Embed Size (px)
Citation preview
T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI
RÂŞİD (?-1310?-1892) VE DÎVÂNI İNCELEME-TENKİDLİ METİN
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Kamile ÇETİN
Tez Danışmanı: Yrd. Doç. Dr. Selami TURAN
ISPARTA-2006
i
İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER............................................................................................................i ÖNSÖZ........................................................................................................................ 1 I. BÖLÜM ................................................................................................................... 3 İBRÂHİM RÂŞİD, HAYATI, EDEBÎ ŞAHSİYETİ VE ESERLERİ................... 3 A. İBRÂHİM RÂŞİD’İN HAYATI .......................................................................... 3 B. İBRÂHİM RÂŞİD’İN EDEBÎ ŞAHSİYETİ ....................................................... 6 a. Şiir ve Şair Hakkındaki Görüşleri........................................................................ 6 b. Dil ve Üslûp........................................................................................................... 13 c. Divandaki Atasözleri, Deyimler ve Argo............................................................ 13 c.a. Atasözleri............................................................................................................ 14 c.b. Deyimler ............................................................................................................. 16 c.c. Argo .................................................................................................................... 23 d. Etkilendiği ve Etkilediği Şairler ......................................................................... 25 d.a. Etkilendiği Şairler............................................................................................. 25 d.b. Etkilediği Şairler............................................................................................... 33 C. İBRÂHİM RÂŞİD’İN ESERLERİ .................................................................... 34 a. Divan ..................................................................................................................... 34 b. Vak’a-i Haleb ....................................................................................................... 35 II. BÖLÜM ............................................................................................................... 36 İBRÂHİM RÂŞİD DİVANI’NIN ŞEKİL VE MUHTEVA ÖZELLİKLERİ..... 36 A. ŞEKİL ÖZELLİKLERİ ..................................................................................... 36 a. Nazım Şekilleri ve Türleri ................................................................................... 36 a.a. Kasîdeler ............................................................................................................ 36 a.b. Musammatlar .................................................................................................... 36 a.c. Tarihler...............................................................................................................36 a.d. Gazeller...............................................................................................................37 a.e. Kıt’alar ............................................................................................................... 37 a.f. Müfredler………………………………………………………………………37 b.Vezin....................................................................................................................... 38 c. Kafiye ve Redif ..................................................................................................... 39 B. MUHTEVA ÖZELLİKLERİ ............................................................................. 40 I. DİVAN’DA SOSYAL HAYAT ........................................................................... 40 A. Gelenek, Görenek ve Âdetler ............................................................................. 41 a. Güvercinle Mektup Gönderme ........................................................................... 41 b. Etek öpme ............................................................................................................. 41 c. Yas Tutma ............................................................................................................. 41 d. Yaka Yırtma ......................................................................................................... 42 e. Sarık-Gül............................................................................................................... 42 f. Gül Atma ............................................................................................................... 43 g. Şişede Sümbül, Gül vs.......................................................................................... 43 h. Kur’a ..................................................................................................................... 43 ı. Mezar Kandili........................................................................................................ 44 i. Tabuta Şal, Örtü vs. Koyma ................................................................................ 45 j. Delileri Zincirle Bağlama ..................................................................................... 45 k. Sipend(Üzerlik tohumu) ...................................................................................... 45 l. Papağanları Konuşturmak İçin Şeker Verme.................................................... 46
ii
m. Gözlere Sürme Çekme........................................................................................ 46 n. Düzgün Kullanma ................................................................................................ 46 o. Kına Yakma.......................................................................................................... 47 ö. Şaraba Su ve Tuz Katma..................................................................................... 47 p. Şarap Yasağı......................................................................................................... 48 r. Helva Sohbeti ........................................................................................................ 48 B. İnanışlar ............................................................................................................... 49 a. Perilerle İlgili İnanışlar ....................................................................................... 49 b. Hazinelerle İlgili İnanışlar .................................................................................. 49 c. Yıldızlarla İlgili İnanışlar .................................................................................... 50 d. Ay-Güneş .............................................................................................................. 51 e. Devr-i Kamer ........................................................................................................ 51 C. Kıyâfetler ............................................................................................................. 51 a. Câme...................................................................................................................... 51 b. Cânfes.................................................................................................................... 52 c. Destâr, Sarık ......................................................................................................... 52 d. Dizlik ..................................................................................................................... 53 e. Haftân .................................................................................................................... 54 f. Hil’at ...................................................................................................................... 54 g. İmâme.................................................................................................................... 54 h. Kabâ ...................................................................................................................... 55 ı. Setrî ........................................................................................................................ 55 i. Zünnâr ................................................................................................................... 55 D. Yiyecek ve İçecekler ............................................................................................ 56 a. Yiyecekler ............................................................................................................. 56 b. İçecekler ................................................................................................................ 59 E. Eşya....................................................................................................................... 60 a. Bezme Ait Eşya..................................................................................................... 60 b. Yazı İle İlgili Eşya ................................................................................................ 62 c. Günlük Hayatta Kullanılan Eşya ....................................................................... 63 F. Spor ....................................................................................................................... 66 a. Av........................................................................................................................... 66 b. Satranç .................................................................................................................. 66 c. Nerd(Tavla)........................................................................................................... 67 d. Okçuluk................................................................................................................. 68 G. Hastalıklar ve Tedavi.......................................................................................... 68 a. Hastalıklar ............................................................................................................ 68 b. Tedavi.................................................................................................................... 70 H. Alışveriş................................................................................................................ 72 I. Eğlence................................................................................................................... 72 a. Bezm ve Bezmle İlgili Unsurlar .......................................................................... 73 b. Diğer Eğlence Şekilleri ........................................................................................ 74 İ. Musiki .................................................................................................................... 75 a. Musiki Âletleri...................................................................................................... 75 a.a. Çârpâre .............................................................................................................. 75 a.b. Çeng.................................................................................................................... 75 a.c. Def ....................................................................................................................... 76 a.d. Kânûn................................................................................................................. 77
iii
a.e. Kemân ................................................................................................................ 77 a.f. Mansûr................................................................................................................ 77 a.g. Nây/Ney .............................................................................................................. 78 a.h. Santûr................................................................................................................. 78 a.ı. Saz........................................................................................................................ 78 a.i. Tanbûr ................................................................................................................ 79 B. Makam Adları…………………………………………………………………..79 b.a. Acem................................................................................................................... 79 b.b. Arazbâr.............................................................................................................. 80 b.c. Dilkeş .................................................................................................................. 80 b.d. Ferahnâk............................................................................................................ 80 b.e. Hicâz ................................................................................................................... 81 b.f. Isfahan ................................................................................................................ 81 C. Diğer Musiki Terimleri....................................................................................... 81 c.a. Beste.................................................................................................................... 81 c.b. Güfte ................................................................................................................... 81 c.c. Nağme ................................................................................................................. 82 c.d. Sakıyl .................................................................................................................. 82 c.e. Usul, makam ...................................................................................................... 82 J. Meslekler............................................................................................................... 83 K. Yer Adları ............................................................................................................ 85 a. Ülkeler ve Şehirler ............................................................................................... 85 b. Denizler, Nehirler................................................................................................. 87 II. GÖK CİSİMLERİ .............................................................................................. 88 a. Pervîn .................................................................................................................... 88 b. Zühre..................................................................................................................... 88 c. Müşterî .................................................................................................................. 89 d. Süreyyâ ................................................................................................................. 89 III. TASAVVUF ....................................................................................................... 90 A. Tasavvufî Şahsiyetler .......................................................................................... 90 a. Mevlânâ................................................................................................................. 90 b. Mansur .................................................................................................................. 91 c. Râbia...................................................................................................................... 91 d. Ümmî Sinân .......................................................................................................... 92 B. Tarikat İsimleri.................................................................................................... 92 a. Bektaşîlik............................................................................................................... 92 b. Mevlevîlik ............................................................................................................. 93 C. Tasavvufî Terimler.............................................................................................. 94 a. Cemâl..................................................................................................................... 94 b. Ehl-i tecrîd ............................................................................................................ 95 c. Keramet................................................................................................................. 95 d. Kesret-vahdet ....................................................................................................... 96 e. Kibrît-i ahmer....................................................................................................... 96 f. Kutb ....................................................................................................................... 96 g. Merd-i Hudâ, Rehber-i Âgâh, Azîz, Pîr, Mürşid-i Kâmil ................................ 97 h. Rind ....................................................................................................................... 98 ı. Sâlik ........................................................................................................................ 99 i. Sûfî.......................................................................................................................... 99
iv
j. Sülûk ...................................................................................................................... 99 k. Şeyh ..................................................................................................................... 100 l. Vaiz....................................................................................................................... 100 m. Zâhid .................................................................................................................. 101 D. Tasavvufî Mekânlar .......................................................................................... 102 IV. ŞAHISLAR....................................................................................................... 103 A. Peygamberler..................................................................................................... 103 B. Acem Menşeli Şahıslar ...................................................................................... 105 C. Ünlü Aşk Kahramanları ................................................................................... 106 D. Meşhur Aileler ................................................................................................... 107 E. Hukemâ ve Filozoflar ........................................................................................ 107 F. Diğer Şahıslar..................................................................................................... 108 V. MUHTEVADA DİKKAT ÇEKEN DİĞER ÖZELLİKLER ........................ 111 a. Geleneğe Aykırı Unsurlar ................................................................................. 111 b. Kadınlarla İlgili Düşünceleri ............................................................................ 112 c. Devrinin Eleştirisi............................................................................................... 113 III. BÖLÜM ............................................................................................................ 115 İBRÂHİM RÂŞİD DİVANI .................................................................................. 115 A. NÜSHA TAVSİFLERİ ..................................................................................... 115 a. Metnin Kuruluşunda Karşılaştırılan Divan Nüshaları .................................. 115 b. Metnin Hazırlanmasında Takip Edilen Metot ................................................ 118 c. Transkripsiyon Alfabesi .................................................................................... 120 B. İBRÂHİM RÂŞİD DİVANI’NIN TENKİDLİ METNİ ................................. 121 DÎBÂCE .................................................................................................................. 121 KASÎDELER .......................................................................................................... 126 MUSAMMATLAR ................................................................................................ 135 TARİHLER ............................................................................................................ 140 GAZELLER ........................................................................................................... 174 KIT’ALAR.............................................................................................................. 292 MÜFREDLER ........................................................................................................ 294 SONUÇ.................................................................................................................... 297 DİZİN ...................................................................................................................... 299 KAYNAKÇA…………………………………………………………………….. 304 ÖZGEÇMİŞ……………………………………………………………………... 307
v
KISALTMALAR
AE 149: RÀşid İbrÀhim, DìvÀn, İstanbul Millet Kütüphanesi Ali Emirî Kitaplığı Numara 149.
AE 150: RÀşid İbrÀhim, DìvÀn, İstanbul Millet Kütüphanesi Ali Emirî Kitaplığı Numara 150.
AE 151: RÀşid İbrÀhim, DìvÀn, İstanbul Millet Kütüphanesi Ali Emirî Kitaplığı Numara 151.
a.g.e. : Adı geçen eser. bkz. : Bakınız. c. : Cilt.
G. : Gazel.
K. : Kaside.
Kt. : Kıt’a. Mf. : Müfred.
MK 196: RÀşid İbrÀhim, DìvÀn, Millî Kütüphane Yazmalar Bölümü Numara 196/2.
MK 288: Millî Kütüphane Yazmalar Bölümü Numara 288.
Mr. : Murabba.
S : RÀşid İbrÀhim, DìvÀn, İstanbul Yapı Kredi Bankası Sermet Çifter Kütüphanesi Numara 330.
s. : Sayfa.
sy. : Sayı. Th. : Tahmis.
Tr. : Tarih.
T.Y. : Türkçe Yazmalar.
Ü : İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Bölümü
Numara 9645.
1
ÖN SÖZ
Türk Edebiyatı’nın önemli bir devresi olan Divan Edebiyatı’nı anlayabilmek,
onu çeşitli yönleriyle doğru olarak tanıyabilmek ve tanıtabilmek için öncelikle bu
edebiyata ait eserlerin tenkidli metinlerini ortaya koymak, sonra da bu metinleri
çeşitli açılardan incelemek gerekir. Biz de bu düşüncelerle yüksek lisans tezi olarak
XIX. üzyıl divan şairlerinden İbrâhim Râşid Efendi’nin Divanı’nın tenkidli metnini
hazırlamaya karar verdik.
Kaynaklarda üç nüsha olarak gösterilen Divan’ın, araştırmalarımız
neticesinde İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi TY Bölümü Nu.: 9645’te kayıtlı bir
nüsha, İstanbul Yapı Kredi Bankası Sermet Çifter Kütüphanesi Nu.: 330’da kayıtlı
bir nüsha, Millî Kütüphane Yazmalar Bölümü Nu.: 196/2 ve Millî Kütüphane
Yazmalar Bölümü Nu.: 288’de kayıtlı bir nüsha olmak üzere dört nüshası daha
olduğu tespit edilmiştir. Bunlar sırasıyla Ü, SÇ ve MK1 ve MK2 olarak
adlandırılmıştır. Tenkidli metnin kuruluşunda, diğer nüshalara göre daha fazla sayıda
ve farklı şiir ihtiva etmesi, oldukça okunaklı ve düzgün bir nüsha olması sebebiyle,
Millet Kütüphanesi Ali Emirî Manzum Nu.:149’da bulunan nüsha esas alınmış ve
AE1 olarak isimlendirilmiştir. Millet Kütüphanesi Ali Emirî Manzum Nu.:150 ve
Millet Kütüphanesi Ali Emirî Manzum Nu.: 151 ‘de kayıtlı bulunan diğer nüshalar
AE2 ve AE3 şeklinde gösterilmiştir.
Çalışmamız “İbrâhim Râşid’in Hayatı, Sanatı, Edebî Şahsiyeti ve Eserleri”,
“İbrâhim Râşid Divanı’nın Şekil ve Muhteva Özellikleri” ve “İbrâhim Râşid
Divanı’nin Tenkidli Metni” olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde,
kaynaklardan ve Divan’dan yola çıkarak şairin hayatı, sanatı ve edebî şahsiyeti
üzerinde durulmuş; eserleri hakkında bilgi verilmiştir. İkinci bölümde Divan’ın şekil
özellikleri “Nazım Şekilleri”, “Vezin”, “Kâfiye ve Redif”; muhteva özellikleri ise
“Sosyal Hayat”, “Tasavvuf”, “Şahıslar”, “Gök Cisimleri”, “Divanın Muhtevasında
Dikkat Çeken Diğer Özellikler” alt başlıkları altında incelenmiştir. Son bölümde ise
nüsha tavsifleri ile metnin hazırlanmasında takip edilen metot verildikten sonra
2
eldeki mevcut nüshalardan yararlanılarak İbrâhim Râşid Divanı’nın sağlam bir metni
ortaya konulmaya çalışılmıştır.
Bu çalışmanın hazırlanmasında ve her aşamasında yol gösteren, yardımlarını
esirgemeyen danışman hocam Yrd. Doç. Dr. Selami TURAN’a teşekkürü bir borç
bilirim.
3
I. BÖLÜM
İBRÂHİM RÂŞİD, HAYATI, EDEBÎ ŞAHSİYETİ VE ESERLERİ
A. İBRÂHİM RÂŞİD’İN HAYATI
Râşid’in asıl adı İbrâhim Râşid’dir1. H.1227/M.1812 tarihinde doğmuştur.
