22
1 Capítulo 22b El impulso primario y la autoconservación 22.1 DL 7.85-86 (SVF 3.178; LS 57A) ¾ è л Õ ù ‡ ™ Õ ‹ Ò „Ú ÙÕ Á Ú ¢ ¢Á £ Ð Ú ™ ù è î î „‹ š Š ó ¾ Øà Ú ¾ Ú … Ü ¦ ¢î „Õ Ã ÙÕ Øù Õ ù Ü » ÙÒ » ¢î » Ù „î ¢… … š š ÙÕ „î Õ Ò Û ¦ £ £ ‹ ¦ „‹ … š… Õ ¹¾ … ¾ è о ‹ ó à ¢… ™š £ „ ¥ ¹¾ Š Ó Ù¾ ؾ ¹ Ú ™» ¦ ™Ò Í £ ¢£ Ö Ò ¢Ú ¦ ù £ ¦ £ Ùš … » ¹ Ú ™ î î ™ î ó Ó ÐÁ „» ¢‹ „‹ ™ ¹î î … ™ à Á ÐÁ ‹ ó ™š Î è Ú Õ ¦ „‹ Ú Õ ¦ Ú ù ¦ ¾ о ‹ à Ò ‹ ‹ ¦ š … š Õ ¦ Ò Á Ñî … Ú ¦ Ú … ¦ á ™… Á ÐÁ 2 Øù ante Á Ú Coraes, Marcovich : ù F 4 Ú Suda 5 Øù von Arnim : ÙÕ BPF 2 / <Ù¾> ante Øù Õ ù add. Marcovich 5-6 » Reiske, Zeller : Á BPF 6 Ù del. Zeller 7 „î von Arnim: „… BPF / ù F 9 š F 11 ¾ ante ¹¾ Marcovich / Ù¾ Cobet: Ù¾ BPFD et Suda 12 ¢… B : ¢£ Suda 13 om. F 14 î ante ™ î ó add. Marcovich / Ó Marcovich: Ó Frobenius 20 Ú Kayser, Hermann : BPF et Suda Aunque la palabra „… no aparece una sola vez en el pasaje, sí lo hacen distintas formas verbales de „î. Hay muchos estudios importantes que se ocupan del tema; algunos de los más significativos son los siguientes Graeser 1975: 180-183; Ioppolo 1980: 154-157; Inwood 1984; 1985: 184-201; 219-223, aunque su traducción de „… por “orientation” puede resultar un poco problemática, pues pierde de vista la impronta de “familiaridad o apropiación” que tiene la „…. Su interpretación puede estar inspirada en nuestro texto 22.2, donde se enfatiza el apego del animal hacia sí mismo y la inclinación u “orientación” (commendatio; commendari) hacia su propia conservación. En su 1999: 677 Inwood ha cambiado de opinión respecto de su traducción del término y ahora propone “affiliation”. Véase también Ioppolo 1986: 174-182; Engberg-Pedersen 1990: 36-50; Bastianini-Long 1992; Annas 1993: 159-179; 262-276 y, más recientemente, Graver 2007: cap. 7. 1 ‡ ™ Õ ‹ Cf. texto 22.18. En el texto 22.13 Epicteto aclara en qué consiste el ™ Õ ‹ Ò. Véase también Aulo Gelio, Noctes Atticae 12. 7 (SVF 3.181). 9-10 š… Õ ¹¾ … ¾ è о ‹ ó à Los destinatarios de esta crítica son Epicuro y sus seguidores: “sostienen –Epicuro y sus seguidores– que los animales, en cuanto nacen y se encuentran todavía libres de corrupción, tienen un impulso hacia el placer y evitan los dolores” (Sexto Empírico, PH 3.194=Fr. 398 Us. Véase también Cicerón, De fin. 1. 29-31). 10 ™š £ Cf. Aristóteles, EN 1174b31-33. 13-15 Ùš … » ¹ Ú ™ î î ™ î ó î

Boeri & Salles Cap. 22b

Embed Size (px)

DESCRIPTION

estoicism

Citation preview

1

Capítulo 22b

El impulso primario y la autoconservación

22.1 DL 7.85-86 (SVF 3.178; LS 57A) ��¾�������è���Ð� »�������Õ��ù���‡������™���Õ����‹������Ò ��„"���Ú��$��ÙÕ�Á$��Ú��'$�¢�)�¢��Á$ �"�*£�������Ð��,�Ú�����$�™��ù���è-�.�����/î� ���î����„"�‹���/š2'����Š����������ó-�¾���Ø�à��Ú������"���¾���Ú�$�����…�����8���Ü��2¦��¢//���î�����„"Õ$�Ã���ÙÕ�<�Øù=�Õ��ù�� ��Ü�����»>��������ÙÒ � »)�¢//���î���� »)�?�Ù"@��„"��î���A�¢��/�…�������…����/š2���������� š�����ÙÕ��„"��î������Õ$����Ò8��Û'�2¦���£���C/£�������'*�‹���"���¦��„"�‹������…���A��DE����/š2���…����$ ���Õ$�¹���¾��2…2���*���¾����è���Ð� ¾����‹$��ó��$ �G�à��$�¢����…������A�™��2š��� ��2£������� ��„�¥����I��� �¹���¾���Š����Ó����Ù¾�"�*)��ؾ��¹��Ú��$�™����»�����¦��™��� Ò�����Í����£����¢��/£CL8�Ö���Ò����¢��/��Ú�����¦���ù��"���*£//���¦���£A��Ù�š��� ����… ���»//�N���¹��Ú��$�™����î����î��"���™���î���ó'� �Ó���'��$�Ð� Á$�"����„�*»��'$��"¢"�‹����„"��� �‹�"���™�)�¹ î������������î$�2…����A�™"�������à����Á$�Ð� Á$��‹$��ó��$�™��2��� š��$ �Î���2��è ���������Ú������Õ$�¦��„"�‹� ��Ú��$� ���Õ�"�¦��Ú����ù�"�¦�¾���Ð� ¾������"�‹�*��8��à����/Ò2����‹$�/�2�"�‹$�"�¦��/���š�����������…������� š��� �Õ�"�¦�/Ò2����Á��Ñ�*î$�2…���*����<�Ú=��$�"�¦��Ú���8����…�$�2¦���á�$�™��2…�����Á$�Ð� Á$A��2 �Øù�ante�Á$��Ú��'$�Coraes, Marcovich : ���ù F 4 �Ú�����$ Suda 5 �Øù von Arnim : �ÙÕ�BPF2 / <�Ù¾�> ante �Øù�Õ��ù��� add. Marcovich 5-6 ���»����� Reiske, Zeller : ���Á����R� BPF 6 ?�Ù"@�del. Zeller 7 �„"��î����von Arnim: �„"�…'$ BPF / ���ù�F 9 /š2��*���F 11 ¾� ante ¹���¾��Marcovich / �Ù¾�Cobet: �Ù¾��BPFD et Suda 12 ¢��/��…���� B : ¢�/� C£�����Suda 13 ���…�om. F 14 î��ante�™���î���ó'��add. Marcovich / Ó��Marcovich: Ó��Frobenius 20 <�Ú=��$�Kayser, Hermann :��‹$�BPF et Suda� ��Aunque la palabra �„"�…'��$ no aparece una sola vez en el pasaje, sí lo hacen distintas formas verbales de �„"��î���. Hay muchos estudios importantes que se ocupan del tema; algunos de los más significativos son los siguientes Graeser 1975: 180-183; Ioppolo 1980: 154-157; Inwood 1984; 1985: 184-201; 219-223, aunque su traducción de �„"�…'��$ por “orientation” puede resultar un poco problemática, pues pierde de vista la impronta de “familiaridad o apropiación” que tiene la �„"�…'��$. Su interpretación puede estar inspirada en nuestro texto 22.2, donde se enfatiza el apego del animal hacia sí mismo y la inclinación u “orientación” (commendatio; commendari) hacia su propia conservación. En su 1999: 677 Inwood ha cambiado de opinión respecto de su traducción del término y ahora propone “affiliation”. Véase también Ioppolo 1986: 174-182; Engberg-Pedersen 1990: 36-50; Bastianini-Long 1992; Annas 1993: 159-179; 262-276 y, más recientemente, Graver 2007: cap. 7. 1�‡������™���Õ����‹���Cf. texto 22.18. En el texto 22.13 Epicteto aclara en qué consiste el ™���Õ����‹�����Ò. Véase también Aulo Gelio, Noctes Atticae 12. 7 (SVF 3.181).

9-10 DE����/š2���…����$ ���Õ$�¹���¾��2…2���*���¾����è���Ð� ¾���‹$��ó��$ �G�à��$��Los destinatarios de esta crítica son Epicuro y sus seguidores: “sostienen –Epicuro y sus seguidores– que los animales, en cuanto nacen y se encuentran todavía libres de corrupción, tienen un impulso hacia el placer y evitan los dolores” (Sexto Empírico, PH 3.194=Fr. 398 Us. Véase también Cicerón, De fin. 1. 29-31). � 10 ™��2š��� ��2£��������Cf. Aristóteles, EN 1174b31-33. 13-15 �Ù�š��� ����… ���»//�N���¹��Ú��$�™���î����î��"���™���î���ó'� �����������î$��

2

2…�����El sentido del pasaje parece ser éste: la naturaleza opera de un modo similar, tanto en plantas como en animales, en la medida en que administra o gobierna ambos órdenes (el animal y el vegetal). La naturaleza gobierna también los ciclos vitales de las plantas, aun cuando en ellas no haya impulso ni sensación, dos características propias de los animales. E, inversamente, también en nosotros hay procesos vegetativos. Aquí parece darse por supuesta la distinción aristotélica de los tipos de alma y las facultades correspondientes: vegetativa, sensitiva y racional, así como el argumento aristotélico ex gradibus vitae (cf. DA 413a20-b31-32; 414 a 30-b 5), para la discusión del cual remitimos a Boeri 2009b, § 2.� �22.2 Cicerón, De fin. 3.16-19 (con omisiones; SVF 3.182 y 189; LS 59D); 3.20 (SVF

3.188)

Placet his, inquit, quorum ratio mihi probatur, simulatque natum sit animal—hinc enim est ordiendum—, ipsum sibi conciliari et commendari ad se conservandum et ad suum statum eaque, quae conservantia sint eius status, diligenda, alienari autem ab interitu iisque rebus, quae interitum videantur adferre. id ita esse sic probant, quod ante, quam voluptas aut dolor attigerit, salutaria appetant parvi aspernenturque contraria, quod non fieret, nisi statum suum diligerent, interitum timerent. fieri autem non posset ut appeterent aliquid, nisi sensum haberent sui eoque se diligerent. ex quo intellegi debet principium ductum esse a se diligendo. [17] in principiis autem naturalibus [diligendi sui] plerique Stoici non putant voluptatem esse ponendam. quibus ego vehementer adsentior, ne, si voluptatem natura posuisse in iis rebus videatur, quae primae appetuntur, multa turpia sequantur. satis esse autem argumenti videtur quam ob rem illa, quae prima sunt adscita natura, diligamus, quod est nemo, quin, cum utrumvis liceat, aptas malit et integras omnis partis corporis quam, eodem usu, inminutas aut detortas habere. [...] iam membrorum, id est partium corporis, alia videntur propter eorum usum a natura esse donata, ut manus, crura, pedes, ut ea, quae sunt intus in corpore, quorum utilitas quanta sit a medicis etiam disputatur, alia autem nullam ob utilitatem quasi ad quendam ornatum, ut cauda pavoni, plumae versicolores columbis, viris mammae atque barba.

10 diligendi sui Orsini edd.

2-3 ipsum sibi conciliari et commendari ad se conservandum et ad suum statum eaque … alienari autem ab interitu Como es claro, conciliari y commendari son los verbos que utiliza Cicerón para traducir el griego �„"��î����S�con alienari traduce ¢//���î��� (cf. 22.1TA�

5-9 quam voluptas aut dolor attigerit … debet principium ductum esse a se diligendo El argumento estoico en contra del hedonismo epicúreo puede articularse en los siguientes pasos: (i) antes de sentir placer o dolor el recién nacido desea lo que le produce placer y rechaza lo que le produce dolor; (ii) pero (i) sólo puede ocurrir si y sólo si el viviente aprecia su propia condición o estado y, por ende, teme la destrucción del mismo. Y (iii) un viviente solamente puede apetecer o desear algo si tiene conciencia de sí mismo, lo cual significa que tiene aprecio por sí mismo. Por consiguiente, (iv) del aprecio de sí surge el principio que lleva a la acción. Lévy sostiene que la sabiduría ya deriva de esta familiaridad inicial pues “después de haber buscado instintivamente los objetos favorables a su constitución, el hombre toma conciencia de la existencia de un orden universal” (cf. su 1998: 155). El texto de Cicerón, sin embargo, parece ser un poco más modesto en su alcance en este primer estadio, ya que sólo establece que “del aprecio de sí mismo surge el principio que lo conduce”; para que aparezca la sabiduría debe darse ya el desarrollo de la razón (cf. infra texto 22.3).

3

10-11 plerique Stoici non putant voluptatem esse ponendam Cf. texto 22.1, líneas 9-10 y nota ad locum.

19-20 ut cauda pavoni, plumae versicolores columbis, viris mammae atque barba Para una explicación de la teleología estoica cf. nuestro capítulo 17, texto 17.16.

