Türkiye Türkçesi söz dizimi - Turuz · 2020. 4. 16. · mud, Gülistan Tercümesi, Giriﬂ-‹nceleme-Metin-Sözlük” adl› tez ile doktor, 1988’de ise doçent oldu. 1995’te

TÜRKİYE TÜRKÇESİ SÖZ DİZİMİ

(Kelime Çözümlemeli)

Prof. Dr. Mustafa ÖZKAN Yrd. Doç. Dr. Veysi SEVİNÇLİ

İstanbul 2009

MUSTAFA ÖZKAN

1957, Osmaniye do¤umlu. ‹stanbul Üniversitesi Edebiyat FakültesiTürk Dili ve Edebiyat› Bölümü’nü bitirdi (1977). 1977-1980 aras›ndaMEB.na ba¤l› çeflitli liselerde Türk Dili ve Edebiyat› ö¤retmeni olarakgörev yapt›. 1980’de Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyat› BölümüYeni Türk Filolojisi Kürsüsü’ne asistan oldu. 1984’te “Manyasl› Mah-mud, Gülistan Tercümesi, Girifl-‹nceleme-Metin-Sözlük” adl› tez iledoktor, 1988’de ise doçent oldu. 1995’te profesörlü¤e yükseltildi. Halen‹.Ü Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyat› Bölümünde ö¤retim üye-si olarak görev yapmaktad›r.

Yay›mlanm›fl eserleri flunlard›r: Yeni Türkçe Sözlük (Mertol Tulum veMuhammet Yelten ile birlikte, 1987); Cinânî, Cilâü’l-Kulûb, Girifl-‹ncele-me-Metin-Sözlük (1990); Mahmud b. Kadî-i Manyas, Gülistan Tercümesi,Girifl-‹nceleme-Metin-Sözlük (1993); Türk Dilinin Geliflme Alanlar› ve EskiAnadolu Türkçesi (1995, 2.bs. 2000); Faruk K. Timurtafl, Diller ve Türkçe-miz (1996); Faruk K. Timurtafl, Edebiyat ve Sanat Dünyas›ndan (1997); Fa-ruk K. Timurtafl, Makaleler, Dil ve Edebiyat ‹ncelemeleri (1997); Tarih ‹çin-de Türk Dili (1997, 3. bs. 2004); Faruk K. Timurtafl, Hayat›-Eserleri-Eserle-rinden Seçmeler (2000); Türkçenin Ses ve Yaz›m Özellikleri (2001); YüksekÖ¤retimde Türk Dili-Yaz›l› ve Sözlü Anlat›m, (Hatice Tören ve Osman Esinile birlikte, 2001, 2. bs.2006); Türkçe’nin Sözlü¤ü (Muhammet Yelten ilebirlikte, 2002); Çözümlemeli Osmanl› Türkçesi Metinleri (Enfel Do¤an, Fa-tih Kemik, Mustafa Uluçay ile birlikte, 2003); ‹nsan, ‹letiflim ve Dil (‹stan-bul 2008); Osmanl› Türkçesi I (Hatice Tören ile birlikte, ‹stanbul 2008).

VEYS‹ SEV‹NÇL‹

Bitlis iline ba¤l› Adilcevaz ilçesinde do¤du (1956). ‹lk ve ortaokuluAdilcevaz’da, lise ö¤renimini Ahlat Selçuklu Lisesi’nde tamamlad›. ‹s-tanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyat Bölü-mü’nden mezun oldu (1979). Adilcevaz Lisesi ve Gaziantep AnadoluLisesi’nde ö¤retmenlik yapt› ve idari görevlerde bulundu. 1989 y›l›ndaYüzüncü Y›l Üniversitesi Türk Dili Bölümü’nde okutman olarak göre-ve bafllad›. 1992y›l›nda Yüzüncü Y›l Üniversitesi’ne ba¤l› Ahlat MeslekYüksek Okulu’na kurucu müdür olarak atand› ve görevi 1999 y›l›na ka-dar sürdürdü. Yüzüncü Y›l Üniversitesi’nde Pîr Mahmut’un “Bahtiyar-nâme” adl› eserinin “Metin ve ‹ndeks’ini haz›rlayarak yükseklisans›n›(1992), Hatibo¤lu’nun “Letâyifnâme” adl› eserinin “‹nceleme, Metin,Sözlük”ünü haz›rlayarak doktoras›n› tamamlad› (1996). Çeflitli dergi-lerde yay›mlanm›fl makaleleri ve Töre yay›nlar› aras›ndan ç›km›fl “Le-tâyifnâme ve Letâyifnâme-2 (Sözlük), Türkiye Türkçesi Söz Dizimi (3FYay›nlar› ‹st. 2008) adl› eseri bulunmaktad›r. Halen Yüzüncü Y›l Üni-versitesi, Fen- Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyat› Bölümü’ndeö¤retim üyesi olarak görev yapmaktad›r.

Hobyar Mah. Cağaloğlu Yokuşu Sok. No: 1 Özhekim İşhanı Kat: 1/16

Eminönü / İstanbul Tel: 0 212 512 70 10 Fax: 0 212 512 70 11

www.akademikkitaplar.com

Elektronik ortam ve tüm baskı haklarıAkademik Kitaplar’a aittir. © 2009

IsbnSertifika No

Yayın Sıra NoGenel Yayın Yönetmeni

Kapak Tasarımİç Tasarım

(Akademik Kitaplar’da) 1. BaskıBaskı / Cilt

978-605-5688-08-0134239M. Fatih AndıBerk AlbenNimet ÖzdemirAğustos 2009Step Ajans 0212 446 88 46

TÜRKİYE TÜRKÇESİ SÖZ DİZİMİ

(Kelime Çözümlemeli)

Prof. Dr. Mustafa ÖZKAN Yrd. Doç. Dr. Veysi SEVİNÇLİ

İstanbul 2009

‹Ç‹NDEK‹LER

ÖNSÖZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9G‹R‹fi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11

B‹R‹NC‹ BÖLÜMBEL‹RTME GRUPLARI

I. ‹S‹M TAMLAMASI VE ‹YEL‹K GRUBU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17A. BEL‹RT‹L‹ ‹S‹M TAMLAMASI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19B. BEL‹RT‹S‹Z ‹S‹M TAMLAMASI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25C. EKS‹Z TAMLAMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27D. ‹S‹M TAMLAMALARININ CÜMLEDE KULLANILIfiI . . . . . . . . . . . . . .28

II. SIFAT TAMLAMASI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30A. SIFAT TAMLAMASININ YAPISI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30B. SIFAT TAMLAMALARININ CÜMLEDE KULLANILIfiI . . . . . . . . . . . . .35

III. B‹RLEfi‹K ‹S‹M GRUBU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37IV. TEKRAR GRUBU (‹K‹LEME) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38

A. TEKRARLARIN YAPILARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .391. Aynen Tekrarlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .392. Efl veya Yak›n Anlaml› Kelimelerle Kurulan Tekrarlar . . . . . . . . . .403. Z›t Anlaml› Kelimelerle Kurulan Tekrarlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . .414. Pekifltirmeli Tekrarlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42

B. TEKRAR GRUBUNUN ÖZELL‹KLER‹ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44C. TEKRAR GRUBUNUN CÜMLEDE KULLANILIfiI . . . . . . . . . . . . . . . . .47

V. A‹TL‹K GRUBU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .51VI. EDAT GRUBU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .52VII. UNVAN GRUBU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .56VIII. B‹RLEfi‹K F‹‹L GRUBU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .57

1. Yeterlilik Fiilleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .672. Tezlik Fiilleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .683. Süreklilik Fiilleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .694. Yaklaflma Fiilleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70

‹Ç‹NDEK‹LER

ÖNSÖZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9G‹R‹fi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11

B‹R‹NC‹ BÖLÜMBEL‹RTME GRUPLARI

I. ‹S‹M TAMLAMASI VE ‹YEL‹K GRUBU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17A. BEL‹RT‹L‹ ‹S‹M TAMLAMASI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19B. BEL‹RT‹S‹Z ‹S‹M TAMLAMASI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25C. EKS‹Z TAMLAMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27D. ‹S‹M TAMLAMALARININ CÜMLEDE KULLANILIfiI . . . . . . . . . . . . . .28

II. SIFAT TAMLAMASI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30A. SIFAT TAMLAMASININ YAPISI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30B. SIFAT TAMLAMALARININ CÜMLEDE KULLANILIfiI . . . . . . . . . . . . .35

III. B‹RLEfi‹K ‹S‹M GRUBU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37IV. TEKRAR GRUBU (‹K‹LEME) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38

A. TEKRARLARIN YAPILARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .391. Aynen Tekrarlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .392. Efl veya Yak›n Anlaml› Kelimelerle Kurulan Tekrarlar . . . . . . . . . .403. Z›t Anlaml› Kelimelerle Kurulan Tekrarlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . .414. Pekifltirmeli Tekrarlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42

B. TEKRAR GRUBUNUN ÖZELL‹KLER‹ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44C. TEKRAR GRUBUNUN CÜMLEDE KULLANILIfiI . . . . . . . . . . . . . . . . .47

V. A‹TL‹K GRUBU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .51VI. EDAT GRUBU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .52VII. UNVAN GRUBU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .56VIII. B‹RLEfi‹K F‹‹L GRUBU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .57

1. Yeterlilik Fiilleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .672. Tezlik Fiilleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .683. Süreklilik Fiilleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .694. Yaklaflma Fiilleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70

5. Yar› Tasvir Fiilleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70IX. ‹S‹M-F‹‹L GRUBU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .71X. SIFAT-F‹‹L GRUBU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74XI. ZARF-F‹‹L GRUBU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77XII. SAYI GRUBU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .83XIII. ÜNLEM GRUBU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .86XIV. BA⁄LAMA GRUBU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .88XVII. KISALTMA GRUPLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .92

1. Yönelme Grubu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .922. Bulunma Grubu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .933. Uzaklaflma Grubu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .934. ‹snat Grubu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .945. Yükleme Grubu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .956. Vas›ta Grubu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .967. ‹lgi Grubu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .978. Eflitlik Grubu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .979. K›saltma (‹sim) Gruplar›n›n Tersi Görünüflünde Olan Kelime Gruplar› .97

‹K‹NC‹ BÖLÜMYARGI GRUPLARI / CÜMLE

CÜMLEY‹ MEYDANA GET‹REN UNSURLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .103A. YÜKLEM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .103B. ÖZNE (FA‹L) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .109C. NESNE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .118D. ZARF . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .123E. YER TAMLAYICISI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .128F. CÜMLE DIfiI UNSUR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .133

ÜÇÜNCÜ BÖLÜMCÜMLE ÇEfi‹TLER‹

I. YÜKLEMLER‹NE GÖRE CÜMLELER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1371. ‹sim Cümlesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .137

A. Basit Zamanl› ‹sim Cümlesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .138B. Birleflik Zamanl› ‹sim Cümlesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .138

2. Fiil Cümlesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .141a) Basit Fiillerle Kurulan Cümleler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .141b) Birleflik Fiillerle Kurulan Cümleler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .143c) Birleflik Zamanl› Fiillerle Kurulan Cümleler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .145d) Geçiflli Fiillerle Kurulan Cümleler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .146e) Geçiflsiz Fiillerle Kurulan Cümleler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .147

6 T Ü R K ‹ Y E T Ü R K Ç E S ‹ S Ö Z D ‹ Z ‹ M ‹

f) Etken Çat›l› Fiillerle Kurulan Cümleler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .147g) Edilgen Çat›l› Fiillerle Kurulan Cümleler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .148h) Ettirgen Çat›l› Fiillerle Kurulan Cümleler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .149›) ‹fltefl Çat›l› Fiillerle Kurulan Cümleler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .149i) Dönüfllü Çat›l› Fiillerle Kurulan Cümleler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .150

II. ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1501. Olumlu Cümle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .150

a) Olumlu ‹sim Cümlesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .150b) Olumlu Fiil Cümlesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .153

2. Olumsuz Cümle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .154a) Olumsuz Fiil Cümlesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .154b) Olumsuz ‹sim Cümlesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .155

3. Soru Cümlesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .156a) Soru Ekiyle Yap›lan Cümleler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .156b) Soru S›fat›yla Kurulan Cümleler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .159c) Soru Zamiri ile Kurulan Cümleler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .159d) Soru Zarf›yla Kurulan Cümleler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .161e) Soru edat›yla kurulan cümleler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .162

4. Emir Cümlesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1635. Ünlem Cümlesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .165

III. YÜKLEM‹N YER‹NE GÖRE CÜMLELER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1671. Kurall› Cümle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1672. Devrik Cümle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .168

IV. YAPILARINA GÖRE CÜMLELER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1711. Basit Cümle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1712. Birleflik Cümle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .172

a) fiartl› Birleflik Cümle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .173b) ‹ç ‹çe Birleflik Cümle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .176c) Ki’li Birleflik Cümle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .178d) Giriflik Cümle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .182

3. S›ral› Cümle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .183a) Ba¤›ml› S›ral› Cümle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .183b) Ba¤›ms›z S›ral› Cümle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .188

4. Ba¤l› Cümle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1915. Ara Sözlü (Cümleli) Cümle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1936. Eksiltili Cümle (Kesik Cümle) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .194

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

CÜMLE ÇÖZÜMLEMELER‹ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .197

KAYNAKLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .297

7M U S TA FA Ö Z K A N - V E Y S ‹ S E V ‹ N Ç L ‹

f) Etken Çat›l› Fiillerle Kurulan Cümleler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .147g) Edilgen Çat›l› Fiillerle Kurulan Cümleler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .148h) Ettirgen Çat›l› Fiillerle Kurulan Cümleler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .149›) ‹fltefl Çat›l› Fiillerle Kurulan Cümleler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .149i) Dönüfllü Çat›l› Fiillerle Kurulan Cümleler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .150

II. ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1501. Olumlu Cümle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .150

a) Olumlu ‹sim Cümlesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .150b) Olumlu Fiil Cümlesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .153

2. Olumsuz Cümle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .154a) Olumsuz Fiil Cümlesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .154b) Olumsuz ‹sim Cümlesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .155

3. Soru Cümlesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .156a) Soru Ekiyle Yap›lan Cümleler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .156b) Soru S›fat›yla Kurulan Cümleler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .159c) Soru Zamiri ile Kurulan Cümleler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .159d) Soru Zarf›yla Kurulan Cümleler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .161e) Soru edat›yla kurulan cümleler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .162

4. Emir Cümlesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1635. Ünlem Cümlesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .165

III. YÜKLEM‹N YER‹NE GÖRE CÜMLELER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1671. Kurall› Cümle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1672. Devrik Cümle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .168

IV. YAPILARINA GÖRE CÜMLELER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1711. Basit Cümle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1712. Birleflik Cümle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .172

a) fiartl› Birleflik Cümle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .173b) ‹ç ‹çe Birleflik Cümle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .176c) Ki’li Birleflik Cümle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .178d) Giriflik Cümle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .182

3. S›ral› Cümle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .183a) Ba¤›ml› S›ral› Cümle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .183b) Ba¤›ms›z S›ral› Cümle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .188

4. Ba¤l› Cümle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1915. Ara Sözlü (Cümleli) Cümle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1936. Eksiltili Cümle (Kesik Cümle) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .194

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

CÜMLE ÇÖZÜMLEMELER‹ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .197

KAYNAKLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .297


Önsöz

‹nsan her zaman içindekini d›fla vurmak, kendini anlatmak, duygular›n› vedüflüncelerini baflkalar›yla paylaflmak ister. Bu istek onun sosyal bir varl›k olma-s›ndan ileri gelmektedir. ‹nsan›n kendini ifade etmesinin pek çok yolu vard›r.Ama bunlar›n içinde en mükemmeli dil ile olan anlat›md›r. Dil ile olan anlat›mise ya konuflarak, ya da yazarak gerçekleflir.

Anlat›m›n temel yap› tafllar› kelimelerdir. Kelimeler tek bafllar›na da bir an-lam ifade etmekle birlikte, tek bafl›na duygu, düflünce ve istekleri tam olarak an-latmaya yetmez. Kelimeler teker teker yaln›z birtak›m nesnelerin, hareketlerinkarfl›l›¤› olurlar, tam bir dilek, duygu ve düflünce ifade etmezler. Biz tek tek ke-limelerle konuflmay›z. Meram›m›z› anlatmak istedi¤imiz zaman, kelimeleri birdüzen içinde birlefltiririz. Onlar› dilin belli kurallar› çerçevesinde, aralar›ndakiiliflkilere göre yan yana getirerek daha genifl kapsaml› birlikler hâline koyar›z.Kelimeler ancak söz içinde iliflkileri belirlenmifl olarak kullan›ld›klar› zaman an-lat›m arac› olurlar. Kelimeler böylece birtak›m kurallara ba¤l› olarak bir dil ör-güsü olufltururlar. Düflüncelerimizi, duygular›m›z›, bilgilerimizi, yaflant› ve de-neyimlerimizi ifade etmeye yarayan bu dil örgüsüne de anlat›m deriz.

Her anlat›m gerçekleflti¤i ba¤lam içinde bir bütündür. Bu bütün, dil bilgisi ku-rallar› ve anlam iliflkisi bak›m›ndan birbirine ba¤l› unsurlardan oluflur. Dillerdekelimelerin bir dizilifl s›ras› vard›r. Her kelime ve öge kullan›l›fl de¤erini kendin-den önce veya sonra gelen ögelerden al›r. Yani her ögenin de¤eri kullan›l›fl yerinegöredir. Bu bak›mdan kelimeler yan yana gelirken belli bir kurala göre s›ralan›r;ak›l ve mant›k çerçevesi içinde düflünce ve duygular›m›z› anlatmam›z› sa¤lar.

Kelimeler bazen eklerle birlikte bir grup olufltururlar: ipek fabrikas›, kap›c›odas›, sabaha yak›n, meyvelerin kabu¤u, kara yolu, yang›na körükle gitmek gibi. Ba-zen de eksiz olarak yan yana gelerek gruplafl›rlar: k›rk kafl›k su, bir alt›n para, bü-tün ülke, acele acele, asfalt yol, taze fasulye, ç›kmaz sokak gibi. Bu söz gruplar› cüm-lede özne, nesne, zarf, tümleç, yüklem olarak de¤iflik görevlerde kullan›labildik-leri gibi, yeni öbeklerin içinde de yer alabilirler.

Önsöz

‹nsan her zaman içindekini d›fla vurmak, kendini anlatmak, duygular›n› vedüflüncelerini baflkalar›yla paylaflmak ister. Bu istek onun sosyal bir varl›k olma-s›ndan ileri gelmektedir. ‹nsan›n kendini ifade etmesinin pek çok yolu vard›r.Ama bunlar›n içinde en mükemmeli dil ile olan anlat›md›r. Dil ile olan anlat›mise ya konuflarak, ya da yazarak gerçekleflir.

Anlat›m›n temel yap› tafllar› kelimelerdir. Kelimeler tek bafllar›na da bir an-lam ifade etmekle birlikte, tek bafl›na duygu, düflünce ve istekleri tam olarak an-latmaya yetmez. Kelimeler teker teker yaln›z birtak›m nesnelerin, hareketlerinkarfl›l›¤› olurlar, tam bir dilek, duygu ve düflünce ifade etmezler. Biz tek tek ke-limelerle konuflmay›z. Meram›m›z› anlatmak istedi¤imiz zaman, kelimeleri birdüzen içinde birlefltiririz. Onlar› dilin belli kurallar› çerçevesinde, aralar›ndakiiliflkilere göre yan yana getirerek daha genifl kapsaml› birlikler hâline koyar›z.Kelimeler ancak söz içinde iliflkileri belirlenmifl olarak kullan›ld›klar› zaman an-lat›m arac› olurlar. Kelimeler böylece birtak›m kurallara ba¤l› olarak bir dil ör-güsü olufltururlar. Düflüncelerimizi, duygular›m›z›, bilgilerimizi, yaflant› ve de-neyimlerimizi ifade etmeye yarayan bu dil örgüsüne de anlat›m deriz.

Her anlat›m gerçekleflti¤i ba¤lam içinde bir bütündür. Bu bütün, dil bilgisi ku-rallar› ve anlam iliflkisi bak›m›ndan birbirine ba¤l› unsurlardan oluflur. Dillerdekelimelerin bir dizilifl s›ras› vard›r. Her kelime ve öge kullan›l›fl de¤erini kendin-den önce veya sonra gelen ögelerden al›r. Yani her ögenin de¤eri kullan›l›fl yerinegöredir. Bu bak›mdan kelimeler yan yana gelirken belli bir kurala göre s›ralan›r;ak›l ve mant›k çerçevesi içinde düflünce ve duygular›m›z› anlatmam›z› sa¤lar.

Kelimeler bazen eklerle birlikte bir grup olufltururlar: ipek fabrikas›, kap›c›odas›, sabaha yak›n, meyvelerin kabu¤u, kara yolu, yang›na körükle gitmek gibi. Ba-zen de eksiz olarak yan yana gelerek gruplafl›rlar: k›rk kafl›k su, bir alt›n para, bü-tün ülke, acele acele, asfalt yol, taze fasulye, ç›kmaz sokak gibi. Bu söz gruplar› cüm-lede özne, nesne, zarf, tümleç, yüklem olarak de¤iflik görevlerde kullan›labildik-leri gibi, yeni öbeklerin içinde de yer alabilirler.

Kelimeler dil sistemi içinde birbirine ba¤lanarak cümleleri olufltururlar. An-lat›mda yarg› cümlelerle sa¤lan›r. Cümleler de bir anlam ba¤› içinde birleflerekdaha üst seviyedeki birimleri meydana getirirler. Bunlar paragraflar veya parag-raflardan daha genifl düzeydeki biçimlerdir. Cümleyi anlam yönünden de¤er-lendirirken, onu yaln›zca kendi yap›s› içinde de¤il, anlam ba¤› kurdu¤u ötekicümlelerle birlikte ele almak gerekir. Çünkü metin içindeki her cümle, o metnioluflturan düflünce zincirinin bir halkas›d›r.

Bir dildeki kelimelerin bir grup veya cümle oluflturacak biçimde bir arayagelmelerinin kurallar›n›, bu gruplar›n cümle ve söz içindeki görevlerini, birbir-leriyle olan iliflkilerini, s›ralan›fllar›n› ve cümle yap›lar›n› inceleyen dil bilgisi bö-lümüne söz dizimi (cümle bilgisi, sentaks) ad› verilir. Yani söz diziminin konusukelime birleflmeleri ve cümle bilgisidir.

Bu çal›flmada Türkiye Türkçesinin söz dizimi kurallar› üzerinde geniflçe durul-maya çal›fl›lm›flt›r. Çal›flma giriflten sonra dört bölümden meydana gelmektedir.

Birinci bölümde Türkiye Türkçesindeki her kelime grubu ayr› ayr› ele al›na-rak, bunlar›n yap›l›fllar› ve kullan›l›fllar›, edebî metinlerden seçilen örneklerlegeniflçe de¤erlendirilmifltir.

‹kinci ve üçüncü bölüm cümle bahsi ile ilgilidir. ‹kinci bölümde cümleyimeydana getiren unsurlar konu edilmifltir. Üçüncü bölümde ise, cümle çeflitleri,bol örneklere dayal› olarak ele al›nm›flt›r.

Dördüncü bölüm cümle çözümlemelerine ayr›lm›flt›r. Burada de¤iflik yazarlar-dan seçilen örneklerin, önceki bölümlerde verilen bilgiler do¤rultusunda, cümleçözümlemeleri yap›lm›flt›r. Seçilen örneklerin ço¤u, manzum metinlerdir. Seçilenmetinlerin ço¤unun fliir örneklerinden al›nmas›ndaki gaye, verilen bilgilerin ak›l-larda daha çok kal›c›l›¤›n› sa¤lamakt›r. Zira fliirsel anlat›mlarla sunulan bilgilerhem daha çabuk ö¤renilmekte, hem de daha uzun süreli haf›zalarda kalmaktad›r.

Seçilen örneklerin sadece kelime gruplar› ve cümleleri çözümlenmekle yeti-nilmemifl, örneklerdeki kelimeler de yap›lar› bak›m›ndan tahlil edilmifltir. Herne kadar kelime çözümlemeleri yap› bilgisi içinde ele al›nsa da, dil bir bütündürve biz de bu bütünlü¤ü uygulamal› olarak yans›tmaya çal›flt›¤›m›zdan bu yolutercih ettik. Ayr›ca terim kullan›m›nda ve farkl› yaklafl›mlar içeren konularda daherkesçe benimsenmifl olanlar tercih edilmifltir. Bu yolu tercih etmemizin amac›,çal›flmam›z›n Türkiye Türkçesi Söz Dizimi dersleri için bir ders kitab› olarak dü-flünülmüfl olmas›d›r. Bu bak›mdan kitapta, ö¤rencileri tereddüde düflürecekyaklafl›mlardan uzak durulmaya çal›fl›lm›flt›r.

Çal›flmam›z›n, özellikle liseli ve üniversiteli gençlere, dil ve edebiyat hocala-r›na ve Türk dili üzerinde düflünen herkese yararl› olmas›n› diliyoruz.

Prof. Dr. Mustafa ÖzkanYrd. Doç. Dr. Veysi Sevinçli


G‹R‹fi

1. Anlat›m

Kelimeler tek tek yaln›z birtak›m nesnelerin, hareketlerin ve kavramlar›nkarfl›l›¤› olurlar; tam bir dilek, duygu ve düflünce bildirmezler. Meram›m›z› an-latmak istedi¤imiz zaman, kelimeleri belirli bir düzen içerisinde birlefltiririz. Ke-limeler ancak söz içinde iliflkileri belirlenmifl olarak kullan›ld›klar› zaman anla-t›m de¤eri kazan›rlar.

Bir dildeki kelimelerin bir grup veya cümle oluflturacak biçimde bir araya gel-melerinin kurallar›, bu gruplar›n cümle içindeki görevleri, kelimelerin birbirleriy-le olan iliflkileri, s›ralan›fllar› ve cümle yap›lar› söz dizimi (syntax) konusu içindeele al›n›p incelenir. Yani söz dizimi, dili cümle bilgisi aç›s›ndan ele al›p inceler.

2. Kelimelerin Gruplanmas›

Yazarken ve konuflurken pek çok kelime kullan›r›z. Dilde var olan bu isimve fiil cinsinden kelimeler nesneleri ve hareketleri genel olarak tek tek karfl›lar-lar: a¤aç, tafl, bulafl›k, sevgi, mutlu, ev, çarfl›, köprü, konuflmak, gülmek, okumak vb. gi-bi. Bazen her varl›k, hareket veya kavram› karfl›lamak için tek tek kelime yeter-li olmaz. Mesela asma köprü, fleftali a¤ac›, anne sevgisi, gaz maskesi, bulafl›k makine-si, tafl oca¤›, mutlu olmak, bulafl›k y›kamak, tafl atmak gibi birden fazla kelimedenoluflmufl birliklerin her biri de bir nesneyi, bir hareketi veya bir kavram› karfl›la-maktad›r.

‹flte dilde, nesnelerin ve hareketlerin çeflitli niteliklerini, özelliklerini ve de-¤iflik yönlerini daha genifl olarak ifade etmek için, kelimeden daha genifl dil bir-liklerine ihtiyaç duyulur. Yani baz› varl›klar› karfl›lamak için tek kelime yeterliolmaz. Sözü gelifltirmek üzere kelimeler grupland›r›l›r. Böylece kavramlar ara-s›nda derece derece iliflkiler kurarak tek kavramdan anlat›ma do¤ru gidilir. Tek

G‹R‹fi

1. Anlat›m

Kelimeler tek tek yaln›z birtak›m nesnelerin, hareketlerin ve kavramlar›nkarfl›l›¤› olurlar; tam bir dilek, duygu ve düflünce bildirmezler. Meram›m›z› an-latmak istedi¤imiz zaman, kelimeleri belirli bir düzen içerisinde birlefltiririz. Ke-limeler ancak söz içinde iliflkileri belirlenmifl olarak kullan›ld›klar› zaman anla-t›m de¤eri kazan›rlar.

Bir dildeki kelimelerin bir grup veya cümle oluflturacak biçimde bir araya gel-melerinin kurallar›, bu gruplar›n cümle içindeki görevleri, kelimelerin birbirleriy-le olan iliflkileri, s›ralan›fllar› ve cümle yap›lar› söz dizimi (syntax) konusu içindeele al›n›p incelenir. Yani söz dizimi, dili cümle bilgisi aç›s›ndan ele al›p inceler.

2. Kelimelerin Gruplanmas›

Yazarken ve konuflurken pek çok kelime kullan›r›z. Dilde var olan bu isimve fiil cinsinden kelimeler nesneleri ve hareketleri genel olarak tek tek karfl›lar-lar: a¤aç, tafl, bulafl›k, sevgi, mutlu, ev, çarfl›, köprü, konuflmak, gülmek, okumak vb. gi-bi. Bazen her varl›k, hareket veya kavram› karfl›lamak için tek tek kelime yeter-li olmaz. Mesela asma köprü, fleftali a¤ac›, anne sevgisi, gaz maskesi, bulafl›k makine-si, tafl oca¤›, mutlu olmak, bulafl›k y›kamak, tafl atmak gibi birden fazla kelimedenoluflmufl birliklerin her biri de bir nesneyi, bir hareketi veya bir kavram› karfl›la-maktad›r.

‹flte dilde, nesnelerin ve hareketlerin çeflitli niteliklerini, özelliklerini ve de-¤iflik yönlerini daha genifl olarak ifade etmek için, kelimeden daha genifl dil bir-liklerine ihtiyaç duyulur. Yani baz› varl›klar› karfl›lamak için tek kelime yeterliolmaz. Sözü gelifltirmek üzere kelimeler grupland›r›l›r. Böylece kavramlar ara-s›nda derece derece iliflkiler kurarak tek kavramdan anlat›ma do¤ru gidilir. Tek

kelime ile karfl›lanan varl›klar›, hareketleri ve kavramlar› daha genifl olarakbelirtmek veya tek kelimeyle ifade edilemeyen varl›klar›, kavramlar› ve hare-ketleri karfl›lamak üzere birden fazla kelimeyle kurulan dil birliklerine kelimegrubu denir.

3. Kelime Gruplar›nda S›ralama Esaslar›

Kelime gruplar› yap› ve anlam bak›m›ndan bir bütünlük gösterirler. Grubuoluflturan kelimeler daima birbirini tamamlar, birbirine yard›m ederler. Cümleiçinde tek bir kelime gibi görev yaparlar. Grubu oluflturan kelimeler yan yanagelirken belli bir kurala göre s›ralan›rlar. Bu s›ralan›fl rast gele de¤ifltirilmez. Me-selâ ipek böce¤i, gelifli güzel, sapsar›, fleftali a¤ac› gibi yap›lar› böcek ipe¤i, güzel geli-fli, sar› sap, bahçesi fleftali biçiminde de¤ifltiremeyiz.

4. Kelime Gruplar›n›n Yap›s›

Her kelime grubunda iki temel unsur vard›r: As›l unsur, yard›mc› unsur. Yar-d›mc› unsur (tamlayan, belirten, tabi olan) genellikle baflta, as›l unsur (belirtilen,tamlanan, tabi olunan) ise sonda yer al›r.

küçük çocuk odan›n tavan›yard›mc› ana yard›mc› anaunsur unsur unsur unsur

“Küçük çocuk” grubunda as›l belirtilmek istenen çocuktur. Küçük kelimesi s›-fat olarak çocuk’u nitelemektedir. “Odan›n tavan›” grubunda ise as›l unsur tavan-d›r. Oda kelimesi tavan› belirtmektedir.

Birleflik fiil grubu ile edat gruplar›nda as›l unsur baflta, yard›mc› unsur son-da bulunur.

“Genç kad›n›n hat›ras› gizliden gizliye ona arkadafll›k ediyordu.”(A. H. Tanp›nar, Hikâyeler)

arkadafll›k et- birleflik fiilinde “arkadafll›k” esas unsur, et- ise yard›mc› unsurdur.

“Salonda akflam karanl›¤› artt›¤› için, kendisine pek yak›n oldu¤um hâlde yü-zünü göremez olmufltum.

Odaya ›fl›k girinceye kadar gözlerimi hafifçe kapad›m.”(Peyami Safa, Dokuzuncu Hariciye Ko¤uflu)


“Salonda akflam karanl›¤› artt›¤› için” edat grubunda ”Salonda akflam karanl›¤›artt›¤›” grubun esas unsuru, “ için” ise yard›mc› unsurudur.

“Odaya ›fl›k girinceye kadar” edat grubunda “Odaya ›fl›k girinceye” k›sm› esasunsur, “kadar” ise yard›mc› unsurdur.

5. Kelime Gruplar›n›n Özellikleri

a) Kelime gruplar› bir kelimeyle karfl›lanamayan varl›klar›, hareketleri vekavramlar› karfl›lamaya yararlar: kara yolu, çamafl›r makinesi, gaz maskesi, tafl oca-¤›, bal ar›s›, han›meli, can› s›k›lmak, göz k›rpmak, ölüm korkusu gibi.

b) Kelime gruplar› varl›klar› ve hareketleri daha genifl olarak belirtmeye ya-rarlar: Mesela “Mavi trenle yolculuk yapt›m.” cümlesinde mavi trenle grubunu“Ankara-‹stanbul aras›nda sefer yapan mavi trenle” biçiminde geniflletebiliriz.

c) Kelime gruplar› yap›ca ve anlamca bir bütünlük gösterirler. Cümle içindetek bir kelime gibi vazife görürler. Ancak bazen konuflma dilinde ve fliirlerdegrubu oluflturan unsurlar›n yerleri de¤ifltirilebilir ve iki unsur aras›na baflka ke-limeler girebilir:

“Do¤acakt›r sana va’detti¤i günler Hakk’›n” (Hakk’›n sana va’detti¤i günler)“Hakk›d›r Hakk’a tapan milletimin istiklâl” (‹stiklâl Hakk’a tapan milletimin

hakk›d›r)“Olsun art›k dökülen kanlar›m›n hepsi helâl” (helâl olsun)“Tuttum elini a¤layarak yarimin” (yarimin elini)

Vadide bir hazin na¤me ürperdi;Bu ›ss›z da¤lar›n sen misin derdi?

(Faruk Nafiz Çaml›bel)

‹ki z›t cevheri var nabz›mda vuran kan›n,Biri elpençe duran, öteki durduran›n.


Son yolcunun gömüldü yolda son ad›mlar›Bekçi sert bir vuruflla k›rd› kald›r›mlar›


Ölçü, kafiye, ahenk, tonlama vb. sebeplerle meydana gelen bu yer de¤ifltir-meler, düflüncede herhangi bir kesintiye sebep olmazlar. As›l anlam ve ifllevler


“Salonda akflam karanl›¤› artt›¤› için” edat grubunda ”Salonda akflam karanl›¤›artt›¤›” grubun esas unsuru, “ için” ise yard›mc› unsurudur.

“Odaya ›fl›k girinceye kadar” edat grubunda “Odaya ›fl›k girinceye” k›sm› esasunsur, “kadar” ise yard›mc› unsurdur.

5. Kelime Gruplar›n›n Özellikleri

a) Kelime gruplar› bir kelimeyle karfl›lanamayan varl›klar›, hareketleri vekavramlar› karfl›lamaya yararlar: kara yolu, çamafl›r makinesi, gaz maskesi, tafl oca-¤›, bal ar›s›, han›meli, can› s›k›lmak, göz k›rpmak, ölüm korkusu gibi.

b) Kelime gruplar› varl›klar› ve hareketleri daha genifl olarak belirtmeye ya-rarlar: Mesela “Mavi trenle yolculuk yapt›m.” cümlesinde mavi trenle grubunu“Ankara-‹stanbul aras›nda sefer yapan mavi trenle” biçiminde geniflletebiliriz.

c) Kelime gruplar› yap›ca ve anlamca bir bütünlük gösterirler. Cümle içindetek bir kelime gibi vazife görürler. Ancak bazen konuflma dilinde ve fliirlerdegrubu oluflturan unsurlar›n yerleri de¤ifltirilebilir ve iki unsur aras›na baflka ke-limeler girebilir:

“Do¤acakt›r sana va’detti¤i günler Hakk’›n” (Hakk’›n sana va’detti¤i günler)“Hakk›d›r Hakk’a tapan milletimin istiklâl” (‹stiklâl Hakk’a tapan milletimin

hakk›d›r)“Olsun art›k dökülen kanlar›m›n hepsi helâl” (helâl olsun)“Tuttum elini a¤layarak yarimin” (yarimin elini)

Vadide bir hazin na¤me ürperdi;Bu ›ss›z da¤lar›n sen misin derdi?




Son yolcunun gömüldü yolda son ad›mlar›Bekçi sert bir vuruflla k›rd› kald›r›mlar›


Ölçü, kafiye, ahenk, tonlama vb. sebeplerle meydana gelen bu yer de¤ifltir-meler, düflüncede herhangi bir kesintiye sebep olmazlar. As›l anlam ve ifllevler


aynen korunur. Yani kelimelerin yer de¤ifltirmesi, düflüncelerin de yer de¤ifltire-ce¤i anlam›na gelmez.

d) Kelime gruplar›ndaki her unsur da ayr›ca birkaç kelimeden oluflan birgrup olabilir:

erik a¤açlar›n›n beyaz çiçekleriyard›mc› unsur as›l unsurerik a¤açlar› beyaz çiçekleryard›mc› as›l yard›mc› as›l unsur unsur unsur unsur

“Bir kenarda göründü beldenin viran han›”


Bu dizede yer alan “beldenin viran han›” grubu bir isim tamlamas›d›r. ‹simtamlamas›n›n tamlanan k›sm› ise bir s›fat tamlamas›d›r.

beldenin / viran han› = isim tamlamas›tamlayan tamlanan

viran / han = s›fat tamlamas›s›fat isim

Da¤ gibi bir zeybe¤in/ topra¤a diz vuruflu


Bu m›sra bir isim tamlamas›d›r. ‹sim tamlamas›n›n tamlayan k›sm› “da¤ gibibir zeybek” ise bir s›fat tamlamas›d›r. Tamlanan k›s›m olan “topra¤a diz vuruflu”ise isim-fiil grubudur.

e) Bir kelime grubunun di¤er kelime ve kelime gruplar›yla münasebetinisa¤lamak için grubun sonuna, yani as›l unsura ek getirilir. Grubun sonuna ge-len çekim eki, ba¤land›¤› kelimenin de¤il, bütün grubun eki olur.1

Yay›l›r karanl›k sisler engineKorkar›m, bakamam sana ben yine.Y›llarca dalard›m solgun rengineGüneflten nur uman gözler yanmasa



1 Muharrem Ergin, Türk Dil Bilgisi, ‹stanbul 1972, s. 374.

Bu fliirde “solgun rengin” kelime grubu “-e” yaklaflma eki ile yükleme ba¤-lanm›flt›r.

f) Kelime gruplar›nda vurgu ise her grubun yap›s›na göre sonda, sondan ön-ceki hecelerde veya baflta olabilir.

g) Kelime gruplar› cümle içinde tek bir kelime gibi ifllev görürler. Cümleninçeflitli ögeleri olarak kullan›labilirler.

h) Kelime gruplar›, bir baflka grubun parças› olarak da görev yapabilirler.

Afla¤›daki fliirleri kelime gruplar› bak›m›ndan inceleyiniz.

DEN‹Z SARHOfiLARI

Köpükten omuzlar› birbirine dayanm›fl,Yüksek, ma¤rur bafllar› akflam rengiyle yanm›fl;Sahile kofluyorlar bak deniz sarhofllar›!..

Bazen y›rt›k yelkenli bir sandala çarparak,Bazen ufkun k›pk›z›l flarab›na taparakGitgide cofluyorlar bak deniz sarhofllar›..Rüzgârlar›n ›sl›¤› en yak›n yoldafllar›…Y›llarca dövülerek içi yenmifl tafllar›Bir anda parçalay›p doyacak bu sarhofllar

Ç›lg›n gönüllerinden aflk›n en büyük kini;Yosunlu kayalar›n o yeflil gözleriniDeli âfl›klar gibi oyacak bu sarhofllar!..

Ömer Bedrettin Uflakl›


Bu fliirde “solgun rengin” kelime grubu “-e” yaklaflma eki ile yükleme ba¤-lanm›flt›r.

f) Kelime gruplar›nda vurgu ise her grubun yap›s›na göre sonda, sondan ön-ceki hecelerde veya baflta olabilir.

g) Kelime gruplar› cümle içinde tek bir kelime gibi ifllev görürler. Cümleninçeflitli ögeleri olarak kullan›labilirler.

h) Kelime gruplar›, bir baflka grubun parças› olarak da görev yapabilirler.

Afla¤›daki fliirleri kelime gruplar› bak›m›ndan inceleyiniz.

DEN‹Z SARHOfiLARI

Köpükten omuzlar› birbirine dayanm›fl,Yüksek, ma¤rur bafllar› akflam rengiyle yanm›fl;Sahile kofluyorlar bak deniz sarhofllar›!..

Bazen y›rt›k yelkenli bir sandala çarparak,Bazen ufkun k›pk›z›l flarab›na taparakGitgide cofluyorlar bak deniz sarhofllar›..Rüzgârlar›n ›sl›¤› en yak›n yoldafllar›…Y›llarca dövülerek içi yenmifl tafllar›Bir anda parçalay›p doyacak bu sarhofllar

Ç›lg›n gönüllerinden aflk›n en büyük kini;Yosunlu kayalar›n o yeflil gözleriniDeli âfl›klar gibi oyacak bu sarhofllar!..

Ömer Bedrettin Uflakl›


ER‹YEN ADAM

Gözlerim gözlerinde dinlenirken eriyor,Eriyor yaklafl›rken duda¤›na duda¤›m.Zerrelerim çözülmüfl gibi sesler veriyorBen s›cak bir denize inen buzdan bir da¤›m.

Yan›nda damla damla bitti¤imi duyar›m Bir gö¤üs geçirerek derim ki: Gene var›m,Ayaklar›m, yerinde mi yüzüm, aln›m, saçlar›m?Fakat bir rüya gibi flimdi kaybolaca¤›m.

Bir gün, için içimde neyim varsa alacak,Varl›¤›m bir su olup kalbinden boflalacak,Benden niflan olarak kuca¤›nda kalacakBofl bir y›¤›n: Elbisem, gömle¤im, boyunba¤›m.

Faruk Nafiz Çaml›bel


B‹R‹NC‹ BÖLÜM

BEL‹RTME GRUPLARI

Baz› kelime gruplar› yaln›zca kavramlar›, nesneleri veya hareketleri dahayak›ndan belirtmeye yararlar. Bunlara belirtme gruplar› ad› verilir: hasta olmak, alabal›k, demir yolu, az demli, odan›n duvar›. Belirtme gruplar› bir yarg› tafl›mad›kla-r›ndan tek bafllar›na anlat›m say›lmazlar. Baz› gruplar ise tam bir düflünce, birhüküm ifade ederler: Betül evden ç›kt›. Bu gün ders yapmayaca¤›z. Yemyeflil orman-lardan geçtik. Bunlara yarg› gruplar› denir. Yarg› grubu tam bir cümledir.

Bu gruplar birden fazla kelimeden olufltu¤u halde cümledeki görevi bak›-m›ndan tek kelime gibi de¤erlendirilen, tek kelime gibi çekimlenen gruplard›r.Belirtme gruplar›nda bir kelime baflka bir kelimenin tafl›d›¤› kavram› daha ya-k›ndan belli etmek için kullan›l›r. Bu bak›mdan her belirtme grubunda bir belir-ten ve bir de belirtilen olmak üzere en az iki kelime bulunur1. Belli bafll› kelimegruplar› flunlard›r:

I. ‹S‹M TAMLAMASI VE ‹YEL‹K GRUBU

‹ki veya daha çok ismin sahiplik, tahsis, tür, cins vb. nitelikleri belirtmeküzere özel bir biçimde bir araya gelmesinden oluflan kelime grubuna isim tamla-mas› denir. ‹sim tamlamas›n›n iki unsuru vard›r.

1. ‹sim tamlamas›da birinci unsura tamlayan (belirten), ikinci unsura tamlanan(belirtilen) ad› verilir. Tamlamada as›l anlam ikinci kelimenindir. Birinci kelime,ikinci kelimeyi belirtir ve ikinci unsura ekli ya da eksiz ba¤lan›r. Ekli ba¤lamlar-da ilgi hâli eki kullan›l›r. (ev-in kap›s›, Ahmet’in defteri, kitap kapa¤›, göz rengi).

1 Tahsin Banguo¤lu, Türkçenin Grameri, ‹stanbul 1974, s. 497.

B‹R‹NC‹ BÖLÜM

BEL‹RTME GRUPLARI

Baz› kelime gruplar› yaln›zca kavramlar›, nesneleri veya hareketleri dahayak›ndan belirtmeye yararlar. Bunlara belirtme gruplar› ad› verilir: hasta olmak, alabal›k, demir yolu, az demli, odan›n duvar›. Belirtme gruplar› bir yarg› tafl›mad›kla-r›ndan tek bafllar›na anlat›m say›lmazlar. Baz› gruplar ise tam bir düflünce, birhüküm ifade ederler: Betül evden ç›kt›. Bu gün ders yapmayaca¤›z. Yemyeflil orman-lardan geçtik. Bunlara yarg› gruplar› denir. Yarg› grubu tam bir cümledir.

Bu gruplar birden fazla kelimeden olufltu¤u halde cümledeki görevi bak›-m›ndan tek kelime gibi de¤erlendirilen, tek kelime gibi çekimlenen gruplard›r.Belirtme gruplar›nda bir kelime baflka bir kelimenin tafl›d›¤› kavram› daha ya-k›ndan belli etmek için kullan›l›r. Bu bak›mdan her belirtme grubunda bir belir-ten ve bir de belirtilen olmak üzere en az iki kelime bulunur1. Belli bafll› kelimegruplar› flunlard›r:

I. ‹S‹M TAMLAMASI VE ‹YEL‹K GRUBU

‹ki veya daha çok ismin sahiplik, tahsis, tür, cins vb. nitelikleri belirtmeküzere özel bir biçimde bir araya gelmesinden oluflan kelime grubuna isim tamla-mas› denir. ‹sim tamlamas›n›n iki unsuru vard›r.

1. ‹sim tamlamas›da birinci unsura tamlayan (belirten), ikinci unsura tamlanan(belirtilen) ad› verilir. Tamlamada as›l anlam ikinci kelimenindir. Birinci kelime,ikinci kelimeyi belirtir ve ikinci unsura ekli ya da eksiz ba¤lan›r. Ekli ba¤lamlar-da ilgi hâli eki kullan›l›r. (ev-in kap›s›, Ahmet’in defteri, kitap kapa¤›, göz rengi).

1 Tahsin Banguo¤lu, Türkçenin Grameri, ‹stanbul 1974, s. 497.

2. Belirteni zamir olan isim tamlamalar›nda ilgi eki muhakkak bulunur be-nim sözüm, senin kitab›n, onun yaz›s› gibi. Belirten isim oldu¤u zaman tamlamabazen eksiz de kurulabilmektedir bahçe duvar›, çam sak›z›, gönül kuflu gibi. Bunakarfl›l›k belirtilen (tamlanan) daima iyelik eki al›r.

3. Tamlayan unsuru ekli ve eksiz oldu¤u zaman arada iki önemli fark belirir:

Belirlilik-Belirsizlik

Geçicilik-Daimîlik

Tamlayan unsur belli olup biliniyorsa ilgi hâli eki al›r ve tamlanana ba¤lan-mas› geçicidir. Eksiz tamlayan ise belirsizdir, geneldir; ancak tamlanana ba¤l›l›-¤› daha kuvvetlidir.

4. ‹sim tamlamas› bir iyelik grubu oldu¤undan, iyelik ekleri eklendikleri ke-limenin d›fl›nda bir flah›s ifade ederler. Bu özellik sayesinde iyelik eklerini tafl›-yan ve tamlayan› düflmüfl her kelime, tek bafl›na bile isim tamlamas›n›n yerinitutabilir.

Kolum (benim kolum), gözün (senin gözün), evi (onun evi), arabam›z (bizimarabam›z), çantan›z (sizin çantan›z), çocuklar› (onlar›n çocuklar›) vb.

5. ‹yelik ekini tafl›yan tamlayan unsurunda ilgi ekinin gelmemesi çok az görü-len bir durumdur. Bu durumda tamlama belirtisiz gibi görünse de belirli bir an-lam tafl›maktad›r. Özellikle manzum metinlerde vezin gere¤i ortaya ç›kan bu du-rumu, baz› araflt›r›c›lar belirtili tamlama olarak kabul etmektedirler.2

(senün) kaddün saray›, hükmün kat›nda, cemalün gülflenin arz it bana(benüm) gözüm yafl›, bahtum günefli, yüre¤üm yaresi

Ba¤rum doludur gamzen ok› yarelerinden(fieyhi)

“Ya gel hulyâm içinden.”(Yahya Kemal Beyatl›)

“Kubben alt›nda bu cumhûra bakarken flimdi.”(Yahya Kemal Beyatl›)

Bu flekildeki deyim ve birleflikler hâlinde belirtisiz isim tamlamalar›na ko-nuflma dilinde ve a¤›zlarda da rastlanmaktad›r:

amcam o¤lu, halam k›z›, bafl›m gözüm sadakas›, ebem kufla¤›, yüzü suyu vb.


2 Faruk Timurtafl, “Eksiz Tayinli ‹zafet”, Eski Türkiye Türkçesi, ‹stanbul 1977, s. 67.

6. ‹sim tamlamalar›, bazen baflka bir isim tamlamas›n›n tamlayan› ya datamlanan› durumuna geçmektedirler. Bu tamlamalar birbirini takip eden zincir-leme bir tamlama gibi düflünülse de gerçekte bunlar iki unsurlu bir tamlamad›r.

Gül k›rm›z›s›n›n/tonlar›Babam›n/ gözünün nuruYafll› adam›n yata¤›n›n /baflucuElbise yakas›n›n/ uçlar›Kufl tüylerinin/ rengi

“Dalm›flsa onun saçlar›n›n râyihas›yle,Sevmekteki efsûnu duyar her nefesiyle.”

(Yahya Kemal Beyatl›)

“Çocukluk arkadafl›n›n gözlemlerinin yar›s›.”

(Buket Uzuner - Gelibolu)

“Daha vakit var diye düflündü, dörtte evden ç›ksam rahat rahat dördü yirmi geçeSaray sinemas›n›n kap›s›nda olurum.”

(Ali Orhan Hançerlio¤lu- Ali Sanatç›)

“Teneflir tahtas› üstünde o gün Bakmaz olmufltular art›k bu bizim dünyaya.”


“Ölenler en sonu kurtuldular bu da¤da¤adanVe göz kapaklar›n›n arkas›nda eski vatanBizim diyar olarak kald› tâ k›yamete dek.”


7. Belirtenin ilgi hâli eki al›p almamas›na göre üç türlü isim tamlamas› orta-ya ç›kar:

A. BEL‹RT‹L‹ ‹S‹M TAMLAMASI

Tamlayan› ilgi hâli eki (-›n, -in, -un, -ün; -n›n, -nin, -nun, -nün) alm›fl olantamlamaya belirtili isim tamlamas› denir.


6. ‹sim tamlamalar›, bazen baflka bir isim tamlamas›n›n tamlayan› ya datamlanan› durumuna geçmektedirler. Bu tamlamalar birbirini takip eden zincir-leme bir tamlama gibi düflünülse de gerçekte bunlar iki unsurlu bir tamlamad›r.

Gül k›rm›z›s›n›n/tonlar›Babam›n/ gözünün nuruYafll› adam›n yata¤›n›n /baflucuElbise yakas›n›n/ uçlar›Kufl tüylerinin/ rengi

“Dalm›flsa onun saçlar›n›n râyihas›yle,Sevmekteki efsûnu duyar her nefesiyle.”


“Çocukluk arkadafl›n›n gözlemlerinin yar›s›.”


“Daha vakit var diye düflündü, dörtte evden ç›ksam rahat rahat dördü yirmi geçeSaray sinemas›n›n kap›s›nda olurum.”

(Ali Orhan Hançerlio¤lu- Ali Sanatç›)

“Teneflir tahtas› üstünde o gün Bakmaz olmufltular art›k bu bizim dünyaya.”


“Ölenler en sonu kurtuldular bu da¤da¤adanVe göz kapaklar›n›n arkas›nda eski vatanBizim diyar olarak kald› tâ k›yamete dek.”


7. Belirtenin ilgi hâli eki al›p almamas›na göre üç türlü isim tamlamas› orta-ya ç›kar:

A. BEL‹RT‹L‹ ‹S‹M TAMLAMASI

Tamlayan› ilgi hâli eki (-›n, -in, -un, -ün; -n›n, -nin, -nun, -nün) alm›fl olantamlamaya belirtili isim tamlamas› denir.


1. Belirtili isim tamlamas›nda tamlayan ilgi ekini, tamlanan ise iyelik ekinitafl›r:

tamlayan + ilgi hâli eki / tamlanan + iyelik eki

yard›mc› unsur as›l unsuryol + un / son + u = yolun sonukufl + un / kafes + i = kuflun kafesisöz + ün / k›sa + s› = sözün k›sas›masa + n›n / örtü + sü = masan›n örtüsükitab + ›n / kapa¤ + › = kitab›n kapa¤›

2. Belirtili isim tamlamas›nda iki unsur aras›nda ekle sa¤lanan iliflki geçici-dir. Çünkü burada belirtilen de¤iflmekle ana kavram de¤iflmez. Aidiyet tesadü-fîdir; bu yüzden de iki unsur aras›nda anlam kaynaflmas› olmaz. Yani belirtiliisim tamlamalar›nda grup yeni bir kavram› karfl›lamaz. Bununla birlikte baz› ar-go nitelikli, abartmal› anlat›mlarda kullan›lan sözler bir nevi kaynaflm›fl gibi gö-rünerek birleflik kelime gibi de¤erlendirilirler: elinin körü, mal›n gözü, iflin bafl›, kö-rün tafl›, kaç›n kuras›, devenin nal›; sözün k›sas›=k›sa söz, iflin kötüsü=kötü ifl, yolundo¤rusu=do¤ru yol, delinin biri=bir deli (ters çevrilmifl s›fat) gibi.

3. Belirtili isim tamlamalar›n unsurlar bir kelime grubu olabilir.

Bugün de sonbahardan süzülüp do¤du akflam,Da¤lar›n yere indi koyu, serin gölgesi; (tamlanan unsur s›fat tamlamas›)

(Ömer Bedrettin Uflakl›)

Tamlayan Tamlanandünyadaki varl›klar›n / en mübare¤i (tamlayan ve tamlanan, s›fat tamlamas›)yi¤idin / öz kardefli (tamlanan, s›fat tamlamas›)son bahar›n / solan yapraklar› (tamlayan ve tamlanan, s›fat tamlama-

s›)Edebiyat Fakültesi’nin / Türkoloji Bölümü (tamlayan ve tamlanan, belirtisiz

isim tamlamas›)Yurt binas›n›n / bekçi kulübesi (tamlayan ve tamlanan, belirtisiz isim

tamlamas›)Üniversite ö¤rencili¤inin / unutulmaz güzellikleri (tamlayan, belirtisiz isim

tamlamas›; tamlanan, s›fat tamlamas›)Ülke meselelerinin / zorluklar› (tamlayan, belirtisiz isim tamlamas›)Ö¤renci kredilerinin / tutar› (tamlayan, belirtisiz isim tamlamas›)Sevdi¤im insanlar›n / hayat› (tamlayan, s›fat tamlamas›)Cemâl’in / sert eli (tamlanan, s›fat tamlamas›)


“Sîmâs› zaman zaman par›ldarBir sâhilin /en güzel yerinde.” (tamlayan ve tamlanan s›fat tamlamas›)


“Ist›rab›n / ne derecesi ne de derinli¤i.” (tamlanan, ba¤lama grubu)(Halide Edip Ad›var-Ateflten Gömlek)

“K›s›lm›fl lamban›n / zay›f ziyas›” (tamlayan ve tamlanan, s›fat tamlamas›)

(Halide Edip Ad›var-Ateflten Gömlek)

“Yavuz Sultan Selim Hân’›n/ önünde (tamlayan unvan grubu)Ok atan ihtiyar Bektafl Subafl›,Bu yüksek tepeye dikti bu tafl›O Gazi Hünkâr’›n/ mutlu gününde.” (tamlayan ve tamlanan s›fat tamlamas›)


4. Belirtili isim tamlamalar›nda unsurlar yer de¤ifltirebilir.

Sular› nas›l bofla akarsa bir dereninBenim ziyan olacak hep emeklerim.

(Yaflar Nabi Nay›r)

Bir yerim var benim yanar tutuflur,Bir yerim kan›yor sarar›yorum.

(Orhan fiâik Gökyay)

Sular› nas›l bofla akarsa bir dereninBenim ziyan olacak öyle hep emeklerim.


“Be¤endim akl›n›, fikrini rahmetlinin.” (Buket Uzuner - Gelibolu)

“Ne kadar sâf idi sîmâs› bu mü’min neferin.”(Yahya Kemal Beyatl›)

“Yoktur hududu bizdeki sabr u tahammülün.”(Yahya Kemal Beyatl›)

“Hâlâ dilimdedir tuzu engin denizlerin.”(Yahya Kemal Beyatl›)


“Sîmâs› zaman zaman par›ldarBir sâhilin /en güzel yerinde.” (tamlayan ve tamlanan s›fat tamlamas›)


“Ist›rab›n / ne derecesi ne de derinli¤i.” (tamlanan, ba¤lama grubu)(Halide Edip Ad›var-Ateflten Gömlek)

“K›s›lm›fl lamban›n / zay›f ziyas›” (tamlayan ve tamlanan, s›fat tamlamas›)

(Halide Edip Ad›var-Ateflten Gömlek)

“Yavuz Sultan Selim Hân’›n/ önünde (tamlayan unvan grubu)Ok atan ihtiyar Bektafl Subafl›,Bu yüksek tepeye dikti bu tafl›O Gazi Hünkâr’›n/ mutlu gününde.” (tamlayan ve tamlanan s›fat tamlamas›)


4. Belirtili isim tamlamalar›nda unsurlar yer de¤ifltirebilir.

Sular› nas›l bofla akarsa bir dereninBenim ziyan olacak hep emeklerim.


Bir yerim var benim yanar tutuflur,Bir yerim kan›yor sarar›yorum.


Sular› nas›l bofla akarsa bir dereninBenim ziyan olacak öyle hep emeklerim.


“Be¤endim akl›n›, fikrini rahmetlinin.” (Buket Uzuner - Gelibolu)

“Ne kadar sâf idi sîmâs› bu mü’min neferin.”(Yahya Kemal Beyatl›)

“Yoktur hududu bizdeki sabr u tahammülün.”(Yahya Kemal Beyatl›)

“Hâlâ dilimdedir tuzu engin denizlerin.”(Yahya Kemal Beyatl›)


“Budur öz flekli hayâl etti¤i mîmârînin.”(Yahya Kemal Beyatl›)

“‹flim gücüm budur benim,Gökyüzünü boyar›m her sabah,Hepiniz uykudayken.”

(Orhan Veli Kan›k-Dalgac› Mahmut)

“Gece ars›zca kükrüyor pasl› beyninde flehrin.”(‹smet Özel)



“Diflleri afl›nm›fl e¤enin, tutmuyor kerpeten.”(Refik Durbafl)

“Aç›lan kap›lardan f›rlar d›flar›Günlük meseleleri insanl›¤›n.”

(Celal S›lay)

“Her dakikas›n› ayr› hat›rlar›mErenköy’de geçen zaman›n.”

(Oktay Rifat)

“Bak›p imreniyorum ak›n›nafiehrin üstünden geçen bulutlar›n.”

(Ahmet Muhip D›ranas)

“‹nsana sadâkat yak›flur görse de ikrâhYard›mc›s›d›r do¤rular›n Hazret-i Allah.”

(Ziya Pafla)

“Âyînesi fli’rdir lisân›nHer kâr› lisânlad›r cihân›n.”

(Ziya Pafla)

Alt› toprak üstü yaprak tenlerin (Arif Nihat Asya)

‹lâhileri vard› dillerin... (Arif Nihat Asya)


5. Belirtili isim tamlamalar›nda tamlayan ve tamlanan unsur birden fazlaolabilir.

ö¤rencinin / defteri, kitab›oban›n / gelini, k›z›ovan›n / çay›r›, çimeniannenin, baban›n / de¤eri koltu¤un, kanepenin / rengi büyü¤ün, küçü¤ün / sayg›s›

“Her flahs›n mazisi, terbiyesi, alâkalar› uzun yer tutuyor, sonra as›l vak’aya ge-liniyor.”

(Mehmet Kaplan)“Babas›n›n / o heybetli çehresi, korkunç gözleri.”

(Hüseyin Rahmi Gürp›nar - Mürebbiye)

“Mürebbiyenin / bir fleytanl›¤›, ustaca bir oyunu.” (Hüseyin Rahmi Gürp›nar - Mürebbiye)

“Savafl›n, k›z›l ve korkunç facian›n / nas›l oldu¤u.” (Halide Edip Ad›var - Da¤a Ç›kan Kurt)

“Senin / efelerin, zabitlerin, çetelerin.”(Halide Edip Ad›var - Ateflten Gömlek)

“Yaln›z›n, demirin, ateflin / adam›.”(Halide Edip Ad›var - Ateflten Gömlek)

“Hürr olmak ister isen olma cihân›nZevk›nde safâs›nda gam›nda kederinde.”

(Ziya Pafla)

“Yusuf atlar› kamç›lay›p k›p›rt›s›z kavaklar›n ve sö¤ütlerin, çardakl› kahve-nin, çinili çeflmenin ve çarfl› camiinin önünden geçti gitti...”

(Sevinç Çokum - A¤ustos Bafla¤›)

“Gitme! Kal! Sen bu taraf halk›na dost insans›nOnlar›n / meflrebi, iklimi ve ›rk›ndans›n.”


“Hür ve engin vatan›n / hem gece, hem gündüzüne.Uhrevi bir kap› açm›fl buradan gökyüzüne. ”



5. Belirtili isim tamlamalar›nda tamlayan ve tamlanan unsur birden fazlaolabilir.

ö¤rencinin / defteri, kitab›oban›n / gelini, k›z›ovan›n / çay›r›, çimeniannenin, baban›n / de¤eri koltu¤un, kanepenin / rengi büyü¤ün, küçü¤ün / sayg›s›

“Her flahs›n mazisi, terbiyesi, alâkalar› uzun yer tutuyor, sonra as›l vak’aya ge-liniyor.”

(Mehmet Kaplan)“Babas›n›n / o heybetli çehresi, korkunç gözleri.”


“Mürebbiyenin / bir fleytanl›¤›, ustaca bir oyunu.” (Hüseyin Rahmi Gürp›nar - Mürebbiye)

“Savafl›n, k›z›l ve korkunç facian›n / nas›l oldu¤u.” (Halide Edip Ad›var - Da¤a Ç›kan Kurt)

“Senin / efelerin, zabitlerin, çetelerin.”(Halide Edip Ad›var - Ateflten Gömlek)

“Yaln›z›n, demirin, ateflin / adam›.”(Halide Edip Ad›var - Ateflten Gömlek)

“Hürr olmak ister isen olma cihân›nZevk›nde safâs›nda gam›nda kederinde.”

(Ziya Pafla)

“Yusuf atlar› kamç›lay›p k›p›rt›s›z kavaklar›n ve sö¤ütlerin, çardakl› kahve-nin, çinili çeflmenin ve çarfl› camiinin önünden geçti gitti...”


“Gitme! Kal! Sen bu taraf halk›na dost insans›nOnlar›n / meflrebi, iklimi ve ›rk›ndans›n.”


“Hür ve engin vatan›n / hem gece, hem gündüzüne.Uhrevi bir kap› açm›fl buradan gökyüzüne. ”



6. Belirtili isim tamlamalar›nda tamlayanla tamlanan aras›na baflka unsur gi-rebilir.

Vurdukça efelerin yere ç›plak dizleri,Sars›nt›dan da¤lar›n uçuyor benizleri!...

(Yusuf Ziya Ortaç)

“Anam›n Üsküp’te dillere destand› afl›, yeme¤i.” (Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Çocu¤un o akflam kederinin fliddetinden gözlerine uyku girmedi.” (Yakup Kadri Karaosmano¤lu - Kiral›k Konak)

“Biraz ötedeki kanl› gürültünün bu sükuta hiç tesiri yoktu.”(Hüseyin Rahmi Gürp›nar - Mürebbiye)

“Lakin o zaman kamburundan baflka bütün varl›¤›n› kaybetti¤i için söylenecek birsöz bulmak de¤il, bildi¤i kelimelerin bile manalar›n› unutur.”


‹lk doktorun “sak›n uyuma!” demesi(Peyami Safa - Bir Tereddütün Roman›)

“Bu hâk-dân-› fenân›n karard› her flekli.”(Süleyman Nazif)

“Bu hadisenin matbuata aksi de ayr›ca övülmeme sebep oldu.”(Ahmet Hamdi Tanp›nar - Saatleri Ayarlama Enstitüsü)

“As›l garibi bu mülakat›n merhum taraf›ndan bana bir teflekkürle bitmesiydi.”(Ahmet Hamdi Tanp›nar - Saatleri Ayarlama Enstitüsü)

7. Belirtili isim tamlamas› kal›b›nda bir araya gelen isimler flu anlamlar› ifa-de eder3:

Sahiplik: Orhan’›n arabas›, Hülya’n›n saati.Aitlik : Çad›r›n kap›s›, caminin duvar›, saatin cam›, kap›n›n tokma¤›, flehrin kenar

evleri.


3 Kaya Bilgegil, Türkçe Dilbilgisi, Dergah Yay›nlar›, ‹stanbul 1982, s. 118,119.

Sebep : Savafl›n yaralar›, okuman›n zevki.Tahsis : Bahar›n gevflekli¤i, k›fl›n so¤u¤u (k›fla mahsus so¤uk).Nitelik bildirir: Sözün do¤rusu, kad›n›n uzun saçl›s›, yolun yak›n›, armudun iyisi.Belirsizlik: Adam›n biri, dostlar›m›z›n kimi, ö¤rencilerin baz›s›.

8. Belirtili isim tamlamalar›nda vurgu her iki öge üzerinde ayn›d›r, yani herkelime kendi vurgusunu tafl›r:

dünyan›n ufkuHaf›z’›n kabrihayat›n hüzünlerikuflun ömrü

B. BEL‹RT‹S‹Z ‹S‹M TAMLAMASI

Tamlayan› ilgi hâli eki almayan tamlamaya belirtisiz isim tamlamas› denir. ‹lgihâli eki almad›¤› için nesne kifliye mal olmaz. Tamlanan›n ald›¤› ek ise onu cinsemal eder. Bu yüzden belirtisiz isim tamlamas› daha çok cins kavram› verir. Böy-lece tamlama cins ad› olma özelli¤i gösterir. Bu yap›daki tamlamada unsurlararas›nda geçici de¤il, devaml› bir iliflki vard›r. Bu yüzden grubu oluflturan keli-meler anlamca kaynaflmaya çok müsaittirler. Bundan dolay› belirtisiz isim tam-lamas› kal›b›nda çeflitli anlamlarda birleflik kelimeler yap›labilmektedir: Bo¤aziçi,Rumeli, K›rklareli, bafl belas›, kalbur üstü, kafa dengi, kahve rengi, arapsaç›, ba¤ bozumu,düdük makarnas›, ceza evi, muhabbet kuflu, nefes borusu, yüz üstü, zeytin ya¤› vb.

1. Belirtisiz isim tamlamalar›nda birinci unsur ek almaz, ikinci unsur ise iye-lik ekini al›r:

Tamlayan / Tamlanan +iyelik eki

bal / ar› + s›çiçek / afl› + s›çoban / çeflme + sibuz / dolab + ›kap / kol + uokul / bahçe + si,masa / örtü + sükalem / uc + u

2. Belirtisiz isim tamlamalar›nda tamlayan unsur bir kelime olabilece¤i gibibir kelime grubu ve cümle de olabilir.


Sebep : Savafl›n yaralar›, okuman›n zevki.Tahsis : Bahar›n gevflekli¤i, k›fl›n so¤u¤u (k›fla mahsus so¤uk).Nitelik bildirir: Sözün do¤rusu, kad›n›n uzun saçl›s›, yolun yak›n›, armudun iyisi.Belirsizlik: Adam›n biri, dostlar›m›z›n kimi, ö¤rencilerin baz›s›.

8. Belirtili isim tamlamalar›nda vurgu her iki öge üzerinde ayn›d›r, yani herkelime kendi vurgusunu tafl›r:

dünyan›n ufkuHaf›z’›n kabrihayat›n hüzünlerikuflun ömrü

B. BEL‹RT‹S‹Z ‹S‹M TAMLAMASI

Tamlayan› ilgi hâli eki almayan tamlamaya belirtisiz isim tamlamas› denir. ‹lgihâli eki almad›¤› için nesne kifliye mal olmaz. Tamlanan›n ald›¤› ek ise onu cinsemal eder. Bu yüzden belirtisiz isim tamlamas› daha çok cins kavram› verir. Böy-lece tamlama cins ad› olma özelli¤i gösterir. Bu yap›daki tamlamada unsurlararas›nda geçici de¤il, devaml› bir iliflki vard›r. Bu yüzden grubu oluflturan keli-meler anlamca kaynaflmaya çok müsaittirler. Bundan dolay› belirtisiz isim tam-lamas› kal›b›nda çeflitli anlamlarda birleflik kelimeler yap›labilmektedir: Bo¤aziçi,Rumeli, K›rklareli, bafl belas›, kalbur üstü, kafa dengi, kahve rengi, arapsaç›, ba¤ bozumu,düdük makarnas›, ceza evi, muhabbet kuflu, nefes borusu, yüz üstü, zeytin ya¤› vb.

1. Belirtisiz isim tamlamalar›nda birinci unsur ek almaz, ikinci unsur ise iye-lik ekini al›r:

Tamlayan / Tamlanan +iyelik eki

bal / ar› + s›çiçek / afl› + s›çoban / çeflme + sibuz / dolab + ›kap / kol + uokul / bahçe + si,masa / örtü + sükalem / uc + u

2. Belirtisiz isim tamlamalar›nda tamlayan unsur bir kelime olabilece¤i gibibir kelime grubu ve cümle de olabilir.


“Sofan›n tavan›nda bir ayd›nl›k gezinme¤e bafllam›flt›. Merdiven aral›¤›nda Hac›Kalfan›n ç›plak bafl› parlad›.”

(Reflat Nuri Güntekin - Çal›kuflu)

“Seni temin ederim ki “çal›fl›r›m” sözüyle gururumun hiçbir alakas› yok.” (Peyami Safa - Bir Tereddütün Roman›)

“Ne yapay›m, gönlüme söz anlatamad›m.” manas›n› bin türlü ümitsiz tav›r-larla anlatmaya çal›fl›yordu.”


“‹ki sevgili her tav›r ve hareketleriyle sessiz olarak gerçe¤i anlat›rlar da “Seni sevi-yorum.” sözünü söylemeye cesaret edemezler.”


“Çanakkale içinde vurdular beni” türküsü.(Buket Uzuner – Gelibolu)

“Acaba Avrupal› m›, yoksa Asyal› m›y›z? sorusu.”“(Buket Uzuner - Gelibolu)

“Bugün demediyse elbette bir gün der.” düflüncesiyle gönlünü biraz avutur. (Hüseyin Rahmi Gürp›nar – Mürebbiye)

“Ve nihâyet görünür gök ve deniz saltanat›.” (Yahya Kemal Beyatl›)

3. Belirtisiz isim tamlamas›nda unsurlar anlamca kaynaflmaya elveriflli ol-duklar›ndan unsurlar›n yeri de¤iflmez ve grubu meydana getiren unsurlar ara-s›na baflka herhangi bir unsur girmez. Bu yüzden meselâ “Adalet eski Bakan›”gibi kullan›l›fllar yanl›fl say›l›r. Burada esas yap› “Adalet Bakan›”d›r. “eski” s›fa-t›, grubun tamam›na flamildir. Müdür eski yard›mc›s›, edebiyat eski ö¤retmeni dene-meyece¤i gibi “Adalet Eski Bakan›” da denemez.

4. ‹sim tamlamalar› genellikle birbirine dönüflse de (belirtisiz isim tamlama-s›n›n belirtili; belirtili isim tamlamas›n›n belirtisiz biçimde kurulmas›) bu her za-man mümkün olmayabilir. Baz› isim tamlamalar›n› bir di¤erine dönüfltürmekmümkün de¤ildir.

“Palandöken da¤›, Tuz gölü, Adilcevaz ilçesi, ‹stanbul flehri” gibi belirtisiz isimtamlamalar›n› belirtili isim tamlamas›na; “benim kitab›m, duyduklar›m›n tamam›,Atatürk’ün do¤umu” gibi belirtili isim tamlamalar›n› da belirtisiz isim tamlamas›flekline dönüfltürme imkân› yoktur.


5. Belirtisiz isim tamlamalar›nda vurgu tamlayan üzerindedir:

deniz ufkuyeryüzübak›m yurduhayal âlemiakflam hüznü

C. EKS‹Z TAMLAMA

1. Bazen iki ismin hiçbir ek almadan yan yana gelmesiyle de tamlama yap›l-maktad›r. “Tak›s›z tamlama” diye nitelendirilen bu yap›daki kurulumlar›n bir k›s-m›, yabanc› dil kurallar›n›n dilimize tatbik edilmesiyle oluflmufl flekillerdir. Sony›llarda Türkçeye iyice yerleflmeye bafllayan Bat› kökenli kelimelerle beraber, ‹n-gilizce isim tamlamas› kal›b›n›n da dilimize yerlefltirilmesiyle, kelimeleri bu ya-banc› kal›ba sokarak birleflik kelimeler türetilmektedir. Özellikle kurulufl ve fir-ma isimlerinde bu yap›daki birleflikler gittikçe yayg›nlaflmaktad›r:

Pera Palas, Deniz Otel, Baflak Sigorta, fiekerbank, Tütünbank, Demirbank, Vak›f-bank, Sümerbank, ‹lyas Restoran, Robert Kolej, Selçuk Hal›, Yüksel Büfe vs. Bir detamlanan› bafla almak suretiyle yap›lan kurulufl isimleri vard›r: Eczane Semra, Res-toran Bekir, Sinema 74 gibi. Bunlar dilimizin kurallar›na ayk›r› olup tamamen yaban-c›ya özentiden kaynaklanan kullan›l›fl biçimleridir.

2. Eksiz tamlama yap›s›ndaki kurulumlardan bir k›sm› da belirtisiz isimtamlamas›, edat grubu, ba¤lama grubu gibi baz› kelime gruplar›ndan k›saltmayoluyla meydana gelmektedir:

Paflabahçe < Pafla+bahçesi, Mimar oba < Mimar+obas›, Kurtkale < Kurt+kalesi, Vezir-köprü < Vezir + köprüsü, Çamköy < Çam+köyü, Keçiören < Keçi+öreni, Aflkale < Afl+ka-lesi; anne anne < anne+annesi, baba anne < baba+annesi, süt anne < süt+annesi, sütkardefl < süt+kardefli, aç› ortay < aç›+ortay›, metre kare < metre+karesi, dil bilim <dil+bilimi, emlâk market < emlâk+marketi, kare kök < kare+kökü, dip not < dip+notu,bafl örtü < bafl+örtüsü, tanzim sat›fl < tanzim+ sat›fl›, gün öte < gün+ ötesi vb.

3. Eksiz tamlama kal›b›yla oluflturulan birlefliklerden bir k›sm›nda tamlayantamlanan›n neden yap›ld›¤›n› gösterir:

yün çorap, ipek mendil, alt›n bilezik, gümüfl yüzük, naylon gömlek, teneke kutu, de-mir kap›, bak›r tepsi, çelik tencere, gümüfl çatal, elmas yüzük, ba¤a tarak, p›rlanta küpe,kadife pantolon, sac levha, lastik top, kerpiç duvar, alüminyum do¤rama, cam kavanoz, taflköprü, tahta sand›k, keçe külah, samur kürk, sac soba gibi.


5. Belirtisiz isim tamlamalar›nda vurgu tamlayan üzerindedir:

deniz ufkuyeryüzübak›m yurduhayal âlemiakflam hüznü

C. EKS‹Z TAMLAMA

1. Bazen iki ismin hiçbir ek almadan yan yana gelmesiyle de tamlama yap›l-maktad›r. “Tak›s›z tamlama” diye nitelendirilen bu yap›daki kurulumlar›n bir k›s-m›, yabanc› dil kurallar›n›n dilimize tatbik edilmesiyle oluflmufl flekillerdir. Sony›llarda Türkçeye iyice yerleflmeye bafllayan Bat› kökenli kelimelerle beraber, ‹n-gilizce isim tamlamas› kal›b›n›n da dilimize yerlefltirilmesiyle, kelimeleri bu ya-banc› kal›ba sokarak birleflik kelimeler türetilmektedir. Özellikle kurulufl ve fir-ma isimlerinde bu yap›daki birleflikler gittikçe yayg›nlaflmaktad›r:

Pera Palas, Deniz Otel, Baflak Sigorta, fiekerbank, Tütünbank, Demirbank, Vak›f-bank, Sümerbank, ‹lyas Restoran, Robert Kolej, Selçuk Hal›, Yüksel Büfe vs. Bir detamlanan› bafla almak suretiyle yap›lan kurulufl isimleri vard›r: Eczane Semra, Res-toran Bekir, Sinema 74 gibi. Bunlar dilimizin kurallar›na ayk›r› olup tamamen yaban-c›ya özentiden kaynaklanan kullan›l›fl biçimleridir.

2. Eksiz tamlama yap›s›ndaki kurulumlardan bir k›sm› da belirtisiz isimtamlamas›, edat grubu, ba¤lama grubu gibi baz› kelime gruplar›ndan k›saltmayoluyla meydana gelmektedir:

Paflabahçe < Pafla+bahçesi, Mimar oba < Mimar+obas›, Kurtkale < Kurt+kalesi, Vezir-köprü < Vezir + köprüsü, Çamköy < Çam+köyü, Keçiören < Keçi+öreni, Aflkale < Afl+ka-lesi; anne anne < anne+annesi, baba anne < baba+annesi, süt anne < süt+annesi, sütkardefl < süt+kardefli, aç› ortay < aç›+ortay›, metre kare < metre+karesi, dil bilim <dil+bilimi, emlâk market < emlâk+marketi, kare kök < kare+kökü, dip not < dip+notu,bafl örtü < bafl+örtüsü, tanzim sat›fl < tanzim+ sat›fl›, gün öte < gün+ ötesi vb.

3. Eksiz tamlama kal›b›yla oluflturulan birlefliklerden bir k›sm›nda tamlayantamlanan›n neden yap›ld›¤›n› gösterir:

yün çorap, ipek mendil, alt›n bilezik, gümüfl yüzük, naylon gömlek, teneke kutu, de-mir kap›, bak›r tepsi, çelik tencere, gümüfl çatal, elmas yüzük, ba¤a tarak, p›rlanta küpe,kadife pantolon, sac levha, lastik top, kerpiç duvar, alüminyum do¤rama, cam kavanoz, taflköprü, tahta sand›k, keçe külah, samur kürk, sac soba gibi.


4. Bu yap›daki kelimelerin baz›s› da benzerlik iliflkisiyle kurulmufl birleflik-lerdir:

hilâl kafl, inci difl, kepçe kulak, elma yanak, servi boy, tunç bilek, s›rma saç, tilki ço-cuk, çelik irade, demir perde, demir leblebi, naylon fatura vb.

5. Bu kal›ptaki birtak›m birleflikler ise durum, s›ra, yer, yön, akrabal›k vb.bildiren isimlerin tamlayan olarak kullan›lmas› ile yap›lm›flt›r:

ana yol, alt kat, ana flehir, orta yol, d›fl al›m, d›fl deri, d›fl görünüfl, ön kap›, iç yüz,iç güvey, sa¤ el, üst geçit, afla¤› mahalle, yukar› oba, ilk bahar, son bahar, son durak, Or-ta Asya, Do¤u Avrupa, Kuzey Irak, k›z çocuk, erkek kardefl, k›z kardefl, üvey ana, bafl he-kim, bafl köfle, bafl bakan, bafl imam, bafl makale, bafl müfettifl, han›m efendi, bey efendi,bal›k adam, orta ö¤retim, ilk okul, bafl çavufl, demir bafl, efl anlam, ayfle kad›n vb.

6. Bu flekilde iki ismin yan yana getirilmesiyle kurulmufl, eksiltili öbeklerinsay›s› oldukça fazlad›r. Ancak bu kal›ptaki birlefliklerde ilk kelime yani belirtens›fat görevinde olup, belirtileni nitelendirmektedir. Bu bak›mdan, bu yap›y› isimtamlamas›ndan çok s›fat tamlamas› olarak de¤erlendirmek gerekir.

D. ‹S‹M TAMLAMALARININ CÜMLEDE KULLANILIfiI

‹sim tamlamas› kal›b›ndaki kelimeler çeflitli ekler alarak, cümle ve kelimegruplar› içerisinde isim (özne, nesne, yer tamlay›c›s›, yüklem ismi) s›fat ve zarfgörevlerinde bulunabilirler.

“Akflamüstleri, art›klar› toplamaya gelenler olurdu.” (zarf)(Sevinç Çokum)

“Yüre¤imizin derdi tükenmez olurdu.” (özne)(Sevinç Çokum)

“Cami ve çarfl›n›n bulundu¤u bu yol.” (s›fat)(Sevinç Çokum)

“Salih Pafla’n›n bir sorusuyla irkiliyorlar.” (zarf)(Attila ‹lhan)

“‹nsan›n yaflad›klar›yla duyduklar›, birbirine nas›l kar›fl›yor.” (özne)(Attila ‹lhan)

“Harbiye naz›r›n›n oturdu¤u koltuk” (s›fat)(Halide Edip Ad›var)


“O¤uz’un hayat›n› sat›n alabilirsiniz.” (nesne)(Halide Edip Ad›var)

“Yeniden dalga seslerini duyuyorum.” (nesne)“Okulun bahçesindeki çocuklar.” (s›fat)“Ö¤rencinin elindeki kitaplar.” (s›fat)

(Mehmet Ero¤lu - Ad›n› Unutan Adam)

“Sonra verdi¤im yerde otururken gözlerinin mütereddit bir bak›fl›n› gördüm.”(nesne)

(Peyami Safa - Bir Tereddütün Roman›)

“Bugün demediyse elbette bir gün der.” düflüncesiyle gönlünü biraz avutur.”(zarf)


“Öteki kafa sahibinin duydu¤u ac›.” (s›fat)(Hüseyin Rahmi Gürp›nar - Mürebbiye)

“Git bu mevsimde, gurup vakti, Cihangir’den bak!Bir zaman kendini karfl›ndaki ru’yaya b›rak!” (zarf)

(Yahya Kemal)

“Yeni bir ülkede yem vermek için atlar›naNice bin atl› kap›lm›flt› fetih rüzgâr›na.” (yer tamlay›c›s›)

(Yahya Kemal)

“Firuze kubbelerle bizim flehrimizdi o;Yaln›z bizimdi, çehre ve ruhiyle biz’di o.” (yüklem ismi)

(Yahya Kemal)

“Budur öz flekli hayal etti¤i mimarinin” (özne)(Yahya Kemal)


“O¤uz’un hayat›n› sat›n alabilirsiniz.” (nesne)(Halide Edip Ad›var)

“Yeniden dalga seslerini duyuyorum.” (nesne)“Okulun bahçesindeki çocuklar.” (s›fat)“Ö¤rencinin elindeki kitaplar.” (s›fat)

(Mehmet Ero¤lu - Ad›n› Unutan Adam)

“Sonra verdi¤im yerde otururken gözlerinin mütereddit bir bak›fl›n› gördüm.”(nesne)

(Peyami Safa - Bir Tereddütün Roman›)

“Bugün demediyse elbette bir gün der.” düflüncesiyle gönlünü biraz avutur.”(zarf)


“Öteki kafa sahibinin duydu¤u ac›.” (s›fat)(Hüseyin Rahmi Gürp›nar - Mürebbiye)

“Git bu mevsimde, gurup vakti, Cihangir’den bak!Bir zaman kendini karfl›ndaki ru’yaya b›rak!” (zarf)

(Yahya Kemal)

“Yeni bir ülkede yem vermek için atlar›naNice bin atl› kap›lm›flt› fetih rüzgâr›na.” (yer tamlay›c›s›)

(Yahya Kemal)

“Firuze kubbelerle bizim flehrimizdi o;Yaln›z bizimdi, çehre ve ruhiyle biz’di o.” (yüklem ismi)

(Yahya Kemal)

“Budur öz flekli hayal etti¤i mimarinin” (özne)(Yahya Kemal)


YALNIZLIK

Genifl, siyah gölgesi hayat›m› kaplayan,Tepemde kanat germifl bir kartald›r yaln›zl›k.Kalp çarp›nt›lar›yla günleri hesaplayanBir benim, benim olan bir masald›r yaln›zl›k.

Gördüm yapraklar›m›n bir bir döküldü¤ünü,Baharda yaflaman›n bilmedim nedir tad›.Gemi yüzü görmeyen bir liman›n hüznünüKimsesiz gönlüm kadar hiçbir gönül duymad›.

Bir ayna parças›ndan baflka beni kim anlar,Bir mum gibi erirken bu bitmeyen dü¤ünde?Bir kardefl tesellisi verir bana aynalar;Aynalar da olmasa iflim ne yeryüzünde?

Cahit S›tk› Taranc›

II. SIFAT TAMLAMASI

A. SIFAT TAMLAMASININ YAPISI

Kelime gruplar› içerisinde önemli bir yere sahip olan s›fat tamlamalar›, birs›fat unsuru ile bir isim unsurundan meydana gelir. S›fat unsuru isimin önündeniteleme ya da belirtme görevinde bulunur. S›fat tamlamas› eksiz bir birleflme-dir. S›fat unsuru, bir kelime olabilece¤i gibi, bu görevi üstlenen bir kelime gru-bu da olabilir. Bu kelime grubunda s›fat, tamlayan; isim, tamlanan unsurdur.As›l unsur olan isim, sonda bulunur.

güzel / k›zso¤uk / havaya¤›fll› / gecesevimli / kediüç / kalemiki / ö¤renci elinden düflüremedi¤i / kitap gece gündüz çal›flan / adamevin önündeki / araba vs.


1. S›fat unsuru, bir s›fat-fiil veya s›fat-fiil grubu olabilir.

“Birikmifl /su tozlar›.” (Attila ‹lhan)

“Yalvaran / bir ihtiyar.”(Halide Edip Ad›var)

“Lâkin Kalacak do¤du¤umuz / topra¤a bizden.”(Yahya Kemal Beyatl›)

“Kimsesiz tavr›yla oturan /gelin.” (Halide Edip Ad›var)

“Bir bir aç›l›rken gö¤e, son defa yar›flt›k,Allah’a giden / yolda meleklerle kar›flt›k.”


“S›rra kadem basm›fl /kibritler.” (Attila ‹lhan)

“Mersin’den ‹stanbul trenine bindikten sonra bilinmez / bir sebepten.”(Reflat Nuri Güntekin)

“Gerek Türklerin gerekse Avrupal›lar›n hayalinde b›rakt›¤› / tesirler.”(Yahya Kemal Beyatl›)

“Eli aya¤› tutmayaca¤› / günler.” (Sevinç Çokum)

“Tokad›n yana¤›nda b›rakt›¤› / yanma.”(Sevinç Çokum)

“Yal›lar›n yerinde flehirle hiç münasebeti olmayan / bir tak›m saraylar.”(Abdülhak fiinasi Hisar)

2. S›fat tamlamalar›nda s›fat ve isim unsurlar› kelime veya kelime grubuolabilir.

Ayr› ayr› / renkler (s›fat unsuru, tekrar grubu)Dayal› döfleli / bir ev (s›fat unsuru, tekrar grubu; isim unsuru, s›fat tamla-

mas›)


1. S›fat unsuru, bir s›fat-fiil veya s›fat-fiil grubu olabilir.

“Birikmifl /su tozlar›.” (Attila ‹lhan)

“Yalvaran / bir ihtiyar.”(Halide Edip Ad›var)

“Lâkin Kalacak do¤du¤umuz / topra¤a bizden.”(Yahya Kemal Beyatl›)

“Kimsesiz tavr›yla oturan /gelin.” (Halide Edip Ad›var)

“Bir bir aç›l›rken gö¤e, son defa yar›flt›k,Allah’a giden / yolda meleklerle kar›flt›k.”


“S›rra kadem basm›fl /kibritler.” (Attila ‹lhan)

“Mersin’den ‹stanbul trenine bindikten sonra bilinmez / bir sebepten.”(Reflat Nuri Güntekin)

“Gerek Türklerin gerekse Avrupal›lar›n hayalinde b›rakt›¤› / tesirler.”(Yahya Kemal Beyatl›)

“Eli aya¤› tutmayaca¤› / günler.” (Sevinç Çokum)

“Tokad›n yana¤›nda b›rakt›¤› / yanma.”(Sevinç Çokum)

“Yal›lar›n yerinde flehirle hiç münasebeti olmayan / bir tak›m saraylar.”(Abdülhak fiinasi Hisar)

2. S›fat tamlamalar›nda s›fat ve isim unsurlar› kelime veya kelime grubuolabilir.

Ayr› ayr› / renkler (s›fat unsuru, tekrar grubu)Dayal› döfleli / bir ev (s›fat unsuru, tekrar grubu; isim unsuru, s›fat tamla-

mas›)


‹yi kötü / bir fleyler (s›fat unsuru, tekrar grubu; isim unsuru, s›fat tamlamas›)Yolsuz yöntemsiz / bir oturufl (s›fat unsuru, tekrar grubu; isim unsuru, s›fat

tamlamas›)Tabak tabak / yemekler (s›fat unsuru, tekrar grubu)Seksen sekiz / kifli (s›fat unsuru, say› grubu)Elli üç / gün (s›fat unsuru, say› grubu)

‹çe dönük / bir durum (s›fat unsuru, yönelme grubu; isim unsuru s›fat tam-lamas›)

Yükte hafif, pahada a¤›r / fleyler (s›fat unsuru, bulunma grubu)Bayrakla süslü / cadde (s›fat unsuru, vas›ta grubu)Elden düflme / bir antika savafl (s›fat unsuru, ç›kma grubu; isim unsuru s›fat

tamlamas›)Arabayla giden / çocuk (s›fat unsuru, s›fat fiil grubu)Bizimle oturan / kifli (s›fat unsuru, s›fat-fiil grubu)Poyraz serinli¤indeki / yapraklar›n sesi (s›fat unsuru aitlik, isim unsuru be-

lirtili isim tamlamas›.)


“Dili bir, gönlü bir, imân› bir / insan y›¤›n› Görüyor varl›¤›n›n bir yere topland›¤›n›.” (s›fat unsuru, isnat grubu)


“Bir kutba ba¤l› / cümle gönüller bir olmal›” (s›fat unsuru, yönelme grubu)(Yahya Kemal Beyatl›)

“Hofl tutulmufl gâvurun diklenip anam›z› babam›z› k›rd›¤› / günler.” (s›fat un-suru, s›fat-fiil grubu)

(Sevinç Çokum)

“So¤uk ve berrak / kaynak suyu.” (s›fat unsuru, ba¤lama grubu; isim unsu-ru, belirtisiz isim tamlamas›)

(Sevinç Çokum)

“Deri üzerine yay›lan / koyu renkli kan.” (s›fat unsuru, s›fat-fiil grubu; isimunsuru, s›fat tamlamas›)

(Sevinç Çokum)

“Yaklaflan / ayak sesleri.” (isim unsuru, belirtisiz isim tamlamas›)(Attila ‹lhan)


“Ne saadet! Bu taraflarda, her ülfetten uzak,Vatan›n fatihi /cedlerle beraber yaflamak…” (s›fat unsuru, belirtili isim tam-

lamas›)(Yahya Kemal)

“Da¤›lmak ister gibi / bir hal.” (s›fat unsuru, edat grubu; isim unsuru, s›fattamlamas›)

(Falih R›fk› Atay)

“Adalardan yaza ettik de vedâS›zl›yor ba¤r›m›z üstündeki / da¤,” (s›fat unsuru aitlik grubu)

(Yahya Kemal)

3. S›fat tamlamalar›nda unsurlar yer de¤iflebilir.

Ara treninde yaz s›ca¤›nda,Irgatlar vard›r ora¤a giden.

(Ceyhun Atuf Kansu)

“Fagotla ba¤›r›r gece. Gece fagottur.Bir zenci çalar onu, ak gözlü, dul bak›fll›.”

(Sabahattin Kudret Aksal)

“Bir sözüm kalmad› söyleyecek.”(Feyzi Hal›c›)

“Ben ak›ll› kad›nlar› severimDüflünen, az konuflan çok bilen”

(Ümit Yaflar O¤uzcan)

4. S›fat tamlamalar›nda, s›fat unsuru birden fazla olabilir.

Tuhaf, al›fl›lmam›fl bir sessizlik

‹ç aç›c›, gevfletici gruplar

Sa¤›r, kof bir gürültü

Uzun, zahmetli, bir yolculuk

Yak›n, güzel, büyük bir konak


“Ne saadet! Bu taraflarda, her ülfetten uzak,Vatan›n fatihi /cedlerle beraber yaflamak…” (s›fat unsuru, belirtili isim tam-

lamas›)(Yahya Kemal)

“Da¤›lmak ister gibi / bir hal.” (s›fat unsuru, edat grubu; isim unsuru, s›fattamlamas›)

(Falih R›fk› Atay)

“Adalardan yaza ettik de vedâS›zl›yor ba¤r›m›z üstündeki / da¤,” (s›fat unsuru aitlik grubu)

(Yahya Kemal)

3. S›fat tamlamalar›nda unsurlar yer de¤iflebilir.

Ara treninde yaz s›ca¤›nda,Irgatlar vard›r ora¤a giden.

(Ceyhun Atuf Kansu)

“Fagotla ba¤›r›r gece. Gece fagottur.Bir zenci çalar onu, ak gözlü, dul bak›fll›.”

(Sabahattin Kudret Aksal)

“Bir sözüm kalmad› söyleyecek.”(Feyzi Hal›c›)

“Ben ak›ll› kad›nlar› severimDüflünen, az konuflan çok bilen”

(Ümit Yaflar O¤uzcan)

4. S›fat tamlamalar›nda, s›fat unsuru birden fazla olabilir.

Tuhaf, al›fl›lmam›fl bir sessizlik

‹ç aç›c›, gevfletici gruplar

Sa¤›r, kof bir gürültü

Uzun, zahmetli, bir yolculuk

Yak›n, güzel, büyük bir konak


Titreyerek ekti¤im, büyüttü¤üm, kulland›¤›m hayaller

“fiimdiye kadar hiç görmedi¤i sar›, parlak, eriyip kaybolacak hissini uyand›ran çi-çekler.”

(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Karfl›daki çamlar yan›k, siyah birer leke gibi duruyor.”(Ahmet Hikmet Müftüo¤lu - Ça¤layanlar)

“Gürültüsünün ard›nda uzun, sar› bir toz bulutu kald›.”(Sevinç Çokum - A¤ustos Bafla¤›)

5. S›fat tamlamalar›, baflka bir s›fat tamlamas›n›n kuruluflunda s›fat veyaisim unsuru olarak bulunabilir.

Bu / aç insanlar (isim unsuru, s›fat tamlamas›.)

