T.C.

�STANBUL ÜN�VERS�TES�

SOSYAL B�L�MLER ENST�TÜSÜ

TÜRK D�L� VE EDEB�YATI ANAB�L�M DALI

YÜKSEK L�SANS TEZ�

B�R ESK� ANADOLU METN� (M�RAC-I NEB�)

ÜZER�NDE GRAMER �NCELEMES�

(Giri�-�nceleme-Metin- Sözlük-T�pk� Bas�m)

ENVER HACIHAL�LO�LU

2501020631

Prof. Dr. MUSTAFA ÖZKAN

�STANBUL 2006

ÖZ

Anadolu’nun Türkle�mesi ile 13.-15. yüzy�llar aras�nda bu bölgelerde

O�uzca temeline dayal� olarak kurulup geli�en yaz� diline Eski Anadolu Türkçesi

denmektedir. Bu dönemde birçok eser meydana getirilmi�tir. Bu eserler zaman�n dil

özelliklerinin anla��lmas� yan�nda dü�ünce yap�s�n�n filizlenmesine yard�mc�

olmu�tur. Bu devirde yaz�lan eserlerin pek ço�u dinî içerikli eserlerdir. Arif’in

Mi’râc-� Nebî adl� eseri de dinî ve tasavvufi bir mesnevidir. Çal��mam�zda eserin

metni transkripsiyonlu bir �ekilde Latin alfabesine aktar�ld�. Metnin fonetik ve

morfolojik özellikleri üzerinde duruldu. Metinde günümüz yaz� dili e�ilimleri

yan�nda, Eski Türkçe’nin dil özelliklerini de bünyesinde muhafaza etti�i

görülmektedir.

ABSTRACT

Following the dwelling of Anatolia by the Turkish, between XIII-XV

centuries a literary language that has been structured and developed on the ground of

Oguz language is referred to as Old Anatolian Turkish. In this period of time a lot of

works were composed. These works have assisted in understanding the linguistic

features of that period besides, it supported the formation of the way of thinking.

Most of those works composed have religious contents. The work of Arif, so-called

Mi’râc-� Nebî is a mesnevi of religious and mysticism kind too. In our study, we

have transformed the text of this work into Latin letters in a transcriptional way. We

have analyzed the morphologic and phonetic aspects of the text. It is appeared that in

addition to reflect the aspects of literary language of today, the text also preserves

the language characteristics of the Old Turkish.

II

ÖNSÖZ

Türkiye Türkçesi tarihi devresinin ilkini, Eski Anadolu Türkçesi

olu�turmaktad�r. Selçuklu devri Türkçesini de içine alan bu devre 13. yüzy�ldan 15.

yüzy�l�n sonuna kadar devam etmekte Eski Türkçe ile Türkiye Türkçesinin aras�nda

yer almaktad�r. Bundan dolay� hem eski ses özelliklerini bünyesinde ta��yor, hem de

yeni fonetik ve morfolojik özelliklerin emarelerini veriyor.

Mirac-� Nebi adl� Mesnevi 15. yüzy�lda yaz�lm�� ve bu dönemin ses

özelliklerini bünyesinde bulunduran bir eserdir. Bu sahada epey çal��ma yap�lmas�na

ra�men devrin dil özelliklerini kesin çizgilerle ay�rmak çok güçtür. Biz bu

çal��mam�zla bu sahada çal���lan eserlerle birlikte dönemin dil özelliklerini

belirlemeyi amaçlad�k.

Müellif Arif Mi’rac-� Nebî’de, miraç hadisesini zahir ve bat�n olmak üzere

iki k�s�mda ele al�p, bize bu ulvi hadiseyi anlatm��t�r. Bunu yaparken de metin içinde

konular ile ba�lant� kurularak yer yer okuyucuya dinî ve ahlakî nasihatler vermi�tir.

Çal��mam�z üç bölümden olu�maktad�r: Birinci bölümde eserin fonetik

incelemesi, ikinci bölümde ise morfolojik incelemesi üzerinde durduk. Üçüncü

bölümde metni transkripsiyonlu �ekilde Latin alfabesine aktard�k. Metnin içinde

geçen ayetlerin ve baz� Arapça, Farsça terkiplerin anlamlar�n� sayfa altlar�nda

dipnotlar halinde verdik.

Bu çal��ma esnas�nda her zaman desteklerini yan�mda hissetti�im aileme ve

ni�anl�ma ayr�ca Arapça ayetlerin ve terimlerin anlamlar�n�n aç�klanmas�nda beni

gönülden destekleyen U�ur Bekir Dilek’e gönülden te�ekkür ediyorum.

Özellikle gerek eserin seçiminde ve gerekse yap�lan çal��malar�n takibinde

her türlü fedakârl��� gösteren dan��man hocam Prof. Dr. Mustafa Özkan’a

�ükranlar�m� arz ederim.

III

��NDEK�LER

ÖZ...................................................................................................................II

ABSTRACT ....................................................................................................II

ÖNSÖZ..........................................................................................................III

��NDEK�LER............................................................................................... IV

KISALTMALAR........................................................................................... VII

G�R��..............................................................................................................1

1. Müellif Arif’in Hayat� ...................................................................................................................... 1

2. Mi’rac................................................................................................................................................ 2 2.1. Türk Edebiyat�nda Mi’rac .......................................................................................................... 3

3. Eser Hakk�nda.................................................................................................................................. 5 3.1. �ekil Ve �çerik Özellikleri.......................................................................................................... 5 3.2. Konunun Özeti ........................................................................................................................... 6

B�R�NC� BÖLÜM

1. FONET�K ÖZELL�KLER...........................................................................16

1.1. Ünlüler.......................................................................................................................................... 16 1.1.1. Ünlülerin Yaz�l��� .................................................................................................................. 16

1.1.1.1. a ünlüsü.......................................................................................................................... 16 1.1.1.2. e ünlüsü.......................................................................................................................... 17 1.1.1.3. � ve i ünlüleri.................................................................................................................. 17 1.1.1.4. u, ü,o ve ö ünlüleri ......................................................................................................... 18

1.1.2. Ünlü De�i�meleri................................................................................................................... 19 1.1.2.1. i/e de�i�mesi .................................................................................................................. 19 1.1.2.2. i/ü de�i�imi .................................................................................................................... 19

1.1.3. Ünlü Uyumu .......................................................................................................................... 19 1.1.3.1. Kal�nl�k- �ncelik Uyumu................................................................................................ 19 1.1.3.2. Düzlük- Yuvarlakl�k Uyumu ......................................................................................... 20

1.1.3.2.1 Kelimelerde Yuvarlakla�ma.................................................................................... 20 1.1.3.2.1.1 –� ve –g’lerin dü�mesi sebebiyle .................................................................... 20 1.1.3.2.1.2. Dudak konsonatlar� sebebiyle ........................................................................ 21 1.1.3.2.1.3. –uk, -ük eki sebebiyle..................................................................................... 21 1.1.3.2.1.4. –�aru, -gerü eki sebebiyle .............................................................................. 21 1.1.3.2.1.5. Bir sebebe ba�l� olmadan yuvarlak vokal ta��yanlar ...................................... 21

1.1.4. Birle�me................................................................................................................................. 21 1.1.5. Ünlü Dü�mesi ........................................................................................................................ 22 1.1.6. Ünlü Türemesi ....................................................................................................................... 22

IV

1.2. Ünsüzler ....................................................................................................................................... 22 1.2.1. Ünsüzlerin Yaz�l��� ................................................................................................................ 23

1.2.1.1. ç ünsüzünün yaz�l���....................................................................................................... 23 1.2.1.2. p ünsüzünün yaz�l��� ...................................................................................................... 23 1.2.1.3. g ünsüzünün yaz�l��� ...................................................................................................... 23 1.2.1.4. ñ ünsüzünün yaz�l��� ...................................................................................................... 23 1.2.1.5. t ve d ünsüzlerinin yaz�l��� ............................................................................................. 24 1.2.1.6. s ünsüzünün yaz�l��� ....................................................................................................... 24

1.2.2. Ünsüz De�i�meleri ................................................................................................................ 24 1.2.2.1. / de�i�ikli�i ................................................................................................................ 24 1.2.2.2. t/d de�i�ikli�i ................................................................................................................. 25

1.2.3. Sedal�la�ma............................................................................................................................ 25 1.2.4. Ünsüz Türemesi..................................................................................................................... 26

1.2.4.1. y ve n sesleri .................................................................................................................. 26 1.2.4.2. s ikizle�mesi................................................................................................................... 26

1.2.5. Ünsüz Dü�mesi...................................................................................................................... 26 1.2.5.1. y dü�mesi ....................................................................................................................... 26 1.2.5.2. v dü�mesi ....................................................................................................................... 26

�K�NC� BÖLÜM

2. MORFOLOJ�K ÖZELL�KLER ..................................................................27

2.1. �sim ............................................................................................................................................... 27 2.1.1. Çokluk Eki............................................................................................................................. 27 2.1.2. �yelik Ekleri........................................................................................................................... 27 2.1.3. �sim Tamlamalar�................................................................................................................... 28

2.1.3.1. Belirtili �sim Tamlamas� ................................................................................................ 28 2.1.3.2. Belirtisiz �sim Tamlamas� .............................................................................................. 28

2.1.4. �sim Çekimi ........................................................................................................................... 28 2.1.4.1. �lgi (genetiv) hali eki ..................................................................................................... 28 2.1.4.2. Yönelme (dativ) hali eki ................................................................................................ 29 2.1.4.3. Yükleme (akkuzativ) hali eki......................................................................................... 29 2.1.4.4. Bulunma (lokativ) hali eki ............................................................................................. 29 2.1.4.5. Uzakla�ma (ablativ) hali eki .......................................................................................... 29 2.1.4.6. E�itlik (ekvativ) hali eki................................................................................................. 29 2.1.4.7. Yön (direktiv) ekleri ...................................................................................................... 30 2.1.4.8. Vas�ta (enstrumental) hali eki ........................................................................................ 30

2.1.5. �sim Yap�m Ekleri ................................................................................................................. 30 2.1.5.1. �simden �sim Yapan Ekler ............................................................................................. 30 2.1.5.2. Fiilden �sim Yapan Ekler............................................................................................... 30

2.2. Zamir............................................................................................................................................ 31 2.2.1. �ah�s Zamiri .......................................................................................................................... 31 2.2.2. ��aret Zamirleri ...................................................................................................................... 31 2.2.3. Dönü�lülük Zamirleri ............................................................................................................ 31 2.2.4. Belirsizlik Zamirleri .............................................................................................................. 31 2.2.5. Soru Zamirleri ....................................................................................................................... 32 2.2.6. Ba�lama Zamirleri................................................................................................................. 32

2.3. S�fat............................................................................................................................................... 32 2.3.1. Niteleme S�fat�....................................................................................................................... 32 2.3.2. Belirtme S�fatlar� ................................................................................................................... 32 2.3.3. ��aret S�fatlar� ........................................................................................................................ 32 2.3.4. Belisizlik S�fatlar�.................................................................................................................. 33

V

2.3.5. Soru S�fatlar�.......................................................................................................................... 33

2.4. Zarf............................................................................................................................................... 33 2.4.1. Zaman Zarflar�....................................................................................................................... 33 2.4.2. Yer Zarflar�............................................................................................................................ 33 2.4.3. Miktar Zarflar� ....................................................................................................................... 34 2.4.4. Tarz Zarflar� .......................................................................................................................... 34

2.5. Edat .............................................................................................................................................. 34 2.5.1. Ba�lama Edatlar� ................................................................................................................... 34 2.5.2. Çekim Edatlar�....................................................................................................................... 35 2.5.3. Soru Edatlar�.......................................................................................................................... 35

2.6. Ünlemler....................................................................................................................................... 35

2.7. Fiil................................................................................................................................................. 36 2.7.1. Olumsuzluk Eki ..................................................................................................................... 36 2.7.2. Fiil Yap�m Ekleri................................................................................................................... 36

2.7.2.1. �simden Fiil Yapan Ekler............................................................................................... 36 2.7.2.2. Fiilden Fiil Türeten Ekler .............................................................................................. 36

2.7.3. Fiil Çekimi............................................................................................................................. 36 2.7.3.1. �ah�s Ekleri.................................................................................................................... 36 2.7.3.2. �ekil ve Zaman Ekleri.................................................................................................... 37

2.7.3.2.1. Bildirme Kipleri ..................................................................................................... 37 2.7.3.2.1.1. Görülen Geçmi� Zaman ................................................................................. 37 2.7.3.2.1.2. Ö�renilen Geçmi� Zaman............................................................................... 38 2.7.3.2.1.3. Geni� Zaman .................................................................................................. 38 2.7.3.2.1.4. Gelecek Zaman............................................................................................... 38 2.7.3.2.1.5. �imdiki Zaman ............................................................................................... 38

2.7.3.2.2. Dilek Kipleri .......................................................................................................... 38 2.7.3.2.2.1. �stek Kipi........................................................................................................ 38 2.7.3.2.2.2. Emir Kipi........................................................................................................ 39 2.7.3.2.2.3. Dilek-�art kipi................................................................................................. 39 2.7.3.2.2.4. Gereklilik kipi ................................................................................................ 39

2.7.4. Fiillerde Soru �ekli................................................................................................................ 40 2.7.5. Birle�ik Fiiller........................................................................................................................ 40

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

M�RAC-I NEB� (MET�N)................................................................................41

SÖZLÜK .....................................................................................................224

KAYNAKÇA ...............................................................................................294

EKLER........................................................................................................296

VI

KISALTMALAR

A. : Arapça

a.g.e. : Ad� geçen eser

bkz. : Bak�n�z

c. : Cilt

c.c. : Celle Celâlûhu

F. : Farsça

Hz. : Hazreti

Kar�. : Kar��la�t�r�n�z

no. : Numara

s. : Sayfa

s.a.v. : Sâllâllahû Aleyhi ve Selem

yy : Yüzy�l

VII

G�R��

1. Müellif Arif’in Hayat�

Çe�itli kütüphanelerden saha ile ilgili çal��malar� gözden geçirmemize

ra�men �airin hayat� hakk�nda bir bilgi elde edemedik. �airin hayat� ile ilgili bilgilere

�iirlerinde bulunan bilgiler yard�m� ile ula�abilmekteyiz.

�air Arif’in Mür�idü’l-Ubbad ile ba�layan hamsesi Türk Edebiyat�nda

Ahmedi’nin yazm�� oldu�u �skendername1 ve Kaygusuz Abdal’�n yazm�� oldu�u

hamseden sonra, yaz�lan üçüncü hamsedir diyebiliriz.2 Arif’in hamsesinde bulunan

be� mesnevisinin adlar� s�ra ile �öyledir:1. Mür�idü’l-Ubbad 2. Nüsha-i Âlem ve

�erhü’l-Âdem 3. Mevlid 4. Mirac-� Nebî 5. Vefatü’n Nebî. Bunun yan� s�ra �airin

1439 y�l�ndan sonra yazm�� oldu�u otuz dokuz beyitlik k�smen tasavvufî olan nasihat

nev’inde ve mürettep sayabilece�imiz müstakil bir manzumesi vard�r.3

�airin eserlerindeki bilgilerden yola ç�karak 14. yy sonlar�, 15. yy

ba�lar�nda dünyaya geldi�ini söyleyebiliriz. �air Mirac-� Nebî adl� mesnevisini 841

(1437–1438) y�l�nda tamamlad���n� dile getirmektedir.

Bil sekiz yüz �r birinde hicrete

�atm idüp Mi‘r�c irdük devlete4

Eselerinden yola ç�karak �airin dini ve tasavvufi konularda e�itim ald��� ve

bu konular� çok iyi bildi�ini söyleyebiliriz. Eserlerine bakt���m�zda da bütün

eserlerinin dini-tasavvufi konular içerdi�ini görüyoruz. Özellikle baz� beyitlerde f�k�h

konular�na, görü� ve rivayet farkl�l�klar�na girmesi onun âlim veya bilgin

olabilece�ine bir kan�t te�kil etmektedir.

�bn-i ‘Abb�s’dan riv�yet bu aber Nal-i tefs ri Ebu’l Ley� iy piser5

1 Bkz. Nail Tuman, �stanbul Kütüphaneleri Türkçe Hamseler Katalo�u, �stanbul 1961, s. 3. 2 Amil Çelebio�lu, 15. Yüzy�la Kadar Türk Edebiyat�nda Mesneviler, Kitabevi Yay�nlar�, �stanbul 1999, s. 24. 3 Amil Çelebio�lu, a.g.e., s.308. 4 157 A 1735. beyit 5 131 B 1026. beyit

Eserlerinde Arapça ve Farsça kelimeleri ve Kur’an’dan ayetleri s�kl�kla

kullanm��t�r. Bundan yola ç�karak Arapça ve Farsçay� iyi bilen bir �air oldu�unu

söyleyebiliriz.

�air eserlerini olu�tururken Mevlana ve Süleyman Çelebi gibi �airlerin tesiri

alt�nda kalm��t�r.6

��bu iki beyit diñle iy güz n

Me�nev ’nüñdür an� bilüñ ya n7

�air eserlerinde didaktik bir üslup kullanm��t�r. Eserlerinde dini konular

i�leyerek okuyucuyu hem bu konularda bilgi sahibi yapmak istemi�, hem de yeri

geldikçe hikemi tarzda okuyucuya do�ru yolu- Allah yolunu- bulmalar� için ö�ütler

ve nasihatlar vermi�tir.

15. yüzy�lda çok zengin bir dini edebiyat cereyan� do�mu�tur. Dini edebiyat

cereyan� tesirinde kalan �airler tamam�yla dini bir heyecanla, hizmetleri için hiçbir

maddi kar��l�k beklemeden, hatta hiçbir sanat gayesi gütmeden eser vermi�lerdir.

Bunun için daima samimi, s�cak bir dil kullanm��lard�r.8 Müellif Arif de eserlerinde

bu cereyan�n etkisi ile samimi, içten ve sade bir dil kullanm��t�r.

�airin ölüm tarihi ile alakal� herhangi bir bilgi ve kaynak yoktur. Arif’in

isimsiz mesnevisini 842 (1439’dan sonra) y�l�nda yazd��� bilgisinden yola ç�karak

�airin 1439 y�l�ndan son vefat etti�ini söyleyebiliriz.

2. Mi’rac

Mi’rac mucizesi, Mekke döneminde Hz. Peygamber (s.a.v.)’in insanlar�

�slam’a davetinin yo�un oldu�u devrede ve s�k�nt�l� günlerde Peygamberimizin

�ahs�nda gerçekle�mi� fevkalade bir hadisedir.

6 Amil Çelebio�lu, Eski Türk Edebiyat� Ara�t�rmalar�, Milli E�itim Bakanl��� Yay�nlar�: 3116, �stanbul 1998, s.47. 7 135B 1149. beyit 8 Nihad Sami Banarl�, Resimli Türk Edebiyat� Tarihi, Milli E�itim Bas�mevi, �stanbul 2001, s. 479.

2

Mi’rac gecesinde Peygamberimiz, Mekke’den ba�ka bir ifade ile Mescid-i

Haram’dan al�narak Mescid-i Aksa’ya, oradan da göklere ve bizce s�rr� belli olmayan

Sidretü’l Münteha’ya kadar götürülmü�tür.

Mi’rac k�sa bir süre içinde Hz. Peygamber’in ruh ve bedeninin �ahit oldu�u

hususi ve kutsi bir seyahattir.

2.1. Türk Edebiyat�nda Mi’rac

Mi’rac hadisesini anlatan eserler edebiyat�m�zda �slamiyet’i kabul etti�imiz

dokuzuncu yüzy�ldan sonra görülmü� ve geli�me göstermi�tir

�slamiyet’in kabulünden sonra Peygamberimiz Hz. Muhammed (s.a.v.)’in

hayat�n�n her safhas� (do�umu, sava�lar�, tebli�i, mirac�, ibadet hayat�, hicreti

hakk�nda akla gelebilecek her yönü) edebiyat�m�zda i�lenmi�tir.

Bu alanda birbirinden güzel pek çok eser verilmi�tir. Bu eserlerin hemen

hepsi Osmanl�lar döneminde yeti�en ediplerin, �airlerin ürünleri ve �aheserleridir.

Ayn� konu de�i�ik kelimelerle i�lenmi�, kabiliyet, a�k ve his gücünün birle�imi ile

muhtelif kal�plarda �ekillenerek Peygamber efendimize duyulan sevgiyi simgeleyen

de�erler olarak do�mu�tur.

Edebiyat�m�zda mi’rac hadisesini i�leyen eserler: Miraciye, Mi’rac-name ve

Mirac-� Nebi gibi farkl� ba�l�klar alt�nda yer alm��t�r. Bu tür eserler tek ba��na bir

kitab�n konusunu olu�turabilece�i gibi, eserler içinde bölümler halinde de yer al�r.

Genellikle kaside ve mesnevi �eklinde yaz�lm��lard�r. Miraciyelerde co�kulu bir

söyleyi�, didaktik özellikler ve sanatl� bir üslup egemendir.

Osmanl�ca yaz�lm�� olan eserlerden Süleymaniye Kütüphanesinde bulunan

baz� eserler �unlard�r:

1. Mi’rac-� Nebi, Arif (eserin telif tarihi 841/1437–1438)9

2. Mi’râciye, Fuzûlî (ölüm 929/1522)10

9 �brahim Efendi no.355/4.

3

3. Mi’râciye, Riyâzî Muhammed Efendi (ölüm 1054/1644)11

4. Mi’râciye, Ne�âtî Ahmed Dede (ölüm 1085/1674)12

5. Mi’râciye, Sâbit Alâuddi Efendi (ölüm 1124/1712)13

6. Mi’râciye, Nâbî Yusuf Ruhavî, (ölüm 1124/1712)14

7. Mi’râciye, �smail Hakk� Celvetî (ölüm 1137/1724)15

8. Mi’râciye, Bursal� �smail Hakk� b. Mustafa (ölüm 1137/1724)16

9. Mi’râciye, Nâyî Osman Dede (ölüm 1142/17129)17

10. Mi’râciye, Lebîb Efendi (ölüm 1182/1768)18

11. Mi’râciye, �stanbulî Arif Süleyman (ölüm 1183/1769)19

12. Mi’râciye, Abdübâkî Arif b. Muhammed (ölüm 1225/1810)20

13. Mi’râciye, Arif Muhammed Efendi (ölüm 1228/1813)21

14. Mi’râciye, Nevîzâde Atâî Efendi22

15. Mi’râciye, Muhammed Fâiz Efendi23

16. Dîbâce Kasîde-i Bürde, Ebû Abdillah el-Busrî24

10 Lala �smail no. 733/6. 11 Lala �smail no. 733/2. 12 Lala �smail no. 733/4. 13 Esat Efendi no. 1456/7, Halet Efendi no: 806/16. 14 Hac� Mahmut Efendi no: 1867/2. 15 Hac� Mahmut Efendi no. 1867/2. 16 Pertev Pa�a no.67/14. 17 Hac� Mahmut Efendi no. 4484 (Matbudur ve hicri 1310’da bas�lm��t�r). 18 Esat Efendi no. 2158/1. 19 Hamidiye no. 387/2, Halet Efendi no. 355/2. 20 Lala �smail no. 264/1, Pertev Pa�a no. 607/13, Hac� Mahmut Efendi no. 3702. 21 Yazma Ba���lar no. 2527/2. 22 Lala �smail no. 733/3. 23 Esat Efendi no. 2158/1. 24 Halet Efendi no. 355 (Dili Arapçad�r.)

4

Mevlid kitab�n�n yazar� Süleyman Çelebi (ölüm 825/1421)ise, as�l ad�

“Vesiletü’n-Necat” olan eserinde, Mi’râc olay�na yer vermi�, “Mi’râc- Nebi ba�l���

alt�nda bu konuyu i�lemi�tir.25

Bunun yan�nda Ebu’l-Fazl Musa b. Hac� Hüseyin el-�znikî (ölüm 838/1434),

Kitâbü’l-Mi’rac adl� Arapça eserinde ba�tan sona kadar Mi’rac olay�n� bir roman

havas� içinde çok basit, özlü ve samimi bir dille anlatm��t�r.26

3. Eser Hakk�nda

Nüsha yeri: Süleymaniye Kütüphanesi, �brahim Efendi Böl. no. 355/4.

Müellif: (�air) Arif

Te'lif tarihi: 841/1437-1438

Müstensih: Muhammed b. Selman.

Boyut: Müellifin Mür�idü'l-Ubbad eserinin dördüncü k�sm� oldu�u için

büyük boy varaklara yaz�lm��. Eser 94b-157b sayfal� varaklar� kapsamaktad�r.

Konu ba�l�klar�: Konu ba�l�klar� Arapça olup özellikle k�rm�z� mürekkep ile

yaz�lm��t�r. Ayr�ca Arapça sure ve ayetlerde k�rm�z� mürekkep ile yaz�lm��t�r.

3.1. �ekil Ve �çerik Özellikleri

Mür�idü'l-Ubbad eserinin dördüncü mesnevisi olan Mi’rac-� Nebi �iirde

zikredildi�ine göre 1855 beyittir.

Dercdür bu dercde iy mu‘teber

Biñ sekiz yüz elli be� d�ne güher27

25 Bkz. Süleyman Mollaibrahimo�lu, , Mi’rac Gerçe�i, Akbel Yay�nlar�, �stanbul 1991, s.22-24. 26 Hikmet Özdemir, Mi’rac, Gonca Yay�nevi, �stanbul 1984, s. 8. 27 157 A 1734. beyit.

5

Fakat elimizdeki kaynakta beyit say�s� 1745’tir. Amil Çelebio�lu Türk

Edebiyat�nda Mesneviler adl� eserinde noksan olan 110 beyitin 98. yapraktan sonra

olabilece�ini belirtmektedir.28

Eser Arif’in di�er dört mesnevisinde oldu�u gibi fâilâtün, fâilâtün, fâilün (-.-

-/-.--/-.-) vezniyle yaz�lm��t�r. Eserin bütün bölümlerinde ayn� vezin kullan�lm��t�r.

Fakat �air yer yer vezin hatalar� yapm��t�r. Eserin baz� k�s�mlar�nda müstensih

taraf�ndan baz� de�i�iklikler, kelime de�i�tirmeleri yap�lm��sa da baz� vezin

kusurlar�n�n giderilmesi sa�lanamam��t�r.

Eserin iki nüshas� vard�r. Nüshan�n biri Süleymaniye Kütüphanesi’nde,

di�eri ise Ankara Millet Kütüphanesi’nde yer almaktad�r. Eserin incelenmesi

Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunan nüshaya göre yap�lm��t�r.

Mirac-� Nebi’de bütün ba�l�klar, ayetler ve hadisler orijinal metinde k�rm�z�

renkte yaz�lm��t�r. Çal��mam�zda bu ayet ve hadislerin anlamlar� dipnotlar halinde

sayfa altlar�nda aç�klam��t�r.

�air eserinde k�smen de olsa Arapça ve Farsça terkipler ve ayetlerden

al�nt�lar kullanm��t�r. Bu k�s�mlar metnin anla��lmas�n� biraz zorla�t�rm��t�r. Fakat

metnin geneline bakacak olursak �air sade, anla��l�r bir dil kullanm��t�r.

3.2. Konunun Özeti

�air �iire yirmi dört beyitlik kaside �eklinde yazm�� oldu�u naat ile �iire

ba�lar.

Müellifin eserini zahir ve bât�n olmak üzere ikiye ay�rd��� bu manzumeyi iki

bölüm halinde özetleyebiliriz:

1. Bölüm: Bu bölümde �air Peygamber Efendimizin, Mi’rac hadisesinden

önce, Mi’rac esnas�nda ve Mi’rac sonras�nda ya�am�� oldu�u olaylar� anlatmaktad�r.

28 Bkz. Amil Çelebio�lu, Türk Edebiyat�’nda Mesneviler, Kitabevi Yay�nlar�, �stanbul 1999, s.292.

6

Allah bir gece kulunu Burak üstünde Mekke’den Kudüs’e seyrettirmi�,

yerde ve gökte gizli ne var ise göstermi�tir.29

Peygamberimiz mescitte otururken Ebu Cehl yan�na gelerek, fakir

oldu�unu, davan do�ru olsayd� zengin biri olaca�� söyler. Bunun üzerine

Peygamberimiz üzülerek Ümmihani’nin evine gider. Sonra �air Mi’rac’�n hangi ayda

oldu�u hususunda ihtilaf oldu�unu söyleyerek �bn-i Abbas’tan bir rivayet oldu�unu

söylüyor. Sonraki bölümlerde Mi’rac’�n olu� tarihi ile ilgili herhangi bir bilgi yoktur.

Amil Çelebio�lu eksik olan 110 beyitlik k�sm�n bir bölümünün bu aradaki beyitlerin

olabilece�ini söylemektedir.30 Muhtemelen bu eksik olan nüshalarda �air Mi’rac’�n

olu� tarihi hakk�nda bilgiler verecekti. Daha sonra �air bir k�s�m ki�ilerin Mirac’�n,

Receb ay�n�n yirmi yedinci gecesinde oldu�unu; bir k�s�m ki�ilerin de Ramazan

ay�nda cuma günü Mi’rac hadisesinin oldu�unu söylemektedir.31

Yine 124. beyitten sonra gelen beyitlerde konu bütünlük olmad���

görülmektedir. Muhtemelen bu aradaki beyitlerde de bir eksiklik vard�r.

124. Bir avülde cum‘a gicesi iy cüv�n

Hem Rama��n ay� leyl-i adrim iy c�n

125. Girü yirine odular iy cüv�n

Bitdi ol yaru yiri ol dem rev�n

Peygamberimiz Cebrail taraf�ndan Burak’a bindirilerek Mescid-i Aksa’ya

götürülür. Öncesinde Peygamberimizin gö�sü yar�larak iki kez kalbi y�kan�r. O

yükseli� esnas�nda Burak Peygamberimizden k�yamet günü kendisini unutmamas�n�

ister. Peygamberimiz Mescid-i Aksa’ya geldi�i zaman iki rekât namaz k�lar.

Peygamber Efendimize içlerinde �arap ve süt bulunan iki kadeh getirilir. Peygamber

Efendimiz içinde süt bulunan kadehi al�p içer. Bunun üzerine Cebrail (a.s), süt

29 60- 68 aras� beyitler. 30 Amil Çelebio�lu, Türk Edebiyat�nda Mesnevler, Kitabevi Yay�nlar�, �stanbul 1999, s. 294. 31 110-125 aras� bayitler.

7

kadehini içmesi ile ümmetine �slam ve iman verdi�ini, e�er �arap kadehini içse idin

ümmetinin azaca��n� söylüyor. 32

Sonra Hz. Peygamber Cebrail ile beraber önce dünya gö�üne girer. Bu

esnada, birinci semada Hz Âdem, ikinci semada Hz �sa ve Hz Yahya, üçüncü semada

Hz. Yusuf, dördüncü semada Hz. �dris, be�inci semada Hz. Harun, alt�nc� semada

Hz. Musa, yedinci semada ise Hz. �brahim ile selamla�arak görü�ür.33

Peygamber Efendimiz Cebrail’in kanatlar� üzerinde Sidre’ye gelir. Sidre

a�ac� hakk�nda birçok tefsir yazar� farkl� bilgiler vermektedir. Mukatil Sidre a�ac�

için Tuba a�ac� ifadesini kullanmaktad�r. Daha sonra Peygamberimiz Sidre a�ac�n�n

tam dibinde iki tane suyun ça�layarak akt���n� görür ve Cebrail’e bu akan sular�n

isimlerinin ne oldu�unu sorar. Cebrail de birinin Nil �rma��, birinin de F�rat �rma��

oldu�unu söyler.

Ol iki a�k�renüñ birisi Nil

Birisi da� Furat’dur iy al l34

Peygamberimiz Sidre’de bin y�ll�k boyunda, yetmi� bin ba�� olan ve her

ba��nda yetmi� bin yüzü olan bir melek gömü�tür. Peygamber Efendimiz, Cebrail ile

Sidre’de dola��rken yüz bin kilit vurulmu� bir sand�k görür ve bu sand���n ne

oldu�unu oradaki mele�e sorar. Melek, oruç tutan ki�ileri Allah (c.c.)

Cehenneminden azat etti�ini lutf eyleyerek, sand���n içinde berat yaz�l� oldu�unu

söyler. Ard�ndan ba�� sonu görünmeyen askerlerinin boyu bin y�ll�k olan bir ordu ile

kar��la��rlar. Peygamberimizin sorusu üzerine Cebrail kendisinin yarat�ld���ndan beri

bu ordular� gördü�ünü fakat bunlar�n ne oldu�unu bilmedi�ini belirtir.35 Cennet

içinde gezinirken �arap, su, bal ve süt �rmaklar�n�n Kevser havuzuna akt���n�

görmü�lerdir, bütün �rmaklar�n kayna�� bismill�hirrahm�nirrah mdir.

Sonra Cennet içinde k�z�l ve ye�il renkte iki tane kubbe görürler ve

Peygamber Efendimiz R�dvan’a bunlar�n ne oldu�unu sorar R�dvan’da Hz. Hasan ve

32 125.-165. beyitler aras�. 33 195.-259. beyitler aras�. 34 296. beyit. 35 363.-378. beyitler aras�.

8

Hz. Hüseyin ‘in �ehit olacaklar�n�, ye�il kubbenin Hasan’�n, k�z�l kubbe ise

Hüseyin’in oldu�unu söyler. Peygamber Efendimiz bunun üzerine çok üzülür ve

gözleri ça�lamaya ba�lar. Cenab-� Hakk da isterse onlar� koruyaca��n� fakat

ümmetini kurtaramayaca��n�, onlara �efaatçi olamayaca��n� söyler. Bunun üzerine

Peygamberimiz feryat eyleyerek bana ümmetim gerek der. Bu k�s�mda �air

Peygamber Efendimizin ümmetine vermi� oldu�u önemi bize göstermek istemi�tir.

Bes res�l ol demde fery�d eyledi

Y� il�h ümmetüm gerek didi36

�air sonra �bn-i Abbas’tan rivayet oldu�unu söyleyerek �u hadiseyi anlat�r:

Hz. Ali, Hayber dönü�ü eve gelince Hz. Fat�ma’ya Zülfikar’� över. Hz. Fat�ma’da

Zülfikar’�n fazl�n�, daha önceden bildi�ini söyler ve devam eder, Hz. Peygamberin,

Mi’rac’da cenneti seyran ederken bir elma a�ac� dibinde durdu�unu, orada Zülfikar’�

gördü�ünü, getirdi�i elmay� Hz. Hatice ile bölü�tü�ünü, k�z�n�n o elma gibi

koktu�unu söyledi�ini anlat�r. Bunun üzerine Peygamberimiz olay�n gerçek

oldu�unu söyleyerek k�z� Fat�ma’y� över.

Bes res�l ol demde aña girçek didi Gözlerinde öpdi vü med� eyledi37

Cebrail, daha sonra Hz. Peygamberi Beytü’l Ma’mur’a götürür. Bunun yeri

için, kimi dördüncü, kimi alt�nc�, kimide yedinci gökte demi�tir. �bn-i Abbas bu

yerin, günde yetmi� bin mele�in tavaf etti�i yedinci gökte bir ev oldu�unu rivayet

etmi�tir. Yine burada Peygamberimize içmesi için �arap, bal ve süt sunulur,

Peygamberimiz bunlar aras�nda sütü tercih eder. �air sonra bu vermi� oldu�u

bilgilerin kendine ait bilgiler olmad���n�, bu bilgileri ba�ka tefsir yazarlar�n�n

eserlerinden ald���n� bize bildirmektedir.

Bil kit�blardan saña nal eyledüm Dime kim ben kendüzümden söyledüm38

36 450. beyit. 37 490.beyit. 38 522. beyit.

9

Peygamberimiz Sidre’den öteye Refref ile yol al�r. Cebrail Sidre’den öteye

geçememektedir. �air sonra Peygamber Efendimizin Mi’rac gecesinde, hadisenin

seyri esnas�nda istifade etmi� oldu�u be� vas�tay� s�ralam��t�r. Bunlar �u �ekildedir:

1. Burak: Mekke’den Mescid-i Aksa’ya kadar.

2. Mi’rac: Mescid-i Aksa’dan birinci semaya kadar.

3. Meleklerin Kanatlar�: Birinci semadan yedinci semaya kadar.

4. Cebrail’in Kanad�: Yednci semadan Sidretü’l Münteha’ya kadar.

5. Refref: Sidret’l Münteha’dan ar�a kadar.39

Peygamber Efendimiz sonra Kürsiyi, Levh-i Mahfuzu, kalem ve ar�� görür.

�air baz� k�s�mlarda yukar�da yazm�� oldu�umuz yerler hakk�nda de�i�ik kaynak ve

ki�ilerden nakiller alarak bu yerler hakk�nda bize bilgiler vermektedir. Sonra Kabe

Kavseyn’i geçip Allah (c.c.)’a en yak�n olma makam� olan “ev edna” makam�n gelir.

Â��k ma�ukuna ula��r. Kesret gider, vahdet kal�r. Cenab-� Hakk Resulüne ne

getirdi�ini sorar. O da eksik taatiyle günah getirdi�ini söyleyip rahmet diler. Bunun

üzerine Cenab-� Hakk “ Seni affettim ve asi ümmete �efaatçi k�ld�m” buyurur.

Ol gün�h� da� ‘afv itdüm tem�m Bil �ef�‘at�ñla senüñ y� im�m40

Hz. Peygamber “Ya �lahi, Âdem’e Cennet’ i verdin, bana ne ihsan ettin.”

der. Cenab-� Hakk “Ona Cennet’i verdim ama onu azlettim. Sana ve ümmetine

Cennet’i ba���lad�m” buyurur. Hz. Peygamber “Ya �lah Hz. �brahim’e ate� verdin,

bana ne ihsan ettin.” der. Cenab-� Hakk “Ana ve ümmetine Cehennem ate�ini gül

bahçesi k�ld�m” buyurur. Peygamber Efendimiz “ �smail’e Zemzem verdin, bana ne

ihsan ettin” der. Cenab-� Hakk “ Sana Kevser verdim” buyurur. Hz. Peygamber “ Ya

�lah! Davud’a Zebur verdin bana ne verdin” der. Cenab-� Hakk “ Sana Sure-i Enam

verdim” buyurur. Hz Peygamber “ Ya �lah! Musa’ya Tevrit verdin” der. Cenab-�

Hakk “ Sana Ayet’l Kürsi verdim” buyurur. Peygamber Efendimiz “ �sa’ya �ncil

39 562.- 565. beyitler. 40 705. beyit.

10

verdin” der. Cenab-� Hakk “ Sana Sure-i �hlâs verdim.” buyurur. Yine Hz.

Peygamber, “Ya Rabim! Nuh’a gemi verdin.” deyince Cenab-� Hakk “ Ya

Muhammed, sen bana cümle mahlûkumdan mükerremsin” hitab�nda bulunur.41

Hz. Peygamber, Cenab-� Hakk’a vas�l olunca selamla��rlar. Cenab-� Hakk,

Resulüne ne diledi�ini sorar. O’da “Cümlemizi ba���la” der. Allah(c.c.), “Seni ve

ümmetini ba���lad�m. Beni birleyip seni gerçekleyen rahmetime eri�ir. Ba�ka ne

istersen iste” buyurur. Resulullah, “ Unutup hata k�ld���m�z zaman bizi ba���la”

dile�inde bulununca Allah (c.c.), “ Ba���lad�m, ba�ka maksudun nedir?” diye sorar.

Hz. Peygamber “Gücümüzün yetmedi�ini bize yükletme ya Rabbi” deyince Allah

(c.c.), “ Kabul ettim” cevab�n� verir. Cenab-� Hakk Resulünün her dile�ini kabul

eder, fakat ümmetinden �u be� hususta �ikâyetçi oldu�unu söyler:

“ Ben yar�nki ameli istemem, onlar yar�nki r�zk� isterler. R�zk� onlara ben

veririm onlar, ba�kas�na kulluk ederler. Onlar, r�zk�m� yerler, benden ba�kas�na

�ükrederler. �zzet veren benim, onlar izzeti ba�kas�ndan isterler. Cehennemi ben

kâfirler için yaratt�m, fakat ümmet ona girmek için çal���r.” der.

Mi’rac dönü�ü Cenab-� Hakk elli vakit namaz� farz k�lar. HZ. Peygamber,

dönü� yolunda Hz. Musa ile kar��la��r, Hz. Musa elli vakit namaza ümmetin gücü

yetmeyece�ini söyler. Hz. Peygamber geri döner, Cenab-� Hakk namaz�n on rekât�n�

azalt�r. Bu durum be� defa devam ederek neticede elli vakit namaz, be� vakte iner.42

Peygamber Efendimiz dönü� yolunda nice ya�l�, genç; kad�n ve erke�i

azapta görür. Cebrail’den sebebini sorar. O da bunlar�n, namazlar�n� dikkatle

k�lmam�� olduklar�n� beyan eder. Namaz� dikkatle ve cemaatle k�lmam�z gerekti�ini

bildirir.

Hz. Peygamber yine Mi’rac dönü�ü, kara bir duman görüp Cebrail’e bunun

ne oldu�unu sorar. Cebrail’de bu kara duman�n Cehennemden geldi�ini söyler.

Beraber Cehennem’e giderek korkunç Malik’i, say�s�z zebanileri ve Cehennem’ de

cezaland�r�lan ki�ileri görür. Malik orada cezaland�r�lan ki�ilerin günahlar�n�

41 732.-747. beyitler aras�. 42 860.- 885. beyitler aras�.

11

söyleyerek, cezaland�r�lma �ekillerini Peygamber Efendimize gösterir.

Peygamberimiz annesini de Cehennem ate�i içinde görür ve a�lamaya ba�lar,

Peygamberimizin a�lad���n� gören Cebrail de a�lar. O esnada Allah Teala bir melek

gönderir ve isterse annesini Cehennem ate�inden kurtarabilece�ini, fakat annesini

vermesi �art� ile ümmetini Cehennem’e alaca��n�, ümmetini isterse annesini

Cehennem’e terk etmesi gerekti�ini buyurur. Peygamber Efendimiz ümmeti içi

annesini Cehennem ate�inde b�rakarak “bana ümmetim gerek” der ve ümmeti için

annesini feda eder.

Ümmetin ister ise benden �ab b Anas�n �amuda terk itsün �ab b Bes res�l ol demde z�r eyledi Y� il�� ümmetüm gerek didi Ümmet üçün anam� �ldum fid� U�da z�r ile iderven nid�43

Hz. Peygamber Esra gecesinde Hz. Musa’n�n kavmiyle de görü�mü�tür.

Evleri hep ayn� yüksekliktedir. Sebebini sorunca birbirlerine yücelik k�lmad�klar�n�

söylerler. Kap�lar� niçin yoktur sorusuna, biz zina etmeyiz cevab�n� verirler. Niçin

gülmedikleri sorusuna. Hakk kitab�nda Cehennem vasf�n� bildirilmi� olmas�yla izah

ederler. Hz. Peygamberin di�er sorular�n�, hastalanmad�klar�, hastal���n günahtan

oldu�u, r�zklar� kesilince öldükleri, k�zlar� do�unca üzülmedikleri, akrep ve y�lan�n

bulundu�u fakat birbirini incitmedikleri, koyunlar� oldu�u, tart� ölçe�inin

bulunmad��� v.s. �eklinde cevapland�r�rlar. Hz.Peygamber onlara, Kuran’dan on sure

ve �slam’�n be� �art�n� ö�retti ve be� vakit namaz� onlara farz eyledi.44

Peygamber Efendimiz Mi’rac dönü�ü Kubbetüssahra’ya iner. Bütün enbiya

ervah� Peygamberimizin Mi’rac’�n� kutlarlar. Burada onun imaml���nda namaz

k�larlar. Bir rivayete göre bu namaz göklerde k�l�nm��t�r.

Hz. Peygamber Kubbetüssahra’dan Ümmihânî’nin evine gelir. Sabah

namaz� için mescide ç�kar. Önce Ebu Cehl’e rastlar. Olanlar� anlat�r. Ebu Cehl bu

43 987.-989. beyitler aras�. 44 1028.- 1101. beyitler aras�.

12

olanlara inanmaz. Ebu Cehl’in tesiri ile ba�kalar� da Mi’rac olay�na inanmaz, inkâr

ederler. Daha sonra Hz. Ebubekir’e haber verirler, Hz. Ebubekir Peygamber

Efendimizin anlatt��� her �eyi tasdik eder. Bu sebeple ona S�ddîk lakab�n� vermi�ler.

Hz. Peygamber Mi’rac ile ilgili ne kadar delil göstermi�se de kâfirler inanmazlar,

Onu büyücülükle itham ederler.45

�kinci Bölüm: Mi’rac’�n ruh ve cesetle veya sadece ruhla, uyan�kken veya

uykuda oldu�u hususlar�nda ihtilaf vard�r. �air, bu konudaki rivayetleri nakleder,

bunlar�n münaka�as�n� yapar ve kendisi, uyan�k oldu�u görü�ünü kabul eder. Bu sûrî

Mi’racd�r, bir de s�rrî Mi’rac vard�r denilerek ikiye ayr�lm�� olan Mi’rac’�n tasavvufi

�erhine geçer.

Bu eflaktan geç, hazrete eresin. Dünya aldanma, zayil olas�n. Hayra me�gul

ol. Hay�rl� ameller tohumdur, Cennette biter.

Cenab-� Hakk Hz. Musa’ya “Benim için amel i�ledin mi?” deyince Hz.

Musa “Ya �lahî, senin için çok namaz k�ld�m, oruç tuttum, sadaka verdim, seni tespih

ettim ve namaz k�ld�m. Oruç tuttum, sadaka verdim ve senin kitab�n� okudum”

cevab�n� verir. Cenab-� Hakk’da “ Ya Musa, namaz kullu�unun delili, oruç sana

kalkan ve Cehennem ate�ine perde, sadaka k�yamet güne�ine gölge…” buyurur.

“Bunlar hep senin için benim içi hani?” der. Hz. Musa cevapta aciz kal�nca Allah

(c.c.) “Ey Kelim, benim için dostunu candan sevdin, benim için dü�man oldun mu?”

kar��l���n� verir.46

Daha sonra evliyalar tavsif ve medhedilir. Allah (c.c.)’a ula�mak için

onlar�n ete�ine yap��mak gerekir. Onlar güne� gibidir. Güne� ta�a girince la’l olur.

Vahdet de böyledir. �eyh ile mürit birdir.

Taaddüt âlemi surettedir. Gözü ba�l� olan, sevgilinin yüzünü nas�l görür?

Gözünden perdeyi at ki ar�a ç�kas�n, melekleri göresin. Berzah, misal, mülk, ceberut

ve melekût âlemleri vard�r. Misal âlemi ulu bir âlemdir. �ki ciheti vard�r. Mülk

âleminde ne varsa o, misal âleminde de vard�r. Bu yüzden buna �ahadet âlemi de

45 1172.- 1219. beyitler aras�. 46 1313.- 1329. beyitler aras�.

13

denir. Denize benzer. O denizde �rmaklar akar. Deniz misal-i mutlak, �rmaklar

mukayyeddir. Dü�te seyredilen o �rmakt�r. �çi suret doludur. Mukayyet olan misal,

senin hayalindir. Ondan kurtul ki mutlak misale eri�esin.

Mukayyedde kalan bazen hata i�ler, bazen sevap. Dü�te görülen hakiki emir

ise gerçek olur. Hakiki emir de�ilse o, fikr-i fasidden meydana gelir. Baz�s� nefse,

baz�s� tene veya ikisine de racidir. Nefse raci olanda Hakk ile ülfet tutar. Can, âlem-i

revhaniye meyleder, nefs münevver olur. Cismi raci oldu�unda tenin, dima��n

s�hhatli olmas� gerekir. Tene ve nefse raci olan mucibi için mali bedeni taatta

bulunmal�, Hakk’tan ba�kas�na terk etmemeli.47

Misal âleminde ne varsa insanda da hepsinin bir sureti vard�r. Bu yüzden o

ilahi ilimde bütün ayan suretine yak�n oldu�u için misal âlemi denmi�tir. Ona hayal-i

munfas�l da derler. Bu âlem ar��, kürsiyi ve gökleri, yedi kat yerleri, melek ve

Cennetleri hepsini mü�temildir. Hz. Peygamber, Cebrail’i ve enbiyalar� bu âlemde

görmü�tür.

Âlem-i hissi: Burada ne varsa o âlemde de vard�r. Ona sureti neviyye

yoktur. Onlar ak�l gibi mücerreddir. Fakat Cenab-� Hakk dilerse bu âlemde a�ikâr

belirtir, bir surette görünür. Nitekim Cebrail, Dihye-i Kelbi suretinde görünmü�tür.

Di�er meleklerde kendilerine münasip olacak bir �ekilde görünürler. Cin gerçi

naridir, onlar dahi bir suretten görünür.48

Nefs-i insaniye kâmil olsa o dahi ba�ka surete girebilir. Bütün melekler bu

âlemde zuhur eder, bu dünya halk� �ekline girer, isterlerse halka görünürler. Bunlar

tebdil olduklar�nda onlara abdal denmi�tir.

Bunlara abd�l didiler iy güz n

Tebd l olurlar z re bunlar ya n49

Ruhlar berzah âlemindedir. Her biri burada suret tutar. Ke�if sahipleri,

berzah âlemini mü�ahede edebilirler.

47 1226.- 1493. beyitler aras�. 48 1570.- 1582. beyitler aras�. 49 1590. beyit.

14

�lahi hazret be�tir: Biri mutlak gayb, di�eri mutlak �ehadettir. Bu ikisi

birbirine mukabildir. Üçüncüsü muzaf gaybd�r. Mutlak gayb, mutlak �ehadet olmak

üzere iki k�s�md�r. Be�incisi hazret-i cami’dir.

Hazretin biri dahi misal âlemidir. Üçüncüsü mülk âlemidir. Bu �ahadet

âlemidir. Dördüncüsü âlem-i insanîdir. Dördüncü âlem camidir. Mülk âlemi misal

âlemine mazhard�r. O melekût âlemidir. Misal âlemi de ceberut âlemine yak�nd�r. O,

hem ak�llar�n hem nefislerin âlemidir. Ceberut âlemi de âlem-i ayana mazhard�r.

Ayan âlemi de hazreti esmaya mazhard�r. Buna vahidiyyet hazreti derler. O dahi

ehadiyyet hazretine mazhard�r.

Hz. Peygamber misal âlemini seyretmi� ar�, kürsî, cennet ve huri ne varsa

görmü�tür. Orada ceberut ve a’yan âlemlerine geçmi�tir. Daha sonra âlem-i esmaya

var�p Kâbe Kavseyn’e eri�mi� “ev ednaya” ula�m��, yani vücud-u mutlaka vas�l

olmu�tur. O, gönül gözüyle Hakk’� görmü�, makamlar�n hepsini geçmi�, ebediyet

�arab�n� içmi�tir. Sureti gizliyse ne ç�kar, âlemi tasarruf etmi�tir. Dertlere derman,

asilere �efkat k�lan, Hakk’a habib olan odur.

Daha sonra hatime k�sm�yla eser sona ermektedir.50

50 1711.-1745. beyitler ars�.

15

B�R�NC� BÖLÜM

1. FONET�K ÖZELL�KLER

1.1. Ünlüler

1.1.1. Ünlülerin Yaz�l���

Bu dönemin metinlerinde Türkçe kelimelerin yaz�l��lar� bak�m�ndan en dikkat çeken yön, ünlülerin yaz�l���nda kendini göstermektedir. Ünlüler bazen hareke i�aretleri ile bazen de imla harfleri denilen elif (�), vav (�) ve ye (�)ile yaz�lm��t�r. Bunlar�n yaz�l���nda da belirli bir kural yoktur. Her müsrensih kendine göre bir yol tutarak yazd���ndan, bazen bir kelimenin ayn� sayfa içinde bile birkaç türlü yaz�ld��� görülmektedir.1

1.1.1.1. a ünlüsü

Bu devre metinlerde a ünlüsü için üstün i�areti (�), elifin de�i�ik �ekilleri ve

he (�) harfi kullan�lm��t�r.

Ön seslerde: a ünlüsü ön ses durumunda üstünlü elif ile kar��lan�r.

���� a�am 27. �������" anlara 509.

���#$� a�ac 64. ���%�&* altun 273.

�ç seslerde: �ç ses durumunda a ünlüsü genellikle +�< veya elif +�< ile

kar��lanmaktad�r.

=��� da� 269. �>$@J& kamu 1214.

���#$� a�ac 64. ������� anlar� 1014.

Son seslerde: Son ses durumunda a ünlüsü üstün (�) , elif ($), bazen de

üstünlü he ile kar��lanm��t�r.

&@Q�[\ yola 1213. ��]�^ ta�ra 1185.

1 Mustafa Özkan, Türk Dilinin Geli�me Alanlar� ve Eski Anadolu Türkçesi, Filiz Kitapevi, �stanbul 2000, s. 91.

16

��� ata 746. �$_�̀$ saña

1.1.1.2. e ünlüsü

Ön seslerde: Ön ses durumunda e ünlüsü daima üstünlü elif ile

yaz�lmaktad�r.

_�&q^ esrük (sarho�) 1347. [\Q�� eyle 888.

��Q{�| etdem 546. ��}̀* ekin 1081.

�ç seslerde: Genellikle üstün ile kar��lanm��t�r. Ancak bazen bir imla

düzensizli�i olarak üstünlü elif ve he ile yaz�ld��� da olmu�tur.

�=�`&~& kendüzü 244. $`���&* geçün 934.

����&* neçün 278.

Son seslerde: e ünlüsü son ses durumunda üstün, he ve bazen de elif ile

yaz�lm��t�r:

[\Q�� eyle 888. ��_&[\� senüñle 1175.

{}�̀[� diñle 568.

1.1.1.3. � ve i ünlüleri

Ön seslerde: Ön ses durumunda bu ünlüler ya esreli elif (}�) ya da esreli elif ye (Q }�) ile

yaz�lmaktad�r:

}��^&&̂^ irgürür 90. }�{Q}�"*_ idesin 6.

�}`��[ igne 963.

�ç seslerde: �ç ses durumunda –�, -i ünlüleri ya esre ile (�) ya da esreli ye ( }Q) ile

yaz�lmaktad�r:

17

}JQ}�Q yimi� 49. ��Q�&� bi�ür 49.

`[�Q� gice 1007. [�Q�� ni�e 446.

Son seslerde: Son ses durumunda –�, -i ünlüleri ye (�), esreli ye (�}) veya esreli

hemze (}") �eklinde yaz�lm��t�r:

��� iki 1383. }��� bigi 212.

���� �ss� 1321.

1.1.1.4. u, ü,o ve ö ünlüleri

Kal�nl�k-incelik, darl�k- yuvarlakl�k bak�m�ndan ayr�ca i�aretlerle belli

edilemeyen bu ünlüleri yaz�l��lar� ayn�d�r.

Ön seslerde: Bu ünlüler ön ses durumunda genellikle örtülü elif (&�) veya örtülü elif

vav ( &�� ) ile yaz�lmaktad�r:

&�@�Q& uyu 1235. &�{�@}� öndin 333.

��&#��* o�lan 999.

�ç seslerde: �ç ses durumunda bu ünlüler bazen ötrü (�) bazen de örtülü vav (@& ) ile

kar��lanmaktad�r.

��@%\&� altun 50. }=%�&q nitdüñ 727.

Q��$&� yaruk 125.

Son seslerde: Son ses durumunda da –u, -ü ünlüleri iç ses ünlüleri gibi yaz�l�r:

��@#& a�u 440. &�@�Q& uyhu 1235

>���& kapu 204.

18

1.1.2. Ünlü De�i�meleri

Türkçede gerek söz köklerinde, gerek eklerde bulunan ünlüler, çe�itli

sebeplerin tesiri ile geli�mi�, muhtelif de�i�ikliklere u�ram��lard�r. Metnimizde belli

ba�l� ünlü de�i�meleri �unlard�r:

1.1.2.1. i/e de�i�mesi

Eskiden beri Türkçede çok yönlü (i�e, e�i, i�é, e�é, é�e) de�i�melerin

olmas�, bu meselenin kesin olarak ispat�n� güçle�tirmi�tir. Bu türlü çok yönlü

de�i�iklikler yaln�zca eski devrelere ait de�ildir. Bugünkü Türk lehçelerinde de ayn�

�ekilde ikilik gösteren ünlülerin bulundu�u bilinmektedir.2

Bugün e �eklinde telaffuz edilen pek çok kelime Eski Anadolu Türkçesi

döneminde hep i �eklindeydi.

�&=�&�~}[�� }�\����̂� �ñlerem gündüz gice…23.

�Q�&�@&\�@&�&��^��}@&�]��=�}�^$Q� Girü göñlüm ba�r� u� �a�d� iy y�r 1.

&@^@&^ ��%���$�~Q��\"�J�Q&%QQ^@ �a Te‘�l� bize ya�m�r yitürür 1082.

1.1.2.2. i/ü de�i�imi

……. �̀����&�&����{��* Gel berü ölmezden….. (537) }{���Q|��$��&� ……… ……….. bir dem ye�erür 1289.

1.1.3. Ünlü Uyumu

1.1.3.1. Kal�nl�k- �ncelik Uyumu

�ncelik- Kal�nl�k bak�m�ndan ünlü uyumu Eski Anadolu Türkçesi döneninde

çok kuvvetlidir.

2 Bkz. Re�it Rahmeti Arat, , “Türkçe Metinlerde e/i Meselesi”, Rocznik Orientalistczny (Krakow 1953), s.311; Ahmet Cevat Emre, “Türkçe’de Bulan�k e (é) Fonemi”. Türk Dili-Belleten, seri 3/6-7 (1946), s. 487-497.

19

�����_Q^}�����}@\&@^Q�^&���$J Pes çerisin �a bilür girü hem�n 371.

�}���@�&�q�=��Q>\}��@�}�=Q"�J�~ Kim anuñ al�n� dil va�f idemez 628.

{�Q}���&�����`|}����}��| ….. Didi ol neb kim vermi�em 602.

1.1.3.2. Düzlük- Yuvarlakl�k Uyumu

Eski Anadolu Türkçesi’nde bir iki örne�ine rastlansa bile, genellikle dudak

benze�mesi yoktur. Metnimizde de Düzlük- Yuvarlakl�k uyumu sa�lam de�ildir.

Birçok kelimeye gelen eklerde yuvarlakla�ma özelli�i görülmektedir.

Bu yuvarlakla�man�n çe�itli sebepleri vard�r. Bir k�sm�nda dudak

konsonatlar� rol oynam��t�r. Eski Tüekçe devresinde –� ve –g’lerin Bat� Türkçesinde

dü�mesi, daha do�rusu vokalle kayna�mas� neticesinde de vokaller yuvarlakla�m��

bulunmaktad�r. Baz� kelimelerde ise hiçbir sebebe dayanmamaktad�r.3

Yuvarlakla�ma kelimelerde ve eklerde olmak üzere iki bölümde

incelenmektedir:

1.1.3.2.1 Kelimelerde Yuvarlakla�ma

1.1.3.2.1.1 – ve –g’lerin dü�mesi sebebiyle

Eski Türkçe devresinde mevcut olan –� ve –g’ler dü�erken,

kendinden önceki vokali yuvarlakla�t�rm��lard�r.

>��{�������Q}�����&}����{}{� �ad� Cebr�’ l apuy� açd�-d� 194. (kap��>kapu)

….. �$���*��[��}���&� ………. hem�n Allah bilür 592. (bilig>bilür)

�&_@���=��¡��$}¢^&\Q��&^}�����$ Bu sebebden ‘�rifün bilür iy c�n 1559.

3 Bkz.Faruk K. Timurta�, Eski Türkiye Türkçesi(15. yy kadar), �stanbul Üniversitesi Yay�nlar� No: 2157, Edebiyat Fakültesi Bas�mevi, �stanbul 1977, s.27-28.

20

1.1.3.2.1.2. Dudak konsonatlar� sebebiyle

Dudak konsonatlar� b, m ve p tesiri ile baz� kelimelerde yuvarlakla�ma

görülmektedir.

…. �{���{���&�{&�Q�� Da� u demür doymaz…..

1.1.3.2.1.3. –uk, -ük eki sebebiyle

…. ��&�{�*���%�&�£��{} Bundan artu da�…. 703.

…. �{�����Q&���_��[ Da� ayru nesne…… 1096.

1.1.3.2.1.4. – aru, -gerü eki sebebiyle

….. `Q�{�����*��Q����}� Gidemezven ilerü bil… 549. (il-gerü)

…….. � ����������������� Girdi içerü rev�n…. 229. (iç-gerü)

1.1.3.2.1.5. Bir sebebe ba�l� olmadan yuvarlak vokal ta��yanlar

Baz� kelimelerdeki yuvarlakl���n sebebini izah edemiyoruz. Bünyelerinde

dudak konsonant� bulunmad��� veya yuvarlak vokal te�ekkülünü icab ettiren

herhangi bir hâdiseye mâruz kalmad�klar� halde, bunlar yuvarlak vokal

ta��maktad�rlar.

���@�@^}�&@��&\�\Q^�[��@&=\}��&^ Cevher ü incüleriyle old� pür 1718.

… �Q¤&¤�&��&�|���}������{�] Girü göñlüm ba�r� u� �a�d�…1.

���}̀[��&��{}{��& ……. ………………her ki old� delü 148.