Şair divanında kendi doğumu için aşağıdaki tarih beytini düşürmüştür:
Mevlidüm vaút-i ãabÀvetde pederden ãordum
Söyledüm ben saña RÀşid cici tÀrìò didi2
İbn’ül-Emin Mahmud Kemal İnal3 ve Mehmet Nâil Tuman4 şairin İstanbullu
olduğunu söylerken, Fatin Tezkiresi(Hatimetü’l-Eş’âr) ve Sicill-i Osmanî “taşralıdır”
ifadesini kullanır5. Râşid Efendi divanının dibâce kısmında kendisinin İstanbul’da
doğduğunu “bu óaúìr-i bì-ser ü sÀmÀn müåemmÀ-yı Óalìlüér-RaómÀn sÀbıúÀ kìse-
dÀr-ı dìvÀn-ı deèÀvì İbrÀhìm RÀşid Bin NuèmÀn ÀsitÀne-i emn-i ÀşiyÀnede biñ iki yüz
yigirmi yedi senesi ŞaèbÀnüél-èuômÀ evÀéil-i raómet-i delÀéilinde1 pÀ-nihÀde-i mehd-
i vücÿd olup6” satırlarıyla ifade eder:
Babası çeşitli devlet hizmetlerinde bulunmuş Numan Ağa isminde bir kişidir
ve kaynaklarda hakkında başka bir bilgi yoktur7. Sadece bir kaynakta “müsellim8”
1 İstanbul Kütüphaneleri Türkçe Yazma Divanlar Kataloğu, c. III, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1967, s. 1018-1019; Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî, Dîvân Şairlerinin Muhtasar Biyografileri, c. I, s. 314; Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmanî, c. IV, (Yayına Haz. Nuri Akbayar), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1996, s. 1355; Faùìn, Teõkire-i ÓÀtimetü’l-eş‘Àr, İstanbul Litografya Destgahları, 1271, s. 118; İbnü’l-Emin Mahmud Kemal İnal, Son Asır Türk Şairleri(Kemâlü’ş-Şuarâ), (Haz. İbrâhim Baştuğ), Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, c. IV, Ankara, 2002, s. 1803; Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü, (Haz. Halûk İpekten-Mustafa İsen-Recep Toparlı-Naci Okçu-Turgut Karabey), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1998, s. 370. 2 RÀşid İbrÀhìm, DìvÀn, Millet Kütüphanesi Ali Emirî Manzum Nu.: 149,Tr. XIX, 43b. 3 İnal, a.g.e., s. 1803. 4 Tuman, a.g.e., s. 314. 5 Faùìn,a.g.e., s. 314; Mehmed Süreyyâ, a.g.e., s. 1355. 6 RÀşid İbrÀhìm, Dìvân, Millet Kütüphanesi Ali Emirî Manzum Nu.: 149,4b, 8-10. satırlar . 7 İnal, a.g.e., s. 1803. 8 “Eyalet valileriyle sancak mutasarrıflarının uhdelerinde bulunan yerlerin idaresine memur edilenler hakkında kullanılır bir tâbirdir. Vali ve mutasarrıflar uhdesine tevcih olunan iki yerden mühim olanına kendisi oturur, ötekinin gönderdiği adam idare ederdi.(…) II. Mahmut devrinde kaldırılmıştır.”; Mehmet Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, c. II, M.E.B. Yayınları, İstanbul, 1993, s. 628.
4
olduğu kaydı vardır9. Divan’da şairin babasının vefatı ile ilgili düşürdüğü bir tarih
beyti vardır ve bu beyte göre Numan Ağa H.1246/M.1830 tarihinde vefat etmiştir10.
Şair Dibâce kısmında yirmi üç yaşında iken babasını ve erkek kardeşini kaybettiğini
söyler:
“ terbiyet-i Óaøret-i Müfìøüél-cÿd ile yigirmi üç yaşına resìde vü fÀriú-i
miyÀn-ı àazel ü úaãìde oldıàum hengÀm u teéessüf-i irtióÀl-i peder ü dÀder ile meféÿd
bulundıàum eyyÀmda 11”
Annesi ile ilgili olarak ise kaynaklarda herhangi bir bilgiye rastlayamadık.
Yalnız şair Divan’da annesinin vefatı için bir tarih kıt’ası söylemiştir ve bu tarihe
göre annesinin adı Nesibe Hanım’dır ve H.1276/M.1859 senesinde vefat etmiştir12.
Şairin eğitimi ile ilgili olarak kaynaklar “mahrec-i aklâm13”da da okuduğunu,
Ayıntaplı Hoca Aynî Efendi’den de Farsça’yı ve “şiir kavâidini” öğrenerek manzum
sözler söylemeye başladığını ifade ederler14. Divanın dibâcesinde şair bu hususu
aşağıdaki satırlarla şu şekilde dile getirir:
“ delÀlet-i tevfìú-i óuceste-refìú ile ùalÀúat-ı lisÀnda berÀber òÀúÀnì-i ÒvÀce
èAynì Efendi Óaøretlerinüñ meclislerine biél-mülÀzeme pìş-gÀh-ı ifÀdelerinde zÀnÿ-
zede-i istifÀde-i luàat ü ùarìúa-i naôm u neår15”
Şairin;
RÀşid kemÀl-i naúã ile çün mÀh-i nev bize
Bir ÀfitÀb-ı himmet olursa kem olmayuz16
9 Meydan Larousse Büyük Lûgat ve Ansiklopedi, c. VI, Meydan Yayınevi, İstanbul, 1981, s. 178. 10RÀşid İbrÀhìm, Dìvân, Millet Kütüphanesi Ali Emirî Manzum Nu.: 149,45b, Tr. XXXVIII. 11 RÀşid İbrÀhìm, Dìvân, Millet Kütüphanesi Ali Emirî Manzum Nu.: 149,4b, 10-12. satırlar. 12 RÀşid İbrÀhìm, Dìvân, Millet Kütüphanesi Ali Emirî Manzum Nu.: 149,48a, Tr. LVIII. 13 “Rüşdiye tahsilinden sonra üstün bilgili memur yetiştirilmek üzere H. 1278/M. 1862 tarihinde açılmış ve H. 1293/M. 1876 tarihinde kapanmış olan mektep”, Pakalın, a.g.e., 385-386. 14 “Râşid İbrahim Efendi”,Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi Devirler/İsimler/Eserler/Terimler, Dergâh Yayınları, c. VII, İstanbul, 1997, s. 286; Meydan Larousse, a.g.e., s. 178; Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü, a.g.e., s. 370. 15RÀşid İbrÀhìm, Dìvân, Millet Kütüphanesi Ali Emirî Manzum Nu.: 149,4b, 12-14. satırlar. 16RÀşid İbrÀhìm, Dìvân, Millet Kütüphanesi Ali Emirî Manzum Nu.: 149, 17b, G. LXX-7.
5
makta’lı gazeli, hocası şair Ayıntaplı Hoca Aynî Efendi tarafından o sırada
Deâvî Nâzırı olan Necip Paşa’nın oğlu Mahmud Nedim Bey’e (Paşa) gösterilir.
Bey’in tavsiyesiyle Râşid Efendi Necip Paşa dairesine intisap eder17. Önce
H.1251/M.1835’de Deâvî nezaretine kisedar yamağı (deâvî kesedârı muâvini) olarak
tayin edilir. H.1257/M.1841’de
Fısú içün tekyeyi terk eyledi òÀnı ùutdı
Şeyò ŞaèbÀnı úaçırdı RamażÀnı ùutdı18
matlaıyla Sadrazam Raûf Paşa’ya takdim ettiği kaside üzerine Raûf Paşa
“Efendi ùutdı mażmÿnlarını güzel güzel ùutdurmuşsuñuz gören õevÀt begendiler”
diyerek şairi taltif eder ve o sırada boş bulunan dîvân-ı deâvî kîsedârlığına atar19.
M.1841 senesinin sonunda bu görevinden azledilince mefsûh dâhiliye kalemi
hulefâsına katılır20. Muhtelif tarihlerde Edirne valisi Çengeloğlu Tahir, Belgrat
muhafızı Hafız Ahmed, Haleb valisi Zarif Mustafa, Erzurum ve Sivas valisi
Feyzullah Paşaların Divan kâtipliğinde bulunan şair, bu görevi dolayısıyla Edirne’ye,
Belgrat’a, Erzurum’a gitmek durumunda kalır21. Şair ayrıca, Muhtar Paşa Mâliye
nâzırı iken mühürdarlığında da bulunmuştur22.
H.1273/M.1857’de Baş Kâtipliğine, H.1288/M.1871’de İkinci Meclis-i
Ticâret ve üç ay sonra Dîvân-ı İstînâf Azalığına23 getirilmiş ve H.1290/M.1873’de
Mahmud Nedim Paşa’nın Dâhiliye Nâzırlığında bulunduğu sırada Kastamonu ve
17 Faùìn, a.g.e., s. 118; Meydan Larousse, a.g.e., s. 178; Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü, a.g.e., s. 370. 18RÀşid İbrÀhìm, DìvÀn, Millet Kütüphanesi Ali Emirî Manzum Nu.: 149,7b, K. III. 19 İnal, a.g.e., s. 1804. 20 İnal, a.g.e., s. 1804. 21 İnal, a.g.e., s. 1804; Faùìn,a.g.e., s. 118; Meydan Larousse, a.g.e., s. 178; Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü, a.g.e., s. 370. 22 İnal, a.g.e., s. 1804. 23 “(…) mahkemeler eskiden bidayet, istinaf ve temyiz olmak üzere üç derece idi. İstinaf mahkemeleri dört âzâ ile bir resiten terekküp ederdi.”, Pakalın, a.g.e., s. 101.
6
ardından ilâveten Trablusgarp vilâyetleri kapı kethudalığına24 tâyin edilmiştir. Ulâ
sınıf-ı evveli rütbesini kazanmıştır25.
H.1310/M.1892’de vefat eden şair, Merkez Efendi Kabristanı’nda
medfûndur26.
Kaynaklar şairden, “kısa boylu, hoş sohbet bir kimse27”, “müdebbir, âkıl,
kâtip, şair, halisü’l-fuâd bir zât28” şeklinde söz ederler.
B. İBRÂHİM RÂŞİD’İN EDEBÎ ŞAHSİYETİ
İbrâhim Râşid Efendi’nin edebî yönü ile ilgili olarak Fatin, “mÿmÀ-ileyh
meôÀmìn-ÀşinÀ bir şÀèir-i rengìn-edÀ olup eşèÀrı lÀùìf ve selìs münşeèÀtı maúbÿl ve
nefìsdür29” ifadelerini kullanır. İbnü’l-Emin Mahmud Kemâl ise Divan’daki bazı
beyitlerden şairin eslâf içinde Antakyalı Münif’i takdir ve taklit ettiğinin
anlaşıldığını, bu husustan Divanı’nın mukaddimesinde de bahsettiğini, fakat ne
Münif ne de Sâbit’in şiirlerine benzer şiirler söylemediğini ifade ettikten sonra,
“Güzel beyitleri varsa da azdır. Farisî gazeller de yazmıştır, fena değildir.” ifadelerini
kullanır30.
a. Şiir ve Şair Hakkındaki Görüşleri
Divan şiiri belli bir estetik anlayışa sahiptir. Ortaya konan eserler bu estetik
kurallar çerçevesinde değerlendirilir. Değerlendirmeler daha çok tezkireciler
tarafından yapılır. Bunun yanında bizzat şairin kendisi de değerlendirme yapar. Onun
değerlendirmesi her ne kadar kendi şiirini övme, büyük üstatlarla kendisini
kıyaslama, hatta onları yerme şeklinde olsa da, hem devrin şiir anlayışı, hem de
şiirde varılması amaçlanan noktayı göstermesi açısından önemlidir. Bu
değerlendirmeler, gazellerde çoğunlukla son beyitlerde birer beyitle yapılır. Mesnevî 24 “valilerle sancak beylerinin, dairelerin ve Patrikhanenin Bâb-ı Âli ve resmî dairelerdeki işlerini takip etmek üzere tâyin eyledikleri memurluk”, Pakalın, a.g.e., s. 172-173. 25 İnal, a.g.e., s. 1804; Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, a.g.e.; s. 286; Meydan Larousse; a.g.e., s. 178. 26 İnal, a.g.e., s. 1805; Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, a.g.e., s. 286. 27 İnal, a.g.e., s. 1805. 28 Mehmed Süreyyâ, a.g.e., s. 1355. 29 Faùìn, a.g.e., s.314. 30 İnal, a.g.e., s. 1806.
7
ve kasidelerde de genellikle bu şekildedir. Fakat mesnevîlerde bunun için özel
bölümlerin açıldığı da görülür31.
Biz bu kısımda İbrâhim Râşid Efendi’nin -Divanı’ndan hareketle- şiir ve şair
hakkındaki görüşlerini ortaya koymaya çalışacağız.
İbrâhim Râşid, şiir kelimesini daha çok “sühan” kelimesi ile ifade eder:
Daòi maènÀsını endìşeden evvel RÀşid
Bed ü nìk süòanı úÀfiyesinden bilürüz
(G. LXXIX-5)
Gül-zÀr-ı süòan olmaz idi òurrem ü şÀd-Àb
RÀşid úalemüm olmasa mìzÀba muúÀbil
(G. CXXIII-7)
Sühan(şiir) renkli, canlı, ateşli, dakîk, ince olmalıdır; aksi takdirde susmak
çok daha iyidir:
ÒÀlüñ èanber-bÿ didüm óaôô eyledi yÀr-ı ôarìf
Ehl-i èirfÀn nükteli güftÀrdan memnÿn olur
(G. LIX-2)
Söyle bülbül gibi rengìn süòan söyler iseñ
Yoòsa hemçün gül ser-i şìşe ser-À-pÀ gÿş ol
(G. CXVII-3)
Ruòları vaãfında bir rengìn àazel emr itdi yÀr
RÀşid ihdÀ eyledüm ìmÀ idüp bir deste gül
(G. CXVIII-5)
Diğer taraftan şiir, karışık ve anlaşılmaz sözden uzak olmalı, yani açık şekilde
söylenmelidir:
Baña taèrìf iderken şièri üstÀdum didi RÀşid
Olursa böylece iàlÀúdan òÀlì süòan dirler
(G.XXXIX-7)
31 Yaşar Aydemir, Behiştî Dîvânı, M.E.B. Yayınları, Ankara, 2000, s. 24-25.
8
Şiir bir fendir, ilimdir; şair kendi kabiliyetine göre bu ilimde çalışmış, gayret
göstermiştir. Nitekim şiir sahasında zamanının şairlerinden pek aşağı kalmaz:
Efendi şièrde aúrÀnumuzdan kalmayuz pek dÿn
Taèallümde o fenni óÀlümüzce cehdümüz vardur
(G. LXIV-4)
Saèy-ı bisyÀr eyledüm inşÀ vü şière bir zamÀn
Óaãr-ı efkÀr eyledüm inşÀ vü neåre bir zamÀn
(G. CLVI-1)
İbrâhim Râşid şiir sanatı ile ilgili görüşlerini ortaya koyarken “hayâl”
kelimesine de başvurur. Kelime anlamı “kuruntu” olan hayâl, edebî yazılarda
bulunması gereken unsurlardandır, hatta bu tarz yazıların süsüdür32. Sevgilinin
dudağı, hayâl gül bahçesinin henüz açılmamış goncası, sözleri ise hayâl şiirlerinin
henüz duyulmamış manâsıdır:
Dehenüñ àonce-i ne-şüküfte gül-zÀr-ı òayÀl
Süòanuñ maènì-i ne-şinifte eşèÀr-ı òayÀl
(G. CXIX-2)
İbrâhim Râşid de diğer divan şairleri gibi şiirin ilâhî bir kaynaktan geldiğine
inanmakta ve “ya Rabbi, sözün gül bahçesinde, feyiz çiği ile endişe gülümü dâimâ
taze kıl” diye dua etmektedir:
Şeb-nem-i feyż ile gül-zÀr-ı süòanda dÀéim
Gül-i endìşemi şÀd-Àb-ı terìn it ya Rab
(G. XIV-6)
Divan’da şiirle ilgili ilimlerden olan beyân ve meânîden de söz edilmektedir.
Şair, beyân ve meânî gül bahçesine fidan dikmek için kaleminden istifade etmiştir.
Beyân “belâgat ilminin hakîkat, mecâz, kinaye, teşbih, istiâre gibi bahislerini öğreten
32 Tâhir-ül Mevlevî, Edebiyat Lügati, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1994, s. 51.
9
kısmı33”, meânî ise “belâgatin üç fenninden biri olup sözün muktezâ-yı hâle
mutâbakatını bildiren ahvâlden bahseden ilim34”dir.