22.3 Cicerón, De off. 1.11-17 [11] Principio generi animantium omni est a natura tributum, ut se, vitam corpusque tueatur, declinet ea, quae nocitura videantur, omniaque, quae sint ad vivendum necessaria anquirat et paret, ut pastum, ut latibula, ut alia generis eiusdem. Commune item animantium omnium est coniunctionis appetitus procreandi causa et cura quaedam eorum, quae procreata sint. Sed inter hominem et beluam hoc maxime interest, quod haec tantum, quantum sensu movetur, ad id solum, quod adest quodque praesens est se accommodat, paulum admodum sentiens praeteritum aut futurum. Homo autem, quod rationis est particeps, per quam consequentia cernit, causas rerum videt earumque praegressus et quasi antecessiones non ignorat, similitudines comparat rebusque praesentibus adiungit atque adnectit futuras, facile totius vitae cursum videt ad eamque degendam praeparat res necessarias. [12] Eademque natura vi rationis hominem conciliat homini et ad orationis et ad vitae societatem ingeneratque inprimis praecipuum quendam amorem in eos, qui procreati sunt impellitque, ut hominum coetus et celebrationes et esse et a se obiri velit ob easque causas studeat parare ea, quae suppeditent ad cultum et ad victum, nec sibi soli, sed coniugi, liberis, ceterisque quos caros habeat tuerique debeat, quae cura exsuscitat etiam animos et maiores ad rem gerendam facit. [13] Inprimisque hominis est propria veri inquisitio atque investigatio. Itaque cum sumus necessariis negotiis curisque vacui, tum avemus aliquid videre, audire, addiscere cognitionemque rerum aut occultarum aut admirabilium ad beate vivendum necessariam ducimus. Ex quo intellegitur, quod verum, simplex sincerumque sit, id esse naturae hominis aptissimum. Huic veri videndi cupiditati adiuncta est appetitio quaedam principatus, ut nemini parere animus bene informatus a natura velit nisi praecipienti aut docenti aut utilitatis causa iuste et legitime imperanti; ex quo magnitudo animi existit humanarumque rerum contemptio. [14] Nec vero illa parva vis naturae est rationisque, quod unum hoc animal sentit, quid sit ordo, quid sit quod deceat, in factis dictisque qui modus. Itaque eorum ipsorum, quae aspectu sentiuntur, nullum aliud animal pulchritudinem, venustatem, convenientiam partium sentit; quam similitudinem natura ratioque ab oculis ad animum transferens multo etiam magis pulchritudinem, constantiam, ordinem in consiliis factisque conservandam putat cavetque ne quid indecore effeminateve faciat, tum in omnibus et opinionibus et factis ne quid libidinose aut faciat aut cogitet. Quibus ex rebus conflatur et efficitur id, quod quaerimus, honestum, quod etiamsi nobilitatum non sit, tamen honestum sit, quodque vere dicimus, etiamsi a nullo laudetur, natura esse laudabile. [15] Formam quidem ipsam, Marce fili, et tamquam faciem honesti vides, “quae si oculis cerneretur, mirabiles amores ut ait Plato, excitaret sapientiae”. Sed omne, quod est honestum, id quattuor partium oritur ex aliqua. Aut enim in perspicientia veri sollertiaque versatur aut in hominum societate tuenda tribuendoque suum cuique et rerum contractarum fide aut in animi excelsi atque invicti magnitudine ac robore aut in omnium, quae fiunt quaeque dicuntur ordine et modo, in quo inest modestia et temperantia. Quae quattuor quamquam inter se colligata atque implicata sunt, tamen ex singulis certa officiorum genera nascuntur, velut ex ea parte, quae prima discripta est, in qua sapientiam et prudentiam ponimus, inest indagatio atque inventio veri, eiusque virtutis hoc munus est

4

proprium. [16] Ut enim quisque maxime perspicit, quid in re quaque verissimum sit quique acutissime et celerrime potest et videre et explicare rationem, is prudentissimus et sapientissimus rite haberi solet. Quocirca huic quasi materia, quam tractet et in qua versetur, subiecta est veritas. [17] Reliquis autem tribus virtutibus necessitates propositae sunt ad eas res parandas tuendasque, quibus actio vitae continetur, ut et societas hominum coniunctioque servetur et animi excellentia magnitudoque cum in augendis opibus utilitatibusque et sibi et suis comparandis, tum multo magis in his ipsis despiciendis eluceat. Ordo autem et constantia et moderatio et ea, quae sunt his similia, versantur in eo genere ad quod est adhibenda actio quaedam, non solum mentis agitatio. Is enim rebus, quae tractantur in vita, modum quendam et ordinem adhibentes, honestatem et decus conservabimus.

3 acquirat B2 : anquiret B1 4 procreata sint BHb : procreata sunt AB : procreantur c 9 praegressus Hb : progressus BN 10 cursus N 18 habemus PVN 23 praecipienti del. Sappius 26 qui codd. : quid Unger 29 conservandum XI (Bamb. 27) : conservanda XIII (Guelf. 4454) 35 sapientiae om. 1418: del. Gernhard 41 descripta codd. : discripta Heine 49 tum B2N 50 autem codd.: item Pearce

1 vitam corpusque La oposición parece ser entre “alma” (vita) y cuerpo (corpus).

4 coniunctionis appetitus procreandi El impulso a unirse en vista de la procreación también es un aspecto de la �„"�…'��$ estoica (cf. Musonio Rufo, Dissert. Frag. 12-13).

5-11 Sed inter hominem … degendam praeparat res necessarias El pasaje no debe entenderse en el sentido de que el ser humano (o algunos seres humanos: los sabios) puede ser omnisciente. La capacidad racional le permite al ser humano (y en particular al sabio, que se identifica completamente con ella, tanto en sentido teórico como práctico) distinguir el modo como se entrelazan los hechos y las consecuencias que se siguen de tal entrelazamiento. El sabio estoico comprende el nexo causal del destino ya que entiende el principio de causalidad universal, según el cual todos los fenómenos se explican y todos los acontecimientos y hechos particulares del mundo puede ser predichos (para una discusión más detallada de este importante dictum estoico nos permitimos remitir a Boeri 2009a: 191-192 y n.59).

7 paulum admodum sentiens praeteritum aut futurum El argumento parece evocar la explicación de Aristóteles en DA: dado que los seres humanos, que están dotados de razón, tiene “conciencia del tiempo” (��Ò�����‡�*����; DA 433b7), son capaces de calcular a futuro cursos de acción. Esta “conciencia” o “percepción” del tiempo, argumenta Aristóteles, está asociada a la facultad racional que “ordena resistir a causa del futuro”, en tanto que el apetito irracional opera teniendo en cuenta solamente lo inmediato, lo cual, a su vez, está vinculado con lo placentero que se identifica con lo que es bueno en sentido estricto por el mero hecho de que es agradable o placentero en el momento presente (DA 433b6-10).

11-12 Eademque natura vi … ad orationis et ad vitae societatem ingenerat Ésta es la “familiaridad social”, i.e. el apego hacia los demás miembros de la especie (cf. Inwood 1985: 184-186; 218, n.6). Cf. también en este texto la línea 65.

17 veri inquisitio atque investigatio La búsqueda y la investigación de la verdad son propias del ser humano porque a él es ínsita también la racionalidad. Según DL 7.54, los estoicos sostienen que una preconcepción es “un concepto natural de los universales” (cf. nuestro capítulo 6, comentario y, en especial, capítulo 7, texto 7.2 con nuestro comentario). La función de una preconcepción parece haber sido “buscar” y eventualmente “encontrar” un nuevo conocimiento (cf. Clemente, Strom. 6.15, 121, 4-5; SVF 2. 102; Cicerón, Acad. 2.26; SVF 2. 103; Plutarco, SR 1037B; SVF 2.129; LS 31P). 25-26 quod unum hoc animal sentit, quid sit ordo, quid sit quod deceat El ser humano es el único consciente del orden y de qué es lo apropiado gracias, una vez más, a su naturaleza racional. Como réplica microcósmica del orden cósmico el ser humano está habilitado para entender la estructura

5

cósmica. 34-35 quae si oculis … ut ait Plato, excitaret sapientiae Cf. Platón, Fdr. 250d3-4: “La vista, en efecto, nos es la más aguda de las percepciones que nos llegan a través del cuerpo, pero con ella no se ve la sabiduría” (ÔG�$�2¦��¹ ‹��ÑN�£��î����¦��à��è ��$�I�������„�*»��'� �Î���Ò����$��Ù���Ð�©��; trad. esp. M.I. Santa Cruz y M.I. Crespo).� 39-40 Quae quattuor … colligata atque implicata sunt Ésta es la implicación recíproca de las virtudes (¢��"�/��*…�), es decir, la tesis de que quien tiene una virtud las tiene todas (cf. Plutarco, SR 1046E-1047A (cf. SVF 3.243 y 299; cf. LS 61F) y nuestro capítulo 26.

22.4 Séneca, Ep. 121, 5-21; 23-24 (cf. SVF 3.184; LS 57B; con omisiones)

(5) Interim permitte mihi ea quae paulo remotiora uidentur excutere. Quaerebamus an esset omnibus animalibus constitutionis suae sensus. Esse autem ex eo maxime apparet quod membra apte et expedite mouent non aliterquam in hoc erudita; nulli non partium suarum agilitas est. Artifex instrumenta sua tractat ex facili, rector nauis scite gubernaculum flectit, pictor colores quos ad reddendam similitudinem multos uariosque ante se posuit celerrime denotat et inter ceram opusque facili uultu ac manu commeat: sic animal in omnem usum sui mobilest. (6) Mirari solemus saltandi peritos quod in omnem significationem rerum et adfectuum parata illorum est manuset uerborum uelocitatem gestus adsequitur: quod illis ars praestat, his natura. Nemo aegre molitur artus suos, nemo in usu sui haesitat. Hoc edita protinus faciunt; cum hac scientia prodeunt; instituta nascuntur. (7) ‘Ideo’, inquit, ‘partes suas animalia apte mouent quia, si aliter mouerint, dolorem sensura sunt. Ita, ut uos dicitis, coguntur, metusque illa in rectum, non uoluntas mouet’. ‘Quod est falsum; tarda enim sunt quae necessitate inpelluntur, agilitas sponte motis est. Adeo autem non adigitilla ad hoc doloris timor ut in naturalem motum etiam dolore prohibente nitantur. (8) Sic infans qui stare meditatur et ferre se adsuescit, simul temptare uires suas coepit, cadit et cum fletu totiens resurgit donec se per dolorem ad id quod natura poscit exercuit. [...] (9) Ergo omnibus constitutionis suae sensus est et inde membrorum tam expedita tractatio, nec ullum maius indicium habemus cum hac illa aduiuendum uenire notitia quam quod nullum animal ad usum sui rude est. (10) ‘Constitutio’ inquit ‘est, ut uos dicitis, principale animi quodam modo se habens erga corpus. Hoc tam perplexum et subtile et uobis quoque uix enarrabile quomodo infans intellegit? Omnia animalia dialectica nasci oportet ut istam finitionem magnae parti hominum togatorum obscuram intellegant. (11) ‘Verum erat quod opponis si ego ab animalibus constitutionis finitionem intellegi dicerem, non ipsam constitutionem. Facilius natura intellegitur quam enarratur. Itaque infans ille quid sit constitutio non nouit, constitutionem suam nouit; et quid sit animal nescit, animal esse se sentit. (12) Praeterea ipsam constitutionem suam crasse intellegit et summatim et obscure. Nos quoque animum habere nos scimus: quid sit animus, ubi sit, qualis sit aut unde nescimus. Qualis ad nos [peruenerit] animi nostri sensus, quamuis naturam eius ignoremus ac sedem, talis ad omnia animalia constitutionis suae sensus est. Necesse est enim id sentiant per quod alia quoque sentiunt; necesse est eius sensum habeant cui parent, a quo reguntur. (13) Nemo non ex nobis intellegit esse aliquid quod impetus suos moueat: quid sit illud ignorat. Et