1.1.4. Birle�me

Türkçede kelime köklerinde yan yana iki ünlünün bulunmas� mümkün

olmad���ndan, ünlü ile sona eren bir kelimeye ünlü ile ba�layan bir ek veya kelime

eklendi�i zaman ünlülerden biri dü�mekte ve bir birle�me meydana gelmektedir. Bu

21

birle�me geçici olabildi�i gibi, kal�c� nitelikte kelimeler de ortaya ç�karmaktad�r.4

Metnimizde kar��la��lan baz� birle�me örnekler �unlard�r:

….. �¥{�&�}{��_*��Q}�{�� Kendüzinden seyr ider…… ( kendü+özi) 1284.

…… &���}¥¤��}| �ol ki�i kim…….. (�u+ol) 1404.

… ¤}|}��¤�=¤����"�}�&�*�}�{� Kim iki rengde niçün �ld�… (ne+içün) 439.

1.1.5. Ünlü Dü�mesi

Bu dönemde kelime ba�lar�nda ünlü dü�mesi pek az görülmektedir. Fakat

vurgusuz orta hece ünlüsünün dü�mesi daha yayg�nd�r. Kelime ortas�nda ünlü

dü�mesi Türkçenin her devresinde görülmektedir.

… �Q¤&¤�&��&�|���}������{�] Girü göñlüm ba�r� u� �a�d�… (gönlü<gönülü) 1.

… ����&���{�"�Q���&¤�&{��}� Her bucada yazlu gördi….. (yazlu<yaz�l�) 412.

1.1.6. Ünlü Türemesi

Eski Anadolu Türkçesi dönemi metinlerinde Türkçe kelimelerde ünlü

türemesi örnekleri pek fazla de�ildir. Bu dönem metinlerinde ünlü türemesi hadisesi

yabanc� kelimelerde daha fazla görülmektedir.

�̀���&[��$�¨Q���}%�©$&��¢}%�©$ Ger ola biñ m�hit�b u �fit�b 14.

1.2. Ünsüzler

Eski Anadolu Türkçesi’nin bu günkü yaz� dilimizden ayr�lan en önemli

yönü, bünyesinde ñ damak ünsüzü ile s�z�c� bir g�rtlak ünsüzü olan ünsüzünü

bulundurmas�d�r.

4 Bkz. Muharrem Ergin, , Dede Korkut Kitab�, Gramer-�ndeks, Ankara 1963, s. 370.

22

1.2.1. Ünsüzlerin Yaz�l���

1.2.1.1. ç ünsüzünün yaz�l���

Bünyesinde ç ünsüzü bulunduran kelimelerde bu ünsüz ön, iç ve son ses

durumunda (ª) ile yaz�lm��t�r:

��@�^"�Q�� çevreyan 63. ��«^ çeri 362.

�}��� ç�ra� 535. Q��&* içün 989.

1.2.1.2. p ünsüzünün yaz�l���

Türkçe kelimelerde ön ses durumunda p- ünsüzüne pek rastlanmaz. Ancak

iç ve son ses durumunda p’li örnekler vard�r:

�$>&@ kapu 400. ]&^��¬ topra� 497.

{�����&� deprenür 1289.

1.2.1.3. g ünsüzünün yaz�l���

Eski Anadolu Türkçesi dönemi metinlerinde sedas�z k ünsüzü ile sedal� g’yi

kar��lamak üzere çift ke�ideli kef(­), bazen de üç noktal� kef (®) kullan�lm��t�r.

&{�`&�̄ gündüz 80. &̀�`���̄ gökler 1142.

��`��& beglü 303.

1.2.1.4. ñ ünsüzünün yaz�l���

ñ ünsüzü ön ses durumunda bulunmaz, yaln�zca iç ve son ses durumunda

bulunur. Genellikle kef (¨) ile yaz�lmaktad�r. Bazen de bu ünsüzü kar��lamak için üç

noktal� kef (°) kullan�lm��t�r:

{}�`�[̄ diñle 1172. ���� aña 1202.

_��&¨ senüñ 337.

23

1.2.1.5. t ve d ünsüzlerinin yaz�l���

Eski Türkçe’de ön ses durumundaki kal�n ve ince s�radan t’lerin bir k�sm�

Eski Anadolu Türkçesi’nde sedal�la�arak d’ye dönmü�tür:

������ dürlü 1445. ������ dutan

Eski Anadolu Türkçesi’nde kal�n s�radan kelimelerin ön seslerimde bulunan

ve daha d‘ye dönmemi� olan t’ler genellikle kurall� olarak t� harfi (]) ile

yaz�lmaktad�r:

&�]��% tutar 1608. &#�]�* to�an 1405.

�ç ve son ses durumundaki kal�n s�radan t’ler genellikle (±) ile

yaz�lmaktad�r:

���%$ kat� 975. }��}± i�it 1119.

1.2.1.6. s ünsüzünün yaz�l���

Türkçe kelimelerde bu ünsüz sad (²) ve sin (�) ile kar��lanmaktad�r.

Yabanc� as�ll� kelimelerin yaz�l���nda kal�n ve ince s�radan ünlülerin bulunu�una göre

sad ve sin’in yaz�l���nda genellikle bir düzen olmas�na kar��l�k, Türkçe kelimelerde

bu düzen yoktur. Ön, iç ve son ses durumunda kal�n s�radan ünlüler yan�nda s’ler

hem sad hem de sin ile kar���k biçimde kar��lamaktad�r.

_&��� süci 162. �}��&��}� ���urm��. (s��d�rm��) 567

�}�{ s�nd 978. (makas) &_{ süd 182.

1.2.2. Ünsüz De�i�meleri

1.2.2.1. �/� de�i�ikli�i

Türkçe kelimelerin ba��nda �- harfi bulunmaz. Bugün �- ile ba�layan birkaç

kelime Eski Türkçe devrinde �- ünsüzü ile yaz�lmaktayd�.

�¤��}�[��¢}�{%}��}{���|¤�*}��©� Bes ki nefs itdi nid� kim an� alb 693.

24

Türkçe kelimelerde iç ve son ses durumunda �>� de�i�ikli�i ise Eski

Anadolu Türkçesi’nde geni� ölçüde görülen bir de�i�ikliktir.5

…… &� ��Q&{�"{Q{�}������ Uyuda didiler an�….. 1235.

1.2.2.2. t/d de�i�ikli�i

��&*&`���³&�_#�[�̀��}̀�©�$�&���&� Çün güne� �o�sa kev�kib m�t olur 533.

�}�³&��&���|$ ……… …… bir �olu c�m 49.

1.2.3. Sedal�la�ma

Türkçe’de iki ünlü, iki sedal� ses aras�nda kalan p, ç, t, k, � ünsüzleri

umumiyetle sedal�la�arak b, c, d, g seslerime dönmektedir.

Sedal�la�ma Eski Anadolu Türkçesi dönemi metinlerinde oldukça önemli bir

yere sahiptir. Eski Anadolu Türkçesi’nde sedas�z ünsüzle biten tabanlara eklenen

eklerin ilk ünsüzleri genellikle sedal�d�r. Yani ünsüzler aras�nda sedal� olup olmama

yönünden bir uyum yoktur.6

Metnimizde sedal�la�ma örnekleri görülse bile baz� kelime veya eklerin

seslerinin hem sedal�, hem de sedas�z örnekleriyle kar��la�abiliyoruz.

�}¤�}_[��Q��*�{Q"��&|}�Q�&�}���� Bin ki seyr�n idelüm iy yüzü a 132.

� &_́����%���}�{%�}��}Q}Q�&��}[� Sünneti ne�r itdiler yiryüzine 32.

��µ&#¶�&�·�����}�&�{�����*$ Ac ula�uñ� berü imdi iy c�n 846.

5 Bkz. Muharrem Ergin, , Dede Korkut Kitab�, �ndeks- Gramer, Ankara 1963, s. 418. 6 Mustafa Özkan, Türk Dilinin Geli�me Alanlar� ve Eski Anadolu Türkçesi, Filiz Kitabevi, �stanbul 2000, s.109.

25

1.2.4. Ünsüz Türemesi

1.2.4.1. y ve n sesleri

��{�}������Q}�����}&���{�}�{ �ad� Cebr�’ l apuy� aç didi 194.

�&����¸_��`�}&$���¹ ……. ……….bunlara sevgüyi saf 34.

�����������!��� ………. ………bunlar �em‘idür 29.

1.2.4.2. s ikizle�mesi

s ikizle�mesi örne�i metnimizde bir örne�i mevcuttur:

�{&�Q�_�}¤*&����}�_́�Q_���[�� Doymazs�n güne� �ss�s�na bes 1016.

&����}Q��$�±}�_́_�}{�$����|Q� Ol �y�met �ss�s�nda iy �al m 1321.

1.2.5. Ünsüz Dü�mesi

1.2.5.1. y dü�mesi

…….. {&�&��}�{�&���{������| Dürlü �lduzlar da� hem…… 185.

……. } ¤��}�[�{���*}���¬&��{�� Bil ki aldan �ra� old� ….. 656.

1.2.5.2. v dü�mesi

….. ���}�*��$}��[��&�{� ….. ….elin ba��na urd�…. 1190.

26

�K�NC� BÖLÜM

2. MORFOLOJ�K ÖZELL�KLER

2.1. �sim

2.1.1. Çokluk Eki

Çokluk eki –lar, -ler’dir. Ekin önceki yüzy�llar Türkçesinden ve bugünkü

yaz� dilinden farkl� bir durumu yoktur.

….. ��|��#����Q�����#}[�� Hem a�aclar yabra��nca…… 625.

….. �Q��[��$³������{�&�&� Nice �a�lar var-durur……… 1005.

�����������!��� ………. ………bunlar �em‘idür 29.

2.1.2. �yelik Ekleri

Eski Anadolu Türkçesi döneminde iyelik ekleri bir �eye sahip bulunmay�

bildirir. 1.ve 2. �ah�s teklik ve çokluk �ekillerinde daima yuvarlak, 3. �ah�s teklik ve

çokluk �ekillerinde ise düz ünlüdür.

�yelik ekleri �u �ekildedir:

Teklik 1. �ah�s: -m, -(u)m, (ü)m.

Teklik 2. �ah�s: -ñ, -(u) ñ, (ü) ñ.

Teklik 3. �ah�s: -�, -i, -s�, -si.

Çokluk 1. �ah�s: -muz, -müz.

Çokluk 2. �ah�s: -ñuz, -ñüz

Çokluk 3. �ah�s: -lar�, -leri.

27

……… �"�"���"��"#�$� Girü göñlüm göz…………….. 1120.

……. ������������%&������$ Senden oldu amumuz…….. 1299.

…… ��{��$�¶%���&���&��� Hem de atlar� uzun�………… 365.

2.1.3. �sim Tamlamalar�

2.1.3.1. Belirtili �sim Tamlamas�

Belirtili isim tamlamas�, bir mülkiyet, nispet ve aidiyet ifade eder. Bu

tamlamada ilk isim ilgi (genetiv) hali eki, ikincisi ise iyelik eki al�r:

….. ����&¨}��{����¤*&[¤����{# Anuñ evinden gö�e a�d�…… 122.

$¢}�]����&_¨&�&���}��{��Q�*$ Fa��ma’nuñ sözüni �ld� bey�n 471.

2.1.3.2. Belirtisiz �sim Tamlamas�

Belirtisiz isim tamlamas�nda tamlayan eksiz, tamlanan ise teklik üçüncü

�ah�s iyelik eki al�r. Bu tür tamlamalarda belli bir aidiyet yoktur. �lgi eki ta��mayan

isim genellikle ikinci ismin nev’ini, cinsini çe�idini bildirir:

&{�`�}�$�}����#}����&��&³��¢�� Gördi bal �rma��n� ol Mu��af� 416.

….. � _���&�}*�����¶�" �a sözün anlara …… 866.

2.1.4. �sim Çekimi

2.1.4.1. �lgi (genetiv) hali eki

�lgi hali eki ünsüz ile biten isimlerde –uñ,-üñ; ünlü ile bitenlerde –nuñ, -

nüñ’dür:

……. �'�����*"��"��� Bes senüñ çün gör……. 990.

… {&Q���&�º&�»}[���*» Dünyanuñ �üsnüne sen… 1288.

28

2.1.4.2. Yönelme (dativ) hali eki

Yönelme hali eki -a, -e’dir. Ünlü ile biten bir kelimeye geldi�i zaman araya

yard�mc�-y- sesi gelmektedir:

&�[���{�¤&Q��%[�|$� …… ………… ola kendüye tem�m 1574.

}��&�&`¨��¢$��}��}�{���&�}�Q�" Bir bölük k�fer iri�di ol yire 112.

2.1.4.3. Yükleme (akkuzativ) hali eki

Yükleme hali eki –i, -i dir:

………. �������#���%�����+ Virmi�em amus�n�……… 476.

Q����`�»�{�&Q�&���Q��}{�}�&©� Niçesi kendü yüzini �ld� �b 1198.

2.1.4.4. Bulunma (lokativ) hali eki

Bulunma hali eki –da, -de �eklindedir:

...... ����Q&{"��`&��* Uyuda gören…….. 1557.

….. �Q`�{"�Q�&�� …. …. gicede bilür….. 1626.

2.1.4.5. Uzakla�ma (ablativ) hali eki

Uzakla�ma hali eki –dan, -den �eklindedir:

………… ���0��������� ¼amudan itdi………..350.

�Q}&{���*���&���* ……… …… yüzinden iy cüv�n 1575.

2.1.4.6. E�itlik (ekvativ) hali eki

E�itlik hali eki –ça, -çe; -ca, -ce �eklindedir:

………….. � ���+���+��8���9 Seni sevdügince………..429.

29

�Q}&{¨Q��&���Q�[ ……….. ………….. yüz biñ düny�ca 612.

2.1.4.7. Yön (direktiv) ekleri

a. –ra, -re: …….. � �'��09��������% Bes ki �a�ra ç�d�… 1185.

���������+������� …… ……içerüden söyledi 194. b. –aru, -erü:

2.1.4.8. Vas�ta (enstrumental) hali eki

Vas�ta ekleri –�la, -ile; -la, -le ve –n’dir:

………… � �#<�����������9�+�=���>� Hem kit�blarla res�llara…… 764.

2.1.5. �sim Yap�m Ekleri

2.1.5.1. �simden �sim Yapan Ekler

- da�/ -de�: ………. � ���%�����? �y ar�nda�… 996. (ar�n-da�)

- cak/-cek; -çak/-çek …….. ��$>�����#�8��@ Z re kim gökcek…489. (gök-cek)

-l�k, -lik: ….. �� ������������%����� Ergiliklerden amu ...652. (egri-lik-ler-den)

�����9�����+�����$ �ol ki a�nasuz idi …… 842 (a�na-suz) -suz/- süz: …

2.1.5.2. Fiilden �sim Yapan Ekler

-ma/-me:……… � ����P��9 Y�rtma�a…….. 1476. (y�rt-ma-�a)

-en/-an: �����%�������� … … revnalar viren 83. (vir-en)

-�;-��/-i�: �Q�W���>���� … … �a���dadur 1389. (�a�-��-da-dur)

30

2.2. Zamir

2.2.1. �ah�s Zamiri

�ah�s zamirleri ben, sen, ol, biz, siz, anlar, olar’d�r. Eski Anadolu Türkçesi

metinlerinde �ah�s zamirlerinin bini, sini, sinün �ekilleri de vard�r.

…… �� ����>��������X���# U�da ben da� didüm…. 1615.

…. �������9������������ Çünki gördi anlar�….. 293.

2.2.2. ��aret Zamirleri

��aret zamirleri bu, �u, ol ve �ol’dur:

…… �&��}[`�}�&�»�&�Q��{ �un� ki ol söyledi…. 841.

….. ��&`�}Q[��$�{���&�&� �ol ki yalanc�-durur…. 1115.

2.2.3. Dönü�lülük Zamirleri

Dönü�lülük zamirleri öz, kendü ve kendüz’dür (kendü+öz):

���<��������>���������%��������� Her ki�i anda kendü na��n� görür 1125.

……. �������������[ Kendü �eklinde…….. 263.

….. ����������������$ Niçesi kendü yüzini….. 1198.

2.2.4. Belirsizlik Zamirleri

Bu dönemde; kimi, kimse, her ki, her birisi, biri, bir kaç�, kamu, kamus�,

kang�s�, cümlesi, niceler gibi pek çok belirsiz zamir kullan�lm��t�r:

��������\���������������������] Kimin i�y� ider kimin öldürür 585.

��%�<�+����������� ….. …amus� heybetlüler 957.

31

2.2.5. Soru Zamirleri

Soru zamirleri kim ve ne’dir.

��+9��������������9��$\�����������$ Ne sebebden böyle ma�z�n olduñuz 1044.

���������9�^����$�_��%��������%�^ Kimdür ol ki anuñ sözin �ld� ab�l 1118.

2.2.6. Ba�lama Zamirleri

Ba�lama zamiri “kim” ve Farsça’dan geçen “ki”’dir.

…. ����������^��̂��#�� Tendür ol bil kim bu….. 1266.

….. �����`[}�̀���* …. umar ki kervan…. 1214.

2.3. S�fat

2.3.1. Niteleme S�fat�

�9�������%^����>����$���Q]���� T� ki ol kara yüzi a�ardas�n 924.

�������#�`��]�8��������������� Gördi kim a� incüden çad�rlar� 494.

2.3.2. Belirtme S�fatlar�

�jq����������w��������>������� Ba‘��lar dördünci gökde didiler 506.

2.3.3. ��aret S�fatlar�

��aret s�fatlar� bu, �u, o ve birle�ik �ekilleri u�bu, i�bu, �ol, bu ve ol daha çok

kullan�lm��t�r:

……. �� �������]��#����� ��bu göñlüm itdi…… 665.

.... �%�x�9����9��������$� ‘I��la diñle bu sözi…. 847.

….. ��&}̀[���}�{&�&̀�{&| Bu gice bir dü� gördüm….. 908.

32

……. ��&�_�&���}̀| �ol söze kim…. 317.

2.3.4. Belisizlik S�fatlar�

…… 9��������������9��� Nice yigitler diye….. 1000.

….. <����9���� Her birine………. 1519.

2.3.5. Soru S�fatlar�

Soru s�fatlar� olarak kank� ve ne kullan�lm��t�r:

….. � 9�'��q�������� Bes ne sa‘y itdü…. 1733.

….. ������}{Q$���&�{� �an� ayda old�….119.

2.4. Zarf

Zarflar; fiillerin, s�fatlar�n, s�fat-fiillerin ve görev bak�m�ndan zarf

niteli�indeki kelimelerin anlamlar�n� zaman, ölçü, niteleme, yer, yön gibi çe�itli

bak�mlardan etkileyerek daha belirgin duruma getiren veya s�n�rlayan kelimelerdir.1

2.4.1. Zaman Zarflar�

��'���9������@���������� Bes ne gülmek saña bugün iy ki�i 1021.

�����������]X����&������W&���# Senden öñdin al� ben çok ��nadum 865.

…. $��[��$����������[���^�^ Yir yüzinden evvel bil….. 264.

2.4.2. Yer Zarflar�

…….. � ����������������� Girdi içerü rev�n…. 229.

……. �^������������������ Gel berü ver etegün…. 1394.

1Zeynep Korkmaz, Gramer Terimleri Sözlü�ü, Türk Dil Kurumu Yay�nlar�: 575, Ankara 1992, s. 178.

33

…... ��&�}̀[¡����{�Q*&>���&>}�{� Çünki ‘ar�tan yuaru �ld� 19.

2.4.3. Miktar Zarflar�

�������8�X������{�������{ Birisi da� ceberüt key i�it 1427.

…… ��&�}�`&©� Çok girüp……….. 238.

2.4.4. Tarz Zarflar�

��9�������8��8&��98��&������� Görmemisin cav cav nice geçer 8.

…… �������?�|�����}�� Bes güne� gibi olas�n…… 540.

2.5. Edat

Edatlar; yaln�z ba��na bir anlam ta��mayan; ancak isim ve isim soylu

kelimelerden sonra gelerek sonuna geldi�i kelimeyle cümledeki ba�ka kelimeler

aras�nda anlam ili�kisi kuran, gramer görevli müstakil kelimelerdir.2

Dilimizde Eski Türkçe döneminden beri var olan edatlar�n bir k�sm�, isim

ve fiillerden kal�pla�arak (gibi, göre, üzere vs. gibi) do�rudan do�ruya edat olarak

kullan�lan kelimelerdir. Bir k�sm� ise asl�nda isim, s�fat ve zarf olduklar� halde edat

gibi kullan�lan sözlerdir.3

2.5.1. Ba�lama Edatlar�

Ba�lama edatlar�, kelimeden küçük dil birliklerini, kelimeleri, kelime

gruplar�n� ve cümleleri biçim ve anlam yönünden birbirine ba�lay�p, onlar aras�nda

bir irtibat kurarlar.4

….. �̀���&��¨Q�[ Ger ola biñ…….. 14.

…. {Q{}�&`��}�|�%_�[ Didi çünkim asta………… 1059.

2 Zeynep Korkmaz, a.g.e. s. 51. 3 Mustafa Özkan, Türk Dilinim Geli�me Alanlar� ve Eski Anadolu Türkçesi, Filiz Kitabevi, �stanbul 2000, s. 126. 4Bkz. Muharrem Ergin, , Türk Dil Bilgisi, s.352.

34

…. ��&��[����̀�}̀|Q Ola meger kim…. 1597.

….. Q�`��Q`½&{�&��}�}̀� L ki iki-dürür bilgil…. 1612.

2.5.2. Çekim Edatlar�

Çekim edatlar� genellikle sadece edat olarak kullan�lan kelimelerdir. Bir

ismin di�er bir kelime ile münasebetini tayin ederler.

��&�Q�©��`$&�*}�`��&�&[����{��� ��b z b� gün bigi ol �u‘le-d�r 212.

…… �������?��|����}�� Bes güne� gibi olas�n…… 540.

….. �&����[}>���{�Q}��}��̧ { Cümle bir and l içinde 607.

….. ¾��$&����̧��$Q&��* ¼amu içre yanuban……. 965.

2.5.3. Soru Edatlar�

Soru edatlar� ne ve ne ile ilgili kelimelerle kan�, aceb gibi kelimelerdir.

{Q{�}�����̀�$�{�*��¶#�{&#&¨� Didiler aña neden a�ladu�un 237.

… }��`�{`���"�}��&�*}�{� …. … iki rengde niçün �ld�…. 439.

…. >$Q������$&�}��&* Ya an� benüm içün…. 1325.

2.6. Ünlemler

Ünlem; konu�an�n korku, sevinç, ac�ma, �a�k�nl�k gibi her türlü duygu ve

heyecan�n� etkili ve k�sa bir biçimde anlatmaya, seslenmeye, ça��rmaya yarayan

kelime veya kelime gruplar�d�r.5

……. {Q{}��`�&��&| Didi iy gözüm n�r�……… 472.

….. &�{��$���¿Q���}_}* U�da ayt ma‘n sin…….. 662.

5Zeynep Korkmaz, Gramer Terimleri Sözlü�ü, Türk Dil Kurumu Yay�nlar�:575, Ankara 1992, s. 157.

35

2.7. Fiil

2.7.1. Olumsuzluk Eki

Her çe�it zaman ve sigalar�nda olumsuzluk eki olarak –me, -ma

kullan�lm��t�r. Olumsuzluk eki, fiil köküne getirilir, zaman ve �ah�s ekleri ondan

sonra gelir.

��8���$�]�������������������9�� Gücümüz yitmedügin yükletme sen 794.

�9����~���&������# ……. ……… saña l�y� görmedüm 828.

2.7.2. Fiil Yap�m Ekleri

2.7.2.1. �simden Fiil Yapan Ekler

-la/-le: …… �����{&��}�����}��[ Ba�ladu mi‘r�c�na…… 59 (ba�-la-du-)

-ar/-er: ��&���$��"�Q&����#�{��_}* …… …….ol kara yüzi a�ardas�n 924.( a�-ar-d-a-s�n)

2.7.2.2. Fiilden Fiil Türeten Ekler

-n: �}{��`��&��&{�}�Q� ….. ….bir da� göründi bil 263.(gör-ün-di)

-ar/-er:…. �&À�}�{������ ….. ……�ul� iderler ….. 816. (it-er-ler)

2.7.3. Fiil Çekimi

2.7.3.1. �ah�s Ekleri

Zamir kökenli �ah�s ekleri �u �ekildedir:

Teklik 1. �ah�s için: -am, -em, -van, -ven, -�n, -in kullan�lm��t�r.

Teklik 2. �ah�s için: -s�n, -sin ekleri kullan�lm��t�r.

Teklik 3. �ah�s için: -lar, -ler ekleri kullan�lm��t�r.

36

Çokluk 1. �ah�s için: -uz, -üz; - vuz, -vüz ekleri kullan�lm��t�r.

Çokluk 2. �ah�s için: -s�z, -siz ekleri kullan�lm��t�r.

Çokluk 3. �ah�s için: -lar, -ler ekleri kullan�lm��t�r.

…. ����&¨}�%_����{*&$¡¯|}�¿ Va�luñ isterven du‘�m it 27. (iste-r-ven)

….. $%&��Á�&��Ã��%��"& T� olavuz ha�retüñde…. 1223. (ol-a-vuz)

�yelik eki kökenli �ah�s ekleri ise �unlard�r:

Teklik 1. �ah�s: -m

Teklik 2. �ah�s: -ñ

Teklik 3. �ah�s için �ah�s eki kullan�lmam��t�r.

Çokluk 1. �ah�s:-k

Çokluk 2 �ah�s: -ñuz- ñüz

Çokluk 3 �ah�s: -lar, -ler

���$�¯�}{�&�`&� …….. ………..nam�z �lduñuz 942. (�l-du-ñuz)

…. ¢���}�{�"������ …… …… far idemezler…… 1596. (it-e-mez-ler)

2.7.3.2. �ekil ve Zaman Ekleri

Fiillerde basit çekim, bildirme ve dilek kipleri olmak üzere ikiye ayr�l�r:

2.7.3.2.1. Bildirme Kipleri

2.7.3.2.1.1. Görülen Geçmi� Zaman

Görülen geçmi� zaman eki –d�, -di, -du, -dü’dür.

….. ¢�]$}[���`&{�}{}`Q}| F���ma güldi didi kim…468. (gül-di)

37

…. #���¢}{�&| …… …… �afr �ldum….. 704. (k�l-du-m)

2.7.3.2.1.2. Ö�renilen Geçmi� Zaman

Ö�renilen geçmi� zaman eki –m��, -mi�’tir.

…. Q���"}̀�`|&��}{���}�� Z re kim görmi�di an�…. 1485. (gör-mi�-di)

…. ��&�}̀[�}��Q��| Çünki içmi�em…. 1705. (iç-mi�-em)

….. �`�Q}������� Geymi� anlar….. 113. (giy-mi�)

2.7.3.2.1.3. Geni� Zaman

Geni� zaman ekleri –ur, -ür, -ar, -er, -�r, -ir �eklindedir.

…….. �̀`����[_����&Q����� Ger geçerse ol yanar… 551. (geç-er-se, yan-ar)

…. ���{�*�}>�� …… ….. andan ç�kar….. 170.

2.7.3.2.1.4. Gelecek Zaman

Gelecek zaman eki –�sar ,iser �eklindedir.

}̀}{|}_QQ�����*��_&�� …. ……kim diyiserven res�l 529. (di-y-iser-ven)

Q}�}����Q��}_�� …….. …….yimi�ler viriser 1322. (vir-iser)

2.7.3.2.1.5. �imdiki Zaman

�imdiki zaman� kar��lamak için özel bir ek bu dönem içinde

kullan�lmam��t�r.

2.7.3.2.2. Dilek Kipleri

2.7.3.2.2.1. �stek Kipi

�stek kipi –a, -e’dir.

38

[���_&�Q�Q��|}�`±�_��̀$ …. …..ne söyleyem �ikmet saña 1728. (söyle-y-e-m)

2.7.3.2.2.2. Emir Kipi

Her �ah�s için ayr� as�ldan gelen ekler kullan�lm��t�r.

Teklik 1. �ah�s için: -ay�n, -eyin kullan�lm��t�r.

Teklik 1. �ah�s için: Bazen eksiz, bazen ise –g�l, -gil kullan�lm��t�r.

Teklik 3. �ah�s için: -sun, -sün kullan�lm��t�r.

Çokluk 1. �ah�s için: -alum, -elüm kullan�lm��t�r.

Çokluk 2. �ah�s için: -ñ, ñuz, ñüz kullan�lm��t�r.

Çokluk 3. �ah�s için: -sunlar, -sünler kullan�lm��t�r.

…… {��̄{}[��*$���#���}� ……derd ile �n a�la��l 1744. (a�la-��l)

….. �����&{�"{&�����&�|}� …. …. ma��da dönelüm biz… 501. (dön-elüm)

¡��$��|����}*{QQ��&| …….. …..‘�lem ma�allin diyelüm 1445. (di-y-elüm)

��>��Q$Q}*������� …….. ……�alayay�n anlar� 448. (sakla-y-ay�n)

2.7.3.2.2.3. Dilek-�art kipi

Dilek- �art kipi –sa, -se’dir.

….. �����&�}%_�[}�� Ärzu itse bil……1496. (it-se)

��&*&`���³&�_#�[�̀��}̀�©�$�&���&� Çün güne� �o�sa kev�kib m�t olur 533. (�o�-sa)

2.7.3.2.2.4. Gereklilik kipi

Eski Anadolu Türkçesi metinlerinde gereklilik kipi için kullan�lan ayr� bir ek

yoktur. Ço�u zaman dilek-�art kipine “gerek” veya “gerekdür” kelimeleri getirilmek

suretiyle yap�lmaktad�r.

39

&��Å%&`|��$�{Q{¨}� ..... ……….ümmetüm gerek didi 988.

… ��&���&Q�}�̀�`{&� ….. …. ol n�r� gerekdür….. 14.

2.7.4. Fiillerde Soru �ekli

Soru eki –m�, -mi’dir. Ekteki ünlü daima düzdür.

……. }� ���{&��{��`��̀$ ��ledüñ mi di baña…… 1314.

… ��¡$���%�>��[}�&{¨ …. ……cema‘�tle mi k�lduñ…. 912.

2.7.5. Birle�ik Fiiller

Birle�ik fiil, bir yard�mc� fiil ile bir isim veya fiil unsurunun meydana

getirdi�i kelime grubudur. �sim ve fiil unsuru önce, yard�mc� fiil sonra gelir.

��*$}Æ}�`��¶Q�{&&̀��¨&���}���|$ Beni Èikr eyledügüñ n�r iy im�m 1324.

��Q¨���}`�}�|&%����_��}{��"*$� Berk yap�� kim urtaras�n anda c�n 11.

40

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

M�RAC-I NEB� (MET�N)

94 B

H�zihi’l ���‘atü f� bey�ni tenezzüli’l �a���ati’l Mu�ammediyyeti fi’l ‘�lemi’t taf��li’l elle hüve’l ‘�lemü’l keb�rü’l müsemm� bi’l ins�ni’l keb�ri fi’� ��l��i’l me��yi�i ve fi’l ‘�lemi’l icm�li’l le�i hüve’l �lemü’s �a �ru bi’l ins�niyyi ve f� bey�ni enne’l kel�me’l �lem�ne müteb�yinine ve mün�sib�ne …………1

1. Girü göñlüm ba�r� u� �a�d� iy y�r

‘Älemi ba�dan ba�a itdi sebze-z�r

2. Ol �eker kan� girü o� söyledi

�ekerin �erbet rev�ne eyledi

3. ¼��i-yi c�n� berü �al iy �ar f

T� bu �erbetden içüp olsun �ar f

4. Kim bu �erbetden içerse c�m-� pür

¼ola ba�dan aya�a Èev ü sür�r

5. �erbet ol �erbet-dürür vire �af�

Göñlünüñ b���n� ide pür �af�

6. Çünki göñlüñ �ola ol env�r-� �a

‘Älemeyni idesin sen bir vara

7. Bilesin ol ‘�lemi b� du��n

Hem da� bu ‘�lemi f�n du��n

8. Görmemisin cav cav nice geçer

1 Bu k�t’a hakikat-� Muhammediye’nin me�ayihin �st�lah�nda insan-� kebir diye de isimlendirilen âlem-i kebir olan âlem-i tafdil ve insani diye de bilinen âlem-i sa�ir olan icmale ini�inin beyan� ve âlemin kelam�n�n beyan� hak�ndad�r.

41

U� görürsin bunda onanlar göçer

9. Çün gidersin iy ar�nda� �l yara

Bil ki ol ‘�lemdurur menzil �ura

10. Cem‘ it �un� ki alup gidesin

Éatup ol �a�retde a��� idesin

11. Ol res�lüñ d�menine iy cüv�n

Berk yap�� kim urtaras�n anda c�n

95 A

12. Urd� bir �a�a külünk ol ç�d� n�r

Gördi ümmet irecek yiri iy ��b

13. Yüzinüñ nur� yaar k�firleri

�öyle kim �ey��n’a at�lur �ih�b

14. Ümmete ol n�r� gerekdür ya n

Ger ola biñ m�hit�b u �fit�b

15. Çünki ol ��h-� ‘Arab ‘�leme �ald� �l�ç

Dökdi k�fir an�n� hemçün ���r

16. Yad� k�fir evlerini ol �ab b

Bes mu� ‘ oldu aña amu ri�b

17. Ulu sul��ndur Bur�’a bindi çün

Cebr�’ l ol dem aña dutd� rik�b

18. Çünki mi‘r�ca rev�n old� res�l

�amu göklerde aç�ld� aña b�b

42

19. Çünki ‘ar�tan yuaru �ld� güz�r

Dost cem�linden götürdi ol ni�b

20. Didi iy göñlü �ab büm saña ben

Bil �ef�‘at virmi�em yevme’l �is�b2

21. Z -res�l z -hab b z -mün r

Ki old� amulardan ol a’l -cen�b

22. Y� res�lall�h �ef�‘at eylegil

Ben �a‘ife t� ki çekmeyem ‘aÈ�b

23. �ñlerem gündüz gice u� z�r olup

‘Ankeb�t evine çün dü�di Èüb�b

24. Va�luña çün ç�re bulmadum �ab b

‘I�uñ evinde çalarven çün reb�b

25. Çünki �midüm �alebde va�luñ�

L�-cirem fürat od� �ld� keb�b

26. Ger bu füratde baña va�luñ �uy�n

Virmez iseñ u� yürek an� �ar�b

95 B

27. U�da a�am vatidür aldurdum el

Va�luñ isterven du‘�m it müstec�b

H��ihi‘l- ���‘atü f� med�i‘l-�li ve‘l-a��bi r�dv�nu‘l-l�hi aleyhim ecma‘�n3

2 K�yamet günü. 3 Bu k�t’a Rasullah’�n ali ve ashab�n�n “Allah hepsinden raz� olsun” medhi hak�ndad�r.

43

28. Äline ����b�na dah� iy ��b

Kim bulara �a’dan old� fet�-i b�b

29. D n ilinüñ belki bunlar �em‘idür

�tdiler k�firlere dürlü 'i�b

30. Sözleri �atlu-durur yüzleri �n

“Tayyibü’l ecs�m ž�hirü’l lüb�b”4

31. Ol res�le çün bular y�r old�lar

Old� �sl�m d ni bil ‘�li-cen�b

32. Sünneti ne�r itdiler yiryüzine

Éaçd�lar ra�met �uy�n hemçün �b

33. Ma�r�-� m�h-� �er ‘at old�lar

Bunlara �ems-i �a at �ld� t�b

34. Her ki �ld� bunlara sevgüyi ��f

�av�-� Kevser5’den içe �eksüz �ar�b

H��ihi‘l ���‘atü f� tefs�ri �avlih� Te‘�l� sb��ne‘l-le�� esr� b� abdh�6

35. Fa�l-� bismill�hirra�m�nirra� m7

Bil kim oldur genc-i esr�r-� �ak m

36. Çün dilüme geldi ol genc-i �uÈ�

Bes nice olas�ven �a’dan cüd�

37. Didi �a “ene cel s men Èeker”8

4 Bedenlerin güzeli ve akl�n ortaya ç�k��� 5 Cennet’te bulunan bir �rma��n (havuzun) ad� 6 Bu k�t’a Allah Teala’n�n Sübhane’l –lezi esra bi abdhi ayetinin tefsiri hakk�ndad�r.(�sra suresi 1.ayet) 7 Rahman ve rahim olan Allah’�n ad�yla sözünün fazileti

44

Ban� Èikr idenleyem iy b -aber

Ve fi’l- �aberi ��le‘ll�hu Te‘�l� ene cel�sü men zekere‘l-�ad�s9

38. Çünki tevf �a’dan old� bize y�r

Diñle dürlü genci deyin ��ik�r

96A

39. Ma‘n dery�s�nda çünkim ben yüzem

Ma‘n -i �b yüzine cevher dizem

40. Girü mürg-i c�n ser-���z eyledi

�udüs b���n alup �v�ze eyledi

41. Per aub bu gökleri geçmek diler

Ol �ar�b-� l�-yez�l içmek diler

42. �erbet ol �erbet-dürür b� �ar�b

Oldurur ‘umr�n� alan� ar�b

43. Çün ar�b olur bu deyr-i mu‘teber

Sa‘y �l kim �las�n bundan güÈ�r

44. Çün bu düny�y� elüñden iresin

Giçesin efl�k� dosta iresin

45. Bu muhabbetdür seni v r�n iden

��bu f�n mülkde ser-gerd�n iden

46. �o bu zehri gel berü �ehd eyle o�

8 Ben beni anan�n yolda��y�m 9 Allah Teala’n�n “Ben beni zikredenin yolda��y�m” haberi hakk�ndad�r.(Kudsi Hadis)

45

Žulmeti o sa‘y �l n�r isde o�

47. Çünki yanuñda ar�b-� �ay�t

Sen rev� m� olas�n f ‘ž-žulumet

48. U�da �o�m��dur girü ol �fit�b

¼a�uñ� la‘l eylegil cehd it iy ��b

49. Bi�ür ol yimi�lerüñi oma �m

T� ki �unula saña bi �olu c�m

50. Bes ki sen iks r-i �a’� bulas�n

Min cismi cümle altun �las�n

51. �al içinde olas�n ‘�li-cen�b

U� didüm vall�hu a‘lem bi’�-�av�b

52. Çünki yodur bu söze p�y�n iy y�r

Diñle ma��d� idelüm ��ik�r

53. Diyelüm kim ol neb ler serveri

Nice ke�di i�bu yidi çenberi

96 B

54. Nice buld� urb-� “ev edn�”10ya yol

Niceyi �a�ret an� �ld� ab�l

55. �delüm bir bir bu a�v�li bey�n

Ol �ehüñ mi‘r�c� s�rr�n o� ‘ay�n

10 Bir makam ismi (Allah (c.c.)’a Kâbe Kavseyn’den daha yak�n olma makam�). Bkz. Cürcânî, Seyyid �erif, Arapça-Türkçe Terimler Sözlü�ü, Bahar Yay�nlar�, �stanbul 1997, s. 177.

46

56. Seyr idelüm gögleri bir bir lat f

Ke�f idelüm dürlü esr�r-� �er f

57. Ger bu dürri n�� iderseñ iy cüv�n

�eksüzin seyr idesin nüh �sum�n

58. Ol res�lüñ mevlidi atm old� çün

Ba�ladu mi‘r�c�na iy È�-fün�n

59. Diñle�il �ur‘�n icinde ol e�ad

Didi “süb�ane‘lleÈ esr� bi‘abd”11

��le‘ll�hu Te‘�l� süb��ne‘llež� esr� bi abdih� leylen mine‘l Mescidi‘l �ar�m ile‘l- Mescidi‘l-A��‘llež� b�rekn� �avleh linüriyehu min �y�tin�12 60. Ya‘n tesb � iderem �a’� iy im�m

Tesb � itmeklik naay�sdan tem�m

61. Eyle Allah ki ulun� bir gice

Seyr itdürdi Bur� üzre iy oca

62. Mekke’den Beyte‘l Muaddis’e tem�m

Gicenüñ ba‘��nda vard� ol hüm�m

63. Eyle beyti kim anuñ çevre yan�n

Eyledüñ �olu bereket iy em n

64. Yimi� a�ac� m� anuñ çevre yan�

R��at olur an� görenüñ can�

11 Kulunu geceleyin yürüten Allah (c.c.)’� zikrederim. 12 Bir gece, kendisine ayetlerimizden bir k�sm�n� gösterelim diye (Muhammed) kuluna Mescid-i Haram’dan, çevresini mübarek k�ld���m�z Mescid-i Aksa’ya götüren Allah noksan s�fatlardan münezzehtir.( �sra Suresi 1. ayet.)

47

65. Hem �ehirler ulu ni‘metlü-dürür

Ol Filistin Dimi� ard�ndadur

66. Evliy�lar ma‘bedidür ol mek�n

Hem da� ol va�ye muhbi�dür ‘ay�n

97A

67. Ni�e seyr itdürdük ol ul� gice

Ni�e a�durdu biz an� mi‘r�ca

68. T� ki gökde yerde gizlü ne ki var

Gösterevüz ol ula biz ��ik�r

69. Bil ki A�� ma‘nisi eb‘ad iy cüv�n

Mekke’den �r günlük ol �ra iy c�n

70. Mekke al� seyre ink�r eyledi

�a “sem ‘am hem ba� ram”13 bes didi

��le‘ll�hu Te‘�l� inneh’s-sem�‘ul- ba�r14

71. Ya‘n i�idürmege al ink�r�n�

Hem görür k�firlerüñ �a k�r�n�

72. T� buña dek �yetüñ ma’nisidür

Bunda bir o� nükte vardur hemçüdür

73. Ya‘n bu �yetde ��ha ul didi

�a saña �efat idüp ayduñ yidi

13 “��iten ve bilenim”. �sra Suresi 1. ayetin bir k�sm�. Ayetin tamam� �u �ekildedir: “Allah Teala her �eyi i�iten ve bilendir.” 14 Allah Teala her �eyi i�iten ve bilendir.(�sra Suresi 1. ayet)

48

74. Zir� ‘Ìs�’y� göge ref‘ itdi çün

Niceler orta� didi iy Èü-fün�n

75. Niçeler da� o�l� iy y�r

Niçe ort��� didi ��ik�r

76. Çün res�li göklere ref‘ eyledi

Ol �ab be l�-cirem ulum didi

77. Ol neb nüñ ümmeti t� azmaya

¼amu zenc rine nefsin dizmeye

78. Hem de bu �yetde �a “leyl�” didi

Ol �eneviyye sözin redd eyledi

79. �a’� iki dirler anlar iy piser

Birisi ayr� yaradur biri �er

80. Dirler anlar ayr� gündüz yaradur

Hem de gice bil ki �erri döridür

81. Bil ki �a ayr ulus�n �ld� gice

Ol �ehüñ mi‘r�c� ‘ar�dan yüce

97 B

82. T� bileler ayr� �erri yaradan

Ol-durur bu amu tert bi iden

83. Nice giceyi gündüzi oldur döriden

Yiryüzine dürlü revnalar viren

84. Bir-dürür yodur �er ki mi�li anuñ

49

��lii ol on sekiz biñ ‘�lemüñ

85. Diñle �yetde bel��at var va�l-� y�r

�ltif�t itdi z re �a ��ik�r

86. Lafž-� ��yet Èikri �ld� evvel�

Lafž-� mütekellim añd� ��niy�

87. Í�li�en ��yet �am rin söyledi

Bes ki �yetde bel��at eyledi

88. Zih sul��n dürlü �an‘atlar bilür

�avli f ‘linde ne dilerse �lur

89. Kime ikr�m idüben göge a�durur

Kimine �lur sa�a� yire urur

90. Kimine mi‘r�c bal� arn�n �lur

Kimine ¼�r içre tecell irgürür

91. Kimine od� gülist�n �lur iy y�r

Kimini ‘ar��da ider cilve-d�r

92. Çünki �yet ma‘n sin �all eyledüm

Dürlü nükte o� ma‘�n söyledüm

93. Bes nüzüline sebeb nedür diyem

Ol neb mi‘r�c�n� nažm eyleyem

94. Key ula dut kim budur nažm-� ley�l

�amu göñülden sürer dürlü mel�l

50

H�zihi’l- ��t‘a f� bey�ni sebeb-i nüzli‘l-�yeti ve enne’l-l�he ersele Cibrile ile’n-neb�yyi alla‘ll�hu aleyhi ve sellem me‘a‘l- Bur�� ve asele �albeh ve s�ra ile’l- Beyti’l- Ma�dis15

98 A

95. Girü mevce geldi ol dery�-y� n�r

��ld� c�num alvetini pür-sür�r

96. Ol deñiz incüleridür ma‘n u�

Bu �adef göñlüm leb-�-leb �old� o�

97. Çünki c�num a�l� ol dery�-durur

L�-cirem andan yiti�ür mevce n�r

98. Çünki geldi n�r-� mevce fevc fevc

C�n hüm�s� bes ki gitdi s�y-� evc

99. Girü a�l�n añd� ol ��vus-� c�n

Seyr �lmal� diler bes l�-mek�n

100. Z re her fer‘ a�l�n� ��l b-dürür

Bu sözi añlar �u kim ��l b-dürür

101. Çün bu ‘�lem iki �� old� iy y�r

Her buda ç�d� bir evden ��ik�r

102. Biri ç�d� cennet evinden la� f

Zühd-i tav�s�yla olm�� ol �er f

103. Birisi d�za evinden ç�d� bil

Pür Îel�let pür �e�vet ol Èel l 15 Bu k�t’a ayetin nazil olu�u ve Allah Teala’n�n Cebrail ve Burak ile beraber Nebi (s.a.v.)’e göndermesi, kalbini y�kamas� ve Betü’l Mukaddis’e götürülmesinin beyan� hakk�ndad�r.

51

104. �eksüzin döner budalar a�l�na

Bil iri�ür a�l�nuñ ol va�l�na

105. N�r irer n�ra o žulmet žulmete

‘Ä� olan n�ra z�hid cennete

106. Bes res�l ‘ar� üzre seyr�n eylese

Gökler ile bile devr�n eylese

107. Ne ‘aceb ola an� �añlayalar

Cümle k�fir an� tekÈ bleyeler

108. Külli �ey �lur rüc�‘ a�l�na bil

Ol res�l didi bu sözi iy al l

109. Diñle imdi ol res�l mi’r�c�n�

Ol yüzi görklü cih�n mu�t�c�n�

98 B

110. Burada bir o� aber virem diñlegil

Äyet inmege sebebdür añla��l

111.Ya‘n ol �ems-i cih�n m�h-� mün r

Mescid içre oturm��dur ol be� r

112. Bir bölük k�fir iri�di ol yire

Anlaruñlayd� Eb� Cehl16 iy yara

113. Geymi� anlar a�las ü dib� iy y�r

16 Esas ismi Ömer olup peygambere kar�� a��r� dü�manl��� nedeniyle kendisi ne cahilli�in babas� anlam�na gelen bu künye verilmi�tir.

52

¼až� atlar üzre olm��lar süv�r

114. Didiler ki y� Mu�ammed sen nice

�ala pey��mber olas�n iy oca

115. Kim fa rsin yo senüñ m�l ü met�‘

¼až� atlar hem da� bost�n ü b��

116. Ger bu da‘vaña señün ��d olad�

Bizcileyin m�l ü azneñ �olad�

117. Ïu��alu olup öri durd� res�l

Ümmih�n evine vard� mel�l

118. Bes ki “sub��nelleÈi esr�”17y� didi

B -nih�yet millet aña ‘ar� eyledi

119. Var-durur hem itil�f eydem i�it

�an� ayda old� mi‘r�c iy yigit

120. �bn-i ‘Abb�s18 o� riv�yet eyledi

Ol reb ‘ül-evvel ay�nda didi

121. Çün dü�enibe gicesinde üç sa‘at

Geçmi� idi kim aç�ld� öñü tat

122. Ümmeh�n kim ‘Al ’nüñ ut� bil

Anuñ evinden gö�e a�d� al l

123. Bir avülde bil Receb ay�nda-d�

Kim yigirmi yidi gicesinde-di 17 Kulunu (Hz. Muhammed) bir gece yolculu�una ç�karan o münezzeh Allah ki kulunu mescidi Haram’dan Mescid-i Aksa’ya gece yolculu�una ç�kard� (Miraç Ayeti) 18 Peygamberimizin amca�n�n o�lu sahabenin me�hur tefsircilerindendir.

53

124. Bir avülde cum‘a gicesi iy cüv�n

Hem Rama��n ay� leyl-i adrim iy c�n

99 A

125. Girü yirine odular iy cüv�n

Bitdi ol yaru yiri ol dem rev�n

126. Neyçün albini anuñ yard�lar

Ni�e man-�la an� p�k itdiler

127. T� ki ola albi anuñ �yine

�a görine anda hem her �yine

128. Hem da� �bil ola bilmege ol

�un� kim bilmege ‘�cizdür ‘u�l

129. �ki kez albin yud�lar iy cüv�n

�kisin da� didüm saña ‘ay�n

130. Çünki p�k old� res�l ol dem iy c�n

Çekdi Cebr�’ l Bur�’� o� rev�n

131. Didi Cebr�’ l ki iy yüzi amer

K�firüñ var ise u� t�c ü kemer

132. U�da saña t�c ü �ulle vü Bur�

Bin ki seyr�n idelüm iy yüzü a

133.T�c ü �ulle geydi geldi ol res�l

T� Bur�’a bine anda ol u��l

54

134. Bes Bur� ol demde söyledi iy y�r

Kendi derdin itdi anda ��ik�r

135. Didi baña binmez ill� kim neb

Ol Mu�ammed H��im ’dür ‘Arab

136. Hem �urey� Eb�a� ���ib-kel�m

‘Ä�� u b -ç�resiyem iy im�m

137. Bes aña didi res�l kim iy Bur�

Ol Mu�ammed benvenin iy yüzi a

138. Ol Bur� aña didi kim y� al l

��cetüm var �a�retüñe bellü bil

139. Ya‘n unutma �y�metde beni

Binmegil ayru Burak’a iy �an

99 B

140. Bes neb añun sözin �ld� ab�l

Bindi ol dem Bur�’a ol res�l

141. Dutd� Cebr�’ l rik�b�n ol zam�n

Ï��iye götürdi M k�’ l iy c�n

142. Oldular Beyt’ül Muaddis’e rev�n

Yolda ne gördi i�it ��h-� zam�n

143. Éa� u �oldan geldi aña �v�z iki

Y� Mu�ammed diyü ‘al� rislik

144. Ya‘n arun git diyü �v�z i�idür

55

Éa� u �oldan bamaz aña yügürür

145. Gider-iken gördi bir ’avrat gelir

Aña arun git diyü el uzadur

146. Ol ki�i de ad hemçün servi-v�r

�o� bezenmi� ol �r� ��vus�-v�r

147. A�las u È b� zebercedd ile ol

Renk renk düzmi� özini hemçü gül

148. P�yi al�l desti abrincen �olu

Aña gönül virdi her ki old� delü

149. Niçe zülf ne ber-d�r eylemi�

Niçe na��na dil-d�r eylemi�

150. Niçeyi si�r ile mecn�n eylemi�

Niçeyi mekr ile ma�b�n eylemi�

151. Ol ‘ac�ze b -girdür �add�redür

‘Ä���na bil kim ol mekk�redür

152. Žahir ma�b�n añun içi ar�b

�ehdi a�u hem �ar�b�dur ser�b

153. Her kim anuñ �a��na �ld� nažar

Bil kim ol c�n milkine �ld� güÈer

154. Bes res�l �a��na �lmad� nažar

��ld� ol Beyt’ül Muaddis’e güÈer

56

100 A

155. Mescid-i A��’ya çün iri�di �ab b

�ki rik‘at �ld� sünnet ol �ab b

156. Bes didi Cebr�’ l kim y� güz n

��idüben gördügümdi iy güz n

157. Cebr�’ l didi sa�undan gelen ün

Bil Yeh�di azdurur iy Èü-fün�n

158. Ger ol �v�ze sen ib�l itsedüñ

Hep Yeh�di olurd� ümmetüñ

159. Hem �u ‘avrat kim saña uzatd� el

Nicelerüñ �n�na boyad� al

160. Dünyedür ol ger aña meyl itsedüñ

Azar idi dünya sevüp ümmetüñ

161. Düny� sevüp �iret bulmaz idi

Hiçbiri cennet �aleb �lmaz idi

162. Ba‘de-z�n getürdiler iki ade�

Biri süd biri süci virür fera�

163. Bes ki Cebr�’ l didi kim y� �ab b

�an�s�n dilerseñ içg�l y� �ab b

164. Süd ade�in içüp irdi �ikmete

Didi Cebr�’ l “esbate’l fi�rate”19

19 Sen f�trata uygun davrand�n.

57

165. Ya‘n virdüñ ümmete �sl�m m�n

Süci içseñ amu azard� iy c�n

166. Ba‘de-z�n getürdiler mi‘r�c-� c�n

Bil ki mi‘r�c ma‘n sidür nerdüb�n

167. Nerdüb�n� kim an� göz görmedi

‘Al u fir ü fehm aña hiç irmedi

168. Bir avülde ol gümi�dür iy cüv�n

Bir avülde hem da� altun iy c�n

169. Bir avülde bil kim ol a incü hem

Bir avülde n�r idi iy mu�terem

100 B

170. Bil ki dördüncü avl �adur hem�n

Bil göge andan ç�kar r��-� rev�n

171. C�n bedenden çünki ç�a iy �er f

Bil a�ar ol nerdüb�na o� la� f

172. Meyyitüñ gözi aña baaalur

Gözi n�r� c�n� ard�nca varur

173. Böyle dimi�dür bu sözi ol res�l

U�da tar r eyledüm �l��l ab�l

174. Z -res�l kim nerdüb�n� c�n u c�n

�o� adem ba�uban�n old� rev�n

175. Z re ba�dan aya�a c�n idi ol

58

Yosa ma��� n�r idi iy pür u��l

176. Ümmet-iseñ ‘���la di el-�alav�t

T� ki ire c�nuña nev nev �ay�t

H�zihi’l -���‘a f� bey�ni‘n- neb�yyi urci ile’s sem�v�ti ve ra� fiha’l enbiy�’ alavatu’ll�hi �leyhim ecma‘�n ve ra� Cebr�’�l f� retih� ve sidrate’l münteh�20

177. Girü c�num �ld� c�n�n�n �aleb

�tdi gevher girü hem k�n�n �aleb

178. Girü ol �ayyad-� ‘�lem b�z�n�

Da‘vet idüp �ld� ol perv�z�n�

179. Keklik ü �urraç ider kimi �ik�r

Kimisünüñ u�da min�r�nda m�r

180. “�rci‘�” sözüni çün g�� ideler

�a�rete perv�z uruban gideler

181. Sa’y �l keklik ü �urraç alas�n

�a�rete iltüp yüzi a� olas�n

182. Düny� bir anb�ra beñzer içi b�d

Anda b�d isteyenler olmaya ��d

101 A

183. Dünyeden m�l isteyen old� Èel l

Her ki bunda cüst cüst old� �al l

20 Bu k�t’a Nebi’nin göklere ç�kar�lmas�, orada nebileri görmesi “salavatullahi aleyhim ecmain” , Cebrail’i ve S�dretü’l Münteha’y� asli suretinde görmesi hakk�ndad�r.

59

184. Bil fera� anda-durur bunda mel�l

Hem a at ol-durur budur ay�l

185. �öyle kim görseñ �u içre sen iy ��b

Dürlü �lduzlar da� hem m�h-i t�b

186. Ay ü �lduz gerçi görinür la� f

L ki anda nesne yodur iy �ar f

187. Bes mi��li düny�nuñ budur iy y�r

Ol hüsn ‘aksidür bu ��ik�r

188. Gel ay�li o sen ol ub� istegil

Gölgeyi o add-i �ubi istegil

189. Na�� o na��� �l��l sen �aleb

É�ni‘i üste �uni‘ üçün çekme ta‘ab

190. T� melek gibi olas�n o� rev�n

Saña cevel�n-g�h ola bu �sum�n

191. Ol res�le girçek ümmet olas�n

T� ki va�l�na �a’uñ yol bulas�n

192. Diñle imdi ol res�l� k�r-d�n

Göñüllere nicesi old� ol rev�n

193. Çünki c�n mi‘r�c�na a�d� o ��h

�rdi düny� gö�ine ol demde m�h

194. �ad� Cebr�’ l apuy� açd�-d�

Aña der-b�n içerüden söyledi

60

195. Didi kim kimsin bileñce iy y�r

Cebr�’ l didi yü A�med’di ��ik�r

196. Didi kim “ni‘m e’l-mec ’”21 y� Cebr�’ l

Açd� apuy� gelüñ dir y� al l

197. Girdiler düny� gö�ine iy �ar f

Ço ‘ac�yib gördi anda ol �er f

101 B

198. Gördi pey��mber anda ol ulu

Ha at�ndaki �er f ü batulu

199. Didi Cebr�’ l aña virgil sel�m

Bu-durur Ädem �af� bil y� im�m

200. Bes sel�m virdi aña ol Mu��af�

Didi Ädem mer�ab� iy mücteb�

201.�ayr-� madem gel�il iy ��li o�ul

Bil ki sensin rav�a-� r�Îv�n-� gül

202. Bes kim ol gögün melekleri sel�m

�tdiler an� ziy�ret iy hüm�m

203. Her ‘ac�yib ki var anda gördi ol

Seyr idüp ikinci göge irdi ol

204. �ad� Cebr�’ l apuy� söyledi

�apuc� �ord� ki kimlersiz didi.

21 Ne güzel bir geli�.

61

205. Cebr�’ l didi benem u� Mu��af�

Didi kim ni‘me‘l mec gel iy �af�

206. Bes ikinci gö�e girdiler rev�n

Anda gördi iki pey��mber o c�n

207. Cebr�’ l didi res�le vir sel�m

‘Ìs� vü Ya�ya bu iki iy hüm�m

208. Bes res�l ikr�m ile virdi sel�m

Didi anlar gel�il iy ayr‘ül- en�m

209. Ol gö�üñ da� melekleri iy c�n

�tdiler an� ziy�ret iy cüv�n

210. Ol gö�i gezdürdiler an� tem�m

Bes üçünci gö�i irdi ol im�m

211. �apus�n anuñ da Cebr�’ l em n

Açduruban gördiler iy p�k-ü d n

212. Anda da� bir neb gördi ��ik�r

��b z b� gün bigi ol �u‘le-d�r

102 A

213. Girü Cebr�’ l didi vir�il sel�m

Bu-durur Y�suf ya n iy n k-ñ�m

214. Bes res�l aña da� virdi sel�m

Didi Y�suf mer�ab� gel iy hüm�m

215. Ol gö�üñ amu melekleri da�

62

��ld�lar an� ziy�ret iy a�

216. Anda da� çok ‘ac�yib gördi ol

Seyr idüp dördünci gö�e irdi ol

217. Ol gö�in apus�n� da Cebr�’ l

Acduruban girdi anda ol al l

218 Anda da� gördi bir ��h-� güz n

�a at�nda key �er f key em n

219. Didi Cebr�’ l sel�m vir y� em n

Budur �dr s ar�nda�uñ bil ya n

220. Bes aña i‘z�z-�la virdi sel�m

Didi �dr s mer�aba gel y� im�m

221. Ol gö�üñ melekleri da� iy y�r

‘�zzet idüp �açd�lar aña ni��r

222. Bes ki ol gö�i tem�m gezdürdiler

Hem be�inci gö�e añ� irgürdüler

223. An� da� Cebr�’ l t z açdurur

Ol �ab b ile bile anda girür

224. Anda da� bir neb gördi ol �er f

Didi Cebr�’ l sel�m vir iy la� f

225. Bu-durur H�r�n ya n bil iy im�m

Bes res�l ol dem aña virdi sel�m

226. Didi H�r�n mer�ab� ��li� a�

63

Hem neb vü hem vel vü hem sa�

227. Ol gö�üñ da� melekleri tem�m

Gelüp itdiler ziy�ret iy im�m

102 B

228. Gezdürüp itadiler an� amu

�ltdiler alt�nc� gö�e iy ‘am�

229. Cebr�’ l açdurd� apus�n anuñ

Girdi içerü rev�n c�n� c�nuñ

230. Gördi bir pey��mber anda key ‘až m

�a an� ‘izzetleyüp �lm�� kel m

231. Didi Cebr�’ l budur M�s� sel�m

Eyle�il ikr�m ile sen y� hüm�m

232. Bes aña virdi sel�m ol dem güz n

Didi M�s� mer�ab� iy p�k-üd n

233. Anda da� geldiler cümle melek

�tdiler an� ziy�ret �utma �ek

234. Her ‘aceb kim var idi gösterdiler

Hem yedinci göge dek irgürdiler

235. Çünki M�s�’dan güÈer �ld� �ab b

A�lad� M�s� i�it�il y� �ab b

236. Didiler aña neden a�ladu�uñ

�asret ile c�n ü dil �a�ladu�uñ

64

237. Didi benden �oñra geldi bir �ab

�a an� itdi ‘az z old� neb

238. Bunuñ ümmeti benümden cennete

Çok girüp iri�eler her n ‘mete

239. Ï�b�adur buña �ased dime iy c�n

Enbiy�lardan �ased gelmez rev�n

H�zihi‘l �aberü f� bey�n� fa�lu‘n-neb� aleyhi‘s-sel�m al� Ms� aleyhi‘s-sel�m22

240.Bir la� fe geldi girü hemçü � r

Diñleyen bil �eker ile ola s r

241. Bir aberdür ki virür c�na fera�

¼oludur �b-� �ay�t bil bu ade�

103 A

242. Dinle bilesin o ��huñ ‘izzetin

�a at�nda ol �ab büñ rif‘at�n

243. Ya‘n ¼ur’da didi M�s� iy �ak m

Kim beni lu�f eyleyüp �lduñ kel m

244. A�med’i kendüzüñe �lduñ �ab b

Far� nedür beyne‘l kel mü ve‘l-�ab b

245. Didi �a�ret M�s�’ya kim iy kel m

�ol ula dirler kel m bil iy �al m

22 Bu haber, Nebi Aleyhi’sselam’�n Musa Aleyhi’sselam’dan üstünlü�ünün beyan� hakk�ndad�r.

65

246. Kim r���m isteyüben �la ‘amel

Çekmeye düny� içün ��l-ü emel

247. Bil �ab b olben r���s�n isterem

Göñli ne diler an� ben virem

248. Hem kel m oldur ki beni sever ol

Bil �ab b ol ben sevem �ldum ab�l

249. Hem kel m ol �r gün ol oruc �uta

Ba‘de-z�n ol ¼�r-� S n�’ya yite

250. Benüm ile o� münac�t eyleye

�a�retüme ‘ar�-� ��cet eyleye

251. Bil �abib ol kim dö�eginde iken

Viribiyem Cebr�’ l aña ben

252. Bir ma�ma irgürem f ’l-��l an�

Ki ol ma�ma var�maz kimse c�n�

253. Ol kel me gerçi kim ben söyledüm

L kim “na‘linüñ aña fala‘”23 didüm

��le‘ll�h teb�reke ve Te‘�l� f’a�le‘ na‘leyke inneke bi‘l v�di’l mu�addesi �uv�24

254. Ol �ab bi ba�duram na‘linle hem

‘Ar�um üzre ‘ar�uma far itdürem

255. Z h sul��n kim �a itdi ‘izzeti

Vir �alav�t c�n�na bul cenneti 23 �ki pabuçumu ç�kar�yorum. 24 Muhakkak ki ben, evet ben senin Rabbinim! Hemen pabuçlar�n� ç�kar! Çünkü sen kutsal vadi Tuva’das�n. (Taha Suresi 12. ayet.)