“A¤açlarda birikmifl karlardan / büyük parçalar.” (s›fat tamlamas›)(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

A¤açlarda birikmifl / karlar: S›fat tamlamas›

Büyük / parçalar: S›fat tamlamas›

“Topuklar›ma eklenmifl / bir tüylü gölge” (s›fat tamlamas›)(Attila ‹lhan - Kurtlar Sofras›)

Bir/ tüylü gölge : S›fat tamlamas›

Tüylü / gölge : S›fat tamlamas›

“Engine aç›lan / kara bir flilep.” (s›fat tamlamas›)(Attila ‹lhan - B›ça¤›n Ucu)

Kara / bir flilep: S›fat tamlamas›

Bir / flilep: S›fat tamlamas›

6. Nesnelerin neden yap›ld›¤›n› belirten tamlamalar (ipek seccade, alt›n saat,tahta kafl›k, demir kap›, gümüfl kemer) birer s›fat tamlamas›d›r. Bu tamlamalar›ipekten seccade, ipekten yap›lm›fl seccade; alt›ndan saat, alt›ndan yap›lm›fl saat;


demirden kap›; demirden yap›lm›fl kap›; gümüflten kemer, gümüflten yap›lm›flkemer fleklinde yine s›fat tamlamas› kuruluflunda geniflletebiliriz.4

7. S›fat ve zarflar›n anlamlar›n›, miktar ve derece bak›m›ndan tamamlayanzarflar›n meydana getirdikleri kelime gruplar› da birer s›fat tamlamas›d›r.5

en / tatl›, çok /güzel, pek / do¤ru, daha / gösteriflli

8. Baz› birleflik kelimeler birer s›fat tamlamas› kal›b›ndad›r.

“K›z›lderili, so¤ukkanl›, karagöz, baflyazar, boflbo¤az, karasinek, delikanl›, bindall›,yanarda¤, karaa¤aç, akci¤er” vb.

B. SIFAT TAMLAMALARININ CÜMLEDE KULLANILIfiI

S›fat tamlamalar›, cümle ve kelime gruplar› içinde isim (özne, nesne, yertamlay›c›s›, yüklem ismi), s›fat ve zarf görevinde bulunabilirler.

“Onun yerine dul, kimsesiz bir kad›n al›nm›flt›.” (özne)(Sevinç Çokum- Bizim Diyar).

“Her geçen gün, bu çocuklara güvenimi kaybediyorum.” (zarf, yer tamlay›c›s›)(Sevinç Çokum-Bizim Diyar)

“Gün ›fl›¤›nda, k›rm›z› kiremitli evleri, çeflmeleri doya doya seyrederdi. (nesne)(Sevinç Çokum- Bizim Diyar)

“fiafl›rt›c› röportajlar›yla tan›n›yor” (zarf)(Attila ‹lhan-Kurtlar Sofras›)

“As›l ifl, flu siyahl› kar›da.” (yüklem ismi)(Attila ‹lhan- Kurtlar Sofras›)

“Ölenler öldü, kalanlarla muztarip kald›k.Vatanda hor görülen bir cemaatiz art›k.” (yüklem ismi)



4 Leylâ Karahan, Türkçede Söz Dizimi, Akça¤ Yay›nlar›, Ankara 1991, s.215 Leylâ Karahan, a.g.e., s.21

demirden kap›; demirden yap›lm›fl kap›; gümüflten kemer, gümüflten yap›lm›flkemer fleklinde yine s›fat tamlamas› kuruluflunda geniflletebiliriz.4

7. S›fat ve zarflar›n anlamlar›n›, miktar ve derece bak›m›ndan tamamlayanzarflar›n meydana getirdikleri kelime gruplar› da birer s›fat tamlamas›d›r.5

en / tatl›, çok /güzel, pek / do¤ru, daha / gösteriflli

8. Baz› birleflik kelimeler birer s›fat tamlamas› kal›b›ndad›r.

“K›z›lderili, so¤ukkanl›, karagöz, baflyazar, boflbo¤az, karasinek, delikanl›, bindall›,yanarda¤, karaa¤aç, akci¤er” vb.

B. SIFAT TAMLAMALARININ CÜMLEDE KULLANILIfiI

S›fat tamlamalar›, cümle ve kelime gruplar› içinde isim (özne, nesne, yertamlay›c›s›, yüklem ismi), s›fat ve zarf görevinde bulunabilirler.

“Onun yerine dul, kimsesiz bir kad›n al›nm›flt›.” (özne)(Sevinç Çokum- Bizim Diyar).

“Her geçen gün, bu çocuklara güvenimi kaybediyorum.” (zarf, yer tamlay›c›s›)(Sevinç Çokum-Bizim Diyar)

“Gün ›fl›¤›nda, k›rm›z› kiremitli evleri, çeflmeleri doya doya seyrederdi. (nesne)(Sevinç Çokum- Bizim Diyar)

“fiafl›rt›c› röportajlar›yla tan›n›yor” (zarf)(Attila ‹lhan-Kurtlar Sofras›)

“As›l ifl, flu siyahl› kar›da.” (yüklem ismi)(Attila ‹lhan- Kurtlar Sofras›)

“Ölenler öldü, kalanlarla muztarip kald›k.Vatanda hor görülen bir cemaatiz art›k.” (yüklem ismi)



4 Leylâ Karahan, Türkçede Söz Dizimi, Akça¤ Yay›nlar›, Ankara 1991, s.215 Leylâ Karahan, a.g.e., s.21

“Kesin ve güçlü bir sesle bafllad›:” (zarf)(Halide Edip Ad›var - Yeni Turan ve Raik’in Annesi)

“Kal›n, inand›r›c› sesi bir an için durdu.” (özne)(Halide Edip Ad›var - Yeni Turan ve Raik’in Annesi)

“Uhrevî bir kap› açm›fl buradan gökyüzüne” (nesne)(Yahya Kemal Beyatl›)

“Yeniden her gün açarm›fl kanayan rengiyle.” (zarf)(Yahya Kemal Beyatl›)

“Bin atl› ak›nlarda çocuklar gibi flendik;Bin atl› o gün dev gibi bir orduyu yendik! (nesne)


“Bu mus›kîyi, o, son kudretiyle parlatt›;Ölünce, ülkede bir muhteflem günefl batt›.” (özne)

“Düflülür bir hayale, zevk al›n›r:Belki hâlâ o besteler çal›n›r,Gemiler geçmeyen bir ummanda. (yer tamlay›c›s›)


BEREKET

“Aflk” dedin ba¤r›ma soktun b›ça¤›Akan kan›m göl olmadan tükenmez.Sevda kokan bu yaran›n çiçe¤iPetek petek bal olmadan tükenmez.

Hasret nedir? Yar›na sor, düne sor‹nanmazsan dönder-aktar gene sorSensiz geçen geceleri bana sorSaatleri y›l olmadan tükenmez.

Görsem derim biçimini, renginiKötü talih yüksek yapar engini‹çimdeki bu sevginin yang›n›Kemiklerim kül olmadan tükenmez.

Abdurrahim Karakoç


III. B‹RLEfi‹K ‹S‹M GRUBU

1. Birleflik isim, bir nesnenin ad› olmak üzere yan yana gelen birden fazla is-min kal›plaflarak oluflturdu¤u kelime grubudur. Bu birleflmede isimler do¤rudando¤ruya, herhangi bir ek almaks›z›n yan yana gelirler. Bu yüzden Türkçede as›lbirleflik isimleri, baz› yer adlar› ile, ikili üçlü bütün flah›s adlar› meydana getirir:

Faruk Kadri Timurtafl, Ahmet Cafero¤lu, Mehmet Kaplan, Muharrem Ergin, Nec-mettin Hac›emino¤lu, Ahmet Hamdi Tanp›nar, Halide Edip Ad›var, Yusuf Ziya Ortaç,Ahmet Haflim, Ömer Seyfettin, Yenimahalle, Selimpafla, Kocamustafapafla, Haydarpafla,Afyonkarahisar gibi.

2. Birleflik isim, genellikle özel isimlerden yap›l›r. Özel isim yerine kullan›lancins isimlerden de birleflik isim yap›labilir; ancak bunlar›n say›s› oldukça s›n›rl›d›r.

Miralay Ferit, Mülaz›m ‹hsan, General de Gaulle, Mareflal Fevzi Çakmak vs.

3. Belirtilen (tamlanan) unsuru özel isim olan s›fat tamlamalar› da zamanlabirleflik isme dönüflebilir. Bu yap›larda s›fat unsuru, belirtme ve niteleme göre-vinden ziyade özel isim görevindedir. S›fat tamlamas›nda baflta bulunan vurgu,birleflik isimde ikinci unsur üzerine kayar.6

Dördüncü Murat, Üçüncü Selim, Adal› Halil, Koca Yusuf, Ulubatl› Hasan, UzunHasan vs.

O mutlu devrede Itrî’ye en yak›n bir dostIfl›kl› danteleler bestekâr› Hâf›z Post..

(Yahya Kemal)

4. Birleflik kelimelerle birleflik isimleri birbirine kar›flt›rmamak gerekir. Birle-flik kelimeler, birden fazla kelimenin yeni bir kavram› karfl›lamak üzere anlam-ca kaynaflmas›ndan meydana gelir ayakkab›, sivrisinek, aç›kgöz, han›meli vb. gibi.Birleflik isim, birden çok ismin meydana getirdi¤i ve bir flahsa ad olan kelimegrubudur Faruk Nafiz, Mehmet Emin Yurdakul, Kemal Tahir, Orhan Veli vb. gibi.

5. Birbirine kar›flt›r›lan kelime gruplar›ndan biri de unvan grubu ile birleflikisim grubudur. Bu gruplar, yap› bak›m›ndan benzerlik gösterir; ancak aralar›ndakien önemli fark ise sadece vurgudur. Unvan gruplar›nda vurgu baflta, birleflik isim-lerde vurgu sonda bulunur. Unvan gruplar› zamanla birleflik isime dönüflebilir.

Deli Dumrul, Sultan Murat vs.

6. Birleflik isim grubunda vurgu daima son isim üzerindedir.

7. Bu gruplar, söz diziminde isim görevinde bulunurlar.


6 Leyla Karahan, a.g.e., s. 33.

III. B‹RLEfi‹K ‹S‹M GRUBU

1. Birleflik isim, bir nesnenin ad› olmak üzere yan yana gelen birden fazla is-min kal›plaflarak oluflturdu¤u kelime grubudur. Bu birleflmede isimler do¤rudando¤ruya, herhangi bir ek almaks›z›n yan yana gelirler. Bu yüzden Türkçede as›lbirleflik isimleri, baz› yer adlar› ile, ikili üçlü bütün flah›s adlar› meydana getirir:

Faruk Kadri Timurtafl, Ahmet Cafero¤lu, Mehmet Kaplan, Muharrem Ergin, Nec-mettin Hac›emino¤lu, Ahmet Hamdi Tanp›nar, Halide Edip Ad›var, Yusuf Ziya Ortaç,Ahmet Haflim, Ömer Seyfettin, Yenimahalle, Selimpafla, Kocamustafapafla, Haydarpafla,Afyonkarahisar gibi.

2. Birleflik isim, genellikle özel isimlerden yap›l›r. Özel isim yerine kullan›lancins isimlerden de birleflik isim yap›labilir; ancak bunlar›n say›s› oldukça s›n›rl›d›r.

Miralay Ferit, Mülaz›m ‹hsan, General de Gaulle, Mareflal Fevzi Çakmak vs.

3. Belirtilen (tamlanan) unsuru özel isim olan s›fat tamlamalar› da zamanlabirleflik isme dönüflebilir. Bu yap›larda s›fat unsuru, belirtme ve niteleme göre-vinden ziyade özel isim görevindedir. S›fat tamlamas›nda baflta bulunan vurgu,birleflik isimde ikinci unsur üzerine kayar.6

Dördüncü Murat, Üçüncü Selim, Adal› Halil, Koca Yusuf, Ulubatl› Hasan, UzunHasan vs.

O mutlu devrede Itrî’ye en yak›n bir dostIfl›kl› danteleler bestekâr› Hâf›z Post..

(Yahya Kemal)

4. Birleflik kelimelerle birleflik isimleri birbirine kar›flt›rmamak gerekir. Birle-flik kelimeler, birden fazla kelimenin yeni bir kavram› karfl›lamak üzere anlam-ca kaynaflmas›ndan meydana gelir ayakkab›, sivrisinek, aç›kgöz, han›meli vb. gibi.Birleflik isim, birden çok ismin meydana getirdi¤i ve bir flahsa ad olan kelimegrubudur Faruk Nafiz, Mehmet Emin Yurdakul, Kemal Tahir, Orhan Veli vb. gibi.

5. Birbirine kar›flt›r›lan kelime gruplar›ndan biri de unvan grubu ile birleflikisim grubudur. Bu gruplar, yap› bak›m›ndan benzerlik gösterir; ancak aralar›ndakien önemli fark ise sadece vurgudur. Unvan gruplar›nda vurgu baflta, birleflik isim-lerde vurgu sonda bulunur. Unvan gruplar› zamanla birleflik isime dönüflebilir.

Deli Dumrul, Sultan Murat vs.

6. Birleflik isim grubunda vurgu daima son isim üzerindedir.

7. Bu gruplar, söz diziminde isim görevinde bulunurlar.



Devr-i Sultan Selim’i yazmak içinSeyf-i meslûl k›ld› hâmesiniHalk Yahya Kemal’e rahmet okurGûfl ederken Selimnâme’sini

(Yahya Kemal)

Hurflit Salim gittikten sonra, Kaya’n›n odas›na ç›kt›k.(Halide Edip Ad›var - Yeni Turan ve Raik’in Annesi)

Haf›z Pafla, Padiflah›n gözü önünde flehit edildi. (Emine Ifl›nsu- Buka¤›)

Üste¤men Demir Çukurcal›, kol saatine bir göz att›.(Attila ‹lhan- B›ça¤›n Ucu)

Osman Naci Hac›beyo¤lu’nun etki alan›, herhangi bir milletvekilinkinden çok da-ha genifl.

(Attila ‹lhan- B›ça¤›n Ucu)

Siz, Prens Sabahattin’in fikirlerinden öteye varam›yorsunuz. (Sevinç Çokum- Bizim Diyar)

IV. TEKRAR GRUBU (‹K‹LEME)

Tekrar grubu, anlam› güçlendirmek, ifade gücünü artt›rmak, kavram› zen-ginlefltirmek amac›yla ayn› cinsten iki kelimenin arka arkaya getirilmesiyleoluflan kelime grubudur. Bu grupta yan yana gelen iki kelimeyi anlam ya daflekil iliflkisi bir birine yaklaflt›r›r. Bu yüzden tekrarlar ya ayn› kelimenin tek-rarlanmas› veya anlamlar› birbirine yak›n ya da karfl›t olan yahut da sesleribirbirini and›ran kelimelerin yan yana gelmeleriyle oluflurlar. ‹kilemelerin bafl-l›ca ifllevleri süreklilik, kuvvetlendirme, çokluk, ortalama, birliktelik...ifadesivermektir. Dilimizde Eski Türkçe devresinden beri (yab›z yablak, ifl küç vb.) ge-nifl yer tutan ikilemelerde bazen iki kelime anlamca kaynaflarak farkl› bir kav-ram› ifade eden birleflik kelime niteli¤ini kazan›r. Tekrarlar cümlede isim, s›fatve zarf olarak kullan›l›r ve daima ayr› yaz›l›rlar. Aralar›na herhangi bir nokta-lama iflareti konmaz.


A. TEKRARLARIN YAPILARI

1. Aynen Tekrarlar

Öyle ›fl›k ›fl›k, renkli, san›rs›n par par yan›yor koca bahçe.(Emine Ifl›nsu - Canbaz)

Haziran üstümüzde dal dalModa çevremizde renk renk‹stanbul bin dokuz yüz elli beflindeÇimenler alt›m›zda s›k s›kBulutlar alt›m›zda seyrek

(Celal S›lay)

Karfl› da¤lar, gö¤e bayrak bayrakGö¤e gül gül aç›lan dallard›…

(Arif Nihat Asya)

Bu tür tekrarlarda hemen her türlü kelime kullan›labilir; özellikle isimler, s›-fatlar, zarflar, zarf-fiiller tekrarlanmaya elveriflli kelime çeflitleridir:

azar azar, ard›n ard›n, apul apul, afal afal, bang›r bang›r, bar bar, bas bas, bel bel, buramburam, cay›r cay›r, c›v›l c›v›l, ciyak ciyak, çat›r çat›r, ç›n ç›n, ç›t›r ç›t›r, dobra dobra, erimerim, fokur fokur, f›k›r f›k›r, fellik fellik, g›r g›r, güldür güldür, g›c›r g›c›r, har›l har›lt hal-d›r hald›r, hüngür hüngür, ›fl›l ›fl›l, ›lg›t ›lg›t, inim inim, için için, kat kat, k›d›m k›d›m,k›t›r k›t›r, lop lop, m›nc›k m›nc›k, m›r›l m›r›l, püfür püfür, sürüm sürüm, t›k›r t›k›r, t›-p›fl t›p›fl, v›r v›r, v›z›r v›z›r, yap›fl yap›fl, yafl›n yafl›nzang›r zang›r, zonk zonk: al›flt›ra al›fl-t›ra, araya araya, bö¤üre bö¤üre, diye diye, döke döke, döne döne, dura dura, vb.

‹nsan bu, su misali, k›vr›m k›vr›m akar ya;Bir yanda akan benim, öbür yanda Sakarya.

Su iner yokufllardan, hep basamak basamak;Benimse al›n yaz›m, yokufllarda susamak.…Rabbim isterse, sular büklüm büklüm burulur,S›rt›na Sakarya’n›n, Türk tarihi vurulur.

(Necip Faz›l K›sakürek)

Bir gün dedim ki istemem art›k ne yer ne yâr!Ç›kt›m sürekli gurbete, gezdim diyar diyar



A. TEKRARLARIN YAPILARI

1. Aynen Tekrarlar

Öyle ›fl›k ›fl›k, renkli, san›rs›n par par yan›yor koca bahçe.(Emine Ifl›nsu - Canbaz)


(Celal S›lay)

Karfl› da¤lar, gö¤e bayrak bayrakGö¤e gül gül aç›lan dallard›…

(Arif Nihat Asya)

Bu tür tekrarlarda hemen her türlü kelime kullan›labilir; özellikle isimler, s›-fatlar, zarflar, zarf-fiiller tekrarlanmaya elveriflli kelime çeflitleridir:

azar azar, ard›n ard›n, apul apul, afal afal, bang›r bang›r, bar bar, bas bas, bel bel, buramburam, cay›r cay›r, c›v›l c›v›l, ciyak ciyak, çat›r çat›r, ç›n ç›n, ç›t›r ç›t›r, dobra dobra, erimerim, fokur fokur, f›k›r f›k›r, fellik fellik, g›r g›r, güldür güldür, g›c›r g›c›r, har›l har›lt hal-d›r hald›r, hüngür hüngür, ›fl›l ›fl›l, ›lg›t ›lg›t, inim inim, için için, kat kat, k›d›m k›d›m,k›t›r k›t›r, lop lop, m›nc›k m›nc›k, m›r›l m›r›l, püfür püfür, sürüm sürüm, t›k›r t›k›r, t›-p›fl t›p›fl, v›r v›r, v›z›r v›z›r, yap›fl yap›fl, yafl›n yafl›nzang›r zang›r, zonk zonk: al›flt›ra al›fl-t›ra, araya araya, bö¤üre bö¤üre, diye diye, döke döke, döne döne, dura dura, vb.

‹nsan bu, su misali, k›vr›m k›vr›m akar ya;Bir yanda akan benim, öbür yanda Sakarya.

Su iner yokufllardan, hep basamak basamak;Benimse al›n yaz›m, yokufllarda susamak.…Rabbim isterse, sular büklüm büklüm burulur,S›rt›na Sakarya’n›n, Türk tarihi vurulur.


Bir gün dedim ki istemem art›k ne yer ne yâr!Ç›kt›m sürekli gurbete, gezdim diyar diyar



Her rengi istemez gözümüz flimdi aldad›r;‹spanya dalga dalga bu akflam bu flaldad›r.


Gidiyordum, gurbeti gönlümle duya duya,Uluk›flla yolundan Orta Anadolu’ya…Serpilmeye bafllad› bir ya¤mur ince ince,Son yokufl noktas›ndan düzlü¤e çevrilince …A¤›r a¤›r geçti önümden deve kervan›Bir kenarda göründü beldenin vîran han›.


“fiinasi bir sandalye çekti, kanepenin yan›na oturdu, bu sarkan eli avucuna al-d› ve hafif hafif okflamaya bafllad›.”

(Peyami Safa, Fatih-Harbiye)

2. Efl ve Yak›n Anlaml› Tekrar Gruplar›

A¤aç isem dal›ms›n salk›m saçakPetek isem bal›ms›n a¤ulumGünah›ms›n, vebâlimsin.

(Bedri Rahmi Eyubo¤lu)

Bu tür tekrarlar ayn› anlama gelen veya çok yak›n anlaml› iki ayr› kelimeninoluflturdu¤u ikilemelerdir. Yak›n anlaml› kelimelerden meydana gelen ikilemeler-de, bazen anlam yak›nl›¤›ndan baflka ses ve flekil yak›nl›klar› da vard›r:

ayan beyan, ç›t› p›t›, c›z b›z, çatur çutur, çoluk çocuk, çor çöp, el gün, efl dost, ev bark,eski püskü, e¤ri bü¤rü, enine boyuna, deli dolu, derme çatma, do¤ru dürüst, dünya âlem,döl döfl, don gömlek, fitne fücur, falan filân, güç belâ, h›r gür, hay huy, ›v›r z›v›r, karmançorman, kem küm, köfle bucak, konu komflu, kurt kufl, pat küt, p›l› p›rt›, sen ben, s›k› f›k›,flöyle böyle, flu bu, ufak tefek, üç befl, v›rt z›rt, yalan dolan, yara bere, zar zor, zil zurna.

“Ara s›ra, uykusu derinleflti¤i halde, yatt›¤› yerden fersahlarca uzak bir yere gitmiflde iki dakikada geriye dönmüfl gibi, bafl döndürücü bir sürat hissiyle gözlerini aç›yor veküçük sesler dikkat ediyordu.”

(Peyami Safa, Fatih-Harbiye)

Uzun bir yolculuktan sonra ‹ncesu’dayd›k,Bir handa, yorgun arg›n, tatl› bir uykudayd›k



Demek ete¤inin alt›ndaki çat çut bu idi.(N. Necati Sepetçio¤lu - Kilit)

Yazdan kalan ne varsa olurken hafl›r neflirGünler hazinleflir, geceler uhrevîleflir


Aksetmiyor ço¤unda fikirler ayan beyan.Hayyâm imifl hakikati az çok f›s›ldayan


‹nsan üç befl damla kan, ›rmak üç befl damla su;Bir hayata çatt›k ki, hayata kurmufl pusu.


Bu grupta türemifl s›fatlarla kurulmufl olan ikilemeler de vard›r: anl› flanl›, af-ral› tafral›, cicili bicili, derli toplu, kanl› canl›, kay›ts›z flarts›z, kelli felli, naml› flanl›,soylu soplu, ya¤l› ball›, yafll› bafll› gibi.

3. Z›t Anlaml› Kelimelerle Kurulan Tekrarlar

Bunlar anlam bak›m›ndan bir birine karfl›t olan iki kelimenin meydana ge-tirdi¤i kelime grubudur. Bu tür ikilemeler ço¤u zaman anlat›lmak istenen kav-ram›n s›n›rlar›n› belirlemeye yararlar:

afla¤› yukar›, az çok, alt üst, al›fl verifl, er geç, gece gündüz, gidifl gelifl, dost düflman,duyulur duyulmaz, ileri geri, iyi kötü, öte beri, sabah akflam, uyur uyan›k, var yok, varsayoksa, yaz k›fl; afla¤›l› yukar›l›, akflaml› sabahl›, altl› üstlü, irili ufakl›, içli d›fll›, senli ben-li, ucuz pahal›, vakitli vakitsiz, yerli yersiz, zamanl› zamans›z vb.



En güzel vuslat› tatt›rmak için mahflerdeBize, gündüz gece, zehretti¤i hicrâna flükür


“Art›k sana iyiyi kötüyü anlatacak de¤ilim.”(Peyami Safa, Fatih-Harbiye)


Demek ete¤inin alt›ndaki çat çut bu idi.(N. Necati Sepetçio¤lu - Kilit)

Yazdan kalan ne varsa olurken hafl›r neflirGünler hazinleflir, geceler uhrevîleflir




‹nsan üç befl damla kan, ›rmak üç befl damla su;Bir hayata çatt›k ki, hayata kurmufl pusu.


Bu grupta türemifl s›fatlarla kurulmufl olan ikilemeler de vard›r: anl› flanl›, af-ral› tafral›, cicili bicili, derli toplu, kanl› canl›, kay›ts›z flarts›z, kelli felli, naml› flanl›,soylu soplu, ya¤l› ball›, yafll› bafll› gibi.

3. Z›t Anlaml› Kelimelerle Kurulan Tekrarlar

Bunlar anlam bak›m›ndan bir birine karfl›t olan iki kelimenin meydana ge-tirdi¤i kelime grubudur. Bu tür ikilemeler ço¤u zaman anlat›lmak istenen kav-ram›n s›n›rlar›n› belirlemeye yararlar:

afla¤› yukar›, az çok, alt üst, al›fl verifl, er geç, gece gündüz, gidifl gelifl, dost düflman,duyulur duyulmaz, ileri geri, iyi kötü, öte beri, sabah akflam, uyur uyan›k, var yok, varsayoksa, yaz k›fl; afla¤›l› yukar›l›, akflaml› sabahl›, altl› üstlü, irili ufakl›, içli d›fll›, senli ben-li, ucuz pahal›, vakitli vakitsiz, yerli yersiz, zamanl› zamans›z vb.



En güzel vuslat› tatt›rmak için mahflerdeBize, gündüz gece, zehretti¤i hicrâna flükür


“Art›k sana iyiyi kötüyü anlatacak de¤ilim.”(Peyami Safa, Fatih-Harbiye)


4. Pekifltirmeli Tekrarlar

Bu tür ikilemeler kelime bafl›na ekleme bir unsur getirmek suretiyle yap›lanikilemelerdir. Normal ikilemelerde kelimeler tekrarland›¤› hâlde, burada bir neviheceler tekrarlan›r. Fakat tekrar edilen heceden biri ekleme bir ünsüzle yeni bir bi-çime girerek tekrar edilir. Hecelere ses ilâvesi iki flekilde yap›l›r:

a) Kelime bafl›na “m” sesi getirilerek yap›lan tekrarlar

Ünlü ile bafllayan kelimenin bafl›na do¤rudan do¤ruya, ünsüzle bafllayan keli-melerde ise ünsüz kald›r›larak yerine bir “m” sesi getirilir. Bu flekilde elde edilenkelime, grubun ikinci unsuru olarak kullan›l›r:

çocuk mocuk, flaka maka, para mara, kalem malem, lâf maf, ifl mifl, ekmek mekmek,kardefl rnardefl, söz möz, yaz› maz›, zam mam, zor mor gibi.

“Para mara…Bofl laf!(Peyami Safa, Fatih-Harbiye)

b) “m, p, r, s” sesleriyle yeni heceler oluflturularak yap›lan tekrarlar

Mesafeler gözlerin gibi sonsuzdur senin,Seyrettikçe k›pk›z›l yanar göz bebeklerim.


Bulutlar ufukta beyaz bir yumak,A¤açlar derin bir hulyaya varm›fl,Saç›nda yepyeni teller a¤arm›fl.

(Ahmet Kutsi Tecer)

Yüzy›l›n bafl›nda, Beyo¤lu’nda kimbilir hangi ma¤azalarda sat›lan nota def-teri elbette yepyeniydi.

(Selim ‹leri - Not Defterleri)

Bu yolla yap›lan tekrarlarda kelimelerin ilk hecelerinin sonundaki ünsüz kal-d›r›l›r, elde edilen hece “m, p, r, s” seslerinden biriyle doldurularak yeni bir heceoluflturulur. E¤er kelime ünlü ile bafll›yorsa ünlüden sonra “p” ünsüzü getirilerekhece oluflturulur, bu hece kelimenin bafl›na ilâve edilerek grup meydana getirilir:

aç›k apaç›k, ayr› apayr›, baflka bambaflka, cavlak cascavlak,çabuk çarçabuk, dik dimdik, do¤ru dosdo¤ru, e¤ri epe¤ri, gök

gömgök, ›ss›z ›p›ss›z, ince ipince, kat› kaskat›, koca kosko-ca, kuru kupkuru, siyah simsiyah, flirin flipflirin, tak›r tamtak›r, taze taptaze, uzun upuzun, yeflil yemyeflil, yuvarlak yusyuvarlak gibi.


Genifl kanatlar› bofllukta simsiyah aç›lanVe arkas›nda günefl do¤mayan büyük kap›danGeçince bafllayacak bitmeyen sükûnlu gece.


Gö¤sünü gökyüzüne açm›fl gibiydi k›y›,Ay sudan ç›km›fl gibi tertemiz, bembeyazd›


Bir gün deniz ölgündü. Bir oltayla bal›kta,Kufllar gibi yaln›z, yapayaln›zd›m aç›kta.

(Yahya Kemal)

“Bu muvaffakiyetsizlikten sonra büsbütün flafl›rd› ve yoruldu.”(Peyami Safa, Fatih-Harbiye)

Bazen “p”den sonra “a, e”; “r”den sonra da “›l, il” getirilerek ekleme hece-ler geniflletilebilir.

çevre çepeçevre, düz düpedüz, sa¤lam sapasa¤lam, yaln›z yapayaln›z, gündüz güpegündüz, ç›plak ç›r›lç›plak, s›klam s›r›ls›klamgibi.

Ç›kt›¤›n yolda, bugün, yelken aç›k, yapayaln›z,Gözlerin arkaya çevrilmeyerek, pervas›z,Yürü! Hür mavili¤in bitti¤i son hadde kadar!...


“m” üsüzü ile bafllayan kelimelerin ilaveli tekrarlar› kelimeden sonra getiri-len “falân, filân” kelimeleri ile yap›l›r.

Masa filân, makine falân, mobilya falân, muflamba falân vb.

Pekifltirmeli tekrarlarda belirli bir ek kullan›lmad›¤› için, bunlar türemifl ke-lime olarak kabul edilmezler. Ancak ekleme unsurun tek bafl›na bir anlam› ol-mamakla birlikte, oluflturulan grubun vurgusunu bu unsur üzerinde tafl›r. Bufonksiyonu bak›m›ndan da bir çeflit anlaml› kelime niteli¤i kazan›r, yani bunlarbir çeflit ön edat gibi kabul edilirler. Bu bak›mdan bu yap›daki kelimeleri de birleflikolarak de¤erlendirmek ve öteki ikilemelerde oldu¤u gibi ayr› yazmak gerekirdi. An-cak son zamanlarda bu pekifltirme hecelerinin yaz›mda bitiflik yaz›lmas› yayg›nl›kkazanm›flt›r.


Genifl kanatlar› bofllukta simsiyah aç›lanVe arkas›nda günefl do¤mayan büyük kap›danGeçince bafllayacak bitmeyen sükûnlu gece.




Bir gün deniz ölgündü. Bir oltayla bal›kta,Kufllar gibi yaln›z, yapayaln›zd›m aç›kta.

(Yahya Kemal)

“Bu muvaffakiyetsizlikten sonra büsbütün flafl›rd› ve yoruldu.”(Peyami Safa, Fatih-Harbiye)

Bazen “p”den sonra “a, e”; “r”den sonra da “›l, il” getirilerek ekleme hece-ler geniflletilebilir.

çevre çepeçevre, düz düpedüz, sa¤lam sapasa¤lam, yaln›z yapayaln›z, gündüz güpegündüz, ç›plak ç›r›lç›plak, s›klam s›r›ls›klamgibi.

Ç›kt›¤›n yolda, bugün, yelken aç›k, yapayaln›z,Gözlerin arkaya çevrilmeyerek, pervas›z,Yürü! Hür mavili¤in bitti¤i son hadde kadar!...


“m” üsüzü ile bafllayan kelimelerin ilaveli tekrarlar› kelimeden sonra getiri-len “falân, filân” kelimeleri ile yap›l›r.

Masa filân, makine falân, mobilya falân, muflamba falân vb.

Pekifltirmeli tekrarlarda belirli bir ek kullan›lmad›¤› için, bunlar türemifl ke-lime olarak kabul edilmezler. Ancak ekleme unsurun tek bafl›na bir anlam› ol-mamakla birlikte, oluflturulan grubun vurgusunu bu unsur üzerinde tafl›r. Bufonksiyonu bak›m›ndan da bir çeflit anlaml› kelime niteli¤i kazan›r, yani bunlarbir çeflit ön edat gibi kabul edilirler. Bu bak›mdan bu yap›daki kelimeleri de birleflikolarak de¤erlendirmek ve öteki ikilemelerde oldu¤u gibi ayr› yazmak gerekirdi. An-cak son zamanlarda bu pekifltirme hecelerinin yaz›mda bitiflik yaz›lmas› yayg›nl›kkazanm›flt›r.


Bir an uyan›rlarsa lezîz uykular›ndan,Bafltan bafla her yer kesilir kapkara zindan

(Yahya Kemal)

Topra¤›n rengi kan›mdan k›zar›rken yer yer,Uzan›p sapsar›, son bûsemi koymazsam e¤er




B. TEKRAR GRUBUNUN ÖZELL‹KLER‹

1. Anlamda güçlendirme ve kuvvetlendirme yaparak nesne ve hareketlereçokluk, pekifltirme, abartma, beraberlik, süreklilik ifadesi katar.

Yüksek yüksek tepe (kuvvetlendirme)Çil çil parac›klar (kuvvetlendirme, çokluk)S›ra s›ra arabalar (çokluk)Gide gele usand›. (güçlendirme, çokluk)Yalvara yakara kazand›. (çokluk)

“Kör topal yaflayaca¤›z.” (beraberlik) (Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Bu kifliye az çok yak›n olmak (beraberlik).”(Halide Edip Ad›var - Yeni Turan ve Raik’in Annesi)

“S›k s›k a¤lar bilirsiniz.” (süreklilik)(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Durup durup a¤l›yor.” (süreklilik)(Ahmet Hamdi Tanp›nar - Saatleri Ayarlama Enstitüsü)

“Küçük büyük icatlar.” (çokluk) (Ahmet Hamdi Tanp›nar - Saatleri Ayarlama Enstitüsü)

2. Grubu meydana getiren kelimeler çeflitli çekim eklerini alabilirler.


a) Unsurlardan biri veya her ikisi yönelme hâli ekini tafl›yabilir:

bafl bafla, omuz omuza, el ele, göz göze, burun buruna, yüz yüze, s›rt s›rta, soluk so-lu¤a, diz dize, kucak kuca¤a, kol kola, üst üste, alt alta, arka arkaya, yan yana, nefes ne-fese, kuru kuruya; bire bir, bafla bafl, göze göz, difle difl vb.

Bafla bafl oldular, bafl bafla verdi, kana kan difle difl oldular, sa¤a sola sald›rd›,alta üste yerlefltirdi, a¤›z a¤›za dalaflt›, kol kola girdi, omuz omuza verdi, s›rt s›r-ta oturdu, ucu ucuna yetiflti, kaçan kaçana oldu, paraya pula önem vermedi, maçagiden gidene, a¤z›na yüzüne bulaflt›rd› vb.

Dalg›n geceler ! El ele geldik yar›n›zda,Salland›k o flen k›zla sal›ncaklar›n›zda

(Yahya Kemal)

“Fakat herhalde fiinasi’yle bafl bafla kalmak da istiyordu.”(Peyami Safa, Fatih-Harbiye)

“Fahriye ile göz göze geldiler.”(Peyami Safa, Fatih-Harbiye)

b) Bazen her iki unsur ayr›lma hâli ekini alabilir:

Havadan sudan konufltu, dereden tepeden konufluyor, elden ayaktan düfltü,ondan bundan toplam›fl, evden barktan so¤udu, güçten takattan kesildi vb.

Bazen de birinci unsur ayr›lma ekini, ikinci unsur ise yönelme ekini al›r:

bafltan bafla, derinden derine, uzaktan uza¤a, günden güne, elden ele, dilden dile, ku-laktan kula¤a, derinden derine, akflamdan sabaha, i¤neden ipli¤e, tepeden t›rna¤a, bafl-tan aya¤a, sabahtan akflama gibi.

‹nceden inceye araflt›rd›, i¤neden ipli¤e döndü, tepeden t›rna¤a giyindi, flu-radan fluraya gitmem, seneden seneye durumu iyiye gidiyor, nereden nereyegelmifl.

Gökte top sesleri var, belli, derinden derine;Belki yüzlerce flehir sesleniyor birbirine.

(Yahya Kemal)

Sesler denizin ufkunu uçtan uca sard›,Benzim, ölümün fli’ri yay›ld›kça sarard›.….Hava boydan boya binlerce hayaletle dolu

(Yahya Kemal)


a) Unsurlardan biri veya her ikisi yönelme hâli ekini tafl›yabilir:

bafl bafla, omuz omuza, el ele, göz göze, burun buruna, yüz yüze, s›rt s›rta, soluk so-lu¤a, diz dize, kucak kuca¤a, kol kola, üst üste, alt alta, arka arkaya, yan yana, nefes ne-fese, kuru kuruya; bire bir, bafla bafl, göze göz, difle difl vb.

Bafla bafl oldular, bafl bafla verdi, kana kan difle difl oldular, sa¤a sola sald›rd›,alta üste yerlefltirdi, a¤›z a¤›za dalaflt›, kol kola girdi, omuz omuza verdi, s›rt s›r-ta oturdu, ucu ucuna yetiflti, kaçan kaçana oldu, paraya pula önem vermedi, maçagiden gidene, a¤z›na yüzüne bulaflt›rd› vb.

Dalg›n geceler ! El ele geldik yar›n›zda,Salland›k o flen k›zla sal›ncaklar›n›zda

(Yahya Kemal)

“Fakat herhalde fiinasi’yle bafl bafla kalmak da istiyordu.”(Peyami Safa, Fatih-Harbiye)

“Fahriye ile göz göze geldiler.”(Peyami Safa, Fatih-Harbiye)

b) Bazen her iki unsur ayr›lma hâli ekini alabilir:

Havadan sudan konufltu, dereden tepeden konufluyor, elden ayaktan düfltü,ondan bundan toplam›fl, evden barktan so¤udu, güçten takattan kesildi vb.

Bazen de birinci unsur ayr›lma ekini, ikinci unsur ise yönelme ekini al›r:

bafltan bafla, derinden derine, uzaktan uza¤a, günden güne, elden ele, dilden dile, ku-laktan kula¤a, derinden derine, akflamdan sabaha, i¤neden ipli¤e, tepeden t›rna¤a, bafl-tan aya¤a, sabahtan akflama gibi.

‹nceden inceye araflt›rd›, i¤neden ipli¤e döndü, tepeden t›rna¤a giyindi, flu-radan fluraya gitmem, seneden seneye durumu iyiye gidiyor, nereden nereyegelmifl.

Gökte top sesleri var, belli, derinden derine;Belki yüzlerce flehir sesleniyor birbirine.

(Yahya Kemal)

Sesler denizin ufkunu uçtan uca sard›,Benzim, ölümün fli’ri yay›ld›kça sarard›.….Hava boydan boya binlerce hayaletle dolu

(Yahya Kemal)


c) Unsurlardan her ikisi de bulunma hâli ekini alabilir:

Evde barkta oturam›yoruz, elde avuçta bir fley kalmad›, iflinde gücünde biradam, sa¤da solda dolafl›yor, erinde gecinde gelecek, arada s›rada u¤ruyor vb.

d) Unsurlardan her ikisi de belirtme (yükleme) hâli ekini alabilir:

Evi bark› temizledi, p›l›y› p›rt›y› toplad›,, var› yo¤u götürdü, sa¤› solu kollad›,dereyi tepeyi dolaflt› vb.

e) Unsurlardan biri veya her ikisi iyelik ekini tafl›yabilir:

Eli aya¤› durmuyor, tafl› topra¤› alt›n, üstüme üstüme geldi, yüzüne gözünebulaflt›rd›, dedi¤i dedik bir adam, boyu boyuna huyu huyuna uygun, boflu dolusubelli de¤il, eli yüzü temiz k›z, sözü sohpeti çekilmiyor, soyu sopu belli vb.

3. ‹sim tamlamalar› tekrar grubu oluflturabilir:

Allah, beterin beterinden korusun.Bu, neyin nesi kimin fesi.Tövbeler tövbesi benim haberim yok.“Ballar bal›n› buldumKovan›m ya¤ma olsun.” (Yunus Emre)

“Canlar can›n› buldumBu can›m ya¤ma olsun.” (Yunus Emre)

“Neden böyle düflman görünürsünüz;Y›llar y›l› dost bildi¤im aynalar.”

(Cahit S›tk› Taranc›)

4. Küçültme/sevgi ekiyle tekrarlar oluflturulabilir:

Han›m han›mc›k oturuyor, mini minnac›k olmufl, kargac›k burgac›k bir flekilalm›fl vb.

5. Da, ki, ve, ama gibi baz› ba¤laçlar kuvvetlendirme iflleviyle tekrar grubuoluflturabilirler:

Gitmem de gitmem diye tutturdu, çocuklar; gecede cofltu da cofltu; ev ki ev ol-mufl; araba da araba yani; neler de neler gördüm; yaln›z ve yaln›z; y›llarca ve y›l-larca; çok ama çok yaramaz bir çocuk; ödev de ödev olmufl; uzatt› da uzatt› vb.


6. Soru eki de pekifltirme iflleviyle tekrar grubu oluflturabilir, o zaman soruanlam› olmaz:

Güzel mi güzel k›z, temiz mi temiz s›n›f, yapt›¤›m›z ne gezi ne gezi, ne at›fl neat›fl bir bilsen, fakir mi fakir bir aile, hiç mi hiç konuflmad› vb.

7. Grupta pekifltirmeyi sa¤lamak içi unsurlar aras›na bazen bir kelime gire-bilir:

Sigara üstüne sigara yak›yor, kavga üstüne kavga ediyor, gidifl o gidifl vb.

8. Tekrar gruplar› s›raca kal›plaflt›klar›ndan unsurlar›n yerleri de¤ifltirile-mez.

“k›l›k k›yafet” yerine k›yafet k›l›k, “zar zor” yerine zor zar, “soy sop” yerinesop soy, “e¤ri bü¤rü” yerine bü¤rü e¤ri, “çifti çubu¤u” yerine çubu¤u çifti, “çal›pç›rpmak” yerine ç›rp›p çalmak, “eski püskü” yerine püskü eski denilemez.

9. Grubu meydana getiren kelimelerden biri zaman içerisinde eskimifl olabilir:

Adam›n beti benzi atm›flt›.O bahsedilen kiflinin soyu sopu belli de¤il.Hiç de anl› flanl› bir kiflilik de¤il.Arabalar›n› de¤ifl tokufl yapm›fllard›.



Bu cümlelerde geçen “bet, sop, anl›, tokufl, arg›n” kelimeleri bugün tek bafl-lar›na kullan›lmamaktad›r.

C. TEKRAR GRUBUNUN CÜMLEDE KULLANILIfiI

Tekrar gruplar›, cümlede özne, nesne, zarf, yer tamlay›c›s› ve yüklem ismiolarak kullan›ld›klar› gibi, s›fat ifllevlinde de bulunabilir.

A¤›r a¤›r ç›kacaks›n bu merdivenlerden (zarf)(Ahmet Haflim)


6. Soru eki de pekifltirme iflleviyle tekrar grubu oluflturabilir, o zaman soruanlam› olmaz:

Güzel mi güzel k›z, temiz mi temiz s›n›f, yapt›¤›m›z ne gezi ne gezi, ne at›fl neat›fl bir bilsen, fakir mi fakir bir aile, hiç mi hiç konuflmad› vb.

7. Grupta pekifltirmeyi sa¤lamak içi unsurlar aras›na bazen bir kelime gire-bilir:

Sigara üstüne sigara yak›yor, kavga üstüne kavga ediyor, gidifl o gidifl vb.

8. Tekrar gruplar› s›raca kal›plaflt›klar›ndan unsurlar›n yerleri de¤ifltirile-mez.

“k›l›k k›yafet” yerine k›yafet k›l›k, “zar zor” yerine zor zar, “soy sop” yerinesop soy, “e¤ri bü¤rü” yerine bü¤rü e¤ri, “çifti çubu¤u” yerine çubu¤u çifti, “çal›pç›rpmak” yerine ç›rp›p çalmak, “eski püskü” yerine püskü eski denilemez.

9. Grubu meydana getiren kelimelerden biri zaman içerisinde eskimifl olabilir:

Adam›n beti benzi atm›flt›.O bahsedilen kiflinin soyu sopu belli de¤il.Hiç de anl› flanl› bir kiflilik de¤il.Arabalar›n› de¤ifl tokufl yapm›fllard›.



Bu cümlelerde geçen “bet, sop, anl›, tokufl, arg›n” kelimeleri bugün tek bafl-lar›na kullan›lmamaktad›r.

C. TEKRAR GRUBUNUN CÜMLEDE KULLANILIfiI

Tekrar gruplar›, cümlede özne, nesne, zarf, yer tamlay›c›s› ve yüklem ismiolarak kullan›ld›klar› gibi, s›fat ifllevlinde de bulunabilir.

A¤›r a¤›r ç›kacaks›n bu merdivenlerden (zarf)(Ahmet Haflim)


Öyle ›fl›k ›fl›k, renkli, san›rs›n par par yan›yor koca bahçe. (zarf)(Emine Ifl›nsu - Canbaz)

Ifl›k gölge bir oyunÇiçek yaprak all› morlu (yüklem)Haziran üstümüzde dal dal (yüklem)Saçlar›n yüzünde tek tek (yüklem)

(Celal S›lay)

Bakt›m: K›zlar yürek yürektir; (yüklem)K›zlar, ki ne giyseler ipektir…Kufllar gibi -âdetâ- uçarlar…Rüzgâr saç saç, etek etektir! (yüklem)

(Arif Nihat Asya)

Dün flerbet çeflmelerindefi›r›l fl›r›ld› ilhamlar… (yüklem)

(Arif Nihat Asya)

“Bunu sa¤ selim teslim etmeliyiz.” (zarf)(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Saat alt› buçu¤a do¤ru geldi¤i gibi pald›r küldür gitti.” (zarf)(Attila ‹lhan - B›ça¤›n Ucu)

“Genzinde ›¤›l ›¤›l ak›nt›lar.” (s›fat)(Attila ‹lhan - Kurtlar Sofras›)

“Bütün memleketin ucunu buca¤›n› dolafl›p her yana, sahibinin inanç ve ideoloji-sini götürür gibi idi.” (nesne)

(Halide Edip Ad›var - Yeni Turan ve Raik’in Annesi)

“Raik’in annesi mor mor çiçeklerin aras›nda beyaz bir leke gibi, bütünvücudunu örten bol mafllaha bürünmüfl, garip bir durumda duruyordu.” (s›fat)


“Günefl güler, kufllar uçar havadaUyan›rlar nazl› nazl› çiçekler.” (zarf)

(Recaizâde Mahmut Ekrem)

Gök mavi mavi gülümsüyordu,Yeflil yeflil dallar aras›ndan (zarf, s›fat)



Terzi abla, minimini elbiseler dik,Yazl›k, k›fll›k, mevsimlik… (s›fat)

(Ziya Osman Saba)

Çözülen bir demetten indiler birer birer,B›rak, yorgun bafllar› bu tafllarda uyusun. (zarf)

(Ziya Osman Saba)

Aç›lan bir gülsün sen yaprak yaprak,Ben aflk›mla bahar getirdim sana (zarf)


Bir s›rr› sürüklüyor terlikler p›t›r p›t›r‹zbe sofalar›nda izbe sofalar›nda. (zarf)


Ulu ulu günâhlarum yüz komad› bana ÇalapHiç kimse çâre k›lmad› döndüm yine sana Çalap. (s›fat)

(Yunus Emre)

Allah’a flükredip duruyorlar ve kol kola,Sessiz, yavafl yavafl dal›yorlard› bir yola. (zarf)


“Aksetmiyor ço¤unda fikirler ayan beyan.” (zarf)(Yahya Kemal Beyatl›)

“Âhir ö¤ülen ö¤en sö¤en birlikte.” (özne)(Yahya Kemal Beyatl›)

“Her lahza diyor kelleye efsûs efsûs.” (nesne)(Yahya Kemal Beyatl›)

Duman girer k›vr›la k›vr›la‹nsanlar›n kalplerine kadar. (zarf)

(Behçet Necatigil)

Beyhûde seslenir, beyhûde ça¤larBir sola, bir sa¤a çoban çeflmesi!.. (yer tamlay›c›s›)



Terzi abla, minimini elbiseler dik,Yazl›k, k›fll›k, mevsimlik… (s›fat)

(Ziya Osman Saba)

Çözülen bir demetten indiler birer birer,B›rak, yorgun bafllar› bu tafllarda uyusun. (zarf)

(Ziya Osman Saba)

Aç›lan bir gülsün sen yaprak yaprak,Ben aflk›mla bahar getirdim sana (zarf)


Bir s›rr› sürüklüyor terlikler p›t›r p›t›r‹zbe sofalar›nda izbe sofalar›nda. (zarf)


Ulu ulu günâhlarum yüz komad› bana ÇalapHiç kimse çâre k›lmad› döndüm yine sana Çalap. (s›fat)

(Yunus Emre)

Allah’a flükredip duruyorlar ve kol kola,Sessiz, yavafl yavafl dal›yorlard› bir yola. (zarf)


“Aksetmiyor ço¤unda fikirler ayan beyan.” (zarf)(Yahya Kemal Beyatl›)

“Âhir ö¤ülen ö¤en sö¤en birlikte.” (özne)(Yahya Kemal Beyatl›)

“Her lahza diyor kelleye efsûs efsûs.” (nesne)(Yahya Kemal Beyatl›)

Duman girer k›vr›la k›vr›la‹nsanlar›n kalplerine kadar. (zarf)

(Behçet Necatigil)

Beyhûde seslenir, beyhûde ça¤larBir sola, bir sa¤a çoban çeflmesi!.. (yer tamlay›c›s›)



Sussun, sussun, uzakta ölümüme a¤layan;Gencim, ölmem, arzular kan›mda bir ça¤layan,

fi›r›l fl›r›lfi›r›l fl›r›l…

Ne olurdu, bir kad›n, elleri avucumda,Bahsetse yaflaman›n tad›ndan baflucumda,

M›r›l m›r›lM›r›l m›r›l…


V. A‹TL‹K GRUBU

Aitlik eki “-ki” ile onun eklendi¤i kelime grubuna aitlik grubu denir. Bugrup aitlik, içinde bulunma ve ba¤l›l›k ifllevleri tafl›r. “-ki” eki yap›m eki olmas›-na ra¤men baz› çekim eklerinden (ilgi, bulunma) sonra gelmektedir. Bu yap›Türkçenin istisnai durumlar›ndan biridir. Aitlik eki isimlerin yal›n, bulunma veilgi halli flekilleriyle kullan›labilir.

Yal›n hâlde kullan›fl› yayg›nd›r: Önceki, sonraki, evvelki, yar›nki, karfl›ki vb.

Bulunma eklerinden sonra: Sizdeki, yandaki, evdeki, s›n›ftaki, okuldaki, bende-ki vb.

‹lgi eklerinden sonra: Seninki, benimki, bizimki, Ahmet’inki vb.

Aitlik grubu cümlede zamir veya s›fat olarak kullan›l›r.

Kelime grubu + ki = Aitlik grubu

Yal›n, ilgi veya ayr›lma hâlinde Milâttan sonra + ki = Milâttan sonraki ‹ki y›l önce + ki = ‹ki y›l öncekiA¤ac›n dibinde + ki = A¤ac›n dibindeki

Kara yollar›nda meydana gelen trafik kazalar›ndaki ölüm oran› çok yüksek.Tahtan›n üst taraf›ndaki yaz›lar› pek iyi göremiyorum.Cumhuriyetin ilân›ndan önceki Türkiye ile flimdiki aras›nda çok büyük farklar

var.


Ona hâlâ gidilirken geçilir bir yoldan,Göze çarpar ölüm âyetleri sa¤dan soldan (yer tamlay›c›s›)


Gö¤sünü gökyüzüne açm›fl gibiydi k›y›,Ay sudan ç›km›fl gibi tertemiz, bembeyazd› (yüklem ismi)


Yatak diken diken yast›k bat›yorYi¤idim aslan›m aman burada yat›yor” (yüklem ismi)

(Bedri Rahmi Eyübo¤lu)

Nar tanesi gibi p›r›l p›r›l (yüklem ismi)(Bedri Rahmi Eyübo¤lu)

Aln›nda halka halkad›r âflüfte gülü,Gö¤sünde yosma G›rnata’n›n en güzel gülü…(yüklem ismi)


Vâlî Pafla gelince yüzler sevinçle yand›,Cemâat yavafl yavafl ikiye parçaland›: (zarf)


SAYIKLAMA

Kedim, ayak ucumda büzülmüfl, uyumakta;‹plik iplik sr›yor sükûtu bir yumakta,

H›r›l h›r›lH›r›l h›r›l…

Bir göz gibi süzüyor beni camlardan gece,Dönüyor etraf›mda bir sürü kambur cüce,

F›r›l f›r›lF›r›l f›r›l…

Söndürün lambalar›, uzaklara gideyim;Nurdan bir flehir gibi ruhumu seyredeyim,

P›r›l p›r›lP›r›l p›r›l…


Sussun, sussun, uzakta ölümüme a¤layan;Gencim, ölmem, arzular kan›mda bir ça¤layan,

fi›r›l fl›r›lfi›r›l fl›r›l…

Ne olurdu, bir kad›n, elleri avucumda,Bahsetse yaflaman›n tad›ndan baflucumda,

M›r›l m›r›lM›r›l m›r›l…


V. A‹TL‹K GRUBU

Aitlik eki “-ki” ile onun eklendi¤i kelime grubuna aitlik grubu denir. Bugrup aitlik, içinde bulunma ve ba¤l›l›k ifllevleri tafl›r. “-ki” eki yap›m eki olmas›-na ra¤men baz› çekim eklerinden (ilgi, bulunma) sonra gelmektedir. Bu yap›Türkçenin istisnai durumlar›ndan biridir. Aitlik eki isimlerin yal›n, bulunma veilgi halli flekilleriyle kullan›labilir.

Yal›n hâlde kullan›fl› yayg›nd›r: Önceki, sonraki, evvelki, yar›nki, karfl›ki vb.

Bulunma eklerinden sonra: Sizdeki, yandaki, evdeki, s›n›ftaki, okuldaki, bende-ki vb.

‹lgi eklerinden sonra: Seninki, benimki, bizimki, Ahmet’inki vb.

Aitlik grubu cümlede zamir veya s›fat olarak kullan›l›r.

Kelime grubu + ki = Aitlik grubu

Yal›n, ilgi veya ayr›lma hâlinde Milâttan sonra + ki = Milâttan sonraki ‹ki y›l önce + ki = ‹ki y›l öncekiA¤ac›n dibinde + ki = A¤ac›n dibindeki

Kara yollar›nda meydana gelen trafik kazalar›ndaki ölüm oran› çok yüksek.Tahtan›n üst taraf›ndaki yaz›lar› pek iyi göremiyorum.Cumhuriyetin ilân›ndan önceki Türkiye ile flimdiki aras›nda çok büyük farklar

var.


Derenin sa¤ taraf›ndaki s›rtta on befl yirmi kadar çad›r vard›.Bu evi sizden öncekiler bu hâle getirmifller.

Som ateflten bu saraylarla bütün karfl› yakaBenzer üç bin sene evvelki mutantan flarka.

(Yahya Kemal)

Adalardan yaza ettik de vedâS›zl›yor ba¤r›m›z üstündeki da¤,Seni hat›rl›yoruz Viranba¤!

(Yahya Kemal)

VI. EDAT GRUBU

Bir isim unsuru ile bir çekim edat›ndan oluflan kelime grubuna edat grubuad› verilir. Grupta isim unsuru baflta çekim edat› sonda bulunur. Bu edatlar (için,gibi, göre, kadar, degin, sonra, ile, do¤ru, beri, üzere vb.) sonuna geldi¤i isimlerle fi-iller aras›nda iliflki kurarak söz diziminde önemli bir rol üstlenir. Gruptaki isimunsuru tek bir kelime olabilece¤i gibi, isim yerine geçen bir kelime grubu veyacümle de olabilir. Edat›n isimle birleflmesi ekli ya da eksiz olabilir. Ancak zamir-ler çekim edatlar›na mutlaka ilgi hâlinde ba¤lan›rlar. Vurgu isim unsuru üzerin-dedir. Edat gruplar› anlamca kaynaflarak birleflik kelime hâline de gelebilirler,ama herhangi bir kavram› karfl›lamazlar ve çekim eki de almazlar.

O yüzden, niçin, ne gibi, âdet üzere, Allah için, bundan böyle, akflama do¤ru, saba-ha karfl›, neden sonra, bunun üzerine, buna ra¤men, flunun için, onun gibi, yüzüne kar-fl›, bafltan afla¤›, görünüfle göre, flundan dolay›, ondan baflka, bu topraklar için, o tafl kal-bine bir gün heyecan vermek için, çok eski zamandan beri, sonradan ö¤rendi¤ime göre,hiç dönmemek üzere.

Yeteneksizli¤im anlafl›l›ncaya kadar piyano dersleri almaya geldi¤im buevde piyano baflka bir odadayd›.

(Selim ‹leri – Not Defterleri)

Bir gün nehirler gibi ça¤layarak derindenDa¤lardan ormanlardan sana akacak m›y›m?



Her yandan küçülen bir oda gibiDuvarlar yanaflm›fl, tavan alçalm›fl


Önce upuzun, sonra kesik saç›n vard›;Tenin bu¤days›, boyun bir baflak kadard›

(Ahmet Muhip Dranas)

1. Bu grupta isim unsuru ekli ya da eksiz olabilir.

Lakin kalacak do¤du¤umuz topra¤a bizdenfiimflek gibi bir hat›ra nal seslerimizden


Gördüm ön safta oturmufl nefer esvapl› biriDinliyor vecd ile tekrar al›nan Tekbîr’i.


Öttükçe o, hasretle genifllerdi, duyard›m,Korkunç uçurumlar gibi rûhumda derinlik

Tafl oluktan dökülen bir su bafl›nda durdu,Her geçen yolcu için baflka bir söz bulurdu


Gecenin bitme¤e yüz tuttu¤u andan beridir,Duyulan gökte kanad, yerde ayak seslridir.


2. Edat gruplar›nda isim unsuru, kelime ya da kelime grubu olabilir.

Çözülme, birli¤in parçalanmas› / ile bafllad›. (isim unsuru, isim tamlamas›)Küçük ayr›nt›ya / kadar inceledi. (isim unsuru, s›fat tamlamas›)Babam›n her zaman dedi¤i / gibi oldu. (isim unsuru, belirtili isim tamlamas›)Büyük bir insan / gibi hareket ediyor. (isim unsuru, s›fat tamlamas›)Sonucu ilan etmek / için daha ne bekliyorsun. (isim unsuru, isim-fiil grubu)S›nava girerken bile çal›flmay› düflünüyordu. (isim unsuru, zarf-fiil grubu)Çocuk, ‹stanbul’a gitti¤inden / beri kendisinden bir daha haber al›namad›. (isim

unsuru, zarf-fiil grubu)




Önce upuzun, sonra kesik saç›n vard›;Tenin bu¤days›, boyun bir baflak kadard›

(Ahmet Muhip Dranas)

1. Bu grupta isim unsuru ekli ya da eksiz olabilir.

Lakin kalacak do¤du¤umuz topra¤a bizdenfiimflek gibi bir hat›ra nal seslerimizden


Gördüm ön safta oturmufl nefer esvapl› biriDinliyor vecd ile tekrar al›nan Tekbîr’i.


Öttükçe o, hasretle genifllerdi, duyard›m,Korkunç uçurumlar gibi rûhumda derinlik

Tafl oluktan dökülen bir su bafl›nda durdu,Her geçen yolcu için baflka bir söz bulurdu


Gecenin bitme¤e yüz tuttu¤u andan beridir,Duyulan gökte kanad, yerde ayak seslridir.


2. Edat gruplar›nda isim unsuru, kelime ya da kelime grubu olabilir.

Çözülme, birli¤in parçalanmas› / ile bafllad›. (isim unsuru, isim tamlamas›)Küçük ayr›nt›ya / kadar inceledi. (isim unsuru, s›fat tamlamas›)Babam›n her zaman dedi¤i / gibi oldu. (isim unsuru, belirtili isim tamlamas›)Büyük bir insan / gibi hareket ediyor. (isim unsuru, s›fat tamlamas›)Sonucu ilan etmek / için daha ne bekliyorsun. (isim unsuru, isim-fiil grubu)S›nava girerken bile çal›flmay› düflünüyordu. (isim unsuru, zarf-fiil grubu)Çocuk, ‹stanbul’a gitti¤inden / beri kendisinden bir daha haber al›namad›. (isim

unsuru, zarf-fiil grubu)


Kan tükürsün ad›n› candan anan dudaklar,Sana benim gözümle bakan gözler kör olsun! (isim unsuru, iyelik grubu)


Elini öpmek için yalvarsa da bak›fl›mIs›r diye tepinir gözlerimin bebe¤i (isim unsuru, isim-fiil grubu)


“Üzgün ve k›r›lm›fl gibi en ince yerinden.” (isim unsuru, ba¤lama grubu.)(Yahya Kemal Beyatl›)

“Sade bir sevmek bile bir ömre de¤er.” (isim unsuru, isim-fiil grubu.)(Yahya Kemal Beyatl›)

“Y›ld›zlar› boydan boya do¤mufl gibi, varl›k” (isim unsuru, s›fat-fiil grubu.)(Yahya Kemal Beyatl›)

3. ‹sim unsuru bir cümle olabilir.

S›navlarda baflar›l› olamam / diye baflvuru yapmad›.

Hava güzeldir /diye d›flar› ç›kt›.

“Ac› duymufl diye aflk›n tad›n›,Hepimiz sevdik o solgun kad›n›”


Tarihini aksettirebilsin diye çehrenKaç fatihin alt›n kan› mermerle kar›flm›fl.


4. Grupta isim unsuru birden fazla isimden veya kelime grubundan oluflabilir.

“P›r›l p›r›l çizmeleri, niflanlar› ve g›c›r g›c›r elbiseleri / ile.” (S›fat tamlamas›,ba¤lama grubu, s›fat tamlamas›.)


“Çocuklu¤umun en erken zamanlar›ndan, kendimi bildi¤im ilk günden / be-ri.” (Belirtili isim tamlamas›, s›fat tamlamas›, s›fat tamlamas›, s›fat tamlamas›, s›-fat tamlamas›)



“Saçma sapan çevresine, budala dostlar›na / ra¤men.” (tekrar grubu, s›fattamlamas›)

(Attila ‹lhan - Kurtlar Sofras›)“Beni çileden ç›karmak, küçük düflürmek / için.” (‹sim-fiil grubu, isim-fiil

grubu)(Attila ‹lhan - Kurtlar Sofras›)

“Tesadüf ihtimallerine, lüzumsuz ihtiyat vodviline / ra¤men.” (belirtisizisim tamlamas›, s›fat tamlamas› belirtisiz isim tamlamas›)

(Attila ‹lhan - Kurtlar Sofras›)

5. Edat gruplar› cümle içerisinde yüklem olabilirler.

Evet, o, bu terbiyesiz ve iz’ans›z kad›nlar›n, bu ç›¤l›klarla birbirlerine an-latt›klar› gibiydi. (yüklem)

(Yakup Kadri Karaosmano¤lu - Kiral›k Konak)

Bu yel, karl› ve yüksek tepelerden inmifl gibiydi. (yüklem)(Yakup Kadri Karaosmano¤lu - Kiral›k Konak)

Kollar› etten kemikten de¤il; bunlar oluklardan akan sular gibiydi. (yük-lem)


Biz, vatan için ölmeye yemin ettik. (zarf)Maç›n sonuna / kadar sanki çivilemifller, hiç k›m›ldam›yor. (zarf)Çocuk, sabaha / kadar çal›flt›. (zarf)Adam iflini kaybetti¤inden / beri evde huzuru kalmad›. (zarf)‹limize turist geleli / beri ifller iyidir. (zarf)Ders çal›flmad›¤› / için s›navda baflar›l› olamad›. (zarf)

“Parmaklar›yla piyano çalar / gibi yapt›.” (zarf)(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Kaya’n›n yüzüne bakmak / için âdeta paravandan bafl›m› ç›kard›m.”(zarf) (Halide Edip Ad›var - Yeni Turan ve Raik’in Annesi)

“Çivilenmifl / gibi oldu¤um yerde kald›m.” (zarf)(Halide Edip Ad›var - Yeni Turan ve Raik’in Annesi)

“O, Neriman’›n cevap vermekte gecikmesinden ma¤rur gibiydi.”(Peyami Safa, Fatih-Harbiye)


“Saçma sapan çevresine, budala dostlar›na / ra¤men.” (tekrar grubu, s›fattamlamas›)

(Attila ‹lhan - Kurtlar Sofras›)“Beni çileden ç›karmak, küçük düflürmek / için.” (‹sim-fiil grubu, isim-fiil

grubu)(Attila ‹lhan - Kurtlar Sofras›)

“Tesadüf ihtimallerine, lüzumsuz ihtiyat vodviline / ra¤men.” (belirtisizisim tamlamas›, s›fat tamlamas› belirtisiz isim tamlamas›)


5. Edat gruplar› cümle içerisinde yüklem olabilirler.

Evet, o, bu terbiyesiz ve iz’ans›z kad›nlar›n, bu ç›¤l›klarla birbirlerine an-latt›klar› gibiydi. (yüklem)


Bu yel, karl› ve yüksek tepelerden inmifl gibiydi. (yüklem)(Yakup Kadri Karaosmano¤lu - Kiral›k Konak)

Kollar› etten kemikten de¤il; bunlar oluklardan akan sular gibiydi. (yük-lem)


Biz, vatan için ölmeye yemin ettik. (zarf)Maç›n sonuna / kadar sanki çivilemifller, hiç k›m›ldam›yor. (zarf)Çocuk, sabaha / kadar çal›flt›. (zarf)Adam iflini kaybetti¤inden / beri evde huzuru kalmad›. (zarf)‹limize turist geleli / beri ifller iyidir. (zarf)Ders çal›flmad›¤› / için s›navda baflar›l› olamad›. (zarf)

“Parmaklar›yla piyano çalar / gibi yapt›.” (zarf)(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Kaya’n›n yüzüne bakmak / için âdeta paravandan bafl›m› ç›kard›m.”(zarf) (Halide Edip Ad›var - Yeni Turan ve Raik’in Annesi)

“Çivilenmifl / gibi oldu¤um yerde kald›m.” (zarf)(Halide Edip Ad›var - Yeni Turan ve Raik’in Annesi)

“O, Neriman’›n cevap vermekte gecikmesinden ma¤rur gibiydi.”(Peyami Safa, Fatih-Harbiye)


Rüya gibi/ bir yazd›. Yaratt›n hevesinle,Her ân›n›, her rengini her fli’rini hazdan. (s›fat)


Duymaz bu anda tafl gibi kalbinde bir s›z; Fark etmez anne toprak ölüm maceram›z›. (s›fat)


Önce upuzun, sonra kesik saç›n vard›;Tenin bu¤days›, boyun bir baflak kadard› (yüklem ismi)


Eylül sonunda rûhunu teslîm eden heves,Can bulmak üzredir yeni bafltan bahâr ile (yüklem ismi)


Gö¤sünü gökyüzüne açm›fl gibiydi k›y›,Ay sudan ç›km›fl gibi tertemiz, bembeyazd›. (yüklem ismi)


6. Edat grubunda vurgu isim unsuru üzerindedir.

VII. UNVAN GRUBU

Bir unvan ya da akrabal›k isminin bir flah›s ismiyle meydana getirdi¤i keli-me grubudur. Bu yap›larda, flah›s ismi baflta, unvan veya akrabal›k ismi sondabulunur.

Fatma Nine, Ali Dede, Ayfle Han›m, Bergüzar Kad›n, Ayfle K›z, Kösem Sultan,

1. ‹sim unsuru tek bir kelimeden olabilece¤i gibi, birleflik isim de olabilir.

Ali R›za Bey, Mustafa Kemal Pafla, ‹kinci Murat Han, Halide Edip Han›mefendi,Ahmet Pafla, Mehlika Sultan, Tanburî Cemil Bey vb.

2. Bu kelime grubunda unvan ve akrabal›k isimlerinin flah›s isimlerindensonra gelme zorunlulu¤u vard›r. fiayet bu unsurlar yer de¤ifltirir de unvan veakrabal›k isimleri bafla gelirse, grup “unvan grubu” de¤il “birleflik isim” grubuolur. Çünkü bu yap›larda unvan ve akrabal›k ismi kiflinin ismi durumuna geç-mektedir. Unvan ve akrabal›k isimlerinin de kiflinin ismi durumuna geçti¤i ke-lime gruplar›na “birleflik isim” grubu denir.


Kanuni Sultan Süleyman, Dördüncü Murat, Vali Fahrettin Kerim Gökay, ProfesörFaruk Kadri Timurtafl

3. Belirtileni (tamamlanan›) özel isim olan s›fat tamlamalar› zamanla birleflikisme dönüflebilir.

Kaflgarl› Mahmut, Ulubatl› Hasan, Kanuni Sultan Süleyman, Sar› Çizmeli Meh-met A¤a vb.

4. Unvan grubu cümlede özne, nesne, yer tamlay›c›s› ve yüklem olabilir.

Zihnim bu flehirden, bu devirden çok uzakta,Tanburî Cemil Bey çal›yor eski plakta (özne)


“En son Bektafl A¤a çöktü diz üstü.” (özne)(Yahya Kemal Beyatl›)

Meslek hayat›mda Mehmet Bey’i örnek ald›m. (nesne)Dün okulda Zeynep Han›m’› gördüm. (nesne)Bütün notlar›m› Ahmet Bey’e verdim. (yer tamlay›c›s›)Ayfle Han›m’a sayg› gösterdi. (yer tamlat›c›s›)Bu unvan Kemal Pafla’ya yak›fl›r. (yer tamlay›c›s›)En sevilen bayan Ayfle Han›md›r. (yüklem)

Bu kelime grubunda vurgu isim unsuru üzerindedir.

VIII. B‹RLEfi‹K F‹‹L GRUBU

Bir yard›mc› fiil ile bir isim veya bir fiil unsurunun oluflturdu¤u kelime gru-buna birleflik fiil ad› verilir. ‹sim ve fiil unsuru önce, yard›mc› fiil unsuru sonragelir. ‹simlerle oluflturulan birleflik fiillerde esas anlam› isim unsuru tafl›r. Yar-d›mc› fiillerin anlama etkisi yoktur. Yard›mc› fiil yaln›zca isimleri fiillefltirir. Bubak›mdan isimlerle birleflik fiil yapan yard›mc› fiiller ile, fiille birleflik fiil yapanyard›mc› fiiller ayr› ayr›d›r.

‹ster bir isim ö¤esi ile bir fiil ö¤esinden, ister bir fiille baflka bir fiilin birleflme-sinden meydana gelmifl olsun, birleflik fiillerde de bir anlamca kaynaflma söz ko-nusu olup bunlar tek bir kavram› karfl›larlar. Hareket ve olufl ifade eden kavramla-r› karfl›lamak için basit ve türemifl fiillerden nas›l yararlan›yorsak, birleflik fiillerdende ayn› flekilde yararlan›r›z. Basit ve türemifl fiillerle, birleflik fiiller aras›nda ifadeve anlat›m bak›m›ndan fark yoktur. Fark yaln›zca yap›lar› bak›m›ndand›r:


Kanuni Sultan Süleyman, Dördüncü Murat, Vali Fahrettin Kerim Gökay, ProfesörFaruk Kadri Timurtafl

3. Belirtileni (tamamlanan›) özel isim olan s›fat tamlamalar› zamanla birleflikisme dönüflebilir.

Kaflgarl› Mahmut, Ulubatl› Hasan, Kanuni Sultan Süleyman, Sar› Çizmeli Meh-met A¤a vb.

4. Unvan grubu cümlede özne, nesne, yer tamlay›c›s› ve yüklem olabilir.

Zihnim bu flehirden, bu devirden çok uzakta,Tanburî Cemil Bey çal›yor eski plakta (özne)


“En son Bektafl A¤a çöktü diz üstü.” (özne)(Yahya Kemal Beyatl›)

Meslek hayat›mda Mehmet Bey’i örnek ald›m. (nesne)Dün okulda Zeynep Han›m’› gördüm. (nesne)Bütün notlar›m› Ahmet Bey’e verdim. (yer tamlay›c›s›)Ayfle Han›m’a sayg› gösterdi. (yer tamlat›c›s›)Bu unvan Kemal Pafla’ya yak›fl›r. (yer tamlay›c›s›)En sevilen bayan Ayfle Han›md›r. (yüklem)

Bu kelime grubunda vurgu isim unsuru üzerindedir.

VIII. B‹RLEfi‹K F‹‹L GRUBU

Bir yard›mc› fiil ile bir isim veya bir fiil unsurunun oluflturdu¤u kelime gru-buna birleflik fiil ad› verilir. ‹sim ve fiil unsuru önce, yard›mc› fiil unsuru sonragelir. ‹simlerle oluflturulan birleflik fiillerde esas anlam› isim unsuru tafl›r. Yar-d›mc› fiillerin anlama etkisi yoktur. Yard›mc› fiil yaln›zca isimleri fiillefltirir. Bubak›mdan isimlerle birleflik fiil yapan yard›mc› fiiller ile, fiille birleflik fiil yapanyard›mc› fiiller ayr› ayr›d›r.

‹ster bir isim ö¤esi ile bir fiil ö¤esinden, ister bir fiille baflka bir fiilin birleflme-sinden meydana gelmifl olsun, birleflik fiillerde de bir anlamca kaynaflma söz ko-nusu olup bunlar tek bir kavram› karfl›larlar. Hareket ve olufl ifade eden kavramla-r› karfl›lamak için basit ve türemifl fiillerden nas›l yararlan›yorsak, birleflik fiillerdende ayn› flekilde yararlan›r›z. Basit ve türemifl fiillerle, birleflik fiiller aras›nda ifadeve anlat›m bak›m›ndan fark yoktur. Fark yaln›zca yap›lar› bak›m›ndand›r:


telafl etmek telefllanmakpanik yapmak paniklemekhaz›r etmek haz›rlamaketki etmek etkilemekhasta olmak hastalanmakyavru yapmak yavrulamakiyi olmak iyileflmekya¤ma etmek ya¤malamak

Ancak her birleflik fiilin anlam bak›m›ndan türemifl bir fiil ile karfl›lanabile-ce¤i hükmünü ç›karmak da mümkün de¤ildir. Birleflik fiiller de birleflik isimlergibi belirli kal›plar hâlinde bulunurlar.

‹sim ve fiil unsurlar›n›n yard›mc› fiilleri ayr› ayr›d›r. Her iki grupta da yar-d›mc› fiil sonda bulunur. Baz› fliirlerde ölçü ve kafiye zorunlulu¤undan dolay›unsurlar yer de¤ifltirebilir.

“Gönlümde eski hât›ralar, eyledim tavâf;Art›k o do¤muyor, diye muzlimdi her taraf.”

(‹brahim Alâeddin Gövsa)

“Düflmüfl ak b›y›klar›ma kar”(Faz›l Hüsnü Da¤larca)

Nush ile yola gelmeyeni etmeli tektirTektir ile uslanmayan›n hakk› kötektir.

(Ziya Pafla)

A.

‹simlerle birleflik fiil yapan yard›mc› fiiller, et-, eyle-, yap-, k›l-, ol-, bulun-yard›mc› fiilleridir. Bunlara tam yard›mc› fiiller ad› verilir. Bunlardan et-, eyle-,yap-, k›l- isimlerden geçiflli birleflik fiiller, ol- ve bulun- ise geçiflsiz birleflik fiil-ler yapar.

Bu kal›ptaki birleflik fiilde isim ögesi ya bir isim ya da bir s›fat-fiil olur. ‹simise ya Türkçe veya yabanc› as›ll› olur. Dilimizde Arapça, Farsça ve Bat› dillerin-den gelmifl kelimelerle kurulmufl pek çok birleflik fiil vard›r. S›fat-fiillerle kuru-lan birleflik fiillerde ol- ve bulun- yard›mc› fiilleri, yani geçiflsizlik ifadesi tafl›yanyard›mc› fiiller kullan›l›r:


‹sim + Yard›mc› fiil = Birleflik fiil

Ol-, bulun-; et-, eyle-, yap- yard›mc› fiilleri, birbirinin yerini tutan ve ifllevleribak›m›ndan benzerlik gösteren yard›mc› fiillerdir. Birleflik fiil grubunda as›l an-lam› isim unsuru tafl›d›¤› için, yard›mc› fiillerin özel anlamlar›n›n grup içerisin-de fazla bir rolü bulunmaz. Bu bak›mdan bazen birbirinin yerine kullan›l›rlar:Yard›m et- fiilinin yerine yard›m eyle- ve yard›m yap-; dikkat et- yerine dikkatli yap,hofl et-yerine hofl eyle-, gürültü et- yerine gürültü yap- vs.

Tenkitte bulun- yerine tenkit et-, teflhiste bulun- yerine teflhis et-, talepte bulun-yerine talep et-

‹sim + yard›mc› fiille kurulan birleflik fiillerden hece yap›lar› Türkçenin he-ce yap›s›na uyanlar ayr› yaz›l›r: ziyaret et-, ümit et-, idare et-, hasta eyle-, beyan ey-le-, ihbar eyle-, dost ol-, düflman ol-, fena ol- vb.

Son hecelerinde Türkçede kullan›lmayan çift ünsüz bulunup da bunlararas›nda bir ünlü türeyerek hece yap›s› de¤iflmifl olan yabanc› kelimeler, ünlüile bafllayan et-, eyle-, ol- yard›mc› fiilleriyle birlefltiklerinde, bu kelimeler aslîbiçimlerine dönerler ve bu yap›daki birleflik fiiller birleflik yaz›l›r: mahveyle-,zemmeyle- “yermek”, affeyle-, flükreyle-, zulmeyle-, kaybol-, reddet-, devret-, emret-,azlet- vb.

1. “et-” Yard›mc› Fiili ile Kurulan Birleflik Fiiller:

Bize yard›m etmelisin; iyilik etmekten hofllan›r›m; dua et de babam izin ver-sin; komflular›m›z› rahats›z etmemek için gürültü etmemeliyiz vs.

Y›ld›zlarda seni seyrediyorum.(Cemil Meriç - Bir Dünyan›n Efli¤inde)

Kollar›mdan kollar›ma kayan bileziklerim, efendim seni terk etti diyor.(Cemil Meriç - Bir Dünyan›n Efli¤inde)

Okumam için ›srar etti¤i kitaplar, dinlememi ö¤ütledi¤i müzikler, gösterdi¤i resimve fotograflar, hayat›ndan bilmedi¤im izlerle dolup taflar.


Ama ne kadar irileflirse irileflsin, gözlerinin yine de Alparslan’›n çocuk gözlerininiçinde eriyip kayboldu¤unu hissediyordu.

(M. Necati Sepetçio¤lu - Kilit)

Sar› Hoca gökyüzü gibi ve yeryüzünün de tuttu¤unu hissetti.(M. Necati Sepetçio¤lu - Kilit)


Ol-, bulun-; et-, eyle-, yap- yard›mc› fiilleri, birbirinin yerini tutan ve ifllevleribak›m›ndan benzerlik gösteren yard›mc› fiillerdir. Birleflik fiil grubunda as›l an-lam› isim unsuru tafl›d›¤› için, yard›mc› fiillerin özel anlamlar›n›n grup içerisin-de fazla bir rolü bulunmaz. Bu bak›mdan bazen birbirinin yerine kullan›l›rlar:Yard›m et- fiilinin yerine yard›m eyle- ve yard›m yap-; dikkat et- yerine dikkatli yap,hofl et-yerine hofl eyle-, gürültü et- yerine gürültü yap- vs.

Tenkitte bulun- yerine tenkit et-, teflhiste bulun- yerine teflhis et-, talepte bulun-yerine talep et-

‹sim + yard›mc› fiille kurulan birleflik fiillerden hece yap›lar› Türkçenin he-ce yap›s›na uyanlar ayr› yaz›l›r: ziyaret et-, ümit et-, idare et-, hasta eyle-, beyan ey-le-, ihbar eyle-, dost ol-, düflman ol-, fena ol- vb.

Son hecelerinde Türkçede kullan›lmayan çift ünsüz bulunup da bunlararas›nda bir ünlü türeyerek hece yap›s› de¤iflmifl olan yabanc› kelimeler, ünlüile bafllayan et-, eyle-, ol- yard›mc› fiilleriyle birlefltiklerinde, bu kelimeler aslîbiçimlerine dönerler ve bu yap›daki birleflik fiiller birleflik yaz›l›r: mahveyle-,zemmeyle- “yermek”, affeyle-, flükreyle-, zulmeyle-, kaybol-, reddet-, devret-, emret-,azlet- vb.

1. “et-” Yard›mc› Fiili ile Kurulan Birleflik Fiiller:

Bize yard›m etmelisin; iyilik etmekten hofllan›r›m; dua et de babam izin ver-sin; komflular›m›z› rahats›z etmemek için gürültü etmemeliyiz vs.

Y›ld›zlarda seni seyrediyorum.(Cemil Meriç - Bir Dünyan›n Efli¤inde)

Kollar›mdan kollar›ma kayan bileziklerim, efendim seni terk etti diyor.(Cemil Meriç - Bir Dünyan›n Efli¤inde)

Okumam için ›srar etti¤i kitaplar, dinlememi ö¤ütledi¤i müzikler, gösterdi¤i resimve fotograflar, hayat›ndan bilmedi¤im izlerle dolup taflar.




Sar› Hoca gökyüzü gibi ve yeryüzünün de tuttu¤unu hissetti.(M. Necati Sepetçio¤lu - Kilit)


Bilinmeyen yüz binlerce k›z içinde, üniversite kantininden birini seçtin kendine veona okudu¤u kitaplar› sordun ve karfl›s›nda oturup susmas›n› seyrettin.

(O¤uz Atay - Tutunamayanlar)

Art›k baht›n aç›kt›r uzun etme, arkadafl!Ne hudut kald› art›k, ne askerlik, ne savafl;


Sen bir âhû gibi da¤dan da¤a kaçsan da yineSeni aflk›m canavarlar gibi tâkîb edecek!


Bizi hayran ediyor saks›da bir gonca bu gün! Seni has bahçeler üstünde görürken daha dün,


Âh, o tafl kalbine bir gün heyecan vermek için Yedi köy halk› sebîl etti bu y›l kanlar›n›.


fiikâyet etme, sak›n bofl geçen zamân›ndan. Geçen zamanla ne eksildi hüsn ü ân›ndan,


“Seyredenler görür Allah’a yak›n dünyây›.”(Yahya Kemal Beyatl›)

“Yer yer aksettiriyor mavileflen manzaradan.”(Yahya Kemal Beyatl›)

2. “eyle-” Yard›mc› Fiili ile Yap›lan Birleflik Fiiller:

fiad olurum diye bir ocak kurdum.Atefl yak›p kül eyledi oca¤›.

(Cemil Meriç - Bir Dünyan›n Efli¤inde)

Bu fiil daha çok Arapça kelimelerle birleflik fiiller kurar:

Himmet eyle-, azat eyle-, ittifak eyle-, nazar eyle-, tavâf eyle- vs.


Ey gül sükûta varma¤› emreyle bülbüle.Gülflende mest-i zevk olan ahbâb uyanmas›n


Seyreylesün felek kaderin flehsûvar›n›.Fethetti bir seferde nebîler diyar›n›


Bu bezm-i ehl-i keder sürsün inflirâha kadarPiyâle ortada devreylesün sabaha kadar


3. “k›l-” Yard›mc› Fiili ile Yap›lan BirleflikFiiller:

Bizi bu ifle mecbur k›ld›.Namaz k›lmay› bilmiyor. Bu iflte karar k›ld›k vs.

“‹stersen esâs-› ömrü muhkem k›lmak.”(Yahya Kemal Beyatl›)

Pür-zûr sald›ran Kölemen fârisan›n›Saf saf guzât k›ld› dilîrâne iktihâm


4. “yap-” Yard›mc› Fiili ile Yap›lan Birleflik Fiiller:

fiaka yap-, panik yap-, etki yap-, stres yap-, vurgu yap-, hile yap-,

Askerlik yapmak her Türk vatandafl›n›n görevidir.Çocuklara bask› yapmak do¤ru de¤ildir. Sürpriz yapmay› severim .

5. “tut-” Yard›mc› Fiili ‹le Yap›lan Birleflik fiiller:

Söz tut-, yüz tut-, elinden tut-, yol tut-, dilini tut- vb.

“Gecenin bitme¤e yüz tuttu¤u andan beridir.”(Yahya Kemal Beyatl›)

6. “al-” Yard›mc› Fiili ile Yap›lan Birleflik fiiller:


Ey gül sükûta varma¤› emreyle bülbüle.Gülflende mest-i zevk olan ahbâb uyanmas›n


Seyreylesün felek kaderin flehsûvar›n›.Fethetti bir seferde nebîler diyar›n›


Bu bezm-i ehl-i keder sürsün inflirâha kadarPiyâle ortada devreylesün sabaha kadar


3. “k›l-” Yard›mc› Fiili ile Yap›lan BirleflikFiiller:

Bizi bu ifle mecbur k›ld›.Namaz k›lmay› bilmiyor. Bu iflte karar k›ld›k vs.

“‹stersen esâs-› ömrü muhkem k›lmak.”(Yahya Kemal Beyatl›)

Pür-zûr sald›ran Kölemen fârisan›n›Saf saf guzât k›ld› dilîrâne iktihâm


4. “yap-” Yard›mc› Fiili ile Yap›lan Birleflik Fiiller:

fiaka yap-, panik yap-, etki yap-, stres yap-, vurgu yap-, hile yap-,

Askerlik yapmak her Türk vatandafl›n›n görevidir.Çocuklara bask› yapmak do¤ru de¤ildir. Sürpriz yapmay› severim .

5. “tut-” Yard›mc› Fiili ‹le Yap›lan Birleflik fiiller:

Söz tut-, yüz tut-, elinden tut-, yol tut-, dilini tut- vb.

“Gecenin bitme¤e yüz tuttu¤u andan beridir.”(Yahya Kemal Beyatl›)

6. “al-” Yard›mc› Fiili ile Yap›lan Birleflik fiiller:


‹ngilizler Hindistan’daki öncülerden iki görev devrald›lar: Maliye ve savafl(Cemil Meriç - Bir Dünyan›n Efli¤inde)

Söz al-, zevk al-, yol al-, flevk al-, kâm al- vb.

“Düflülür bir hayâle, zevk al›n›r.”(Yahya Kemal Beyatl›)

“Devretti¤i müddetçe felekten kâm al.”(Yahya Kemal Beyatl›)

7. “bulun-” Yard›mc› Fiili ile Yap›lan Birleflik fiiller:

Öngörüde bulun-, haz›r bulun-, sevmifl bulun-, teflhiste bulun-,

Maç›n sonucu hakk›nda tahminde bulunmay› sevmez. Olay› bofl bulundu-¤um için söyledim. Bu anda s›nav› kazanm›fl bulunuyor vs.

8. “ol-” Yard›mc› Fiili ile Yap›lan Birleflik Fiiller:

Kâinat yok olur yeniden yarat›l›r, yeniden yok olur.(Cemil Meriç - Bir Dünyan›n Efli¤inde)

Kalbine aflk oklar› saplan›yor, piflman oluyor ihanetlerine.(Cemil Meriç - Bir Dünyan›n Efli¤inde)



Haz›r ol-, diri ol-, sab›rl› ol-, gözü aç›k ol-, kurnaz ol-, cömert ol-,

Bu ifli baflarmam›z için güçlü olmal›y›z. Hasta olmak istemiyorsak sa¤l›¤›m›za dikkat etmemiz gerekir vs.

Leylâ gelin oldu, Mecnun mezarda, Bir susuz yolcu yok flimdi da¤larda.


“Ömrünce mest olur nice hayrân olan sana.”(Yahya Kemal Beyatl›)


“Kaybolur hepsi de bir anda kararmakla bat›.”(Yahya Kemal Beyatl›)

9. ‹simle yap›lan birleflik fiillerde, yard›mc› fiilin görevi isimleri fiil durumu-na getirmektir. Bu yap›larda anlam isim üzerinde bulunur. Bu nedenle yard›m-c› fiil grupta bir fiillefltirme ve çekim unsuru olarak görev al›r. Bu yap›larda anaunsur (isim unsuru) bir isim olabilece¤i gibi, s›fat-fiil de olabilir. Tamlayan› s›-fat-fiil olan birleflik fiiller genellikle “ol- ve bulun-” yard›mc› fiilini al›r.

a) “-m›fl ol-, -mifl ol-; -m›fl ol-, -mifl ol-; -mufl ol-, -müfl ol-” S›fat-fiili ile Ya-p›lan Birleflik Fiiller:

Kabu¤u soyulmam›fl olmal›.(Cemil Meriç - Bir Dünyan›n Efli¤inde)

Köyle ilgisi kalmayacak insan›n, ihtiraslardan s›yr›lm›fl olacak.(Cemil Meriç - Bir Dünyan›n Efli¤inde)

Birini görmüfl olmak tan›mak anlam›na gelmez. Konuyu bilmifl olmam›z yeterli olmayabilir. Konuyu sonuçta ö¤renmifl olacak vs.

b) “-›r ol-, -ir ol-; -ur ol-, -ür ol-; -maz ol-, -mez ol-” S›fat-fiili ile Yap›lan Bir-leflik Fiiller:

Gelen gideni arat›r oldu.Her olay›n bafl›nda fikir dan›fl›r oldu.Çocu¤umda kendimi görür oldum.Ondan sonra gözlerini ay›rmaz oldu.Ortada bir daha görünmez oldu vs.

c) “-ar ol-, -er ol-” S›fat-fiili ile Yap›lan Birleflik Fiiller:

Biz dünyadan gider olduk Kalanlara selâm olsun (Yunus Emre)

Kötü günde bizi aray›p sormayanlar, iyi günde bizleri her gün arar oldular. Sonuçta konuyu kavrar oldu vs.

d) “-acak ol-, -ecek ol-, -as› ol-, -esi ol-, -r ol-” S›fat-fiili ile Yap›lan BirleflikFiiller:


“Kaybolur hepsi de bir anda kararmakla bat›.”(Yahya Kemal Beyatl›)

9. ‹simle yap›lan birleflik fiillerde, yard›mc› fiilin görevi isimleri fiil durumu-na getirmektir. Bu yap›larda anlam isim üzerinde bulunur. Bu nedenle yard›m-c› fiil grupta bir fiillefltirme ve çekim unsuru olarak görev al›r. Bu yap›larda anaunsur (isim unsuru) bir isim olabilece¤i gibi, s›fat-fiil de olabilir. Tamlayan› s›-fat-fiil olan birleflik fiiller genellikle “ol- ve bulun-” yard›mc› fiilini al›r.

a) “-m›fl ol-, -mifl ol-; -m›fl ol-, -mifl ol-; -mufl ol-, -müfl ol-” S›fat-fiili ile Ya-p›lan Birleflik Fiiller:

Kabu¤u soyulmam›fl olmal›.(Cemil Meriç - Bir Dünyan›n Efli¤inde)

Köyle ilgisi kalmayacak insan›n, ihtiraslardan s›yr›lm›fl olacak.(Cemil Meriç - Bir Dünyan›n Efli¤inde)

Birini görmüfl olmak tan›mak anlam›na gelmez. Konuyu bilmifl olmam›z yeterli olmayabilir. Konuyu sonuçta ö¤renmifl olacak vs.

b) “-›r ol-, -ir ol-; -ur ol-, -ür ol-; -maz ol-, -mez ol-” S›fat-fiili ile Yap›lan Bir-leflik Fiiller:

Gelen gideni arat›r oldu.Her olay›n bafl›nda fikir dan›fl›r oldu.Çocu¤umda kendimi görür oldum.Ondan sonra gözlerini ay›rmaz oldu.Ortada bir daha görünmez oldu vs.

c) “-ar ol-, -er ol-” S›fat-fiili ile Yap›lan Birleflik Fiiller:

Biz dünyadan gider olduk Kalanlara selâm olsun (Yunus Emre)

Kötü günde bizi aray›p sormayanlar, iyi günde bizleri her gün arar oldular. Sonuçta konuyu kavrar oldu vs.

d) “-acak ol-, -ecek ol-, -as› ol-, -esi ol-, -r ol-” S›fat-fiili ile Yap›lan BirleflikFiiller:


Düflüncelerini söyleyecek oluyor fakat bir türlü söyleyemiyor. Bu sonuçlarla gelece¤i görecek gibi oluyorum.‹htiyaçlar›m› babama diyesi oldum sonra vazgeçtim vs.

10. ‹simlerle kullan›lan yard›mc› fiiller yaln›z yukar›da ifade etmeye çal›flt›¤›-m›z fiillerden ibaret de¤ildir. Bunlara, isimlerle kullan›lan, isimlerle birleflik fiil ya-pan as›l yard›mc› fiiller denilebilir. Bunlar›n d›fl›nda, isimlerle birleflik fiil yapma-ya yarayan baz› yard›mc› fiiller (düfl-, al-, ver-, kal-, bul-, kofl-, tuttur-, iflle-, kustur-,at-, koy-, bile-, bin-, vb.) de vard›r ki bunlar, gerçekte yard›mc› fiil olmad›klar› hâl-de, ya zamanla anlamlar›n› kaybetmifl ya da deyimleflmifl olmalar› sebebiyle yar-d›mc› fiil durumuna düflmüfl, bu görevi üstlenmifllerdir.

Bo¤az›n› tut-, dilini tut-, çenesini tut-, gözünde tüt-, avaz› ç›k-, göz at-, ha-va at-, nara at- vb.

Güneflin befl sular›nda sönmeye yüz tuttu¤unu görüyor ve ›fl›klar›n pembe-likler, turuncular, gümüflilikler içinde yelpazelene yelpazelene bahar kokulu birakflam› apaç›k ayd›nlat›fl›na flafl›yordu.


“Cemil Bey’in ona karfl› ç›kmaya karar vermifl olmas›yd›.”(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Haz›rl›klara bafllad›¤›nda, Ali Bey yersiz buldu k›r e¤lencesini.” (Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Y›llarca Osmanl› ulusunun tarihini, tecrübesini gözden geçirdik.”(Halide Edip Ad›var - Yeni Turan ve Raik’in Annesi)

“Hemen bunu haber al›r almaz yolu tuttum.” (Halide Edip Ad›var - Yeni Turan ve Raik’in Annesi)

“Memnunlukla bir göz gezdirdim.” (Halide Edip Ad›var - Yeni Turan ve Raik’in Annesi)

“Nice güzellere ba¤land›m kald›m.”(Afl›k Veysel)

“Ne bir vefa gördüm ne fayda buldum.” (Afl›k Veysel)

“Aya haber sal ç›ks›n bu gece.”(Cahit S›tk› Taranc›)


“Düflmüfl ak b›y›klar›ma kar.”(Faz›l Hüsnü Da¤larca)

“Boflad›¤› kar›s›yla gittikçe artan münasebetimi ö¤renince büsbütün küplere bin-miflti.”