6

conatum sibi esse scit: quis sit aut unde sit nescit. Sic infantibus quoque animalibus que principalis partis suae sensus est non satis dilucidus nec expressus. (14) ‘Dicitis’ inquit ‘omne animal primum constitutioni suae conciliari, hominis autem constitutionem rationalem esse et ideo conciliari hominem sibi non tamquam animali sed tamquam rationali; ea enim parte sibi carus est homo qua homo est. Quomodo ergo infans conciliari constitutioni rationali potest, cum rationalis nondum sit?’ (15) Unicuique aetati sua constitutio est, alia infanti, alia puero, <alia adulescenti>, alia seni: omnes ei constitutioni conciliantur in qua sunt. [...] (16) Alia est aetas infantis, pueri, adulescentis, senis; ego tamen idem sum qui et infans fui et puer et adulescens. Sic, quamuis alia atque alia cuique constitutio sit, conciliatio constitutionis suae eadem est. Non enim puerum mihi aut iuuenem aut senem, sed me natura commendat. Ergo infans ei constitutioni suae conciliatur quae tunc infanti est, non quae futura iuueni est; neque enim si aliquid illi maius in quod transeat restat, non hoc quoque in quo nascitur secundum naturam est. (17) Primum sibi ipsum conciliatur animal; debet enim aliquid esse ad quod alia referantur. Voluptatem peto. Cui? mihi; ergo mei curam ago. Dolorem refugio. Pro quo? pro me; ergo mei curam ago. Si omnia propter curam mei facio, ante omnia est mei cura. Haec animalibus inest cunctis, nec inseritur sed innascitur. (18) Producit fetus suos natura, non abicit; et quia tutela certissima ex proximo est, sibi quisque commissus est. Itaque, ut in prioribus epistulis dixi, tenera quoque animalia et materno utero uel ouo modo efusa quid sit infestum ipsa protinus norunt et mortifera deuitant; umbram quoque transuolantium reformidant obnoxia auibus rapto uiuentibus. Nullum animal ad uitam prodit sine metu mortis. (19) ‘Quemadmodum’ inquit ‘editum animal intellectum habere aut salutaris aut mortiferae rei potest?’ Primum quaeritur an intellegat, non quemadmodum intellegat. Esse autem illis intellectum ex eo apparet quod nihil amplius, si intellexerint, facient. Quid est quare pauonem, quare anserem gallina non fugiat, at tanto minorem et ne notum quidem sibi accipitrem? quare pulli faelem timeant, canem non timeant? Apparet illis inesse nocituri scientiam non experimento collectam; nam antequam possint experisci, cauent. (20) Deinde ne hoc casu existimes fieri, nec metuunt alia quam debent necumquam obliuiscuntur huius tutelae et diligentiae: aequalis est illis a pernicioso fuga. Praeterea non fiunt timidiora uiuendo; ex quo quidem apparet non usu illa in hoc peruenire sed naturali amore salutis suae. Et tardum est et uarium quod usus docet: quidquid natura tradit et aequale omnibus est et statim. (21) Si tamen exigis, dicam quomodo omne animal perniciosa intellegere cogatur. Sentit se carne constare; itaque sentit quid sit quo secari caro, quo uri, quo obteri possit, quae sint animalia armata ad nocendum: horum speciem trahit inimicam et hostilem. Inter se ista coniuncta sunt; simul enim conciliatur saluti suae quidque et iuuatura petit, laesura formidat. Naturales ad utilia impetus, naturales a contrariis aspernationes sunt; sine ulla cogitatione quae hoc dictet, sine consilio fit quidquid natura praecepit. [...] (23) Incertum est et inaequabile quidquid ars tradit: ex aequo uenit quod natura distribuit. Haec nihil magis quam tutelam sui et eius peritiam tradidit, ideoque etiam simul incipiunt et discere et uiuere.

5 scit codd. vulg.: scite Windhaus / flecti B 7 facile q 8 saltandi Gronov:satiant B : satiat q / peritos B : partes q 11 aegro B / hesitat at hec q 12 nascentur B 15 falsum est q 16 spontaneus motus est vulg. olim 16 ad hec q 18 assuescit q / simult ut q 19 resurgat B 23 constitutionibus B 25 inenarrabile q 29 ille om. q 31 suam om. pq 32 habere animum q /

7

noscimus Bp 33 peruenerit secl. Haase (cf. 120, 1) 40 inquis p2 45 alia infantia p1 / alia puero alia seni codd. vulg. : alia puero <alia adulescentis> alia senis Gertz Hense coll. 16 47 sum ex sunt B m. corr. et p : om. q 48 cuique Bp : om q 49 constitutionis ex –ni B m. corr. / eadem sui q /enim in puerum B 50 ei om. p / conciliatus p1 56 hoc q 59 dixi tenera Bq : ex dixenera p / ex materno q 60 ipsis Bp1 62 ad vitam om q 63 salutatis q 64 non quemadmodum intellegat om. q 66 ne fugiat Bp1 : refugiat p2 69 poseent Bp q / experiri cauent p1 : experisci cauent Buecheler 74 et aequale codd.: aequale q / 75 conatur codd. vulg. 79 impetus om. pq 80 dictet ex dictir B

4-8 Artifex instrumenta sua … sic animal in omnem usum sui mobilest El artista o “artesano” (como el piloto de una nave o el pintor) posee algún tipo de habilidad que presupone un conocimiento experto; tal conocimiento permite que el individuo en cuestión sea un profesional en su área de especialización y, dada su competencia en un área específica, sea capaz de explicar lo que ocurre en ella. Del mismo modo, el animal es ágil en cuanto al funcionamiento de su propio cuerpo pues posee un conocimiento de él (i.e. “es consciente de su propia constitución”). 10-11 quod illis ars praestat, his natura Esta correlación arte-naturaleza parece estar inspirada en Aristóteles y la idea de que el arte imita a la naturaleza (cf. Fís; 194a21; 199a15; Meteor. 381b; Protréptico Frag. 13, ed. Düring). 11-12 Hoc edita protinus faciunt Cf. texto 22.1: �„"���Ú��$��ÙÕ�Á$��Ú��'$�¢�)�¢��Á$. 12-13 Ideo’, inquit, ‘partes suas animalia El que “dice” es el que, eventualmente, está presentando una objeción a la posición estoica que expone Séneca. 23 Constitutio … principale animi quodammodo se habens erga corpus Sin duda, constitutio es la traducción de Séneca del griego �Ú����$�(cf. supra 22.1). Para “lo rector” (Õ�¹2� ���"Ò�) del alma cf. capítulo 13, textos 13.6, 13.12, 13.13, 13.14, 13.18 y nuestro comentario. 44-45 Unicuique aetati sua constitutio est, ... conciliantur in qua sunt. Con esta distinción entre “bebé” (infans) y “niño” (puer) Séneca se propone describir con precisión los diferentes estadios de evolución del ser humano, de modo de refutar la objeción. Un bebé aún no ha adquirido el lenguaje y, consecuentemente, aún no ha desarrollado su capacidad racional. De modo que la objeción no puede ser válida para el caso del bebé, quien todavía se encuentra en un nivel similar al de los animales que no tienen razón.

22.5 Hierocles, 1.1-4; 1.31-46; 1.51-2.9; 2.18-31; 2.33-45; 3.19-27; 3.46-51; 6.1-30;

6.40-59; 7.3-9; 7.15- (LS 57C) �Á$�º*�"Á$�������è��'$�¢��¾��¢�…����¹2�à ���Õ���������à���è����„"�…���î���è�'��/Ò2�� �¢//¦�*î��Ù���‹>�����™�*� �*Á������î���¥�'*���¢�N� š���$�Ð��…����$�¹�2š����$�î��™ GÚ�'��™���"���…���¦���î���� C�…�����î���)�è�'�A�?AAA@���Ù��à*���™�*� �š���™�…� �Ó��Õ��î������à� ¾��è�������‹��I����������£� ��„�*»�������"���Ð� Á�8�ï��*�š���� ����Ù������Õ$�Õ����Õ����>�Ò �*�8�C���š�������"�‹�2�������Á$��„�*»��'$��„>���‹�8��š����2¦���„$�2�î�����à���è����„"�…�� ��Ö���¾�/Ò2���¢��¾��¢�…����I�� ���I��>�)�*���Á$�º*�"Á$�������è��'$A�EÙ"�¢2���š���Ó���Y�Õ��î�����Ù*Ý$�¤ ��î��2��š�*����„�*£��������>��à8�"�����‹� ���›�]�"��î��C����š�'��/��*Á>���…�������Õ$�Ø�Ò �������Ú��8����� �…�'����)�›���$�/Ò2�$�™�)����Õ��¹ ©$�"�/�‹���Ò>�����8��Û'�2¦���â�C����‹$�"����Ò��'����š��'$�I>�

8

������2�£�������é���"����‹$�Ó/��$�¢2���‹���)�„�Õ��î�����„�*£���������àA�`�"�à���2¦��¾���‡�*������Ø�Õ�Á$��Ú��'$��Ùî�����Ò�*�����Õ$�¾��î��™"Õ$�¢�>�…/�G�� ��Ù"š�����"�����Õ$�¾������àA�?AAA@��¦��î�����î��� ��� ��î��î��„�…'���„�*£����A��Ú������"����¦� ������¦�Á$�î�����Ú2'����Õ$�Õ�†���*��������"��>�Á$�"¢������Ò��$�¢��/� C£���� �î����������…'���›"�����î������à� ��î� �"���Ó��I����"�����Õ$�¿��I��������…�� �¹ �‹$����Ù���Ñ�*�/ î��"���ê'��"���î��¥/]/'�A�Á�>����2�à��"¢����¦�� ���„��‹��™*š/' ���� ��Ý$�Ñ�*�/ �Ý$�™�>��…�� ���æ$�™���Õ�Ð��Ò� ��Ù������¦�ð� �"¢����¦���¢"�à��� �¦�ð������C£//� ���"����Ù����Ý$�Ñ�*�/ �Ú$ �"�������>���Á���� ���™*š/���$��Ù��������™����à����è �>�*� ����������"����‹$�Ó/��$��"š/���� �"���"�£�2��¦��Ù¦���¾��Ù��"š/�����¢//¦��‹$�����…� �™����¦��/�C�‹���À���à��…���C��/è �*�A���Õ���è���…��$��à��„>��*£���*���Õ��î����¤��������à�¹�î�� ��î��"���î��I�2'� �Ø�����)ï��™�Ò*��¦� š�� �����…�*���$8����š������Ó���Ù����î����Õ$�¥ ����������"����*š�'���Ù�‹$�¢����*»'$���£>�"����A�"���2¦���à���� ����„$� £����"�*��£ ������Ú���$���š���$�À�"�…����������2��š����è���$�¦�"š�������g����>��� �"�*£����Ó�/���� ��©���Õ$�¾��¢�…�N��A��Û'��)�I�����"���î��/���î��›"�������Õ$�Õ��„"�‹���"�… �†�)��Û'$��‡�' ��� >����$�Ó�/��A�?AAA@�h��� ¾��…>������¢�*��Á�î��™���Ø�‹$�"���…���·' �/š��"������>���*Á�������*£�����¦��î��A���Ú���"����à��$� š� �Ð�Ò�����£������Õ$�¾��™��C��/»� �£�����Õ����Õ$��à�/��>���à��è ��$�¦�"š���8���/è������������*��� š�����Õ$�™��>�*š��'$�¾��"���/¾��"����Ý$��Ò��$�î��Ñ���"è���� š��������Á$�Ø���š//�� �î���"/��î��"������ �����>��…�'��¦��Ù£/'�8�Õ���������/»���������‹�"���Ð�"��/…�$��"���/�Ú ���$��„$�Õ�"���î��$ �Ð�Ò��"���Ú>���������…�*���A�jk�2�� ¾��¥�"�$��Ù"�¢ �*¾$��I��"����Š����Á$������¾��"���/¾���Ù��*…�$ �Ó*������� š����NÚ/��$�½�������š���$ �*��à�����à������ š���$��Õ� š��$ ��Ú���™��…*����¦$���‹��$�¢����N� š��$�¾���î���/�2î��C…��8�?AAA@�.���‹����Õ���Ò�����"���¹���Ú������Á���� ����2£��™�����Ù���š������î��� ��Ù���Õ$��»����/���Ò>� ������š����î��„�� �2�*î��™��î��¤//��*��8�"�����Á��"����Ù�à��à�Ð�Ò����™"�…�������£�� ���������*£����8��„��)��â����'"� š���"�¦��à�·»2 ��$�� ¾�*���»���������Á��æ$��„$�Õ�"����"�Ý���>����� š������/š�*�� �·���‹����¾���„$��Ü��>���$ �·���‹��)��Ù��æ$�I���� �¢//)�™ ���»������2¦�����¾��™�)�Ó�����†�)�™�… �"�¦�Õ�™����Ò �����¢�"î�����>�»����������� �' š�'�������/��…�� �"���š��>��� �¦��"š/��"���¾��"���/¾��™��…������"����‹$�™ ����>��� š���$� š����� ����' š���¦���/��¦��à��è �>��$�™"/à���A�?AAA@�Ã� ¾��I�����à��/š2��� �Ó����2��¦��î���"���î��™����š���$�¢�*����î��"������£ �'��¢�…/�G���I��� ��"���…��� ����Ù�‹$�™�…C��/� ���Õ$�…�������Ù�‹$�¢������"����

9

�Œ����Ú C���$�¢��£/��$A�/š'�� ���2�à� ��„� ����Ú�'�� £>����� ��„$�¦�"š�����š���"����Ù�à �î���)�¥//'���à��è����� ��î��"������Ò��"��8�™������‹$���Õ$�Õ��Ô��2�������>� …//��$�����‹Ò$�™�������š�'���‹$�/�"…� ����"���¦$�Ð�/¦$����Ú2�������Ú�'�A�?AAA@�`�"�‹��š� ���"����Ú ����Õ�2š��$�î��¢/Ò2'� ��Ù�î���¢����š�'�� Ò��� �¢//¦�"���î��£������À� �2š*�>�����À����£ �����Ø������Ò�'��¹ ©$�Ó '$��„�*Ò>� �����Á$������Õ��/Ò2���Ø�����Á$ �¢���š���*���"���™">�"/…�����Õ��¥�*�'��� ��Ù"�R���„� ¾�"���î��™���š���$�������� £'��¢��/���"î$��Š���¦��î����)�Ú����Û'$�2��� š���A�?AAA@�"�*Ò/���2¦���Ù�����>�/�‹���î��™"Ò$����$�¢�…/�G�$��…���Á$��>���î���„�*»��'$A� �¦�2¦��Á$��à�/��"�à��š����„��‹����„�*»��'$�"������î���„�*��Ò �*��/��"���� š�'��"��� �¦�<Á$=���à�2/�"š'$�2/�"��� š�'��"��� �¦�Á$��à�*�� �à��*�� ���� š�'��"¢���î��¥//'��¢�£/�2��8�é�)�™���>��¾��£�'$� ���2����*����Ù*Ý$��„�*£���…����$��Õ��î��� �Á���)��š������Õ$��„�*»������ �š��"���<¹=����>��à ������Õ��æ$�¢�)�¢��Á$��„�*£���)�R�����î��¦���î��A��‹$��)�Ó/��$��Ù"�¢2���š�� �æ$�¹2� ���"¾��©>�����Ú�� �$�¢�)����Á$�¥�����8��Ú���"���¹� ���›N�$ �����š������Õ�"�*)����»� ���Ò��������Á$�™�������>�"�"»8�"���2¦���Ù�)�R������‹���¥//������©2 � �¦�� Ò�����„���������2 š�� ��„� ¾��‹$����Á$��à�����>�����‹��� ��…��$8�¼����Ú��$ �¹����š������"����è������"�����š������"����ÜN�����Õ���Ò� ��Ùî���Ú'����Ò�>������Ù¾� �š�������)��ØÁ$A�Ð���������/»���$�/Ò2�$��"�¦��£��$�¢��Á$ �é���"���¹��‡�*���$ �™����¾�"����Ù>�¾��Ú�� …$�™����¢���"» ������š�������š�™�����Á>� ��À�›N�$���"����Ú��$ ��Á/���Ó��¥����)�R��¢>��)����Á$�"��������î���š�'����Õ$�¢��/�Cš�*�� ��>���Á$��„�*£����A����Õ$��â���à����2�2��Ò�$��/Ò2���"���Õ��*è �*��"��£/���� �æ$�¤ ��Á���2��š����Õ��î�����„�*£���������àA�o�¦��à)��â���Á/����Ó�������…�$���Õ$�����à�2��� š��$��Ùî���Õ���*��Õ��‡�����Y�î$�2¦��R��¥//'$��Ú����ST�������Á$������…�$�"����Ú'�����2"��…*���A���‹��2�� ¾���������î��™���Á�����£�'$8�À� š�����Ù�����‹�Á��������…�� �¿������à��‡/���� �À���������‹��À�¢����î$�‡����8�?AAA@�I�����)�R��¾���„…���"���¹���Ú��$ �æ$� £���¦����à��"� �à�����…>��š�*�� ��„� ¾� š//���Õ��î�����Ù*Ý�2��Ò �����¢�š>���������î�A���¦��à���Ù"�¥�� �����"�‹��$ ���Ù���o��2�…�$�ê� ��„��‹��é$���2����>�*���Õ��î�������î����"���Á�������…���Á������à���������‹8�"��� ¾���Ù�)�¢����î$�‡>�����8��Ù��Â���2¦��Á$��������»��'$�"����Ù>�Õ�Õ� ¾��Ù�����‹����Ò$���Ô/�*�����à��è�����"�����Õ$�"�£2�'�����š����Á$��Ú��'$8�Ó*���Ð����>�/�2�� Õ$��á�$�¢��2"£����Ð �/�2�‹��Ó���Õ��î��� �¾����è����‡�*���������à�/�CÒ� ��Ù>�*Ý$�ç�"��è*����Õ$����Õ�"���¾������à��Ú��>�

10

���A���…������)�I ��2��"����Ù¦�¦�2��Ò ����C�C���à��Õ���/Ò2��A�…�2£�S��Ù���"�¦�¾������à��Ú�� ���›>�"���������‹�Õ�™��C£//���Ø����Á$�����à������»>���'$ �™""/�‹���� ����©����™��C��/¾���Ò�>��'*���"��������Ú2���� ����è �����¢��*�$�™"�î������/��î� ��«�����)�™���¦��'»����"����£�)�¢>�2�*¦�"��������Ò �����¦���Õ$���� ��»�A�?AAA@�����¾�2¦��¹��Ú��$�"����‹$����‹������î���Ùî���™�ÁN��������Õ��† ���� �î��¾���'��…���¥//'$��¥������Ø�£�����A��Ú���¥�����"�‹� ���"���¦�����¦������£���� ¾�·���…'$��š�����"��"/��Ò ����������‹$��‡>�"��$�"����£��$��'�Á$�¢ �Ò���$A�™��…�����2¦��¦��„�*�»>�����"��� ����� »)�¢"�à���� »)�„��‹�����£ ���������…>����¢����š��'$��Øî��/� C£����"�����¦��à�����������>��‹A�?AAA@�����Ú���)�¥����������…���" ��…'��™���î��Õ��î�����„"���à�*������î� �é�)�½���"¢���‹$�����¦��Ú����IN�����Ø�� � �»�"����Ø2��$�×��Õ�¢N��Ú ����A����2 ¢//¦�*î�coni. Bastianini-Long�3� ©//�� coni. Bastianini-Long : ��î�� ed. pr. 6 �Ù��à*���ed. pr. (von Arnim) : ™��à*���coni. Bastianini-Long / �©� ed. pr. : Õ coni. Bastianini-Long 18 ¢2���‹��ed. pr. : ¢����‹��coni. Bastianini-Long 57 �Ù��š�����ed. pr. : �Ù���š�����coni. Bastianini-Long 59 Õ���£�� ��ed. pr. : ™"�…�������£�� ��coni. Bastianini-Long 60 ·»2 ��$�ed. pr. : "�¦�·»2 ��$� coni. Bastianini-Long 103 ������š������ed. pr. : �����š����� coni. Bastianini-Long 133-134 �«����ed. pr. :��¶���coni. Bastianini-Long / �£�)�¢2�*¦�"��������Ò �����ed. pr. : �����Ò*��������Ò �����Blass���1 �Á$�º*�"Á$�������è��'$�El estoico Eudromo (cf. DL 7. 39 = capítulo 1, texto 1.2) ya había escrito una obra con el mismo título y, como sugieren Bastianini-Long 1992: 373-374, con �����…'$ se indica un tratamiento “elemental” en el sentido de “fundamental” (no en el sentido de “rudimentario” o “simple”; cf. también Inwood 1984: 156). 2 ������à���è����„"�…���î���è�'� Cf. DL 7. 85 (texto 22.1 supra).

4-5 �$�¹�2š����$�î��™ GÚ�'��AAA�î���è�'��Este pasaje sigue en nuestro capítulo 13, texto 13.9. Lo que sigue es una descripción detallada de cómo se produce la fecundación y cómo se pasa del ���à � en su carácter de �Ú��$ (propio de las plantas) al ���à ��en su carácter de G��» (propio de los animales). En el momento de la concepción hasta el nacimiento el ���à ��sigue siendo “naturaleza”, es decir “aliento” o “hálito vital” que se ha transformado a partir del semen y que se ha desarrollado metódicamente desde su comienzo hasta su fin. Según la embriología de Hierocles, cuando llega el momento del nacimiento la el ���à ��como naturaleza se hace más tenue o sutil y se transforma en “alma”, y así se adapta al medio ambiente (1.5-22). Ésta es la explicación biológica de cómo se adapta el animal al medio ambiente. Para una explicación detallada de la embriología estoica cf. Bastianini-Long 1992: 368-373. 13-14 �„�*£���������à�Un sinónimo de ������*£���*�������à (cf. 4.58; véase también infra 33-35: ��è���…��$��à��„�*£���*���Õ��î����¤��������à�¹�î�� ��î��"���î��I�2'� �Ø����ï���™�Ò*��¦� š�� �����…�*���$ y Bastianini-Long 1992: 386). Otra expresión equivalente en nuestro texto para dar cuenta de la “percepción o conciencia de sí” o de otra cosa es ¢�…/�G���I�����(cf. infra líneas 70-71: ¦��î���"���î��AAA�¢�*����î��"������£ �'��¢�…/�G���I����. Sobre la terminología de Hierocles sobre este tema cf. Bastianini-Long 1992: 399-400).��83-84�¢��/���"î$��Š���¦��î����Ú����Û'$�2��� š����Para la continuación de este texto cf. nuestro capítulo 13, texto 13.10. 104-106 ��Á/���Ó��¥����)�R��¢�)����Á$�"��������î���š�'����Õ$�¢��/�Cš�*�� ����Á$��

11

�„�*£�����La percepción de sí mismo es lógicamente anterior a la percepción de las demás cosas. Puede tratarse de un argumento estoico en contra del escepticismo académico que sostenía –en contra de lo que afirma Crisipo en nuestro texto 22.7– que, al eliminar el asentimiento y la cognición, no podía haber �‡�*���$�ni ¢�…/�G�$�de lo que es familiar o apropiado (cf. Ioppolo 1986: 176, n.38). Para una versión un poco más detallada de la polémica entre estoicos y escépticos sobre este asunto cf. Cicerón, Acad. 2.25-26 y Ioppolo 1986: 177-178. � 110-111�Õ���*��Õ��‡�����AAA������Á$������…�$�"����Ú'�����2"��…*�����El�argumento claramente evoca la psicología de la acción estoica (para la cual cf. nuestro capítulo 24 y los textos allí discutidos). Véase también el final de este texto, líneas 140-141. 119 �Ù���o��2�…�$�ê��Margites es un personaje de estupidez proverbial (cf. capítulo 13, texto 13.10, nota a la línea 40). 140-141 »)�¢"�à���� »)�„��‹�����£ ���������…���¢����š��'$��Øî��/� C£����cf. supra líneas 110-111. �

22.6 Porfirio, De abstinentia, 3.19-20 (SVF I 197; LS 54P) �Ù� ¾��¢//¦�"����‹$��ó��$�¦���¦�����C£/>�/����"� ��Í�C…����A�¦� ���2¦���„�*£���*����š��"��"���¢/2�‹��"�����C�‹�*���"���C/£���*�� ���Õ�"����¢��"�‹�*��8��‹$�����Ù*š��™�����„�*�Ò� ��Û'$������Ù���¢//Ò������Ù���"�"Õ���Ù���C/£C���$��Ù���¢��"…�A��"���2¦���„"��è��'$��£��$�"���¢//���è��'$�¢��¾�Õ���„�*£���*��A�¾������„"�…'����¢��¾��…*�������"���>��Ú��$��ƒ�¢�Õ�v»�'��$A��î$�����Ù"�¥/�2�����//�Ý$��î��¢�*�è�'��™�)��„�*»���� Ò�����î��$�Ð�î��$ ����à�����"���/Ò2����Ù"�I����$ ���//�Ý$�����£/����ç Ò���"���*� ù�"����/����N…w�¦���C��è���î���*��…'��Ø���C�C/�"Ò�$ �������Ò���$�"�������"Ò>����$ ���£����$�"���C���/š'��Ø����2�Ú$ ���Õ$� �����Ú��$��‡��*����…"��Ò�����Š����¹ ‹� ���Õ$����Õ���¢��Á���C�à��"���Õ���Ú�������"Ú���"���¦�2£/�"��� ����š���� �"���x����"�� �à���*�š ��� �������Š��� ��î$��Ù�����/�2è�Ò��™���S�¢//)�™"�‹����¾��`…���à�,���…�������*��Õ��Ã� �æ$�¹ ©$��Øî��"����¢//»/'���ƒ�*�����£����™���»���� �¹ î�����¦��ù� ���� ��/� �‹�� ���†����$�"������*���Ú����"Ú��$ �¢�>����…�$����2� �£��������£/��$�"���¥�"��$�"���/š���$A���14��‡��*����…"��Ò�����Š����R : �‡��*����Š����Õ��…"��Ò��coni. Fogerolles 18 à vel  codd. : corr. Duebner / �Ùî� codd. : corr. Herch���

22.7 Plutarco, SR 1038B-C (SVF 3.179; LS 57E) "�¦��Ù¦����ù� ���¢��…-�¢//Ò������Ù�����ù������Ú/-��Ù�����„"�‹Ò��™��� �™����¾�Õ� ���¢2�*Õ���Õ����"�"Ò��™�����Ùî�)A��î$��â��¢��"��…����£/���™��������C�C/…-�����"ù��¾�`…��"���º*�"ù�2�£�'��æ$���„"���Ú �*����Õ$��Ø�Ý$��Ù*Ý$�2��Ò �����"���¦� š����"���¦�I"2����¦����î�)S�™�����ù���è-������`�"���>��Ú��$�"���¦�*��…��������� š�'$�Í����…w�î��™">�2Ò�'��ò"��î�*�����Õ$��Ù£ ��/¾��î��„�*Ú'�8�z�Ù¦��2¦��¦�"�» ����š�������)��Øî�)A�¢//)��Ü)��‡�*��…$��

12

™�����Œ$� ������„�*�Õ���Ü)��„"�…'��$��Œ$� ������„>�"�‹��8�¹�2¦���„"�…'��$��‡�*���$�I��"���à��„"�…���"����¢�…/�G�$��Š���A��� 1 �à� –dvz : "�)��Ù¦�cet. coddA�2���„"�‹����Ù�š��g 4 �¾�`…��Rieske, Cherniss : <¦=�‡����Bury: „�…��cet. codd. 8 ç"��è���*�� g : ç"��î����dvz: ò"��î�*���Cherniss / �Ù�Ú$�d, v : �Ù£�Cherniss 1-3 "�¦��Ù¦����ù� ���¢��…-�¢//Ò������Ù����ù������Ú/-��Ù�����„"�‹Ò��™��� �™����¾�Õ�� ���¢2�*Õ��Õ����"�"Ò��™�����Ùî��Según Plutarco, estas son palabras textuales de Crisipo. “Civilizado” (¢��‹�$) y “vil” (��à/�$) son los términos con que se designa al sabio y al ignorante, respectivamente, los dos tipos morales antitéticos distinguidos por los estoicos. Aunque ¢��‹�$ y ��à/�$ tienen el sentido primario de “urbano” o “citadino” y de “ordinario” o “rústico”, respectivamente, en el uso estoico habitual estas palabras tienen una clara connotación moral (cf. Filón, QOP 59-60; SVF 2.362-363). 11-12 ¹�2¦���„"�…'��$��‡�*���$�I��"���à��„"�…���"���¢�…/�G�$��Š����Sobre estas líneas véase el comentario de Ioppolo 1986: 175-176. Striker sugiere que Plutarco no está citando una definición estoica sino explicando cómo entiende el término (cf. su 1983: 145, n.2). Es cierto que el pasaje se encuentra en un contexto polémico en el que Plutarco, además de explicar cómo entiende el término �„"�…'��$, está tratando de desacreditar la posición de Crisipo. Sin embargo, como es obvio en el pasaje de Hierocles (texto 22.5), los términos �‡�*���$ y ¢�…/�G�$ (así como sus correspondientes verbos: �„�*£�� �� y ¢��/� C£�� ��) son usados como sinónimos y la �„"�…'��$ es caracterizada por Hierocles como una senso-percepción, captación o conciencia de lo familiar a uno mismo. Siendo esto así, al menos la terminología y el contenido de lo que cita Plutarco debe proceder de una fuente genuinamente estoica. 22.8 Plutarco, De amore prolis, 495B-C {//)��Ü)�¢/�*¾$�Ð�/Ò2�$��Ü)�¥N��$�¢"�Ú���A�¹�2¦����Ú��$�é�����™�����‹$�¢2�…��$��Œ����„�£�*��$�™�����‹$��"�…���$�¢��¦$�¢�š���$�"���¢�/�‹$�¹ š�'��"���î���™�š����� ��Û'��‹$� ���¢/Ò2��$�Õ���Õ$�¦�I22������/Ò>����2���¢�/�$�"����Ù�����"�$���Õ$���"����Ú�����Ù���Á$�����…�$�����'š�'�������Ò �����I�'"�� �¥�*�'�����š ��/�2�"Õ��"�����/��"Õ���ù�� �™����…"���"����Ò ����„�£>�2�����"���*�î��� ¦$�"����Ò/�'��ƒ��Ú���$�"�����/����>��Ú��� �2����‹��"���"�/¦�"������š"������Ú'����š� �������š����¾����Õ$�¦�I22�����£����"���¢2£����� �¢"�/��>�*�à�����‹$���è��$�¢���‹$8���1�¥N����codd. : corr. Reiske 4 �Š�����Ú��� codd. : ™�š������corr. Reiske 10-11 ¢"�/��*�à���codd. : corr. Wilamowitz���1 {//)��Ü)�¢/�*¾$�Ð�/Ò2�$��Ü)�¥N��$�¢"�Ú����Se refiere al argumento, presumiblemente de Epicuro, que se encuentra inmediatamente antes de este pasaje, según el cual los padres aman a sus hijos y estos a sus padres por una suerte de interés mutuo puramente utilitario (cf. 494F-495A= Epicuro, Fragmento 527 Us.). Véase también Plutarco, Adversus Colotem, 1123A (=Epicuro, Fragmento 528, Us.). 4-5 Õ���Õ$�¦�I22������/Ò���2���Sobre la���/����2…��cf. Epicteto, Diss. 1.11. 6-7 ¥�*�'�����š �/�2�"Õ��"�����/��"Õ���ù���Dos pasajes paralelos pueden verse en Estobeo, Ecl. 2.59, 6 y, especialmente, Plutarco, SR 1033E.

22.9 Cicerón, De fin. 5.24

13

Omne animal se ipsum diligit ac, simul et ortum est, id agit, se ut conservet, quod hic ei primus ad omnem vitam tuendam appetitus a natura datur, se ut conservet atque ita sit affectum. Ut optime, secundum naturam affectum esse possit. Hanc initio institutionem confusam habet et incertam, ut tantum modo se tueatur, qualecumque sit, sed nec quid sit nec quid possit nec quid ipsius natura sit intellegit. Cum autem processit paulum et quatenus quidquid se attingat ad seque pertineat perspicere coepit, tum sensim incipit progredi seseque agnoscere et intellegere quam ob causam habeat eum, quem diximus, animi appetitum coeptatque et ea, quae naturae sentit apta, appetere et propulsare contraria. Ergo omni animali illud, quod appetiti positum est in eo, quod naturae est accommodatum. 1 simul et RBENV Schiche : simul ut P Martha / se ut se ut RPNV Schiche : ut se BE Martha 6 quidquid codd. Madvig, Schiche : quidque Baiter, Martha 22.10 Cicerón, De fin. 3.62-66 (FDS 1000; LS 57F) [62] Pertinere autem ad rem arbitrantur intellegi natura fieri ut liberi a parentibus amentur. a quo initio profectam communem humani generis societatem persequimur. quod primum intellegi debet figura membrisque corporum, quae ipsa declarant procreandi a natura habitam esse rationem. neque vero haec inter se congruere possent, ut natura et procreari vellet et diligi procreatos non curaret. atque etiam in bestiis vis naturae perspici potest; quarum in fetu et in educatione laborem cum cernimus, naturae ipsius vocem videmur audire. quare <ut> perspicuum est natura nos a dolore abhorrere, sic apparet a natura ipsa, ut eos, quos genuerimus, amemus, inpelli. [63] ex hoc nascitur ut etiam communis hominum inter homines naturalis sit commendatio, ut oporteat hominem ab homine ob id ipsum, quod homo sit, non alienum videri. ut enim in membris alia sunt tamquam sibi nata, ut oculi, ut aures, alia etiam ceterorum membrorum usum adiuvant, ut crura, ut manus, sic inmanes quaedam bestiae sibi solum natae sunt, at illa, quae in concha patula pina dicitur, isque, qui enat e concha, qui, quod eam custodit, pinoteres vocatur in eandemque cum se recepit includitur, ut videatur monuisse ut caveret, itemque formicae, apes, ciconiae aliorum etiam causa quaedam faciunt. multo haec coniunctius homines. itaque natura sumus apti ad coetus, concilia, civitates. [64] mundum autem censent regi numine deorum, eumque esse quasi communem urbem et civitatem hominum et deorum, et unum quemque nostrum eius mundi esse partem; ex quo illud natura consequi, ut communem utilitatem nostrae anteponamus. ut enim leges omnium salutem singulorum saluti anteponunt, sic vir bonus et sapiens et legibus parens et civilis officii non ignarus utilitati omnium plus quam unius alicuius aut suae consulit. [...] [65] ex hac animorum affectione testamenta commendationesque morientium natae sunt. quodque nemo in summa solitudine vitam agere velit ne cum infinita quidem voluptatum abundantia, facile intellegitur nos ad coniunctionem congregationemque hominum et ad naturalem communitatem esse natos. Inpellimur autem natura, ut prodesse velimus quam plurimis in primisque docendo rationibusque prudentiae tradendis. [66] itaque non facile est invenire qui quod sciat ipse non tradat alteri; ita non solum ad discendum propensi sumus, verum etiam ad docendum. Atque ut tauris natura datum est ut pro vitulis contra leones summa vi impetuque contendant, sic ii, qui valent opibus atque id facere possunt, ut de Hercule et de Libero accepimus, ad servandum genus hominum natura incitantur. Atque etiam Iovem cum Optimum et Maximum dicimus cumque eundem Salutarem, Hospitalem, Statorem, hoc intellegi volumus, salutem hominum in eius esse tutela. minime autem convenit, cum ipsi inter nos viles neglectique simus, postulare ut diis inmortalibus cari

14

simus et ab iis diligamur. Quem ad modum igitur membris utimur prius, quam didicimus, cuius ea causa utilitatis habeamus, sic inter nos natura ad civilem communitatem coniuncti et consociati sumus. quod ni ita se haberet, nec iustitiae ullus esset nec bonitati locus. 7 ut add. Manuzio 16 coniunctius homines Madvig : coniunctio est hominis codd.

22.11 Epicteto, Diss. 1.19, 11-15 ��à���Ù"�I�����…/����8�2š2����2¦���Û'$�Õ���ù��8��Ø�à�›��"���£�������‹A�"���2¦��Ð�¼/��$��Ø�à��›��"���£�������‹�"���Õ�/���Õ���ÙÕ$�Ð�v�Ú$A�¢//)��Ó���*š/L��Š����‘}š��$�"���‚���"£����$�"�����¾��¢�>���î����*�î��� �Ð�x$�Ó���Ú'��î��I�2'��"���î��������2���î���Ù��Ú��������‹� �R�� ¾��„$�Õ�"���Õ���ç�š/� �$�ÏA�"�*Ò/��������Ú���<¾�=��Ú�����à�/�2�>�"�à��ó���"���"�Ú���� �†��� ����Õ$�î��„�…'��¢2�*î����Ú������2�£���� �<R�=� »����„$�Õ�"���Õ��ç�š/� ���������š����A��Û'$��Ù"š��¢"���è�����2…�����Õ���£����Ø�à�›��"������‹�A�™����…�™"�š�LS�†����$��¢���Í��Ø�à�"����à�„�…����� �š����$S�"����î$��I�� …��"���¹��Ù¾�¢��¾��©����I����¹���Õ$��Ù¦���„"�…'��$S��1-2��Û'$8�Õ��ù��8��Ù�à�S��3 /����Õ��S 4 *š/���S 7 <¾�=�suppl. Cor.� 9 <R�=�suppl.�Trinc. Cor. 12 �Ù�à�S 13 �©�…��™����s 22.12 Epicteto, Diss. 2.22, 1-5 .����¤��$�™���Ú��"�� ���/�‹��à���„"Ò'$A� »�����â�������¦�"�"¦�™�����£"������ƒ�¥�*�'���S��Ù�� î$A��¢//¦� »��������¦� �������Õ$��Ù�Ú$S��Ù���������à>��A�Ø��/�…������…��������� Ò���¦�¢2�*¦�™������"š>������Ù�Ú$8��„��)�™������"š��� �"�����/�‹���à�A�Ó��$���â��¢2�*î��™���» '��™�…� ��á�$�R��"�����/�‹���„>���…�8�Ð���� ¾����£ ���$����"�‹����¦�¢2�*¦�¢�Õ�î���"�"î��"���¦��Ù�š����¢�)�¢ ��š�'���î$�R��I���á>��$���/�‹���Ú����S��à�����… ����…����™��� Ò����Õ����/�‹�A�h����î$S����…�8�™2ë�2¦��¥��'��í��Ó '$���/î� ����Õ�����…��A�

1 ™���Ú��"��S corr. ��22.13 Epicteto, Diss. 2.22, 15-21 h�*Ò/���2¦���� ¾�™N���©�*�����©���ù����Ù��>�����Û'$�ò"�…'���æ$�ù�„�…-��� �š����A�Ó���R���â�����Õ$��à����…������Ùù�™ ���…���� �¥��)�¢��/�Õ$�Ï���à��¥������¾��¥����š"����¥��)�™�è ���$�¥��)��™���»$ � ���‹ ����C£//��� �"���©��A��Ù����2¦���Û>�'$���/�‹���š��"���æ$�Õ��Ø�à��� �š���8��à����>�¾��"���¢��/�Õ$�"�����22���‹$�"�������$�"���*�Ò$A��Ó���2�à���„$��à��™ ���…�����¹ ‹���ƒ�*������"î��� ��

15

"¢"�…���$�/������à ���"���¦�ƒ��Ú ����Ùî��"����š>��� ���"����Ý$����Ý$�™ ����î �� �é�����‚{/šN�����$��™"š/������™ ����*Á����¦�‚{�"/»�����¢��*��Ò��$��à��™�' š���A���¦��à��R�� ���™���Ùù��$�*Í�Õ��� >��š����"���Õ�Ó�����"���Õ�"�/Õ��"������…���"���2���‹$��"����…/��$ ��ó������à���£��8�R���)�¢//���à� ����Õ��� �š��� �¢//���à�����Ý$��…/��$�"���¾�����…����"����Ý$���22���‹$�"����ÙÕ�Õ��…"���� ��‡������£�����à��"��C���Ú ����Ø�Õ��à��� �š����$A�Ó����2¦���R��Õ�z™2ë)�"���Õ�z™ Ò�) �™"�‹�¢�£2"��·š�����Õ��ù��8��„��™�����"… �™"�‹�Õ�"����à����Š���8��„�™��������š��� �™"�‹?��@���Š���8��„�™���‹$�™"Ò$ �™"�‹?��@A��„��…����™"�‹��„ ��™2è ��Ó����¹�����…����$ ��Û'$� Ò�'$�"����…/�$�I�� ����Œ�$����‹�"����ƒÕ$�"�����»�A��à��2£�� �������…�������‹��Õ�����Ò� �Õ���„�» ��� �Õ��¢��"�"Ò� �Õ��¢��"�"Õ���"��������2��"Ò� ���/£������¦$���š���$A�R���)�¢//���à�� ���™ ��Õ��*î �¢//���à����Õ�"�/Ò� ��Û'$�„����Õ$��2…�����Ð�‚���"�Ú����/Ò2�$ �¢����…�'��À� ������Š�����Õ�"�/Õ��À��„�¥���Õ�I���N��A� 2 �„"�…'�� S : corr. s 6 �Ù�à S 7 ��22��¾$ Sa 8 ��"î�� S corr. 9 ƒ��� š���¦ S 10 ™ ����£ ���S pr. 11 ™ ����*Á����S / ‚��"/���‹��S 18 R��<Ï=�s�19-20 ™"�‹����‹����et 20 ™"Ò$ �™"�‹���S 22-23 ���‹�8�Õ��S : corr. ed. Bas. 23 Õ�I���N���Ésta es la única vez que aparece esta palabra en las Diss, y, a diferencia de lo que ocurre en Aristóteles (Top. 100a20-30; 100b21-23 et passim), no parece tener un valor técnico especial. El otro pasaje en el que aparece el término es Ench. cap. 51, 2-3: “si [uno] se encuentra con algo doloroso o placentero, glorioso o no glorioso, recuerda que el momento de la competencia es ahora y que ya están presentes los juegos Olímpicos, y que ya no es posible dilatar [las cosas] y que depende de un solo día y una sola acción si se pierde o conserva tu progreso moral” (¢�Ò//�������"��¾�"����ó����A) 22.14 Porfirio, De abstinentia 1.7, 6-13 (LS 22M) £��� ���"�������"Á$���Õ$��„"��è��'$��Ø�����Ú��$��‹$�¢�*�è���$���Õ$�¢�*�è���$���¦�¾���Ð ��Ò���Á$� ���Á$�"���Á$�G��Á$��„$�Õ� ¾����>���…�'$��*�…�����Õ����à����ù���é�����›��Ò�����î����2"��'�� š�'�8��Ù� ¾��¢//¦�»��2���/�…������„…����à���������*Á�����à��"���¢�Ò�����™����>� ��*Á����Õ� ¾��� �š������„$�¾��Ó/����à�C…�����Ú������Ø��/�C�‹�A��Porfirio está explicando la posición epicúrea sobre el homicidio; aunque no está haciendo una exposición puntual de la �„"�…'��$ estoica, parece darla por supuesta: constituye un acto impío matar a otro hombre porque hay una relación de parentesco o familiaridad entre los seres humanos, no porque el asesinato no fuera de provecho para la constitución o estructura general de la vida humana, como parecen haber pensado los epicúreos. �

22.15 Galeno, PHP 5.4, 316, 28-320, 28 (Frag. 169, EK; SVF 3.229a)

�Ù� ¾��¢"�/��*�‹�2���à���‹$�,���…������Ò2 ���� �é�������Ù���ù� ��� …����„"�…'�����Š�����Ú������Õ$�¹���¾��À��¢//��…'������Õ$��Ò���A�°��� ���2¦��¢���£"'$�¤������¦�����…����Õ$�¦$�¹���£$ �¢����š��������"�����Ú2����Ý$��

16

�Ò���$A�Ð�î ����)��Ù¦�"���*� �Ú ����"���/�"…�����"�����£"�����"�����"©��™*š/����"���"���‹��î�����Ú'� ��é�����I����î���ó'� ��Ù���Õ$�¥*/������C�//� š�������¦��Õ���"©���ÙÒA���…������)�™���2î$�Õ����à���™�)�Ñ�Ú>�2'��"���¢/�"��Ò�'��"�������…"'��„���Ú ��Ò$���"���¢��…>���$�?�@�"���"��"���…/���"��� ��…'���š�'�A��Û'$��â����„"���à�*���"���¦�����…����…�����"�����Õ$�¹���¾��"�����Õ$���…"�� �é�����Û���Ò��������…"����� �™����¦�����C�…�L�"�¦��¾��¹/�"…�� �Ó����Õ$�Õ�"�/Õ��I������¦�����"¾���„"�…'���A��„��‹���2�à��¡ ��£����������Ú��$��Ù�‹$�Á$�¹/�"…�$�"������…�����‹$�"�/�‹$�I�2��$�"�����"����Ú��$�"���î��¥//'���¢��î��¢������‹���"�����£�����//¦�"�¦�¦$�î��¢��î����Ú'��™���…�$ �I ����*�� �¹�…"��Ã��I��� �"�£ �"�¦��£*�$���î���"���î��™"��à�/Ò2��������2 £'���Ù�� …�������>�…�������Ú ���A���î���â���Ú'��¹ ‹���„"��è��'��Ø���>�����î���Ú����"�*)�›"�����î�� ��…'��Á$�G��Á$���Š��$ ���Õ$� ���¾��¹���¾����¦�Õ�™��*� ��"Ò� ���Õ$�����¾���…"�����¦�Õ�*� ����š$ ���Õ$����Õ�"�/Õ����¦�Õ�/�2�>���"Ò� �‚��…"����$� ���¾���à�����…���� ��…���Á$�G��Á$���„"�…'����™*�£���� Ò��� �Ð����,�Ú�����$�¾���à�C�/…��� ���£ ���$�¹ ©$��„"���à�*�����Õ$� Ò����Õ�"�/Ò� �Ó�����Š������/��Ò��"���¢2�*Ò�A�¡�£��$����¦$���‹$��„"��è���$�*�£>����*��� Ò���$��‹$���/���‹$�Ø�Á�N����/��Ò���$A�™£��$���â��¦$��Ú��Ð�,�Ú�����$��„"Ò'$�¢����‹������Á$�"�¦��¾��"�"…���2��š��'$��Ü)��„…���I�'���„��‹���ÙÁ$��Ü����Ò���$�Á$����£��'$��Ü*)�Ó�'$�¡ ��£����¦�����…�����£>� ���$�™N����‹� �¤�����Ù/Ò2'$��Š ����£���"���Ð�.�����è>����$��Ù�à�"�� š �����"���™/š2���A��„�2¦���¾���Õ$�Õ��"�/Õ���Ù*Ý$�™N�¢��Á$�ò"�…'���¦�����…� �¾��"�"…����Ù"��I���*����Ù�)�™N����î��¢//)�IN'*��� Ò����™��Á���Ù�‹$��™22…2���*��A��¢//¦� ¾��Ð�©�…�2� �"R�������‹$�I*�����™�>��š�����"��������"Ò�'$������Ú��� ��£�'$�™N� ��£���£��� �"����à)��ÙÕ�"���Ð�,�Ú�����$�Ð �/�2�‹A�"�…���2)��™�Á���Ùù�Ø�����Ò���î��™���2î$������ š�'���ÙÕ� Ò�����Ð �/�2Á����Õ��‹$�„�…��$�Ø��*š������¢"Ò/��*�� ��„�"�/î$��¢�*�…��¦�����…� ��£�'$��Ù¦��£�"��������Ý$�¥����$��2��»���*����à���Ò��������Ò��$A�¢//)��Ù"�™Ò/ �����àÒ��2��"��G�Ú���*���î������� š�'� �¢//¦�"R��Ø�Õ���/��Ò�-���š����� Ò�-�"��� ����� »��*�£����� »)�¢"�Ú�L��è>��������£���2 ��"�"…�$ �Ó '$��Ù"�™N�¢�£2"�$��Ù¦���/�>����»����8���¾��2¦���Š����Á$��������Á$�¾���„…�� ��š>����� ���™"�"���»��'$�î����//î��¢�*�è�'��™22�2�� š��� ���š�������™N��ÙÁ$�î�����2 £'��Á$��Ú��'$A�™2ë�����Ø�����"�š��$��Ùî��¢���î�"�����è�$�2��Á$�™"�î���š/�$��2�2�� š��$A�"���2¦����¦�…�*���£ ����"���¢"�Ú���������£���2 ��"�"…�$��Ù��� ���‹��à��"�����Ú2���ù� ��� …�����„"�…'����I�������Õ$��ÙÒ �*�� £�����™�š����…� �� �"�����/Ý���¾� ©//���™����¦�� »��*���£ ���� »)�¢"�Ú�������Õ$���Ùî��î�����2 £'��™N����*ÍA�…$�2¦��¢�£2"���Ý$��

17

��‹��$�Ø�Õ� ���Á$�¹���Á$�æ$�¢2�*�à���/�£���*��� ��� …�����„"�…'����I����$���Õ$��Ù»� �¢����š���*������"�����Ú2�����Õ���Ò�����‡���� ¾�"�����Õ$��à���º//��…'<�=����Ú���S��…$��)�¢�£2"����Õ$� ����Ý$�™��…���$�"���¦$�� ¦$�†��*�…����"�����…������Ù�‹$ �¥�*��*������"�����Ú2�����Ú$���GÒ2��$��"���¦$�¢� …�$ ��‡���� ¾�"�����Õ$��à���Ú������¦�I���������„"�…'�…����"���¢//��…'���S��„�2¦�� ¾��‹$��'��‹$ ��¢//¦�Í�2�����£ ���î��/�2� š�'��Ð �/�2�‹��I��"���Ð��,�Ú�����$�æ$�I�����„"�…'�…$�š��$�¹ ‹��"���¢//��…'��$���Ú������Õ$�›"�����î���„�� š�'�A�™����¦��2¦��/š2L�¦$�������¢2�*î��"���"�"î��™22…���*����‹$���Ú/��$�������>��¦$���£���¾����*��Ò���î��������î��"���¾��"�»��>���� �™�'�š����ÙÕ��¾���„…�����)�¿��¹���¾� ���æ$�¢2�>�*Õ��¢/2��ë���)�æ$�"�"Õ����*��¾�����C£//����������…��A��Û'$����"�����¦�…�¾�� ����…"���¾��?™�@�‚E/� �…�����"����¾��î��¢����£�'��¢�£*�����™�����Ú ��£���"��� �"���>��Ò ������Õ$�î����//î��¢"�Ú���$�æ$�¢2�*£ ���������Á$��¼�$���"���Á$�¢� …�$�æ$�"�"î� ���… '$����*Ò �*�S�"����2¦��"����à*)�Ð�.�����è���$� š �����"������"�Ú��������©>�������î��î��G���î��Ø��/»G�'��¦$��„…�$�™�� ���ù��*�'���"ù�<2…2���*�����)�¢ �*…�$ �™�����ù����"�"ù=����¦�Á$���*��"Á$�Ð/"Á$ �����2�‹�*�����)��ÙÁ$�¦$�G����‹$��ÒN�$�¢�*��»����$������¾��"�…����?¾�@���à�/�2���"�à8��2���©�*���2¦��ù��ó-�¾��Ð� ¾��™�…���� ���™���Í��à�/�2���"�à�"�…��� ���//£"�$��)�™���Í�"��»������à���*��"�àA��2 �Ü����HL: corr. Müller / �»��� pro �»��� M 7 ���C�//� š��� M: ���"�/�‹� ����� L10 ��om. Ald. 27 �„"���à�*���BChK : �„"��î�*��MA : ò"��î�*���Müller�30 ¤��pro�™£��$�L 35 /š2�� pro ™/š2��� L 39 � pro 2� L 40 ����»"���$ L�41-42�2š2�����pro�2)�™�Á����42�™���2Á�ABCh / �'��� š�'��pro������ š�'��o�52 �Ùî� L�56��Ù¦�L ��¦@„�…��L 62 º//��…'���HL : º//��…'<�=���corr. Müller�63�‡��*���HL : †��*��corr. De Lacy : ¼���*�� Ald. 68 î��/�2�>� š�'� om. L 71 ¢2�*�à�"���"�"�à L : "���"�"î� del. Müller 74 ���C�//�Ú�L������…��L 75 ™��‚�/� ��£��Y�T�HL : corr. Charitonides 77 "�"¦ HL : ¢2�*£�corr. Müller 81 *�'�� ��"î�L /��"š ���2��� š�'����¦�Á$�î��Ô�'���Ù��ƒ"��Á$�™ ��…���$ �™�����ù����"�"ù�add. Pohlenz :��<2…2���*�����)�¢ �*…�$ �™�����ù����"�"ù=�add. De Lacy : �"š ���2��� š�'����¦�Á$��¢ �*…�$ �™�����ù����"�"ù Edelstein 83 ¢�*��»����L :�¢�*��»����$�H : ¢�*��»����$�De Lacy / post "�…����add.�¾��k�85�î���è'��L����12-14��„"���à�*���"���¦�����…��AAA���Õ$�Õ�"�/Õ��I������¦�����"¾���„"�…'����Ésta parece ser una tesis del estoico Posidonio (cf. Frag.158; 160 EK), pero probablemente también fue propia del estoicismo antiguo (cf. Estobeo, Ecl. 2.62, 7-14; 2.107, 16-108, 3; Calcidio, In Timaeum, cap. 165; SVF 3.229 y nuestro capítulo 26).

18-20 I ����*�� �"�¦��£*�$��î���"���î��™"��à�/Ò2��������2 £'���Ù�� …��������…�������Ú ��� Cf. Posidonio, Frag. 31 (EK)A��50-52���¾��2¦���Š����Á$��������Á$�AAA��š���� ���™"�"���»��'$��š�������™N��ÙÁ$��î�����2 £'��Á$��Ú��'$�Hay varios pasajes paralelos que confirman que este argumento fue efectivamente usado por los estoicos antiguos (particularmente Crisipo): cf. DL 7.89 (= capítulo 26, texto 26.1): “El animal racional se pervierte, a veces por la persuasión de las ocupaciones exteriores, a veces por la instrucción de los allegados, porque la naturaleza proporciona tendencias incontrovertibles” (�����š���*������Õ�/�2�"Õ���ù�� ����� �����¦�¦$�î��IN'*������2 ���î����*��Ò��$ �����������¦�¾��"�»������î�����Ò�'�8�™����¹��Ú��$�¢��� ¦$��…�'����¢�����Ò���$)A��

18

”Incontrovertibles” o “inapartables” (¢�����Ò���$) tiene el sentido de “incorruptibles”. Véase también Orígenes, DPR 3.1.3 (incluido en SVF 2.988), quien enfatiza el hecho de que “en la naturaleza de la razón hay tendencias a contemplar lo bello y lo feo” y que, “siguiendo tales tendencias contemplamos lo bello y lo feo (en sentido moral, no estético), y elegimos lo bello y desechamos lo feo” (™����™��Í��Ú�����à�/Ò2����„����¢��� ����à�*�'�Á����Õ�"�/Õ��"���Õ��„���Ò� ��Œ$����Ò �����*�'�»����$�Õ�"�/Õ��"���Õ��„���Õ���ƒ��Ú �*�� ���Õ�"�/Ò� �™""/…�� ������Õ���„���Ò�). Es decir, la naturaleza es, en sí misma, incorruptible y, de acuerdo a la tesis estoica de la familiaridad, proporciona “tendencias”, “inclinaciones” (o incluso “puntos de partida”: ¢��� �…) incorruptibles o inmodificables. La tesis de “doble causa de la perversión” puede estar inspirada en Platón, Rep. 4.431a7-8 (Ó������Ø�Õ����Á$�"�"Á$�½����$�Ð �/…�$�"���*Í). Para una discusión de los pasajes de DL (citado al comienzo de esta nota) y de este texto de Galeno cf. Graver 2007: 154-155.�

22.16 Musonio Rufo, Dissert. 3.1-20 �‚������)�™�Ú*�Ò��$��Ù�à ��„�"���2����N����/�����š�� ��Û'���'$�½�N������£�"����æ$���/�����š����Ù�‹$A��Ò2��� š� �I�� ��Õ���ÙÕ���„/»��������¦�*�î���ƒ�2���‹"�$��‹$�¢���£��� �ú������è �*����Õ$�¢//»/��$�"���"�*)�Ö��������Ú �*���������"£������£2 ��$ �<�„=�¢2�*Õ��À�"�"Ò��™�� �"���"�/Õ��À���„���Ò�A�Ð �…'$����"����„�*»���$�¦$��Ù¦$�I����Õ�*Á/��ù��¥����� �Ð�©� �¢"�Ú��� �Ñ����…���*���"���¦�¥//�A�Ð �…'$����"���� š����è ��$�¦��Ù¦�Ø�£������"�š�- �"����Ù����*�š�-��/š��A�I�����Ô��N�$�"����„"�…'��$��Ú������Õ$�¢��¾���Ù� Ò����2…�������‹$�¢���£��� �¢//¦�"���2����N…�8��Ù����2¦��Â����á�…�2��î���¢���î���‹$� ���"�/�‹$�"�����"�…��$�I�2��$�¢�š�"��*������Ú"��� ��¦��)�™���…���Ú'�����C£//��*��A��Ú'������ÚL�™�Ò�'� ���¦��…���)��â���‹$� ���¢���£�������»"���R�����‹��"����"���‹���Ó�'$�C�è������"�/î$ �Ó����Õ���/�����‹��™�� �2����N������ÜS���Ò�����Ó��¥����$� �������»"���¢2�*�Ý$��Š��� �2���‹"�$�����ÜS���"��î ������"���"�*)�Ÿ��›"�����î�������"Ò�'��2����"��Í��™�� š�L�¢2�*Í8�����‹���2¦��¢�Õ���/����…�$��Ú'��›"������ £/��)�R���ÙÍ�����2��Ò ����A��Ù…"����‹��„"��� �"¾���Š����¾���2���‹"��"���™"/�2���"¾��î���‡"-��� ���Ò�'��"���¢���"¾���î���„"�î�A��5 <�„=�tacite add. Nieuwland�6��„�*»����L 9 Ñ�šN��$�"����„"��è���$ L: corr. Halm 13 ��)��â��Hense : ��Ò�����L 14-15 �ÜS��Ò�����Ó��Iacobs:��Ù���Ò����8�Ó��L 17 ¢�Õ���/����…�$�Wachsmuth :�Õ���/����…�$�L�18 �����2��Ò �����L 22.17 Clemente, Strom. 6.9.73, 2-75, 1

�„�2�à��¹��©����„"�…'��$�¹���Õ$��¦�"�/¦� �)�Ñ�šN�'$�2…���� ��î$�¢��*¾$� š��� ����…� �Ð�î��"�/î���Ñ��2Ò ���$S�¢//)��Ù"�‡����� �æ$�I��"�� ��á���Õ�*�‹���Á$�¢2£��$8��Ù��2£��™����I��Ô��N�$��à�¢2��î��$�¹�¢2£�� ����"�"¾�����„"�…'��$ ��Y�„$�¾����Ò���Á$��…��'$T�¢��"�*���"�‹��Õ��2�'��"Ò� ���Ò�����"���Ò���� ¾�������Ò ����A�Ö��)�™���Œ$�I��� ���)�¢2£��$�½���2��Ò>� ���$ �¾��™/�…��������/��ë$���¦�Á$�2�è��'$ ��Ù���Ñ�š2��…����$ ��I�'��æ$��ŒÒ�����ÙÕ�Õ�Ñ��"Ò�A��„"Ò'$��…����™��Í� �x�›N���� š����Í�¢ ��CÒ/-�2�'��"î$�¢2��î� ��Ù�)�¥�����/è����™N� ��'>�*Á�����‹$�"�/�‹$�<Õ=��Š������)�¢2£��$�I�'���à�"£//��$A�*£����$����"���™��*� …�$�…$�I���Ú-����…� �¾��™"�Á$�¢2£��$��„"�…'������Õ$��Õ��¢��*Á�*�Õ��¢���/��Ò��"�����¦�Á$�¢2£��$����Õ���„$��Ý$���…/��$�™22�2���Ò�S�™N����š���¥���Õ��2�'��"Õ��¹ ‹��"���š/������¢�Õ����Õ$�G���"�à��£*��$8�¹� ���2¦��2�î��$����£�"���� �¹����£>�

19

�"���$����›N���À���£*���� �¹�"�£����$����¹���£���¢�£*������™�2£���� ��Ù� �����£*����8�¢�£*�����2¦��"����à�������/¾$�Á$��™��*� …�$�™""��»A�¢//)��Ù���™"�…�'��î��*��/�� š�'��¢2�*î� ����š���î������"�� š�'���‹$��£*�������*��"î��¢2�*î� � ��>�/� C£����Ð�2�'��"Ò$ ��Œ����Ù����Ú��$�/š2'�Y¼�$����£"�����Í��¹���ÍT�"���"����…�$�Y�Û��2¦��Í�/Ú�L����š���"��T�"����Ù/�C�…�$��YØ�š��/"���2¦��ù��ÒC-T �¢//)��Ù���*� �à�Y���¦�¾��Ñ�2¾���á�$��š�"��T �"R��/š2'�…����$� �"š)��Š�����à��"�"£ �¢//)�½���¢2�*£A��2 ���…��L:����…��Stälhin 10 <Õ= coniec. Früchtel 16 2¦��Wilamowitz-Moellendorff : ���L 20 "����…���L : "����…w�Potter / �Ù/�C�…���L : �Ù/�C�…w�Potter �4-5��„$�¾����Ò���Á$��…��'$�AAA��Ò����"���Ò���� ¾�������Ò �����La “unidad de la fe” significa el punto de fusión, por así decir, de todos los seres humanos en uno, que es Cristo (el pasaje de Clemente está inspirado en San Pablo, Carta a los Efesios 4, 13, 1-4). No se requiere tiempo ni lugar porque en el momento de la perfección ya no se transita en categorías espacio-temporales; lo que carece de lugar y tiempo indica en Clemente el ámbito de lo divino (Strom. 5.71, 5).��13-14 �™N����š���¥���Õ��2�'��"Õ��¹ ‹��"���š/�����¢�Õ����Õ$�G���"�à��£*��$��El “gnóstico” es en este pasaje el “hombre perfecto” perfeccionado por el conocimiento (cf. San Pablo, Carta a los Efesios 4, 13). El gnóstico es el verdadero cristiano en el esquema paulino que sigue Clemente. �

22.18 Alejandro, Mant. 163, 24-32 I���„� ����� £���¹��Ú��$�����‹�Y�Ù���2¦��¥//���$�š����î��Ø�)��Ù>�Á$�2��� š�'�� £���������‹ �¢//)�›"�����î��Ø�Õ�š���$�2��� š�'�������…������Õ$�Õ��„"�‹����ÙÁ$�š/�$ �š�����š��$�*�…��"���¹��Ú��$ �é����"���¦�¢�)��ÙÁ$�2��Ò ��������…����R����Õ$�Õ��„"�‹����à�™��ú�2…������š/�$ ��„"��è�������¹ ©$���Õ$��à��£����' ��"¦�"���™"Õ$�¢2�*£ �������2¦�¥���"����à����Õ$�Õ�"�¦��Ú����¹ î��š/�$ �"����Ù� £���¹���„"�…'��$�¹���Õ$��à�T ��Ù"�¥����Ù£�"�$�¹�¢��¾���Õ$�Õ�"�¦��Ú������à�¢�*�è����š/�$ ��‡�2�� »����Õ$�¾��"Á���� »����Õ$�¾��»��������Ú'����Õ$�§�™"��Ú��'$��„"��è �*£�™�����Ù£�"�$A���3 �ÙÁ$�Aa: �Ù�$�sic V 4 ����…����VABy : ����…����a�� 6 �����2¦�¥���"����à��Esta terminología es claramente estoica; cf. capítulo 14, texto 14.11A

8 ��Õ$�¾��»������cf. supra texto 22.1, línea 1: ‡������™���Õ����‹�A��

22.19 Alejandro de Afrodisia, Mant., 150, 25-34 (SVF 3.183) �à���¾�Õ���î����„"�‹����™�»��� �…���š�™�� ����¦��‹$���/��Ò���$ �"����Ù��ÙÕ��©����I��N�� ��¢//¦�����Õ��"�¦�¾���à�™��£���Ñ��"�à�������¦��"���¹�������à���è>�����‹$�������Ù�à�/š2������2…����A��ƒ� ����â���'�"����Ù��£��$��š ��/š2��������î����„"�‹����Š����Õ��ù����Øù�Y›"�����2¦���ù����Ù*Ý$��2��Ò �������Ò$����ØÕ��„"���à�*�� �"����¾�"���Õ��¥�*�'���8��ƒ������>���š��������"�à��$�/š2�����Ùî��"��� ©//�������*��à��������à�š����������Õ$�¾���Ú������"���»�������„"��î�*����Ù*Ý$�2��� š���$�¹ ©$�¾���¹ î���Ùî�T ��‹$���������‚��…"������¹���¾�Õ���î����„"�‹���I��N����Š�����¡�/î$ �����Ò�'���������*��à�*����Ú���¾��¹���»������� �?AAA@A��

20

�5 �Ùù a 6 2��Ò �����a�/ �ØÕ�Bruns : �ÙÕ VAB: �ÙÕ� a 7 ����*��à��VAB : ����*��à��$�a 8 ò"��î�*���Ba. : �„"��î�*���Sharples ��22.20 Hierocles, en Estobeo, Ecl. 4.671, 7-673, 11 (LS 57G) �Ó/'$��2¦��›"���$�¹ î���Œ���"Ú"/��$���//�‹$�����2š2����� ���‹$� ���� �"��š���$ ��‹$���� �…���� �"����‹$� ��������š����� ��‹$����������� š���$ �"�¦�¦$�����Ò���$��"���¢�…���$���Õ$�¢//»/��$���š���$A���î�$� ���2£���™���"Ú"/�$�"���������š���$ �Ö���ÙÒ$��$�"�*£����������"š�����¾������à�2š2��������£�����8�™��ú�"Ú"/-��Ò����î ������š�����"���¦��à��è ��$�›��"�������>�/� š��A�����Õ��2¦��Ð�C���Ú��$�"��� �"��à���‹���Ù>��à�������Ò ���$��à�"š�����"Ú"/�$��á�$A���Ú���$���)�¢�Õ��Ú���"����/š��� ���¢���ë$��à�"š���� ������š�'�����Õ����î�� �™��ú��£�����2���‹$�¢��/�����2��¾���‹��$A�Ð��)�¢�Õ��Ú'���…�$ �™��ú�*�‹���"�����*…��$ ��£�������"���Á*�� �"���¢��/�î����‹��$ �I����)�¢��G��…A� �*)�Ö��Ð��Ý$�¥//��$�����š�'����22���‹$A���Ú-��)�™��NÁ$�Ð�î���� �î��"��� �)��ÙÕ��Ð�î�����/�î� ��Š*)�Ð���/�î� �"���/���Õ���Û'$�Ð� ���¢��>�2��Ò�'� �Ð����Ð ��*�î�A�Ð��)�™N'£'�"��� š2���$�����š�'�����£��$��Ý$�"Ú"/��$�Ð��à����Õ$�¢�*�è>��'��2š���$A��Ú'���â���*�'�� š�'� �"�¦�Õ��™���>� š����™��������¾���š�������"£�'����Á����Õ�™��>����£2�����'$��Ý$�"Ú"/��$�æ$�™���Õ�"š�����"���Í�������Í� ���š�����¢����Ý$�™"�î��������Ò�'���„$��Ý$��������� š���$�?AAA@���Ò�"������)�Ó��"����Ú��$� ����Ð �…'$�� �š����Ý$�™"��à��…���"Ú"/�� ��Ú��$��)���â��£/����Ý$���22���‹$A�¢����»����� ���2£����Á$���Ù��…�$�Õ�"�*)��Œ ����£�� ���/š���Ô�8�¹ ‹���)�Ó '$���������š�������¾��™N� �…'�…��™���A�¼"��� ���2¦��R����„$�Õ� š���� ��„���¦�Á$�¹ �š��$��Ùî��™��£��'$��™��� �Ò �*��Õ� Á"�$�Á$���Õ$�›"�����Õ���Ò�'������š��'$A�Õ� ����â�����š����"������2 ��"è������‡��>���8���¾��)�™�� ���‹��"���"�¦�¾��î�������2���î�����Á��� ��Ý$� ���¢��G��Ý$�"���*�…��$�"����*…��$�¢��/>���Ý$�¢��"�/�à��$���š��$���"��� �š��$ �î�������2>�2��î���Ý$� ���*�…��$ ��Ý$����¢��/����à$ ��Ý$�����¢��G��Ú$ �æ$�R��"���¦�Á$�¹/�"…�$�����…"L�›��"��Á$�™����‹$�Ñ�Ò �����™"���…�$A��á�$�2¦��Á$������»��'$�Ð���Ò��$�¤ �� ���R���� �‹����Ù"�¢ ���Õ���‡��Á$��Ü��$��¹ ‹�������Á$�������"£���$ �¤ ���)�R��™���Ú����"�����������…������Õ$�¾��Ø�������2 š�����Œ�������/"¾��î���"Ú"/'�A���1 Ó/�$�S : Ó/'$�MA 11��Ú'��codd:��Ú�� Trincavelli 20-21 Õ��™��� š����S : Õ�™���2 š��� MA 32 ™�� ���‹��Bentley : ™��� ��…�� SM : ��…����A � 20-21�"�¦�Õ��™��� š����™��������¾���š������Debe ser la persona cuya alma se encuentra en una apropiada tensión o que exhibe �Ù��…� (cf. Galeno, PHP 4.5, 270, 10-35; SVF 3.473).

21

�28 �����¾��™N� �…'�…��™����La palabra ™N� �…'��$�evoca la Ð �…'��$�*�ù de Platón, Teet. 176b1 (cf. infra texto 22.21, línea 25). �31�Õ� ����â�����š����En este contexto la expresión no tiene el sentido técnico de “causa cohesionante o cohesiva” (para este uso cf. nuestro capítulo 14).

22.21 Comentario al Teeteto de Platón, Col. 5. 18-8. 6 (LS 57H) ò"��è �*��2¦���‹$�Ð ����š��8� ©//��� š����ç�"�…'����]?‹$���@�]]�à]8���/…��?$8�™��>��…��@���2¦��"���¢?�…�@�?�@�¹��„"�…'��$8�Ó]?�����@…]�]�]�]�)¢�Õ�Á$��„"�?�@è��'$��„�£2������¾����?"@��?�@�Ú��� ��„� ���/š2������‡�����Ø�à����]�Õ$��]ØÕ��"�����]Õ]$]�?Õ��I@?�@�����o��î� ��*š��$� ����Ú����è�����¹���"���$?Ú@�� ��Ù���2�'��‹���?�@��?�Š@�]���‡���8���]��¦�2¦?��¾�@�™�£�2��£��™����?"@�?�@�¾������…�*����A�¹� ���2¦����Õ$����Õ����„"�…'��$ �����"]»�™����"���¥/�2�$ �¹������Õ$��Ý$��/��…�������"¾� ���"����Ù» ��Ù�� š����¥����/Ò2��A�™¦��2�à��"��2�î ��������]…�����î� ��Ù� Ò����Gš2� ����Ù�Ú$ ��¢//¦�"]���¢//����Ú �*����Õ$��Ù�Ú$ ��Ù������¡ ��£����$��Ù"�¢���š"����� ����]¦]�2)�]™���]Ò ��� ��Ù��Ú���?����@�� ���Á�����Ø�Ú$A�)�Ù]"]�I�����…����‡���¹��?„@"]�?…@'��$����Õ$����]Õ]��?"����@�Õ$�Ð����à]� �Ó���� ������Õ$�¦]�?�@�]�]]î]�� š���™�)�‡�]�]?$]@��ò"�]?�@è] �*�A��Ù]�2¦��Ð] ]�…'$�I]�]� �����Õ$�Ñ�?*�@/ ]?Õ@�]�"�]?�@��£"�/�� �†��� ]¾]�/š2'���Õ$��Ô��]��$�?"@�]�]��…��$ �™�����Ù�����Õ]$]�¾��¢��C�/¾���Ùî��Ð �…'$�º//���è ?�*@� �¢//¦�� ©//���"?���Â@��A�)�„����"����]?Ù@����»����]�]�™���…?�@�]�*�?�@�¾���„"�]…]'?��� �I�@]��� ����/��*�]?'�…@� �™/š2N��������?�Ú��$��@ƒ������£���]$]��?���2î@� �Ó����¢�£]�]?"�� Ò@��]����è���*���Õ�]�›]������Ùî�8�"R�� ¾�2š�'������������£���$ �¢//)��]Ù]�…�2���Û>�'$���£"?�����@�æ]$�™/�2�*��Ò ����A�Ó*���"���™�'?@î�����ƒ�™N�‚{"��� �]?…�$��@Û?@'?$@8��™�)�‡��?$@��]Ù]�?�è����@�"]�¦�?�Ý$@�‚���]"]�]?���…�@�$�¹���"����Ú���"]�?�@�"]�¦��Ý$���'�"�Ú?$@A�¢]//¦� ¾��"�¦��Ý$�‚���"����…��$��Ù��è�����¹���"����Ú�� �æ$��Ð �/�2�à�� ���Õ$��Þ$�Ð]�/]Ò2�$ ��Ù���"�¦��Ý$��'�"�Ý$�¥��A���¦�…�2]¦]�]��]Ù]��è������"�¦�]�]Ý]$]�‚�]��"����…��$ ��]‡]�]�]$]��Ùî�����*£�?��@� ��»����� �Ó���Ù"�¢��/�…�������„>�"�…'�����]�Õ$��Ý$��/��…��A�™¦���â��¢��]/�…��]��Ø �‹$�¢�� �…�� �«�£�2���Ù��Ð�©>�� �Ó���à��Õ��/�‹���¢��2"£�������� ¾�Ð �…'$����£���*����à������î���/����/�à$�"����à�]î���/]��]?…@�]� �™]?N�@�"�‹����"]���™���]š]?�@�]�$�"���™���¢��Á$�����>�C�*��$�"R���Œ$�¢��* Õ$��"£������?Ù@î��¢���…���8�Ó*]�]���Ù"�¢�Õ�Á$��„"��]è��'$���„�£2���Ð�./£'��¾����?"�@�]��Ú�]�� �¢//¦�¢�]Õ]�Á$��]�]?Õ@$�Õ]�]�*]�]Õ���Ð ��è?��'$@�æ]$����…>�N]� ��A�]¾]?����@��]„]"]�]…]'�����?Ú�@��<¾�=��?�@/�*�Ú/�����Ù� Ò?��@�]�Ð��'"�£�$���?„@�?£2@�]� �¢//¦�"����ƒ����¦�î��.]/]£]'��]������?�…A@�?�@Ù]Á$���]��]?¾@�Á$��„>�"��è?�@�'?$@�¹� š�]�?™��@�]�"]�]�� ]��]�]"¾�?¿���Õ$���@�?�Ý$�"��@�?�@�?Õ@$��Ý$��/?��…���™�>@�?…�@ �æ]$�¥�����„�?‡@����?Ã��� �¹��)��ƒ���"» �Î��ƒ��?Ú@ �*������‹$�¢2�?*@£ ��Ù"��"]�]�]Ò] ]�]�]�]�] �¢?/@/¦�C��/Ò ������Ù¦�2��š�*���¹ ‹� ���/�‹ �Ó��¹���Õ$����Õ��"����Ý$��Ð �����‹$��Ù"�I��]���ƒ���"»8��Ù���$�2¦���ƒ��‹������Ò� �¢//¦����Õ�� ����Š��� ��¢2�*Õ��������ù��Š��� �"»������������à�"���î���/��…��A���¦��à��I��8��„� ���î��™��h��»���� ©//���™"��Ò �����/î��Ó��¹�����Ú���„"�…'�…$�™����"�]�]� ���"»A��� 9 2)�]™���]Ò ����coni. Sedley: ? @��]Ò ��� ed. pr. 14 �?���2î@��ed. pr. in app. 25

Ð ��è?��'$@�æ]$��Bastianini-Sedley : Ð ��è?��'$@�Praechter : Ð ��Ò?��$@ ed. pr., <æ]$�> add. in app. 28-29 ?¿���Õ$���@�?�Ý$�"��@�?�@�?Õ@$��Ý$��/?��…���AAA��Î�coni. Sedley ��Un comentario detallado a este pasaje se encuentra en Radice 2000: 230-234 (aunque su traducción de ò"��è �*��por “noi sentiamo nostri” nos genera dudas, por cuanto la misma no da cuenta del carácter de “apropiación” o “familiaridad” de la �„"�…'��$ estoica).

1-2 ò"��è �*��2¦���‹$�Ð ����š��8� ©//��� š����ç�"�…'����]?‹$���@�]]�à]8���/…��?$8�™��>�

22

�…��@���2¦��"���¢?�…�@�?�@�¹��„"�…'��$�Según McCabe (2005: 440), esta observación parece indicar el compromiso variado con los otros, característico de los círculos de Hierocles (cf. supra texto 22.20). Pero en el argumento general del comentador anónimo esta premisa es funcional a su tesis de que los “grados de familiaridad” son diferentes, razón por la cual la �„"�…'��$ no puede ser el principio de la justicia. Es probable que la sugerencia de McCabe sea la que mejor interpreta el modelo de los círculos concéntricos de Hierocles; pero lo que el comentador anónimo parece querer enfatizar es que es falso (pace los estoicos) que los círculos que se alejan del primero (que Hierocles identifica con la propia mente) son cada uno de nosotros. �

3-4 ��]Õ]$]�?Õ��I@?�@�����o��î��El giro es una adaptación de Platón, Teet. 209b7-8. Misia era un país localizado en el Asia Menor; la mención de los misios, habitantes de Misia, tiene en el contexto el ejemplo proverbial de lejanía. En el pasaje el sentido debe ser que la familiaridad de uno respecto de sí mismo no es igual a la familiaridad respecto de alguien que está lejos o distante de uno mismo. Pero el argumento estoico probablemente es que, aunque la autoconciencia conduce a la autoconservación y al amor de sí mismo, este amor de sí mismo puede ampliarse de modo de incluir al más distante de los Miseos” (cf. ��]Õ]$]�?Õ��I@?�@�����o��î� y el comentario de McCabe 2005: 430-432).

25�¢�]Õ]�Á$��]�]?Õ@$�Õ]�]�*]�]Õ���Ð ��è?��'$@��Cf. Platón, Teet. 176b1-2 y Rep. 613a-b. La misma interpretación de la �„"�…'��$ (i.e. como semejanza con o asimilación a dios) se encuentra en Proclo, In Timaeum 211, 13-15. Véase también 287, 1-3, donde el conocimiento (2�î��$) es una conversión (™������») hacia lo cognoscible, y una “familiaridad y una unión (o “adaptación”; �„"�…'��$�"���™�£� ���$) con lo mismo. En Teet. 176b Platón afirma, en realidad, que “ese escape –es decir, el escape del mundo fenoménico del cambio– consiste en volverse semejante al dios en la medida de lo posible. Dicha semejanza es volverse justo y pío con sabiduría”, y no que la asimilación o semejanza con el dios es el fundamento de la justicia, como sostiene el comentador anónimo (sobre este punto cf. Radice 2000: 232, n.193). 29 æ]$�¥�����„�?‡@����?Ã����Como observa Sedley (en Bastianini-Sedley, 1995: 492), la aclaración “en cierto modo” (�) se explica por el hecho de que el comentador anónimo no admite la tesis de que se pueda tratar a los demás de una manera completamente igual a como nos tratamos a nosotros mismos. 22.22 Marco Aurelio 3.9.1, 1-4 ��¾��Ø��/���"¾���Ú�� ����šC�A�™���ÚL�Õ��©� �†���Ø�Ò/�G�$��ù�¹2� ���"ù����� �"š��™22š�����¢��"Ò/��*�$�Í��Ú����"���Í���à�/�2�"�à��ó���"���"��Í8��Û�����™��22š//����¢����'�…����"���¾����Õ$�¢�*�è���$��„"�…'����"���¾���‹$�*��‹$�¢"�/��*…��A��1��šC������� 2 �¢��"Ò/��*���T 3 ¢�����'�…���A �3 �Û�����™��22š//����¢����'�…���La ¢����'�…��es la virtud de la “no precipitación”, que se define como el “conocimiento de cuando uno debe asentir y cuándo no” (DL 7.46; LS 41B). Es una excelencia “dialéctica” propia del sabio estoico; su opuesto es la ����š���. Estobeo define el precipitarse (����…����) como “dar asentimiento antes de que haya una cognición” (Ecl. 2.112, 5–7; SVF 3.548; LS 41G; para esta misma caracterización cf. también Papiro Herculanense 1020 = SVF 2.131, con los comentarios de Görler: 1977, 85-86). Una discusión pormenorizada del problema de la acción precipitada en Epicteto se encuentra ahora en Salles 2009: 249-263.