66

103 B

256. Çün yidinci gö�e irdi ol al l

�apus�n acdurd� anuñ Cebr�’ l

257. Çün içerü girdi ol ��h-� güz n

Gördi bir pey��mber añda ��h-� d n

258. Didi Cebr�’ l sel�m vir iy em n

Bu-durur �br�h m atañ bil ya n

259. Bes sel�m virdi hem�n dem ol res�l

Didi �br�h m gel iy ��li� o�ul

260. Bil melekler anda da� geldiler

Ol res�le dürlü ikr�m �ld�lar

261. Ol gö�i da� tem�m gezdürdiler

Her ‘aceb kim var idi gösterdiler

262. Bes ki Cebr�’ l anat üzre rev�n

Alup iltdi Sidre’ye an� iy c�n

263. Kendü �eklinde orada Cebr�’ l

Ol �ab be bir da� göründi bil

264. Z re yiryüzünde evvel bil iy y�r

Ol neb görmi�dür an� ��ik�r

265. Key ‘až mdür gördi ol cism-i �ar

Gökleri dutm�� anuñ anatlar�

266. Bil ki �a bu sözi ta�r � eyledi

67

“�ad ra�h� nezleten ur�”25didi

K�le‘ll�hu Te�la vele�ad ra�h nezleten u�r� inde Sidratü‘l-Münteh�26

267. Kendü �eklinde neb gördi hem�n

Ol �eklinde enbiy� görmedi iy c�n

268. ��bu tar r bil ki Ke��af27’un-durur

�o� bey�n itdüm saña iy di�i dürr

269. L ki Ka‘b28 bil kim riv�yet eylemi�

Rabbini ol bir da� gördi dimi�

104 A

270. ‘Ayi�e bu avle ink�r eylemi�

��bu sözden ditredi cildüm dimi�

271. Da� gördi Sidre’i anda iy y�r

Fil ula�� gibi anuñ yabra�� var

272. Ol hicir destesi gibi yimi�i

Böyle dimi�dür Me��r�29’da iy ki�i

273. Gördügüm altun çekürge aplam��

Sidre’yi ba‘�� ki�i böyle dimi�

274. Ba‘��lar altun kelebek didi bil

25 “Onu daha önce bir kere daha görmü�tüm” Necm Suresinin 13. ayetinin bir k�sm� ayetin tamam� �öyledir: “Andolsun onu, S�dretü’l Münteha’n�n yan�nda önceden bir defa daha görmü�tüm.” 26 Andolsun onu, S�dretü’l Münteha’n�n yan�nda önceden bir defa daha görmü�tüm. (Necm Suresi 13. ayet.) 27 Tefsir yazar� 28 Sonradan Müslüman olmu� Yahudi ilim adamlar�ndan birisidir 29 Sagani’nin eserinin ismi

68

Ba‘��lar toz aplam�� didi iy al l

275. Ba‘��lar didi ki Refref iy güz n

Ba‘��lar� didi melekler bil ya n

276. Ol res�l gördüm dimi� bilgil iy y�r

Her varada bir melek tesb �i var

277. �a kit�b�nda bu sözi ��ik�r

Didi “ya��a’el sidrete”30 bilgil iy y�r

��le‘ll�hu Te‘�l� i� ya �a’s-sidrate m� ya �a31

278. Ha neçün didi aña bil münteh�

Söyleyem vechini diñle münteh�

279. Ba‘��lar dimi� ki müminler can�

Anda olur münteh� bil iy �an

280. Ba‘��lar dimi� �eh dler c�n� bil

Anda olur münteh� key añla��l

281. Ba‘��lar dimi�-dürür amu melek

Anda olur münteh� geçmez ne �ek

282. Ba‘��lar her ‘�limüñ ‘ilm-i ya n

Gezmez oradan dimi� iy p�k-ü d n

283. Kimse andan yuaru bilmez ne var

Böyle dimi�dür Ebu’l Ley�32de iy y�r

30 Sidreyi örten. 31 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “ Sidreyi kaplayan kaplam��t�.” (Necm Suresi 16. ayet) 32 Bir tefsircidir.

69

104 B

284. Bil ki Sidre a�ac�nda itil�f

Eylemi�ler diyelüm diñle iy ��f

285. Ol Mu�til33 bil riv�yet eylemi�

Sidre’yi ol ¼�b a�ac� dimi�

286. Bir ki�i ger yor�a ata binse-di

Ol a�acun özdegin �olansa-d�

287. P r ol�nca irmeyeydi iy cüv�n

Ba�ladu�� yire u� didüm ‘ay�n

288. �ulleler dürlü yimi� andan biter

Cennet ehline tem�met ol yiter

289. Ba‘��lar dimi� ki ol ¼�b de�ül

Bil yidinci gökde bir a�acdur ol

290. Éa� yan�nda bitdi ‘ar�uñ ol �ecer

Cennetüñ enh�r� dibinden ç�ar

291. Gördi ol dört �rma�� anda iy y�r

�kisi maf ikisi ��ik�r

292. Sidre dibinden ç�ar amu iy c�n

Ça�layuban�n aarlar o� rev�n

293. Çünki gördi anlar� iy mu‘teber

Cennet içre ki la� f olm�� aar

33 Bir tefsircidir.

70

294. Cebr�’ l’e �ord� ol dem añlar�

Cebr�’ l didi iy neb ler serveri

295. �ol iki �rma maf y� res�l

Kev�er ile Ra�met �rma��dur ol

296. Ol iki a�k�renüñ birisi Nil

Birisi da� Furat’dur iy al l

297. Zih udreti kim oradan ol cel l

A�dur bunda Furat’u da� Nil

298. Yau evl�d� ola Nil ü Furat

Olmaya ol i�bu Nil’ü bu Furat

105 A

299. Yau �atlu h���m olmada ya n

Cennet �rma��na benzetdi em n

300. Ol sebebden didi Nil ü hem Furat

Bes kim ölmeye bu Nil ü hem Furat

301. Ni�e b���n didi aña ol res�l

Zire ki idr�k eylemez an� ‘u�l

302. Yau gizlüdür o gözden iy al l

Böyle dimi�dür Melek �er�inde bil

303. Hem dimi� anda �ad �de var del l

Kim bu gökler beñlü yimi� iy cem l

304. Kimse dest�rsuz geçemezmi� an�

71

Her apuda bekçi omu� ol �an

305. Hem dimi� göklerde gördügü �ab b

Enbiy�lar c�n�-durur iy �ab b

306. C�nlar� old� mü�ekkel bil ya n

Kendü �� ��retlerinde iy güz n

307. L ki ‘Ìs�’y� bedenle gördi bil

Böyle dimi�dür bu sözi añla��l

308. Belki �dr s’i da� bil kim res�l

Cismiyle gördi �eksüz �l ab�l

309. Z re kim kendü kit�b�nda o ��h

Bil “refe‘n�h� mek�nen”34 didi il�h

��le‘ll�hu Te‘�l� ve rafe’n�h mek�nen ‘aliyyen35

310. Da� dimi� ol Melek �er�inde bil

Key ma‘�n dür bu sözi añla��l

311. Gördü�inde ol res�li �ulle p��

Enbiy�y� her birin bir gökde o�

312. Var del li menziller varm�� iy y�r

Ba‘�� ba‘��ndan yüce iy itiy�r

34 Biz onu makama yükseltik. 35 Onu üstün bir makama yücelttik.(Müfessirlerin belirtti�ine göre Hz. �dris’in as�l ad� Uhnuh’tur; Hz. Nuh’un üçüncü bat�ndan dedesidir. Kendisinden önce insanlar hayvan postlar� giydikleri halde o, elbise dikmeyi icad etmi�, ayr�ca ilk defa kalem kullanan, y�ld�zlar ve hesap ilmi üzerinde dü�ünen insan olmu�tur. Kendine 30 sayfa vahiy inmi�tir. Meryem Suresi 57. ayet)

72

105 B

313. Çün ‘ub�r itdi amudan ol res�l

Menzili a‘l� imi� bes �l ab�l

314. L�-c rem old� amunuñ serveri

Vir �alav�t c�n�na iy ‘�� eri

315. Ba‘de-z�n diñle ki ol ��h-� cih�n

Sidre �y�nda ne gördi ol ‘ay�n

H��ihi‘l-�ad��ü f�-bey�ni enne’n neb�yye aleyhi‘s-sel�m ra� meleken inde‘s- sidreti ve hüve yüsebbi�ü leh veliümmetihi ve ye�fežu yer�hü‘s-s�lih�ne min n�r-� cehennem36

316. Girü cevher geldi gel iy cevher

U�da erz�n virürem bu cevher

317. Bes ki ni�e olmayas�n mü�ter

�ol söze kim mü�ter aña mü�ter

318. Ger bun� sen ula�uña �aas�n

Ha Te‘�l� kibriy�s�n çaas�n

319. Ya‘n gördi bir melek ol ��h-süv�r

Bil ki biñ biñ y�ll�� anuñ addi var

320. Aña yitmi� biñ ba� itmi� kirdig�r

Her ba�un bil yitmi�er biñ yüzi var

321. Her yüzinde yitmi�er biñ a�z� var

Her a��zda yitmi�er biñ dili var 36 Bu hadis Nebi aleyhi‘s-sel�m�n Sidre’de kendisini ve ümmetini tesbih eden ve salihleri cehennem ate�inden koruyan bir melek görmesinin beyan� hakk�ndad�r.

73

322. Var-durur her dilde yitmi� biñ lü��t

Ol �a’� tesb h idüp bulur �ay�t

323. Éaç� yitmi� biñ bölük her ba�ta bil

N�rdan itmi� ol �an key añla��l

324. Her bölükde biñ biñ incü a��lu

�udreti ala mu‘alla iy ulu

325. Bil ki her incü içinde bir deñiz

N�rdan itmi� �a an� �b u temiz

106 A

326. Her deñizde var bal�lar b -�is�b

�ki yüz y�ll� uzunlu�� iy ��b

327. Her bal� üstünde yaz�lm�� la� f

Ol alemle kim �a’undur iy �er f

328. L� il�he ill�llah anda yo güm�n

Hem Mu�ammed �a res�lidür ‘ay�n

329. Bir elin ba��na om�� ol melek

Bir elin aras�na hem �utma �ek

330. �öyle tesb � ider ol sul��n kim

Ditrer �v�z�ndan ol ‘ar�-� ‘až m

331. Bes didi Cebr�’ l’e ol dem al l

Kim bu heybetlü melek kimdür di�il

74

332. Didi Cebr�’ l res�le bil i m�h

Ädem’i al itmedin da� o ��h

333. �ki biñ y�l öñdin itdi bun� al

Her i�e �dir-dürür bil kim o �a

334. Bes ki Cebr�’ l’e didi ol ulu

�imdiye degin ne menzildeydi bu

335. Didi Cebr�’ l res�le iy �er f

�a buña bir rav�a virmi�di la� f

336. ‘Ar�uñ ol sa��nda cennet içre bil

�r elf fersa� ma�m� iy al l

337. �a buyurd� tesb � ide iy em n

Ümmetüñ çün hem senüñ çün bil ya n

338. Ver buña da� sel�m vir iy �er f

Bes res�l virdi sel�m aña la� f

339. Ol sel�m� ol melek i�itmedi

Tesb �e me���l idi fehm itmedi

340. Didi Cebr�’ l aña iy p�k-ü d n

Bil budur A�med res�l ü hem em n

106 B

341. Ol melek yayd� anatlar�n� tiz

Gök ile yir �old� andan iy ‘az z

342. �o� res�li oçuban öpdi la� f

75

Didi kim olsun be��r�t iy �er f

343. Ra�met itdi �a saña vü ümmete

�rdi anlar dürlü Èev ü devlete

344. Rama��n ay�n dutanlar�n tem�m

¼amudan urtard� �a bil y� im�m

345. Bad� ol dem ol res�l-� ma�r� n

Ol melek öñinde gördi �andu�n

346. Bil urulm�� anlara yüz biñ kilid

Ki i�bu �andular nedür dir iy yigid

347. Didi Ceb�’ l ki �or��l sen iy c�n

Ol melekden t� saña ide bey�n

348. Bes melekden �ord� ol demde mün r

Didi �andular nedür dir iy be� r

349. Ol melek ol dem be��ret eyledi

Ol res�le lu�f ile o� söyledi

350. Didi ümmetden oruc dutanlar�

¼amudan itdi �z�d �ak anlar�

351. Her birine bir ber�t yazd� la� f

��bu �andular içi ol iy �er f

352. Bes ki “¼�b�-leke”37 didi aña melek

Da� gerçek ümmete aña ne �ek

37 Müjdeler sana.

76

353. Z -res�l ki her ki aña ümmet olur

�eksüzin �amu odundan urt�lur

354. U� bey�n itdüm saña bil ‘izzetüñ

�a at�nda mertebeñ hem �ürmetüñ

355. Hem da� �avmüñ �ev�b�n söyledüm

Bu �ad �i u�da tar r eyledüm

107 A

356. Da� artu ister iseñ iy piser

Mür�idü’l- Ubb�d’a ver �l��l nažar

357. Kim �ev�b u �avmu anda iy cüv�n

Dürlü ab�r ile itmi�em bey�n

358. Bu �ad � içre da� bildüñ iy y�r

Kim o sul��nuñ ul� ullar� var

359. �öyle kim gelmi� aber içre i�it

T� saña tar r idem ben iy yigit

H�zihi’l-�adi�ü f� bey�ni’n-neb�yyi aleyhi’s-sel�m ra� leylete’l-Mi‘r�c ric�le’l-e�velü küllü v��idin minhüm mes�rate elfi seneti veleden �libe…….38

360. U�da bunda girü geldi bir aber

Dürr ü cevherdür bu söz iy mu‘teber

361. Ger alursañ i�bu cevherden iy y�r

Ol �a’un cündin bilesin ��ik�r

38 Bu hadis Nebi(A.S.)’nin mirac gecesi her biri bin günlük mesafe uzunlu�unda uzun adamlar görmesinin beyan� hakk�ndad�r.

77

362. ‘Ak�l cündinde anuñ �ayr�n olur

Kimse bilmez ol çeriyi ol bilür

363. Ya‘n mi‘r�c gicesinde ol res�l

Diñle ne görmi� diyeyin b�-u��l

364. Mülk-i �a’da ço çeri gördi iy y�r

Kim amu at üzre olm��lar süv�r

365. Her birinüñ boyu biñ y�ll� tem�m

Hem de atlar� uzun� iy hüm�m

366. Pür yara� içre amu �ar iy piser

Birbiri ard�nca seyr idüp geçer

367. Anlaruñ evveli belürmez idi

Äiri hem da� görinmez idi

368. Cebr�’ l’e bes ki �ord� iy güz n

Didi bunlar kim-dürür di iy em n

107 B

369. Cebr�’ l didi aña kim iy �ak m

��bu �yeti i�idmedüm mi kim

370. �a didi “m� ya‘leme b -�ekk cün�d

Rabbike ill� hüve”39 bil iy ved�d

��le’ll�hu Te‘�l� ve m� ya‘lemü cün�de bi külli r�bbike40

39 Rabbin ordular�n� �üphesiz ondan ba�kas� bilmez.

78

371. Pes çerisin �a bilür girü hem�n

Bilmezem ben u� didüm saña iy c�n

372. �a beni yaradal�dan inerem

�� buraya u�rayub hem ç�aram

373. Bunlar� böyle görürem iy hüm�m

U� rev�n olup giçerler y� im�m

374. Bilmezem kim nireden gelür bular

Yau nireye gider iy mu‘teber

375. Z -ulu sul��n ki ol �dir calab

Yaradur her ne dilerse ferd Rabb

376. Gör ne ulu ullar� vardur anuñ

Gör ne �dimleri var ol sul��nuñ

377. Sen de ul iseñ id imdi iÈmeti

T� ki saña iri�e �a ra�meti

378. Diñlegil da�� ki ol ��h-� cih�n

Sidre kat�nda ne gördi iy cüv�n

379. Cennetü’l-Me’v�’y� gördi hemçü n�r

Da� cümle cenneti hem b -u��r

380. �a bu sözi bil ki ta�r � eyledi

‘�ndeh� bil Cennete’l Me’v� didi

40 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “Rabbinin ordular�n�, kendisinden ba�kas� bilmez.” (Müddessir Suresi 31. ayet)

79

��le’ll�hu Te‘�l� ‘inde�� Cennetü’l-Me’v�41

381. Ne sebebden �a aña Me’v� didi

��bu ismi aña ��l� eyledi

108 A

382. Z re erv��-� �ühed� iy yigit

Bil ki ider aña eyva key i�it

383. Mütta c�n� yaud anda v�rur

Ol sebebden bil ki ol Me’v�’-durur

384. Bes neb seyr itdi uçma�� iy c�n

Kö�k-be- kö�k�ne be-�ne ‘ay�n iy cüv�n

385. Gördi dört �rma�� hem anda ‘ay�n

�amr-� m�’ �ehd � r olm�� rev�n

��le’ll�hu Te‘�l� enh�run min m�’in ayr� asinin ve enh�run min lebenin lem yetegayyer �a‘muh ve en��run min �amrin le��etin li�-��rib�ne ve en��run min ‘aselin muaffen ve‘lem enne h��a’l �abere f� bey�ni enne’n-neb�yye aleyhi’s-sel�m ra�’l-enh�ra lirah�min ill� rub’ah ve’alime enne asleh� Bismill�hirrah-manirrahim ve men �ad desean kalbi bismill�hirrahm�nirrahim �eribe min h�zihi’enh�ri ill� be’teten bil� �ekkin vel� sübhetin42

386. Girü geldi bir aber bunda güz n

Key la� f key �ir n iy p�k-ü d n

387. Diñler iseñ c�n ile dür-d�neyi

41 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “Cennetü’l Meva’da onun yan�ndad�r. (Necm Suresi 15. ayet.) 42 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “ �çinde bozulmayan sudan �rmaklar, tad� de�i�meyen sütten �rmaklar, içenlere lezzet veren �araptan �rmaklar ve süzme baldan �rmaklar vard�r”. (Muhammed Suresi 15. ayet.) Bil ki bu haber Nebi (A.S.)’�n Rahimin nehirlerinin dörtünü görmesi ve onun asl�n�n Bismill�hirrah-manirrahim oldu�unu, Bismillahirrahim’in kalbini kutsayan� bilmesi ve �eksiz ve süphesiz bu nehirlerin çeyre�inden içmesi hakk�ndad�r.

80

D�m� y�up alas�n sen d�neyi

388. U� görürsin dünye bir d�mdur iy c�n

D�nedür leÈÈet ��f�t anda ‘ay�n

389. Her ki bu d�m� görüp d�ne alur

�eksüz n ol dü cih�nda merd olur

390. Gelgil imdi boz bu düny� d�m�n�

T� içesin �olu cennet c�m�n�

391. Olas�n ��d�n u fer��n b -mel�l

Çün içesin m�’ vü amr ü � r ü bal

108B

392. Ya‘n dört �rma�� gördi ol güz n

Didi Cebr�’ l’e kim iy p�k-ü d n

393. Nireden gelür bu �rmalar digil

Ne yire varur da� sen söylegil

394. Didi Cebr�’ l ki �av�-� Kev�er’e

Auban varurlar anlar yiksere

395. L ki bilmezven nireden geldügin

A�l� nedür bil kim iy ��h-� güz n

396. ��l �aleb �a’dan saña ide ‘ay�n

Bil bu mücmeldür saña ide bey�n

397. Bes du‘� �ld� hem�n dem ol hüm�m

Bir melek geldi aña virdi sel�m

81

398. Didi kim yum göziñi yumd� rev�n

Bir zam�ndan ac didi açd� o c�n

399. Gördi bir a�ac orada key la� f

Var idi dibinde bir ubbe-i �er f

400. �apus� altun zeberced iy ulu

��z�l altun kilidi iy batulu

401. �öyle büyükdür o ubbe iy cüv�n

Dünyede her ne var ise ins ü c�n

402. Ger o ubbe üzre cümle onad�

Éanki bir ku� bir �a� üzre onad�

403. Yau �ankim bir deñiz içre iy y�r

Éald�lar bir uzu id imdi i‘tib�r

404. Bes res�l dört �rma�� gördi ‘ay�n

�ubbe alt�ndan aar olm�� rev�n

405. Bildi a�l�n girü dönmek istedi

Ol melek aña içerü gir didi

406. Bes res�l didi apu kilidli bil

Bilmezem mift��� anda iy al l

109 A

407. Ol melek didi ki mift�� iy �ak m

Bil ki bismill�hirra�m�nirra� m

82

408. Didi bismill�hirra�m�nirra� m

Ol res�l bes apu açd� iy ned m

409. �ubbe içre girdi ol demde mün r

Diñle kim ne gördi anda ol be� r

410. Gördi ol dört �rma�� ol mu‘teber

Dört bucadan ç�uban o� er

411. Girü dönmek istedi ol dem �ab b

Ol melek didi nažar it iy �ab b

412. Ya‘n bismill�hirra�m�nirra� m

Her bucada yazlu gördi ol �er f

413. Gördi �u �rma��n� ol mu‘teber

Mim-i bismill�hdan ç�m�� aar

414. Hem süd �rma��n� da� gördi o �n

H�-y� Allah’dan aar olm�� rev�n

415. Hem süci �rma��n� gördi ol �er f

Mim-i ra�m�ndan ç�up olm�� lat f

416. Gördi bal �rma��n� ol Mu��af�

Kim ra m miminden aar iy �af�

417. Bildi dört �rma�uñ a�l�n ol �ak m

Ki old� bismill�hirra�m�nirra� m

418. Bes ki geldi �a’dan ol demde i��b

Ümmet içün old� anda fet�-i b�b

83

419. Ya‘n her ki ümmetüñden iy �an

��bu esm�-y-�la Èikr itse beni

420. �alb-i �li�den ya n bil iy �al m

Ki dise bismill�hirra�m�nirra� m

421. ��bu dört �rmadan an� �u verem

��r u kö�k ü dürlü ni‘metler virem

109 B

422. Bes gel imdi �a’� Èikr it iy cüv�n

T� ki dört �rmadan içesin iy c�n

423. Çünki Allah sevgüsi göñle �ola

Ðikr iden nefsüñ neçün ��fil ola

424. ‘Ä�� olan cümle �eyden b -aber

D�‘im� ma‘�� ad�n tekr�r ider

425. Çünki d�‘im dünye Èikri �olas�n

Bes nice Allah’a ‘��� olas�n

426. ��bu da‘vüñde yellensin iy cüv�n

Ma‘n si yo uru da‘vidür hem�n

427. Bes gel imdi o bu dünya fikrini

Dilüñe getür ol sul��n Èikrini

428. Hem �asan hem �üseyn sevgil anuñ

T� ki r��at ola cennetde canuñ

429. Seni sevdügince ol sen de an�

84

Sevseñ ümmet olur idüñ iy den

430. Girü geldi u� mün�sib bir aber

Bil ki c�n ba�r�nda-durur ol dürer

431. Ger bu dürri ‘�� ile g�� �las�n

Ol res�lüñ sevgüsini bilesin

432. Bilesin kim senüñ çün neyledi

�ki gözi n�r�n� terk eyledi

433. Ya‘n cennet içre çün seyr itdi ol

Diñle kim da� ne gördi ol res�l

434. Gördi iki ubbe y��tdan la� f

Biri ye�il biri �z�l key �er f

435. Girü �ordu Cebr�’ l’e ol güz n

Kim bu ubbeler kimüñdür iy em n

110 A

436. Didi Cebr�’ l aña kim iy �ab b

Bu sözi R�Îv�n’a �or��l iy �ab b

437. Bes ki R�Îv�n’a res�l itdi i��b

Virdi R�Îv�n ol �aha ol dem cev�b

438. Bes ye�il ubbe �asan’uñ iy hüm�m

Hem �z�l ubbe �üseyn’üñ ve’s-sel�m

439. Girü R�Îv�n’a didi öldi o ��h

Kim iki rengde niçün �ld� il�h

85

440. Didi R�Îv�n �h ile ol servere

‘Ä� ümmet �asan’a a�u vire

441. Cismi bes ola ye�il bil iy al l

L�-cirem �a ubbesin �ld� ye�il

442. Hem �üseyn’i atl ideler seyf ile

Ol �z�l ana tam�met �ar ola

443. L�-cirem �a ubbesin �ld� �z�l

U� sebeb budur �ab büm bellü bil

444. Ço te’essüf itdi �üzn ile �ab b

�at� at� a�lad� anda �ab b

445. Çün i�itdi bu sözi z�r eyledi

Gözi ya�� çe�me gibi ça�lad�

446. Bes ki �a ol dem aña söyledi

�y �ab büm ni�e a�lars�n didi

447. �a�retümde �ol gözüm ya�� nedür

Yodur anuñ beh�s� bil nedür

448. �ster iseñ �alayay�n anlar�

T� ziy�n itmeyeler ins ü peri

449. Ümmetüñi l ki urtarmazvan�n

Bil �ef�‘at saña virmezvenin

450. Bes res�l ol demde fery�d eyledi

Y� il�h ümmetüm gerek didi

86

110 B

451. Ümmete olsun faid� anlar iy ��h

Vir �ef�‘at ben ula iy p�di��h

452. Ger �zum F���ma’y� da iy cem l

Bile öldürseler an� iy cel l

453. R���yam ben vir �ef�‘at iy sem ‘

T� ki yar�n ümmete olam �ef ‘

454. Z -res�li z -�ef ü‘l müÈnib n

Vir �alav�t c�n�na ol��l em n

455. Saña sevdügin fid� itdi o ��h

‘Ä� leri urtara t� kim o m�h

456. F���ma kim ol �ab büñ �z�dur

Hem da� ol cennet elmas�-durur

457. An� da� bile virdi �a�rete

T� yar�n ide �ef�‘at ümmete

458. Girü geldi u� mün�sib bir aber

Cennetüñ elmas� gibi ol oar

459. C�n me��mm�n ac berü sen iy cüv�n

Ol oudan t� mu‘a��ar ola c�n

460. Hem sar�y-� albüñi p�k eyleyen

Ïu��añuñ yaas�n� ç�k eyleyen

87

461. ��d oluban aç�las�n gül bigi

Söyleyesin her se�er bülbül bigi

462. Kez bu dürri c�n ile dinleyesin

F���ma’nuñ ‘izzetin anlayas�n

463. Bilesin kim cennet elmas�dur ol

D�‘im� oard� an� ol res�l

464. �bn-i ‘Abb�s bil riv�yet eylemi�

Bu �ad �i diñlemi� söylemi�

111 A

465. Ya‘n ol att�l-i küff�r-� Al

�ayber’i çün fet� �ld� ol vel

466. Dönüben girü evine geldi ol

F���ma’ya Ðülfi�r’� ögdi ol

467. Didi �ayber al‘as�n� bil iy y�r

�eksüzin fet� itdi u�da Ðülfi�r

468. F���ma güldi didi kim iy �an

Sen mi bildürürsin anuñ fa�l�n�

469. Senden öñdin bilürem ben an� bil

A�l�n� vü fa�l�n� key añla��l

470. Ol sözi at� ‘acebledi ‘Al

Bes res�le geldi ol dem ol vel

471. Fa��ma’nuñ sözüni �ld� bey�n

88

F���ma’ya geldi bes ��h-� cih�n

472. Didi iy gözüm n�r� �zum digil

Nicedür ol Ðülfi�r’� söylegil

473. F���ma didi ki iy ��h-� cih�n

Diñle eydeyin bu s�rr� ben ‘ay�n

474. Vait kim mi‘r�ca a�duñ sen iy ��h

Cebr�’ l’e didi ol demde il�h

475. Kim �ab bi cennete oy iy em n

Göster aña ni‘metinü menzilin

476. Hem da� ümmetine dürlü ma�m

Virmi�em amus�n� göster tem�m

477. Bes ki girdüñ cennete seyr�n ide

Ço �af�lar sürüben cevl�n ide

478. Didi Cebr�’ l saña kim y� �ab b

Cennetüñ yimi�lerin yi y� �ab b

479. Sen o vatin bir a�ac dibindedüñ

Cennetüñ Èev-i tem���s�ndaduñ

111 B

480. ��z�l elma a�ac�dur ol �ecer

Ðülfi�r anuñ dibinde müsteter

481. Yaz�lud� üstünde anuñ iy vel

89

Bil ki “ela��u lâ fet� ill� ‘Ali”43

482. Hem da� “l� seyfe ill� Ðülfi�r”44

Zevcesi Zehr�’dur anuñ ��ik�r

483. Bildüm ol vatin bu sözi �l ab�l

Ðülfi�r’uñ fa�l�n� ben y� res�l

484. Bes a�acdan bir �z�l elma la� f

Alduñu yars�n yidüñ sen iy �er f

485. Yars�n� anam �ad ce’ye iy c�n

Geldügüñde virdüñ an� arma�an

486. Bes anam aluban an� yidi o�

Sendenü andan sizüp ben oldum u�

487. Bu sözi ider del�let iy �ab b

Çünki atumda otursañ iy �ab b

488. Baña dirsin �anki cennet içreyem

��z�l elma a�ac� dibindeyem

489. Z re kim gökcek ouñ bil �eksüz n

Cennet elmas� ous� iy güz n

490. Bes res�l ol demde aña girçek didi

Gözlerinde öpdi vü med� eyledi

491. Didi “��b� li’n nis�i’l-müslim�t”45

Cennete senüñle ola d�il�t 43 Ali gibi yi�it yoktur. 44 Zülfikar’dan ba�ka k�l�ç yoktur. 45 Müslüman kad�nlara müjdeler olsun.

90

492. U� i�itdüñ F���ma a�l�n la� f

Kim nice severdi an� ol �er f

493. Diñle da� ol res�l� neyledi

Cenneti bir bir tem��� eyledi

494. Gördi kim a� incüden çad�rlar�

La‘l-i y��t kö�kleri iy yol eri

112 A

495. Kö�kler içinden ��r ler bal urur

Cenneti n�r ile anlar �oldurur

496. Hem zebercetden a�aclar iy güz n

Yimi�i reng n ü leÈÈeti ya n

497. ¼opra�� mü�g �a��dur y��t anuñ

��l ‘amel l�y� ola aña canuñ

498. ��r-i cennet va�f�n� �ldum iy y�r

Mür�idü’l Ubb�d içinde ��ik�r

499. Var��l anda o� tem��� eylegil

Gördügüñi cümle ala söylegil

500. Çün res�l gördi tam�met cenneti

Ço ‘ac�yib gördi ol �ak ra�meti

501. Cümle gördügini dirsem söz uzar

Diñle ma��da dönelüm biz iy y�r

91

H��ihi’l-���‘atü f� bey�ni enne’n-neb�yye allall�hu aleyhi ve sellem rufi’a leh Beytü’l- Ma‘mri ve tiye leh �n�ün min �amrin ve �n�ün min aselin fee��ze’l-lebene ve �eribe46

502. Bir avül vardur burada iy yigit

Ma‘nisi tar r ideyin key i�it

503. Ya‘n Cebr�’ l res�li iy yara

Aluban iletdi Beyte’l-Ma‘m�r’a

504. Diñle nedür Beyt-i Ma‘m�r’� diyem

Vardur av�l diyüben ayduñ yiyem

505. R�v ler idüp �ururlar itil�f

�an� gökde yidügünde bil iy ��f

506. Ba‘��lar dördünci gökde didiler

Ba‘��lar alt�nc� gökde didiler

507. Ba‘��lar didi yidinci gökde-mi�

�bn-i ‘Abb�s ü ‘Al böyle dimi�

112 B

508. Ol yidinci gökde bir evdür iy ��f

Günde yitmi� biñ melek ider �av�f

509. T� �y�met anlara nevbet iy y�r

Bil ki degmez z -‘až m kirdig�r

510. Kim aña ‘�bid melekler b -�is�b

46 Bu k�t’a Nebi(A.S.) için Beytü’l- Ma‘m�r’un kald�r�lmas� ve ona �araptan kaplar ve baldan kaplar getirilmesi ve onun sütü al�p içmesinin beyan� hakk�ndad�r.

92

“Ya‘bud�ne’l-�a’a avfen min ‘aÈ�b”47

511. Ol meleklerle o Beyt Ma‘m�r’dur

�çi vü �a�� anuñ pür n�rdur

512. Ba‘��lar didi melekler yapd� an�

Ädem’i yaratmad�n �a iy �an

513. Ba‘��lar didi ki Ädem yapd� bil

Göge a�durd� ¼�f�n’da ol cel l

514. Ba‘��lar y��tdan ev didi iy c�n

Bil uzunlu�� anuñ t� �sum�n

515. Çün zam�n-� Ädem old� iy güz n

Gökden indürdi �a an� bil ya n

516. Ädem ü o�lanlar� da� �av�f

�tdiler ¼�f�n’a deñlü bil iy ��f

517. Çünki ¼�f�n-u N�h old� iy �an

�a Te‘�l� göge a�durd� an�

518. Çünki Beytü’l-Ma‘m�r’a geldi o �n

Üç ade� getürdiler aña rev�n

519. Biri amr ü biri bal ü biri � r

Ald� südi içdi ol dem ol mün r

520. Didi Cebr�’ l budur f��rat-� �ab b

Saña vü hem ümmete bil iy �ab b

47 Hakk’a, azab�ndan korkarak ibedet ederler.

93

521. Bu riv�yet bil Me��r�’da gelür

Ol yuar�� hem Ebu’l-Ley�48’üñ-dürür

522. Bil kit�blardan saña nal eyledüm

Dime kim ben kendüzümden söyledüm

113 A

523. Ba‘��s� anuñ Me��r� nali bil

B��� Ke���f49 nali bilgil iy al l

524. Ba‘�� tefs r-i Ebu’l-Ley�’üñ-dürür

Ba‘�� Mut�ru’l-Mev�‘ ž’üñ-dürür

525. �udretüm yitdükce u� sa‘y itmi�em

�o� kit�blar nali üzre gitmi�em

526. Z re nal dür bu bil ‘al degül

‘Ala uyan bil a��ya girdi ol

527. Diñle imdi ol res�lu ol �an

Gördi göklerüñ tam�met var�n�

528. Yuaruya bes ki seyr�n eyledi

‘Ar�-� �a’da bil ki cevl�n eyledi

529. Diñler iseñ kim diyiserven res�l

Nice irdi urb-� “ev edna”ya ol

H��ihi’l-���‘atü f� bey�ni enne’n neb�yye aleyhi’s-sel�m tec�veze an Sidreti’l-Münteh� ve ta�lifü Cebr�’�l’ü anhü ve hüve aleyhi’s-sel�m s�ra mea’r-rafrafi ile’l-kürsiyyi �ümme ile’l-ar�i ra� küllehüm cem�’an ve’l- ‘ac�ibü’l-let� fih�50 48 Bir tefsir yazar� 49 Me�hur bir tefsirci

94

530. Girü c�num ��iy�n�n añd� u�

Ol hev�da dürlü perv�z itdi o�

531. Bu felekler ile seyr�n eyledi

Ol melekler ile devr�n eyledi

532. Ol meleklerden da� �ld� güÈer

Z re �ems olm��-durur ol mu‘teber

533. Çün güne� �o�sa kev�kib m�t olur

�amus�nuñ n�r� ol dem fevt olur

534. Gerçi kim her birinüñ n�r� �er f

L ki güne� n�r� a�leb iy �er f

113 B

535. Her ç�ra�uñ gerçi gice n�r� var

L ki gündüz �u‘le virmez bil iy y�r

536. Cümlesi güne� n�r�nda mahv olur

�amumuzda l ki güne� �ayy olur

537. Gel berü ölmezden öñdin öl iy c�n

T� bulas�n o� �ay�t-� c�vid�n

538. Didi “m�t� min hev�küm able mevt”51

Ol neb bes olmaya d �r fevt

50 Bu k�t’a Nebi (A.S.)’�n S�dretü’l Münteha’y� geçmesi Cebrail’in ondan geri kalmas� ve Nebi (A.S.)’�n Refref ile kürsiye gitmesi sonra levh ve kaleme sonra da ar�a gitmesi ve onlar�n hepsini ve içindeki acaiplikleri görmesinin beyan� hakk�dad�r. 51 Nefsi arzular�n�zdan ölmeden önce ölünüz.

95

539. Ger hav�-y� nefsden sen ölesin

�eksüz n ol dost n�r�yla �olas�n

540. Bes güne� gibi olas�n �u‘le-d�r

�amu �lduz ma�v ola n�ruñda iy y�r

541. Ol mel� k ola �lduz iy �an

Sen geçesin �eksüz n amus�n�

542. �öyle kim ol ��h-� ‘�lem Mu��af�

Geçdi ol amu melekden iy �af�

543. �amus� �lduz idi ol m�hit�b

Yau cümle �em‘ di ol m�hit�b

544. Bil muarrebler aña irmediler

Vardu�� menz le hem varmad�lar

545. Cümlesini anlaruñ m�t itdi ol

‘Ar�dan öte seyr idüp buld� ab�l

546. Geldi girü u� mün�sib bir aber

Diñle eydem bu sözi iy mu‘teber

547. Ya‘n çünkim ol res�l-i dü-cih�n

Sidre’den geçmek diledi ol zam�n

548. Didi Cebr�’ l’e kim gel y� em n

Gidelüm ol �a�ret’e iy p�k-ü d n

549. Didi Cebr�’ l baña budur ma�m

Gidemezven ilerü bil iy hüm�m

96

114 A

550. Didi “m� minn� vü ill�”52 iy güz n

Ver ma�m-� ma‘l�m� iy p�k-ü d n

551. Ol ma�mdan giçemez ol bir adem

Ger geçerse ol yanar pes ben nidem

552. Didi Cebr�’ l’e kim geldüñ baña

T� senüñle gideven dostdan yaña

553. Ben giderem �imdi sen alur m�s�n

Bir adem ilerü ad��l iy güz n

554. Cebr�’ l diledi ada bir ad�m

�rdi �a’dan aña pertev iy ned m

555. Yad� an� �ld� bir serçe gibi

Var �y�s it o derg�h� iy �an

556. Cebr�’ l gibi ki�i yol bulamaya

��bu biz b -ç�reler bil neylemeye

557. Çünki ald� Cebr�’ l anda iy y�r

Refref old� �a’dan ol demde ��ik�r

558. Bil ki Refref bir ye�il nesne iy hüm�m

Seddi �lm�� ol uf�ayn� tem�m

559. Ol res�l bes bindi Refref üstine

Gitdi anuñ ile ol dem dostuna

52 Bizden de�ildir.

97

560. Bil res�le old� bi� merkeb iy y�r

�a�rete var�nca diyem ��ik�r

561. Bi�ini da� saña tar r idem

Diñle bu sözi girü iy mu�terem

562. Mecsid-i A��’ya dek evvel Bur�

Biri Mi‘r�c göge deñlü b -�i�

563. Bil melekler anad� biri da�

Ol yidinci göge deñlü iy a�

564. Biri Cebr�’ l anad�dur iy y�r

Sidre’ye var�nca bilgil ��ik�r

114 B

565. Ol bi�inci Refref idi b -güm�n

Bindi aña dostuna old� rev�n

566. Cebr�’ l ald� orada ol res�l

�rdi kürs ye rev�n ol b�-u��l

567. Gördi kürs yi ol neb ler serveri

�o� ���urm�� gökleri vü yirleri

��le’ll�hu Te‘�l� vesi‘a kürsiyyü’s-sem�v�ti ve’l-ar�a53

568. Bunda da� var-durur bil itil�f

C�n ile diñle diyem itme güz�f

53 Allah Teala buyurmu�tur: “ O’nun kürsüsü gökleri ve yeri içine al�r.(�çinde “kürsi” kelimesi geçti�i için bu ayete “Ayetü’l Kürsi” denilmi�tir. Burada kürsi bildi�imiz taht manas�nda olmay�p Allah’�n �an�na lay�k, mahiyetini ancak kendisinin bildi�i bir varl�kt�r. (Bakara Suresi 255. ayet).

98

569. Dir �asan kim kürs �a ‘ar��n� bil

Ba‘��lar dir kürs ‘ilmi ol cel l

570. Ba‘��lar �a udretidür di iy m�h

Éalar anuñ ile yiri gögi il�h

571. Ba‘��lar kürs �a at var didi

Diñle ol �bn-i ‘A�� ne söyledi

572. Didi gök yir kürs alt�nda ‘ay�n

Éanki yaz� içre bir alka hem�n

573. �bn-i Mes‘�d da� didi iy ulu

Her iki gök aras� iy batulu

574. Bil ki bi� yüz y�ll� itdi an� �a

Bil ya n böyle-dürür ol heft �aba

575. Hem yidinci gökden ol kürs ye dek

Ol da bi� yüz y�ll� old� �utma �ek

576. Kürs den t� �uya var�nca ya n

Ol da bi� yüz y�ll� old� iy güz n

��le’ll�hu Te‘�l� ve hüve’l-le�� �ale�a’s-sem�v�ti ve’l-ar�a f� sitteti eyy�min k�ne ar�uh ale’l-m�i54

115 A

577. �a Te‘�l� ‘ar�� ol �u üzre hem

�a Te‘�l� ar�� üzre iy mu�terem

54 Allah Teala söyle buyurmu�tur: “Öyle Allah ki yer ve gökyüzünü alt� günde yaratt�. Ve, ar� da suyun üzerindeydi.” (Hud Suresi 7. ayet)

99

��le’ll�hu Te‘�l� er-ra�m�nü ale’l ar�i‘s-tev�55

578. Ya‘n kim bi’l kudreti hem bi’l ulu

Bil ya n l� bil mek�n iy batulu

579. Çün bu vech ile an� gördi res�l

Geçdi anda da� ol dem ol u��l

580. �rdi lev�a hem aleme ol �ab b

Çün ‘ac�yib gördi anda ol �ab b

��le’ll�hu Te‘�l� bel hüve �ur’�n’un- mec�dun f� lev�in ma�fžin56

581. Bunda da� var-durur av�l iy y�r

Diñle eydeyim an� bil ben ��ik�r

582. �bn-i ‘Abb�s didi �a lev�i ya n

Eyledi a� incüden bil iy güz n

583. Çevresin y��t ü a�mer düzdi bil

‘�lm-i ‘�lem anda men�� iy al l

584. Üç yüz altm�� kez nažar her günde �a

�der aña ‘�leme virür seba

585. Kimin i�y� ider kimin öldürür

Kimine ‘izzet virüben güldürür

586. Kimini �lur Èel l ol p�di��h

Ne dilerse �lur oldur ulu ��h 55 Allah Teala söyle buyurmu�tur: “Rahman Ar�’� hükmü alt�na alm��t�r. (Ta’ha Suresi 5. ayet) 56 Allah Teala söyle buyurmu�tur: “Hakikatte o (yalanlad�klar�, asl�) levh-i mahfuzda bulunan �erefli Kur’an’d�r.” (Buruc Suresi 21.ve 22. ayet)

100

587. Ba‘ž�lar y��t u a�mer didiler

‘Ar�uñ ol hem sa� yan�nda iy piser

588. ��z�l altun zincir ile iy ulu

‘Ar�-� �a’a ol mu‘alla a��lu

589. Hem uzunl��� anuñ bil iy güz n

Yir ile gök aras�nca �eksüz n

115 B

590. Ba�dan aya�a tam�met yazludur

Cümle ‘�lem na�� anda cizlüdür

591. Bir sa��rdur cümle �alun ‘ilmi bil

Lev�-i Ma�f�ž’da bu sözi añla��l

592. Ol alan a��� hem�n Allah bilür

�eker degül ‘ilmi añun dery�-durur

593. Ba�� lev�üñ �icr-i �sr�f l’dedür

Ortas� hem �icr-i ‘Azr� l’dedür

594. Lev� va�f�n u� didim saña iy y�r

Ol alem vasf�n diñle a�ik�r

595. Ba‘��lar a� incüden didi añ�

Ba‘��lar y�k�t-u a�mer iy �an

596. Yügrüg atluya uzunl��� yak n

Bil ki yüz y�ll� old� iy güz n

101

597. Bi� delügi var anuñ iy mu‘teber

Her delüg içi elli biñ y�l iy piser

598. Hem mürekkeb aña n�rdandur iy c�n

�o� aar lev� üzre oluban rev�n

599. T� �y�met ne olacasa yazar

Ne buyursa �a an� lev�e cizer

600. Bir lü��t bilür ki �sr�f l hem�n

Bilür añ� �ayr�s� bilmez iy c�n

601. Bil Bu�r 57’de getürmi� bir aber

Ol res�l-i b�-�af�dan �b-ter

602. Ya‘n dimi� ol neb kim varm��am

Ben ‘ur�cumda ol ma�ma ermi�em

603. Kim kalem �av��n i�itdüm anda ben

Bes gedir imdi göñülden �ekki sen

604. Gecdi bunlar da� ol dem �al m

�rdi �a ‘ar��na ki oldur ‘až m

116 A

��le’all�hü te�la l� il�hüve Rabbü’l -ar�i’l-až�m58

605. ��ld� ‘ar� alt�nda vitri ol im�m

57 Kur’ân-� Kerim’den sonra en güvenilir kitap kabul edilen el-Câmi‘u’s sahih adl� eseriyle tan�nm�� büyük muhaddis. Ayr�nt�l� bilgi için bkz. M. Mustafa el-A‘zamî, “Buhari, Muhammed b. �smâil”, Türkiye Diyanet Vakf� �slâm Ansiklopedisi, C. 6, �stanbul 1992, s. 368–372. 58 Allah Teala söyle buyurmu�tur: “Ondan ba�ka Tanr� yoktur. O yüce ar��n sahibidir.” (Müminun Suresi 116. ayet)

102

B -rüku‘ vü b -süc�d ü b -�y�m

606. Ol �ak’un ‘ar��n� gördi key ulu

Bil ki yüz biñ and l anda a��lu

607. Gök ile yir �amu uçma iy �ak m

Cümle bir and l içinde iy ned m

608. Ol kalan and lda��n Allah bilür

Fikir �la kim ‘ar�-� �a nice olur

609. Didi ol sul��n aña ar�-� ‘až m

Diñle eydeyim nedendür iy ned m

610. Ka‘b dimi� �ak Te‘�l� ‘ar��n�

Bir ye�il cevher yaratm��dur an�

611. Bil anuñ on alt� yüz biñ ba�� var

Her ba��nda on alt� yüz biñ yüzi var

612. Her yüzi on alt� kez yüz biñ dünyece

Var �y�s it ‘ar� ululu��n nice

613. Her yüzinde on alt� yüz biñ a��z bil

Her a��zda on alt� yüz biñ da� dil

614. Her dilinde on alt� biñ var lü��t

Tesb h ider ol �a’� bulur hay�t

615. Her lü��tden bir melek eyder cel l

Tesb � ider ol lü��tle �a’� bil

616. Ba‘��lar didi ki ‘ar� rükni tem�m

103

Old� dört yüz biñ key añla iy hüm�m

617. Bir bucadan bir buca�a iy güz n

Bil ki dört yüz biñ y�l old� �eksüz n

618. Bir aber vardur burada key �ar b

Hem ‘ac b ü diñle diyem iy leb b

619. Ya‘n ‘ar�� �a açan alk eyledi

‘Ar�� ta‘ž m idübenin söyledi

116 B

620. Didi kim kim ol�r benden ‘až m

Çün baña didi Çalab ‘ar�-� až m

621. Bir y�lan yaratd� �a bil ol zam�n

Key ‘az mdi o �ayye iy cüvan

622. �anad� anuñ yetmi� biñ-idi ��h

Her anatda yüz yitmi� biñ iy m�h

623. Her yüzünde a��z yitmi� biñ iy dost

Her a��zda dili yitmi� dürüst

624. Her a��zdan da� her dilden iy y�r

Dürlü tesb h olur idi a�ik�r

625. Bil ki ya�mur atresince iy ulu

Hem a�aclar yapra��nca iy batulu

626. Hem o u�a �a�lar �a��s�nca tem�m

Hem bu düny� göglerince iy hüm�m

104

627. Tesb h ider idi ol �a’� müd�m

Ð -‘az m ü z -cel l ü z -sel�m

628. Kim anuñ al�n� dil va�f idemez

‘Al perv�z urup aña gidemez

629. Bes �lan �oland� ‘ar� ol zam�n

‘Ar� anuñ yarus�na geldi bu �n

630. Kibriy� aña yara�ur bes hem n

Bil ‘až m anun-durur iy p�k-ü d n

631. �amu mal�uñ ululu�� iy y�r

Ol ‘i��mda ma�v-durur ��ik�r

632. Çünki �opradan yaratd� �a seni

Girü �opra olusars�n iy den

633. Bes ne l�y�dur tekebbürlük saña

�ara �opra gibi alça olsaña

634. Gör ki andañ dürlü ni‘metler biter

Cümle mal� yiyüben leÈÈet �utar

117 A

635. Sen da� ger alçak olur iseñ iy y�r

Dürlü yimi� viresin o� �bd�r

636. Bil tev��u‘dur seni iden �er f

�rgüren a‘l� ma�ma o� la� f

105

637. Çün res�l alka tev��u‘ itdi o�

L�-cirem ‘ar�dan öte seyr itdi o�

638. ��be �avseyn59’e iri�di ol res�l

Ya‘n �ayet yak n old� �a’a ol

639. �ki yay mikd�r� �ld� iy güz n

��be �avseyn’e budur ma‘n yak n

640. Bes yak�nl�kdan kin�yet bu kel�m

Ol ‘Arablar ‘�detince iy hüm�m

641. Nire bir beg ol ‘Arablardan iy c�n

��lsa ya n bir ki�isi iy cüv�n

642. �aymesin ya�n �l�rm�� ol �er f

�ki yay mid�r deñlü iy �ar f

643. �a res�luñ urb�n a‘la eyledi

L�-cirem kim ��be �avseyn’i didi

��le’alll�hü te‘al� fe k�ne ��be �avseyni ev edn� 60

644. Diñle girü bir la� fe söyleyim

Ol me‘�n gevherin arc eyleyim

645. ��b-� �avseyn niçün didi o ��h

�adr-i sehm n didi ol p�di��h

646. Ð re yay egrilse k�ymetlü olur

Ol ni��ne f ’l ��l o� ir görür 59 Allah (c.c.)’a yak�nl�k ifade eden (iki yay kadar) bir tabirdir. 60 Allah Teala söyle buyurmu�tur: “ O kadar ki (birle�tirilmi�) iki yay aras� kadar, hatta daha da yak�n oldu.” (Necm Suresi 9. ayet)

106

647. �öyle kim a‘��-y� mü’min iy cüv�n

Egridür ‘i�y�n ile bilgil iy c�n

648. L ki m�n ile göñlü do�rudur

Ol sebebden cennete do�ru varur

117 B

649. Yau yay egriyse iy bü’l vef�

�an o �o�ru-durur iy b�-�af�

650. Mü’miñin nefsi nitekim eger bil

��ric olan �o�ru andan iy al l

651. Ol �eh�det kelmesidür bil ya n

Kim ç�ar nefsüñden ol iy p�k-ü d n

652. Ol sebebden bil ki nefs olur ‘az z

Egriliklerden amu olur tem z

653. Nükte-i �yet budur u� söyledüm

Dürr-i mekn�n gibi be takr r eyledüm

654. L ki �a “�ümme deñ�”61 didi iy y�r

Diñle ma‘nisin añun ��ik�r

��le’ll�hü Te‘�l� �ümme den� fetedell�62

655. Ya‘n �a’a ya n oldu ol res�l

61“ Sonra yakla�t�”. Necm Suresi 8. ayetin bir k�sm�. Ayetin tamam� �u �ekildedir: “Sonra (Muhammed’e) yakla�t�, derken daha da yakla�t�.” 62 Allah Teala söyle buyurmu�tur: “ Sonra (Muhammed’e) yakla�t�, derken daha da yakla�t�.” (Necm Suresi 8. ayet.)

107

Bil ki aldan �ra� old� b�-u��l

656. Yau ‘ar�a y��n oldu ol mün r

Bil ki fer�den key �ra� old� be� r

657. Yau �udüs’e ya�n old� hüm�m

Bil �ra� old� nüf�sa ol im�m

658. Rabb-i erv��a ya�d oldu yak n

�amu e�b��a �ra� old� güz n

659. U� dena ma‘n sini da� didüm

Ol mün�sib vechi tar r eyledüm

660. L ki ba‘��lar didi ki Cebr�’ l

Ol res�le ya�n old� bellü bil

661. �adr-i �avseyni yaud da� yak n

Böyle dimi�tür bu sözi iy em n

662. U�da ayt ma‘n sin �ldum bey�n

�amu vechi saña tar r ü ‘ay�n

118 A

663. Diñle imdi ol res�lü ol �er f

�ažret’e nicesi irdi iy �ar f

664. U�da girü irdi ma‘��dan e�er

‘Ä��� çekdi at�na �b ü ter

108

Hazihil ��tatü f� beyani ennen neb�yye’ l-�al�le vaale il� Rabbil cel�li ve ekramehu’ll�hu Te‘�l� ve kellemeh ve a’t�h cemi’a m� seeleh63

665. ��bu göñlüm istedi c�n�n�n�

Hem bu göñlüm istedi m�n�n�

666. L�-cirem perv�z urup ‘ar�dan öte

Geçüben iri�di ol dem �a�rete

667. Éund� ma‘�� ol dem aña �olu c�m

Pute old� ol ade�den cümle

668. Sermed-i c�m�n içüp old� ebed

�kilik gitdi hem�n dem old� ferd

669. L�-yez�le irüp old� l�-yez�l

L�-mek�n tat�nda ��d b -mel�l

670. Bil ki ��d ol-durur b�k ‘um�m

Hem fera� oldur alan� bil hem�m

671. �sde ol ��d yi gec bu �u��adan

Göñlüni ba�la �a’a kes dünyeden

672. Sanma��l kim bunda ��da iresin

Bir gün ola a�layu c�n viresin

673. Bes yara� it çünki bunda ölesin

Ol ma�ma varuban ��d olas�n

674. “Men ra‘ah�”64 didi buña bil kim neb

63 Bu k�t’a dost halilin yüce Allah’a ula�mas�; Allah Teala’n�n ona ikram etmesi, onunla konu�mas� ve ona her istedi�ini vermesinin beyan� hak�ndad�r. 64 O’nu kim gördü.

109

Ol ‘amel tom�n ekigil iy �ab

K�le’n-neb aleyhi’s-sel�m ed-düny� mezra‘atü’l-�ireti65

675. T� ki cennet �rmenin götüresin

Anda varup dürlü ni‘met yiyesin

676. ��r u kö�k ü rav�a-� r��v�na bil

M�lik olas�n o mülkde iy al l

118 B

677. Bes göresin anda rey-� Èü’l cel�l

D�’imi ��d olas�n hem b -mel�l

678. Ol res�le hem de on�u olas�n Cennet içre o� �af�da alas�n 679. Ümmet iseñ c�nla di e�-�elev�t T� ki c�nuña ire nev nev �ay�t 680. Diñle imdi ol res�lü mu‘teber ��be �avseyn’e da� �ld� güÈer 681. �rdi “ev edn�”ya ol dem ol güz n Buld� vu�lat �a ile ol dem em n 682. Çünki ‘��� irdi ma‘��a rev�n Gitdi ‘��� ma‘��� ald� hem�n 683. Ma‘�� aña �und� bir c�m-� fen� N�� idüp ‘��� hem�n buld� be� 684. Gitdi ke�ret ald� va�det iy hüm�n Ba�re ar��d� bu ba�r old� tem�m 685. B -ni��na irdi old� b -ni��n Dil nice vire aber andan iy c�n 65 Nebi (A.S.) �öyle buyurmu�tur: “Dünya ahiretin tarlas�d�r.”

110

686. ‘Äl u fehm ü fikir ser-gerd�n olur Bil ki c�n�na iren c�n�n olur 687. Nefs vü alb ü r�� anda iremez R�-y� ma‘��� olur bil göremez 688. S�rr-� �a’dur anda veren iy ulu �ol ki �adur u� didüm iy batulu

689. Bes res�l nefsin od� göñlerde hem

S�dre’de albin od� ol demde em

690. ��be �avseyen’de od� r���n o c�n

S�rr�-y-�la �a�rete irdi rev�n

691. Nefs ile “�ümme den�” old� o ��h

Hem tedenn itdi albiyle o m�h

119 A

692. R��uyla ��be �avseyn’e irdi ol

S�rr�-y-�la buld� “ev edn�”ya yol

693. Bes ki nefs itdi nid� kim an� alb

�alb didi kim eyne r�� idüp �aleb

694. C�n da� didi kim ol dem eyne s�r

�an� �a�ret didi s�rr bil iy em r

695. Bes ki �a�ret nefse didi bil ya n

Saña ni‘met ma�firet virdüm hem n

696. �albe didi kim ma�abbet saña bil

R��a ra�met hem ker�met iy al l

111

697. S�rra didi kim beni virdüm saña

Gel berü y� s�rr sen benden yaña

698. Bes res�lüñ s�rr� çün buld� vi��l

Ol ulu ��h aña gösterdi cem�l

699. Didi aña y� �ab b arma��n

Ne getürdüñ �a�retüme di ‘ay�n

700. Gelse dost dosta verür o� arma��n

Dünyeden an� arma�an baña iy c�n

701. Ol res�l didi �l�h arma��n

�ki üc nesne getürdüm hem�n

702. U�da bir avcumda eksük ��‘atüm

Hem birinde ço gün�h-� zelletüm

703. Bundan artu da� nesnem yo virem

�a�retüñden bil ki ra�met isterem

704. Didi ��‘at eksükini y� �ab b

Ra�metümle �afr �ldum y� �ab b

705. Ol gün�h� da� ‘afv itdüm tem�m

Bil �ef�‘atüñle senüñ y� im�m

706. Y� Mu�ammed Meryem’i �ldum ab�l

Her ki�i bes istedi an� u��l

119 B

707. Her ki�i itdi tekeffül ol �z�

112

Hem Ðekeriy� da� itdi bu sözi

��le‘all�hü Te‘�l� ve keffeleha �ekeriyya küllem� da�ele aleyh� �ekeriyy� el-mi�r�b 66

708. Her ki�i istedi kim an� ala

Pes buyurdum kim alem �uya �ala

��le‘all�hü Te‘�l� i� yel�ne e�l�mehum eyyuhum yekfilu Meryem ve m� k�net ledeyh�m i� ya�tesimn67

709. Bil birincidi alemlen iy im�m

Suya �ald�lar amusun� tem�m

710. Ol Zekery� alemin baturmadum

Meryem’i bil kim aña ��marladum

711. Anda degüldüñ o vaitin sen yak n

Anda m�ssañ saña virirdüm hem n

��le‘all�hü Te‘�l� m� k�net ledeyh�m yel�ne e�l�mehüm68

712. Çün �y�met güni ola iy em n

‘Ä� ümmetüñ çeki�eler yak n

713. Ol cehennem ‘�� ler benüm diye

Hem zeb�n ‘�� ler c�num diye

714. Diye M�lik ki benüm anlar iy c�n

66 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “Zekeriya’y� da onun bak�m� ile görevlendirdi. Zekeriya onun yan�na mabede her girisinde.( Ali-�mran Suresi 37. ayet.) 67 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “ �çlerinden hangisi Meryem’i himayesine alacak diye kura çekmek üzere kalemlerini atarlarken sen onlar�n yan�nda de�ildin. Onlar çeki�irken de yanlar�nda de�ildin.” (Al-i �mran Suresi 44. ayet.) 68 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “Kalemlerini atarken yanlar�nda de�ildin.” (Al-i �mran Suresi 44. ayet)

113

Diye �ey��n kim mür dümdür ‘ay�n

715. Diye Ädem o�lum u �zum benüm

Sen diyesin ümmetimdür iy canum

716. Bes alem �aluñ diyem ben y� res�l

Bil �ef�‘at alemin �lam ab�l

717. Cümle ‘�� ümmeti saña virem

�amusun� cennetümde �oyuram

718. Bu ne lu�f vü ne keremdür ne kem�l

Bu ne ra�met ne se�vet ne cem�l

120 A

719. Bu ne ‘izzet bu ne �ürmet iy im�m

‘Ä� ümmeti ba���lad� tem�m

Ve fi’l-�aberi ��le neb� aleyhissel�m se’eletü Rabb� leylete‘l-Mi‘r�c mes’eleten �addeditü inn� lem es’elh �ultü y� Rabb� e‘tayte li Ademe il� ��irih� 69

720. Bes res�l ol dem �ak’a n�z eyledi

Dile geldi bir niçe söz söyledi

721. Didi virdüñ Ädem’e cennet iy ��h

Baña ne virdüñ digil iy p�di��h

722. Didi �a kim cennetümi ben �an

Virdüm aña l ki ‘azl itdim an�

69 Nebi (A.S.) �öyle buyurmu�tur: “Rabbime bir soru sordum. Ben O’na sormad�m ve dedim ki: Ya Rabbim Adem’e verdin il� ahirih.”

