde leerlingen 33
begeleiding 53
beleidsplan 73
burgerschap 89
cCanada 60
CMS 23
collegiale videoconsultantie 81
competenties 23, 48
Ddifferentiëren 51
digitaal dyslexie instrument 111
digitaal lesmateriaal 110
digitaal schoolrapport 68
digitaal toetsen 109
digitale klassenmap 68
digitale leerlingscan 79
digitale prentenboeken 43
digitale
schoolborden 58, 59, 62, 110
digitaliseren
handelingsplannen 52
doorlopend portfolio 49
doorlopende leerlijn 96
down under 92
dyslexie 111
e, feducatieve portal 92
edugame 32
effectief samenwerkend leren 25
elektronisch werkboek 112
ELO 23
ergonomisch 57
examens 109
experimenteeromgeving 90
feedback 81, 91, 95
ggamend leren 41
gaming 33
GlasWerk 40
Google Earth 60
Gouden Eeuw 70
hhandicap 48
HistoryClip 40
Homo Zappiens 30
i, jict-beleidsplan 73
ict-vaardigheden 74
identiteit 75
implementatie ict 24
implementeren 74
individueel 34
informatievaardigheden 89
innovatieve leerkracht 24
InnoWEB 116
instrument voor leerling
feedback 81
intelligentie 51
interactief 64, 88
internationalisering 60
invoering portfolio 34
justitieschool 117
kkerndoelen 64
klassenmanagement 25
klassenmap 68
klassikaal 34
kleuterbouw 67
knutselen 41
kosten ict 103
kritische internetgebruikers 69
llaptop 113
lastige leerinhouden 112
leerling = leraar 83
leerlingen 33, 80, 84, 90
leerlingmonitor 31
leerlingscan 79
leerlingvolgsysteem 31
leerlijn 96
leerlijnplanner 44
leerobjecten 21, 70
leeromgeving 69
Lego 64
leraren 80
leren onderzoeken 27
locatiegevoelig onderwijs 102
loopbaan 53
luisteren 88
124 trefwoorDenregister
mmeervoudige intelligentie 32
mobiel onderwijs 101
mobiele computer 104
moderne vreemde talen 93
multimediaal portfolio 22
multimediaspeler 104
nnative English 37
netwerk 57, 102, 117
‘nieuwe leren’ 35, 75
oonderwijsachterstanden 32
onderzoeken 27, 105
online leeromgeving 69
online talent ontwikkelen 28
ontleden 91
ontwikkelingsgericht
onderwijs 29
opera 28
operationaliseren 74
organisatie ict-innovatie 22
ouders 39
overgang PO-VO 96, 97
p, QPDA 62
planningsinstrument 85
podcast 105
portal 92
portfolio 22, 34, 49, 96, 97
PO-VO 96, 97
praktijklokalen 90
praktijkonderwijs 97
prentenboeken 43
rregie 29
rekenen 50
rekenonderwijs 44
Reuzenstap 96, 97
ssamenwerkend leren 80
samenwerking 56, 63
schooladministratiepakketten 98
schoolborden 59, 64
schooloverstijgend
samenwerken 61
schoolrapport 68
sms 106
sociaal vaardig 75
software 57, 58
spreken 88
speurtocht 106
stagefeedback 95
t, utaalonderwijs, moderne
vreemde talen 93
talent 28
TCO, Total Cost of Ownership 103
teamontwikkeling 79
tekenen 41
tekstverwerken 42
ThinClients 63
thuisleren 111
time out, try out 47
toetsen 109
typen 61
vVeenlab 59
vernieuwingsschool 84
videoconsultatie 81
videoportfolio 49
virtuele aanwezigheid 115
virtuele praktijklokalen 90
visie 74
vmbo 116
vreemde talen 93
wWeb 2.0 55
webcam 93, 105
webkwesties 31, 43
webwijsheid 69
wereldoriëntatie 40, 42
werkboek 112
Wiki’s 30
wiskunde 87, 91
woordenschat 56
x, y, zzaakvakonderwijs 53
zelfevaluatie 52
zelfstandig leren 48, 70
zieke kinderen 115
Ziezon 116
zorgleerlingen 53
125
12�
12�
Brochures
rekenen en ict
In deze uitgave zijn wetenschap-
pelijke inzichten op het gebied
van rekenen en ict samengevat en
vertaalt naar handreikingen voor
leerkrachten in het PO.
klassenmanagement
Hoe zet je ict in de lessen in.
Welke onderzoeken zijn er over
ict en klassenmanagement?
Zijn er praktische tips?
computersimulaties
Hoe kun je van onderzoekend leren
met computersimulaties een ef-
fectief leerproces maken? In deze
brochure ook een aantal handige
websites over simulaties op een
rijtje gezet.
taal en ict
De brochure geeft u een kort en
bondig overzicht over onderzoeks-
resultaten op het gebied van taal
en ict. Ook leest u meer over de
communicatiemiddelen die in de
les ingezet kunnen worden.
webwijsheid
Is het belangrijk dat leerlingen
kritische internetgebruikers
worden? Wat betekent dat voor de
vaardigheden waarover ze moeten
beschikken?
gaming
World of Warcraft, Age of Empires
en GTA San Andreas. Wat hebben
games het onderwijs te bieden?
Een belangrijke doelstelling van de Kennisrotonde
is het verspreiden van kennis over ict in het PO-
en VO-onderwijs. Dit doen we onder andere door
het uitbrengen van een reeks brochures over spe-
cifieke onderwerpen. In deze brochures proberen
we wetenschappelijke kennis te vertalen naar
praktische handreikingen. U kunt deze brochures
downloaden of bestellen via www.kennisrotonde.nl.
© Een uitgave van: Kennisnet Ict op school, december 2007
redactie: Kennisnet Ict op school, interviews door Point to Point Communicatie
eindredactie: Point to Point Communicatie, Jozua Douglas
fotografie (portretten en cover): Chimedia, Nils Schoonhoven
(coverfoto gemaakt bij r.-k. basisschool Kinderland in Leusden, groep 3)
ontwerp: Point to Point Communicatie, Joost Kuijpers
Druk: Thieme GrafiMedia Groep, Koninklijke De Swart
stichting kennisnet ict op school
postaDres
Postbus 778
2700 AT Zoetermeer
BezoekaDres
Paletsingel 32
2718 NT Zoetermeer
T (079) 323 09 96
F (079) 321 23 22
www.kennisrotonde.nl