Olmaya àars-ı yemìnümdür ümìdüm òÀmem
Naòl-i bìrÿn-ı gül-istÀn-ı maèÀnì vü beyÀn
(G. CLXI-4)
İbrâhim Râşid, şiir ve şair hakkında değerlendirmelerde bulunduğu
beyitlerinde “üstâd” ve “eslâf” kelimelerini çok kullanır. Buradan onun şiir
geleneğine önem verdiği ve kendisinden önceki şairlerin yolunda olduğu sonucunu
çıkarabiliriz:
Şaire, kerem sahibi üstadın himmetiyle söz ve şiir ülkesi teslim olunmuştur:
RÀşid be-feyż-i himmet-i üstÀd-ı õüél-kerem
Teslìm olundı kişver-i şièr ü süòan baña
(G. IV-7)
Aşağıdaki beyitte ise halk edebiyatı geleneğindeki pîr elinden bâde içerek
âşık olma ve şiir söylemeye başlama motifini andıran bir ifade ile şair “Üstâdın feyiz
şarabının sarhoşu oldum ve o neşve ile söz söylemeye başladım” demektedir:
RÀşid üstÀduñ olup mest-i şarÀb-ı feyżi
Oldum ol neşve ile nÀùıúa-pìrÀy-ı òulÿã
(G. LXXXVIII-9)
Üstadın yüksek himmeti sebebiyle kader, şairi mana hazinesine(şiir) vekil
yapmıştır:
RÀşid üstÀduñ olup himmet-i vÀlÀsı sebeb
Genc-i maènÀya úader şimdi vekìl itdi beni
(G. CCXI-6)
Şairin nazım ve şiirde bu “hüsn-i edâ”yı(güzel söyleyişi) bulmasının sebebi
üstâdın himmetinin feyzine mazhar olmasıdır:
33 Tâhir-ül Mevlevî, a.g.e., s. 27. 34 Tâhir-ül Mevlevî, a.g.e., s. 95.
10
RÀşid üstÀduñ olup mażhar-ı feyż-i himemi
Naôm u eşèÀrda bu óüsn-i edÀyı buldum
(G. CXXXI-7)
Aşağıdaki beyitte şair, üstâdın himmetiyle tamamlandığı için gazelinin takdir
edilmeye lâyık olduğunu ifade etmektedir:
Bu àazel himmet-i üstÀd ile tekmìl oldı
Áferìn dinmege şÀyeste vü lÀyıú görinür
(G. XLVIII-7)
Râşid Efendi, şairlik kudretinin kendisine izin verdiği ölçüde tıpkı selefleri
gibi nâmını kalıcı kılmaya çalışmıştır:
Vüsèam úadar eşèÀr ile RÀşid şu cihÀnda
EslÀf gibi nÀmumı taòlìde çalışdum
(G. CXXVIII-5)
Ne Şiraz’ın bahçelerini ne de Hucend’in güllerle süslü bahçelerini dolaştığını
söyleyen şair, şiir usulünü üstattan öğrenmiştir:
Uãÿl-ı şièri taóãìl eyledük üstÀddan RÀşid
Ne seyr-i bÀà-ı ŞìrÀz u ne gül-geşt-i Òucend itdük
(G. CVII-7)
Şiir söylemekten murat “bâkî kalan bu kubbede bir hoş sedâ olmak”,
“arkasında bir yâdigâr bırakmak”, “ismini kıyâmete kadar ölümsüz kılmak”tır:
SuéÀl itdüm ne úaldı yÀdigÀr iòvÀna RÀşidden
Úalem virdi cevÀbı şièr-i üstÀdÀnesi úaldı
(G. CXCV-9)
Ne àam eyvÀn-ı cismüñ münderis olsa esÀsından
Bozulmaz òaşre dek RÀşid bu tertìb üzre dìvÀnuñ
(G. CIX-9)
11
Zìr-i òÀk olsam da ben her çend bì-nÀm u nişÀn
Defter-i eşèÀrum olur bÀèiå-i şöhret baña
(G. VI-5)
æervetüm yoú òÀn-úÀh u medrese inşÀsına
Şièr ile ibúÀ-yı nÀma ãarf-ı maúêur eyledüm
(G. CXLVII-4)
Diğer pek çok şair gibi İbrâhim Râşid de kendi şiiriyle ilgili yaptığı
değerlendirmelerde, aşağıdaki beyitte olduğu gibi, kendi şiir sanatını övme yoluna
gider:
Çün úalem raùbüél-lisÀn-ı midóat-i luùfuñ olup
Şièr ü inşÀ üzre nÀmık oldıàum mıdur ãuçum
(G. CXLVI-3)
Bir mecliste kendisine aşk sözünü söyleme sırası geldiğinde şair,
söyledikleriyle mecliste hazır bulunanları defalarca şaşırtmış ve susturmuştur:
Nevbet-i baóå-i kelÀm-ı èışú geldükde baña
Deféaten óużżÀr-ı bezmi deng ü lÀl itdüm bu şeb
(G.XVI-5)
Şair, gazel vadisinde, topal kalemiyle zamanının şairlerini geçememiş, fakat
onlardan geri de kalmamıştır:
Geçmezse de úalmaz geri yÀrÀn-ı süòandan
VÀdì-i àazelde úalemüm gerçi ùopaldur
(G. LXVIII-5)
Şairin her mısraının muhabbet kokusu vermesine şaşmamalıdır; çünkü, o, aşk
ateşine süveydâsını öd ağacı yapmıştır:
Virse her mıãraèumuz bÿy-ı maóabbet ne èaceb
Áteş-i èışúa süveydÀmuzı èÿd eylemişüz
(G. LXXI-8)
12
Zaman zaman da şair aşağıdaki beyitte olduğu gibi kendi şiiri için âdeta bir öz
eleştiri yapar ve “böyle şiirleri bize nasıl gösterirsin, biz zebercet levha üstüne
yazılmaya lâyık pek çok eser gördük” der. Burada şair aynı zamanda kendisinden
önceki şairlerin eserlerinden de haberdâr olduğunu anlatmak istemektedir:
Naãıl ibrÀz idersüñ böyle eşèÀrı bize RÀşid
Zeberced levóa üzre óakke şÀyÀn çoú eåer gördük
(G. CVI-7)
Nazire yazmaya önem verdiğini anladığımız şair, şiirle uğraşan dostlarını
nazire yazmaya teşvik etmek için şiir yazdığını söyler:
Semt-i ùanôìre aóibbÀyı berÀy-ı teşvìú
Oldı RÀşid úalemüm nÀùıúa-pìrÀy-ı ferÀà
(G. XCIII-9)
Pek çok klâsik şair gibi İbrâhim Râşid de zamanında şiir sanatına önem
verilmediğinden şikayet eder. Hatta aşağıdaki beyitte son derece realist bir ifadeyle
“Şiir insanın karnını doyurmuyor” ifadesini kullanır:
İnsÀna şibè gelmiyor eşèÀr ile RÀşid
NÀ-çÀr úalup eldeki dìvÀnları ãatduú
(G. CIII-5)
Bir başka beytinde ise şiir ve muammâ söylemenin bir hüner olduğunu, ama
bir kazanç sağlamadığını, çünkü fırıncı ile bakkalın altın ve gümüş istediklerini
söyler:
EşèÀr u muèammÀ hüner ammÀ ki nedür sÿd
ÓabbÀz ile baúúÀl begüm sìm ü zer ister
(G. LIV-2)
O hâlde, geçmişte olduğu gibi bugün de, söz pazarında insanın elinde
sermaye olarak zarardan başka kâr olmaz:
13
äormaduú eslÀfa bÀzÀr-ı süòanda her zamÀn
Elde ser-mÀye żarardan başúa kÀr olmaz mı hìç
(G. XXX-2)
Şaire göre kendi zamanında şiir ve inşâyı alan kimse kalmamıştır, eğer hâlâ
varsa bile ancak bu (şiirin) talihindeki kuvvet sebebi iledir:
Şièr ü inşÀyı alan yoú hele şimdi RÀşid
Varsa ôannum anı ùÀlièdeki úuvvet ãatıyor
(G. XLVI-5)
b) Dil ve Üslûp
İbrâhim Râşid Divanı’na baktığımız zaman, şairin dilinin sâde olduğunu,
atasözü ve deyimleri yoğun olarak kullandığını, rediflerin çoğunu Türkçe
kelimelerden seçtiğini, hatta zaman zaman Türkçe kelimelerle dahi terkip yaptığını
görürüz. Diğer taraftan şairin, bilhassa Sâbit ve Nâbî gibi hikemî üslûpla yazan
şairlerden, dolayısıyla da “hikemî şiir anlayışı”ndan etkilenmesi söz konusudur.
Bunun sonucu olarak da sık sık anlatmak istediklerini ifade etmede “örnekleme”
yoluna başvurur:
ÒÿbÀn u zenÀn kÀküli sevdÀsına düşme
ZìrÀ giceler güç bulınur cÀy-ı selÀmet
(G. XXVIII-4) Şairin bazen de âdeta konuşma üslûbuyla şiir söylediğini görürüz:
Gidelüm mi didiler ãulara yarın yÀrÀn
Yaàmur olmazsa didüm maãrafı benden hay hay
(G. CCX-2) c. Divandaki Atasözleri, Deyimler ve Argo
Hikemî şiirde atasözleri ve deyimlerin önemli bir yeri vardır. Çünkü bu tarzın
şairleri dilden dile dolaşan vecize gibi seçkin beyitler, formüle edilmiş berceste
mısralar söylemeye özen göstermişlerdir. Bunun için de halk arasında yıllar yılı
14
yerleşmiş, kalıplaşmış deyimlerden, atasözlerinden oldukça faydalanmışlardır35.
Şiirlerinden bu tarzın etkisi altında kaldığı anlaşılan Râşid de, şiir sanatını kurarken
sık sık atasözleri ve deyimlerden istifade etme yoluna gider.
Diğer taraftan şair, çok aşırı olmamakla beraber zaman zaman argo ifadelere
de yer verir.
c.a. Atasözleri
İbrâhim Râşid Divanı’nda bulunan atasözlerini, tespit edebildiğimiz kadarıyla
geçtiği beyitleri de vermek sûretiyle, alfabetik olarak aşağıdaki şekilde gösterme
yoluna gittik.
Ârife bir gül yeter36:
Yetişür èÀrife bir gül bu meåeldür meşhÿr
Úoúlamam olsa hezÀr ol ruò-i Àl üstine gül
(Mf. XIII-1)
Âşığa Bağdat uzak(ırak) değil(gelmez)37:
Olma àam-gìn baèìd olsa da kÿy-ı dil-dÀr
Olur elbetde yaúın èÀşıúa BaàdÀd göñül
(G. CXXII-4)
Bir çiçekle yaz olmaz(gelmez)38:
Bir çiçekle hele yaz oldı dinilmez RÀşid
Açdı òÀmem dime nev-ùaró-ı òayÀl üstine gül
(G. CXXI-7)
35 Hüseyin Yorulmaz, Dîvân Edebiyatında Nâbî Ekolü-Eski Şiirde Hikemiyat-, Kitabevi, İstanbul, 1996, s. 95. 36 Türk Atasözleri ve Deyimleri I, M.E.B. Yayınları, İstanbul, 1997,s. 30. 37 Ömer Asım Aksoy, Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü I Atasözleri Sözlüğü, İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 1988, s. 156; Türk Atasözleri ve Deyimleri I, a.g.e., s. 34; E. Kemal Eyüboğlu, On Üçüncü Yüzyıldan Günümüze Kadar Şiirde ve Halk Dilinde Atasözleri ve Deyimler I Atasözleri, Doğan Kardeş Matbaacılık Sanayi A.Ş. Yayını, İstanbul, 1973, s. 20. 38 Aksoy, a.g.e., s. 193; Türk Atasözleri ve Deyimleri I-II, a.g.e., s. 60; Eyüboğlu, a.g.e., s. 42.
15
Çok naz âşık usandırır39:
Az itmedüm niyÀzı saña artuú el virür
Pek çok da nÀz èÀşıúa cÀnÀ kesel virür
(G. XLIX-1)
Derdi veren dermânını da verir40:
Senden ùabìb çekse elin çekme àam göñül
Derdi viren saña ider iósÀn devÀsını
(G. CC-2)
Gül dikensiz olmaz41:
Gül-şen-i dehrde yoúdur gül-i bì-òÀr göñül
Var dirlerse eger sen o maúÀl üstine gül
(G. CXXI-6)
Haydan gelen huya gider42:
Çoú vÀriåi gördük yedi mìrÀåı bitürdi
Meşhÿr meåel geldi o óaydan óuya gitdi
(G. CCVII-4)
Her gecenin bir gündüzü vardır43:
Böyle úalmaz açılur ôulmet-i ekdÀr-ı zamÀn
MüteèÀúıb ola gelmekde şeb-i tÀra ãabÀó
(G. XXXV-4)
İğneyi kendine batır(sok) çuvaldızı başkasına(ele)44:
Var ãoñra çuval-dÿz ile úıl àayra eõÀyı
Evvel hele sen kendiñe bir sÿzeni gel ãoú
(G. CII-4)
39 Aksoy, a.g.e, s. 224; Türk Atasözleri ve Deyimleri I-II, a.g.e., s. 84; Eyüboğlu, a.g.e., s. 59. 40 Türk Atasözleri ve Deyimleri I-II, a.g.e., s. 94; Eyüboğlu, a.g.e., s. 67. 41 Aksoy, a.g.e., s. 295; Eyüboğlu, a.g.e., s. 112. 42 Aksoy, a.g.e., s. 304; Türk Atasözleri ve Deyimleri I-II, a.g.e., s. 12; Eyüboğlu, a.g.e., s. 121. 43 Türk Atasözleri ve Deyimleri I-II, a.g.e., s. 16; Eyüboğlu, a.g.e., s. 124. 44 Türk Atasözleri ve Deyimleri I-II,a.g.e., s. 28; Eyüboğlu, a.g.e., s. 134.
16
Sakla samanı, gelir zamanı45:
Ey ãÀóìb-i òirmen ãavurup atma meåeldür
Sen ãaúla ãamanı gelür elbette zamÀnı
(G. CCVIII-4)
Tok açın hâlinden bilmez46:
äaymaúla tefÀòür ider envÀè-ı ùaèÀmı
Meşhÿr meåel óÀlini açuñ ne bilür ùoú
(G. CII-3)
c.b. Deyimler
İbrâhim Râşid Divanı’nda yer alan deyimleri, tespit edebildiğimiz kadarıyla
geçtikleri beyitleri de yazarak, alfabetik olarak verme yoluna gittik.
Ağzına tıkmak47:
Bir ehl-i riyÀ gelse idi meclise nÀ-gÀh
Söyletmeyüp aàzını çerezlerle ùıúarduú
(G. XCIX-5)
Aklı gitmek48:
Gitdi èaúlum o şÿòuñ ardınca
Gelmedi óÀsılı daha yerine
(G. CLXXXI-4)
Aklını almak49:
Bir görüşde o perì èaúlumı aldı gitdi
İtdi şeydÀ beni ãaórÀlara ãaldı gitdi
(G. CLXXXIX-1)
45 Aksoy, a.g.e., s. 421; Türk Atasözleri ve Deyimleri I-II, a.g.e., s. 113; Eyüboğlu, a.g.e., s. 203. 46 Türk Atasözleri ve Deyimleri I-II, a.g.e., s. 136; Eyüboğlu, a.g.e., s. 227. 47 E. Kemal Eyüboğlu, On Üçüncü Yüzyıldan Günümüze Kadar Şiirde ve Halk Dilinde Atasözleri ve Deyimler II, Deyimler-(Tâbirler), Doğan Kardeş Matbaacılık Sanayi A.Ş. Yayını, İstanbul, 1975, s. 10. 48 Ömer Asım Aksoy, Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü II Deyimler Sözlüğü, İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 1988, s. 553; Eyüboğlu, a.g.e., s. 17. 49 Aksoy, a.g.e., s. 555; Eyüboğlu, a.g.e., s. 18.
17
Aklını başından almak50:
İnsÀnuñ alur èaúlını elbetde başından
Bir cÀõibe var añladamam ben o perìde
(G. CLXXVI-3)
Arap saçı(…na dönmek)51:
LeylÀya ùolaşdurdı varup rişte-i èaúlı
Mecnÿnuñ èArab ãaçı gibi her işi pür-pìç
(G. XXXII-4)
Aşka gelmek52:
Óalúa-i rindÀn èışúa gelse içse bÀdeyi
Rehn ider elbette zÀhid sübóa vü seccÀdeyi
(G. CCII)
Ayağını bağlamak53:
Oturup evde niçün pÀyumuzı baàlayalum
Çaàlayanlarda bu mevsim gidelüm çaàlayalum
(G. CXXIX-1)
Ayağını denk almak54:
Bu èişret-gÀhdan sÀúì úayarsuñ sen daòi bir gün
Düşen rindÀnı úaldur ùut elin ayaàuñı deng al
(G. CXXV-2)
Ayağını öpmek55:
Ùaèn iderken öpüyor zÀhid ayaàın şimdi
Getürür óÀãılı çoú münkiri ìmÀna sebÿ
(G. CLXX-5) 50 Aksoy, a.g.e., s. 555; Eyüboğlu, a.g.e., s. 18; M. Ali Tanyeri, Örnekleriyle Divan Şiirinde Deyimler, Akçağ Yayınları, Ankara, 1999, s. 23. 51 Türk Atasözleri ve Deyimleri I-I, a.g.e., s. 29; Eyüboğlu, a.g.e., s. 29. 52 Aksoy, a.g.e., s. 588; Eyüboğlu, a.g.e., s. 32. 53 Eyüboğlu, a.g.e., s. 38. 54 Türk Atasözleri ve Deyimleri I-II, a.g.e., s. 42; Aksoy, a.g.e., s. 597; Eyüboğlu, a.g.e., s. 39. 55 Eyüboğlu, a.g.e., s. 39.