114

723. Saña hem ümmetüñe cennet virem

‘Azl �lmayam mü’ebbed �ur�uram

724. Didi N�h’a sen gemi virdüñ iy ��h

Ümmetin urtarduñ anuñ y� il�h

725. Didi saña yeryüzünü iy hüm�m

Mescidü p�k eyledüm an� tem�m

726. Ümmetüñ mescidler içre ��h var

Ol ��r��� geçeler çün m�h� var

727. Didi �br�h m’e odu berd ü sel�m

Eyledüñ di baña nitdüñ iy sel�m

728. Didi saña ümmetiñe iy güz n

¼amu odun gülist�n itdim ya n

729. Didi Zemzem virdüñ �sm�’ l’e sen

Didi Kev�er virmi�em bil saña ben

730. Didi urb�n virdüñ �sm�’ l’e hem

Didi virdüm ümmetüñe iy mu�terem

731. Ol Yeh�d ile Na��r�’y� tem�m

Ümmetüñe urb�n olsun y� im�m

120 B

732. Didi ¼�r’da M�sa’ya �ldun kel�m

Didi �aña u� n�r üzre iy hüm�m

733. Didi M�’ de virdüñ ‘Ìs�’ya sen

115

Didi �yametde virem sana ben

734.Ol ker�met M�’ de’sin iy mün r

Ümmetüñ onalayas�n iy be� r

735. Didi kim D�vud’a virdüñ sen Zeb�r

Didi saña “S�re-i En‘�m” iy n�r

736. Didi Y�nus’u al�� itdük iy ��h

Üç arañludan an� y� il�h

737. Biri bal� žulmeti biri gice

Biri deñiz žulmetidür iy yüce

738. Didi bilgil ki ümmetüñe iy n k-n�m

�urtaram üç arañulutan tem�m

739. Biri sinle žulmeti biri É�r��

Hem �y�met žulmeti �l��l ni���

740. Didi virdüñ �b-� �ayv�n ���r’a o�

Didi saña Selseb l �rm��� u�

741. Didi virdüñ M�sa’ya Tevr t iy ��h

Didi saña “Äyet el Kürs ” iy m�h

742. Didi virdüñ ‘Ìs�’ya �nc l’i sen

Didi saña “S�re-i �l��”’� ben

743. Didi da� y� Mu�ammed bil ya n

Kim saña bir s�re virdüm iy güz n

744. �nc l ü Tevr t içinde b -než r

116

“F�ti�a”’dur eyle fikir it y� mün r

745. Her ki an� ouya bil y� im�m

¼amu oduna �lam an� �ar�m

746. Atas� anas� ger mü�rik ola

Bil ki �amuda ‘aÈ�b� yiynile

121 A

747. Y� Mu�ammed bil mükerremsin baña

Cümle mal�umdan u� didim saña

H��ihi’l-���‘ati f� bey�ni ennell�he Te‘�l� e‘��‘n neb�ye allall�hu aleyhi ve sellem ��ira �reti’l Ba�arati ve enne’n-neb�yyü’s-sel�m de‘� li ümmetih� ve ec�beh All�hu Te‘�l� 70

748. Diñle vardur burada bir o� aber

Nal-i tefs r “Ebu’l Ley�”71 iy piser

749. Ger bu sözi c�n ile diñleyisen

Ol res�lüñ rif‘at�n añlays�n

750. Hem bilesin ol res�lu ol neb

Nice s‘ay itdi senüñ çün iy �ab

751. Ya‘n çün vard� res�l ol �azrete

�rdi anda dürlü Èev ü devlete

752. Cebr�’ l ç���rd� aña kim iy im�m

�a Te‘�l� �ažretine vir sel�m

70 Bu k�t’a Allah Teala’n�n Nebi (S.A.V.)’e Bakara Suresi’nin sonunu vermesi; Nebi (A.S.)’�n ümmeti için dua etmesi ve Allah Teala’n�n duay� kabul buyurmas� hakk�ndad�r. 71 Tefsir yazar�

117

753. Bes “ta�iyy�t”72 itdi lill�hi didi

Hem �alav�t �ayyib�t aña eyledi

��le’n-neb�yyü aleyhi selam et-ta��yy�tü li’l-l�hi ve’-al�v�tü ve’�-tayyib�t 73

754. Ol neb ye �a da� virdi sel�m

Da� ra�met hem ber�ket iy hüm�m

��le’ll�hu es-sel�mu aleyke eyyühe’n-neb� ve ra�metu’ll�hi ve berek�tüh 74

755. �efat itdi ümmete ol dem res�l

Ol sel�ma cümle orta� itdi ol

756. Didi bizüm üzerümüze sel�m

Hem de ��li� ullar üzre iy sel�m

��le’n-neb� aleyhi’s-sel�m es-sel�mu aleyn� ve al� ib�di’ll�hi’-�li��n75

121 B

757. Cebr�’ l’e cümle gök al� tem�m

�tdiler cümle �eh�det iy hüm�m

758. Didiler kim “e�hedü en l�-il�he

�ll� Allah”76 var-durur ol ulu ��h

759. “E�hedü enne Mu�ammeden ya n

‘Abdüh�dür”77 hem res�li iy güz n

72 Namaz�n ka’delerinde okunan “ettehiyatü” duas�. 73 Nebi (A.S.) buyurmu�tur: “Bütün selamlar dualar ve iyilikler Allah içindir.” 74 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “Ey Nebi selam. Allah’�n rahmeti ve bereketleri senin üzerine olsun.” 75 Nebi (A.S.) buyurmu�tur: “Selam bizim ve Allah’�n salih kullar�n�n üzerine olsun.” 76 Allah (c.c.)’tan ba�ka ilah yoktur.

118

�ale Cebr�’�l’ü ve cem�u’l-mel�iketi e��edü en l� il�he ill�llahü vahdeh l�-�erike leh ve e��edü enne Muhammeden abdüh ve raslüh.78

760. Da�� �a didi ki “Ämene’l res�l”79

Kendüye inan bil gerçekler ol

��le’ll�hu Te‘�l� �mene’r-raslü bi-m� ünzile ileyh.80

761. Bil ki her �u‘r�n’� kim aña iner

Ol ab�l idübenin o� �ükr ider

762. Ol res�lüñ girü döymedi özi

Orta� itdi bu ker�metde bizi

763. Didi mü’minler da� iy p�di��h

Saña m�n götürürler bil iy ��h

764. Hem meleklerüñe senüñ iy sel�m

Hem kit�blarla res�llere tem�m

765. �amus�n girçek bilüp far itmezüz

Ol Yeh�d ile Na��r� gibi biz

766. M�s� vü ‘Ìs� da çün far itdiler

Ol sebebden k�fir olup gitdiler

77 �ahadet erdim ki Muhammed onun kulu ve elçisidir. 78 Cebrail ve bütün melekler: “�ehadet ederiz ki Allah’tan ba�ka ilah yoktur. Muhammet onun kulu ve elçisidir.” dediler. 79 Peygamber iman etti. 80 Allah Teala buyurmu�tur: “Peygamber, Rabbi taraf�ndan kendisine indirilene iman etti, müminler de (iman ettiler). (Bakara Suresi 285. ayet.)

119

��le’n-neb� aleyhi’s-sel�m ve’l-mü’minne küllün �mene bi‘l-l�hi ve mel�iketih� ve kütübih� ve rusulih� la nüferriku beyne e�adin min rusulih81

767. Didi �a mü’minlere di y� res�l

Nicesi �ld�lar �yeti ab�l

122 A

768. Ya‘n “in tübdü”82 didü�i ol ker m

Airi �yete diñlü iy ned m

��lell�hu Te‘�l� ve in tübdü m� f� enfüsiküm ev ta�fh yü��sibküm bihillahü feya f�rü limen ye��ü ve yü‘�zzibü men ye��ü ve hüva ‘al� külli �ey‘in �ad�r 83

769. Ol res�l didi “semi‘n�”84 didiler

Hem da� anlar “e�a‘n�”85 didiler

770. Ma�firet vir dirler anlar y� il�h

Cümlesi saña varur iy p�di��h

��le’n-neb� aleyhi’s-sel�m ve ��l semi‘n� ve eta‘n� ufr�nneke Rabben� ve ileyke’l- mes�r.86

771. Didi ol dem �a ki tekl f itmezin

Nefse götürmedügin yükletmezin

��le All�hu Te‘�l� l�-yukelifull�hu nefsen ill� vüs‘ah�87

81 Nebi (A.S.) �öyle buyurdu: “ Mü’minlerin hepsi Allah’a, meleklerine, kitaplar�na ve resullerine inand�. Allah’�n resullerinden hiçbirisinin aras�nda ay�r�m yapmay�z dediler.” 82 Aç��a ç�kar�r iseniz. 83 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “�çinizdekileri ac��a vursan�zda gizlesenizde Allah ondan dolay� sizi hesaba çekecektir, sonra diledi�ini affeder diledi�ine de azabeder. Allah her �eye kadirdir.” (Bakara Suresi 284. ayet.) 84 ��ittik 85 �daat ettik. 86 Nebi (A.S.) �öyle buyurmu�tur: “��ittik, itat ettik ey rabbimiz aff�na s���nd�k dönü� sanad�r dediler” (Bakara Suresi 285. ayet.)

120

772. Hem leh� m�-kesebet bil iy mün r

Hem ‘aleyh� ma’ktesebet iy be� r

Leh� m�-kesebet ve ‘aleyh� ma’ktesebet.88

773. �ay�rdan kesb itdügin aña virem

�erden kesb itdügiñi da� görem

774. Hay�r �er i�ledigini göriser

Cennete ya�d �amuya giriser

775. Dinledüñ u�da Ebu'l Leys’den aber

Diñle C�m ‘ül Le��yif’den e�er

776. Bil res�le �a bil i‘z�z eyledi

Dilegil benden ne dilerseñ didi

777.Ol res�l �ufr�neke didi aña

Rabben� u� varuruz cümle saña

122 B

778. Yarl��a��l cümlemüzi iy ker m

Z re sensin ala ra�m�nurra� m

��le’n neb� aleyhi’s-sel�m afere inneke Rabben� ve ileykel mas�r89

779. �a didi kim ümmetini hem seni

Yarl��adum cümlenüzi ben �an

87 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “Allah her �ahs� ancak gücünün yetti�i ölçüde mükellef k�lar.” (Bakara Suresi 286. ayet.) 88 “Herkesin kazand��� (hay�r) kendine, yapaca�� (�er) da kendinedir. (Bakara Suresi 286. ayet.) 89 Nebi(A.S.) buyuruyor ki: “Ey Rabbimiz aff�na s���nd�k dönü� sanad�r.”

121

780. Beni birleyüp seni girçekleyen

Ra�metüme ol-durur bil kim iren

781. Didi girü y� Mu�ammed istegil

Her ne dirseñ virem an� saña bil

782. Rabben� diyüp res�l itdi �aleb

“ �n nes n� l�-tü�iÈn�”90 iy Rab

��le’n-Neb� aleyhi’s-sel�m Rabben� l�-tü���izn� in nes�n� ev a��a �n�91 783. Ya‘n unudup a�a �ld���muz

‘Afv �l��l aÈ �lma cümlemüz

784. �a didi kim ‘afv �ldum iy mün r

Un�dup yañ�ldu�uñuz y� be� r

785. Didi girü y� Mu�ammed istegil

Mas�duñ� neyse virem iy al l

786. Rabben� deyüp neb o� söyledi

Bil “ve l�-ta�mil ‘aleyn� ��ran”92 didi

��le’n-Neb� aleyhi’s-sel�m Rabben� ve l�-ta�mil aleyn� ��ran kem� hameltehu ‘ale’d-d�n min �ablin�93

787. Ol geçen ümmete a��r yüki hem

Yükledüp za�met �lup iy mu�terem

90 Untursak bizleri bundan dolay� mesul tutma. 91 Nebi(A.S.) buyuruyor ki: “Rabbimiz unutursak ve hataya dü�ersek bizi sorumlu tutma.” 92 Bize a��r yük yükleme. 93 Nebi(A.S.) buyuruyor ki: “ Ey Rabbimiz! Bizim üzerimize bizden öncekilere yükledi�in gibi a��r yük yükleme.”

122

788. Anlaruñ gibi bize yükletmegil

Dilegüm budur didüm u� y� cel l

789. Ya‘n bir žulm itse ol ümmete Çalabb

Bil �aram idermi� anlara Rab

123 A

790. �o� yemekleri kim �t-u �ay�t

Didi “�arremn� ‘aleyhim �ayyib�t”94

��le’l-lahü Te‘�l� febižulmin min elle��ne h�d a‘leyhim �arramn� �ayyib�t u�ille lehum.95

791. Bes didi �a y� Mu�ammed bil ya n

��cetüñ itdüm rev� bil iy güz n

792. Dile da� t� ab�l idem dilek

Benunin sul��n� ma‘n dutma �ekk

793. Bes res�l ümmete �efat eyledi

“Rabben� ve l�-tu�ammiln�”96 didi

��le’n-Neb� aleyhi’s-sel�m Rabben� ve l�- tu�ammiln� l�-t��ete len� bih 97

794. Gücümüz yitmedügin yükletme sen

Ümmetim ��yet �a‘if iy �ululmenin

94 Onlara (Yahudilere) temiz olan eyleri haram k�ld�. Nisa Suresi 160. ayetin bir k�sm� ayetin tamam� �öyedir: “Has�l� o Yahudi olanlar�n zalimlikleri, sebebiyledir ki daha önce onlara helal k�l�nan ho� ve güzel �eyler onlara haram k�ld�k”. 95 Allah Teala �öyle byurmu�tur: “Has�l� o Yahudi olanlar�n zalimlikleri, sebebiyledir ki daha önce onlara helal k�l�nan ho� ve güzel �eyler onlara haram k�ld�k.” (Nisa Suresi 160.ayet.) 96 Rabbimiz bizlere yükleme. 97 Nebi(A.S.) buyuruyor ki: “Ey Allah’�m bize gücümüzün yetmedi�i i�ler de yükleme.” (Bakara Suresi 286. ayet.)

123

795. Ol çeleb didi abul etdim da�

�stegil virem an� t� iy sa�

796. “V�‘fu ‘ann�”98 didi ol demde res�l

Hem da� “va�fir len�”99 ol b�-u��l

797. Da� “ver h�mn�”100 didi ol dem o ��h

“Ente Mevl�n� va fen�urn�”101 o m�h

798. K�fir üzre bizi ��lib �l didi

�a at�nda bu du‘�y� eyledi

��le’n-Neb� aleyhi’s-sel�m va �fu ann� ve fir len� verr�amn� ente Mevl�n�

fensurn� ‘alel �avm 102

799. Didi �a kim y� Mu�ammed in yek�n

Ya‘n sizden olsa “ ‘i�r�n ��bir�n”103

800. �ki yüz k�fire ��lib eyleyem

Sizden on �abr ideni iy mu�terem

801. Ger yüz olur ise �abr iden ya n

Ï�lib idem biñden an� iy güz n

123 B

��le’l-l�hu Te‘�l� in yekün minküm ‘��rne ��birne ya libu mieteyni ve enyekün minküm……. 104

98 Bizleri affet. 99 Bizlere ma�firet eyle. 100 Bizlere merhamet et. 101 Sen bizim mevlam�zs�n bizlere yard�mc� ol. 102 Nebi(A.S.) �öyle buyurmu�tur: “Bizi affet, bizi ba���la, bize ac�, sen bizim mevlam�zs�n kâfirler toplumuna kar�� bize yard�m et.” (Bakara Suresi 286. ayet.) 103 Sabreden yirmi ki�i. Enfal Suresi 65. ayetin bir k�sm� ayetn tamam� �u �ekildedir: “E�er sizden sab�rl� yirmi ki�i bulunursa iki yüze(kâfir) galib gelirler. E�er sizden yüz ki�i olursa kâfir olanlardan bin ki�iye galib gelirler.”

124

802. U�da bu nali da� saña didüm

��l baal�p ma‘n sini o� söyledüm

803. L ki Ebu’l Ley�’de im�m nal eylemi�

�� de diyiben Cebr�‘ l ile dimi�

804. Bes res�li �a mükerrem eyledi

��cetin virdi mu‘a��am eyledi

805. K�fir üzre an� ��lib eyledi

Bes res�l beni “nu�irtu bi‘r-ru’b”105 didi

��le’n neb� aleyhi’s-sel�m nefertü bir’rubi mesirate �ehrin106

806. Bil bir ayl� yola deñlü �eksüz

Heybetüm k�firlere irer ya n

807. Z -res�l ki amu derde �ab b

Hem ulu sul��na ol gereklü �ab b

808. Çün dilegini tem�m itdi res�l

�a da� cümle an� �ld� ab�l

809. Bes res�le ol çeleb gör ne didi

Ümmetinden be� �ik�yet eyledi

810. Diñle t� kim nefsüñ in��f i�ide

T� ki �a’dan �a sözi ol i�ide

811. Birisi bu kim didi bil iy �ab b

Ben yar�n�� gün ‘amelin iy �ab b 104 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “E�er sizden sab�rl� yirmi ki�i bulunursa iki yüze(kafir) galib gelirler. E�er sizden yüz ki�i olursa kafir olanlardan bin ki�iye galib gelirler.” ( Enfal Suresi 65. ayet.) 105 Korku ile yard�m edildim. 106 Nebi(A.S.) �öyle buyurmu�tur: “Korku ile bir ayl�k mesafe kaçt�m.”

125

812. Tekellüf itmezven olara l ki olar

�sder ol gün r�z�n� iy mu‘teber

813. Biri da� didi aña iy al l

Ben virürem ümmetüñ r�z�n� bil

814. L ki olar ullu�� �ayr�ya �lur

Baña ulluda amusu söz olur

124 A

815. Biri da� bu r�zum anlar yirler

�ükr benden �ayra ider iy mu‘teber

816. Baña �yin olur anlar iy em n

�alum ile �ul� iderler bil ya n

817.Biri da� benvenin ‘izzet viren

Anlar ister ‘izzeti bil �ayr�dan

818. Bir da� �amuy� ben iy neÈ r

Bil yaratdum k�fir çün iy be� r

819. L ki ümmet sa‘y ider aña gire

Ol ‘aÈ�b-� m�lim anlar göre

820. Vir na� �at y� �ab b ümmete

Sa‘y ideler t� gireler cennete

821. Bil ki sensin baña ‘izzetlü �ab b

Ümmetüñ ‘��ilerine hem �ab b

126

822. Diñle �a�ret aña ‘izzet eyledi

Y� Mu�ammed delli ricleyke didi

823. Ya‘n �ar�t aya�uñ� iy �ab b

Pes ki �ar�td� hem�n dem ol �ab b

824. Aya�� bir nesneye irdi rev�n

Girü açd� ol dem ol nesne iy c�n

825. Bes res�l ol dem didi kim y� �l�h

�ol aya�umdan açan nedür iy ��h

826. Didi �a�ret aña kim ‘ar�umdur ol

Ni�e açd� didi ol demde res�l

827. Didi �a�ret aña bil�il iy �an

Ben �ra� itdüm aya�undan an�

828. Z re seni çün �ab büm eyledüm

Bil ki ‘ar�um saña l�y� görmedüm

829. Bir degül on ‘ar� dizilse iy �ab b

�a�retüme cümle gelse iy tab b

124 B

830. Bir avuc aya�uñun topra�� bil

Cümlesinden baña yigdür iy al l

831. Z -kem�l i‘z�z z -ikr�m iy y�r

Ki itdi aña ol �al m kirdig�r

832. Cümle mal�dan an� �ld� güz n

127

��ld� an� ra�meten lil’�lem n

833. Nice menzil geçdi bilgil iy em n

T� ki ol sul��na old� ol ya n

834. Sidre’den irince ol ��ha res�l

Yidi menzil geçdi bilgil iy u��l

835. Her biri ‘ar�dan �er�ya deñlü bil

Yüz biñ ol mid�rd� key añla��l

836. Bu ne rif‘atdür res�le iy ned m

Ki ol �ab b old� bu hem old� kel m

837. Nice söz söyledi aña ol ker m

Nice r�z açd� aña ol dem ra� m

838. ‘Äk�l-�sañ ma‘�� aras�nda bil

�o� niy�z ü n�z gitdi iy al l

839. ��ceti neyse bitürdi ol cel l

Hem mur�d�n �ld� ����l ol cem l

840. Niçe nesne bil aña va�y eyledi

Z re �ur‘�n içre “m� ev��”107 didi

��le’l-l�hu Te‘�l� fe-evh� il� abdih� m� ev��108 841. Ya‘n söyledi uluna ol hak m

�un� ki ol söyledi �ld� kel m

107 Vahyetti�ini. Necm Suresi 10.ayetin bir k�sm�. Ayetin tamam� �öyledir: “Bunun üzerine Allah kuluna vahyini bildirdi.” 108 Allah Teala �öyla buyurmu�tur: “Bunun üzerine Allah kuluna vahyini bildirdi.” (Necm Suresi 10. ayet.)

128

842. �ol ki e�kere söz idi u� didüm

Saña bir bir an� tar r eyledüm

843. �ol ki s�rd�r an� girü iy �eb�b

�a bilür “v�llahu �‘lem bi’s sev�b”109

125 A

844. ��ceti çün kim anuñ old� tem�m

Dönmek istedi o demde ol hüm�m

845. Diñle imdi nicesi döner o �n

Yau �a�ret ne virür aña arma��n

846. Eydeyin bu ma‘n yi saña bey�n

Ac ula�uñ� berü imdi iy c�n

847. ‘I��la diñle bu sözi sen iy y�r

T� ki dürlü ma‘n ola a�ik�r

Ha�ihi’l ���‘atu f� bey�ni enne’n-neb� aleyhi’s-sel�m rece‘a mine’l �a��’� ile’l �al� ma ‘el �a�� fe inne’l-l�he Te‘�l� e‘t�h �ams�ne �al�ten ümme na�aa�u il� �amsi alav�tin ve fara�ah ‘aleyhi ve ‘al� ümmetih� il� yevmi’l k�y�meti ve min lütfi Te‘�l� cümeli �ev�b-� �ams�ne f� �amsi al�vat hüve’rah�mü’l ker�mü ‘al� ����ih�110

848. U�da c�n umr s� yuvas�n od�

Ol va�an kim a��ld� terk eyledi

849. Hind ilinden ���i-i c�n girü u�

R�m’a geldi arma��n getürdi o� 109 Do�rusunu Allah (c.c.) bilir. 110 Bu k�t’a Nebi (A.S.)’�n Hakk ile halka Hakk’tan dönmesi, Allah Teala’n�n ona elli vakit namaz vermesi sonra onu be� vakit namaza dü�ürmesi, k�yamette Nebi(A.S.) ve ümmetine farz k�lmas�, yaratt�klar�na kar�� rahim ve kerim olan Allah’�n elli vakit namaz�n sevab�n� be� vakit namazda vermesi �eklindeki lütfunun beyan� hakk�ndad�r.

129

850. Gel berü imdi alursañ arma��n

C�nuña c�n ats�n bil kim iy c�n

851. Arma��n vir ne iresin iy y�r

�amu göñlüñ ola ol dem sebze-z�r

852. Ol ma�muñ a�l�na hem iresin

Ol hüm� menzil-gehine varas�n

853. Bil oldur budur d�r’ül fen�

Bil �af� oldur budur d�r’ül ‘an�

854. Hey ne �lduñ i�bu �r-ist�na sen

Fariñin gül-z�ru “udsi Èü‘l minen”111

855. ��bu gülene ne �lduñ iy ned m

Çünki var Cennet- i Firdevs-i na‘ m

125 B

856. Çünki bayu� gibi v r�n istedüñ

L�-cirem ol menzili terk eyledüñ

857. Gel hüm� ol bayu� olma iy yigit

Ol maam� istegil sözüm i�it

858. Arma�an� al�gör ki varas�n

Ol ma�ma �eksüzin bil ki iresin

859. Diñle imdi arma��n nedür diyem

Dürlü ma‘n saña ter r eyleyem 111 Minnet sahibi

130

860. Çün Ceyb’üñ i�i bitdi ol zam�n

Ümmete �a virdi ol dem arma��n

861. Far� �ld� günde elli vait nam�z

Ha ile �lma mün�c�t ü niy�z

862. Bes res�l ol demde �a’dan döndi bil

�rdi M�s�’ya hem�n dem ol al l

863. Sordu M�s� �a ne buyurd� didi

Didi günde elli nam�z far� eyledi

864. Didi M�s� elli nam�za iy güz n

Ümmetiñüñ güci yitmez bil ya n

865. Senden öñdin al� ben çok ��nadum

Bunlara at� mu‘�lece eyledüm

866. �a sözün anlara dutdurmada ben

Ço cef� gördüm i�it sözüm sen

867. �a�ret’e dön girü taf f istegil

�ullu�un yiynilde t� kim ol cem l

868. Bes ki döndi �a�rete ol dem al l

Elli vatüñ onun� od� cel l

869. Girü döndi M�s�’ya geldi hab b

M�s� nitdüñ didi aña iy �ab b

870. Didi �a�ret on�n� ba���lad�

Ümmetüme ol ker m lutf i�ledi

131

126 A

871. M�sa didi ümmetüñ ��yet �a‘ f

Girü döngil �a�rete sen iy �er f

872. Girü döndi �a�rete itdi dilek

�a girü on da� od� �utma �ek

873. Bes ki ol dem M�sa’ya döndi �af�

M�s� didi dön girü iy bü’l-vef�

874. Bari dört kez �a�rete itdi dilek

Onar onar od� �a�rete �utma �ek

875. Bil bi�incisinde bi� od� ker m

�ald� bi�i diñle imdi iy ned m

876. Bes ki ol dem M�sa’ya döndi be� r

M�s� didi aña nitdüñ iy mün r

877. Didi y� M�s� bi�i ald� hem�n

�alan�n ba���lad� ol b -mek�n

878. M�s� didi girü döngil iy em n

Ümmetüñ ��yet Èa‘ fdür bil yak n

879. Ol �ab b didi utandum y� kel m

R�� yam bi� vat nam�za iy sel m

880. Geldi bir �v�ze hem�n dem iy �ab b

132

Didi kim “em�eytü far� ”112 y� �ab b

881. Ya‘n far�um bil ki bi�de eyledüm

�ullaruma alan�n ba���ladum

882. L ki bunda �a be��ret eyledi

Ol res�le diñle kim ne söyledi

883. Didi “m� yübeddelü’l avlü ledeyye”113

Ya‘n sözden dönmezem didi h�y

884. Çünki evvel elli �ld�m arma��n

Bi� virdüm ellinüñ müzdin iy c�n

885. �an� ümmet kim �la be� vat nam�z

Elli müzdin virem ben b -niy�z

126 B 886. Ha didi kim “men c�‘e bil �asenet”114

Feleh� ‘a�run budur �ak’a �det

��le’ll�hu Te ��l� men c�’e bi’l �aseneti feleh ‘a�ru em��lih�115

887. Ya‘n bire on virür ol kirdg�r

Be� kez on elli olur b -�ekk iy y�r

888. Bes ki �a’un arma�an�dur nam�z

Eyle be� vate �a ile niy�z

112 Farz�m� yerine getirdim. 113 Benim kat�mda söz de�i�tirilmez. 114 Kim bir iyilik getirirse. En’am Suresi 16. atetin bir k�sm� ayetin tamam� �u �elildedir: “Kim bir iyilik ile gelirse, ona on misli verilir.” 115 Allah Teala buyurdu ki: “Kim bir iyilik ile gelirse, ona on misli verilir.” (En’am Suresi 160. ayet.)

133

889. Vatiyle �l nam�z� iy cüv�n

Ol a�bdan urtaras�n t� ki c�n

890. Ger nam�z� vatiyle �lmayas�n

�eksüzin �a ra�metin bulmayas�n

891. Nitekim gelmi� aberde iy har f

Kim dimi�dür ol res�l ol �er f

Hazihi’l haberu f� bey�ni ‘a��bi t�riki’s-s�lati ve ‘a��bi men fevkaha min va�tih�116

892. Ya ‘n Mi‘r�c’�nda gördi ol �ak m

Ço avm at� ‘aÈ�bda iy ned m

893. Er ü ‘avr�t hem da� �eyiyle ��b

Ol melekler anlara ider ‘aÈ�b

894. Dapalar�n �öyle ururlar iy c�n

Binler �rma gibi olur rev�n

895. Ça�r��up v�-veylidir anlar amu

Hem de dirler va�b�r iy am�

896. Éordu ol dem Cebr�’ l’e ol al l

Kim ne alk durd� bular y� Cebr�’ l

897. Cebr�’ l didi nam�z� bil bular

Vat ile �lmazlar idi iy mu‘teber

898. Da� terk iderler idi an� iy c�n

116 Bu haber namaz� terkedenin ve vaktinden sonra k�lan�n azab� hakk�ndad�r.

134

L�-cirem cümle ‘aÈ�b içre h�n

127 A

899. Bu söze bil kim del ldür ��ik�r

“�alefe min ba‘dihim alfe”117iy y�r

��le’l-l�hu Te‘�l� fe-�alefe min ba‘dihim �alfün edau’s- al�te ve’ttebeu’�-�ehevati fesevfe yülkavne fiha118

900. Ya‘n pey��mberlerinden �oñra bil

Ol Yeh�d ile Nas�r� it al l

901. Ñay’ edübenin nam�z� ol avm

�ehvete uyup nefse itdiler žulm

902. Bes b�ra��lur olar Ïayy� ya n

Ol cehennem deresidür �eksüz n

903. Terk �lma��l nam�z� imdi sen

Didüm �yetle had � saña ben

904. Da� terk itme cem�‘at iy a�

Éünnet-ü Müekkede ol iy sa

905. Her ki terk ide cem�‘at iy em n

Mab�l olmaya nam�z� bil ya n

906. �öyle kim gelmi� aberde diñle sen

117 “Onlar�n pe�inden öyle bir nesil geldi ki”. Meryem Suresi 59. ayetin bir k�sm� ayetin tamam� �u �ekildedir: “Nihayet onlar�n pe�inden öyle bir nesil geldi ki, bunlar namaz� b�rakt�lar; nefislerinin arzular�na uydular. Bu yüzden ileride sap�kl�klar�n�n cezas�n� çekecekler.” 118 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “Nihayet onlar�n pe�inden öyle bir nesil geldi ki, bunlar namaz� b�rakt�lar; nefislerinin arzular�na uydular. Bu yüzden ileride sap�kl�klar�n�n cezas�n� çekecekler.” (Meryem Suresi 59. ayet.)

135

R��en idem ma‘nisini añla sen

Hazihi’l cüz’ü fi’l bey�ni t�rikü’l cem�‘at119

907. Ya‘n bir gün otururd� ol �ab b

Bir ki�i geldi didi kim y� �ab b

908. Bu gice bir dü� gördüm diñlegil

Eydivirem an� ta‘b r eylegil

909. Ya‘n gördüm bir elümde iy �er f

Var filoriler yigirmi key la� f

910. Bir elimde da� dört var iy em n

Ol da� ��yet la� f ve hem güz n

911. Ol yigirmisi yavu �ldum iy ��h

Hem arard� durd� elimde iy m�h

127 B

912. Ol res�l didi ki yatsuy� digil

Sen cema‘�tle mi k�lduñ söylegil

913. Ol ki�i didi evde �ldum ben alu

Bil cema Ò�t terk �ldum iy ul�

914. Bes res�l didi dü�ürdügüñi bil

Ol cem�‘atmuz didür key añla��l

915. Hem aradan evde �ld��uñ nam�z 119 Bu cüz cemaati terkeden hakk�ndad�r.

136

Bil ab�l olmad� �a’a ol niy�z

916. Bes cem�‘at terk �lma sa Òy it

T� nam�zuñ mab�l ola iy yig t

Men tereke’l cem�‘ate ‘aleyhi‘t-ta‘z�r ve ye’semü’l c�r�nü bi’s-sükti ‘anhu el cem�‘atü sünnetün müekkedetün ve lev terakeh� ehlü n��iyettin �sim evcebe k�t�lehum bi’s-sil��i li enneh� min �e‘�iri’l �sl�m �unyet’ü-l Fet�v�120

917. Diñle birkaç mes’ele diyem iy c�n

�unye121’niñ naklidürür ola iy cüv�n

918. Ya‘n bir ki�inüñ ‘öÈri olmasa

Ol cem�‘at sünnetin terk eyleye

919. �er‘ide ta‘z r aña v�cibdürür

�on��lar� dinmese ��im olur

920. Hem de bir n��iye al� tem�m

Terk �lsalar cem�‘at y� im�m

921. �ir‘a de ��im olur iy mu�terem

Anlar� katl ideler seyf ile hem

922. D n-i �i‘�ridür cem�‘at z re kim

Terk �lma urtulas�n iy �ak m

923. Gel berü mescidler icre �l nam�z

Ol cem�‘atle ide gör o� niy�z

120 “ Kim cemaati terk ederse ona tazir gerekir ve kom�ular sessiz kald�klar� için günah i�lemi� say�l�r. Cemaat “Sünnet-i Müekkededir”. E�er bir bölge halk� onu terk ederse günah i�lemi� olurlar ve onlara kar�� silahla sava�mak vacip olur. Çünkü cemaat �slam’�n �iar�ndand�r.”( Kunyet’l Fedava adl� kitaptan al�nt�.) 121 Bir kitap ismi

137

128 A

924. T� ki ol kara yüzi a�ardas�n

Hem ��r��� yil gibi seyr idesin

925. �öyle kim gelmi� aberde iy har f

Dürr-i gevher gibidür diñle la� f

926. Diñle mescidde nam�z �lan ya n

Geçürdür ol ��r��� o� em n

Hazihi’l �aberu f� bey�ni enne men �alla’s sal�te fi’l mescid ubbira ‘al�’s-��r��i…122

927. Ya ‘n çün olsa �y�met �a�r olup

�opsa amu al anda ne�r olup

928. ��iden çü karaya yeniler ire

Hem nefes �utula gevde adara

929. ¼amu bir kez �ay�ra ol gün iy c�n

Cümle al diz üzre dü�eler rev�n

��le’l-l�hü Te‘�l� semi‘ leh� te �yyü�en ve zef�ren123 ve ��le’l-l�hü te‘��l� ve ter� küllen minh c��iyetün124

930. Her biri nefsi diye ol demde bil

Ger ola M�s� ve ger ola al l

122 Bu haber mescitte namaz k�lan�n s�rat köprüsünden geçirilece�ine ili�kindir. 123 Allah Teala söyle buyurmu�tur: “ …Ona mahsus bir h���mlanma, homurtu i�itirler.”( Furkan Suresi 12. ayet.) 124 Allah Teala söyle buyurmu�tur: “O gün her ümmeti diz çökmü� görürsün.” (Casiye Suresi 28. ayet.)

138

931. Ol neb diye hem anda ümmeti

Y� il�h ümmete �l ra�meti

932. �stemezven nefsimi iy p�di��h

�ad ce ü ‘Äi�e da� iy ��h

933. F���ma �asan �üseyn ile iy c�n

�stemezven ümmet isterven hem�n

934. Süreler al� ��r��a ol zam�n

Öte geçüñ diyeler bun� rev�n

935. Göreler bu avm an� ince yüce

�u�da perv�z ursa geçmeye h�ce

936. A�la�alar ol dem ef��n ideler

Gözya�� seyl�b yürek �n ideler

128 B

937. Gele Cibr�’ l diye ol ümmete

Kim ��r��� nice ni�e geçmezsiz öte

938. Diyeler oraruz ondan ya al l

Nice geçelüm bun� y� Cebr�‘ l

939. Diye Cebr�‘ l ki düny�da deñiz

Olsa an� niceyi geçerdüñüz

940. Diyeler Cebr�‘ l’e bil iy �an

Gemilerle geçer idük biz an�

139

941. Bes hem�n mescidleri getüreler

Ol melekler ortaya bitüreler

942. Diyeler budur o mescidlerüñüz

Kim cem�‘at ile nam�z �lduñuz

943. Girüben geçüñ ��r��� o� em n

�ullu�a budur ‘iva� iy p�k-ü d n

944. Bes gire mescidlere ol dem o al

Bil ��r��� geçe anlar hem çü ber

945. Kam� nice olsa �u üzre rev�n

Gide mescidler ��r�� üzre iy c�n

946. Mescidi da� cem�‘at iy im�m

Terk �lma urt�las�n iy hüm�m

947. Z re �amu od� at� oddur iy y�r

Da� u demür doymaz aña ��ik�r

948. �öyle ki geldi aberde iy ki�i

Diñle yigil at� sen te�v �i

949. Kendü ayduñ �imdiden yi iy cüv�n

T� ki yar�n urtaras�n anda c�n

950. Diñle biraç a�let ideyim bey�n

T� ki aças�n sen andan iy cüv�n

H��ihi’l-�aber f� bey�ni enne’n-neb� aleyhi’s-sel�m re� f� leylet’i-l Mi‘r�c cehennem ve tav�if

140

129 A

F�h� mu‘a��ebn ve re� ümmeten fi’l ‘a��b ve bek� buk�en �ed�den125

951. Ya‘n çün kim döndi ol ��h-� kerem

�a�ret-i �a’dan res�l-� mu�terem

952. Gördi bir ara tütün ol dem al l

Cebr�’ l’e didi kim y� Cebr�’ l

953. ��bu tütün nireden gelür digil

Ne oduñdan an� ma‘l�m tar r eylegil

954. Didi Cebr�’ l cehennemden gelür

Anuñ çün böyle at� aradur

955. Bad� gördi �amu M�lik’in res�l

Kim amu göklerden uluy�d� ol

956. �at� orunç yüzlü geydügi ara

Bir ara ta�t üzre oturm�� ire

957. Hem öñinde at� orunc yüzlüler

Ver �is�bsuz amus� heybetlüler

958. Ellerinde oddan çomalar var amu

Hem da� ara geyürler iy ‘amu

959. Cebr�’ l didi ki tatda�i iy ��h

125 Bu haber Nebi (s.a.v.)’�n miraç gecesi cehennemi ve içinde azab gören taifeleri görmesi, ümmetininde azab içinde oldu�unu görmesi ve �iddetli bir �ekilde a�lamas�n�n beyan� hakk�ndad�r.

141

¼amu m�likidürür iy p�di��h

960. Ol öñindeki Zeb�n b -�is�b

�at� anlar ba�tudurur �lsa ‘aÈ�b

961. Bes res�l ol demde M�lik’e didi

¼amuy� göster diyüben söyledi

962. Didi M�lik duyamazs�n y� �ab b

¼amu �arb oddur ya n iy �ab b

963. Didi kim bir igne yurd�s� adar

¼amuy� göster ki �lam ben nažar

964. Bes res�le ba didi M�lik iy c�n

Bad� ol dem �amuya ��h-� cih�n

129 B

965. Gördi maymun ��retinde al� o c�n

¼amu içre yanuben ider fi��n

966. M�lik didi kim bular iy nev cüv�n

Dünyede n�-�a yire bil itdi �n

967. Da� gördi bir avmü anda ‘ay�n

�amu �oñuz ��retinde iy cüv�n

968. Yanar anlar od içinde z�r ider

Ya� yirine gözlerinden �n iner

969. Didi M�lik kim bular yirdi �ar�m

142

Dünyede ayurmaz idi iy hüm�m

970. Da� gördüm bir avüm ba�lu amu

El ü aya zenc r içre iy ‘am�

971. Bil �am m �uy�n oyarlar anlara

Eriyüp gevdeleri aar yere

972. Didi M�lik bil bular süci içen

Dünyede ay�rmayuban f�s iden

973. Da� gördüm bir avmü gök gözi var

Cümlesinüñ tenleri oar iy y�r

974. Yanar anlar od içinde ef��n ider

Göz ya�� aar yürek pür �n ider

975. Didi M�lik z�nilerdür iy güz n

L�-cirem at� yirler �eksüz n

976. Da� gördi bir avm od yir iy c�n

Key ‘aÈ�b içinde olmu�lar nih�n

977. Didi M�lik bilgil iy dürr-i yet m

Dünyede bunlar-�d� m�l-� yet m

978. Da� gördi bir avüm ki etleri

¼o�ranur ��nd ile oddan her biri

979. Didi M�lik bil bulardur iy mün r

Dünyede žulm eyleyenler iy neÈ r

130 A

143

980. Gördi bir �t�n hem anda ol ulu

Od içinde ol mu ‘all� a��lu

981. Ça��ruban dir idi v� A�med’�

Hem da� dir idi v� Mu�ammed’�

982. Didi M�lik bil anañdur y� res�l

U� ‘aÈ�b içinde ald� bunda ol

983. ��idicek ol sözi key a�lad�

Gözi ya�� yüzi üzre ça�lad�

984. Cebr�’ l gördi ki a�lar ol güz n

Bile a�lad� anuñla ol em n

985. �rdi ol dem �a’dan aña bir melek

Didi y� A�med digil nedür dilek

986. �a didi ger anas�n dirse virem

Ümmetini l ki �amuya da oram

987. Ümmetin ister ise benden �ab b

Anas�n �amuda terk itsün �ab b

988. Bes res�l ol demde z�r eyledi

Y� il�� ümmetüm gerek didi

989. Ümmet üçün anam� �ldum fid�

U�da z�r ile iderven nid�

990. Bes senüñ çün gör res�li neyledi

Anas�n� �amuda terk eyledi

144

991. Sünnetini sen neçün �utmayas�n

Ni�e aña c�n fid� itmeyesin

992. U� i�itdün �amu ��lin iy ki�i

Gelgil imdi �imdiden yi te�v �i

993. ¼a�� vü b��� vü hem ‘�� -y-�sañ

Düny� c�n�n isteyüp �� -y-isen

994. Nefsüñ üzre �imdiden �a� �a�uy�

¼amudan içmezden öñdin a�uy�

130 B

995. �imdiden ol��l pe�iman iy yigit

Anda a��� itmez pe�iman key i�it

996. �y ar�nda� göz göge diñlemedin

Hem de c�nuñ �ul�mga gelmedin

997. Bu va�andan hem da�� fa��l olmad�n

‘Ä�iler menz line va�l olmad�n

998. Sa‘y �l i�gil yara�uñ sen tem�m

Z re kim mü�kil mak�mdur ol ma�m

999. Nice p r anda diye v� �eybet�h

Nice o�lanlar diye v� aclet�h

1000. Nice yigitler diye v� �asret�h

Nice atalar diye v� ebbet�h

145

1001. Diye M�lik dünyadayken diseñüz

Bu sözi anda ayduñuz hem yiseñüz

1002. A��� ider idi ol z�r bilüñ

A��� itmen �imdi biñ fery�d �luñ

1003. Vay size �old� gözüñüz a�lamaz

Ya�laruñuz yüzler üzre ça�lamaz

1004. �y ‘aceb ki ni�e ormazs�n meger

��idimez ula�uñ �a’dan aber

1005. Nice �a�lar vardurur �ular ç�ar

Ça�layup �a orus�ndan ol aar

��le’ll�hu Te‘�l� ve inne mine’l-�ic�reti lim� yetefecceru minhü’l enh�r. 126

1006. �at�dur �a�dan senüñ göñlüñ meger

Kim �u ç�maz oradan iy b -�aber

1007. ��bu gözüñ çe�mesinden ça�lamaz

Nefsüñ üzre gice gündüz a�lamaz

1008. Z re nefsüñ �ut�dur ol evde bil

U� ölüm boynuña binmi� iy Èel l

131 A

1009. Sinle-dürür varaca�uñ menzilüñ

Hem �y�met �uraca�uñ mevifüñ

126 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “Ta�lardan öylesi var ki, içinden �rmaklar kaynar.” (Bakara Suresi 74. ayet.)

146

1010. Çevre yanuñ anda a�muñ al�sar

Bil kim anda �ΠCebb�r ol�sar

1011. Hem mün�d anda Cebr�’ l-dürür

Hem cehennem ol yirüñ zind�n�dur

1012. M�lik ol zind�nda zind�nc� iy y�r

Hem zeb�n ler anuñ a‘v�n� var

1013. Yo-durur �efat göñülerinde bil

Hem ��la� ü hem �ed d didi cel l

��le’ll�hu Te‘�l� ‘aleyh� mel�’iketün il��un �ed�dun l�-ya‘�ne’ll�hu m�-emerehum ve yef‘alne m�- ye’murne127

1014. Anlar� oddan yaratd� ol cem l

Bes ki ��lüñ nice ola y� Èel l

1015. Anda � le al ���amaz iy ki�i

�imdi yigil gel iy misk n te�v �i

1016. Doyamazs�n güne� �ss�s�na bes

Nice doyas�n ce� m oduna iy as

1017. Ger büre ���rsa sen incinesin

‘Areb ü y�lan ���rsa nidesin

1018. Y� �l�h uluñ a�lar z�r ider

Ra�metüñi �a�retüñden ol diler

1019. Cümle ‘�� lerle aña iy ker m

127 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “Onun ba��nda, ac�mas�z, güçlü, Allah’�n kendilerine buyurdu�una kar�� gelmeyen ve emredildiklerini yapan melekler vard�r.” (Tahrim Suresi 6. ayet.)

147

Ra�met eyle y� la� f ü y� ra� m

1020. �� senüñdür ul senüñ iy p�di��h

Ra�met eyle ullara sen y� �l�h

1021. Bes ne gülmek saña bugün iy ki�i

¼amudan oruban� çek te�v �i

1022. Ümmet-i M�s�’y� bil gülmez iy y�r

¼amudan oruban a�lar z�r ü z�r

131 B

1023. Didi �a min avmi M�s� iy cüv�n

Ümmete “yehd�ne bi’l”128 �a’� iy c�n

��le’ll�hu Te‘�l� ve min �avmi Ms� ummetun yehdne bi’l �a��� ve bih� (k�n) ya‘dilne129

1024. Key i�it �a anlar� med� eyledi

Ol kit�b�nda anlara ‘�dil didi

1025. Z re o� a�letleri var idi bil

Saña tar r ideyin ben key añla��l

1026. �bn-i ‘Abb�s’dan riv�yet bu aber

Nal-i tefs ri Ebu’l Ley� iy piser

1027. Key i�bu �yet ma‘nisinde söylemi�

Anlaruñ a�v�lini �er� eylemi�

128 “Hakk ile do�ru yolu bulurlar”. A’raf Suresi 159. ayetin bir k�sm�. Ayetin tamam� �u �ekildedir: “Musa’n�n kavminden hak ile do�ru yolu bulan ve onun sayesinde adil davranan bir topluluk vard�r.” 129 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “ Musa’n�n kavminden hak ile do�ru yolu bulan ve onun sayesinde adil davranan bir topluluk vard�r.” (A’raf Suresi 159. ayet.)

148

H�zihi’l-���‘atü f� bey�ni a�v�li �avm-i Ms� ve’l-�a��il’l �am�deti’l- let� �ttesaf bih� ve men ittesafe bi-h��e’l �as�ili’l- �am�deti yen�lu’d- derecete’r-ref‘�ate bil�-�ekkin vel� �übhetin.130

1028. Ya‘n esr� gicesinde Cebr�’ l

Ol res�l� iletdi ol ümmete bil

1029. Ol res�l ol dem olara söyledi

Cümlesini d ne da‘vet eyledi

1030. Bes res�l� bilmedi anlar iy y�r

��ld� Cebr�’ l hem�n dem ��ik�r

1031. Didi size söyleyendür ol neb

Ol Mu�ammed ümm dür hem H��im

1032. Didi bunlar aña kim y� Cebr�’ l

Ba‘� olund� m� cih�na ol al l

1033. Didi neb oldu m� ala ol im�m

Didi Cebr�’ l ne‘am old� tem�m

1034. Bes m�n getürdiler aña hem�n

Cümle ta�d k itdiler an� ol zem�n

1035. �amu ol dem y� res�l�ll�h didi

M�s� bize bil va�iyyet eyledi

132 A

1036. Didi sizden her kim irse ol ��ha 130 “Bu k�t’a Musa’n�n kavminin ahvalini ve vas�fland�klar� güzel hasletlerin ve bu güzel hasletlerle vas�flananlar�n �eksiz ve �üphesi yüce dereceye ula�acaklar�n�n beyan� hakk�nda�r.”

149

Benden ü sizden sel�m virsün m�ha

1037. Ol res�l didi bulara kimdiñüz.

Ne sebebden evlerüñüz old� düz

1038. Ol ber�berdür amus� görürem

Alça�� yüksegi yokdur bilürem

1039. Didiler bir avmüz u�da amumuz

Birbirümüzden yücelik almazuz

1040. Birümüz evi yücelse iy güz n

Bil birinden men‘ ider gün �u‘lesin

1041. Ol res�l girü didi kim evlerüñ

Ni�e yodur apus� dimeñ anlaruñ

1042. Didiler birbirümüze iy �ab b

Biz zin� eylemezüz bil iy �ab b

1043. Her birümüz ��ceti olsa gelür

Her ne vat olsa tekellüfsüz alur

1044. Didi girü ni�e gülmezsiz diñüz

Ne sebebden böyle ma�z�n olduñuz

1045. Didiler kim �a kit�b�nda didi

¼amu va�f�n bize ma‘l�m eyledi

1046. �ni anuñ ma�r�u ma�ribce iy dost

Hem uzun� aña a�a�a yir dürüst

1047. And da� içdi kit�b�nda �an

150

�ns ü cinle �olduram didi an�

��le’ll�hu Te‘�l� le-emle’enne cehenneme mine’n-n�si ecme‘�n131

1048. Bes ne dü�er bize gülmek iy be� r

Çün cehennem böyle ola iy neÈ r

1049. Girü didi ulu olsa iy avüm

Üstüne a�larm�s�z idüp žülüm

132 B

1050. Didi kim a�la�mazuz biz iy �ab b

Z re kim cümle ölürüz iy �ab b

1051. Z re bir yoldur amumuz varuruz

Cümle var olmu� iken yo� oluruz

1052. An� �a virdi �a ald� iy la� f

Bizüm anlar arada nemüz var iy �er f

1053. Bil ki anlar ��d olurlard� amu

Ulular� ölse bilgil iy ‘am�

1054. Dirler idi kim bu zind�ndan o c�n

�urtuluban �a�rete old� rev�n

1055. ¼o�sa o�lan amus� a�lar idi

Z re c�n zind�na geldi dir idi

1056. Didi kim asta olur m�s�z tem�m

Didi kim asta olmazuz hüm�m 131 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “Cehenemi insanlarla dolduraca��m.”(Hud Suresi 119. ayet)

151

1057. �astal� z re gün�hdandur ya n

Bil gün�h i�lemezüz bil iy em n

1058. �a�ret’e M�s� du‘� eyledi bil

Ol sebebden ma‘��m oldu y� al l

1059. Didi çün kim asta olmazs�z diñüz

Ölümüñüz nice olur söyleñüz

1060. Didiler çün birümüz r�z� tem�m

Olsa ‘Azr�’ l irü�ür y� im�m

1061. �ab� ider r���n� anuñ iy güz n

An� anda gömerüz bilgil ya n

1062. Sinneleri evleri içinde hem

L ki mescidleri �ra� iy mu�terem

1063. Sinneleri evlerinde �ld� t�

Ölüben unutmayalar iy ata

1064. Diyeler bizcileyindi bu da�

�imdi �opra u� olupdur iy a�

133 A

1065. ��ld�lar mescidlerin eb‘ad iy c�n

T� �ev�b artu� ola iy nev-cüv�n

1066. Her ademde yaz�la aña �ev�b

Götrile yar�n cehennem hem ‘i�b

152

1067. Girü didi �zuñuz �o�sa iy c�n

Ïu��alu olur m�s�z söyleñ ‘ay�n

1068. Didiler �u��alu olmazuz iy ��h

�ükr oruc�n �utaruz bir ay iy m�h

1069. Er �o�arsa �utaruz biz iki ay

�ükr iderüz �a�rete iy yüzi bay

1070. Didi sizde var m�dur ‘areb y�lan

Didiler vardur bil iy ��h-� cih�n

1071. Didi anlara ne �lurs�z iy y�r

Size anlar ne �lur diñ ��ik�r

1072. Didiler yürürüz üstinde iy al l

Yürür anlar bizüm üstümüze bil

1073. Anlar� incitmezüz biz iy �ab b

Bizi incitmez olar da iy �ab b

1074. Biz em nüz amus�ndan hem olar

Bil ki bizden cümle em n old�lar

1075. Didi kim oyunlaruñuz var m� hem

Didiler var b -�is�b iy mu�terem

1076. Yüñlerinden o� lib�s idinürüz

Etlerinden hem kif�yetce yirüz

1077. �amumuz anda ber�ber bil iy ��h

Artu� almaz birümüz bilgil iy m�h

153

1078. Didi siz �artar m�s�z baña diñüz

Size �artarlar m� y�h�d söyleñüz

1079. Didiler kim �artu olmaz bizde bil

Hem de ölçek bizde yodur y� al l

133 B

1080. Éatma almak bizde yodur iy güz n

��limüz budur ya n bil iy em n

1081. Didi y� bes r�z�ñuz andan iy c�n

Didiler ekin ekerüz bil ‘ay�n

1082. �a Te‘�l� bize ya�m�r yitürür

Ol ekinlerümüzi o� bitürür

1083. Biçüp an� ����l ideriz tem�m

�amus�n bir yirde oruz iy hüm�m

1084. Hem kif�yetce amumuz al�ruz

B� sin yirinde bil terk �luruz

1085. Didi �t�nlarla cem‘ olur m�s�z

Diñle anlardan �af� al�r m�s�z

1086. Didiler bil cem‘ oluruz bil iy �ab b

Hem de leÈÈet al�ruz bil iy �ab b

1087. Bil ki vardur arañu evlerümüz

Hem da� var ayru bil �onlarumuz

1088. Çün cim�‘ itmek dilesevüz iy ��h

154

Giyerüz ol �onlar� iy p�di��h

1089. Ol arañu evlere girüp rev�n

Cem‘ oluruz �tunumuzla iy c�n

1090. ‘Avretini görmezüz biz iy sa

Gözümüz anlar da� bizüm iy a�

1091. Didi sizde kimse �lur m� zin�

Didiler �lmaz ya n bil iy mün�

1092. Ger iderse Èann iderüz biz iy ��h

Kim aña od gönderür ol p�di��h

1093. Yaar an� yau yire geçürür

U� didüñ ��lümüzü bil kim budur

1094. L ki senüñ ümmetüñe astal�

Bil gün�h�na kef�retdür bay�

134 A

1095. Birümüzüñ �z� olsa iy �an

Bir ki�i bizden �aleb itse an�

1096. Virürüz biz ‘iffet isterüz hem�n

Da� ayru nesne almazuz iy c�n

1097. Didi kim altun gümi� gömmez misiz

Didiler kim y� �ab b ���a biz

1098. Gömevüz �ol ki�i gömez bil iy ��h

Kim �a’a inanmaya iy p�di��h

155

1099. R�z�n Allah’dan bilen gömmez ya n

R�z�muz �a’dan bilürüz iy güz n

1100. Bes res�l ögretdi Kur’�n anlara

On s�re amus� Mekk iy yara

1101. Hem nam�z� hem zek�t virüñ didi

Z re ol vatin hem�n farÈ old�-d�

1102. Bes res�le didiler anlar iy ��h

�ažretüñde h�cetümüz var iy m�h

1103. Bizüm içün �l du�‘ sen y� �al m

T� ki yiridüre bize ol ra� m

1104. Bir y�l içre �ac idevüz iy güz n

Bizi kimse görmiye iy p�k-ü d n

1105. T� ki fitne dü�miye ala tem�m

Gizlü varup gelüz biz y� im�m

1106. Z re É n ard�ndad� menzilleri

Ne diyem kim key �rad� illeri

1107. Bes ki ol demde du‘� itdi em n

Ol du‘�y� �a ab�l itdi hem n

1108. Bir y�l içre �imdi anlar �ac ider

Kimse görmez anlar� gelür gider

1109. Z h ümmeti kim bulardur u� didüm

Cümle ��lin saña tar r eyledüm

156

134 B

1110. Sende girçek ümmet iseñ ��d� ol

K�lbüñi gider �a’a n��� ol

1111. Bil ki girçeklik ider señi al��

Hem da� �ažretde �lurs�n ��

1112. Da‘vañ içre girçek olursañ ya n

Ma‘ad-� ��dta olas�n o�-ni� n

1113. Ger yalanc� olur iseñ iy Èel l

Bil ki �a�retde olas�n sen ac l

1114. Girçek ulu sözi girçekle iy y�r

�a cem�lin göresin t� ��ik�r

1115. �ol ki yalanc�-durur yalanlar ol

�a at�nda olmayas�z ol ab�l

1116. Ol res�li niceler girçekledi

�a Te‘�l� an� ��dd eyledi

1117. Niceler yalanlad� old� Èel l

�a atunda �eksüzin or ac l

1118. Diñle nice Mekke’ye vard� res�l

Kimdür ol ki anuñ sözin �ld� ab�l

1119. Yau kim yalanlad� an� iy c�n

Ki i�it kim �luram an� u�da bey�n

157

Ha�ihi’l- ���ati f� bey�ni ine’n-Neb� aleyhissel�m nezele ile’l �ubbet’ü-�a�r�i ve �all� sal�ten ma‘el enbiy�’i aleyhimü’s- sel�m f� bey�ni’l-mescidi’r-rabb�n� ve �al�t’ü-l �ak�kati ve inne’n-neb� aleyhi’s-sel�m rece‘a minh� il� menzilih� ve a�bera mes�reh il� ehl-i Mekke ve enkereh ve ke��ebeh ve adde�ah Eb Bekr fe-k�ne �dd��eh�132

1120. Girü göñlüm göz kes p�k old� u�

Dürlü ��retler görindi anda o�

135 A

1121. Kimi anuñ �b kimi zi�t iy al l

Kimi ‘�frit kimi ins�n bil

1122. ��b u zi�tü gerçi anda görinür

L ki ol �y ne bil kim ar�ydur

1123. Yodur ol �y nede zi�t iy y�r

É�ret-i issinüñ-dürür ol ��ik�r

1124. Nitekim �a lu�f�dur o� �y ne

Dürlü ��ret gösterir her �y ne

1125. Her ki�i anda kendü na��n� görür

Ger ola �b u vegerni zi�t-dürür

1126. Bu ��retler gerçi görinür ‘ay�n

L ki anda bil ki ��ret yo iy c�n

1127. Äyine cümle �uverden p�kdür

R��en ü taban-durur ol hemçü dürr

132 Bu k�t’ nebi (A.S.)’�n kubbetül sahraya inmesi ve bütün peygamberlerle (aleyhim müs selam) beraber namaz k�lmas�n�n beyan�, mescid-i rabbaninin gerçek namaz�n ve Nebi aleyhiselam�n oradan evine dönmesi, bu seyahatini Mekke halk�na anlatmas�, onlar�n onu inkar edip yalanlamalar� ve Ebubekir’in onu do�rulay�p s�dd�k olmas�n�n beyan� hakk�ndad�r.