(Ahmet Hamdi Tanp›nar - Saatleri Ayarlama Enstitüsü)

11. Birleflik fiili oluflturan unsurlar kelime grubu olabilirler:

Ani bafllayan sanc› onu iki kat ediverdi.Tan›flt›¤› yolcu, onunla meflgul olmaya bafllad›. Bu sonuçlarla gelece¤i görecek gibi oluyorum.


“Nurefflan’›n suç ortakl›¤›n› kabul etmifl oluyordum.”(Halide Edip Ad›var - Da¤a Ç›kan Kurt)

12. Bu yap›da olup da anlamca kaynaflmaya u¤rayan birleflik fiiller de vard›r.

Bu birleflik fiiller de bir isim ve bir fiil unsurundan meydana gelir. fiekil olarakbir isim unsuru ile bir yard›mc› fiilden kurulan birleflik fiiller ile anlamca kaynaflm›flbirleflik fiiller aras›nda fark yoktur. Aralar›ndaki fark, fiil unsurunun yard›mc› fiilde¤il tam fiil olmas›, unsurlar›n birinin veya hepsinin kendi sözlük anlamlar› d›fl›n-da kullan›lmas›d›r. Bunlar›n bir k›sm› zamanla deyimleflmektedir. Bunlar anlamcakaynaflm›fl birleflik fiiller olarak kabul edilse de7 yap› bak›m›ndan birleflik fiildir.

Ertesi gün bafllad› gün do¤madan yolculuk,So¤uk bir mart sabah›... Buz tutuyor her soluk.


Gözleri uzun uzun burkulu kald› bende,Dedi: “Hana sa¤ indi ölü ç›kt› geçende!”


Bir kere görse gözüm köyün ayd›nl›¤›n›Kül ba¤lar içerimde bu k›z›l kor y›¤›n›.




“Düflmüfl ak b›y›klar›ma kar.”(Faz›l Hüsnü Da¤larca)

“Boflad›¤› kar›s›yla gittikçe artan münasebetimi ö¤renince büsbütün küplere bin-miflti.”


11. Birleflik fiili oluflturan unsurlar kelime grubu olabilirler:

Ani bafllayan sanc› onu iki kat ediverdi.Tan›flt›¤› yolcu, onunla meflgul olmaya bafllad›. Bu sonuçlarla gelece¤i görecek gibi oluyorum.


“Nurefflan’›n suç ortakl›¤›n› kabul etmifl oluyordum.”(Halide Edip Ad›var - Da¤a Ç›kan Kurt)

12. Bu yap›da olup da anlamca kaynaflmaya u¤rayan birleflik fiiller de vard›r.

Bu birleflik fiiller de bir isim ve bir fiil unsurundan meydana gelir. fiekil olarakbir isim unsuru ile bir yard›mc› fiilden kurulan birleflik fiiller ile anlamca kaynaflm›flbirleflik fiiller aras›nda fark yoktur. Aralar›ndaki fark, fiil unsurunun yard›mc› fiilde¤il tam fiil olmas›, unsurlar›n birinin veya hepsinin kendi sözlük anlamlar› d›fl›n-da kullan›lmas›d›r. Bunlar›n bir k›sm› zamanla deyimleflmektedir. Bunlar anlamcakaynaflm›fl birleflik fiiller olarak kabul edilse de7 yap› bak›m›ndan birleflik fiildir.

Ertesi gün bafllad› gün do¤madan yolculuk,So¤uk bir mart sabah›... Buz tutuyor her soluk.


Gözleri uzun uzun burkulu kald› bende,Dedi: “Hana sa¤ indi ölü ç›kt› geçende!”


Bir kere görse gözüm köyün ayd›nl›¤›n›Kül ba¤lar içerimde bu k›z›l kor y›¤›n›.




Can atar bahçeye mihmanlar›m akflam ezan›:Gelecek sormaya nerdeyse Kerem, Asl›han’›;


Sana çirkin dediler, düflman› oldum güzelin; Sana kâfir dediler, difl biledim Hakka bile.


Gecenin bitme¤e yüz tuttu¤u andan beridir,Duyulan gökte kanad, yerde ayak sesleridir


Ezelî ma¤firetin böyle bir ikimindeAlt›n›n göz boyamaz kalp› kadar hâlisi de.


B.

Bu kal›pta kurulan birleflik fiiller –a/-e, -›/-i, -u/-ü bazen de -›p/-ip zarf fiilleri-ne bil-, ver-, gel-, gör-, kal-, dur-, yaz-, koy- yar› yard›mc› fiillerin gelmesi ve her ikifiil ögesinin kaynaflmas› ile meydana gelir.

Bu birleflmede yard›mc› fiiller, zarf-fiilin anlatt›¤› k›l›fl ve oluflu tasvir eder,onun nas›l, ne flekilde oldu¤unu veya yap›ld›¤›n› belirten fiillerdir. Bu bak›mdanbunlara tasvir fiilleri ad› da verilir.

Bu yap›larda kullan›lan yard›mc› fiil, t›pk› isimlerle kurulan birleflik fiiller-de oldu¤u gibi anlamlar› ile de¤il, sadece çekim unsuru ve yard›mc› fiil iflleviy-le görev üstlenirler. Bu yap›larda kullan›lan yard›mc› fiiller (ver-, kal-, dur-, git-,koy-, gör-, bil-, gel- vb.) esas fiil olduklar› hâlde anlam kaymas›na u¤rayarak hemsözlük anlam›ndan farkl› bir anlam kazanm›fl hem de as›l fiile ayr› bir anlam in-celi¤i katan yard›mc› fiil durumuna geçmifllerdir.

Bu birleflmede ana kavram› tafl›yan unsur zarf-fiil k›sm› ve as›l anlam dazarf fiilin anlam›d›r. Bu yap›daki birleflik fiillerde iki öge bitiflik yaz›l›r. Ancak -›p, -ip, -up, -üp’le kurulan birleflikler ayr› yaz›l›r.

Tasvir fiilleri yeterlilik, tezlik, süreklilik ve yaklaflma, olmak üzere dördeayr›l›r:


Fiil + Zarf fiil + Yard›mc› fiil = Birleflik fiil

1. Yeterlilik Fiilleri

Bu yap›, as›l fiil üzerine “-a/-e” zarf-fiil eki ile “bil-” yard›mc› fiilinin getiril-mesiyle oluflur: gelebil-, görebil-, bilebil-, yapabil-, konuflabil-vb.

Bütün ömrümü bu ifle adayabilirim.Ben de yan›n›za gelebilir miyim?Arkadafl›m da bu ifli baflarabilirdi.Müteahhit bu ifle bir daha giremez.Cezal› oyuncu yeniden sahaya giremez.

Küçük A¤a sonuna kadar böyle yaflayamazd›.(Tar›k Bu¤ra - Küçük A¤a)

Buzlu, ayazl›, donmufl bir boflluk kafatas›nda a¤r›ma¤a bafllam›flt›. Hiçbir hareketyapam›yordu; k›m›ldanam›yordu bile.


“Konuflan bir kurt’u anlatm›flt›m sana” diyebildi neden sonra.(M. Necati Sepetçio¤lu - Kilit)

S›cak nefesin yüzüme de¤iyordu“Evlenebilir miyiz” diye sormufltum,Yürüyüflün de¤iflmifl, yüzün pembeleflmiflti;Mavi elbiseler içindeydin, gökyüzü maviydi..

(Celal S›lay)

Ac›m› duyamaz oldu kimseler,Bana bir tahammül ver akl›selim”;‹nsanlardan ayr› kald›¤›m yeter,Yetiflir onlar› göremedi¤im!

(Cevdet Kudret)

Ne k›l›ç yarabilir onu, ne atefl yakabilir.(Cemil Meriç - Bir Dünyan›n Efli¤inde)

Tecrübe bölüfltürülebilir belki, ama söze s›k›flt›r›lamaz.(Cemil Meriç - Bir Dünyan›n Efli¤inde)

Görebilirsin diye sonsuzlu¤u her yerden iyiSeçmifl ‹stanbul’un ufkunda bu kudsî tepeyi.



1. Yeterlilik Fiilleri

Bu yap›, as›l fiil üzerine “-a/-e” zarf-fiil eki ile “bil-” yard›mc› fiilinin getiril-mesiyle oluflur: gelebil-, görebil-, bilebil-, yapabil-, konuflabil-vb.

Bütün ömrümü bu ifle adayabilirim.Ben de yan›n›za gelebilir miyim?Arkadafl›m da bu ifli baflarabilirdi.Müteahhit bu ifle bir daha giremez.Cezal› oyuncu yeniden sahaya giremez.

Küçük A¤a sonuna kadar böyle yaflayamazd›.(Tar›k Bu¤ra - Küçük A¤a)

Buzlu, ayazl›, donmufl bir boflluk kafatas›nda a¤r›ma¤a bafllam›flt›. Hiçbir hareketyapam›yordu; k›m›ldanam›yordu bile.


“Konuflan bir kurt’u anlatm›flt›m sana” diyebildi neden sonra.(M. Necati Sepetçio¤lu - Kilit)

S›cak nefesin yüzüme de¤iyordu“Evlenebilir miyiz” diye sormufltum,Yürüyüflün de¤iflmifl, yüzün pembeleflmiflti;Mavi elbiseler içindeydin, gökyüzü maviydi..

(Celal S›lay)

Ac›m› duyamaz oldu kimseler,Bana bir tahammül ver akl›selim”;‹nsanlardan ayr› kald›¤›m yeter,Yetiflir onlar› göremedi¤im!

(Cevdet Kudret)

Ne k›l›ç yarabilir onu, ne atefl yakabilir.(Cemil Meriç - Bir Dünyan›n Efli¤inde)

Tecrübe bölüfltürülebilir belki, ama söze s›k›flt›r›lamaz.(Cemil Meriç - Bir Dünyan›n Efli¤inde)

Görebilirsin diye sonsuzlu¤u her yerden iyiSeçmifl ‹stanbul’un ufkunda bu kudsî tepeyi.



Tarihini aksettirebilsin diye çehren,Kaç fâtihin alt›n kan› mermerle kar›flm›fl.


“Her kul verebilseydi merâm›nca nizam.”(Yahya Kemal Beyatl›)

Bir geçti mi hür boyna, as›rlar k›ramazm›fl;Bir secde eden bir daha bafl kald›ramazm›fl!


2. Tezlik Fiilleri

As›l fili üzerine “-›,-i/ -u, -ü” zarf-fiil eki ile “ ver-” yard›mc› fiilinin getirilme-si ile yap›l›r: al›ver-, uzan›ver-, yakalay›ver-, uyuyuver-, çöküver-, söyleyiver- vb.

Arabay› buradan çekiversene!Kitaplar› masan›n üzerine b›rak›ver.Bunlar› buradan al›ver.Bu ifli çabucak görüver.Bu yazd›klar›ma bir bak›ver.

Sen benim akran›m de¤ilsin, deyivedi; otur akranlar›nla konufl!...(M. Necati Sepetçio¤lu -Kilit)

Ça¤r› Beyimin o¤lu demem al›r›m aya¤›m›n alt›na. Alamam m›?(M. Necati Sepetçio¤lu - Kilit)

Yusuf arabaya do¤ru yürüdü. fiu keçiler olmasa, Esma’y› arabas›na al›verirdi.(Sevinç Çokum - A¤ustos Bafla¤›)

Bir hayal belirir, senin aflinan,Tutup da silkiver omuzlar›ndan,Bir kadit olsa da b›rak ki bir ânSeni bûselerle koynuna als›n.

(Ahmet Kutsi Tecer)

Birden ayaklan›verdi donuk bak›fllar› kor kor.(Cemil Meriç - Bir Dünyan›n Efli¤inde)

Bir y›lan gibi sürünen baykufl bir anda flahlan›verdi. (Cemil Meriç - Bir Dünyan›n Efli¤inde)


“Kerhen göçüverdik ermeden mânâye.”(Yahya Kemal Beyatl›)

Ben flu’le-i flevkim sönüversem hîçim(Yahya Kemal Beyatl›)

3. Süreklilik Fiilleri

As›l fiil üzerine “-a/-e” zarf-fiil eki ile “ dur-, kal-, gör-, gel-” yard›mc› fiilleri-nin getirilmesi ile yap›l›r: gidedur-, flaflakal-, süregör-, olagel-, kalakal-, bekleyedur- vb.

Bu durum süregeldikçe bu ifl çözüme ulaflmaz.Sen gidedur ben geliyorum.Çocu¤u evde al›koydum.Gördüklerinin karfl›s›nda kalakald›.Sen okuyadur o gelir.Çocu¤a yüz vermeyegör bir daha önünü alamazs›n.Ben istedi¤imi yap›yorum o söylenedursun.

Ankara’ya ulaflamad›klar› hâlde, Sivas köylülü¤üne de dönemez bu adamlar, iki ye-re de yak›flgelmezler gayri!

(Emine Ifl›nsu – Canbaz)

Onunla böyle yan yana durabilmeyi, bu sevimli keçilere borçluydu.(Sevinç Çokum- A¤ustos Bafla¤›)

Olur tesadüf de¤il, Büyükada iskelesinde karfl› karfl›ya geçince flafl›ra kald›m.(Refik Halit Karay - ‹stanbul’un Bir Yüzü)

Ona bir kitap verece¤imRahat› kaç›rmak içinBir ö¤renegörsün aflk›A¤ac› o vakit seyredin.

(Melih Cevdet Anday)

Felek oyun etmiflti onlara, yi¤itlerde ikisi uyuyakald›.(Cemil Meriç - Bir Dünyan›n Efli¤inde)

‹nsan›n aya¤› kaymayagörsün uçurumun dibinde bulur kendini.(Cemil Meriç - Bir Dünyan›n Efli¤inde)


“Kerhen göçüverdik ermeden mânâye.”(Yahya Kemal Beyatl›)

Ben flu’le-i flevkim sönüversem hîçim(Yahya Kemal Beyatl›)

3. Süreklilik Fiilleri

As›l fiil üzerine “-a/-e” zarf-fiil eki ile “ dur-, kal-, gör-, gel-” yard›mc› fiilleri-nin getirilmesi ile yap›l›r: gidedur-, flaflakal-, süregör-, olagel-, kalakal-, bekleyedur- vb.

Bu durum süregeldikçe bu ifl çözüme ulaflmaz.Sen gidedur ben geliyorum.Çocu¤u evde al›koydum.Gördüklerinin karfl›s›nda kalakald›.Sen okuyadur o gelir.Çocu¤a yüz vermeyegör bir daha önünü alamazs›n.Ben istedi¤imi yap›yorum o söylenedursun.

Ankara’ya ulaflamad›klar› hâlde, Sivas köylülü¤üne de dönemez bu adamlar, iki ye-re de yak›flgelmezler gayri!

(Emine Ifl›nsu – Canbaz)

Onunla böyle yan yana durabilmeyi, bu sevimli keçilere borçluydu.(Sevinç Çokum- A¤ustos Bafla¤›)

Olur tesadüf de¤il, Büyükada iskelesinde karfl› karfl›ya geçince flafl›ra kald›m.(Refik Halit Karay - ‹stanbul’un Bir Yüzü)

Ona bir kitap verece¤imRahat› kaç›rmak içinBir ö¤renegörsün aflk›A¤ac› o vakit seyredin.


Felek oyun etmiflti onlara, yi¤itlerde ikisi uyuyakald›.(Cemil Meriç - Bir Dünyan›n Efli¤inde)

‹nsan›n aya¤› kaymayagörsün uçurumun dibinde bulur kendini.(Cemil Meriç - Bir Dünyan›n Efli¤inde)


“Bakakal›r›m giden geminin ard›ndan”(Orhan Veli Kan›k)

“Nis karnavalda e¤lenedursun.”(Yahya Kemal Beyatl›)

Târîh ezelî flân›na destan yazadursunBayram yarat›r yasl› göllerde cülûsun!


Ko sürtedursun kendi elemleriyleBu kadar giyinilir ancak al›nteriyle


4. Yaklaflma Fiilleri

As›l fiil üzerine “-a/-e” zarf-fiil eki ile “ yaz-” yard›mc› fiilinin gelmesi ile ya-p›l›r: düfleyaz-, öleyaz-, bo¤ulayaz-.

Sokakta koflarken düfleyazd›m.Gördü¤üm manzara karfl›s›nda korkudan öleyazacakt›m‹stanbul’un s›ca¤›ndan ve neminden bay›layazacakt›m.

5. Yar› Tasvir Fiilleri

Yayg›n olarak “-›p, -ip, -up, -üp” zarf-fiil ekleri ile bulunurlar: sürüp git-, yiyipiç-, at›p tut-, ap›fl›p kal-, koflup dur-, gidip gel- vb.

F›rt›na, her taraf› kas›p kavurdu.Ö¤retmen, bugün derste esip durdu.Olan olaylar karfl›s›nda ap›fl›p kald›m.Çocuk, dediklerime ald›r›fl etmeden çekip gitti.

Yank›lar› sürüp gider her sesin.(Cemil Meriç - Bir Dünyan›n Efli¤inde)

Bütün varl›klar› bir tufan silip süpürecek.(Cemil Meriç - Bir Dünyan›n Efli¤inde)

Gecekondular, apartmandaki kap›c›lar “gibi”nin girdab›nda bo¤ulup kalmamak içinç›rp›n›p dururlar.

(Emine Ifl›nsu - Canbaz)


Biz Ankara’ya bir fleyler alal›m diye geldik, as›l Ankara bizden bir fleyler çal›p gö-türüyor.


Birçok zaman›n an›lar› onun not defterleri için söylediklerine benzeyerek ya geçipgider, ya hep sarar›p tozlan›p kal›rd›.


Bir alev flark›s› hâlinde geçerken o periKül olup kald› hayâlimde onun na¤meleri


Bir ba¤r› yan›k tekneden Allah’› gören Nûh,Dünyâ gam› tûfan kesilip gelse bafl e¤mez


Sevdiklerim göçüp gidiyorlar birer birer,Ay geçmiyor ki alm›yay›m gaml› bir haber


IX. ‹S‹M-F‹‹L GRUBU

Bir isim-fiil ile ona ba¤l› unsur/unsurlardan oluflan kelime grubuna denir.‹sim-fiil grubu genellikle hareket ismi yapan -mak/-mek ekli fiilimsilerle kurulur.Bunun yan›nda -ma/-me, -›fl/-ifl ekleri ile türetilmifl hareket isimleriyle de isim fi-il grubu meydana getirilebilir. ‹sim-fiil, grubun ana unsuru olup grupta yüklemgörevi yapar ve isim-fiilin anlam› özne, nesne, zarf ve tamlay›c›larla tamamla-n›r. Grubun vurgusu isim-fiilden önceki unsur üzerindedir.

S›nav kazanmak kolay bir ifl de¤ildir.Çocuk yetifltirmek oldukça sorumluluk ister.Roman yazmak yetenek ister.Yar›fllarda birinci gelme, bütün yar›flmac›lar›n bafll›ca gayesidir.S›navlar›n sonucunu tahmin edebilme zor de¤ildir.‹stanbul Bo¤az›’n›n bir taraf›ndan di¤er taraf›na yüzebilme zordur.Kalabal›klardan sakin yerlere kaç›fl insanlar› rahatlat›r.Doyas›ya yiyifl bazen insanlara rahats›zl›k verir.Uzun bir ayr›l›ktan sonra eve dönüfl kolay olmad›.


Biz Ankara’ya bir fleyler alal›m diye geldik, as›l Ankara bizden bir fleyler çal›p gö-türüyor.


Birçok zaman›n an›lar› onun not defterleri için söylediklerine benzeyerek ya geçipgider, ya hep sarar›p tozlan›p kal›rd›.


Bir alev flark›s› hâlinde geçerken o periKül olup kald› hayâlimde onun na¤meleri


Bir ba¤r› yan›k tekneden Allah’› gören Nûh,Dünyâ gam› tûfan kesilip gelse bafl e¤mez


Sevdiklerim göçüp gidiyorlar birer birer,Ay geçmiyor ki alm›yay›m gaml› bir haber


IX. ‹S‹M-F‹‹L GRUBU

Bir isim-fiil ile ona ba¤l› unsur/unsurlardan oluflan kelime grubuna denir.‹sim-fiil grubu genellikle hareket ismi yapan -mak/-mek ekli fiilimsilerle kurulur.Bunun yan›nda -ma/-me, -›fl/-ifl ekleri ile türetilmifl hareket isimleriyle de isim fi-il grubu meydana getirilebilir. ‹sim-fiil, grubun ana unsuru olup grupta yüklemgörevi yapar ve isim-fiilin anlam› özne, nesne, zarf ve tamlay›c›larla tamamla-n›r. Grubun vurgusu isim-fiilden önceki unsur üzerindedir.

S›nav kazanmak kolay bir ifl de¤ildir.Çocuk yetifltirmek oldukça sorumluluk ister.Roman yazmak yetenek ister.Yar›fllarda birinci gelme, bütün yar›flmac›lar›n bafll›ca gayesidir.S›navlar›n sonucunu tahmin edebilme zor de¤ildir.‹stanbul Bo¤az›’n›n bir taraf›ndan di¤er taraf›na yüzebilme zordur.Kalabal›klardan sakin yerlere kaç›fl insanlar› rahatlat›r.Doyas›ya yiyifl bazen insanlara rahats›zl›k verir.Uzun bir ayr›l›ktan sonra eve dönüfl kolay olmad›.


1. Bu grupta isim-fiilin yeri -s›fat-fiil ve zarf-fiillerde oldu¤u gibi- fliir ve ko-nuflma dilinde de¤iflebilir.

“Seni istikbâl için önce gelmek cihanaVe baflkas›ndan almak sonra gelifl müjdeni.”


“Bir âb kenar›nda idim yâr ile tenhaMehtâb görünmekte, flafak olmada peydâ.”

(Ahmet Hamdi Tanp›nar)

“Günler k›sald›, Kanl›ca’n›n ihtiyarlar›Bir bir hat›rlamakta geçen sonbahar›…”


2. Ortak bir isim-fiille kurulmufl s›ral› gruplarda isim-fiil eki en son gruptayer al›r.

“Göçebelikten yerleflik medeniyete, fiamanl›ktan ‹slâmiyete geçifl.” (Mehmet Kaplan)

“Kapa¤› çiçe¤e, Anjel’i koltu¤a, kendisini yine kendisine benzetmek.”(Hüseyin Rahmi Gürp›nar - Mürebbiye)

“Yüzüne hazin bir letafet, vücudunun her uzvuna kelimelerin tesirlerine uygun birk›r›kl›k döküklük vermek.”


3. Bu grup, cümle ve kelime gruplar› içinde isim görevi yapar.

“Pembe Han›m’›n kaza geçirmesi beni çok üzdü.”(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Kad›n›n sesinde a¤lamaya yak›n bir titreme belirmiflti.” (Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Bizi kendilerine göre terbiye etmek istiyorlar.”(Attila ‹lhan - Kurtlar Sofras›)

“Asla göze çarpmak, öne ç›kmak istemiyordu.”(Emine Ifl›nsu - Buka¤›)


“Bu kuvvetle izin isteyenleri tutmak âdetimiz de¤ildi.”(Emine Ifl›nsu - Buka¤›)

“fiu son on y›l içinde Yeni Turan kad›nlar›n›n çal›flmas›n› görüyorsun.”(Halide Edip Ad›var - Yeni Turan ve Raik’in Annesi)

“Sevdi¤i oyunlar› oynamak içini yak›yordu.” (Attila ‹lhan - B›ça¤›n Ucu)

“‹htiyar›n mika gibi par›l par›l ve kesici bak›fl›, genç kad›n› biçiyor sanki.” (Attila ‹lhan - B›ça¤›n Ucu)

4. ‹sim-fiil gruplar› cümlede özne, nesne, zarf, yer tamlay›c›s› ve yüklem ola-rak kullan›l›r.

Ö¤renciler, yeniden tercih yapmak istemediler. (nesne)Zorluklara gö¤üs germek istedim. (nesne)

Kahkahayla gülmek bazen insan› rahats›z eder. (özne)H›zl› yürüyüfl kalbi yorar. (özne)Sahip oldu¤u fleylerle yetinme bir erdemdir. (özne)Gece gündüz kitap okumaya bafllad›. (yer tamlay›c›s›)Tekrar iyi görmeye bafllad›. (yer tamlay›c›s›)

Ölmek kaderde var yaflay›p köhnemek hazin Bir çare yok mudur buna yâ Rabbe’l-âlemîn (özne)


Hulyal› mavilikte bu ani par›lday›flTek bir dakika sürmedi, kayboldu, s›r gibi. (özne)


E¤er ya¤mur Allâh›n gözyafllar› olayd›Bir lâhzada dünyây› sele vermek kolayd›! (özne)


“Birdenbire hissettim ufuktan bir at›lma.” (nesne)(Yahya Kemal Beyatl›)

Bir fetih camii yapmak dilemifl ‹slâm’a (nesne)(Yahya Kemal Beyatl›)


“Bu kuvvetle izin isteyenleri tutmak âdetimiz de¤ildi.”(Emine Ifl›nsu - Buka¤›)

“fiu son on y›l içinde Yeni Turan kad›nlar›n›n çal›flmas›n› görüyorsun.”(Halide Edip Ad›var - Yeni Turan ve Raik’in Annesi)

“Sevdi¤i oyunlar› oynamak içini yak›yordu.” (Attila ‹lhan - B›ça¤›n Ucu)

“‹htiyar›n mika gibi par›l par›l ve kesici bak›fl›, genç kad›n› biçiyor sanki.” (Attila ‹lhan - B›ça¤›n Ucu)

4. ‹sim-fiil gruplar› cümlede özne, nesne, zarf, yer tamlay›c›s› ve yüklem ola-rak kullan›l›r.

Ö¤renciler, yeniden tercih yapmak istemediler. (nesne)Zorluklara gö¤üs germek istedim. (nesne)

Kahkahayla gülmek bazen insan› rahats›z eder. (özne)H›zl› yürüyüfl kalbi yorar. (özne)Sahip oldu¤u fleylerle yetinme bir erdemdir. (özne)Gece gündüz kitap okumaya bafllad›. (yer tamlay›c›s›)Tekrar iyi görmeye bafllad›. (yer tamlay›c›s›)

Ölmek kaderde var yaflay›p köhnemek hazin Bir çare yok mudur buna yâ Rabbe’l-âlemîn (özne)


Hulyal› mavilikte bu ani par›lday›flTek bir dakika sürmedi, kayboldu, s›r gibi. (özne)


E¤er ya¤mur Allâh›n gözyafllar› olayd›Bir lâhzada dünyây› sele vermek kolayd›! (özne)


“Birdenbire hissettim ufuktan bir at›lma.” (nesne)(Yahya Kemal Beyatl›)

Bir fetih camii yapmak dilemifl ‹slâm’a (nesne)(Yahya Kemal Beyatl›)


Sonsuzlu¤un s›rr›na ererek bir denizde Sonsuzlu¤u yaflatmak istedik sevgimizde, (nesne)


Ancak sen o zincîri söküp k›rmay› bildin;Gökten genifl aln›nla ne tapt›n, ne e¤ildin (nesne)


“Hiç dönmemek ölüm gecesinden bu sâhile,Bitmez bir özleyifltir, ölümden beter bile.” (yüklem)


X. SIFAT-F‹‹L GRUBU

Bir s›fat-fiil ile ona ba¤l› unsurlardan kurulan kelime grubudur. S›fat-fiillerisim, özellikle de s›fat olarak kullan›l›r. “-d›k, -dik, -duk, -dük; -acak, -ecek” s›-fat-fiilleri ço¤unlukla iyelik ekleri ile birlikte kullan›l›rlar. Grubun ana unsuru s›-fat-fiildir ve genellikle sonda bulunur. Grubun di¤er unsurlar› önem derecesinegöre s›fat-fiile yaklaflt›r›l›r. S›fat-fiiller, di¤er fiilimsilerde oldu¤u gibi yarg› bil-dirmezler. S›fat-fiillere, fiil kiplerinin isim (yazar, dolmufl, yiyecek vb.) ve s›fat[yiyecek (yemek), susam›fl (toprak), ölmüfl (adam), birikmifl (para) vb.] olarak kul-lan›l›fl› denilebilir. Bu grupta vurgu, s›fat-fiilden önceki unsur üzerinde bulunur.

Yard›mc› unsur + S›fat fiil = S›fat -fiil grubu

-an/-en-r/-ar/-er-d›k/-dik-maz/-mez-m›fl/-mifl-acak/-ecek-as›/-esi

Müphem düflünceler içinde geçen saatler insan› vücut yorgunluklar›ndan ziyadeeziyor. Dün gece odama döndükten sonra yük alt›nda bunalm›fl bir hamal kadar bay-g›n uyudum .

(Reflat Nuri Güntekin)


Kalabal›k, may›s bayram›na getirilmifl bir mektep alay› gibi bir zaman için bura-ya neye geldi¤ini unutuverdi.


Art›k sevilmedi¤i yüzüne söylenen bir ihtiyar âfl›k gibi k›r›lm›fl.Yedisinde babas›n›n ete¤i dibinde namaz k›lan çocuk

Bafllar› sayg›l› sayg›l› öne e¤ik / geçen (çocuklar)

“Fesin alt›nda gölgeli, çökük / duran (yüzü)”(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Uykudan uyan›fl›nda devam / eden (bir rüya).”(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Teflkilat›m›z› dünyaya birer örnek gibi / gösteren (adam).(Ahmet Hamdi Tanp›nar - Saatleri Ayarlama Enstitüsü)

“Yaln›z günün bu saati için / yaflayan (insan).” (Ahmet Hamdi Tanp›nar - Huzur)

“Kendi bafl›na / iflleyen (alet).(Ahmet Hamdi Tanp›nar - Huzur)

1. S›fat-fiilleri meydana getiren unsurlar›n yeri konuflma ve fliirde de¤iflebilir.

Bir yoldu par›ldayan gümüfltenGittik, bahsaçamad›k dönüflten


Baht› aç›k olmal› yolun ki dertten yana,Gördük bir ayaks›z›n ç›kt›¤›n› meydana.


‹stanbul’da bir sevdi¤im vard›Keçi yavrusuna benzer.

(Cahit Külebi)

2. S›fat-fiil grubu, cümle içerisinde isim, s›fat, ve zarf olarak görev yapabilir.

Yere çömelmifl bekliyordu. (zarf)


Kalabal›k, may›s bayram›na getirilmifl bir mektep alay› gibi bir zaman için bura-ya neye geldi¤ini unutuverdi.


Art›k sevilmedi¤i yüzüne söylenen bir ihtiyar âfl›k gibi k›r›lm›fl.Yedisinde babas›n›n ete¤i dibinde namaz k›lan çocuk

Bafllar› sayg›l› sayg›l› öne e¤ik / geçen (çocuklar)

“Fesin alt›nda gölgeli, çökük / duran (yüzü)”(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Uykudan uyan›fl›nda devam / eden (bir rüya).”(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Teflkilat›m›z› dünyaya birer örnek gibi / gösteren (adam).(Ahmet Hamdi Tanp›nar - Saatleri Ayarlama Enstitüsü)

“Yaln›z günün bu saati için / yaflayan (insan).” (Ahmet Hamdi Tanp›nar - Huzur)

“Kendi bafl›na / iflleyen (alet).(Ahmet Hamdi Tanp›nar - Huzur)

1. S›fat-fiilleri meydana getiren unsurlar›n yeri konuflma ve fliirde de¤iflebilir.

Bir yoldu par›ldayan gümüfltenGittik, bahsaçamad›k dönüflten


Baht› aç›k olmal› yolun ki dertten yana,Gördük bir ayaks›z›n ç›kt›¤›n› meydana.


‹stanbul’da bir sevdi¤im vard›Keçi yavrusuna benzer.

(Cahit Külebi)

2. S›fat-fiil grubu, cümle içerisinde isim, s›fat, ve zarf olarak görev yapabilir.

Yere çömelmifl bekliyordu. (zarf)


A¤aca tutunmufl duruyordu. (zarf)Seven ve inanm›fl insanlar›n gün do¤uflunda ayd›nlanan yüzleri (s›fat)

“Bütün fliddetini art›ran hücumlar.” (s›fat)(Ahmet Hamdi Tanp›nar - Saatleri Ayarlama Enstitüsü)

“Sonu cemiyete dayanan realiteler.” (s›fat)(Ahmet Hamdi Tanp›nar - Huzur)

“Tepenin üstünde parlayan y›ld›z.” (s›fat) (Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Bir ara binip dörtnala Kosova’ya do¤ru gitti¤ini görür gibi oldu.” (isim)(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Ellerinin ve ayaklar›n›n so¤udu¤unu duyuyordu.” (isim)(Peyami Safa - Bir Tereddütün Roman›)

“Tabakas›n› uzatt›¤› zaman t›rnaklar›n›n itina ile parlat›lm›fl oldu¤unadikkat ettim.” (isim)

(Halide Edip Ad›var - Ateflten Gömlek)

“‹nsanlar, onun yüzünün güldü¤ünü o vakit gördüler.” (isim)(‹skender Pala - Babilde Ölüm ‹stanbul’da Aflk)

3. S›fat-fiiller cümle içerisinde özne, nesne, yer tamlay›c›s› ve zarf olarak kul-lan›labilirler.

‹plere tutunmufl bekliyordu. (zarf)Yere çömelmifl dinleniyordu. (zarf)

Çok çal›flan baflar›l› olur. (özne)H›zl› koflan yorulur. (özne)“Havan›n so¤udu¤unu hissetti.” (nesne)“Pencereden göründü¤ünü fark etti.” (nesne)

Yanar›m, ey kalem u¤runda ömür verdi¤ime:Geri ver ey k›l›ç, art›k bana m›srâlar›m›! (yer tamlay›c›s›)


Hüznü bir zevk edinenler yafl›yorlar buradaKald›m onlarla bütün gün bu güzel rü’yada. (özne)



“R›ht›mda kalanlar bu seyâhetten elemli.” (özne)(Yahya Kemal Beyatl›)

Biraz yeflermek için beklesin art›k k›fl›Ça¤layans›z yamaçlar, suyu dinmifl dereler... (özne)


“Görmüfl ‹stanbul’a yüz bin mele¤in uçtu¤unu.” (nesne)(Yahya Kemal Beyatl›)

4. S›fat-fiil kal›b› birleflik kelime yapmaya elveriflli bir yap› oldu¤undan, di-limizde bu yolla pek çok birleflik kelime yap›lm›flt›r: abtestbozan, a¤açkakan, bafl-bakan, bilgisayar, cankurtaran, kardelen, oyunbozan, konuksever, vatansever, çöpçatan,yard›msever vb.

5. S›fat-fiil grubunda vurgu, s›fat-fiilden önceki unsur üzerindedir.

XI. ZARF-F‹‹L GRUBU

Bir zarf-fiil ve ona ba¤l› unsur ya da unsurlardan meydana gelen kelimegrubudur. Zarf-fiil unsuru genellikle sonda bulunur. Di¤er fiilimsilerde oldu¤ugibi (s›fat-fiil ve isim fiil) zarf-fiiller de yarg› bildirmezler. Zarf-fiiller bir fiilimsioldu¤u için fiilin gerektirdi¤i di¤er unsurlar da grupta bulunabilir.

Yard›mc› unsur + Zarf fiil = Zarf fiil grubu

-›nca/-ince-arak/-erek-d›kça/-dikçe-madan/-meden-›p/ip-al›/-eli-ken

——————————--e/-a-›/-i Fiil tekrar›nda kullan›l›r ve birleflik fiil yaparlar.-u/-ü

Hayaline ç›lg›n ç›lg›n bakarkenKapanas› gözümü kan bürüyor.



“R›ht›mda kalanlar bu seyâhetten elemli.” (özne)(Yahya Kemal Beyatl›)

Biraz yeflermek için beklesin art›k k›fl›Ça¤layans›z yamaçlar, suyu dinmifl dereler... (özne)


“Görmüfl ‹stanbul’a yüz bin mele¤in uçtu¤unu.” (nesne)(Yahya Kemal Beyatl›)

4. S›fat-fiil kal›b› birleflik kelime yapmaya elveriflli bir yap› oldu¤undan, di-limizde bu yolla pek çok birleflik kelime yap›lm›flt›r: abtestbozan, a¤açkakan, bafl-bakan, bilgisayar, cankurtaran, kardelen, oyunbozan, konuksever, vatansever, çöpçatan,yard›msever vb.

5. S›fat-fiil grubunda vurgu, s›fat-fiilden önceki unsur üzerindedir.

XI. ZARF-F‹‹L GRUBU

Bir zarf-fiil ve ona ba¤l› unsur ya da unsurlardan meydana gelen kelimegrubudur. Zarf-fiil unsuru genellikle sonda bulunur. Di¤er fiilimsilerde oldu¤ugibi (s›fat-fiil ve isim fiil) zarf-fiiller de yarg› bildirmezler. Zarf-fiiller bir fiilimsioldu¤u için fiilin gerektirdi¤i di¤er unsurlar da grupta bulunabilir.

Yard›mc› unsur + Zarf fiil = Zarf fiil grubu

-›nca/-ince-arak/-erek-d›kça/-dikçe-madan/-meden-›p/ip-al›/-eli-ken

——————————--e/-a-›/-i Fiil tekrar›nda kullan›l›r ve birleflik fiil yaparlar.-u/-ü

Hayaline ç›lg›n ç›lg›n bakarkenKapanas› gözümü kan bürüyor.



Dünyâ-y› dûnu bahflederek dünyevîlereDîvân-› Cem’de rind-i ser-âzâd olun dedi.


“Bu yaman da¤lar›n hayalini hat›r›mdan silince.”(Faruk Nafiz Çaml›bel)

“Paris seyahatim türlü engellerle karfl›lafl›p.(Emine Ifl›nsu - Buka¤›)

“Genç adam umursamazm›fl gibi görünmeye dikkat harcayarak.”(Emine Ifl›nsu – Buka¤›)

“fiaflk›nl›¤›n› örtbas etmeye çal›flarak.”(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Tozlu sarmafl›klarla kapl› duvar›n önünde ney sesini duyunca.”(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“K›l›c› gö¤ün mavisi içinde parlat›p.”(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Ans›z›n m›knat›sl› bir çekim kuvvetine kap›larak.”(Attila ‹lhan - B›ça¤›n Ucu)

“Halim korkusuyla burun buruna gelince.”(Attila ‹lhan - B›ça¤›n Ucu)

“O kadar halk› sevkedip yer yer.”(Yahya Kemal Beyatl›)

“Kökü toprakta kal›p kendi kesilmifl a¤ac›.”(Yahya Kemal Beyatl›)

1. Hâl ekleriyle birleflen baz› s›fat-fiiller, zarf-fiil iflleviyle kullan›l›rlar:

Sudur akar kendi bildi¤ince.Bize geldi¤inizde söylemifltiniz.Her gördükçe sorar.Her gördü¤ünde al›r.


“Her günün ufkunu sard›kça gece.”Dediler belki son akflamd›r bu


“Dili Frans›zcaya yatmad›¤›ndan, ne dayan›lmas› güç bir iflkence olurdu.”(Attila ‹lhan - B›ça¤›n Ucu)

“Gür sesi avluyu, selaml›¤› doldurdu¤unda, R›fat hemen siner, dururdu.”(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Kalk›p sofaya f›rlad›¤›nda halas›yla karfl›laflt›.”(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Yine de R›fat at›na binmeye davrand›¤›nda, öfkesinde azalma olmam›flt›.” (Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Yaln›z, komodinin üzerindeki abajur yand›¤›nda, odada ›fl›k çok az.” (Attila ‹lhan - Kurtlar Sofras›)

“Y›kan›p t›rafl oluncaya kadar saat sekiz oldu¤undan do¤ru yemek odas›nagittim.”


“‹kisi de musikiyi, edebiyat› çok sevdi¤inden birbirleriyle s›k s›k bulufluyorlard›.”(Halide Edip Ad›var - Yeni Turan ve Raik’in Annesi)

“Kazanaca¤›ndan emin olmad›kça, kumar oynamak deliliktir.”(Attila ‹lhan-Kurtlar Sofras›)

2.“-r …-maz/-mez”, “...d› m›”, “-di mi”, “...d›..al›, -di...eli”, “...d›...as›,..di..esi”, ve benzeri yap›lardaki fiil kal›plar› da birer zarf-fiil grubu gibi de¤er-lendirilir.

K›fl mevsimi bir geldi mi gitmez, çocu¤um.Sonsuz gece bafllay›nca, bitmez, çocu¤um.

(Arif Nihat Asya)

Benden söz aç›ld› m›Önce kitaplar›m›n say›s› söylenecek

(R›fat Ilgaz)


“Her günün ufkunu sard›kça gece.”Dediler belki son akflamd›r bu


“Dili Frans›zcaya yatmad›¤›ndan, ne dayan›lmas› güç bir iflkence olurdu.”(Attila ‹lhan - B›ça¤›n Ucu)

“Gür sesi avluyu, selaml›¤› doldurdu¤unda, R›fat hemen siner, dururdu.”(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Kalk›p sofaya f›rlad›¤›nda halas›yla karfl›laflt›.”(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Yine de R›fat at›na binmeye davrand›¤›nda, öfkesinde azalma olmam›flt›.” (Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Yaln›z, komodinin üzerindeki abajur yand›¤›nda, odada ›fl›k çok az.” (Attila ‹lhan - Kurtlar Sofras›)

“Y›kan›p t›rafl oluncaya kadar saat sekiz oldu¤undan do¤ru yemek odas›nagittim.”


“‹kisi de musikiyi, edebiyat› çok sevdi¤inden birbirleriyle s›k s›k bulufluyorlard›.”(Halide Edip Ad›var - Yeni Turan ve Raik’in Annesi)

“Kazanaca¤›ndan emin olmad›kça, kumar oynamak deliliktir.”(Attila ‹lhan-Kurtlar Sofras›)

2.“-r …-maz/-mez”, “...d› m›”, “-di mi”, “...d›..al›, -di...eli”, “...d›...as›,..di..esi”, ve benzeri yap›lardaki fiil kal›plar› da birer zarf-fiil grubu gibi de¤er-lendirilir.

K›fl mevsimi bir geldi mi gitmez, çocu¤um.Sonsuz gece bafllay›nca, bitmez, çocu¤um.

(Arif Nihat Asya)

Benden söz aç›ld› m›Önce kitaplar›m›n say›s› söylenecek

(R›fat Ilgaz)


dumanl› da¤lar›n çoban› garip y›ld›zci¤erim parçalan›r da¤larda akflam oldu mugaribim zincirlerim boynuma a¤›r geliranac›¤›m a¤lamaya durdu mukör talih bu kimi gider kimi kal›rben ölmeylen kahpe dünya y›k›l›r

(Attilâ ‹lhan)

Gurbete gitti gideli gelmediBiz kendimizi bildik bileli bu iflle u¤rafl›yoruz.Bu adam mahalleye geldi geleli bir türlü huzur bulamad›k.Çocu¤u görür görmez yakalad›.

“‹nsanlar yaflland› m›, geçmiflteki hat›ralar› unutulur.” (Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Kosta içeriye girer girmez.”(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Bir par›lt› görüldü mü gözler hemen dal›yor.”(Faruk Nafiz - Han Duvarlar›)

“Bu mektubun önünde imzam› görür görmez kim bilir ne kadar flafl›racaks›n.”(Yakup Kadri Karaosmano¤lu)

3. “-d› mad›, -di medi” “-d› acak, -di ecek” kal›plar›yla oluflan gruplar dabirer zarf-fiil gibi de¤erlendirilir.

Bu ifle girdim girmedim bir türlü huzur bulamad›m.Çocuk kofltu koflmad› yere y›¤›ld›.Geldi gelmedi flikâyet etme¤e bafllad›.Günefl batt› batacak.Gömle¤in dü¤mesi koptu kopacak.

4. Konuflmalarda ve fliirde zarf-fiil grubunda unsurlar›n yeri de¤iflebilir.

Bütün sevgileri at›p içimden,Varl›¤›m› yaln›z ona verdim ben,

(Ahmet Kutsi Tecer)

Seni zambak gibi gördükçe aç›k pencereGül açar baht›m›n evvelki hazanl›k korusu

(Cenap fiehabettin)


Kandilli yüzerken uykularda,Mehtâb› sürükledik sularda


Seyrederken ilerde kaybolan trenleri,Ufukta mendil gibi sallanan yelkenleri,Keder kalbimi s›cak bir kurflun gibi deler.



(Yusuf Ziya Ortaç)

fievkinle her harabe olurken birer saray,Meyhâneden günefl yarat›rs›n, kadehten ay.


Semt-i re’sinde titresin ruhumSen okurken bu fli’r-i mahzûnuHâk içinde tebâh olurken ben.

(Cenap fiehabettin)

“Yükselerek kufl gibi Balkanlar’a.”(Mehmet Akif Ersoy)

Bir ihtiyar yal›n›z dinleyip bidâyette;“Mahalle mektebi lâz›m!” demifl nihâyette.

(Mehmet Akif Ersoy)

Kad›nlar, çocuklar›n tutarak ellerinden,Bir inilti hâlinde geliyordu derinden.


Geçen akflam eve geldim. Dediler: Seyfi BabaHastalanm›fl, yat›yormufl.

-Nesi varm›fl acaba?-Bilmeyiz, o¤lu haber verdi geçerken bu sabah.

(Mehmet Akif Ersoy)

Mumlar ›fl›k verince bir paravan ard›na,Bir günah akflam›n›n k›z›llaflan sesleriKan ak›tt› difli bir güvercin kanad›na.

(Halit Fahri Ozansoy)


Kandilli yüzerken uykularda,Mehtâb› sürükledik sularda


Seyrederken ilerde kaybolan trenleri,Ufukta mendil gibi sallanan yelkenleri,Keder kalbimi s›cak bir kurflun gibi deler.



(Yusuf Ziya Ortaç)

fievkinle her harabe olurken birer saray,Meyhâneden günefl yarat›rs›n, kadehten ay.


Semt-i re’sinde titresin ruhumSen okurken bu fli’r-i mahzûnuHâk içinde tebâh olurken ben.

(Cenap fiehabettin)

“Yükselerek kufl gibi Balkanlar’a.”(Mehmet Akif Ersoy)

Bir ihtiyar yal›n›z dinleyip bidâyette;“Mahalle mektebi lâz›m!” demifl nihâyette.

(Mehmet Akif Ersoy)

Kad›nlar, çocuklar›n tutarak ellerinden,Bir inilti hâlinde geliyordu derinden.


Geçen akflam eve geldim. Dediler: Seyfi BabaHastalanm›fl, yat›yormufl.

-Nesi varm›fl acaba?-Bilmeyiz, o¤lu haber verdi geçerken bu sabah.

(Mehmet Akif Ersoy)

Mumlar ›fl›k verince bir paravan ard›na,Bir günah akflam›n›n k›z›llaflan sesleriKan ak›tt› difli bir güvercin kanad›na.



Dald›kça genifl göklere kartal kanad›mla, Her saniye, alt›mdaki dünyâ küçülürdü.


Yer, gök bana hayrette san›rd›m bu uçufltan; Kofltukça yoruldum heyecandan heyecana...


Ezelî fli’rini yazd›kça tabîatte bahar, Düflünürdük ki tabîatte olan, sende de var!


5. Arka arkaya s›ralanan baz› zarf-fiil gruplar›nda, grubu oluflturan ek ya dakelime en sonda bulunur.

fiimflek çakar(ken), gök gürler(ken), ya¤mur ya¤arken kutsal kitaplar okunmaz.(Cemil Meriç- Bir Dünyan›n Efli¤inde)

Burada do¤du¤unu (söyleyerek), burada büyüdü¤ünü söyleyerek beni dinlemekistemedin

(Cemil Meriç- Bir Dünyan›n Efli¤inde)

“Bazen bir türbe önünde, bazen bir cami kap›s›nda durup, içi korkuyla dolu et-raf›n› saran bir sükûtu dinliyordu.”


6. Baz› zarf-fiil gruplar›, cümlede tarz, hâl, ba¤lama, vb. ifllevleriyle kullan›l›rlar.

“Arabas›n› al›p So¤ana¤a’da yeni tafl›nd›¤› konak yavrusu evine götürdü.” (Ahmet Hamdi Tanp›nar -Saatleri Ayarlama Enstitüsü)

“Ve zengin olunca bana düflman oldu.”(Ahmet Hamdi Tanp›nar - Saatleri Ayarlama Enstitüsü)

“Adam ayakkab›lar›n› ç›kartmadan, büyük hal›lar üzerine basa basa merdiveneyöneldi.”


7. -a/-e, -›/-i, -u/-ü zarf-fiil ekleri ya tekrarl› biçimde kullan›larak zarf vazife-sini görürler ya da tasvir birleflik fiillerinin kuruluflunda görev al›rlar.


Bana sormay›n böyle nereyeKofla kofla gidiyorumAln›ndan öpme¤e gidiyorumEvleri balkonsuz yapan mimarlar›n.

(Sezai Karakoç)

Ömrünüz tafl olsa da gide gide yorulur,Bir gün ölüme ç›kar bu yolun k›vr›mlar›.Ne kald›r›mlar kadar seni anlayan olur,Ne senin anlad›¤›n kadar kald›r›mlar›…


Allah’›n on pulunu bekleye dursun on kul;Bir kifliye tam dokuz, dokuz kifliye bir pul


Uzan›verse gövdem tafllara boydan boya,Alsa bu so¤uk tafllar aln›mdaki atefli.


8. Grubun vurgusu s›fat-fiil ve isim-fiillerde oldu¤u gibi zarf-fiilden öncekiunsur üzerindedir.

XII. SAYI GRUBU

Dilimizde say›lar üç flekilde karfl›lan›r: Ya tek kelime ile: üç, befl, sekiz vs.; yas›fat tamlamas› ile: iki yüz, befl yüz, yirmi bin, alt› bin, üç milyon, befl yüz milyon, birmilyar, befl trilyon vb. ; ya da say› grubu ile: yirmi bir, k›rk üç, doksan befl, befl yüz on,bin dört yüz elli üç, bin sekiz yüz seksen bir vb.

Basamak sistemine göre s›ralanm›fl say› isimleri toplulu¤una say› grubu de-nir. Grupta say›lar ek almadan birleflirler. Say›lar›n s›ralan›fl› ise büyükten küçü-¤e do¤ru olur, yani küçük say› sonda bulunur ve vurgu küçük say› üzerindeolur. Say› grubunda say›lar ayr› yaz›l›r ve araya herhangi bir iflaret konmaz.

Say› grubunda milyona kadar iki, milyonlu say›lar üç, milyarl› say›lar isedört unsurludur.

Bin dokuz yüz k›rk iki bahar›yd›..Bahçeli pencereler önünde geziyorduk,


Bana sormay›n böyle nereyeKofla kofla gidiyorumAln›ndan öpme¤e gidiyorumEvleri balkonsuz yapan mimarlar›n.

(Sezai Karakoç)

Ömrünüz tafl olsa da gide gide yorulur,Bir gün ölüme ç›kar bu yolun k›vr›mlar›.Ne kald›r›mlar kadar seni anlayan olur,Ne senin anlad›¤›n kadar kald›r›mlar›…


Allah’›n on pulunu bekleye dursun on kul;Bir kifliye tam dokuz, dokuz kifliye bir pul


Uzan›verse gövdem tafllara boydan boya,Alsa bu so¤uk tafllar aln›mdaki atefli.


8. Grubun vurgusu s›fat-fiil ve isim-fiillerde oldu¤u gibi zarf-fiilden öncekiunsur üzerindedir.

XII. SAYI GRUBU

Dilimizde say›lar üç flekilde karfl›lan›r: Ya tek kelime ile: üç, befl, sekiz vs.; yas›fat tamlamas› ile: iki yüz, befl yüz, yirmi bin, alt› bin, üç milyon, befl yüz milyon, birmilyar, befl trilyon vb. ; ya da say› grubu ile: yirmi bir, k›rk üç, doksan befl, befl yüz on,bin dört yüz elli üç, bin sekiz yüz seksen bir vb.

Basamak sistemine göre s›ralanm›fl say› isimleri toplulu¤una say› grubu de-nir. Grupta say›lar ek almadan birleflirler. Say›lar›n s›ralan›fl› ise büyükten küçü-¤e do¤ru olur, yani küçük say› sonda bulunur ve vurgu küçük say› üzerindeolur. Say› grubunda say›lar ayr› yaz›l›r ve araya herhangi bir iflaret konmaz.

Say› grubunda milyona kadar iki, milyonlu say›lar üç, milyarl› say›lar isedört unsurludur.

Bin dokuz yüz k›rk iki bahar›yd›..Bahçeli pencereler önünde geziyorduk,


Gözlerimiz bulufluyordu, ürperiyordumGökyüzü maviydi, mendili maviydi..

(Celal S›lay)


(Celal S›lay)

Milyona kadar > yirmi / sekiz

befl yüz / otuz befl

iki yüz bin / dört yüz elli

Milyonlu > befl milyon / yedi yüz elli bin / altm›fl befl

bir milyon / sekiz yüz bin / iki yüz elli

Milyarl› > iki milyar / üç yüz milyon / yedi yüz bin/ k›rk iki

1. Say› gruplar›, baflka say› gruplar› ve s›fat tamlamalar›ndan oluflabilir.

Bir trilyon dokuz yüz k›rk bir milyar alt› yüz altm›fl milyon yedi yüz ellibin dokuz yüz seksen bir: Say› grubu

Bir trilyon: S›fat tamlamas›Dokuz yüz k›rk bir milyar: S›fat tamlamas›Dokuz yüz k›rk bir: Say› grubuDokuz yüz: S›fat tamlamas›K›rk bir: Say› grubuAlt› yüz elli milyon: S›fat tamlamas›Alt› yüz elli: Say› grubuAlt› yüz: S›fat tamlamas›Yedi yüz elli bin: S›fat tamlamas›Yedi yüz elli: Say› grubuYedi yüz: S›fat tamlamas›Dokuz yüz seksen bir: Say› grubuDokuz yüz seksen: Say› grubuDokuz yüz: S›fat tamlamas›


2. Say› gruplar›, söz diziminde isim ve s›fat olarak kulland›klar› gibi, nesne,yer tamlay›c›s› ve yüklem olarak da ifllev görürler:

“Mevlevî k›l›¤›nda on iki çocuk s›ra ile arkalar›na dizildiler.”(s›fat)(Halide Edip Ad›var - Yeni Turan ve Raik’in Annesi)

“On iki saat sonra acele bir telgraf ald›m.” (s›fat)(Halide Edip Ad›var - Yeni Turan ve Raik’in Annesi)

“Daha on üçünde bir k›z.” (isim)(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

Gece, Leylâ’y› ay›n on dördü, (‹sim)Koyda tenhâ y›kan›rken gördü.


Binbir k›y›, binbir tepesiyleBinbir gecesiyle. (s›fat)


Aradan elli dokuz y›l geçti.Âh o sabit bak›fl el’an yarad›r kalbimde. (s›fat)


Yafl› k›rk biri buldu. (Nesne)

“Türkiye Cumhuriyetinin kurulufl tarihi bin dokuz yüz yirmi üçtür.” (yüklem)

Ayr›l›p hofl geçen bu rü’yadanU¤rad›k bin dokuz yüz on dörde. (yer tamlay›c›s›)


Üç yüz altm›fl befle bölmüfller azâb ejderini; Senenin her günü, bir pençesi olmufl kaderin… (yer tamlay›c›s›)


Yafl› tastamam k›rk birdir. (yüklem)

“Benim bildi¤im on dörttür efendim.” (yüklem)(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)


2. Say› gruplar›, söz diziminde isim ve s›fat olarak kulland›klar› gibi, nesne,yer tamlay›c›s› ve yüklem olarak da ifllev görürler:

“Mevlevî k›l›¤›nda on iki çocuk s›ra ile arkalar›na dizildiler.”(s›fat)(Halide Edip Ad›var - Yeni Turan ve Raik’in Annesi)

“On iki saat sonra acele bir telgraf ald›m.” (s›fat)(Halide Edip Ad›var - Yeni Turan ve Raik’in Annesi)

“Daha on üçünde bir k›z.” (isim)(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

Gece, Leylâ’y› ay›n on dördü, (‹sim)Koyda tenhâ y›kan›rken gördü.


Binbir k›y›, binbir tepesiyleBinbir gecesiyle. (s›fat)


Aradan elli dokuz y›l geçti.Âh o sabit bak›fl el’an yarad›r kalbimde. (s›fat)


Yafl› k›rk biri buldu. (Nesne)

“Türkiye Cumhuriyetinin kurulufl tarihi bin dokuz yüz yirmi üçtür.” (yüklem)

Ayr›l›p hofl geçen bu rü’yadanU¤rad›k bin dokuz yüz on dörde. (yer tamlay›c›s›)


Üç yüz altm›fl befle bölmüfller azâb ejderini; Senenin her günü, bir pençesi olmufl kaderin… (yer tamlay›c›s›)


Yafl› tastamam k›rk birdir. (yüklem)

“Benim bildi¤im on dörttür efendim.” (yüklem)(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)


“Saat on bir, ben gidiyorum.” (Yüklem)(Halide Edip Ad›var - Yeni Turan ve Raik’in Annesi)

Grubun vurgusu küçük say› üzerindedir.

XIII. ÜNLEM GRUBU

Bu grup, bir seslenme edat› (ünlem) ile bir isim unsurundan oluflan kelimegrubudur. Ünlem (a, ey, ah, hey, hay, bre, mere, yâ, yâhu, be, ayol vb) baflta, isimunsuru sonda bulunur. K›saca ünlem, tamlayan; isim, tamlanan durumundad›r.‹sim unsuru tek kelimeden olabilece¤i gibi kelime grubundan da olabilir. Grubuoluflturan unsurlar araya herhangi bir ek almazlar.

A / kardeflim!Bre /adam!Ay / o¤ul!Be /can›m!A / gözümün nuru !Ey / Türk gençli¤i!

Hay / Dirse Han.(Dede Korkut) Mere / anzavur ne hayfumuz kald›. (Dede Korkut)

1. Bu grupta isim unsuru bir kelime olabilece¤i gibi, bir kelime grubu da ola-bilir. Ünlem (tamlayan, belirten, tâbi olan) unsuru baflta; isim, (tamlanan, belir-tilen, tâbi olunan) unsuru sonda bulunur.

Hey / güzel Allah’›m (isim unsuru, s›fat tamlamas›)A be / tazecik k›z (isim unsuru, s›fat tamlamas›)Bre / fiehime Han›m (isim unsuru, unvan grubu)A / gönül, Ya / Rabbî

“Ey / han›mlar, beyler.”(Ahmet Hamdi Tanp›nar - Saatleri Ayarlama Enstitüsü)

“Ey / sâde-dil! Bu bahsi hayat›nda böyle bil!” (‹sim unsuru, s›fat tamlamas›)(Yahya Kemal Beyatl›)


“Ah / ci¤erimin kan›, gözümün nuru.” (‹sim unsuru, belirtili isim tamlamas›)(Ahmet Hamdi Tanp›nar - Saatleri Ayarlama Enstitüsü)

“Hey / Nuri Efendi, aziz ustam, nur içinde yat.” (‹sim unsuru, unvan grubu, s›-fat tamlamas›)


“Ey / bütün büyüklü¤ü ihata eden.” (‹sim unsuru, s›fat-fiil grubu)(Ahmet Hamdi Tanp›nar - Huzur)

“Ey / güzel gök, yurdun yeflil tarlalar›.” (‹sim unsuru, s›fat tamlamas›, belirtiliisim tamlamas›)


“Ah / ci¤erimin kan›, gözümün nuru.” (‹sim unsuru, belirtili isim tamlamas›, be-lirli isim tamlamas›)

(Ahmet Hamdi Tanp›nar -Saatleri Ayarlama Enstitüsü)

“Ey / Yeni Turan, sevgili ülke.” (‹sim unsuru, s›fat tamlamas›, s›fat tamlamas›)(Halide Edip Ad›var - Yeni Turan ve Raik’in Annesi)

“Ey / nâz ü iflve velvele-i flân olan sana” (‹sim unsuru, ba¤lama grubu)(Yahya Kemal Beyatl›)

“Ey / tatl› ve ulvî gece, y›llarca devam et.” (‹sim unsuru, s›fat tamlamas›)(Yahya Kemal Beyatl›)

“Ey / Tûr’dan kelâm-› ilâhîyi gûfl eden.” (‹sim unsuru, s›fat-fiil grubu)(Yahya Kemal Beyatl›)

Ey köyleri hudûda ba¤layan yasl› yollar,Dönmeyen yolculara a¤layan yasl› yollar!

Ey garip çizgilerle dolu han duvarlar›,Ey hanlar›n gönlümü s›zlatan duvarlar›...


2. Ünlem gruplar›, cümleye ahenk, etkili bir anlat›m tarz› getirir, fakat cüm-lenin kurulufluna kat›lmaz. Ve “cümle d›fl› unsur” olarak cümlenin herhangi biryerinde bulunabilir.


“Ah / ci¤erimin kan›, gözümün nuru.” (‹sim unsuru, belirtili isim tamlamas›)(Ahmet Hamdi Tanp›nar - Saatleri Ayarlama Enstitüsü)

“Hey / Nuri Efendi, aziz ustam, nur içinde yat.” (‹sim unsuru, unvan grubu, s›-fat tamlamas›)


“Ey / bütün büyüklü¤ü ihata eden.” (‹sim unsuru, s›fat-fiil grubu)(Ahmet Hamdi Tanp›nar - Huzur)

“Ey / güzel gök, yurdun yeflil tarlalar›.” (‹sim unsuru, s›fat tamlamas›, belirtiliisim tamlamas›)


“Ah / ci¤erimin kan›, gözümün nuru.” (‹sim unsuru, belirtili isim tamlamas›, be-lirli isim tamlamas›)

(Ahmet Hamdi Tanp›nar -Saatleri Ayarlama Enstitüsü)

“Ey / Yeni Turan, sevgili ülke.” (‹sim unsuru, s›fat tamlamas›, s›fat tamlamas›)(Halide Edip Ad›var - Yeni Turan ve Raik’in Annesi)

“Ey / nâz ü iflve velvele-i flân olan sana” (‹sim unsuru, ba¤lama grubu)(Yahya Kemal Beyatl›)

“Ey / tatl› ve ulvî gece, y›llarca devam et.” (‹sim unsuru, s›fat tamlamas›)(Yahya Kemal Beyatl›)

“Ey / Tûr’dan kelâm-› ilâhîyi gûfl eden.” (‹sim unsuru, s›fat-fiil grubu)(Yahya Kemal Beyatl›)

Ey köyleri hudûda ba¤layan yasl› yollar,Dönmeyen yolculara a¤layan yasl› yollar!

Ey garip çizgilerle dolu han duvarlar›,Ey hanlar›n gönlümü s›zlatan duvarlar›...


2. Ünlem gruplar›, cümleye ahenk, etkili bir anlat›m tarz› getirir, fakat cüm-lenin kurulufluna kat›lmaz. Ve “cümle d›fl› unsur” olarak cümlenin herhangi biryerinde bulunabilir.


“Ayol, o k›z so¤uklarda ifl görmekten hasta oldu. Ah insafs›z f›tnat ah!”

“K›fl çöktü üzerimize bre R›fat.”(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Sen ne söylersin, bre Haflim?”(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Ee adam›m ne var ne yok.” (Emine Ifl›nsu - Buka¤›)

“Ey gönül gel Hakka giden mâh› bul.” (Emine Ifl›nsu - Buka¤›)

“Ey suyun sesinden anlayan ba¤lar,Ne söyler bu da¤a çoban çeflmesi?”


Ey bulutlar› uçuflan gök,Kokusunu duydu¤um bahar,Ey gözden sakl› tabiatBeklemek neye yarar?

(Ziya Osman Saba)

“Ey gönül fecre az zaman kal›yor!”(Yahya Kemal Beyatl›)

“Ey gül sükûta varma¤› emreyle bülbüle.”(Yahya Kemal Beyatl›)

3. Ünlem gruplar›nda vurgu, as›l unsur olan ünlem üzerindedir.

XIV. BA⁄LAMA GRUBU

‹ki ya da daha fazla isim unsurunun s›ralama, ba¤lama, karfl›laflt›rma vedenklefltirme ba¤laçlar› (ve, ile, dahi, ilâ, ya, yahut, veyahut, fakat, ama, de¤il,ya… ya, hem… hem, ne… ne, da/de… da/de vb.) ile oluflturdu¤u kelime gru-budur. Unsurlar fleklen ve eflit olarak birbirine ba¤lan›rlar. Her unsur kendi vur-gusunu tafl›r ve vurgular› ayn›d›r.

Yusuf ile Züleyha, mai ve siyah, elma ve armut, seksen ilâ doksan, Leyla ile Mec-nun, o ve di¤erleri, hem ben hem sen, ne o ne bu, adam da köpe¤i de vb.


Ayfle ile Fatma, et ve t›rnak gibidir.“Dar hayât›nda ya dost ufku, ya cânan ufku.”


“Ne beyaz bâkire zambak, ne ateflten lâle.”(Yahya Kemal Beyatl›)

1. Ba¤lama unsurlar›ndan her biri ayr› ayr› bir kelime veya kelime grubuolabilir.

Ayfle’nin kalemi ve defteri. (belirtili isim tamlamas›)“Mutlu ve rahat bir yaflam.” (s›fat tamlamas›, s›fat tamlamas›)“Yak›fl›kl› ve zengin bir koca.” (s›fat tamlamas›, s›fat tamlamas›)

Day›m›n o¤lu ve k›z›, okulun içi ve d›fl›. (belirtili isim tamlamas›, belirtili isimtamlamas›)

Okudu¤um gazetenin ekonomi ve spor sayfas›. (s›fat tamlamas›)

‹stanbul Üniversitesinin ö¤rencileri ve ö¤retim elemanlar›. (belirtili isim tam-lamas›, belirtisiz isim tamlamas›.)

“Amcamla ben ve harbiye naz›r›.” (ba¤lama grubu, belirtisiz isim tamlamas›)(Halide Edip Ad›var - Yeni Turan ve Raik’in Annesi)

“Yaln›z onundu koskoca meydan ve manzara!” (isim)(Yahya Kemal Beyatl›)

“Gönlüm, dilim, kan›m ve mizâc›mla sizdenim.” (isim)(Yahya Kemal Beyatl›)

“Hür ve engin vatan›n hem gece, hem gündüzüne.” (s›fat)(Yahya Kemal Beyatl›)

2. Grubu oluflturan unsurlar ikiden çok ise “ve” ba¤lac›, en son iki unsur ara-s›nda yer al›r. Di¤er unsurlar, virgül (,) ile ayr›l›r.

Çorba, su ve ekmekDo¤ar, yaflar ve ölürler. “Duraksama, korku ve ac›.”



Ayfle ile Fatma, et ve t›rnak gibidir.“Dar hayât›nda ya dost ufku, ya cânan ufku.”


“Ne beyaz bâkire zambak, ne ateflten lâle.”(Yahya Kemal Beyatl›)

1. Ba¤lama unsurlar›ndan her biri ayr› ayr› bir kelime veya kelime grubuolabilir.

Ayfle’nin kalemi ve defteri. (belirtili isim tamlamas›)“Mutlu ve rahat bir yaflam.” (s›fat tamlamas›, s›fat tamlamas›)“Yak›fl›kl› ve zengin bir koca.” (s›fat tamlamas›, s›fat tamlamas›)

Day›m›n o¤lu ve k›z›, okulun içi ve d›fl›. (belirtili isim tamlamas›, belirtili isimtamlamas›)

Okudu¤um gazetenin ekonomi ve spor sayfas›. (s›fat tamlamas›)

‹stanbul Üniversitesinin ö¤rencileri ve ö¤retim elemanlar›. (belirtili isim tam-lamas›, belirtisiz isim tamlamas›.)

“Amcamla ben ve harbiye naz›r›.” (ba¤lama grubu, belirtisiz isim tamlamas›)(Halide Edip Ad›var - Yeni Turan ve Raik’in Annesi)

“Yaln›z onundu koskoca meydan ve manzara!” (isim)(Yahya Kemal Beyatl›)

“Gönlüm, dilim, kan›m ve mizâc›mla sizdenim.” (isim)(Yahya Kemal Beyatl›)


2. Grubu oluflturan unsurlar ikiden çok ise “ve” ba¤lac›, en son iki unsur ara-s›nda yer al›r. Di¤er unsurlar, virgül (,) ile ayr›l›r.

Çorba, su ve ekmekDo¤ar, yaflar ve ölürler. “Duraksama, korku ve ac›.”



“Seyrek dizili evler, keçiler, mezarl›k, kilise ve bir de minaresi y›k›k bir cami.”(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Kayzer b›y›k, t›rafll› ense ve manikürlü parmaklar” (Attila ‹lhan - B›ça¤›n Ucu)

3. fiiirde, ikiden fazla isim unsuruyla kurulan ba¤lama gruplar›nda en sonisim unsurlar› aras›na ölçü gere¤i “ve” ba¤lac› konulmaz; “virgül” konulur.

“Gök sar›, toprak sar›, ç›plak a¤açlar sar›.”(Faruk Nafiz Çaml›bel)

“Bu ›sl›kla uzayan, dönen, k›vr›lan yollar,Uykuya varm›fl gibi görünen y›lan yollar,Bafl›n› kald›rarak bofllu¤u dinliyordu.”


“Düflün ki, haflr olan kan, kemik, etinYapt›¤› bu tümsek, amans›z, çetinBu harbin sonunda bütün milletinHürriyet zevkini tatt›¤› yerdir.”

(Necmettin Halil)

“Vezir, molla, a¤a, bey tak›m tak›m,Güneflli bir nisan günü ok att›.”


4. “ya… ya, hem… hem, ne… ne, da/de… da/de, ister… ister, mi…mi,

kâh… kâh, ya… yahut vb.” ba¤laçlarla kurulan kelime gruplar›nda, ba¤laçla-r›n bir k›sm› isim unsurunun bafl›nda, bir k›sm› sonunda bulunur. Ba¤laçlar›nsay›s›, isim unsurlar›n›n say›s› kadard›r. Bazen en son kullan›lan ba¤laçtan son-ra anlam› kuvvetlendirmek için da/de edat› getirilir.

Bu ifli ya baflaraca¤›z, ya baflaraca¤›z.Ne gelen var, ne giden.Eli de, aya¤› da.Hem annem, hem babam Hem annem, hem babam, hem de kardeflim.Ne babam, ne sen ne de ötekiler

“Ekin biçen de bir, sarhofl yatan da.”(Abdurrahim Karakoç)


“Daha bofl, daha kimsesiz.” (Attila ‹lhan)

“Kuflkular›m› da¤›tmak m›, yoksa kocas›n› k›skand›rmak m›?” (Halide Edip Ad›var - Yeni Turan ve Raik’in Annesi)

“Hem flaflk›nl›k, hem azarlaman›n b›rakt›¤› bir solgunluk.”(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Ya bu yüzden, yahut bu sözler ifline gelmedi¤i için.”(Sevinç Çokum- Bizim Diyar)

“Ne iriyar›yd›, ne kibirli, ne edepsiz.” (Attila ‹lhan-B›ça¤›n Ucu)

5. Ba¤lama gruplar› cümlede isim, s›fat ve zarf görevinde bulunabildiklerigibi, özne, nesne, yer tamlay›c›s› ve yüklem ismi olarak da ifllev görürler.

“Ufuk bir tilkidir, kaçak ve kurnaz” (s›fat)(Necip Faz›l K›sakürek)

“Eleni, yüzüme korkak ve duraksayarak bak›yor.” (zarf)(Halide Edip Ad›var - Yeni Turan ve Raik’in Annesi)

“Bu düzen ve ihtiflam, ancak bir tanr› düflüncesiyle aç›klanabilirdi.” (isim, özne)(‹skender Pala - Babilde Ölüm ‹stanbul’da Aflk)

“Kitaplar› ve kütüphaneyi teslim almaya geldim,” (isim, nesne)(‹skender Pala - Babilde Ölüm ‹stanbul’da Aflk)

“Çevresinde toplanan köylüleri ve Muhtar› fark etti.” (isim, nesne)(Buket Uzuner - Gelibolu)

“Bizim çocuklar kâh el ç›rparak kâh kahkahalar atarak onlar› seyrediyordu.”(zarf)



“Bak›yorken bana sâbit ve donuk gözlerle.” (s›fat)(Yahya Kemal Beyatl›)


“Daha bofl, daha kimsesiz.” (Attila ‹lhan)

“Kuflkular›m› da¤›tmak m›, yoksa kocas›n› k›skand›rmak m›?” (Halide Edip Ad›var - Yeni Turan ve Raik’in Annesi)

“Hem flaflk›nl›k, hem azarlaman›n b›rakt›¤› bir solgunluk.”(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Ya bu yüzden, yahut bu sözler ifline gelmedi¤i için.”(Sevinç Çokum- Bizim Diyar)

“Ne iriyar›yd›, ne kibirli, ne edepsiz.” (Attila ‹lhan-B›ça¤›n Ucu)

5. Ba¤lama gruplar› cümlede isim, s›fat ve zarf görevinde bulunabildiklerigibi, özne, nesne, yer tamlay›c›s› ve yüklem ismi olarak da ifllev görürler.

“Ufuk bir tilkidir, kaçak ve kurnaz” (s›fat)(Necip Faz›l K›sakürek)

“Eleni, yüzüme korkak ve duraksayarak bak›yor.” (zarf)(Halide Edip Ad›var - Yeni Turan ve Raik’in Annesi)

“Bu düzen ve ihtiflam, ancak bir tanr› düflüncesiyle aç›klanabilirdi.” (isim, özne)(‹skender Pala - Babilde Ölüm ‹stanbul’da Aflk)

“Kitaplar› ve kütüphaneyi teslim almaya geldim,” (isim, nesne)(‹skender Pala - Babilde Ölüm ‹stanbul’da Aflk)

“Çevresinde toplanan köylüleri ve Muhtar› fark etti.” (isim, nesne)(Buket Uzuner - Gelibolu)

“Bizim çocuklar kâh el ç›rparak kâh kahkahalar atarak onlar› seyrediyordu.”(zarf)



“Bak›yorken bana sâbit ve donuk gözlerle.” (s›fat)(Yahya Kemal Beyatl›)


Fani ömür biter, bir uzun sonbahar olur.Yaprak, çiçek ve kufl da¤›l›r, târümâr olur. (özne)


Dünyada ne ikbal ne servet dileriz;Hatta ne de ukbada saadet dileriz.Aflk›n gül açan bülbül öten vaktindeYârânla tarab, yâr ile vuslat dileriz (nesne)


Sen bir güneflle çerçevelenmifl kadar s›cak, Gün yüzlü, s›rma saçl› ve zümrüt bak›fll›s›n! (yüklem ismi)


Ya gezen bir ölü, yâhud gömülen bir diriyim; (yüklem ismi)Mumyad›r, canl› da, cans›z da, bu kabristanda. (özne)


Âlemden uzak, hâdiselerden heyecans›z, Hayrân›z açan gülle uçan bülbüle yaln›z. (yert amlay›c›s›)


XV. KISALTMA GRUPLARI (Hâl eki alm›fl isimlerle oluflturulmufl keli-me gruplar›)

‹sim gruplar› olarak da bilinen bu gruplar, iyelik eki veya hâl eki alm›fl birisim unsuruyla baflka bir isim unsurunun oluflturdu¤u kelime grubudur. Bazenunsurlar›n›n ek almad›¤› örnekler de vard›r. Bu gruplar genellikle isim-fiil, s›fat-fiil, zarf-fiil veya cümlelerin k›salm›fl veya kal›plaflm›fl biçimleridir. Bu bak›m-dan bunlara “k›saltma grubu“ da denilebilir. Burada çekim eki alm›fl isim belirtengöreviyle kendinden sonra gelen bir s›fat›, bazen de bir isimi belirtmektedir. Bubelirtmede de, iki isim söz içinde kal›plaflmaya u¤rayarak birleflik kelimeleroluflturmaktad›rlar. Bu gruplar cümlede s›fat ve zarf olarak kullan›l›rlar ve da-ima ayr› yaz›l›rlar. Grubu oluflturan unsurlar tek kelime olabilece¤i gibi, kelimegrubu da olabilir. Belli bafll› k›saltma gruplar› flunlard›r:

1. Yönelme Grubu

Bu yap›, yönelme hâli eki alm›fl bir isimle, ondan sonra gelen bir isim ya das›fattan oluflur. Vurgu son unsur üzerindedir:


Aya¤›na çabuk, cana yak›n, dile kolay, bafla belâ, içe dönük, bafl›na buyruk, sözüne sad›k,etine dolgun, keyfine düflkün, keyfe keder, asl›na uygun, içine kapan›k, bas›na kapal›, evineba¤l›, bo¤az›na düflkün, ailesine ba¤l›, sözüne güvenilir, vatan›na âfl›k vb.

Mehlika Sultan’a âfl›k yedi gençGece flehrin kap›s›ndan ç›kt›


“Gitme”! Kal”! Sen bu taraf halk›na dost insans›nOnlar›n meflrebi¤, iklîmi ve ›rk›ndans›n.


Kaç bahar, bülbüle hasret, güle hasret yaflad›k; Görmedik kaç yaz ufuklarda yar›m bir mehtâb.


2. Bulunma Grubu

Bulunma hâli eki alm›fl bir isim unsuru ile ondan sonra gelen bir s›fat ya daisim unsurundan oluflur. Unsurlar tek kelime olabilece¤i gibi, kelime grubu da ola-bilir. Vurgu son unsur üzerindedir:

Pahada a¤›r, yükte hafif, solda s›f›r, yerinde a¤›r, asl›nda bir, elde bir, karada kaptan, de-vede kulak, çantada keklik, iflinde usta, iflinde ciddî, f›r›nda makarna, sahanda yumurta,denizde kum bizde para, dörtte üç, ikide bir, arada bir, binde bir vb.

Arada bir çocuklu¤undan okul y›llar›ndan bir fleyler anlat›rd›.(Kürflat Baflar - Baflucumda Müzik)

Hepsi s›rt›nda aba, günlerce Gittiler içleri hicranla dolu;Her günün ufkunu sard›kça geceDediler: “Belki son akflamd›r bu.”


Sicilya k›zlar› üryan omuzlar›nda sebû;Al›nlar›nda da çepçevre gülden efserler,Yayar bu mahfile âsâb› gevfleten bir bû.


3. Uzaklaflma Grubu

Bu yap›daki birleflikler, uzaklaflma hâli eki alm›fl bir isimle ondan sonra ge-len bir isim ya da s›fat unsurundan oluflur:


Aya¤›na çabuk, cana yak›n, dile kolay, bafla belâ, içe dönük, bafl›na buyruk, sözüne sad›k,etine dolgun, keyfine düflkün, keyfe keder, asl›na uygun, içine kapan›k, bas›na kapal›, evineba¤l›, bo¤az›na düflkün, ailesine ba¤l›, sözüne güvenilir, vatan›na âfl›k vb.

Mehlika Sultan’a âfl›k yedi gençGece flehrin kap›s›ndan ç›kt›


“Gitme”! Kal”! Sen bu taraf halk›na dost insans›nOnlar›n meflrebi¤, iklîmi ve ›rk›ndans›n.


Kaç bahar, bülbüle hasret, güle hasret yaflad›k; Görmedik kaç yaz ufuklarda yar›m bir mehtâb.


2. Bulunma Grubu

Bulunma hâli eki alm›fl bir isim unsuru ile ondan sonra gelen bir s›fat ya daisim unsurundan oluflur. Unsurlar tek kelime olabilece¤i gibi, kelime grubu da ola-bilir. Vurgu son unsur üzerindedir:

Pahada a¤›r, yükte hafif, solda s›f›r, yerinde a¤›r, asl›nda bir, elde bir, karada kaptan, de-vede kulak, çantada keklik, iflinde usta, iflinde ciddî, f›r›nda makarna, sahanda yumurta,denizde kum bizde para, dörtte üç, ikide bir, arada bir, binde bir vb.

Arada bir çocuklu¤undan okul y›llar›ndan bir fleyler anlat›rd›.(Kürflat Baflar - Baflucumda Müzik)



Sicilya k›zlar› üryan omuzlar›nda sebû;Al›nlar›nda da çepçevre gülden efserler,Yayar bu mahfile âsâb› gevfleten bir bû.


3. Uzaklaflma Grubu

Bu yap›daki birleflikler, uzaklaflma hâli eki alm›fl bir isimle ondan sonra ge-len bir isim ya da s›fat unsurundan oluflur:


‹çinden pazarl›kl›, yandan çarkl›, kafadan sakat, a¤›zdan dolma, anadan do¤ma, sonra-dan görme, gözden ›rak, içten pazarl›kl›, elden düflme, k›ldan ince, k›l›çtan keskin, bafl›ndanbelli, candan arkadafl, kendinden emin, babadan hovarda gibi.

Böyle kendinden emin, olgun bir adam gibi konuflurken bir an gözleri dald›.(Kürflat Baflar - Baflucumda Müzik)

Politikan›n d›fl›nda, neredeyse tepeden inme, Baflvekil’in iste¤iyle en yukar›ya ge-liyordu ve herkes bunu konufluyordu o günlerde…

(Kürflat Baflar - Baflucumda Müzik)

“Bunlar›n aras›da kendili¤inden do¤ma na¤meler de vard›.”(Peyami Safa, Fatih-Harbiye)

K›skan›p gizlemifl kaza ve kader Belki binden ziyade bestesini


Ne saâdet! Bu taraflarda her ülfetten uzak,Vatan›n fâtihi cedlerle beraber yaflamak


Ben böyle at›lm›fl gibi yurdun bir ucunda, Sen benden uzak, ben sana hasret?

Her gün aln›nda zehirden ac› rüzgârlar esen, Gurbet akflamlar›n›n ba¤r› yan›k yolcusuyum.


4. ‹snat Grubu

‹snat grubu, biri di¤erine isnat edilen iki isim unsurundan meydana gelir.Bunlar, ters çevrilmifl bir s›fat tamlamas› görünüflündedirler. ‹snat grubunda, is-nat edilen unsur, kendisine isnat olunandan sonra gelir. Kendisine isnat olunanunsur genellikle iyelik eki alm›fl olur, bazen yal›n halde de bulunabilir. Bu flekil-de oluflturulan birleflikler umumiyetle s›fat olarak kullan›l›r ve ayr› yaz›l›rlar.Grubun vurgusu ikinci unsur üzerindedir:

Bafl aç›k, bafl afla¤›, ayak yal›n, gün ayd›n, gözler yafll›, yürek tafl, baba bir, para pe-flin, göz kapal›; aln› aç›k, ayar› bozuk, saç› uzun, akl› k›sa, bafl› bofl, çenesi düflük, sohbe-ti tatl›, gözü tok, asl› belirsiz, üstü kapal›, a¤z› aç›k, aln› ak, gönlü zengin, hat›r› say›l›r,eli kula¤›nda, duman› üstünde, eli belinde; akl› havada, ifli yolunda, eli iflte, gözü oynafl-ta, gözü yukar›da, günah› boynuna gibi.


Yat›yor boynu bükük, yat›yor benzi uçuk,Elli as›r yaflad› elli y›lda bu çocuk!

(Yusuf Ziya Ortaç)

Dostlar›n s›rt› pek, elin karn› tok,Gel kara yoldafl›m, kara yoldafl›m.

(Necmettin Halil Onan)

Yakas› derili, kahverengi haki bir ceket giymiflti.(Kürflat Baflar - Baflucumda Müzik)

Yüzü as›k gelmiflse ne o anlatmak isterdi ne de ben onu daha da üzecek fleyler söy-lerdim.


Dili bir, gönlü bir, iman› bir insan y›¤›n›Görüyor varl›¤›n›n bir yere topland›¤›n›


Ey flimdi ela gözleri süzgün, sesi flakrakak!Kumral saç›n üstünde görürsen iki üç akÇ›k kuytu h›yâbanlara, al bir kuru yaprak.


Yaln›z o kalm›fl ortada, âsî ve ba¤r› hûnBin ma¤ra a¤z› açm›fl ulurken uzuzn uzuznSezdim bir âflinâ gibi, heybetli hüznünü.


Seni ben bekliyorum, gö¤süm aç›k, ba¤r›m aç›k; Hançer ol, gö¤süme saplan; ecel ol, karfl›ma ç›k!


Ey gözlerinin çevresi mor, benzi tutuflmufl, Akflamlad›¤›m yollar› yaln›z gezen âfet!


5. Yükleme Grubu (Belirtme Grubu)

Yükleme hâli eki alm›fl bir ismin baflka bir isimle kurdu¤u kelime grubudur.Grubun vurgusu ikinci unsur üzerindedir:



(Yusuf Ziya Ortaç)

Dostlar›n s›rt› pek, elin karn› tok,Gel kara yoldafl›m, kara yoldafl›m.


Yakas› derili, kahverengi haki bir ceket giymiflti.(Kürflat Baflar - Baflucumda Müzik)

Yüzü as›k gelmiflse ne o anlatmak isterdi ne de ben onu daha da üzecek fleyler söy-lerdim.


Dili bir, gönlü bir, iman› bir insan y›¤›n›Görüyor varl›¤›n›n bir yere topland›¤›n›


Ey flimdi ela gözleri süzgün, sesi flakrakak!Kumral saç›n üstünde görürsen iki üç akÇ›k kuytu h›yâbanlara, al bir kuru yaprak.


Yaln›z o kalm›fl ortada, âsî ve ba¤r› hûnBin ma¤ra a¤z› açm›fl ulurken uzuzn uzuznSezdim bir âflinâ gibi, heybetli hüznünü.


Seni ben bekliyorum, gö¤süm aç›k, ba¤r›m aç›k; Hançer ol, gö¤süme saplan; ecel ol, karfl›ma ç›k!


Ey gözlerinin çevresi mor, benzi tutuflmufl, Akflamlad›¤›m yollar› yaln›z gezen âfet!


5. Yükleme Grubu (Belirtme Grubu)

Yükleme hâli eki alm›fl bir ismin baflka bir isimle kurdu¤u kelime grubudur.Grubun vurgusu ikinci unsur üzerindedir:


Yap›lan› tenkit, insan› takdir, suçlar› af, kitab› tetkik, vatan› müdafaa, yüzü aflk›ninsan gibi.

“Seni istikbâl için önce gelmek cihanaVe baflkas›ndan almak sonra gelifl müjdeni.”

Bir nefes dinlenmeden y›llarca koflmak sana, Aramak her tarafta... bulmamak aslaa seni.…Baflka bir flekle koymak her gün güzel yüzünü, Boyamak gözlerini bir siyah, bir mâviye. Tek seni hayâl için süzerek batan günü, Gece mehtaba dalmak, sen de dalm›fls›n diye.


6. Vas›ta Grubu

Vas›ta eki alm›fl bir isim ile bir baflka ismin ya da s›fat›n oluflturdu¤u kelimegrubudur. Bu grup cümlede s›fat ve zarf olarak kullan›l›r. Grubun vurgusu ikin-ci unsur üzerindedir:

Çünkü bizimle birlikte annemler de Ankara’dan ayr›l›yordu.(Kürflat Baflar - Baflucumda Müzik)

Öyle garip bofllularla dolu, kimi zaman coflkulu, kimi zaman durgun, uzun, kar-mafl›k, bölünmüfl cümlelerle konufluyordu ki sanki ayn› anda farkl› kitaplardan bölüm-ler okuyormufl gibiydi.


Konuyla alakal›, s›rmayla süslü, çimlerle kapl›, parayla dolu, zincirle ba¤l›.

Canl› bir yüz bana yaklaflt›, mehâbetle dolu;Kim bu? Nerden bu gelifl? Hangi yolun yolcusu bu?...


Sarmafl›klarla yüklü vadide;O kufl en kuytu bahçelerde öter





Mazi yosunla örtülü bir göl ki yok dibiMevsim serin ve bahçede yaprak y›¤›n y›¤›n.


“Bu onun için aciz duygusuyla mütefar›k ruh hallerinden biri de¤ildi.”(Peyami Safa, Fatih-Harbiye)

7. ‹lgi Grubu

‹lgi eki alm›fl bir isimle baflka bir isimin oluflturdu¤u kelime grubudur. K›-salmaya u¤ram›fl bir isim tamlamas› yap›s›ndad›r. Belirtili isim tamlamas›n›ntamlanan k›sm›ndaki iyelik eki y›pranmaya u¤rayarak düflmüfltür:

Bizim ev, sizin çocuk, Ayfle Teyze’nin Hasan gibi.

Bizim arabam›z > Bizim arabaSizin k›z›n›z > Sizin k›zMehmet’in o¤lu > Mehmet’in o¤lan

Teneflir tahtas› üstünde o gün Bakmaz olmufltular art›k bu bizim dünyaya


O zaman anlad›m ki hükûmet kapal›d›r,Bizim ifl kald› dedim...


8. Eflitlik Grubu

Birinci unsurun eflitlik hâli eki (-ca, -ce; -ça, -çe) almas›yla oluflan kelime gru-budur.

Say›ca üstün, gönlünce hareket, insanca muamele, dostça davran›fl, ak›ll›ca hareket,zekâca üstün, bilinçlice davran›fl, vb.

9. K›saltma (‹sim) Gruplar›n›n Tersi Görünüflünde Olan Kelime Gruplar›

Bunlar daha ziyade kelime gruplar›n›n ve cümlelerin k›salmas›, y›pran-mas› sonucunda ortaya ç›kan kelime gruplar›d›r. Bu yüzden baz›lar›n›n bel-li bir kural› yoktur:

Eller yukar›da, bafl üstüne, silâh elde, parmak tetikte, sa¤l›k Allah’tan, ekmek elden,su gölden, ayak üzengide, ileri marfl, sola çark, git gide gibi.

Bir de yukar›dakilerin d›fl›nda, yal›n ya da çekim eki alm›fl bir isimle, yineçekim ekli bir baflka ismin yan yana gelmesiyle oluflmufl, bir tür ikileme say›la-bilecek gruplar da vard›r:


Mazi yosunla örtülü bir göl ki yok dibiMevsim serin ve bahçede yaprak y›¤›n y›¤›n.


“Bu onun için aciz duygusuyla mütefar›k ruh hallerinden biri de¤ildi.”(Peyami Safa, Fatih-Harbiye)

7. ‹lgi Grubu

‹lgi eki alm›fl bir isimle baflka bir isimin oluflturdu¤u kelime grubudur. K›-salmaya u¤ram›fl bir isim tamlamas› yap›s›ndad›r. Belirtili isim tamlamas›n›ntamlanan k›sm›ndaki iyelik eki y›pranmaya u¤rayarak düflmüfltür:

Bizim ev, sizin çocuk, Ayfle Teyze’nin Hasan gibi.

Bizim arabam›z > Bizim arabaSizin k›z›n›z > Sizin k›zMehmet’in o¤lu > Mehmet’in o¤lan

Teneflir tahtas› üstünde o gün Bakmaz olmufltular art›k bu bizim dünyaya


O zaman anlad›m ki hükûmet kapal›d›r,Bizim ifl kald› dedim...


8. Eflitlik Grubu

Birinci unsurun eflitlik hâli eki (-ca, -ce; -ça, -çe) almas›yla oluflan kelime gru-budur.

Say›ca üstün, gönlünce hareket, insanca muamele, dostça davran›fl, ak›ll›ca hareket,zekâca üstün, bilinçlice davran›fl, vb.

9. K›saltma (‹sim) Gruplar›n›n Tersi Görünüflünde Olan Kelime Gruplar›

Bunlar daha ziyade kelime gruplar›n›n ve cümlelerin k›salmas›, y›pran-mas› sonucunda ortaya ç›kan kelime gruplar›d›r. Bu yüzden baz›lar›n›n bel-li bir kural› yoktur:

Eller yukar›da, bafl üstüne, silâh elde, parmak tetikte, sa¤l›k Allah’tan, ekmek elden,su gölden, ayak üzengide, ileri marfl, sola çark, git gide gibi.

Bir de yukar›dakilerin d›fl›nda, yal›n ya da çekim eki alm›fl bir isimle, yineçekim ekli bir baflka ismin yan yana gelmesiyle oluflmufl, bir tür ikileme say›la-bilecek gruplar da vard›r:


Bafl bafla, omuz omuza, el ele, göz göze, burun buruna, yüz yüze, s›rt s›rta, soluk so-lu¤a, diz dize, kucak kuca¤a, kol kola, üst üste, alt alta, arka arkaya, yan yana, nefes ne-fese, kuru kuruya ;bire bir, bafla bafl, göze göz, difle difl, teke tek; bafltan bafla, derinden derine,uzaktan uza¤a, günden güne, elden ele, dilden dile, kulaktan kula¤a, derinden derine, ak-flamdan sabaha, i¤neden ipli¤e, tepeden t›rna¤a, bafltan ay a¤a, sabahtan akflama; ucu ucu-na, pefli pefline, günü gününe, boflu bofluna gibi.

Afla¤›daki fliirde yer alan kelime gruplar›n› gösteriniz.

FAHR‹YE ABLA

Hava keskin bir kömür kokusuyla dolar,Kapan›rd› daha gün batmadan kap›lar.O afyon ruhu gibi bayg›n mahalleden Hayalimde tek çizgi bir sen kalm›fls›n, sen;Hayalimdeki genifl ayd›nl›¤a gülenGözlerin, difllerin ve ak pak gerdan›nlaNe flirin komflumuzdun sen Fahriye Abla!

Eviniz kutu gibi küçücük bir evdi,Sarmafl›klarla balkonu örtük bir evdi;Güneflin batmas›na yak›n saatlerdeY›kan›rd› gölgesi kuytu bir derede;Yaz k›fl yeflil bir saks› pencerede;Bahçede akasyalar açard› baharlaNe flirin komflumuzdun sen Fahriye Abla!

Önce upuzun sonra kesik saç›n vard›;Tenin bu¤days› boyun bir baflak kadard›;‹çini g›c›klard› bütün erkeklerinAlt›n bileziklerle dolu bileklerin,Aç›l›rd› rüzgarda k›sa eteklerin;Aç›k saç›k flark›lar söylerdin en fazla,Ne çapk›n komflumuzdun sen Fahriye Abla!

Gönül verdin derlerdi o delikanl›ya,En sonunda varm›fls›n bir Erzincanl›ya.Bilmem flimdi hâlâ bu ilk kocanda m›s›n,Hâlâ da¤lar› karl› Erzincan’da m›s›n?B›rak, geçmifl günleri gönlüm hat›rlas›n;Hât›rada kalan fley de¤iflmez zamanla,Ne vefal› komflumuzdun sen, Fahriye Abla!



‹K‹NC‹ BÖLÜM

YARGI GRUPLARI / CÜMLE

Kelimeler, teker teker yaln›z birtak›m nesne, hareket ve kavramlar›n karfl›l›-¤› olurlar; tam bir dilek, duygu ve düflünce bildirmezler. Meram anlat›lmak is-tendi¤inde kelimeler bir düzen içerisinde birleflirler. Ve ancak söz içinde iliflkile-ri belirlenmifl olarak kullan›ld›klar›nda anlat›m de¤eri kazan›rlar.