18
Balık etinde56:
Bezme bir tÀze balıú etlü úadeó-kÀr ister
Yalıñuz bÀde ile keyf-i dü-bÀlÀ olmaz
(G. LXXVII-6)
Baş eğmek57:
Baş eger herkese meşrebce ider õevú-i işrÀb
Úanı meclisde ãurÀóì gibi ÀdÀbı bilür
(G. XLIV-4)
Başına çalmak58:
Meclis-i èömrümüzi àamla da Àòir iderüz
áayrı var başuña çal sÀzuñı ey çeng-i neşÀù
(G. XC-4)
Başın için59:
Tìr-i ùaèna hedef oldum o kemÀn úaşuñ içün
Baña raóm eyle ayaàuñ öpeyüm başuñ içün
(G. CLIV-1)
Bel bağlamak60:
Bel baàlayaraú vaèdine her mÿy-ı miyÀnuñ
Çün şièr-i muòayyel düşünüp RÀşid üzülme
(G. CLXXIX-5)
Boş söz61:
Görüp rindÀne şièrüm sen beni ser-òoş mı øann itdüñ
A vÀèiø yoòsa aúvÀlüñ gibi hep boş mı øann itdüñ
(G. CXV-1) 56 Aksoy, a.g.e., s. 613; Eyüboğlu, a.g.e., s. 50. 57 Aksoy, a.g.e., s. 618; Eyüboğlu, a.g.e., s. 52. 58 Aksoy, a.g.e., s. 620; Eyüboğlu, a.g.e., s. 61. 59 Türk Atasözleri ve Deyimleri I-II, a.g.e., s. 52; Aksoy, a.g.e., s. 626; Eyüboğlu, a.g.e., s. 60; Tanyeri, a.g.e., s. 48. 60 Aksoy, a.g.e., s. 631; Eyüboğlu, a.g.e., s. 72; Tanyeri, a.g.e., s. 57. 61 Türk Atasözleri ve Deyimleri I-II, a.g.e., s. 62; Eyüboğlu, a.g.e., s. 86.
19
Ciğeri kebap olmak62:
Cigeri Àteş-i hicrüñle kebÀb eyleyelüm
Çeşm-i òÿn-pÀşumuzı cÀm-ı şarÀb eyleyelüm
(G. CXXXVI-1)
Ciğeri yanmak63:
TÀb-ı Temmÿz-ı hevÀdan bu fenÀ-ı vÀdìde
Yetiş ey sÀúì-i kevåer cigerüm yandı amÀn
(G. CLXI-3)
Cin tutmak64:
GermÀbede ol-şÿò-ı perì-rÿyı görenler
Cin ùutmışa döndi yere düşdi debelendi
(G. CXC-4)
Çoğu gitti, azı kaldı65:
İmrÀr iderüz ãabr ile RÀşid keder itme
EyyÀm-ı àamuñ gitdi çoàı úaldı pek azı
(G. CCIX-5)
Çok görmek66:
Senüñ bÀd-ı òazÀn ol bir güli çoú gördigüñ úaldı
O bülbüllerden işte úalmadı bir dÀne gül-şende
(G. CLXXIII-9)
Derdini tâzelemek(yenilemek)67:
Eski derdümden açup baòå a göñül tÀzeledüñ
Áteş-i èışúumı sen Àh ile yelpÀzeledüñ
(G. CXIV-1) 62 Aksoy, a.g.e., s. 682; Eyüboğlu, a.g.e., s. 112. 63 Aksoy, a.g.e., s. 682; Eyüboğlu, a.g.e., s. 111; Tanyeri, a.g.e., s. 74. 64 Türk Atasözleri ve Deyimleri I-II, a.g.e., s. 76; Aksoy, a.g.e., s. 684; Eyüboğlu, a.g.e., s. 113; Tanyeri, a.g.e., s. 75. 65 Türk Atasözleri ve Deyimleri I-II, a.g.e., s. 83; Aksoy, a.g.e., s. 697; Eyüboğlu, a.g.e., s. 120. 66 Aksoy, a.g.e., s. 697; Eyüboğlu, a.g.e., s. 120; Tanyeri, a.g.e., s. 78. 67 Eyüboğlu, a.g.e., s. 131.
20
Devrân sürmek68:
Sen var aókÀm ile devrÀnuñı sür git baúalum
Úo beni óÀlüme ey çarò-ı denì incitme
(G. CLXXXII-3)
Dimyata pirince giderken evdeki bulgurdan olmak69:
Olursuñ evde bulàurdan giderken erze DimyÀùa
MurÀd olsa bu eyyÀm olma rÀkib keştìye mellÀó
(G. XXXIV-2)
El çekmek70:
Senden ùabìb çekse elin çekme àam göñül
Derdi viren saña ider iósÀn devÀsını
(G. CC-2)
Elinden iş gelmemek71:
Bir aúçelik iş gelmez imiş bildüm elinden
Ben nefsümi devletde yarar òidmete ãandum
(G. CL-2)
Ettiği yanına kalmamak72:
äanur mı yanına itdükleri o mÀh úalur
Faúaù benüm giceler çekdigüm bu Àh úalur
(G. LX-1)
Gam yemek73:
áam yer yiyemez mÀlını aãóÀb-ı ùamaè hìç
Müflis gibidür olsa daòi åervet içinde
(G. CLXXX-5) 68 Eyüboğlu, a.g.e., s. 134. 69 Türk Atasözleri ve Deyimleri I-II, a.g.e.,s. 100; Aksoy, a.g.e., s. 724; Eyüboğlu, a.g.e., s. 141. 70 Türk Atasözleri ve Deyimleri I-II, a.g.e., s. 113; Aksoy, a.g.e., s. 749; Eyüboğlu, a.g.e., s. 158; Tanyeri, a.g.e., s. 96. 71 Eyüboğlu, a.g.e., s. 170. 72 Aksoy, a.g.e., s. 774. 73 Eyüboğlu, a.g.e., s. 185.
21
Her ne ise olacaú olur èabeådür àam yemek
Bu güni sen òoş geçür fikr eyleme ferdÀyı hìç
(G. XXXIII-2)
Gönlü akmak74:
Aúdı bulanuú cÿ gibi her cÀnibe göñlüm
Çil sÀl bu óÀl üzre geçüp şimdi ùuruldı
(G. CXCVIII-2)
Gözüne kestirmek75:
KÀlÀ-yı viãÀli hele endÀzeye gelmez
Kesdürmede gerçi gözine ekåer efendi
(G. CXCVI-8)
Kana boyanmak76:
Degüldür cÀy-ı èişret èandelìbe belki èibretdür
Boyandı bir içim ãu içmeden gül úana gül-şende
(G. CLXXIII-8)
Kepaze etmek77:
Biñ yüzcidür ol úaşı kemÀn şekk ü gümÀnsuz
èUşşÀúını eylerse kepÀde néola her Àn
(G. CLXII-2)
Meydan okumak78:
Tekye-i tìre dün aóibbÀ ile gitmişdüm
Cümle rÀmìlere meydÀn oúudı bir úaşı yay
(G. CCX-3)
74 Tanyeri, a.g.e., s. 114. 75 Türk Atasözleri ve Deyimleri I-II, a.g.e., s. 141; Aksoy, a.g.e., s. 820; Eyüboğlu, a.g.e., s. 223. 76 Eyüboğlu, a.g.e., s. 281. 77 Eyüboğlu, a.g.e., s. 304. 78 Türk Atasözleri ve Deyimleri I-II, a.g.e., s. 91; Aksoy, a.g.e., s. 966; Eyüboğlu, a.g.e., s. 335; Tanyeri, a.g.e., s. 193.
22
YÀ Óaú yine dün òÀn-úah-ı tìrde gördüm
RÀmìlere meydÀn oúuyan úaşı kemÀnı
(G. CCVIII-3)
Mumla aramak79:
áayrı ey şÿò-ı òaùù-Àver ara mumlarla beni
Gündüzüñ òvÀb ile geçdi gice bìdÀr olduñ
(G. CVIII-2)
Pirelenmek80:
AàyÀra girìbÀnını ol şÿò açınca
YÀrÀn-ı ãafÀ gördi bu óÀli pirelendi
(G. CXC-3)
Pişmiş aşa soğuk su katmak81:
Vaèd itdi yÀr bizde ùaèÀm itmege velìk
Pişmiş aşa ãoàuú ãu raúìbÀn úatmasun
(G. CLXIII-5)
Püsküllü belâ82:
Püskülli belÀ perçem-i òÿbÀn-ı zamÀndur
Yaàlı úara dirler ise gìsÿ-yı zenÀndur
(G. XLVII-1)
Toz kondurmamak83:
Gezme eclÀf-ı büht-kÀr ile çoú diñle sözüm
İstemem üstüñe toz úondıàunı iki gözüm
(G. CXXXVII-1)
79 Aksoy, a.g.e., s. 969; Eyüboğlu, a.g.e., s. 337. 80 Eyüboğlu, a.g.e., s. 359. 81 Türk Atasözleri ve Deyimleri I-II, a.g.e., s. 108; Aksoy, a.g.e., s. 1013; Eyüboğlu, a.g.e., s. 360. 82 Türk Atasözleri ve Deyimleri I-II, a.g.e., s. 109; Aksoy, a.g.e., s. 1015; Eyüboğlu, a.g.e., s. 361. 83 Aksoy, a.g.e., s. 1077; Eyüboğlu, a.g.e., s. 399.
23
Üstüne titremek84:
O şÿòuñ üstine lerzÀn olursam néola bìd-ÀsÀ
Gül-istÀn-ı ümìdüñ nev-resìde bir nihÀlidür
(G. LXIII-4)
Yük olmak85:
Òum-ı ãaóbÀ gibi olduúça geh pür geh tehì oldum
Sebÿ-veş dÿşına bir kimsenüñ bÀr olmadum ammÀ
(G. III-3)
Yüz kızdırmak86:
Olmadı meclisde kimse dest-i der-ceyb-i kerem
Olmasun da neylesün yüz úızdırup cerrÀr def
(G. XCIV-8)
Yüz vermek87:
Bir bÿsesi ol èişve-gerüñ biñ degeri var
Yüz virmese her isteyene néola yeri var
(G. LXV-1)
Zokayı yutmak88:
Hep görenler şeb-i meh-tÀbda yutdı zoúayı
äayd-ı mÀhìde o mÀhı bize ãor biz bilürüz
(G. LXXXII-4)
c.c. Argo
İbrâhim Râşid Divanı’nda argo ifadeler pek yer almamakla birlikte tespit
edebildiğimiz kadarıyla bu türden sayılabilecek olan ifadeleri yine alfabetik olarak
veriyoruz:
84 Aksoy, a.g.e., s. 1091; Eyüboğlu, a.g.e., s. 407; Tanyeri, a.g.e., s. 238. 85 Aksoy, a.g.e., s. 1128; Eyüboğlu, a.g.e., s. 438. 86 Tanyeri, a.g.e., s. 270. 87Türk Atasözleri ve Deyimleri I-II, a.g.e., s. 160; Aksoy, a.g.e., s. 1139; Eyüboğlu, a.g.e., s. 450. 88 Türk Atasözleri ve Deyimleri I-II, a.g.e., s. 167; Aksoy, a.g.e., s. 1145; Eyüboğlu, a.g.e., s. 458.
24
Aklına turp sıkmak:
(Birisinin) düşüncesini beğenmemek; onun düşünce biçiminin hiçbir işe
yaramayacağını anlatmak için kullanılır89:
Çün şìr ü şeker böyle olan ülfete RÀşid
Taèrìż idenüñ èaúlına biz ùurp ãıkarduú
(G. XCIX-7)
Çakmak:
(İçki içerken) kadeh tokuşturmak; içki içmek90.
èArż idüp sÀàar-ı ser-şÀr-ı niyÀz-ı vaãlı
Çaúdum ol mest-i mey-i nÀza temennÀ-yı òulÿã
(G. LXXXVIII-5)
Çarpılmak:
Âşık olmak, sevdaya düşmek91.
TemÀyül eyleyüp çarpılmaz öyle her perì-rÿya
Göñül bir dil-ber ister kendine yÀr-ı ãadìú olsun
(G. CLV-4)
Parlatmak:
İçki içmek, kafayı çekmek92.
Parlat èaraúı nÀr-ı àamı sìnede baãdur
Teéåìr idemez Àteş ola Àba muúÀbil
(G. CXXIII-2)
89 Hulki Aktunç, Büyük Argo Sözlüğü, YKY Yayınları, İstanbul, 2002, s. 33. 90 Aktunç, a.g.e., s. 74. 91 Aktunç, a.g.e., s. 78. 92 Aktunç, a.g.e., s. 235.
25
Piç:
Babası belirsiz çocuk93.
SÀúìye idüp bint-i èineb nefsini tezvìc
Baú èarbede nÀmında ùoàurdı yine bir piç
(G. XXXII-1)
Yan çizmek:
Kaçmak, sıvışmak; ilgilenmemek, aldırmamak, aldırış etmemek94.
Çoúdan beri yan çizdigüne küsmiş idüm lìk
Geldi bu gice òÀneme dil-dÀr barışdum
(G. CXXVIII-2)
d. Etkilendiği ve Etkilediği Şairler
d.a. Etkilendiği Şairler
İbrâhim Râşid Divanı’nda İranlı şairlerden Bîdil(G. XXV, ona yazılmış bir
naziredir), Hâfız(G. CLI-3), Hallâk-ı Maânî(Kemâl İsmâîl) (K. III-4), Kâsım
Meşhedî(G. CXXXIII ona yazılmış bir naziredir), Nizâmî(G. LXXXVI-4), Sâdî(G.
LXXXVI-4), Sâib(G. CLXVIII-2, G. CLXVII-3; ayrıca onun bir gazelini tesbî’
yapmıştır), Şevket(G. CLXVII-3, G. CCI-7), Tuğrâyî(G. LXVII-4), Urfî-i Şîrâzî(G.
XXVI, ona yazılmış bir naziredir; G. XXXVII ona yazılmış bir naziredir), Vassâf(K.
IV-2, Tr. VIII-4)’ı anmaktadır.
Divan’da bir beyitte geçen Hâfız ile ilgili olarak şair, önceden onun divanını
ezbere okuduğundan bahsetmektedir. Bu da şairin Farsça’ya ve İran Edebiyatı’na
vukufiyetini gösteren önemli bir husustur:
Néoldı baña żabù eyleyemem şimdi iki beyt
Evvelleri ben ÓÀfıôı ez-ber oúuyandum
(G. CLI-3)
93 Aktunç, a.g.e., s. 361. 94 Aktunç, a.g.e., s. 304.
26
Hallâk-ı Maânî(Kemâl İsmâîl) Divan’da bir beyitte yer almaktadır ve şair söz
konusu beyti yazarken kalemine Hallâk-ı Maânî’nin hokka tuttuğunu söylemektedir:
Óìn-i taórìrde bu beyti mübÀhÀtından
Kilküme maóbere ÒallÀú-ı MaèÀnì ùutdı
(K. III-14)
İran şairlerinden Nizâmi ve Sâdî bir beyitte yer almaktadır. Şair bu beytinde
İran padişahlarının ne kadar övünseler yerinde olduğunu, çünkü onların Nizâmî ve
Sâdî gibi şairleri bulunduğunu söyler:
ŞÀhÀn-ı èAcem itse mübÀhÀt sezÀdur
Saèdì vü NiôÀmì gibi şÀèirleri varmış
(G. LXXXVI-4)
Sâib Divan’da iki beyitte yer almaktadır. Bunlardan birinde onun bir beytini
Türkçe olarak veren şair, diğerinde Hoca Neş’etin mazmununa benzer bir mazmunu
ne Sâib’de ne de Şevket’te gördüğünü ifade eder:
äÀéibüñ işte şu mażmÿnda olan beytine baú
Pìş-i çeşmüñde girìbÀnı ùutan lÀyı düşün
(G. CLXVIII-2)
Maùlaè-ı şeh-zÀde-i mażmÿn-ı ÒvÀce Neşéete
Bir mümÀåil görmedüm äÀéib ile Şevketde ben
(G. CLXVII-3)
Divan’da iki beyitte adı geçen Şevket ile ilgili beytin birini yukarıda verdik.