158

1128. Her ki anda ��retini gördi �b

‘Ä�� old� �y nede iy �al�b

1129. Her ki zi�t gördi yüzini iy al l

Lu�f -� �ak’� cevr bildi ol Èel l

1130. Sendedür çirkinlüg ü �blu amu

Äyine ola ikiden p�k iy ‘am�

1131. Sa‘y id imdi kendüzüñi eyle �b

T� ki lu�f -� �a görine saña �b

1132. Bil ki seni eyleyen �b iy güz n

Ol res�luñ sevgisi iy p�k-ü d n

1133. Diñle imdi ol be� rü vü ol neÈ r

�ubbetü’l Éar�’ya indi ol mün r

1134. Cümle pey��mberlerüñ erv�h� bil

�rdi ol dem ol res�le iy al l

1135. �utlulad�lar aña mi‘r�c�n�

Sevdi amu ol cih�n mu�t�c�n�

135 B

1136. Dökdiler c�n on�n� ol dem rev�n

�o� Èiy�fet �ld�lar aña iy c�n

1137. Éo�bet idüben �af�lar sürdüler

Anda dürlü c�n ��d�s�n yidiler

159

1138. Ni‘met ol ni‘met-dürür c�n yir an�

LeÈÈet ol kim c�n ��d�s� iy ��n

1139. Éo�bet ol �o�bet ki c�n ��d�n olur

‘Al dostdan yaña o� perr�ñ olur

1140. Ba‘de-z�n ol dem res�l old� im�m

�o� nam�z� �ld�lar añda iy hüm�m

1141. ¼a�a irdi ol im�me-i �er f

Na� old� ��� ol dem o� la� f

1142. Bir avülde ol nam�z� bil yak n

Gökler üzre �ld�lar iy p�k-ü d n

1143. Anda bir mescidde kim rabb�n dür

An� ol �a bil n�r�ndan b�n dür

1144. Bil ki yodur anda saf ü da� der

Secde anda hem olur b -p� vü ser

1145. Kendüliksüz �lunur anda nam�z

Hem rük�‘ vü hem süc�d u o� niy�z

1146. Anda secde ba�-�la olmaz müd�m

Hem a��zsuz içilür anda müd�m

1147. C�n-� secde bu-durur bilgil ya n

Secde-i setren-dürür iy p�k-ü d n

1148. Tende c�nsuz bil ki h���l olmaya

Ol-durur er kim ��retde almaya

160

1149. ��bu iki beyit diñle iy güz n

Me�nev ’133nüñdür an� bilüñ ya n

1150. Beyt-i secde ser-nih�den bil ya n

Secde ��d-est ü niy�z ü meyl-i d n

136 A

1151. Secde-i ž�hir ber�-y� fehm-i t�st

Ver ne secde ‘��-� �a �med dürüst

1152. Mescid-i ‘u��� oldur iy cüv�n

‘Ä�� ol sende aña irgil iy c�n

1153. F -�al�ti d�im�n dir ����n

Tensüz olurlar ol mesc dde rev�n

1154. Anda �lurlar olar b -çün nam�z

B -�y�m ü a‘de penh�n hemçü r�z

1155. Mescid-i ‘���laruñ bil ma‘nev

Geç bu senlükden ki t� anca revÓ

1156. Bil �a atde olar �lur nam�z

Z re ki oldur �a atde niy�z

1157. Bu nam�z bilgil ki aña s�yedür

Ol ser�dur bil bu aña p�yedür

1158. �o� adem ba�ar bu nerdüb�ne c�n

�ehr-i çünden b -çüne olur rev�n

133 Mevlanan�n me�hur eserinin ad�.

161

1159. A�l oldur bu fer‘dür iy güz n

Ol �a at bu mec�z iy p�k-ü d n

1160. Andan ötrü ondu bil kim bu nam�z

Ol-durur c�n nam�z� iy b -niy�z

1161. Sa‘y �l irgüresin teni cana

Vasl idesin hem de fer‘ a�l�na

1162. Ger bu nam�z� �lursañ iy cüv�n

��l o niyyete bulas�n t� ki c�n

1163. A�layup z�r oluband� y� �üÈ�

Ol nam�zdan ban� �lma��l cüd�

1164. T� ki görem ol cem�lüñi nih�n

S�rlaruñ ol dem baña ola ‘ay�n

1165. Hem de �ekden urt�lup bulam ya n

Žulmet-i küfrüm ola bes n�r-� d n

136 B

1166. Çün bu niyyetle �lasun sen nam�z

����l ola saña c�n ke�f ola r�z

1167. Na�a �ni‘ oluban �lsañ nam�z

�eksüzin ola riy� an� nam�z

1168. Bes ki �ir or u müfl s olas�n

��bu milkden �öyle ma�b�n gidesin

1169. Gevher-i ‘ömri kim oldur b -beh�

162

Yile virmi� olas�n hemçün heb�

1170. Gevheri �ol ��fl o�lan gibi bil

Boncu�a virmi� olas�n iy Èel l

1171. Bes ki ol niyyete �l��l sen nam�z

T� ki ����l ola saña b -niy�z

1172.Bu söze yodur nih�yet bil ya n

Diñle ma��da dönelüm iy güz n

1173. Çün im�m old� nam�z �ld� o ��h

Menziline irdi bes anda o m�h

1174. Çün �ab�h old� nam�z �ld� ol

Ümmeh�n ’ye didi ol dem res�l

1175. Kim ‘i�� farÈ�n senüñle �lm��am

Mesc d’ül As�’da sünnet bulmu�am

1176. Vitri ‘ar� alt�nda �ld�m bil iy c�n

Éub�� u� sinüñle �lm��am ‘ay�n

1177. Bu ‘ac�iyibe nažar �l iy yigit

Yats� far��n Mekke’de �la i�it

1178. Sünneti Beyt’el Muaddis’de �la

Mekke’den t� oña �rk gün yol ola

1179. Vitri ‘ar� alt�nda �la ol �ab b

Oradan bil kimse bilmez iy �ab b

1180. Yir yüzine adr-i menzil iy hüm�m

163

Ba‘�� gicede amu old� tem�m

137 A

1181. Bes kem�line anuñ ne ‘al ire

Vir �alav�t ‘��k ile pey��mbere

1182. Bes res�l mescide gelmek diledi

Ümmih�n dilini �utup didi

1183. Bu sözi ger dir-iseñ ala iy ��h

Bil ki avmüñ seni yalanlar iy m�h

1184. Didi kim �adur bu sözi söylerem

Buña ink�r iden itsün ben direm

1185. Bes ki �a�ra ç�d� ol ��h-� cih�n

Ol Eb� Cehl irdi aña ol zam�n

1186. Çün aber virdi res�l ol dem aña

Ol la‘ n i�idiben batd� �aña

1187. Y� neb K�‘b diyü ça��rd� at�

�al� cem‘ itdi i�itgil ol iti

1188. Didi i�idüñ Muhammed bu gice

Mescid’ül As�’ya vardum dir nice

1189. É�rf yalandur i�bu söz k�luñ nažar

�anda�� Beyt’el Mukaddis iy piser

1190. Bes niçe al aya çald� ol zam�n

Nicesi elin ba��na urd� iy c�n

164

1191. Niceler ol demde ink�r itdiler

Niceler mürtedd oluban gitdiler

1192. Nice mü�rik sevni�üben güldiler

Ol Eb� Bekr’e aberler virdiler

1193. Bes Eb� Bekr anlara o� söyledi

Ol res�l ne didise girçek didi

1194. Didiler bu söz nice girçek ola

Bir gicede ��m’a varuban gele

1195. Didi da� eb‘ad� girçeklerem

Gök sözini da� ta�d iderem

137 B

1196. Ol sebebden aña ��dd didiler

�a at�nda al içinde mu‘teber

1197. Bes res�l old� hem�n dem �yine

Kendü na��n görür al her �yine

1198. Niçesi kendü yüzini �ld� �b

�a at�nda old� ��dd iy �al�b

1199. Niçeler kendü yüzin zi�t gördi bil

Mü’min iken old� mürtedd iy al l

1200. �o� me�ek old�yu far itdi hem�n

�alb-i �li�den hem irdi ol zem�n

165

1201. Bes didiler y� Mu�ammed söylegil

Mescid’ül A�� ni��n�n� digil

1202. �a hem�n dem aña lu�f itdi iy c�n

Mescid’ül A��’y� eyledi ‘ay�n

1203. Bes res�l ol dem aña �ld� nažar

Anlara virdi ni��n�n �b-ter

1204. Didiler kim o� didüñ l ki digil

Yolda var k�rv�numuz o� sen söylegil

1205. Bes res�l ol dem bulara söyledi

Ol fül�n k�rv�na u�radum didi

1206. Yav� �lm��lard� anlar deve

An� isterler idi ive ive

1207. Didiler aç idi digil anlar�

Hem develerini hem hey’etleri

1208. Ol �is�b� bilmedi ol Mu��af�

Girü �ak lu�f eyledi iy bü’l vef�

1209. Cümle ol kerv�n� r��en eyledi

Ol neb de dile geldi söyledi

1210. Kendüler açdur develeri da�

Ye ne hey’etde-dürür didi ol sa�

138 A

1211. Da� didi ol fül�n gün k�rüb�n

166

Gün �o�arken gele �a ola ‘ay�n

1212. Oñlar nice bir deve uza ola

Ol ‘al�metle bil ki anlar gele

1213. Bes ki ol gün sevni�üben ç�d�lar

Ol �eniyye üzre yola bad�lar

1214. �amusu umar ki kerv�n gelmeye

Ol res�li t� amusu yalanlaya

1215. Birisi vall�hi gün �o�d� didi

Biri de u� k�rub�n irdi didi

1216. Oñlar nice bir deve uza iy y�r

Ol neb didügi old� ��ik�r

1217. Bes res�lüñ �ücceti old� cel l

Oldular anlar amu or u ac l

1218. Didiler “m� haÈ� ill� s�hir�n”134

Münkir olan cümle old� k�fir�n

1219. Ol res�le amusu inanmad�

K�fir oluban aña c�È� didi

1220. �albini �unun ki �a kilitleye

Ol göñüli diye kim fet� eyleye

1221. �ol göze kim perde a�a aña �a

Nice aldura an� bu amu al

134 O ancak bir büyücüdür.

167

1222. �ol ula�� kim �a��r �la �u�

An� kim i�ütdüre iy ketüÈ�

1223. Y� il�h göñlümüz eyle kü��d

T� olavuz ha�retüñde cümle ��d

1224. Ol res�lüñden bizi �lma cüÈ�

Y� ker m y� ra� m y� �u�

1225. Ümmet iseñ vir aña biñ biñ sel�m

T� ki ra�met ide ol “Rabb’ül en�m”135

138 B

�a�ihi’l ���‘atü f� bey�ni’l-i�til�fi f� enne’n-neb�yye aleyhi’s’sel�mü hel ‘arace ile’s-sem�’i bi-r�ih� ev mea’l-cesedi ve’r r�i ve enne’l ‘urce fi’l bu�‘ati em f�’n-nevmi ve enne’l �a��a’s-a���a fi’l bu�‘ati mea‘l cesedi ve‘r-ru�i vall��u a‘lem136.

1226. Diñle vardur itil�f bunda iy y�r

An� da� bes idelüm ��ik�r

1227. Ba‘�� ��yife didi esr� yak n

Beyt-i Makd s’e cesedledür hem n

1228. Göklere r�� ile seyr itdi res�l

Bil ki �a uluyla �üccet itdi ol

1229. Z re �a esr�ya ��yet bil iy y�r

Mescid’ül A��’y� �ld� ��ik�r

135 Varl�klar�n Rabbi 136 Bu k�t’a Nebi (A.S.)’�n semaya ruh ile mi? Yahut ceset ve ruh ile mi? Ç�kt���n�n beyan�; mirac�n uykuda m�? Uyan�k m�? Oldu�u ve bu konudaki gerçek görü�ün, uyan�k, ceset ve ruh ile birlikte mirac�n gerçekle�ti�inin beyan� hakk�ndad�r.

168

��le allahu te ��l� süb��ne-llezi esr� bi-‘abdihi leylen min el Mescid’ü-l ��rami ile’l Mescid’i-l A���137

1230. Ger ol esr� artu��msa iy c�n

Ðikr iderdi an� �a bil iy cüv�n

1231. L ki �m�m-� Nüv�yi iy yigit

�deyim ki ne dimi�dürür i�it

1232. Ol selef ol selef ulular�n�ñ

Hem müfessirler mü�eddi�ler ço��

1233. Didiler kim göge a�d� ol res�l

Uyanu��ken cesedle �l ab�l

1234. Ol Nüv�v böyle dimi� u� didüm

Sözüni dürr gibi tar r eyledüm

1235. Ba‘��lar esr� urucuyla iy c�n

Uyuda didiler an� iy cüv�n

1236. �uccet itdiler �adi�le ki an�

M�lik �bn-i Éa‘sa‘a didi iy �an

1237. Ol res�l dimi� ki beyt at�nda ben

Hem de “beyne’n nevmi ve’l ye��niken”138

139 A

1238. Cibr�’ l geldi Bura ile hem�n

Airi A��’ya deñlü didi o �n

137 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “ Bir gece (Muhammed) kulunu Mescid-i Haram’dan, Mescid-i Aksa’ya götüren Allah noksan s�fatlardan münezzehtir. (�sra Suresi 1.ayet.) 138 Uyku ve uyan�kl�k aras�nda iken.

169

1239. Hem �adi�üñ airün didi Enes

Ol res�lden o� riv�yet itdi bes

1240. Ya‘n dimi� ol res�l ki kündüzüm

Uyanup mescidde buldum ben özüm

1241. Bes ki amu uyuda ola iy y�r

�üccet anlaruñ old� ��ik�r

1242. L ki anlara virelüm biz cev�b

Diñlegil t� bilesin nedür �ev�b

1243. Cibr�’ l geldükde uyurd� res�l

Bil alan�nda uyanu�-�d� ol

1244. U�da evvelden cev�b budur iy y�r

Diñle ��n den da� sen ��ik�r

1245. Ya‘n uyandum didü ki bil yarar

Ayru� uyudan ola iy mu‘teber

1246. Z re ba‘�� gicede irdi menzile

Uyuyup girü uyansa bes nola

1247. Yau uyandum didü ki iy cüv�n

Bes ay�lmadur o mestlikden iy c�n

1248. Be�eriyyete girü gelmek-dürür

U� cev�b old� tem�m iy di�i dürr

1249. Bes �a� � oldur uyanu�-�d� ol

Cismiyle idi bil kim ol res�l

170

1250. Ol Me��r� �er�lerinden bu kel�m

U�da nal itdüm saña ben iy hüm�m

1251. L ki Ke���f da getürmü� bir aber

Diñle diyem ben an� iy mu‘teber

1252. Ya‘n ‘Äi�e dimi� ki iy güz n

Cism vall�h dururd� bil yak n

139 B

Ve fi’l-�aberi ��let �i�etü ra��yell�hu anh� vall�hi m� fu�ide cesedü resl’i-ll�h �alla’l-l�hu aleyhi ve sellem arvece bi r�i��139

1253. U� riv�yet amus� old� tem�m

Ol res�lüñ c�n�na yüz biñ sel�m

1254. Ümmet iseñ vir �alav�t ‘�� ile

T� yar�n saña �ef�‘atler �la

1255. Ra�metüñden �lma nevmid iy �uÈ�

Ol �ab büñden da� bizi cüd�

1256. É�r-� mi‘r�c� tem�m old� anuñ

��l nažar t� kim ola r��at c�nuñ

1257. Bil ya n kim bu-durur dürri �em n

Hem da� c�n gülist�n� iy güz n

1258. Ger tem��� �las�n bu b��� sen

139 Ai�e (R.A.) �öyle söyledi�inin haberi hakk�ndad�r: “Vallahi Resullah’�n cesedi kaybolmad�, ruhu ile Mirac’a ç�kt�.”

171

Gül ve rey��n oas�n dürlü semen

1259. �u�lar �v�z�n� hem g�� idesin

�erbet-i c�n-perveri n�� idesin

1260. Dürlü onlar dökmi�em bunda saña

Raik�ndur gelibenin yiseñe

1261. Sa‘y idüp dürr-i cev�hir dizmi�em

Ma‘ni ba�r�n zevra ile süzmi�em

1262. Çünki y�ri �ld� r�h-i A�medi

Old� mi‘r�c� tem�m ol A�medi

1263. L ki vardur s�rr-� mi‘r�cuñ iy y�r

Eyleyem an� da� ben ��ik�r

1264. É�r-� mi‘r�c mü�k bu aña oudur

Ol güne�dür hem da� n�r� budur

1265. Ol güherdür ayd�n� budur iy c�n

Ol ç�r�� ü �u‘lesi budur ‘ay�n

1266. Tendür ol bil kim bu anuñ c�n�dur

Yau c�ndur bu anuñ c�n�n�n�dur

140 A

1267. Key at� ince-dürür bu söz ya n

C�n ile diñle ki bulas�n ya n

1268. S�rr-� mi‘r�c neydügini bilesin

�o� ��ls�m� açuban genc bulas�n

172

1269. Y� il�h �l ‘in�yet sen bize

T� �av�b ile gele dilüm söze

H��ihi’l-��t‘a f� mu�addimeti’l-Mi‘r�c ma‘a’l-esr�r il�hiyyeti huve inne’l �ubbe fi’l-l�hi ve’l ba‘�� fi’l-l�hi ef�alu min cem�’il ib�d�ti ve ��liun lill�hi te‘�l�140.

1270. Girü c�num u�da dü� gördi iy c�n

Diñle ta‘b rin ideyin ben ‘ay�n

1271. Gördi güne� ay y�lduz iy cüv�n

Hem deñizler çe�meler olm�� rev�n

1272. Dürlü ��retler görindi ��ik�r

Hem da� ço gülist�n gördi iy y�r

1273. �amus�n� gördi l ki kendüdür

¼a�ra �anma sen an� iy di�i dürr

1274. Söyle kim �a’uñ vel leri iy c�n

Görse göñlinde tem���lar ‘ay�n

1275. ‘Ar� u kürs görse vü lev� ü alem

Da� n�r le�ker b�-�abl-u ‘alem

1276. Gökleri uçmalar� da� iy y�r

Bu ��ret görinür anda ��ik�r

1277. Ol ��ret bil ��retüñüñ ‘aksidür

É�retüñden gerçi ayru görinür

140 Bu k�t’a ilahi s�rlar ile birlikte mirac�n ba�lad��� ve Allah için ruz etmenin bütün ibadetlerden daha hay�rl� oldu�u hakk�ndad�r.

173

1278. Yok-durur �yinede ��ret iy y�r

Kendü na�uñdur ya n ol ��ik�r

1279. Éu içinde gerçi ��ret görinür

Sensin ol bil �uda ��ret yo-durur

140 B

1280. Gerçi mü�küñ ous� �a�ra ç�ar

L ki mü�kdedür ya n bil ol e�er

1281. Gerçi güne� n�r� �olar ‘�leme

Göklere vü yirlere vü �deme

1282. L ki ur�� ‘aksidür iy mu‘teber

Ol-durur �ayr� degül bil iy pi�er

1283. �a vel leründe vardur pencere

Seyr ider ‘�lemleri anda yere

1284. Kendüzinden seyr ider ol o� rev�n

Kendü-y-ile ‘��� baz�l� hem�n

1285. Belki kendi n�r�dur seyr�n �lur

Kendü güne� olsa ol n�r� olur

1286. ��bu ma‘n yi bey�n itmez züb�n

Bun� bilmezsin ol olmay�nca iy c�n

1287. Gel bu �felden geç imdi çün al l

�resin t� �a�rete Rabb-� cel l

174

��le’ll�hu Te‘�l� �ik�yetün ani’l-�al�l fe-lemm� r�e’e e�- �emse b�zi aten ��le h��� ekberu fe-lemm� efelet k�le y� kavmi inn� ber�un mimm� tu�rikne141.

1288. Dünyenüñ �üsnine sen aldanma��l

Z re geçer u� görürsin y� Èel l

1289. Çün bo�azlansa oyun et deprenür

Yau buda ��nsa bir dem ye�erür

1290. Bir zamandan bil ki et s�kin ‘ay�n

Ol ye�illik da� hem z�y l iy c�n

1291. Bu amus� çünki bir s�‘at-durur

‘Ä�l oldur evvel an� yo görür

1292. U� görürsin ‘�lemi böyle hem�n

¼arfetü’l-‘ayn içre ol z�y l rev�n

141 A

1293. Bil ki ��hl� ocal� hem sür�r

Her ne verse z re çar ü a��ar

1294. �am�s� anuñ yain z� l olur

‘Ä�l oldur �imdi an� terk �lur

1295. Çünki almaz amus�n� hiç bil

�ayra me���l ol gel imdi y� al l

1296. �ayr ehli çün gide benden iy c�n

Yiridür anuñ ya n bil kim cin�n

141 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “ Güne�i do�arken görünce de, Rabbim budur, zira bu daha büyük, dedi. O da bat�nca, dedi ki: Ey kavmim! Ben sizin (Allah’a ) ortak ko�tu�unuz �eylerden uza��m.” (En’am Suresi 78. ayet.)

175

1297. �ol o�ullar gibi ayr� dirle

Cennet içre amu at�na gele

1298. Diyeler aña ki iy babay� men

Dünyada var eyledüñ bil bizi sen

1299. Senden oldu amumuz bilgil iy y�r

Ol ay�rlardur didüm u� ��ik�r

1300. Ol o�uldandur saña bilgil vef�

U� bu o�landan çekersin ço cef�

1301. “�nnem� emv�lüküm evl�düküm

Didi ol �a size adüvven leküm”142

��le’ll�hu Te‘�l� innem� env�lüküm evl�düküm adüvven leküm fe-e��erhum143

1302. M�luñuz ve o�luñuz dü�man size

Bil ki alan o� ‘amel-dürür bize

1303. Cennet ol eyü ‘ameldendür ya n

Kö�kü vü ��r t�c ü �ulle iy güz n

1304. Bil eyü i�ler toumdur iy cüv�n

Cennet içre biter ol a‘��n ü c�n

1305. Ðikr-i cennet rav�as� ola iy y�r

Hem oruc ni‘metler ola ��ik�r

142 “Mallar�n�z, evlatlar�n�z sizin için dü�mand�r”. Te�abün Suresi 14.ayetinin bir k�sm� tamam� �u �ekildedir: “ Ey inananlar! E�lerinizden ve çocuklar�n�zdan size dü�manl�k edenler olur, onlara kar�� uyan�k davran�n.” 143 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “ Ey inananlar! E�lerinizden ve çocuklar�n�zdan size dü�manl�k edenler olur, onlara kar�� uyan�k davran�n.” (Te�abün Suresi 14. ayet)

176

1306. Eyü söz il‘at ola iy yüzi n�r

�ur ‘�n ouma da� ��r u us�r

141 B

1307. �avl ü f ‘lüñden mur�d çün ��h ola

�eksüz ol idr�r ü mülk-i c�h ola

1308. Mezra‘a didi buña bil kim neb

‘Uba içün pes aña gör iy �an

1309. Didi �a “mi��le Èerra ayren yerah

Hem da� mi��le Èerra �erren yerah”144

��le’ll�hu Te‘�l� fe-men ya‘mel mi���le �erratin �ayren yerah ve-men ya‘mel mi���le �erratin �erren yerah145

1310. Bu amu a‘m�l senüñ çündür iy y�r

�ayr u �err bilgil ya n her ne ki var

1311. L ki �a içün ‘amel nedür i�it

Saña tar r ideyin ben iy yigit

1312. Bir aber vardur burada �b-ter

Éal an� c�n aznesine çün güher

1313. Ya‘n M�s�’ya mün�c�t�nda bil

Söyledi biraç aber aña cel l

1314. Didi benüm çün ‘amel sen y� kel m

144 Zerre kadar iyilik yapan onun kar��l���n� al�r. Zerre kadar kötülük yapan onun kar��l���n� al�r. 145 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “Kim zerre miktar� hay�r yapm��sa onu görür. Kim de zerre miktar� �er i�lemi�se onu görür.” (Zilzal Suresi 7. ve 8.ayet.)

177

��ledüñ mi di baña sen y� �al m

1315. Didi M�s� kim senüñ çün y� �l�h

Ço nam�zlar �lm��am iy p�di��h

1316. Hem de senüñ çün oruçlar �utm��am

Hem de senüñ çün �adaa itmi�em

1317. Hem de sini tesb h itmi�em iy ��h

Hem de �amd itdüm saña iy p�di��h

1318. Hem da� senüñ kit�buñ o�dum

Hem de senüñ Èikrüñ ile �o�dum

1319. Didi �a y� M�s� bilgil kim nam�z

�ull��uñ burh�n�dur bil ol niy�z

1320. Hem oruç bil kim saña al�n iy dost

Ol cehennem od�na perdedür dürüst

142 A

1321. Hem �adaa saña gölge iy kel m

Ol �y�met �ss�s�nda iy �al m

1322. Tesb �üñ saña a�açlar ol�ser

Cennet içre o� yimi�ler viriser

1323. Hem kit�bum o�du�uñ iy füt�r

Senüñ çün olas�r ��ru u��r

1324. Beni Èikr eyledügüñ n�r iy im�m

Ol �y�metde saña �u‘le tem�m

178

1325. Bu amus� senüñ çün iy kel m

Ya an� benüm içün di iy sel m

1326. Bes ki M�s� ‘�ciz old� neylesün

�a�rete yodur cev�b� neylesün

1327. Didi �a�ret benüm içün iy kel m

Dostum� sevdüñ mi c�ndan iy �al m

1328. Benüm içün dü�man olan� digil

An� sen dü�menledüñ mi söylegil

1329. M�s� bildi dost içün i� i�lemek

Dost� sevmek dü�meni dü�menlemek

H��ihi’l-���‘atü f� bey�ni’l –evliy�’i ve sirri kavlih� Te‘�l� evliy�’u tahte �ab�� l�-ya‘rifühüm ayri ve ter� kavle’l mansri……..aleyhi ene’l �a��.146

1330. Dost-� �a’uñ evliy�dur evliy�

Anlar� c�n ile sevgil b -riy�

1331. Sen ne bilürsin olar� iy cüv�n

Ba�dan aya�a olardur bil ki c�n

1332. C�n� idr�k idemez bil kim ‘u�l �a-durur i�bu sözümi �l ab�l

1333. Evliy�’-i �a didi ta�te �b�b

Hem de l�-ya‘rifühüm �ayri iy ��b

146 Bu k�t’a evliyalar�n ve Allah Teala’n�n “Evliyalar�m kaftan�m�n alt�ndad�r. Benden ba�kas� onlar� bilmez.” sözünün s�rr� ve Mansur’un “Ene’l Hakk” sözünün s�rr�n�n beyan� hakk�ndad�r.

179

142 B

ve fi’l-�aberi ��le’ll�hu Te‘�l� evliy�’u ta�te �ub�� ya‘rifuhum ayri147

1334. Evliy�s� perdesi alt�ndadur

Ïayr-� �a bilmez olar� �a bilür

1335. S�rr-� �a’dur bil ya n kim evliy�

Anlar� sevenler old� a�fiy�

1336. Kendü s�rr�na teni perde eyledi

Gencini bil kim o v r�nda od�

1337. T� ki o gence iri�meye ged�

Na�� ten old� o genc üzre ����

1338. Bes ana el’ �a s�rr� old� ��ik�r

N�r-� �a’dur evliy� bilgil iy y�r

1339. N�r-� �a’dan �a açan ola cüd�

S�rr-� �a �a’dan ya�d iy ketüd�

1340. �a deñizi mevcidür bil evliy�

Ma�žar� �a’dur olar �anma cüd�

1341. Geldiler bu ‘�leme bil iy güz n

Kim olalar “ra�eten li’l-�lem n”148

1342. Nice gözsüzlere gözler vireler 147 Allah Teala’n�n �u sözü hakk�ndad�r: “Evliyalar�m kaftan�m�n alt�ndad�r. Benden ba�kas� onlar� bilmez.” 148 Âlemler için bir rahatlamad�r.

180

Nicelerüñ da� ‘al�n direler

1343. Bir güne�dür perde alt�nda evliy�

N�rlar ile ‘�lemi itdiler �af�

1344. Älet-i �a’dur bular hem çün alem

K�tib elinde ider na�-u raam

1345. Bil alem ne yazsa k�tibden gelür

Evliy�dan hem gelen �a’dan gelür

1346. �avl ü f ‘li anlaruñ �a’dan-durur

Kendü l ki old�yu �a’dan diridür

1347. B� old�lar çü b� dutd�lar

Esrük old�lar çü s� �utd�lar

1348. Bunlaruñ öñinde ger sen ölesin

Bil �ay�t-� c�vid�n bulas�n

143 A

1349. Mevt ü albe‘l mevt virür yüz hay�t

Mevt ü ba’de‘l mevt-dürür küll mem�t

1350. Ger �uÎ�’y� ister iseñ iy yigit

Evliy�y� �l ab�l sözüm i�it

1351. ‘I� ile dut etegiñ �l hiÈmeti

T� ki bulas�n o �a’dan ra�meti

1352. Tizcegiz mas�duña ire�esin

�eksüzin ma‘b�d ile bili�esin

181

1353. Bes ki c�n u��-y-la aslan alas�n

‘Alem içre Rüstem-i C�n Z�l olas�n

1354. ����l olmaz i�bu i� bil serser

Oyna ba�uñ t� bulas�n server

1355. Eyle ba� u canuñ ol yolda fid�

T� ki �ažretden ire saña nid�

1356. C�n ü c�n at�nda c�n nolur c�num

Yau s�r at�nda s�r nolur c�num

1357. C�n virirseñ als�n c�n�n ‘iva�

Ser virirseñ als�n yüz c�n ‘iva�

1358. �ar virirseñ als�n ‘Ìs� iy hüm�m

Dane virseñ alas�n �rmen tem�m

1359. Ev virürseñ alas�n �ehri dürüst

�a�re virseñ alas�n dery� iy dost

1360. Bes ki a�rañ ola ol dem ba�r-� c�n

Ðerreñ ola o� güne� iy nev-cüv�n

1361. Nefsi n�r� bes ki ol dem ola n�r

�re �a’dan dürlü Èev ü o�-sür�r

1362. Senligüñden gelgil imdi ol fen�

T� ki bulas�n be�-ender be�

1363. Nesneden gec t� ki nesne bulas�n

Gec ��f�ll�dan ki bal�� olas�n

182

143 B

1364. Dünye zind�n�n çü elden atas�n

L�-mek�n bostan�na tiz yitesin

1365. Bes ki bir dirlik vire saña ol a�ad

‘I�-� �a’la �öyle p�yende ebed

1366. Yimek içmek dirligi cev�n dür

‘I�-� �a bil dirligi Rabb�n dür

1367. Nefse dirlik bil ki derd ü merg-dürür

Nefse dirlik bil ki b�r ü berg-dürür

1368. Bil ç�ra�-� nefs eger r��en yana

Ya�� eksük olur ise söyine

1369. Yimek içmek ba��d�r anuñ iy y�r

Yiyüp içmeseñ söyünür ��ik�r

1370. N�r� anuñ çünki kendüden degül

L�-cirem ma‘l�l bir nesnedür ol

1371. Güne�üñ n�r� çü kendüden-dürür

�amu ya�dan f�ri� ol iy di�i dürr

1372. Evliy� n�r� da� bil iy güz n

�ol güne� n�r� gibi-dürür ya n

1373. Kendü-y-ile kendüsi � m-dürür

Yimek içmeksüz ya n d�im-dürür

183

1374. N�rdur ol ba�dan aya�a bil iy y�r

Gün gibi ol �u‘le virür ��ik�r

1375. N�r� anuñ ber urur her dem iy c�n

¼oludur andan mek�n ü l�-mek�n

1376. ‘I�-� �a’dur ol güne� gögi ya n

Ululara c�n virür ol iy güz n

1377. Ol güne�den her kime kim old� t�b

Milk-i c�ndan bil aç�ld� aña b�b

1378. Bu mür de c�n der ise old� t�b

C�n �a��n� ider o� la‘l-i n�b

144 A

1379. Ol güne� n�ra irer �a�a girür

Bes ki �a�l� gider andan la‘l olur

1380. Kendüzini gösterür �a�dan güne�

Ya‘n �a� la‘l old� benden u�da o�

1381. ¼a� içinde güne�e �lmaz naž�r

Ma‘n isterseñ ��retden �l güÈer

1382. Bes gör imdi ol neb de b -�ic�b

�a’� sen vall�hu a‘lem bi’�-�av�b

1383. Bir-dürür va�detde �ey ile mür d

Her ki iki gördi bil old� mer d

1384. Bu ta‘addüd ‘�lemi ��retdedür

184

‘I�-� mest ‘�leminde bir-dürür

1385. Bu sebebden mü’min�n didi res�l

Nefs-i v��iddür bu sözi �l ab�l

1386. Bes ki ��retden gec imdi sen iy y�r

T� ki va�det göstere yüz ��ik�r

1387. ��b� o��l �b içine �l nažar

T� ki va�det göresin iy b -ba�ar

1388. Ger olursa yüz tulum bal iy �er f

�amu birdür �a�� bama iy �ar f

1389. É�rete gerçi üzüm �a���dadur

L ki ��sañ an� bir i�dedür

1390. ��b� gitse va�det olur ��ik�r

Cümlesi bir � re olur bes iy y�r

1391. Bes gel imdi �b� terk it iy cüv�n

T� ki va�det görine saña ‘ay�n

1392. Bir kezin sen ol olas�n ��ik�r

Çünki senlikden geçesin merdiv�r

1393. Z re yolu a�l-� a��l ‘�lem

C�n c�n� n�r n�r� �dem

144 B

1394. Gel berü ver etegin dut��l iy c�n

T� bu esr�r� bilesin sen ‘ay�n

185

1395. Çünki ��kirdsin gel üst�da iri�

Gice gündüz idmetine o�dur i�

1396. T� ki �an‘at ögrenesin iy �eb�b

Saña ol s�rdan ola o� feth-i b�b

1397. Éan‘at ögrenilmeye b -p �e-k�r

Ne adar cehd eyler iseñ bil iy y�r

1398. Éan‘at üst�ddan çü ögrenmeyesin

Éan‘atuñda bes hüner bulmayas�n

1399. Kendüzinden kimsene ender cih�n

Éan‘at ögrenmedi bilgil iy cüv�n

1400. Bes ki �a’� ister isen iy yigit

Evliy�ya münkir olma söz i�it

1401. Anlaruñ evs�f�n� didüm saña

T� ki ink�r itmeyesün sen aña

1402. Sözlerin fehm itmeseñ iy b -aber

Münkir olup ol söze sen ola ar

1403. Z re kim ‘akluñda vardur bil u��r

Nicesi fehm idesin dery�-y� n�r

1404. �ol ki�i kim gözi anuñ ba�ludur

Ol cem�li �b bes nice görür

1405. Anadan gözsüz �o�an bil kim iy y�r

Bilmez ol yir ile gögi ��ik�r

186

1406. Nice görür gözi na�� fer��r�

Y� �af�-� lu�f n�r� ‘ar��r�

1407. Her yaña gider amudan b -aber

Z re kim yodur anuñ n�r-� nažar

1408. Ðevi yo ger �b ola vü da� ba�

Ol �am�atdan ider ��d yola�

145 A

1409. Bu �af�y� bilmedügin biledi

Bir sa‘atde zehresi çak olad�

1410. Ger gözüñden perdi sen atas�n

Yidi �t ‘ar�uñ üzre ‘ar�a yitesin

1411. ‘Ar�dan öte göresin melekler iy c�n

Ne diyem kim dil ile olmaz bey�n

1412. Bes me��yi sözüne ink�r itmegil

Gözüñ açmal��a sa‘y it iy al l

1413. U� iderem anlaruñ sözüne bey�n

S�rr-� mir‘�c� direm saña ‘ay�n

1414. Olmasun bu söze ink�r idesin

Çün u��r ‘a�ldan terk idesin

187

H��� �ür‘un f� bey�n-i sirri’l-mir‘�ci ve f� bey�ni ‘�lemi’l-mi��li’l-le�� hüve ‘�lemü’l-berza�i beyne ‘�lemi’�-�eh�deti ve ‘�lemi’l- ceberti ve yüsemm� ey�an bi-‘�lemi’l-meleküti ve bi’l-�ay�li’l munfa�l149

1415. Diñle imdi cevher iy cevher

Cevher ñi bes alas�n cevher

1416. ��bu ma‘n yi bilür ol yol eri

Z re ol meyd�nuñ oldur serveri

1417. Vardurur bir ‘�lem-i rev��n�n� bil

Cevher-i n�r�niden key añla��l

1418. Cevher-i cism�niye beñzer iy y�r

L ki m�dd cisim degül ��ik�r

1419. Cevher-i ‘al� degül hem iy cüv�n

Ara yirde bil ki berzadur iy c�n

1420. �ol ki iki nesnede berza-durur

Ol ikisiñün �ayr� olur iy di�i dürr

1421. �ol cev�hir kim mücerreddür la� f

Hem cev�hir ki old� m�dd vü ke� f

145 B

1422. Bu ikiñüñ aras�nda �addür ol

Bu ikisi fa�l ider iy yüzi gül

1423. Ol cev�hir kim mücerred iy güz n

Ol �ay�ret ‘�lemüdür �eksüzin 149 Bu mirac�n s�rr�n�n beyan�na, �ehadet âlemi ve meleküt ve hayal-� munfas�l olarak da bilinen ceberut âlemi aras�ndaki âlem-i berzah olan âlem-i misalin beyan�na ba�lang�çt�r.

188

1424. Hem ‘uuluñ hem nüf�suñ ‘�lem

Ol-durur bilgil yak n iy �dem

1425. Bil cev�hir kim o m�dd yye iy y�r

‘Älemi u�da bu ‘�lem ��ik�r

1426. Ol ki berza ol mi��lüñ ‘�lemi

‘Älem üc old� ya n iy �dem

1427. Birisi mülk ‘�lemidür iy yigit

Birisi da� ceberüt key i�it

1428. Hem meleküt ‘�lemi biri iy y�r

Ol ikiye bil berza ��ik�r

1429. Bil mi��lüñ ‘�lemi budur ya n

Key ulu ‘�lem-dürür bu iy güz n

1430. Var-durur iki cihet buña añla��l

Bu iki-y-le beñzer ol ikiye bil

1431. Bil ki bu mülk ‘�leminde her ne var

Ol m ��liñ ‘�lemünde var iy y�r

1432. Hem mi��lüñ ‘�lemünde nesne ço

Kim bu ‘�lemde anuñ hiç biri yo

1433. Bu sebebden didi ‘�rifler iy y�r

Bu �eh�det ‘�lemeyni ��ik�r

1434. Ol mi��lüñ ‘�lemi at�nda bil

Yaz� içre �anki bir ala iy al l

189

1435. Zi ��li gör ne ‘�lem yaradur

Éanma��l kim ‘�lemi anca budur

1436. Bes mi��lüñ ‘�lemi oldu cevher

‘Ara�� �anma an� sen iy cevher

146 A

1437. Ba‘��lar didi ‘ar� iy �ak m

Ya‘n anlar �öyle ‘ar� eyledi kim

1438. �ol ��retler ki olur ‘al� iy al l

Hem �a�y�dan olur münfekke bil

1439. Böyle zu‘m itdiler anlar iy yigit

L ki �a nedür diyeyim key i�it

1440. Bil �a�y� cevher-i mevc�dedür

�amu ‘�lemde ya n iy d �i dürr

1441. ‘Älem-i rev��n de var iy güz n

Hem ay�l de vü ‘al de ya n

1442. Ol �a�y�a ��retler var iy c�n

‘Älemine göre bil iy nev-cüv�n

1443. Bes ki berza ‘�lemidür cevher

‘Är��� dime bulas�n cevher

1444. ��fž �l bu a�l� göñlüñde iy y�r

T� ki s�rlar ola saña ��ik�r

190

Ha�ihi’l k��‘ati f� bey�ni ma�alli ‘�lemi’l-mi�li ve hüve �uvvetü’l �ay�liyyeti’n-nefsi’l- külliyeti ve f� bey�ni ‘�lemi’r-rü’y� ve’l-b�bü’�-�av�bü ve’l-�a��ü f�-him� ve ke��’r-rüy� bi’l-mü��hedeti ba‘zuh av�bün ve ba‘zuh �a��ün �eyt�niyyün �arfün yu‘rafü beyne-hüm� bi’l- m�z�ni’l �al�i ve’l-�mmi vall�hü �’lem150

1445. Diñle ol ‘�lem ma�allin diyelüm

¼�� gibi dürlü �eker bileyüm

1446. Gülist�nda bitürelüm t�ze gül

Virelüm mam�r-� ‘ala ��f mül

1447. Dürlü s�rlar idelüm girü ‘ay�n

Ol �adadan ma‘n dürrin o� bey�n

1448. Aç ula�uñ� bu dürre iy yigit

‘Aluñ� cem‘ eylegil sözüm i�it

146 B

1449. S�rr-� mi‘r�c ne idügin t� bilesin

�a’a açuban cev�hir bulas�n

1450. L�-cirem oca olas�n iy güz n

�urt�lup �ekden bulas�n o� ya n

1451. Bil ki vardur nefs-i külliyye la� f

Bu alan nefs a�re andan iy �ar f

1452. Aña var uvvet ay�liyyat iy y�r

Bil o ‘�lem yiri oldur ��ik�r

150 Bu k�t’a kuvve-i hayaliye-i nefsi külliye olan âlem-i misalin mahalinin beyan� ve âlem-i rüyan�n ve her ikisindeki do�ru ve yanl�� kap�n�n beyan� hakk�ndad�r. Mü�ahede yolu ile rüyan�n baz�s� do�ru, baz�s� yanl��, de�i�tirilmi� olup �eytanidir. Onlar�n aras�nda halk ve amm�n ölçüsüyle ayr�l�r. Allah daha iyisini bilir.

191

1453. Bil alan uvvet ay�liyyeyi ol

Old� c�mi‘ bu sözi �l��l ab�l

1454. Bes mi��lüñ ‘�lemi old� deñiz

Dü�di ol uvvet aña yir iy ‘az z

1455. Ol deñizden aar �rmalar iy y�r

�rer ol alan uvveye ��ik�r

1456. Bes mi��-li mu�la old� ol deñiz

Old� �rmalar muayyed �l temiz

1457. Dü�de seyr itdügüñ ol �rma-durur

¼ol�dur içi ��ret iy yüzi n�r

1458. Çe�ni virdi saña �a bil ya n

‘Älem-i rev��niden iy p�k-ü d n

1459. T� o ‘�lem verdü�ini bilesin

Sa‘y idüp ol mu�la� t� bulas�n

1460. Ol mi��liñe oldur muayyedi iy yigit

Ol ay�lüñdür senüñ sözüm i�it

1461. Bu muayyedden açan fa�l olas�n

Ol mi��l-i mu�laa va�l olas�n

1462. Her ne görseñ girçek olur iy hüm�m

Lev�-i Ma�f�ž’a mu��b� ol tem�m

1463. Lev�i bil �a ‘ilmine mažhar iy y�r

Her ne görseñ girçek olur ��ik�r

192

147 A

1464. Da� ‘ayn-� ��bite kim bil hem iy c�n

Ma�la‘ olurs�n ol dem iy cüv�n

1465. Hem olurs�n ma�la‘ ü a�v�line

Nal idersin �b buradan �line

1466. Ger muayyedde alursañ iy �eb�b

Geh a�a ider seni g�h �av�b

1467. Dü�de gördügüñ �a emr ise

Nefs emirde cümle anlara var ise

1468. �eksüz ol v�i‘ olur bil iy a�

Gördügüñ dü� girçek olur iy sa

1469. Ger �a emir degülse iy y�r

Fikr-i f�sidden opar ol ��ik�r

1470. Bil ki ol i� v�i‘ olmaz iy ki�i

Gerçi virür dü�de saña te�v �i

1471. V�i‘ olma olmama esb�b� var

Diñle diyem ikisin da� iy y�r

1472. Ba‘�� r�ci‘ nefse vü ba‘�� tene

Ba‘�� da r�ci‘-dürür ikisine

1473. Nefse r�ci‘ �a ile ülfet �uta

Hem da� girçekligi ‘�det duta

1474. ‘Âlem-i rev��niye meyl ide c�n

193

Hem ne�y��dan ola p�k iy cüv�n

1475. Ter �la hem bu beden e���lini

Mu��a��f ola ma��midle iy �an

1476. Bes ki nefs ol de münevver bil olur

Y�rtma�a �üsn ‘�lemin uvvet bulur

1477. Bil ki žulmet götrilür andan rev�n

Ol �a emri olur o� ‘ay�n

1478. Bes amu gördügi olur �b-ter

B -i��b ü b -zelel iy mu‘teber

147 B

1479. Ya av olur mün�sebet iy y�r

Ol mücerred c�nlara o� ��ik�r

1480. Z re erv��uñ ��f�t�n iy yigit

Nefs ur�nur i�bu sözi key i�it

1481. Nefse c�nlardan bes ol dem fey� ider

Nefsi anlar kendülere ceÈb ider

1482. Ol �a emre bes ���r olur

Ol ��retler bil ki anda yaz�lur

1483. Çün kesile feyÈ anlardan iy y�r

‘Älem- milke döner ol ��ik�r

1484. ‘�lm ile olmu� mutta��f key mu‘teber

Z re alm��dur ayalde ol �uver

194

1485. Bes ki amu gördügi olur �av�b

Z re kim görmi�di an� b -�ic�b

1486. Diñle cisme r�ci‘olan� nedür

Ten �ah h olma-durur iy di�i dürr

1487. Hem miz�c-� �a�� ola mu‘tedil

Hem dim��� müsta m ola iy al l

1488. Diñle nefse tene r�ci‘ olan�

¼�‘at itmek hem ‘ib�det iy �an

1489. Ger bedeniyye ve ger m�liyyedür

Sa‘y idüben i�leye iy yüzi n�r

1490. M�cib-i emr içün isti‘m�l ide

Ol uv�y� sa‘y idüp �a’a gide

1491. Hem �a’� end �e ide her zam�n

Ïayr-� �a’� terk �la iy cüv�n

1492. Ðikr ile ya �ayr�s�yla iy güz n

���a ki ide uyu vatine degin

1493. Diñle esb�b-� a�� nedür iy c�n

Ol geçenlere mu�lifdür ‘ay�n

148 A

1494. Ya‘n kim olsa miz�c� mün�arif

Me���l olsa leÈÈeti nefse iy �ar f

195

1495. �tse isti‘m�l uv�y� hem iy c�n

Fikr-i f�sidlerde an� iy cüv�n

1496. �ehvete basa mu�lif nesneler

Ärzu itse bil ya n iy mu‘teber

1497. Nefsüñ ol dem žulmeti artar tem�m

Hem �ic�b� ��lib olur iy im�m

1498. Uyu-y-�la çünki varsa b���na

Ol fikirler cümle gelür öñüne

1499. �öyle kim fikr eyledi an� görür

Ol me‘�n �eksüzin bulur žuh�r

1500. Ya �ased ba�lu fikirler iy al l

Perde olur ‘�lem-i erv�ha bil

1501. Bes amu gördügi dü�de iy u��l

�eksüzin a����-u a�l�m olur ol

1502. Hem dim��� olsa anuñ mün�arif

Dü� içinde nesne görür iy �ar f

1503. �öyle ki ider ten miz�c�n� ar�b

Arturur �a‘f�n� anuñ iy �eb�b

1504. Bes amu gördügi anuñ bil iy y�r

Kendü a�v�linden olur ��ik�r

1505. Olur n ayran fe-ayran iy cüv�n

Hem de n �erren fe-�erren b -güm�n

196

1506. Anc�lay�n uyanuluda ‘ay�n

Görinür dürlü ��ret iy k�rid�n

1507. Ba‘��s� emr-i �a iy yigit

Nefsi emirde ol-durur v�i‘ i�it

1508. Ba‘��s� tay li vü �arfa sem n

Yo �a at aña �ey��n’� ya n

148 B

1509. Vat olur �ey��n aña arar iy c�n

Emr-i v�i‘ t� gören aza rev�n

1510. Bes ki l�z�m oldu mür�id iy den

Mehlekeden urtara t� kim seni

1511. Ol �ak emri iki �sm old� bil

�kisin da� diyeyin añla��l

1512. Bil �av�di�e ta‘alludur biri

Ol ��retler v�ki‘ olur serseri

1513. Y� budur geldügi gibi ol gelür

Yau ol ta‘b rle v�i‘ olur

1514. Far olur taayyülden bil iy em n

Vai‘ olmaz z re taayyüli ya n

1515. Birisi ta‘allu� yo ��di�e

T� ki bu ‘�lemde ola ��di�e

1516. Gösterür ��ret vel icde alur

197

Ol �a at �ükmini böyle �lur

1517. Bes bize m z�n yak n l�z�m ola

Emr-i taayyülden ol far ola

1518. Ehl-i Èevüñ var-durur m z�n� bil

Ke�fine göre bu sözi añla��l

1519. Her birine ism-i h�kim ver-dürür

Aña ol m z�n-� ���� ol virür

1520. Hem da� m z�n-� ‘�m vardur iy y�r

Cümle al anda ber�ber ��ik�r

1521. Ol-durur �ur‘�n ��di� ü o� bey�n

Ol-durur bil ke�f-i n�m iy nev-cüv�n

1522. Gördügüñ ur��l o m z�na iy güz n

Megir �ey��n’dan olas�n t� em n

1523. Diñle bir m zañ diyeyin o� la� f

Anuñ ile da� far it iy �er f

149 A

1524. Gördügüñ ger ayra yilterse seni

Éoñ� da� ayr olursa iy �an

1525. �a’a meylüñ artar ise iy yigit

¼�‘ate leÈÈet bulursañ key i�it

1526. Bil ya n ol ke�f-i ra�m�n -dürür

Y� melek dime �ey��n -dürür

198

1527. Ba‘��lar ����yla öñden belüren

Ek�er m�l ki dimi� diñle sen

1528. Soñdañ ortadan bilürüz iy güz n

Ek�er �ey��n dimi� bil ya n

1529. L ki bu m z�n olumaz iy piser

Z re �ey��n her yak�d�n mekr ider

1530. �a le-�tiyennahüm idi iy y�r

Bes bu ma‘n �a itdi ��ik�r

��le’l-l�hu Te‘�l� ümme le-�tiyennahüm min beyni eyd�him ve min �alfihim ve ‘an eym�nihim ve ‘an �em�’ilihim151

1531. �o� bey�n itdüm saña u� ben da�

��lmadum ta� r bes ol dem sa

H��ihi’l ��t‘atü f� bey�ni vechi’t-tesmiyeti’l-‘�lemi’l-mi�li bi’l-mi�li ve inne h��ihi’l- ‘�leme mü�temilün ale’l-ar�i ve’l kürsiyyi ve’s-sem�v�ti’s- seb‘i ve’l-ar�ayni ve-m� cem�‘ah� mine’l-ehl��i ve ayreh� ve li-��like ra’e’n-neb�yyü aleyhi’s-sel�mü f�’l -‘�lemi’l -mi�li �deme fi’s-sem��’l- l� ve Ya�y� ve �s� fi’-s�niyeti ve Yusf’e fi’s -�lieti ve �dr�s’e f�’r-r�biati ve H�rn’e fi’l -��miseti ve Ms� fi’l-s�diseti ve �br�h�m’e fi’s-s�biati ve bey�ni enne’s-�vera’l -ma�ssete f� h��ihi’l- ‘�lemi’l -mü��hedeti �il�lün tilke’�-sverü’l- mi�liyyeti

149 B

li-��like ya‘rifü’l – ‘�rifü bi’l fer�seti’l -ke�fiyyeti min �veri’l-‘abdi ��v�lihi ve leh ‘ilm 152

151 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “ Sonra elbette onlara önlerinden, arkalar�ndan, sa�lar�ndan, sollar�ndan sokulaca��m.” (A’raf Suresi 17. ayet.) 152 Bu k�t’a âlem-i misalin misal diye isimlendirilmesinin yönü ve bu âlemin ar�, kürsi, yedi gök, iki arz ve içindeki halklar ve di�erlerini kapsad���n�n beyan� hakk�ndad�r. Bunun için Nebi (a.s.) âlem-i misalde birinci semada Âdem’i, ikincinde Yahya ve �sa’y�, üçüncüsünde Yusuf’u, dördüncüsünde �dris’i, be�incisinde Harun’u, alt�nc�s�nda Musa’y�, ,yedincisinde �brahim’i gördü. Bu k�t’a yine bu mü�ahede âleminde görülen suretlerin gölge oldu�unun ve bunlar�n misali suretler oldu�unun beyan� hakk�ndad�r. Bunun için ke�fi ferasetle kulun suretlerinden bunu ay�r�r.

199

1532. Diñle girü azne-i dürrden-dürür

C�n gögünde bil budur �ems ü amer

1533 Bu güne�ten �a�un ile la‘l u n�b

Bu amerden göñlüñi bedr it iy ��b

1534. Çünki göñlüñ bedr ola bil iy güz n

Viresin ‘�lemlere n�r ya n

1535. Diñle imdi u�da geldüñ ma��d�

C�n ile diñle ki iresin ma‘b�da

1536. Ol mi��lüñ ‘�lemin diñle iy y�r

��bu ‘�lemde ne varsa sende var

1537. Ger ola ma‘n ger r�h iy al l

�amus�nuñ ��ret var anda bil

1538. Bes mi��l aña anuñ çün didiler

Bu ad� aña anuñ çün odular

1539. Yau ol ‘�lem-i il�h de ya n

�amu a‘y�n ��retine iy güz n

1540. Budur ol mi��l-i s�ver bil

Bes mi��l andan didiler añla��l

1541. Hem aña dirler ay�l-i munfa��l

Z re kim m�dd degül bu sözi bil

1542. Mü�temil-dürür o ‘�lem ‘ar�a hem

Kürsiyi vü gökleri iy mu�terem

200

1543. Yidi at yiri da� hem iy güz n

Yirler vü göklerde vard�n iy em n

1544. Ger melek ger Sidre ger cennet iy y�r

�amus�n� mü�temildür ��ik�r

1545. Bes ki bildüñ ol res�l ol �er f

Nice gördi Cebr�’ l’i iy �ar f

150 A

1546. Alt� yüz anatlar�yla gördi an�

Ol mi��lüñ ‘�leminde iy �an

1547. Hem de Cebr�’ l’i gördi her se�er

Ol �ay�t �rma��na iy mu‘teber

1548. Ç�uban silkinür idi iy �eb�b

�a�reler dökülür idi b -�is�b

1549. �a melekler yaradurd� b -‘aded

Ol dökülen a�reden iy ercümend

1550. Hem da� bildüñ ki ol ��h-� cih�n

Enbiy�y� nice gördi iy cüv�n

1551. Her sem�da bir neb yi iy em n

Gördi ol ‘�lemde bilgil iy em n

1552. Saña tert b ile didüm an�

Girü tekr�r itmeyelüm iy �an

201

1553. Hem de bildüñ nice gördi ol im�m

‘Ar�� kürsiyyi sem�v�t� tem�m

1554. Gökde yirde ne var ise iy güz n

Nicesi gördi amus�n ol em n

1555. Hem da� fara dü�indüñ sen tem�m

Uyuda göge ç�anla iy hüm�m

1556. �unuñ aras�nda kim göre ‘ay�n

Seyr ide ol ‘�lem içre iy cüv�n

1557. Birde degüldür res�lün de ��ik�r

Uyuda gören miy�nedür iy y�r

1558. Bil ki bu ‘�lemde ��retler iy dost

Anda�� ��retlere perde dürüst

1559. Bu sebebden ‘�rifün bilür iy c�n

Ol fir�set ke�f ile b -�ekk ‘�y�n

1560. É�retinde ullaruñ a�v�lini

�amu bilür bil ya n sen iy �an

150 B

1561. Ol neb bu s�rra i��ret eyledi

“�tte� fir�sete’l-mü’min”153 didi

��le’n-neb�yyi alla’ll�hu aleyhi ve sellem itte� fir�sete’l-mü’mini fe-innehü yenžuru bi-nri’ll�h.154

153 Mü’minin ferasetinden korununuz. 154 Nebi (A.S.) söyle beyan etmi�tir: “Mü’minin ferasetinden sak�n�n�z. Çünkü o, Allah’�n nuruyla bakar.”

202

1562. Hem didi Decc�l’uñ aln�nda iy y�r

Yazlu-durur k�firi bil ��ik�r

1563. Oumaz an� hem�n mü’min our

Böyle dimi� �eksüzin iy ol yüzi n�r

Ve fi’l-�aberi ��le’n-neb� aleyhi’s-sel�m ed-Decc�lü mektbün f� n��yyetih� k�fir l�-ye�rauhü’l-mü’minn155 1564. �a Te‘�l� da� “s m�hum”156 didi

Cennet ehl çün bu sözi söyledi

��le’ll�hu Te‘�l� s�m�hum f� vüchihim min e�eri’r-sücd.157

1565. �a didi kim “yu‘ref�ne’l-mücrim�n”158

¼amu ehl çün i�it iy mü’min�n

��le’ll�hu Te‘�l� ya‘rifne’l-mücrimne bi-s�m�hüm feyü’�a�ü bi’n-nev�si ve’l a�d�m159

1566. Hep o ma‘n ye i��retdür iy y�r

Bil ya n kim u�da didüm ��ik�r

H��ihi’l-���‘atu f� bey�ni enne m�-leh vüchün f�’l- ‘�lemü’l �issiyi hüve mevcdün fi’l- ‘�lemi’l -mi�li’l –‘aksi fe-i�� er�de’ll�hu Te‘�l� �uhr m�-l� srate li-nev‘in fi h��e’l -‘�lemi’l -�issiyyi f� suveri’l -�issiyyi ke’l –‘u�lü’l -mücerredeti ve ayri m� te�külü bi-e�k�li’l -mahsr�ti bi’l-mün�seb�ti beynehüm� ve beyne ke-�uhri Cebr�’�le aleyhi’s-sel�m bi-sreti’d-D�hyeti’l- Kelbiyyeti ve bi-

155 Nebi (A.S.) söyle beyan etmi�tir: “Deccal’�n aln�nda Deccal yaz�l�d�r. Mü’minler onu okuyacakt�r.” 156 “Yüzleri”. Fetih Suresinin 29. ayetinin bir k�sm�. Ayetin tamam� �u �ekildedir: “Onlar, yüzlerindeki secde izi ile tan�n�rlar.” 157 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “Onlar, yüzlerindeki secde izi ile tan�n�rlar.” (Fetih Suresi 29. ayet) 158 Suçlular bilinir. 159 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “Çünki, suçlular çehrelerinden tan�n�rlar da, perçemlerinden ve ayalar�ndan yakalan�rlar.” ( Rahman Suresi 41. ayet)

203

�uverin ��era ke��like b��i’l mel�iketi ye�külüne ey�an ve f� bey�ni bi-e�k�lin ye�külne

151 A ayru e�k�lihimi’l-ma�sseti ve hum f� d�ri’d-düny� li-�uvveti insil��ihim-min ebd�nihim ve ba‘de inti��lihim ey�an ile’l ��ari l�-diy�re’l- meliki’l �uvveti bi’r-ti f�il m�ni‘ � li-iddeti ve lehümü’d-dü�l fi’l- av�limi’l-mektbiyyeti küllih� ke-du�li’l-mel�’iketi h��e’l -‘�leme ve h�ül�’i hüm mes’müne bi’l- bedeni.160

1567. Girü ma‘n yüzi gösterdi cem�l

‘Älem-i rev��n den iy sözi b�l

1568. Sa‘y idüp ger bu sözi sen bilesin

��hid-i ma‘n ile Èev �las�n

1569. ��bu ‘�lemden varas�n anda hem

Bunda girü gelesin iy mu�terem

1570. Key ulu ‘�lemdür ol bilgil iy y�r

Bunda ne var ise cümle anda var

1571. Niçe nesne var-durur bil anda ço

Bunda aña ��ret-i nev‘iyye yo

1572. �ol ‘u�l gibi mücerreddür olar

É�ret-i nev‘iyyesi yo iy piser

1573. L ki �a isdese anlar� iy y�r

160 Bu k�t’a âlem-i misal-i aksde mevcut olup hissi âlemde yüzleri olanlar�n beyan� hakk�ndad�r. Allah Teala bu hissi âlemde hiçbir sureti olmayan�n hissi suretlerde ortaya ç�kmas�n� istedi�i zaman veya ba�ka mücerret ak�llar ve Cebrail (a.s.)’�n D�hyetü’l Kelbî suretinde ortaya ç�kmas� ile mahsusat�n �ekilleri aras�ndaki münasebetlerden dolay� mahsusut�n �ekilleri d���ndakiler gibi yine geri kalan melekler �ekle girerler. Bu k�ta yine hissedilen kendi �ekilleri d���ndaki �ekillere girmelerinin beyan� hakk�ndad�r. Onlar dünya hayat�nda melek-i kuvvenin diyar�nda de�il, bedenlerinden s�yr�lmalar�n�n kuvvetli olu�u ve ayn� zamanda ba�ka bir yere intikallerinin kuvvetinden dolay� mânilerin ortadan kalkmas� nedeniyle onlar için meleklerin bu âlemlere girmesi gibi bütün âlemlere girme hakk� vard�r. ��te bunlar bedenden mesûmdurlar.