Baz› kelime gruplar›, yaln›zca kavramlar›, nesneleri veya hareketleri daha ya-k›ndan belirtmeye yararlar: hasta olmak, ala bal›k, demir yolu, az demli, odan›n duvar›gibi. Belirtme gruplar› ad› verilen bu gruplar bir yarg› tafl›mad›klar›ndan tek baflla-r›na anlat›m say›lmazlar. Baz› gruplar ise tam bir düflünce, bir hüküm ifade eder-ler: Betül evden ç›kt›. Bugün derste cümle çözümlemeleri yapaca¤›z. Yemyeflil ormanlar-dan geçtik vb.. Bunlara yarg› gruplar› denir; yarg› gruplar› tam bir cümledir.

Bir dildeki kelimelerin bir grup veya cümle oluflturacak biçimde bir arayagelmelerinin kurallar›n›, bu gruplar›n cümle içindeki görevlerini, kelimelerinbirbirleriyle olan iliflkilerini, s›ralan›fllar›n› ve cümle yap›lar›n› inceleyen dilbil-gisi bölümüne söz dizimi veya cümle bilgisi (syntax) ad› verilir. Yani söz dizimi,dili cümle bilgisi aç›s›ndan ele al›p inceler.

Dünya dilleri, yap› bak›m›nda farkl› gruplarda (çekimli, tek heceli, ekle-meli diller) yer alsalar da birço¤u, kelimelerin ve kelime gruplar›n›n diziliflibak›m›ndan benzerlik gösterirler. Baz› dillerin söz diziminde, unsurlar›n yeribak›m›ndan k›smen benzerlikler (yüklemin sonda bulunmas›, öznenin bafltabulunmas› vb) görülse de, dillerin söz dizimleri ve cümle yap›lar› birbirlerin-den farkl›d›r.

Cümle, en dar anlam›yla bir yarg› grubudur. ‹çinde yarg›n›n bulunmad›¤› ke-lime topluluklar› cümle oluflturmaz. Bir düflünceyi, bir duyguyu, bir hareketi, birolay›, bir iste¤i tam bir hüküm halinde ifade eden kelime veya kelime dizisinecümle denir. Baflka bir ifadeyle cümle, sözü dinleyende soruya yer b›rakmayacakbiçimde tam olarak -haber ya da dilek yoluyla- bildiren kelimeler dizisidir.

‹K‹NC‹ BÖLÜM

YARGI GRUPLARI / CÜMLE

Kelimeler, teker teker yaln›z birtak›m nesne, hareket ve kavramlar›n karfl›l›-¤› olurlar; tam bir dilek, duygu ve düflünce bildirmezler. Meram anlat›lmak is-tendi¤inde kelimeler bir düzen içerisinde birleflirler. Ve ancak söz içinde iliflkile-ri belirlenmifl olarak kullan›ld›klar›nda anlat›m de¤eri kazan›rlar.

Baz› kelime gruplar›, yaln›zca kavramlar›, nesneleri veya hareketleri daha ya-k›ndan belirtmeye yararlar: hasta olmak, ala bal›k, demir yolu, az demli, odan›n duvar›gibi. Belirtme gruplar› ad› verilen bu gruplar bir yarg› tafl›mad›klar›ndan tek baflla-r›na anlat›m say›lmazlar. Baz› gruplar ise tam bir düflünce, bir hüküm ifade eder-ler: Betül evden ç›kt›. Bugün derste cümle çözümlemeleri yapaca¤›z. Yemyeflil ormanlar-dan geçtik vb.. Bunlara yarg› gruplar› denir; yarg› gruplar› tam bir cümledir.

Bir dildeki kelimelerin bir grup veya cümle oluflturacak biçimde bir arayagelmelerinin kurallar›n›, bu gruplar›n cümle içindeki görevlerini, kelimelerinbirbirleriyle olan iliflkilerini, s›ralan›fllar›n› ve cümle yap›lar›n› inceleyen dilbil-gisi bölümüne söz dizimi veya cümle bilgisi (syntax) ad› verilir. Yani söz dizimi,dili cümle bilgisi aç›s›ndan ele al›p inceler.

Dünya dilleri, yap› bak›m›nda farkl› gruplarda (çekimli, tek heceli, ekle-meli diller) yer alsalar da birço¤u, kelimelerin ve kelime gruplar›n›n diziliflibak›m›ndan benzerlik gösterirler. Baz› dillerin söz diziminde, unsurlar›n yeribak›m›ndan k›smen benzerlikler (yüklemin sonda bulunmas›, öznenin bafltabulunmas› vb) görülse de, dillerin söz dizimleri ve cümle yap›lar› birbirlerin-den farkl›d›r.

Cümle, en dar anlam›yla bir yarg› grubudur. ‹çinde yarg›n›n bulunmad›¤› ke-lime topluluklar› cümle oluflturmaz. Bir düflünceyi, bir duyguyu, bir hareketi, birolay›, bir iste¤i tam bir hüküm halinde ifade eden kelime veya kelime dizisinecümle denir. Baflka bir ifadeyle cümle, sözü dinleyende soruya yer b›rakmayacakbiçimde tam olarak -haber ya da dilek yoluyla- bildiren kelimeler dizisidir.

Kelime gruplar› tam bir hüküm ifade etmez, cümle ise tam bir hüküm ifade-si tafl›r. Bunun için çekimli bir fiil yeterlidir. Çekimli fiil yarg›y› flekle, zamana vekifliye ba¤l› olarak karfl›layan fiildir. Çekimli fiil tek bafl›na cümle de¤eri tafl›r veçekimli fiilin sonundaki kifli eki, teklik ya da çokluk “kaç›nc› kifli”yi de belirtti-¤inden çekimli fiil ayn› zamanda özneyi de belirtmifl olur.

‹simler de ek-fiil ile çekimlenerek yüklem olurlar.

Güçlüdür, çal›flkand›r, sa¤l›kl›d›r, güzeldir: Yüklemi isimden oluflan cümle.Geldi, yapacak, gidecek, yollam›fltm: Yüklemi fiilden oluflan cümle.

Demek ki çekimli bir fiil ya da isimden oluflan tek kelimelik bir cümlede ikitemel öge bulunmaktad›r: Yüklem, özne. Bu ögeler cümlenin ana ögeleridir; bun-dan dolay› bunlar›n varl›klar› cümlenin kuruluflu için yeterlidir.

Türkçede tam bir cümle, temel ve yard›mc› olmak üzere befl unsur üzerinekurulur.

Bunlar,

Olufl ve k›l›fl yarg›s›n› üzerinde tafl›yan unsur: Yüklem.

Olufl ve k›l›fl› yapan veya olufl ve k›l›fltan etkilenen unsur: Özne.

Olufl ve k›l›fl›n etkiledi¤i veya olufl ve k›l›fltan etkilenen unsur: Nesne.

Olufl ve k›l›fl›n gerçekleflti¤i zaman›, hâli, durumu ifade eden unsur: Zarf.

Olufl ve k›l›fl›n geçti¤i veya gerçekleflti¤i yeri gösteren unsur: Yer tamlay›c›s›.

Cümlede “yüklem ve özne” temel (as›l, ana); nesne, zarf ve yer tamlay›c›s› iseyard›mc› (tamamlay›c›) unsurdur. Cümlede, iki temel unsur olan “yüklem” ve“özne”nin -kesik cümle ve meçhul fiilli cümleler d›fl›nda- bulunma mecburiyetivard›r. Özne, cümlede kelime olarak bulunabilece¤i gibi “ek” hâlinde de buluna-bilir. Di¤er unsurlar›n cümlede bulunmas› anlat›lmak istenen düflünce aç›s›ndanönemlidir. Bu unsurlar›n cümlede olma zorunlulu¤u yüklemine göre de¤iflir.

Cümlede yarg›y› üzerinde tafl›yan unsur yüklemdir. Cümle, çekimli olmakflart›yla tek kelimeden oluflabilir ve ayr›ca bu yap› cümlenin durumuna göre ge-niflletilebilir.

fiöyle ki:

F›rlatt›. (y)

Kardefline / f›rlatt› (yt +y)

Eline geçirip / kardefline / f›rlatt›. (z+yt+t)

Bir flilte / eline geçirip / kardefline / f›rlatt›. (n+z+yt+y)

Asiye / bir flilte / eline geçirip / kardefline / f›rlatt›. (ö+n+z+yt+y)


Karfl›l›kl› konuflmalarda, sorulara karfl›l›k verilen “evet” ve “hay›r” sözleribirer cümle de¤erindedir; ancak bu yap›larda yüklem, bir önceki cümlede yönel-tilen soru ile tamamlan›r.

- Çarfl›ya geliyor musun?- Evet. (Cümlenin tamam›, “Evet çarfl›ya geliyorum”dur.)

- Yurttan ç›kacak m›s›n?- Hay›r. (Cümlenin tamam›, “Hay›r yurttan ç›kmayaca¤›m”d›r.)

-S›n›f›n› geçtin mi?-Evet. (Cümlenin tamam›, “Evet s›n›f›m› geçtim” fleklindedir.)

-Tatile ç›kacak m›s›n?-Evet. (Cümle, “Tatile ç›kaca¤›m” fleklindedir.)

Karfl›l›kl› konuflmalarda; iyi, kötü, s›cak, so¤uk, güzel, çirkin, bu, flu, o vb. keli-meler ister ek fiil alm›fl olsun ister ek fiil almam›fl olsun cümle de¤erinde olabi-lirler. Bu yap›larda da cümle, bir önceki cümle ile tamamlan›r.

-Sa¤l›¤›n›z nas›l?-‹yi (sa¤l›¤›m›z iyidir).-‹fller nas›l? -Kötü (ifller kötüdür).

-O mu daha güzel, flu mu?-fiu (flu daha güzeldir).

-Hava durumu yar›n nas›l olacak?-So¤uk (hava durumu yar›n so¤uk olacak).

-Yap›lanlar› nas›l buluyorsun?-Güzel (yap›lanlar› güzel buluyorum) vb.

Özneler, cümlede kelime olarak yer alabildi¤i gibi ek olarak da yükleminbünyesinde bulunabilirler.

Ben, bütün zorluklar›n üstesinden gelirim. [Özne, kelime olarak bulunmaktad›r.(ben)]

Sen, benim için çok k›ymetlisin. [Özne, kelime olarak bulunmaktad›r. (sen)]Bu ifli mutlaka baflaraca¤›z. [Özne, ek olarak olarak bulunmaktad›r. (-›z Çokluk, 1.

fiah›s)]


Karfl›l›kl› konuflmalarda, sorulara karfl›l›k verilen “evet” ve “hay›r” sözleribirer cümle de¤erindedir; ancak bu yap›larda yüklem, bir önceki cümlede yönel-tilen soru ile tamamlan›r.

- Çarfl›ya geliyor musun?- Evet. (Cümlenin tamam›, “Evet çarfl›ya geliyorum”dur.)

- Yurttan ç›kacak m›s›n?- Hay›r. (Cümlenin tamam›, “Hay›r yurttan ç›kmayaca¤›m”d›r.)

-S›n›f›n› geçtin mi?-Evet. (Cümlenin tamam›, “Evet s›n›f›m› geçtim” fleklindedir.)

-Tatile ç›kacak m›s›n?-Evet. (Cümle, “Tatile ç›kaca¤›m” fleklindedir.)

Karfl›l›kl› konuflmalarda; iyi, kötü, s›cak, so¤uk, güzel, çirkin, bu, flu, o vb. keli-meler ister ek fiil alm›fl olsun ister ek fiil almam›fl olsun cümle de¤erinde olabi-lirler. Bu yap›larda da cümle, bir önceki cümle ile tamamlan›r.

-Sa¤l›¤›n›z nas›l?-‹yi (sa¤l›¤›m›z iyidir).-‹fller nas›l? -Kötü (ifller kötüdür).

-O mu daha güzel, flu mu?-fiu (flu daha güzeldir).

-Hava durumu yar›n nas›l olacak?-So¤uk (hava durumu yar›n so¤uk olacak).

-Yap›lanlar› nas›l buluyorsun?-Güzel (yap›lanlar› güzel buluyorum) vb.

Özneler, cümlede kelime olarak yer alabildi¤i gibi ek olarak da yükleminbünyesinde bulunabilirler.

Ben, bütün zorluklar›n üstesinden gelirim. [Özne, kelime olarak bulunmaktad›r.(ben)]

Sen, benim için çok k›ymetlisin. [Özne, kelime olarak bulunmaktad›r. (sen)]Bu ifli mutlaka baflaraca¤›z. [Özne, ek olarak olarak bulunmaktad›r. (-›z Çokluk, 1.

fiah›s)]


Ülkelerine son derece ba¤l›d›rlar. [Özne, ek olarak olarak bulunmaktad›r. (-lar,Çokluk 3. fiah›s)]

Kurall› bir cümlede yüklem daima sonda bulunur ve genellikle vurgu da buunsur üzerindedir. Di¤er unsurlar›n bir s›ras› yoktur. Özellikle vurgulanmak is-tenen unsur yükleme yaklaflt›r›l›r.

O¤uz o akflam evde kald›. (Vurgulanan unsur yer tamlay›c›s›)O akflam evde O¤uz kald›. (Vurgulanan unsur özne)O¤uz evde o akflam kald›. (Vurgulanan unsur zarf)


CÜMLEY‹ MEYDANA GET‹REN UNSURLAR

A. YÜKLEM

Yüklem, fiil cümlelerinde yap›lan, k›l›nan; isim cümlelerinde olan unsurdur.Cümlenin temel ögesidir. Öteki bütün ögeler yüklem sayesinde de¤er kazan›r.Bu bak›mdan yüklem cümlenin dü¤ümlendi¤i kelimedir. Cümlenin cinsini deyüklemin yap›l›fl› belirler. Yüklem bildirme ya da tasarlama kipinde çekimli birfiil olabilece¤i gibi, ek fiilin ba¤land›¤› bir isim veya isim çeflidi bir kelime deolabilir. Yani yüklemine göre cümle ya fiil cümlesidir ya da isim cümlesidir.

1. Baz› kesik cümlelerde yüklem kelime olarak görülmese de anlam, bir ön-ceki cümle ile tamamlan›r. Bu yap›daki cümlelerde yüklemin ne oldu¤u anlam-da aç›kça belli oldu¤undan flekilce (kelime olarak) görülmesine gerek yoktur.

2. Türkçede kurall› bir cümle, “özne + tamlay›c› (nesne, zarf, yer tamlay›c›s›)+yüklem” fleklinde kurulur.

“Onlar, hastahaneye d›flar›daki hayat›n kar›flt›rd›¤› saatlerde gelmifllerdi.”(Peyami Safa - Dokuzuncu Hariciye Ko¤uflu)

“Sesler, s›cak bu¤ular ars›ndan halvetlere do¤ru uzaklaflarak eriyorlar.”(Peyami Safa - Dokuzuncu Hariciye Ko¤uflu)

“Ben o zamanlar mallar›n istif edildi¤i imalathanenin üstündeki bölmede yatard›m.”(Sait Faik Abas›yan›k, ‹pekli Mendil)

3. Fiil cümlelerinde yüklem, çekimli bir fiildir. Yüklemi fiil olan cümlelerdebütün unsurlar (özne, nesne, zarf ve yer tamlay›c›s›) bulunabilir. Herhangi birsebeple cümlelerde yer alan “cümle d›fl› unsurlar” cümle unsuru say›lmazlar.

“Üstü bafl› tütün kokan Peder Efendi / takkesi, kufla¤› ve boynundaki haçla / ona /arad›¤› baba yak›nl›¤›n› duyuyordu.”


“fiimdi / k›z kardefli Cemile’yi / oraya gelin gönderdikleri gün / gözünün önüne / ge-liyordu.”


4. Yüklemi geçiflsiz fiil olan cümlelerde nesne bulunmaz.

“fiimdi / hoca / dönüp / ö¤renciye / bakacak .”

“‹brahim / yüksek bir sesle / kardefline / seslendi .”


CÜMLEY‹ MEYDANA GET‹REN UNSURLAR

A. YÜKLEM

Yüklem, fiil cümlelerinde yap›lan, k›l›nan; isim cümlelerinde olan unsurdur.Cümlenin temel ögesidir. Öteki bütün ögeler yüklem sayesinde de¤er kazan›r.Bu bak›mdan yüklem cümlenin dü¤ümlendi¤i kelimedir. Cümlenin cinsini deyüklemin yap›l›fl› belirler. Yüklem bildirme ya da tasarlama kipinde çekimli birfiil olabilece¤i gibi, ek fiilin ba¤land›¤› bir isim veya isim çeflidi bir kelime deolabilir. Yani yüklemine göre cümle ya fiil cümlesidir ya da isim cümlesidir.

1. Baz› kesik cümlelerde yüklem kelime olarak görülmese de anlam, bir ön-ceki cümle ile tamamlan›r. Bu yap›daki cümlelerde yüklemin ne oldu¤u anlam-da aç›kça belli oldu¤undan flekilce (kelime olarak) görülmesine gerek yoktur.

2. Türkçede kurall› bir cümle, “özne + tamlay›c› (nesne, zarf, yer tamlay›c›s›)+yüklem” fleklinde kurulur.

“Onlar, hastahaneye d›flar›daki hayat›n kar›flt›rd›¤› saatlerde gelmifllerdi.”(Peyami Safa - Dokuzuncu Hariciye Ko¤uflu)

“Sesler, s›cak bu¤ular ars›ndan halvetlere do¤ru uzaklaflarak eriyorlar.”(Peyami Safa - Dokuzuncu Hariciye Ko¤uflu)

“Ben o zamanlar mallar›n istif edildi¤i imalathanenin üstündeki bölmede yatard›m.”(Sait Faik Abas›yan›k, ‹pekli Mendil)

3. Fiil cümlelerinde yüklem, çekimli bir fiildir. Yüklemi fiil olan cümlelerdebütün unsurlar (özne, nesne, zarf ve yer tamlay›c›s›) bulunabilir. Herhangi birsebeple cümlelerde yer alan “cümle d›fl› unsurlar” cümle unsuru say›lmazlar.

“Üstü bafl› tütün kokan Peder Efendi / takkesi, kufla¤› ve boynundaki haçla / ona /arad›¤› baba yak›nl›¤›n› duyuyordu.”


“fiimdi / k›z kardefli Cemile’yi / oraya gelin gönderdikleri gün / gözünün önüne / ge-liyordu.”


4. Yüklemi geçiflsiz fiil olan cümlelerde nesne bulunmaz.

“fiimdi / hoca / dönüp / ö¤renciye / bakacak .”

“‹brahim / yüksek bir sesle / kardefline / seslendi .”


5. ‹sim cümlelerinde yüklem, ek fiil alm›fl bir isimdir. Yüklemi isim olancümlelerde nesne, nadir olarak, di¤er unsurlar ise (özne, zarf, yer tamlay›c›s›)bütünüyle yer alabilir.

Komflu hakk› Tanr› hakk›d›r. (Atasözü)

“Ben / onun yan›nda / s›ska bir kediyim .”

Lütfü Bey de / fliddetle / ‹ttihat ve Terakki taraftar›yd›.

“Çocu¤un kayb› / baba için / çok zor bir imtihand›.”

Dilsiz karanl›klarda beliren uykusuzluk‹çimden d›flar›ya akseden bir yang›nd›rBana yaln›zl›¤›m› sezdiren uykusuzlukKoynumda bofllu¤unu duydu¤um bir kad›nd›r


Ey sevgi anlad›m bu uzaktan sada ile,Ömrün yegâne lezzetidir hât›ran bile


6. Yüklem, tek kelime olabilece¤i gibi, bir kelime grubu da olabilir.

“Kufl kafesten uçtu.”“Çocuk eve döndü.”“Sporcular zafere kofltu.”

O zaman kalbimi bir gizli günâh etti esîrSard› etraf›m› gökten boflalan bir zincir. (birleflik fiil)


Mâvi bir gözde elem katras›d›r Yass›ada Görmezlere bir manzara isrâf› bu, Rabbim (isim tamlamas›)


“Ben / on sekiz yafl›ndan yirmi befl yafl›na kadar / t›¤ gibi bir çocuktum.” (s›fattamlamas›)

(A. ‹lhan - Kurtlar Sofras›)

“Bu duyguda / gururla tevazu, edeple isti¤na / kucak kuca¤ad›r.” (tekrar grubu)(Cemil Meriç)


Orada / adama / basbaya¤› / küfür etmiflsin. (birleflik fiil)Lütfü Bey de / fliddetle / ‹ttihat ve Terakki taraftar›yd›. (isim tamlamas›)“Sisli bir sahran›n dibinde / ba¤dafl kurmufl.” (birleflik fiil)

Yarin duda¤›ndan getirilmifl Bir katre alevdir bu karanfil (s›fat tamlamas›)

(Ahmet Haflim)

“Yahu / hürriyet dedi¤iniz fley,/ gâvurun bizi bütün bütün mahvetmesi içinaralanm›fl kap›y› ard›na kadar açmak m›d›r?.” (isim fiil grubu)


“Zafer ve e¤lence bu sarayda / hayat›n en belirgin ak›fl›na yatakl›k ediyordu .”(birleflik fiil)

(‹skender Pala - Babilde Ölüm ‹stanbul’da Aflk)

Ölüm âsûde bahâr ülkesidir bir rindeGönlü her yerde buhurdan gibi y›llarca tüter (s›fat tamlamas›)


7. Cümleyi oluflturan ögeler dizilifl yönünden belli düzene tabidir. Bu düzençerçevesinde cümlelerde yüklem sonda bulunur. Bununla birlikte konuflma di-linde ve fliirde yüklemin yeri de¤iflebilir.

Gördüm / ac›l›¤›n tamaylar›n›.Saklanm›fl defneydi / umursamazl›¤›m

“Kan kardeflim de¤ildir / yazg›.”(Melih Cevdet Anday)

“Yollara düflmüflüm, elsiz, ayaks›z.”(Orhan fiaik Gökyay)

“Alt›n kazmas› / iner / binlerce y›l önceye,Dizer / sevinçlerini / bilgin”

(Ceyhun Atuf Kansu)

“Bir zenci / çalar / onu, / ak gözlü, dul bak›fll›.”(Sabahattin Kudret Aksal)

“Bir erik / kopard›m / can dal›ndan.”(Bedri Rahmi Eyubo¤lu)


Orada / adama / basbaya¤› / küfür etmiflsin. (birleflik fiil)Lütfü Bey de / fliddetle / ‹ttihat ve Terakki taraftar›yd›. (isim tamlamas›)“Sisli bir sahran›n dibinde / ba¤dafl kurmufl.” (birleflik fiil)

Yarin duda¤›ndan getirilmifl Bir katre alevdir bu karanfil (s›fat tamlamas›)

(Ahmet Haflim)

“Yahu / hürriyet dedi¤iniz fley,/ gâvurun bizi bütün bütün mahvetmesi içinaralanm›fl kap›y› ard›na kadar açmak m›d›r?.” (isim fiil grubu)


“Zafer ve e¤lence bu sarayda / hayat›n en belirgin ak›fl›na yatakl›k ediyordu .”(birleflik fiil)


Ölüm âsûde bahâr ülkesidir bir rindeGönlü her yerde buhurdan gibi y›llarca tüter (s›fat tamlamas›)


7. Cümleyi oluflturan ögeler dizilifl yönünden belli düzene tabidir. Bu düzençerçevesinde cümlelerde yüklem sonda bulunur. Bununla birlikte konuflma di-linde ve fliirde yüklemin yeri de¤iflebilir.

Gördüm / ac›l›¤›n tamaylar›n›.Saklanm›fl defneydi / umursamazl›¤›m

“Kan kardeflim de¤ildir / yazg›.”(Melih Cevdet Anday)

“Yollara düflmüflüm, elsiz, ayaks›z.”(Orhan fiaik Gökyay)

“Alt›n kazmas› / iner / binlerce y›l önceye,Dizer / sevinçlerini / bilgin”

(Ceyhun Atuf Kansu)

“Bir zenci / çalar / onu, / ak gözlü, dul bak›fll›.”(Sabahattin Kudret Aksal)

“Bir erik / kopard›m / can dal›ndan.”(Bedri Rahmi Eyubo¤lu)


“Aflk m›yd› / k›fl gelince bafllayan,Beyaz bir k›l›çla yürüyen aflkaB›rakmaz olur / kufllar›n› / ülkeler.”

(Ülkü Tamer)

“Dedelerinin yüzlerinde bütün erozyonSilip götürmüfl / bütün evetleri.”

(Cemal Süreyya)

“S›ralanm›fllar / su boylar›naB›çakla / soyuyorlar / kemerlerini.”

(Cemal Süreyya)

On köylü, / iki subay, / bir tezkereci er,S›raland›k / ahflap mescidin avlusunda


“Mezarl›¤› bir koyun sürüsüne benzetti¤i gün/Ya da ona öyle geldi¤i gün: “Ölüm sürüye kat›lmakt›r”Diye / yazm›flt› bir kâ¤›da.”

(Oktay Rifat)

8. “Ol-” yard›mc› fiili, genellikle isimlerle bir araya gelerek birleflik fiil olufl-turur; ancak “ol-” yard›mc› fiili bazen as›l fiil olarak da kullan›lmaktad›r. O za-man (ol- fiili) tek bafl›na yüklem olur.

“Yolda gelirken bir trafik kazas› oldu.”“K›z›m›n bir o¤lu oldu.”“Ay›n sonu oldu daha kira ödenmedi.”

Zindan kesilir sultan› olmazsa saraylar (Faruk Nafiz Çaml›bel)

Sak›n bir söz söyleme... Yüzüme bakma sak›n! Sesini duyan olur, sana göz koyan olur.


“O¤uz ç›nar›n›n gün bat›s›na,Uzanan, en görklü dal› oldular…”

(Niyazi Y›ld›r›m Gençosmano¤lu)


“Kimi gün f›rt›na, kas›rga, boran…Kimi gün de seher yeli oldular.”


9. Cümlelerde anlam› kuvvetlendirmek için bazen yüklem tekrarlan›r, bazende yüklem olan kelime ya da kelime grubunun yan›nda bulunan “da/de” ba¤-lac› ve soru eki “m›, mi/mu, mü” yükleme dahil edilir.

Beyhûdedir, her uzvuna bir halka bulsa da;Bofltur köpüklü a¤z›na gemler vurulsa da...


Yeryüzündeki bütün y›ld›zlar›Ufka ça¤›r›yor, ça¤›r›yorlar

(Ahmet Kutsi Tecer)

Her fley yeknesak ve her fley bofl, bombofl.(Peyami Safa, Fatih-Harbiye)

Âlemin küfre göre hem bafl› hem sonu hiç‹ki hiç aras›nda varl›k olur mu ki hiç?


10. S›ral› cümlelerde yüklem, t›pk› di¤er ögeler gibi ortak olabilir.

“Bu kitaplar Fatih’tir, Selim’dir, Süleyman’d›r.”(Arif Nihat Asya)

“Buras› / Raman’d›r, Batman’d›r, Beflir’dir.”(Faz›l Hüsnü Da¤larca)

11. Türkçede cümleler, “var” ve “yok” kelimeleriyle çekim eki almadan da ku-rulabilir; ancak yüklem olan bu kelimelerde “ek fiil’in” düfltü¤ü unutulmamal›d›r.

-Sende ne kadar para var? (-d›r eki düflmüfl)-Bende mi?-Evet-Bende befl yüz lira var. (-d›r eki düflmüfl)

-Yeni gösterime giren filme ilgi var m›?-Yok (-tur eki düflmüfl)

“Demezsin ki :”Bunlar›n içlerinde kimler var?” (vard›r.)(Mehmet Akif Ersoy)


“Kimi gün f›rt›na, kas›rga, boran…Kimi gün de seher yeli oldular.”


9. Cümlelerde anlam› kuvvetlendirmek için bazen yüklem tekrarlan›r, bazende yüklem olan kelime ya da kelime grubunun yan›nda bulunan “da/de” ba¤-lac› ve soru eki “m›, mi/mu, mü” yükleme dahil edilir.

Beyhûdedir, her uzvuna bir halka bulsa da;Bofltur köpüklü a¤z›na gemler vurulsa da...


Yeryüzündeki bütün y›ld›zlar›Ufka ça¤›r›yor, ça¤›r›yorlar

(Ahmet Kutsi Tecer)

Her fley yeknesak ve her fley bofl, bombofl.(Peyami Safa, Fatih-Harbiye)



10. S›ral› cümlelerde yüklem, t›pk› di¤er ögeler gibi ortak olabilir.

“Bu kitaplar Fatih’tir, Selim’dir, Süleyman’d›r.”(Arif Nihat Asya)

“Buras› / Raman’d›r, Batman’d›r, Beflir’dir.”(Faz›l Hüsnü Da¤larca)

11. Türkçede cümleler, “var” ve “yok” kelimeleriyle çekim eki almadan da ku-rulabilir; ancak yüklem olan bu kelimelerde “ek fiil’in” düfltü¤ü unutulmamal›d›r.

-Sende ne kadar para var? (-d›r eki düflmüfl)-Bende mi?-Evet-Bende befl yüz lira var. (-d›r eki düflmüfl)

-Yeni gösterime giren filme ilgi var m›?-Yok (-tur eki düflmüfl)

“Demezsin ki :”Bunlar›n içlerinde kimler var?” (vard›r.)(Mehmet Akif Ersoy)


12. S›ral› cümlelerde yüklemi oluflturan kelime ya da ek tekrardan kaç›nmakiçin son cümlede yer al›r.

“Gördükleri karfl›s›nda üzülüyor, bafl›n› öne e¤iyor ve a¤l›yordu.”(Yüklem çekimlifiilin hikâyesi)

“Baflar›ya ulaflman›n en önemli yolu çal›flmak, çal›flmak, çal›flmakt›r.”

“Bir kelime tarihî metinlerden, öbürü herhangi bir halk a¤z›ndan; bir ek filan lehçe-den, öteki ek baflka lehçeden al›nmamal›d›r.”

(Faruk K. Timurtafl)

“Bir flairi anman›n en iyi flekli onun eserlerini okumak, onlar üzerinde düflünmek vesohpet etmektir.”

“Toprak kokusu ci¤erlerime, toprak kokusu ruhuma doluyor.” (fiükûfe Nihal Baflar)

13. Baz› cümlelerde yüklem ve aç›klay›c›s› yan yana bulunur.

“Her birimiz, etraf›m›z› çeviren say›s›z varl›klar aras›nda yaln›z, yapayaln›z›zKeziban.”

(Nurullah Ataç)

“Her fley yeknesak ve her fley bofl, bombofl.”(Peyami Safa, Fatih-Harbiye)

“Toprak sar›yd› sapsar›.”(Sevinç Çokum - A¤ustos Bafla¤›)

14. Cümlelerde di¤er unsurlar birden çok olabildi¤i hâlde yüklem tektir. Me-tinlerde cümlelerin say›s› (ortak unsurlar hariç) yüklemlerin say›s› kadard›r. Birmetinde kaç tane yüklem varsa, o kadar cümle var demektir.

“K›s›rl›kta öyle de¤il etrafa yay›l›yor, gelifliyor, meseleler do¤uruyor, yafl›-yor.” (bu metinde befl cümle var.)

(Sebahattin Eyûbo¤lu)

“Onlar›n içinde ne oldu¤una bakmadan indirirler, kald›r›rlar, istif ederler.” (bumetinde üç cümle var)

(Mehmet Kaplan)

“Her kelimeyi mecnunane bir titizlikle tart›yor, tad›yor, ölçüyorum.”(Cemil Meriç)


B. ÖZNE (FA‹L)

Cümlede önem bak›m›ndan yüklemden sonra gelen en önemli ögedir. Fiileöteki ögelerden daha yak›n olan özne, ayn› zamanda cümlenin yükleminden ay-r›lmayan bir parças›d›r. Bu bak›mdan bazen ayr› bir kelime hâlinde olmay›p,yüklemin içinde flah›s hâlinde ifade olunur. Özne yüklemin bildirdi¤i anlam› ta-mamlayan, baflka bir deyiflle cümlede bildirilen hükmün meydana gelmesinisa¤layan ögedir. Özne bir kifli, veya nesne olabilece¤i gibi, soyut bir kavram daolabilir. Cümlede yapan› ve olan› temsil eden özne, do¤rudan do¤ruya bir keli-me ya da bir kelime grubu olabilir.

Öznenin en önemli niteli¤i, genellikle yal›n hâlde bulunmas›d›r; yükleme debu flekilde ba¤lan›r. ‹sim hâl eklerini almaz; ancak iyelik ve çokluk eklerini ala-bilir.

Cümle içerisinde özneyi bulmak için yükleme kim/kimler ve ne/neler sorula-r›ndan biri sorulur. Bu sorulara cevap olan kelime veya kelime grubu öznedir.

Bir cümlede birden fazla özne bulunabilir. Ve bunlar birbirlerinden ya ba¤-laçlarla ya da virgülle ayr›l›r:

Vezir, molla, a¤a, bey tak›m tak›mGüneflli bir nisan günü ok att›

(Yahya Kemal)

Özne, yaln›z etken çat›l› fiillerin yüklem oldu¤u cümleler ile isim cümlele-rinde bulunur. Etken çat›l› fiiller, edilgen çat›n›n d›fl›nda kalan fiillerdir (dö-nüfllü, ifltefl, geçiflli, geçiflsiz, ettirgen, oldurgan fiiller). Bu fiillerin gerçek özne-leri vard›r:

1. Yüklemi isim ve olufl bildiren fiil cümlelerinde özne, “olan”; di¤er fiil cüm-lelerinde “yapan” unsurdur.

“Annem, bu masallar› dinletmeye bay›l›rd›.” (özne, yapan)

“A¤açlar›n rengi k›z›la dönüyor.” (özne, olan)(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“R›fat, onun ellerini b›rakt›.” (özne, yapan)(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Çocuklar, dört yafl›na erifltiler.” (özne, olan)(Emine Ifl›nsu - Buka¤›)


B. ÖZNE (FA‹L)

Cümlede önem bak›m›ndan yüklemden sonra gelen en önemli ögedir. Fiileöteki ögelerden daha yak›n olan özne, ayn› zamanda cümlenin yükleminden ay-r›lmayan bir parças›d›r. Bu bak›mdan bazen ayr› bir kelime hâlinde olmay›p,yüklemin içinde flah›s hâlinde ifade olunur. Özne yüklemin bildirdi¤i anlam› ta-mamlayan, baflka bir deyiflle cümlede bildirilen hükmün meydana gelmesinisa¤layan ögedir. Özne bir kifli, veya nesne olabilece¤i gibi, soyut bir kavram daolabilir. Cümlede yapan› ve olan› temsil eden özne, do¤rudan do¤ruya bir keli-me ya da bir kelime grubu olabilir.

Öznenin en önemli niteli¤i, genellikle yal›n hâlde bulunmas›d›r; yükleme debu flekilde ba¤lan›r. ‹sim hâl eklerini almaz; ancak iyelik ve çokluk eklerini ala-bilir.

Cümle içerisinde özneyi bulmak için yükleme kim/kimler ve ne/neler sorula-r›ndan biri sorulur. Bu sorulara cevap olan kelime veya kelime grubu öznedir.

Bir cümlede birden fazla özne bulunabilir. Ve bunlar birbirlerinden ya ba¤-laçlarla ya da virgülle ayr›l›r:

Vezir, molla, a¤a, bey tak›m tak›mGüneflli bir nisan günü ok att›

(Yahya Kemal)

Özne, yaln›z etken çat›l› fiillerin yüklem oldu¤u cümleler ile isim cümlele-rinde bulunur. Etken çat›l› fiiller, edilgen çat›n›n d›fl›nda kalan fiillerdir (dö-nüfllü, ifltefl, geçiflli, geçiflsiz, ettirgen, oldurgan fiiller). Bu fiillerin gerçek özne-leri vard›r:

1. Yüklemi isim ve olufl bildiren fiil cümlelerinde özne, “olan”; di¤er fiil cüm-lelerinde “yapan” unsurdur.

“Annem, bu masallar› dinletmeye bay›l›rd›.” (özne, yapan)

“A¤açlar›n rengi k›z›la dönüyor.” (özne, olan)(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“R›fat, onun ellerini b›rakt›.” (özne, yapan)(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Çocuklar, dört yafl›na erifltiler.” (özne, olan)(Emine Ifl›nsu - Buka¤›)


“Ali ‹hsan surat›n› yenilemiflti.” (özne, yapan)(Attila ‹lhan - B›ça¤›n Ucu)

2. Yüklemi meçhul fiil olan cümlelerde özne bulunmaz. Meçhul fiiller, geçifl-siz fiillerin edilgen çat›ya sokulmas›yla oluflurlar. Bu fiiller de fiilden fiil yap›meki olan -n- ve -l- ile kurulur. Bunlar, yaln›z üçüncü flah›slar›yla kullan›l›r.

Ata binildi.Eve gidildi.Gece saba kadar e¤lenildi.D›flar› ç›k›ld›.Aya¤a kalk›ld›.

3. Yüklemi gereklilik kipinin teklik 3. flahs› olan baz› cümleler de özne al-mazlar. Ayn› ifllevdeki -mak gerek ve -mak lâz›m kal›b›yla kurulan cümlelerde deözne bulunmaz.1

Baz› fleyleri söylemek mi laz›m? (Kürflat Baflar - Baflucumda Müzik)

“S›nav› mutlaka baflarmak gerek”“‹fli sonuna dek götürmek gerek”“‹fli zaman›nda bitirmek lâz›m”“Gerekli tedbirleri zaman›nda almak lâz›m”“fiunun bunun lak›rd›s›na inan›l›r m›?”“Gülsüm Han›m’›n sofras›ndan kolayca vazgeçilmez.”“Eve erken dönülmeli”“Daha erken kalk›lmal›.”

“Türk köylüsünün sesi iflitilmeli.”(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

4. Özne yüklemin ald›¤› iyelik ve flah›s ekleriyle kendisini gösterir.

“Çok zaman düflündüm”. (ben)“En güzel iflleri baflar›rs›n.” (sen)“Her yeri görmüfl.” (o)“Bütün engelleri aflt›k” (biz)


1 Leyla Karhan. a.g.e, s.21

“Getirin flu eflyalar›.” (siz)“Üstünü örtüp yan› bafl›nda oturdular.” (onlar)“Az sonra Yorgo’nun beyaz köflkünün önündeydiler”. (onlar)


“Savafl bizi karl› da¤lara götürdü¤ü günK›z›ll›¤›nda ›s›nd›k; (biz)Da¤lardan çöllere düflürdü¤ü günGölgene s›¤›nd›k.” (biz)

(Arif Nihat Asya)

5. Özne, yükleme genellikle eksiz olarak ba¤lan›r. Çokluk ve iyelik eklerinind›fl›nda baflka çekim eki almazlar.

Çocu¤un bu iste¤i, seni korkutmas›n. (özne, iyelik ekli)Zay›f elleri titredi. (özne, iyelik ekli)Çocuklar bu ifli baflaramad›. (özne, çokluk ekli)Ayaklar›m bu kadar yükü kald›ramad›. (özne, iyelik ekli)

“Ac›s› içerime yürümektedir flimdi.” (özne, iyelik ekli)(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

6. Özneler, cümlelerde bir kelime olabilece¤i gibi bir kelime grubu da olabilir.

Ayaz ve günefl gitgide derisini de kavurup ya¤›zlaflt›rd›.(Tar›k Bu¤ra - Küçük A¤a)

Beride ufak tefek tesadüfler, vak’alar ve kahramanl›klar çetedeki befl on kifli-nin kendisine tamamen ba¤lanmas›n› sa¤lad›.

(Tar›k Bu¤ra - Küçük A¤a)

“Ahmet s›navdaki bütün sorular› cevapland›rm›flt›.”“Çocuklar evden erken ayr›ld›.”“Âfl›klar bir türlü kavuflamad›.”

Selim Bey, büyük bir h›fl›mla yerinden f›rlad›. (özne, unvan grubu)Bu ifli en iyi yeri gö¤ü yaratan bilir. (özne, s›fat-fiil grubu)Mektup yazmak, insana ayr› bir zevk verir. (özne, isim-fiil grubu)

Günler k›sald›. Kanl›ca’n›n ihtiyarlar›Bir bir hat›rlamakta geçen sonbaharlar.



“Getirin flu eflyalar›.” (siz)“Üstünü örtüp yan› bafl›nda oturdular.” (onlar)“Az sonra Yorgo’nun beyaz köflkünün önündeydiler”. (onlar)


“Savafl bizi karl› da¤lara götürdü¤ü günK›z›ll›¤›nda ›s›nd›k; (biz)Da¤lardan çöllere düflürdü¤ü günGölgene s›¤›nd›k.” (biz)

(Arif Nihat Asya)

5. Özne, yükleme genellikle eksiz olarak ba¤lan›r. Çokluk ve iyelik eklerinind›fl›nda baflka çekim eki almazlar.

Çocu¤un bu iste¤i, seni korkutmas›n. (özne, iyelik ekli)Zay›f elleri titredi. (özne, iyelik ekli)Çocuklar bu ifli baflaramad›. (özne, çokluk ekli)Ayaklar›m bu kadar yükü kald›ramad›. (özne, iyelik ekli)

“Ac›s› içerime yürümektedir flimdi.” (özne, iyelik ekli)(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

6. Özneler, cümlelerde bir kelime olabilece¤i gibi bir kelime grubu da olabilir.

Ayaz ve günefl gitgide derisini de kavurup ya¤›zlaflt›rd›.(Tar›k Bu¤ra - Küçük A¤a)

Beride ufak tefek tesadüfler, vak’alar ve kahramanl›klar çetedeki befl on kifli-nin kendisine tamamen ba¤lanmas›n› sa¤lad›.


“Ahmet s›navdaki bütün sorular› cevapland›rm›flt›.”“Çocuklar evden erken ayr›ld›.”“Âfl›klar bir türlü kavuflamad›.”

Selim Bey, büyük bir h›fl›mla yerinden f›rlad›. (özne, unvan grubu)Bu ifli en iyi yeri gö¤ü yaratan bilir. (özne, s›fat-fiil grubu)Mektup yazmak, insana ayr› bir zevk verir. (özne, isim-fiil grubu)

Günler k›sald›. Kanl›ca’n›n ihtiyarlar›Bir bir hat›rlamakta geçen sonbaharlar.



“Zafer ve e¤lence bu sarayda hayat›n en belirgin ak›fl›na yatakl›k ediyordu.” (öz-ne, ba¤lama grubu)


“‹flte, flu da¤lar›n duman› benim de gözlerime indi.” (özne, belirtili isim tamla-mas›)

(Sevinç Çokum - Bizim Diyar) “Mektup yazmakla mektup okumak, burada benim için iki ibadet yerine geçti.”

(özne, ba¤lama grubu)(Ziya Gökalp)

7. Cümlede birden çok özne olabilir.

“Yapraklar, çiçekler, meyveler dal›,Gözlerin, dillerin müjdeler dolu.”

(Orhan fiaik Gökyay)

“Gelsin düzgün, all›k, saç boyas›, dudak boyas›!”(Mahmut fievket Esendal)

“Evler, a¤açlar, sular, ben ve bu anSanki bulutlarla bir, ak›yoruz”


“Tarihimizin bu eflsiz büyükleri aras›nda Bilge Ka¤an, Alp Arslan, Fatih ve Ata-türk akla gelen simalard›r.”

(Faruk Kadri Timurtafl)

“Y›ld›zlar›n ayd›nlatt›¤› geceler, ›ss›z yollar, bu meneviflli tepeler, kurt, kuflart›k Yusuf’u tan›yordu.”


“Yatakhaneye girdiklerinde huzursuz k›p›rdan›fllar, say›klamalar, öksürmeler oldu.”(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Eski Dünya, Yeni Dünya, bütün akvâm-› beflerKayn›yor kum gibi, tûfan gibi, mahfler mahfler.”

(Mehmet Akif Ersoy)

“Kafa, göz, gövde, bacak, kol, çene, parmak, el ayak,Boflan›r s›rtlara vadilere, sa¤nak sa¤nak.”

(Mehmet Akif Ersoy)


“fiu çocuk ba¤r›flmalar›, yeniden yanan eski duygular, elini aya¤›n› gevfletensavafl izlenimleri besbelli gerçekleflti.”

(Attila ‹lhan - B›ça¤›n Ucu)

“Bu gazinoda içindeki tutkular, çaresizlikler, üzüntüler daha bir aç›¤a ç›km›flt›r.”(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Matmazel Raflel, mavi bir yelkenli, dönüp geliyor.” (Attila ‹lhan - B›ça¤›n Ucu)

“Gayr› köylerimizden duman, alev eksilmez oldu.”(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

8. Cümlelerde özne ve aç›klay›c› özne birlikte bulunabilir.

Raporlar yaz›lmal›, hava raporlar›(R›fat Ilgaz)

“Ya¤mur ya¤›yor, k›fl ya¤muru flak›r flak›r.”(Hasan ‹zzettin Dinamo)

“Biz, özellikle de ben, dünyay›, en çok da dünyan›n merkezi olan Avrupa’y› gör-mek, tan›mak istiyorum.”


“Rahmetli babam; sizin büyük dedeniz müthifl s›rr›n›, anam d›fl›nda bir tek ba-na emanet etti.”


“Bu rüzgâr, bu deli rüzgâr bir ordu…”(Ahmet Kutsi Tecer)

“Sesin nerede kald›, her günkü sesin”(Ahmet Muhip D›ranas)

9. Özneler, yüklemlerde iyelik ve flah›s ekleri ile yer alabildikleri hâlde, özel-likle vurgulanmak istenince bu eklerle birlikte flah›s zamiri olarak da yer al›rlar.

“Ben Anadolu’ya gitmeden manevi kuvvet denilen fleyin millet mücadelelerinde bü-yük bir rol oynad›¤›na ve bunun ruhtan gelen bir yüreklilikle olufltu¤una inand›m.”

(Yakup Kadri Karaosmano¤lu - Yaban)


“fiu çocuk ba¤r›flmalar›, yeniden yanan eski duygular, elini aya¤›n› gevfletensavafl izlenimleri besbelli gerçekleflti.”

(Attila ‹lhan - B›ça¤›n Ucu)

“Bu gazinoda içindeki tutkular, çaresizlikler, üzüntüler daha bir aç›¤a ç›km›flt›r.”(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Matmazel Raflel, mavi bir yelkenli, dönüp geliyor.” (Attila ‹lhan - B›ça¤›n Ucu)

“Gayr› köylerimizden duman, alev eksilmez oldu.”(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

8. Cümlelerde özne ve aç›klay›c› özne birlikte bulunabilir.

Raporlar yaz›lmal›, hava raporlar›(R›fat Ilgaz)

“Ya¤mur ya¤›yor, k›fl ya¤muru flak›r flak›r.”(Hasan ‹zzettin Dinamo)

“Biz, özellikle de ben, dünyay›, en çok da dünyan›n merkezi olan Avrupa’y› gör-mek, tan›mak istiyorum.”


“Rahmetli babam; sizin büyük dedeniz müthifl s›rr›n›, anam d›fl›nda bir tek ba-na emanet etti.”


“Bu rüzgâr, bu deli rüzgâr bir ordu…”(Ahmet Kutsi Tecer)

“Sesin nerede kald›, her günkü sesin”(Ahmet Muhip D›ranas)

9. Özneler, yüklemlerde iyelik ve flah›s ekleri ile yer alabildikleri hâlde, özel-likle vurgulanmak istenince bu eklerle birlikte flah›s zamiri olarak da yer al›rlar.

“Ben Anadolu’ya gitmeden manevi kuvvet denilen fleyin millet mücadelelerinde bü-yük bir rol oynad›¤›na ve bunun ruhtan gelen bir yüreklilikle olufltu¤una inand›m.”



“Sen, kaçan bir ürkek ceylans›n da¤da,Ben, pefline düflmüfl bir canavar›m!”


“Kaç›p dolaflsan da sen, flehir flehir,Bana kalacaks›n yine son günü.”


“Ben güzel günlerin flairiyimSaadetten al›yorum ilham›m›.”


10. Yüklemi edilgen çat›l› fiil olan cümlelerde gerçek özne yoktur. Bu türcümlelerde cümlenin as›l nesnesi olan öge, özne görünüflündedir; ama bu öznecümlenin as›l öznesi de¤il, fleklî öznesidir. Bu özneye sözde özne denir. Sözde öz-ne, cümlede ifli yapan öge de¤il, yap›lan iflten etkilenen ögedir.

Evler uzaktan görülüyordu.Çocuklar tafl at›nca camlar k›r›ld›.S›n›f temizlendiÖ¤renciler giydirildiÇocuklar görüldüOyun bafllat›ld›.Bina bitirildi.

Türkçede özne çeflitleri hakk›nda bugüne kadar tam bir birlik sa¤lanabilmiflde¤ildir. Özne türlerini ikiye, befle, yediye hatta on bire kadar ay›ran dilciler bu-lunmaktad›r.2

11. S›ral› cümlelerde özne, ortak olabilir.

“Bacaklar›, üç senelik harp yorgunlu¤unu birden bire duymufl, uyuflmufl, askerîkülotun bol havas› içinde kar›ncalanarak, ot gibi sallan›yor, / vücudunu tafl›m›yor.”

(Peyami Safa)

“Gözler, yeri noktalayan yapraklar üzerinde bir örümcek sessizli¤iyle dolafl›r, / ba-z›s›nda biraz durur, / bir fleyler ar›yormufl gibi baz›s›nda biraz daha ›srar eder, / sonrane yapt›¤›n› bilmeksizin ayn› muttarit hareketleri tekrarlar.”

(Suut Kemal Yetkin)


2 Hamza Zülfikar, Türk Gramerinin Sorunlar› Toplant›s›, (22-23 Ekim 1993), Ankara 1995, s. 43.

“Gökten dökülen s›cak, yanaklar› yak›yor, / gö¤üsleri eziyor, nefesleri t›k›yor.”(Ahmet Hikmet Müftüo¤lu)

Ödünç, güle güle gider, a¤laya a¤laya döner. (Atasözü)

A¤aç güneflte serpilir, fakat topra¤›n derinliklerindeki kökü ile beslenir. (Yahya Kemal Beyatl›)

Köflede gazete okuyan ihtiyar cildiye doktoru gazetesini b›rakt›, söze kar›flt›.(Memduh fievket Esendal)

12. Özneden sonra gelen “da, de” ba¤lac› özne ile birlikte de¤erlendirilir veözneye çeflitli ifllevler kazand›r›r.

“Halas›n›n yan›ndaki kad›nlar da sar›ld›lar, öptüler, söylefltiler, gülüfltüler.”(Refik Halit Karay - Eskici)

“Sen de geçebilirsin yardan, anadan, serden…”(Arif Nihat Asya)

“Tutuflurken ba¤r›m›z deniz diye y›llarcaBir insan hasreti de tafl›yordu bir parça.”


“Zira bu saz da parçalan›r gülmek isterse…”(Halit Fahri Ozansoy)

“Ahmet Zamanî Efendi de kitab›m›n baz› yerlerine itiraz etmiflti.”(Ahmet Hamdi Tanp›nar - Saatleri Ayarlama Enstitüsü)

13. Cümlede özneyi bulmak için yükleme “kim” ve “ne” sorular› yöneltilir.Yükleme do¤rudan sorulan bu sorular›n karfl›l›¤› olan ögeler öznedir. Ayr›cayüklemi fiil olan cümlelerde fiil köklerine; yüklemi isim olan cümlelerde de kök-lerden sonra kullan›lan “ol- ve et-” yard›mc› fiillerin sonuna “-an” ve “-en” ekle-ri getirilerek yükleme yöneltilen “yapan kim, olan kim, olan ne, eden kim, eden ne”vb. sorular özneyi bulmaya yard›m eder.

14. Cümlede özne ile yüklem aras›nda kifli bak›m›ndan uygunluk bulunma-s› gerekir. Ancak baz› durumlarda, kullan›l›flta bu uygunluk bozulabilmektedir.Öznesi de¤iflik kiflilerden oluflan bir cümlede özne ile yüklem aras›nda flu uy-gunluklar bulunmal›d›r:


“Gökten dökülen s›cak, yanaklar› yak›yor, / gö¤üsleri eziyor, nefesleri t›k›yor.”(Ahmet Hikmet Müftüo¤lu)

Ödünç, güle güle gider, a¤laya a¤laya döner. (Atasözü)

A¤aç güneflte serpilir, fakat topra¤›n derinliklerindeki kökü ile beslenir. (Yahya Kemal Beyatl›)


12. Özneden sonra gelen “da, de” ba¤lac› özne ile birlikte de¤erlendirilir veözneye çeflitli ifllevler kazand›r›r.

“Halas›n›n yan›ndaki kad›nlar da sar›ld›lar, öptüler, söylefltiler, gülüfltüler.”(Refik Halit Karay - Eskici)

“Sen de geçebilirsin yardan, anadan, serden…”(Arif Nihat Asya)

“Tutuflurken ba¤r›m›z deniz diye y›llarcaBir insan hasreti de tafl›yordu bir parça.”


“Zira bu saz da parçalan›r gülmek isterse…”(Halit Fahri Ozansoy)

“Ahmet Zamanî Efendi de kitab›m›n baz› yerlerine itiraz etmiflti.”(Ahmet Hamdi Tanp›nar - Saatleri Ayarlama Enstitüsü)

13. Cümlede özneyi bulmak için yükleme “kim” ve “ne” sorular› yöneltilir.Yükleme do¤rudan sorulan bu sorular›n karfl›l›¤› olan ögeler öznedir. Ayr›cayüklemi fiil olan cümlelerde fiil köklerine; yüklemi isim olan cümlelerde de kök-lerden sonra kullan›lan “ol- ve et-” yard›mc› fiillerin sonuna “-an” ve “-en” ekle-ri getirilerek yükleme yöneltilen “yapan kim, olan kim, olan ne, eden kim, eden ne”vb. sorular özneyi bulmaya yard›m eder.

14. Cümlede özne ile yüklem aras›nda kifli bak›m›ndan uygunluk bulunma-s› gerekir. Ancak baz› durumlarda, kullan›l›flta bu uygunluk bozulabilmektedir.Öznesi de¤iflik kiflilerden oluflan bir cümlede özne ile yüklem aras›nda flu uy-gunluklar bulunmal›d›r:


a) Özne, teklik veya çokluk 1. ve 3. flah›slardan ibaretse, yüklem çokluk 1. fla-h›s olur.

Ben ve Betül tiyatroya gidece¤iz.O ve biz birlikte gelece¤iz.O ve ben bir bütünüz.

“Fakat O¤uz ve ben, rüyam›z› ve idealimizi sevmekle, rüyam›z ve amac›m›z içinyaflamakla birbirimizi yeteri kadar seviyoruz.”


b) Özne, teklik veya çokluk 1. ve 2. flah›slardan ibaretse, yüklem çokluk 1.flah›s olur:

Ben ve sen iyi arkadafl›z.

Sen ve ben gözyafl›yla ›slanm›fl hamurdan›z;Rengimize baks›nlar, kandan ve çamurdan›z!


c) Özne, teklik veya çokluk 2. ve 3. flah›slardan ibaretse, yüklem çokluk 2. fla-h›s olur:

Sen ve o bugünkü toplant›ya kat›lmad›n›zSen ve o, Anadolu’ya geçmeyi düflünmüyor musunuz?

d) Özne, teklik veya çokluk bütün flah›slar› kaps›yorsa (1.2.3.) yüklem çok-luk 1. flah›s olur:

Ben, sen ve Ahmet eski nesildeniz. Ben, sen ve o bu ifli birlikte baflaraca¤›z.Biz, siz ve onlar, bir bütünün parçalar›y›z.

15. Özne ile yüklem aras›nda kifli bak›m›ndan oldu¤u gibi, tekillik-ço¤ullukbak›m›ndan da uygunluk aran›r. Özne ile yüklem aras›ndaki uygunlukta flunoktalara dikkat etmek gerekir:

a) Özne teklik ise yüklem de teklik olur.

Betül okula gitmeye haz›rlan›yordu. Annem geliyor.Araba bozuldu.


Nihâyetsiz bir ova a¤artt› benzimizi,Yollar bir flerit gibi ufka ba¤lad› bizi.


b) Cümlede özne çokluk hâlde ise ve ayn› zamanda flah›slar› karfl›l›yorsayüklem genellikle çokluk olarak bulunur.

Ahmet ve kardefli birlikte geliyorlar.Ben ve annem birlik yafl›yoruz.Ö¤renciler okulun bahçesinde top oynuyorlar.

c) Özne teklik kifli de olsa, e¤er bir topluluk ad›na konufluluyorsa, övünme,böbürlenme, çal›m satma, alçak gönüllülük gösterme veya sayg› gösterme gaye-si güdülüyorsa “ben” yerine “biz” zamiri kullan›l›r:

Biz onun cemaziyelevvelini biliriz. Bu konudaki sorular›n›z› daha önce cevaplam›flt›k.

d) Sayg› ve nezaket ifade edilmek istendi¤inde, özne teklik olsa bile yüklemçokluk olur:

Emin Nihat Bey geldiler mi? Bakan Bey henüz teflrif etmediler mi?Zat-› âlîleri flöyle buyursunlar.Beyefendi yoklar, Han›mefendi geldiler.

e) E¤er özne organ, bitki, hayvan, cans›z varl›k ya da soyut bir kavram iseyüklem teklik olur:

Trafik kazas›nda kollar› ve ayaklar› k›r›ld›.Gözlerim karard›, kulaklar›m duymaz oldu. Sonbaharla birlikte a¤açlar yapraklar›n› döktü. Kufllar da gitti. Köpekler Ali’nin etraf›nda z›play›p duruyordu. Sokaktan gürültüler geliyor. Aradan y›llar geçti, bahçeler bozuldu; yuvalar da¤›ld›; yollar silindi.

“Ya¤›z atlar kiflnedi meflin k›rbaç flaklad›.” (Faruk Nafiz Çaml›bel)

“Vardar k›y›lar›nda iri, sar› çiçekler açm›flt›.” (Sevinç Çokum - Bizim Diyar)


Nihâyetsiz bir ova a¤artt› benzimizi,Yollar bir flerit gibi ufka ba¤lad› bizi.


b) Cümlede özne çokluk hâlde ise ve ayn› zamanda flah›slar› karfl›l›yorsayüklem genellikle çokluk olarak bulunur.

Ahmet ve kardefli birlikte geliyorlar.Ben ve annem birlik yafl›yoruz.Ö¤renciler okulun bahçesinde top oynuyorlar.

c) Özne teklik kifli de olsa, e¤er bir topluluk ad›na konufluluyorsa, övünme,böbürlenme, çal›m satma, alçak gönüllülük gösterme veya sayg› gösterme gaye-si güdülüyorsa “ben” yerine “biz” zamiri kullan›l›r:

Biz onun cemaziyelevvelini biliriz. Bu konudaki sorular›n›z› daha önce cevaplam›flt›k.

d) Sayg› ve nezaket ifade edilmek istendi¤inde, özne teklik olsa bile yüklemçokluk olur:

Emin Nihat Bey geldiler mi? Bakan Bey henüz teflrif etmediler mi?Zat-› âlîleri flöyle buyursunlar.Beyefendi yoklar, Han›mefendi geldiler.

e) E¤er özne organ, bitki, hayvan, cans›z varl›k ya da soyut bir kavram iseyüklem teklik olur:

Trafik kazas›nda kollar› ve ayaklar› k›r›ld›.Gözlerim karard›, kulaklar›m duymaz oldu. Sonbaharla birlikte a¤açlar yapraklar›n› döktü. Kufllar da gitti. Köpekler Ali’nin etraf›nda z›play›p duruyordu. Sokaktan gürültüler geliyor. Aradan y›llar geçti, bahçeler bozuldu; yuvalar da¤›ld›; yollar silindi.

“Ya¤›z atlar kiflnedi meflin k›rbaç flaklad›.” (Faruk Nafiz Çaml›bel)

“Vardar k›y›lar›nda iri, sar› çiçekler açm›flt›.” (Sevinç Çokum - Bizim Diyar)


“Gençlik ve gelecek bafl›m› döndürüyor.”(Selim ‹leri - Yar›n Yapayaln›z)

f) Özneler topluluk isimlerinden olufluyorsa, yüklemler hem teklik hem deçokluk olabilirler.

Halk bir anda galeyana geldi.Sürü köye yaklaflt›.Kervan uzaktan geçiyor.

Hepsi gittiler.Bir k›sm› oturdular.Türkler her türlü zorlu¤un üstesinden gelirler.

“Herkes, birbirini ba¤›fllayabiliyordu.”(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Atl›lar, yayalar, arabalar›n çekti¤i toplar bir büyük u¤ultuyla ak›p gidiyordu.”(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

C. NESNE

Cümlede yüklemin do¤rudan etki etti¤i ögeye nesne denir. Yani özneninyapt›¤› iflten do¤rudan etkilenen kelime veya kelime grubudur. Daima geçiflli fi-illerin bir ögesi olarak kullan›l›r.

Yüklemi geçiflsiz fiil olan cümlelerde “etkilenme” özne unsurunun üzerinekayd›¤› için nesne bulunmaz. Geçiflsiz fiiller baz› çat› eklerini alarak geçiflli hâlegetirilebilirler. ‹sim cümlelerinde de yaln›zca nitelik, olufl ve durum bildirildi¤i,herhangi bir etki söz konusu olmad›¤› için çoklukla nesne yer almaz.

1. Nesne daima belirtme hâlinde bulunur. E¤er nesne ekli yükleme hâlindey-se buna “belirtili nesne”, eksiz belirtme hâlindeyse buna da “belirtisiz nesne” denir:

Sana dar gelmeyecek makberi kimler kazs›n (belirtili)Gömelim gel seni tarihe desem s›¤mazs›n (belirtili)

(Mehmet Akif Ersoy)

Açar bir alt›n anahtarla rûh ufuklar›n›, (belirtili)Hemen yay›lmaya bafllar sadâ ve nûr ak›n› (belirtisiz)



Gö¤süme dayad› güzel bafl›n› (belirtili)Sand›m vücuduma doldu o mehtap (belirtisiz)


2. Belirtili nesne, fiillere belirtme “-›, -i; -u, -ü” ekleriyle ba¤lan›r ve belirli birvarl›¤› ifade eder. Cümle diziminde belli bir yeri yoktur; cümlenin herhangi biryerinde bulunabilir. Özellikle vurgulanmak istendi¤inde yükleme yaklaflt›r›l›r:

Kap›y› yavaflça açt›. Yavaflça kap›y› açt›.fieker hastal›¤› gözlerini kör etmifl.Rüzgâr çat›y› uçurdu.Ö¤retmen ö¤rencinin suçunu affetti.

3. Belirtili nesne, tek bir kelime olabildi¤i gibi, çeflitli kelime gruplar› da ola-bilir.

“Onu öz çocu¤ummufl gibi severim.”(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

Dedemden yadigâr olan bu evi“K›fl›n f›rt›nas›, yaz›n aleviDaha ben do¤madan ihtiyarlatm›fl…”

(Yusuf Ziya Otaç)

“Ben gözlerimi camdan ay›ramam.” (Attila ‹lhan - Kurtlar Sofras›)

Yaln›z senin gezdi¤in bahçede açmaz çiçek,Bizim diyâr›m›z da binbir bahâr› saklar!


Biz duyar›z en büyük zevkini rûhumuzunGörünce bir köylünün k›vr›lmayan belini...


“Birbirimiz için kalplerimizde, ellerimizde, gözlerimizde uzanan y›ld›zl›, fla-fakl› aflk›, gökleri, dünyalar›, sonra insanî, zay›f fakat ta ruhtan gelen istekle-ri, hepsini ona harcad›k.”


“Hayat›m›, prensiplerimi, her fleyimi, bir küçük iflaretinle b›rak›r gelirim.”(Halide Edip Ad›var - Yeni Turan ve Raik’in Annesi)


Gö¤süme dayad› güzel bafl›n› (belirtili)Sand›m vücuduma doldu o mehtap (belirtisiz)


2. Belirtili nesne, fiillere belirtme “-›, -i; -u, -ü” ekleriyle ba¤lan›r ve belirli birvarl›¤› ifade eder. Cümle diziminde belli bir yeri yoktur; cümlenin herhangi biryerinde bulunabilir. Özellikle vurgulanmak istendi¤inde yükleme yaklaflt›r›l›r:

Kap›y› yavaflça açt›. Yavaflça kap›y› açt›.fieker hastal›¤› gözlerini kör etmifl.Rüzgâr çat›y› uçurdu.Ö¤retmen ö¤rencinin suçunu affetti.

3. Belirtili nesne, tek bir kelime olabildi¤i gibi, çeflitli kelime gruplar› da ola-bilir.

“Onu öz çocu¤ummufl gibi severim.”(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

Dedemden yadigâr olan bu evi“K›fl›n f›rt›nas›, yaz›n aleviDaha ben do¤madan ihtiyarlatm›fl…”

(Yusuf Ziya Otaç)

“Ben gözlerimi camdan ay›ramam.” (Attila ‹lhan - Kurtlar Sofras›)

Yaln›z senin gezdi¤in bahçede açmaz çiçek,Bizim diyâr›m›z da binbir bahâr› saklar!


Biz duyar›z en büyük zevkini rûhumuzunGörünce bir köylünün k›vr›lmayan belini...


“Birbirimiz için kalplerimizde, ellerimizde, gözlerimizde uzanan y›ld›zl›, fla-fakl› aflk›, gökleri, dünyalar›, sonra insanî, zay›f fakat ta ruhtan gelen istekle-ri, hepsini ona harcad›k.”


“Hayat›m›, prensiplerimi, her fleyimi, bir küçük iflaretinle b›rak›r gelirim.”(Halide Edip Ad›var - Yeni Turan ve Raik’in Annesi)


“Meyvenin olup olmad›¤›n› bilir.”(Emine Ifl›nsu - Buka¤›)

4. Nesneler, cümle içerisinde bir iç cümle hâlinde de olabilir. Özellikle iç içebirleflik cümlelerde iç cümle nesne konumundad›r:

Sordum ki bu kimdir, gülümsediler, “Eflinden ayr›lan bir k›z dediler.


Genç adam, kendi kendine: “Ne kadar de¤iflmiflim?”dedi.(Yakup Kadri Karaosmano¤lu - Kiral›k Konak)

5. Belirtisiz nesne, genellikle yüklemle yan yana bulunur ve yüklemin önün-de yer al›r:

Dün kardeflimden uzun bir mektup ald›m. Fikret’in vefat›yla biz büyük bir flair, büyük bir sanatkâr kaybettik.

6. Belirtisiz nesne, fiillere ek almadan do¤rudan ba¤lan›r. Di¤er bir deyiflleyüklemi geçiflli fiil olan cümlelerde belirtme eki almayan, yal›n hâlde bulunanve fiillere bu flekilde ba¤lanan unsulara belirtisiz nesne denir. fiekilce belirtisizolan baz› nesneler, anlamca belirli bir nesneyi ifade ederler.

Aln›mdaki her çizgi beyaz bir gece saklar, Bir baflka flafakt›r saç›m›n gördü¤ü aklar. …Kaç bahar, bülbüle hasret, güle hasret yaflad›k; Görmedik kaç yaz ufuklarda yar›m bir mehtâb.


7. ‹sim cümleleri, genellikle nesne almazlar. Baz› cümlelerde nesne görülsede bunlar›n say›s› yok denecek kadar azd›r.

Tak›m baflar›lar›n› seyirciye borçludur.Babam baflar›s›n› anneme borçludur.Milletvekilleri her yere rahatl›kla girip ç›kmalar›n› dokunulmazl›klar›na borç-

ludurlar.

8. Cümlelerde, nesne ve aç›klay›c› nesne bir arada bulunabilir:


Bir ›fl›k aflk ›fl›¤› dost ›fl›¤›Benim için yak›p b›rakm›fllar.

(Ceyhun Atuf Kansu)

O konuflmay›, ikimizin de tam olarak ne söyleyece¤ini bilmedi¤i, yapmakistediklerimizle gerçe¤in birbirine uymad›¤›, birbirimizi incitmekten korktu¤u-muz o konuflmay›, bugüne kadar hep ertelemifltik.


“fiimdi gerçe¤i anlat›rsa kimse onlar›, o ola¤anüstü iki genci, Ali Osman Bey veAlistar John Taylor’› anlayamaz.”


“Rabbim bir isim ver bana hâlimden,Herkesin bildi¤i dilden bir isim”


9. Nesneler, cümlelerde bazen kurall› bir cümle olabilirler:

“Bir fleyler yemez misin?” Dedim.(Kürflat Baflar - Baflucumda Müzik)

“Nazara geldi” diyor kim gördüyse bu hâli…(fiükufe Nihal Baflar)

“Merhametinize muhtaç de¤iliz!” diyor sanki… (fiükufe Nihal Baflar)

“Mezarl›¤› bir koyun sürüsüne benzetti¤i günYa da ona öyle geldi¤i gün: “Ölüm sürüye kat›lmakt›r”Diye yazm›flt› bir kâ¤›da.”

(Oktay Rifat)

10. S›ral› cümlelerde, nesneler ortak olabilir.

“Türk subay› bizleri dikkatle süzdü, bafl›yla selamlad›.” (Buket Uzuner - Gelibolu)

11. Cinsleri ayn› olmak kayd›yla cümle içerisinde birden fazla nesne buluna-bilir. Ayn› cümlede hem belirtili, hem belirtisiz nesne yer almaz.


Bir ›fl›k aflk ›fl›¤› dost ›fl›¤›Benim için yak›p b›rakm›fllar.

(Ceyhun Atuf Kansu)

O konuflmay›, ikimizin de tam olarak ne söyleyece¤ini bilmedi¤i, yapmakistediklerimizle gerçe¤in birbirine uymad›¤›, birbirimizi incitmekten korktu¤u-muz o konuflmay›, bugüne kadar hep ertelemifltik.


“fiimdi gerçe¤i anlat›rsa kimse onlar›, o ola¤anüstü iki genci, Ali Osman Bey veAlistar John Taylor’› anlayamaz.”


“Rabbim bir isim ver bana hâlimden,Herkesin bildi¤i dilden bir isim”


9. Nesneler, cümlelerde bazen kurall› bir cümle olabilirler:

“Bir fleyler yemez misin?” Dedim.(Kürflat Baflar - Baflucumda Müzik)

“Nazara geldi” diyor kim gördüyse bu hâli…(fiükufe Nihal Baflar)

“Merhametinize muhtaç de¤iliz!” diyor sanki… (fiükufe Nihal Baflar)

“Mezarl›¤› bir koyun sürüsüne benzetti¤i günYa da ona öyle geldi¤i gün: “Ölüm sürüye kat›lmakt›r”Diye yazm›flt› bir kâ¤›da.”

(Oktay Rifat)

10. S›ral› cümlelerde, nesneler ortak olabilir.

“Türk subay› bizleri dikkatle süzdü, bafl›yla selamlad›.” (Buket Uzuner - Gelibolu)

11. Cinsleri ayn› olmak kayd›yla cümle içerisinde birden fazla nesne buluna-bilir. Ayn› cümlede hem belirtili, hem belirtisiz nesne yer almaz.


Gurbette duydu¤um sonu gelmez hüzünleri,Yapraklar›n döküldü¤ü hicranl› günleri,And›m birer birer, ac›d›m kendi hâlime.


“Giyenler düflünsün dar elbiseyi;Ölçülü sözü, hesapl› ad›m›.”


Kuytu ormanlar›, tenhâ ba¤lar› Geziyor mevsimin yorgun rüzgâr›


Kaz›d›m hücremin duvar›na çünküZaman› kucaklayan öfkemiAc›dan üretilen sesimi“Gençli¤i dam›t›lm›fl günlerimi.”

(Refik Durbafl)

“Bay›lt›yor hararet otu, tafl›, böce¤i”(Halit Fahri Ozansoy)

“Biz özellikle de ben, dünyay›, en çok da dünyan›n merkezi olan Avrupa’y›görmek, tan›mak istiyorum.”


“‹nsan, kendini, evini, eflyas›n›, kitaplar›n› ve muhitini, faal olarak de¤ilse bi-le, zihnen düzeltmeye kalk›yor.”

(Mehmet Kaplan)

“Tamam yerleflmifl bir ahlâk ve afla¤›l›¤›, yukar›l›¤›, y›llardan kalm›fl töre-leri kökünden y›k›p de¤ifltirmek ister.”

(Memduh fievket Esendal)

“Kargalar›n uçtuklar›n›, bulutlar›n geçtiklerini görmek, adamlar›n budalal›klar›n›iflitmekten içimde bir ferahl›k, bir aç›kl›k duyar›m.”


“Dün Manavgat flelâlesini, Side harabelerini ve Aspendos’u gezdim.”(Ahmet Kutsi Tecer)


“Halk oyunlar›m›z›, ama flimdiye kadar bilmediklerimizi yahut bilenlerinyeni flekillerini ar›yoruz.”

(Ahmet Kutsi Tecer)

“Siz, hangi kitaplar› okudu¤unuzu, ne gibi derslere çal›flt›¤›n›z› yazm›yor-sunuz.”

(Ziya Gökalp)

12. Pekifltirme görevinde nesnelerden sonra “mi, da, de, bile vb.” edatlar dagetirilebilir. Nesne unsurundan sonra gelen “da, de” ba¤lac› nesne ile birliktede¤erlendirilir ve nesne unsuruna çeflitli ifllevler kazand›r›r.

“‹flte karfl›kini de günefl çerçeveledi”(Halit Fahri Ozansoy)

“‹kinci yudumun fliflede kalan yar›s›n› da içiyorum.” (Mehmet Ero¤lu - Ad›n› Unutan Adam)

“Kendilerine büyük tasavvurlardan, güzel fleylerden bahsettiniz mi, hemen size“hele biz küçükleri yapal›m da!” derler.”

(Nurullah Ataç)

13. Cümle çözümlemelerinde nesne unsurunu bulmak için yükleme “ne”,“neyi” ve “kimi” sorular› yöneltilir. Al›nan cevap nesne unsurunu karfl›lar, ancak“ne” sorusu cümlede özne unsuru bulunduktan sonra sorulabilir; çünkü öznetemel, nesne yard›mc› unsurdur.

D. ZARF

Cümlede yüklemin anlam›n› zaman, yer, yön, durum, miktar, tarz, araç vb.yönlerden tamamlayan ögedir. Zarf, bir isim veya zarf iflleviyle kullan›lan birkelime grubu olabilir. Özellikle ikilemeler, edat gruplar›, isnat grubu, yönelme,yaklaflma, uzaklaflma gruplar›, ba¤lama grubu, say› gruplar› zarf iflleviyle kul-lan›lan kelime gruplar›d›r. Zarf-fiil gruplar› cümlede zarf olarak kullan›l›r.

Zarflar, cümlede genellikle çekimsiz unsurdur. Fiillere do¤rudan ba¤lan›r-lar. ‹simler, yön (-ra, -re / -ar›, -eri), vas›ta (-la, -le, -n) ve eflitlik (-ca, -ce / -ça, -çe) eklerini alarak zarf unsurunu olufltururlar.

Her yaz flimale do¤ru as›rlarca bir koflu,Ba¤r›mda bir akis gibi kalm›fl u¤ultulu…



“Halk oyunlar›m›z›, ama flimdiye kadar bilmediklerimizi yahut bilenlerinyeni flekillerini ar›yoruz.”

(Ahmet Kutsi Tecer)

“Siz, hangi kitaplar› okudu¤unuzu, ne gibi derslere çal›flt›¤›n›z› yazm›yor-sunuz.”

(Ziya Gökalp)

12. Pekifltirme görevinde nesnelerden sonra “mi, da, de, bile vb.” edatlar dagetirilebilir. Nesne unsurundan sonra gelen “da, de” ba¤lac› nesne ile birliktede¤erlendirilir ve nesne unsuruna çeflitli ifllevler kazand›r›r.

“‹flte karfl›kini de günefl çerçeveledi”(Halit Fahri Ozansoy)

“‹kinci yudumun fliflede kalan yar›s›n› da içiyorum.” (Mehmet Ero¤lu - Ad›n› Unutan Adam)

“Kendilerine büyük tasavvurlardan, güzel fleylerden bahsettiniz mi, hemen size“hele biz küçükleri yapal›m da!” derler.”

(Nurullah Ataç)

13. Cümle çözümlemelerinde nesne unsurunu bulmak için yükleme “ne”,“neyi” ve “kimi” sorular› yöneltilir. Al›nan cevap nesne unsurunu karfl›lar, ancak“ne” sorusu cümlede özne unsuru bulunduktan sonra sorulabilir; çünkü öznetemel, nesne yard›mc› unsurdur.

D. ZARF

Cümlede yüklemin anlam›n› zaman, yer, yön, durum, miktar, tarz, araç vb.yönlerden tamamlayan ögedir. Zarf, bir isim veya zarf iflleviyle kullan›lan birkelime grubu olabilir. Özellikle ikilemeler, edat gruplar›, isnat grubu, yönelme,yaklaflma, uzaklaflma gruplar›, ba¤lama grubu, say› gruplar› zarf iflleviyle kul-lan›lan kelime gruplar›d›r. Zarf-fiil gruplar› cümlede zarf olarak kullan›l›r.

Zarflar, cümlede genellikle çekimsiz unsurdur. Fiillere do¤rudan ba¤lan›r-lar. ‹simler, yön (-ra, -re / -ar›, -eri), vas›ta (-la, -le, -n) ve eflitlik (-ca, -ce / -ça, -çe) eklerini alarak zarf unsurunu olufltururlar.

Her yaz flimale do¤ru as›rlarca bir koflu,Ba¤r›mda bir akis gibi kalm›fl u¤ultulu…



Akl›nla bugün bilmedi¤in manay›Kabrinde mi idrâk edeceksin heyhât


Befl yüz sene bekler mi ? Nas›l bekleyeceksinRuhun da as›rlarca bu hüsran› m› çeksin?

(Mehmet Akif Ersoy)

Güzel düflün, iyi hisset yan›lma aldanma;Ne varsa do¤rudad›r, do¤ruluk flaflar sanma

(Tevfik Fikret)

Yaln›zl›¤›n azab› her iflkenceden beterYaln›z bu kahr› insan› tahrip için yeter




Gönlünü fiirin’in aflk› sar›ncaYol alm›fl hayat›n ufuklar›ncaO h›zla da¤lar› Ferhat yar›ncaBafllam›fl akmaya çoban çeflmesi


“Demin gazeteye telefon etmeliydim.”(Attila ‹lhan - Kurtlar Sofras›)

“Çocuk uysall›kla onun ard›ndan eve girdi.”(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Hürriyet, önce kendimizi tan›makla bafll›yor.”(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

Camiyi geçtikten sonra yol k›y›s›nda duran kiral›k arabalardan birine bindi.“Sinirliliklerini, sald›rgan sessizlikleri, yerli yersiz ç›k›fllar›yla meydana vuru-

yorlar.” (Attila ‹lhan - B›ça¤›n Ucu)

1. Cümlede özellikle tekrarlar, edat gruplar›, k›saltma gruplar› (yönelme,yaklaflma, uzaklaflma, vas›ta, isnat grubu) ba¤lama grubu, say› gruplar›, isim ve


s›fat tamlamalar› zarf iflleviyle kullan›labilen kelime gruplar›d›r. Zarf-fiil grup-lar› da cümlede zarf olarak kullan›l›r.

H›zl› h›zl› yürüyordu.Yavafl yavafl ilerliyor.‹leri geri konufluyor.Do¤ru dürüst giyinmiyor.Yar›m yamalak olmufl.

Bir gümüfl tepside Yahyâ-y› Resû’lün bafl›n› Sundu zâlimlere iflret günü Selmân’›n eli


Sevdiklerim göçüp gidiyorlar birer birerAy geçmiyor ki alm›yay›m gaml› bir haber.


Kolay m› Kafda¤›n› çevirmek dolay dolayVar ol ey ulvî varl›k, yere bat sefil kolay


O gün ruhumuzdan taflan kahkahaHâlâ bir ok gibi kalbimi deler


“Ya¤mur, silinip silinip gidiyor.”(Attila ‹lhan-Kurtlar Sofras›)

Duymam›fl, belli, hayât›nda bir efl hasretini; Yaflam›fl tafl gibi, toprak gibi, mahrûm ac›dan.


“Güzelli¤in neden sakl› gizli dursun.”(Sevinç Çokum- Bizim Diyar)






s›fat tamlamalar› zarf iflleviyle kullan›labilen kelime gruplar›d›r. Zarf-fiil grup-lar› da cümlede zarf olarak kullan›l›r.

H›zl› h›zl› yürüyordu.Yavafl yavafl ilerliyor.‹leri geri konufluyor.Do¤ru dürüst giyinmiyor.Yar›m yamalak olmufl.

Bir gümüfl tepside Yahyâ-y› Resû’lün bafl›n› Sundu zâlimlere iflret günü Selmân’›n eli


Sevdiklerim göçüp gidiyorlar birer birerAy geçmiyor ki alm›yay›m gaml› bir haber.


Kolay m› Kafda¤›n› çevirmek dolay dolayVar ol ey ulvî varl›k, yere bat sefil kolay




“Ya¤mur, silinip silinip gidiyor.”(Attila ‹lhan-Kurtlar Sofras›)

Duymam›fl, belli, hayât›nda bir efl hasretini; Yaflam›fl tafl gibi, toprak gibi, mahrûm ac›dan.


“Güzelli¤in neden sakl› gizli dursun.”(Sevinç Çokum- Bizim Diyar)






“Pembe’yle Asiye itiflip kak›fl›p o delikten oday› gözetliyordu.”(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

2. Zarf unsurlar›, cümlede birden fazla bulunabilir. Bu zarflar›n ayn› türdenolmas› gerekmez.

Zil çalacak... Sizler derslere gireceksiniz bir bir.Zil çalacak, ziller çalacak benimçin,Duyaca¤›m evlerden, k›rlardan, denizlerden;Tâ içimden birisi gidecek uça ese...Ama ben, ben art›k gidemeyece¤im

(Zeki Ömer Defne)



“Bir kap› aç›l›p, / merdivende ayak sesleri duyuluncaya kadar orada bitkinoturdu.”

(Sevinç Çokum- Bizim Diyar)

“‹radesiz, cehdsiz, nehirle kay›kta gitmek hofl bir fley.”(Mehmet Kaplan)

R›fat uyumadan önce böyle s›k s›k yoklan›rd›.”(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Yollara düflmüflüm, elsiz,/ ayaks›z.Türküler düzmüflüm, sözsüz,/ duraks›z.”

(Orhan fiaik Gökyay)

“Ac› sularda kald› umudumEn yal›n, en güzel, en gerçek.”

(Feyzi Hal›c›)

Bir ara / öksürerek d›flar› ç›kt›.“K›z›n flaflk›nl›¤› sürerken / ans›z›n konuyu de¤ifltirdi.”

(Sevinç Çokum- Bizim Diyar)

“Bir derse çal›fl›rken, ondan bir e¤lence gibi, bir oyun gibi hofllanmal›.” (Ziya Gökalp)


3. ‹sim hâl ekleri, yönelme (-a, e), bulunma (-da, -de) ve ayr›lma (-dan, -den-tan, -ten) eklerini alan unsurlar yer, yön bildirmeyip tarz, flekil, zaman, azl›k-çokluk, nicelik vb. bildirdiklerinde zarf olurlar.

‹yiden iyiyeSabahtan akflama, akflamdan sabahaBayramdan bayrama

“Sat›c›lar, kepenkleri zaman›nda indirip, bazen vedalaflmadan, ç›nar alt›ndatoplan›p çay içmeden atlara, efleklere binip gidiyorlard›.”


“Yollar kapan›p, tipi bütün vadiyi kaplad›¤›nda bir atl›n›n gelmesi ümidi de or-tadan kalk›yordu.”


“Bu k›fl›n sonunda Rauf’un uzun kaybolufllar›ndan, vefas›zl›¤›ndan b›karak baba-s›na gitti.”


“Pazartesi sabah›, erkenden uyan›yor.” (Attila ‹lhan - B›ça¤›n Ucu)

4. Cümlenin di¤er unsurlar› gibi zarf unsuru da ortak olabilir.

“Beraberce okuyaca¤›z, çal›flaca¤›z, gezece¤iz.”(Mehmet Kaplan)

5. Zarf unsurundan sonra gelen “da, de” ba¤lac› zarf unsuru içinde de¤er-lendirilir ve zarf unsuruna çeflitli ifllevler kazand›r›r.

“Alt›nda yatarken de bizimdir yerin üstü.”(Mithat Cemal Kuntay)

“‹nsan kalbi o zamanlar da vard›.”(Cahit Külebi)

“Bu ses ayn› flekilde uzayacak yar›n da!”(Cevdet Kudret)

6. Zarf unsuru bazen aç›klay›c›s› ile birlikte bulunabilir:


3. ‹sim hâl ekleri, yönelme (-a, e), bulunma (-da, -de) ve ayr›lma (-dan, -den-tan, -ten) eklerini alan unsurlar yer, yön bildirmeyip tarz, flekil, zaman, azl›k-çokluk, nicelik vb. bildirdiklerinde zarf olurlar.

‹yiden iyiyeSabahtan akflama, akflamdan sabahaBayramdan bayrama

“Sat›c›lar, kepenkleri zaman›nda indirip, bazen vedalaflmadan, ç›nar alt›ndatoplan›p çay içmeden atlara, efleklere binip gidiyorlard›.”


“Yollar kapan›p, tipi bütün vadiyi kaplad›¤›nda bir atl›n›n gelmesi ümidi de or-tadan kalk›yordu.”


“Bu k›fl›n sonunda Rauf’un uzun kaybolufllar›ndan, vefas›zl›¤›ndan b›karak baba-s›na gitti.”


“Pazartesi sabah›, erkenden uyan›yor.” (Attila ‹lhan - B›ça¤›n Ucu)

4. Cümlenin di¤er unsurlar› gibi zarf unsuru da ortak olabilir.

“Beraberce okuyaca¤›z, çal›flaca¤›z, gezece¤iz.”(Mehmet Kaplan)

5. Zarf unsurundan sonra gelen “da, de” ba¤lac› zarf unsuru içinde de¤er-lendirilir ve zarf unsuruna çeflitli ifllevler kazand›r›r.

“Alt›nda yatarken de bizimdir yerin üstü.”(Mithat Cemal Kuntay)

“‹nsan kalbi o zamanlar da vard›.”(Cahit Külebi)

“Bu ses ayn› flekilde uzayacak yar›n da!”(Cevdet Kudret)

6. Zarf unsuru bazen aç›klay›c›s› ile birlikte bulunabilir:


“Bütün aile, bir dü¤üne, daha do¤rusu bir cenaze arabas›na gider gibi giyinmiflti.”(Reflat Nuri Güntekin - Çal›kuflu)

7. Bazen soru eki de isimleri zaman zarf› iflleviyle fiillere ba¤lamaktad›r:

Bir par›lt› gördü mü gözler hemen dal›yor,Gö¤üsler çekilerek nefesler daral›yor.


Hava karard› m› içine bir korku düfler.Hava bulutland› m› romatizmalar› artar.

8. Baz› kal›plaflm›fl birleflik fiiller, zarf grubu kal›b›nda kurulduklar›ndanzarflar, yüklemin içinde yer alabilir:

Ayfle içeri girdi. (zarf unsuru, içeri)Mehmet d›flar› ç›kt›. (zarf unsuru, d›flar›)Sevdi¤inden ayr› düfltü. (zarf unsuru, ayr›)

9. Cümle çözümlemelerinde yükleme, niçin, nas›l, ne zaman, ne flekilde,hangi durumda, hangi flartlarda gibi sorular yöneltilerek zarf unsurlar›n›n bu-lunmas› sa¤lan›r.

E. YER TAMLAYICISI

Yer tamlay›c›s›, cümlede yüklemin bildirdi¤i hareket, ifl veya oluflun yerinive yönünü bildiren ögedir. Baflka bir deyiflle hareketin, olufl ve k›l›fl›n yöneldi¤i,geçti¤i veya ayr›ld›¤› yeri gösteren cümle ögesidir. Yer tamlay›c›s› bir isim veyaisim gibi kullan›lan kelime grubu olur. ‹smin yaklaflma (-a, -e), bulunma (-da, -de) ve ayr›lma/uzaklaflma (-dan, -den, -tan, -ten) hâli eklerinden birini alarakyükleme ba¤lan›r. Bir cümlede birden fazla yer tamlay›c›s› bulunabilir:

fiakaklar›ma kar m› ya¤d› ne var?Benim mi Allah›m bu çizgili yüz


Geçerken flu yere u¤rad› yolumBu yerlerde böyle güzel olur muKu¤um seni uçurmufllar gölündenBu göllerde böyle ku¤u olur mu

(Gevheri)


“Akflamüstü Büyükdere’ye geçtiler.” (Ahmet Hamdi Tanp›nar - Huzur)

“Mümtaz, cevab›n fliddetine flafl›rd›.” (Ahmet Hamdi Tanp›nar - Huzur)

“Onun gözünde ben bir parflömen idim.”(‹skender Pala - Babilde Ölüm ‹stanbul’da Aflk)

1. Bir cümlede birden fazla yer tamlay›c›s› bulunabilir. Bu yer tamlay›c›lar›-n›n ayn› hâl ekini tafl›malar› gerekmez.

“Bir gayret daha göstermeye, / program› bafltan almaya karar verdi.”

“Ulaflmak ister kurda, / kufla, / aça, / ç›pla¤a... ta y›ld›zlara dek.”(Faz›l Hüsnü Da¤larca)

“Sen de geçebilirsin yardan, / anadan, / serden…”(Arif Nihat Asya)

“En umulmad›k yerde / karfl›m›za ç›k›yorlar.”

“Evine, eflyalar›na, kocas›na, kendilerine ve fliflman, komik çocu¤una çokba¤l›.”

(Mehmet Kaplan)

“Kütahya’ya, Bursa’ya, Eskiflehir’e, Bilecik’e durmadan insan tafl›m›flt›.”(Sevinç Çokum-A¤ustos Bafla¤›)

“Zafer ve e¤lence bu sarayda / hayat›n en belirgin ak›fl›na yatakl›k ediyordu.”(‹skender Pala - Babilde Ölüm ‹stanbul’da Aflk)

“Duyaca¤›m evlerden, / k›rlardan, / denizlerden.”(Zeki Ömer Defne)

“fiimdiyse küsmüfl bak›ra, kalaya, fosfata, kömüreÇekice, e¤eye, tuza, keskiye, örse, ekme¤eIfl›l ›fl›l bir sevince, al›nterindeki rüzgâraSeste yans›yan cevhereÖfkeye.”

(Refik Durbafl)


“Akflamüstü Büyükdere’ye geçtiler.” (Ahmet Hamdi Tanp›nar - Huzur)

“Mümtaz, cevab›n fliddetine flafl›rd›.” (Ahmet Hamdi Tanp›nar - Huzur)

“Onun gözünde ben bir parflömen idim.”(‹skender Pala - Babilde Ölüm ‹stanbul’da Aflk)

1. Bir cümlede birden fazla yer tamlay›c›s› bulunabilir. Bu yer tamlay›c›lar›-n›n ayn› hâl ekini tafl›malar› gerekmez.

“Bir gayret daha göstermeye, / program› bafltan almaya karar verdi.”

“Ulaflmak ister kurda, / kufla, / aça, / ç›pla¤a... ta y›ld›zlara dek.”(Faz›l Hüsnü Da¤larca)

“Sen de geçebilirsin yardan, / anadan, / serden…”(Arif Nihat Asya)

“En umulmad›k yerde / karfl›m›za ç›k›yorlar.”

“Evine, eflyalar›na, kocas›na, kendilerine ve fliflman, komik çocu¤una çokba¤l›.”

(Mehmet Kaplan)

“Kütahya’ya, Bursa’ya, Eskiflehir’e, Bilecik’e durmadan insan tafl›m›flt›.”(Sevinç Çokum-A¤ustos Bafla¤›)

“Zafer ve e¤lence bu sarayda / hayat›n en belirgin ak›fl›na yatakl›k ediyordu.”(‹skender Pala - Babilde Ölüm ‹stanbul’da Aflk)

“Duyaca¤›m evlerden, / k›rlardan, / denizlerden.”(Zeki Ömer Defne)


(Refik Durbafl)


2. Art arda s›ralanan cümlelerde cümlenin öteki unsurlar›nda oldu¤u gibi,yer tamlay›c›lar› da “ortak” olabilir.

“Muhtelif kafileler, burada birikiyor, toplan›yor, kabar›yor; Homiros’un “bin birsesli unsur” dedi¤i bir poyrazl› deniz manzaras›n› gösteriyordu.”

(Yakup Kadri Karaosmano¤lu)

3. ‹sim hükmündeki bütün kelime gruplar› yer tamlay›c›s› olabilir.

Ellerim tak›l›rken rüzgârlar›n saç›na (yer tamlay›c›s›, belirtili isim tamlamas›)As›ld› arabam›z bir da¤›n yamac›na…Ben garip çizgilerle u¤rafl›rken baflbaflaRastlam›flt›m duvarda bir flâir arkadafla: (yer tamlay›c›s›, s›fat tamlamas›)


“Bunun bir dostluk ve güven iflareti oldu¤una karar verdi.” (yer tamlay›c›s›,ba¤lama grubu)


“Hiç bilmedi¤i, tan›mad›¤› bu yaflam koflullar›na, elinden geldi¤ince al›flmayaçal›flt›.” (yer tamlay›c›s›, s›fat tamlamas›)

“Do¤ru dürüst bir müzeleri de yok ya, flehirde ve Side kaz› yerinde enfes parça-lar var.” (yer tamlay›c›s›, ba¤lama grubu)

(Ahmet Kutsi Tecer)

Bir çiçek dermeden sevgi ba¤›ndan (yer tamlay›c›s›, belirtisiz isim tamlamas›)Huduttan hudûda at›lm›fl›m ben (yer tamlay›c›s›, tekrar grubu)


Evin önünden geçmedi. (yer tamlay›c›s›, belirtili isim tamlamas›)

Kalp hastal›¤›ndan eser kalmam›fl. (yer tamlay›c›s›, belirtisiz isim tamlamas›)

“Gece, so¤uk ve ›slak, boynuma ve ellerime yap›fl›yordu.” (yer tamlay›c›s›, ba¤-lama grubu)



“Çünkü o, yarat›l›fl›n ihtiyaçlar›na ve ciddi bir zevke yeniliyor.” (yer tamla-y›c›s›; isim tamlamas›, s›fat tamlamas› ve ba¤lama grubu)


“fiimdiye kadar hiç görmedi¤i sar›, parlak, eriyip kaybolacak hissini uyand›ran çi-çekler, ›slak toprakta kümelenmifllerdi.” (yer tamlay›c›s›, s›fat tamlamas›)


“Haliç sular›nda gün ›fl›¤› k›p›rdad›.” (yer tamlay›c›s›, belirtisiz isim tam-lamas›)


“Sessiz görünen beyazl› kad›na uzun uzun bak›yordu.” (yer tamlay›c›s›, s›fattamlamas›)


4. Yönelme, bulunma ve ayr›lma durumu eklerini tafl›yan baz› kelime ve ke-lime gruplar› flekil, zaman, tarz, nicelik vb. durumlar› bildirdikleri için yer tam-lay›c›s› de¤il, zarf olarak ifllev görürler.

Adam birden de¤iflti.Aniden yerinden f›rlad›.Do¤rudan yerine geçti.

“Yedinci günün sonunda çivi yaz›s›n›n harflerini çözmüfl.”(‹skender Pala - Babilde Ölüm ‹stanbul’da Aflk)

Son devrede, ihtiyarl›¤›mda,Art›k çekilince söz ve sazdan,Ömrüm ‹ç-Erenköyü’nde geçsin.