Diğerinde ise şair, yârin ayva tüylerinin mazmununu düşünmekten vücudunun
Şevket’in şiiri gibi hayâlin en safı olduğunu, hatta sırf hayâl olduğunu söyler:
Beher-şeb fikret-i mażmÿn-ı òaùù-ı yÀrdan RÀşid
Vücÿdum Şevketüñ şièri gibi maóż-ı òayÀl oldı
(G. CCI-7)
Sadece bir beyitte Tuğrâyî’ye yer veren şair, onun bir mazmununu hoş
bulduğunu söyleyerek onu Türkçe olarak ifade eder:
27
ÙuàrÀyì bu maômÿnı ne òoş eylemiş ìrÀd
DünyÀda benüm işte ne nÀúa-i cemelüm var
(G. LXVII-4)
Bir kaside ve bir tarih beytinde söz konusu edilen Vassâf, beyitlerin birinde
memdûh için bir sıfat olurken, diğerinde memdûhun ona üstün tutulması söz
konusudur:
Eger VaããÀf-ı óażret dinse evsÀfında aórÀdur
Hele inşÀda Mehdì-òÀna fÀéiúdür Saèìd Paşa
(K. IV-2)
Benüm óaddüm degül tavãìf o õÀt-ı reşk-i VaããÀfı
Faúaù tecdìd-i iòlÀã eylemek resmi kühen oldı
(Tr. VIII-4)
İbrâhim Râşid Divanı’nda adı geçen Türk şairleri, Haşmet Efendi(G. II ona
yazılmış bir naziredir), Hoca Aynî(G. CLXXX-7), Fehmî( G. LIII-7), İrfan Paşa( G.
CCVIII-8, G. CCIV-5, G. CCII-5, G. CLXXX-8, G. LXXXVI-9, G. LIX-5, G.
LXVI-5, G. LV-6, G. LIII-7), İzzet Mollâ(Mf. VI, Mf. VII), Lebîb( G. LIII-7),
Mahmut Nedîm Paşa(G. LXXXIII ona yazılmış bir naziredir), Münîf( G. LXXVIII-
7, K. III-28, G. LXVII-1, G. CLII-1, G. CXXVII-5), Nâbî( G. LXVI-6, G. CXXVII-
5), Nedîm(G. LXIII-5, G. CVIII-7, G. CXXVII-5), Nergisî(K. III-10, Tr. XIV-2, Tr.
LXVII-4, Tr. VIII-2, G. XCII-5), Neş’et(G. CLXX-7, G. CLXVII-3), Sâbit(G.
CLXXVI-5, G. XXXII-6, G. CXXVII-5, G. CXXXII ona yazılmış bir naziredir95),
Veysî( Tr. VII-1, Tr. XIV-2, Tr. LXVII-4, G. XCII-5, ayrıca “Taòmìs-i MıãrÀè-ı
Berceste-i Veysì” başlığı ile onun bir gazeline tahmis yazmıştır), Zîver Paşa(G.
CXCVI-12, G. CLXXIII-11, G. CXIX-7)’dir.
95 Turgut Karacan, Bosnalı Alaeddin Sabit Divan, Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, Sivas, 1991, G. 247, s. 475.
28
Hayatı kısmında söylediğimiz gibi İbrâhim Râşid, Hoca Aynî’den şiir dersleri
almıştır. Aşağıdaki beyitte onu bir üstat olarak kabul eden şair, onun kabrinin ışık
dolu olması ve rahmet içinde yatması için dua etmektedir:
Eylerdi baña óüsn-i naôar èAyni-i üstÀd
Úabri ola pür-nÿr yata raómet içinde
(G. CLXXX-7)
Devrinin şairlerinden Fehmî ve Lebîb Divan’da bir beyitte yer almaktadır ve
şair onlar için “nâdir söz söyleyenler” ifadesini kullanır:
Óażret-i Zìver ü Fehmì vü Lebìb ü èİrfÀn
Dehre bunlar gibi az nÀdire-güftÀr gelür
(G. LIII-7)
Divan’da en çok adı geçen şairlerden biri, aynı zamanda bir devlet adamı ve
Râşid’in hamisi olan İrfan Paşa’dır. Divan’da şairin pek çok gazelinin İrfan Paşa
tarafından tanzîr edildiğini görmekteyiz. Aynı şekilde şair de onun bazı gazellerine
nazire söylemiştir. İrfan Paşa ile ilgili beyitlerin tamamında onun iyi bir şair olduğu
söylenmekte ve şairlik kabiliyetinin gücünden bahsedilmektedir:
Çoú şÀèir ü münşìleri gördüm bu zamÀnda
Yoú ôann iderüm Óażret-i èİrfÀna müdÀnì
(G. CCVIII-8)
Kim Óażret-i èİrfÀn ile meydÀn-ı süòanda
Yaruşmaàa çıúdı ise RÀşid geri úaldı
(G. CCIV-5)
Yoú şimdileri Óaøret-i èİrfÀna muèÀdil
Evvelleri æÀbit gibi vÀfirleri varmış
(G. LXXXVI-9)
Eger ögrenmek isterseñ süòan-perverligi RÀşid
Anı sen Óażret-i èİrfÀn gibi bir ehl-i fenden ãor
(G. LIX-5)
29
Degeri var àazel-i Óaøret-i èİrfÀna sezÀ
Diseler her eåeri böyle òoş-Àyende midür
(G. LXVI-5)
æÀbit gibi pek az bulınur êarb-ı meåelde
VÀdì-i teàazzülde de èİrfÀn gibi nÀdir
(G. LV-6)
İki müfredde yer alan İzzet Mollâ ile ilgili olarak müfredlerin ilkinde şair,
kendisine bir İzzet Molla Divan’ı hediye edildiğinden bahsederken, bir memdûh için
yazılan ikinci müfredde ise İzzet Mollâ’nın eğer sağ olsaydı kendisinin övdüğü kişiyi
hakikat üzere vasfedeceğinden söz etmektedir:
Şefìú Beg iltifÀt itdi baña DìvÀn-ı èİzzetle
Muèazzez eylesün MevlÀ anı iúbÀl ü devletle
(Mf. VI)
äaà olaydı eger èİzzet MollÀ
Vaãf iderdi anı ber-vech-i óaúìú
(Mf. VII)
Divan’da en çok sözü edilen şairlerden biri de Münîf’tir. Beyitlerde onun iyi
bir şair olduğundan söz edilmekte hatta Sâbit, Nâbî ve Nedîm’den bile üstün
tutulmaktadır:
NikÀt-ı şièrini her çend taósìn eylesem RÀşid
Yine óaúúıyla şÀyÀn-ı meúÀdìr-i Münìf olmaz
(G. LXXVIII-7)
Hem-rikÀbÀn-ı rehÀn-ı süòanı geçdi Münìf
RÀşid ammÀ ki bu vÀdìde èinÀnı ùutdı
(K. III-28)
æÀbit gibi her çend iki üç àazelüm var
MÀnend-i Münìf olmaàa şÀèir emelüm var
(G. LXVII-1)
30
æÀbit ü NÀbì Nedìm ÀåÀrı meşhÿr ise de
Òoş gelür RÀşid baña şièr-i Münìf ister göñül
(G. CXXVII-5)
Nâbî, Divan’da iki beyitte yer almaktadır. Onunla ilgili beyitlerden birini
yukarıda vermiştik. Diğer beyitte ise şairin onun bir beytini iktibâs ettiğini
görüyoruz:
Söylemiş NÀbì şu mıãrÀèı bu vaúte RÀşid
Bilemem eyleyecek girye midür òande midür
(G. LXVI-696)
Nedîm, İbrâhim Râşid Divanı’nda üç beyitte yer almaktadır. Aşağıdaki
beyitte Ukaz sokağında alışveriş kesat olsa da ince söz söylemede usta olan
Nedîm’in şiir metaının pahalı olduğunu söyleyen şair, bir sonraki beyitte Nedîm’in
şiirleri gibi kendisinin de tanzîrde aferin denmeye uygun olduğunu ifade eder; son
beyitte ise Münîf’in şiirini Sâbit, Nâbî ve Nedîm şiirine üstün tutar:
KesÀdı olsa da sÿú-ı èUkÀôuñ ser-te-ser RÀşid
Nedìm-i nükte-pìrÀnuñ metÀè-ı şièri àÀlìdür
(G. LXIII-5)
RÀşid eşèÀr-ı selef işte Nedìmüñ àazeli
Sen de ùanôìrde taósìne sezÀ-vÀr olduñ7
(G. CVIII-7)
æÀbit ü NÀbì Nedìm ÀåÀrı meşhÿr ise de
Òoş gelür RÀşid baña şièr-i Münìf ister göñül
(G. CXXVII-5)
İbrâhim Râşid Divanı’nda sözü edilen sanatkârlardan biri de Nergisî’dir.
Bilhassa süslü nesrin temsilcisi olarak tanınan Nergisî, şair tarafından da bu özelliği
dolayısıyla söz konusu edilmektedir. Divan’da Nergisî’nin bir kıyas vasıtası
96 Ali Fuat Bilkan, Nâbî Dîvânı, c. I, M.E.B. Yayınları, İstanbul, 1997, s. 620, G. 213/2.
31
olduğunu görürüz ve beyitlerin tamamında memdûhun inşâda ondan üstün tutulması
söz konusudur:
FıúarÀtın oúudum Nergisì óayrÀn oldı
Bir zamÀn gÿş virüp açdı dehÀnı ùutdı
(K. III-10)
Şìve-i inşÀsına óayrÀn çeşm-i Nergisì
ÒÀmesi meftÿn-sÀz-ı Veysi-i şöhret-şièÀr
(Tr. XIV-2)
Nergisì óayrÀn idi inşÀsına
Veysì-i üstÀda düşmezdi kelÀm
(Tr. LXVII-4)
Görince şìve-i inşÀsını ol rütbe dÀnişle
HemÀnÀ Nergisì engüşt-i óayret ber-dehen oldı
(Tr. VIII-2)
Divan’da iki beyitte yer alan Neş’et’in şairlik gücünün üstünlüğünden söz
edilmekte, hatta onun mazmunlarına benzer mazmunların İran şairleri Sâib ile
Şevket’te dahi bulunmadığı ifade edilmektedir:
Şu maùlaè-ı Neşéet ne zamÀn RÀşid oúunsa
İúlìm-i ùabìèatde olur sÿr-ı hümÀyÿn
(G. CLXX-7)
Maùlaè-ı şeh-zÀde-i mażmÿn-ı ÒvÀce Neşéete
Bir mümÀåil görmedüm äÀéib ile Şevketde ben
(G. CLXVII-3)
Sâbit, Divan’da iki beyitte geçmektedir. Ayrıca, Divan’da ona yazılmış bir
gazel vardır. Beyitlerin birinde onun bir mısraını iktibâs eden şair, diğerinde Sâbit’in
atasözü kullanmada üstün olduğunu ifade eder; fakat, kendisinin söz konusu gazeline
benzer bir gazeli onda dahi bulmamın mümkün olmadığını iddia eder:
32
RÀşid saña şu mıãraè-ı æÀbit yetişür pend
DìvÀn-ı óaşrde ne àazel var ne úaãìde97
(G. CLXXVI-5)
Söz yoú hele êarbüél-meåel-i SÀbite ammÀ
Sen söyle eger var ise bir böyle àazel hìç
(G. XXXII-6)
Yine daha çok bir nesir üstâdı olarak tanınan Veysî, İbrâhim Râşid
Divanı’nda da bu yönüyle ele alınmış ve memdûh için bir kıyas vasıtası olmuştur:
Mìr SÀlim o mekÀrim-siyere dinse sezÀ
èUmde-i ehl-i úalem münşì-i Veysì-meşreb
(Tr. VII-1)
Nergisì óayrÀn idi inşÀsına
Veysì-i üstÀda düşmezdi kelÀm
(Tr. LXVII-4)
Münşì-i şöhret-i Veysì daòi olsa hüneri
Feyż-i küttÀba olur daèvì-i inşÀ mÀniè
(G. XCII-5)
Şìve-i inşÀsına óayrÀn çeşm-i Nergisì
ÒÀmesi meftÿn-sÀz-ı Veysì-i şöhret-şièÀr
(Tr. XIV-2)
İbrâhim Râşid’in sözünü ettiği şairlerden biri de Zîver Paşa’dır. Şair, söz
konusu beyitlerde onun iyi bir şair olduğundan ve zaman zaman kendi şiirlerine de
nazire söylediğinden bahseder:
Elbetde tefevvuú ider eyler ise RÀşid
Bu şièrümi tanôìre kerem Zìver Efendi
(G. CXCVI-12)
97 Karacan, a.g.e., G. 306-7, s. 506.
33
CenÀb-ı Zìvere RÀşid bu naômı sen de èarż eyle
Gül-endÀz olmaú èÀdet oldı çün yÀrÀna gül-şende
(G. CLXXIII-11)
Óażret-i Zìver Efendi gibi gelmez RÀşid
ÒÀmesi ùÿùì-i òoş-lehce-i güftÀr-ı òayÀl
(G. CXIX-7)
d.b. Etkilediği Şairler
İbrâhim Râşid Divanı’nın bazı nüshalarında şiirlerden hemen önce veya sayfa
kenarında bulunan“Bu áazeli ÜstÀd-ı Ekrem ÒvÀce èAynì Efendi Meróÿm Ùanôìre
Raàbet Buyurmışdur”, “Bu áazeli Daòi Meróÿm èİrfÀn Paşa Ùanôìr Buyurmışdur”,
“Bu áazeli Daòi MüşÀrün-ileyh èİrfÀn Paşa Óażretleri Tanôìre Raàbet
Buyurmışdur”, “Bu áazeli Anùakya Müftìsi äÀdıú Efendinüñ DÀmÀdı Müderrisìnden
YaóyÀ Efendi Tanôìr İtmişdür”, “Bu áazeli Şeyòüél-Óarem Zìver Paşa Meróÿm
Tanôìr İtmişdür” gibi ifadelerden hareketle şairin şiirlerinden bir kısmının dönemin
bazı şairleri tarafından tanzir edildiği anlaşılmaktadır. Buna göre Divan’da şairin,
Olınca yÀd-ı laèlüñle göñül mey-òÀne-i óasret
Dü çeşmüm sÀkiyÀ besdür baña peymÀne-i óasret
(G. XXIV)
matlalı gazelinin Hoca Aynî Efendi tarafından, aşağıda matla beyitlerini
verdiğimiz dört gazelinin ise İrfan Paşa tarafından tanzir edildiği kaydı vardır:
SÀzende vü òvÀnende getür òÀneye çaldur
Defè eyle àamı Àdemi efkÀr úocaldur
(G. LXVIII)
Yoú degül var çoú güzel lÀkin ôarìf ister göñül
Şÿò-meşreb istemez àÀyet èafìf ister göñül
(G. CXXVII)
34
Göster baña dünyÀda o kim rÀóat içinde
Nefsinde cihÀn òalúı birer miónet içinde
(G. CLXXX)
Zen gibi itme tezyìn düşme kÀlÀ-yı neve
Merd iseñ düzgünce erzÀú al efendi gel eve
(G. CLXXXIII)
Ayrıca Divan’da şairin,
PÀdişÀh eyledi ièùÀ õeviél-èirfÀna nişÀn
Yaúışur sìnede ãÀóib-hüner ü şÀna nişÀn
(G. CLIII) matlalı gazeline Bursalı Râgıb Mollâ’nın,
Úarnı şiş geldi bu şeb meclis-i rindÀna sebÿ
Bir aàız ùaàudacaú var ise yÀrÀna sebÿ
(G. CLXX)
matlalı gazeline müderris Yahyâ Efendi’nin,
ون را همچو آ ب آ موختيمسربسر د رس جن
ما سؤ ا ل حشر را غشی جوا ب آ موختيم (G. CXXXIX)
matlalı Farsça gazeline de Zîver Paşa’nın nazire söylediği kayıtlıdır.