204

Kim bu ‘�lemde belürde ��ik�r

1574. Bir ��retden görinür ol iy im�m

Kim mün�sib ola kendüye tem�m

1575. �öyle kim Cebr�’ l olurd� ‘ay�n

Da�ye-yi Kelb yüzinden iy cüv�n

1576. Bil mün�sebet var idi iy güz n

�kisüñ aras�nda �eksüzin

1577. Ïayr� ��retden da� görindi ol

�öyle kim didi ‘Ömer iy sözi gül

151 B

1578. Bir ki�i �ord� res�lden ��ik�r

Ìm�n ü �sl�m ü Ra�m�n’dan iy y�r

1579. Cebr�’ l idi �oran an� ya n

Bil Me��b � nalidür bu iy güz n

1580. Da� bilgil ol alan melekleri

Ger sem�v olalar ger ‘un��r

1581. É�ret-i ma�s�seden olur ‘ay�n

Kim mün�sib ola kendüye iy c�n

1582. Cinni egerçi n�r�-durur iy a�

Bir ��retden görinür anlar da�

205

��le’ll�hu Te‘�l� �ala�a’l-ins�ne min al�lin ke’l-fe���ri ve �ale�a’l-c�nne min m�ricin min-n�r.161

1583. Nefs-i ins�niyye k�mil olsa bil

Hem bedenle dünyede olsa iy al l

1584. Görinür e�k�l ile anlara da�

Ïayr� ��rete girürler iy sa

1585. Ol mi��lüñ ‘�lemine cümle o�

Girür anlar i�bu sözi eyle g��

1586. Nitekim kalemi melek bulur žuh�r

��bu ‘�lemde ya n iy yüzi n�r

1587. ��bu ‘�lem al� �eklin ur�nur

Nicesi dilerse ala görinür

1588. Da� ol nefs ��hir olur bil iy y�r

Ol mük��ifler ay�linde ��ik�r

1589. Nitekim cinn ü melek iy di�i dürr

Bil ay�linden olara görinür

1590. Bunlara abd�l didiler iy güz n

Tebd l olurlar z re bunlar ya n

1591. Bil mük��ifler bular� far ider

Ol meleklerden ya n bil iy piser

152 A

161 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “Allah insan�, pi�mi� çamura benzeyen bir balç�ktan yaratt�.” (Rahman Suresi 14. ayet)

206

1592. Anlaruñ m z�n-� ���� var-durur

Anuñ ile fark ider ol b -u��r

1593. Vat olur kim �a aña ilh�m ider

Far aras�nda anuñ i‘l�m ider

1594. Nefslerinden vat olur virür aber

Ol aberle far olur iy mu‘teber

1595. L ki olmayan mük��if bil ya n

Far idemez ol ikiyi iy güz n

1596. �öyle kim ��li�lere ‘�bidlere

Ger görinse far idemezler ire

1597. Ola meger kim ar ne iy em n

Anuñ ile da� žann olur hem n

1598. �öyle kim göñüldekini bile ol

Y� �ayibden o� aberler iy ol

1599. Ya göñüle gelecek nesneyi hem

Gelmeden virse aber iy mu�terem

1600. ����l olur žann aña ki abd�ldur

����l olmaz ‘ilmi bil iy di�i dürr

H��ihi’l-���‘atu f� bey�ni enn’el berze�a ineyni’l –evvelü- ‘�lemü’l- mi�li ve hüve berza�ü’t- tenezzül ve hüve �able’n-ne�’eti’d-düny� ve yüemm� bi’l- aybi’l -imk�niyyi’l -el-imk�nü m� fihi fi’s- �eh�deti ve’-s�n� berza�ü’l -erv��i ba‘de’l -

207

müf�rakati mine’l -ebd�ni ve yüsemm� bi’l - aybi’l -mu��li li-mtin�’i �uhri m� fihi fi’s-�eh�deti ill� fi’l -a�ireti ve �al�lün min mük��ifih� b� �il�fi’l -evveli162

1601. Diñle bir ma‘n girü sen hemçü �ehd

T� ki leÈÈet bulas�n iy y�r-� ercümend

152 B

1602. Key gereklüdür an� sen vehm it

T� �ay�ta iresin sen iy yigit

1603. �ol mi��l ki aña biz berza didük

Anda saña dürlü taf� l eyledük

1604. Ïayr�dur �ol berzauñ kim aña c�n

Anda varur ç�sa andan iy cüv�n

1605. Diñle bu ma‘n yi idelüm biz bey�n

Altun üzre incü gibi o� ‘ay�n

1606. Ol mi��l bil ki tenezzül berza�

Berza� evvel-dürür ol iy sa

1607. Ne�’eti dünyev den ol �oñradur

U� bey�n itdüm bu sözi hemçüdür

1608. Hem de �ir berza içre amu c�n

Her birisi kim �utar ��ret ‘ay�n

162 Bu k�t’a berzah�n iki oldu�unun beyan� hakk�ndad�r. Birincisi âlem-i misaldir. O ini� berzah�d�r ve dünyada do�madan önce olup müanküm gayb diye isimlendirilir. Ondaki mümkünlük �ehadettedir. �kicisi, bedenlerden ayr�ld�ktan sonra olan ruhlar berzah�d�r, sehadet âleminde zuhuru ahiret hariç mümkün olmad���ndan muhal(imkâns�z) gayb diye isimlendirilir. Birincisinin z�dd�na onu ke�fedecek azd�r.

208

1609. Ol ‘ameller ��retidür iy cüv�n

Kim an� düny�da azand� o c�n

1610. Berza-� evvelde ��retler iy y�r

Bile degüldür ya n bil ��ik�r

1611. Bes iki berza degül bir iy güz n

�ol ki sözdür u� didüm iy p�k-ü d n

1612. L ki iki-dürür bil kim mü�terek

‘Älem-i rev��n olmakda ne �ekk

1613. Cevher-i n�r�n ol iki iy hüm�m

��bu ‘�lem ��retin c�mi‘ tem�m

1614. �ey Füt�h�t163’�nda ta�r � eyledi

Üç yüz on birinci b�b�nda didi

1615. Kim bu ��n berza evvel �ayridür

U�da ben da� didüm iy di�i dürr

1616. Ïayb-i imk�n dirler evvele

Z re mümkin anda�� bunda gele

153 A

1617. ��bu ‘�lemde bula bir bir žuh�r

Añla��l bu sözi sen iy yüzi n�r

1618. Bil ki dirler ��niye g�yb� mu��l

Z re bunda gelmek anda�� mu��l

163 Muhuddin-i Arabî’nin me�hur eseri.

209

1619. Anda varan çünki bunda gelmedi

L�-cirem �ayb� mu��l old� ad�

1620. Äiretde bulur anlar bil žuh�r

U� didüm bu ma‘n yi de b -u��r

1621. Hem mük��ifler ço�� bil ��ik�r

Ol tenezzül berza�n görür iy y�r

1622. Her ne ��di� olaca� ise ya n

Dünyede anlar bilür iy p�k-ü d n

1623. Ol ‘ur�cuñ berza�n bil az ki�i

Yügürür anlardan ya n bil bu i�i

1624. Ke�f idemez mü’min a�v�lin iy c�n

�ul�nuñ �ul��n bilür ��lin ‘ay�n

1625. Ol ‘al m ü ol ab rdür iy im�m

�ul�nuñ a�v�lin ol bilür tem�m

1626. �arañu gicede bilür iy güz n

�ara ar�nca aya��n ba�du��n

1627. �ara deñizde bal�lar iy em n

Ol bilür nice dönüben a�du��n

1628. Gicelerde ehl-i zühdüñ ��‘atin

Ehl-i f�suñ f�s�n� bilür ya n

1629. �amu s�rr� ol bilür iy batulu

210

“Ya‘lemü’s-s�rre ve ef�”164 iy ulu

��le’ll�hu Te‘�l� inne-ll�he ya‘lemü’s-sirra ve e�f�165

1630. Y� il�h sen bilürsin ��lümüz

Hep bilürsün lumuz vü �lumuz

153 B

1631. Saña l�y� yo ‘amel bizde iy ��h

L ki ra�met umaruz iy p�di��h

1632. Ra�met it biz ‘�� lere y� ra� m

Eylegil Firdevs-i a‘l�’da mu m

1633. Ol �ab büñi �ef ‘ itgil bize

T� �ef�‘at eyleye c�numuza

1634. Ümmet iseñ ‘�� ile virgil sel�m

Ol res�lüñ c�n�na sen y� im�m

1635. Diñle imdi ol neb ler serveri

Nicesi seyr eyledi ‘�lemleri

1636. Diñler iseñ s�rr-� mi‘r�c� tem�m

��bu ��‘ada bilesin iy hüm�m

H��ihi’l-���‘atü f� ��timeti s�rr�’l -mi �r�c ve f� bey�ni enne’l -�a�er�ti’l il�hiyyeti’l -külliyeti �amsün ve bi-tib�rih� ��reti’l -av�limü’l -külliyyetü’l -c�mi‘atü �amseten ve en k�neti’l -avalimü ayra müten�h� ve enne ha�ihi’l–av�lime

164 “S�r olan� ve en gizli olan� bilir”. Ta-Ha Suresi 7. ayetin bir k�sm�. Ayetin tamam� �u �ekildedir: “ �üphesiz O, gizliyi de, gizlinin gizlisini de bilir.” 165 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “ �üphesiz O, gizliyi de, gizlinin gizlisini de bilir.” (Ta-Ha Suresi 7. ayet)

211

ba‘�uh� r�un li-ba‘zin fe-s�ra’n-neb�yyü h��e’l -av�lime fe-vesale ile’l-�azer�ti’l-e�adiyyeti166.

1637. Girü göñlüm ba�r-� mevce geldi u�

Gevherini cümle �a�ra dökdi o�

1638. Gevher alana �al�dur iy cüv�n

C�n�na c�n isteyen gelsün iy c�n

1639. Ger bu gevherden alursañ sen iy y�r

Dürlü ‘�lem geçesin bil ��ik�r

1640. �resin bir nesneye ‘�lem degül

C�nu c�nu c�nu c�nu c�ndur ol

1641. Bes ki mi‘r�cuñ ola ol dem tem�m

F�n yiken b� olas�n iy hem n

1642. Ol �im�riyyet gide �ozluk gele

Bil ki senden her �a‘�m leÈÈet ala

154 A

1643. Olas�n ‘an�d b�z sen iy y�r

Dilkü iken � r olas�n ��ik�r

1644. Bil ki �a�ret bi�-dürür iy mu�terem

‘I� ile diñle ki bir bir u� direm

1645. Biri �ayb-i mu�la old� iy a�

166 Bu k�t’a mirac�n beyan� ve hazarat-i ilahiye-i külliyenin be� oldu�unun ve onlar�n saymakla avalim-i külliye-i camia be� tane oldu�unun ve âlemlerinin sonsuz oldu�unun, bu âlemlerin baz�s�n�n ruhu oldu�unun: Nebi’nin bu âlemlere gidi�inin ve hazerat-i ehadiyyeye ula�mas�n�n beyan� hakk�ndad�r.

212

Hem �eh�det mu�laa biri da�

1646. Birbirine bu iki ‘�lem iy dost

Bil mu�bildür didüm u�da dürüst

1647. Biri de �ayb-i mu��fdur diñlegil

Bil iki �sm old� bun� añlag�l

1648. Biri �ayb-� mu�laa ya n iy c�n

Hem �eh�det mu�laa biri iy c�n

1649. Neçün iki �sm old� iy güz n

Z re erv��a �uverdür �eksüzin

1650. Ol �uver-dürür mi��liyye i�it

Kim �eh�dete mün�sib iy yigit

1651. Hem �uver-i ‘aliyye erv��a bil

Ïayb-i mu�laa mün�sib añla��l

1652. Bil be�inci �a�reti c�mi‘-dürür

Cem‘ ider ol dördüni iy di�i dürr

1653. Bil ‘av�lim b -nih�yet iy im�m

�‘tib�ruñ �a�retiyle bi� tem�m

1654. Biri a‘y�n-� �ev�bit ‘�lem

Bil ki oldur �ayb-� mu�la hem-dem

1655. Biriside ‘�lem-i erv��-durur

Ol ceberr�tiyyedür iy yüzi n�r

1656. ��bu ‘�lem ol mu��fa �sm olan

213

Ya‘ni �ayb-i mu�laa ya n olan

1657. ‘Älemidür bil ya n ol �a�retüñ

Éala bu sözümi ki arta devletüñ

154 B

1658. Biri da� ol mi��lüñ ‘�lemi

Kim an� �ldum bey�n iy �dem

1659. Ol mu��fuñ �sm-� ��nisine bil

��bu ‘�lem aña ‘�lem añla��l

1660. Biri da� ‘�lem-i mülkdür iy c�n

Ol �eh�det ‘�lemidür b -güm�n

1661. ‘Älem-i ins�n -dürür bir da�

C�mi‘ ol dört ‘�lemi bil iy a�

1662. �a�reti kim c�mi‘adur iy ulu

Bu aña ‘�lem-dürür iy batulu

1663. ‘Älem-i milk bil ki bu ‘�lem iy y�r

Ol mi��le ola mažhar ��ik�r

1664. Ol meleküt ‘�lemidür iy cüv�n

Éala bu sözü ki budur c�na c�n

1665. Hem mi��lde bil ki mažhardur ya n

Ol ceber�t ‘�lemine iy güz n

1666. Ol ‘u�luñ hem nüf�suñ ‘�lemi

Añla��l bu sözi sen iy �dem

214

1667. Hem ceber�t ‘�lemi iy yüzi n�r

‘Älem-i ‘ay�na mažhar b -u��r

1668. ‘Älem-i ‘ay�n da� mažhar-durur

�a�reti esm�ya bil iy di�i dürr

1669. �a�reti esm�ya dirler iy ulu

Va�idiyyet ha�reti iy batulu

1670. Va�idiyyet �a�rete mažhar-durur

A�adiyyet �a�retine söz budur

1671. Birbirinden diridür bunlar iy c�n

Birbirinden t�zedür çün gülist�n

1672. Ba‘��s� ten ba‘��s� c�n gibidür

Ba‘��s� �a� ba‘��s� im�n gibidür

155 A

1673. Bil bu ‘�lem ten-dürür iy nev-cüv�n

Ol mi��lüñ ‘�lemi c�ndur iy c�n

1674. Ol ceber�t ‘�lemidür c�na c�n

‘Älem a‘y�n c�n c�n-� c�n iy c�n

1675. Ha�reti esm�-durur bilgil iy c�n

C�n c�n� c�n� c�n iy nev-cüv�n

1676. Hem a�adiyyet da� bilgil iy c�n

Hemçü c�n c�n� c�n� c�n� c�n

215

1677. Diñle imdi s�rr-� mi‘r�c� tem�m

C�n kula��n� berü ac iy im�m

1678. Çünki ol ��v��-� m� z��e’l-ba�ar

Ol mi��li seyr �ld� �b-ter

1679. Her ne varsa gördi anda b -u��r

‘Ar�� kürsi vü cin�n ü hem u��r

1680. Geçdi andan ilerü ol dem al l

Ol ceber�t� tem��� �ld� bil

1681. Anda da� her ne varsa gördi ol

‘Älem-i ‘ay�na andan irdi ol

1682. �o� teferrüc eyledi an� da�

Geçdi esm�ya hem andan iy a�

1683. ��b-� �avseyn’e iri�di ol res�l

Ol deñizde bil ki �avv�� old� ol

1684. Dürlü dür-d�ne ç�ard� b -�is�b

Geçdi ev edn�ya andan iy �eb�b

1685. Ya‘n kim irdi vüc�d-� mu�laa

�eksüzin iri�di ol dem ol �a’a

1686. Gitdi �icr�n buld� ol demde vi��l

D�st tecell itdi görindi cem�l

1687. Gitdi ‘��� ald� ma‘��� hem�n

Bes fen� buld� be� buld� o c�n

216

155 B

1688. �a�reli gitdi hem�n ba�r old� ferd

M m-i �med ma�v olup old� a�ed

1689. Bes ki n�ra ar��uban old� n�r

Ol deñizde irdi aña o� sür�r

1690. Bes ki ma‘�� açd� aña dürlü r�z

Gitdi ara yirde yüz biñ dürlü n�z

1691. Nice biñ söz ma‘�� aña söyledi

Z re �a ev�� ile ‘abdih didi

��le �ll�hu Te ���l� m� ke�ebe �l-fü�dü m� ra’�167 .

1692. Bil fü�d göz ile gördi �a’�

�a didi kim “m� keÈebe”168 iy mütte

��le �ll�hi te ���l� m� z� a’l -basaru ve m� ta �169.

1693. Ya‘n gördigin fu�d eyle res�l

Bil ya n bildi an� ol b�-u��l

1694. Zey� idüp yalanlamaz ol mu‘teber

�a didi aña ki “m� z��e Òl-ba�ar”170

Ha�ihi �l ���ati f� bey�ni i�tiy��in il� li��� �l- �ab�b �leyhi’s-sel�m171

167 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “ (Gözleriyle) gördü�ünü kalbi yalanlamad�.” (Necm Suresi 11. ayet) 168 Yalanlamad�. 169 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “Gözü kaymad� ve s�n�r� a�mad�.” ( Necm Suresi 17. ayet) 170 “Göz kaymad�”. Necm Suresi 17. ayetin bir k�sm�. Ayetin tamam� �u �ekildedir: “Gözü kaymad� ve s�n�r� a�mad�.” 171 Bu k�t’a Habib(A.S.)’la bulu�maya i�tiyak�n beyan� hakk�ndad�r.

217

1695. �amus�n� çün göre ol mu�terem

Bes fu�d gözi nice zey� ide hem

1696. Ol ma�m�tuñ amus�n geçdi ol

Bil �ar�b-� l�-yez�li içdi ol

1697. �ol ki�i kim s� aña ha�ret ola

Bes ya n diridür ol nice ola

1698. É�ret-i penh�n ise anuñ ne var

‘Älemi ider ta�arruf ��ik�r

1699. Oldurur �a’a ves le iy cüv�n

‘Ä��� ma‘��a ir görür ‘ay�n

156 A

1700. Oldur a� dertlere derm�n olan

Oldur a� tenlere hem c�n olan

1701. ‘Ä� lere ol-durur �efat �lan

Gözleri ya��n �y�metde silen

1702. Oldur a� �a�rete olan �ab b

Ol gün�h asretlerine hem �ab b

Ha�ihi’l ��� �atü f� bey�ni i�tiy�� il� li���‘l-�ab�b172

1703. Y� �ab b iñlerem u� hemçü çeng

Z re hicr�n sineme urd� adeng

172Bu k�t’a Habib ile bulu�maya duyulan özlemin beyan� hakk�ndad�r.

218

1704. ‘Ôd gibi çal�nuram her se�er

Zame gibi hicrüñ urd� baña seng

1705. Çünki içmi�em fir�dan ade�

Bes ki göñlüm �onça gibi old� teng

1706. Ol vi��luñ �ayal�n ur ya mün r

Z re göñlüm gözküsi u� �old� jeng

1707. Va�luñuñ �lab� çekmezse beni

Nice varam �a�retüñe leng ü leng

1708. Baña va�luñ �l�c�n urmaz iseñ

Füratuñ yudar beni hem çü neheng

1709. Nola hicrüñde yüzüm �arar dise

U�da gözim ya�� virür aña reng

1710. Ol müb�rek türbeñe çek yarasun

Niçe yadañ olay�n bunda direng

Ha�ihi’l ���‘tü f� ��timeti’l-kit�b173

1711. Ben ki ‘Ärif’ven sözi atm eyledüm

Bil ya n kim dürr-i cevher söyledüm

1712. S�rr-� mi‘r�c� da� itdüm bey�n

Ol res�lüñ c�n�na yüz biñ sel�m

156 B

1713. “Mecma‘ul Bahreyn”174 old� bu kit�b 173 Bu k�t’a kitab�n hatimesi hakk�ndad�r.

219

Biri ž�hir biri b���n iy �eb�b

1714. Ba�r-� ž�hir ž�hiri mi‘r�c iy y�r

Ba�r-� b���n s�rr-� mi‘r�c ��ik�r

1715. Bu iki mi‘r�c da� old� �a� �

�kisini da� �ld� ol fa� �

1716. Kendü nice c�mi‘ ise iy güz n

Ž�hir ile b���n� iy p�k-ü d n

1717. C�mi‘ old� bes ki mi‘r�c da�

Ž�hir ile b���n� bil iy a�

1718. Bu iki dery� ya n bil �ol�dur

Cevher ü incüleriyle old� pür

1719. Ol ki ž�hir ba�ridür bil iy �ar f

¼oludur incüleriyle o� la� f

1720. Ol ki b���ndur deñizdür iy cüv�n

¼oludur cevherleriyle hemçü k�n

1721. Ol iki dery�ya var ba�r� iy c�n

¼�lib aña gevher olurlar rev�n

1722. Ol ki ž�hir deñizi iy müslim�n

Aña �avv�� ��li��ne vü v�‘iz�n

1723. Ol ki b���n deñizi iy mü’min�n

Aña �avva� ‘��iune vü ‘�rif�n

174 Kendisinde vuc�d ve imkân denizleri bir araya geldi�i için bu, Kâbe Kavseyn Hazreti’dir.

220

1724. Gelgil imdi yüz geci yiseñ iy y�r

�ncü hem gevher ç�ar o� ��‘le-d�r

1725. Bu kit�b� çünki tekr�r �las�n

Bil ki dürlü dürlü gevher bulas�n

1726. Ço ki�i mi‘r�c eydüpdür iy cüv�n

L ki tendür cümle budur aña c�n

1727. ‘Äf señ far idesin cevher

Görmeyesiñ p�y ile sen bir seri

157 A

1728. C�hil iseñ n�r ile žulmet saña

Bir-dürür ne söyleyem �ikmet saña

1729. �öyle �ayv�n gibi sen bil ki a�al

Zulmet-ender zulmet olduñ f ’l me�el

1730. Gözlü-y-iseñ �bdan Èev idesen

Kör-iseñ �ba açan �ev idesin

1731. Burnuñ açu� ise ou alas�n

��bu gülden ho� �af�lar bulas�n

1732. Ger ula�uñ var ise bülbül sözin

��idüben Èev idesin iy güz n

1733. Bes ne sa‘y itdügümi hem bilesin

Bes baña dürlü du‘�lar �las�n

1734. Dercdür bu derc de iy mu‘teber

221

Biñ sekiz yüz elli be� d�ne güher

1735. Bil sekiz yüz �r birinde hicrete

�atm idüp mi‘r�c irdük devlete

1736. Çünki mi‘r�c� tem�m itdüm ya n

�btid� itdüm vef�ta ben �az n

1737. Diñle u� çeng gibi iñilerem iy y�

Çün reb�b� z�r iderem dilfig�n

1738. U� düdük gibi ciger p�re p�re

�ñleyüp idem cigerleri y�re

1739. Eyleyem yürekleri hemçün keb�b

Gözleri �n ya��yla idem ar�b

1740. Ôd gibi göklere n�lem yite

Ähum od�-y-la cih�n yanup tüte

1741. Nice dil ola vef�t� söyleye

Nice yürek ola ��at eyleye

1742. ��bu oda �a� ü demür doymaya

�amu gökle yir yüzine a�laya

157 B

1743. Çün vef�t� söyleyem ben derd ile

Yaalar hem sineler bil ç�k ola

1744. Ümmet isen gözya��n seyl eylegil

Ya� yirine derd ile �n a�la��l

222

1745. Gice gündüz r���na vir b -sel�m

T� ki r�z ola Rabbü’l-en�m

223

SÖZLÜK

A

�b (F.): Su.

�b-� �ay�t: �çene ebedi hayat ba���layan efsanevi su 241.

�b-� �ayv�n: Nerde oldu�u bilinmeyen efsanevi su 740.

abd�l (A.): Dünya ile ilgisini kesip, Tanr�’ya ba�lanm�� olan, dervi� 1590,

1600.

‘ �bid (A.): �badet edinen, tap�nan 510, 1596.

‘aceb (A.): Tuhaf, hayret, �a��rt�c� 107, 234, 261, 1004.

‘ aceble-: Hayret etmek, �a�mak 470.

‘ �ciz (A.): Kabiliyetsiz, zay�f, güçsüz128, 151, 1326.

‘�ciz ol-: Güçsüz olmak, aciz olmak 1326.

‘ac�ze (A.): Cad� kar� 151

a�all (A.): Do�ru yoldan çok uzak olan, fena yol tutmu� olan 1729.

�dem (A.): Dünyada ilk yarat�lan insan, ilk peygamber 199, 200, 512, 513,

515, 516, 715, 721, 1281.

�dem� (A.): Âdemo�lu, insano�lu 1393, 1424, 1426, 1658, 1666.

‘�dil (A.): Do�ruluk gösteren, do�ru 1024.

‘�f� (A.): Silen, ba���layan, yalvaran 1727.

�fit�b (F.): Güne�, güne� ����� 14, 48.

‘afv (A.): Birinin suçunu ba���lama, affetme.

‘afv it-: Ba���lamak, affetmek 705.

‘afv ��l-: Ba���lamak 783, 784.

a ac: A�aç 64, 284, 285, 286, 289, 399, 479, 480, 484, 488, 496.

a du : Kar���k, bozuk, kusurlu, eksik 1627.

a leb (A.): Kuvvetli, en çok galip 534.

a u: Zehir, a� 440.

�h (F.): �nleyip, s�zlanma, ah 440.

a�adiyyet (A.): Allah (c.c.)’ �n bir olmas� 1670, 1676.

a�b�r (A.): Haberler, bültenler 357.

224

a��: Bir kimsenin en sevdi�i, yak�n� 215, 226, 563, 904, 1064, 1090, 1468,

1582, 1645, 1661, 1682, 1700, 1701, 1717.

��ir (A.): Son, en son 367, 768, 1168, 1238, 1239, 1608.

a�l�m(A.): Uykuda görülen �eyler, rüyalar 1501.

A�med (A.): Hz. Muhammed (s.a.v.)’in bir di�er ismi 195, 244, 340, 981,

985, 1262.

a��am: Ak�am 27.

a�v�l (A.): Durumlar, haller 55, 1027, 1465, 1504, 1560, 1624, 1625.

a��ar (A.): Ye�il 1293.

a�, a : Beyaz 169, 181, 494, 582, 596.

‘a�reb (A.): Zehirli ve tehlikeli hayvanc�k, akrep 1017, 1070.

‘aks (A.): Çarp�p geri dönme 187, 1277, 1282.

A��� (A.): Mescid-i Aks�, Kudüs’deki me�hur büyük câmi 69, 1238.

‘a��l (A.): �nsandaki dü�ünme ve anlama gücü, ak�l 128.

a�v�l (A.): Sözler 504, 581.

�l (A.): Aile, evlat, çoluk, çocuk 28.

al: Hile düzen 1015.

‘al� (A.): Üst, üzere 143.

a‘l� (A.): Yüksek, daha yüksek 313, 636.

a‘l�-cen�b (F.): �yi huylu, insana yara��r üstün nitelikleri olan, �erefli;

yard�m sever 21.

‘al�met (A.): ��aret, iz 1212.

‘�lem(A.): Dünya, cihan 1, 6, 7, 9, 15, 84, 101, 177, 542, 583, 584, 590,

1281, 1283, 1292, 1341, 1343,1384, 1393, 1423, 1424, 1425, 1426, 1427, 1428,

1429, 1431, 1432, 1433, 1434, 1435, 1436, 1440, 1442, 1443, 1445, 1452, 1454,

1459, 1476, 1515, 1520, 1534, 1536, 1542, 1546, 1551, 1556, 1558, 1569, 1570,

1573, 1585, 1586, 1587, 1613, 1617, 1635, 1639, 1640, 1646, 1654, 1656, 1657,

1658, 1659, 1660, 1661, 1662, 1663, 1664, 1665, 1666, 1667,1673, 1674, 1681,

1698.

‘�lem-i ay�n: Aç�k �lem 1681, 1667, 1668.

‘�lem-i erv�h: Ruhlar âlemi, öteki �lem 1655,

‘�lem-i il�hi: �lahi �lem 1539.

225

‘�lem-i milk, ‘�lem-i mülk: Mülk �lemi1483, 1660, 1663.

‘�lem-i rev�an: Gönüllere ferahl�k veren �lem 1458, 1417, 1441, 1567,

1612.

‘�lemeyn (A.): �ki âlem (dünya ile ahiret) 6.

�let (A.): Vas�ta.

�let-i a��: Allah (c.c.)’�n vas�tas� 1344.

‘Al� (A.): Hz. Ali 122, 470.

‘al�m (A.): Çok okumu�, bilgin 1625.

Allah (A.): Kâinat�n yarat�c�s�, Allah 61, 414, 423, 425, 592, 608, 758, 1099.

altun: Alt�n 50, 273, 274, 400, 588, 1097, 1605.

a‘m�l (A.): ��ler 1310.

‘amel (A.): �yi hareket ve davran��, dinin buyruklar�na uygun i� ve davran��

674, 811, 1302, 1303, 1311, 1314, 1609, 1631.

amel ��l-: ��lemek, yapmak 246, 297, 497.

‘am� (A.): Amca 228, 970, 1053, 1130.

añ-: Hat�rlamak 99, 530.

aña: Ona (“ol” i�aret zamirinin datif hali) 18, 118, 137, 138, 143, 144, 145,

148, 160, 167, 172, 194, 199, 200, 214, 220, 221, 225, 232, 236, 251, 253, 278, 301,

317, 320, 338, 340, 352, 353, 369, 381, 382, 397, 405, 436, 446, 475, 490, 497, 510,

518, 544, 554, 565, 584, 598, 609, 628, 630, 667, 683, 698, 699, 710, 722, 752, 753,

761, 773, 777, 813, 819, 822, 826, 827, 831, 837, 840, 845, 869, 876, 919, 947, 985,

991, 1019, 1032, 1034, 1046, 1066, 1081, 1092, 1135, 1136, 1152, 1157, 1185, 1186,

1196, 1202, 1203, 1219, 1221, 1225, 1264, 1298, 1308, 1313, 1377, 1401, 1452,

1454, 1508, 1509, 1519, 1538, 1541, 1571, 1593, 1600, 1603, 1604, 1659, 1662,

1689, 1690, 1691, 1694, 1697, 1709, 1721, 1722, 1723, 1726.

anbar (F.): Zahire, tah�l koymaya yarayan yer, ambar 182.

anc�lay�n: Onun gibi, o kadar, öyle 1506.

anda: Orada 257.

an�: Onu 54, 64, 67, 107, 126, 167, 202, 209, 210, 215, 223, 228, 230, 233,

237, 247, 252, 262, 264, 301, 304, 325, 421, 429, 452, 457, 463, 469, 485, 486, 492,

512, 515, 517, 555, 574, 579, 581, 587, 599, 610, 706, 708, 722, 725, 736, 745, 781,

795, 801, 805, 808, 827, 832, 842, 843, 898, 908, 935, 939, 940, 953, 1034, 1047,

226

1052, 1061, 1083, 1093, 1095, 1116, 1119, 1138, 1143, 1149, 1206, 1221, 1222,

1226, 1230, 1235, 1236, 1251, 1263, 1273, 1291, 1294, 1312, 1325, 1328, 1389,

1436, 1485, 1495, 1499, 1546, 1552, 1563, 1579, 1602, 1609, 1658, 1682, 1693.

‘ankeb�t (A.): Örümcek 23.

‘Arab (A.): Arap kavmi, Arap 15, 640, 641.

‘Arab�: (A.): Arap �rk�na mensup 135.

‘ara� (A.): ��aret, alamet 1436.

ard: Arka, arka taraf 65, 172, 366, 1106.

ar�: Temiz, pak, saf 1122.

‘�r�� (A.): Tesadüfî vaka 1443.

‘�rif (A.): Bilen, bilgi sahibi, bilgili 1433, 1559, 1711, 1723.

‘�rif: Eseri yazan ki�inin ismi 1711.

ar�un: Yava�, aheste, sakin 144, 145.

arma an: Birini memnun etmek için verilen �ey, hediye 485, 700.

‘ar� (A.): Dokuzuncu kat gök, gökyüzü, sema 19, 81, 91, 254, 290, 336, 545,

569, 577, 587, 604, 605, 606, 610, 612, 616, 619, 629, 637, 656, 666, 826, 828, 829,

835, 1176, 1179, 1275, 1410, 1411, 1542, 1553, 1697.

‘ar�-� ‘ažm: Ulu ‘ar� 330, 620.

‘ar�-� a��: Hakk’�n ‘ar�� 528, 588, 608, 619.

artu�, artu : Fazla, çok 356, 703, 1065, 1077, 1230.

‘ar� (A.): Sunma, ortaya koyma, arz etme.

‘ar� eyle-: Sunmak, ortaya koymak arz etmek 118, 1437.

a�fiy� (A.): Samimi, tutu�u yol do�ru olan 1335.

����b (A.): Peygamberimizi görmek ve sohbetine ermek �erefini kazanm��

kimseler 28.

‘��� (A.): Çok isyanc� 105, 440, 712, 713, 717.

��im (A.): Günahl�, kabahatli.

��im ol-: Günahkâr olmak 919, 921.

a���:Yarar, ç�kar, kazanç, kâr.

a � it-:Yarar sa�lamak, k�r etmek 10, 995, 1002.

�sum�n (F.): Gök, sema 57, 190, 514.

‘���� (A.): Çok fazla seven, tutkun, a��k 682, 684, 1687.

227

‘���� ol-: Çok fazla sevmek, gönlünü kapt�rmak 424, 425, 1128, 1152.

��ik�r (F.): Belli, aç�k, meydanda 38, 68, 75, 85, 101, 134, 187, 195, 212,

264, 277, 291, 361, 482, 498, 557, 560, 564, 581, 631, 654, 899, 947, 1030, 1071,

1114, 1229, 1244, 1263, 1272, 1276, 1299, 1369, 1374, 1386, 1405, 1418, 1425,

1428, 1433, 1455, 1479, 1520, 1544, 1557, 1562, 1566, 1573, 1578, 1588, 1610,

1621, 1639, 1663, 1698, 1714.

��ik�r ol-: Belli olmak, meydana ç�kmak 1123, 1216, 1241, 1278, 1305,

1338, 1390, 1392, 1444, 1452, 1463, 1469, 1483, 1504, 1643.

��ik�r-it: Aç�klamak 52, 1226, 1530.

��iy�n (F.): Mesken 530.

a�k�re (F.): Belli, aç�k, meydanda 296.

ata: Baba 746, 1000, 1351, 1364, 1410.

a�las (A.): �pekli kuma� 113, 147.

‘av�lim (A.) Dünyalar 1653.

av�n (A.): Yard�m edenler 1012.

�‘v�z (F.): Ses, seda 40, 143, 144, 158, 330, 880, 1259.

‘avr�t (A.): Kad�nlar 893.

‘avret (A.): �nsan�n gösterilmesi ay�p olan yeri 1090.

aya: Avuç.

aya çal-: Alk��lamak 190.

‘ay�n (A.): Aç�k, a�ikâr, belli, aç�k bir biçimde 55, 129, 328, 384, 385, 388,

572, 967, 1126, 1265, 1270, 1274, 1290, 1391, 1394, 1447, 1493, 1506, 1556, 1605,

1609, 1624, 1668, 1699.

‘ay�n eyle-: Aç�klamak 1202.

‘ay�n it-: Aç��a vurmak, belli etmek 396, 473.

‘ay�n ��l-: Aç�klamak 1176.

‘ay�n ol-: Belli olmak, aç��a ç�kmak 1164, 1211, 1477, 1575, 1581.

�y�t (A.): Kur’an’�n cümleleri 767, 768.

�yet (A.): Kur’ân surelerini meydana getiren cümlelerden her biri 72, 73, 78,

85, 87, 92, 110, 369, 653, 903, 1027.

�y�ne (F.): Ayna 127, 1122, 1123, 1124, 1128.

‘Ayi�e , ‘�i�e(A.). Hz Ay�e 270, 932, 1252.

228

ayru�: Ba�ka 139, 1096.

az-: Yoldan ç�kmak, ahlâk� bozulmak 77, 1509.

a‘�� (A.): Üyeler 647, 1304.

‘a��b (A.): Keder, eziyet; günahkâr�n, �irk ve küfür ehlinin bu dünyada

i�ledikleri suçlara kar��l�k olarak görecekleri ceza 510, 746, 892, 898, 976, 982.

‘a��b çek-: Eziyet çekmek 22.

‘a��b it-: Eziyet etmek, s�k�nt� ve �zd�rap vermek 893.

‘a��b k�l-: Eziyet etmek 960.

‘a��b-� m�lim: Üzüntü veren eziyet 819.

�z�d (A.): Serbest, hür, özgür 350.

a� �� (A.): Karmakar���k rüyalar veya söylentiler 1501

‘až�m (A.): Büyük, ulu 230, 265, 330, 509, 604, 609, 620, 630.

‘az�z (A.): De�erli, �erefli, muhterem 341.

‘azz ol-: De�erli olmak 237

‘azl (A.): ��inden ç�karma yol verme 722, 723.

‘Azr��l (A.): Hareketi durdurmaya ve ruhlar� almaya müvekkeldir. Makam�

a�a�� göktedir 593.

B

b�b (A.): 1. Kap� 18, 28, 418, 1377, 1397. 2. Bölüm 1614.

b�d (F.): Rüzgar, yel 182

ba‘de-z�n (A.): Bundan sonra 162, 166, 249, 315, 1140.

b� (F.): Ba�, büyük bahçe, bostan 5, 40, 115, 993, 1258, 1369.

ba ��la-: Ceza vermemek, affetmek 719, 870, 877, 881.

ba la-: �p ve benzeri bir �eyle tutturmak 671, 970, 1404, 1408, 1500.

bah� (F.): K�ymet, de�er, kar��l�k 447, 1169.

ba��ne (F.): Sebep; yalandan özür 384.

ba�r(A.):Deniz, derya 1, 430, 684, 1261, 1688, 1721.

ba�r-� b���n: �ç deniz 1714.

ba�r-� c�n: Can denizi 1360.

229

ba�r-� mevc: Dalgal� deniz 1637.

ba�r-� ž�hir: Görünen deniz, aç�k deniz 1714.

ba�tulu: Bahtl�, talihli, k�smetli 198, 400, 573, 578, 625, 688, 1629, 1669.

b��� (A.): Devaml�, sürekli, daimi 7, 42, 1084, 1347, 1641.

bal��, bal� : Bal�k 90, 326, 327, 737, 1363, 1627.

b�n� (A.): Yapan, kuran, kurucu 1143.

ba‘� (A.): Gönderme, gönderilme 1032.

ba��r (A.): Görüp, anlayan 70.

b���n (A.): �ç, ,iç yüz, gizli 301, 1498, 1713, 1714, 1716, 1717, 1720, 1723.

bay: Zengin 1069.

bay��: Aç�k, belli, a�ikar gerçek 1094.

b�z (F.): Geri, geriye, tekrar 178, 1643.

bedr (A.): Dolunay 1533, 1534.

beg: �leri gelen nüfuzlu kimse, bey 641.

be�� (A.): Bulundu�u halde kalma, yok olmama, bâkilik 683, 1362, 1687.

bel� at (A.): Meram�n düzgün bir �ekilde, hale uygun olarak anlat�lmas�,

güzel söz söyleme 85.

bel��at eyle-: Güzel söz söylemek 87.

belür-: Meydana ç�kmak, belirmek, görünmek 367, 1527, 1573.

ber�ket (A.): Bolluk kr�. bereket 754.

ber�t (A.): Rütbe, ni�an ve imtiyaz verildi�ini bildiren ferman 351.

berd (A.): So�uk 727.

ber-d�r (F.): As�lm��.

ber-d�r eyle-: As�lmak 149.

bere (F.): Kuzu 503.

bereket (A.): Bolluk 63.

berg(F): Yaprak 11, 1367.

ber� (A.): �im�ek 495, 944, 1375.

berü: Beri, öteden bu yana do�ru 3, 46, 459, 537, 697, 846, 850, 923, 1394,

1677.

berza� (A): Ölülerin ruhlar�n�n k�yamete kadar bulunacaklar� yer 1419, 1420,

1426, 1428, 1443, 1603, 1604, 1606, 1608, 1611, 1615, 1621, 1623.

230

berza�- evvel: Birinci berzah

bes (F.): Yeter, kâfi, elverir 16, 36, 50, 70, 87, 93, 98, 99, 106, 118, 134, 137,

140, 154, 156, 163, 187, 200, 202, 206, 208, 210, 214, 220, 222, 225, 232, 259, 262,

300, 313, 317, 331, 334, 338, 348, 352, 368, 384, 397, 404, 406, 408, 418, 422, 425,

427, 437, 438, 441, 446, 450, 470, 471, 477, 484, 486, 490, 528, 538, 540, 559, 603,

629, 630, 633, 640, 673, 677, 689, 693, 695, 698, 706, 716, 720, 753, 791, 793, 804,

805, 809, 825, 862, 868, 873, 876, 888, 902, 914, 916, 941, 944, 961, 964, 988, 990,

1014, 1016, 1021, 1030, 1034, 1048, 1081, 1100, 1102, 1107, 1165, 1168, 1171,

1173, 1181, 1182, 1185, 1190, 1193, 1197, 1201, 1203, 1205, 1213, 1217, 1226,

1239, 1241, 1246, 1247, 1249, 1326, 1338, 1353, 1360, 1361, 1365, 1379, 1382,

1386, 1390, 1391, 1398, 1400, 1404, 1412, 1415, 1436, 1443, 1454, 1456, 1476,

1478, 1481, 1482, 1485, 1501, 1504, 1510, 1517, 1530, 1531, 1538, 1540, 1545,

1611, 1641, 1687, 1689, 1690, 1695, 1697, 1705, 1717, 1733.

be��r�t (A.): Müjdeler kr�. be��ret 342, 882.

be��ret (A.): Müjde 349, 882

be�eriyet (A.): �nsanl�k 1248.

be��r (A.): Müjde getiren, müjdeci 111, 348, 409, 650, 734, 772, 784, 818,

876, 1048, 1133.

bey�n (A.): Aç�klama, anlatma 846, 1119, 1413, 1447, 1521.

bey�n it-: Anlatmak, aç�klamak, bildirmek 55, 268, 347, 354, 357, 396,

950, 1286, 1531, 1605, 1607, 1712.

bey�n ��l-: Bildirmek, aç�k aç�k söylemek izah etmek 471, 662, 1658.

bey�n ol-: Aç�klanmak, bildirilmek 1411.

Beyte‘l Ma‘m�r, Beyt-i Ma‘m�r, Beyt Ma‘m�r (A.): Yedinci kat, Cennet-i

Firdevs’de bir kö�k olup Hz. Âdemle yeryüzüne indilmi�. Tufandan sonra yine

yerine al�nm��t�r 503, 504, 511, 518.

Beyte‘l Mu�addis (A.): Kudüs, Mescid-i Aks� 62, 142, 154, 1178, 1189.

b�- (F.):-s�z, -maz.

b-bah�: De�ersiz 1169.

b-ba ar: Görmez, kör 1387.

b-ç�re: Çaresizb136, 556.

231

b-çün: E�i ve benzeri olmayan, yaratt���ndan soru sorulmayan, Allah (c.c.)

1154, 1158.

b-güm�n: �üphesiz 565, 1505.

b-�aber: Habersiz 37, 424, 1006, 1407.

b-�ic�b: Utanmama, s�k�lmama 1382, 1485.

b-�is�b:Hesaps�z, say�s�z, sonsuz 326, 510, 960, 1075, 1548, 1684.

b-�it�b: Hitaps�z 1478.

b-��yam: K�yams�z 605, 1154.

b-�u �r: Eksiksiz, hatas�z, kusursuz 379, 1592, 1620, 1667, 1679.

b-mek�n: Mekans�z 877, 1660.

b-mel�l: Üzüntüsüz 391, 669, 677.

b-nih�yet: Nihayetsiz 118, 1653.

b-ni�an: Ni�ans�z , izsiz 685.

b-niy�z: Duas�z, Allah(c.c.)’a niyazda bulunmayan 885.

b-p� vü ser: Peri�an ve sefil 1144, 1160.

b-riy�: Riyas�z, özü sözüne uygun olmayan 1330.

b-rüku‘: Rükusüz 605.

b-sücud: Secdesiz 605.

b-�ekk: �üphesiz 370, 887, 1559.

b-zelel: Eksiksiz 1478.

bigi: Gibi 212, 461.

bi�ür-: Pi�irmek 49.

bizcileyin: Bizim gibi 116, 1064.

boncu : Boncuk 1170.

buca�: Kö�e, kuytu yer 410, 412, 617.

buda�: Dal 101, 104, 1289.

Bur�� (A.): Hz. Muhammed’in Miraç’ta bindi�i binek 17, 61, 130, 132, 133,

134, 137, 138, 140, 562.

bürh�n (A.): Delil, ispat 1319.

232

C c�h (F.): Derece, mevki, makam 1307.

ca��m (A.): Cehennem 1016.

c�m(F): Bardak, kadeh, �i�e 4, 49, 390, 667, 668, 683.

c�m-� fen�: Fanilik kadehi 683.

c�m-� pür: Dolu kadeh 4.

c�mi‘ (A.): �çinde namaz k�l�nan yer 1453, 1613, 1652, 1661, 1662, 1716,

1717.

c�n (F.): Ruh, can; hayat, ya�ay�� 3, 11, 40, 69, 95, 97, 98, 99, 124, 130, 141,

153, 165, 166, 168, 171, 172, 174, 175, 176, 177, 193, 206, 209, 236, 239, 241, 252,

255, 262, 267, 280, 292, 305, 306, 314, 347, 371, 383, 384, 387, 388, 398, 401, 422,

428, 430, 454, 459, 485, 497, 514, 530, 537, 568, 598, 600, 641, 647, 679, 685, 690,

694, 700, 713, 714, 749, 824, 846, 848, 849, 850, 884, 889, 894, 898, 917, 927, 933,

945, 949, 964, 965, 976, 991, 993, 996, 1023, 1054, 1055, 1065, 1067, 1081, 1089,

1096, 1096, 1119, 1126, 1136, 1137, 1138, 1139, 1147, 1152, 1158, 1160, 1162,

1166, 1176, 1190, 1202, 1230, 1235, 1247, 1253, 1256, 1257, 1259, 1265, 1266,

1267, 1270, 1274, 1286, 1290, 1296, 1304, 1312, 1327, 1330, 1331, 1332, 1353,

1356, 1360, 1375, 1377, 1378, 1393, 1394, 1411, 1419, 1442, 1464, 1474, 1479,

1481, 1493, 1495, 1509, 1532, 1535, 1559, 1581, 1604, 1608, 1609, 1624, 1633,

1634, 1638, 1640, 1648, 1676, 1677, 1687, 1700, 1712, 1721, 1726.

c�n vir-: Ölmek 672, 1357, 1376.

c�n-� c�n: Allah (c.c.) 229, 1356, 1674, 1674, 1675.

c�n�n (F.): Sevgili, gönül verilmi� 665, 686, 1266, 1357.

c�n-perver (F.): Can besleyen, gönül açan 1259.

cav� cav� : Çok çok, küme küme, tak�m tak�m 8.

c��� (F.): Büyücü 1219.

ceberüt ‘�lemi (A.): Allah (c.c.)’a varman�n üçüncü basama�� 1427.

Cebr�’il (A.): Peygambere emir ve vahy’e vas�ta ve memur olan dört büyük

melekten biri 17, 130, 131, 141, 156, 157, 163, 164, 194, 195, 196, 199, 204, 205,

207, 211, 213, 217, 219, 223, 224, 229, 231, 251, 256, 258, 262, 263, 294, 331, 332,

334, 335, 340, 368, 369, 392, 394, 435, 436, 474, 478, 503, 520, 548, 549, 552, 554,

233

556, 557, 564, 566, 660, 752, 757, 803, 896, 897, 938, 939, 940, 953, 954, 959, 984,

1011, 1028, 1030, 1032, 1033, 1545, 1547, 1575, 1579.

cef� (A.): Eziyet, s�k�nt�, zulüm 866, 1300.

cehd (A.): Çal��ma, çabalama

cehd eyle-: Çabalamak, gayret göstermek 1397.

cehd it-: Çal��mak, gayret etmek 48.

cel�l (A.): Ulu, yüce büyük; Cenab-� Hakk’�n s�fatlar�ndan 297, 452, 513, 569,

615, 627, 788, 839, 868, 1013, 1217, 1287, 1313.

cem‘(A.):Toplama, bir araya getirme.

cem‘ it-:Bir araya getirmek 10, 1187, 1652.

cem‘ eyle-:Toplamak, y��mak 1448.

cem‘ ol-:Toplanmak 1085, 1086, 1089.

cem�‘at (A.): �mam�n arkas�nda namaz k�lan topluluk, insan toplulu�u 904,

905, 916, 918, 920, 922, 942, 946.

cem�l (A.): Güzellik, yüz güzelli�i 698, 718, 1114, 1164, 1404, 1567, 1686.

cem�l (A.): Güzel 303, 452, 839, 867, 1014.

cennet (A.): Cennet 102, 105, 161, 238, 255, 288, 290, 293, 299, 336, 379,

390, 428, 433, 456, 458, 463, 477, 478, 479, 488, 489, 491, 493, 495, 498, 500, 648,

675, 678, 717, 721, 722, 723, 774, 820, 1297, 1303, 1304, 1305, 1322, 1544, 1564.

Cennet- i Firdevs: Firdevs Cenneti 855.

Cennetü‘l Me’v� (A.): Sekiz cennetten birinin ismi 379, 380.

cev�n� (F.): Gençlik 1366.

cevel�n-g�h (A.): Gezinti yeri, dola�ma yeri 190.

cevher (A.): Elmas, de�erli ta� 39, 316, 360, 361, 610, 1711, 1718, 1720.

cevher-i cisman: Beden ile ilgili cevher 1418.

cevher-i mevc�de: Var olan cevher 1440.

cevher-i n�r�n: Nurlu cevher1417, 1613.

cevher� (A.): Cevhere, de�erli ta�a veya inciye ait olan, bunlarla yap�lm��

veya i�lenmi� bulunan 316, 1419, 1436, 1443, 1727.

cevl�n (A.): Dola�ma, dolanma, gezinme.

cevl�n eyle-: Dolanmak, gezinmek 528.

234

cevl�n it-: Dola�mak, gezinmek 477.

ce�� (A.): Kötü kar��l�k, ceza 1224

ce�b (A.): Kendine çekme, çekilme 1481.

cih�n (A.): Dünya, âlem 109, 111, 314, 378, 389, 471, 473, 547, 964, 1032,

1070, 1135, 1185, 1399, 1550.

cild (A.): Deri 270.

cilve-d�r (F.): Görünen 91.

cim�‘ (A.): Çiftle�me 1088.

cin�n (A.): Cennetler, bahçeler 1296.

cinn (A.): Gözle görünmez, latif cisimlerden ibaret bir mahluk 1047, 1582,

1589.

cism (A.): Cisim, vücut 50, 308, 441, 1249, 1252, 1486.

cism-i �ar: Taze cisim 265.

cum‘a (A.): Cuma 124.

cüd� (F.): Ayr�, ayr� dü�mü�, ayr�lm�� 36, 1255, 1340.

cüd� k�l-: Ay�rmak, uzakla�t�rmak1163.

cüd� ol-: Ayr�lmak, uzak kalmak 1339.

cümle (A.): Bütün, hep, tamam� 50, 107, 233, 379, 402, 424, 499, 501, 536,

543, 545, 590, 591, 607, 634, 667, 671, 747, 755, 757, 770, 777, 778, 779, 783, 808,

829, 830, 832, 898, 929, 973, 1019, 1029, 1034, 1050, 1051, 1074, 1109, 1127, 1134,

1209, 1218, 1223, 1390, 1467, 1498, 1520, 1570, 1585, 1637, 1726.

cünd (A.): Asker, asker toplulu�u 360, 361.

cüst (F.): Arama, ara�t�rma 183.

cüv�n (F.):Genç, taze delikanl� 11, 57, 69, 124, 125, 129, 168, 209, 287, 357,

379, 384, 401, 422, 426, 459, 641, 647, 889, 917, 949, 950, 966, 967, 1023, 1065,

1152, 1162, 1230, 1235, 1247, 1271, 1304, 1331, 1360, 1391, 1399, 1419, 1442,

1464, 1474, 1491, 1495, 1505, 1521, 1550, 1556, 1575, 1604, 1609, 1638, 1664,

1673, 1675, 1699, 1720, 1726.

235

Ç

ça la-: Ça�lamak, �ar�l �ar�l akmak 292, 445, 983, 1003, 1005, 1007.

ç�k (F.): Yar�k, y�rt�k, çatlak, parçalanm��.

ç�k eyle-: Parçalamak, y�rtmak 460.

ç�k ol-: Parçalanmak, y�rt�lmak 1409.

Çalab (A): Allah, Tanr� 375, 620.

çar� (F.): Felek, dünya 1293.

çenber (F.): Çember, daire, halka 53.

çeng (F.): Kanuna benzer, dik tutularak çal�nan bir tür saz 1703, 1737.

çeri: 362, 364, 371.

çe�me (F.): P�nar, kaynak 445, 1007, 1271.

çe�n� (F.)Bayram 1458.

çevreyan: Dört taraf, etraf 63, 64, 1010.

ç�ra : Ç�ra, kandil, ���k 535, 1265, 1368.

çoma�: K�sa de�nek 958.

çü (F.): Zira, mademki, çünkü, nitekim 928, 944, 1347, 1364, 1371, 1398,

1676, 1708, 1720.

çün (F.): Zira, çünkü, öyle ise, madem 9, 17, 23, 24, 31, 36, 43, 44, 58, 74,

76, 101, 121, 146, 155, 180, 256, 257, 313, 337, 391, 432, 433, 445, 465, 500, 515,

533, 579, 580, 620, 637, 698, 712, 726, 750, 751, 808, 818, 828, 844, 860, 927, 951,

954, 990, 1048, 1060, 1088, 1154,1158, 1166, 1173, 1174, 1186, 1287, 1289, 1296,

1307, 1310, 1312, 1314, 1315, 1316, 1323, 1325, 1344, 1414, 1483, 1538, 1564,

1565, 1671, 1695.

çünki (F.): Zira, çünkü, �undan dolay� ki, madem ki 15, 18, 19, 25, 38, 47,

52, 92, 97, 98, 130, 171, 193, 235, 293, 423, 425, 487, 517, 518, 557, 632, 673, 682,

855, 856, 884, 1262, 1291, 1295, 1370, 1392, 1395, 1498, 1534, 1619, 1678, 1705,

1725, 1736.

çünkim (F.) : Çünkü mademki 39, 1059, 547.

236

D

da��: 1. da, de, dahi 7, 66, 75, 115, 128, 129, 168, 209, 212, 214, 215, 216,

218, 221, 223, 224, 227, 233, 261, 263, 296, 308, 338, 355, 358, 367, 393, 414, 456,

457, 476, 482, 493, 516, 532, 561, 563, 573, 579, 581, 604, 613, 624, 635, 661, 680,

694, 705, 707, 743, 754, 763, 773, 792, 795, 796, 802, 808, 813, 815, 817, 818, 893,

910, 932, 946, 958, 981, 1047, 1064, 1087, 1090, 1111, 1195, 1210, 1226, 1244,

1255, 1257, 1263, 1264, 1272, 1276, 1290, 1306, 1309, 1318, 1342, 1372, 1427,

1471, 1473, 1511, 1520, 1523, 1524, 1531, 1543, 1550, 1555, 1564, 1577, 1582,

1584, 1597, 1615, 1645, 1658, 1660, 1661, 1668, 1676, 1681, 1682, 1712, 1715,

1717. 2. Art�k, bundan böyle 797, 904. 3. Ba�ka 269, 297, 703, 1144. 4. Ayr�ca,

bundan ba�ka, üstelik 185, 271, 310, 332, 352, 356, 379, 754, 872, 898, 967, 970,

973, 976, 978, 1096, 1195, 1211, 1275, 1408, 1464, 1580, 1588.

Da�ye-yi Kelb�: Ashab�n ulular�ndand�r. Güzelli�i dillere destan ve kibar

bir diplomatt�r. Cebrail Aleyhisselam Peygamber efendimize geldikçe ekseriya,

güzelli�i ve kibarl��� ile temayüz etmi� olan D�hye suretine bürünerek gelirdi 1575.

d�m (F.): Tuzak, hile 387, 388, 389, 390.

d�men(F.): Etek 11.

d�ne (F.): 1.Tane 1734, 2. Tohum 387, 388, 389.

dapa: Taraf, yön 894.

d�r’ül fen� (F.): Dünya 853.

da‘va (A.): Mesele, iddia, dava 116, 426, 1112.

da ‘vet (A.): Ça��rma, davet etme.

da ‘vet eyle-: Davet etmek, ça��rmak 1029.

da ‘vet it-: Ça��rmak 178.

D�vud (A.): Hz. Davut, �srailo�ullar�n�n bir hükümdar� ve peygamberi 735.

Decc�l (A.). K�yametten az evvel ç�kacak ve Hz. �sa taraf�ndan öldürülecek

olan yalanc� ve zararl� �ah�s, yalanc� Mesih 1562.

dek: Kadar 72, 234, 562, 575.

�el�let (A.): K�lavuz, i�aret 103.

237

del�l (A.): �ahit, belge, tan�k, yol gösteren 303, 312, 899.

delü: Akl� yerinde olmayan, ç�lg�n, deli 148.

delüg: Delik 597.

dem (F.): An, zaman, vakit 17, 125, 130, 134, 140, 193, 225, 232, 259, 294,

331, 345, 348, 349, 394, 409, 411, 418, 437, 446, 450, 470, 474, 490, 519, 533, 557,

559, 579, 604, 666, 667, 668, 681, 689, 694, 720, 755, 771, 796, 798, 823, 824, 825,

826, 827, 844, 851, 860, 862, 868, 873, 876, 880, 896, 930, 936, 944, 952, 961, 964,

985, 988, 1029, 1030, 1035, 1107, 1134, 1136, 1140, 1141, 1164, 1174, 1186, 1191,

1197, 1202, 1203, 1205, 1289, 1360, 1361, 1375, 1464, 1481, 1497, 1531, 1641,

1654, 1680, 1685, 1686.

demür: Demir 947.

den� (A.): Alçak, soysuz 429, 632, 659, 1510, 1652.

depren-: Hareket etmek, k�m�ldanmak, sars�lmak 1289.

der (F.): Kap� 1144.

der-b�n (F.): Kap�c�, kap�ya bakan 194.

derc (F.): Nak��l� ka��ta yaz�lm�� yaz� 1734.

derd (f.): Keder, tasa, üzüntü, s�k�nt� 62, 134, 807, 1317.

derg�h (F.): Huzur, yan, nezd 555.

dery� (F.): Deniz 39 ,97 592, 1359, 1718, 1721.

dery�-� n�r: Nur denizi 95, 1403i

dest (F.): El 148.

deste (F.): Demet, tutam, tak�m 272.

dest�rsuz (F.): �zinsiz, müsâade almadan 304.

devr�n (A.): Âlem, dünya; devir, zaman.

devr�n eyle-: Dönmek, dola�mak 106, 531.

deyr (A.): Bu dünya.

deyr-i mu‘teber: De�erli dünya.43.

dib� (F.): Üzeri renkli dokuma motiflerle süslü bir çe�it ipekli kuma� 113.

d�d�r (F.): Görme, görü� 538.

dil (F.): Gönül, kalp, yürek 236, 628, 685, 1643.

dil-d�r (F.): Birinin gönlünü alm��, sevgili

dil-d�r eyle-: Birinin gönlünü almak, a��k etmek 149

238

dile-: �stemek, arzu etmek, talep etmek 41, 88, 99, 163, 375, 547, 554, 586,

776, 788, 808, 1088, 1182, 1587.

dim� (A.): Ak�l, �uur, beyin 1487, 1502.

Dimi�� (A.): �am 65.

d�n (A.): Din 29, 31, 211, 232, 257, 282, 340, 386, 392, 548, 550, 630, 651,

943, 1104, 1132, 1142, 1147, 1150, 1159, 1165, 1458, 1611, 1622, 1716.

dn-i �i‘�r: Üstün din 922.

din-: Söylenmek, denmek 919.

direng (F.): Bekleme, itirahat 1710.

dirlig: Ya�am, hayat, ömür sürme 1367.

doñuz: Domuz 967.

dost (F.): Ahbap, arkada�, yak�n olan kimse, dost 19, 44, 539, 522, 559, 565,

623, 700, 1139, 1320, 1327, 1329, 1359, 1646.

dost-� a��: Allah (cc) dosdu.

dö�eg: Yatak, �ilte 251.

du‘� (A.): Allah’a yalvarma, yakar��, dua.

du‘� eyle-: Yalvarmak 798, 1058.

du‘� it-: Dua etmek 27.

du‘� ��l-: Dua etmek, Allah’a yalvarmak397, 1733.

d�r (F.): Uzak 1103.

dost (F.): Dost, arkada� 1046, 1558, 1686.

d�za� (F.): Cehennem 103.

düny� (A.): �çinde ya�ad���m�z âlem, dünya44, 160, 161, 182, 183, 187,

193, 197, 246, 388, 390, 401, 425, 612, 626, 671, 700, 939, 966, 969, 972, 977, 979,

993.

dünye (A.): (bkz. düny�)

dünyev� (A.): Dünyaya mensup, dünya ile ilgili 1607.

dür-d�ne (F.): �nci tanesi, sevgili 378, 1684.

dürlü: Çe�itli, türlü 29, 38, 56, 83, 88, 92, 94, 185, 260, 288, 343, 357, 421,

476, 530, 624, 634, 635, 751, 847, 859, 1120, 1124, 1137, 1258, 1260, 1272, 1361,

1445, 1447, 1506, 1603, 1639, 1684, 1690, 1725, 1733.

239

dürr (A.): �nci 57, 268, 462, 1234, 1248, 1273, 1371, 1420, 1440, 1447,

1448, 1486, 1532, 1589, 1600, 1615, 1652, 1668.

dürr-i cev�hir: K�ymetli inciler 1261.

dürr-i cevher: Çok de�erli, k�ymetli inci 360, 1711.

dürr-i gevher: Elmasl� inci 925.

dürr-i mekn�n: Dizilmi� inci 653.

dürr-i �emn: K�ymetli inci 1257.

dürr-i yetm: Tek inci 977.

dürüst (F.): Do�ru, hatas�z; do�ru ve hatas�z olarak 623, 1046, 1151, 1320,

1358, 1558.

dü�-: 1. �çine dü�mek, girmek 23, 914, 1105 2.Yere dü�mek 929 3. Uygun

olmak, uygun gelmek 1048 4. gitmek, kaybolmak 1454.

dü�: Rüya 908, 1270, 1457, 1467, 1468, 1470, 1501, 1502.

dü�enibe: Per�embe 121.

E

eb‘ad (A.): Uzak, daha uzak 69, 1065, 1195.

ebed (A.): Sonsuz, sürekli, daimi 668, 1365.

ebrencen (F.): Bilezik 148.

Eb�a� (A): Mekke’deki bir vadinin ismi 136.

Eb� Bekr (A.): �lk halife Hz. Ebubekir 1192, 1193.

edivir-: Söylemek, anlatmak 908.

edn� (A.): Alçak, a�a��, pek baya�� 54, 681, 629, 1684.

ef �n (F.): Izd�rap ile hayk�rma, ba��r�p ça��rma; inleme, ba�r��ma.

ef��n it-: Hayk�rmak 936, 974.

efl�k (A.): Semalar, felekler, gökler 44.

e�ad (A.): Allah(c.c.)’�n isimlerinden biri 59.

ehl (A.): Ehil, aile, yak�nlar, ev halk� 288, 1296, 1564, 1565.

ehl-i f�s�: Ahlaks�z, dinsiz 1628.

ehl-i �ev�: Zevk ehli, zevk sahibi 1518.

240

ehl-i zühd: �badet ehli, ibadet zühdü 1628.

ekin: Bu�day 1081, 1082.

ek�er� (A.): Çok defa, ço�u 1527, 1528.

eksük: Mevcut olmayan, kay�p, eksik 702, 704, 1368.

emel (A.): Ümit, arzu, h�rs 146.

em�n (A.): Emini güvenilir, inan�l�r (ki�i) 63, 212, 218, 219, 258, 299, 337,

340, 368, 435, 454, 475, 548, 630, 661, 681, 695, 712, 816, 833, 878, 905, 910, 926,

943, 985, 1057, 1074, 1080, 1107, 1514, 1551, 1554, 1597, 1627

emn ol-: Rahat olmak, güvenmek, korkudan salim olmak 1074, 1522,

1543, 1551.

emr (A.): Buyurma, buyruk 1467, 1477, 1482, 1490, 1507, 1509, 1511,

1517..

emr-i �a��: Gerçek, hakiki emir 1507.

enbiy� (A.): Nebiler, peygamberler 239, 267, 311, 1550.

ender (F.): “-de, içinde” 1362, 1399, 1729.

enh�r (A.): Irmaklar, çaylar 290.

env�r (A.): I��k, nur, parlakl�k 6.

env�r-� a��: Allah’�n nuru 6.

er: Ki�i, adam, erkek, asker 410.

ercümend (F.): Muhterem, �erefli, itibarl� 1549, 1601.

erv�� (A.): Ruhlar, canlar 658, 1134, 1500, 1480, 1650, 1651, 1655.

erv��-� sühed�: �ehitlerin ruhlar� 382.

erz�n (F.): Uygun, yerinde, ucuz 316.

esb�b (A.): Sebepler 1471.

esb�b-� �a��: Hatan�n sebepleri 1493.

esm� (A.): Namlar, adlar 419, 1668, 1669, 1675, 1682.

esr�r (A.): Bilinmeyen �eyler, s�rlar 35, 1394.

esr�r-� �erf: Kutsal s�rlar 56.

esrük: Sarho� 1347.

e�b�� (A.): �ah�slar, cisimler, gövdeler 658.

e� �l (A.): ��ler, güçler 1475.

e�k�l (A.): �ekiller, biçimler, suretler 1584.

241

evc (A.): Yüce, yüksek, doruk 98.

evl�d (A.): O�ul, k�z, çoluk çocuk 298.

evliy� (A.): Veliler, ermi�ler 66, 1330, 1334i 1335, 1338, 1340, 1343, 1350,

1372, 1400.

evliy�-i a��: Allah (c.c.)’�n evliyalar� 1333.

evs�f (A.): S�fatlar, kaliteler 1401.

evvel (A.): önce, ilk, birinci 264, 367, 562, 1244, 1291, 1606, 1610, 1615,

1616.

evvelen (A.): Birinci, ilk olarak 86.

eyd-, ayd-: Söylemek, bildirmek 546, 581, 846, 1265.

eyü: �yi 1303, 1304, 1306.

F

fa�r (A.): Övünülecek �ey, iftihar vesilesi 254.

faid� (A.): Fayda 451.

f�n� (A): Baki olmayan, sonu gelen, yok olan 7, 45, 1641.

f�ri (A.): Vazgeçmi�, i�ini bitirmi� 1371.

f�sid (A.): Kötü, fena, fesat ç�karan 1469, 1495.

fa��� (A.). Güzel söz söyleyen, güzel konu�an 1715.

fa�l, fa��l: Bölüm, ayr�nt� 997, 1422, 1461.

F�ti�a (A.): Kur’an-� Kerim’in birinci sûresi 744.

F���ma: Hz. Fatma 452, 456, 462, 466, 468, 471, 473, 492, 933.

fa�l (A.):Ki�ide bulunan üstünlük, de�er, hüner 35, 468, 469, 483.

fehm (A.): Anlama, anlay��, idrak, zekâ 167, 686, 1151.

fehm it-: Anlamak, kavramak 339, 1402, 1403.

felek (A.): Gökyüzü, sema, gök 531.

fen� (A.): Dünyaya ait her �eyden vazgeçme, Allah (c.c.)’�n birlik denizine

dalma 683, 853, 1362, 1687.

fer‘ (A.): Dal, tomurcuk 100, 1159, 1161.

fera� (A.): Kalp huzuru, sevinç 184, 241, 670.

242

ferd (A.): E�i ve benzeri olmayan, benzersiz 375, 668, 1688.

fer��n (A.): Sevinçli ne�eli 391.

fer� (A.): Yeryüzü, sahra 656.

fery�d (F.): �nleyip s�zlama, ba��rma, feryat.

fery�d eyle-: �nleyip s�zlamak 450.

fery�d it-: A�lamak, ba��rmak 1002

fet� (A.): Zaptetme, ele geçirme, fetih.

feth eyle-: Ele geçirmek 1220.

fet� it-: Ku�atmak, zaptetmek, ele geçirmek 467.

fet� k�l-: Ele geçirmek 465.

fet�-i b�b : Kap�n�n aç�lmas� 28, 418.

fevc (A.): Bölük 98.

fevt (A.): Bir daha ele geçirmemek üzere kaybetme, elden ç�karma,

kaç�rma 538.

fevt ol-: Elden ç�karmak, kaç�rmak 533.

fey� (A.): Ba���, ihsan 1481.

f�s� (A.): Günah i�leme, isyan etme, günahkarl�k 972, 1628.

f��rat (A.): Yarat�l��, huy, mizaç.

f��rat-� �abb: Dostun, arkada��n yarad�l��� 520.

fid� (A.): Gözden ç�karma, u�runa verme, kendi yarar�ndan vazgeçme 989,

1355.

fid� it-: U�runa vermek, feda etmek 455, 991.

fi �n (F.): Izd�rap ile ba��r�p ça��rma, inleme, feryat.

fi��n it-: Feryat ile ba��r�p ça��rma 965.

fikr (A.): Dü�ünce, fikir 427, 1499.

fikr-i f�sid: Yanl��, kötü fikir 1469, 1495.

fil (A.): Fil 271.

f�‘l (A.): ��, amel, fiil 88, 252, 646, 1307, 1346, 1729.

Filistin: Filistin 65.

filörin: Hollanda para birimi 909.

fir�� (A.): Ayr�lma, ayr�l�k 1705.

fir�set (A.): Mertlik, yi�itlik 1559, 1561.

243

Firdevs-i A‘l� (A.): Cennetteki alt�nc� bahçe 1632.

fitne (A.): Kar���kl�k, karga�a; azd�rma, ba�tan ç�karma 1105.

fu�d (A.): Gönül, kalp 1693, 1695.

Furat: F�rat nehri 296, 297, 298, 300.

fül�n (A.): Belirsiz bir �ey, filan 1205, 1211.

für�at (A.): Ayr�l�k, ayr�l�� 1708.

für�at (A.): Dostlardan ve saireden ayr�l�k, ayr�l�� 25, 26.

Füt�h�t (A.): Muhiddin-i Arabî’nin me�hur eseri 1614.

füt�r (A.): Ümitsizlik, zay�fl�k 1323.

G

ab� (A.): Kal�n kafal�, anlay��s�z, ahmak 674, 750.

add�r (A.): Zulmeden, hain, merhametsiz 151.

�fil (A.): Gaflette bulunan, dikkatsiz, ihtiyats�z, habersiz.

��fil ol-: Gaflette bulunmak, ihtiyats�z olmak 423.

g�h� (F.): Bazen, ara s�ra 1466.

�lib (A.): Üstün gelen, yenen.

��lib eyle-: Üstün gelmesini sa�lamak, yenmesini sa�lamak 800, 805.

��lib it-: Üstün gelmesini sa�lamak 801.

��lib ��l-: Üstün gelmesini sa�lamak 789.

��lib ol-: Üstün gelmek, yenmek 1497.

an� (A.): Varl�kl�, zengin, sahip oldu�u �eyle yetinip fazla istemeyen 139,

304, 323, 419, 468, 512, 517, 527, 541, 555, 595, 722, 779, 827, 940, 1047, 1095,

1236, 1308, 1475, 1488, 1524, 1546, 1552, 1560.

ar�b (A.): Acayip, tuhaf 618.

ar� (A.): Batma, bo�ulma 366, 450.

�ar� ol-: Batmak, bo�ulmak 442.

��iye (A.): K�yamet 141.

avv�� (A.): Dalg�ç, denizin dibine inen kimse 1683.

244

ayb, ayib (A.): Belirsiz bilinmeye �eyler, gözle görülmeyen �eyler 1598,

1616, 1645, 1647, 1648, 1651, 1654, 1656.

�yet (A.): Son, pek fazla, son derece 87, 794, 871, 878, 910, 1229.

ayr (A.): Ba�ka, di�er 601, 814, 815, 817, 1282, 1333, 1420, 1492, 1577,

1584, 1615.

�ayr-� a��: Allah (c.c.)’tan ba�kas� 1334, 1491.

�ayy� (A.): Cehennemde bir kuyu veya dere 902.

ged� (F.): Dilenci, yoksul 1337.

genc (F.): Hazine, define 38, 1336, 1337.

genc bul-: Hazine bulmak 1268.

gence iri�-: Hazineye ula�mak 1337.

ger (F.): E�er, �ayet 14, 26, 57, 116, 158, 160, 286, 318, 361, 402, 431,

452, 530, 551, 635, 746, 749, 801, 890, 930, 986, 1017, 1092, 1113, 1125, 1162,

1183, 1230, 1258, 1348, 1350, 1388, 1408, 1410, 1466, 1469, 1489, 1524, 1537,

1544, 1568, 1580, 1639, 1732.

gerçi (F.): Her ne kadar, ise de, gerçi 253, 534, 535, 1122, 1126, 1277,

1279, 1280, 1281, 1389, 1490.

gevher (F.): Elmas, cevher, de�erli ta� 177, 644, 925, 1170, 1637, 1638,

1639, 1721, 1724, 1725.

gevher-i ‘ömr: Ömrün cevheri 1169.

�b�a (A.): Ayn� hâli �iddetle arzu etme, imrenme 239.

�la� (A.): Kal�nlar, kabalar 1013.

��� (A.): Örtü, örtünecek �ey 1337.

gice: Gece 23, 61, 62, 67, 80, 81, 83, 121, 123, 124, 363, 535, 737, 908,

1007, 1028, 1180, 1188, 1194, 1246, 1395, 1626, 1628.

gir (F.): Tutan, yay�lan, kavga, sava�

girü: Tekrar, yine, bir daha, sonra 1, 2, 48, 95, 99, 125, 177, 178, 213, 240,

316, 360, 371, 386, 405, 411, 430, 435, 439, 458, 466, 530, 546, 561, 632, 644, 664,

762, 781, 785, 824, 843, 849, 867, 869, 871, 872, 873, 878, 943, 1041, 1044, 1049,

1067, 1120, 1208, 1246, 1248, 1270, 1447, 1532, 1552, 1567, 1569, 1601, 1637.

onça (F.): Aç�lmam�� çiçek 1705.

göçer: Gezer, bir yerde durmaz, göçebe 8.

245

gög: (Bkz. gök)

gök: Yer yüzünün üzerini mavi bir kubbe ile kaplayan bo�luk, sema 41, 56,

68, 74, 76, 2020, 203, 234, 289, 303, 305, 311, 341, 505, 506, 507, 508, 513, 515,

517, 527, 562, 663, 567, 570, 572, 573, 575, 589, 607, 626, 757, 955, 973, 996, 1142,

1195, 1228, 1233, 1276, 1281, 1376, 1405, 1532, 1542, 1543, 1554, 1555.

göñül: Kalp, gönül; iç, benlik 1, 94, 96, 106, 192, 247, 603, 648, 665, 689,

851, 1006, 1013, 1120, 1223, 1274, 1444, 1553, 1554, 1598, 1599, 1637, 1639, 1705,

1706.

göñle �ol-: Gönüle girmek, ba�lanmak 423.

göñül ba�la-: Ba�lanmak 671.

görin-: Görünmek 127, 186, 367, 667, 1120, 1122, 1126, 1131, 1272, 1276,

1277, 1279, 1391, 1506, 1574, 1577, 1582, 1584, 1587, 1589, 1596, 1686.

görklü: Güzel, iyi, ho�, Görkeli, gösteri�li 109.

u��a (A.): Keder, kayg� 460, 671.

�u alu ol-: Kederli, dertli olmak117, 1067, 1068.

g�� (F.): Kulak, kulak verme.

g�� eyle-: Kulak vermek, dinlemek 1585.

g�� it-: ��itmek, dinlemek 180, 1259.

g�� ��l-: Kulak vermek, i�itmek, dinlemek 431.

güher (F.): Cevher, mücevher, inci1265, 1312, 1734.

gül (F.): Gül 147, 201, 461, 1258, 1422, 1446, 1577, 1731.

gül-: Ne�elenmek, gülmek 112, 468, 585, 1021, 1022, 1044, 1048, 1192,

1557.

gül�en (F.): Ate� hane 855.

gülist�n (F.): Gül bahçesi, güllük 91, 928, 1258, 1272, 1446, 1671.

gül-z�r (F.): Gül bahçesi 854.

güm�n (F.): Zan, sanma, sezme 328.

gün�h (F.): Allah (c.c.)’�n emirlerine ayk�r� olarak görülen i�, suç, hata,

günah 702, 705, 1057, 1094, 1702.

gü��d (F.): Açma, aç�lma; ferahlama.

gü��d eyle-: Feth eylemek 1223.

246

güz�f (F.): Bo� ve beyhude söz 568.

gü��r (F.): Geçme, geçi�, yürüme 19, 43, 153, 532, 680, 1381.

güz�r ��l-: Geçmek 19.

gü�er (F.): (bkz. güÈ�r)

güz�n (A.): Seçilmi�, seçkin 156, 218, 232, 257, 275, 306, 368, 386, 392,

395, 435, 489, 496, 515, 550, 553, 576, 582, 589, 596, 617, 639, 658 681, 728, 743,

759, 791, 801, 832, 864, 910, 975, 984, 1040, 1061, 1080, 1099, 1104, 1132, 1149,

1159, 1172, 1252, 1257, 1303, 1341, 1372, 1376, 1423, 1429, 1441, 1450, 1492,

1522, 1528, 1534, 1539, 1543, 1554, 1576, 1579, 1590, 1575, 1611, 1626, 1649,

1665, 1716, 1732.

H

��b (F.): Uyku; rüya 32.

�ab�b (A.): Sevgili, seven, dost, arkada� 16, 20, 24, 76, 155, 163, 223, 235,

242, 244, 247, 248, 254, 263, 305, 411, 436, 443, 444, 446, 456, 475, 478, 487, 520,

580, 699, 704, 807, 811, 820, 821, 823, 828, 829, 836, 860, 879, 880, 907, 962, 987,

1042, 1050, 1073, 1086, 1097, 1179, 1255, 1633, 1702, 1703.

�ab�r (A.): Haberli, bilgili 1625.

�acc (A.): �slam’�n be� temel �art�ndan birisi olan ve belirli zamanda

Mekke’de yap�lan merasim ile Kâbe’yi ziyaret etme ibadeti 1104, 1108.

��ce (F.): Hoca, muallim, ö�retmen 114, 1492.

��cet (A.): �htiyaç, lüzumlu ve gerekli olan �ey 138, 250, 791, 804, 839,

844, 1043.

�ac�l (A.): Utanm��, utanc�ndan yüzü k�zarm�� 1117.

�acl ol-: Utanmak, utanc�ndan yüzü k�zarmak 1113, 1217.

�aclet�h: 999.

�add (A.): S�n�r 1421.

�adeng Kay�n a�ac�ndan yap�lm�� ok 1703.

�ad�ce: Hz. Hatice 485, 932.

��dim (A.): Hizmet eden 376.

247

�ad�� (A.): Peygamberimizin kutsal sözü 303, 355, 358, 464.

��di�e (A.): Yeni bir �ey, vak�a, olay 1515.

��in (A.): Nankörlük eden, h�yanet eden 816.

�a��y�� (A.): Hakikatler, gerçeklikler 1438, 1440, 1442.

�a���at (A.): Do�ru, gerçek, hakikat 34, 184, 571, 1156, 1159, 1508, 1516.

�ak�m (A.): Her �eyi bilen, üstün akl� ve üstün nitelikleri ile benzerlerinden

ayr�lm�� kimse 35, 243, 407, 417, 607, 892, 922, 1437.

�a�� (A.): 1.Allah, Tanr�, gerçek do�ruluk ve hakkaniyet olan 6, 26, 36,

37, 38, 50, 60, 70, 71, 73, 78, 79, 81, 85, 127, 191, 230, 237, 242, 255, 266, 277,

322, 325, 327, 328, 333, 335, 337, 343, 344, 354, 361, 364, 370, 371, 372, 396, 418,

422, 441, 443, 446, 512, 515, 517, 528, 554, 557, 569, 570, 574, 577, 582, 584, 588,

599, 604, 607, 614, 615, 619, 621, 627, 632, 638, 643, 654, 655, 671, 681, 722, 751,

754, 760, 767, 771, 776, 779, 784, 791, 798, 799, 804, 808, 810, 843, 860, 862, 863,

866, 872, 882, 888, 890, 915, 951, 985, 986, 1004, 1005, 1023, 1024, 1045, 1052,

1098, 1099, 1107, 1110, 1114, 1115, 1116, 1117,1124, 1131, 1143, 1151, 1196,

1198, 1202, 1220, 1221, 1228, 1229, 1230, 1274, 1283, 1301, 1309, 1311, 1319,

1330, 1333, 1334, 1335, 1338, 1339, 1340, 1344, 1345, 1346, 1351, 1361, 1365,

1366, 1376, 1382, 1400, 1458, 1463, 1473, 1490, 1491, 1525, 1530, 1549, 1564,

1565, 1573, 1593, 1685, 1691, 1692, 1694,1699.

�a��: Do�ruluk, do�ru ve gerçek olan 170, 688, 966, 1184, 1211, 1332,

1334, 1439.

��l (A.): Durum, vaziyet, görünü�, hal 252, 646, 992, 1014, 1080, 1093,

1109, 1624, 1630

�al�� (A.): Kurtulma, kurtulu� 1111.

�al� it: Kurtarmak, serbest b�rakmak 736.

�al��l (A.): Arap kad�nlar�n ayaklar�na takt�klar� süs bilezi�i 148.

��li� (A.): Yaratan, yarat�c�, Allah (c.c.).84, 1435.

�al�l (A.): Dost, yâr 108, 122, 138, 196, 217, 256, 274, 296, 302, 331, 336,

406, 441, 523, 583, 650, 676, 696, 785, 813, 830, 838, 862, 868, 896, 900, 930, 938,

952, 1032, 1058, 1072, 1079, 1121, 1129, 1134, 1199, 1287, 1295, 1412, 1434, 1438,

1487, 1500, 1537, 1583, 1680.

�al�m (A.): Yumu�ak huylu 245, 604, 831, 1103, 1314, 1321, 1327.

248

�all (A.): Çözme, sonuca ba�lama.

�alleyle-: Çözmek, sonuca ba�lamak 92

�alvet (A.): Iss�z, bo� yer 95.

��m (A.): Pi�memi�, çi� 49.

�am��at (A.). Ahmakl�k, budalal�k 1408.

��mid (A.): Koru sönmedi�i halde alevi sönen ate� 25

�am�m (A.): Pek s�cak, pek kaynar nesne 971.

�amr (A.): �arap 385, 391, 519.

��n (F.): Hükümdar, hakan414, 518, 845, 1238.

�ar (F.): E�ek 1358, 1402.

�ar�b (A.): Bozulmu�, y�k�lm��, tahrip olmu� 42, 152, 1503.

�ar�b ol-: Y�k�lmak, bozulmak, tahrip olmak 43.

�ar�m (A.): Yap�lmas� ve kullan�lmas� dince yasaklanm�� olan helal

olmayan, haram 745, 969.

�ar�m it-: Yasaklamak789.

�arc (A.): Bir �eyin yap�m�na yarayan madde 644.

��ric (A.): D��, d��ar�da, d��ta.

��ric ol-: D��ar�da olmak 650.

�ar�f(A.): Ki�i, meslekta�, teklifsiz dost 3, 186, 663, 198, 1388, 1494,1502,

1545, 1719.

��r-ist�n (F.): Dikenlik, çal�l�k 854.

H�r�n (A.): Hz. Musa’n�n büyük karde�i 225, 226.

��� (A.): Mahsus, özel 306.

�asan: Hz. Hasan 428, 438, 440, 569, 933.

�ased (A.): K�skançl�k, çekememezlik 239, 1500.

����l (A.). Meydana geleni olan, ortaya ç�kan 839.

�� �l it-: Bitirmek 1083.

h� �l ol-: Meydana gelmek, bitmek, neticelenmek 1166, 1171, 1354, 1600.

�a�let (A.): �nsan�n yarad�l���ndaki huyu, mizac� 950, 1025.

�a�m (A.): Dü�man 1010.

�asret (A.): Özleme, özleyi� 236.

���a (A.): Asla, katiyen hiçbir vakit, Allah (c.c.) göstermesin 1097.

249

H��im�: Ha�imo�ullar� kabilesinden olan135, 1031.

�a�r (A.): Ölüleri diriltip mah�ere ç�karma 927.

�atm (A.): Bitme, biti�, son.

�atm eyle-: Bitirmek 1711.

�atm it-: Sona erdirmek, bitirmek 1735.

�atm ol-: Bitme, sona erdirme 58.

��t�n (A.): Kad�n 980, 1085.

�a�� (A.): Yol, çizgi, yaz� 592.

hav� (A.): Hava 530.

�av�di� (A.): �lgi ile kar��lanan haber, yeni söz 1512.

�av� (A.): Su çukuru, havuz

�av�-� Kevser: Kevser suyu, Kevser havuzu 34, 394.

�ay�l (A.): Bir kimsenin kafas�nda canland�rd��� �ey, dü� 184, 188, 1460,

1588, 1589.

�ay�l-i munfa �l: Ayr� dü� 1541.

�ay�liyyat (A.): Hayale ait �eyler 1452.

�ay�t (A.): Dirilik, canl�l�k 47, 176, 241, 322, 679, 790, 1547, 1602.

�ay�t-� c�vid�n: Daimi hayat 537, 1348.

�ayber: Suriye’de bir kalenin ismi 465, 467.

�ay�r (A.): �yilik, iyi i� 773, 1299.

�ayme (A.): Çad�r 642.

�ayr (A.): �yi, faydal�, hay�rl� 79, 80, 81, 82, 201, 1295, 1296, 1297, 1310,

1524.

�ayr‘ül- en�m: Varl�klar�n hay�rl�s�; Hz Muhammed (s.a.v.) 208.

�ayr�n (A.): �a�k�n, hayrette kalan.

�ayr�n ol-: Hayrette kalmak, �a�a kalmak 362.

�ayy (A.): 1.Diri, canl�, ya�ayan 536, 2. Allah (c.c.)’�n isimlerinden biri 621.

h���m (A.): Hazmettiren, sindiren 299.

�azne (A.): Para konan veya saklanan yer, hazine 116, 1312.

�azne-i dürr: �nci hazinesi 1532.

�a�ret (A.): Bir sayg�, ulula�ma ifadesi olarak büyük zatlara verilen unvan

10, 54, 138, 180, 181, 245, 250, 447, 457, 548, 560, 690, 694, 695, 699, 703, 822,

250

826, 827, 829, 845, 867, 868, 870, 871, 872, 874, 1018, 1054, 1058, 1069, 1113,

1287, 1326, 1327, 1644, 1652, 1653, 1657, 1662, 1668, 1669, 1670, 1702, 1707.

�a�ret-i a��: Allah (c.c.) hazretleri.

heb� (A.): Gayet ince toz, zerre 1169.

heft (F.): Yedi (7) 574.

hemçün: (Onun) gibi 15, 32, 1169.

hem-dem� (F.): S�k� f�k� arkada�l�k 1654.

hey’et (A.): Görünü�, durum 1207, 1210.

heybet (A.): Ululuk, azamet, büyüklük 331, 806, 957.

��fž (A.): Saklama, koruma, muhafaza alt�nda tutmak.

��fž ��l-: Saklamak, korumak 1444.

��rman (A.): Mahmurluk, ümitsizlik 1358.

���r (A.): �çenlere ölmezlik veren ab-� hayat içmi� bulunan ve kul s�k�ld���

zaman imdad�na yeti�mekle me�hur olan peygamber 740.

hicir (A.): Tabiat, huy, adet 272.

hicr (A.): Ayr�l�k 593,1704, 1709.

hicr�n (A.): Keder 1686, 1703.

�idmet (A.): ��, hizmet, görev 1395.

�ikmet (A.): Gizli, ne oldu�u anla��lmaz sebep ve hakikat 164, 1728.

�il‘at (A.): Eskiden padi�ah veya vezir taraf�ndan takdir edilen, be�enilen

kimseye giydirilen süslü elbise, kaftan 1306.

��le (A.): Bir kimseyi aldatmak, yan�ltmak için yap�lan oyun 1015.

�im�riyyet (A.): E�eklik, aptall�k 1642.

Hind (A.): Hindistan 849.

�is�b (A.): Sayma, hesaplama; mah�er k�yamet 957.

�i��b (A.): Bir veya birçok kimselere a��zdan veya yaz� ile söyleme 417, 437,

1478.

�oca (F.): Hoca, efendi, çelebi 61, 1293, 1450.

�or (F.): Ehemmiyetsiz, de�ersiz, baya�� adi 1117, 1217.

�o� (F.): �yi, güzel 2, 46, 55, 72, 92, 96, 110, 120, 130, 146, 171, 174, 190,

250, 268, 292, 311, 342, 349, 410, 486, 499, 525, 530, 537, 567, 598, 635, 636, 637,

678, 700, 748, 761, 786, 790, 802, 838, 849, 923, 926, 943, 1025, 1076, 1082, 1112,

251

1120, 1124, 1136, 1139, 1140, 1141, 1145, 1158, 1193, 1200, 1204, 1239, 1268,

1284, 1302, 1322, 1360, 1361, 1378, 1380, 1395, 1396, 1447, 1450, 1477, 1479,

1521, 1523, 1531, 1585, 1598, 1605, 1637, 1682, 1689, 1719, 1724.

��b ( F.): Güzel, ho�, iyi 39, 212, 325, 1121, 1122, 1128, 1130, 1198, 1203,

1312, 1404, 1465, 1478, 1678, 1730.

��b eyle-: �yilik, güzellik yapmak1131, 1132.

��b ol-: �yi olmak 1408.

��b-ter (F.): Çok güzel, pek güzel 601, 1203.

�ul� (A.): Huy, tabiat, ahlâk 996.

�ulle (A.): Belden a�a�� ve belden yukar� olmak üzere iki k�s�mdan olu�an

elbise, Cennet elbisesi 132, 133, 1303.

��n (F.): Kan 30, 1136.

��r (A.): Cennet k�zlar�, huriler 421, 676.

��r (F.): Güne� 1168.

��r� (F.): Cennet k�z� 495, 498, 1306, 1323, 1303.

�u�� (F.): Hüda, Allah (c.c.) 36, 1163, 1222, 1224, 1255, 1350.

�üccet (A.): Delil 1217, 1228.

hüm� (F.): Cennet ku�u, devlet ku�u 98, 852, 857.

hüm�m (A.): Azimli, gayretli, bir i�e s�ms�k� sar�lan 62, 202, 207, 214, 231,

365, 373, 397, 438, 549, 558, 616, 626, 640, 657, 725, 732, 754, 757, 844, 946, 969,

1056, 1083, 1140, 1179, 1250, 1358, 1462, 1555, 1613, 1636.

hüner (F.): Marifet, ustal�k 1398.

�ürmet (A.): Sayg� 354, 719.

�üseyn: Hz. Hüseyin 428, 438, 442, 933.

�üsn (A.): Güzellik, iyilik, güzel, iyi 187, 1288.

�üsn-i ‘�lem: Âlemin güzelli�i 1476.

�üzn (A.): Tasa, üzüntü, gam, keder 444.

I

�lduz, y�lduz: Y�ld�z 185, 186, 540, 541, 543, 1271.

252

�ra : Bkz. �rak

�ra�: Uzak 69, 827, 1062, 1106.

�rak ol-: Uzakla�mak 655, 656, 657, 658.

��marla-: Göndermek, tevdi etmek 710.

�ss�: S�cakl�k, hararet 1016, 1321.

‘��� (A.): A�k, sevgi24, 176, 314, 431, 847, 1254, 1284, 1351, 1634, 1644.

���-� a��: Allah sevgisi 1151, 1365, 1366, 1367.

���-� mest: Sarho�luk a�k� 1384.

��l�� (A.): Adland�r�lma, isim verilme.

��l�� eyle-: Adland�rmak 381.

�

�br�h�m: Hz. �brahim 258, 259, 727.

içün : �çin 418, 1103, 1308, 1311, 1325, 1327, 1328, 1329, 1490.

idr�k (A.): Anlay��, kavray��, ak�l erdirme.

idr�k eyle-: Anlamak, kavramak 301.

idr�k it-: Anlamak, kavramak 1332.

�dr�s (A.): Hz. �dris 219, 220, 308.

‘iffet (A.): Temizlik, namus 1096.

‘�frit (A.): Zararl� ve korkunç mitolojik mahlûk.

‘�frit� (A.): �frit gibi olan 1121.

igne: ��ne 963.

i�til�f (A.): Uymama, uymay�p uyu�mama 119, 284, 505, 568, 1226.

i�y� (A.): Canland�rma, diriltme, yeniden hayata döndürme.

i�y� it-: Canland�rmak, diriltmek 585.

‘i��b (A.): Eza, cefa, eziyet, azap 29, 1066

i�b�l (A.): Baht, talih, baht aç�kl���, bahtl� olma 158.

ikr�m (A.): A��rlama, hürmet gösterme, de�er verme 208, 231, 831.

253

ikr�m it-: Hürmet göstermek, de�er vermek 89.

ikr�m ��l-: Hürmet etmek 260.

iks�r (A.): Eskiden kimyac�lar�n çok tesirli oldu�una inand�klar� bir madde.

iksr-i a��: Allah(c.c.)’�n iksiri 50.

il�h (A.): Allah (c.c.), Tanr� 309, 439, 474, 570, 724, 736, 770, 825, 1020,

1315.

il�h�: Allah�m!, Ey Allah! 450, 931, 1018, 1223, 1269, 1539, 1630.

i‘l�m (A.): Bildirme, bildirilme, anlatma 1593.

ilh�m (A.): Allah (c.c.) taraf�ndan insan�n gönlüne bir �ey doldurulma 1593.

ill� (A.): Fakat, me�er, mutlaka 135, 370, 481, 482, 550, 758, 1218.

‘ilm (A.): Bilme, bili�, okuyarak ö�renilen bilgi, ilim 282, 569, 591, 592,

1462, 1484, 1600.

‘ilm-i ‘�lem: Alem ilmi 583.

iltif�t (A.): Güler yüz gösterme, sevgi gösterme, iyilikle davranma.

iltif�t it-: Sevgi göstermek, de�er vermek 85.

im�m (A.): Müslümanlar�n halifesi, müminlerin emîri, önder 60, 136, 19,

210, 220, 225, 227, 332, 344, 373, 605, 657, 705, 709, 719, 731, 745, 752, 803, 920,

946, 1033, 1060, 1105, 1140, 1173, 1231, 1324, 1497, 1553, 1574, 1625, 1634, 1653,

1677.

im�me (A.): Sar�k, ba�l�k.

im�me-i �erif: Kutsal, �erefli sar�k 1141

�man (A.): �nanma, inanç 126.

�n (F.): Bu 1505.

‘in�yet (A.): �hsan, iyilik, yard�m 1269.

�nc�l (A.): Allah (c.c.)’�n vahi yoluyla dört büyük peygambere yollad���

mukaddes dört büyük kitaptan Hz. �sa’ya nazil olan kitap 742, 744.

incü: �nci, cevher 96, 324, 325, 494, 582, 595, 1605, 1718, 1719.

ink�r (A.): Bir kimsenin yapt��� bir i�i veya söyledi�i bir sözü reddetmesi,

kabul etmemesi 71.

ink�r eyle-: Kabul etmemek 70, 270.

ink�r it-: Reddetmek, kabul etmemek 1184, 1191, 1401, 1412, 1414.

ins (A.): �nsan 441, 448, 1047.

254

in��f (A.): Merhamet, adil muamele, insaf 810.

ir-: Ula�mak, kavu�mak, yeti�mek, eri�mek12, 44, 104, 105, 112, 155, 164,

176, 203, 210, 216, 238, 256, 377, 529, 544, 580, 638, 663, 666, 669, 672, 679, 681,

682, 685, 686, 687, 690, 692, 780, 806, 824, 834, 851, 858, 928, 956, 985, 1036,

1060, 1141, 1173, 1181, 1185, 1200, 1215, 1246, 1337, 1352, 1355, 1379, 1395,

1535, 1596, 1602, 1681, 1685, 1689.

irgür-: Ula�t�rmak, kavu�turmak 90, 252,636.

iri�-, irü�: Ula�mak, varmak, kavu�mak, yeti�mek, eri�mek 104, 112, 155,

238, 377, 638, 666, 1060, 1337, 1395, 1683, 1685.

‘�s� (A.): Hz. �sa 74, 207, 307, 733, 742, 766, 1358.

�sl�m (A.): Müslümanl�k, �slamiyet31, 165, 1578.

�sm�’�l: Hz. �smail 729, 730.

�sr�f�l (A.): Allah (c.c.) ‘�n emrini ba�kalar�na ula�t�ran, cesetlere ruhlar�

üfüren melektir 593, 600.

isti‘m�l (A.): Kullanma.

isti‘m�l it-: Kullanmak 1490, 1495.

‘i�y�n (A.): Emre boyun e�meme, ayaklanma 647.

i�bu: Bu, �u 45, 268, 270, 346, 351, 361, 369, 381, 419, 421, 426, 556, 665,

854, 952, 1007, 1027, 1149, 1168, 1189, 1286, 1332, 1354, 1416, 1480, 1536, 1569,

1585, 1586, 1587, 1613, 1617, 1636, 1656, 1659, 1731.

iti: �iddetli, sert 1187.

i‘tib�r (A.): Önem verme, üzerinde durma; hürmet, sayg� 403, 1653.

‘iva� (A.): Bedel, kar��l�k 943, 1357.

‘i��m (A.): Büyükler, ulular 631.

‘izzet (A.): De�er, itibar, �eref, yücelik 221.

J jeng (F.): Pas, küf, kir 1706.

K

255

Ka‘be, Ka‘b (A.): Hicaz’da Mekke-i Mükerreme’de Harem-i �erif’in hemen

hemen ortas�nda bulunan kutsal bina 269, 610.

��bil (A.): �mkân dâhilinde olan, mümkün, olabilir 128.

�ab�l (A.): Alma, benimseme; raz� olma 716, 815, 1115.

�ab�l bul-: Memnuniyetle, sayg� ile kar��lamak 545.

�ab�l it-: Raz� olmak, kabullenmek 792, 1107.

�ab�l ��l-: Kabul etmek 54, 140, 173, 248, 308, 313, 483, 706, 716, 767,

808, 1118, 1233, 1332, 1350, 1385, 1453.

�ab� (A.): Alma, ele alma; kavrama, el alt�nda bulundurma.

�ab� it-: Almak 1061.

�ad, �add (A.): Boy, bos, endam 146, 266, 319.

�add-i �ubi: Tuba a�ac�n�n boyu188.

�a‘de (A.): Bir kere oturma, oturu� 1154.

�ade� (A.): �çki içmeye yarayan küçük bardak 162, 164, 249, 518, 667, 1705.

�adem (A.): Ayak 174, 551, 553, 1066, 1158.

��dir (A.): Kudret sahibi, kuvvetli, güçlü 333, 375.

�adr (A.): De�er, itibar, onur, �eref 124, 661, 645.

�adr-i menzl: �erefli, de�erli, yer1180

k�fir(A.): Allah’�n varl���na ve birli�ine inanmayan, küfreden, küfredici 13,

15, 16, 29, 71, 107, 112, 131, 766, 798, 800, 805, 806, 818, 1218, 1219, 1562.

�a�-: 1. Vurmak, t�klatmak 194, 204 2. �rpmak 41.

��l (A.): Söz, laf 1630.

�al‘a (A.): Kale, hisar 467.

k�m (F.): arzu, emel, istek 945.

�amer (A.): Ay 131, 1532, 1533.

k�mil (A.): Olgunla�m��, ilim, hüner ve iyi ahlâk sahibi, fazilet ve hüner

kazanm��, bilgili, tecrübeli 1583.

�amu: Bütün, hep, tüm, hepsi 16, 18, 21, 82, 94, 165, 215, 228, 281, 292,

313, 314, 364, 366, 476, 533, 536, 540, 541, 542, 543, 631, 652, 658, 662, 709, 717,

765, 807, 814, 851, 895, 927, 955, 957, 958, 967, 970, 1035, 1038, 1039, 1051, 1053,

1055, 1074, 1077, 1083, 1084, 1100, 1130, 1135, 1180, 1214, 1217, 1219, 1221,

256

1241, 1253, 1273, 1291, 1295, 1297, 1299, 1310, 1325, 1371, 1388, 1407, 1440,

1478, 1485, 1501, 1504, 1537, 1539, 1544, 1554, 1560, 1608, 1629, 1695, 1696.

�an: Kan 15, 159, 442, 966.

�anda: Nerede, her nerede 406.

�anda �: Nerede 1189.

�andan: Nereden 1081.

�and�l (A.): Kandil 606, 607, 608.

�an�: Hani, nerede 26, 693, 694, 700, 1167, 1325.

��ni’ (A.): Kanaat eden, inanm�� 1167.

�an��: Hangi 119.

�apu: Kap� 194, 204, 211, 217, 229, 256, 304, 400, 406, 408, 1041.

k�r (F.): ��, güç, kazanç 509.

�arañu: Karanl�k 1087, 1089, 1626.

�arañlu�: Karanl�k 736, 738.

k�rb�n (F.): Kervan 1211, 1215.

k�r-d�n, k�r�d�n (F.): �� bilir, i�ten anlar 192, 1506.

�ar�nda�: Karde� 9, 219, 996.

��ri (A.): Kariyye ahalisinden, köylü 146.

�ar�ne (A.): Kar���k bir i� veya meselenin anla��lmas�na, çözülmesine

yarayan hal, ipucu 1597.

k�rv�n (F.): Kervan, kafile 1204, 1205.

����ye (A.): Duygusuz 993.

�at: Huzur, ön, yan, s�ra, tabaka 198, 218, 242, 354, 664, 798, 1115, 1117,

1196, 1198, 1237, 1297, 1356, 1434, 1543.

�at�: Pek, çok, fazla 444, 470, 865, 892, 947, 948, 954, 956, 957, 960, 975,

1187, 1267.

k�tib (A.): Yazan, yaz�c� 1344, 1345.

�atl (A.): Öldürme, helak etme.

�atl it-: Öldürmek 442.

�att�l (A.): Çok katleden, çok öldüren.

�att�l-� küff�r: Kafirleri katleden 465.

�a�re (A.): Damla 625,1359, 1360, 1451, 1548, 1549, 1688.

257

�av� (A.): Kuvvetli, güçlü; sa�lam, emin 1479.

�avl (A.): Söz, lak�rd� 88, 170, 270, 883, 1307, 1346.

�avm (A.): �nsan�n içinde ya�ad��� topluluk, kabile, kavim 892, 901, 935,

967, 970, 973, 976, 978, 1023, 1039, 1183.

�ayd: Dü�ünce, emel, endi�e 73, 504, 949, 1001.

�ayur-: Kayg�lanmak, tasalanmak, endi�e etmek; sak�nmak, çekinmek 969.

keb�b (A.): Ate�te pi�en her türlü nesne, kebap 25.

kef�ret (A.): Bir günah� Allah (c.c.)’a ba���latmak umuduyla verilen sadaka

veya tutulan oruç1094.

keklik: Bir ku� ismi 179, 181.

kel�m (A.): Söz, konu�ma 136, 640, 732, 1250.

kel�m (A.): Söz söyleyen, konu�an 243, 244, 245, 248, 249, 253, 836, 841,

879, 1314, 1321, 1325, 1327.

kem�l (A.): Bilgi, fazilet ve güzel ahlâk bak�m�ndan mükemmel olma 818,

831, 1181.

kemer (F.): Bele tak�lan ku�ak, kemer 131.

kendüzi, kendüzü: Kendisi, �ahs� 244, 522, 1131, 1283, 1380, 1399.

ker�met (A.): Ermi� ki�ilerde görülen fevkalâde hal 696, 734, 762.

kerem (A.): Büyüklük, cömertlik; ba���, yard�m, ihsan 718, 951.

kesb (A.): Kazanma, elde etme, kazanç.

kesb it-: Kazanmak, elde etmek 773.

ke�ret (A.): Çokluk, bolluk 684.

ke�f ( A.): Bir s�rr� açma, aç�klama 1421, 1516, 1526, 1559.

ke�f it-: Aç�klamak 56, 415.

ke�f ol-:Aç�klanmak 1166.

ke�f-i n�m: �smin bulunmas� 1521.

ke��f: Bkz. ke�f

Ke��af: Bir tefsir yazar� 268, 528, 1251.

ket�üd� (F.): Kahya 1222, 1339.

kev�kib (A.): Y�ld�zlar 533.

Kev�er (A.): Cennete bulunan havuzun ismi 34, 295, 394, 729.

258

key: Çok, pek, gayet, pek çok 94, 218, 230, 265, 280, 310, 328, 382, 386,

399, 434, 469, 502, 616, 618, 621, 656, 835, 909, 94, 976, 983, 995, 1024, 1025,

1027, 1106, 1267, 1417, 1427, 1429, 1439, 1480, 1484, 1525, 1570, 1602.

kez: Defa, kere 129, 462, 584, 612, 613, 614, 876, 887.

��l-: Yapmak, etmek, meydana getirmek 9, 19, 25, 33, 43, 54, 80, 88, 89, 90,

95, 155, 161, 178, 215, 396, 397, 431, 443, 465, 471, 483, 555, 558, 586, 639, 641,

732, 739, 745, 783, 787, 802, 808, 814, 839, 854, 855, 861, 884, 889, 890, 897, 903,

911, 913, 916, 920, 922, 923, 931, 946, 960, 963, 998, 1030, 1063, 1065, 1071, 1084,

1091, 1102, 1111, 1118, 1119, 1140, 1142, 1152, 1161 1162, 1163, 1166, 1167,

1171, 1173, 1174, 1175, 1176, 1177, 1178, 1179, 1222, 1224, 1229, 1254, 1256,

1258, 1269, 1332, 1350, 1381, 1385, 1387, 1444, 1475, 1491, 1516, 1568, 1678,

1680, 1701, 1715, 1725, 1733.

sa’y �., altun �., �ikr �., od� gülist�n �., seyr �., söz �., ñažar �., güz�r �.,

kab�l �., c�n �., na���� �., kelm �., �abb �., ‘amel �., ikr�m �., du‘a �., g�� �., il�h

�., ye�il �., k�z�l.,feth �., yakn �., �afr �., feth �., bey�n �., vasf �., �elil �., ‘ar� alt�nda

�., fikir �., ‘azl �., kel�m �., ni��t �., �ata �., ‘afv �., a�az �., za�met �., �alib �., güzn

�., far� �., terk �., yevü �., nam�z �., rahmet �., ‘a�ab �., fery�d �., �efa‘at �., tem���

�., il�h �., seyr�n �., ��fž �., �ev� �., seyr �., �efkat �., t�b �, hakikat ��l-, kab�l ��l-,

nazar ��l-, güz�r ��l-, ikram ��l-, du‘� ��l-, feth ��l-, söz ��l-, �a�a ��l-, mur�d ��l-, far�

��l-, nam�z ��l-, �iy�fet ��l-, seyr ��l-, tema�a ��l-.

��y�met (A.): Dünyan�n sonu, bütün ölülerin dirilip bir araya topland���

zaman 139, 509, 599, 712, 739, 927, 1009, 1321, 1324, 1701.

��y�s (A.): Bir �eyi ba�ka bir �eye benzeterek hüküm verme; kar��la�t�rma.

��y�s it-: Kar��la�t�rmak, kar��la�t�rarak hüküm vermek 555, 612.

kibriy� (A.): Büyüklük, ululuk 318, 630.

kif�yet (A.): Yeti�me, elverme, yeterlik 1076, 1084.

��l (A.): Söz 1630.

kilid: Kilit 346, 400, 406.

kin�yet (A.): Maksad� do�rudan do�ruya ifade etmeyip kapal� bir �ekilde ve

dolay�s� ile anlatan söz 640.

kirdg�r (F.): Kâinat�n yarat�c�s� olan Allah (c.c.) 831, 887.

259

�o-: Koymak, b�rakmak, yerle�tirmek 46, 49, 125, 188, 189, 304, 329, 427,

475, 689, 690, 848, 868, 872, 874, 875, 971, 1083, 1160, 1336, 1387, 1538.

�on�u, �on��: Kom�u 678, 919.

�ubbe (A.): Yar�m küre veya kümbetimsi yap�lan bina dam� 399, 401, 402,

404, 409, 434, 435, 438, 441, 443.

�ubbe-i �erf: Ulu, soylu kubbe 399.

�ubbetü’l �a�r�: Kudüs haremindeki kutsal kaya üzerinde yer alan, Emevi

Halifesi Abdülmelik b. Mervân’�n yapt�rd��� ortas� kubbeli sekizgen yap� 1133.

�udret (A.): Kuvvet, güç, zenginlik 297, 324, 525, 570.

�udüs (A.): Kudüs, �srail’de önemli dini özelli�i olan �ehir 40, 657.

�ul: Kul, yarat�lm��, insan 61, 67, 68, 73, 76, 245, 358, 376, 377, 451, 502,

756, 814, 841, 867, 881, 943, 1018, 1020, 1228, 1319, 1560, 1624, 1625.

�ula : Kulak 271, 318, 846, 1004, 1222, 1448, 1732.

�umr�: (A.): Kumru 848.

�ur‘�n (A.): Peygamberimiz Hz. Muhammed’e gönderilen ilâhi kitap 59,

761, 1306, 1521.

�urb (A.): Yak�n olma, yak�nl�k 54, 529, 643.

�urey� (A.): Hz. Muhammed’in mensup oldu�u Arap kabilesinin ad� 136.

�ur� (A.): Yuvarlak ve yass� nesne 1282.

�uru: Bo�, gereksiz, sonucu olmayan 426.

��t (A.): Ya�amak için yenilen �ey, yiyecek 790.

�uv�y (A.): Kuvvetler, güçler 1455, 1490, 1495.

küff�r (A.): Kâfirler, Hak dinini inkâr eden 465.

küll� (A.): Hep, bütün, her 1088, 1349, 1451.

kürs� (A.): Ar�-� a’zam alt�nda bir düzlükte olan levh-i mahfuz’un bulundu�u

yer 566, 567, 569, 571, 572, 575, 576, 1275.

L

l�-cirem (A.): �üphesiz; besbelli, elbette 25, 76, 97, 441, 443, 637, 643, 666,

856, 898, 975, 1370, 1450, 1619.

260

lafž (A.): Söz 86.

l�il�heilall�h (A.): Allah (c.c.)’tan ba�ka ilah yoktur 328.

la‘�n (A.): Kovulmu�, nefret kazanm��, istenilmeyen 1186.

la ‘l (A.): Yakuta benzeyen k�rm�z� renkte k�ymetli süs ta�� 48, 1379, 1380,

1533.

la ‘l-i n�b: Saf la’l 1378, 1533

la��f (A.): Ho�, güzel, tatl� 56, 102, 171, 186, 224, 240, 293, 327, 335, 338,

342, 351, 396, 399, 415, 434, 484, 492, 636, 644, 909, 910, 925, 1019, 1052, 1141,

1421, 1451, 1523, 1719.

la��fe (A.): Güldürecek tuhaf ve güzel söz ve hikaye 240, 644.

l�-yez�l (A.): Zevalsiz, bitimsiz, ebedi 41, 699, 1696.

l�y�� (A.): Yak��an, yara�an, uygun 497, 633, 828, 1631.

leb-�-leb (F.): A�z�na kadar dolu 96.

leb�b (A.): Ak�ll� 618.

lek (A.): Sana, senin için 575.

le�ker (F.): Asker 1275.

lev� (A.): Üzerine yaz�, resim, vb. yaz�l�p çizilen düz sat�h, levha 580, 582,

593, 594, 598, 599, 1275, 1463.

Lev�-i Ma�f�z: Allah (c.c.) taraf�ndan takdir edilen �eylerin yaz�l�

bulundu�u manevi levha 591, 1462.

ley�l, (A.): Geceler 93.

leyl (A.): Gece.

leyl-i �adr: Kadir gecesi, Kur‘�n-� Ker m’in nüzûle ba�lad��� yirmi yedinci

gece 124.

leyl� (A.): Karanl�k gece 78.

le��et (A.): Tat, zevk, çe�ni 388, 496, 634, 1086, 1138, 1494, 1525, 1601,

1642.

lib�s (A.): Elbise, giyilecek �ey 1076.

l�ki (F.): Ancak, lakin186, 269, 307, 395, 449, 534, 535, 536, 648, 654, 660,

722, 803, 812, 814, 819, 882, 986, 1062, 1094, 1122, 1126, 1204, 1231, 1242, 1251,

1263, 1273, 1280, 1282, 1311, 1346, 1389, 1418, 1439, 1529, 1573, 1595, 1612,

1631, 1726.

261

lill�hi (A.): Allah (c.c.)’a mahsus, Allah (c.c.) için 753.

lu�f (A.): �yilik, ba���lamak, kerem 718, 870, 1124, 1406.

lu�f eyle-: �yilik etmek, yard�mda bulunmak 1208.

lu�f it-: �yilik etmek, kerem etmek 1202.

lu�f-� a��: Allah (c.c.)’�n keremi 1129, 1131.

lü �t (A.): Sözlük 322, 600, 614, 615.

M

m�’ (A.): Su 385, 391.

ma‘�n� (A.): Manalar, mana 92, 858.

ma‘bed (A.): �badet edilecek yer, tap�nak 66.

ma‘b�d (A.): Kendisine ibadet olunan, Allah( c.c.) 1352, 1535.

m�dd� (A.): Madde ile ilgili olan, cismani 1419, 1421.

m�dd�yye (A.): Madde ile ilgili 1425.

ma b�n (A.): �a�k�n, �a��rm�� 150, 152, 1168.

ma firet (A.): Allah (c.c.)’�n kullar�n� günahlar�n� ba���lamas�.

ma�firet vir-: Ba���lamak 695, 770.

ma rib (A.): Bat�, garb 1046.

m�h (F.): Ay 33, 193, 455, 570, 622, 691, 726, 741, 797, 911, 1036, 1068,

1077, 1102, 1183.

m�h-� münir: Nurland�ran ay 111.

ma�al (A.): Yer, mekân 1200, 1445.

ma��mid (A.): Güzel huylar, senalar, �ükürler 1475.

ma�a�� (A.): Yolculukta inilecek yer, konak 89.

ma�f� (A.): Gizli, sakl� 291, 295.

m�hit�b (F.): Ay gibi parlayan, mehtap14, 185, 543.

ma�l�� (A.): Yarat�lm�� 631, 634, 747, 832.

ma�v (A.): Yok etme, ortadan kald�rma, varl���na son verme 631.

ma�v ol-: Ortadan kald�rmak, mahvetmek 540, 1688.

ma��� (A.): Sade, yaln�z, katk�s�z, halis 175.

262

ma�žar (A.): Huzur, büyük bir kimsenin önü 1340.

ma�z�n (A.): Üzüntülü, tasal�, kayg�l� 1044.

M��de (A.): Hz. �sa ve havarilerine gökten nazil olan sofra 733, 734.

ma�‘ad (A.): Oturulacak yer, oturak yeri.

ma�‘ad-� �d�: Takva erbab�n�n Cennet’te bulunacaklar� makam 1112.

ma��m (A.): Mevki, durak, durulan yer 252, 336, 476, 549, 551, 602, 636,

673, 852, 857, 858, 998.

ma��m-� ma‘l�m: Bilinen makam 550.

ma��m�t (A.): Makamlar, topluluklar 1696.

ma�b�l (A.): Be�enilmi�, be�enilen, ho�a giden, de�er verilen.

ma�b�l ol-: Be�enilmek, ho�a gitmek 905, 916.

ma�dem (A.): Gelme, dönüp gelme 201.

ma���d (A.): Kasdolunan, niyet edilen, istenen, maksat, niyet, istek 52, 501,

1172, 1534.

m�lik (A.): Sahip, bir �eye sahip, bir �eyi olan 676, 959, 1236.

M�lik (A.): Yedi Cehennemin hâkimi ve kap�c�s� olan melek, zebanileri idare

eden melek 714, 955, 961, 962, 964, 966, 969, 972, 975, 977, 979, 982, 1001, 1012.

ma‘l�l (A.): �lletli, hastal�kl� 1370.

ma‘l�m (A.): Bilinen, belli 550, 953, 1045.

ma‘n� (F.): Anlam, mânâ 69.

ma‘ni (F.): Mânâ, anlam 39, 96, 502, 639, 792, 847, 859, 1381, 1447, 1530,

1537, 1567, 1568, 1601.

ma‘n-i ��b: Ho� mânâl� 39.

m�r (F.): Y�lan 179.

ma‘��m (A.): Suçsuz, kabahatsiz.

ma‘ �m ol-: Suçsuz olmak 1058.

ma�r�� (A.): Güne�in do�du�u taraf, do�u 33, 345, 1046.

ma‘��� (A.): Sevilen, sevilmi� 424, 664, 667, 683, 838, 1690, 1691.

m�t (F.): Satranç oyununda yenilme 545.

m�t ol-: Yenilmek 533.

ma�la‘ (A.): Do�acak yer, 1464, 1465.

me’v� (A.): Mesken, makam 379, 380 381, 384.

263

mec�z (A.): Hakikatin, gerçe�im z�dd� 1159.

mecn�n (A.): Tutkun, delicesine seven 150.

med� (A.): Bir kimsenin iyiliklerini say�p söyleme, övme, medih .

med� eyle-: Övmek, methetmek490, 1024.

mehleke (A.): Helak olunacak yer, tehlikeli yer 1510.

mek�n (A.): Yer, mahal 66, 578, 1375.

mek�re (A.): Yük hayvan� 151.

Mekke (A.): Hicaz’da Hz. Muhammed’in do�du�u ve Kâbe’nin bulundu�u

�ehir 62, 69, 70, 1118, 1177, 1178.

mekr (A.): Hile, aldatma 150, 1529.

mel��k (A.): Melekler 541.

melek (A.): Allah (c.c.)’�n nurdan yaratt��� varl�klar 190, 202, 209, 215, 221,

227, 233, 260, 275, 276, 281, 302, 310, 319, 329, 331, 339, 341, 345, 347, 348, 349,

352, 398, 405, 407, 411, 508, 510, 511, 512, 531, 532, 542, 563, 615, 764, 893, 941,

985, 1411, 1544, 1549, 1580, 1586, 1589, 1591.

melek� (A.): Melekle ilgili 1526.

meleküt ‘�lemi (A.): Ruhlar�n ve meleklerin âlemi 1428, 1664.

mel�l (A.): Üzgün, kederli; bezmi�, b�km�� 117.

mem�t (A.): Ölüm, vefat 1349.

men: Ben 706, 886, 1298.

men‘ (A.): Mani olma, önleme, menetme.

men‘ it-: Önlemek, menetmek 1040.

men��� (A.): Nak�� olunmu�, i�lenmi�, süslenmi� 583.

menzil(A.): Yol, gidilecek yol; var�lacak yer 9, 312, 313, 334, 475, 833, 834,

856, 1009, 1106, 1173, 1180, 1246.

menzil-geh(A.):Menzil yeri, konak 852.

merd (A.): Yi�it, cesur, güvenilir 389.

merg (F.): Ölüm 1367.

mer�d (A.): �natç� 1383.

merkeb (A.): Binek, e�ek 560.

mertebe (A.): Rütbe, yer, derece 354.

Meryem: Hz. Meryem, Hz. �sa’n�n annesi 710

264

mescid (A.): Secde edilecek yer, namaz k�l�nacak yer 111, 725, 726, 923,

926, 941, 942, 944, 945, 946, 1062, 1065, 1143, 1182, 1240.

mescid-i ‘���k: Â��k mescidi 1155.

mescid-i ‘u��ak: Â��klar�n mescidi 1155.

Mescid-i Aks�, Mescid’ül Aks�: Kudüs’deki me�hur büyük câmi 155, 1188,

1201, 1202, 1229.

Me�nev� (A.): Mevlana’n�n me�hur eseri 1149.

mest (F.): Sarho�, kendinden geçmi� 1247, 1384.

me��mm (A.): Burun, koku alacak yer 459.

Me��r��: Sagani’nin eserinin ismi 272, 521, 523, 1250.

me��yi� (A.): �eyhler 1412.

me� �l (A.): Bir i�le u�ra�a, i� gören 339.

me���l ol-: Bir �eyle u�ra�mak 125, 1494.

met�‘ (A.): Mal, k�ymetli e�ya, elde bulunan varl�k 115.

mevc (A.): Dalga 94, 97, 1340, 1440, 1637.

mev�if (A.): Durak, duracak yer 1009.

mevlid (A.): Do�ma, do�u�, Hz.Muhammed’in do�u�u 58.

mevt (A.). Ölüm, vefat 538, 1349.

mevt-ü ba’de‘l mevt: Ölümden sonra ölmek 1349.

mevt-ü �albe‘l mevt: Ölümden önce ölüm1349.

meyl (A.): Gönül verme, sevme; arzu, istek 1525.

meyl it-: Yönelmek, arzu duymak 160, 1474.

meyl-i dn: Dine gönül vermek, yönelmek 1150.

meymun: Maymun 965.

meyyit (A.): Ölü 172.

mezra‘a (A.): Yer, Ekilecek tarla 1308.

mi‘r�c (A.): Gö�e yükselme, merdiven, Hz. Muhammed’in gö�e yükselmesi

18, 55, 58, 67, 81, 90, 93, 119, 166, 193, 363, 474, 562, 892, 1135, 1256, 1262, 1263,

1264, 1268, 1449, 1636, 1641, 1677, 1712, 1714, 1715, 1717, 1726, 1735, 1736.

mift�� (A.): Anahtar 406, 407.

265

M�k�’�l (A.): Bu melek, insanlar�n hem bedensel, hem de ruhsal ihtiyaçlar�na

müvekkeldir. Çünkü bedenlerin hayat� g�da ile nefslerin hayat� hikmet ve ma�firet ile

olur. Mekân� gökte bahr-� mescur üzerindedir 141.

milk (A.): (bkz. mülk)

min��r (A.): Y�rt�c� ku� gagas� 179.

mi��l ‘�lemi (A.): Rüya 1426, 1429, 1432, 1434, 1454, 1536, 1546, 1585,

1658, 1673.

misk�n (A.): Aciz, zavall� 1015.

mi�l (A.): Benzer, e� 84.

miy�ne (F.): Orta, vasat 1557.

miz�c (A.): Huy, tabiat 1487, 1494, 1503.

m�z�n (A.): Tart�, ölçü; tart� aleti, terazi 1517, 1518, 1522, 1529.

mz�n-� �� : Kendine özel bir ölçü 1519, 1592.

mu‘alla� (A.): As�l�, as�lm��, havada, sürüncemede kalm�� 324, 588.

mu‘a��ar (A.): Güzel kokulu, �t�rl� 459.

mu‘a��am (A.): Ulu, kocaman 804.

mu‘teber (A.): Makbul, de�erli, geçerli 43, 360, 374, 410, 413, 532, 546,

1245, 1282, 1478, 1484, 1496, 1547, 1594, 1694.

mu‘tedil (A.): Yava�, mülayim, orta halde bulunan 1487.

m�cib (A.): Laz�m gelen, gereken, gerekli 1490.

mu la� (A.): Kapal�, kilitli 980.

mu�abbet (A.): Sevgi, iyi dilek, güzel dilek 45, 696.

mu��lif (A.): Uymayan, kar�� olan, z�t 1493, 1496.

mu�t�c (A.): �htiyac� olan, yoksul109, 1155.

mu�terem (A.): sayg� duyulun, hürmete yara��r, sayg� de�er 169.

mu��bil (A.): Kar�� kar��ya gelen, kar��l�kl�, bir �eyin kar��s�nda bulunan

1646.

mu�arreb (A.): Yakla�m��, yak�n 544.

mu�ayyed Bir i�e önem verip çal��an ve benimseyen 1456, 1460, 1461,

1466.

mu��m (A.): Oturan, ikamet eden 1632.

munfa��l (A.): Ayr�lan, ayr�lm��, ayr� 1541.

266

mur�d (A.): �stek, arzu, maksat 839, 1307.

M�s� (A.): Hz. Musa 231, 232, 235, 243, 245, 766, 862, 863, 864, 869, 873,

876, 877, 878, 930, 1022, 1023, 1035, 1058, 1313, 1315, 1319, 1326, 1329.

Mu��af� (A.): Hz Muhammed (s.a.v.)’in bir di�er ismi 200, 205, 426, 542,

1208.

mutta��f (A.): Vas�flanan, kendisinde bir hal, bir s�fat, bir vas�f bulunan

1475, 1484.

mu��b�� (A.): Birbirine uyan, uygun 1462.

mu�i‘(A.): �taat eden, boyun e�en, kabullenen 16.

mu�lak (A.): Ba��bo� b�rak�lm��, kay�ts�z, tek

mu��f (A.): Kat�lm��, ba�lanm��, ba�l� 1656, 1659.

mü’ebbed (A.): Sonsuz, ebede kadar süren 723.

mücerred (A.): Manevi olarak var olan 1421, 1423, 1479, 1572.

mücmel (A.): K�sa ve öz sözle anlat�lm��, öz 396.

mücteb� (A.): Seçilmi�, seçkin 200.

müd�m (A.): Devaml�, sürekli, aral�ks�z 627, 1146.

müfessir (A.): Kur’an ‘� yorumlayan din alimi 1232.

müflis (A): �flas etmi�, paras�z 1168

mük��if (A.): Allah (c.c.) s�rlar�n� gören, müka�efede bulunan 1588, 1591,

1595, 1621.

mükerrem (A.): Sayg� de�er, muhterem, sayg�ya ula�m�� 747, 804.

mül (F.): �arap 1446.

mülk (A.): Birinin tasarrufu alt�nda bulunan �ey, mülk 45, 153, 676, 1168,

1307, 1427, 1431, 1483, 1660, 663.

mülk-i a��: Allah (c.c.)’�n mülkü 364.

mün� (A.): Arzu edilen, istenilen �ey 1091.

mün�c�t (A.): Allah (c.c.)’a yalvarma, duâ etme 861, 1313.

münac�t eyle-: Allah (c.c.)’a yalvarmak, duâ etmek 250

mün�d� (A.): Ba��rarak bir �eyi duyuran kimse, tellal 1011.

mün�sebet (A.): �lgi, yak�nl�k, uygunluk 1479, 1576.

mün�sib (A.): Uygun, yak���r, lay�k 430, 458, 546, 659, 1574, 1581, 1650,

1651.

267

münevver (A.): Nurland�r�lm��, parlat�lm��, ayd�nlat�lm�� 1476.

münfekk (A.): Ayr�lan, ayr�lm��, ç�km�� 1438.

mün�arif (A.): Do�ru yola gitmeyen, sapan 1494, 1502.

mün�r (A.): Nurland�ran, ayd�nlatan parlatan 21, 111, 348, 409, 519, 656,

734, 744, 772, 784, 876, 979, 1133, 1643, 1706.

münkir (A.): �nkar eden, kabul etmeyen.

münkir ol-: �nkar etmek1218, 1400, 1402.

münteh� (A.): bir �eyin varabilece�i en uzak yer, son uç 278.

münteh� (A.): Sona eren, son, en son 279, 280, 281.

mürekkeb (A.): �ki vaya daha çok �eyin kar��mas�ndan meydana gelen 598.

mürg (F.): Ku�.

mürg-i c�n: Gönül ku�u 40.

mür�d (A.): Bir �eye veya mür�ide ba�l� olan kimse 714, 1378, 1383.

Mür�idü’l- Ubb�d: Arif’in hamsesinin ilk mesnevisinin ismi 356, 498.

mürtedd (A.): �slam dinine dönen 1191, 1199.

müsta��m (A.): Do�ru, düz 1487.

müstec�b (A.): Dile�i kabul edilen 27.

müsteter, müstetir (A.): Gizlenen, gizli sakl� 480.

mü�ekkel (A.): �ekle konulmu�, �ekli yerinde 306.

mü�g (F.): Misk 497.

mü�kil (A.): Güç, zor, çetin 998.

mü�rik (A.): Allah (c.c.)’a ortak ko�an 746, 1192.

mü�temil (A.): Kavrayan, saran, içine alan 1542, 1544.

mü�terek (A.): ��tirak eden, ortak, ortakla�a 1612.

mü�ter� (A.). Sat�n alan, al�c� 317.

mütekellim (A.): Söyleyen, konu�an 86.

mütta�� (A.): Allah (c.c.)’tan korkan, çekinen 383.

mütte�� (A.): �ttika eden, dayanan, dayanm�� 1692.

mü�nib�n (A.): Günah i�leyenler 454.

N

268

n�b (F.): Halis, saf, berrak 1378, 1553.

n��iye (A.): Köyden büyük yerle�im yeri 920.

na���� (A.): Süsleme sanatkâr� 189.

na�� (A.): Süs, i�leme, renk, nak�� 149, 189, 590, 1125, 1141, 1167, 1197,

1278, 1337, 1344, 1406.

na‘l (A.): Ayakkab�, papuç 253, 254.

nam�z (F.): Belli esaslar içerisinde günde be� vakit k�l�nmas� Müslümanlara

farz olan ibadet 863, 864, 879, 885, 888, 889, 890, 897, 901, 903, 905, 915, 916, 923,

926, 942, 1101, 140, 1142, 145, 1154, 1156, 1157, 1160, 1162, 1163, 1166, 1167,

1171, 1173, 1174, 1315, 1319.

n�r (A.): Ate�, cehennem 105, 1361, 1582.

Na��r� (A.): H�ristiyanlar 731, 765.

na���at (A.): Ö�üt, nasihat.

na �at vir-: Ö�üt vermek 820.

n���� (A.): Söyleyen, konu�an 1110.

n�z (F.): ��ve, cilve naz 838, 1690.

n�z eyle-: Naz yapmak, cilve yapmak 720.

nažar (A.): Bakma, bak��, göz atma 584, 963.

nažar it-: Bakmak 411.

nažar ��l-: Bakmak, de�er vermek 153, 154, 356, 963, 1189, 1203, 1256,

1387.

nažm (A.): Dizme, s�raya koyma; vezinli ve kafiyeli söz .

nažm eyle-: Tertip etmek, tanzim eylemek 93.

nažm-� ley�l: Geceleri nazm etmek.

ne‘am (A.): Evet, pek güzel, hay hay 1033.

neb� (A.): Peygamber 53, 77, 93, 135, 140, 212, 224, 226, 237, 264, 267, 294,

384, 538, 567, 602, 674, 750, 754, 768, 931, 1031, 1033, 1187, 1209, 1216, 1308,

1382, 1551, 1561, 1635.

neçün: Niçin, ne için 278, 423, 991, 1649.

ned�m (A.): Dost, arkada� 48, 554, 607, 609, 768, 836, 855, 875, 892.

269

nefs (A.): Ruh, hayat, nefis 77, 423, 539, 650, 651, 652, 687, 689, 691, 693,

695, 771, 810, 901, 930, 932, 994, 1007, 1008, 1361, 1367, 1368, 1451, 1467, 1472,

1473, 1476, 1480 1481, 1488, 1494, 1497, 1507, 1588, 1594.

nefs-i ins�niye: �nsanlar�n nefsi, hayat� 1583.

nefs-i külliye: Bütün nefis, bütün hayat 1451.

nefs-i v��id: Tek nefis 1385.

neheng (F.): Timsah 1708.

ne��i� (A.): Noksanlar, eksiklikler 1474.

nerdüb�n (F.): Merdiven 166, 167, 171, 174, 1158.

ne�’et (A.): Meydana gelme, ileri gelme 1607.

ne�r (A.): Yayma, herkese duyurma

ne�r it-: Herkese duyurmak 32.

ne�r ol-: Yaymak 927.

nev (F.): yeni 176, 679, 966, 1065, 1360, 1442, 1521, 1673, 1675.

nev� (F.): Ses, seda, ahenk 1231.

nevbet (A.): S�ra; s�ra ile görülen i� 509.

nevmid (F.): Ümitsiz, ümidi k�r�k 1255.

neyçün: Niçin, ne için 126.

ne��r (A.): Hz. Muhammed’in adlar�ndan biri 818, 979, 1048, 1133.

ni‘met (A.): �yilik, ihsan, ba���; iyi ya�amak için gerekli olan �ey 65, 238,

343, 475, 634, 695, 1138, 1305.

ni‘met gör-: �yilik görmek 675.

ni‘met vir-: �yilik yapmak, ihsan etmek 421.

niçün: Niçin 439, 645.

nid� (A.): Ça��rma, seslenme 1355.

nid� it-: Ça��rmak 693, 989.

nih�n (F.): Gizli, sakl�, örtülü 976, 1164.

ni��b (A.): Peçe, yüz örtüsü 19.

n�k-ñ�m (F.): �yi isim yapm��, iyilikle me�hur olmu� 213, 738.

Nil (A.): M�s�r’dan geçen, Akdeniz’e dökülen me�hur nehir 296, 297, 298,

300.

nire: Nere 374, 393, 395, 641, 953.

270

ni��r (A.): Da��tma, saçma 221.

ni��n (A.): �z, belirti, ni�an, delil 646, 685, 1201, 1203.

ni�e: Nas�l, nice, ne �ekilde 67, 126, 301, 317, 446, 826, 937, 991, 1004,

1041, 1044.

ni��n (F.): “Oturan, oturmu� “ mânâs�yla kelimeleri s�fatland�r�r 1112.

nitdüñ: Ne yapt�n, ne ettin 727, 869, 876.

niy�z (F.): Yalvarma, yakarma, 838, 861, 885, 888, 915, 923, 1145, 1150,

1156, 1160, 1171, 1319.

N�h: Nuh peygamber 517, 724.

n�r(A.): I��k, ziya, parlakl�k, parlama12, 14, 46, 97, 98, 105, 169, 172, 175,

323, 325, 379, 432, 472, 495, 511, 533, 534, 535, 539, 540, 598, 732, 735, 1143,

1165, 1264, 1275, 1281, 1285, 1306, 1324, 1343, 1361, 1370, 1371, 1372, 1374,

1375, 1379, 1393, 1403, 1406, 1457, 1489, 1534, 1548, 1563, 1586, 1587, 1617,

1655, 1667, 1689, 1728.

n�r-� a��: Allah’�n(c.c.) nur�1338, 1339.

n�r-� nazar: Göz nuru 1407.

n�� (F.): �çki, i�ret

n�� it-: �çmek 57, 683, 1259.

nüf�s (A.): Kimse, ki�i; insanlar 657, 1424, 1666.

nüh (F.): Dokuz 57.

nükte (A.): �yi dü�ünülmü� ince anlaml� ve zarif söz 72, 92.

nükte-i �yet: Ayetin nüktesi 653.

nüz�l (A.): �nme, ini� 93

O

od (F.): Ate� 5, 91, 353, 514, 727, 728, 745, 947, 953, 958, 962, 968, 974,

976, 978, 980, 1014, 1016, 1092, 1320.

o ul: O�ul, çocuk 201, 259, 999, 1297, 1300.

oruc (F.): �slam’�n be� temel �artlar�ndan biri, oruç1305.

oruc tut-: Oruç ibadetini yerine getirmek 249, 350, 1068.

271

Ö

‘Ömer (A.): Hz. Ömer 1577.

‘ömr (A.): Ömür, ya�ama hayat 1169.

öñdin: Önce, önceden 333, 469, 537, 865, 994.

öz: Kendi (Dönü�lülük zamiri) 147, 762, 1240.

‘ö�r (A.): Bir suçun mazur gösterilmesini gerektiren sebep, özür 918.

P

p�k (F.): Temiz, lekesiz mübarek 211, 1127, 1130.

p�k eyle-: Temizlemek 460, 725.

p�k it-: Temizlemek, temiz hâle getirmek 126.

p�k ol-: Temizlenmek, temiz olmak 130, 1120, 1474.

p�k-ü dn: Dini temiz, dini mübarek 213, 232, 282, 340, 386, 392, 548, 550,

630, 651, 743, 1104, 1132, 1142, 1147, 1159, 1458, 1611, 1622, 1716.

p�y (F.): Ayak 148, 1727.

p�y�n (F.): Son, nihayet 52.

p�ye (F.): Rütbe, derece 1157.

p�yende (F.): Sürekli, daima 1365.

per (F.): Kanat 41.

peri (F.): Cinlerin pek güzel olarak dü�ünülen di�ilerine verilen ad 448.

perr�ñ (F.): Uçan, uçucu 1139.

pertev (F.): I��k, parlakl�k 554.

perv�z (F.): Uçma, uçu� 178, 180, 628, 666, 935.

perv�z it-: Uçmak 50, 530.

pes (F.): Öyle ise, �imdi; o zaman yani 371, 551, 708, 823, 1308.

pe�iman: Pi�man 995.

pey �mber (F.): Elçi, nebî, resul, Allah (c.c.)’�n emirlerinin habercisi 114,

198, 206, 230, 257, 900, 1134, 1181.

272

pinh�n, penh�n (F.): Gizli 1154, 1698.

p�r (F.): Ya�l�, ihtiyar 287, 999.

piser (F.): O�ul, erkek çocuk 59, 356, 366, 587, 597, 748, 1026, 1189, 1528,

1572, 1591.

p��e-k�r (F.): Sanatkar, oyuncu 1397.

pu�te (F.): Pi�mi�, olgun 667.

p�� (F.): Örtü, örtünecek �ey 311.

pür (F.):Dolu çok fazla 4, 5, 103, 175, 366, 511, 974, 1718.

pür-sür�r: Ne�eli, sevinç dolu 95.

R

Rabb (A.):269, 375,658.

Rabb’ül en�m: Bütün mahlukat�n Tanr�s� 1745.

Rabb-i cell: Ulu, büyük Allah (c.c.) 1287.

rabb�n� (A.): Rab ile ilgili 1143, 1366.

Rabben� (A.): Ey Allah�m 777, 782, 786, 793.

r�ci‘ (A.): Geri dönen; ilgisi olan1472, 1473.

r�ci‘ ol-: Geri dönmek, ilgili olmak 1486, 1488.

ra��m (A.): Çok merhamet sahibi, esirgeyen, ac�yan 416.

Ra�m�n (A.): Çok ac�yan, ba���layan, Allah (c.c.) 1578.

ra�met (A.): Ac�ma, ba���lama 32, 295, 377, 415, 500, 696, 703, 704, 718,

754, 780, 832, 890, 931, 1018, 1019, 1255, 1351.

ra�met eyle-: Ac�mak, ba���lamak 1020.

ra�met it-: Ba���lamak 343, 1225, 1632.

ra�met um-: Rahmet beklemek 1631.

raik�n (A.): Saf, halis 1260.

Rama��n (A.): Kamer aylar�n dokuzuncusu, üç aylar�n sonuncusu, oruç ay�

124, 344.

r�v� (A.): Rivayet eden, anlatan, söyleyen 505.

rav�a (A.): Ye�illi�i bil olan yer, bahçe 335, 1305.

273

rav�a-� R��v�n: Cennet bahçesi 676.

rav�a-� R��v�n-� gül: Cennet bahçesinin gülü 201.

r�z (F.): Gizli �ey, s�r 837, 1154, 1166, 1690.

r��� (A.): R�za gösteren, kabul eden 453, 879.

reb�b (A.): Gövdesi Hindistancevizi kabu�undan yap�lm�� bir çe�it kemence

24.

rebi‘ül evvel (A.): Arabî aylar�n üçüncüsü, ilkbahar 120.

Receb (A.): Arabî aylar�n yedincisi ve kutsal say�lan üç aylar�n birincisi 123.

redd (A): Kabul etmeme, geri çevirme.

redd eyle-: Kabul etmemek 78

ref‘ (A.): Kald�rma.

ref‘ it-: Kald�rmak, ç�karmak 74.

Refref (A.): Peygamber Efendimizin Mi’rac’a ç�karken bindi�i ye�il

zümrütten bir kürsü veya mele�in ismi 275, 557, 558, 559, 565.

res�l(A.): Elçi, peygamber 11, 18, 21, 31, 58, 76, 106, 108, 109, 117, 130,

133, 137, 140, 143, 154, 173, 174, 191, 192, 207, 208, 214, 225, 259, 260, 276, 295,

301, 308, 311, 313, 328, 332, 335, 338, 340, 342, 345, 349, 353, 363, 404, 406, 408,

431, 433, 437, 450, 454, 463, 470, 483, 490, 493, 500, 503, 527, 529, 559, 560, 566,

579, 601, 637, 638, 643, 655, 660, 663, 678, 680, 689, 701, 716, 720, 749, 750, 751,

755, 759, 760, 762, 767, 769, 776, 777, 782, 793, 796, 804, 805, 807, 808, 809, 825,

826, 834, 836, 862, 882, 891, 912, 914, 955, 961, 964, 982, 988, 990, 1028, 1029,

1030, 1037, 1041, 1100, 1102, 1116, 1118, 1132, 1134, 1140, 1174, 1182, 1186,

1193, 1197, 1203, 1205, 1214, 1217, 1219, 1224, 1228, 1233, 1237, 1239, 1240, 143,

1249, 1253, 1385, 1545, 1578, 1634, 1683, 1693, 1712.

res�l-i dü-cih�n: �ki cihan�n peygamberi 547.

res�l-i muhterem: Sevgili peygamber 951.

res�lall�h (A.): Allah’�n resulu, elçisi, Hz. Muhammed. 22, 1035.

rev� (A.): Uygun, yerinde, yak���r, lây�k, münasip 47, 791.

rev�n (F.): Gidici, ak�c�, giden, akan, yürüyen; yürüyü� 125, 130, 170, 190,

192, 206, 229, 239, 262, 292, 398, 404, 414, 518, 598, 682, 690, 824, 929, 934, 945,

1089, 1136, 1153, 1284, 1292, 1477, 1509.

274

rev�n ol-: Gitmek, yürümek, yükselmek, akmak18, 142, 174, 373, 385,

565, 566, 894, 1054, 1158, 1271, 1721.

rev�ne (F.): Giden, yürüyen 2.

rev�ne eyle-: Yürümek, akmak, ak�p gitmek 2.

revna� (A.): Güzellik, tazelik, parlakl�k 83.

rey��n (A.): Fesle�en 1258.

R��v�n (A.): Cennetin kap�c�s� olan büyü melek 439, 440, 1437.

r��� (A.): 1.Arzu, istek 246, 2.Raz� olma, kabullenme 247.

r�z� (A.): Allah (c.c.) taraf�ndan herkese takdir edilmi� olan nimet 812, 813,

815, 1060, 1081, 1099.

rif‘at (A.): Yükseklik, yücelik, büyük rütbe 242, 749, 836.

rik‘at (A.): Namazda bir k�yam, bir rükû ve iki sücûddan iberet hareket,

rek’at 155.

ri��b (A.): Üzengi 16, 17.

riv�yet (A.): Bir haber, söz, haber vb. nakletme, aktarma 521, 1253.

riv�yet eyle-: Aktarmak 120, 269, 285, 464, 1026.

riv�yet it-: Nakletmek, aktarmak 1239.

riy� (A.): Özü sözü bir olmama, ikiyüzlülük 1167.

r�� (A.): Ya�ama kayna��, can, nefes 687, 690, 692, 693, 1061, 1228.

r��-� rev�n: Gidici olan, giden ruh170.

R�m (A.): Arap ilinden ba�ka ilden olan kimse 849.

r��en (F.): Ayd�n, parlak, nurlu, ���kl� 1127, 1368.

r��en eyle-: Ayd�nlatmak 1209.

r��en it: Ayd�nlatmak, nurland�rmak 906.

rüc�‘ (A.): Dönme, geri dönme 108.

rükn (A.): Bir �eyin en sa�lam taraf�, direk 616.

Rüstem-i C�n Zal(F.): Ünlü �ran �airi Firdevsî’nin �ehname’sindeki ad�

geçen �ran’�n ünlü pehlivan ve sava�ç�s� 1353.

S

275

�ab� (A.): Bulû� ya��na gelmemi� o�lan çocu�u 237.

�ada� (A.): Do�ruluk 1447.

�ada�a (A.): Sadaka, zekât 1316, 1321.

�adef (A.): �nci, inci kabu�u 96.

��f(A.): Temiz, berrak, halis, saf 34, 284, 505, 508, 516.

�af�(A.): Gönül rahatl���, huzur, kedersizlik, zevk, safa5, 205, 416, 477, 542,

601, 649, 678, 853, 873, 1085, 1137, 1343, 1409, 1731.

af�-� lü�f: Ho� safa 1406.

��f� (A.): Temiz, pak, kar���ks�z 1446.

�a��� (A.): Gerçek, do�ru 1249, 1715.

sa�f (A.): Tavan, çat�, dam 1144.

s��� (A.): �çki tutan 1347.

�al� (A.): Cuma namaz�na ve baz� yerlerde cenazeye ça��rmak için

minarelerde okunan salâvat 1638.

�alav�t (A.): Hz. Muhammed’e yap�lan dualar 176, 255, 314, 454, 753, 1181,

1254.

��li� (A.): Dinin emretti�i �eylere uygun harekette bulunan 201, 226, 259,

756, 1596, 1722.

��li�en (A.): Üçüncü olarak 87.

�an‘at (A.): Hüner, marifet, sanat 88, 1396, 1397, 1398, 1399.

��n� (A.): �kinci 1615.

��ni‘ (A.): Yapan, yaradan 189.

��niyen (A.): �kinci olarak 86.

sar�y (F.): Saray, büyük konak.

sar�y-� �alb: Kalp saray� 460.

�arf (A.): Harcama, gider 1508.

�ar��t: Yukar�dan a�a��ya do�ru uzatmak 823.

�avm (A.): Oruç 355, 357.

�av� (A.): Ses, seda 603.

sa‘y (A.): Çal��ma, çabalama, gayret etme, emek 46.

sa‘y it-: Emek sarf etmek, çal��mak 525, 750, 819, 820, 1131, 1261, 1412,

1459, 1489, 1490, 1568, 1733.

276

sa‘y k�l-: Çal��mak, gayret etmek 43, 706, 998, 1161.

s�ye (F.): Koruma, yard�m 1157.

�ay�al (A.): Cilac�, cilal� 1706.

�ayyad (A.). Avc�

ayyad-� ‘�lem: Âlemin avc�s� 178

sebze-z�r (F.):Ye�illik, çay�rl�k, çimenlik. 1, 851.

secde (A.): Namazda al�n�, el ve ayaklar�n�, dizleri ve parmaklar�n� yere

dayamakta ibaret ibadet vaziyeti 1144, 1146, 1147, 1150, 1151.

secde-i žahir: Aç�k �ekilde secde eden.

sedd (A.): Kapama, t�kama; geçmeyi ve a�may� önlemek için boyuna

çekilmi� duvar, engel 558.

se��vet (A.): Cömertlik, el aç�kl��� 718.

se�er (A.): Tan yeri a�armadan biraz önceki vakit 461, 1547, 1704.

sa�� (A.): Cömert, eli aç�k 226, 1210, 1531, 1584, 1606.

selef (A.): Bir yerde, bir mevkide ba�ka birinden evvel olan kimse, geçmi�,

eski 1232.

Selseb�l (A.): Cennete bir çe�menin ad� 740.

sem� (A.): Gökyüzü 1551.

sem�v�t (A.): Gökler 1553.

sem�v� (A.): Sema ile ilgili 1580.

semen (F.): Yasemin 1258

sem�‘ (A.): ��iten 70, 453.

sem�n (A.): �i�man, ya�l� 1508.

�eneviyye (A.): Mecusi taifesi 78.

seng (F.): Ta� 1704.

�er� (A.): Toprak 835.

ser� (F.): Saray 1157.

ser�b (F.): Serap 152.

ser-���z (F.): Yeniden, ba�tan ba�lama 40.

serçe: Bir ku� ismi 555.

ser-gerd�n ( F.): Serseri, yersiz yurtsuz, sefil 45, 686.

sermed� (F.): Daima, sürekli 668.

277

serser� (F.): Ras gele, belli bir hedefi olmaks�z�n, peri�an bir durumda 1354.

serv (F.): Servi a�ac�, sevgilinin boyu 146.

server (F.): Ba�, ba�kan, bir toplulu�un en ileride bulunan� 53, 294, 314, 440,

567, 1354, 1416, 1635.

server� (F.): Ba�l�k, ba�kanl�k1354.

�ev�b (A.): Allah (c.c.) taraf�ndan mükâfatland�r�lan hareket, hay�rl� hareket

355, 1065, 1066.

�ev�bit (A.): Seyyar olmayan ve yerinde durur gibi görünen gök cisimleri,

y�ld�zlar 1654.

seyf (A.): K�l�ç 442, 482, 921.

seyl�b (F.): Sel suyu, sel halinde �iddetle akan su 936.

seyr (A.): Bakma, tema�a; yolculuk, sefer 70.

seyr eyle-: �zlemek, bakmak 1635.

seyr it-: Bakmak, izlemek, seyretmek 57, 57, 61, 67, 203, 216, 366, 384,

433, 546, 637, 924, 1228, 1283, 1284, 1457, 1556.

seyr ��l-: �zlemek, bakmak 99, 1678.

seyr�n (A.): Gezinme, bak�p seyretme.

seyr�n eyle-: Gezinmek, gezmek, bak�p seyretmek 106, 528, 531.

seyr�n it-: Gezinmek, seyretmek 132, 477.

seyr�n ��l-: Seyretmek, izlemek 99, 1285, 1678.

��dd�� (A.): Pek do�ru, sözünün eri 1116.

��d� (A.): Do�ruluk, gerçeklik, hakikat 116, 1112, 1150.

��f�t (A.): Özellik, nitelik, s�fat 388, 1480.

��n-: K�r�lmak, parçalanmak 1289.

��na-: Denemek, tecrübe etmek, imtihan etmek 865.

��nd: Makas 978.

s�r, s�rr (A). Gizli tutulan �ey, s�r 55, 689, 690, 692, 694, 697, 698, 843,

1164, 1335, 1336, 1338, 1339, 1396, 1444, 1447, 1561, 1629.

s�rr-� mi‘r�c: Mi‘r�c�n s�rr� 1263, 1268, 1413, 1449, 1636, 1677, 1712,

1714.

��r�� (A.): Yol 726, 739, 924, 926, 934, 937, 943, 944, 945.

��rf (A.): Tamam�yla, büsbütün 1189.

278

Sidre (A.): Gö�ün yedinci kat�nda bir makam 262, 271, 273, 284, 292, 315,

378, 547, 564, 834, 1544.

si�r (A.): Büyü, sihir 150.

silk (A.): Yol, tutulan yol 1548.

��n (A.): Çin 1106.

sine (F.): Gö�üs, ba��r, yürek 1703, 1743.

s�r (F.): Tok, doymu�.

sr ol-: Doymak 240.

sir��t (A.): H�rs�zl�k, çalma 1356.

sitt (A.): Han�m 1062, 1063.

söyün-, söyin: Sönmek, parlakl��� gitmek 1368, 1369.

�ub� (A.): Sabah, sabah vakti 1176.

�ul� (A.): Asayi�, rahatl�k; anla�ma, uzla�ma 816.

sul��n (A.): Hüküm sahibi, hükümdar 17, 88, 255, 330, 358, 375, 376, 427,

609, 792, 807, 833.

�uni‘ (A.): Yapma, takma 189.

s�re (A.): Kur’an ‘�n ayr�ld��� 114 bölümünden her biri 743, 1100.

S�re-i En‘�m: Kuran’�n be�inci suresi 735.

S�re-i ��l� : Kuran-� Kerim’in 112. suresi 742.

��ret (A.): Biçim, görünü�, k�l�k 306, 965, 967, 1120, 1124, 1126, 1128,

1148, 1272, 1276, 1277, 1278, 1279, 1381, 1384, 1386, 1389, 1438, 1442, 1457,

1482, 1506, 1512, 1537, 1539, 1558, 1560, 1574, 1577, 1582, 1584, 1608, 1609,

1610, 1613.

�ret-i �yne: Ayna biçiminde, ayna �eklinde 1123.

�ret-i ma�s�sa: Hususi biçim, hususi görünü� 1581.

�ret-i nev‘iyye: �çine girdi�i �eyin varl��� olmaks�z�n bilfiil varl��� tamam

olmayan basit bir cevherdir.1571, 1572.

�uver (A.): Suretler 1127, 1484, 1649, 1650.

uver-i ‘a�liyye: Ak�l yolu ile anla��lan suretler 1651.

s�y (F.): Taraf, yön.

s�y-� evc: Yüksek yerin, doru�un yan taraf� 98.

süci: �arap, içki içme 162, 165, 415, 972.

279

süc�d (A.): Secde etme 605, 1145.

süd: Süt 162, 164, 414, 519.

sül�k (A.): Bir yola girme, yol tutma 1557.

�ümme (A.): Sonra 654, 691.

sünnet (A.): Gidi�, gidi�at, yol, Hz.Muhammed (S.A.V.)’�n yolu, metodu 32,

155, 918, 991, 1176, 1178.

�ünnet-ü Müekkede: Hz. Peygamberin hemen hemen daima eda ettikleri

sünnetler 904.

sür�r (A.): Sevinç 4, 95, 1293, 1361, 1659.

süv�r (F.): Ata binen, binici 113, 319, 364.

�

��b (A.): Genç, delikanl�; yi�it 12, 28, 48, 185, 326, 893, 1333, 1533.

��d (F.): Sevinçli, ne�eli 669, 670, 671, 1223.

��d ir-: Sevinmek, ne�elenmek 672.

��d it-: Sevindirmek 1408.

��d ol-: Sevinmek 182, 461, 673, 677, 1053.

��d�n (F.): Sevinçli, keyifli 391.

��d�n ol-: Keyiflenmek, sevinmek 1139.

��d� (F.): Memnunluk, gönül ferahl��� 669, 670, 671.

��h (F.): Padi�ah, sultan, hükümdar, Allah(c.c.) 15, 73, 193, 242, 309, 332,

439, 451, 455, 474, 586, 622, 645, 691, 698, 721, 724, 726, 736, 741, 758, 763, 797,

825, 834, 911, 932, 950, 1036, 1068, 1077, 1088, 1092, 1098, 1102, 1173, 1183,

1293, 1307, 1317, 1631.

��h-� ‘�lem: ‘Alemin padi�ah� 542.

��h-� arab: Araplar�n padi�ah� 15.

��h-� cihan: Cihan�n padi�ah� 315, 378, 471, 473, 964, 1070, 1185, 1550.

��h-� dn: Dinin padi�ah� 257.

��h-� güzn: Seçkin padi�ah 218, 257, 395.

280

��h-� kerem: Asillerin padi�ah� 951.

��h-� zaman: Zaman�n padi�ah� 142.

��kird (F.): Talebe, ö�renci 1395.

�ar�b (A.): �çecek, içki, �arap 26, 34, 42.

�ar�b-� l�- yez�l: Hiç bitmeyecek içecek 41, 1696.

�eb�b (A.): Gençlik, delikanl�l�k 843, 1396, 1466, 1503, 1548, 1684, 1713.

�ecer (A.): A�aç 290, 480.

�ed�d (A.): �iddetli, sert, kat� 1013.

�ef�‘at (A.): Birini suçundan geçilmesi veya dile�inin yerine getirilmesi için

edilen arac�l�k 445, 716.

�ef�‘at eyle-: 22, 1633, �ef�‘at vir- 20, 451, 453, �ef�‘at it- 457.

�ef�‘ (A.): Bir suçun ba���lanmas� için arac�l�k eden 453, 1633.

�ef�at (A.): Ac�yarak ve koruyarak sevme 755, 1013.

�ef�at eyle-: Ac�yarak sevmek 793.

�ef�at it-: Merhamet etmek 73, 755.

�ef�at ��l-: Ac�yarak sevmek, merhamet etmek 1701.

�eh (F.): Bkz. ��h.

�eh�det (A.): 1.“E�hedü en lâ ilâhe il lallâh” cümlesini söyleme 651, 757,

2.Gözle görülen �eyler varl�klar, dünya 1433, 1660, 3. �ahitlik, �ahitlik etme 1645,

1648, 1650.

�eh�det ‘�lemi (A.): Dünya 1433, 1660.

�ehd (A.): Bal 46, 152, 385, 1601.

�eh�d (A.): Din veya yüksek bir ülkü u�runda ölen kimse 280.

�ehvet (A.): Nefis 901, 1496.

�ek, �ekk (A.): �üphe, zan, tereddüt 233, 281, 329, 352, 792, 872, 874, 1165,

1450, 1612.

�e��vet (A.): Betbahtl�k, e�kiyal�k 103.

�eksüz (A.): �üphesiz, tereddütsüz 34, 57, 104, 308, 353, 389, 467, 489, 539,

541, 589, 617, 806, 858, 890, 902, 975, 1117, 1167, 1307, 1352, 1423, 1468, 1499,

1501, 1563, 1576, 1649, 1685.

�em‘� (A.): I���a mensup olan, �ema 543.

�em’(A.): Mum 543.

281

�em’i (F.): Mum gibi 29.

�ems (A.): Güne� 532.

�ems ü �amer: Güne� ve ay 1532.

�ems-i cih�n: cihan güne�i 111.

�ems-i �a��at: Hakikat güne�i 33.

�er, �err (A.): Kötülük, fenal�k, kötü, fena 9, 80, 82, 773, 774, 1310.

�er‘ (A.): Allah (c.c.)’�n emri, ilahi kanun 919.

�erbet (A.): Tatl� içecek, �erbet 2, 3, 4, 5, 41, 42.

�erbet-i c�n-perver: Ruhu besleyen �erbet.1259.

�er� (A.): Aç�klama, aç�k anlatma 302, 310, 1250.

�er� eyle-: Aç�klamak 1027.

�er�f (A.): �erefli, soylu, kutsal 5, 1012, 171, 197, 198, 218, 224, 327, 335,

338, 342, 351, 399, 412, 415, 434, 484, 492, 534, 636, 642, 663, 871, 891, 909, 1052,

1141, 1388, 1523, 1545.

�er�k: Ortak 84.

�ey� (A.): Bir tekke ve zaviyede bulunan dervi�lere reislik eden kimse, üstat,

�eyh 893, 1383, 1614.

�ey��n (A.): Dini inançlara göre insanlar� fenal��a sürüklemek isteyen melek

13, 714, 1508, 1509, 1522, 1529.

�ey��n� (A.): �eytanla ilgili, �eytan’a ait 1526, 1528.

�ih�b(A.): K�v�lc�m 13.

�ik�r (F.): Av, avlama 179.

��r (F.): Süt 240, 385, 391, 519, 1390.

��r�n (F.): Tatl�, cana yak�n, sevimli 386.

�ol: O 245, 295, 317, 447, 688, 825, 842, 843, 1098, 1115, 1170, 1221, 1222,

1297, 1372, 1404, 120, 1421, 1438, 1572, 1603, 1604, 1611, 1697.

�u‘le (A.): Alev 535, 1040, 1265, 1324, 1374.

�u‘le-d�r (A.): Alevli, ���kl� 212, 540

�u‘�r (A.): Anlama, anlay��, hissetme 159.

�ühed� (A.): �ehitler 382.

282

T

ta‘ab (A.): Zahmet, eziyet, s�k�nt�.

ta‘ab çek-: S�k�nt�, güçlük çekmek 189.

ta‘addüd (A.): Birden çok olma 1384.

ta‘allu� (A.): �li�i�i, ilgisi olma, ait olma 1512, 1515.

�a�m (A.): Yemek, a� 1642.

�� ‘at (A.): Allah (c.c.)’�n emirlerini yerine getirme, ibadet 702, 704, 1525,

1628.

��‘at it-: �badet etmek 1488.

t�b (F.): Parlakl�k, ���k 33, 1377, 1378.

�aba� (A.): �nce kat 574.

�ab�b (A.): Hz. Muhammed 155, 163, 235, 305, 411, 436, 444, 478, 487, 520,

580, 704, 807, 811, 821, 823, 869, 880, 907, 962, 987, 1042, 1050, 1073, 1086, 1179.

�abl (A.): Davul 1275.

ta‘b�r (A.): Rüya yorumlama 908, 1270, 1513.

t�c (F.): Taç 131, 132, 133, 1302.

taf��l (A.): Ayr�nt�l�, uzun uzad�ya aç�klama 1603.

�a : Da� 402, 993.

�a la-: Da�lamak, parçalamak, çok üzülmek 236.

ta�ayyül (A.): Hayale getirme, hayalde canland�rma 1514, 1517.

ta�f�f (A.): Hafifletilme, yükünü azaltama 867.

��hir (A.): Temiz 1588.

ta�iyy�t (A.): “Allah (c.c.) ömür versin!” demeler; selamlar, hay�r dualar

753.

ta�t (F.): Hükümdarl�k makam�, taht 121, 669, 959.

ta�y�l (A.): Akla, fikre getirme, getirilme 1508.

ta�r�r (A.): Anlatma, ifade etme, beyan etme 268.

ta�rr eyle-: Anlatmak, ifade etmek 173, 355, 659, 953, 1109, 1234.

ta�rr it-: Anlatmak, ifade etmek 359, 502, 561, 1025, 1311.

ta�rr-i ‘ay�n: Aç�k bir �ekilde ifade etmek 662.

283

ta���r (A.): K�saltma, kabahat, suç 1531.

ta�v� (A.): Allah (c.c.)’dan korkma, Allah (c.c.) korkusuyla dinin yasak etti�i

�eylerden kaç�nma 102.

�aleb (A): �stek, dilek, temenni, arzu 25, 161, 177, 189, 396, 693, 782, 1095.

��l�b (A.): �steyen, istekli 100.

�amu: Cehennem 77, 344, 350, 353, 607, 728, 745, 746, 774, 818, 927, 947,

955, 959, 961, 962, 963, 964, 965, 968, 987, 990, 992, 994, 1021, 1022, 1045 1565.

�añ: �afak vakti 1186.

�añla-: Hayret etmek, �a�mak, garip bulmak 107.

�arfetü’l-‘ayn (A.): Bir kere göz aç�p kapay�ncaya kadar geçen süre 1292.

�ar� (A.): Taze, taravetli 265.

ta�arruf (A.): �dare ile kullanma 1698.

ta�d�k (A.): Do�rulama, gerçek oldu�unu söyleme.

ta dk it-: Do�rulamak 1034.

ta�r�� (A.): Aç�k aç�k söyleme, aç�ktan aç��a bildirme.

ta r� eyle-: Aç�k aç�k söylemek, bildirmek 266, 380, 1614.

�a�: Ta�, kaya 12, 48, 153, 154, 497, 511, 626, 1005, 1006, 1141, 1378,

1379,

�a�ra: D��ar�, d��ar�ya 1185, 1273, 1280, 1637.

�atlu: Tatl� 30, 299.

�av�f (A.): Etraf�nda dola�ma 508, 516.

��vus�-v�r (F.): Tavus ku�u gibi, tavuz gibi 146.

��vus-� c�n: Can tavusu 99.

�ayyib�t (A.): �yi, güzel i�ler ve hareketler 753, 790.

��ž� (F.): Arap at� 115.

ta‘ž�m (A.): Büyükleme, ululama, büyük sayma 619.

ta‘z�r (A.): Azarlama 919.

tebd�l (A.): De�i�tirme, ba�ka bir hale getirme 1590.

tecell� (A.): Görünme, belirme, ortaya ç�kma 90, 1686.

tedenn� (A.): A�a�� inme, gerileme 691.

teessüf (A.): Kederlenme, tasamla, ac�ma.

teessüf it: Tasalanmak, kederlenmek 444.

284

teferrüc (A.): Ferahlama, s�k�nt�dan kurtulmak için e�lenme 1682.

tefs�r (A.): Kur’an-� Kerim’in mana bak�m�ndan izah� 524, 748, 1026.

tekebbür (A.): Kibir gösterme, büyüklük satma 633.

tekeffül (A.): Birine kefil olma 707.

tekellüf (A.): Özenme, bir i�i iyi bir seviyeye getirmek için yorulup çabalama

812, 1043.

tek��b (A.): Yalanlama, yalan oldu�unu söyleme 107.

tem��� (F.): Bakma, seyretme, gözleme 479, 1274.

tem��� eyle-: Bakmak 493, 499.

tem��� ��l-: Seyretmek, bakmak 1258, 1680.

teng (F.): S�k�nt�l� 1705.

tert�b (A.): Dizme, s�ralama, haz�rlama

tertb it-: Haz�rlamak, düzenlemek 82.

tesb�� (A.): “ Sübhanallah” diyerek Allah (c.c.)’� zikretme 276, 1322.

tesb� it: Allah (c.c.)’� anma 60, 330, 337, 339.

te�v�� (A.): Kar���k, berbat; peri�anl�k 948, 992, 1015, 1021, 1470.

tev��u‘ (A.): Alçakgönüllülük gösterme 636.

tev��u‘ it-. Alçakgönüllülük göstermek 637.

tevf�� (A.): �lahi yard�m, hidayet 38.

Tevr�t (A.): Dört mukaddes kitaptan Hz. Musa’ya inen kitab�n ismi 741, 744.

tiz: Tez, çabuk, hemen 223, 341, 1352, 1364.

tizcek: Tez, çabucak 1352.

to�m: Tohum 674.

��fl , ��f�l (A.): Küçük çocuk 1170, 1363.

��ls�m (A.): T�ls�m, sihir, büyü 1268.

�o -: 1. Dünyaya gelmek, do�mak 48, 1055, 1067, 1069. 2. Ç�kmak, ufukta

yükselmek 533, 1211, 1215.

�o ru: Do�ru, gerçek 649, 650.

�ol-: Dolmak 4, 6, 423, 425, 1003, 1047, 1281, 1720.

�olu: Dolu, bo� olmayan, dolmu� 49, 63, 96, 116, 148, 241, 341, 390, 495,

667, 1375, 1457, 1718, 1719, 1720.

�on: Elbise, k�l�k k�yafet 1087, 1088.

285

�oyur: Doyurmak 717.

��bi, ��b� (A.): Cennet’de Sidre’de bulunan ve dallar� bütün Cenneti

gölgeleyen ilâhi a�aç 188, 285, 289.

��f�n (A.): Nuh peygamber zaman�nda yoldan ç�km��lar� cezaland�rmak için

Allah (c.c.) taraf�ndan hem gökten ya�d�r�lan, hem de yerden kaynayarak bütün

dünyay� kaplayan f�rt�nal� ve çok �iddetli ya�mur 513, 516.

��f�n-u N�h: Nuh Tufan� 517.

��l (A.): Uzunluk, boy, uzun müddet.

��l-u emel: H�rs, tükenmez arzu 246.

��r, ��r-� S�n� (A.): Sina da�� 249, 732.

�ur ur: Aya�a kald�rmak 723.

�ut�: Rehin 1008.

���i (F.): Dudu ku�u, papa�an cinsinden taklit yapan ku� 3, 849.

���i-i c�n: Gönül �u�isi 3, 849.

U

‘ub�r (A.): Bir ba�ka tarafa geçme, geçilme, atlama 313.

‘�d (A.). Ut 1704.

u�t (A.): K�z karde� 122.

‘u�ba (A.): Ahiret, öbür dünya 1308.

‘u��l (A.): Ak�llar, zihinler 1332.

ulu: �erefli, yüce, sayg�de�er 17, 65, 81, 198, 324, 334, 376, 400, 573, 578,

586, 588, 606, 612, 625, 631, 688, 698, 758, 807, 955, 980, 1049, 1050, 1053, 1114,

1232, 1376, 1429, 1570, 1629, 1662, 1669.

‘umr�n (A.): Ma’murluk, bay�nd�rl�k, medeniyet, mutluluk 42.

ur-: Vurmak12, 89, 180, 346, 495, 628, 666, 894, 935, 1375, 1704, 1706,

1708.

u��l (A.): Tertip, düzen, tarz, as�llar 133, 175, 363, 566, 579, 655, 706, 796,

834, 1501.

286

u�: ��te, �imdi 1, 8, 23, 26, 51, 96, 131, 205, 287, 354, 371, 373, 388, 430,

443, 458, 486, 492, 525, 530, 546, 594, 659, 688, 732, 740, 747, 777, 788, 842, 849,

982, 992, 1008, 1064, 1093, 1109, 1176, 1215, 1234, 1248, 1253, 1288, 1292, 1299,

1300, 1413, 1425, 1531, 1607, 1611, 1620, 1637, 1644, 1703, 1706.

u�da: ��te 27, 48, 132, 173, 179, 316, 355, 360, 468, 662, 664, 702, 775, 802,

848, 989, 1039, 1119, 1244, 1250, 1270, 1380, 1535, 1566, 1615, 1646, 1709.

utan-: Haya etmek, s�k�lmak, utanmak 878.

uy�u: Uyku 1235, 1241, 1245, 1492, 1498, 1555, 1557.

Ü

üçün: �çin 989.

ülfet (A.): Al��ma, kayna�ma, dostluk 1473.

Ümmeh�n�, Ümmüh�n� (A.): Hz. Ali’nin ablas�, Mir’aç gecesi Hz.

Muhammed (s.a.v.) bunun evinde bulunuyordu 117, 122, 1174, 1182.

ümmet(A.):Bir peygambere inan�p ba�lanan cemaat, taife 12, 14, 77, 158,

160, 165, 176, 191, 238, 337, 343, 350, 352, 353, 418, 419, 429, 440, 449, 450, 451,

453, 457, 476, 520, 679, 712, 715, 717, 719, 723, 724, 726, 728, 730, 731, 734, 738,

755, 779, 787, 789, 793, 794, 809, 813, 819, 820, 821, 860, 864, 870, 871, 878, 885,

931, 933, 937, 986, 987, 988, 989, 1023, 1028, 1094, 1109, 1110, 1225, 1254, 1634.

ümmet-i Musa: Hz. Musa’n�n ümmeti 1022.

V

v� (A.): Vah, yaz�k 981, 999, 1000.

v�cib (A.):Yap�lmas� gerekli olan 919.

va�det (A.): Birlik, bir ve tek olma 684, 1383, 1386, 1387, 1390, 1391.

v��id (A.): Tek, bir 1385.

va�idiyyet (A.): Tek olma, bir olma, teklik 1669, 1670.

287

va�y (A.): Bir fikrin veya bir emrin Allah (c.c.) taraf�ndan bir peygambere

bildirilmesi 66, 840.

v��i‘ (A.): Geçen, cereyan eden, meydana gelen 1509.

v��i‘ ol-: Meydana gelmek, olmak 1468, 1470, 1471, 1507, 1514.

var: Bulunan, mevcut, var 68, 72, 85, 131, 138, 203, 234, 262, 271, 276, 283,

303, 312, 319, 320, 321, 322, 326, 358, 376, 399, 401, 502, 504, 527, 535, 568, 581,

597, 611, 612, 614, 618, 726, 748, 855, 910, 958, 973, 1005, 1012, 1025, 1051, 1052,

1070, 1075, 1087, 1102, 1204, 1226, 1263, 1283, 1299, 1310, 1312, 1403, 1417,

1431, 1441, 1442, 1451, 1452, 1467, 1471, 1518, 1520, 1536, 1537, 1543, 1554,

1570, 1571, 1576, 1592, 1679, 1681, 1698, 1721, 1732.

var-: Gitmek, ula�mak, eri�mek, varmak 172, 252, 393, 544, 555, 560, 564,

576, 648, 673, 675, 751, 777, 852, 858, 1009, 1051, 1105, 1118, 1188, 1194, 1498,

1569, 1604, 1619, 1707.

vara� (A.): Kitap yapra��, iki sayfadan ibaret yaprak 6, 276.

va�f (A.): Bir �eyin ta��d��� hal ve s�fat, nitelik, özellik 498, 594, 628, 1045.

va��l, vasl (A): Eri�en, ula�an, kavu�an 24, 25, 26, 27, 104, 191, 997, 1707,

1708.

va l ol-: Kavu�mak, ula�mak 1461.

va l-� y�r: Sevgiliye kavu�an 85.

v�-veyl (A.): Yaz�k, eyvah 895.

vech(A.): Yüz, sebep, üslûp 278, 579, 659, 662.

ved�d (A.): Çok muhabbetli, çok �efkatli 370.

vel� (A.): Yücelik sahibi, ermi�, veli 226, 465, 470, 481, 1274, 1283, 1516.

ves�le (A.): Yol, vas�ta, sebep 1699.

v�r�n (F.): Kederli, üzgün 856.

vir�n (F.): Y�k�k, y�k�lm��, kederli

vir�n it-: Y�kmak 45.

vi��l (A.): Ula�ma 698, 1686, 1706.

vitr (A.): Tek, yaln�z 605, 1176, 1179.

vu�lat (A.): Bir �eye ula�ma, kavu�ma 681.

288

Y

yabra : Yaprak 271, 625.

ya�u (F.): Yahut 298, 299, 302, 374, 403, 543, 656, 657.

Ya�ya (A.): Hz. Yahya 207.

yak�n (A.): Kesin bigi, �üphesiz, tereddütsüz bilgi 14, 213, 219, 225, 258,

275, 299, 306, 337, 420.

y���t (A.): K�ymetli süs ta��, yakut434, 494, 497, 514.

y���t-u a�mer: K�rm�z� yakut 583, 587.

y�r(F.): Dost, seven, sevgili 1, 31, 38, 52, 75, 85, 91, 101, 13, 134, 187, 195,

221, 264, 271, 276, 277, 283, 291, 312, 358, 361, 364, 403, 467, 498, 508, 509, 535,

540, 557, 560, 564, 581, 594, 624, 631, 635, 654, 831, 847, 851, 887, 899, 947, 973,

1012, 1022, 1030, 1071, 1114, 1123, 1216, 1226, 1229, 1241, 1244, 1262, 1263,

1272, 1276, 1278, 1299, 1305, 1310, 1338, 1369, 1374, 1386, 1390, 1397, 1405,

1418, 1425, 1428, 1431, 1433, 1444, 1452, 1455, 1463, 1469, 1471, 1479, 1483,

1404, 1520, 1530, 1536, 1544, 1558, 1562, 1566, 1570, 1573, 1578, 1588, 1610,

1621, 1639, 1643, 1663, 1714, 1724.

y�r-� ercümend: �erefli, seçkin dost 1601

y�r ol-: Dost olmak 31.

yara�, yara :Haz�rl�k, levaz�m, teçhizat, silah 366, 998.

yara� it-: Haz�rl�k yapmak 673.

yara� ��l-: Haz�rl�k yapmak 9.

yar�n: Âhiret günü 453, 457, 811, 949, 1254.

yarl� a-: Ba���lamak 778, 779.

yaru�: yar�l�p aç�lm�� yer, çatlak, yar�k 125.

yavu: Zayi, kaybolmu�.

yavu ��l-: Kaybetmek yitirmek 911, 1206.

yeg: Daha iyi, üstün, efdal 830.

Yeh�di, Yeh�d (A.): Yahudi 157, 158, 731, 765, 900.

yellen-: Körük, yelpaze vb. �eylerle hava ak�m� meydana getirerek kendi

kendini serinletmek 426.

289

yimi�: A�açlarda vb. bitkilerde tohumu ta��yacak �ekilde meydana gelen

lezzetli tane, meyve 49, 64, 272, 288, 303, 478, 496, 635, 1322.

yet�m (A.): Babas� veya anas�- babas� ölmü� 977.

yidi: Yedi 53, 256, 289, 507, 508, 563, 575, 834, 1410, 1543.

yigirmi: Yirmi 123, 909, 911.

yigit: Yi�it, cesur 119, 346, 359, 382, 502, 857, 995, 1000, 1177, 1231, 1311,

1350, 1400, 1427, 1439, 1448, 1460, 1480, 1507, 1525, 1602, 1650.

yil: Yel, rüzgâr 924, 1169.

yir: Yer, arz, toprak 12, 32 89, 112, 125, 287, 341, 393, 567, 570, 572, 589,

607, 815, 966, 1011, 1083, 1093, 1212, 1281, 1296, 1405, 1419, 1452, 1454, 1543,

1554, 1690.

yir: Yer.

yir-i d�r: Uzak yer 1103.

yiryüzi: Yeryüzü, arz 32 83, 264, 1180.

yit-: 1.Kâfi gelmek, yeti�mek 288, 525, 864. 2. Ula�mak 1364, 1410.

yiti�-: Yeti�mek, ula�mak 97, 249.

yitür-: Ula�t�rmak, eri�tirmek 1082.

yiyni: Hafif, a��r olmayan 867.

yo : Mevcut olmayan, bulunmayan yok 1051.

yu-: Y�kamak, temizlemek 129.

yud-: Yutmak 1708.

yu�aru: Yukar� 19.

yum-: Kapamak398.

yurd�: ��ne deli�i 963.

Y�suf (A.): Hz. Yusuf 213.

yüce: Yüksek, de�erli, üstün 81, 312, 737, 935.

yücel-: Yükselmek, yüce bir hâle gelmek 1040.

yücelik: Yüce olma hâli 1039.

yürek: Kalp, yürek, ci�er 26, 936, 974.

yüz: Çehre, yüz 13, 30, 109, 131, 132, 137, 181, 320, 321, 612, 613, 623,

924, 956, 957, 983, 1003, 1069, 1129, 1198, 1199, 1306, 1386, 1388, 1422, 1457,

1489, 1563, 1567, 1575, 1586, 1617, 1655, 1667, 1690, 1709.

290

yüz: Yüz (Say� s�fat�) 326, 346, 574, 575, 576, 584, 596, 606, 611, 612, 613,

616, 617, 622, 800, 801, 835, 1253, 1349, 1357, 1546, 1614, 1712, 1724, 1734, 1735.

yüz-: Yüzmek 39.

Z

�a‘f (A.): Zay�fl�k, kuvvetsizlik, dayanamama 1503.

z�hid (A.): Çok, a��r� sofu 105.

ž�hir (A.): Aç�k, belli, meydanda, görünen 1151, 1713, 1714, 1716, 1717,

1719, 1722.

žahir (A.): Arka ç�kan, yard�mc� 152.

za�me (F.): Yara 1704.

za�met (A.): S�k�nt�, güçlük, eziyet.787.

�a‘if (A.): Zay�f, güçsüz, kuvvetsiz, takats�z 22, 792.

z��l (A.): Sona eren, geçen 1290, 1292.

�am�r (A.): �çyüz, kalp 87.

z�ni (A.): Zina eden 975.

z�r (F.): A�layan, inleyen898, 1002, 1022.

z�r eyle-: A�lamak 445.

z�r it-: �nlemek 968, 1018.

z�r ol-: A�lamak 23, 1163.

z�r� (F.): A�lay�p s�zlama 988, 1002.

žar�f(A): Zarafetli, güzel, nazik, ince nüktelerle konu�an 3, 642.

Zeb�n� (A.): Cehennemlikleri cehenneme atmak ile görevli melek 713, 960,

1012.

zebercedd (A.): Zümrütten daha aç�k ye�il olan ve zümrüt kadar de�eri

olmayan bir süs ta�� 147.

Zeb�r (A.): Hz. Davut’a nazil olan mukaddes kitap 735.

zehr (F.): Zehir 46.

Zehr�: Hz. Muhammed’in k�z� Hz. Fatma’n�n lakab� 482.

zehre (F.): Yi�itlik, cesaret 1409.

291

�ekeriy�: Zekeriya peygamber 707.

�el�l (A.): Hor, alçak, hakir 103, 183, 586, 1008, 1014, 1113, 1117, 1129,

1170, 1288.

zelle (A.): Sürçüp kayma 702.

Zemzem (A.): Mekke’de kutsal bir su 729.

zencir (F.): Zincir 77.

�erre (A.): Çok küçük parça 1360.

zevce (A.): Nikahl� kad�n, e� 482.

zevra� (A.): Mekke’de yap�lan zemzem �i�esi, zemzem ibri�i 1261.

zey (A.): Do�ruluktan ve haktan ayr�lma 1694, 1695.

zi- (A.): “Sahip” manas�na kelimelerin ba�lar�na getirerek birle�ikler yapar

21, 174, 353, 375, 454, 509, 627, 807, 831.

z�b� (F.): Güzel, süslü 212.

�ikr (A.): Anma, an�lma 37, 86, 423, 425, 427, 1319, 1492.

�ikr eyle-: Anmak 1324.

�ikr it-: Anmak 419, 422, 1230.

�ikr-i cennet: Cenneti anma 1305.

zin� (A.): Nikâhs�z olan kad�n ve erkek aras�ndaki ili�ki 1042, 1091.

zind�n (F.): Tutuklular�n hapsedildi�i kapal� ve karanl�k yer 1011, 1012,

1054, 1055, 1364.

zind�nc� (F.): Zindanda nöbet bekleyen kimse 1012.

zi�t (F.): Çirkin 1121, 1122, 1125, 1129, 1199.

zi�t� (F.): Çirkinlik 1123.

ziy�n (A.): Zarar.

ziy�n it-: Zarar etmek 448.

z�-fün�n (F.): Fen sahibi, bilgi sahibi 58, 74.

žuh�r (A.): Ortaya ç�kma, görünme, belirme.

žuh�r bul-: Belirmek, meydana gelmek1499, 1586, 1617, 1620.

žulm (A.): Eziyet, haks�zl�k, ac�mas�zl�k.

žulm eyle-: Haks�zl�k etmek, merhametsiz davranmak 979.

žulm it- Eziyet etmek, i�kence etmek 789, 901.

�ulmani (A.): Zulmetli 794.

292

žulmet (A.): Karanl�k 46, 105,737, 739, 1165, 1477, 1497, 1728.

zu‘m (A.): Bat�l zan, bo� inanç 1439.

züb�b (A.): Sinek 23.

züb�n (F.): Dil, lisan 1286.

zühd (A.): Her türlü zevke kar�� koyarak kendini ibadete verme 102, 1628.

zülf (F.): Sevgilinin saç�; yüzün iki yan�ndan sarkan saç lülesi 149.

�ülfi��r (A.): Hz. Muhammed (s.a.v.)’in Hz. Ali’ye arma�an etti�i ucu çatall�

k�l�ç 466, 467, 472, 480, 482, 483.

293

KAYNAKÇA

Abdülbaki, Muhammed Fuad, el- Mu’cemü’l- müfehres li-ayati’l-kur’an’l-

hakim, El-Mektebetül-�slamiyye, �stanbul 1982.

Baldemir, �sa, Vefat-� Nebî, Yay�nlanmam�� yüksek lisans tezi, �stanbul

1996.

Banarl�, Nihad Sami, Resimli Türk Edebiyat� Tarihi, C. 1 �stanbul 2001.

Cürcani, Seyyid �erif, Arapça- Türkçe Terimler Sözlü�ü, Bahar Yay�nlar�,

�stanbul 1997.

Çelebio�lu, Amil, Eski Türk Edebiyat� Ara�t�rmalar�, Milli E�itim

Bakanl��� Yay�nlar�: 3116, �stanbul, 1998.

Çelebio�lu, Amil, Eski Türk Edebiyat�nda Mesneviler, Kitabevi Yay�nlar�,

�stanbul 1999.

Devellio�lu, Ferit, Osmanl�ca Türkçe Ansiklopetik Lügat, Ayd�n Kitapevi

Yay�nlar�, Ankara, 1997.

Dilçin, Cem, Yeni Tarama Sözlü�ü, Türk Dil Kurumu Yay�nlar�: 503,

Ankara 1983.

Ergin, Muhammer, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yay�nlar�, �stanbul 2000.

Gülsevin, Gürer, Eski Anadolu Türkçesinde Ekler, Türk Dil Kurumu

Yay�nlar�: 673, Ankara 1997.

Korkamaz, Zeynep, Gramer Terimleri Sözlü�ü, Türk Dil Kurumu

Yay�nlar�: 575, Ankara 1992.

Mi’rac Sempozyumu, Mal’ Hatun Dostluk ve Kültür Derne�i Kitaplar�

Dizisi 7, Seha Yay�nevi, Eski�ehir, 1995.

Mollaibrahimo�lu, Süleyman, Mi’rac Gerçe�i, �stanbul 1991.

294

Özdemir Hikmet, Mi’rac, Gonca Yay�nevi, �stanbul 1984.

Özkan, Mustafa Cilâü’l-Kulûb (Giri�, �nceleme, Metin, Sözlük), Üniversite

Yay�n No: 3612, �stanbul, 1990.

Özkan, Mustafa, Gülistan Tercümesi, Türk Dil Kurumu Yay�nlar� No: 562,

Ankara, 1993.

Özkan, Mustafa, Türk Dilinin Geli�me Alanlar� ve Eski Anadolu

Türkçesi, Filiz Kitapevi, �stanbul 2000.

Sami, �emseddin, Kamus-u Türkî, Enderun Kitapevi, �stanbul 1989.

Tan�klar�yla Tarama Sözlü�ü, Türk Dil Kurumu Yay�nlar�, Say�: 212/1-8,

Ankara 1977.

Timurta�, Faruk Kadri, Eski Türkiye Türkçesi (15. Yüzy�l), �stanbul

Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay�nlar� No: 2157, Edebiyat Fakültesi Bas�mevi,

�stanbul 1977.

Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yay�nlar�: 549, Ankara 1998.

Türkiye Diyanet Vakf� �slam Ansiklopedisi, �stanbul 1992, C. 6, s.356–

376.

Türkiye Diyanet Vakf� �slam Ansiklopedisi, �stanbul 1992, C. 6.

Yaz�r, Elmal�l� Hamdi, Kur’an-� Kerim ve Meal-i �erifi, Kitap Dünyas�

Yay�nevi, Konya 1993.

Yelten, Muhammet, Tarih-i �bn-i Kesir �ncelemesi 1. Cilt (Giri�-�nceleme-

Metin-Sözlük), Türk Dil Kurumu Yay�nlar�, Ankara 1998.

295

EKLER

296