(Yahya Kemal)

5. Yer tamlay›c›lar›, kendilerini aç›klay›c› unsurlarla birlikte bulunabilirler.

“Hemen üstümdeki odada, kimsenin ayak basmad›¤› odada oturuyorlar.

“Tek pencerenin önünde, duvar›n dibinde tozlu ve sefil, âdete sürünen mevsimsonu çiçeklerine bakarak düflünüyorum.”



“Çünkü o, yarat›l›fl›n ihtiyaçlar›na ve ciddi bir zevke yeniliyor.” (yer tamla-y›c›s›; isim tamlamas›, s›fat tamlamas› ve ba¤lama grubu)


“fiimdiye kadar hiç görmedi¤i sar›, parlak, eriyip kaybolacak hissini uyand›ran çi-çekler, ›slak toprakta kümelenmifllerdi.” (yer tamlay›c›s›, s›fat tamlamas›)


“Haliç sular›nda gün ›fl›¤› k›p›rdad›.” (yer tamlay›c›s›, belirtisiz isim tam-lamas›)


“Sessiz görünen beyazl› kad›na uzun uzun bak›yordu.” (yer tamlay›c›s›, s›fattamlamas›)


4. Yönelme, bulunma ve ayr›lma durumu eklerini tafl›yan baz› kelime ve ke-lime gruplar› flekil, zaman, tarz, nicelik vb. durumlar› bildirdikleri için yer tam-lay›c›s› de¤il, zarf olarak ifllev görürler.

Adam birden de¤iflti.Aniden yerinden f›rlad›.Do¤rudan yerine geçti.

“Yedinci günün sonunda çivi yaz›s›n›n harflerini çözmüfl.”(‹skender Pala - Babilde Ölüm ‹stanbul’da Aflk)

Son devrede, ihtiyarl›¤›mda,Art›k çekilince söz ve sazdan,Ömrüm ‹ç-Erenköyü’nde geçsin.

(Yahya Kemal)

5. Yer tamlay›c›lar›, kendilerini aç›klay›c› unsurlarla birlikte bulunabilirler.

“Hemen üstümdeki odada, kimsenin ayak basmad›¤› odada oturuyorlar.

“Tek pencerenin önünde, duvar›n dibinde tozlu ve sefil, âdete sürünen mevsimsonu çiçeklerine bakarak düflünüyorum.”



“Ötede, tepenin ete¤inde bir köy vard›.”(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Dürbününü, tabancas›n› ç›karm›fl önüne, ayaklar›n›n aras›na, yere b›rakm›flt›.”(Samim Kocagöz - Doludizgin)

“Bayg›n, genifl sükûtun içinden ta uzaklardan, iskele taraf›ndan, akisler has›lederek korkunç, vakur bir seda kükredi.”

(Ahmet Hikmet Müftüo¤lu)

“Bulgaristan’da ölüyor, Yunanistan’da ölüyor, Acemistan’da ölüyor, S›rbistan’daölüyor, yaln›z yurdunda, köyünde ölmüyorsun.”


“Bu ikisinin aras›nda, bofllukta sallan›yorum.” (Ahmet Hamdi Tanp›nar -Saatleri Ayarlama Enstitüsü)

“Gelirken sokaklarda, “Yeni Osmanl›” idarehanesini korumak için bir bölük jandar-man›n Bab›âli’de, idarehane karfl›s›nda yerleflmifl oldu¤unu gördüm.”


“Bugün sizden, hepinizden bunu istiyorum.”(Halide Edip Ad›var - Yeni Turan ve Raik’in Annesi)

“Hükûmet, muhaliflere yani bize geçti.”(Halide Edip Ad›var - Yeni Turan ve Raik’in Annesi)

6. Yer tamlay›c›s› unsurundan sonra gelen “da/de” ba¤lac› yer tamlay›c›s›içinde de¤erlendirilir ve cümleye çeflitli ifllevler kazand›r›r.

“Dalgaland›¤›n yerde ne korku ne keder...Gölgende bana da bana da yer ver!”

(Arif Nihat Asya)

“Tabiattan, eflyadan yard›m bekleme¤e de flikâyete de hakk›m yoktur.”(Nurullah Ataç)

7. Cümle çözümlemelerinde yer tamlay›c›lar›n› bulmak için yükleme“nereye, nerede, nereden; kime, kimde, kimden, neye, nede, neden” gibi sorularyöneltilir.


F. CÜMLE DIfiI UNSUR

Cümlenin kurulufluna do¤rudan kat›lmayan ve flekil olarak yükleme ba¤-lanmayan, ancak cümlenin anlam›na dolayl› olarak katk›da bulunan unsuracümle d›fl› unsur denir. Baz› ba¤laçlar, ünlemler, ünlem gruplar›, hitap sözleri, arasözler, aç›klay›c› cümleler cümle d›fl› unsur olarak de¤erlendirilir.


(Attilâ ‹lhan)

Sevgilim, sevgili dostum,Yaflamay› pekifltiren bir çelik çivi olacakYenido¤an’›n ac›s›ndaki maya.

(Ülkü Tamer)

Kara gözlüm, efkârlanma gül gayr›!‹bibikler öter ötmez orday›m.

(Bekir S›tk› Erdo¤an)

Ey hüsne hendeseyle gelenler, dönün geri…fii’rin o türlü ölçüye yoktur tahammülü!

(Arif Nihat Asya)

Ah! Keflke talih bana levhan›n bu taraf›n› görmeyi nasip etmemifl olsayd›. (Ahmet A¤ao¤lu)

Hey, kim var orada?‹flte, orada.

Ey bu topraklar için topra¤a düflmüfl asker!Gökten ecdad inerek öpse o pak aln› de¤er.

(Mehmet Akif)




F. CÜMLE DIfiI UNSUR

Cümlenin kurulufluna do¤rudan kat›lmayan ve flekil olarak yükleme ba¤-lanmayan, ancak cümlenin anlam›na dolayl› olarak katk›da bulunan unsuracümle d›fl› unsur denir. Baz› ba¤laçlar, ünlemler, ünlem gruplar›, hitap sözleri, arasözler, aç›klay›c› cümleler cümle d›fl› unsur olarak de¤erlendirilir.


(Attilâ ‹lhan)

Sevgilim, sevgili dostum,Yaflamay› pekifltiren bir çelik çivi olacakYenido¤an’›n ac›s›ndaki maya.

(Ülkü Tamer)

Kara gözlüm, efkârlanma gül gayr›!‹bibikler öter ötmez orday›m.


Ey hüsne hendeseyle gelenler, dönün geri…fii’rin o türlü ölçüye yoktur tahammülü!

(Arif Nihat Asya)

Ah! Keflke talih bana levhan›n bu taraf›n› görmeyi nasip etmemifl olsayd›. (Ahmet A¤ao¤lu)

Hey, kim var orada?‹flte, orada.

Ey bu topraklar için topra¤a düflmüfl asker!Gökten ecdad inerek öpse o pak aln› de¤er.

(Mehmet Akif)




“Ey gözlerinin çevresi mor, benzi tutulmufl,Akflamlad›¤›m yollar› yaln›z gezen âfet!Kaç y›l geçecek, böyle hazin, böyle habersiz.”


“Ey flehid o¤lu flehid, isteme benden makber,Sana â¤ûflunu açm›fl duruyor peygamber.”

(Mehmet Akif Ersoy)

Ey, pembe akflamlar›n kara sevdal›lar›!Güzelliklerine doyulmam›fl zamanlar!Ergen yast›¤›n›n ateflten rüyalar›! Ey, saf kalbimizde do¤mufl ve ölmüfl anlar!...

Hat›ras› kalbe ›fl›klarla dökülenEn güzele, en iyiye, en sevgiliyeSelam, sonsuzlu¤un ayd›nl›k bahçesinden,Selam, senelerce, senelerce öteye…


“Y›llard›r koflar›m dizinde Pir’imA¤lamak isterim dizinde Pir’imBulamazsam bu yer yüzünde Pir’imKanatlan›p gö¤e ermek dilerim.”

(Yunus Emre)

“Paflam, acaba kaç kifli var dersiniz!” (Yakup Kadri Karaosmano¤lu)

“Ey flimdi süzgün, rüzgârlarda dalgal›;Bar›fl›n güvercini, savafl›n kartal›…Yüksek yerlerde açan çiçe¤im;Senin alt›nda do¤dum,Senin alt›nda ölece¤im.”

(Arif Nihat Asya)

Genellikle cümlelerin ortas›nda yer alan ara sözler ve aç›klay›c› cümleler,cümle içerisinde ya iki çizgi aras›nda, ya iki virgül aras›nda, ya da ayraç içerisin-de gösterilir.

Pazar günü ‹stanbul’a -saat 15.00 uça¤›yla- gidece¤im.


Ayfle bir gün sonra -yan›ndakilerle birlikte- geri döndü.

“Adnan mezarda bile aç›lan tiyatro perdesine -kendi de oynad›¤› oyun içinden-bir seyirci gözüyle bak›yordu.”

(Mithat Cemal Kuntay)

“Yal› halk› -orta ailede oldu¤u gibi- pencerelerden hayk›rsalard›, Adnan a¤laya-cakt›.”


“Kürklü paltosunun yakas› içinde yüzü yar› yar›ya kaybolmufl k›ranta bir rum -k›-yafetine nazaran zengin bir simsar- yanlar›nda durdu.”


“Halit Ayarc›’n›n izafîlik dedi¤i fleyin, tabir caizse, bir hakikat oldu¤unu kendi hayat›mda yafl›yorum.”



Ayfle bir gün sonra -yan›ndakilerle birlikte- geri döndü.

“Adnan mezarda bile aç›lan tiyatro perdesine -kendi de oynad›¤› oyun içinden-bir seyirci gözüyle bak›yordu.”


“Yal› halk› -orta ailede oldu¤u gibi- pencerelerden hayk›rsalard›, Adnan a¤laya-cakt›.”


“Kürklü paltosunun yakas› içinde yüzü yar› yar›ya kaybolmufl k›ranta bir rum -k›-yafetine nazaran zengin bir simsar- yanlar›nda durdu.”


“Halit Ayarc›’n›n izafîlik dedi¤i fleyin, tabir caizse, bir hakikat oldu¤unu kendi hayat›mda yafl›yorum.”



ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

CÜMLE ÇEfi‹TLER‹

I. YÜKLEMLER‹NE GÖRE CÜMLELER

1. ‹sim Cümlesi

Yüklemi isim cinsinden bir kelime veya kelime grubu olan ve ek fiil i- (imek)ile çekime giren cümleye isim cümlesi denir. ‹simler, s›fatlar, zamirler, mastarlar,edatlar, zarflar; isim hükmünde olan kelime gruplar› isim cümlesinin yüklemiolabilir. ‹sim cümlelerinde hüküm bildirifli ek fiil ile sa¤lan›r.

Ek fiilin sadece dört çekimli flekli (flimdiki zaman, görülen geçmifl zaman,ö¤renilen geçmifl zaman ve flart) bulunmaktad›r. ‹simler, ancak bu kiplerle çe-kimlenerek yüklem olurlar. Bu çekimlerin en çok kullan›lan› ise, flimdiki zama-n›n teklik üçüncü flah›s eki olan “-d›r, -dir; -t›r, -tir” “-dur, -dür; -tur, -tür” ekiy-le kullan›lan flekildir.

Bu gece yar›s›nda iki kifli uyan›k:Biri benim, biri de uzayan kald›r›mlar.


Ne içindeyim zaman›n,Ne de büsbütün d›fl›nda.


Vaktiyle sen en basit, en küçük bir sevincinAksi dalgalanmayan muztarib rûhum içinBir ufuktun ki gönlüm, gözüm sana muhtaçt›.

(Necmeddin Halil Onan)

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

CÜMLE ÇEfi‹TLER‹

I. YÜKLEMLER‹NE GÖRE CÜMLELER

1. ‹sim Cümlesi

Yüklemi isim cinsinden bir kelime veya kelime grubu olan ve ek fiil i- (imek)ile çekime giren cümleye isim cümlesi denir. ‹simler, s›fatlar, zamirler, mastarlar,edatlar, zarflar; isim hükmünde olan kelime gruplar› isim cümlesinin yüklemiolabilir. ‹sim cümlelerinde hüküm bildirifli ek fiil ile sa¤lan›r.

Ek fiilin sadece dört çekimli flekli (flimdiki zaman, görülen geçmifl zaman,ö¤renilen geçmifl zaman ve flart) bulunmaktad›r. ‹simler, ancak bu kiplerle çe-kimlenerek yüklem olurlar. Bu çekimlerin en çok kullan›lan› ise, flimdiki zama-n›n teklik üçüncü flah›s eki olan “-d›r, -dir; -t›r, -tir” “-dur, -dür; -tur, -tür” ekiy-le kullan›lan flekildir.

Bu gece yar›s›nda iki kifli uyan›k:Biri benim, biri de uzayan kald›r›mlar.


Ne içindeyim zaman›n,Ne de büsbütün d›fl›nda.


Vaktiyle sen en basit, en küçük bir sevincinAksi dalgalanmayan muztarib rûhum içinBir ufuktun ki gönlüm, gözüm sana muhtaçt›.

(Necmeddin Halil Onan)

Hasret dedikleri zorlu atefltir.(Hâlide Nusret Zorlutuna)

Yapt›¤›m›z tamamen iyi niyettir.Meydanda birçok insan vard›r.Arad›¤›n›z hiçbir fley bizde yoktur.“Bu duyguda gururla tevazu, edeple isti¤na kucak kuca¤ad›r.”

(Cemil Meriç)

‹sim cümlelerini, ek fiilin kullan›l›fl›na göre “Basit Zamanl› ‹sim Cümlesi” ve“Birleflik Zamanl› ‹sim Cümlesi” diye iki gruba ay›rabiliriz.

A. Basit Zamanl› ‹sim Cümlesi

Basit zamanl› isim cümlelerinde, zaman bildiren bir ek yoktur. Ek fiilin flim-diki zaman› bildiren flekilleri kullan›l›r ve bu basit zaman ifadesi tafl›r:

Bütün kötülüklerin anas› cehalettir.Afl›r› sür’at felakettir.“‹nsan, yarat›lanlar›n en flereflisidir.”

“Sizin gibi bir genç k›z›n arzular›na itaat etmek bir vazifedir.”(Reflat Nuri Güntekin - Çal›kuflu)

“Fakat bu kahkahan›n içinde deminki gülüfle benzemeyen, tuhaf bir fley, bir k›r›kl›kvard›r.”


Daha deniz görmemifl bir çoban çocu¤uyumBu da¤lar›n eskiden âflinas›d›r soyum.Bekçileri gibiyiz ebenced buralar›n,Bu tenha derelerin, bu vahfli kayalar›nGörmedi¤i gün yoktur sürü peflinde bizi.

(Kemalettin Kamu)

Karadutum, çatalkaram, çingenemDaha nem olacakt›n bir tanemGülen ayvam, a¤layan nar›ms›nKad›n›m, k›sra¤›m, kar›ms›m

(Bedri Rahmi Eyübo¤lu)

Bir ucu gözlerinde, bir ucu engindedir,Meyva veren a¤açlar bu çini rengindedir,





B. Birleflik Zamanl› ‹sim Cümlesi

Ek fiilin hikâye, rivayet, flart birleflik zamanlar› ile kurulan cümlelerdir.

K‹MD‹M

Maziye sor ecdad›m› söyler sana kimdi;Bir bitmez ufuktum, küre vaktiyle benimdi.

Tufanlar, alevler beni bir kal’a san›rd›Taclar uçuflur, dalgalan›r, parçalan›rd›.

Kahhâr at›m›n kanl›, k›v›lc›ml› izindeBir baflka denizdim, ebediyyet denizinde.

Çarpard› gö¤ün kalbi hilalin avucunda,Titrerdi yerin talii merminin ucundan

Günler elimin çizdi¤i yerlerden akard›;Üç k›tada korkunç at›m›n izleri vard›.

Üstünde uçarken o neflîbin bu firâz›n,En flanl›, flehametli hükümdar›na arz›n

Tek bir bak›fl›m sanki inayetti, keremdi;‹klili hediyemdi, arazisi hibemdi.

Hançerdi hayalim, bütün akvâm ona k›nd›;Bafltanbafla dünya bir esirimdi; kad›nd›.

A’sâb›na nabz›mdaki ahengi verirdimKasdeyledi¤im flekli verir, rengi verirdim

Dünya bilir iclâlimi ben böyle de¤ildimBen alt› as›rdan beri bir kere e¤ildim





B. Birleflik Zamanl› ‹sim Cümlesi

Ek fiilin hikâye, rivayet, flart birleflik zamanlar› ile kurulan cümlelerdir.

K‹MD‹M

Maziye sor ecdad›m› söyler sana kimdi;Bir bitmez ufuktum, küre vaktiyle benimdi.

Tufanlar, alevler beni bir kal’a san›rd›Taclar uçuflur, dalgalan›r, parçalan›rd›.

Kahhâr at›m›n kanl›, k›v›lc›ml› izindeBir baflka denizdim, ebediyyet denizinde.

Çarpard› gö¤ün kalbi hilalin avucunda,Titrerdi yerin talii merminin ucundan

Günler elimin çizdi¤i yerlerden akard›;Üç k›tada korkunç at›m›n izleri vard›.

Üstünde uçarken o neflîbin bu firâz›n,En flanl›, flehametli hükümdar›na arz›n

Tek bir bak›fl›m sanki inayetti, keremdi;‹klili hediyemdi, arazisi hibemdi.

Hançerdi hayalim, bütün akvâm ona k›nd›;Bafltanbafla dünya bir esirimdi; kad›nd›.

A’sâb›na nabz›mdaki ahengi verirdimKasdeyledi¤im flekli verir, rengi verirdim

Dünya bilir iclâlimi ben böyle de¤ildimBen alt› as›rdan beri bir kere e¤ildim



Önce upuzun sonra kesik saç›n vard›;Tenin bu¤days› boyun bir baflak kadard›;‹çini g›c›klard› bütün erkeklerinAlt›n bileziklerle dolu bileklerin,Aç›l›rd› rüzgarda k›sa eteklerin;Aç›k saç›k flark›lar söylerdin en fazla,Ne çapk›n komflumuzdun sen Fahriye Abla!


“‹flte, benim de istedi¤im, ruhunun daima böyle kuvvetli olmas› idi.”(Ziya Gökalp)

“fieyh Edebâli yetmifl yafl›nda oldu¤u hâlde dinçti.” (Kemal Tahir)

“Bu zavall› kad›n, mektebin eski hocas›ym›fl.”(Reflat Nuri Güntekin - Çal›kuflu)

“Doktorcu¤um saf ve temiz bir adamd›.”(Reflat Nuri Güntekin - Çal›kuflu)

Bir nîsan akflam›, serin bir günün, fiark’›n bu sevimli, güzel köyünün Cenneti and›ran bir akflam›yd›.


Yüklemi isim ve isim grubu olan cümlelerde yüklem bazen “ek fiil”siz de ku-rulabilir; ancak ek fiil kendisini cümlenin anlam›nda hissettirir. Bu cümlelerde,en çok “var” ve “yok” kelimeleri yüklem olarak kullan›l›r.

Lâz›m olan hiçbir fley evde yok.Doktor! Bende her türlü hastal›k var.Elimizde hiçbir çare yok.

“Duda¤›n etli, kan›n flehvetli,Difllerin kazma kadar kuvvetli!Öyle dimdik ki boyun, t›pk› s›r›k,Adalen sert ama akl›n p›s›r›k”

(Orhan Seyfi Orhon)

‹sim cümleleri, genellikle özne ve yüklemden oluflur, öteki unsurlar cümle-de nadir olarak görülür.


“Bu sözün Necdet’in muhayyilesinde uyand›rd›¤› levha kan ve atefle bulanm›fl k›p-k›z›l bir ufuktu.”


“Ortak konuflma ve yaz› dilinin kelimelerini de¤ifltirme¤e çal›flmak manas›zd›r.”(Faruk K. Timurtafl)

“Mektepte birkaç erkek muallim de var.”(Reflat Nuri Güntekin-Çal›kuflu)



2. Fiil Cümlesi

Yüklemi çekimli bir fiil olan cümleye fiil cümlesi denir. fiart kipi hariç sekiz fi-il kipi ile temel cümle kurulabilir. Bidirme kipleriyle kurulan cümleler bir oluflu,bir durumu yarg› yoluyla bildirirler. Tasarlama kipleriyle kurulan fiil cümleleri isebir duyguyu, bir iste¤i belirtme ifadesi tafl›rlar. fiart kipi ise cümleye flart anlam›katar; yarg› bir flarta ba¤lan›r. ‹stek ve temenni ifllevleri de bulunmaktad›r.

Fiil cümlelerinde yüklemler; basit, birleflik ve çat› (etken, edilgen, ettirgen,ifltefl, dönüfllü) eklerini alm›fl fiillerin çekimli flekillerinden meydana gelir.

Geçiflsiz fiillerle kurulan cümleler nesne almazlar.

Geçiflli fiillerle kurulan cümlelerde cümlenin bütün unsurlar› (özne, nesne,zarf, yer tamlay›c›s›) bulunabilir.

a) Basit Fiillerle Kurulan Cümleler

Bir düflünceyi bir yarg›y› bir çekimli fiille anlatan cümlelerdir. Bildirme ve-ya tasarlama kipindeki çekimli fiillerin hepsi cümlede yüklem olur. Bildirmekipleri ile oluflturulan cümlelerde olufl ve k›l›fllar belli bir zamanda; tasarlamakipleri ile oluflturulan cümlelerde ise -zaman ifllevi olmad›¤›ndan- sadece tasar-lanan bir hareket anlat›l›r.

Tatl› dil y›lan› deli¤inden ç›kar›r.Ö¤renci s›n›f›n› do¤rudan geçti.Tahminlere göre hafta sonunda kar ya¤acak Televizyon ar›zaland›.Her gün en az bir gazete okunmal›.


“Bu sözün Necdet’in muhayyilesinde uyand›rd›¤› levha kan ve atefle bulanm›fl k›p-k›z›l bir ufuktu.”


“Ortak konuflma ve yaz› dilinin kelimelerini de¤ifltirme¤e çal›flmak manas›zd›r.”(Faruk K. Timurtafl)

“Mektepte birkaç erkek muallim de var.”(Reflat Nuri Güntekin-Çal›kuflu)



2. Fiil Cümlesi

Yüklemi çekimli bir fiil olan cümleye fiil cümlesi denir. fiart kipi hariç sekiz fi-il kipi ile temel cümle kurulabilir. Bidirme kipleriyle kurulan cümleler bir oluflu,bir durumu yarg› yoluyla bildirirler. Tasarlama kipleriyle kurulan fiil cümleleri isebir duyguyu, bir iste¤i belirtme ifadesi tafl›rlar. fiart kipi ise cümleye flart anlam›katar; yarg› bir flarta ba¤lan›r. ‹stek ve temenni ifllevleri de bulunmaktad›r.

Fiil cümlelerinde yüklemler; basit, birleflik ve çat› (etken, edilgen, ettirgen,ifltefl, dönüfllü) eklerini alm›fl fiillerin çekimli flekillerinden meydana gelir.

Geçiflsiz fiillerle kurulan cümleler nesne almazlar.

Geçiflli fiillerle kurulan cümlelerde cümlenin bütün unsurlar› (özne, nesne,zarf, yer tamlay›c›s›) bulunabilir.

a) Basit Fiillerle Kurulan Cümleler

Bir düflünceyi bir yarg›y› bir çekimli fiille anlatan cümlelerdir. Bildirme ve-ya tasarlama kipindeki çekimli fiillerin hepsi cümlede yüklem olur. Bildirmekipleri ile oluflturulan cümlelerde olufl ve k›l›fllar belli bir zamanda; tasarlamakipleri ile oluflturulan cümlelerde ise -zaman ifllevi olmad›¤›ndan- sadece tasar-lanan bir hareket anlat›l›r.

Tatl› dil y›lan› deli¤inden ç›kar›r.Ö¤renci s›n›f›n› do¤rudan geçti.Tahminlere göre hafta sonunda kar ya¤acak Televizyon ar›zaland›.Her gün en az bir gazete okunmal›.


“sisler bulvar›’nda ölece¤imsol kas›¤›mdan vuracaklarbulvar dura¤›nda düflece¤imgözlüklerim k›r›lacaklarsen rüyas›n› göreceksinç›¤l›k ç›¤l›¤a uyanacaks›nsabah kap›n› çalacaklarelinden tutup getireceklerbeni görünce tafl kesileceksina¤lamayacaks›n! A¤lamayacaks›n!”

(Attilâ ‹lhan)

Gurbetten gelmiflim yorgunum hanc›fiuraya bir yatak ser yavafl yavaflAman karanl›¤› görmesin gözümBeyaz perdeleri ger yavafl yavafl


Gülsen kahkahalarla ince hüznün bilirimDünyam›z aynalarla kapl› bir oda bizimUzaklar yak›nlarla, kahkahalar hüzünle‹ç içe anlafl›lmaz...ben seni bilmez miyim

(Ahmet Tevfik Ozan)

DUAB›çak soksan gölgemeS›cac›k kan›m damlarGir de bir bak ülkemeBafls›z bafls›z adamlar

A¤lay›n su yükselsin!Belki kurtulur gemi.Anne, seccaden gelsin;Bize dua et, e mi!


Avrupa’n›n ortas›na gitti¤imiz halde, onu daima kendimizden ayr› bir fley gibi gördük.(Peyami Safa)


Bomba flimflekleri beyninden inip her siperinSönüyor gö¤sünün üstünde o arslan neferin

(Mehmet Akif)

“O muhteflem sesin ebediyen dinmifl oldu¤unu düflünmek bana tarifi imkâns›z gö-nül bezginli¤i veriyor.”


“Müdür gülme¤e bafllad› ve onu inand›r›ncaya kadar hayli u¤raflt›.”(Reflat Nuri Güntekin)

“Çamafl›r›m y›kan›r, söküklerim dikilir… kendimi saraya damat oldum san›yo-rum, diye cevap verirdi.”


“Saat dokuz buçukta buradan ç›kaca¤›m. Tramvayla gidece¤im.”(Halide Edip Ad›var)

“Affedersiniz, sizin için çay haz›rlad›m, akl›m öyle periflan oldu ki sizden baflka herfleyi unuttum.”

(Halide Edip Ad›var)

“Nüfus mümeyyizi geçti gitti; lâkin, akl› bu “feminist”e tak›ld› kald›.”(Memduh fievket Esendal)

“Ya¤›z atlar kiflnedi, meflin k›rbaç flaklad›,Bir dakika araba yerinde duraklad›Neden sonra sars›ld› alt›mda demir yaylar,Gözlerimin önünden geçti kervansaraylar.”


“Ben seni en mehîb da¤lara sordum;Ad›n› duyunca hep titrediler;Yüzlerce gün görmüfl diyara sordum:“O burdan zaferle geçti!” dediler.”

(Mehmet Emin Yurdakul)

b) Birleflik Fiillerle Kurulan Cümleler

Yüklemini, et-, eyle-, ol-, k›l-, bulun- yard›mc› fiilleri ile bir ismin ya da an-lamca kaynaflm›fl iki ayr› fiilin oluflturdu¤u cümlelerdir. Tasvir fiillerle de(yeterlilik, tezlik, süreklilik, yaklaflma) bu tür cümleler kurulabilir:


Bomba flimflekleri beyninden inip her siperinSönüyor gö¤sünün üstünde o arslan neferin

(Mehmet Akif)

“O muhteflem sesin ebediyen dinmifl oldu¤unu düflünmek bana tarifi imkâns›z gö-nül bezginli¤i veriyor.”


“Müdür gülme¤e bafllad› ve onu inand›r›ncaya kadar hayli u¤raflt›.”(Reflat Nuri Güntekin)

“Çamafl›r›m y›kan›r, söküklerim dikilir… kendimi saraya damat oldum san›yo-rum, diye cevap verirdi.”


“Saat dokuz buçukta buradan ç›kaca¤›m. Tramvayla gidece¤im.”(Halide Edip Ad›var)

“Affedersiniz, sizin için çay haz›rlad›m, akl›m öyle periflan oldu ki sizden baflka herfleyi unuttum.”

(Halide Edip Ad›var)

“Nüfus mümeyyizi geçti gitti; lâkin, akl› bu “feminist”e tak›ld› kald›.”(Memduh fievket Esendal)

“Ya¤›z atlar kiflnedi, meflin k›rbaç flaklad›,Bir dakika araba yerinde duraklad›Neden sonra sars›ld› alt›mda demir yaylar,Gözlerimin önünden geçti kervansaraylar.”


“Ben seni en mehîb da¤lara sordum;Ad›n› duyunca hep titrediler;Yüzlerce gün görmüfl diyara sordum:“O burdan zaferle geçti!” dediler.”


b) Birleflik Fiillerle Kurulan Cümleler

Yüklemini, et-, eyle-, ol-, k›l-, bulun- yard›mc› fiilleri ile bir ismin ya da an-lamca kaynaflm›fl iki ayr› fiilin oluflturdu¤u cümlelerdir. Tasvir fiillerle de(yeterlilik, tezlik, süreklilik, yaklaflma) bu tür cümleler kurulabilir:


Dediklerimi yerine getirmezsen seni affetmem.Bofl bulundu bütün bildiklerini söyledi.Her konuflmas›nda birilerine tafl at›yordu.Çocu¤unun arkas›ndan bakakald›.Baba olmay›nca anne dizginleri eline al›verdi.Saatler sonra notlar›ma bakabildim.

“Dalgaland›¤›n yerde ne korku ne keder...Gölgende bana da bana da yer ver!”

(Arif Nihat Asya)

“Kan tükürsün ad›n› candan anan dudaklar, Sana benim gözümle bakan gözler kör olsun!…Düflmanlar elinden, ne ç›kar, dönse de mecrûh Mademki nihâyet sana teslîm olacak rûh! “


“Bütün ruhlar›n› yaln›zl›ktan alan bu fliirlerden baflka fliirler de yaln›zlar› bir iç s›z-lamas› halinde kendini hissettiriyor.”

(Ziya Osman Saba)

“O zamana kadar aram›zdaki mesafeyi halletmeliyiz.” (Halide Edip Ad›var)

“Mahalleli giremiyordu; cenazeyi uzaktan görmeye raz› oluyorlar, duvarlarda bi-rikiyorlard›.”


Nice devletlilerin rûhuna elpençe durupNice bir hât›radan bahsederim, âfâkî.


“Elim k›r›lsayd› da atmasayd›m tafl›.Bir de lefl tebellefl olmufltu tekneye.”

(Ferit Edgü)

“Bir ö¤renegörsün aflk›A¤ac› o vakit seyredin.”



“Boyun e¤mifltir, ümit etmifltir… diyeBu gafil bafl› teflhir edece¤im!”

(Celâl S›lay)

c) Birleflik Zamanl› Fiillerle Kurulan Cümleler

Yüklemi fiillerin birleflik çekimleri ile kurulan cümlelerdir. Bu yap›lardayüklemler ya fiillerin hikâyesi ya da fiillerin rivayeti fleklinde gerçekleflir.

Aflç› ana sözünü sak›nmaz Türkmen kar›lardand›. Balk›z’› fluncac›ktan kuca¤›ndabüyütmüfl, kazas›na belâs›na bunca y›l kanat germiflti.

(Kemal Tahir - Devlet Ana)

Kanl› ikilikten, ihtiraslardan, hedefi bilinmeyen veya hedefi hak edecek kuvvet vemeflruiyete sahip bulunmayan hareketlerden nefret ediyor, bunlar› büyük günahlardansay›yordu.


Bugünlerde oldu¤u kadar hiçbir zaman kafam› zorlad›¤›m› hat›rlam›yordum. Fa-kat hiçbir fley bulam›yordum. Ne ben, ne de Halit Ayarc›, hiçbirimiz efkâr› umumiye-yi yeni bafltan lehimize çevirecek bir icatta bulam›yorduk. Sanki Bofllukta süzüyor-duk. Düflüncemiz alelâde fleylerden bir ad›m ileriye gitmiyordu.

(Ahmed Hamdi Tanp›nar - Saatleri Ayarlama Enstitüsü)

Hakk› Celis hiçbir yerde, akflam›n bu kadar kasvetle, bu kadar fena bir fleyi haber ve-rir gibi geldi¤ini hat›rlam›yor, bilmiyor, denizin dibine batan bir adam gibi t›kand›¤›n›hissediyordu.


Hava erken karar›yordu.Çocuk kitaplar›n› okulda unutmufltu.Babam eve erken gelecekti.Gelecek y›l s›navlar erkene al›nacakm›fl.

“Bu aczinden tiksiniyor, kendini t›rmalamak, yumruklamak, kendi bo¤az›n› s›kmakistiyordu.”


“Belki de art›k birbirini göremeyecek olan bu iki insan›n bu ayr›l›k dakikas›nda bir-birlerine söyleyecek bir fleyleri olurdu.”



“Boyun e¤mifltir, ümit etmifltir… diyeBu gafil bafl› teflhir edece¤im!”

(Celâl S›lay)

c) Birleflik Zamanl› Fiillerle Kurulan Cümleler

Yüklemi fiillerin birleflik çekimleri ile kurulan cümlelerdir. Bu yap›lardayüklemler ya fiillerin hikâyesi ya da fiillerin rivayeti fleklinde gerçekleflir.

Aflç› ana sözünü sak›nmaz Türkmen kar›lardand›. Balk›z’› fluncac›ktan kuca¤›ndabüyütmüfl, kazas›na belâs›na bunca y›l kanat germiflti.

(Kemal Tahir - Devlet Ana)

Kanl› ikilikten, ihtiraslardan, hedefi bilinmeyen veya hedefi hak edecek kuvvet vemeflruiyete sahip bulunmayan hareketlerden nefret ediyor, bunlar› büyük günahlardansay›yordu.


Bugünlerde oldu¤u kadar hiçbir zaman kafam› zorlad›¤›m› hat›rlam›yordum. Fa-kat hiçbir fley bulam›yordum. Ne ben, ne de Halit Ayarc›, hiçbirimiz efkâr› umumiye-yi yeni bafltan lehimize çevirecek bir icatta bulam›yorduk. Sanki Bofllukta süzüyor-duk. Düflüncemiz alelâde fleylerden bir ad›m ileriye gitmiyordu.

(Ahmed Hamdi Tanp›nar - Saatleri Ayarlama Enstitüsü)

Hakk› Celis hiçbir yerde, akflam›n bu kadar kasvetle, bu kadar fena bir fleyi haber ve-rir gibi geldi¤ini hat›rlam›yor, bilmiyor, denizin dibine batan bir adam gibi t›kand›¤›n›hissediyordu.


Hava erken karar›yordu.Çocuk kitaplar›n› okulda unutmufltu.Babam eve erken gelecekti.Gelecek y›l s›navlar erkene al›nacakm›fl.

“Bu aczinden tiksiniyor, kendini t›rmalamak, yumruklamak, kendi bo¤az›n› s›kmakistiyordu.”


“Belki de art›k birbirini göremeyecek olan bu iki insan›n bu ayr›l›k dakikas›nda bir-birlerine söyleyecek bir fleyleri olurdu.”



“Çal›kuflu, tamam›yla eski Çal›kuflu olmufltu.”(Reflat Nuri Güntekin - Çal›kuflu)

Kald›r nikab›n› görem yüzüznüAç bafl›n› Yaradan’› seversenSiyah zülfü mah cemalin üstüneTel tel eyle Yardan’› seversen

(Karacao¤lan)

“Daha dün seyrederdi eski rü’yâlar›n›, Kalbimin dört duvar› böyle de¤ildi, kad›n!”


d) Geçiflli Fiillerle Kurulan Cümleler

Yüklemi geçiflli bir fiille kurulan cümlelerdir. Bu yap›daki bir cümlede cüm-le ögelerinden yüklem, özne ve nesne mutlaka bulunur. Öteki ögelerin her za-man bulunmas› gerekmez.

Dersi çok iyi bir flekilde ö¤rendik.S›nav› büyük bir baflar›yla tamamlad›k.Konuyu do¤ru olarak anlad›.

“Faik Bey, o günlerde ç›k›nt›lar›nda kar biriken pencereler önünde borçlar›n› düflü-nüyordu.”


fiiflesi is ba¤lam›fl bir lâmban›n ›fl›¤›,Her yüze çiziyordu bir hüzün k›r›fl›¤›. …Fânî bir iz b›rakm›fl burda yatm›flsa kimler,Ayg›n bayg›n mânîler, aç›k saç›k resimler...


“O günlerde Girit’ten bir mektup alm›flt›.”(Sevinç Çokum- Bizim Diyar)

Sana dar gelmeyecek makberi kimler kazs›nGömelim gel seni tarihe desem s›¤mazs›n

(Mehmet Akif)


Gö¤süme dayad› güzel bafl›n›Sand›m vücuduma doldu o mehtap


e) Geçiflsiz Fiillerle Kurulan Cümleler

Yüklemi geçiflsiz bir fiillerle kurulan cümledir. Geçiflsiz fiilli cümleler nesnealmazlar.

Çocuk bir daha ard›na bakmad›.S›nav› baflarmak için kurslara devam etti.Bunca olandan sonra konunun fark›na vard›.

“Aram›za bir duvar örülmüfltü.”(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Pembe, karfl› koyulmaz bir duyguyla çepçevre sars›lm›flt›.”(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

Yabanc› bir f›s›lt› söyliyecek ad›n›, Tan›d›¤›m bir gülüfl k›vr›lacak içerde.


f) Etken Çat›l› Fiillerle Kurulan Cümleler

Etken çat›l› fiiller, edilgen çat›n›n d›fl›nda kalan fiillerdir (dönüfllü, ifltefl, ge-çiflli, geçiflsiz, ettirgen, oldurgan fiiller). Etken çat›l› bir fiille kurulmufl cümleler-de yüklemin belirtti¤i iflin özne taraf›ndan yap›ld›¤› aç›kça görülür. Yani bu fiil-lerin gerçek özneleri vard›r:

Kulak verdim dört köfleyi dinledimArkam s›ra g›ybet eden çok imiflÇok yaflay›p mihnet ile ölmedenAz yaflay›p devran sürmek ye¤ imifl

(Karacao¤lan)

“Evin önünde arabadan indi¤i vakit kasaban›n saati on ikiyi çal›yordu.”(Reflat Nuri Güntekin)

“Tekir kedi, minderin üstüne uzanm›fl, dört aya¤›n› germifl uyuyor.”(Memduh fievket Esendal)


Gö¤süme dayad› güzel bafl›n›Sand›m vücuduma doldu o mehtap


e) Geçiflsiz Fiillerle Kurulan Cümleler

Yüklemi geçiflsiz bir fiillerle kurulan cümledir. Geçiflsiz fiilli cümleler nesnealmazlar.

Çocuk bir daha ard›na bakmad›.S›nav› baflarmak için kurslara devam etti.Bunca olandan sonra konunun fark›na vard›.

“Aram›za bir duvar örülmüfltü.”(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Pembe, karfl› koyulmaz bir duyguyla çepçevre sars›lm›flt›.”(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

Yabanc› bir f›s›lt› söyliyecek ad›n›, Tan›d›¤›m bir gülüfl k›vr›lacak içerde.


f) Etken Çat›l› Fiillerle Kurulan Cümleler

Etken çat›l› fiiller, edilgen çat›n›n d›fl›nda kalan fiillerdir (dönüfllü, ifltefl, ge-çiflli, geçiflsiz, ettirgen, oldurgan fiiller). Etken çat›l› bir fiille kurulmufl cümleler-de yüklemin belirtti¤i iflin özne taraf›ndan yap›ld›¤› aç›kça görülür. Yani bu fiil-lerin gerçek özneleri vard›r:

Kulak verdim dört köfleyi dinledimArkam s›ra g›ybet eden çok imiflÇok yaflay›p mihnet ile ölmedenAz yaflay›p devran sürmek ye¤ imifl

(Karacao¤lan)

“Evin önünde arabadan indi¤i vakit kasaban›n saati on ikiyi çal›yordu.”(Reflat Nuri Güntekin)

“Tekir kedi, minderin üstüne uzanm›fl, dört aya¤›n› germifl uyuyor.”(Memduh fievket Esendal)


Bu geçit sanki yazdan k›fl› ay›r›yordu,Burada son f›rt›na son dal› k›r›yordu. …Ç›t›rdayan çal›lar dört cana can kat›yorKimi haydut, kimi kurt masal› anlat›yor...


Annesi bütün çocuklar›n› severdi.Askerden dönecek o¤lunun yolunu bekliyordu.Çocuk annesinin yolunu gözlüyordu.Arkas›ndan söylenen bütün dedikodular› duydu.Olan biteni babas›na aktard›.

g) Edilgen Çat›l› Fiillerle Kurulan Cümleler

Edilgen çat›l› fiille kurulmufl cümlelerde, fiilin gösterdi¤i iflin kimin taraf›n-dan yap›ld›¤› belli de¤ildir. Yani bu cümlelerde gerçek özne yoktur. Bu tür cüm-lelerde cümlenin as›l nesnesi olan öge, özne görünüflündedir; ama bu özne cüm-lenin as›l öznesi de¤il fleklî öznesidir. Bu bak›mdan böyle öznelere “sözde özne”ad› verilmektedir.

Evler uzaktan görülüyordu.Çocuklar tafl at›nca camlar k›r›ld›.

S›n›f iyice temizlendi.Konuflulanlar her tarafta duyuldu.Bu iflin sonucu bafl›ndan anlafl›l›yordu.Borcuna karfl›l›k mallar› al›konuldu.Bu binada çok kötü malzeme kullan›lm›fl.

fiehre hâkim yüksek noktalara her biri dev gibi yüzlerce projektör konuldu.(Yakup Kadri Karaosmano¤lu)

“Çok sürmedi, düflman taarruza geçecekmifl denildi.”(Sevinç Çokum - A¤ustos Bafla¤›)

“Zira dinen tahir addolunmayan bu köpeklere bile nazardan korunmak, bedduadansak›nmak veya bir duay› kabul ettirmek için, ekmekler adan›rd›.”

(Abdülhak fiinasi Hisar - Çaml›cadaki Enifltemiz)


h) Ettirgen Çat›l› Fiillerle Kurulan Cümleler

Geçiflsiz fiilleri geçiflli hâle dönüfltüren; geçiflli fiilleri ikinci derecede geçiflliduruma getiren fiillerle kurulan cümlelerdir. Bu yap›daki cümlelerde olufl ve k›-l›fllar “-r-; -d›r, -dir / -t›r, -tir; -t-” ekleriyle baflkalar›na yapt›r›l›r.

Sözün do¤rusunu çocu¤a söylet‹flini zorla da olsa yapt›rd›.Yapt›¤› hareketten dolay› ona haddini bildirtti.Konuyu eninde sonunda ayd›nlatt›rd›.S›nav sorular›n› haz›rlatt›rd›.Gürültü yapanlar› salondan att›rtt›.

Sonsuzlu¤un s›rr›na ererek bir denizde Sonsuzlu¤u yaflatmak istedik sevgimizde,


Dindirmez anlad›m bunu hiçbir güzel k›y›;Bir bitmeyen susuzlu¤a benzer bu a¤r›y›


›) ‹fltefl Çat›l› Fiillerle Kurulan Cümleler

‹fltefl çat›yla kurulmufl cümlelerde, olufl ve k›l›fllar, di¤er bir ifadeyle fiilin be-lirtti¤i ifl, birden çok flah›s taraf›ndan toplu ve karfl›l›kl› olarak yap›l›r.

Yüklemi ifltefl fiil olan cümlelerde birden fazla özne bulunabilir.

Yang›n yerinden kaç›flt›larKufllar c›v›ldafl›yor, kuzular melefliyor.Birbirlerine sert bak›fllarla bak›flt›lar‹ki taraf tam üç saat çarp›flm›fllar

Annesiyle o¤lu sokakta karfl›laflt›lar.‹ki kardefl y›llar sonra görüfltü.‹ki has›m kavgaya tutufltu.Görülen manzara karfl›s›nda gülüfltüler.

“On dört as›r evvel, yine bir böyle geceydi,Kumdan ay›n on dördü bir öksüz ç›k›verdi!Lâkin o ne hüsrand› ki: Hissetmedi gözler;Kaç bin senedir halbuki bekleflmedelerdi!“

(Mehmet Akif Ersoy)


h) Ettirgen Çat›l› Fiillerle Kurulan Cümleler

Geçiflsiz fiilleri geçiflli hâle dönüfltüren; geçiflli fiilleri ikinci derecede geçiflliduruma getiren fiillerle kurulan cümlelerdir. Bu yap›daki cümlelerde olufl ve k›-l›fllar “-r-; -d›r, -dir / -t›r, -tir; -t-” ekleriyle baflkalar›na yapt›r›l›r.

Sözün do¤rusunu çocu¤a söylet‹flini zorla da olsa yapt›rd›.Yapt›¤› hareketten dolay› ona haddini bildirtti.Konuyu eninde sonunda ayd›nlatt›rd›.S›nav sorular›n› haz›rlatt›rd›.Gürültü yapanlar› salondan att›rtt›.

Sonsuzlu¤un s›rr›na ererek bir denizde Sonsuzlu¤u yaflatmak istedik sevgimizde,


Dindirmez anlad›m bunu hiçbir güzel k›y›;Bir bitmeyen susuzlu¤a benzer bu a¤r›y›


›) ‹fltefl Çat›l› Fiillerle Kurulan Cümleler

‹fltefl çat›yla kurulmufl cümlelerde, olufl ve k›l›fllar, di¤er bir ifadeyle fiilin be-lirtti¤i ifl, birden çok flah›s taraf›ndan toplu ve karfl›l›kl› olarak yap›l›r.

Yüklemi ifltefl fiil olan cümlelerde birden fazla özne bulunabilir.

Yang›n yerinden kaç›flt›larKufllar c›v›ldafl›yor, kuzular melefliyor.Birbirlerine sert bak›fllarla bak›flt›lar‹ki taraf tam üç saat çarp›flm›fllar

Annesiyle o¤lu sokakta karfl›laflt›lar.‹ki kardefl y›llar sonra görüfltü.‹ki has›m kavgaya tutufltu.Görülen manzara karfl›s›nda gülüfltüler.

“On dört as›r evvel, yine bir böyle geceydi,Kumdan ay›n on dördü bir öksüz ç›k›verdi!Lâkin o ne hüsrand› ki: Hissetmedi gözler;Kaç bin senedir halbuki bekleflmedelerdi!“

(Mehmet Akif Ersoy)


“Gölgelenen gözlerin önünde her taraftan kopup gelen fleffaf hayaller birer kelebekgibi uçuflur.”

(Suut Kemal Yetkin)

“Halas›n›n yan›ndaki kad›nlar da sar›ld›lar öptüler, söylefltiler, gülüfltüler.”(Refik Halit Karay - Eskici)

i) Dönüfllü Çat›l› Fiillerle Kurulan Cümleler

Dönüfllü fiille kurulan cümlelerde olufl ve k›l›fl, yap›lan ifl özne taraf›ndankendi kendine yap›l›r. Yani dönüfllü fiillerle kurulan cümlede özne, hem ifli ya-pan hem de ondan etkilenen ögedir:

Kedi yaland›.Kad›n süslendi.Adam, çevresinde olup bitenlere bak›p durmadan söyleniyordu.

Dönüfllü fiiller genellikle dönüfllülük eki -n- ile kurulur. Bu cümlelerdeki ya-lan-, süslen-, söylen- fiilleri dönüfllü çat›dad›r. Bazen de dönüfllü fiiller“-l-” ve “-fl-” ekleri ile kurulur.

Düflman bütün mevzileri terk ederek geriye çekildi.Olaylar karfl›s›nda yüzü bir anda donuklaflt›.

Hem –n- hem de –l- eki ile edilgen fiiller de türetilmektedir:

Elbise al›nd›. (edilgen)Sözümden al›nd› (dönüfllü)Arabalar kenara çekildi (edilgen)Düflman kuvvetleri çekildi (dönüfllü)

Demek ki ayn› ekle hem dönüfllü hem de edilgen fiiller yap›labiliyor. Fiilin dö-nüfllü mü yoksa edilgen mi oldu¤unu cümledeki kullan›l›fl›ndan anlayabiliriz.

II. ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER

1. Olumlu Cümle

Bir iflin, bir oluflun, bir hareketin, bir düflüncenin gerçekleflti¤ini veya ger-çekleflece¤ini bildiren cümleye olumlu cümle denir. Yani olumlu cümlelerde yük-


lem, yapma, olma, yap›lma anlam› tafl›r. Bu cümleler, yükleminin isim veya fiilolufluna göre, olumlu isim cümlesi ve olumlu fiil cümlesi diye ikiye ayr›l›r.

a) Olumlu ‹sim Cümlesi

Yüklemi isim ya da isim soylu bir kelime veya kelime grubundan meydanagelen, olumlu yarg› bildiren cümleye olumlu isim cümlesi denir.

“Diyarbak›rl›, Vanl›, Erzurumlu, Trabzonlu, Trakyal› ve Makedonyal› hep bir ›rk›nevlâtlar›, hep ayn› cevherlerin damarlar›d›r.” (Atatürk)

Bu topraklar daha verimlidir.Bu ülke bir bütündür.Küçük k›z çok çal›flkand›r.

“Yeni silah alt›na al›nm›fl, daha talim görmemifl Mehmetçiklerdi”.(Hüseyin Cahit Yalç›n)

“Bir merhamettir yanan, darac›k odalar›n‹sli lâmbalar›nda, isli lâmbalar›nda.”


“Uzak bahçelerden da¤›lan hüzün,‹çinde bir ilâh gibidir yüzün.”

(Behcet Necatigil)

“Ben p›r›l p›r›l bir gemiydim eskiden.” (Özdemir Asaf)


“‹ncecik kâ¤›t, avcunun içinde ›slanm›fl ipek bir mendil gibiydi.” (Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Memleket meselelerine bak›fl›m›z ayr› ayr›d›r.” (Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Art›k yaratan sensin havam›, iklimimi.”(Mehmet Ç›narl›)


lem, yapma, olma, yap›lma anlam› tafl›r. Bu cümleler, yükleminin isim veya fiilolufluna göre, olumlu isim cümlesi ve olumlu fiil cümlesi diye ikiye ayr›l›r.

a) Olumlu ‹sim Cümlesi

Yüklemi isim ya da isim soylu bir kelime veya kelime grubundan meydanagelen, olumlu yarg› bildiren cümleye olumlu isim cümlesi denir.

“Diyarbak›rl›, Vanl›, Erzurumlu, Trabzonlu, Trakyal› ve Makedonyal› hep bir ›rk›nevlâtlar›, hep ayn› cevherlerin damarlar›d›r.” (Atatürk)

Bu topraklar daha verimlidir.Bu ülke bir bütündür.Küçük k›z çok çal›flkand›r.

“Yeni silah alt›na al›nm›fl, daha talim görmemifl Mehmetçiklerdi”.(Hüseyin Cahit Yalç›n)

“Bir merhamettir yanan, darac›k odalar›n‹sli lâmbalar›nda, isli lâmbalar›nda.”


“Uzak bahçelerden da¤›lan hüzün,‹çinde bir ilâh gibidir yüzün.”

(Behcet Necatigil)

“Ben p›r›l p›r›l bir gemiydim eskiden.” (Özdemir Asaf)


“‹ncecik kâ¤›t, avcunun içinde ›slanm›fl ipek bir mendil gibiydi.” (Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Memleket meselelerine bak›fl›m›z ayr› ayr›d›r.” (Sevinç Çokum - Bizim Diyar)

“Art›k yaratan sensin havam›, iklimimi.”(Mehmet Ç›narl›)


‹sim cümlelerinde bazen yüklemin ald›¤› ek fiil düflebilir:

“Çehreler baflka, lisanlar, deriler rengârenk;Sâde bir hadise var ortada: Vahfletler denk.”

(Mehmet Akif Ersoy)

Duda¤›n etli, kan›n flehvetli,Difllerin kazma kadar kuvvetli!Öyle dimdik ki boyun, t›pk› s›r›k,Adalen sert ama akl›n p›s›r›k

(Orhan Seyfi Orhon)

“Gazi, yarat›c› bir enerji kayna¤›.”(Falih R›fk› Atay)

“Destan› öksüz, sükûtu derin “Meçhul Asker”in…”

(Arif Nihat Asya)

“Uzak bir rüya gibi ellerin, dudaklar›n.” (Mehmet Ç›narl›)

Baz› cümleler flekilce olumsuz oldu¤u hâlde anlamca olumludur. Olumsuz-luk ifadesi tafl›yan bir yüklemden sonra “de¤il” veya “yok” kelimesi getirilirsecümle olumlu bir anlam ifade eder:

Cepte hiç para yok de¤ildir.Eflyalar› koyacak yerimiz yok de¤il.

“Bana karfl› fazla so¤uk duranlar, odan›n bir köflesinde yan yan bakarak benim içinherhalde iyi olmayan fleyler f›s›ldaflanlar yok de¤il.”


Bafl›na gelenleri duymayan yoktur.Senin dürüst bir insan oldu¤unu bilmeyen yoktur.

“Hayat›n, bir felaketten sonra daima bir saadet verdi¤ini, o güzel darb›meselin söyle-di¤i gibi, ay›n on befli karanl›ksa, on befli mutlaka ayd›nl›k olaca¤›n› bilmiyor de¤ilim.”



Baz› cümleler flekilce olumlu anlamca olumsuzdur.

“‹stanbul fethedildi¤i zaman çok harap bir flehirdi.”(Yahya Kemal Beyatl›)

b) Olumlu Fiil Cümlesi

Yüklemi fiil olan ve bir hareketin, oluflun, k›l›fl›n, k›l›n›fl›n yap›ld›¤› ya da ya-p›laca¤›n›n anlat›ld›¤› cümledir.

Sa¤l›¤›m›za dikkat etmeliyiz.Dengeli beslenen insanlar daha sa¤l›kl› olur.Derslerine belli bir plân dahilinde çal›flan ö¤renciler daha baflar›l› olur.Gelecek nesillere daha temiz daha yeflil bir çevre b›rakmal›y›z.

“Bu medar ikliminin tenha gecesinde,Sard› bambu kam›fllar›n› piflman bir sükût,Sard› bir s›z›…”


“Yalan söylüyor o falc› kad›n, o Hintli parya!Ben yaln›z sana inan›yorum, Yaln›z sana Marya!”


Baz› cümleler yap› bak›m›ndan olumsuz olmalar›na ra¤men, soru ile olum-lu bir anlam kazan›rlar.

“Size güzel bir oda veririz, olmaz m›?”(Reflat Nuri Güntekin - Çal›kuflu)

Sonuçta bu ifli yapacak olan ben de¤il miyim?“Birazdan size kasabay› gezdirecek de¤il miyim?”



(Ahmet Tevfik Ozan)


Baz› cümleler flekilce olumlu anlamca olumsuzdur.

“‹stanbul fethedildi¤i zaman çok harap bir flehirdi.”(Yahya Kemal Beyatl›)

b) Olumlu Fiil Cümlesi

Yüklemi fiil olan ve bir hareketin, oluflun, k›l›fl›n, k›l›n›fl›n yap›ld›¤› ya da ya-p›laca¤›n›n anlat›ld›¤› cümledir.

Sa¤l›¤›m›za dikkat etmeliyiz.Dengeli beslenen insanlar daha sa¤l›kl› olur.Derslerine belli bir plân dahilinde çal›flan ö¤renciler daha baflar›l› olur.Gelecek nesillere daha temiz daha yeflil bir çevre b›rakmal›y›z.

“Bu medar ikliminin tenha gecesinde,Sard› bambu kam›fllar›n› piflman bir sükût,Sard› bir s›z›…”


“Yalan söylüyor o falc› kad›n, o Hintli parya!Ben yaln›z sana inan›yorum, Yaln›z sana Marya!”


Baz› cümleler yap› bak›m›ndan olumsuz olmalar›na ra¤men, soru ile olum-lu bir anlam kazan›rlar.

“Size güzel bir oda veririz, olmaz m›?”(Reflat Nuri Güntekin - Çal›kuflu)

Sonuçta bu ifli yapacak olan ben de¤il miyim?“Birazdan size kasabay› gezdirecek de¤il miyim?”



(Ahmet Tevfik Ozan)


2. Olumsuz Cümle

Yüklemi olumsuz yarg› bildiren, di¤er bir deyiflle bir yarg›y› olumsuz olarakortaya koyan cümledir. Fiil cümleleri -ma-, -me- olumsuzluk ekiyle; isim cümle-leri “de¤il” edat›yla olumsuz yap›l›r. Bu cümleler, olumsuz fiil cümlesi ve olumsuzisim cümlesi olmak üzere ikiye ayr›l›r.

a) Olumsuz Fiil Cümlesi

Yüklemi fiil unsuru olan bir cümlede, fiilin “-ma-, -me-” olumsuzluk ekinialarak çekimlenmesiyle bir olufl ya da k›l›fl›n olmad›¤›n›/olmayaca¤›n›, yap›la-mayaca¤›n› bildiren cümledir. Bazen olumsuzluk kavram› “de¤il” ve “yok” keli-meleriyle de sa¤lanmaktad›r.

Bugün de ya¤mur ya¤mad›.Bu ifl dedi¤in gibi olmaz.Söyledikleri ile yapt›klar› birbirini tutmaz.Sevenle sevmeyen bir olmaz.Gelecek günler eskisi gibi olmayacak.Söyledikleriniz daha yerine getirilmedi.

Senin yapt›¤›n› kim yapar?Keser vurmadan a¤aç yontulur mu?Adaletle oyun olur mu?

“Bu yüzlerce k›z çocu¤unun ç›lg›n neflesi, sevinci bana dalg›n bir hüzünden baflkabir fley vermiyor.


“O manzara hâlâ gözümün önünden gitmez.” (Süleyman Nazif)

“Fevkalâde bir fley bulmad›lar.” (Süleyman Nazif)

Baz› cümleler flekilce olumlu oldu¤u hâlde anlamca olumsuzdurlar. Bunlardaha çok “ne…ne” ba¤lac› ile kurulan cümlelerdir:

Ne gelen var ne giden

“Ne hükûmetler kal›r, ne ordular, ne bugünkü yaflay›fl, ne de bugünkü aile”(Memduh fievket Esendal)


“Ne do¤an güne hükmüm geçer,Ne hâlden anlayan bulunur.”


“Kabine üyesi olduktan sonra ne k›yafetlerini de¤ifltirdi, ne tutumunu.”(Halide Edip Ad›var - Yeni Turan ve Raik’in Annesi)

BEKLENEN

Ne hasta bekler sabah›,Ne taze ölüyü mezar,Ne de fleytan, bir günah›,Seni bekledi¤im kadar.

Geçti, istemem gelmeni,Yoklu¤unda buldum seni;B›rak vehmimde gölgeni,Gelme, art›k neye yarar?


b) Olumsuz ‹sim Cümlesi

Yüklemi isim olan bir cümlede yüklemin “de¤il” edat›yla ve “yok” ismiylebirlikte kullan›lmas›yla meydana gelen; baflka bir ifadeyle bir niteli¤in, bir nesne-nin var olmad›¤›n›, bulunmad›¤›n› anlatan cümlelere olumsuz isim cümlesi denir.

Kardafl, senin dediklerin yok,Halay çekilen toprak bu toprak de¤il.

(Faz›l Hüsnü Da¤larca)

Ölüm hiç özenilecek fley de¤ilSevgilim ölümün güzeli yok

(R›fat Ilgaz)

“Herhâlde flu aral›k bu kusur bence hazmedilir tak›mdan de¤il.”(Halide Edip Ad›var - Yeni Turan ve Raik’in Annesi)

“Buzlar›n so¤u¤u yok, alevler s›cak de¤il.”(Mehmet Ç›narl›)

“Camilerin nefesle ›s›nan havas›, donuk ›fl›klar, nak›fll› kilimler, hal›lar yoktu.”(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)


“Ne do¤an güne hükmüm geçer,Ne hâlden anlayan bulunur.”


“Kabine üyesi olduktan sonra ne k›yafetlerini de¤ifltirdi, ne tutumunu.”(Halide Edip Ad›var - Yeni Turan ve Raik’in Annesi)

BEKLENEN

Ne hasta bekler sabah›,Ne taze ölüyü mezar,Ne de fleytan, bir günah›,Seni bekledi¤im kadar.

Geçti, istemem gelmeni,Yoklu¤unda buldum seni;B›rak vehmimde gölgeni,Gelme, art›k neye yarar?


b) Olumsuz ‹sim Cümlesi

Yüklemi isim olan bir cümlede yüklemin “de¤il” edat›yla ve “yok” ismiylebirlikte kullan›lmas›yla meydana gelen; baflka bir ifadeyle bir niteli¤in, bir nesne-nin var olmad›¤›n›, bulunmad›¤›n› anlatan cümlelere olumsuz isim cümlesi denir.

Kardafl, senin dediklerin yok,Halay çekilen toprak bu toprak de¤il.


Ölüm hiç özenilecek fley de¤ilSevgilim ölümün güzeli yok

(R›fat Ilgaz)

“Herhâlde flu aral›k bu kusur bence hazmedilir tak›mdan de¤il.”(Halide Edip Ad›var - Yeni Turan ve Raik’in Annesi)

“Buzlar›n so¤u¤u yok, alevler s›cak de¤il.”(Mehmet Ç›narl›)

“Camilerin nefesle ›s›nan havas›, donuk ›fl›klar, nak›fll› kilimler, hal›lar yoktu.”(Sevinç Çokum - Bizim Diyar)


“Belli ki bunlar muntazam asker de¤ildiler.” (Hüseyin Cahit Yalç›n)

“Kahvalt›da ne amcam, ne Kaya vard›.” (Halide Edip Ad›var - Yeni Turan ve Raik’in Annesi)

“fiimdi bu dünyadan hiçbir haber yok;Yok bizi arayan, soran kimsemiz.Öylesine karanl›k ki gecemiz,Ha olmufl ha olmam›fl penceremiz;Akarsuda aksimizden eser yok.


Baz› cümleler yap›ca olumlu olsalar da, soru ekiyle veya soru kelimesiyleolumsuz bir anlam ifade edebilmektedir:

Bir telefon etmek bu kadar zor mu Allahaflk›na?”

3. Soru Cümlesi

Soru yoluyla bilgi almay› amaçlayan cümledir. Olumlu veya olumsuz sorufleklinde kurulabilir. Soru anlam›, soru eki, soru s›fat›, soru zamiri, soru zarf› vesoru edat› yard›m›yla sa¤lan›r.

Soru cümlelerinde yüklem, isim de olsa fiil de olsa olumlu yap›lar yukar›da ifa-de etti¤imiz soru kelimeleriyle yap›l›r. Olumsuz yap›lar ise, isim cümlelerinde “yok”ve “de¤il” kelimeleriyle; fiil cümlelerinde ise olumsuzluk eki (-ma, -me) ile yap›l›r.

a) Soru Ekiyle Yap›lan Cümleler:

Sana ev mi yoktu ocak m› yoktuAffl›n’›m, yürek mi, dudak m› yoktuTopraktan baflka kucak m› yoktuKi gidip yerlefltin mezarl›klaraBen de bafllasam m› haz›rl›klara?

(Arif Nihat Asya)

E¤ilmifl arza, kanar, muttas›l kanar güller,Durur alev gibi dallarda kanl› bülbüller,Sular m› yand› ? Neden tunca benziyor mermer?

(Ahmet Haflim)


“Cahit bana dar›lm›fl öyle mi? Acaba sebebi, giderken kendisiyle buluflamay›fl›-m›z m›?”

(Mehmet Kaplan)

“Fazla söylemeye bilmem hacet var m›?”(Reflat Nuri Güntekin)

“Bin bir emel ve gururun irili ufakl› yelkenlerini hevesin tatl› rüzgâr›yla fliflirip ha-yat denizinde pupa yelken ilerleyen ben de¤il miyim?”

(Ali Nihat Tarlan)

“Ne çelik tabyalar ister, ne siner hasm›ndan;Al›n›r kal’a m› sand›n gö¤sündeki kat kat iman?”

(Mehmet Akif Ersoy)“Ey deniz, flöyle bir gün sana bakacak m›y›m,Elma bahçelerinden, f›nd›k bahçelerinden?”.


“Bir yaz günü, zerreleriniz saatlerce günefli içtikten sonra bir a¤aç alt›nda hiç arkaüstü uzand›n›z m›?”

(Suut Kemal Yetkin)

“Çocu¤unu it enci¤i gibi kap›ya b›rakandan ana m› olur?”(Füruzan)

“Her sabah büyüten denizimizi böyleGülüfllerindi o ülke bilmez miyim?”

(‹lhan Berk)

Bu mu rüyalarda içti¤im cennet,S›rr›n› ararken patlayan gülle,Yeflil asmalar› kavrayan flehvet.


“‹nsana mahsus bir fley olabilece¤ini zannetmek de gururumuzu memnun eden birteselliden baflka nedir?”

(Nurullah Ataç)

“Fazla”y› sadece “çok”; “pek” yerine kullan›rsak o kelimenin as›l mânâs›n› nas›lifade edece¤iz? “Gülünç” ile “tuhaf, komik” aras›ndaki fark› nas›l görece¤iz? Yoksa ar-t›k o fark› bilmeyecek, fazlal›k mefhumunu unutacak m›y›z?

(Nurullah Ataç)


“Cahit bana dar›lm›fl öyle mi? Acaba sebebi, giderken kendisiyle buluflamay›fl›-m›z m›?”

(Mehmet Kaplan)

“Fazla söylemeye bilmem hacet var m›?”(Reflat Nuri Güntekin)

“Bin bir emel ve gururun irili ufakl› yelkenlerini hevesin tatl› rüzgâr›yla fliflirip ha-yat denizinde pupa yelken ilerleyen ben de¤il miyim?”

(Ali Nihat Tarlan)

“Ne çelik tabyalar ister, ne siner hasm›ndan;Al›n›r kal’a m› sand›n gö¤sündeki kat kat iman?”

(Mehmet Akif Ersoy)“Ey deniz, flöyle bir gün sana bakacak m›y›m,Elma bahçelerinden, f›nd›k bahçelerinden?”.


“Bir yaz günü, zerreleriniz saatlerce günefli içtikten sonra bir a¤aç alt›nda hiç arkaüstü uzand›n›z m›?”

(Suut Kemal Yetkin)

“Çocu¤unu it enci¤i gibi kap›ya b›rakandan ana m› olur?”(Füruzan)

“Her sabah büyüten denizimizi böyleGülüfllerindi o ülke bilmez miyim?”

(‹lhan Berk)

Bu mu rüyalarda içti¤im cennet,S›rr›n› ararken patlayan gülle,Yeflil asmalar› kavrayan flehvet.


“‹nsana mahsus bir fley olabilece¤ini zannetmek de gururumuzu memnun eden birteselliden baflka nedir?”

(Nurullah Ataç)

“Fazla”y› sadece “çok”; “pek” yerine kullan›rsak o kelimenin as›l mânâs›n› nas›lifade edece¤iz? “Gülünç” ile “tuhaf, komik” aras›ndaki fark› nas›l görece¤iz? Yoksa ar-t›k o fark› bilmeyecek, fazlal›k mefhumunu unutacak m›y›z?

(Nurullah Ataç)


“Kendi hayat› da böyle de¤il miydi? Son günlerin güzelliklerinden sonra flimdi yi-ne imkâns›zl›¤a, hüzün ve kasvete düflmemifl miydi? T›pk› flimdi düfltü¤ü gibi, yaz dafark›na bile varmadan, nas›l elindeki saadeti kaç›r›p ilk k›l hücumiyle teessüf ediyorsa, oda demin anlay›p, eski günlerin hasretini çekmemifl miydi? Hayata yeni bafltan baflla-mak arzusu, bugün tekrar yaz olsun emeli gibi bir fley de¤il miydi?”

(Mehmet Rauf)

“O çay a¤›r akar, yorgun mu bilmem?Mehtab› hasta m›, solgun mu bilmem?Yasl› gelin gibi mahzun mu bilmem?Yüce da¤ bafl›nda siyah gül vard›r.

(R›za Tevfik Bölükbafl›)fiiir dilinde bazen soru eki “m›” yer de¤ifltirebilir.

“Bed-asla necâbet mi verir hiç üniformaZer-dûz pâlân ursan eflek yine eflektir.”

(Ziya Pafla)

Soru eki, bazen soru niteli¤ini yitirerek cümlelerde ba¤lama, kuvvetlendir-me ve zaman kavram›n› içine alan ifllevlerde de bulunabilir.

“Zorlad›k m›, ya cemiyetimize veya bütün insanl›¤a zarar veririz.”(Ahmet Hamdi Tanp›nar)

“O bizim kendisine teklif etti¤imiz münferit unsurlardan birisiyle karfl›laflt› m›bütünü istiyor. “


“Bir kanat yumuflakl›¤›yleGökten indi mi akflamlar,

Sonsuzlaflan yollara dalm›flTasal› gözler olur camlar”


Bir par›lt› gördü mü gözler hemen dal›yor,Gö¤üsler çekilerek nefesler daral›yor,



b) Soru S›fat›yla Kurulan Cümleler

S›nav› kaç kifli baflard›?S›navda kaç soru sorulacak?Hangi kitaplar› okudunuz?Nas›l bir ifle sahiptir?Neredeki eve gidiyorsun?Bilmiyorum kaç bin senelik?

Bu kaç›nc› bahçe gördüm tarumar?(Cahit S›tk› Taranc›)

Yeni do¤mufl bir çocuk nas›l bir fleydi acaba?(Tar›k Bu¤ra - Küçük A¤a)

“Ne zaman köyünde, önüne bir önlük koyup makine bafl›na geçecek, ne vakit elinepergel al›p masaya yaslanacaks›n? Ne zaman dükkân›n tezgâh›nda sermayenin faizinihesap edeceksin?”


“Nas›l mektep bu?”(Reflat Nuri Güntekin - Çal›kuflu)

“Kaç kiflinin lokmas› bo¤az›nda kalm›flt›?”(Reflat Nuri Güntekin - Çal›kuflu)

“Hangi harfleri koymal›Ki çözülsün bilmece?”

(Behçet Necatigil)

“Çocukluk, gene ancak çocuklukGerçi o da ac›Ama iyi ki varYerine hangi mutlu yaflant›”?

(Behçet Necatigil)

c) Soru Zamiri ile Kurulan Cümleler

D›flar›dan gelen kimdi?Çocu¤u okuldan kim getirdi?Bu gece bize kimler gelecek?


b) Soru S›fat›yla Kurulan Cümleler

S›nav› kaç kifli baflard›?S›navda kaç soru sorulacak?Hangi kitaplar› okudunuz?Nas›l bir ifle sahiptir?Neredeki eve gidiyorsun?Bilmiyorum kaç bin senelik?

Bu kaç›nc› bahçe gördüm tarumar?(Cahit S›tk› Taranc›)

Yeni do¤mufl bir çocuk nas›l bir fleydi acaba?(Tar›k Bu¤ra - Küçük A¤a)

“Ne zaman köyünde, önüne bir önlük koyup makine bafl›na geçecek, ne vakit elinepergel al›p masaya yaslanacaks›n? Ne zaman dükkân›n tezgâh›nda sermayenin faizinihesap edeceksin?”


“Nas›l mektep bu?”(Reflat Nuri Güntekin - Çal›kuflu)

“Kaç kiflinin lokmas› bo¤az›nda kalm›flt›?”(Reflat Nuri Güntekin - Çal›kuflu)

“Hangi harfleri koymal›Ki çözülsün bilmece?”

(Behçet Necatigil)

“Çocukluk, gene ancak çocuklukGerçi o da ac›Ama iyi ki varYerine hangi mutlu yaflant›”?

(Behçet Necatigil)

c) Soru Zamiri ile Kurulan Cümleler

D›flar›dan gelen kimdi?Çocu¤u okuldan kim getirdi?Bu gece bize kimler gelecek?


Bunun nesini be¤enemedin?Bu kitaplar›n kaç›n› okudunuz?O gruptan hangisini tan›yorsun?

Nerden ç›kt› bu cenaze? Ölen kim?(Cahit S›tk› Taranc›)

Kimdir bana gülümseyen yeflillik balkonundan?(Cahit S›tk› Taranc›)

Nerde o kahkaha, o ses, o alk›fl?fiimdi yerini ald› düflünceler.

(Ahmet Kudsi Tecer)

Firuze nehri nerde?(Yahya Kemal Beyatl›)

Çoban kaval çald› sordu bülbüle!“Sürülerin hani, ovan nerede?”

(Ziya Gökalp)

“Nedir bu adamlardan çekti¤im?”(Orhan Veli)

“Nemiz eksikBu gökyüzü alt›nda?”

(Cahit Irgat)

“Size ne miyim ben, siz bana nesiniz?”(Behçet Necatigil)

“Taksiri nedir küçükse insan” (Abdülhak Hâmit Tarhan)

“Kim bu cennet vatan›n u¤runa olmaz ki feda?” (Mehmet Âkif Ersoy)

“Nerdesiniz ey sabah ve akflam güneflleri;Nerdesiniz at›m› koflturdu¤um ovalar?..”



Eski esvaplar›m tutun elimden,Aynalar, söyleyin bana, ben kimim?


d) Soru Zarf›yla Kurulan Cümleler

Bu ifl nas›l oldu? Bu ifl bafl›m›za nereden geldi?Ne konufluyorsun?Niçin ses vermiyor?Nerede kald›n bu saate kadar.Nereden anlad›n benim yapt›¤›m›?

D›flar›da akranlar›m bekler de, ya biz ne bekleriz burada?(M. Necati Sepetçio¤lu - Kilit)

Yaflamak, diyordum, yaflamak ne hofl!Hele bir gelmese n’olurdu bu k›fl?

(Ahmet Kudsi Tecer)

“Niçin a¤z›n› böyle çarp›t›yorsun.”(Yakup Kadri Karaosmano¤lu)

“Firuze nehri nerde? Bugün sakl›d›r neden?”(Yahya Kemal Beyatl›)

“Nas›l yaflayaca¤›m ey deniz senden uzak!”(Ömer Bedrettin Uflakl›)

“Sabahleyin kozas›ndan bakan gelincikler,Sorar bu dünyaya:-Ne istersin?”

(Orhan Seyfi Orhon)

“Neler düflündürüyorsun, bilir misin? Babas›z” (Tevfik Fikret)

“Nas›l k›m›ldanmas›n, nas›l uyusunSabr›m›z ve ahmakl›¤›m›z, derinde?”



Eski esvaplar›m tutun elimden,Aynalar, söyleyin bana, ben kimim?


d) Soru Zarf›yla Kurulan Cümleler

Bu ifl nas›l oldu? Bu ifl bafl›m›za nereden geldi?Ne konufluyorsun?Niçin ses vermiyor?Nerede kald›n bu saate kadar.Nereden anlad›n benim yapt›¤›m›?

D›flar›da akranlar›m bekler de, ya biz ne bekleriz burada?(M. Necati Sepetçio¤lu - Kilit)

Yaflamak, diyordum, yaflamak ne hofl!Hele bir gelmese n’olurdu bu k›fl?

(Ahmet Kudsi Tecer)

“Niçin a¤z›n› böyle çarp›t›yorsun.”(Yakup Kadri Karaosmano¤lu)

“Firuze nehri nerde? Bugün sakl›d›r neden?”(Yahya Kemal Beyatl›)

“Nas›l yaflayaca¤›m ey deniz senden uzak!”(Ömer Bedrettin Uflakl›)

“Sabahleyin kozas›ndan bakan gelincikler,Sorar bu dünyaya:-Ne istersin?”

(Orhan Seyfi Orhon)

“Neler düflündürüyorsun, bilir misin? Babas›z” (Tevfik Fikret)

“Nas›l k›m›ldanmas›n, nas›l uyusunSabr›m›z ve ahmakl›¤›m›z, derinde?”



“Da¤lar saf, çocuk gibiKötülük oldu¤un ne bile?”

(Behçet Necatigil)

“Bu kayg›ya yürek nas›l dayans›n” (Recaizâde Mahmut Ekrem)

Ben neyleyeyim büyükse devran? (Abdülhak Hâmit Tarhan)

“O akldan üstühan ne anlar?..Bilmezse mekin, mekân ne anlar?

(Abdülhak Hâmit Tarhan)

“Yabanc›lar›n a¤z›ndan iflitece¤in o i¤renç ithamlara nas›l cevap verebilirdin?”(Reflat Nuri Güntekin)

e) Soru Edat›yla Kurulan Cümleler

Hani ev bark? Hani çoluk çocuk?(Cahit S›tk› Taranc›)

VEDA

Hani, o b›rak›p giderken seni;Bu öksüz tavr›n› takmayacakt›n?Aln›na koyarken veda busemi Yüzüme bir türlü bakmayacakt›n?

Hani ey gözlerim, bu son vedada,Yolunu kaybeden yolcunun da¤da,Birini ça¤›rmak için imdadaYakt›¤› atefli yakmayacakt›n?

Gelse de en ac› sözler dilime,Uçacak san›r›m birkaç kelime…Bir alev halinde düfltün elime,Hani ey gözyafl›m, akmayacakt›n?

(Orhan Seyfi Orhon)


“Niye hepimiz birbirimize benziyoruz?”

“Can iflte!.. Canan hani?Dert iflte!.. Derman hani?Gönül saray› bombofl,Beklenen sultan hani?”

(Orhan Seyfi Orhon)

“Acaba tütsü yaksamGörünür mü yüzünüz,Acaba tütsü yaksam?”


“Yand› ha uzunlu¤umYand› ha karas›Yand› ha parlak?”


Aceb flu yerde var m’olafiöyle garib bencileyin?

(Yunus Emre)

4. Emir Cümlesi

Yüklemi emir kipiyle çekimlenmifl fiil cümlesine emir cümlesi denir.

Madem ki deniz ruhuna s›r verdi sesinden,Gel, kurtul o dar varl›¤›n hendesesinden!Sen zevkin e¤er aflk ise… ummana kar›fl, tat!Beyninden o cânan dedi¤in lâfleyi silk, at!


“Okuyun, ne bulursan›z okuyun; hiç olmazsa bir kere aç›n.”(Nurullah Ataç)

“Böyle bir yaz günü zerrelerim güneflin bütün alevlerini içtikten sonra ben arka üs-tü uzanm›fl, ellerim bafl›m›n alt›nda, gözlerimi yapraklarda dolaflt›r›rkebana hiçbir fley,hiçbir fley sormay›n›z!”

(Suut Kemal Yetkin)

“A¤lama diyorum sana! A¤lama!”(Refik Halit Karay - Eskici)


“Niye hepimiz birbirimize benziyoruz?”

“Can iflte!.. Canan hani?Dert iflte!.. Derman hani?Gönül saray› bombofl,Beklenen sultan hani?”

(Orhan Seyfi Orhon)

“Acaba tütsü yaksamGörünür mü yüzünüz,Acaba tütsü yaksam?”


“Yand› ha uzunlu¤umYand› ha karas›Yand› ha parlak?”


Aceb flu yerde var m’olafiöyle garib bencileyin?

(Yunus Emre)

4. Emir Cümlesi

Yüklemi emir kipiyle çekimlenmifl fiil cümlesine emir cümlesi denir.

Madem ki deniz ruhuna s›r verdi sesinden,Gel, kurtul o dar varl›¤›n hendesesinden!Sen zevkin e¤er aflk ise… ummana kar›fl, tat!Beyninden o cânan dedi¤in lâfleyi silk, at!


“Okuyun, ne bulursan›z okuyun; hiç olmazsa bir kere aç›n.”(Nurullah Ataç)

“Böyle bir yaz günü zerrelerim güneflin bütün alevlerini içtikten sonra ben arka üs-tü uzanm›fl, ellerim bafl›m›n alt›nda, gözlerimi yapraklarda dolaflt›r›rkebana hiçbir fley,hiçbir fley sormay›n›z!”

(Suut Kemal Yetkin)

“A¤lama diyorum sana! A¤lama!”(Refik Halit Karay - Eskici)


“Ne duruyorsun be, at kendini denize:Geride bekleyenin varm›fl ald›rma;Görmüyor musun, her yanda hürriyet;Yelken ol, kürek ol, dümen ol, bal›k ol, su ol;Git gidebildi¤in yere.”

(Orhan Veli Kan›k)

“Seyre ç›k sevdi¤im akflamlar› kurbanlar›n›Yar›yor kalbini herkes sana göstermek içinAh, o tafl kalbine bir gün heyecan vermek içinYedi köy halk› sebil etti bu y›l kanlar›n›”


Emir kipi ile kurulan baz› cümleler istek ifade eder.

Tanr› sülün boy versin!Melek gibi huy versin!Torunum büyüsün deDedesine oy versin

(Arif Nihat Asya)

“Kan tükürsün ad›n› candan anan dudaklar,Sana benim gözümle bakan gözler kör olsun!”


Felek benden beter etsin hâliniBen ölürsem yâdlar sars›n beliniGarip bülbül güle versin meyliniFigan›m art›ran yârda nem kald›

(Karacao¤lan)

DUA

Ulu Tanr›m, flu karanl›k yollar›,Bizi sana ulaflt›ran yollar et!‹htirasla kilitlenmifl kollar›,Birbirini kucaklayan kollar et!

Muhabbetin gönlümüzde h›z olsun;Güttü¤ümüz Hakka varan iz olsun,Önümüzde uçurumlar düz olsun,Yolumuzda dikenleri güller et!


Dalalette b›rak›p da insan›,Yapma arz›n en korkulu hayvan›.Unutturma do¤rulu¤u, vicdan›,Bizi sana lây›k olan kullar et!

(Orhan Seyfi Orhon)

5. Ünlem Cümlesi

Ünlemlerin bir k›sm› anlat›m kabiliyetini birlikte kullan›ld›klar› cümleler-den al›rlar. Bu cümleler insanlar›n duygular›n›, coflkular›n›, hayretlerini anlatancümlelerdir. ‹flte bu flekilde kurulmufl cümlelere “ünlem cümlesi” denir. Ünlemcümlelerinin sonuna ünlen iflareti (!) konur.

San›r›m da¤›ld› ruhu her yana, Onu kokluyorum bir çiçek diye!

(Orhan Seyfi Orhon)

Curalar›n sesine ses verdikçe yamaçlarDall› yeminlerden uçuyor s›rma saçlar!

(Yusuf Ziya Ortaç)

Herkes biliyor! Herkes her fleyi biliyor!(Kürflat Baflar - Baflucumda Müzik)

Onun için bunca y›k›mla doldu ya zaten!(Kürflat Baflar - Baflucumda Müzik)


(Yusuf Ziya Ortaç)

Ben evrensel yaln›zl›¤›n y›ld›z›Ben akflam y›ld›z›y›m, y›ld›zlar›n en yaln›z›!

(Ceyhun Atuf Kansu)

Çalg› sesi bana kadar geliyordu, âh!Ne uzunmufl gece, Rabbim, gelmiyor sabah!

(Enis Behiç Koryürek)


Dalalette b›rak›p da insan›,Yapma arz›n en korkulu hayvan›.Unutturma do¤rulu¤u, vicdan›,Bizi sana lây›k olan kullar et!

(Orhan Seyfi Orhon)

5. Ünlem Cümlesi

Ünlemlerin bir k›sm› anlat›m kabiliyetini birlikte kullan›ld›klar› cümleler-den al›rlar. Bu cümleler insanlar›n duygular›n›, coflkular›n›, hayretlerini anlatancümlelerdir. ‹flte bu flekilde kurulmufl cümlelere “ünlem cümlesi” denir. Ünlemcümlelerinin sonuna ünlen iflareti (!) konur.

San›r›m da¤›ld› ruhu her yana, Onu kokluyorum bir çiçek diye!

(Orhan Seyfi Orhon)

Curalar›n sesine ses verdikçe yamaçlarDall› yeminlerden uçuyor s›rma saçlar!

(Yusuf Ziya Ortaç)

Herkes biliyor! Herkes her fleyi biliyor!(Kürflat Baflar - Baflucumda Müzik)

Onun için bunca y›k›mla doldu ya zaten!(Kürflat Baflar - Baflucumda Müzik)


(Yusuf Ziya Ortaç)

Ben evrensel yaln›zl›¤›n y›ld›z›Ben akflam y›ld›z›y›m, y›ld›zlar›n en yaln›z›!

(Ceyhun Atuf Kansu)

Çalg› sesi bana kadar geliyordu, âh!Ne uzunmufl gece, Rabbim, gelmiyor sabah!

(Enis Behiç Koryürek)


“Düflün, yahu, Nihat Bey, sekiz sene bu be, düflün, beni görünce onlar›n duyacak-lar› sevinci düflün!”

(Nurullah Ataç)

“Gözümün kan dökmesi yafls›z kald›¤›ndand›!”(Faruk Nafiz Çaml›bel)

“O neydi, Tanr›m o ne ana baba günüydü!”(Faruk Nafiz Çaml›bel)

“B›rakmam tutmuflum art›k yakandan,Medet ey flairimYunus’um medet!.”

(Ziya Osman Saba)

“Emsali dünyada bulunmaz! Gerçi onu takdir edemeyecekler çoktur ama, kezalikonun kadrini iyi bilenler de vard›r! O, dünyan›n en iyi kalpli adamlar›ndan biridir; birbüyük ad›md›r vesselam!”

(Abdülhak fiinasi Hisar - Fahim Bey ve Biz)

“Tevfik Fikret’in b›rakt›¤› fliir Mehmed Akif’te, Yahya Kemal’de, Ahmet Haflim’de venihayet son genç flairlerde birbirinden ne kadar farkl› tecelliler gösterdi!”

(Fuat Köprülü)

“fiüheda f›flk›racak topra¤› s›ksan flüheda!” (Mehmet Âkif Ersoy)

“Fazla günefl içmifl de ortada ay çiçe¤iAyak üstü u¤ram›fl ›fl›k sarhofllu¤una!


“Her akflam kaybolur Çoruh uçurumlarda;K›z›l bir damla günefl suyuna damlamadan!..”


Neler yapmad›k flu vatan için!Kimimiz öldük;Kimimiz nutuk söyledik.

(Orhan Veli Kan›k)

“fiol benim fleyhimi görme¤e kim gelirZevk ile safalar sürme¤e kim gelir!


fieyhimin illeri, uzakt›r yollar›,Aç›lm›fl gülleri derme¤e kim gelir!

fieyhimin özünü, severim sözünüMubarek yüzünü görme¤e kim gelir!

fieyhimin ilinde asâs› elindefieyhimin yolunda, ölme¤e kim gelir!

Ahd ile vefâlar, zevk ile safâlarBu yolda cefâlar çekme¤e kim gelir!

Ah ile gözyafl›, Yunus’un haldafl›Zehr’le piflen afl› yeme¤e kim gelir!

(Yunus Emre)

III. YÜKLEM‹N YER‹NE GÖRE CÜMLELER

Türkçede cümlenin ögelerinin diziliflinde yüklem genellikle sonda bulunur.Ancak yüklemin sonda bulunmad›¤› cümleler de vard›r. Hatta bazen eksiltili ya-p›larda, yüklem kullan›lmayabilir. Ögelerinin dizilifline göre cümleler kurall› yada devrik yap›l› olurlar.

1. Kurall› Cümle

‹ster isim olsun ister fiil olsun yüklemi sonda bulunan cümleye kurall› cüm-le denir. Türkçede söz diziminde kelimelerin s›ras›n› belirleyen temel kural as›lunsurlar›n sonda gelmesidir. Cümlenin temel ögesi olarak yüklem de sonda yeral›r. Bu cümle yap›s› Türkçeye uygun olan bir yap›d›r.

Okullar zaman›nda aç›ld›.Ö¤renciler s›navlara iyice haz›rland›.Bütün zorluklar› aflmamda arkadafllar›m bana yard›mc› oldu.

“Gözlerimi açt›¤›mda, bafl›ma bir kalabal›k toplanm›flt›.”(Nazl› Eray)

“Tamer koridora sabah saat sekiz buçukta girdi.”(Mustafa Kutlu)


fieyhimin illeri, uzakt›r yollar›,Aç›lm›fl gülleri derme¤e kim gelir!

fieyhimin özünü, severim sözünüMubarek yüzünü görme¤e kim gelir!

fieyhimin ilinde asâs› elindefieyhimin yolunda, ölme¤e kim gelir!

Ahd ile vefâlar, zevk ile safâlarBu yolda cefâlar çekme¤e kim gelir!

Ah ile gözyafl›, Yunus’un haldafl›Zehr’le piflen afl› yeme¤e kim gelir!

(Yunus Emre)

III. YÜKLEM‹N YER‹NE GÖRE CÜMLELER

Türkçede cümlenin ögelerinin diziliflinde yüklem genellikle sonda bulunur.Ancak yüklemin sonda bulunmad›¤› cümleler de vard›r. Hatta bazen eksiltili ya-p›larda, yüklem kullan›lmayabilir. Ögelerinin dizilifline göre cümleler kurall› yada devrik yap›l› olurlar.

1. Kurall› Cümle

‹ster isim olsun ister fiil olsun yüklemi sonda bulunan cümleye kurall› cüm-le denir. Türkçede söz diziminde kelimelerin s›ras›n› belirleyen temel kural as›lunsurlar›n sonda gelmesidir. Cümlenin temel ögesi olarak yüklem de sonda yeral›r. Bu cümle yap›s› Türkçeye uygun olan bir yap›d›r.

Okullar zaman›nda aç›ld›.Ö¤renciler s›navlara iyice haz›rland›.Bütün zorluklar› aflmamda arkadafllar›m bana yard›mc› oldu.

“Gözlerimi açt›¤›mda, bafl›ma bir kalabal›k toplanm›flt›.”(Nazl› Eray)

“Tamer koridora sabah saat sekiz buçukta girdi.”(Mustafa Kutlu)


“Mavi eliflinden bir gökyüzü kestim.”(Tar›k Dursun K.)

“Yine bir bahar sabah› al›p bafl›n› gitmiflti. ‹nceydi, s›skayd› ama hiçbir yorgunlukduymuyordu.”

(Tahsin Yücel)

“Her yan› all› pullu bayraklarla bezenmifl bir geminin soka¤a yanaflt›¤›n› gördü.”(Füruzan)

“Uykuya varmak için bu hazin günde, erken,Kapanmayan gözlerim duvarlarda gezerkenBirdenbire k›pk›z›l birkaç sat›rla yand›;Bu dört m›sra de¤ildi, sanki dört damla kand›.”


“Tafllar, benim gördü¤üm mezar tafllar›nda büsbütün baflkayd›.”(Reflat Nuri Güntekin - Çal›kuflu)

“Kafesten kaç›ncaya kadar türlü türlü üzüntüler içinde ç›rp›n›yordu.”(Reflat Nuri Güntekin - Çal›kuflu)

2. Devrik Cümle

Yüklemi sonda bulunmayan cümleye devrik cümle denir. Yüklemin baflta ya daortada olmas›ndaki gaye, yarg›ya bir duygu de¤eri kazand›rmak, anlat›mda birs›kl›k sa¤lamakt›r. Daha çok fliir dilinde karfl›lafl›lan cümle türüdür. Atasözlerin-de, günlük konuflmalarda, sohbet yaz›lar›nda s›kça devrik cümlelere rastlan›r. Hi-kâye ve romanlarda da devrik yap›l› cümleler kullan›lmaktad›r. Dilimizin eskimetinlerinde de devrik cümlelere rastlanmaktad›r. Devrik yap›l› cümleler, dilin ta-bii ak›fl›na uygun olarak kullan›ld›¤› takdirde, anlat›ma bir samimilik, canl›l›k ves›cakl›k katar. Ama s›rf farkl› olmak, yenilik yapmak ve bir özentiyle devrik cüm-le kullan›l›rsa, yapmac›k olur ve düflünce ak›m›n› bozar. Mesela “Ben onu sevmem”ifadesini, yapmac›k bir ifadeyle “Sevmem onu ben”, “Ahmet ben” demek gibi.

Yolculu¤a ç›k›yoruz zor bir yolculu¤aSusuz kalaca¤›z yollar çeflmesizAc›kaca¤›z ekme¤imiz tafltan topraktan,Uzun bozk›rlar› geçece¤iz yürüyerek.

(Ceyhun Atuf Kansu)


Be¤endin mi yapt›¤›n›?Nereye varacak bu iflin sonu?Neden konuflmuyor bu çocuk?Kendine güven duygusudur baflar›l› olman›n ilk flart›.

Gülme komfluna, gelir bafl›na.(Atasözü)

“Benim kuflu da o ö¤retecek, de¤il mi ?“ dedi Semih.(Yaflar Kemal - Kufllar da Gitti)

Yengem davet etti¤i zaman doktora yalvard›m âdeta “ne olur gidelim” diye.(Tar›k Bu¤ra)

Seni zambak gibi gördükçe aç›k penceredeGül açar baht›m›n evvelki hazanl›k korusu.

(Cenap fiahabettin)

Kald›r nikab›n› görem yüzünüAç bafl›n› yaradan› seversenSiyah zülfü mah yüzünün üstüneTel tel eyle yaradan› seversen

(Karacao¤lan)

“Balkan Harbi’nin bitimi çocukluktan ç›kt›¤› y›llara rastlam›fl Nuri’nin.”(Necati Cumal›)


(Ferit Edgü)

“Düflmez yere hâflâ o, bizim bayra¤›m›zd›r,Bir fecr olarak do¤madad›r her da¤›m›zdan.Ay y›ld›z o mazideki süstür, emin ol,Âtide günefller do¤acak bayra¤›m›zdan.”


“Titrek bir damlad›r aksi, sevincinYüzünün sararm›fl yapraklar›nda;Ne zaman kederden taflarsa içinfiark›lar tafl›rs›n dudaklar›nda.”


“fieyhimiz, ekmek yemedi bugün ölüm ac›s›yle… A¤laflt› bilen bilmeyen, dizlerinidöverken.”

(Kemal Tahir)


Be¤endin mi yapt›¤›n›?Nereye varacak bu iflin sonu?Neden konuflmuyor bu çocuk?Kendine güven duygusudur baflar›l› olman›n ilk flart›.

Gülme komfluna, gelir bafl›na.(Atasözü)

“Benim kuflu da o ö¤retecek, de¤il mi ?“ dedi Semih.(Yaflar Kemal - Kufllar da Gitti)

Yengem davet etti¤i zaman doktora yalvard›m âdeta “ne olur gidelim” diye.(Tar›k Bu¤ra)

Seni zambak gibi gördükçe aç›k penceredeGül açar baht›m›n evvelki hazanl›k korusu.

(Cenap fiahabettin)

Kald›r nikab›n› görem yüzünüAç bafl›n› yaradan› seversenSiyah zülfü mah yüzünün üstüneTel tel eyle yaradan› seversen

(Karacao¤lan)

“Balkan Harbi’nin bitimi çocukluktan ç›kt›¤› y›llara rastlam›fl Nuri’nin.”(Necati Cumal›)


(Ferit Edgü)

“Düflmez yere hâflâ o, bizim bayra¤›m›zd›r,Bir fecr olarak do¤madad›r her da¤›m›zdan.Ay y›ld›z o mazideki süstür, emin ol,Âtide günefller do¤acak bayra¤›m›zdan.”


“Titrek bir damlad›r aksi, sevincinYüzünün sararm›fl yapraklar›nda;Ne zaman kederden taflarsa içinfiark›lar tafl›rs›n dudaklar›nda.”


“fieyhimiz, ekmek yemedi bugün ölüm ac›s›yle… A¤laflt› bilen bilmeyen, dizlerinidöverken.”

(Kemal Tahir)


“At›yor s›z›lar›n ç›plak duvar›nda nabz›,Çivi yaralar›nda, çivi yaralar›nda.”


“Bir damla düfltü gözlerineGeçen buluttan,Hat›rlad›m inanman›n ne oldu¤unu Yaflamaya, fliire. “

(Cahit Irgat)

“Benim do¤du¤um köylerde Bu¤day tarlalar› yoktu,Da¤›t saçlar›n› bebekSavur biraz!”

(Cahit Külebi)

“Fâni bir iz b›rakm›fl burda yatm›flsa kimler,Ayg›n bayg›n maniler, aç›k saç›k resimler…”


“Her birimiz, etraf›m›z› çeviren say›s›z varl›klar aras›nda yaln›z, yapayaln›z›zKeziban.”

(Nurullah Ataç)

“Ben buraya senin için gelmedim Feride…”(Reflat Nuri Güntekin-Çal›kuflu)

Afla¤›daki fliirde kurall› ve devrik yap›l› cümleleri bulup tahlilini yap›n›z.

GENÇL‹K

Anlatt› erenler: Bir bahar de¤ilÂfl›k›n ömründe bin bahar varm›fl.Hicranla a¤aran bu saçlar de¤il,Sevgisiz kalan kalp ihtiyarlarm›fl

Sorard›m s›rr›n› hiç düflünmeden:“Bu fani gönlümün sevinci neden?”Beni günden güne me¤er genç edenDaima de¤iflen maceralarm›fl!


Gönlümde kovalar eskiden beriSar›fl›n kumral›, kumral esmeri.Dolmadan boflalmaz birinin yeriGönlümde, anlad›m, her dem baharm›fl.


IV. YAPILARINA GÖRE CÜMLELER

1. Basit Cümle

Kuruluflunda tek yüklem bulunan, tek yarg› bildiren cümledir. Basit cümle-de tek bir yarg› bulunur; bu yarg›y› sonuca ba¤layan tek yüklem vard›r. Bu yük-lem de ya çekimli bir fiil veya ek fiil alm›fl isim ya da isim gibi kullan›lan bir ke-lime grubudur. Bu cümle yap›lar› yal›n bir anlat›m bildirir ve ba¤›ms›z yarg›larortaya koyarlar.

Bugün hava çok so¤uktur.Bu y›l a¤açlar erken çiçek açt›.Yar›n birlikte kütüphaneye gidece¤iz.

Tatl› dil y›lan› deli¤inden ç›kar›r. (Atasözü)Komflu hakk› Tanr› hakk›d›r. (Atasözü)‹ki karpuz bir koltu¤a s›¤maz. (Atasözü)Benim sad›k yarim kara toprakt›r (Afl›k Veysel)

Tabiat ile hayat, insano¤lunun flekil vererek güzel ve faydal› eserler vücudagetirebilece¤i muazzam bir malzeme deposudur.

(Mehmet Kaplan)

“Bitip tükenmez yolculuklar, da¤lar›n sert havas›na, çöllerin atefline dayanacak birvücutta de¤ilmifl.”


“Bu gurur bir sanatkâra ne kadar yak›fl›yor.”(Ziya Osman Saba)

“fiair, “ihtiyar k›zlar”a yaln›zl›klar› için ac›yor.”(Ziya Osman Saba)


Gönlümde kovalar eskiden beriSar›fl›n kumral›, kumral esmeri.Dolmadan boflalmaz birinin yeriGönlümde, anlad›m, her dem baharm›fl.


IV. YAPILARINA GÖRE CÜMLELER

1. Basit Cümle

Kuruluflunda tek yüklem bulunan, tek yarg› bildiren cümledir. Basit cümle-de tek bir yarg› bulunur; bu yarg›y› sonuca ba¤layan tek yüklem vard›r. Bu yük-lem de ya çekimli bir fiil veya ek fiil alm›fl isim ya da isim gibi kullan›lan bir ke-lime grubudur. Bu cümle yap›lar› yal›n bir anlat›m bildirir ve ba¤›ms›z yarg›larortaya koyarlar.

Bugün hava çok so¤uktur.Bu y›l a¤açlar erken çiçek açt›.Yar›n birlikte kütüphaneye gidece¤iz.

Tatl› dil y›lan› deli¤inden ç›kar›r. (Atasözü)Komflu hakk› Tanr› hakk›d›r. (Atasözü)‹ki karpuz bir koltu¤a s›¤maz. (Atasözü)Benim sad›k yarim kara toprakt›r (Afl›k Veysel)

Tabiat ile hayat, insano¤lunun flekil vererek güzel ve faydal› eserler vücudagetirebilece¤i muazzam bir malzeme deposudur.

(Mehmet Kaplan)

“Bitip tükenmez yolculuklar, da¤lar›n sert havas›na, çöllerin atefline dayanacak birvücutta de¤ilmifl.”


“Bu gurur bir sanatkâra ne kadar yak›fl›yor.”(Ziya Osman Saba)

“fiair, “ihtiyar k›zlar”a yaln›zl›klar› için ac›yor.”(Ziya Osman Saba)


“Herhalde pek kanl› bir kavgadan postu dar kurtarm›fl… Gözleri yorgunluktan yu-mulu… çamurun renksiz rengine bürünmüfl. Islak tüyleri birbirine yap›flm›fl… A¤z›,kafas› kan içinde…”

(Ali Nihat Tarlan)

“Salonlar, saltanatlar, ›fl›klar, e¤lenceler onun; onlar›n olsun… Bana, yeflil k›rlar,mor salk›mlar aras›ndaki bu üç odal›, tahta ev yeter…”

(fiükufe Nihal Baflar)

“Evin arka penceresine kofltum.” “Üzümcü tepeye varm›flt›.”

Yolun kenar›ndaki kayan›n üstüne küfesini koydu. Ellerini belindeki k›z›l kufla¤›n öntaraf›na soktu. Aç›k gö¤sü, ç›plak, sert bald›rlar›yle bir kuvvet âbidesi vaziyetinde durdu.”


“Böylece her fley yoluna girdi. Ve biz tekrar, hatta eskisinden kuvvetle günün adam›olduk. Babacan hâllerim halk›n hofluna gidiyordu. Acayip mazim, icat kabiliyetim, aç›kkalbim her gün bir kere daha övülüyordu.”


2. Birleflik Cümle

‹çinde esas yarg›n›n bulundu¤u bir temel cümle ile onu anlam ve görev ba-k›m›ndan tamamlayan bir veya birden fazla yan cümleden oluflan cümlelerebirleflik cümle denir. Baflka bir ifadeyle birleflik cümle içinde birden çok yarg›bulunan cümledir. Bu yap›daki cümlelerde bir cümle bir di¤erinin bafllang›c›olabilir; hatta belli kurallar ölçüsünde birbirine ba¤lan›r veya baflka bir cümle-nin içerisinde yer al›r.

Birleflik cümlelerde yan cümlelerin de yüklemlerinin çekimli bir fiil olmas›,yani tam bir yarg› ifade etmesi gerekir. Yan cümle/cümleler temel cümledekiyarg›y› güçlendirir, onu aç›klar, tamamlar ve de¤iflik ilgilerle temel cümleyeba¤lar. Birleflik cümlelerde birden çok yan cümle olabilir; ancak bu cümleler te-mel cümlede bulunan yükleme göre biçimlenirler.

Temel Cümle

Bir birleflik cümlede esas yarg›y› üzerinde tafl›yan unsurdur. Ayn› zamandaana düflünce bu cümlededir. Bu nedenle buna ana cümle de denir. Genellikle son-da bulunur.

172 T Ü R K ‹ Y E T Ü R K Ç E S ‹ S Ö Z D ‹ Z ‹ M ‹Yan Cümle

Temel cümlenin d›fl›nda kalan, ancak temel cümlenin ifade etti¤i fikri bir se-bebe, bir flarta, bir dile¤e ba¤layan cümledir. Ço¤u zaman temel cümleden öncebulunur ve çekimli bir fiille kurulur. Yan cümlenin esas görevi, temel cümleyianlam yönünden tamamlamak, aç›klamak ve güçlendirmektir.

Birleflik Cümleler:

a) fiartl› Birleflik Cümle

fiart ifadesine dayal› bir yan cümle ile bir ana cümleden meydana gelen bir-leflik cümledir. Yani olufl ve k›l›fl›n bir flarta ba¤land›¤› cümledir. Bu olufl ve k›-l›fllar flart (-sa) ekiyle yap›l›r. fiart kipi istek ve temenni ifadelerinin d›fl›nda tambir yarg› bildirmez. Bu bak›mdan temel cümleye yard›mc› cümle haz›rlar . Buyard›mc› cümleler temel cümleyi flart, zaman, sebep, tahmin, benzetme vb. an-lamlar›yla tamamlar. fiart cümlesi temel cümleden önce gelir ve özne, nesne, yertamlay›c›s›, çok defa da zarf iflleviyle temel cümleye ba¤lan›r. fiartl› birleflikcümlelerde, temel cümlenin gerçekleflmesi genellikle flart›n gerçekleflmesineba¤l›d›r.

Kendini yoklu¤a ba¤lam›flsan topraks›n.(Cemil Meriç - Bir Dünyan›n Efli¤inde)

Top gibi f›rlat›r›m k›zarsam.(Cemil Meriç - Bir Dünyan›n Efli¤inde)

Ney sesleriyle beslenebilseydi serçelerOnlar da bir bahar›n olurlard› bülbülü

(Arif Nihat Asya)

“Havaya bakarsam hava al›r›mTopra¤a bakarsam dua al›r›mTopraktan ayr›lsam nerde kal›r›mBenim sad›k yarim kara toprakt›r.”

(Afl›k Veysel)

“Bu toplulu¤un fertleri ne kadar Türk kültürü ile dolu olursa, o toplulu¤a da-yanan cumhuriyet de o kadar kuvvetli olur.”

(Atatürk)

“Asude olam dersen e¤er gelme cihane.”(Ziya Pafla)


Yan Cümle

Temel cümlenin d›fl›nda kalan, ancak temel cümlenin ifade etti¤i fikri bir se-bebe, bir flarta, bir dile¤e ba¤layan cümledir. Ço¤u zaman temel cümleden öncebulunur ve çekimli bir fiille kurulur. Yan cümlenin esas görevi, temel cümleyianlam yönünden tamamlamak, aç›klamak ve güçlendirmektir.

Birleflik Cümleler:

a) fiartl› Birleflik Cümle

fiart ifadesine dayal› bir yan cümle ile bir ana cümleden meydana gelen bir-leflik cümledir. Yani olufl ve k›l›fl›n bir flarta ba¤land›¤› cümledir. Bu olufl ve k›-l›fllar flart (-sa) ekiyle yap›l›r. fiart kipi istek ve temenni ifadelerinin d›fl›nda tambir yarg› bildirmez. Bu bak›mdan temel cümleye yard›mc› cümle haz›rlar . Buyard›mc› cümleler temel cümleyi flart, zaman, sebep, tahmin, benzetme vb. an-lamlar›yla tamamlar. fiart cümlesi temel cümleden önce gelir ve özne, nesne, yertamlay›c›s›, çok defa da zarf iflleviyle temel cümleye ba¤lan›r. fiartl› birleflikcümlelerde, temel cümlenin gerçekleflmesi genellikle flart›n gerçekleflmesineba¤l›d›r.

Kendini yoklu¤a ba¤lam›flsan topraks›n.(Cemil Meriç - Bir Dünyan›n Efli¤inde)

Top gibi f›rlat›r›m k›zarsam.(Cemil Meriç - Bir Dünyan›n Efli¤inde)

Ney sesleriyle beslenebilseydi serçelerOnlar da bir bahar›n olurlard› bülbülü

(Arif Nihat Asya)

“Havaya bakarsam hava al›r›mTopra¤a bakarsam dua al›r›mTopraktan ayr›lsam nerde kal›r›mBenim sad›k yarim kara toprakt›r.”

(Afl›k Veysel)

“Bu toplulu¤un fertleri ne kadar Türk kültürü ile dolu olursa, o toplulu¤a da-yanan cumhuriyet de o kadar kuvvetli olur.”

(Atatürk)

“Asude olam dersen e¤er gelme cihane.”(Ziya Pafla)


“Art›k demir almak günü gelmiflse zamandan,Meçhûle giden bir gemi kalkar bu limandan.”


“Malzeme yerli de olsa kelimenin kökü bilinmiyorsa, eki yanl›flsa veya ifllekde¤ilse; yani kelime anlafl›lm›yorsa, o kelime tabiî de¤ildir ve o dilden say›lamaz.”


“Fakat kâmil adam olmak isterse,Elem çekti¤ine esef etmesin.”

(R›za Tevfik Bölükbafl›)

“‹ster isen anlamak cihân›Ö¤renmeli Avrupa lisân›.”

(Ziya Pafla)

“Titrek bir damlad›r aksi sevincinYüzünün sararm›fl yapraklar›nda;Ne zaman kederden taflarsa içinfiark›lar tafl›rs›n dudaklar›nda”.


fiart kipi, istek ifllevine de sahiptir. Bu ifllevdeki yap›larda yarg› tam anla-m›yla kendini hissettirmez.

Ben de duman olsam senin yerine,Da¤›lsam da¤lar›n flu mahflerine;Güzelim saç›na ve gözlerineBen girsem, ben dolsam, yayla duman›!


ANAHTAR

Bulsam, bir sihirli anahtar bulsam,Açsam gö¤ün mavi kap›lar›n›.Bir samanyolundan geçip dolaflsamY›ld›zlar›n alt›n yap›lar›n›!

Dolansa boynuma ›fl›ktan kollar,Açsa esrar›n› gök perde perde:


Kay›p sesleri duysam yeniden,Kaybolan yüzleri görsem göklerde!..

(Yusuf Ziya Ortaç)

“Geberseydi de kurtulsayd›k.”(Refik Halit Karay - Memleket Hikâyeleri)

“Uzan›verse gövdem, tafllara boydan boya;Alsa buz gibi tafllar aln›mdan bu atefliDal›p sokaklar kadar esrarl› bir uykuya,Ölse, kald›r›mlar›n kara sevdal› efli…”


“Bu gün kurtulmak için ararsa y›ld›z›n›,Dünya bile bu bafltan alacakt›r h›z›n›.”

(Haflim Nezihi Okay)


(Necip Faz›l K›sakürek)“Biz de hafif olsayd›k bir rüzgârdan,Yer alsayd›k flu bulut kervan›nda.”


“Methin çemeninde bülbül olsamBir gonce gibi dehân›m olsaHer dehenimde ey fleker-lebSusen gibi sad zebân›m olsa

Yüz bin lûgat olsa her dilimde Her harfte bin beyân›m olsaEvsâf›n› söylesem ve yazsamTâ haflre de¤in zaman›m olsa.”

(Ahmet Pafla)

fiart kipi tafl›yan baz› cümleler hayret bildirir.

“En tatl›s›, bu! Derdiniz, duysan›z evde alt›nc›Torunum küçük Hâkan’la Hâkan’ca konufltu¤umu!

(Arif Nihat Asya)


Kay›p sesleri duysam yeniden,Kaybolan yüzleri görsem göklerde!..

(Yusuf Ziya Ortaç)

“Geberseydi de kurtulsayd›k.”(Refik Halit Karay - Memleket Hikâyeleri)

“Uzan›verse gövdem, tafllara boydan boya;Alsa buz gibi tafllar aln›mdan bu atefliDal›p sokaklar kadar esrarl› bir uykuya,Ölse, kald›r›mlar›n kara sevdal› efli…”


“Bu gün kurtulmak için ararsa y›ld›z›n›,Dünya bile bu bafltan alacakt›r h›z›n›.”

(Haflim Nezihi Okay)


(Necip Faz›l K›sakürek)“Biz de hafif olsayd›k bir rüzgârdan,Yer alsayd›k flu bulut kervan›nda.”


“Methin çemeninde bülbül olsamBir gonce gibi dehân›m olsaHer dehenimde ey fleker-lebSusen gibi sad zebân›m olsa

Yüz bin lûgat olsa her dilimde Her harfte bin beyân›m olsaEvsâf›n› söylesem ve yazsamTâ haflre de¤in zaman›m olsa.”

(Ahmet Pafla)

fiart kipi tafl›yan baz› cümleler hayret bildirir.

“En tatl›s›, bu! Derdiniz, duysan›z evde alt›nc›Torunum küçük Hâkan’la Hâkan’ca konufltu¤umu!

(Arif Nihat Asya)


Geç kald›m diye s›zlan›yordu; flimdiyse gelmediBütün isteklerini yerine getirdim; oysa gelmedi.

“Genifl bir mermer masaya oturdular, oras› nas›lsa bofl kalm›flt›.”(Refik Halit Karay - Memleket Hikâyeleri)

“Canl› veya cans›z her ne varsa yüzünde bir sertlik bir mu¤lakl›k görüyoruz.”(Refik Halit Karay - Gurbet Hikâyeleri)


(Refik Durbafl)

“Da¤da k›rda rast getirsem bir dereGözyafllar›m ak›tarak ça¤lar›m”


“-Bir kere görse gözüm köyün ayd›nl›¤›n›Kül ba¤lar içerimde bu k›z›l kor y›¤›n›.”


“‹lm olmasa flâir olmaz insanDilsiz söze kâdir olmaz insan.”

(Ziya Pafla)

b) ‹ç ‹çe Birleflik Cümle

Bir cümlenin, bir görevle baflka bir cümlenin içinde yer almas›yla oluflan bir-leflik cümleye iç içe birleflik cümle ad› verilir. ‹ç içe birleflik cümlede iç cümle te-mel cümlenin nesnesi olur. Temel cümlenin yüklemi çoklukla demek, saymak, zan-netmek, farz etmek, bilmek, görmek gibi fiillerden oluflur. ‹ç içe birleflik cümle dahaçok al›nt›larda ve aktarmalarda kullan›lmaktad›r:

Ben de yar›n sizinle gelece¤im zannetmeyin.Sonuçta s›nav› kazanacak farzedelim.Onu bu ifli baflard› sayd›m.Beni her ifli baflarm›fl bildi.Bu ifl bitti bil.


Bu ifl böyle olmufl say.Onu mezun olacak sand›m.

Neden ç›kt›n buralara? Diye sordu.(Sevinç Çokum - A¤ustos Bafla¤›)

O zaman gülümsemifl “ikiniz de ayn› orman›n çocuklar›s›n›z, elbet sana gü-venecek” demifltin.


“‹nsan› güden Tanr›d›r, irade laf” demifl atalar.(Cemil Meriç - Bir Dünyan›n Efli¤inde)

Alpaslan “at buka¤›s› olmaz” dedi(M. Necati Sepetçio¤lu)

Topuk at! Yan bafla ol! Makas koy! Dize al! diye hayk›r›yorlard›.(Cengiz Da¤c› - Korkunç Y›llar)

Büyük önder Atatürk, “Hayatta en hakiki mürflit ilimdir.” diyor.Büyük düflünür B. Russel, “Mutluluk, insan›n kendi çabas› ile elde etti¤i bir

baflar›d›r.” diyor.Tolstoy, “Sanat heyecan do¤urma vas›tas›d›r.” diyor.

Henüz bana “Yolun sonu budur!” denmedi,Ben ömrümü harcad›m bu yollar tükenmedi.


“Ömrümde kaç kitap okudum bilmiyorum; fakat bütün bunlardan belki k›rk, el-li nihayet yüz tanesi içimde yaflar.”

…“Onlar da sizin dostunuz olacak; en ›zt›rapl› günlerinizden birinde bir roman kah-

raman›n›n size geldi¤ini görebilir, “bilmez misin? Ben de senin gibi idim!” dedi¤ini du-yabilirsiniz.”

(Nurullah Ataç)

Bundan sonra benim için art›k hiç üzülmeyin! diye bir cevap vermifl.(Abdülhak fiinasi Hisar - Fehmi Bey ve Biz)

“Dikkat et, Baba’n›n kürkünü kirletiyorsun, dedi.”(Yakup Kadri Karaosmano¤lu)


Bu ifl böyle olmufl say.Onu mezun olacak sand›m.

Neden ç›kt›n buralara? Diye sordu.(Sevinç Çokum - A¤ustos Bafla¤›)

O zaman gülümsemifl “ikiniz de ayn› orman›n çocuklar›s›n›z, elbet sana gü-venecek” demifltin.


“‹nsan› güden Tanr›d›r, irade laf” demifl atalar.(Cemil Meriç - Bir Dünyan›n Efli¤inde)

Alpaslan “at buka¤›s› olmaz” dedi(M. Necati Sepetçio¤lu)

Topuk at! Yan bafla ol! Makas koy! Dize al! diye hayk›r›yorlard›.(Cengiz Da¤c› - Korkunç Y›llar)

Büyük önder Atatürk, “Hayatta en hakiki mürflit ilimdir.” diyor.Büyük düflünür B. Russel, “Mutluluk, insan›n kendi çabas› ile elde etti¤i bir

baflar›d›r.” diyor.Tolstoy, “Sanat heyecan do¤urma vas›tas›d›r.” diyor.

Henüz bana “Yolun sonu budur!” denmedi,Ben ömrümü harcad›m bu yollar tükenmedi.


“Ömrümde kaç kitap okudum bilmiyorum; fakat bütün bunlardan belki k›rk, el-li nihayet yüz tanesi içimde yaflar.”

…“Onlar da sizin dostunuz olacak; en ›zt›rapl› günlerinizden birinde bir roman kah-

raman›n›n size geldi¤ini görebilir, “bilmez misin? Ben de senin gibi idim!” dedi¤ini du-yabilirsiniz.”

(Nurullah Ataç)

Bundan sonra benim için art›k hiç üzülmeyin! diye bir cevap vermifl.(Abdülhak fiinasi Hisar - Fehmi Bey ve Biz)

“Dikkat et, Baba’n›n kürkünü kirletiyorsun, dedi.”(Yakup Kadri Karaosmano¤lu)


“Siz çok zehirli ve zalim bir insan olmuflsunuz, diye gülüyordu.”(Reflat Nuri Güntekin)

“Ben muallimli¤i, terbiyeyi baflka türlü anl›yorum, dedi ve bahsi de¤ifltirdi.” (Reflat Nuri Güntekin - Çal›kuflu)

“Misafir misafiri çekemez derler dedim.”(Reflat Nuri Güntekin - Çal›kuflu)

Ne civarda bir köy var, ne bir evin hayâli,Sonun ademdir diyor, insana yolun hâli …“‹nleyen, memleketimdir bu tekerlekte!” dedim;“Hangi bir köylü bu ka¤n›yle sürünmekte?” dedim.


fiiirdeki cümleleri yap›lar› bak›m›ndan inceleyiniz.

D‹YORLAR

Ölürsem yaz›kt›r sana kanmadan,Kollarm boynunda halkalanmadan,Bir günüm geçmiyor seni anmadan,Derdine katland›m hiç usanmadan…Diyorlar : Kül olmaz atefl yanmadan,Denizler durulmaz dalgalanmadan!

Saadet benziyor bofl bir serâba,Düflüyor her seven gönül azâba,Gelmiyor çekilen dertler hesaba,Diyorum: Sebep ne bu ›zt›raba?Diyorlar : Kül olmaz atefl yanmadan,Denizler durulmaz dalgalanmadan!

(Orhan Seyfi Orhon)

c) Ki’li Birleflik Cümle

Ba¤laç olan ki ile kurulan birleflik cümledir. Eski metinlerde bu ba¤lac›n“kim” flekline de rastlan›r. Bu tür birleflik cümlelerde iki cümleyi birbirine ba¤-layan ki ba¤lac›d›r. Bu cümleler bir temel cümle ile onu çeflitli bak›mlardan ta-mamlayan bir yard›mc› cümleden oluflurlar. Yard›mc› cümle ya do¤rudan do¤-


ruya temel cümle yüklemine ba¤l› olup yüklemin tamamlay›c› bir ögesidir (öz-ne, nesne, zarf, yer tamlay›c›s›, yüklem ismi), ya da temel cümlenin ö¤elerinden bi-rine ba¤l› olup onu belirten, tamamlayan, niteleyen bir unsurdur. Bu yap›dakicümlelerde temel cümle, yard›mc› cümleden önce yer almaktad›r. Bu ise Türk-çenin öge s›ras›n› belirleyen, yard›mc› ögenin as›l ögeden önce gelmesi kural›naayk›r›d›r. Bu yüzden ki’li birleflik cümleler kurulufl bak›m›ndan Türkçeye ya-banc›d›r. Ancak bunlar› da Türkçe yap›l› cümleler hâlinde ifade etmek müm-kündür.

“Ki” ba¤lac› iki cümle aras›na girebildi¤i gibi cümlenin bir unsuru ile cüm-le aras›na da girebilir.

Bilmem ki, yolcu kokl›yabildin mi flevk ileNisan semâlar›nda açan mavi sünbülü?

(Arif Nihat Asya)

Gönlüm isterdi ki mazini dirilten sanatSana tarihini her lahza hayal ettirsin (yard›mc› cümle nesne ilgisiyle ba¤l›)


Bu ezanlar ki flehadetleri dinin temeli Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli (yard›mc› cümle, öznenin s›fat›)

Ç›kanlar bilir ki bu bofl tabutuYar›n kendileri dolduracaklar (yard›mc› cümle nesne ilgisiyle ba¤l›)


Atlar› h›zl› sür ki köye pek geç varmas›n,Niflanl›m›n gözleri yollarda kararmas›n. (yard›mc› cümle zarf ilgisiyle ba¤l›)


Ömründe dört fas›l var,Üçü k›fl biri bahar.Çal›fl ki görmesin karSendeki nisan, k›z›m (yard›mc› cümle zarf ilgisiyle ba¤l›)


“Hele, bir kayal›k var ki, seyretmekle doyulur fley de¤il.”(Reflat Nuri Güntekin - Çal›kuflu)

“Biz ki etraf›m›z düflmanlarla çevrili.”(Ahmet Hamdi Tanp›nar)


ruya temel cümle yüklemine ba¤l› olup yüklemin tamamlay›c› bir ögesidir (öz-ne, nesne, zarf, yer tamlay›c›s›, yüklem ismi), ya da temel cümlenin ö¤elerinden bi-rine ba¤l› olup onu belirten, tamamlayan, niteleyen bir unsurdur. Bu yap›dakicümlelerde temel cümle, yard›mc› cümleden önce yer almaktad›r. Bu ise Türk-çenin öge s›ras›n› belirleyen, yard›mc› ögenin as›l ögeden önce gelmesi kural›naayk›r›d›r. Bu yüzden ki’li birleflik cümleler kurulufl bak›m›ndan Türkçeye ya-banc›d›r. Ancak bunlar› da Türkçe yap›l› cümleler hâlinde ifade etmek müm-kündür.

“Ki” ba¤lac› iki cümle aras›na girebildi¤i gibi cümlenin bir unsuru ile cüm-le aras›na da girebilir.

Bilmem ki, yolcu kokl›yabildin mi flevk ileNisan semâlar›nda açan mavi sünbülü?

(Arif Nihat Asya)

Gönlüm isterdi ki mazini dirilten sanatSana tarihini her lahza hayal ettirsin (yard›mc› cümle nesne ilgisiyle ba¤l›)


Bu ezanlar ki flehadetleri dinin temeli Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli (yard›mc› cümle, öznenin s›fat›)

Ç›kanlar bilir ki bu bofl tabutuYar›n kendileri dolduracaklar (yard›mc› cümle nesne ilgisiyle ba¤l›)


Atlar› h›zl› sür ki köye pek geç varmas›n,Niflanl›m›n gözleri yollarda kararmas›n. (yard›mc› cümle zarf ilgisiyle ba¤l›)


Ömründe dört fas›l var,Üçü k›fl biri bahar.Çal›fl ki görmesin karSendeki nisan, k›z›m (yard›mc› cümle zarf ilgisiyle ba¤l›)


“Hele, bir kayal›k var ki, seyretmekle doyulur fley de¤il.”(Reflat Nuri Güntekin - Çal›kuflu)

“Biz ki etraf›m›z düflmanlarla çevrili.”(Ahmet Hamdi Tanp›nar)


“Ol mâhiler ki derya içredir, deryay› bilmezler.”(Hayâli Bey)

“Sen ki son ehl-i salibin k›rarak savletinifiark›n en sevgili sultan› Salâhadddîn’iK›l›ç Arslan gibi iclâline ettin hayran…Sen ki ‹slâm› kuflatm›fl, bo¤uyorken hüsran.”

(Mehmet Akif Ersoy)

“Koç yi¤itler ki a¤l›yamazVe gelinler al ba¤l›yamaz,Sular içinden ça¤l›yamazÖlen KAHRAMAN’›n yurdunda…”

(Coflkun Ertap›nar)

“Adamlar ki birbirini selâmlarVe getirir ninniler, sabahlar›,Gökler, gecelere uzan›r, Büyük kâfirlerin günahlar›.”


Bir garip insan olsam, benzemez hiç kimseye,Tek hece bilmez, tek renk görmez, tek ses iflitmezKaranl›¤› yo¤ursam nura döndüresiyeT›rmansam o âna ki, yekparedir ve bitmez.


“Birçok gidenin her biri memnun ki yerinden,Birçok seneler geçti; dönen yok seferinden.”


“Bilirim ki Keziban, y›ld›zlar›n sönüp yanmas› bana bir göz iflareti de¤ildir. Genebilirim ki ben dünyan›n mihveri de¤ilim.”

(Nurullah Ataç)

“Bilin ki güzel yaz› âdeta bir mucizedir; fakat bu mucizeyi etraf› haz›rlar.”(Nurullah Ataç)

“Temenni ederim ki bari o paras›n› als›n, zira bir ay alamazsa ve biri ç›kar da bir li-raya yazar›m derse korkulur ki ona yazd›r›rlar.”

(Abdülhak fiinasi Hisar)


“Geçen hafta ‹hsan Aygün Bey’den ö¤rendim ki, mecmua sahipleri yaz›m› kozmo-polit bulmufllar.”

(Sait Faik Abas›yan›k)

“Bundan baflka, bütün vücutlar birbirine o kadar yap›flm›fl, bütün soluklar birbiri-ne o kadar kar›flm›flt› ki, her fert ruhça oldu¤u gibi bedence de bütün flahsi duygulardans›yr›lm›fl ve on bin kifli bir adam, bir adam on bin kifli olmufltu.”


“Yaz›lar›m› da okumuyor ki millî edebiyat, yeni edebiyat hakk›ndaki fikirlerimin ba-na atfettiklerinden ibaret olmad›¤›n› anlas›n.”


“Biri senin Meflale edebiyat› hakk›ndaki makalen ki cidden özlü ve çal›fl›lm›flt›.” (Sabri Esat Siyavuflgil)

“Bana öyle geliyor ki, biraz kulaklar›n› okflamak lâz›m, hatta istersen çekmek!”(Ahmet Hamdi Tanp›nar)

“Bütün cihan bilmelidir ki art›k bu devletin ve milletin bafl›nda hiçbir kuvvet yok-tur, hiçbir mekân yoktur. Yaln›z bir kudret vard›r, o da hâkimiyet-i milliyedir.”

(Atatürk)“Hiçbir kâflif yoktur ki keflfini sona erdirmifl olsun.”


“Dilerim ki fani dünyada kimseÖmrünü mihnetle telef etmesin.”


“Dilerim Tanr›dan ki, sana aç›k kucaklarBir daha kapanmadan kara toprakla dolsun”


Bazen “ki”den sonra gelen cümle söylenmez. Cümlenin anlam› metnin ge-nel ak›fl› içerisinde okuyucu taraf›ndan tamamlan›r.

O kadar yorgunum ki…O kadar çok çal›flt›m ki…Bizden öyle kaçmas› var ki…Çocu¤un öyle bir atefli yükseldi ki…Tansiyon öyle yükseldi ki…


“Geçen hafta ‹hsan Aygün Bey’den ö¤rendim ki, mecmua sahipleri yaz›m› kozmo-polit bulmufllar.”

(Sait Faik Abas›yan›k)

“Bundan baflka, bütün vücutlar birbirine o kadar yap›flm›fl, bütün soluklar birbiri-ne o kadar kar›flm›flt› ki, her fert ruhça oldu¤u gibi bedence de bütün flahsi duygulardans›yr›lm›fl ve on bin kifli bir adam, bir adam on bin kifli olmufltu.”


“Yaz›lar›m› da okumuyor ki millî edebiyat, yeni edebiyat hakk›ndaki fikirlerimin ba-na atfettiklerinden ibaret olmad›¤›n› anlas›n.”


“Biri senin Meflale edebiyat› hakk›ndaki makalen ki cidden özlü ve çal›fl›lm›flt›.” (Sabri Esat Siyavuflgil)

“Bana öyle geliyor ki, biraz kulaklar›n› okflamak lâz›m, hatta istersen çekmek!”(Ahmet Hamdi Tanp›nar)

“Bütün cihan bilmelidir ki art›k bu devletin ve milletin bafl›nda hiçbir kuvvet yok-tur, hiçbir mekân yoktur. Yaln›z bir kudret vard›r, o da hâkimiyet-i milliyedir.”

(Atatürk)“Hiçbir kâflif yoktur ki keflfini sona erdirmifl olsun.”


“Dilerim ki fani dünyada kimseÖmrünü mihnetle telef etmesin.”


“Dilerim Tanr›dan ki, sana aç›k kucaklarBir daha kapanmadan kara toprakla dolsun”


Bazen “ki”den sonra gelen cümle söylenmez. Cümlenin anlam› metnin ge-nel ak›fl› içerisinde okuyucu taraf›ndan tamamlan›r.

O kadar yorgunum ki…O kadar çok çal›flt›m ki…Bizden öyle kaçmas› var ki…Çocu¤un öyle bir atefli yükseldi ki…Tansiyon öyle yükseldi ki…


“Bu çocu¤un öyle ümit edilmeyen tuhaf sözleri var ki…”(Reflat Nuri Güntekin - Çal›kuflu)

d) Giriflik Cümle

Bu cümleler, fiilimsilerle (isim-fiil, s›fat-fiil, zarf-fiil) kurulan cümlelere veri-len add›r. Bu cümlelerde yard›mc› cümle, temel cümleye, cümle ögelerinden bi-rini tamamlayan bir unsur olarak kat›l›r. Yani bu cümleler, tek bir kelime çeflidi(isim, s›fat, zarf) gibi ifllem görürler. Esasen fiilimsilerle kurulan cümlelerde tambir yarg› yoktur. Yarg›, kendisinden sonra gelen çekimli flekillerle tamamlan›r.Yarg› bildirmedikleri için bu tür yap›lar yard›mc› cümle de¤il kelime grubu ya-p›s›ndad›rlar. Bu bak›mdan fiilimsilerle tamamlanan cümleleri, birleflik cümleoarak de¤il, basit cümle olarak de¤erlendirmek gerekir. Fiilimsi gruplar› cümle-nin herhangi bir ögesi olabilirler.

S›rça köflkte oturan komflusuna tafl atmaz.özne

Hasm›n sitemin anlamamak hasma sitemdir.özne

(Nef’î)

Ahmet, arkadafllar›na mektup yazarak onlar› do¤um gününe davet etmifl.zarf

“Baflka sanat bilmeyiz, karfl›m›zda dururkenYaz›lmam›fl bir destan gibi AnadolumuzArkadafl, biz bu yolda türküler tuttururkenSana u¤urlar olsun… Ayr›l›yor yolumuz.”


Bozuk düzen tafllar›n üstünde t›k›rdayanTekerlekler yollara bir fleyler anlat›yor.


Bir gün nehirler gibi ça¤layarak derindenDa¤lardan, ormanlardan sana akacak m›y›m?


Ölçüp biçmek düflünüp tafl›nmak ona göre de¤ildi.(Tar›k Bu¤ra - Küçük A¤a)

Do¤rulup üflüyen yast›klardanKap›y› bir titrek elle açars›n.

(Ahmet Kutsi Tecer)


‹ngiltere Hind’i fethederken, Hint düflüncesi de Bat›y› fethediyordu.(Cemil Meriç - Bir Dünyan›n Efli¤inde)

Bardaktan boflal›rcas›na ya¤murlar ya¤m›fl.(Cemil Meriç - Bir Dünyan›n Efli¤inde)

3. S›ral› Cümle

Arka arkaya s›ralanm›fl cümlelerden oluflur. Her cümle kendi bafl›na biryarg› bildirmekle birlikte, öteki cümlelerle aralar›nda bir anlam iliflkisi olup,birbirlerine s›ralama ba¤lac›yla veya virgül (,) ya da noktal› virgülle (;) ba¤la-n›rlar. Cümleler aras›nda temel cümle, yard›mc› cümle ilgisi de¤il, art arda ol-ma, efl zamanda olma veya karfl›laflt›rma-denklefltirme ilgisi vard›r. S›ral› cüm-leleri oluflturan cümlelerin her biri yap› ve anlam bak›m›ndan farkl› özelliklertafl›yabilir. S›ral› cümleler; ba¤›ml› s›ral› cümle ve ba¤›ms›z s›ral› cümle olmaküzere ikiye ayr›l›r.

a) Ba¤›ml› S›ral› Cümle

Bu cümleler, hem anlam yönünden, hem de ö¤elerinin ortak olmalar› yö-nünden birbirine ba¤l›d›r. S›ral› cümleler yaln›z bafl›na kullan›lmalar› durumun-da da belirli bir anlama sahiptirler. Ancak ögelerden baz›lar›n›n ortak oldu¤ugörülür. K›saca bu cümleler, yaln›z bafllar›na kullan›ld›klar›nda anlam› bulunanve bir araya gelince de aralar›nda anlam iliflkisinin yan›nda ortak cümle ögele-rine sahip olan cümlelerdir.

Bu vatan topra¤›n kara ba¤r›ndaS›ra da¤lar gibi duranlar›nd›r,Bir tarih boyunca onun u¤rundaKendini tarihe verenlerindir.


Zavall› kad›n, her tekmeden, y›lan gibi ›sl›k çalarak inen her kamç›dan sonra, in-leyerek tahtalar›n üzerine yuvarlan›yor, fakat inan›lmaz bir kuvvetle yine yeniden kal-karak zabitin dizlerine t›rmafl›yordu.


Samanyoluna kar›fl›r gün ortas›nda att›¤›n ç›¤l›k,hafta sonar›nda yakt›¤›n a¤›t,tabutlar›n ard›nda yürüdü¤ün yol,kopar›p yüre¤ine att›¤›n baflak.

(Ülkü Tamer)


‹ngiltere Hind’i fethederken, Hint düflüncesi de Bat›y› fethediyordu.(Cemil Meriç - Bir Dünyan›n Efli¤inde)

Bardaktan boflal›rcas›na ya¤murlar ya¤m›fl.(Cemil Meriç - Bir Dünyan›n Efli¤inde)

3. S›ral› Cümle

Arka arkaya s›ralanm›fl cümlelerden oluflur. Her cümle kendi bafl›na biryarg› bildirmekle birlikte, öteki cümlelerle aralar›nda bir anlam iliflkisi olup,birbirlerine s›ralama ba¤lac›yla veya virgül (,) ya da noktal› virgülle (;) ba¤la-n›rlar. Cümleler aras›nda temel cümle, yard›mc› cümle ilgisi de¤il, art arda ol-ma, efl zamanda olma veya karfl›laflt›rma-denklefltirme ilgisi vard›r. S›ral› cüm-leleri oluflturan cümlelerin her biri yap› ve anlam bak›m›ndan farkl› özelliklertafl›yabilir. S›ral› cümleler; ba¤›ml› s›ral› cümle ve ba¤›ms›z s›ral› cümle olmaküzere ikiye ayr›l›r.

a) Ba¤›ml› S›ral› Cümle

Bu cümleler, hem anlam yönünden, hem de ö¤elerinin ortak olmalar› yö-nünden birbirine ba¤l›d›r. S›ral› cümleler yaln›z bafl›na kullan›lmalar› durumun-da da belirli bir anlama sahiptirler. Ancak ögelerden baz›lar›n›n ortak oldu¤ugörülür. K›saca bu cümleler, yaln›z bafllar›na kullan›ld›klar›nda anlam› bulunanve bir araya gelince de aralar›nda anlam iliflkisinin yan›nda ortak cümle ögele-rine sahip olan cümlelerdir.

Bu vatan topra¤›n kara ba¤r›ndaS›ra da¤lar gibi duranlar›nd›r,Bir tarih boyunca onun u¤rundaKendini tarihe verenlerindir.


Zavall› kad›n, her tekmeden, y›lan gibi ›sl›k çalarak inen her kamç›dan sonra, in-leyerek tahtalar›n üzerine yuvarlan›yor, fakat inan›lmaz bir kuvvetle yine yeniden kal-karak zabitin dizlerine t›rmafl›yordu.


Samanyoluna kar›fl›r gün ortas›nda att›¤›n ç›¤l›k,hafta sonar›nda yakt›¤›n a¤›t,tabutlar›n ard›nda yürüdü¤ün yol,kopar›p yüre¤ine att›¤›n baflak.

(Ülkü Tamer)


Art›k bir fleyler yapmam gerekti¤ini, bir karar vermem gerekti¤ini biliyordum.(Kürflat Baflar - Baflucumda Müzik)

Bazen bir kitap al›yordum elime oyalanmak için, bazen onlarla konuflmay›, kendiaralar›ndaki sohbetlere kat›lmay› seviyordum.


Mahmuzu yiyen at, binicisinin coflkun kuvvetine uyarak ileri at›ld›, tepeyi sard›.(Tar›k Bu¤ra - Küçük A¤a)

Küçük A¤a bir yaylan›flta e¤ere oturdu, yumuflac›k çizmeleri at›n bö¤rüne sard›,sol eli geme çelik gibi yap›flt›.


Yarad›l›fl›nda tâbi olmak, s›¤›nt› olarak yaflamak yoktu.(Tar›k Bu¤ra - Küçük A¤a)

S›ral› cümlelerde tekrardan kaç›nmak; söyleyifle ve okunufla ak›c›l›k katmakamac›yla yüklemler, yüklemi gerçeklefltiren ya da oluflturan flah›s ekleri en soncümlede yer al›r.

Hayvan körük gibi soluyor(du), yeri efleliyor(du), bir an önce ah›ra girmek için huy-suzlan›yordu.


Dev yap›l›, palab›y›k bir zabit, Manast›rl› komflumu yerden yere sürüyor(du), çiz-meleriyle çi¤niyordu.


Kelebe¤imin çiçe¤iÇiçe¤in kelebe¤i,(Serdar)›m›n herfleyiydim!

(Arif Nihat Asya)

Bunlar›n bayramda elbiseleri ›smarlan›r(d›), zevklerine muvaf›k çeflitlerden ayr› se-petlerde flekerleri yap›l›r(d›), ancak iki, üç ayda tozunu al›p havaland›rmak için u¤rad›k-lar› evlerine Ramazan gelince ya¤›ndan, pirincinden tutunuz da güllac›na kadar nok-sans›z mutfak masraflar› gönderilirdi.

(Refik Halit Karay - ‹stanbul’un Bir Yüzü)

Alt›nda k›fl yaz gölge, rutubet eksik olmaz(d›), s›k s›k dökülen turflu sular›nda birik-me mayhofl, keskin bir sirke ve lahana çamur hiç kurumaz(d›), azalmazd›.

(Refik Halit Karay - ‹stanbul’un Bir Yüzü)


Hakk› Celis hiçbir yerde, akflam›n bu kadar kasvetle, bu kadar fena bir fleyi haber ve-rir gibi geldi¤ini hat›rlam›yor(du), bilmiyor(du), denizin dibine batan bir adam gibi t›-kand›¤›n› hissediyordu.


Duvar› nem, insan› gam y›kar. (Atasözü)A¤ac› kurt, insan› dert yer. (Atasözü)Ödünç, güle güle gider, a¤laya a¤laya döner. (Atasözü)

A¤aç güneflte serpilir, fakat topra¤›n derinliklerindeki kökü ile beslenir. (Yahya Kemal)


“Mektubunu okumaktan bile korkuyorum fakat merak da ediyorum.”(Peyami Safa - Bir Tereddütün Roman›)

“Ben, gaml›, donuk k›fl günefli,Ç›plak dallarda, sessiz dinleniyordum.Köyleri, yollar›, da¤›, tafl›Is›t›yor avutuyordum.

(Ceyhun Atuf Kansu)

“Bu ya¤mur kan›m› bo¤an bir iplik,Karn›mda ac›s›z yatan bir b›çak.”


“Mendilini arad›, bulamad›.”(Peyami Safa - Bir Tereddütün Roman›)

“Osman Bey çekinerek gitti, el öptü, ayakta kald›.” (Kemal Tahir)

“Dalgalar ak›nt›yla bir olmufl, gelifli güzel at›yorlard› alt›mdaki tekneyi ordan oraya.”(Ferit Edgü)

“Eriflilmez yollara da¤›ld›n›z, gittiniz.”(fiükufe Nihal Baflar)

“Caddelerdeki taklar›n her biri bir yüksek sanat eseri idi ve her biri ink›lâp sava-fl›n›n bir menk›besini anlat›yordu.”



Hakk› Celis hiçbir yerde, akflam›n bu kadar kasvetle, bu kadar fena bir fleyi haber ve-rir gibi geldi¤ini hat›rlam›yor(du), bilmiyor(du), denizin dibine batan bir adam gibi t›-kand›¤›n› hissediyordu.


Duvar› nem, insan› gam y›kar. (Atasözü)A¤ac› kurt, insan› dert yer. (Atasözü)Ödünç, güle güle gider, a¤laya a¤laya döner. (Atasözü)

A¤aç güneflte serpilir, fakat topra¤›n derinliklerindeki kökü ile beslenir. (Yahya Kemal)


“Mektubunu okumaktan bile korkuyorum fakat merak da ediyorum.”(Peyami Safa - Bir Tereddütün Roman›)

“Ben, gaml›, donuk k›fl günefli,Ç›plak dallarda, sessiz dinleniyordum.Köyleri, yollar›, da¤›, tafl›Is›t›yor avutuyordum.

(Ceyhun Atuf Kansu)

“Bu ya¤mur kan›m› bo¤an bir iplik,Karn›mda ac›s›z yatan bir b›çak.”


“Mendilini arad›, bulamad›.”(Peyami Safa - Bir Tereddütün Roman›)

“Osman Bey çekinerek gitti, el öptü, ayakta kald›.” (Kemal Tahir)

“Dalgalar ak›nt›yla bir olmufl, gelifli güzel at›yorlard› alt›mdaki tekneyi ordan oraya.”(Ferit Edgü)

“Eriflilmez yollara da¤›ld›n›z, gittiniz.”(fiükufe Nihal Baflar)

“Caddelerdeki taklar›n her biri bir yüksek sanat eseri idi ve her biri ink›lâp sava-fl›n›n bir menk›besini anlat›yordu.”



“Çünki, muhtelif kafileler, burada birikiyor, toplan›yor, kabar›yor; Homiros’un“bin bir sesli unsur” dedi¤i bir poyrazl› deniz manzaras›n› gösteriyordu.”


“Nihat, vapurun ‹stanbul’a giriflini görmek için, geceleyin uyand›, güverteye ç›kt›.”(Peyami Safa)

“Bacaklar›, üç senelik harp yorgunlu¤unu birden bire duymufl, uyuflmufl, askerîkülotun bol havas› içinde kar›ncalanarak, ot gibi sallan›yor, vücudunu tafl›m›yor, s›rt›n-daki eflyas› gö¤sünü geriye atm›fl, omuzlar›n› ileriye f›rlatm›fl; baflka bir yükmüfl gibi ka-fas›n›n a¤›rl›¤›n› duyuyor.”

(Peyami Safa)

“Mant›¤›n s›k›c› çevrelerinden, yorucu ölçülerinden kurtulan düflüncelerinart›k bafl›bofltur, mehtab› yakalamaya çal›flan çocuklar gibidir.”

(Suut Kemal Yetkin)

“Gökten dökülen s›cak, yanaklar› yak›yor, gö¤üsleri eziyor, nefesleri t›k›yor.”(Ahmet Hikmet Müftüo¤lu)

Ba¤›ml› veya ba¤›ms›z s›ral› cümleler aras›ndaki ba¤lant› bazen ba¤laçlarlada (ve, veya, da, ama, fakat, lâkin, me¤er, halbuki, çünkü, yoksa, hem, ne var ki, bunun-la birlikte, yani vb.) sa¤lan›r:

Dün gece bol bol kahve içmiflsiniz, ama fincanlar› y›kamam›fls›n›z.

Salih Bey geçti gitti, ama bu “feminist” sözü akl›ma tak›ld›. (Memduh fievket Esendal)

“Kendimi ona sevdirmeye çal›flacakt›m, fakat beyhude sözlere ne lüzum var.”(Reflat Nuri Güntekin)

Ne do¤an güne hükmüm geçerNe halden anlayan bulunur


“fiiirin üzerinde hem tecrübem fazla hem bilgim.”(Orhan Veli)

Yüre¤ine sansür koymufl me¤er, ne bilirim?(Adalet A¤ao¤lu)


Bence, ciddiyet, ifli benimseyifltedir; yani bir ifl o ifli gören taraf›ndan ciddiye al›n›-yorsa, ciddidir, al›nm›yorsa de¤ildir.

(Orhan Veli)

S›ral› cümlelerde, tekrardan kaç›nmak ve söyleyifle, okunufla ak›c›l›k katmakamac›yla yüklemler, yüklemi gerçeklefltiren ya da oluflturan flah›s ekleri en soncümlede yer al›r.

Memleket ‹sterim

Memleket isterim Gök mavi, dal yeflil, tarla sar› olsun;Kufllar›n çiçeklerin diyar› olsun.

Memleket isterimNe baflta dert ne gönülde hasret olsun;Kardefl kavgas›na bir nihayet olsun.

Memleket isterim Ne zengin fakir ne sen ben fark› olsun;K›fl gününde herkesin evi bark› olsun.

Memleket isterimYaflamak, sevmek gibi gönülden olsun;Olursa bir flikâyet ölümden olsun.


“Dev yap›l›, palab›y›k bir zabit, Manast›rl› komflumu yerden yere sürüyor, çizmele-riyle çi¤niyordu.”


“Fikrinde muannit, muhabbette muannit, muharebede muannitsin.”(Ahmet Hikmet Müftüo¤lu)

“Ekseri baflkalar› için yaflar; baflkalar› için çal›fl›r; baflkalar› u¤runa ölürsün.”(Ahmet Hikmet Müftüo¤lu)




Bence, ciddiyet, ifli benimseyifltedir; yani bir ifl o ifli gören taraf›ndan ciddiye al›n›-yorsa, ciddidir, al›nm›yorsa de¤ildir.

(Orhan Veli)

S›ral› cümlelerde, tekrardan kaç›nmak ve söyleyifle, okunufla ak›c›l›k katmakamac›yla yüklemler, yüklemi gerçeklefltiren ya da oluflturan flah›s ekleri en soncümlede yer al›r.

Memleket ‹sterim

Memleket isterim Gök mavi, dal yeflil, tarla sar› olsun;Kufllar›n çiçeklerin diyar› olsun.

Memleket isterimNe baflta dert ne gönülde hasret olsun;Kardefl kavgas›na bir nihayet olsun.

Memleket isterim Ne zengin fakir ne sen ben fark› olsun;K›fl gününde herkesin evi bark› olsun.

Memleket isterimYaflamak, sevmek gibi gönülden olsun;Olursa bir flikâyet ölümden olsun.


“Dev yap›l›, palab›y›k bir zabit, Manast›rl› komflumu yerden yere sürüyor, çizmele-riyle çi¤niyordu.”


“Fikrinde muannit, muhabbette muannit, muharebede muannitsin.”(Ahmet Hikmet Müftüo¤lu)

“Ekseri baflkalar› için yaflar; baflkalar› için çal›fl›r; baflkalar› u¤runa ölürsün.”(Ahmet Hikmet Müftüo¤lu)




“Kan›nla çorak kumlar› sularken ekme¤ini al›n terine bat›r›r yer, yine düflman kar-fl›s›na yaralar›nla beraber her yerde bir fetihkâm gibi ç›kars›n.”


“Köyleri, yollar›, da¤› tafl›Is›t›yor, avutuyordum.

(Ceyhun Atuf Kansu)

“Ormanlar koynunda bir serin dere,Dikenler içinde sar› gül vard›r.”


“Kükremifl sel gibiyim bendimi çi¤ner, aflar›m.” (Mehmet Akif Ersoy)

b) Ba¤›ms›z S›ral› Cümle

Bu cümlelerde her cümlenin ögeleri ayr› ayr›d›r. Ögeler aras›nda flekilce or-takl›k yoktur. Ortakl›k anlam yak›nl›¤›ndad›r. Yani bu cümlelerin bir arada bu-lunmalar›n›n sebebi, aralar›ndaki anlam yak›nl›¤›d›r; özne, tamlay›c› ve yük-lemleri ortak de¤ildir. Yani bu cümleler yaln›z bafllar›na kullan›ld›klar›nda anla-m› olan ve bir araya gelince de aralar›nda anlam iliflkisi bulunan; ancak ortakcümle unsuru (özne, nesne, zarf, yer tamlay›c›s›) bulunmayan cümlelerdir.

Ne bir yemifl, ne bir çiçek;Yan›yor güneflte petek;Bütün bal ar›da kald›.


Bulutlar ufukta beyaz bir yumak,A¤açlar derin bir hulyaya varm›fl,Saç›nda yepyeni teller a¤arm›fl.

(Ahmet Kutsi Tecer)

Sevmiyorum suyunda y›kanmam›fl rüzgâr›;Dalgalar›n gözümde tütüyor mavi, yeflil..‹çimi güldürmüyor sensiz ay ›fl›klar›;Ufkunda yükselmeyen günefller günefl de¤il!


Toprak titredi, tozu dumana katt› rüzgâr, göz gözü göremiyordu.(Cemil Meriç – Bir Dünyan›n Efli¤inde)


Her çiçek konuflur, her patikan›n gö¤sünde bir patika çarpar, her a¤aç canl›d›r.(Cemil Meriç – Bir Dünyan›n Efli¤inde)

Herkes yanl›fl yapabilir; hüner, yanl›fllardan yararlanabilmektir.

“Tarih bilinci geçmifli yaflar; tarih bilgisi sadece yaflat›r.”(Sabahattin Eyübo¤lu)

“Dad›m Musul’da kalmay› tercih etmifl, Ahmet A¤a ‹zmit civar›ndaki köyüne,kardeflinin yan›na çekilmiflti. “


Ya¤›z atlar kiflnedi, meflin k›rbaç flaklad›,Bir dakika araba yerinde duraklad›


“Ben gördüm bu köyü, damlar›n alt›nda,Çocuklar› k›zam›k döküyor,Gözleri, gö¤üsleri, yüzleri, ah b›rak›lm›fl tarla,Gelincikler aras›nda öyle masum bak›yor.”

(Ceyhun Atuf Kansu)

Aç›lan bir gülsün sen yaprak yaprak,Ben aflk›mla bahar getirdim sana.Tozlu yollar›dan geçti¤im uzak‹klimden flark›lar getirdim sana.


“Bunlar›n hepsi birden, Ankara’y› Çankaya’dan, Keçiören’e kadar tatl› bir bat› ay-d›nl›¤› içine alm›flt› ve t›pk› Ankara’n›n akflam saatlerinde oldu¤u gibi bu berrak veyekpare ›fl›¤›n rengi dakikada bir de¤ifliyordu.”


“Hava karar›yor, so¤uk bir rüzgârla lapa lapa kar ya¤ma¤a bafll›yordu.”(Reflat Nuri Güntekin)

“fiemsiyeler aç›l›yor, yakalar kalk›yor, ad›mlar s›klafl›yordu.”(Reflat Nuri Güntekin)

“Ay y›ld›z o mazideki süstür, emin ol,Âtide günefller do¤acak bayra¤›m›zdan.”



Her çiçek konuflur, her patikan›n gö¤sünde bir patika çarpar, her a¤aç canl›d›r.(Cemil Meriç – Bir Dünyan›n Efli¤inde)

Herkes yanl›fl yapabilir; hüner, yanl›fllardan yararlanabilmektir.

“Tarih bilinci geçmifli yaflar; tarih bilgisi sadece yaflat›r.”(Sabahattin Eyübo¤lu)

“Dad›m Musul’da kalmay› tercih etmifl, Ahmet A¤a ‹zmit civar›ndaki köyüne,kardeflinin yan›na çekilmiflti. “


Ya¤›z atlar kiflnedi, meflin k›rbaç flaklad›,Bir dakika araba yerinde duraklad›


“Ben gördüm bu köyü, damlar›n alt›nda,Çocuklar› k›zam›k döküyor,Gözleri, gö¤üsleri, yüzleri, ah b›rak›lm›fl tarla,Gelincikler aras›nda öyle masum bak›yor.”

(Ceyhun Atuf Kansu)

Aç›lan bir gülsün sen yaprak yaprak,Ben aflk›mla bahar getirdim sana.Tozlu yollar›dan geçti¤im uzak‹klimden flark›lar getirdim sana.


“Bunlar›n hepsi birden, Ankara’y› Çankaya’dan, Keçiören’e kadar tatl› bir bat› ay-d›nl›¤› içine alm›flt› ve t›pk› Ankara’n›n akflam saatlerinde oldu¤u gibi bu berrak veyekpare ›fl›¤›n rengi dakikada bir de¤ifliyordu.”


“Hava karar›yor, so¤uk bir rüzgârla lapa lapa kar ya¤ma¤a bafll›yordu.”(Reflat Nuri Güntekin)

“fiemsiyeler aç›l›yor, yakalar kalk›yor, ad›mlar s›klafl›yordu.”(Reflat Nuri Güntekin)

“Ay y›ld›z o mazideki süstür, emin ol,Âtide günefller do¤acak bayra¤›m›zdan.”



“‹stanbul’u seven her insan gibi, ben de y›llardan beri Eminönü meydan› aç›lsa daflehrin en güzel âbidelerinden biri olan Yenicami ortaya ç›ksa derdim ama, bu temenni-min bir gün hakikat olaca¤›n› ve benim görece¤imi ümit etmezdim.”

(Nurullah Ataç)

“Belki de b›rakmazlard›; ama devran de¤iflti, efendileri kendileri aç, aç›k kal-d›lar.”


“Gözkapaklar›n›n insan gönüllerinin hayranl›¤›n› ›zt›rap derecesine yükseltecek ka-dar mânâl› olan menekfle morlu¤u aç›l›yor; solgun yanaklar›na uçuk pembe gül yaprak-lar›n›n rengi serpiliyordu.”

(Mükerrem Kâmil Su)

“Üç odal› tahta evimizin bir odas›n› ona, birini kendime ay›rd›m; beyaz boyal› bi-rer demir karyola koydum; pencerelere yerli bezlerden perdeler ast›m; duvarlar› çocuk-lu¤umuzdan beri toplanm›fl, yaln›z ona ve bana ait foto¤raflarla süsledim.”

(fiükufe Nihal Baflar)

“Bafl›n›n iki taraf› sarg›larla kapl›, yaln›z bir yana¤› ve gözü d›flarda kalm›fl küçükbir k›z çocu¤u, a¤z›n› oynatamad›¤› için babas›na elleriyle iflaret yap›yor, ötekilerinhepsi, alç›n›n kaskat› uzatt›¤› bir bacakla, sarg›lar›n dimdik tuttu¤u bir boyunla, as›lm›flbir kolla, her taraf› k›sk›vrak ba¤lanm›fl gibi hareketsizdirler.”

(Peyami Safa)

Uçun kufllar uçun do¤du¤um yere;fiimdi da¤lar›nda mor sünbül vard›r.Ormanlar koynunda bir serin dereDikenler içinde sar› gül vard›r…


“Bana düflmez can vermek yumuflak bir kucakta;Ben, bu kald›r›mlar›n istedi¤i çocu¤um.Aman, sabah olmas›n bu karanl›k sokakta;Bu karanl›k sokakta bitmesin yolculu¤um.”


190 T Ü R K ‹ Y E T Ü R K Ç E S ‹ S Ö Z D ‹ Z ‹ M ‹4. Ba¤l› Cümle

Cümle bafl› ba¤laçlar› ile birbirine ba¤lanan cümlelere ba¤l› cümle ad› verilir.Cümle bafl› ba¤laçlar› bafllar›nda bulunduklar› cümleleri ya kendilerinden önceya da kendilerinden sonra gelen cümlelere ba¤larlar. ‹ki cümle aras›nda çeflitlianlam iliflkisi kurarlar. Bu iliflkiler aç›klama, sebep, sonuç, benzerlik, üsteleme,flafl›rma, istek vb. olabilir.

Hac› Kalfa: “Yollar maflallah emindir, amma ne olur ne olmaz, peçeni kapa. Seninsurat›n öyle her yerde aç›lacak suratlardan de¤ildir, anlad›n m› efendim?” demiflti.


“Çocu¤un yüzü ibik gibi k›zard›. Bereket o telâflta kimse iflin fark›na varamad›.” (Haldun Taner)

“Onu, köyünden k›skan›r gibi idim. Daha do¤rusu, dört y›ll›k bir ayr›l›ktan sonraköyüne kavuflan bu erin yan›nda kendimi fazla buluyordum “


“Bu k›z, ufak tefek gayet hoppa, gayet fl›mar›k bir fleymifl, hatta bunun için ismineÇal›kuflu derlermifl.”


“Gittim ve geldim; ancak flimdi yeni hat›ralar›m muayyen çizgiler içinde canlan›yor.”(Samet A¤ao¤lu)

“Mümkün tabiî.. Ancak, benim bildi¤ime göre Zehra Han›m, kimsesiz bir kad›nd›r.”(Reflat Nuri Güntekin)

“Zavall› ablam›n, Kenan a¤abeyimin o kadar s›zlanan mektuplar›n› da bî-his birinatla cevaps›z b›rakt›m. Fakat art›k söylemem lâz›m.”

(Halide Nusret Zorlutuna)

“A evlâd›m, kendi dilimizce bir marfl söyleseniz de biz de anlay›p dinlesek olmaz m›?”(Necmettin Halil Onan)

“Koleje çocu¤unu veren babalar›n ekserisi hâli vakti yerinde, fakat düflüncesi mah-dut insanlard›r.”



4. Ba¤l› Cümle

Cümle bafl› ba¤laçlar› ile birbirine ba¤lanan cümlelere ba¤l› cümle ad› verilir.Cümle bafl› ba¤laçlar› bafllar›nda bulunduklar› cümleleri ya kendilerinden önceya da kendilerinden sonra gelen cümlelere ba¤larlar. ‹ki cümle aras›nda çeflitlianlam iliflkisi kurarlar. Bu iliflkiler aç›klama, sebep, sonuç, benzerlik, üsteleme,flafl›rma, istek vb. olabilir.

Hac› Kalfa: “Yollar maflallah emindir, amma ne olur ne olmaz, peçeni kapa. Seninsurat›n öyle her yerde aç›lacak suratlardan de¤ildir, anlad›n m› efendim?” demiflti.


“Çocu¤un yüzü ibik gibi k›zard›. Bereket o telâflta kimse iflin fark›na varamad›.” (Haldun Taner)

“Onu, köyünden k›skan›r gibi idim. Daha do¤rusu, dört y›ll›k bir ayr›l›ktan sonraköyüne kavuflan bu erin yan›nda kendimi fazla buluyordum “


“Bu k›z, ufak tefek gayet hoppa, gayet fl›mar›k bir fleymifl, hatta bunun için ismineÇal›kuflu derlermifl.”


“Gittim ve geldim; ancak flimdi yeni hat›ralar›m muayyen çizgiler içinde canlan›yor.”(Samet A¤ao¤lu)

“Mümkün tabiî.. Ancak, benim bildi¤ime göre Zehra Han›m, kimsesiz bir kad›nd›r.”(Reflat Nuri Güntekin)

“Zavall› ablam›n, Kenan a¤abeyimin o kadar s›zlanan mektuplar›n› da bî-his birinatla cevaps›z b›rakt›m. Fakat art›k söylemem lâz›m.”

(Halide Nusret Zorlutuna)

“A evlâd›m, kendi dilimizce bir marfl söyleseniz de biz de anlay›p dinlesek olmaz m›?”(Necmettin Halil Onan)

“Koleje çocu¤unu veren babalar›n ekserisi hâli vakti yerinde, fakat düflüncesi mah-dut insanlard›r.”



“Birçoklar›n›n kanaatine göre Frenk, muhakkak bizden üstün bir mahluktur; de¤ilböyle boflluklar›n› ve hakikî hüviyetlerini herkese benzer giyinifliyle saklayan misyoner-ler, hatta siyah cübbeli Frans›z ve ‹talyan papazlar›, sörleri bile bizden üstündür.”


“Elleri ceplerinde kendi kendine deniz kenar›nda dolafl›r, yahut a¤açlar›n alt›nda ki-tap okurdu.”


“Kardeflim böylesine can kurban. Ama bu herif böyle de¤il ki dün dayanamad›mkendisine söyledim.”


“Ama Mahmut Efendi, bu kadar› da olmaz! ‹çiyorsun ne ise, afiyet olsun; ancak to-zunu da beraber iç bari, kat›k et!”.


“Sanatkâr için bu bak›fl kâfidir; lâkin hayat›n bir cephesi de¤il, heyet-i umumiyesi-ni nazar-› itibara alma¤a mecbur olan sanat ve edebiyat tarihi için rü’yet sahas›n› bu ka-dar daraltma¤a imkân yoktur.”

(Mehmet Fuat Köprülü)

“Gerçi flimdiye kadar görüflmedik amma, sizi uzaktan tan›yorum.”(Reflat Nuri Güntekin - Çal›kuflu)

“Bazen yata¤›n›n baflucunda kitap okuyorum, hatta masal bile söyledi¤im oluyor.”(Reflat Nuri Güntekin - Çal›kuflu)

“Büyük flairlerin iptida mahdut insanlar taraf›ndan anlafl›ld›¤› muhakkakt›r; lâkinAhmed Haflim Bey bu mahdudiyeti de lüzumundan fazla tahdit ediyor.”

(Mehmet Fuat Köprülü)“S›ralarda oturacak yer kalmad›¤› için yeni gelenler ayakta durdular ve anneler,

hasta çocuklar›n› dizlerine oturtabilmek için duvar diplerine çömeldiler.”(Peyami Safa)

“Yenili¤ine çabuk al›flm›fls›n, fakat bir def’a da al›fl›rsan b›rakamazs›n.”(Ahmet Hikmet Müftüo¤lu)

“Acele acele yoluna devam etti. -Bütün mektubu ezberlemiflim!- Keflke ‹hsan’›n na-sihatini dinlese ve seyahate ç›ksayd› .”

(Ahmet Hamdi Tanp›nar - Huzur)


“A¤›r a¤›r ç›kacaks›n bu merdivenlerden,Eteklerinde günefl rengi bir y›¤› yaprak,Ve bir zaman bakacaks›n semaya a¤l›yarak…”

(Ahmet Haflim)

5. Ara Sözlü (Cümleli) Cümle

Cümleden ç›kar›ld›klar› zaman, cümlenin anlam›nda bir eksiklik yaratma-yan bir ara söz tafl›yan cümledir. Ara sözler aç›klama ve ek bilgi ifade ederler vecümlenin unsurlar› aras›na girerler, ancak kendileri bir cümle unsuru olarak de-¤erlendirilmezler. Ara sözler k›sa olurlarsa iki virgül, uzun olursa iki çizgi ara-s›nda yaz›l›rlar.

Cihan y›k›lsa, emin ol, bu cephe sars›lmaz.(Mehmet Akif)

Sönmüfl saçlar›nda son damla ›fl›k,Bir düfl’ün içinde gibi her akflam-Ve yüzleri duman kadar da¤›n›k-Geçer bu sokakatan binlerce adam.


Bu gelen, bir yuvas›z kufl gibi pervâs›zd›;Bu gelen köylü, sesinden tan›d›m, bir k›zd›.


“Tanin, hikâyelerime, tercümelerime -ki hepsi en afla¤› alt› sütun uzunlu¤unda-d›r- birer lira verirse, haftada iki makale, yani ayda sekiz lira beni rahat rahat yaflat›r.”

(Ömer Seyfettin)

“Tenkitlerinize, -buna ikaz demek daha do¤ru olur- teflekkür ederim.” (Cemil Meriç)

“Yafl›m›z -senin için bahsediyorum- çok emniyetle gelece¤e bakacak bir yafl!”(Ömer Seyfettin)

“E¤er hazretin yazd›¤› fliirler hep bu örnek ise -bilmem belki güzel ve orijinalfleyler- fakat çok dalgal› ve bana çok kof gibi geliyor.”

(Sabri Esat Siyavuflgil)


“A¤›r a¤›r ç›kacaks›n bu merdivenlerden,Eteklerinde günefl rengi bir y›¤› yaprak,Ve bir zaman bakacaks›n semaya a¤l›yarak…”

(Ahmet Haflim)

5. Ara Sözlü (Cümleli) Cümle

Cümleden ç›kar›ld›klar› zaman, cümlenin anlam›nda bir eksiklik yaratma-yan bir ara söz tafl›yan cümledir. Ara sözler aç›klama ve ek bilgi ifade ederler vecümlenin unsurlar› aras›na girerler, ancak kendileri bir cümle unsuru olarak de-¤erlendirilmezler. Ara sözler k›sa olurlarsa iki virgül, uzun olursa iki çizgi ara-s›nda yaz›l›rlar.

Cihan y›k›lsa, emin ol, bu cephe sars›lmaz.(Mehmet Akif)

Sönmüfl saçlar›nda son damla ›fl›k,Bir düfl’ün içinde gibi her akflam-Ve yüzleri duman kadar da¤›n›k-Geçer bu sokakatan binlerce adam.


Bu gelen, bir yuvas›z kufl gibi pervâs›zd›;Bu gelen köylü, sesinden tan›d›m, bir k›zd›.


“Tanin, hikâyelerime, tercümelerime -ki hepsi en afla¤› alt› sütun uzunlu¤unda-d›r- birer lira verirse, haftada iki makale, yani ayda sekiz lira beni rahat rahat yaflat›r.”

(Ömer Seyfettin)

“Tenkitlerinize, -buna ikaz demek daha do¤ru olur- teflekkür ederim.” (Cemil Meriç)

“Yafl›m›z -senin için bahsediyorum- çok emniyetle gelece¤e bakacak bir yafl!”(Ömer Seyfettin)

“E¤er hazretin yazd›¤› fliirler hep bu örnek ise -bilmem belki güzel ve orijinalfleyler- fakat çok dalgal› ve bana çok kof gibi geliyor.”

(Sabri Esat Siyavuflgil)


“As›l maharet, birbirine has›m olan o iki benli¤i -her ikisinin de hakk›n› vererek-bir arada yaflatabilmektir.”

(Nurullah Ataç)

“Afla¤›daki notlar -bafllang›c›nda hiçbir ciddi niyeti olmayan- fliiri seven bir adam›n e¤lencesinin neticeleridir.”


“Salih Zeki, bizim fliirimizin oldukça garip bir simas›d›r; belki de istiad›na seçmifloldu¤u sahan›n ananemize yabanc›l›¤› -hemen hemen bütün eski fliirleri Yunan mi-tolojisine aittir- onun fliirimizde pek az tekrar edilen bir isim yapt›.”


6. Eksiltili Cümle (Kesik Cümle)

Konuflma veya anlat›m esnas›nda genellikle yüklemi, bazen de baflka bir un-suru kullan›lmayan cümleye eksiltili cümle denir. Yüklem kullan›lmasa da cümle-de bir yarg› anlam› vard›r. Böyle cümlelerde, yarg› ifadesi söz veya metin bütün-lü¤ü içinde, dinleyenin veya okuyan›n alg›lamas›na b›rak›l›r. Bu yap›, daha ziya-de tamamlanm›fl bir cümleden sonra, bu cümledeki bir ögeyi aç›klamak üzere kul-lan›l›r. Yani yüklemin ifade etmek istedi¤i anlam bir önceki cümle ile tamamlan›r.Ancak bu cümleler, eksik ögeye ra¤men, tam bir anlat›m de¤eri tafl›rlar.

Eksik ögeyi okuyucuya tamamlatt›ran bu cümlelere, atasözü ve deyimleri-mizde, günlük konuflmalarda, sorulu cevapl› ifadelerde ve duygusal anlat›mlar-da s›kça rastlan›r.

Toprakta haz, ateflte haz, suda haz…(var)(Cemil Meriç - Bir Dünyan›n Efli¤inde)

Bat›da müspet ilim, Hint’te rüya, din, felsefe…(var)(Cemil Meriç - Bir Dünyan›n Efli¤inde)

Harman yel ile, dü¤ün el ile (gerçekleflir).‹nsanlar konufla konufla, hayvanlar koklafla koklafla (anlafl›r).Az veren candan, çok veren maldan (verir).

(Atasözü)

194 T Ü R K ‹ Y E T Ü R K Ç E S ‹ S Ö Z D ‹ Z ‹ M ‹Anan baban var m›?-Yaln›z anam var. Babam sizlere ömür…

(Ömer Seyfettin)

-“Ondan en ehemmiyetsiz bir zaaf gösterilemez demediniz mi?- Evet.” (Evet dedim.)


-Kaç y›ld›r esirsin?-K›rk! (K›rk y›ld›r esirim)-Kaptan m›yd›n?-Evet… (Kaptand›m).

(Ömer Seyfettin)

-“Desene senin k›z profesör olma¤a niyetli…- Öyle öyle…” (Öyle öyle benim k›z profesör olmaya niyetlidir.)

(Sevinç Çokum)

Bütün flehir nihâyetsiz bir nûr içinde... (içindedir.)K›fl mehtâb› daha parlak, daha lekesiz, (lekesizdir.)Ne buluttan bir eser var, ne küçük bir iz...(var)Gülümsüyor gibi semâ sürûr içinde.

(Orhan Seyfi Orhon)

Her tarafta yükseklik, her tarafta ›ss›zl›k [var],Yaln›z arabac›n›n duda¤›nda bir ›sl›k! [var],




Anan baban var m›?-Yaln›z anam var. Babam sizlere ömür…

(Ömer Seyfettin)

-“Ondan en ehemmiyetsiz bir zaaf gösterilemez demediniz mi?- Evet.” (Evet dedim.)


-Kaç y›ld›r esirsin?-K›rk! (K›rk y›ld›r esirim)-Kaptan m›yd›n?-Evet… (Kaptand›m).

(Ömer Seyfettin)

-“Desene senin k›z profesör olma¤a niyetli…- Öyle öyle…” (Öyle öyle benim k›z profesör olmaya niyetlidir.)

(Sevinç Çokum)

Bütün flehir nihâyetsiz bir nûr içinde... (içindedir.)K›fl mehtâb› daha parlak, daha lekesiz, (lekesizdir.)Ne buluttan bir eser var, ne küçük bir iz...(var)Gülümsüyor gibi semâ sürûr içinde.

(Orhan Seyfi Orhon)

Her tarafta yükseklik, her tarafta ›ss›zl›k [var],Yaln›z arabac›n›n duda¤›nda bir ›sl›k! [var],




Afla¤›daki fliiri eksiltili cümleler aç›s›ndan inceleyiniz.

BEfi‹KTEN MEZARA KADAR...

Seni istikbâl için önce gelmek cihâna, Ve baflkas›ndan almak sonra gelifl müjdeni. Bir nefes dinlenmeden y›llarca koflmak sana, Aramak her tarafta... bulmamak aslaa seni.

Suda, rüzgârda, kuflta senin sedan› duyup Seni beyaz çiçekli dallar içinde sanmak. Vuslat›n rü’yâs›n› görmek üzre uyuyup Hasretin azâb›na ermek için uyanmak.Baflka bir flekle koymak her gün güzel yüzünü, Boyamak gözlerini bir siyah, bir mâviye. Tek seni hayâl için süzerek batan günü, Gece mehtaba dalmak, sen de dalm›fls›n diye.

Seni anlatmak üzere yaz›p her gün bir gazel Geçirmek ömrü yaln›z sana dâir eserle. Saçlar›n› çözerek hülya dizinde, tel tel, Bugün güllerle örmek, yar›n menekflelerle...

Tesadüf ümidinin bitti¤i müthifl anda Duda¤a kanla çizmek yeniden tebessümü; Seni istikbal için art›k öbür cihanda, Dosta el sallar gibi, davet etmek ölümü.



DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

CÜMLE ÇÖZÜMLEMELER‹

(1)

“Biz flimdi baflka bir yeni âhenge ba¤l›y›z:Âfl›k saziyle geldi erenler bu meclise.Yaln›z bugün senin gibi ölgün sadal›y›z,Zira bu saz da parçalan›r gülmek isterse!...”


fiiirde dört cümle vard›r:

1. Cümle:

“Biz flimdi baflka bir yeni âhenge ba¤l›y›z.”

Cümlenin Ögeleri:

ba¤l›y›z : Yüklembiz : Özneflimdi : Zarfbaflka bir yeni âhenge: Yer Tamlay›c›s›

Kelime Gruplar›:

baflka/ bir yeni âhenk : S›fat tamlamas›s›fat isim

bir /yeni âhenk : S›fat tamlamas›s›fat isim

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

CÜMLE ÇÖZÜMLEMELER‹

(1)

“Biz flimdi baflka bir yeni âhenge ba¤l›y›z:Âfl›k saziyle geldi erenler bu meclise.Yaln›z bugün senin gibi ölgün sadal›y›z,Zira bu saz da parçalan›r gülmek isterse!...”


fiiirde dört cümle vard›r:

1. Cümle:

“Biz flimdi baflka bir yeni âhenge ba¤l›y›z.”

Cümlenin Ögeleri:

ba¤l›y›z : Yüklembiz : Özneflimdi : Zarfbaflka bir yeni âhenge: Yer Tamlay›c›s›

Kelime Gruplar›:

baflka/ bir yeni âhenk : S›fat tamlamas›s›fat isim

bir /yeni âhenk : S›fat tamlamas›s›fat isim

yeni /âhenk : S›fat tamlamas›s›fat isim

2. Cümle:

“Âfl›k saziyle geldi erenler bu meclise.”

Cümlenin Ögeleri:

geldi : Yüklemerenler : Öznebu meclise : Yer tamlay›c›s›âfl›k saziyle : Zarf

Kelime Gruplar›:

âfl›k saz› ile : Edat grubuisim edat

âfl›k saz› : Belirtisiz isim tamlamas›tamlayan tamlanan

bu meclis : S›fat tamlamas›s›fat isim

3. Cümle:

“Yaln›z bugün senin gibi ölgün sadal›y›z.”

Cümlenin Ögeleri:

senin gibi ölgün sadal›y›z : Yüklem(biz) : Özne (-›z) yaln›z : Zarfbugün : Zarf

Kelime Gruplar›:

bu/ gün : S›fat tamlamas›s›fat isim


senin gibi/ ölgün sadal›y›z : S›fat tamlamas›s›fat isimsenin gibi : Edat grubuisim edatölgün/ sadal› : S›fat tamlamas›s›fat isim

4. Cümle:

“Zira bu saz da parçalan›r gülmek isterse.”

Cümlenin Ögeleri:

Bu cümle flartl› cümledir; onun için burada bir yard›mc› bir de temel cümlevard›r. “gülmek isterse” k›sm› yard›mc› cümle, “Zira bu saz da parçalan›r” k›s-m› ise temel cümledir.

gülmek isterse : Yard›mc› cümle (ana cümleye zarf ilgisi ile kat›lmaktad›r).isterse : Yüklem(o) : Öznegülmek : Nesne

Zira bu saz da parçalan›r: Temel cümle

parçalan›r : Yüklembu saz da : Öznezira : Cümle d›fl› unsur (cümle bafl› ba¤lac›)gülmek isterse : Zarf

Kelime Gruplar›:bu saz : S›fat tamlamas›s›f. is.

Kelime Çözümlemeleri:

flimdi : < ufl+imdi (ön seste ünlü düflmesi)

ba¤l›y›z < ba-¤-l›-y-›zba- : Fiil kökü-¤- : Fiilden isim yap›m eki-l›- : ‹simden isim yap›m eki -y- : Yard›mc› ses-›z : Bildirme eki (Çokluk 1. flah›s.)


senin gibi/ ölgün sadal›y›z : S›fat tamlamas›s›fat isimsenin gibi : Edat grubuisim edatölgün/ sadal› : S›fat tamlamas›s›fat isim

4. Cümle:

“Zira bu saz da parçalan›r gülmek isterse.”

Cümlenin Ögeleri:

Bu cümle flartl› cümledir; onun için burada bir yard›mc› bir de temel cümlevard›r. “gülmek isterse” k›sm› yard›mc› cümle, “Zira bu saz da parçalan›r” k›s-m› ise temel cümledir.

gülmek isterse : Yard›mc› cümle (ana cümleye zarf ilgisi ile kat›lmaktad›r).isterse : Yüklem(o) : Öznegülmek : Nesne

Zira bu saz da parçalan›r: Temel cümle

parçalan›r : Yüklembu saz da : Öznezira : Cümle d›fl› unsur (cümle bafl› ba¤lac›)gülmek isterse : Zarf

Kelime Gruplar›:bu saz : S›fat tamlamas›s›f. is.


flimdi : < ufl+imdi (ön seste ünlü düflmesi)

ba¤l›y›z < ba-¤-l›-y-›zba- : Fiil kökü-¤- : Fiilden isim yap›m eki-l›- : ‹simden isim yap›m eki -y- : Yard›mc› ses-›z : Bildirme eki (Çokluk 1. flah›s.)


saz›yle : <saz-›-y-lesaz : ‹sim kökü-›- : Teklik 3. flah›s iyelik eki-y- : Yard›mc› ses-le : Vas›ta hâli eki

erenler < er-en-lerer : ‹sim kökü-en- : ‹simden isim yap›m eki-ler : Çokluk eki

senin < sen-insen : ‹sim kökü-in : ‹lgi hâli eki

gibi < kip-ikip : ‹sim kökü. (Ön seste k / g ; iç seste p /b sedal›laflmas› var).-i : Teklik 3.flah›s iyelik eki (ek kal›plaflmas› olmufl).

ölgün < öl-günöl- : Fiil kökü-gün : Fiilden isim yap›m eki

parçalan›r <parça-la-n-›rparça : ‹sim gövdesi < Far. pâre+çe-la- : ‹simden fiil yap›m eki-n- : Fiilden fiil yap›m eki-›r : Genifl zaman eki

isterse < iz-de-r-seiz- : ‹sim kökü-de- : ‹simden fiil yap›m ekiiste- : Fiil gövdesi -r- : Genifl zaman eki-se : fiart eki.

(2)

“‹flte karfl›kini de günefl çerçeveledi:Demir duvar dibinde uyuklayan bir kedi S›yr›l›yor yavaflça mutfa¤›n lofllu¤una…”



fiiirde iki cümle vard›r:

1. Cümle:

“‹flte karfl›kini de günefl çerçeveledi.”

Cümlenin Ögeleri:

çerçeveledi : Yüklemgünefl : Öznekarfl›kini de : Nesneiflte : Cümle d›fl› unsur (gösterme ünlemi)

2. Cümle:

“Demir duvar dibinde uyuklayan bir kediS›yr›l›yor yavaflça mutfa¤›n lofllu¤una…”

Cümlenin Ögeleri:

s›yr›l›yor : Yüklemdemir duvar dibinde uyuklayan bir kedi : Özneyavaflça : Zarfmutfa¤›n lofllu¤una : Yer Tamlay›c›s›

Kelime Gruplar›:

demir duvar dibinde uyuklayan/ bir kedi : S›fat tamlamas›s›fat isim

demir duvar dibinde /uyuklayan : S›fat-fiil grubuyer tam. s›fat-fiil

demir duvar/ dibi : Belirtisiz isim tamlamas›.tamlayan tamlanan

demir / duvar : S›fat tamlamas›s›fat isim

bir/ kedi : S›fat tamlamas›s›fat isim

mutfa¤›n/ lofllu¤u : Belirtili isim tamlamas›.tamlayan tamlanan


fiiirde iki cümle vard›r:

1. Cümle:

“‹flte karfl›kini de günefl çerçeveledi.”

Cümlenin Ögeleri:

çerçeveledi : Yüklemgünefl : Öznekarfl›kini de : Nesneiflte : Cümle d›fl› unsur (gösterme ünlemi)

2. Cümle:

“Demir duvar dibinde uyuklayan bir kediS›yr›l›yor yavaflça mutfa¤›n lofllu¤una…”

Cümlenin Ögeleri:

s›yr›l›yor : Yüklemdemir duvar dibinde uyuklayan bir kedi : Özneyavaflça : Zarfmutfa¤›n lofllu¤una : Yer Tamlay›c›s›

Kelime Gruplar›:

demir duvar dibinde uyuklayan/ bir kedi : S›fat tamlamas›s›fat isim

demir duvar dibinde /uyuklayan : S›fat-fiil grubuyer tam. s›fat-fiil

demir duvar/ dibi : Belirtisiz isim tamlamas›.tamlayan tamlanan

demir / duvar : S›fat tamlamas›s›fat isim

bir/ kedi : S›fat tamlamas›s›fat isim

mutfa¤›n/ lofllu¤u : Belirtili isim tamlamas›.tamlayan tamlanan



çerçeveledi < çerçeve -le -diçerçeve: ‹sim gövdesi < Far. çâr+çûbe-le- : ‹simden fiil yap›m eki-di- : Görülen geçmifl zaman eki

dibinde < dip-i- n-dedip : ‹sim kökü (“p” ünsüzü iki ünlü aras›nda kald›¤›ndan sedal›laflm›fl)-i- : Teklik 3. flah›s iyelik eki-n : Yard›mc› ses-de : Bulunma hâli eki

uyuklayan < uyu-k-la-y-anuyu- : Fiil kökü.-k- : Fiilden isim yap›m eki-la- : ‹simden fiil yap›m eki-y- : Yard›mc› ses-an : S›fat fiil eki

s›yr›l›yor < s›y›r-›-l-yors›y›r- : Fiil kökü-›- : Yard›mc› ses-l- : Fiilden fiil yap›m eki-yor : fiimdiki zaman eki

yavaflça < yavafl - çayavafl : ‹sim kökü-ça : ‹simden isim yap›m eki

lofllu¤una < lofl-luk u-n-alofl : ‹sim kökü-luk- : ‹simden isim yap›m eki-u- : Teklik 3. flah›s iyelik eki-n- : Yard›mc› ses-a : Yönelme hâli eki


(3)

“Ne do¤an güne hükmüm geçer Ne halden anlayan bulunur;Ah akl›mdan ölümüm geçer; Sonra bu kufl, bu bahçe, bu nur.Ve gönül Tanr›s›na der ki:-Pervam yok verdi¤in elemdenHer mihnet kabulüm, yeter kiGün eksilmesin penceremden!”

1. Cümle: (Ne..ne ba¤lac›yla ba¤lanm›fl s›ral› cümle)

Ne do¤an güne hükmüm geçer Ne halden anlayan bulunur;

Cümlenin Ögeleri:

geçer : Yüklemhükmüm : Öznedo¤an güne : Yer tamlay›c›s›ne… ne : Cümle d›fl› unsur (Ba¤laç, cümleye olumsuzluk anlam› katar),bulunur : Yüklemhâlden anlayan: Özne

Kelime Gruplar›:

da¤an / gün : S›fat tamlamas›s›fat isim

hükmüm : ‹yelik grubu, (tamlayan düflmüfl; [benim] hükmüm)

hâlden anlayan : S›fat-fiil grubuyer tam. s›f.-fiil

2. Cümle:

Ah akl›mdan ölümüm geçer; Sonra bu kufl, bu bahçe, bu nur.


(3)

“Ne do¤an güne hükmüm geçer Ne halden anlayan bulunur;Ah akl›mdan ölümüm geçer; Sonra bu kufl, bu bahçe, bu nur.Ve gönül Tanr›s›na der ki:-Pervam yok verdi¤in elemdenHer mihnet kabulüm, yeter kiGün eksilmesin penceremden!”

1. Cümle: (Ne..ne ba¤lac›yla ba¤lanm›fl s›ral› cümle)

Ne do¤an güne hükmüm geçer Ne halden anlayan bulunur;

Cümlenin Ögeleri:

geçer : Yüklemhükmüm : Öznedo¤an güne : Yer tamlay›c›s›ne… ne : Cümle d›fl› unsur (Ba¤laç, cümleye olumsuzluk anlam› katar),bulunur : Yüklemhâlden anlayan: Özne

Kelime Gruplar›:

da¤an / gün : S›fat tamlamas›s›fat isim

hükmüm : ‹yelik grubu, (tamlayan düflmüfl; [benim] hükmüm)

hâlden anlayan : S›fat-fiil grubuyer tam. s›f.-fiil

2. Cümle:

Ah akl›mdan ölümüm geçer; Sonra bu kufl, bu bahçe, bu nur.


Cümlenin Ögeleri:

geçer : Yüklemölümüm : Özneakl›mdan : Yer tamlay›c›s›ah : Cümle d›fl› unsur (ünlem)

(geçer) : Yüklemsonra : Zarfbu kufl, bu bahçe, bu nur : Özne

Kelime Gruplar›:

akl›m : ‹yelik grubu (Tamlayan unsuru düflmüfl [benim ]akl›m)ölümüm : ‹yelik grubu (Tamlayan unsuru düflmüfl [benim] ölümüm)bu/ kufl : S›fat tamlamas›bu/ bahçe : S›fat tamlamas›bu /nur : S›fat tamlamas›

3. Cümle

“Ve gönül Tanr›s›na der ki:-Pervam yok verdi¤in elemden”

Bu cümle ki’li birleflik cümledir. “Ve gönül Tanr›s›na der ki: k›sm› temelcümle; “-Pervam yok verdi¤in elemden” k›sm› yard›mc› cümledir. Yard›mc›cümle temel cümleye nesne ilgisiyle ba¤lanm›flt›r.

Temel Cümlenin Ögeleri:

der : Yüklemgönül : Öznetanr›s›na : Yer tamlay›c›s›ve : Cümle d›fl› unsur (ba¤laç)ki : Cümle d›fl› unsur (ba¤laç)

Yard›mc› Cümlenin Ögeleriyok : Yüklempervam : Özneverdi¤in elemden : Zarf


Kelime Gruplar›:

pervam : ‹yelik grubu (Tamlayan unsuru düflmüfl, [benim] pervam)

verdi¤in/ elem: S›fat tamlamas›s›fat isim

4. Cümle:

Her mihnet kabulüm.Yeter ki gün eksilmesin penceremden!

Bu cümle de anlam bak›m›ndan flarta ba¤l› bir cümledir. Burada bir temel,bir yard›mc› cümle vard›r. “Her mihnet kabulüm” temel cümle; “Yeter ki gün ek-silmesin penceremden!” flarta ba¤l› k›s›md›r. Yard›mc› cümle de ki’li yap›l› bircümle olup temel cümleye zarf ilgisiyle ba¤lanmaktad›r


kabulüm : Yüklem (-dür, bildirme eki düflmüfl)her mihnet : Özne

Yard›mc› Cümlenin Ögeleri:

yeter : Yüklem ki : Cümle d›fl› unsur (yeter ki “flart›yla” anlam›nda kal›plaflarak

edat durumuna gelmifltir.) gün eksilmesin penceremden: Özne (ki’li yap›n›n yard›mc› cümlesi özne iflle-

vinde)eksilmesin : Yüklemgün : Öznepenceremden : Yer tamlay›c›s›

Kelime Gruplar›:

her/mihnet : S›fat tamlamas›pencerem : ‹yelik grubu, [tamlayan› düflmüfl (benim pencerem)]


Kelime Gruplar›:

pervam : ‹yelik grubu (Tamlayan unsuru düflmüfl, [benim] pervam)

verdi¤in/ elem: S›fat tamlamas›s›fat isim

4. Cümle:

Her mihnet kabulüm.Yeter ki gün eksilmesin penceremden!

Bu cümle de anlam bak›m›ndan flarta ba¤l› bir cümledir. Burada bir temel,bir yard›mc› cümle vard›r. “Her mihnet kabulüm” temel cümle; “Yeter ki gün ek-silmesin penceremden!” flarta ba¤l› k›s›md›r. Yard›mc› cümle de ki’li yap›l› bircümle olup temel cümleye zarf ilgisiyle ba¤lanmaktad›r


kabulüm : Yüklem (-dür, bildirme eki düflmüfl)her mihnet : Özne


yeter : Yüklem ki : Cümle d›fl› unsur (yeter ki “flart›yla” anlam›nda kal›plaflarak

edat durumuna gelmifltir.) gün eksilmesin penceremden: Özne (ki’li yap›n›n yard›mc› cümlesi özne iflle-

vinde)eksilmesin : Yüklemgün : Öznepenceremden : Yer tamlay›c›s›

Kelime Gruplar›:

her/mihnet : S›fat tamlamas›pencerem : ‹yelik grubu, [tamlayan› düflmüfl (benim pencerem)]



akl›mdan < akl-›-m-dan akl : ‹sim kökü-›- : Yard›mc› ses-m- : Teklik 1. flah›s iyelik eki-dan : Ayr›lma hâli eki

verdi¤in < verdik-i-nver- : Fiil kökü-dik- : S›fat-fiil eki-i- : Yard›mc› ses-n : Teklik 2. flah›s iyelik eki

eksilmesin < eksi-l- me-sineksi- : Fiil kökü-l- : Fiilden fiil yap›m eki-me- : Fiilden fiil yap›m eki (Olumsuzluk)-sin : Teklik 3. flah›s emir eki

(4)

“Ufuklarda solarken alt›n flafak gülleri Yabanc› âlemlerden saadetler, emeller,‹htiraslar bekleyen kimsesiz gönülleriGizlice s›k›yordu k›zg›n demirden eller.

(Ali Mümtaz Arolat)

Cümlenin Ögeleri:

s›k›yordu : Yüklemk›zg›n demirden eller : Öznegizlice : Zarfalt›n flafak gülleri ufuklarda solarken: Zarfyabanc› âlemlerden saadetler, emeller, ihtiraslar bekleyen kimsesiz gönülleri

: Belirtili nesne

Kelime Gruplar›:

alt›n flafak gülleri ufuklarda /solarken: Zarf-fiil grubuözne yer tam. zarf-fiil


alt›n flafak/ gülleri : Belirtisiz isim tamlamas› tamlayan tamlanan

alt›n/ flafak : S›fat tamlamas›s›fat isimyabanc› âlemlerden saadetler, emeller, ihtiraslar bekleyen/ kimsesiz gönüller:

s›fat isim

S›fat tamlamas›

yabanc› âlemlerden/ saadetler, emeller, ihtiraslar/ bekleyen: S›fat-fiil grubuyer tam. nesne s›fat-fiil

yabanc›/ âlemler : S›fat tamlamas›s›fat isim

kimsesiz/ gönüller : S›fat tamlamas›s›fat isim

k›zg›n demirden/ eller : S›fat tamlamas›s›fat isim

k›zg›n/ demir : S›fat tamlamas› s›fat isim


ufuklarda < ufuk-lar- daufuk : ‹sim kökü-lar- : Çokluk eki-da : Bulunma hâli eki

solarken < sol- ar- kensol- : Fiil kökü-ar : Genifl zaman eki-ken : Zarf-fiil eki (i-ken, i- fiilinin zarf-fiil flekli, i- düflmüfl)

yabanc› < yaban-c›yaban : ‹sim kökü-c› : ‹simden isim yap›m eki


alt›n flafak/ gülleri : Belirtisiz isim tamlamas› tamlayan tamlanan

alt›n/ flafak : S›fat tamlamas›s›fat isimyabanc› âlemlerden saadetler, emeller, ihtiraslar bekleyen/ kimsesiz gönüller:

s›fat isim

S›fat tamlamas›

yabanc› âlemlerden/ saadetler, emeller, ihtiraslar/ bekleyen: S›fat-fiil grubuyer tam. nesne s›fat-fiil

yabanc›/ âlemler : S›fat tamlamas›s›fat isim

kimsesiz/ gönüller : S›fat tamlamas›s›fat isim

k›zg›n demirden/ eller : S›fat tamlamas›s›fat isim

k›zg›n/ demir : S›fat tamlamas› s›fat isim


ufuklarda < ufuk-lar- daufuk : ‹sim kökü-lar- : Çokluk eki-da : Bulunma hâli eki

solarken < sol- ar- kensol- : Fiil kökü-ar : Genifl zaman eki-ken : Zarf-fiil eki (i-ken, i- fiilinin zarf-fiil flekli, i- düflmüfl)

yabanc› < yaban-c›yaban : ‹sim kökü-c› : ‹simden isim yap›m eki


bekleyen < bek-le-y-enbek : ‹sim kökü-le- : ‹simden fiil yap›m eki-y- : Yard›mc› ses-en : S›fat-fiil eki

kimsesiz < kimse-sizkimse : ‹sim gövdesi(kim+ise)-siz : ‹simden isim yap›m eki

gönülleri < gönül-ler-igönül : ‹sim kökü-ler- : Çokluk eki-i : Belirtme hâli eki

gizlice < giz-li-cegiz : ‹sim kökü-li- : ‹simden isim yap›m eki-ce : ‹simden isim yap›m eki

s›k›yordu < s›k- › -yor- dus›k- : Fiil kökü-›- : Yard›mc› ses-yor- : fiimdiki zaman eki-du : Hikâye birleflik zaman eki

k›zg›n < k›z- g›nk›z- : Fiil kökü-g›n : Fiilden isim yap›m eki

(5)

“Baflka sanat bilmeyiz, karfl›m›zda dururkenYaz›lmam›fl bir destan gibi AnadolumuzArkadafl, biz bu yolda türküler tuttururkenSana u¤urlar olsun… Ayr›l›yor yolumuz.”


1. Cümle:

“Baflka sanat bilmeyiz, karfl›m›zda dururkenYaz›lmam›fl bir destan gibi Anadolumuz.”


Cümlenin Ögeleri:

bilmeyiz : Yüklem(biz) : Özne (-iz)baflka sanat : Belirtisiz nesneAnadolumuz yaz›lmam›fl bir destan gibi karfl›m›zda dururken: Zarf

Kelime Gruplar›:

Anadolumuz / yaz›lmam›fl bir destan gibi karfl›m›zda dururken: Zarf-fiil grubuözne zarf yer tam. zarf-fiil

baflka sanat : S›fat tamlamas›s›fat isim

yaz›lmam›fl bir destan gibi : Edat grubuisim edat

yaz›lmam›fl/ bir destan : S›fat tamlamas›s›fat isim

bir/ destan : S›fat tamlamas›s›f. isim

2. Cümle:

“Arkadafl, biz bu yolda türküler tuttururkenSana u¤urlar olsun…”

Cümlenin Ögeleri:

u¤urlar olsun : Yüklem (özne yüklemin içinde)u¤urlar : Öznesana : Yer tamlay›c›s›biz bu yolda türküler tuttururken: Zarfarkadafl : Cümle d›fl› unsur (seslenme)

Kelime Gruplar›:

biz bu yolda türküler tuttururken : Zarf-fiil grubuözne yer tam. nesne zarf-fiil


Cümlenin Ögeleri:

bilmeyiz : Yüklem(biz) : Özne (-iz)baflka sanat : Belirtisiz nesneAnadolumuz yaz›lmam›fl bir destan gibi karfl›m›zda dururken: Zarf

Kelime Gruplar›:

Anadolumuz / yaz›lmam›fl bir destan gibi karfl›m›zda dururken: Zarf-fiil grubuözne zarf yer tam. zarf-fiil

baflka sanat : S›fat tamlamas›s›fat isim

yaz›lmam›fl bir destan gibi : Edat grubuisim edat

yaz›lmam›fl/ bir destan : S›fat tamlamas›s›fat isim

bir/ destan : S›fat tamlamas›s›f. isim

2. Cümle:

“Arkadafl, biz bu yolda türküler tuttururkenSana u¤urlar olsun…”

Cümlenin Ögeleri:

u¤urlar olsun : Yüklem (özne yüklemin içinde)u¤urlar : Öznesana : Yer tamlay›c›s›biz bu yolda türküler tuttururken: Zarfarkadafl : Cümle d›fl› unsur (seslenme)

Kelime Gruplar›:

biz bu yolda türküler tuttururken : Zarf-fiil grubuözne yer tam. nesne zarf-fiil


bu yol : S›fat tamlamas›s›f. isimtürkü tuttur- : Birleflik fiil (isim+yar. fiil)isim y.fiilu¤urlar ol- : Birleflik fiil (isim+yar. fiil)isim yar. fiil

3. Cümle:

“Ayr›l›yor yolumuz.”

Cümlenin Ögeleri:

ayr›l›yor : Yüklemyolumuz : Özne (iyelik grubu, [bizim] yolumuz)


dururken < dur-ur-kendur- : Fiil kökü-ur- : Genifl zaman eki-ken : Zarf-fiil eki (i-ken, i- fiilinin zarf-fiil flekli, i- düflmüfl)

yaz›lmam›fl < yaz-›-l-ma-m›flyaz- : Fiil kökü-›- : Yard›mc› ses-l- : Fiilden fiil yap›m eki-ma- : Fiilden fiil yap›m eki (olumsuzluk)-m›fl : S›fat-fiil eki

gibi < kip-i ( k >g ve p > b sedal›laflmas› var)kip : ‹sim kökü -i : Teklik 3. flah›s iyelik eki

arkadafl < arka-daflarka : ‹sim kökü-dafl : ‹simden isim yap›m eki

tuttururken < tuttur-ur- kentut- : Fiil kökü-tur- : Fiilden fiil yap›m eki (ettirgenlik eki)


-ur- : Genifl zaman eki-ken : Zarf-fiil eki (i-ken)

sana < “sen” zamirinin yönelme hâli

olsun < ol-sunol- : Fiil kökü-sun : Teklik 3. flah›s emir eki

ayr›l›yor < ay›r-›-l-›-yoray›r : Fiil kökü (“-›” ünlüsü düflmüfl)-›- : Yard›mc› ses-l- : Fiilden fiil yap›m eki-›- : Yard›mc› sesyor : fiimdiki zaman eki

yolumuz < yol-u-muzyol : ‹sim kökü-u- : Yard›mc› ses-muz : Çokluk 1. flah›s iyelik ek

(6)

“Seni düflündükçe Gül dikiyorum elimin de¤di¤i yereAtlara su veriyorumDaha bir seviyorum da¤lar›.”

(‹lhan Berk)

1. Cümle:

“Seni düflündükçe Gül dikiyorum elimin de¤di¤i yere.”

Cümlenin Ögeleri:

dikiyorum : Yüklem(ben) : Özne (-um)gül : Belirtisiz nesne


-ur- : Genifl zaman eki-ken : Zarf-fiil eki (i-ken)

sana < “sen” zamirinin yönelme hâli

olsun < ol-sunol- : Fiil kökü-sun : Teklik 3. flah›s emir eki

ayr›l›yor < ay›r-›-l-›-yoray›r : Fiil kökü (“-›” ünlüsü düflmüfl)-›- : Yard›mc› ses-l- : Fiilden fiil yap›m eki-›- : Yard›mc› sesyor : fiimdiki zaman eki

yolumuz < yol-u-muzyol : ‹sim kökü-u- : Yard›mc› ses-muz : Çokluk 1. flah›s iyelik ek

(6)

“Seni düflündükçe Gül dikiyorum elimin de¤di¤i yereAtlara su veriyorumDaha bir seviyorum da¤lar›.”

(‹lhan Berk)

1. Cümle:

“Seni düflündükçe Gül dikiyorum elimin de¤di¤i yere.”

Cümlenin Ögeleri:

dikiyorum : Yüklem(ben) : Özne (-um)gül : Belirtisiz nesne


elimin de¤di¤i yere: Yer tamlay›c›s›seni düflündükçe: Zarf

Kelime Gruplar›:

Seni düflündükçe : Zarf-fiil grubunesne zarf-fiil

elimin de¤di¤i / yer : S›fat tamlamas›s›fat isim

elimin de¤di¤(i) : S›fat-fiil grubu

2. Cümle:

“Atlara su veriyorum.”

Cümlenin Ögeleri:

veriyorum : Yüklem(ben) : Öznesu : Belirtisiz nesneatlara : Yer tamlay›c›s›

3. Cümle:

“Daha bir seviyorum da¤lar›.”

Cümlenin Ögeleri:

seviyorum : Yüklem(ben) : Özne (-um)daha bir : Zarfda¤lar› : Nesne


seni < sen-isen : ‹sim kökü.-i : Belirtme hâli eki.

düflündükçe < düfl-e-n-dükçedüfl- : ‹sim kökü


-ü-< -e- : ‹simden fiil yap›m eki-n- : Fiilden fiil yap›m eki-dükçe : Zarf-fiil eki

dikiyorum < dik-i- yor-umdik- : Fiil kökü-i- : Yard›mc› ses-yor- : fiimdiki zaman eki-um : Teklik 1. flah›s eki

elimin< el-i-m-inel : ‹sim kökü-i- : Yard›mc› ses-m- : Teklik1. flah›s iyelik eki-in : ‹lgi hâli eki.

de¤di¤i < de¤- dik-ide¤- : Fiil kökü-dik- : S›fat-fiil eki-i : Teklik 3. flah›s iyelik eki

yere < yer-eyer : ‹sim kökü.-e : Yönelme hâli eki.

atlara < at-lar- aat : ‹sim kökü-lar- : Çokluk eki-a : Yönelme hâli eki

veriyorum < ver-i-yor-umver- : Fiil kökü-i- : Yard›mc› ses-yor- : fiimdiki zaman eki-um : Teklik 1. flah›s eki

seviyorum < sev-i-yor-umsev- : Fiil kökü-i- : Yard›mc› ses-yor- : fiimdiki zaman eki-um : Teklik 1. flah›s eki


-ü-< -e- : ‹simden fiil yap›m eki-n- : Fiilden fiil yap›m eki-dükçe : Zarf-fiil eki

dikiyorum < dik-i- yor-umdik- : Fiil kökü-i- : Yard›mc› ses-yor- : fiimdiki zaman eki-um : Teklik 1. flah›s eki

elimin< el-i-m-inel : ‹sim kökü-i- : Yard›mc› ses-m- : Teklik1. flah›s iyelik eki-in : ‹lgi hâli eki.

de¤di¤i < de¤- dik-ide¤- : Fiil kökü-dik- : S›fat-fiil eki-i : Teklik 3. flah›s iyelik eki

yere < yer-eyer : ‹sim kökü.-e : Yönelme hâli eki.

atlara < at-lar- aat : ‹sim kökü-lar- : Çokluk eki-a : Yönelme hâli eki

veriyorum < ver-i-yor-umver- : Fiil kökü-i- : Yard›mc› ses-yor- : fiimdiki zaman eki-um : Teklik 1. flah›s eki

seviyorum < sev-i-yor-umsev- : Fiil kökü-i- : Yard›mc› ses-yor- : fiimdiki zaman eki-um : Teklik 1. flah›s eki


da¤lar› < da¤-lar-›da¤ : ‹sim kökü-lar- : Çokluk eki-› : Belirtme hâli eki

(7)

“Günefl güler, kufllar uçar havadaUyan›rlar nazl› nazl› çiçekler…Yaln›z m›s›n o karanl›k yuvadaYok mu seni bir kay›r›r, bir bekler?..”

(Recaizade Mahmut Ekrem)

1. Cümle: (s›ral› bir cümledir)

“Günefl güler, kufllar uçar havada.”

Cümlenin Ögeleri:

güler : Yüklemgünefl : Özneuçar : Yüklemkufllar : Öznehavada : Yer tamlay›c›s›

2. Cümle:

“Uyan›rlar nazl› nazl› çiçekler.”

Cümlenin Ögeleri:

uyan›rlar : Yüklemçiçekler : Öznenazl› nazl› : Zarf

Kelime Gruplar›:

nazl› nazl› : Tekrar grubunazl› nazl› çiçekler : S›fat tamlamas›


3. Cümle:

“Yaln›z m›s›n o karanl›k yuvada.”

Cümlenin Ögeleri:

yaln›z m›s›n : Yüklem(sen) : Özne (-s›n)o karanl›k yuvada : Yer tamlay›c›s›

Kelime Gruplar›:o /karanl›k yuva : S›fat tamlamas›sf. isim

karanl›k/ yuva : S›fat tamlamas›s›fat isim

4. Cümle:

“Yok mu seni bir kay›r›r, bir bekler?”

Cümlenin Ögeleri:

yok mu : Yüklembir kay›r›r, bir bekler : Özneseni : Belirtili nesne

Kelime Gruplar›

bir/ kay›r›r : S›fat tamlamas›sf. isimbir/ bekler : S›fat tamlamas›sf. isim


kay›r›r < kay›r-›r < kayur- < kaygur- < kad-gur-kay›r : Fiil gövdesi-›r : S›fat-fiil eki

bekler < bek-le-rbek : ‹sim kökü-le- : ‹simden fiil yap›m eki-r : S›fat- fiil eki


3. Cümle:

“Yaln›z m›s›n o karanl›k yuvada.”

Cümlenin Ögeleri:

yaln›z m›s›n : Yüklem(sen) : Özne (-s›n)o karanl›k yuvada : Yer tamlay›c›s›

Kelime Gruplar›:o /karanl›k yuva : S›fat tamlamas›sf. isim

karanl›k/ yuva : S›fat tamlamas›s›fat isim

4. Cümle:

“Yok mu seni bir kay›r›r, bir bekler?”

Cümlenin Ögeleri:

yok mu : Yüklembir kay›r›r, bir bekler : Özneseni : Belirtili nesne

Kelime Gruplar›

bir/ kay›r›r : S›fat tamlamas›sf. isimbir/ bekler : S›fat tamlamas›sf. isim


kay›r›r < kay›r-›r < kayur- < kaygur- < kad-gur-kay›r : Fiil gövdesi-›r : S›fat-fiil eki

bekler < bek-le-rbek : ‹sim kökü-le- : ‹simden fiil yap›m eki-r : S›fat- fiil eki


(8)

“Kadir Mevlam, e¤er senden uzakta Bana takdir eylemiflse ölümü:Rahat etmem bu yabanc› toprakta, Cennette de avutamam gönlümü.”

(Orhan Seyfi Orhon)

1. Cümle:

Bu cümle flartl› bir cümledir. Bu bak›mdan bir temel cümle, bir de yan cüm-le vard›r. “Kadir Mevlam, e¤er senden uzakta / Bana takdir eylemiflse ölümü”k›sm› yard›mc› cümle; “Rahat etmem bu yabanc› toprakta” k›sm› ise temelcümledir.


“Kadir Mevlam, e¤er senden uzakta Bana takdir eylemiflse ölümü:

takdir eylemiflse : YüklemKadir Mevlam : Öznebana : Yer tamlay›c›s›senden uzakta : Yer tamlay›c›s›ölümü : Belirtili Nesnee¤er : Cümle d›fl› unsur (flart edat›)


“Rahat etmem bu yabanc› toprakta“

rahat etmem : Yüklem(ben) : Özne (-m)kadir Mevlam, e¤er senden uzakta bana ölümü takdir eylemiflse: Zarfbu yabanc› toprakta : Yer tamlay›c›s›

Kelime Gruplar›:

Kadir Mevlam : ‹yelik grubu ([benim] Kadir Mevlam)

kadir /Mevla : S›fat tamlamas›s›f. isim


takdir / eyle- : Birleflik fiil grubuisim yar. fiilsenden / uzak : Uzaklaflma grubuhal ekli is. s›fatrahat /et- : Birleflik fiil grubuisim yar. fiilbu / yabanc› toprak : S›fat tamlamas›s›f. isimyabanc› / toprak : S›fat tamlamas›s›fat isim

2. Cümle:

“Cennette de avutamam gönlümü.”

Cümlenin Ögeleri:

avutamam : Yüklemben : Gizli öznegönlümü : Belirtili nesnecennette de : Yer tamlay›c›s›


uzakta < uz-a-k-tauz : ‹sim kökü-a- : ‹simden fiil yap›m eki-k- : Fiilden isim yap›m eki-ta : Bulunma hâli eki

eylemiflse < eyle-mifl- seeyle- : Fiil gövde-mifl- : Ö¤renilen geçmifl zaman eki-se : fiart eki

ölümü< öl-ü- m-üöl- : Fiil kökü-ü- : Yard›mc› ses-m- : Fiilden isim yap›m eki-ü : Belirtme hâli eki


takdir / eyle- : Birleflik fiil grubuisim yar. fiilsenden / uzak : Uzaklaflma grubuhal ekli is. s›fatrahat /et- : Birleflik fiil grubuisim yar. fiilbu / yabanc› toprak : S›fat tamlamas›s›f. isimyabanc› / toprak : S›fat tamlamas›s›fat isim

2. Cümle:

“Cennette de avutamam gönlümü.”

Cümlenin Ögeleri:

avutamam : Yüklemben : Gizli öznegönlümü : Belirtili nesnecennette de : Yer tamlay›c›s›


uzakta < uz-a-k-tauz : ‹sim kökü-a- : ‹simden fiil yap›m eki-k- : Fiilden isim yap›m eki-ta : Bulunma hâli eki

eylemiflse < eyle-mifl- seeyle- : Fiil gövde-mifl- : Ö¤renilen geçmifl zaman eki-se : fiart eki

ölümü< öl-ü- m-üöl- : Fiil kökü-ü- : Yard›mc› ses-m- : Fiilden isim yap›m eki-ü : Belirtme hâli eki


etmem < etme-met- : Fiil kökü.-me- : Fiilden fiil yap›m eki (olumsuzluk)-m : Teklik 1. flah›s eki.

avutamam < avut- ama-mavut- : Fiil gövdesi-ama- : Yeterlilik fiilinin olumsuzu.-m : Teklik 1. flah›s eki.

gönlümü < gönül- ü-m-ügönül : ‹sim kökü (vurgusuz orta hece ünlüsü “ü” düflmüfl)-ü- : Yard›mc› ses.-m- : Teklik 1. flah›s iyelik eki.-ü : Belirtme hâli eki.

(9)

“Senelerce sana hasret tafl›yanBir gönülle kollar›na at›lsamBen de, bir gün, kuca¤›nda yaflayanBahtiyarlar aras›na kat›lsam.”

(Orhan Seyfi Orhon)

1. Cümle:

“Senelerce sana hasret tafl›yanBir gönülle kollar›na at›lsam.”

Cümlenin Ögeleri:

at›lsam : Yüklem [fiart kipi (-sa) istek ifllvinde]ben : Gizli özne (-m)kollar›na : Yer tamlay›c›s›.senelerce sana hasret tafl›yan bir gönülle: Zarf

Kelime Gruplar›:

senelerce sana hasret tafl›yan bir gönül ile : Edat grububa¤l› unsur edat


senelerce sana hasret tafl›yan bir gönül : S›fat tamlamas›s›fat isim

senelerce sana hasret tafl›yan : S›fat-fiil grubuzarf yer tam. nesne s›fat-fiil

bir/ gönül : S›fat tamlamas›s›fat isim

2. Cümle:

“Ben de, bir gün, kuca¤›nda yaflayanBahtiyarlar aras›na kat›lsam.”

Cümlenin Ögeleri:

kat›lsam : Yüklem [ fiart kipi (-sa) istek ifllevinde]ben de : Öznebir gün : Zarfkuca¤›nda yaflayan bahtiyarlar aras›na: Yer tamlay›c›s›

Kelime Gruplar›:

kuca¤›nda yaflayan bahtiyarlar / aras›: Belirtisiz isim tamlamas›kuca¤›nda yaflayan / bahtiyarlar : S›fat tamlamas›kuca¤›nda / yaflayan : S›fat-fiil grububir gün : S›fat tamlamas›


senelerce < sene-ler-cesene : ‹sim kökü.-ler- : Çokluk eki.-ce : Eflitlik hâli eki

tafl›yan < tafl-›-y-antafl : ‹sim kökü -›- : ‹simden fiil yap›m eki-y- : Yard›mc› ses-an : S›fat-fiil eki

gönülle < gönül-le gönül : ‹sim kökü.-le : Vas›ta hâli eki.


senelerce sana hasret tafl›yan bir gönül : S›fat tamlamas›s›fat isim

senelerce sana hasret tafl›yan : S›fat-fiil grubuzarf yer tam. nesne s›fat-fiil

bir/ gönül : S›fat tamlamas›s›fat isim

2. Cümle:

“Ben de, bir gün, kuca¤›nda yaflayanBahtiyarlar aras›na kat›lsam.”

Cümlenin Ögeleri:

kat›lsam : Yüklem [ fiart kipi (-sa) istek ifllevinde]ben de : Öznebir gün : Zarfkuca¤›nda yaflayan bahtiyarlar aras›na: Yer tamlay›c›s›

Kelime Gruplar›:

kuca¤›nda yaflayan bahtiyarlar / aras›: Belirtisiz isim tamlamas›kuca¤›nda yaflayan / bahtiyarlar : S›fat tamlamas›kuca¤›nda / yaflayan : S›fat-fiil grububir gün : S›fat tamlamas›


senelerce < sene-ler-cesene : ‹sim kökü.-ler- : Çokluk eki.-ce : Eflitlik hâli eki

tafl›yan < tafl-›-y-antafl : ‹sim kökü -›- : ‹simden fiil yap›m eki-y- : Yard›mc› ses-an : S›fat-fiil eki

gönülle < gönül-le gönül : ‹sim kökü.-le : Vas›ta hâli eki.


kollar›na < kol-lar-›-n-akol : ‹sim kökü.-lar- : Çokluk eki-›- : Yard›mc› ses.-n- : Teklik 2. flah›s iyelik eki.-a : Yönelme hâli eki.

at›lsam < at-›-l-sa-mat- : Fiil kökü-›- : yard›mc› ses-l- : Fiilden fiil yap›m eki-sa- : fiart kipi-m : Teklik 1. flah›s eki

kuca¤›na < kuç-ak-›-n-akuç- : Fiil kökü (“ç” sesinde sedal›laflma)-ak- : Fiilden isim yapma eki -›- : Yard›mc› ses.-n- : Teklik 2. flah›s iyelik eki.-a : Yönelme hâli eki.

(10)

“Balkan flehirlerinde geçerken çocuklu¤um;Her lahza bir alev gibi hasretti duydu¤um.Kalbimde vard› “Byron”u bedbaht eden melalGezdim o yaflta da¤lar›, hulyam içinde lâlAld›m Rakofça k›rlar›n›n hür havas›n›,Duydum ak›nc› cedlerimin ihtiras›n›,Her yaz, flimâle do¤ru as›rlarca bir koflu,Ba¤r›mda bir akis gibi kalm›fl u¤ultulu...”


1. Cümle:

“Balkan flehirlerinde geçerken çocuklu¤um;Her lahza bir alev gibi hasretti duydu¤um.”

Cümlenin Ögeleri:

bir alev gibi hasretti : Yüklem


duydu¤um : Özneher lahza : ZarfBalkan flehirlerinde geçerken çocuklu¤um : Zarf

Kelime Gruplar›:

Balkan flehirlerinde geçerken çocuklu¤um: Zarf-fiil grubuYer tam. zarf-fiil özne

Balkan/ flehirleri : Belirtisiz isim tamlamas›çocuklu¤um : ‹yelik grubu (tamlayan düflmüfl [benim] çocuklu¤um)her / lahza : S›fat tamlamas›bir/ alev gibi hasret : S›fat tamlamas›alev gibi/ hasret : S›fat tamlamas›alev/ gibi : Edat grubu

2. Cümle:

“Kalbimde vard› “Byron”u bedbaht eden melal”

Cümlenin Ögeleri:

vard› : Yüklem“Byron”u bedbaht eden melal : Öznekalbimde : Yer tamlat›c›s›.

Kelime Gruplar›:

“Byron”u bedbaht eden/ melâl : S›fat tamlamas›s›fat isim

“Byron”u bedbaht eden : S›fat-fiil grubunesne s›fat-fiil

bedbaht et- : Birleflik fiil

3. Cümle:

“Gezdim o yaflta da¤lar›, hulyam içinde lâl”

Cümlenin Ögeleri:

gezdim : Yüklemben : Gizli özne (-m)da¤lar› : Belirtili nesne


duydu¤um : Özneher lahza : ZarfBalkan flehirlerinde geçerken çocuklu¤um : Zarf

Kelime Gruplar›:

Balkan flehirlerinde geçerken çocuklu¤um: Zarf-fiil grubuYer tam. zarf-fiil özne

Balkan/ flehirleri : Belirtisiz isim tamlamas›çocuklu¤um : ‹yelik grubu (tamlayan düflmüfl [benim] çocuklu¤um)her / lahza : S›fat tamlamas›bir/ alev gibi hasret : S›fat tamlamas›alev gibi/ hasret : S›fat tamlamas›alev/ gibi : Edat grubu

2. Cümle:

“Kalbimde vard› “Byron”u bedbaht eden melal”

Cümlenin Ögeleri:

vard› : Yüklem“Byron”u bedbaht eden melal : Öznekalbimde : Yer tamlat›c›s›.

Kelime Gruplar›:

“Byron”u bedbaht eden/ melâl : S›fat tamlamas›s›fat isim

“Byron”u bedbaht eden : S›fat-fiil grubunesne s›fat-fiil

bedbaht et- : Birleflik fiil

3. Cümle:

“Gezdim o yaflta da¤lar›, hulyam içinde lâl”

Cümlenin Ögeleri:

gezdim : Yüklemben : Gizli özne (-m)da¤lar› : Belirtili nesne


o yaflta : Zarfhülyam içinde : Yer tamlay›c›s›lâl : Zarf

Kelime Gruplar›:

o yafl : S›fat tamlamas›hülyam içi : Belirtisiz isim tamlamas›

4. Cümle:

“Ald›m Rakofça k›rlar›n›n hür havas›n›.”

Cümlenin Ögeleri:

ald›m : Yüklemben : Gizli özneRakofça k›rlar›n›n hür havas›n›: Belirtili nesne

Kelime Gruplar›:

Rakofça k›rlar›n›n/ hür havas›: Belirtili isim tamlamas›tamlayan tamlananRakofça /k›rlar› : Belirtisiz isim tamlamas›hür/ hava : S›fat tamlamas›s›f. isim

5. Cümle:

“Duydum ak›nc› cedlerimin ihtiras›n›.”

Cümle unsurlar:

duydum : Yüklemben : Gizli özne (-m.)ak›nc› cedlerimin ihtiras›n›: Belirtili nesne

Kelime Gruplar›:

ak›nc› cedlerimin/ ihtiras› : Belirtili isim tamlamas›tamlayan tamlananak›nc›/ ced : S›fat tamlamas›s›f. ‹sim


6. Cümle:

“Her yaz, flimale do¤ru as›rlarca bir koflu,“Ba¤r›mda bir akis gibi kalm›fl u¤ultulu…”

Cümlenin Ögeleri:

kalm›fl : Yüklemher yaz flimale do¤ru as›rlarca bir koflu: Özneba¤r›mda : Yer tamlay›c›s›u¤ultu bir akis gibi : Zarf

Kelime Gruplar›:her yaz flimale do¤ru as›rlarca (süren) / bir koflu: S›fat tamlamas›s›fat isim

her yaz/ flimale do¤ru as›rlarca (süren): S›fat-fiil grubu (s›fat-fiili düflmüfl)zarf zarf zarf s›f.-fiil

her/ yaz : S›fat tamlamas›flimale/ do¤ru : Edat grubu bir koflu : S›fat tamlamas›u¤ultulu bir akis/ gibi : Edat grubuu¤ultulu/ bir akis : S›fat tamlamas›bir/ akis : S›fat tamlamas›


flehirlerinde < flehir- ler-i-n-deflehir : ‹sim kökü-ler : Çokluk eki-i- : Teklik 3. flah›s iyelik eki-n- : Yard›mc› ses-de : Bulunma hâli eki

geçerken < geç-erken geç- : Fiil kökü-er- : Genifl zaman eki-ken : Zarf-fiil eki


6. Cümle:

“Her yaz, flimale do¤ru as›rlarca bir koflu,“Ba¤r›mda bir akis gibi kalm›fl u¤ultulu…”

Cümlenin Ögeleri:

kalm›fl : Yüklemher yaz flimale do¤ru as›rlarca bir koflu: Özneba¤r›mda : Yer tamlay›c›s›u¤ultu bir akis gibi : Zarf

Kelime Gruplar›:her yaz flimale do¤ru as›rlarca (süren) / bir koflu: S›fat tamlamas›s›fat isim

her yaz/ flimale do¤ru as›rlarca (süren): S›fat-fiil grubu (s›fat-fiili düflmüfl)zarf zarf zarf s›f.-fiil

her/ yaz : S›fat tamlamas›flimale/ do¤ru : Edat grubu bir koflu : S›fat tamlamas›u¤ultulu bir akis/ gibi : Edat grubuu¤ultulu/ bir akis : S›fat tamlamas›bir/ akis : S›fat tamlamas›


flehirlerinde < flehir- ler-i-n-deflehir : ‹sim kökü-ler : Çokluk eki-i- : Teklik 3. flah›s iyelik eki-n- : Yard›mc› ses-de : Bulunma hâli eki

geçerken < geç-erken geç- : Fiil kökü-er- : Genifl zaman eki-ken : Zarf-fiil eki


çocuklu¤um < çocuk-luk-u-mçocuk : ‹sim kökü-luk- : ‹simden isim yap›m eki -u- : Yard›mc› ses-m : Teklik 1. flah›s iyelik eki

duydu¤um < duy- duk-u-mduy- : Fiil kökü-duk- : S›fat-fiil eki-u- : Yard›mc› ses-m : Teklik 1. flah›s iyelik eki

kalbimde < kalb-i-m-dekalp :‹sim kökü -i- : Yard›mc› ses-m- : Teklik 1. flah›s iyelik eki-de : Bulunma hâli eki

eden < et-enet- : Fiil kökü (“t > d” sedal›laflmas› var)-en : S›fat-fiil eki

içinde < iç-i- n-deiç : ‹sim kökü-i- : Teklik 3. flah›s iyelik eki-n- : Yard›mc› ses-de : Bulunma hâli eki

k›rlar›n›n < k›r-lar-›-n›nk›r : ‹sim kökü-lar- : Çokluk eki-›- : Teklik 3. flah›s iyelik eki-n›n- : ‹lgi hâli eki

havas›n› < hava-s›- n-›hava : ‹sim kökü-s›- : Teklik 3. flah›s iyelik eki-n- : Yard›mc› ses-› : Belirtme hâli eki


ak›nc› < ak-›- n-c›ak- : Fiil kökü-›- : Yard›mc› ses-n- : Fiilden isim yap›m eki-c› : ‹simden isim yap›m eki

cedlerimin < ced-ler-i-m-inced : ‹sim kökü-ler- : Çokluk eki-i- : Yard›mc› ses-m- : Teklik 1. flah›s iyelik eki-in : ‹lgi hâli eki

as›rlarca < as›r-lar-caas›r : ‹sim kökü-lar- : Çokluk eki-ca : Eflitlik eki

u¤ultulu < u¤ul-tu-luu¤ul : ‹sim kökü (yans›ma kelime)-tu- : ‹simden isim yap›m eki-lu : ‹simden isim yap›m eki

(11)

“Geçmifl bir zaman› kalbim bulmak üzeredir,Tamamlanacakt›r yar›m kalm›fl rüyalar;Ey haf›za! Cömert memenden beni emzir,Zengin renklerini ufkuma dök ey bahar!”


1. Cümle:

“Geçmifl bir zaman› kalbim bulmak üzeredir.”

Cümlenin Ögeleri:

geçmifl bir zaman› bulmak üzeredir : Yüklemkalbim : Özne


ak›nc› < ak-›- n-c›ak- : Fiil kökü-›- : Yard›mc› ses-n- : Fiilden isim yap›m eki-c› : ‹simden isim yap›m eki

cedlerimin < ced-ler-i-m-inced : ‹sim kökü-ler- : Çokluk eki-i- : Yard›mc› ses-m- : Teklik 1. flah›s iyelik eki-in : ‹lgi hâli eki

as›rlarca < as›r-lar-caas›r : ‹sim kökü-lar- : Çokluk eki-ca : Eflitlik eki

u¤ultulu < u¤ul-tu-luu¤ul : ‹sim kökü (yans›ma kelime)-tu- : ‹simden isim yap›m eki-lu : ‹simden isim yap›m eki

(11)

“Geçmifl bir zaman› kalbim bulmak üzeredir,Tamamlanacakt›r yar›m kalm›fl rüyalar;Ey haf›za! Cömert memenden beni emzir,Zengin renklerini ufkuma dök ey bahar!”


1. Cümle:

“Geçmifl bir zaman› kalbim bulmak üzeredir.”

Cümlenin Ögeleri:

geçmifl bir zaman› bulmak üzeredir : Yüklemkalbim : Özne


Kelime Gruplar›:

geçmifl bir zaman› bulmak üzere : Edat grubuedata ba¤l› k›s›m edat

geçmifl bir zaman› bulmak : ‹sim-fiil grubunesne isim-fiil

geçmifl /bir zaman : S›fat tamlamas›bir/ zaman : S›fat tamlamas›kalbim : ‹yelik grubu (tamlayan› düflmüfl, [benim] kalbim)

2. Cümle:

“Tamamlanacakt›r yar›m kalm›fl rüyalar.”

Cümlenin Ögeleri:

tamamlanacakt›r : Yüklemyar›m kalm›fl rüyalar : Özne

Kelime Gruplar›:

yar›m kalm›fl/ rüya : S›fat tamlamas›.s›fat isim

yar›m kalm›fl : S›fat-fiil grubuözne s›fat-fiil

3. Cümle:

“Ey haf›za! Cömert memenden beni emzir.”

Cümlenin Ögeleri:

emzir : Yüklemsen : Gizli öznebeni : Belirtili nesnecömert memenden : Yer tamlay›c›s›ey haf›za : Cümle d›fl› unsur


Kelime Gruplar›:

ey haf›za : Ünlem grubucömert/ meme : S›fat tamlamas›

4. Cümle:

“Zengin renklerini ufkuma dök ey bahar!”

Cümlenin Ögeleri:

dök : Yüklemsen : Gizli öznezengin renklerini : Belirtili nesneufkuma : Yer tamlay›c›s›ey bahar : Cümle d›fl› unsur

Kelime Gruplar›:ey bahar : Ünlem grubuzengin /renk : S›fat tamlamas›ufkum : ‹yelik grubu (tamlayan› düflmüfl, [benim] ufkum)


geçmifl < geç- miflgeç- : Fiil kökü-mifl : S›fat-fiil eki

tamamlanacakt›r < tamam-la-n-acak-t›rtamam : ‹sim kökü-la- : ‹simden fiil yap›m eki-n- : Fiilden fiil yap›m eki-acak- : Gelecek zaman eki-t›r : Kuvvetlendirme ve ihtimal eki

yar›m < yar-›-myar- : Fiil kökü-›- : Yard›mc› ses-m : Fiilden isim yap›m eki

memenden < meme-n- denmeme : ‹sim kökü-n- : Teklik 2. flah›s iyelik eki-den : Ayr›lma hâli eki


Kelime Gruplar›:

ey haf›za : Ünlem grubucömert/ meme : S›fat tamlamas›

4. Cümle:

“Zengin renklerini ufkuma dök ey bahar!”

Cümlenin Ögeleri:

dök : Yüklemsen : Gizli öznezengin renklerini : Belirtili nesneufkuma : Yer tamlay›c›s›ey bahar : Cümle d›fl› unsur

Kelime Gruplar›:ey bahar : Ünlem grubuzengin /renk : S›fat tamlamas›ufkum : ‹yelik grubu (tamlayan› düflmüfl, [benim] ufkum)


geçmifl < geç- miflgeç- : Fiil kökü-mifl : S›fat-fiil eki

tamamlanacakt›r < tamam-la-n-acak-t›rtamam : ‹sim kökü-la- : ‹simden fiil yap›m eki-n- : Fiilden fiil yap›m eki-acak- : Gelecek zaman eki-t›r : Kuvvetlendirme ve ihtimal eki

yar›m < yar-›-myar- : Fiil kökü-›- : Yard›mc› ses-m : Fiilden isim yap›m eki

memenden < meme-n- denmeme : ‹sim kökü-n- : Teklik 2. flah›s iyelik eki-den : Ayr›lma hâli eki


beni < ben-iben : ‹sim kökü-i : Belirtme hâli eki

emzir -< em-i-z-i-r-em- : Fiil kökü-i- :Yard›mc› ses-z- : Fiilden fiil yap›m eki -i- :Yard›mc› ses-r- : Fiilden fiil yap›m eki

renklerini < renk-ler-i-n-irenk : ‹sim kökü-ler- : Çokluk eki-i- : Yard›mc› ses-n- : Teklik 2. flah›s iyelik eki-i : Belirtme hâli eki

ufkuma < ufuk-u-m-aufuk : ‹sim kökü -u- : Yard›mc› ses-m- : Teklik 1. flah›s iyelik eki-a : Yönelme hâli eki

(12)

“Ey, pembe akflamlar›n kara sevdal›lar›!Güzelliklerine doyulmam›fl zamanlar!Ergen yast›¤›n›n ateflten rüyalar›! Ey, saf kalbimizde do¤mufl ve ölmüfl anlar!...

Hat›ras› kalbe ›fl›klarla dökülenEn güzele, en iyiye, en sevgiliyeSelam, sonsuzlu¤un ayd›nl›k bahçesinden,Selam, senelerce, senelerce öteye…”


1. Cümle:

Ey, pembe akflamlar›n kara sevdal›lar›!Güzelliklerine doyulmam›fl zamanlar!


Ergen yast›¤›n›n ateflten rüyalar›! Ey, saf kalbimizde do¤mufl ve ölmüfl anlar!...

Hat›ras› kalbe ›fl›klarla dökülenEn güzele, en iyiye, en sevgiliyeSelam, sonsuzlu¤un ayd›nl›k bahçesinden,

Cümlenin Ögeleri:

selam (olsun): Yüklem (yard›mc› fiil düflmüfl eksiltili yap›)ey, pembe akflamlar›n kara sevdal›lar›! : Cümle d›fl› unsurgüzelliklerine doyulmam›fl zamanlar!: Cümle d›fl› unsurergen yast›¤›n›n ateflten rüyalar›! : Cümle d›fl› unsurey, saf kalbimizde do¤mufl ve ölmüfl anlar!...: Cümle d›fl› unsurhat›ras› kalbe ›fl›klarla dökülen en güzele, en iyiye, en sevgiliye: : Yer tamlay›c›s›sonsuzlu¤un ayd›nl›k bahçesinden : Yer tamlay›c›s›

Kelime Gruplar›:ey, pembe akflamlar›n kara sevdal›lar›! : Ünlem grubupembe akflamlar›n /kara sevdal›lar› : Belirtili isim tamlamas›pembe akflamlar : S›fat tamlamas›kara sevdal›lar : S›fat tamlamas›güzelliklerine doyulmam›fl /zamanlar : S›fat tamlamas›güzelliklerine/ doyulmam›fl : S›fat-fiil grubuergen yast›¤›n›n/ ateflten rüyalar› : Belirtili isim tamlamas›ergen yast›¤› : Belirtisiz isim tamlamas›ateflten rüyalar : S›fat tamlamas›güzelliklerine doyulmam›fl zamanlar! : Ünlem grubuergen yast›¤›n›n ateflten rüyalar›! : Ünlem grubuey, saf kalbimizde do¤mufl ve ölmüfl anlar!...: Ünlem grubusaf kalbimizde do¤mufl ve ölmüfl/ anlar : S›fat tamlamas›saf kalbimizde do¤mufl ve ölmüfl : S›fat-fiil grubusaf kalp : S›fat tamlamas›kalbimiz : ‹yelik grubu ([bizim] kalbimiz)do¤mufl ve ölmüfl : Ba¤lama grubuhat›ras› kalbe ›fl›klarla dökülen /en güzele, en iyiye, en sevgiliye: S›fat tamlamas›hat›ras› kalbe ›fl›klarla dökülen : S›fat-fiil grubuhat›ras› : ‹yelik grubu (tamlayan› düflmüfl, [onun] hat›ras›)›fl›klarla : Edat grubuen güzel : S›fat tamlamas›en iyi : S›fat tamlamas›


Ergen yast›¤›n›n ateflten rüyalar›! Ey, saf kalbimizde do¤mufl ve ölmüfl anlar!...

Hat›ras› kalbe ›fl›klarla dökülenEn güzele, en iyiye, en sevgiliyeSelam, sonsuzlu¤un ayd›nl›k bahçesinden,

Cümlenin Ögeleri:

selam (olsun): Yüklem (yard›mc› fiil düflmüfl eksiltili yap›)ey, pembe akflamlar›n kara sevdal›lar›! : Cümle d›fl› unsurgüzelliklerine doyulmam›fl zamanlar!: Cümle d›fl› unsurergen yast›¤›n›n ateflten rüyalar›! : Cümle d›fl› unsurey, saf kalbimizde do¤mufl ve ölmüfl anlar!...: Cümle d›fl› unsurhat›ras› kalbe ›fl›klarla dökülen en güzele, en iyiye, en sevgiliye: : Yer tamlay›c›s›sonsuzlu¤un ayd›nl›k bahçesinden : Yer tamlay›c›s›

Kelime Gruplar›:ey, pembe akflamlar›n kara sevdal›lar›! : Ünlem grubupembe akflamlar›n /kara sevdal›lar› : Belirtili isim tamlamas›pembe akflamlar : S›fat tamlamas›kara sevdal›lar : S›fat tamlamas›güzelliklerine doyulmam›fl /zamanlar : S›fat tamlamas›güzelliklerine/ doyulmam›fl : S›fat-fiil grubuergen yast›¤›n›n/ ateflten rüyalar› : Belirtili isim tamlamas›ergen yast›¤› : Belirtisiz isim tamlamas›ateflten rüyalar : S›fat tamlamas›güzelliklerine doyulmam›fl zamanlar! : Ünlem grubuergen yast›¤›n›n ateflten rüyalar›! : Ünlem grubuey, saf kalbimizde do¤mufl ve ölmüfl anlar!...: Ünlem grubusaf kalbimizde do¤mufl ve ölmüfl/ anlar : S›fat tamlamas›saf kalbimizde do¤mufl ve ölmüfl : S›fat-fiil grubusaf kalp : S›fat tamlamas›kalbimiz : ‹yelik grubu ([bizim] kalbimiz)do¤mufl ve ölmüfl : Ba¤lama grubuhat›ras› kalbe ›fl›klarla dökülen /en güzele, en iyiye, en sevgiliye: S›fat tamlamas›hat›ras› kalbe ›fl›klarla dökülen : S›fat-fiil grubuhat›ras› : ‹yelik grubu (tamlayan› düflmüfl, [onun] hat›ras›)›fl›klarla : Edat grubuen güzel : S›fat tamlamas›en iyi : S›fat tamlamas›


en sevgili : S›fat tamlamas›sonsuzlu¤un /ayd›nl›k bahçesi : Belirtili isim tamlamas›ayd›nl›k /bahçe : S›fat tamlamas›

2. Cümle:

“Selam, senelerce, senelerce öteye…”

Cümlenin Ögeleri:

selam (olsun) : Yüklem (Özne yüklemin içinde)selam : Öznesenelerce, senelerce öteye : Yer tamlay›c›s› (Eflitlik grubu)


akflamlar›n < akflam-lar-›nakflam : ‹sim gövdesi-lar- : Çokluk eki-›n : ‹lgi hâli eki

güzelliklerine < güzel-lik-ler-i-n-egüzel : ‹sim kökü-lik- : ‹simden isim yap›m eki-ler- : Çokluk eki-i- : Teklik 3. flah›s iyelik-n- : Yad›mc› ses-e : Yönelme hâli eki

doyulmam›fl < do-y-u-l-ma-m›fldo- < to-: Fiil kökü (kelime bafl›nda “t > d” de¤iflikli¤i olmufl)-y- : Fiilden fiil yap›m eki-u- : Yard›mc› ses-l- : Fiilden fiil yap›m eki-ma- : Fiilden fiil yap›m eki (olumsuzluk)-m›fl : S›fat-fiil eki

yast›¤›n < yasta- k-›n yasta- : Fiil gövdesi-k- : Fiilden isim yap›m eki-›n : ‹lgi hâli eki


kalbimizde < kalp-i-miz-dekalp : ‹sim kökü (“p” sedal›laflm›fl)-i- : Yard›mc› ses-miz- : Çokluk 1. flah›s iyelik eki-de : Bulunma hâli eki

›fl›klarla < ›fl›-k-lar-la›fl›- : Fiil kökü-k- : Fiilen isim yap›m eki-lar- : Çokluk eki-la : Vas›ta hâli eki

dökülen < dök-ü-l-endök- : Fiil kökü-ü- : yard›mc› ses-l- : Fiilden fiil yap›m eki-en : S›fat-fiil eki

sonsuzlu¤un < son-suz-luk-unson : ‹sim kökü-suz- : ‹simden isim yap›m eki (olumsuzluk)-luk- : ‹simden isim yap›m eki-un : ‹lgi hâli eki

(13)

kalbinde dünyay› tafl›r bu çocukdünya kalbimizde tafl›nmaya de¤erbir y›lbafl› gecesi bal›klar gibi sarhofltukla donna’y› ete¤inden çekti biradertaksim Harbiye yolunda.

(Attilâ ‹lhan)

1. Cümle:

“Kalbinde dünyay› tafl›r bu çocuk.”

Cümlenin Ögeleri:

tafl›r : Yüklembu çocuk : Öznedünyay› : Belirtili nesnekalbinde : Yer tamlay›c›s›


kalbimizde < kalp-i-miz-dekalp : ‹sim kökü (“p” sedal›laflm›fl)-i- : Yard›mc› ses-miz- : Çokluk 1. flah›s iyelik eki-de : Bulunma hâli eki

›fl›klarla < ›fl›-k-lar-la›fl›- : Fiil kökü-k- : Fiilen isim yap›m eki-lar- : Çokluk eki-la : Vas›ta hâli eki

dökülen < dök-ü-l-endök- : Fiil kökü-ü- : yard›mc› ses-l- : Fiilden fiil yap›m eki-en : S›fat-fiil eki

sonsuzlu¤un < son-suz-luk-unson : ‹sim kökü-suz- : ‹simden isim yap›m eki (olumsuzluk)-luk- : ‹simden isim yap›m eki-un : ‹lgi hâli eki

(13)

kalbinde dünyay› tafl›r bu çocukdünya kalbimizde tafl›nmaya de¤erbir y›lbafl› gecesi bal›klar gibi sarhofltukla donna’y› ete¤inden çekti biradertaksim Harbiye yolunda.

(Attilâ ‹lhan)

1. Cümle:

“Kalbinde dünyay› tafl›r bu çocuk.”

Cümlenin Ögeleri:

tafl›r : Yüklembu çocuk : Öznedünyay› : Belirtili nesnekalbinde : Yer tamlay›c›s›


Kelime Gruplar›:

kalbi : Belirtisiz isim tamlamas› (Tamlayan› düflmüfl, [kendi] kalbi)bu çocuk : S›fat tamlamas›.

2. Cümle:

“Dünya kalbimizde tafl›nmaya de¤er.”

Cümlenin Ögeleri:

tafl›maya de¤er : Yüklemdünya : Öznekalbimizde : Yer tamlay›c›s›

Kelime Gruplar›:

kalbimiz: ‹yelik grubu (tamlayan› düflmüfl, [bizim] kalbimiz)tafl›maya de¤-: Birleflik fiil

3. Cümle:

“Bir y›lbafl› gecesi bal›klar gibi sarhofltuk.”

Cümlenin Ögeleri:

sarhofltuk : Yüklembiz : Gizli özne (-k)bir y›lbafl› gecesi : Zarfbal›klar gibi : Zarf

Kelime Gruplar›:

bir y›lbafl› gecesi : S›fat tamlamas›y›lbafl› gecesi : Belirtisiz isim tamlamas›bal›klar gibi : Edat grubu

4. Cümle:

“La donna’y› ete¤inden çekti biradertaksim Harbiye yolunda.”


Cümlenin Ögeleri:

çekti : Yüklembirader : ÖzneLa donna’y› : Belirtili nesneete¤inden : Yer tamlay›c›s›Taksim Harbiye yolunda : Yer tamlay›c›s›

Kelime Gruplar›:

ete¤i : ‹yelik grubu (tamlayan› düflmüfl, [onun] ete¤i)Taksim Harbiye/ yolu: Belirtisiz isim tamlamas›

(14)

“yüksekkald›r›m’da bir akflammaria missakian’› düflündüme¤er kendimi b›raksamya¤mur olabilirdim ya¤ard›mkas›m’da bir ç›nar olurdumyaprak yaprak dökülürdümkalbimi s›k› tutsam.”

(Attilâ ‹lhan)

1. Cümle:

“Yüksekkald›r›m’da bir akflamMaria Missakian’› düflündüm.”

Cümlenin Ögeleri:

düflündüm : Yüklemben : Gizli özne (-m)Maria Missakian’› : Belirtili nesneyüksekkald›r›m’da : Yer tamlay›c›s›bir akflam : Zarf

Kelime Gruplar›:

yüksekkald›r›m : S›fat tamlamas›


Cümlenin Ögeleri:

çekti : Yüklembirader : ÖzneLa donna’y› : Belirtili nesneete¤inden : Yer tamlay›c›s›Taksim Harbiye yolunda : Yer tamlay›c›s›

Kelime Gruplar›:

ete¤i : ‹yelik grubu (tamlayan› düflmüfl, [onun] ete¤i)Taksim Harbiye/ yolu: Belirtisiz isim tamlamas›

(14)

“yüksekkald›r›m’da bir akflammaria missakian’› düflündüme¤er kendimi b›raksamya¤mur olabilirdim ya¤ard›mkas›m’da bir ç›nar olurdumyaprak yaprak dökülürdümkalbimi s›k› tutsam.”

(Attilâ ‹lhan)

1. Cümle:

“Yüksekkald›r›m’da bir akflamMaria Missakian’› düflündüm.”

Cümlenin Ögeleri:

düflündüm : Yüklemben : Gizli özne (-m)Maria Missakian’› : Belirtili nesneyüksekkald›r›m’da : Yer tamlay›c›s›bir akflam : Zarf

Kelime Gruplar›:

yüksekkald›r›m : S›fat tamlamas›


bir akflam : S›fat tamlamas›Maria Missakian : Birleflik isim

2. Cümle (fiartl› cümle)

“E¤er kendimi b›raksamYa¤mur olabilirdim ya¤ard›m.””

Cümlenin Ögeleri:

ya¤mur olabilirdim, ya¤ard›m : Yüklem (Temel cümle)ben : Gizli öznee¤er kendimi b›raksam : Zarf (Yard›mc› cümle)flart e. nesne yüklem

Kelime Gruplar›:

kendim : ‹yelik grubu (tamlayan› düflmüfl, [benim] kendim)olabil- : Birleflik fiil

3. Cümle (fiartl› birleflik cümle)

“Kas›m’da bir ç›nar olurdum.“Yaprak yaprak dökülürdümKalbimi s›k› tutsam.”


olurdum : Yüklemben : Gizli özne (-m)bir ç›nar : Nesnekas›m’da : Zarf dökülürdüm : Yüklemben : özne (-m)yaprak yaprak : Zarfkalbimi s›k› tutsam : Zarf (Yard›mc› cümle)

Yard›mc› Cümlenin Ögeleri:tutsam : Yüklems›k› : Zarf kalbimi : NesneBen : Özne (-m)


Kelime Gruplar›:

bir ç›nar : S›fat tamlamas›.yaprak yaprak : Tekrar grubukalbim : ‹yelik grubu (tamlayan› düflmüfl benim kalbim)s›k› tut- : Birleflik fiil


düflündüm < düflün-dü-m < tüfl-e-n-düflün- : Fiil gövdesi-dü- : Görülen geçmifl zaman-m : Teklik 1. flah›s eki

kendimi < kendi –m-ikendi : ‹sim kökü-m : Teklik 1. flah›s iyelik eki-i : Belirtme hâli eki

olabilirdim < ol-abil-ir-di-mol- : Fiil kökü-abil- : Yeterlilik fiili (“-a-”: Zarf-fiil; bil-: yard›mc› fiil)-ir- : Genifl zaman eki-di- : Hikâye birleflik çekimi-m : Teklik 1. flah›s eki

dökülürdüm < dök-ü-l-ür-dü-mdök- : Fiil kökü-ü- : Yard›mc› ses-l- : Fiilden fiil yap›m eki-ür- : Genifl zaman eki-dü- : Hikâye birleflik çekimi-m : Teklik 1. flah›s eki

s›k› < s›k-›s›k- : Fiil kökü-› : Fiilden isim yap›m eki

tutsam < tut-sa-mtut- : Fiil kökü-sa- : fiart eki-m : Teklik 1. flah›s eki


Kelime Gruplar›:

bir ç›nar : S›fat tamlamas›.yaprak yaprak : Tekrar grubukalbim : ‹yelik grubu (tamlayan› düflmüfl benim kalbim)s›k› tut- : Birleflik fiil


düflündüm < düflün-dü-m < tüfl-e-n-düflün- : Fiil gövdesi-dü- : Görülen geçmifl zaman-m : Teklik 1. flah›s eki

kendimi < kendi –m-ikendi : ‹sim kökü-m : Teklik 1. flah›s iyelik eki-i : Belirtme hâli eki

olabilirdim < ol-abil-ir-di-mol- : Fiil kökü-abil- : Yeterlilik fiili (“-a-”: Zarf-fiil; bil-: yard›mc› fiil)-ir- : Genifl zaman eki-di- : Hikâye birleflik çekimi-m : Teklik 1. flah›s eki

dökülürdüm < dök-ü-l-ür-dü-mdök- : Fiil kökü-ü- : Yard›mc› ses-l- : Fiilden fiil yap›m eki-ür- : Genifl zaman eki-dü- : Hikâye birleflik çekimi-m : Teklik 1. flah›s eki

s›k› < s›k-›s›k- : Fiil kökü-› : Fiilden isim yap›m eki

tutsam < tut-sa-mtut- : Fiil kökü-sa- : fiart eki-m : Teklik 1. flah›s eki


(15)

“ben sana mecburum bilemezsinad›n› m›h gibi akl›mda tutuyorumbüyüdükçe büyüyor gözlerinben sana mecburum bilemezsiniçimi seninle ›s›t›yorum.”

(Attilâ ‹lhan)

1. Cümle (‹ç içe birleflik cümle yap›s›ndad›r)

“Ben sana mecburum bilemezsin”

‹ç Cümlenin Ögeleri:

mecburum : Yüklemben : Öznesana : Yer tamlay›c›s›


bilemezsin : Yüklemsen : Gizli özne (-sin)ben sana mecburum : Belirtisiz nesne

2. Cümle:

“Ad›n› m›h gibi akl›mda tutuyorum.”

Cümlenin Ögeleri:

tutuyorum : Yüklemben : Gizli özne (-um)ad›n› : Belirtili nesnem›h gibi : Zarfakl›mda : Yer tamlay›c›s›

Kelime Gruplar›:

ad›n : ‹yelik grubu (tamlayan› düflmüfl, [senin] ad›n)m›h gibi : Edat grubuakl›m : ‹yelik grubu (tamlayan› düflmüfl, [benim] akl›m)


3. Cümle:

“Büyüdükçe büyüyor gözlerin.”

Cümlenin Ögeleri:

büyüdükçe büyüyor : Yüklem (zarf yüklemin içinde yer alm›fl; büyüdükçe)gözlerin : Özne

Kelime Gruplar›:

gözlerin: ‹yelik grubu (tamlayan› düflmüfl, [senin] gözlerin)

4. Cümle:

“‹çimi seninle ›s›t›yorum.”

Cümlenin Ögeleri:

›s›t›yorum : Yüklemben : Gizli özneiçimi : Nesneseninle : Zarf

Kelime Gruplar›:

içim : ‹yelik grubu (tamlayan› düflmüfl, [benim] içim)senin ile : Edat grubu


›s›t›yorum < ›s›-t-›-yor-um›s›- : Fiil kökü-t- : Fiilden fiil yap›m eki -›- : Yard›mc› ses-yor- : fiimdiki zaman eki- um : Teklik 1. flah›s eki

bilemezsin < bil -emez-sinbil- : Fiil kökü-emez- : Yeterlilik fiilinin genifl zaman›n›n olumsuzu-sin : Teklik 2. flah›s eki


3. Cümle:

“Büyüdükçe büyüyor gözlerin.”

Cümlenin Ögeleri:

büyüdükçe büyüyor : Yüklem (zarf yüklemin içinde yer alm›fl; büyüdükçe)gözlerin : Özne

Kelime Gruplar›:

gözlerin: ‹yelik grubu (tamlayan› düflmüfl, [senin] gözlerin)

4. Cümle:

“‹çimi seninle ›s›t›yorum.”

Cümlenin Ögeleri:

›s›t›yorum : Yüklemben : Gizli özneiçimi : Nesneseninle : Zarf

Kelime Gruplar›:

içim : ‹yelik grubu (tamlayan› düflmüfl, [benim] içim)senin ile : Edat grubu


›s›t›yorum < ›s›-t-›-yor-um›s›- : Fiil kökü-t- : Fiilden fiil yap›m eki -›- : Yard›mc› ses-yor- : fiimdiki zaman eki- um : Teklik 1. flah›s eki

bilemezsin < bil -emez-sinbil- : Fiil kökü-emez- : Yeterlilik fiilinin genifl zaman›n›n olumsuzu-sin : Teklik 2. flah›s eki


ad›n› < ad-›- n-›ad : ‹sim kökü-›- : Yard›mc› sesn- : Teklik 2. flah›s iyelik eki-› : Belirtme hâli eki

büyüdükçe < büyü-dükçebüyü- : Fiil kökü-dükçe : Zarf-fiil eki

gözlerin < gö-z-ler-i-ngö- < kö- : Fiil kökü (kelime bafl›nda “ k >g” de¤iflikli¤i) -z- : Fiilden isim yap›m eki-ler- : Çokluk eki-i- : Yard›mc› ses-n : Teklik 2. flah›s iyelik eki

(16)

“Garibim; her taraf bana yabanc›,Dertliyim; çekinme doldur be hanc›!‹lk önce k›m›ldar hafif bir sanc›,Ayr›l›k sonradan kor yavafl yavafl…”


1. Cümle:

“Garibim.”

Cümlenin Ögeleri:

garibim : Yüklemben : Gizli özne (-m)

2. Cümle:

“Her taraf bana yabanc›.”

Cümlenin Ögeleri:

yabanc›(d›r) : Yüklem (ek fiil düflmüfl)


her taraf : Öznebana : Yer tamlay›c›s›

3. Cümle:

“Dertliyim.”

Cümlenin Ögeleri:

dertliyim : Yüklemben : Gizli özne (-m)

4. Cümle:

“Çekinme.”

Cümlenin Ögeleri:

çekinme : Yüklemsen : Gizli özne

5. Cümle:

“Doldur be hanc›.”

Cümlenin Ögeleri:

doldur : Yüklemsen : Gizli öznebe hanc› : Cümle d›fl› unsur

6. Cümle:

“‹lk önce k›m›ldar hafif bir sanc›.”

Cümlenin Ögeleri:

k›m›ldar : Yüklemhafif bir sanc› : Özneilk önce : Zarf


her taraf : Öznebana : Yer tamlay›c›s›

3. Cümle:

“Dertliyim.”

Cümlenin Ögeleri:

dertliyim : Yüklemben : Gizli özne (-m)

4. Cümle:

“Çekinme.”

Cümlenin Ögeleri:

çekinme : Yüklemsen : Gizli özne

5. Cümle:

“Doldur be hanc›.”

Cümlenin Ögeleri:

doldur : Yüklemsen : Gizli öznebe hanc› : Cümle d›fl› unsur

6. Cümle:

“‹lk önce k›m›ldar hafif bir sanc›.”

Cümlenin Ögeleri:

k›m›ldar : Yüklemhafif bir sanc› : Özneilk önce : Zarf


Kelime Gruplar›:

ilk önce : S›fat tamlamas›hafif bir sanc›: S›fat tamlamas›bir sanc› : S›fat tamlamas›

7. Cümle:

“Ayr›l›k sonradan kor yavafl yavafl…”

Cümlenin Ögeleri:

kor : Yüklemayr›l›k : Öznesonradan : Zarfyavafl yavafl : Zarf

Kelime Gruplar›:

yavafl yavafl : Tekrar grubu


çekinme < çek-i-n-meçek- : Fiil kökü-i- : yard›mc› ses-n- : Fiilden fiil yap›m eki-me : Fiilden fiil yap›m eki (olumsuzluk)

ayr›l›k < ay›r-›-l›kay›r- : Fiil kökü -›- : Fiilden isim yap›m eki-l›k : ‹simden isim yap›m eki

kor < ko-rko- : Fiil kökü-r : Genifl zaman eki

sonradan < sonra-danson : ‹sim kökü-ra- : ‹simden isim yap›m eki-dan : Ayr›lma hâli eki


(17)

Küçük A¤a’n›n gençli¤inden duydu¤u hafifseme tamamen gitmiflti.Söylenenlerden çok söyleyifl tarz› ba¤lay›c› idi. Bundan sonra konuflma

iyice ciddileflti. Tevfik Bey, onlar›n flimdiye kadar ne yapt›klar›n›, yiyecek, gi-yecek, ve cephanelerini nereden bulduklar›n› sordu.

(Tar›k Bu¤ra- Küçük A¤a)

1. Cümle:

“Küçük A¤a’n›n gençli¤inden duydu¤u hafifseme tamamen gitmiflti.”

Cümlenin Ögeleri:

gitmiflti : Yüklemküçük A¤a’n›n gençli¤inden duydu¤u hafifseme : Öznetamamen : Zarf

Kelime Gruplar›:

Küçük A¤a’n›n gençli¤inden duydu¤u/ hafifseme : S›fat tamlamas›s›fat isim

Küçük A¤a’n›n gençli¤inden duydu¤(u) : S›fat-fiil grubuYer tamlay›c›s› s›fat-fiil

Küçük A¤a’n›n /gençli¤i Belirtili isim tamlamas›tamlayan tamlanan

Küçük A¤a : Unvan grubu

2. Cümle:

“Söylenenlerden çok söyleyifl tarz› ba¤lay›c› idi.”

Cümlenin Ögeleri:

ba¤lay›c› idi : Yüklemsöyleyifl tarz› : Öznesöylenenlerden çok : Zarf


(17)

Küçük A¤a’n›n gençli¤inden duydu¤u hafifseme tamamen gitmiflti.Söylenenlerden çok söyleyifl tarz› ba¤lay›c› idi. Bundan sonra konuflma

iyice ciddileflti. Tevfik Bey, onlar›n flimdiye kadar ne yapt›klar›n›, yiyecek, gi-yecek, ve cephanelerini nereden bulduklar›n› sordu.

(Tar›k Bu¤ra- Küçük A¤a)

1. Cümle:

“Küçük A¤a’n›n gençli¤inden duydu¤u hafifseme tamamen gitmiflti.”

Cümlenin Ögeleri:

gitmiflti : Yüklemküçük A¤a’n›n gençli¤inden duydu¤u hafifseme : Öznetamamen : Zarf

Kelime Gruplar›:

Küçük A¤a’n›n gençli¤inden duydu¤u/ hafifseme : S›fat tamlamas›s›fat isim

Küçük A¤a’n›n gençli¤inden duydu¤(u) : S›fat-fiil grubuYer tamlay›c›s› s›fat-fiil

Küçük A¤a’n›n /gençli¤i Belirtili isim tamlamas›tamlayan tamlanan

Küçük A¤a : Unvan grubu

2. Cümle:

“Söylenenlerden çok söyleyifl tarz› ba¤lay›c› idi.”

Cümlenin Ögeleri:

ba¤lay›c› idi : Yüklemsöyleyifl tarz› : Öznesöylenenlerden çok : Zarf


Kelime Gruplar›:

söylenenlerden çok : Edat grubusöyleyifl tarz› : Belirtisiz isim tamlamas›

3. Cümle:

“Bundan sonra konuflma iyice ciddileflti.”

Cümlenin Ögeleri:

ciddileflti : Yüklemkonuflma : Özneiyice : Zarfbundan sonra : Zarf

Kelime Gruplar›:

bundan sonra : Edat grubu

4. Cümle:

“Tevfik Bey, onlar›n flimdiye kadar ne yapt›klar›n›, yiyecek, giyecek, ve cep-hanelerini nereden bulduklar›n› sordu.”

Cümlenin Ögeleri:

sordu : YüklemTevfik Bey : Özneonlar›n flimdiye kadar ne yapt›klar›n›: Belirtili nesneyiyecek, giyecek, ve cephanelerini nereden bulduklar›n›: Belirtili nesne

Kelime Gruplar›:

Tevfik Bey : Unvan grubuonlar›n /flimdiye kadar ne yapt›klar› : Belirtili isim tamlamas›flimdiye kadar ne yapt›k (lar›) : S›fat-fiil grubuflimdiye kadar : Edat grubuyiyecek, giyecek, ve cephanelerini nereden bulduk(lar›n›): S›fat-fiil grubuyiyecek, giyecek ve cephane : Ba¤lama grubu



Gençli¤inden < genç-lik-i- n- dengenç : ‹sim kökü-lik- : ‹simden isim yap›m eki -i- : Teklik 3. flah›s iyelik eki-n- : Yard›mc› ses-den : Ayr›lma hâli eki

duydu¤u < duy-duk-uduy- : Fiil kökü-duk- : S›fat-fiil eki-u : Teklik 3. flah›s iyelik eki

hafifseme < hafif- se-mehafif : ‹sim kökü-se- : ‹simden fiil yap›m eki-me : Fiilden isim yap›m eki (isim-fiil)

söylenenlerden < sö-y- le –n-en- ler-densö- : Fiil kökü-y-<-z- : Fiilden isim yap›m eki-le- : ‹simden fiil yap›m eki-n- : Fiilden fiil yap›m eki-en- : S›fat-fiil eki-ler- : Çokluk eki-den : Ayr›lma hâli eki

söyleyifl < sö-y- le-y-iflsö- : Fiil kökü-y- < -z- : Fiilden isim yap›m eki-le- : ‹simden fiil yap›m eki-y- : Yard›mc› ses-ifl : Fiilden isim yap›m eki (isim-fiil)

ba¤lay›c› < ba-¤-la-y-›c›ba- : Fiil kökü-¤- : Fiilden isim yap›m eki-la- : ‹simden fiil yap›m eki-y- : Yard›mc› ses-›c›- : Fiilden isim yap›m eki



Gençli¤inden < genç-lik-i- n- dengenç : ‹sim kökü-lik- : ‹simden isim yap›m eki -i- : Teklik 3. flah›s iyelik eki-n- : Yard›mc› ses-den : Ayr›lma hâli eki

duydu¤u < duy-duk-uduy- : Fiil kökü-duk- : S›fat-fiil eki-u : Teklik 3. flah›s iyelik eki

hafifseme < hafif- se-mehafif : ‹sim kökü-se- : ‹simden fiil yap›m eki-me : Fiilden isim yap›m eki (isim-fiil)

söylenenlerden < sö-y- le –n-en- ler-densö- : Fiil kökü-y-<-z- : Fiilden isim yap›m eki-le- : ‹simden fiil yap›m eki-n- : Fiilden fiil yap›m eki-en- : S›fat-fiil eki-ler- : Çokluk eki-den : Ayr›lma hâli eki

söyleyifl < sö-y- le-y-iflsö- : Fiil kökü-y- < -z- : Fiilden isim yap›m eki-le- : ‹simden fiil yap›m eki-y- : Yard›mc› ses-ifl : Fiilden isim yap›m eki (isim-fiil)

ba¤lay›c› < ba-¤-la-y-›c›ba- : Fiil kökü-¤- : Fiilden isim yap›m eki-la- : ‹simden fiil yap›m eki-y- : Yard›mc› ses-›c›- : Fiilden isim yap›m eki


konuflma < kon-u-fl-makon- : Fiil gövde-u- : Yard›mc› ses-fl- : Fiilden fiil yap›m eki-ma : Fiilden isim yapma eki (isim-fiil)

yapt›klar›n› < yap-t›k-lar›-n-›yap- : Fiil kökü-t›k- : S›fat-fiil eki-lar›- : Çokluk 3. flah›s iyelik eki-n- : Yard›mc› ses-›- : Belirtme hâli eki

yiyecek < ye-y-ecekye- : Fiil kökü (“e” ünlüsünün daralmas›)-y- : Yard›mc› ses-ecek : Fiilden isim yap›m eki (S›fat-fiil’in kal›c› ismi)

nereden < ne+aranere : ‹sim gövdesi-den : Ayr›lma hâli eki

(18)

“Gözlerinin içi cin gibi gülüyordu. Odadakiler oturmakta olduklar› min-derlere biraz daha rahatça yerleflip gülümsediler. Ali Emmi çakmak fitilini tu-tuflturmaya çal›fl›rken nüktesini iflledi.”


1. Cümle:

“Gözlerinin içi cin gibi gülüyordu.”

Cümlenin Ögeleri:

gülüyordu : Yüklemgözlerinin içi : Öznecin gibi : Zarf


Kelime Gruplar›:

gözlerinin içi : Belirtili isim tamlamas›cin gibi : Edat grubu

2. Cümle:

“Odadakiler oturmakta olduklar› minderlere biraz daha rahatça yerleflipgülümsediler.”

Cümlenin Ögeleri:

gülümsediler : Yüklemodadakiler : Özneoturmakta olduklar› minderlere biraz daha rahatça yerleflip: Zarf

Kelime Gruplar›:

oturmakta olduklar› minderlere biraz daha rahatça yerleflip: Zarf-fiil grubuyer tamlay›c›s› zarf zarf-fiil

oturmakta olduklar›/ minderler : S›fat tamlamas›oturmakta olduk(lar›) : S›fat-fiil grububiraz /daha rahat : S›fat tamlamas›daha rahat : S›fat tamlamas›

3. Cümle:

“Ali Emmi çakmak fitilini tutuflturmaya çal›fl›rken nüktesini iflledi.”

Cümlenin Ögeleri:

iflledi : YüklemAli Emmi : Öznenüktesini : Belirtili nesneçakmak fitilini tutuflturmaya çal›fl›rken: Zarf

Kelime Gruplar›:

Ali Emmi : Unvan grubuçakmak fitilini tutuflturmaya çal›fl›rken : Zarf-fiil grubuzarf zarf-fiil


Kelime Gruplar›:

gözlerinin içi : Belirtili isim tamlamas›cin gibi : Edat grubu

2. Cümle:

“Odadakiler oturmakta olduklar› minderlere biraz daha rahatça yerleflipgülümsediler.”

Cümlenin Ögeleri:

gülümsediler : Yüklemodadakiler : Özneoturmakta olduklar› minderlere biraz daha rahatça yerleflip: Zarf

Kelime Gruplar›:

oturmakta olduklar› minderlere biraz daha rahatça yerleflip: Zarf-fiil grubuyer tamlay›c›s› zarf zarf-fiil

oturmakta olduklar›/ minderler : S›fat tamlamas›oturmakta olduk(lar›) : S›fat-fiil grububiraz /daha rahat : S›fat tamlamas›daha rahat : S›fat tamlamas›

3. Cümle:

“Ali Emmi çakmak fitilini tutuflturmaya çal›fl›rken nüktesini iflledi.”

Cümlenin Ögeleri:

iflledi : YüklemAli Emmi : Öznenüktesini : Belirtili nesneçakmak fitilini tutuflturmaya çal›fl›rken: Zarf

Kelime Gruplar›:

Ali Emmi : Unvan grubuçakmak fitilini tutuflturmaya çal›fl›rken : Zarf-fiil grubuzarf zarf-fiil


çakmak fitilini tutuflturma : ‹sim-fiil grubunesne isim-fiilçakmak fitili : Belirtisiz isim tamlamas›


odadakiler < oda-da-ki-leroda : ‹sim kökü-da- : Bulunma hâli eki-ki- : ‹simden isim yap›m eki (aitlik eki)-ler : Çokluk 3. flah›s eki

yerleflip < yer-lefl-ipyer : ‹sim kökü-lefl-< le-fl- : ‹simden fiil yap›m eki-ip : Zarf-fiil eki

gülümsediler < gül-ü-mse-di-lergül- : Fiil kökü-ü- : Yard›mc› ses-mse- : Fiilden fiil yap›m eki-di : Görülen geçmifl zaman eki-ler : Çokluk 3. flah›s eki

tutuflturmaya < tut-u-fl-tur-ma-y-atut- : Fiil kökü-u- : yard›mc› ses-fl- : Fiilden fiil yap›m eki-tur- : Fiilden fiil yap›m eki-ma- : Fiilden isim yap›m eki-y- : Yard›mc› sesi-a- : Yönelme hâli eki

çal›fl›rken < çal-›-fl-›r-kençal- : Fiil kökü-›- : Yard›mc› ses-fl- : Fiilden fiil yap›m eki-›r- : Genifl zaman eki-ken : Zarf-fiil eki


nüktesini < nükte-si-n-inükte : ‹sim kökü-si- : Teklik 3. flah›s iyelik eki-n- : Yard›mc› ses-i- : Belirtme hâli eki

iflledi < ifl-le-diifl : ‹sim kökü-le- : ‹simden fiil yap›m eki-di : Görülen geçmifl zaman eki

(19)

Bu farkl› anlamlardan ça¤›n meselelerini anlamaya, onlar hakk›nda hü-küm vermeye imkân yoktur. Tarih hem süreklilik, hem de de¤iflikliktir. Ah-met Hamdi Tanp›nar milliyeti “devam ederek de¤iflen, de¤iflerek devam edensosyal bir varl›k” olarak tarif eder.

(Mehmet Kaplan- Ça¤dafl Türk Milliyetçili¤in Dayand›¤› Temeller ve K›ymetler)

1. Cümle:

“Bu farkl› anlamlardan ça¤›n meselelerini anlamaya, onlar hakk›nda hü-küm vermeye imkân yoktur.”

Cümlenin Ögeleri:

yoktur : Yüklemimkân : Öznebu farkl› anlamlardan ça¤›n meselelerini anlamaya: Yer tamlay›c›s›onlar hakk›nda hüküm vermeye : Yer tamlay›c›s›

Kelime Gruplar›:bu farkl› anlamlardan ça¤›n meselelerini anlama(ya): ‹sim-fiil grubuyer tam. nesne isim-fiil

bu/ farkl› anlamlar : S›fat tamlamas›farkl› anlamlar : S›fat tamlamas›ça¤›n meseleleri : Belirtili isim tamlamas›onlar hakk›nda hüküm verme(ye) : ‹sim-fiil grubuyer tam. isim-fiil


nüktesini < nükte-si-n-inükte : ‹sim kökü-si- : Teklik 3. flah›s iyelik eki-n- : Yard›mc› ses-i- : Belirtme hâli eki

iflledi < ifl-le-diifl : ‹sim kökü-le- : ‹simden fiil yap›m eki-di : Görülen geçmifl zaman eki

(19)

Bu farkl› anlamlardan ça¤›n meselelerini anlamaya, onlar hakk›nda hü-küm vermeye imkân yoktur. Tarih hem süreklilik, hem de de¤iflikliktir. Ah-met Hamdi Tanp›nar milliyeti “devam ederek de¤iflen, de¤iflerek devam edensosyal bir varl›k” olarak tarif eder.

(Mehmet Kaplan- Ça¤dafl Türk Milliyetçili¤in Dayand›¤› Temeller ve K›ymetler)

1. Cümle:

“Bu farkl› anlamlardan ça¤›n meselelerini anlamaya, onlar hakk›nda hü-küm vermeye imkân yoktur.”

Cümlenin Ögeleri:

yoktur : Yüklemimkân : Öznebu farkl› anlamlardan ça¤›n meselelerini anlamaya: Yer tamlay›c›s›onlar hakk›nda hüküm vermeye : Yer tamlay›c›s›

Kelime Gruplar›:bu farkl› anlamlardan ça¤›n meselelerini anlama(ya): ‹sim-fiil grubuyer tam. nesne isim-fiil

bu/ farkl› anlamlar : S›fat tamlamas›farkl› anlamlar : S›fat tamlamas›ça¤›n meseleleri : Belirtili isim tamlamas›onlar hakk›nda hüküm verme(ye) : ‹sim-fiil grubuyer tam. isim-fiil


onlar hakk› : Belirtisiz isim tamlamas›hüküm ver- : Birleflik Fiil

2. Cümle:

“Tarih hem süreklilik, hem de de¤iflikliktir.”

Cümlenin Ögeleri:hem süreklilik, hem de de¤iflikliktir : Yüklemtarih : Özne

Kelime Gruplar›

hem süreklilik, hem de de¤iflikliktir: Ba¤lama grubu

3. Cümle:

“Ahmet Hamdi Tanp›nar milliyeti “devam ederek de¤iflen, de¤iflerek devameden sosyal bir varl›k” olarak tarif eder.”

Cümlenin Ögeleri:

tarif eder : YüklemAhmet Hamdi Tanp›nar : Öznemilliyeti : Nesne“devam ederek de¤iflen, de¤iflerek devam eden sosyal bir varl›k” olarak: Zarf

Kelime Gruplar›:

Ahmet Hamdi Tanp›nar: Birleflik isim“devam ederek de¤iflen, de¤iflerek devam eden sosyal bir varl›k” olarak: Zarf-fiil gr. isim zarf-fiil

“devam ederek de¤iflen, de¤iflerek devam eden/ sosyal bir varl›k : S›fat tamlamas›s›fat isimdevam ederek / de¤iflen : S›fat-fiil grubude¤iflerek/ devam eden : S›fat-fiil grubusosyal/ bir varl›k : S›fat tamlamas›bir/ varl›k : S›fat tamlamas›devam et- : Birleflik fiiltarif et- : Birleflik fiil



anlamlardan < an-la-m-lar-danan <ang : ‹sim kökü-la- : ‹simden fiil yap›m eki-m- : Fiilden isim yap›m eki-lar : Çokluk eki-dan : Ayr›lma hâli eki

süreklilik < sür- ek-li-liksür- : Fiil kökü-ek- : Fiilden isim yap›m eki-li- : ‹simden isim yap›m eki-lik- : ‹simden isim yap›m eki

de¤iflikliktir < de¤-i-fl-i-k-lik-tirde¤- : Fiil kökü-i- : Yard›mc› ses-fl- : Fiilden fiil yap›m eki-i- : Yard›mc› ses-k- : Fiilden isim yap›m eki-lik- : ‹simden isim yap›m eki-tir : Bildirme eki

(20)

“Dil, her gün konuflulmak suretiyle ifllenir. Konuflan, d›fl âlemde bulunanbir varl›¤› veya duygu ve düflüncesini anlamak için, bildi¤i kelime ve deyim-lere baflvurur. Onlar yetiflmezse, yeni kelime ve deyimler icat eder yahut bili-nen kelimelerin yerlerini de¤ifltirir.”

(Mehmet Kaplan - Kültür ve Dil)

1. Cümle:

“Dil, her gün konuflulmak suretiyle ifllenir.”

Cümlenin Ögeleri:

ifllenir : Yüklemdil : Özneher gün konuflulmak suretiyle : Zarf



anlamlardan < an-la-m-lar-danan <ang : ‹sim kökü-la- : ‹simden fiil yap›m eki-m- : Fiilden isim yap›m eki-lar : Çokluk eki-dan : Ayr›lma hâli eki

süreklilik < sür- ek-li-liksür- : Fiil kökü-ek- : Fiilden isim yap›m eki-li- : ‹simden isim yap›m eki-lik- : ‹simden isim yap›m eki

de¤iflikliktir < de¤-i-fl-i-k-lik-tirde¤- : Fiil kökü-i- : Yard›mc› ses-fl- : Fiilden fiil yap›m eki-i- : Yard›mc› ses-k- : Fiilden isim yap›m eki-lik- : ‹simden isim yap›m eki-tir : Bildirme eki

(20)

“Dil, her gün konuflulmak suretiyle ifllenir. Konuflan, d›fl âlemde bulunanbir varl›¤› veya duygu ve düflüncesini anlamak için, bildi¤i kelime ve deyim-lere baflvurur. Onlar yetiflmezse, yeni kelime ve deyimler icat eder yahut bili-nen kelimelerin yerlerini de¤ifltirir.”

(Mehmet Kaplan - Kültür ve Dil)

1. Cümle:

“Dil, her gün konuflulmak suretiyle ifllenir.”

Cümlenin Ögeleri:

ifllenir : Yüklemdil : Özneher gün konuflulmak suretiyle : Zarf


Kelime Gruplar:

her gün konuflulmak sureti(yle) (ile) : Edat grubuher gün konuflulmak sureti : Belirtisiz isim tamlamas›her gün konuflulmak : ‹sim-fiil grubuher gün : S›fat tamlamas›

2. Cümle:

“Konuflan, d›fl âlemde bulunan bir varl›¤› veya duygu ve düflüncesini anla-mak için, bildi¤i kelime ve deyimlere baflvurur.”

Cümlenin Ögeleri:

baflvurur : Yüklemkonuflan : Öznebildi¤i kelime ve deyimlere : Yer tamlay›c›s›d›fl âlemde bulunan bir varl›¤› veya duygu ve düflüncesini anlamak için: Zarf

Kelime Gruplar›:

d›fl âlemde bulunan bir varl›¤› veya duygu ve düflüncesini anlamak için : Edat grubuedata ba¤l› k›s›m edatd›fl âlemde bulunan bir varl›¤› veya duygu ve düflüncesini anlamak : ‹sim-fiil grubunesne isim-fiild›fl âlemde bulunan bir varl›¤›/ veya/ duygu ve düflüncesini : Ba¤lama grubud›fl âlemde bulunan/ bir varl›k : S›fat tamlamas›s›fat isimd›fl âlemde bulunan : S›fat-fiil grubuyer tam. s›fat-fiild›fl/âlem : S›fat tamlamas›bir /varl›k : S›fat tamlamas›duygu ve düflünce : Ba¤lama grububildi¤i / kelime ve deyimler : S›fat tamlamas›s›fat isimkelime ve deyimler : Ba¤lama grubu


3. Cümle (fiartl› bir yap›d›r)

“Onlar yetiflmezse, yeni kelime ve deyimler icat eder yahut bilinen keli-melerin yerlerini de¤ifltirir.”

Cümlenin Ögeleri:

Onlar yetiflmezse (flart k›sm›, yard›mc› cümle)yetiflmezse : Yüklemonlar : Özne

yeni kelime ve deyimler icat eder yahut bilinen kelimelerin yerlerini de-¤ifltirir. (esas cümle, s›ral› yap›da)

icat eder : Yüklemo : Özneyeni kelime ve deyimler : Belirtisiz nesneyahut : Cümle d›fl› unsur (ba¤laç)de¤ifltirir : Yüklemo : Gizli öznebilinen kelimelerin yerlerini : Belirtili nesne

Kelime Gruplar›:

yeni/ kelime ve deyimler : S›fat tamlamas›kelime ve deyimler : Ba¤lama Grubuicat et- : Birleflik fiilbilinen kelimelerin/ yerleri : Belirtili isim tamlamas›bilinen/ kelimeler : S›fat tamlamas›


konuflulmak < konufl-u-l-makkonufl- : Fiil gövdesi-u- : Yard›mc› ses-l- : Fiilden fiil yap›m eki-mak : Fiilden isim yap›m eki

suretiyle < suret-i-y-lesuret : ‹sim kökü-i- : Teklik 3. flah›s iyelik eki


3. Cümle (fiartl› bir yap›d›r)

“Onlar yetiflmezse, yeni kelime ve deyimler icat eder yahut bilinen keli-melerin yerlerini de¤ifltirir.”

Cümlenin Ögeleri:

Onlar yetiflmezse (flart k›sm›, yard›mc› cümle)yetiflmezse : Yüklemonlar : Özne

yeni kelime ve deyimler icat eder yahut bilinen kelimelerin yerlerini de-¤ifltirir. (esas cümle, s›ral› yap›da)

icat eder : Yüklemo : Özneyeni kelime ve deyimler : Belirtisiz nesneyahut : Cümle d›fl› unsur (ba¤laç)de¤ifltirir : Yüklemo : Gizli öznebilinen kelimelerin yerlerini : Belirtili nesne

Kelime Gruplar›:

yeni/ kelime ve deyimler : S›fat tamlamas›kelime ve deyimler : Ba¤lama Grubuicat et- : Birleflik fiilbilinen kelimelerin/ yerleri : Belirtili isim tamlamas›bilinen/ kelimeler : S›fat tamlamas›


konuflulmak < konufl-u-l-makkonufl- : Fiil gövdesi-u- : Yard›mc› ses-l- : Fiilden fiil yap›m eki-mak : Fiilden isim yap›m eki

suretiyle < suret-i-y-lesuret : ‹sim kökü-i- : Teklik 3. flah›s iyelik eki


-y- : Yard›mc› ses-le : Vas›ta hâli eki

ifllenir < ifl-le-n-irifl- : ‹sim kökü-le- : ‹simden fiil yap›m eki-n- : Fiilden fiil yap›m eki-ir : Genifl zaman eki

bulunan < bul-u-n-anbul- : Fiil kökü-u- : Yard›mc› ses-n- : Fiilden fiil yap›m eki-an : S›fat-fiil eki

varl›¤› < var-l›k-›var : ‹sim kökü-l›k- : ‹simden isim yap›m eki-› : Belirtme hâli eki

duygu < duy-guduy- : Fiil kökü-gu : Fiilden isim yap›m eki

düflüncesini < düfl-e-n-ce-si-n-idüfl- : ‹sim kökü-ü- < -e- : ‹simden fiil yap›m eki-n- : Fiilden fiil yap›m eki-ce : Fiilden isim yap›m eki-si- : Teklik 3. flah›s iyelik eki-n- : Yard›mc› ses-i : Belirtme hâli eki

anlamak < an-la-makan < ang : ‹sim kökü-la- : ‹simden fiil yap›m eki-mak- : Fiilden isim yap›m eki (isim-fiil)

bildi¤i < bil-dik-ibil- : Fiil kökü-dik- : S›fat-fiil eki-i : Teklik 3. flah›s iyelik eki


deyimlere < de-y-im-ler-ede- : Fiil kökü-y- : Yard›mc› ses-im- : Fiilden isim yap›m eki-ler- : Çokluk eki-e : Yönelme hâli eki

yetiflmezse < yet-i-fl-mez-seyet- : Fiil kökü-i- : Yard›mc› ses-fl- : Fiilden fiil yap›m eki-mez- : Genifl zaman›n olumsuzu-se : fiart eki

de¤ifltirir < de¤-i-fl-tir-irde¤- : Fiil kökü-i- : Yard›mc› ses-fl- : Fiilden fiil yap›m eki-tir- : Fiilden fiil yap›m eki-ir : Genifl zaman eki

(21)

“Fert, konufltu¤u dili haz›r bulur. Dil, ferde cemiyetin ba¤›fllad›¤› en bü-yük miras ve donan›md›r. Ana, baba, çevre, okul, çocu¤a dil vas›tas›yle cemi-yetin as›rlar boyunca biriktirdi¤i hayat tecrübesini ve kültürünü aktar›r.”

(Mehmet Kaplan-Kültür ve Dil)

1. Cümle:

“Fert, konufltu¤u dili haz›r bulur.”

haz›r bulur : Yüklemfert : Öznekonufltu¤u dili : Belirtili nesne

Kelime Gruplar›:

konufltu¤u dil : S›fat tamlamas›haz›r bul- : Birleflik fiil


deyimlere < de-y-im-ler-ede- : Fiil kökü-y- : Yard›mc› ses-im- : Fiilden isim yap›m eki-ler- : Çokluk eki-e : Yönelme hâli eki

yetiflmezse < yet-i-fl-mez-seyet- : Fiil kökü-i- : Yard›mc› ses-fl- : Fiilden fiil yap›m eki-mez- : Genifl zaman›n olumsuzu-se : fiart eki

de¤ifltirir < de¤-i-fl-tir-irde¤- : Fiil kökü-i- : Yard›mc› ses-fl- : Fiilden fiil yap›m eki-tir- : Fiilden fiil yap›m eki-ir : Genifl zaman eki

(21)

“Fert, konufltu¤u dili haz›r bulur. Dil, ferde cemiyetin ba¤›fllad›¤› en bü-yük miras ve donan›md›r. Ana, baba, çevre, okul, çocu¤a dil vas›tas›yle cemi-yetin as›rlar boyunca biriktirdi¤i hayat tecrübesini ve kültürünü aktar›r.”

(Mehmet Kaplan-Kültür ve Dil)

1. Cümle:

“Fert, konufltu¤u dili haz›r bulur.”

haz›r bulur : Yüklemfert : Öznekonufltu¤u dili : Belirtili nesne

Kelime Gruplar›:

konufltu¤u dil : S›fat tamlamas›haz›r bul- : Birleflik fiil


2. Cümle:

“Dil, ferde cemiyetin ba¤›fllad›¤› en büyük miras ve donan›md›r.”

Cümlenin Ögeleri:

ferde cemiyetin ba¤›fllad›¤› en büyük miras ve donan›md›r: Yüklemdil : Özne

Kelime Gruplar›:

ferde cemiyetin ba¤›fllad›¤›/ en büyük miras ve donan›m: S›fat tamlamas›ferde cemiyetin ba¤›fllad›¤› : S›fat-fiil grubuen büyük/ miras ve donan›m : S›fat tamlamas›en büyük : S›fat tamlamas›miras ve donan›m : Ba¤lama grubu

3. Cümle:

“Ana, baba, çevre, okul, çocu¤a dil vas›tas›yla cemiyetin as›rlar boyuncabiriktirdi¤i hayat tecrübesini ve kültürünü aktar›r.”

Cümlenin Ögeleri:

aktar›r : Yüklemana, baba, çevre, okul : Özne (Birden çok özne kullan›lm›fl)cemiyetin as›rlar boyunca biriktirdi¤i hayat tecrübesini ve kültürünü: Belirtili nesneçocu¤a : Yer tamlay›c›s›dil vas›tas›yle : Zarf

Kelime Gruplar›:

dil vas›tas›yle : Edat grubudil vas›tas› : Belirtisiz isim tamlamas›cemiyetin/ as›rlar boyunca biriktirdi¤i hayat tecrübesi ve kültürü: Belirtili isim

tamlamas›as›rlar boyunca biriktirdi¤i/ hayat tecrübesi ve kültür: S›fat tamlamas›as›rlar boyunca biriktirdi¤i : S›fat-fiil grubu

as›rlar boyu : Belirtisiz isim tamlamas›hayat tecrübesi/ ve/ kültür : Ba¤lama grubuhayat tecrübesi : Belirtisiz isim tamlamas›



büyük < büyü-kbüyü- : Fiil kökü-k : Fiilden isim yap›m eki

boyunca < boy -u- n-caboy : ‹sim kökü-u- : Teklik 3. flah›s iyelik eki-n- : Yard›mc› ses-ca : Eflitlik hâli eki

biriktirdi¤i < bir-i-k-tir-dik-i -bir- : ‹sim kökü-i- : Yard›mc› ses-k- : ‹simden fiil yap›m eki-tir- : Fiilden fiil yap›m eki-dik- : S›fat-fiil eki-i : Teklik 3. flah›s iyelik eki

(22)

“Mustafa Kemal’in ka¤n›s› derdi, ka¤n›s›naMermi tafl›rd› öteye, da¤ tafl aflard›.Çabuk giderdi, çok götürürdü Elifçik,Nam salm›flt› asker içindeBu kez herkesten evvel alm›flt› yükünü,Do¤rulmufltu yola, önceden önceden”


1. Cümle:

“Mustafa Kemal’in ka¤n›s› derdi, ka¤n›s›na.”

Cümlenin Ögeleri:

derdi : Yüklemo : ÖzneMustafa Kemal’in ka¤n›s›: Belirtisiz nesneka¤n›s›na : Yer tamlay›c›s›



büyük < büyü-kbüyü- : Fiil kökü-k : Fiilden isim yap›m eki

boyunca < boy -u- n-caboy : ‹sim kökü-u- : Teklik 3. flah›s iyelik eki-n- : Yard›mc› ses-ca : Eflitlik hâli eki

biriktirdi¤i < bir-i-k-tir-dik-i -bir- : ‹sim kökü-i- : Yard›mc› ses-k- : ‹simden fiil yap›m eki-tir- : Fiilden fiil yap›m eki-dik- : S›fat-fiil eki-i : Teklik 3. flah›s iyelik eki

(22)

“Mustafa Kemal’in ka¤n›s› derdi, ka¤n›s›naMermi tafl›rd› öteye, da¤ tafl aflard›.Çabuk giderdi, çok götürürdü Elifçik,Nam salm›flt› asker içindeBu kez herkesten evvel alm›flt› yükünü,Do¤rulmufltu yola, önceden önceden”


1. Cümle:

“Mustafa Kemal’in ka¤n›s› derdi, ka¤n›s›na.”

Cümlenin Ögeleri:

derdi : Yüklemo : ÖzneMustafa Kemal’in ka¤n›s›: Belirtisiz nesneka¤n›s›na : Yer tamlay›c›s›


Kelime Gruplar›:

Mustafa Kemal’in / ka¤n›s› : Belirtili isim tamlamas›Mustafa Kemal : Birleflik isim

2. Cümle:

“Mermi tafl›rd› öteye.”

Cümlenin Ögeleri:

tafl›rd› : Yüklem(o) : Gizli öznemermi : Nesneöteye : Yer tamlay›c›s›

3. Cümle:

“Da¤ tafl aflard›.”

Cümlenin Ögeleri:

aflard› : Yüklem(o) : Gizli özne.da¤ tafl : Nesne

Kelime Gruplar›:

da¤ tafl : Tekrar grubu.

4. Cümle:

“Çabuk giderdi.”

Cümlenin Ögeleri:

giderdi : Yüklem.(o) : Gizli özne.çabuk : Zarf.


5. Cümle:

“Çok götürürdü Elifçik.”

Cümlenin Ögeleri:

götürürdü : Yüklem.Elifçik : Özne.çok : Zarf.

6. Cümle:

“Nam salm›flt› asker içinde.”

Cümlenin Ögeleri:

nam salm›flt› : Yüklem.(o) : Gizli özne.asker içinde : Yer tamlay›c›s›.

Kelime Gruplar›:

nam sal- : Birleflik fiilasker içi : Belirtisiz isim tamlamas›

7. Cümle:

“Bu kez herkesten evvel alm›flt› yükünü.”

Cümlenin Ögeleri:

alm›flt› : Yüklemo : Gizli özneyükünü : Nesneherkesten evvel : Zarfbu kez : Zarf

Kelime Gruplar›:

bu kez : S›fat tamlamas›herkesten evvel : Edat grubu


5. Cümle:

“Çok götürürdü Elifçik.”

Cümlenin Ögeleri:

götürürdü : Yüklem.Elifçik : Özne.çok : Zarf.

6. Cümle:

“Nam salm›flt› asker içinde.”

Cümlenin Ögeleri:

nam salm›flt› : Yüklem.(o) : Gizli özne.asker içinde : Yer tamlay›c›s›.

Kelime Gruplar›:

nam sal- : Birleflik fiilasker içi : Belirtisiz isim tamlamas›

7. Cümle:

“Bu kez herkesten evvel alm›flt› yükünü.”

Cümlenin Ögeleri:

alm›flt› : Yüklemo : Gizli özneyükünü : Nesneherkesten evvel : Zarfbu kez : Zarf

Kelime Gruplar›:

bu kez : S›fat tamlamas›herkesten evvel : Edat grubu


8. Cümle:

“Do¤rulmufltu yola, önceden önceden”

Cümlenin Ögeleri:

do¤rulmufltu : Yüklemo : Gizli Özneyola : Yer tamlay›c›s›önceden önceden : Zarf

Kelime Gruplar›:

önceden önceden : Tekrar grubu.


tafl›rd› < tafl-›-r-d›tafl : ‹sim kökü -›- : ‹simden fiil yap›m eki-r- : Genifl zaman eki-d› : Hikâye birleflik çekimi

götürürdü < gö-tür-ür-dügö- < kö- : Fiil kökü-tür- : Fiilden fiil yap›m eki-ür- : Genifl zaman eki-dü : Genifl zaman›n hikâyesi

içindeiç : ‹sim kökü-i- : Teklik 3. flah›s iyelik eki-n- : Yard›mc› ses-de : Bulunma hâli eki

do¤rulmufltu < do¤ru-l- mufl-tudo¤ru : ‹sim gövdesi-l- : ‹simden fiil yap›m eki-mufl- : Ö¤renilen geçmifl zaman eki-tu : Ö¤renilen geçmifl zaman›n hikâyesi


önceden < ön-ce-denön : ‹sim kökü-ce- : ‹simden isim yap›m eki-den : Ayr›lma hâli eki

(23)

“Yeni kelimeler yap›l›rken sistemli flekilde hareket edilmeli, eklerin fonk-siyon ve manalar›na, ifllek olup olmad›klar›na bak›lmal›d›r. Bir kelime tarihîmetinlerden, öbürü herhangi bir halk a¤z›ndan; bir ek filan lehçeden, öteki ekbaflka lehçeden al›nmamal›d›r. Dil canl› bir uzviyet oldu¤undan kelime mey-dana getirilirken eklerin umumi ve ortak olmas›na dikkat edilmelidir.”


1. Cümle:

“Yeni kelimeler yap›l›rken sistemli flekilde hareket edilmeli.”

Not: Bu cümlenin yüklemi gereklilik kipinin 3. flahs›yla kuruldu¤u için özne bulun-mamaktad›r. Bu kipin 3. flah›slar›n›n baz› kullan›l›fllar›nda özne bulunmaz.

Cümlenin Ögeleri:

hareket edilmeli : Yüklemsistemli flekilde : Zarfyeni kelimeler yap›l›rken : Zarf

Kelime Gruplar›:

Yeni/ kelime : S›fat tamlamas›yeni kelime /yap›l›rken : Zarf-fiil grubusistemli flekil : S›fat tamlamas›hareket et- : Birleflik fiil

2. Cümle:

“Eklerin fonksiyon ve manalar›na, ifllek olup olmad›klar›na bak›lmal›d›r.”



önceden < ön-ce-denön : ‹sim kökü-ce- : ‹simden isim yap›m eki-den : Ayr›lma hâli eki

(23)

“Yeni kelimeler yap›l›rken sistemli flekilde hareket edilmeli, eklerin fonk-siyon ve manalar›na, ifllek olup olmad›klar›na bak›lmal›d›r. Bir kelime tarihîmetinlerden, öbürü herhangi bir halk a¤z›ndan; bir ek filan lehçeden, öteki ekbaflka lehçeden al›nmamal›d›r. Dil canl› bir uzviyet oldu¤undan kelime mey-dana getirilirken eklerin umumi ve ortak olmas›na dikkat edilmelidir.”


1. Cümle:

“Yeni kelimeler yap›l›rken sistemli flekilde hareket edilmeli.”


Cümlenin Ögeleri:

hareket edilmeli : Yüklemsistemli flekilde : Zarfyeni kelimeler yap›l›rken : Zarf

Kelime Gruplar›:

Yeni/ kelime : S›fat tamlamas›yeni kelime /yap›l›rken : Zarf-fiil grubusistemli flekil : S›fat tamlamas›hareket et- : Birleflik fiil

2. Cümle:

“Eklerin fonksiyon ve manalar›na, ifllek olup olmad›klar›na bak›lmal›d›r.”



Cümlenin Ögeleri:

bak›lmal›d›r : Yüklemeklerin fonksiyon ve manalar›na : Yer tamlay›c›s›ifllek olup olmad›klar›na : Yer tamlay›c›s›

Kelime Gruplar›:

eklerin/ fonksiyon ve manalar› : Belirtili isim tamlamas›fonksiyon ve mana : Ba¤lama grubuifllek olup : Zarf-fiil grubuifllek ol- : Birleflik fiil

3. Cümle:

“Bir kelime tarihî metinlerden, öbürü herhangi bir halk a¤z›ndan; bir ek fi-lan lehçeden, öteki ek baflka lehçeden al›nmamal›d›r.”

Not: Bu cümle, “ba¤›ml› s›ral›” bir cümledir ve yüklem ortakt›r.

“Bir kelime tarihî metinlerden (al›nmamal›d›r)Cümlenin Ögeleri:

al›nmamal›d›r : Yüklembir kelime : Öznetarihi metinlerden : Yer tamlay›c›s›

Kelime Gruplar›:

bir kelime : S›fat tamlamas›.tarihî metin : S›fat tamlamas›.

“Öbürü herhangi bir halk a¤z›ndan (al›nmal›d›r)”

Cümlenin Ögeleri:

al›nmamal›d›r : Yüklemöbürü : Özneherhangi bir halk a¤z›ndan : Yer tamlay›c›s›


Kelime Gruplar›:

herhangi bir/ halk a¤z› : S›fat tamlamas›halk a¤z› : Belirtisiz isim tamlamas›herhangi : Birleflik s›fat

“Bir ek filan lehçeden (al›nmamal›d›r)”

Cümlenin Ögeleri:

al›nmamal›d›r : Yüklembir ek : Öznefilan lehçeden : Yer tamlay›c›s›

Kelime Gruplar›:

bir ek : S›fat tamlamas›filan lehçe : S›fat tamlamas›

“Öteki ek baflka lehçeden al›nmamal›d›r.”

Cümlenin Ögeleri:

al›nmamal›d›r : Yüklemöteki ek : Öznebaflka lehçeden : Yer tamlay›c›s›

Kelime Gruplar›:

öteki ek : S›fat tamlamas›baflka lehçe : S›fat tamlamas›

4. Cümle:

“Dil canl› bir uzviyet oldu¤undan kelime meydana getirilirken eklerinumumi ve ortak olmas›na dikkat edilmelidir.”



Kelime Gruplar›:

herhangi bir/ halk a¤z› : S›fat tamlamas›halk a¤z› : Belirtisiz isim tamlamas›herhangi : Birleflik s›fat

“Bir ek filan lehçeden (al›nmamal›d›r)”

Cümlenin Ögeleri:

al›nmamal›d›r : Yüklembir ek : Öznefilan lehçeden : Yer tamlay›c›s›

Kelime Gruplar›:

bir ek : S›fat tamlamas›filan lehçe : S›fat tamlamas›

“Öteki ek baflka lehçeden al›nmamal›d›r.”

Cümlenin Ögeleri:

al›nmamal›d›r : Yüklemöteki ek : Öznebaflka lehçeden : Yer tamlay›c›s›

Kelime Gruplar›:

öteki ek : S›fat tamlamas›baflka lehçe : S›fat tamlamas›

4. Cümle:

“Dil canl› bir uzviyet oldu¤undan kelime meydana getirilirken eklerinumumi ve ortak olmas›na dikkat edilmelidir.”



Cümlenin Ögeleri:

dikkat edilmelidir : Yüklemkelime meydana getirilirken : Zarfeklerin umumi ve ortak olmas›na : Yer tamlay›c›s›dil canl› bir uzviyet oldu¤undan : Zarf

Kelime Gruplar›:

dil canl› bir uzviyet oldu¤undan: Zarf-fiil grubucanl›/ bir uzviyet : S›fat tamlamas›bir uzviyet : S›fat tamlamas›kelime meydana getirilirrken : Zarf-fiil grubumeydana getir- : Birleflik fiileklerin / umumi ve ortak olmas›: Belirtili isim tamlamas›umumi ve ortak olma : ‹sim-fiil grubuumumi ve ortak : Ba¤lama grubuumumi ve ortak ol- : Birleflik fiildikkat et- : Birleflik fiil


yap›l›rken < yap-›-l-›r-kenyap- : Fiil kökü-›- : Yard›mc› ses-l- : Fiilden fiil yap›m eki-›r- : Genifl zaman eki-ken : Zarf-fiil eki (i-ken)

ifllek < ifl-le-kifl : ‹sim kökü-le- : ‹simden fiil yap›m eki-k- : Fiilden isim yap›m eki

olmad›klar›na < ol-ma-d›k-lar›-n-aol- : Fiil kökü-ma- : Fiilden fiil yap›m eki (olumsuzluk)-d›k- : S›fat-fiil eki-lar›- : Çokluk 3. flah›s iyelik eki-n- : Yard›mc› ses-a : Yönelme hâli eki


bak›lmal›d›r < bak-›-l-mal›-d›rbak- : Fiil kökü-›- : Yard›mc› ses-l- : Fiilden fiil yap›m eki-mal›- : Gereklilik kipi-d›r : Kuvvetlendirme eki

a¤z›ndan < a¤›z-›-n-dana¤z : ‹sim kökü (“›” ünlüsü düflmüfl)-›- : Teklik 3. flah›s iyelik eki-n- : Yard›mc› ses-dan : Ayr›lma hâli eki

öteki < öt-e-kiöt- : Fiil kökü-e- : Kal›plaflm›fl zarf-fiil eki-ki : ‹simden isim yap›m eki

oldu¤undan < ol-duk-u-n-danol- : Fiil kökü-du¤ : S›fat-fiil eki-u- : Teklik 3. flah›s iyelik eki-n- : Yard›mc› ses-dan : Uzaklaflma hâli eki

getirilirken < getir-i-l-ir-ken getir- < kel-tür : Fiil gövdesi (-l- düflmesi ve ünlü düzleflmesi)-i- : Yard›mc› ses-l- : Fiilden fiil yap›m eki-ir- : Genifl zaman eki-ken : Zarf-fiil eki

eklerin < ek-ler-inek : ‹sim kökü-ler- : Çokluk eki-in : ‹lgi eki

edilmelidir < et-i-l-meli-diret- : Fiil kökü (“t” ünsüzü sedal›laflm›fl)-i- : Yard›mc› ses-l- : Fiilden fiil yap›m eki


bak›lmal›d›r < bak-›-l-mal›-d›rbak- : Fiil kökü-›- : Yard›mc› ses-l- : Fiilden fiil yap›m eki-mal›- : Gereklilik kipi-d›r : Kuvvetlendirme eki

a¤z›ndan < a¤›z-›-n-dana¤z : ‹sim kökü (“›” ünlüsü düflmüfl)-›- : Teklik 3. flah›s iyelik eki-n- : Yard›mc› ses-dan : Ayr›lma hâli eki

öteki < öt-e-kiöt- : Fiil kökü-e- : Kal›plaflm›fl zarf-fiil eki-ki : ‹simden isim yap›m eki

oldu¤undan < ol-duk-u-n-danol- : Fiil kökü-du¤ : S›fat-fiil eki-u- : Teklik 3. flah›s iyelik eki-n- : Yard›mc› ses-dan : Uzaklaflma hâli eki

getirilirken < getir-i-l-ir-ken getir- < kel-tür : Fiil gövdesi (-l- düflmesi ve ünlü düzleflmesi)-i- : Yard›mc› ses-l- : Fiilden fiil yap›m eki-ir- : Genifl zaman eki-ken : Zarf-fiil eki

eklerin < ek-ler-inek : ‹sim kökü-ler- : Çokluk eki-in : ‹lgi eki

edilmelidir < et-i-l-meli-diret- : Fiil kökü (“t” ünsüzü sedal›laflm›fl)-i- : Yard›mc› ses-l- : Fiilden fiil yap›m eki


-meli- : Gereklilik kipi-dir : Kuvvetlendirme eki

(24)

“Erbâb-› kemâli çekemez nâk›s olanlarRencide olur dîde-i huffâfl ziyâdan.”

Ziya Pafla

Cümle:

“Erbâb-› kemâli çekemez nâk›s olanlar.”

Cümlenin Ögeleri:

çekemez : Yüklemnâk›s olanlar : Özneerbâb-› kemâli : Nesne

Kelime Gruplar›:

erbâb-› kemâl : Farsça isim tamlamas›nâk›s ol- : Birleflik fiil

2. Cümle:

“Rencide olur dîde-i huffâfl ziyâdan.”

Cümlenin Ögeleri:

rencide olur : Yüklemdîde-i huffâfl : Özneziyâdan : Yer tamlay›c›s›

Kelime Gruplar›:

rencide ol- : Birleflik fiildîde-i huffafl : Farsça isim tamlamas›


(25)

“Âyînesi ifltir kiflinin lâfa bak›lmazfiahs›n görünür rütbe-i akl› eserinde.”

Ziya Pafla

1. Cümle:

“Âyînesi ifltir kiflinin.”

Cümlenin Ögeleri:

ifltir : Yüklemkiflinin âyînesi : Özne

Kelime Gruplar›:

kiflinin âyînesi : Belirtili isim tamlamas›

2. Cümle:

“Lâfa bak›lmaz.”

Not: Yüklem meçhul fiilden olufltu¤u için cümlede özne bulunmamaktad›r.

Cümlenin Ögeleri:

bak›lmaz : Yüklemlafa : Yer tamlay›c›s›

3. Cümle:

“fiahs›n görünür rütbe-i akl› eserinde.”

Cümlenin Ögeleri:

görünür : Yüklemflahs›n rütbe-i akl› : Özneeserinde : Yer tamlay›c›s›


(25)

“Âyînesi ifltir kiflinin lâfa bak›lmazfiahs›n görünür rütbe-i akl› eserinde.”

Ziya Pafla

1. Cümle:

“Âyînesi ifltir kiflinin.”

Cümlenin Ögeleri:

ifltir : Yüklemkiflinin âyînesi : Özne

Kelime Gruplar›:

kiflinin âyînesi : Belirtili isim tamlamas›

2. Cümle:

“Lâfa bak›lmaz.”

Not: Yüklem meçhul fiilden olufltu¤u için cümlede özne bulunmamaktad›r.

Cümlenin Ögeleri:

bak›lmaz : Yüklemlafa : Yer tamlay›c›s›

3. Cümle:

“fiahs›n görünür rütbe-i akl› eserinde.”

Cümlenin Ögeleri:

görünür : Yüklemflahs›n rütbe-i akl› : Özneeserinde : Yer tamlay›c›s›


Kelime Gruplar›:

flahs›n rütbe-i akl› : Belirtili isim tamlamas›rütbe-i akl : Farsça isim tamlamas›


bak›lmaz < bak-›-l-mazbak- : Fiil kökü-›- : yard›mc› ses-l- : Fiilden fiil yap›m eki-maz : Genifl zaman›n olumsuzu

flahs›n < flahs-›nflahs : ‹sim kökü-›n : ‹lgi hâli eki

görünür < gör-ü-n-ürgör- : Fiil gövdesi (kelime bafl›nda “k > g” de¤iflimi vard›r)-ü- : Yard›mc› ses-n- : Fiilden fiil yap›m eki-ür- : Genifl zaman

(26)

Kaç bahar, bülbüle hasret, güle hasret yaflad›k; Görmedik kaç yaz ufuklarda yar›m bir mehtâb.Bu elem defteri dünyada kapans›n dilerim…Dilerim bir daha mahflerde aç›ls›n bu kitâb!


1. Cümle

Kaç bahar bülbüle hasret güle hasret yaflad›k

Cümlenin Ögeleri:

yaflad›k : Yüklem(biz) : Öznekaç bahar : Zarfbülbüle hasret, güle hasret : Zarf


Kelime Gruplar›:

kaç bahar : S›fat tamlamas›bülbüle hasret : Yönelme grubugüle hasret : Yönelme grubu

2. Cümle

Görmedik kaç yaz ufuklarda yar›m bir mehtâb.

Cümlenin Ögeleri:

görmedik : Yüklem(biz) : Özneyar›m bir mehtâb : Nesnekaç yaz : Zarfufuklarda : Yer tamlay›c›s›

Kelime Gruplar›:

yar›m /bir mehtâb : S›fat tamlamas›bir mehtâb : S›fat tamlamas›

kaç yaz : S›fat tamlamas›

3. Cümle (‹ç içe birleflik cümle)

Bu elem defteri dünyada kapans›n dilerim…

Cümlenin Ögeleri:

dilerim : Yüklemben : ÖzneBu elem defteri dünyada kapans›n : Nesne (‹ç cümle)

özne yer tam. yüklem

Kelime Gruplar›:

bu/ elem defteri : S›fat tamlamas›elem defteri : Belirtisiz isim tamlamas›


Kelime Gruplar›:

kaç bahar : S›fat tamlamas›bülbüle hasret : Yönelme grubugüle hasret : Yönelme grubu

2. Cümle

Görmedik kaç yaz ufuklarda yar›m bir mehtâb.

Cümlenin Ögeleri:

görmedik : Yüklem(biz) : Özneyar›m bir mehtâb : Nesnekaç yaz : Zarfufuklarda : Yer tamlay›c›s›

Kelime Gruplar›:

yar›m /bir mehtâb : S›fat tamlamas›bir mehtâb : S›fat tamlamas›

kaç yaz : S›fat tamlamas›


Bu elem defteri dünyada kapans›n dilerim…

Cümlenin Ögeleri:

dilerim : Yüklemben : ÖzneBu elem defteri dünyada kapans›n : Nesne (‹ç cümle)

özne yer tam. yüklem

Kelime Gruplar›:

bu/ elem defteri : S›fat tamlamas›elem defteri : Belirtisiz isim tamlamas›



Dilerim bir daha mahflerde aç›ls›n bu kitâb!

Cümlenin Ögeleri:

dilerim : Yüklem(ben) : Öznebir daha mahflerde aç›ls›n bu kitâb : Nesne (‹ç cümle)zarf yer tam. yük. özne

Kelime Gruplar›:

bir daha : S›fat tamlamas› (zarf grubu)bu kitâb : S›fat tamlamas›


yaflad›k < yafl-a-d›-kyafl : ‹sim kökü-a- : ‹simden fiil yap›m eki-d›- : Görülen geçmifl zaman eki-k : Çokluk 1. flah›s eki

kapans›n < kap-a-n-s›nkap : ‹sim kökü-a- : ‹simden fiil yap›m eki-n- : Fiilden fiil yap›m eki-s›n : Teklik 3. flah›s emir eki

dilerim < dil-e-r-imdil : ‹sim gövdesi-e- : ‹simden fiil yap›m eki-r- : Genifl zaman eki-im : Teklik 1. flah›s eki

(27)

Dilsiz karanl›klarda beliren uykusuzluk‹çimden d›flar›ya akseden bir yang›nd›r


Bana yaln›zl›¤›m› sezdiren uykusuzlukKoynumda bofllu¤unu duydu¤um bir kad›nd›r


1. Cümle:


Cümlenin Ögeleri:

Dilsiz karanl›klarda beliren uykusuzluk : Özne‹çimden d›flar›ya akseden bir yang›nd›r : Yüklem

Kelime Gruplar›:

Dilsiz karanl›klarda beliren/ uykusuzluk : S›fat tamlamas›s›fat isim

dilsiz karanl›klarda beliren : S›fat-fiil grubuYer tamlay›c›s› s›fat-fiil

dilsiz/karanl›klar : S›fat tamlamas›

içimden d›flar›ya akseden bir yang›nd›r : S›fat tamlamas›s›fat isim

içimden d›flar›ya akseden : S›fat-fiil grubuYer tam. s›fat-fiil

bir/ yang›n : S›fat tamlamas›

2. Cümle:


Cümlenin Ögeleri:

Bana yaln›zl›¤›m› sezdiren uykusuzluk : ÖzneKoynumda bofllu¤unu duydu¤um bir kad›nd›r : Yüklem




1. Cümle:


Cümlenin Ögeleri:

Dilsiz karanl›klarda beliren uykusuzluk : Özne‹çimden d›flar›ya akseden bir yang›nd›r : Yüklem

Kelime Gruplar›:

Dilsiz karanl›klarda beliren/ uykusuzluk : S›fat tamlamas›s›fat isim

dilsiz karanl›klarda beliren : S›fat-fiil grubuYer tamlay›c›s› s›fat-fiil

dilsiz/karanl›klar : S›fat tamlamas›

içimden d›flar›ya akseden bir yang›nd›r : S›fat tamlamas›s›fat isim

içimden d›flar›ya akseden : S›fat-fiil grubuYer tam. s›fat-fiil

bir/ yang›n : S›fat tamlamas›

2. Cümle:


Cümlenin Ögeleri:

Bana yaln›zl›¤›m› sezdiren uykusuzluk : ÖzneKoynumda bofllu¤unu duydu¤um bir kad›nd›r : Yüklem


Kelime Gruplar›:

bana yaln›zl›¤›m› sezdiren / uykusuzluk : S›fat tamlamas›S›fat isim

bana yaln›zl›¤›m› sezdiren : S›fat-fiil grubuYer tam. nesne s›fat-fiil

koynumda bofllu¤unu duydu¤um /bir kad›nd›r : S›fat tamlamas›

koynumda bofllu¤unu duydu¤um : S›fat-fiil grubuyer tam. nesne s›fat-fiil

bir kad›n : S›fat tamlamas›

(28)

Ben en hakîr bir insan› kardefl sayan bir ruhum;Bende esir yaratmayan bir Tanr›’ya îmân var;Paçavralar alt›ndaki yoksul beni yaralar;

B›rak beni hayk›ray›m susarsam sen matem et;Unutma ki flâirleri hayk›rmayan bir millet,Sevenleri toprak olmufl öksüz çocuk gibidir.


1. Cümle:

“Ben en hakîr bir insan› kardefl sayan bir ruhum”

Cümlenin Ögeleri:

en hakîr bir insan› kardefl sayan bir ruhum: Yüklemben : Özne

Kelime Gruplar:en hakîr bir insan› kardefl sayan/ bir ruh : S›fat tamlamas›en hakîr bir insan› kardefl sayan : S›fat-fiil grubu

nesne zarf s›f. fiilen hakîr /bir insan : S›fat tamlamas›en hakîr : S›fat tamlamas›bir insan : S›fat tamlamas›bir ruh : S›fat tamlamas›


2. Cümle:

“Bende esir yaratmayan bir Tanr›’ya îmân var”

Cümle Unsurlar:

var : Yüklemîmân : Öznebende : Yer tamlay›c›s›esir yaratmayan bir Tanr›’ya : Yer tamlay›c›s›

Kelime Gruplar›:

esir yaratmayan/ bir Tanr› : S›fat tamlamas›esir yaratmayan : S›fat-fiil grububir Tanr› : S›fat tamlamas›

3. Cümle:

“Paçavralar alt›ndaki yoksul beni yaralar”

Cümlenin Ögeleri:

yaralar : Yüklempaçavralar alt›ndaki yoksul : Öznebeni : Belirtili nesneKelime Gruplar›:

paçavralar alt›ndaki/ yoksul : S›fat tamlamas›paçavralar alt›ndaki : Aitlik grubupaçavralar alt› : Belirtisiz isim tamlamas›

5. Cümle:

“B›rak beni”

Cümlenin Ögeleri:

b›rak : Yüklemsen : Gizli özne (sen)beni : Belirtili nesne


2. Cümle:

“Bende esir yaratmayan bir Tanr›’ya îmân var”

Cümle Unsurlar:

var : Yüklemîmân : Öznebende : Yer tamlay›c›s›esir yaratmayan bir Tanr›’ya : Yer tamlay›c›s›

Kelime Gruplar›:

esir yaratmayan/ bir Tanr› : S›fat tamlamas›esir yaratmayan : S›fat-fiil grububir Tanr› : S›fat tamlamas›

3. Cümle:

“Paçavralar alt›ndaki yoksul beni yaralar”

Cümlenin Ögeleri:

yaralar : Yüklempaçavralar alt›ndaki yoksul : Öznebeni : Belirtili nesneKelime Gruplar›:

paçavralar alt›ndaki/ yoksul : S›fat tamlamas›paçavralar alt›ndaki : Aitlik grubupaçavralar alt› : Belirtisiz isim tamlamas›

5. Cümle:

“B›rak beni”

Cümlenin Ögeleri:

b›rak : Yüklemsen : Gizli özne (sen)beni : Belirtili nesne


6. Cümle:

“Hayk›ray›m”

Cümlenin Ögeleri:

hayk›ray›m : Yüklemben : Gizli özne (-›m)

7. Cümle:

“Susarsam sen matem et.” (fiartl› birleflik yap›)

Cümlenin Ögeleri:

matem et : Yüklemsen : Öznesusarsam : Zarf

“Susarsam” (fiartl› cümlenin yard›mc› cümlesi)

susarsam : Yüklemben : Gizli özne (-m)

Kelime Gruplar›:

matem et- : Birleflik fiil

8. Cümle (ki’li birleflik yap›)

Unutma ki flâirleri hayk›rmayan bir millet,Sevenleri toprak olmufl öksüz çocuk gibidir.


unutma : Yüklem sen : Gizli özne (sen)

fiâirleri hayk›rmayan bir millet,Sevenleri toprak olmufl öksüz çocuk gibidir : Nesne (Yard›mc› cümle temel cüm-

leye nesne ilgisiyle ba¤l›d›r)


“fiâirleri hayk›rmayan bir millet,Sevenleri toprak olmufl öksüz çocuk gibidir.”


sevenleri toprak olmufl öksüz çocuk gibidir : Yüklemflâirleri hayk›rmayan bir millet : Özne

Kelime Gruplar›:

sevenleri toprak olmufl öksüz çocuk/ gibi : Edat grubusevenleri toprak olmufl/öksüz çocuk : S›fat tamlamas›sevenleri toprak olmufl : S›fat-fiil grubutoprak ol- : Birleflik fiilöksüz çocuk : S›fat tamlamas›flâirleri hayk›rmayan/ bir millet : S›fat tamlamas›flâirleri hayk›rmayan : S›fat-fiil grububir millet : S›fat tamlamas›

Kelime çözümlemeleri:

yaratmayan < yarat-ma-y-anyarat : Fiil gövdesi-ma- : Fiilden fiil yap›m eki (olumsuzluk)-y- : Yard›mc› ses- an : S›fat -fiil eki

yaralar < yar-a-la-ryar- : Fiil kökü-a- : Fiilden isim yap›m eki-la- : ‹simden fiil yap›m eki-r : Genifl zaman eki

alt›ndaki < alt-›-n-da-kialt : ‹sim kökü-›- : Teklik 3. flah›s iyelik eki-n- : Yard›mc› ses-da- : Bulunma hâli eki-ki : Aitlik eki (s›fat yapan ek)


“fiâirleri hayk›rmayan bir millet,Sevenleri toprak olmufl öksüz çocuk gibidir.”


sevenleri toprak olmufl öksüz çocuk gibidir : Yüklemflâirleri hayk›rmayan bir millet : Özne

Kelime Gruplar›:

sevenleri toprak olmufl öksüz çocuk/ gibi : Edat grubusevenleri toprak olmufl/öksüz çocuk : S›fat tamlamas›sevenleri toprak olmufl : S›fat-fiil grubutoprak ol- : Birleflik fiilöksüz çocuk : S›fat tamlamas›flâirleri hayk›rmayan/ bir millet : S›fat tamlamas›flâirleri hayk›rmayan : S›fat-fiil grububir millet : S›fat tamlamas›

Kelime çözümlemeleri:

yaratmayan < yarat-ma-y-anyarat : Fiil gövdesi-ma- : Fiilden fiil yap›m eki (olumsuzluk)-y- : Yard›mc› ses- an : S›fat -fiil eki

yaralar < yar-a-la-ryar- : Fiil kökü-a- : Fiilden isim yap›m eki-la- : ‹simden fiil yap›m eki-r : Genifl zaman eki

alt›ndaki < alt-›-n-da-kialt : ‹sim kökü-›- : Teklik 3. flah›s iyelik eki-n- : Yard›mc› ses-da- : Bulunma hâli eki-ki : Aitlik eki (s›fat yapan ek)


hayk›ray›m < hay-k›r-ay›mhay : ‹sim kökü-k›r- : ‹simden fiil yap›m eki-ay›m : Teklik 1. flah›s emir eki (istek ifllevinde)

susarsam < sus –ar-sa-msus- : Fiil kökü-ar- : Genifl zaman eki-sa- : fiart eki-m : Teklik 1. flah›s eki

sevenleri < sev-en-lerisev- : Fiil kökü-en- : S›fat-fiil eki-leri : Çokluk 3. flah›s iyelik eki

(29)

Dilerim ki fânî dünyada hiç kimseÖmrünü mihnetle telef etmesin.Fakat kâmil adam olmak isterse,Elem çekti¤ine esef etmesin.


1. Cümle (ki’li birleflik yap›)

“Dilerim ki fânî dünyada hiç kimseÖmrünü mihnetle telef etmesin.”Temel Cümlenin Ögeleri:

dilerim : Yüklemben : Gizli özne (-im)fânî dünyada hiç kimse ömrünü mihnetle telef etmesin: Nesne

“Fânî dünyada hiç kimse ömrünü mihnetle telef etmesin.”


telef etmesin : Yüklemhiç himse : Özneömrünü : Belirtili nesne


fânî dünyada : Yer tamlay›c›s›mihnetle : Zarf

Kelime Gruplar›:

fânî dünya : S›fat tamlamas›hiç kimse : S›fat tamlamas›telef et- : Birleflik fiil

2. Cümle (fiartl› birleflik yap›)



esef etmesin : Yüklemo : Gizli özne (-sin)elem çekti¤ine : Yer tamlay›c›s›kâmil adam olmak isterse : Zarffakat : Cümle d›fl› unsur

“Fakat kâmil adam olmak isterse,


isterse : Yüklemo : Öznekâmil adam olmak : Belirtisiz nesnefakat : Cümle d›fl› unsur

Kelime Gruplar›:

kâmil adam olmak : ‹sim-fiil grubukâmil adam : S›fat tamlamas›elem çek- : Birleflik fiilesef et- : Birleflik fiil


fânî dünyada : Yer tamlay›c›s›mihnetle : Zarf

Kelime Gruplar›:

fânî dünya : S›fat tamlamas›hiç kimse : S›fat tamlamas›telef et- : Birleflik fiil

2. Cümle (fiartl› birleflik yap›)



esef etmesin : Yüklemo : Gizli özne (-sin)elem çekti¤ine : Yer tamlay›c›s›kâmil adam olmak isterse : Zarffakat : Cümle d›fl› unsur

“Fakat kâmil adam olmak isterse,


isterse : Yüklemo : Öznekâmil adam olmak : Belirtisiz nesnefakat : Cümle d›fl› unsur

Kelime Gruplar›:

kâmil adam olmak : ‹sim-fiil grubukâmil adam : S›fat tamlamas›elem çek- : Birleflik fiilesef et- : Birleflik fiil


(30)

Ruhumda gizli bir emel mi ararGözlerime bak›p dalan gözlerin?Akl›ma gelmedik bilmece sorarBeni hülyalara salan gözlerin.

R›za Tevfik Bölükbafl›

1. Cümle:

“Ruhumda gizli bir emel mi ararGözlerime bak›p dalan gözlerin?”

Cümlenin Ögeleri:

arar : Yüklemgözlerime bak›p dalan gözlerin : Öznegizli bir emel mi : Nesneruhumda : Yer tamlay›c›s›

Kelime Gruplar›:

ruhum : ‹yelik grubu (tamlayan düflmüfl, [benim] ruhum)gizli /bir emel : S›fat tamlamas›bir emel : S›fat tamlamas›gözlerime bak›p dalan/ gözlerin: S›fat tamlamas›gözlerime bak›p /dalan : S›fat-fiil grubugözlerime bak›p : Zarf-fiil grubu

2. Cümle:

“Akl›ma gelmedik bilmece sorarBeni hülyalara salan gözlerin.”

Cümlenin Ögeleri:

sorar : Yüklembeni hülyalara salan gözlerin : Özneakl›ma gelmedik bilmece : Belirtisiz nesne


Kelime gruplar›:

akl›ma gelmedik /bilmece : S›fat tamlamas›akl›ma gelmedik : S›fat-fiil grububeni hülyalara salan /gözlerin : S›fat tamlamas›beni hülyalara/ salan : S›fat-fiil grubunesne yer tam. s›f. fiil

Kelime Çözümleri:

gözlerine < göz-ler-i-ngöz : isim gövdesi-ler- : Çokluk eki-i- : Yard›mc› ses-n- : Teklik 2. flah›s iyelik eki

gelmedik < gel-me-dikgel- : Fiil kökü-me- : Fiilden fiil yap›m eki -dik : S›fat-fiil eki

bilmece < bil-mecebil- : Fiil kökü-mece : Fiilden isim yap›m eki

(31)

“Eviniz kutu gibi küçücük bir evdi,Sarmafl›klarla balkonu örtük bir evdi;Güneflin batmas›na yak›n saatlerdeY›kan›rd› gölgesi kuytu bir derede;Yaz k›fl yeflil bir saks› ›t›r pencerede;Bahçede akasyalar açard› baharla Ne flirin komflumuzdun sen, Fahriye abla!”


1. Cümle

“Eviniz kutu gibi küçücük bir evdi”


Kelime gruplar›:

akl›ma gelmedik /bilmece : S›fat tamlamas›akl›ma gelmedik : S›fat-fiil grububeni hülyalara salan /gözlerin : S›fat tamlamas›beni hülyalara/ salan : S›fat-fiil grubunesne yer tam. s›f. fiil


gözlerine < göz-ler-i-ngöz : isim gövdesi-ler- : Çokluk eki-i- : Yard›mc› ses-n- : Teklik 2. flah›s iyelik eki

gelmedik < gel-me-dikgel- : Fiil kökü-me- : Fiilden fiil yap›m eki -dik : S›fat-fiil eki

bilmece < bil-mecebil- : Fiil kökü-mece : Fiilden isim yap›m eki

(31)

“Eviniz kutu gibi küçücük bir evdi,Sarmafl›klarla balkonu örtük bir evdi;Güneflin batmas›na yak›n saatlerdeY›kan›rd› gölgesi kuytu bir derede;Yaz k›fl yeflil bir saks› ›t›r pencerede;Bahçede akasyalar açard› baharla Ne flirin komflumuzdun sen, Fahriye abla!”


1. Cümle

“Eviniz kutu gibi küçücük bir evdi”


Cümlenin Ögeleri:

kutu gibi : Zarfküçücük bir evdi : Yüklemeviniz : Özne

Kelime Gruplar›:

eviniz : ‹yelik grubu (tamlayan düflmüfl, [sizin] eviniz)kutu gibi/ küçücük bir ev : S›fat tamlamas›kutu gibi : Edat grubuküçücük /bir ev : S›fat tamlamas›bir ev : S›fat tamlamas›

2. Cümle:

“Sarmafl›klarla balkonu örtük bir evdi”

Cümlenin Ögeleri:

sarmafl›klarla balkonu örtük bir evdi : Yüklemo (Eviniz) : Gizli özne

Kelime Gruplar›:

sarmafl›klarla balkonu örtük/ bir ev : S›fat tamlamas›sarmafl›klarla /balkonu örtük : Vas›ta grububalkonu örtük : ‹snat grububir ev : S›fat tamlamas›

3. Cümle:

“Güneflin batmas›na yak›n saatlerdeY›kan›rd› gölgesi kuytu bir derede.”

Cümlenin Ögeleri:

y›kan›rd› : Yüklemo (eviniz) : Gizli öznegüneflin batmas›na yak›n saatlerde: Zarfgölgesi kuytu bir derede : Yer tamlay›c›s›


Kelime Gruplar›:

güneflin batmas›na yak›n/ saatler : S›fat tamlamas›güneflin batmas›na/ yak›n : Yönelme grubugüneflin batmas› : Belirtili isim tamlamas›gölgesi kuytu /bir dere : S›fat tamlamas›gölgesi kuytu : ‹snat grububir dere : S›fat tamlamas›

4. Cümle:

“Yaz k›fl yeflil bir saks› ›t›r pencerede (vard›, bulunurdu)

Not: Bu cümle eksiltili bir cümledir. Cümlenin yüklemi bulunmamaktad›r ve yük-lem cümlenin ak›fl›na uygun bir kelime ile tamamlanmaktad›r.

Cümlenin Ögeleri:

(vard›, bulunurdu) : Yüklemyeflil bir saks› ›t›r : Özneyaz k›fl : Zarfpencerede : Yer tamlat›c›s›

Kelime Gruplar›:

yaz k›fl : Tekrar grubuyeflil/ bir saks› ›t›r : S›fat tamlamas›bir saks›/ ›t›r : S›fat tamlamas›bir saks› : S›fat tamlamas›

5. Cümle:

“Bahçede akasyalar açard› baharla”

Cümlenin Ögeleri:

açard› : Yüklemakasyalar : Öznebahçede : Yer tamlay›c›s›baharla : Zarf


Kelime Gruplar›:

güneflin batmas›na yak›n/ saatler : S›fat tamlamas›güneflin batmas›na/ yak›n : Yönelme grubugüneflin batmas› : Belirtili isim tamlamas›gölgesi kuytu /bir dere : S›fat tamlamas›gölgesi kuytu : ‹snat grububir dere : S›fat tamlamas›

4. Cümle:

“Yaz k›fl yeflil bir saks› ›t›r pencerede (vard›, bulunurdu)

Not: Bu cümle eksiltili bir cümledir. Cümlenin yüklemi bulunmamaktad›r ve yük-lem cümlenin ak›fl›na uygun bir kelime ile tamamlanmaktad›r.

Cümlenin Ögeleri:

(vard›, bulunurdu) : Yüklemyeflil bir saks› ›t›r : Özneyaz k›fl : Zarfpencerede : Yer tamlat›c›s›

Kelime Gruplar›:

yaz k›fl : Tekrar grubuyeflil/ bir saks› ›t›r : S›fat tamlamas›bir saks›/ ›t›r : S›fat tamlamas›bir saks› : S›fat tamlamas›

5. Cümle:

“Bahçede akasyalar açard› baharla”

Cümlenin Ögeleri:

açard› : Yüklemakasyalar : Öznebahçede : Yer tamlay›c›s›baharla : Zarf


Kelime Gruplar›:

baharla (ile) : Edat grubu

6. Cümle:

“Ne flirin komflumuzdun sen Fahriye abla!”

Cümlenin Ögeleri:

ne flirin komflumuzdun : Yüklemsen : ÖzneFahriye abla : Cümle d›fl› unsur (seslenme)

Kelime Gruplar›:

ne flirin /komflu : S›fat tamlamas›ne flirin : S›fat tamlamas›Fahriye abla : Unvan grubu


eviniz < ev-i-nizev : ‹sim kökü-i- : Yard›mc› ses-niz : Çokluk 2. flah›s iyelik eki

küçücük < küçük-cükküçü(k) : ‹sim gövdesi-cük : ‹simden isim yap›m eki

örtük < ört-ü-kört- : Fiil kökü-ü- : Yard›mc› ses-k : Fiilden isim yap›m eki

batmas›na < bat-ma-s›-n-abat- : Fiil kökü-ma- : Fiilden isim yap›m eki-s›- : Teklik 3. flah›s iyelik eki-n- : Yard›mc› ses-a : Yönelme hâli eki


y›kan›rd› < y›ka-n-›r-d›y›ka- : Fiil kökü-n- : Fiilden fiil yap›m eki-›r- : Genifl zaman eki-d› : Hikâye birleflik çekimi

komflumuzdun < kon-u-fl-u-muz-du-nkom- < -n- : Fiil gövdesi (n > m benzeflmesi var)-u- : Yard›mc› ses-fl- : Fiilden fiil yap›m eki-u- : Fiilden isim yap›m eki-muz- : Çokluk 1. flah›s iyelik eki(i-) : Ek-fiil-du- : Ek-fiil’in görülen geçmifl zaman›-n : Teklik 2. flah›s eki.

(32)

“Demezsin ki :”Bunlar›n içlerinde kimler var?”Felâkete düflenler senin için hep insan;Tehlikeler önünde “yard›m” diye hayk›ranHerkes senin o büyük yüre¤ini yaralar.

(Mehmet Akif Ersoy)

1. Cümle (ki’li yap›l›)

“Demezsin ki :”Bunlar›n içlerinde kimler var?”Temel Cümlenin Ögeleri:

demezsin : Yüklemsen : Özne (-sin)bunlar›n içlerinde kimler var : Belirtisiz nesne

Bunlar›n içlerinde kimler var (yard›mc› cümle, ana cümleye nesne olarakkat›lm›flt›r)


var : Yüklemkimler : Öznebunlar›n içinde : Yer tamlay›c›s›


y›kan›rd› < y›ka-n-›r-d›y›ka- : Fiil kökü-n- : Fiilden fiil yap›m eki-›r- : Genifl zaman eki-d› : Hikâye birleflik çekimi

komflumuzdun < kon-u-fl-u-muz-du-nkom- < -n- : Fiil gövdesi (n > m benzeflmesi var)-u- : Yard›mc› ses-fl- : Fiilden fiil yap›m eki-u- : Fiilden isim yap›m eki-muz- : Çokluk 1. flah›s iyelik eki(i-) : Ek-fiil-du- : Ek-fiil’in görülen geçmifl zaman›-n : Teklik 2. flah›s eki.

(32)

“Demezsin ki :”Bunlar›n içlerinde kimler var?”Felâkete düflenler senin için hep insan;Tehlikeler önünde “yard›m” diye hayk›ranHerkes senin o büyük yüre¤ini yaralar.

(Mehmet Akif Ersoy)

1. Cümle (ki’li yap›l›)

“Demezsin ki :”Bunlar›n içlerinde kimler var?”Temel Cümlenin Ögeleri:

demezsin : Yüklemsen : Özne (-sin)bunlar›n içlerinde kimler var : Belirtisiz nesne

Bunlar›n içlerinde kimler var (yard›mc› cümle, ana cümleye nesne olarakkat›lm›flt›r)


var : Yüklemkimler : Öznebunlar›n içinde : Yer tamlay›c›s›


Kelime Gruplar›:

bunlar›n içi : Belirtili isim tamlamas›

2. Cümle:

“Felâkete düflenler senin için hep insan.”

Cümlenin Ögeleri:

insan : Yüklem (ek-fiil düflmüfl; -d›r)felâkete düflenler : Öznesenin için : Zarfhep : Zarf

Kelime Gruplar›:

felâkete düflen : S›fat-fiil grubusenin için : Edat grubu

3. Cümle:

“Tehlikeler önünde “yard›m” diye hayk›ranHerkes senin o büyük yüre¤ini yaralar.”

Cümlenin Ögeleri:

yaralar : Yüklemtehlikeler önünde “yard›m” diye hayk›ran herkes: Öznesenin o büyük yüre¤ini : Belirtili Nesne

Kelime Gruplar›:

tehlikeler önünde “yard›m” diye hayk›ran/ herkes : S›fat tamlamas›s›fat isimtehlikeler önünde yard›m” diye hayk›ran : S›fat-fiil grubuyer tam. zarf s›fat-fiiltehlikeler önü : Belirtisiz isim tamlamas›yard›m diye : Edat grubusenin /o büyük yüre¤in : Belirtili isim tamlamas›


o /büyük yürek : S›fat tamlamas›büyük/yürek : S›fat tamlamas›


demezsin < de-mez-sinde- : Fiil Kökü-mez- : Genifl zaman›n olumsuzu-sin : Teklik 2. flah›s eki

bunlar›n < bu-n-lar-›nbu : ‹sim kökü-n- : Yard›mc› ses-lar- : Çokluk eki-›n : ‹lgi hâli eki

içlerine < iç-leri-n-deiç : ‹sim kökü-leri- : Çokluk 3. flah›s iyelik eki-n- : Yard›mc› ses-e : Yönelme hâli eki

(33)

Yaflasan da iki üç yüz sene hatta bin y›lBil ki virane saray bir gün elinden gidecek

Bir sokak saili ya padiflah olsan gerdunAyn› narh› her iki surete taktir edecek

(Hüseyin Rifat)

1. Cümle:


Bu cümle flartl› birleflik cümledir. “Yaflasan da iki üç yüz sene hatta bin y›l”m›sra› yard›mc› cümledir. Temel cümleye zarf ilgisiyle ba¤l›d›r. “Bil ki viranesaray bir gün elinden gidecek” m›sra› da temel cümledir. Temel cümle de ki’liyap›l› bir cümledir.


o /büyük yürek : S›fat tamlamas›büyük/yürek : S›fat tamlamas›


demezsin < de-mez-sinde- : Fiil Kökü-mez- : Genifl zaman›n olumsuzu-sin : Teklik 2. flah›s eki

bunlar›n < bu-n-lar-›nbu : ‹sim kökü-n- : Yard›mc› ses-lar- : Çokluk eki-›n : ‹lgi hâli eki

içlerine < iç-leri-n-deiç : ‹sim kökü-leri- : Çokluk 3. flah›s iyelik eki-n- : Yard›mc› ses-e : Yönelme hâli eki

(33)



(Hüseyin Rifat)

1. Cümle:


Bu cümle flartl› birleflik cümledir. “Yaflasan da iki üç yüz sene hatta bin y›l”m›sra› yard›mc› cümledir. Temel cümleye zarf ilgisiyle ba¤l›d›r. “Bil ki viranesaray bir gün elinden gidecek” m›sra› da temel cümledir. Temel cümle de ki’liyap›l› bir cümledir.



Yaflasan da iki üç yüz sene hatta bin y›l

yaflasan da : Yüklem(Sen) : Gizli özne (sen)iki üç yüz sene hatta bin y›l : Zarf


Bil ki virane saray bir gün elinden gidecek (ki’li yap›da)

bil : Yüklemsen : Gizli özne (sen)virane saray bir gün elinden gidecek : Nesnegidecek : Yüklemvirane saray : Öznebir gün : Zarfelinden : Yer tamlay›c›s›

Kelime Gruplar›:

iki üç yüz sene / hatta / bin y›l : Ba¤lama grubuiki üç yüz/ sene : S›fat Tamlamas›iki üç yüz : S›fat Tamlamas›bin y›l : S›fat Tamlamas›virane saray : S›fat Tamlamas›bir gün : S›fat Tamlamas›

2. Cümle:


Bu cümle de flartl› birleflik cümledir. “Bir sokak saili ya padiflah olsan” k›s-m› yard›mc› cümle; “gerdun ayn› narh› her iki surete taktir edecek” k›sm› da te-mel cümledir. Yard›mc› cümle temel cümleye zarf ilgisiyle ba¤l›d›r.


bir sokak saili ya padiflah olsan : Yüklemsen : Gizli özne (sen)



gerdun ayn› narh› her iki surete taktir edecek

taktir edecek : Yüklemgerdun : Özneayn› narh› : Belirtili nesneher iki surete : Yer tamlay›c›s›

Kelime Gruplar›:

bir sokak saili ya padiflah/ ol- : Birleflik fiilisim yar. fiil

bir /sokak saili ya padiflah : S›fat tamlamas›sokak saili ya padiflah : Ba¤lama grubusokak saili : Belirtisiz isim tamlamas›ayn› /narh : S›fat tamlamas›her iki/ suret : S›fat tamlamas›taktir et- : Birleflik fiil

(34)

Karl› da¤dan yolum ayr›ld› bahâr ülkesine;Çekti bir cennete hulyâm› hayâlin h›zla.Bana göz k›rpal› sen bir bulutun ard›ndan, Konuflan bir çocu¤um her gece bir y›ld›zla.


1. Cümle:

Karl› da¤dan yolum ayr›ld› bahâr ülkesine;

Cümlenin Ögeleri:

ayr›ld› : Yüklemyolum : Öznekarl› da¤dan : Yer tamlay›c›s›bahâr ülkesine : Yer tamlay›c›s›



gerdun ayn› narh› her iki surete taktir edecek

taktir edecek : Yüklemgerdun : Özneayn› narh› : Belirtili nesneher iki surete : Yer tamlay›c›s›

Kelime Gruplar›:

bir sokak saili ya padiflah/ ol- : Birleflik fiilisim yar. fiil

bir /sokak saili ya padiflah : S›fat tamlamas›sokak saili ya padiflah : Ba¤lama grubusokak saili : Belirtisiz isim tamlamas›ayn› /narh : S›fat tamlamas›her iki/ suret : S›fat tamlamas›taktir et- : Birleflik fiil

(34)

Karl› da¤dan yolum ayr›ld› bahâr ülkesine;Çekti bir cennete hulyâm› hayâlin h›zla.Bana göz k›rpal› sen bir bulutun ard›ndan, Konuflan bir çocu¤um her gece bir y›ld›zla.


1. Cümle:

Karl› da¤dan yolum ayr›ld› bahâr ülkesine;

Cümlenin Ögeleri:

ayr›ld› : Yüklemyolum : Öznekarl› da¤dan : Yer tamlay›c›s›bahâr ülkesine : Yer tamlay›c›s›


Kelime Gruplar›

karl› da¤ : S›fat tamlamas›bahâr ülkesi : Belirtisiz isim tamlamas›

2. Cümle:

Çekti bir cennete hulyâm› hayâlin h›zla.

Cümlenin Ögeleri:

çekti : Yüklemhayâlin : Özne

bir cennete : Yer tamlay›c›s›hulyâm› : Belirtili nesneh›zla : Zarf

Kelime Gruplar›:

hayâlin : Tamlayan› düflmüfl iyelik grubu ([senin] hayalin)bir cennet : S›fat tamlamas›h›zla (ile) : Edat grubu

3. Cümle:

Bana göz k›rpal› sen bir bulutun ard›ndan, Konuflan bir çocu¤um her gece bir y›ld›zla.

Cümlenin Ögeleri:

Her gece bir y›ld›zla konuflan bir çocu¤um : YüklemBana göz k›rpal› sen bir bulutun ard›ndan : ZarfKelime Gruplar›:

her gece bir y›ld›zla konuflan/ bir çocu¤um : S›fat tamlamas›s›fat isim

her gece bir y›ld›zla konuflan : S›fat-fiil grubuzarf zarf s›fat-fiil

her gece : S›fat tamlamas›


bir/ y›ld›z : S›fat tamlamas›y›ld›zla : Edat grububir çocuk : S›fat tamlamas›bana göz k›rpal› : Zarf-fiil grubugöz k›rp- : Birleflik fiilbir bulut : S›fat tamlamas›bir bulutun ard› : Belirtili isim tamlamas›

(35)

“Bir katre içen çeflme-i pür-hûn-› fenâdanBafl›n alamaz bir daha bârân-› belâdan.”

(Ziya Pafla)

Cümlenin Ögeleri:

alamaz : Yüklembir katre içen çeflme-i pür-hûn-› fenâdan: Öznebafl›n : Belirtili nesnebârân-› belâdan : Yer tamlay›c›s›bir daha : Zarf

Kelime Gruplar›:

bir katre içen çeflme-i pür-hûn-› fenâdan : S›fat-fiil grubunesne s›f.fiil yer tamlay›c›s›bir katre : S›fat tamlamas›çeflme-i pür-hûn-› fenâ : Farsça isim tamlamas›bir daha : S›fat tamlamas› (zarf grubu)bârân-› belâ : Farsça isim tamlamas›


içen < iç-eniç- : Fiil kökü-en : S›fat-fiil eki

bafl›n < bafl-›-nbafl : ‹sim kökü-›- : Teklik 3. flah›s iyelik eki-n : Belirtme hâli eki


bir/ y›ld›z : S›fat tamlamas›y›ld›zla : Edat grububir çocuk : S›fat tamlamas›bana göz k›rpal› : Zarf-fiil grubugöz k›rp- : Birleflik fiilbir bulut : S›fat tamlamas›bir bulutun ard› : Belirtili isim tamlamas›

(35)

“Bir katre içen çeflme-i pür-hûn-› fenâdanBafl›n alamaz bir daha bârân-› belâdan.”

(Ziya Pafla)

Cümlenin Ögeleri:

alamaz : Yüklembir katre içen çeflme-i pür-hûn-› fenâdan: Öznebafl›n : Belirtili nesnebârân-› belâdan : Yer tamlay›c›s›bir daha : Zarf

Kelime Gruplar›:

bir katre içen çeflme-i pür-hûn-› fenâdan : S›fat-fiil grubunesne s›f.fiil yer tamlay›c›s›bir katre : S›fat tamlamas›çeflme-i pür-hûn-› fenâ : Farsça isim tamlamas›bir daha : S›fat tamlamas› (zarf grubu)bârân-› belâ : Farsça isim tamlamas›


içen < iç-eniç- : Fiil kökü-en : S›fat-fiil eki

bafl›n < bafl-›-nbafl : ‹sim kökü-›- : Teklik 3. flah›s iyelik eki-n : Belirtme hâli eki


alamaz < al-amazal- : Fiil kökü-amaz : Yeterlilik fiilinin genifl zaman›n olumsuzu eki.

(36)

Hepsi, s›rt›nda abâ, günlerceGittiler içleri hicranla dolu;Her günün ufkunu sard›kça geceDediler: “Belki son akflamd›r bu.”


1. Cümle:

Hepsi, s›rt›nda abâ, günlerceGittiler içleri hicranla dolu;

Cümlenin Ögeleri:

gittiler : Yüklemhepsi : Öznes›rt›nda abâ : Zarfgünlerce : Zarfiçleri hicranla dolu : Zarf

Kelime Gruplar›:

s›rt›nda abâ : Bulunma grubuiçleri/ hicranla dolu : ‹snat grubuhicranla dolu : Vas›ta grubu

2. Cümle:

Bu cümle iç içe birleflik yap›l› bir cümledir.

Her günün ufkunu sard›kça geceDediler: “Belki son akflamd›r bu.”


Cümlenin Ögeleri:

dediler : Yüklemonlar : Gizli özne (onlar)her günün ufkunu sard›kça gece : Zarfbelki son akflamd›r bu : Nesne (iç cümle)son akflamd›r : Yüklembu : Öznebelki : Cümle d›fl› unsur

Kelime Gruplar›:

Gece her günün ufkunu sard›kça : Zarf-fiil grubuözne nesne zarf-fiil

her günün/ufku : Belirtili isim tamlamas›her gün : S›fat tamlamas›son akflam : S›fat tamlamas›


hepsi < hep-sihep : ‹sim kökü-si : Teklik 3. flah›s iyelik eki

s›rt›nda < s›rt-›-n-das›rt : ‹sim kökü-›- : Teklik 3. flah›s iyelik eki-n- : Yard›mc› ses-da : Bulunma hâli eki

günlerce < gün-ler-cegün : ‹sim kökü-ler- : Çokluk eki-ce : Eflitlik hâli eki

gittiler < git-ti-lergit- : Fiil kökü-ti- : Görülen geçmifl zaman eki-ler : Çokluk 3. flah›s eki


Cümlenin Ögeleri:

dediler : Yüklemonlar : Gizli özne (onlar)her günün ufkunu sard›kça gece : Zarfbelki son akflamd›r bu : Nesne (iç cümle)son akflamd›r : Yüklembu : Öznebelki : Cümle d›fl› unsur

Kelime Gruplar›:

Gece her günün ufkunu sard›kça : Zarf-fiil grubuözne nesne zarf-fiil

her günün/ufku : Belirtili isim tamlamas›her gün : S›fat tamlamas›son akflam : S›fat tamlamas›


hepsi < hep-sihep : ‹sim kökü-si : Teklik 3. flah›s iyelik eki

s›rt›nda < s›rt-›-n-das›rt : ‹sim kökü-›- : Teklik 3. flah›s iyelik eki-n- : Yard›mc› ses-da : Bulunma hâli eki

günlerce < gün-ler-cegün : ‹sim kökü-ler- : Çokluk eki-ce : Eflitlik hâli eki

gittiler < git-ti-lergit- : Fiil kökü-ti- : Görülen geçmifl zaman eki-ler : Çokluk 3. flah›s eki


içleri < iç-leriiç : ‹sim kökü-leri : Çokluk 3. flah›s iyelik eki

hicranla < hicran-lahicran : ‹sim kökü-la : Vas›ta eki

dolu < dol-udol- : Fiil gövdesi-u : Fiilden isim yap›m eki

günün < gün-üngün : ‹sim kökü-ün : ‹lgi hâli eki

ufkunu < ufk-u-n-uufk : ‹sim kökü-u- : Teklik 3. flah›s iyelik eki-n- : Yard›mc› ses-u : Belirme hâli eki

sard›kça < sar-d›kçasar- : Fiil kökü-d›kça : Zarf-fiil eki

akflamd›r < akflam-d›rakflam : ‹sim gövdesi-d›r : Bildirme eki

Mesafeler gözlerin gibi sonsuzdur senin,Seyrettikçe k›pk›z›l yanar göz bebeklerim.Bense engin denize bakan bir pencereninÖnünde gelmeyecek saatleri beklerim.


1. Cümle:Mesafeler gözlerin gibi sonsuzdur senin


Cümlenin Ögeleri:

sonsuzdur : Yüklemmesafeler : Öznesenin gözlerin gibi : Zarf

Kelime Gruplar›:

senin gözlerin : Belirtili isim tamlamas›senin gözlerin gibi : Edat grubu

2. Cümle:

Seyrettikçe k›pk›z›l yanar göz bebeklerim.

Cümlenin Ögeleri:

yanar : Yüklemgöz bebeklerim : Öznek›pk›z›l : Zarfseyrettikçe : Zarf

Kelime Gruplar›:

k›pk›z›l : Tekrar grubugöz bebeklerim : Belirtisiz isim tamlamas›

3. Cümle

Bense engin denize bakan bir pencereninÖnünde gelmeyecek saatleri beklerim.

Cümlenin Ögeleri:

beklerim : Yüklemben(se) : Öznegelmeyecek saatleri: Belirtili nesneengin denize bakan bir pencerenin önünde: Yer Tamlay›c›s›

Kelime Gruplar›:engin deniz : S›fat tamlamas›engin denize bakan : S›fat-fiil grubu


Cümlenin Ögeleri:

sonsuzdur : Yüklemmesafeler : Öznesenin gözlerin gibi : Zarf

Kelime Gruplar›:

senin gözlerin : Belirtili isim tamlamas›senin gözlerin gibi : Edat grubu

2. Cümle:

Seyrettikçe k›pk›z›l yanar göz bebeklerim.

Cümlenin Ögeleri:

yanar : Yüklemgöz bebeklerim : Öznek›pk›z›l : Zarfseyrettikçe : Zarf

Kelime Gruplar›:

k›pk›z›l : Tekrar grubugöz bebeklerim : Belirtisiz isim tamlamas›

3. Cümle

Bense engin denize bakan bir pencereninÖnünde gelmeyecek saatleri beklerim.

Cümlenin Ögeleri:

beklerim : Yüklemben(se) : Öznegelmeyecek saatleri: Belirtili nesneengin denize bakan bir pencerenin önünde: Yer Tamlay›c›s›

Kelime Gruplar›:engin deniz : S›fat tamlamas›engin denize bakan : S›fat-fiil grubu


engin denize bakan bir pencere : S›fat tamlamas›bir pencere : S›fat tamlamas›engin denize bakan bir pencerenin önü: Belirtili isim tamlamas›gelmeyecek saatler : S›fat tamlamas›


Gözlerin< göz-ler-i-n

göz : ‹sim gövdesi-ler- : Çokluk eki-i- : Yard›mc› ses-n- : Teklik 2. flah›s iyelik eki

Sonsuzdur< son-suz-dur

son : ‹sim kökü-suz- : ‹simden isim yap›m eki-dur : Bildirme eki (Teklik 3. flah›s)

Senin<sen-in

sen : ‹sim kökü-in : ‹lgi hâli eki

Seyrettikçe< seyir+et-tikçe

seyret- : Birleflik fiil-tikçe- : Zarf-fiil

Yanar< yan-ar

yan- : Fiil kökü-ar : Genifl zaman eki

Bebeklerim< bebek-ler-i-m

bebek : ‹sim gövdesi-ler- : Çokluk eki-i- : Yard›mc› ses-m : Teklik 1. flah›s iyelik eki


Bakan<bak-an

bak- : Fiil kökü-an : S›fat-fiil eki

Önünde< ön-ü-n-de

ön : ‹sim kökü-ü- : Teklik 3. flah›s iyelik eki-n- : Yard›mc› ses-de : Bulunma hâli eki

Gelmeyecek<gel-me-y-ecek

gel- : Fiil gövdesi-me- : Fiilden fiil yap›m eki -y- : Yard›mc› ses-ecek : S›fat-fiil yap›m eki

Saatleri<saat-ler-i

saat : ‹sim kökü-ler- : Çokluk eki-i- : Belirtme hâli eki

Beklerim<bek-le-r-im

bek : ‹sim kökü-le- : ‹simden fiil yap›m eki-r- : Genifl zaman eki-im : Teklik 1. flah›s eki

Bilemem, dostlar: Ne yanda evim,Ne yanda dergâh›m;Ben ki da¤, tafl, yokufl demez, giderim,Ben ki yaln›zl›¤›mla hemrâh›m…Melek-ül-Mevt’i yolda karfl›lamak‹steyen bir garip seyyâh›m!

(Arif Nihat Asya)


Bakan<bak-an

bak- : Fiil kökü-an : S›fat-fiil eki

Önünde< ön-ü-n-de

ön : ‹sim kökü-ü- : Teklik 3. flah›s iyelik eki-n- : Yard›mc› ses-de : Bulunma hâli eki

Gelmeyecek<gel-me-y-ecek

gel- : Fiil gövdesi-me- : Fiilden fiil yap›m eki -y- : Yard›mc› ses-ecek : S›fat-fiil yap›m eki

Saatleri<saat-ler-i

saat : ‹sim kökü-ler- : Çokluk eki-i- : Belirtme hâli eki

Beklerim<bek-le-r-im

bek : ‹sim kökü-le- : ‹simden fiil yap›m eki-r- : Genifl zaman eki-im : Teklik 1. flah›s eki

Bilemem, dostlar: Ne yanda evim,Ne yanda dergâh›m;Ben ki da¤, tafl, yokufl demez, giderim,Ben ki yaln›zl›¤›mla hemrâh›m…Melek-ül-Mevt’i yolda karfl›lamak‹steyen bir garip seyyâh›m!

(Arif Nihat Asya)


1. Cümle:

Bilemem, dostlar

Cümlenin Ögeleri:

bilemem : Yüklemben : Gizli özne(-m)dostlar : Cümle d›fl› unsur

2. Cümle:

Ne yanda evim

Cümlenin Ögeleri:

ne yanda : Yüklemevim : Özne

Kelime Gruplar›:

evim : ‹yelik grubu

3. Cümle:

Ne yanda dergâh›m

Cümlenin Ögeleri:

ne yanda : Yüklemdergâh›m : Özne

Kelime Gruplar›:

dergâh›m : ‹yelik grubu

4. Cümle:

Ben ki da¤, tafl, yokufl demez, giderim


Cümlenin Ögeleri:

giderim : Yüklemben : Gizli özneki : Cümle d›fl› unsurda¤, tafl yokufl demez: Zarf

5. Cümle:

Ben ki yaln›zl›¤›mla hemrâh›m…

Cümlenin Ögeleri:

hemrâh›m : Yüklemben : Özneki : Cümle d›fl› unsuryaln›zl›¤›mla : Zarf

Kelime Gruplar›:

hemrâh›m : ‹yelik grubuyaln›zl›¤›mla (Yaln›zl›¤›m ile): Edat grubu

6. Cümle:

Melek-ül-Mevt’i yolda karfl›lamak‹steyen bir garip seyyâh›m!

Cümlenin Ögeleri:

melek-ül-Mevt’i yolda karfl›lamak isteyen bir garip seyyâh›m!: Yüklemben : Gizli özne(-m)

Kelime Gruplar›:

melek-ül-Mevt’i yolda karfl›lamak : ‹sim-fiil grubumelek-ül-Mevt’i yolda karfl›lamak isteyen: S›fat-fiil grubumelek-ül-Mevt’i yolda karfl›lamak isteyen bir garip seyyâh: S›fat tamlamas›bir garip seyyâh : S›fat tamlamas›garip seyyâh : S›fat tamlamas›


Cümlenin Ögeleri:

giderim : Yüklemben : Gizli özneki : Cümle d›fl› unsurda¤, tafl yokufl demez: Zarf

5. Cümle:

Ben ki yaln›zl›¤›mla hemrâh›m…

Cümlenin Ögeleri:

hemrâh›m : Yüklemben : Özneki : Cümle d›fl› unsuryaln›zl›¤›mla : Zarf

Kelime Gruplar›:

hemrâh›m : ‹yelik grubuyaln›zl›¤›mla (Yaln›zl›¤›m ile): Edat grubu

6. Cümle:

Melek-ül-Mevt’i yolda karfl›lamak‹steyen bir garip seyyâh›m!

Cümlenin Ögeleri:

melek-ül-Mevt’i yolda karfl›lamak isteyen bir garip seyyâh›m!: Yüklemben : Gizli özne(-m)

Kelime Gruplar›:

melek-ül-Mevt’i yolda karfl›lamak : ‹sim-fiil grubumelek-ül-Mevt’i yolda karfl›lamak isteyen: S›fat-fiil grubumelek-ül-Mevt’i yolda karfl›lamak isteyen bir garip seyyâh: S›fat tamlamas›bir garip seyyâh : S›fat tamlamas›garip seyyâh : S›fat tamlamas›



Bilemem<bil-eme-m

bil- : Fiil kökü-eme- : Yeterlilik fiilinin olumsuzu-m : Teklik 1. flah›s eki

‹steyen< iste-y-en

iste(iz-de) : Fiil gövdesi-y- : Yard›mc› ses-en : S›fat-fiil

296 T Ü R K ‹ Y E T Ü R K Ç E S ‹ S Ö Z D ‹ Z ‹ M ‹ KAYNAKLAR

ABASIYANIK, S. Faik, Seçme Hikâyeler, MEB Yay›nlar›, Ankara 2001. AÇIKGÖZ, Halil-YELTEN, Muhammet, Kelime Gruplar›, ‹stanbul 2005.AKIN, Lemi, Türkiye Türkçesinde Ba¤laçlar (‹stanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler

Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyat› Anabilim Dal›, yay›mlanmam›fl yüksek li-sans tezi), ‹stanbul 2004.

AKYÜZ, Kenan, Bat› Tesirinde Türk fiiiri Antolojisi, Ankara 1970ALTINTOPRAK (Gündo¤mufl), Sevgi, Yahya Kemal’in Manzum Eserlerinde Kelime

Gruplar›: Yap›l›fllar› ve Kullan›l›fllar›, (‹stanbul Üniversitesi Sosyal BilimlerEnstitüsü, Türk Dili ve Edebiyat› Anabilim Dal›, yay›mlanmam›fl yüksek li-sans tezi, ‹stanbul 2001.

ASYA, Arif Nihat, Bir Bayrak Rüzgâr Bekliyor, Ötüken Yay›nlar›, ‹st. 1997.ASYA, Arif Nihat, Kökler ve Dallar, Ötüken Yay›nlar›, ‹st. 1997.ASYA, Arif Nihat, Duâlar ve Aminler, Ötüken Yay›nlar›, ‹st. 1997.ATABAY, Nefle, Kutluk, ‹brahim, Özel, Sevgi, Sözcük Türleri (Yay›ma haz›rlayan:

Do¤an Aksan), Ankara 1983.ATABAY, Nefle-Özel, Sevgi-Çam, Ayfer, Türkiye Türkçesinin Sözdizimi, Ankara

1981.BANGUO⁄LU, Tahsin, Türkçenin Grameri, Türk Dil Kurumu Yay›nlar›, Ankara

1986.BAfiAR, Kürflat, Baflucumda Müzik, 4. bs, Türkiye ‹fl Bankas› Yay›nlar›, ‹st. 2003.BAYRAV, Süheyla, Yap›sal Dilbilimi, ‹stanbul 1969.BEHRAMO⁄LU, Ataol, Son Yüzy›l Büyük Türk fiiiri Antolojisi, I-II, Sosyal Yay›n-

lar, ‹stanbul 1993.BEYATLI, Y. Kemal, Aziz ‹stanbul, Yahya Kemal Enstitüsü, ‹stanbul 1974.BEYATLI, Y. Kemal, Kendi Gök Kubbemiz, Milli E¤itim Bas›m Evi, ‹stanbul 1969.BEYATLI, Yahya Kemal, Eski fiiirin Rüzgâr›yle, Fetih Cemiyeti Yay›nlar›, ‹st. 1993.BEYATLI, Yahya Kemal, Rubâîler ve Hayam Rubâîlerini Türkçe Söyleyifl, Fetih Ce-

miyeti Yay›nlar›, ‹stanbul 1988.BEZ‹RC‹, As›m, Özer, Kemal, Dünden Bugüne Türk fiiiri (Yeni fiiir 1940-1960), C.,

III, Evrensel Bas›m Yay›m, ‹st. 2002.BEZ‹RC‹, As›m, Özer, Kemal, Dünden Bugüne Türk fiiiri (Yeni fiiir 1940-1960), C.,

IV, Evrensel Bas›m Yay›m, ‹st. 2002.B‹LGEG‹L, M. Kaya, Türkçe Dilbilgisi, 2. bs., Dergâh Yay›nlar›, ‹stanbul 1982.B‹LG‹N, Muhittin, Anlamdan Anlat›ma Türkçemiz, T.C.Kültür Bakanl›¤› Yay›nla-

r›, Ankara 2002.BOZKURT, Fuat, Türkiye Türkçesi, 2. bs., Hatio¤lu Yay›nlar›, Ankara 2000.BU⁄RA, Tar›k, Küçük A¤a, Milli E¤itim Bas›mevi, ‹stanbul 1992.BU⁄RA, Tar›k, Ya¤mur Beklerken, Ötüken Yay›nlar›, ‹stanbul1998.COfiAR, Asiye Mevhibe, Ahmet Hamdi Tanp›nar’›n “Befl fiehir” Adl› Eserindeki

KAYNAKLAR

ABASIYANIK, S. Faik, Seçme Hikâyeler, MEB Yay›nlar›, Ankara 2001. AÇIKGÖZ, Halil-YELTEN, Muhammet, Kelime Gruplar›, ‹stanbul 2005.AKIN, Lemi, Türkiye Türkçesinde Ba¤laçlar (‹stanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler

Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyat› Anabilim Dal›, yay›mlanmam›fl yüksek li-sans tezi), ‹stanbul 2004.

AKYÜZ, Kenan, Bat› Tesirinde Türk fiiiri Antolojisi, Ankara 1970ALTINTOPRAK (Gündo¤mufl), Sevgi, Yahya Kemal’in Manzum Eserlerinde Kelime

Gruplar›: Yap›l›fllar› ve Kullan›l›fllar›, (‹stanbul Üniversitesi Sosyal BilimlerEnstitüsü, Türk Dili ve Edebiyat› Anabilim Dal›, yay›mlanmam›fl yüksek li-sans tezi, ‹stanbul 2001.

ASYA, Arif Nihat, Bir Bayrak Rüzgâr Bekliyor, Ötüken Yay›nlar›, ‹st. 1997.ASYA, Arif Nihat, Kökler ve Dallar, Ötüken Yay›nlar›, ‹st. 1997.ASYA, Arif Nihat, Duâlar ve Aminler, Ötüken Yay›nlar›, ‹st. 1997.ATABAY, Nefle, Kutluk, ‹brahim, Özel, Sevgi, Sözcük Türleri (Yay›ma haz›rlayan:

Do¤an Aksan), Ankara 1983.ATABAY, Nefle-Özel, Sevgi-Çam, Ayfer, Türkiye Türkçesinin Sözdizimi, Ankara

1981.BANGUO⁄LU, Tahsin, Türkçenin Grameri, Türk Dil Kurumu Yay›nlar›, Ankara

1986.BAfiAR, Kürflat, Baflucumda Müzik, 4. bs, Türkiye ‹fl Bankas› Yay›nlar›, ‹st. 2003.BAYRAV, Süheyla, Yap›sal Dilbilimi, ‹stanbul 1969.BEHRAMO⁄LU, Ataol, Son Yüzy›l Büyük Türk fiiiri Antolojisi, I-II, Sosyal Yay›n-

lar, ‹stanbul 1993.BEYATLI, Y. Kemal, Aziz ‹stanbul, Yahya Kemal Enstitüsü, ‹stanbul 1974.BEYATLI, Y. Kemal, Kendi Gök Kubbemiz, Milli E¤itim Bas›m Evi, ‹stanbul 1969.BEYATLI, Yahya Kemal, Eski fiiirin Rüzgâr›yle, Fetih Cemiyeti Yay›nlar›, ‹st. 1993.BEYATLI, Yahya Kemal, Rubâîler ve Hayam Rubâîlerini Türkçe Söyleyifl, Fetih Ce-

miyeti Yay›nlar›, ‹stanbul 1988.BEZ‹RC‹, As›m, Özer, Kemal, Dünden Bugüne Türk fiiiri (Yeni fiiir 1940-1960), C.,

III, Evrensel Bas›m Yay›m, ‹st. 2002.BEZ‹RC‹, As›m, Özer, Kemal, Dünden Bugüne Türk fiiiri (Yeni fiiir 1940-1960), C.,

IV, Evrensel Bas›m Yay›m, ‹st. 2002.B‹LGEG‹L, M. Kaya, Türkçe Dilbilgisi, 2. bs., Dergâh Yay›nlar›, ‹stanbul 1982.B‹LG‹N, Muhittin, Anlamdan Anlat›ma Türkçemiz, T.C.Kültür Bakanl›¤› Yay›nla-

r›, Ankara 2002.BOZKURT, Fuat, Türkiye Türkçesi, 2. bs., Hatio¤lu Yay›nlar›, Ankara 2000.BU⁄RA, Tar›k, Küçük A¤a, Milli E¤itim Bas›mevi, ‹stanbul 1992.BU⁄RA, Tar›k, Ya¤mur Beklerken, Ötüken Yay›nlar›, ‹stanbul1998.COfiAR, Asiye Mevhibe, Ahmet Hamdi Tanp›nar’›n “Befl fiehir” Adl› Eserindeki

Cümlelerde Unsur Dizilifli ve Kurulufl ‹liflkisi, (‹stanbul Üniversitesi Sosyal Bi-limler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyat› Anabilim Dal›, bas›lmam›fl doktoratezi), ‹stanbul 1997.

ÇAMLIBEL, F. Nafiz, Han Duvarlar›, Milli E¤itim Bas›mevi, ‹stanbul 1993.ÇOKUM, Sevinç, A¤ustos Bafla¤›, Cönk Yay›nlar›, ‹stanbul 1989.DEL‹CE, Halil ‹brahim Türkçe Sözdizimi, Kitabevi, ‹stanbul 2003.DEM‹RAY, Kemal “de BA⁄LACI”, Türk Dili, Say›.279, TDK, 1974, s.933-935.DEM‹RAY, Kemal, Temel Dilbilgisi, ‹stanbul 1981.DENY, Jean, Türk Dili Grameri, Osmanl› Lehçesi (çev. Ali Ulvi Elöve), ‹stanbul

1941.DEVEL‹, Hayati, “-Sa Morfemli Yard›mc› Cümleler ve Bunlarla Kurulan Birleflik

Cümleler Üzerine Bir ‹nceleme”, TDAY-Belleten 1995, Ankara 1997, s. 116-151.

DIRANAS, A.Muhip, fiiirler, 7.bs., Yap› Kredi Yay›nlar›, ‹stanbul 2004.D‹ZDARO⁄LU, Hikmet, Tümce Bilgisi, Ankara 1976.DO⁄AN, Enfel: Eski Anadolu Türkçesinde Kelime Gruplar› ve Kullan›l›fllar› (‹stan-

bul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyat› AnabilimDal›, bas›lmam›fl yüksek lisans tezi), ‹stanbul 2001.

DURDIYEV, Tahir, Reflat Nuri Güntekin’in Çal›kuflu Roman›n›n Sentaks› Üzerine Bir‹nceleme (‹.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, bas›lmam›fl doktora tezi), ‹stanbul1999.

ED‹SKUN, Haydar, Türk Dilbilgisi, Remzi Kitabevi, ‹stanbul 1993.EMRE, A. Cevat, Türk Dilbigisi, Cumhuriyet Matbaas›, ‹stanbul 1945.ERG‹N, Muharrem, Türk Dil Bilgisi, ‹stanbul 1972. ERKCAN, Meryem, Faruk Nafiz Çaml›bel’in Han Duvarlar› Adl› fiiir Kitab› Üzerin-

de Söz Dizimi ‹ncelemesi (‹.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, bas›lmam›fl yükseklisans tezi), ‹stanbul 2004.

ERSOY, M. Akif, Safahat, ‹stanbul 1984.ES‹N, Osman, Abdülhak fiinasi Hisar’›n Çaml›cadaki Enifltemiz Adl› Eserindeki Cüm-

le Tipleri Üzerine Bir ‹nceleme, (‹.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, bas›lmam›fldoktora tezi), ‹stanbul 1997.

GEÇER, ‹lhan, Cumhuriyet Döneminde Türk fiiiri, Ankara 1987.GENCAN, Tahir Nejat, Dilbilgisi, Kanaat Yay›nlar›, ‹stanbul 1997.GÖÇKÜN, Önder, Ziya Pafla’n›n Hayat›, Eserleri, Edebi fiahsiyeti ve fiiirleri, Kültür

ve Turizm Bakanl›¤› Yay›nlar›, Ankara 1987.GÖKALP, Ziya, Türkçülü¤ün Esaslar›, Kültür Bakanl›¤› Yay›nlar›, ‹st. 1976GÜLENSOY, Tuncer, Türkçe El Kitab›, Bizim Gençlik Yay›nlar›, Kayseri 1994.GÜNEfi, Sezai, Türk Dili ve Anlat›m Bilgisi, 1.bs., D.E.Ü.Rektörlük Matbaas›, ‹z-

mir, 1999.


GÜNTEK‹N, R.Nuri, Çal›kuflu, 48.bs., ‹nk›lâp Kitapevi, ‹stanbul t.y.GÜNTEK‹N, R.Nuri, Dudaktan Kalbe, 22.bs., ‹stanbul, ‹nk›lâp Kitapevi, t.y.GÜNTEK‹N, Reflat Nuri, Ac›mak, Güven Bas›mevi, ‹stanbul 1941.Güzel Yaz›lar (fiiirler), TDK Yay›nlar›, Ankara 2003.Güzel Yaz›lar (Mektuplar), TDK Yay›nlar› Ankara 1997.Güzel Yaz›lar (Romanlar), TDK Yay›nlar›, Ankara 1999.Güzel Yaz›lar (Röportajlar), TDK Yay›nlar›, Ankara 1997.Güzel Yaz›lar (O¤uz’dan Bugüne), TDK Yay›nlar›, Ankara 1996.HACIEM‹NO⁄LU, Necmettin, Türk Dilinde Edatlar, MEB Yay›nlar›, ‹stanbul

1992.HAT‹BO⁄LU, Vecihe, Türkçenin Sözdizimi, Ankara 1972.‹LHAN, Attila, Duvar, 9.bs., Bilgi Yay›nevi, ‹stanbul 1998.KANIK, Orhan Veli, Bütün fiiirleri, Varl›k Yay›nlar›, ‹stanbul 1963.KARAHAN, Leyla, Türkçede Söz Dizimi, Ankara 1991.KARAOSMANO⁄LU, Y.Kadri, Kiral›k Konak, Remzi Kitap Evi, ‹stanbul 1974.KARAOSMANO⁄LU, Y.Kadri, Yaban, ‹letiflim Yay›nlar›, ‹stanbul 2002.KARAÖRS, Metin, Türkçenin Söz Dizimi ve Cümle Tahlilleri, Kayseri 1993.KARAÖRS, Metin, Karfl›laflt›rmal› fiekil ve Cümle Bilgisi, Ankara 2005.KARAY, R.Halit, Kad›nlar Tekkesi, ‹stanbul, ‹nk›lâp Kitapevi, 1964.KARAY, Refik Halit, Gurbet Hikâyeleri, ‹nk›lâp ve Aka Kitabevi, ‹stanbul 1965.KAYNAK, Oya:“Türkçede Ba¤laçlar”, Türk Dili, C.XIX, Say›.209, 1969, s. 697-

705.KEMAL, Yaflar, Kufllar da Gitti, 1.bs., Adam Yay›nlar›, ‹stanbul 1995.KESK‹N, Raflit, Türkçe Dilbilgisi, -Kelime ve Cümle Tahlilleri, Konya 2003.KISAKÜREK, N.Faz›l, Çile, 48.bs., ‹stanbul, b.d. Yay›nlar›, 2003.KOÇ, Nurettin, Yeni Dilbilgisi, 3. bs., ‹nk›lâp Yay›nlar›, ‹stanbul 1996.KORKMAZ, Zeynep, Gramer Terimleri Sözlü¤ü, Ankara 1992.KORKMAZ, Zeynep,Türkiye Türkçesi Grameri (fiekil Bilgisi), Ankara 2003.KÜÇÜK, Nabi, Yaflar Kemal’in Kufllar da Gitti Adl› Eserinde Devrik Yap›, (‹stanbul

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyat› Anabilim Da-l›, bas›lmam›fl yüksek lisans tezi), ‹stanbul 2001.

KÜKEY, Mazhar, Türkçenin Sözdizimi, Ankara 1975.LEW‹S, G.L., Turkish Gramer, Oxford University Pres, Oxford 1978.L‹, Shuzhen, Peyami Safa’n›n Fatih-Harbiye Roman›n›n Sentaks› Üzerine Bir ‹ncele-

me, (‹.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, bas›lmam›fl doktora tezi), ‹stanbul 2005.MEMMEDO⁄LU, Alaeddin, “Türk Dilinde Giriflik Birleflik Cümle Meselesi, 3.

Uluslar Aras› Türk Dil Kurultay›, Türk Dil Kurumu Yay›nlar›, Ankara 1999.


GÜNTEK‹N, R.Nuri, Çal›kuflu, 48.bs., ‹nk›lâp Kitapevi, ‹stanbul t.y.GÜNTEK‹N, R.Nuri, Dudaktan Kalbe, 22.bs., ‹stanbul, ‹nk›lâp Kitapevi, t.y.GÜNTEK‹N, Reflat Nuri, Ac›mak, Güven Bas›mevi, ‹stanbul 1941.Güzel Yaz›lar (fiiirler), TDK Yay›nlar›, Ankara 2003.Güzel Yaz›lar (Mektuplar), TDK Yay›nlar› Ankara 1997.Güzel Yaz›lar (Romanlar), TDK Yay›nlar›, Ankara 1999.Güzel Yaz›lar (Röportajlar), TDK Yay›nlar›, Ankara 1997.Güzel Yaz›lar (O¤uz’dan Bugüne), TDK Yay›nlar›, Ankara 1996.HACIEM‹NO⁄LU, Necmettin, Türk Dilinde Edatlar, MEB Yay›nlar›, ‹stanbul

1992.HAT‹BO⁄LU, Vecihe, Türkçenin Sözdizimi, Ankara 1972.‹LHAN, Attila, Duvar, 9.bs., Bilgi Yay›nevi, ‹stanbul 1998.KANIK, Orhan Veli, Bütün fiiirleri, Varl›k Yay›nlar›, ‹stanbul 1963.KARAHAN, Leyla, Türkçede Söz Dizimi, Ankara 1991.KARAOSMANO⁄LU, Y.Kadri, Kiral›k Konak, Remzi Kitap Evi, ‹stanbul 1974.KARAOSMANO⁄LU, Y.Kadri, Yaban, ‹letiflim Yay›nlar›, ‹stanbul 2002.KARAÖRS, Metin, Türkçenin Söz Dizimi ve Cümle Tahlilleri, Kayseri 1993.KARAÖRS, Metin, Karfl›laflt›rmal› fiekil ve Cümle Bilgisi, Ankara 2005.KARAY, R.Halit, Kad›nlar Tekkesi, ‹stanbul, ‹nk›lâp Kitapevi, 1964.KARAY, Refik Halit, Gurbet Hikâyeleri, ‹nk›lâp ve Aka Kitabevi, ‹stanbul 1965.KAYNAK, Oya:“Türkçede Ba¤laçlar”, Türk Dili, C.XIX, Say›.209, 1969, s. 697-

705.KEMAL, Yaflar, Kufllar da Gitti, 1.bs., Adam Yay›nlar›, ‹stanbul 1995.KESK‹N, Raflit, Türkçe Dilbilgisi, -Kelime ve Cümle Tahlilleri, Konya 2003.KISAKÜREK, N.Faz›l, Çile, 48.bs., ‹stanbul, b.d. Yay›nlar›, 2003.KOÇ, Nurettin, Yeni Dilbilgisi, 3. bs., ‹nk›lâp Yay›nlar›, ‹stanbul 1996.KORKMAZ, Zeynep, Gramer Terimleri Sözlü¤ü, Ankara 1992.KORKMAZ, Zeynep,Türkiye Türkçesi Grameri (fiekil Bilgisi), Ankara 2003.KÜÇÜK, Nabi, Yaflar Kemal’in Kufllar da Gitti Adl› Eserinde Devrik Yap›, (‹stanbul

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyat› Anabilim Da-l›, bas›lmam›fl yüksek lisans tezi), ‹stanbul 2001.

KÜKEY, Mazhar, Türkçenin Sözdizimi, Ankara 1975.LEW‹S, G.L., Turkish Gramer, Oxford University Pres, Oxford 1978.L‹, Shuzhen, Peyami Safa’n›n Fatih-Harbiye Roman›n›n Sentaks› Üzerine Bir ‹ncele-

me, (‹.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, bas›lmam›fl doktora tezi), ‹stanbul 2005.MEMMEDO⁄LU, Alaeddin, “Türk Dilinde Giriflik Birleflik Cümle Meselesi, 3.

Uluslar Aras› Türk Dil Kurultay›, Türk Dil Kurumu Yay›nlar›, Ankara 1999.


MER‹Ç, Cemil, Bu Ülke, 10. bs., ‹stanbul, ‹letiflim Yay›nlar›, 1995.MER‹Ç, Cemil, Bu Ülke, 23. bs., ‹letiflim Yay›nlar›, ‹st. 2004.MER‹Ç, Cemil, Bir Dünya Efli¤inde, 10. bs., ‹letiflim Yay›nlar›, ‹st. 2007.MIHÇIO⁄LU, Cemal, “Ve Ba¤lac›ndan Nas›l Kurtuluruz?”, Türk Dili, C.XXXI,

Say›.283, TDK, 1975, s.253-261.MIHÇIO⁄LU, Cemal:“Ve Ba¤lac› Üzerine”, Türk Dili, C.XXXI, Say›.284, TDK,

1975, s.399-400.M‹RATA, Türker, “Ve Ba¤lac› Üzerine”, Türk Dili, C.XXXI, Say›.285, TDK, 1975,

s.492.MOUSSA, Gamal, Refik Halit Karay’›n “Memleket Hikâyeleri” ve “Gurbet Hikâyele-

ri” Adl› Eserlerindeki Cümle Tipleri Üzerine Bir ‹nceleme, (‹stanbul Üniversite-si Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyat› Anabilim Dal›, bas›lma-m›fl doktora tezi), ‹stanbul 1995.

NECAT‹G‹L, Behçet, Bile/Yazd›, 1.bs., Yap› Kredi Yay›nlar›, ‹stanbul 1997.ORHON, Orhan Seyfi, fiiirler, 1000 Temel Eser, Millî E¤itim Bas›mevi, ‹stanbul

1970.ÖZKAN, Mustafa, Tarih ‹çinde Türk Dili, 3. bs., Filiz Kitabevi, ‹stanbul 2004.ÖZKAN, Mustafa, Türk Dilinin Geliflme Alanlar› ve Eski Anadolu Türkçesi, 2. bs.,

Filiz Kitabevi, ‹stanbul 2001.ÖZKAN, Mustafa, “Eski Türkiye Türkçesinde ki/kim Ba¤laçlar›n›n Kullan›l›fl›

Üzerine”, ‹ÜEF Türk Dili ve Edebiyat› Dergisi, C. XXXI, ‹stanbul 2004, s. 213-225.

ÖZKAN, Mustafa, “Tarihî Türkiye Türkçesi Metinlerinde ‹stek Eki -A/-E’ninKullan›l›fl› Üzerine”, ‹ÜEF Türk Dili ve Edebiyat› Dergisi, C. XXX, ‹stanbul,2003, s. 359-385.

ÖZKAN, Mustafa-Tören, Hatice-Esin, Osman, Yüksek Ö¤retimde Türk Dili, Yaz›l›ve Sözlü Anlat›m, 2. Bask›, Filiz Kitabevi, ‹stanbul 2006.

ÖZKAN, Mustafa, ‹nsan ‹letiflim ve Dil, 3F Yay›nlar›, ‹stanbul 2008.SAFA, Peyami, Yaln›z›z, Ötüken Neflriyat, ‹stanbul 1997.SAFA, Peyami, Dokuzuncu Hariciye Ko¤uflu, Ötüken Yay›nlar›, ‹stanbul 1972.SAFA, Peyami, Biz ‹nsanlar, Ötüken Yay›nlar›, ‹stanbul 1972.SAFA, Peyami, Fatih-Harbiye, Ötüken Yay›nlar›, ‹stanbul 1976.SEV, Gülsel, Etmek Fiiliyle Yap›lan Birleflik Fiiller ve Tamlay›c›larla Kullan›l›fl›, Anka-

ra, Türk Dil Kurumu Yay›nlar›, 2001.SEVMEZ, Adem, Türkiye Türkçesinde fiartl› Cümle Üzerine Bir ‹nceleme ((‹.Ü. Sos-

yal Bilimler Enstitüsü, bas›lmam›fl yüksek lisans tezi), ‹stanbul 2001.SEYFETT‹N, Ömer, Seçme Hikâyeler, 1000 Temel Eser, Millî E¤itim Bas›mevi, ‹s-

tanbul 1970.SEYFETT‹N, Ömer, Hikâyeler 1-2-3, Dergâh Yay›nlar›, ‹stanbul 1999.


SKUKA (Davut), Hülya, Yahya Kemal’in Manzum Eserlerinde Zarflar ve Kullan›l›flla-r› ‹.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, bas›lmam›fl yüksek lisans tezi), ‹stanbul 2002.

fi‹MfiEK, Rasim Örneklerle Türkçe Sözdizimi, Trabzon 1987.TAH‹R, Kemal, Devlet Ana, Bilgi Yay›n Evi, Ankara 1967.TANPINAR, A.Hamdi, Befl fiehir, ‹fl Bankas› Kültür Cep Kitaplar›, Ankara 1960.TANPINAR, A.Hamdi, Huzur, 5.bs., Dergâh Yay›nlar›, ‹stanbul 1992.TANSEL, Fevziye Abdullah, Mehmet Emin Yurdakul’un Eserleri-1 fiiirler, TTK Ba-

s›mevi, Ankara 1989.TARANCI, Cahit S›tk›, Otuz Befl Yafl, Varl›k Yay›nlar›, ‹stanbul 1964.TARANCI, Cahit S›tk›, Seçmeler, 1000 Temel Eser, Millî E¤itim Bas›mevi, ‹stanbul

1971.TATÇI, Mustafa, Yunus Emre Divan› II, Millî E¤itim Bas›mevi, ‹st. 1997.TOPALO⁄LU, Ahmet, Dil Bilgisi Terimleri Sözlü¤ü, ‹stanbul 1989.TUNCER, Hediye, Türk Dilinde Zarf-Fiiller, (Trakya Üniversitesi, Yay›mlanma-

m›fl Doktora Tezi), Edirne 1996.TÜRK D‹L KURUMU, ‹mlâ Klavuzu, Ankara 2005.UMRAN, Sedat-AKAY, Hasan, fiaheserler Antolojisi, ‹flaret Yay›nlar›, ‹stanbul

1994.UYSAL, Sermet Sami, Türkçe Anlat›m Yöntemleri, ‹stanbul 1980.ÜNLÜ, fiemsettin: “Ve sözcü¤ü”, Türk Dili, C.XXVI, Say›. 251(1972), s. 521-523.VEL‹, Orhan, Bütün fiiirleri, 40.bs., Adam Yay›nlar›, ‹stanbul 2000.YAVUZ, Hilmi, Denemeler, 1.bs., ‹stanbul, Boyut Kitaplar›, 1996.


SKUKA (Davut), Hülya, Yahya Kemal’in Manzum Eserlerinde Zarflar ve Kullan›l›flla-r› ‹.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, bas›lmam›fl yüksek lisans tezi), ‹stanbul 2002.

fi‹MfiEK, Rasim Örneklerle Türkçe Sözdizimi, Trabzon 1987.TAH‹R, Kemal, Devlet Ana, Bilgi Yay›n Evi, Ankara 1967.TANPINAR, A.Hamdi, Befl fiehir, ‹fl Bankas› Kültür Cep Kitaplar›, Ankara 1960.TANPINAR, A.Hamdi, Huzur, 5.bs., Dergâh Yay›nlar›, ‹stanbul 1992.TANSEL, Fevziye Abdullah, Mehmet Emin Yurdakul’un Eserleri-1 fiiirler, TTK Ba-

s›mevi, Ankara 1989.TARANCI, Cahit S›tk›, Otuz Befl Yafl, Varl›k Yay›nlar›, ‹stanbul 1964.TARANCI, Cahit S›tk›, Seçmeler, 1000 Temel Eser, Millî E¤itim Bas›mevi, ‹stanbul

1971.TATÇI, Mustafa, Yunus Emre Divan› II, Millî E¤itim Bas›mevi, ‹st. 1997.TOPALO⁄LU, Ahmet, Dil Bilgisi Terimleri Sözlü¤ü, ‹stanbul 1989.TUNCER, Hediye, Türk Dilinde Zarf-Fiiller, (Trakya Üniversitesi, Yay›mlanma-

m›fl Doktora Tezi), Edirne 1996.TÜRK D‹L KURUMU, ‹mlâ Klavuzu, Ankara 2005.UMRAN, Sedat-AKAY, Hasan, fiaheserler Antolojisi, ‹flaret Yay›nlar›, ‹stanbul

1994.UYSAL, Sermet Sami, Türkçe Anlat›m Yöntemleri, ‹stanbul 1980.ÜNLÜ, fiemsettin: “Ve sözcü¤ü”, Türk Dili, C.XXVI, Say›. 251(1972), s. 521-523.VEL‹, Orhan, Bütün fiiirleri, 40.bs., Adam Yay›nlar›, ‹stanbul 2000.YAVUZ, Hilmi, Denemeler, 1.bs., ‹stanbul, Boyut Kitaplar›, 1996.


Documents

Türkiye Türkçesi söz dizimi - Turuz · 2020. 4. 16. · mud, Gülistan Tercümesi, Giriﬂ-‹nceleme-Metin-Sözlük” adl› tez ile doktor, 1988’de ise doçent oldu. 1995’te