C. İBRÂHİM RÂŞİD’İN ESERLERİ
a. Divan
İbrâhim Râşid’in iki eserinden biri olan ve tarafımızdan tenkidli metni ortaya
konulmaya çalışılan divanı, şairin devrinin devlet adamlarından Mahmud Nedim
Paşa’dan gördüğü teveccüh ve iltifata karşılık olmak üzere nazımlarını topladığı ve
onun adına armağan olmak üzere Divançe-i Âsâr-ı Aşk adını verdiği eseridir.
H.1251’de eserini tertip eden şair, daha sonra söylediği nazımları da bu divançeye
ilâve etmiştir98.
98 İnal, a.g.e., s. 1805.
35
b. Vak’a-i Haleb
Şairin diğer eseri olan Vak’a-i Haleb H. 1276/M. 1860’da Haleb’te ortaya
çıkan ihtilâle dâir yazdığı risaledir99. 24 sayfadan oluşan bu eserde “Anùakya Efendisi
Müftìnüñ DÀmÀdı Müderrisìn-i KirÀmdan YaóyÀ Efendinüñ İnşÀd-kerdesi Olan
Ôafer-nÀme-i Manôÿm YÀd-gÀr Olmaú Üzere Teõyìl Olundı” başlığıyla 41 beyitlik
bir şiir de bulunmaktadır. Ulaştığımız Divan nüshalarından AE1’in sonunda, Ü’nün
sonunda ve MK1’in sonunda eser mevcuttur.
99 İnal, a.g.e., s. 1806.
36
II. BÖLÜM
İBRÂHİM RÂŞİD DİVANI’NIN ŞEKİL VE MUHTEVA ÖZELLİKLERİ
A. ŞEKİL ÖZELLİKLERİ
a. Nazım Şekilleri ve Türleri
a.a. Kasîdeler
İbrâhim Râşid Divanı’nda 1’i münâcaat olmak üzere 5 kaside bulunmaktadır.
Münâcaat 9 beyitten oluşmaktadır. Divandaki ilk kaside “Der-SitÀyiş-i SulùÀn-ı
ZamÀn èAbdüél-mecìd ÒÀn” başlığını taşımaktadır ve devrin padişahı Sultan
Abdülmecit için yazılmış olup toplam 33 beyittir. “Der-sitÀyiş-i äadr-ı Aèôam
MuãùafÀ Reşìd Paşa” başlıklı ikinci kaside Sadrazam Mustafa Reşit Paşa adına
yazılmıştır ve 35 beyitten oluşmaktadır. “Der-SitÀyiş-i äadr-ı Aèôam Raéÿf Paşa”
başlığını taşıyan üçüncü kaside Sadrazam Raûf Paşa için yazılmıştır, 30 beyittir.
Dördüncü kaside ise “Der-SitÀyiş-i äadr-ı Aèôam Saèìd Paşa” başlığını taşımakta
olup, Ü nüshasında gazeller kısmında yer almaktadır ve 5 beyitten müteşekkildir.
a.b. Musammatlar
-Murabba
Divanda “Òuld-ÀşiyÀn SulùÀn èAbdüél-mecìd ÒÀn Edirneyi Teşrìflerinde
äıbyÀn-ı MekÀtib Bu Manôÿme İle Ámìn-òvÀn Olmışlardur” başlığını taşıyan ve 16
beyitten oluşan bir murabba yer almaktadır.
-Tahmisler
Râşid Divanı’nda “Taòmìs-i MıãrÀè-ı Berceste-i Veysì” başlıklı ve “Naôìre-i
ÙÀhir SelÀm Beg Efendi” başlığını taşıyan iki adet tahmis mevcuttur.
-Tesbî’
Râşid Divanı’nda “Tesbìè-i Maùlaè-ı äÀéib” başlıklı Farsça bir tesbi’
bulunmaktadır.
a.c. Tarihler
İbrâhim Râşid Divanı’nda tarihler iki ayrı başlık altında verilmiştir.
“TevÀrìò-i VilÀdet ü MenÀãıb” başlığını taşıyan ilk kısımda, şehzâdeler ile
37
sultanların, ya da diğer devlet büyüklerinin çocuklarının doğumu, bazı devlet
adamlarının yeni memuriyetlere atanması, yeni yıl, devlet büyüklerinin binâ
yaptırmaları vs. sebebiyle yazılmış 28 adet tarih bulunmaktadır. Bu kısımda şairin
kendi doğumu için düştüğü bir tarih beyti de yer almaktadır. “TÀrìò-i VefeyÀt”
başlığını taşıyan ikinci grupta ise bizzat şairin kendi yakınlarından veya dostlarının
yakınlarından birinin vefatı üzerine düşürülen tarihler bulunmaktadır. Ayrıca devlet
adamlarının kendilerinin ya da yakınlarının vefatı münasebetiyle düşürülmüş tarihler
de mevcuttur. Bu tarihler 43 adettir. Dolayısıyla İbrâhim Râşid Divanı’nda 71 tarih
bulunmaktadır.
Tarihlerden 1 adedi kaside, 6 adedi gazel, 54 adedi kıt’a, 2 adedi mısra ve 8
adedi beyit şeklinde yazılmıştır.
a.d. Gazeller
İbrâhim Râşid Divanı’nda 211 adet gazel bulunmaktadır. Bu gazellerden 13’ü
“elif” kafiyesiyle, 6’sı “bÀ” kafiyesiyle, 9’u “tÀ” kafiyesiyle, 1’i “åÀ” kafiyesiyle, 4’ü
“cìm” kafiyesiyle, 2’si “óÀ” kafiyesiyle, 3’ü “dÀl” kafiyesiyle, 32’si “rÀ” kafiyesiyle,
14’ü “zÀ” kafiyesiyle, 1’i “sÀ” kafiyesiyle, 3’ü “şın” kafiyesiyle, 2’si “ãad”
kafiyesiyle, 1’i “ùı” kafiyesiyle, 1’i “ôÀ” kafiyesiyle, 1’i “èayn” kafiyesiyle, 1’i
“àayn” kafiyesiyle, 1’i “fÀ” kafiyesiyle, 9’u “úÀf” kafiyesiyle, 12’si “kÀf”
kafiyesiyle, 12’si “lÀm” kafiyesiyle, 25’i “mìm” kafiyesiyle, 17’si “nÿn” kafiyesiyle,
3’ü “vÀv” kafiyesiyle, 12’si “hÀ” kafiyesiyle ve 26’sı “yÀ” kafiyesiyle yazılmıştır.
a.e. Kıt’alar
İbrâhim Râşid Divanı’nda 7’si Türkçe, 1’i Farsça olmak üzere 8 kıt’a
bulunmaktadır.
a.f. Müfredler
İbrâhim Râşid Divanı’nda 1’i Farsça olmak üzere 21 müfred bulunmaktadır.
38
b.Vezin
Aşağıdaki tabloda kalıpların nazım şekillerine göre kullanılış adedi
verilmiştir:
BAHİRLER K. Th.Ts. Tr. G. Kt. Mr. Mf.
I. HEZEC BAHRİ
1. MefÀ‘ìlün MefÀ‘ìlün MefÀ‘ìlün MefÀ‘ìlün 1 - 1 17 41 3 - 13
2. MefÀ‘ìlün MefÀ‘ìlün Fe‘ÿlün - - - - - 1 - -
3. Mef‘ÿlü MefÀ‘ìlü MefÀ‘ìlü Fe‘ÿlün 1 - - 3 47 2 - 1
II. RECEZ BAHRİ
5. MüstefèilünMüstefèilünMüstefèilünMüstefèilün - 1 - 2 - - - -
III. REMEL BAHRİ
6. FÀ‘ilÀtün FÀ‘ilÀtün FÀ‘ilÀtün FÀ‘ilün - - - 27 38 - 1 3
7. FÀ‘ilÀtün FÀ‘ilÀtün FÀ‘ilün - - - 3 1 1 - 1
8. Fe‘ilÀtün Fe‘ilÀtün Fe‘ilÀtün Fe‘ilün 2 - - 10 61 - - 1
9. Fe‘ilÀtün Fe‘ilÀtün Fe‘ilün - - - 2 - - -
IV. MUZÂRÎ BAHRİ
10. Mef‘ÿlü FÀ‘ilÀtü MefÀ‘ìlü FÀ‘ilün 1 - - 2 17 1 - 2
11. Mef‘ÿlü FÀ‘ilÀtün Mef‘ÿlü FÀ‘ilÀtün - - - 2 - - - -
V. MÜCTES BAHRİ
12. MefÀ‘ilün Fe‘ilÀtün MefÀ‘ilün Fe‘ilün - 1 - 1 5 - - -
VI. HAFİF BAHRİ
13. Fe‘ilÀtün MefÀ‘ilün Fe‘ilün - - - 1 1 - - -
VII. AHREB KALIBI
14. Mefèÿlü MefÀèìlün MefÀèìlün FÀè - - - 1 - - -
39
c. Kafiye ve Redif
İbrâhim Râşid Divanı’nda kafiyeli kelimeler daha çok Arapça kelimeler,
Arapça-Farsça, Arapça-Türkçe, Türkçe-Arapça; Farsça kelimeler, Farsça-Türkçe
kelimelerdir. Bunun yanında tamamen Türkçe kelimelerle kafiyelendirilmiş şiirler de
bulunmaktadır100:
FürsÀn-ı süòan-dÀn ile olduúça yarışdum
Ol úÀfileye merkeb-i aèrecle úarışdum
Çoúdan beri yan çizdigüne küsmiş idüm lìk
Geldi bu gice òÀneme dil-dÀr barışdum
(G. CXXVIII-1,2)
Hemen her divan şairinde görülebilen, bazı kural dışı beyitlere İbrâhim Râşid
Divanı’nda da rastlamak mümkündür. Meselâ Farsça kelimelerde bulunan “-Àne”
sesinin Türkçe seslerle kafiyelendirilmesi gibi:
İder temlìk-i àÀlì müft alur senden budur óÀli
Uãÿl-i aòõ ü ièùÀyı bilür ferzÀnedür dünyÀ
Dil-i èÀlì-sirişt aãlÀ ãafÀ-yÀb olmuyor RÀşid
Degül de òÀk-dÀn-ı pest bilmem yÀ nedür dünyÀ
(G. II-6,7)
Yine şairin bazen de Farsça “-Àn” çokluk ekiyle biten kelimeler ile sonu
“Àn”lı olan kelimeleri de kafiyelendirdiğini görmekteyiz:
Göster baña dest-i sitem ü cevr-i felekden
Taòlìã iden var ise dÀmÀn u girìbÀn
100 Gazeller için bkz. RÀşid İbrÀhìm, DìvÀn, Ali Emirî Manzum Nu.: 149,G. LXXII, G. CII, G. CIII, G. CXXXIV, G. CXXXVII, G. CXLVIII, G. CXLIX, G. CL, G. CLI, G. CLXXI, G. CLXIII, G. CXC, G. CLXXXIX, G. CCVII, G. CXXVIII, G. CLXXIX.
40
Gördük nice mìrÀå yediler bu cihÀnda
äıfrüél-yed olup oldılar encÀm-ı gedÀ-sÀn
(G. CLXII-3,4)
Bir tarihten alınan aşağıdaki beyitlerde ise Arapça “-ìn” çokluk ekiyle biten
kelime ile sonu “ìn” olan kelimelerin kafiyelendirilmesi söz konusudur:
Bu bÀb-ı devletüñ aókÀm-ı èadl encÀmını RÀşid
ÒudÀ teéyìd ider zìrÀ penÀh-ı èÀcizìn oldı
Bu tÀrìòüm óitÀm-ı sÀl teésìs ider inhÀ
BinÀ-yı BÀb-ı èÁlì dil-peõìr ü hem metìn oldı
(Tr. XIII-7,8)
B. MUHTEVA ÖZELLİKLERİ
I. DİVAN’DA SOSYAL HAYAT
Divan edebiyatının, çoğu araştırmacı ve yorumcular tarafından ihmâl edilen
yanlarından birisi de onun sosyal konular ve günlük hayatla olan ilişkisidir. Altı asır
kesintisiz devam etmiş bu edebiyatın yaşandığı devri, muhiti ve cemiyeti nasıl
kuvvetle aksettirdiğini görmek yerine, nedense hemen daima hayal dünyasına dikkat
edilmiş; realiteyle münasebeti çok zaman gözden kaçırılmıştır.
Halbuki divan şairleri hayatla sıkı münâsebetler kurmuş, çevrelerini çok iyi
gözlemlemişlerdir. Ancak günlük hayattan aldıkları sahne ve motifleri şiire doğrudan
doğruya değil bir tasavvur, bir hayal ile birlikte yerleştirmişlerdir. Böylece metinler
derinlik kazanmıştır101.
Biz de bu kısımda İbrâhim Râşid Divanı’nda sosyal hayatın yansımalarını
vermeye çalışacağız.
101 Selçuk Aylar, “Divan Şiirinde Sosyal Hayatın İzlerine Dair Birkaç Örnek”, Osmanlı Divan Şiiri Üzerine Metinler(Haz. Mehmet Kalpaklı), YKY Yayınları, İstanbul, 1999, s. 459-464.
41
A. Gelenek, Görenek ve Âdetler
a. Güvercinle Mektup Gönderme
Aşağıdaki beyitte şair, ayrılık sıkıntısını gece bir destan hâline getirerek
sabahleyin bir güvercinle sevgilisine ulaştırmaktan söz etmektedir:
DÀsitÀn eyleyerek renc-i firÀúı bu gice
Bir kebÿterle uçursam néola dil-dÀra ãabÀó
(G. XXXV-3)
b. Etek öpme
Aşağıdaki beyitte devlet büyüklerinin yanında “etek öpme”nin bir âdet
olduğuna atıfta bulunulmuştur:
Etek öpmek kibÀruñ naãb u iúbÀlinde èÀdetdür
CesÀret eylemek taãdìèa ammÀ nÀ-revÀ oldı
(Tr. X-1)
c. Yas Tutma
Büyük bir felaket karşısında şiddetle müteessir olan insan birtakım tabii
olmayan hareketlerde bulunur. Meselâ tırnaklarıyla yüzünü yırtar, parmaklarıyla
saçlarını yolar, elbisesini parçalar, kendini yerden yere atar, haykırır, bağırır.
Bazı yerlerde ölülere ağlamak için tutulan nevhagerler(ağıtçı) saçlarını çözüp
yüzlerine doğru dağıtırlar, böylelikle kendilerine bir mâtem-zede şekli verirlerdi102.
Bir kimsenin vefatı dolayısıyla kaleme alınan aşağıdaki beyitte, söz konusu
kimsenin ölümünden dolayı son derece üzgün olan “dünya annesi”nin üzüntüsünden
saçlarını yolduğunu görüyoruz:
KemÀliyle dimÀà-ı èíşı bir õevú almadan gitdi
Ne yapsun yolmasun gìsÿlarını mÀder-i dünyÀ
(Tr. XXXIII-2)
102 Ahmet Talât Onay, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, Akçağ Yayınları, Ankara, 2000, s. 386.
42
d. Yaka Yırtma
Birinden nefret ve şikâyet ederken yaka silkmek âdetimizdir. Asabî
kimselerin, zulme tahammül edemez hâle gelmiş olanların yakalarını çekerken
yırtmaları mümkün şeylerdendir. Yaka çekmekle yırtmak arasında şiddet farkı
gözetildiği içindir ki, şairlerimiz hep sonuncudan dem vurmuşlardır. Goncanın
girîbânını çâk göstermesi, açıldığını ilhâm içindir103.
Aşağıdaki beyitte şair İbrâhim Râşid Efendi gülün yaka yırtmasını bir al
yanaklıya âşık olmasına bağlamıştır:
Olmasa şìfte bir èÀrıż-ı Àle RÀşid
Gül niçün böyle girìbÀnını ãad çÀk eyler
(G. L-7)
e. Sarık-Gül
Eskiden kavukla sarık, sarıkla fes arasına hocalar misvak, hutbe kâğıdı, hilâl,
muska koydukları gibi çiçek, gül, kokulu yapraklar da sokarlardı. Halktan da böyle
yapanlar olurdu104.
Sevgili fesinin kenarına güller takmalı, böylece gül üstünde bir gül daha
açmış gibi olmalı ve her gören onu beğenmelidir:
Bir úat daòi açsun seni kim görse begensün
Gül-şende kenÀr-ı fese güller ùaú efendüm
(G. CXLIX-3)
Dünyanın bütün gül bahçelerini dolaşan şair, gönlüne göre, sarığına takmaya
lâyık bir gül bulamamıştır:
Sÿ-be-sÿ geşt eyledüm gül-zÀr-ı dehri bulmadum
Zìb-i destÀr itmege göñlümce bir şÀyeste gül
(G. CXVIII-3)
103 Onay, a.g.e., s. 458. 104 Onay, a.g.e., s. 392.
43
Dün bahçeyi dolaşan sevgilinin yüzünde güller açmıştır, aynı zamanda
sarığına gül takmıştır:
Naòl-i nÀzum èaks idüp açmışdı àÀyet ruòlaruñ
Eylemişdüñ bÀàda dün zìver-i destÀr gül
(G. CXXIV-8)
f. Gül Atma
İbrâhim Râşid Divanı’ndan alınan aşağıdaki beyitte şairin döneminde bilhassa
devlet büyükleri bir yere geldiklerinde üstlerine gül atmanın âdet olduğu
anlaşılmaktadır:
CenÀb-ı Zìvere RÀşid bu naômı sen de èarż eyle
Gül-endÀz olmaú èÀdet oldı çün yÀrÀna gül-şende
(G. CLXXIII-11)
g. Şişede Sümbül, Gül vs.
Şişe ve sürahi gibi ağızları dar kaplar içine fizikî ve kimyevî hilelerle
yumurta, elma, turunç sokmak kabildir105.
İbrâhim Râşid Divanı’nda yer alan aşağıdaki iki beyitten, eskiden şişeye
yukarıdaki maddelerin yanısıra sümbül, gül gibi çiçeklerin de koyulduğunu
anlıyoruz:
Naòl-i nÀzum fiél-meåel ruòsÀr u zülf perçemüñ
Şìşede sünbül ile bir yerde olmuş beste gül
(G. CXVIII-4)
İtmege ser-şìşe zìb-i bÀãıra gül-àonce yoú
Göñlüme gül-zÀr-ı imkÀnı aratdum bendeñüz
(G. LXXXI-5)
h. Kur’a
Ok atmak; tâli’i denemek maksadıyla meselâ zar atmak, numara veya isim
çekmek gibi tesâdüfe bağlı hüküm ve kararlardır. Müşterek bir ziyâfet tertip etmek
105 Onay, a.g.e., s. 429.
44
isteyen üç beş ahbap, aralarında birer kâğıda yemeklerin isimlerini yazarlar. Bunu bir
şapka veya bir kap içine koyarlar, sıra ile birer tane çekerler; herkes çektiği kâğıttaki
yemeği yaptırmak zorundadır. Buna da kur’a çekmek derler. Bir torba içindeki
numaralardan birini çekmek sûretiyle bu numaraya karşılık konulan para ve eşyayı
almak sûretiyle oynanan kumar da böyledir.
Bir mirasın paylaşımında ortak bir malın eşit olarak mirasçılara
dağıtılmasında da kur’aya başvurulur. Herkes, meselâ, taş, çöp, tespîh vesâire gibi
birer şeyi kendine nişân yapar. Bu nişânları bilmeyen birine verirler. O da bunları
birer birer o eşit parçalar üzerine koyar. Böylece herkesin hissesi belirlenmiş olur.
Anadolu’da buna ok atmak denir106.
Aşağıdaki beyitte bir vesileyle toplanan şairin dostları onun için üç defa kur’a
çekmişler ve ona güzel âkıbet çıkmıştır:
Senüñçün úurèa-endÀz oldılar aóbÀb üç defèa
Bi-óamdiliéllÀh óüsn-i òÀtime RÀşid saña çıúdı
(G. CXCIX-5)
ı. Mezar Kandili
Velî olarak bilinen kimselerin türbelerinde, mezârlarında mum yakmak âdeti
inkılâba kadar devam etti. Bir işinin olmasını isteyen kimse türbelere, mezârlara
mum adar, ölülerden yardım beklerdi. Bazı şöhretli türbelere getirilen koyunlar gibi
mumları da türbedâr veya tekke sahibinin sattığı veya evinde yaktığı olurdu107.
Ayrılık karanlığında yatan şair, sevgiliden lütfedip kabrine gelmesini ve bir
mum yakmasını dilemektedir:
TÀrìki-i fürúatde yatur RÀşid-i nÀ-kÀm
Luùf eyle gelüp úabrine bir mum yaú efendüm
(G. CXLIX-5)
106 Onay, a.g.e., s. 302. 107 Onay, a.g.e., s. 325.
45
Aşağıdaki beyitte ise şair, kendisinin ve ahbaplarının geçmiş rintlerin
kabirlerinde şevkle mum yaktıklarını, böylece onların ruhlarını sevindirdiklerini
söylemektedir:
RindÀn-ı selef rÿóları şÀd olurdı
Medfenlerine şevú ile úandìl yaúarduú
(G. XCIX-3)
i. Tabuta Şal, Örtü vs. Koyma
Râşid’in aşağıdaki beytinde bugün de görülen tabuta şal, örtü, seccâde gibi
şeyler bağlama geleneğinin bir yansıması vardır:
Muótaãar olduúda üstÀdum baña RÀşid didi
Óulle-i Cennet alur tabuta vaúf-ı şÀl iden
(G. CLVII-5)
j. Delileri Zincirle Bağlama
Aşağıdaki beyitlerde, sosyal hayatın bir başka yansıması olan delileri zincirle
bağlama hâdisesine atıfta bulunulmuştur:
Dil-i dìvÀneye biz èaúlumuzca òayli pend itdük
NihÀyet olmadı zencìr-i zülf-i yÀre bend itdük
(G. CVII-1)
DüşvÀri-i èışúı göñül ÀsÀn mı ãanursuñ
Zencìr-i cünÿn ùurre-i òÿbÀn mı ãanursuñ
(G. CXII-1)
k. Sipend(Üzerlik tohumu)
Üzerlik tohumu ki “tütsülük” de derler. Ateşe atılınca çıtırtı yapar. Nazar
değmemesi istenilen veya nazar değdiği sanılan çocuk veya kimsenin üzerinde-içinde
ateş bulunan- bir kap gezdirerek üzerlik yakarlar. Ocak veya mangalda yakarak
tüttürürler. Tohumlar çıtırdadıkça musallat olan cinlerin dağılacağına inanılırdı108.
108 Onay, a.g.e., s. 404.
46
Râşid Efendi sevgilinin yanağındaki misk kokulu benini görünce gönlünün
ortasındaki siyah noktayı aşk buhurdanına üzerlik tohumu etmiştir:
Görince ùaraf rÿy-ı yÀrde ol òÀl-i müşgìni
SüveydÀ-yı dili biz micmer-i èışúa sipend itdük
(G. CVII-2)
l. Papağanları Konuşturmak İçin Şeker Verme
Papağanları konuşturmak için onlara şeker verilmesi âdetine109 atıfta
bulunulan aşağıdaki beyitte İbrâhim Râşid Efendi, kendisini böyle papağan gibi tatlı
sözlü edenin sevgilinin şeker saçan dudağı olduğunu söylemektedir:
Beni mÀnend-i ùÿùì böyle òoş-güftÀr iden RÀşid
O şÿò-ı nÀzik-endÀmuñ leb-i şeker-feşÀnıdur
(G. XL-7)
m. Gözlere Sürme Çekme
Eskiden gözün görme kuvvetini arttırmak ve güzellik için göze sürme
çekilmesi âdetti110. Aşağıdaki beyitte şairin gözüne hâlislik, temizlik toprağı sürme
olduğu için ona pek çok sırrın görünür olduğundan bahsedilmektedir:
Pek büyük oldı serÀéir baña meşhÿd u èayÀn
Sürme-i çeşm olalı gerd-i temÀşÀ-yı òulÿã
(G. LXXXVIII-3)
n. Düzgün Kullanma
Günümüzde olduğu gibi geçmişte de kadınların yüzlerine allık sürdüklerinin
ifade edildiği aşağıdaki beyitte gülün yanağının kıpkırmızı olmasını şair, bir bülbülün
kanı ile yüzünü düzgünlemiş olmasına bağlamaktadır:
Yine Àteş gibi úıpúırmızı rÿyuñ ey gül
Varsa bir bülbülünüñ úanı ile àÀzeledüñ
(G. CXIV-2)
109 İskender Pala, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Ötüken Yayınları, İstanbul, 1998, s. 401. 110 Pala, a.g.e., s. 247; Onay, a.g.e., s. 301.
47
Sürekli parlaklık isteyen bir kimseyi istek sahipleri kınamamalıdır; çünkü
mutluluk düzgünü onların gözyaşından yapılmaktadır:
BeúÀ-yı revnaú isterseñ ãaúın taènìfden àÀyet
Sirişk-i ehl-i óÀcetdür müzìll-i àÀze-i iúbÀl
(G. CXVI-4)
o. Kına Yakma
Bir başka süslenme vasıtası olan kınanın söz konusu edildiği beytinde şair,
kanlı gözyaşını sevgilisi için kına yapmıştır; fakat yine de sevgili onun gözyaşını
silmemektedir:
Néola silmezse ser-i engüşt ile çeşmüm ol şÿò
Aña biz eşk-i dem-Àlÿdı óınnÀ eylemişüz
(G. LXXIV-5)
ö. Şaraba Su ve Tuz Katma
Aşağıdaki beyitte etkisini bir parça hafifletmek içkiye su katılması hâdisesine
gönderme vardır:
Öpdüm emdüm laèli olduúça èaraú-rìz-i óicÀb
BÀde-i nÀba óakìmÀne ãu úatdum bendeñüz
(G. LXXXI-2)
Eski inanışa göre şaraba tuz katılırsa sirke olur ve haram olmaz111. İbrâhim
Râşid Efendi de sevgilinin şaraba benzeyen dudağının kadehi tuz saçarsa buna
şaşırmamak gerektiğini, çünkü onun ayva tüyerinin gurur şarabıyla sarhoş olduğunu
söyler:
Néola olursa nemek-pÀş cÀm-ı laèl-i lebüñ
SiyÀh-mest-i şarÀb-ı àurÿrdur òaùùuñ
(G. CIV-3)
111 Onay, a.g.e., s. 418.
48
p. Şarap Yasağı
Eski devirlerde hükümet zaman zaman meyhaneleri kapatır, işreti yasaklardı.
Bu yasak çok defa Ramazan ayıyla sınırlı tutulurdu112.
Gözinde èÀşıkuñ olduúça eşk-i òÿn-Àlÿd
Olursa nÿş-ı şarÀba eger yasaà èabeå
(G. XXIX-2)
r. Helva Sohbeti
Birkaç arkadaş kış geceleri hem eğlenmek, hem vakit geçirmek için
aralarında -ârifâne usulüyle- para toplamak Anadolu’da bugün de âdettir.
Türkler’de helva sohbeti eskidir. Fakat en zevklisi, en tatlısı Lâle Devri’nde
yapılandır. Başta pâdişâh III. Ahmed, sadrâzâm Nevşehirli İbrâhim Paşa olduğu
hâlde bütün devlet ricâlinin bu sohbetlerde bulunduklarını, şairlerin pâdişâh ve
sadrazam vasfında yazdıkları kasîdeleri huzurlarında okuyarak iltifâtlara gark
olduklarını, sonra genç delikanlılarla beraber gülüp şakalaşarak helva çekip
bastıklarını, köy göçtü oynadıklarını, hülâsa perî masallarında, binbir gece
hikâyelerinde bile görülmeyen bir gece yaşadıklarını tarîhlerden, kasîdelerden,
şiirlerden anlıyoruz113.
Aşağıdaki beyitte şair zamanında da bu tarz sohbetlerin tertip edildiğini
anlıyoruz:
Ùatlı geldi saña nÀ-puòte-i piyÀz aàyÀr
Hele pişsün baúalum ãoóbet-i óalvÀ ne imiş
(G. LXXXV-4)
112 Onay, a.g.e., s. 418-419. 113 Onay, a.g.e., s. 243.
49
B. İnanışlar
a. Perilerle İlgili İnanışlar
Cinlerin çok güzel olanlarına peri denilir. Peri, aynı zamanda mecâzî anlamda
insan güzeli yerinde kullanılır. Perilerin insanları büyülediklerine, akıllarını
başlarından aldıklarına, daha çok çeşme, pınar ve hamam gibi yerlerde yaşadıklarına
inanılır114.
Aşağıdaki beyitte şairin gönlü sık sık o peri yüzlü ile görüştüğü için çâresi
güç bir derde yakalanmıştır:
äıúça ãıúça görişüp Àh o perì-peyker ile
èÁúıbet uàradı bir çÀresi güç derde göñül
(G. CXXVI-2)
Perilerin bilhassa hamamlarda, su başlarında, pınarlarda bulundukları
inanışını çağrıştıran aşağıdaki beyitte şair, “Ey insan ben sana Çardaklı’da hamama
gitme, orada peri var diye söylemedim mi, gittin ve çarpıldın” demektedir:
Çarpılduñ ey Àdem saña ben söylemedüm mi
ÇÀr-ùÀúlıda óamÀma ãaúın gitme perì var
(G. LXV-3)
b. Hazinelerle İlgili İnanışlar
Eskiden bazı zenginlerin, hükümetin padişâhın altın ve mücevherât gibi
servetleri yere gömülürken, kimsenin el sürememesi veya çalmaya teşebbüs
edememesi, edeceklerin bir fenâlığa uğraması için tılsım yaptıklarına ve bu defineleri
korumak için birer korkunç yılan görevlendirdiklerine inanılırdı115.
Sevgiliye belindeki zariflere yakışır kemerin ne olduğunu soran şaire o şuh
sevgili “Hazine olan yerde hiç yılan olmaz mı” cevabını vermiştir:
114 Onay, a.g.e., s. 324; Pala, a.g.e., s. 365-366. 115 Onay, a.g.e., s. 165; Pala, a.g.e., s. 161.
50
MÿmiyÀnuñda nedür ãordum ôarìfÀne kemer
Genc olan yerde didi ol şÿò mÀr olmaz mı hìç
(G. XXX-7)
Aşağıdaki beyitte de definelerin vîrânelerde bulunduğu inancına göndermede
bulunulmuştur:
CihÀn maèmÿrdur şimdi miåÀl-i úalb-i ehléullÀh
Defìne var ise èaãrında vìrÀne-nişìn oldı
(Tr. XIII-4)
c. Yıldızlarla İlgili İnanışlar
Tâlihi(uğurluluk-uğursuzluk) yıldıza isnât etmek eski bir telâkkîdir. Bizim
şiirimize de geçmiştir. Bu telâkkîye göre gökteki yıldızların her biri bir insana aittir.
Onun batması, akması, ölüm veya felaketi bildirir116.
Yıldız ilminin bütün hükümlerini yoklayan şair bahtını bir türlü isteğe uygun
hâle getirememiştir:
Bu úadar yoúlarum aókÀm-ı nücÿm-ı felegi
ÙÀlièüm vefú-ı merÀm üzre müsÀèid gelmez
(G. LXII-2)
Aşağıdaki beyitlerde ise “saçlı yıldız” ifadesini kullanan şair, böyle bir
yıldızın uğursuz olduğunu söylemektedir:
Ne deñlü òoş görinse òÀl-i mÿ-dÀr-ı perì-rÿyÀn
Nuòÿsetde baña çün necm-i gìsÿdÀrdur sensüz
(G. LXXV-8)
Bir òÀl ki pür-mÿy ola ôann eyleme yaòşı
Yıldız ki ùoàar ãaçlı nuòÿsetde yamÀndur
(G. XLVII-2)
116 Onay, a.g.e., s. 388, Pala, a.g.e., s. 416.
51
d. Ay-Güneş
Aşağıdaki beyitte, Ay’ın ışığını güneşten aldığı yolundaki inanışa117 bir atıfta
bulunulmuştur:
Mihre beñzerdi ruò-ı pür-tÀbı
Kesb-i nÿr eyler idi andan mÀh
(Tr. XXIX-2)
e. Devr-i Kamer
Nebâtîlerden kalma bir inanışa göre dünyanın yedi devresi vardır ve bu
devrelerden her birini bir gezegen idare eder. Diğer gezegenler devrini tamamlamıştır
ve şimdi tedbîr ve irâde aydadır. Bu devrede fitnelerin ortaya çıkacağına inanılır118.
Gönül sahipleri, hâl ehli kimseler ay devri fitnesini düşünüp mutlu
olamamaktadırlar:
Düşünüp fitne-i devr-i úameri şÀd olamaz
MÀh-ı nev ehl-i dile ıãbıè-ı zinhÀr gelür
(G. LIII-3)
C. Kıyâfetler
a. Câme
Farsça bir kelime olup “arkaya giyilen şey, libâs, esvap” anlamına
gelmektedir119.
Şair başka bir örtü istemez, çünkü, ona gül renkli elbise olarak ateş gibi
çıplak teni yetecektir:
İstemem pÿşiş-i dìger ki miåÀl-i Àteş
Besdür èuryÀn teni cÀme-i gül-reng baña
(G. V-3)
117 Onay, a.g.e., s. 99; Pala, a.g.e., s. 106-107. 118 Onay, a.g.e., s. 169; Pala, a.g.e., s. 79. 119 Reşat Ekrem Koçu, Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü, Sümerbank Kültür Yayınları, 1969, s. 49.
52
b. Cânfes
Eski ipekli kumaşlardan biri, gayet ince, mat ve daima düz renk olur; sarı,
mor, yeşil muhtelif renklerdeki canfesin en makbulü de al canfes olmuştur. Yazlık
ferâce, şalvar, mintan yapılırdı; zenginin, kibarın kullandığı kumaşlardandı. Mat olan
sathı hâreli, dalgalı görünür, onun içindir ki şairlerimiz güzel kızların ve
delikanlıların yüzlerinde dalgalanan utanç kırmızılığını canfese benzetirlerdi120.
Şair “ipek kumaş” anlamına gelen canfes ile sevgilinin yüzü arasında rengi ve
yumuşaklığı sebebiyle bir münasebet kurmuştur:
NÀzikdür hemÀn örselenür óırã ile ãıúma
Al cÀnfese ruòsÀrı hemÀn beñzer efendi3
(G. CXCVI-3)
Sevgilinin yumuşak teni şairin attığı gülden incinirken, ipek kumaşa
benzeyen yüzü de şairin bakışından zedenlenmiştir. Bu beyitte aynı zamanda
Mansûr’un dostunun attığı gülden incinmesi olayına da gönderme vardır:
Dil-dÀra gül atdum ten-i nermi berelendi
CÀnfes gibi ruòsÀrı nigehden zedelendi
(G. CXC-1)
c. Destâr, Sarık
Destâr, “kavuk, külâh, fesin etrafına sarılan sarık” demektir. Eski toplum
hayatında işe, mesleğe, mevkie, memuriyete göre destarın sarılma şekilleri tespit
edilmişti, külâhın veya kavuğun üstünde bir destar, sarık, onu taşıyan kimsenin
içtimâî mevkiinin bir alâmet-i fârikası gibiydi.
Mevlevîler deve tüyü renginde bir keçe külâh giyerlerdi, adına tarikat ağzında
“sikke” denilirdi; sarığa da “destâr-ı şerif” denilirdi. Yeşil renkli olan destâr-ı şerîfi
büyük dede efendilerin ve ancak şeyhin hususî izinnâmesi ile sarabilirler, sâir
dervişler sikkeyi sarıksız taşırlardı122.
120 Koçu, a.g.e., s. 50. 121 Şemseddin Sâmî, Kâmûs-ı Türkî,Enderun Kitabevi, İstanbul, 1988, s. 640. 122 Koçu, a.g.e., s. 87-88.
53
Türkçe sarmak fiilinden gelen bir isim olan sarık ise kavuk, külâh, fes, serpuş,
baş kisvesi üzerine sarılan dülbend, ağabani veyâ şal anlamlarında kullanılır. Sarığın
Farsça karşılığı destâr ve Arapça karşılığı ammâme isimleri de dilimizde yüzyıllar
boyunca kullanılmıştır. Sarık, civan kaşı sarık, kâtibî, dardağan, perişânî gibi isimler
almıştır.
Ulemâ, pâdişahlar, vezirler vesair devlet memurları, türlü şekillerde dâima
beyaz dülbend sarık sarmışlardır; muhtelif tarikat şeyleri tâc yahud sikke adını
taşıyan külâhlarına beyaz dülbend, kırmızı, siyah, yeşil ve kara dülbend sarıklar
sarmış ve değişen renkler ve sarıkların sarılış tarzı tarîkatların alâmet-i fârikaları
olmuştur. Halk ve asker ise serpuşlarına beyaz dülbend, ağabani ve şal
sarmışlardır123.
Aşağıdaki beyitte iki yüzlü kimseye seslenen şair, “İmâme ile halka karşı
fazilet davasına kalkışma, çünkü, kişi yeşil sarık sarmakla seyit ve şerif olmaz”
demektedir:
èİmÀme ile tefÀżul eyleme òalúa be-hey sÀlÿs
Yeşil destÀr ãarmaúla kişi seyyid şerìf olmaz
(G. LXXVIII-4)
d. Dizlik
Dizlik “dize kadar olan kısa don, tuman” anlamına gelmektedir124.
Devrinin eleştirisini yapan şair, eteği pembe kadın dizliğine benzediği hâlde
bir kısım kimselerin hâlâ iffetli olduklarından dem vurmalarını dile getirmektedir:
Penbe zen dizligine beñzer iken dÀmÀnı
Úaóbeler var ki cihÀnda yine èiffet ãatıyor
(G. XLVI-6)
123 Koçu, a.g.e., s. 202-203. 124 Koçu, a.g.e., s. 91.
54
e. Haftân
Kaftan; savaşta zırh üzerine giyilen bir çeşit pamuklu elbisedir125.
İnsan, öldüğünde kaftan olarak sadece dokuz endâze ölçüsündeki bir bez,
yani kefen giyecektir; o hâlde muhakkak bunun bilincinde olmak ve dünyaya değer
vermemek durumundadır:
Ùoúuz endÀze bez encÀm olacaú òaftÀnuñ
Bil muóaúúaú bunı sen var yine dìbÀyı düşün
(G. CLXVIII-3)
f. Hil’at
Padişah ya da vezirler tarafından birine hürmet ve mükafat yerine giydirilen
kaftana hil’at adı verilir126.
Aşk kılıcıyla şehit olmak şairin canına minnettir, üstelik bu kanlı bir elbise
değil, rahmet hilatidir:
Tìà-i èışú ile şehÀdet cÀnuma minnetdür ol
CÀme-i òÿn-ìn degül al òilèat-i raómetdür ol
(G. CXX-1)
g. İmâme
İmâme, “sarık, başa sarılan şey127” anlamına gelmektedir.
Devrinin şeyhlerini eleştiren şair, aşağıdaki beytinde bir tekkede elinde
kadeh, sarığı başından çıkmış bir şeyh tasavvur etmiştir:
èİmÀme ber-ùaraf ayaà elinde şeyò işte
Úanı o mey-gedede içmenidi sulùÀnum
(G. CXXXII-6)a
125 Koçu, a.g.e, s. 137-138; Ferit Devellioğlu, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara, 1998, s. 311. 126 Şemseddin Sâmî, a.g.e., s. 586; Koçu, a.g.e., s. 130-131.. 127 Şemseddin Sâmî, a.g.e., s. 951.
55
h. Kabâ
Kabâ kelimesi “üstlük libâs, cübbe, kaftan128” demektir:
Bir kasideden alınan aşağıdaki beyitte şair, memdûhuna altın işlemeli devlet
kabâsının ezelî dokuma tezgâhında dokunduğunu ve ta o zaman giydirildiğini ifade
etmektedir:
Dest-gÀh-ı ezelìde olınup nesc ü ùırÀz
Giydirilmiş aña zer-tÀr-ı úabÀ-yı devlet
(K. II-18)
Şair, dokuz felekte dokunan ipek kumaşı istemez, ona her tarafı dağlanmış
muhabbet kabâsı giysi olarak yeter:
Besdür bu dÀà dÀg-ı maóabbet úabÀ baña
Çerò-i nühümde nesc olınan perniyÀn senüñ
(G. CXI-5)zGzel
ı. Setrî
Setrî, daha çok resmî makamlarda giyilen düz yakalı ve önü ilikli giysidir129.
Şair, bir bey durumundaki sevgiliye susen yaprağından yapılmış, gök renkli
bir setrî giymesini tavsiye etmektedir:
Pek yaúuşmaz söylemek ammÀ begüm benden saña
ÁsumÀnì setrì lÀzım berg-i sÿsenden saña
(G. VIII-1)
i. Zünnâr
On iki düğümlü papaz kuşağının adıdır. Mecûsî ve Hristiyan rahipleri
kuşanırlar130.
Sevgili olmadan dünyanın bütün işveli ve güzel kokulu güzellerinin saçları
şairin gözünde sadece zünnârdır, yani hiçbir değeri yoktur:
128 Şemseddin Sâmî, a.g.e., s. 1047; Koçu, a.ge., s. 137. 129 Şemseddin Sâmî, a.g.e., s. 708; Koçu, a.g.e.,204. 130 Onay, a.g.e., s. 473.
56
Muèaùùar gìsÿvÀn-ı èişve-perdÀzÀn-ı èÀlem hep
NigÀh-ı iètibÀrumda benüm zünnÀrdur sensüz
(G. LXXV-7)
D. Yiyecek ve İçecekler
a. Yiyecekler
Aşağıdaki beyitte şairin yüzü sevgilinin ayrılığı dolayısıyla ayva gibi
sararmıştır; fakat, aynı zamanda sevgilinin aşkı dolayısıyla çürümemiştir, hâlâ sağdır,
sağlamdır:
Çehrem ayva gibi hicrüñle ãarardı lÀkin
Pek çürük ãanma beni èışúuñ ile ãaàdur özüm
(G. CXXXVII-3)
Bir başka beyitte şair yine ayvanın rengi ile kendi yüzünün rengi arasında bir
benzerlik kurmaktadır:
Ne dermÀn eyledümse derdüme bir başúa derd oldı
Sefercel ãaàlıú aldum çehrem andan böyle zerd oldı
(G. CLXXXVI-1)
Deli kelimesi, Türkçe’de yaygın anlamının yanında “bir şeyin yabanisi,
terbiyesizi, sert ve muzırrı; deli bal gibi131” anlamına da gelir. Aşağıdaki beyitte şair,
aşk, helva ve deli bal arasında bir benzerlik kurmuştur:
Varsa yapmışlar deli baldan gibi ôann eylerüm
İşte gel óalvÀ-yı èışúı sen daòi bir kerre ùat
(G. XXII-3)
Aynı münasebetlerin söz konusu edildiği bir başka beyitte ise deli baldan
yapılan aşk helvasının önceleri insana tatlı gelse de aslında sonunun acı olduğu ifade
edilmiştir. O hâlde akıllı olan bir kimse aşk helvasını tatmamalıdır:
131 Şemseddin Sâmî, a.g.e., s. 218.
57
Ùatlı gelürse de deli baldur ãoñı acı
ÓalvÀ-yı èışúı èÀúıl olan kimse ùatmasun
(G. CLXIII-4)
Bir eğlence meclisinin söz konusu edildiği aşağıdaki beyitte iki yüzlü bir
kimsenin ansızın meclise gelmesi hâlinde onu konuşturmamak için ağzına çerez
tıkıldığından bahsedilmektedir, bu beyit aynı zamanda “lâfı ağzına tıkamak”
deyiminini de çağrıştırmaktadır:
Bir ehl-i riyÀ gelse idi meclise nÀ-gÀh
Söyletmeyüp aàzını çerezlerle ùıúarduú
(G. XCIX-5)
Aklı olan bir kimsenin sevdâlara düşmemesi gerektiğinin ifade edildiği
aşağıdaki beyitte sevgiliye duyulan ilginin helvaya benzetildiğini görmekteyiz:
SevdÀlara düş olma eger var ise hÿşuñ
ÓalvÀ-yı èalÀúa ne ãanursuñ deli baldur
(G. LXVIII-3)
İbrâhim Râşid Divanı’nda en çok adı geçen yiyeceklerden biri kebaptır.
Aşağıdaki beyitlerde şair, gönlü ile kebap arasında bir benzerlik kurmuştur:
KebÀb-ı Àteş-i bì-reng-i hicr-i yÀrdur göñlüm
Anuñçün eşk-rìz ü nÀle-kÀr u zÀrdur göñlüm
(G. CXXXVIII-1)
Sirişk-i dìde vü lÀòt-ı dil-i kebÀbı saña
Bütün yedirdüm içirdüm tükendi sulùÀnum
(G. CXXXII-2)
Bir başka beyitte ise bu defa şair ciğeri ile kebap arasında bir münasebet
kurmakta ve sevgilinin ayrılığıyla ciğerini kebap, kan ağlayan göz yaşını da şarap
kadehi yapmaktan söz etmektedir, bu beyitte aynı zamanda “ciğeri kebap olmak”
deyimini hatırlatan bir kullanım da mevcuttur:
58
Cigeri Àteş-i hicrüñle kebÀb eyleyelüm
Çeşm-i òÿn-pÀşumuzı cÀm-ı şarÀb eyleyelüm
(G. CXXXVI-1)
Eğlence meclislerinin vazgeçilmez unsuru durumundaki mezenin söz konusu
edildiği aşağıdaki beyitte sakiye seslenen şair, “Bizi hiç anlamadın, yoksa unuttun
mu? (Çünkü senin de bildiğin gibi) içkinin üstüne bir parça meze yenir” demektedir:
Bizi hìç añlamaduñ yoòsa unutduñ mı disem
BÀdenüñ üstine sÀkì meze yerler azıcuú
(G. XCVII-8)
Oldukça zengin bir yiyecek kadrosundan söz edilen aşağıdaki beyitte şair,
asla pastırma ve çirozla(kurutulmuş uskumru balığı) mezelenmediğini, hatta zaman
zaman bıldırcın etinden bile bıktığını ifade etmektedir:
Paãdırma çirozla mezelenmez idük aãlÀ
Bıldırcını etinden bile gÀhìce bıúarduú
(G. XCIX-6)
Ağyâra pişmemiş piyaz tatlı gelmiştir, halbuki o helva sohbetinden ve onun
na kadar tatlı olduğundan habersizdir:
Ùatlı geldi saña nÀ-puòte-i piyÀz aàyÀr
Hele pişsün baúalum ãoóbet-i óalvÀ ne imiş
(G. LXXXV-4)
Hasta bir kimsenin yanında giderken, bugün Anadolu’da hâlâ devam eden
nar, ayva, üzüm vb. meyveleri götürme âdetini çağrıştıran aşağıdaki beyitte hastaya
verilen bir salkım üzüm karşılığında cennet bahçesinin alınacağı ifade edilmektedir:
BÀà-ı cennet alınur úarşulıàunda RÀşid
ŻÀyiè olmaz virilen òastaya bir ãalkum üzüm
(G. CXXXVII-5)
59
b. İçecekler
Pek çok şairde olduğu gibi Râşid’in de en çok sözünü ettiği içecek şaraptır.
Herhangi bir münasebetle şair sık sık şaraptan söz eder. Biz sadece bir kaç beyti
örnek olarak vereceğiz. Mesela “vâiz” redifli gazelinde vâize seslenen şair, ona “Biz
şarabı içelim, sen de suyu iç” demektedir:
èÁmil ol gel süòan-ı RÀşid-i deryÀ-dil ile
Biz şarÀbı içelüm sen daòi Àbı vÀèiô
(G. XCI-9)
Rintlerin halkası aşka gelip şarabı içse zahit elbette tespihi ve seccadeyi rehin
olarak verecektir:
Óalúa-i rindÀn èışúa gelse içse bÀdeyi
Rehn ider elbette zÀhid sübóa vü seccÀdeyi
(G. CCII)
Râşid Divanı’nda sözü geçen içeceklerden biri de şerbettir. Aşağıdaki beyitte
sevgiliye kavuşmanın tatlılık bakımından şerbete benzetildiğini görmekteyiz:
SevdÀ-yı èışúı şerbet-i vaãluñ olur müzìl
Óasretle açma cÀna ùabìbüm keyy istemez
(G. LXXIII-3)
Râşid Divanı’ndan aldığımız aşağıdaki beyitlerde içki meclislerinde zaman
zaman vişne suyunun da içildiğini anlıyoruz. Zamanın sakisi vişne suyu diye zehirli
suyu defalarca şaire içirmiştir:
Vişn-Àb diyü and içerek sÀúì-i devrÀn
Zehr-Àbı içürdi baña defeèÀt ile úandum
(G. CL-3)
İkiyüzlü kişi şairin elinde vişne suyu kadehini görünce onu kırmızı renginden
dolayı şarap sanmış ve şairin de sarhoş olduğunu zannetmiştir:
60
Be-hey sÀlