©The McGraw-Hill Companies, 2005

Bölüm 21Maliye Politikası ve Dış

Ticaret

David Begg, Stanley Fischer and Rudiger Dornbusch, Economics, 8th Edition, McGraw-Hill, 2005

PowerPoint presentation by Alex Tackie and Damian Ward

2©The McGraw-Hill Companies, 2005

Birkaç Anahtar Kavram• Maliye Politikası

– Hükümetin harcamalar (G) ve vergi oranları üzerinde aldığı kararlar

• İstikrar (Stabilisation) Politikaları– Hükümetin, toplam çıktıyı (Y) potansiyel

çıktı düzeyinde tutmak için uyguladığı politikalar

• Bütçe Açığı– Hükümet harcamalarının vergi gelirleri

üzerinde kalan kısmı• Ulusal Borç

– Hükümetin toplam borç stoğu; bütçe açıklarının kümülatif toplamı

3©The McGraw-Hill Companies, 2005

Gelir-Harcama modelinde hükümet

• Dolaysız Vergiler– Tüketim fonksiyonunun eğimini etkiler– Ve dolayısıyla AD doğrusunun eğimi

de etkilenir.• Hükümet harcamaları (G), AD

doğrusunun konumunu etkiler: – G’deki artış AD doğrusunu yukarı,

azalış aşağıya kaydırır.

4©The McGraw-Hill Companies, 2005

Hükümet Harcamaları ve Toplam Talep

• AD=C+I+G– Kısa dönemde G sabittir, gelir veya toplam

çıktıyla beraber artıp azalmaz.– Transfer harcamaları (B), toplam talebi C ve I

üzerinden etkiler. Doğrudan bir etkisi yoktur.– Dolayısıyla, toplam talebi oluşturan 3 öğeyi

gelirden bağımsız (otonom) olarak düşünebiliriz.

• Tüketim• Yatırımlar• Hükümet harcamaları

5©The McGraw-Hill Companies, 2005

Hükümet Harcamaları ve Toplam Talep (2)

• Hükümet, bir yandan dolaysız vergiler (Td) toplarken öte yandan transfer harcamalarında (B) bulunur.

• Net Vergi Yükü (NT): Dolaysız vergiler eksi transfer gelirleri; ulusal gelirle orantılı olduğu varsayılır.

• Dolayısıyla, NT=t*Y• Harcanabilir Gelir: YD=Y-NT

YD=(1-t)*Y

6©The McGraw-Hill Companies, 2005

Hükümet Harcamaları ve Toplam Talep (3)

• Hanehalkının marjinal tüketim eğilimini (c) 0.9, ve bağımsız tüketimi 0 olarak kabul edelim.– C=0.9*YD– C=0.9*(1-t)*Y olacaktır.– Ulusal gelir (Y) 1 birim arttığında, tüketim 0.9*(1-t)

kadar artacaktır.– Vergi olmadığı durumda, 0.9 olan tüketim fonksiyonu

eğimi, vergi ile beraber 0.9*(1-t)’ye düşer.– Dolayısıyla vergi ile beraber toplam talep (AD)

doğrusunun eğimi de düşer.– Vergi sonucu MPC de düşer ve MPC’=MPC*(1-t) olur.

7©The McGraw-Hill Companies, 2005

Verginin Toplam Talep üzerindeki etkisi

Y1 Y0

AD1

AD0

Çıktı, Ulusal Gelir

To

pla

m T

alep

8©The McGraw-Hill Companies, 2005

Maliye Politikası?

Gelir, çıktı

Top

lam

Tal

ep

45o doğrusu

AD0

Y0

Ancak durum bu kadar basit değildir. Hükümet harcamalarının fiyatlar, faiz oranları ve bütçe açığı üzerindeki etkileri de gözönünde bulundurulmalıdır.

AD1

Hükümet, G kadar harcama yaparak AD doğrusunu AD0’dan AD1’e kaydırabilir, bu da toplam çıktıyı arttırır.

Y1

Denge çıktı düzeyi Y0’dan Y1’e çıkar.

G

9©The McGraw-Hill Companies, 2005

Bütçe (Budget)

• Bütçe, birey, firma veya hükümetin harcamalar ve gelirlerine ilişkin planlarına verilen isimdir.

• Hükümetin Bütçe Açığı= G-NT• Ekonomi dengedeyken;

– S+NT=G+I, bir başka değişle– S-I=G-NT olmalıdır.

10©The McGraw-Hill Companies, 2005

Yüksek gelir düzeylerinde fazla verir.

O halde bütçe, düşük gelir düzeylerindede açık verirken

Hükümet BütçesiBütçe Açığı, toplam hükümet harcamalarından toplam vergi gelirlerinin düşürülmesiyle bulunur.

Hükümet harcamaları gelirden (Y) bağımsız olabilir

GG

, N

T

Gelir, Çıktı

Denk Bütçe çarpanı, harcamalar ve vergiler eşit düzeyde artsa bile daha yüksek denge çıktı düzeyine ulaşılabilineceğini ifade eder.

Denk Bütçe (BalancedBudget)Ancak net vergi gelirleri gelirle

doğru orantılı artar ya da azalır

NT

Y0

11©The McGraw-Hill Companies, 2005

Denk Bütçe Çarpanı(Balanced Budget Multiplier)

• Ekonomi 1000 birim çıktı düzeyinde dengede olsun• Hükümet 200 birim harcamasını yapmak için,

t=0.2 oranında vergi koymuş olsun• 200 birimlik G artışı Y’yi 200 birim artırırken,

harcanabilir gelirdeki azalış tüketimi 0.9*200=180 birim bir düşürür

• Hükümet hiç bütçe açığı vermeden harcamalarını arttırmak suretiyle, ulusal geliri ilk başta 20 birim arttırmış olur.

• Bu artış zayıflayan halkalar biçiminde ekonomiye yayıldığında, yeni denge çıktı miktarı 1071 birim olur

• Bu etki Denk Bütçe Çarpanı olarak adlandırılır.

12©The McGraw-Hill Companies, 2005

Açıklar ve Mali Duruş (Fiscal Stance)

• Bütçe açığının büyüklüğü hükümetin mali duruşunu tam anlamıyla yansıtmaz.

• Harcamalar ve vergi oranları sabitken, yatırım talebindeki bir düşüş ulusal geliri, dolayısıyla da net vergi gelirlerini düşürüp bütçe açığına sebebiyet verebilir.

• Yapısal bütçe (structural budget), çıktı tam kapasite ya da potansiyel düzeyinde olsaydı bütçe açığının alacağı düzeyi gösterir.

• Enflasyondan arındırılmış bütçelerde borç faizi harcamalarını hesap ederken nominal değil gerçek (real) faiz oranı kullanır.

13©The McGraw-Hill Companies, 2005

Otomatik İstikrarlandırıcılar

(Automatic Stabilizers)• GSMH’nın şoklara vereceği tepkileri

azaltan ikitsadi mekanizmalara verilen isimdir.– Otomatik istikrarlandırıcılar, çarpanı

düşürerek talebi etkileyen şokların toplam talebe olan negatif etkisini azaltırlar.

– Örneğin, durgunluk halinde:• İşsizlik ödemeleri artar,• Ve KDV ve gelir vergisinden elde edilen gelirler

düşer dolayısıyla hanehalkı ve firmaların tüketim ve yatırım için daha fazla kaynağı kalır. Bu durgunluğu giderici etki yapar.

14©The McGraw-Hill Companies, 2005

Aktif maliye politikasının limitleri

• Zaman Farkı: maliye politikaları uygulandıktan bir süre sonra ancak etki edebilir. – Sorunun teşhisi– Uygun politikanın uygulanması– Ve çarpan mekanizmasının işlemesi için zaman gerekir.

• Belirsizlik (Uncertainty)– Çarpanın büyülüğü çoğunlukla bilinmez– Toplam talep sürekli değişim halindedir

• Bağımsız (autonomous) talepten kaynaklanan etkiler– Maliye politikasındaki değişiklikler toplam talebin diğer

bileşenlerinde ters etki yapabilir.

Toplam talebi etkileyen bir şok neden maliye politikaları ile hemen bertaraf edilemez?

15©The McGraw-Hill Companies, 2005

Aktif maliye politikasının limitleri (2)

• Bütçe Açığı– Bütçe açığının büyümesi enflasyonu

arttırabilir endişesi

• Belki de ekonomi tam-istihdam düzeyindedir!!!– İşsizliğin en azından bir kısmı gönüllü

olabilir.

Hükümet işsizlik sürekli yüksek olduğu halde neden genişlemeci maliye politikaları uygulamaz?

16©The McGraw-Hill Companies, 2005

Dış ticaret ve Ulusal Gelir

• İhracat (X) ve ithalatı (Z) genel resime eklediğimizde

• TİCARET DENGESİ (trade balance)– Net ihracata (X-Z) eşittir.

• TİCARET AÇIĞI (Trade deficit)– İthalatın ihracatı aşan kısmı.

• TİCARET FAZLASI (Trade surplus)– İhracatın ithalatı aştığı durumda ortaya çıkar.

• Y = C + I + G + X – Z eşitliği herzaman sağlanır.

17©The McGraw-Hill Companies, 2005

Yüksek gelir düzeylerinde ise ticaret açığı oluşur.

Ulusal gelir düşük düzeydeyken, ihracat ithalatı geçer– ticaret dengesi fazla verir.

İhracat, İthalat ve Ticaret Dengesi

Ulusal gelirX

, Z

İthalat ise gelir arttıkça artıyor olsun

ithalatİhracatın ulusal gelirdenetkilenmediğini varsayalım

ihracat

Ticaretin dengede olduğu bir ulusal gelir düzeyi, Y*, herzamanvardır, ancak bu düzeyin tam istihdam düzeyi olması garanti değildir.

Y*

18©The McGraw-Hill Companies, 2005

Dış Ticaret ve Çarpan

• Marjinal İthalat Eğilimi (The marginal propensity to import): MPZ– ülkede yerleşiklerin ellerime geçen her 1

birim fazla gelirin ne kadarını ithalat için kullanacaklarını ölçer.

• Dış ticaret çarpanın büyüklüğünü düşürücü etki yapar.– Marjinal ithalat eğilimi ne kadar fazlaysa

çarpan da o kadar küçüktür.– Açık bir ekonomide, çarpan:– M=1/[1-(MPC’-MPZ)] haline gelir.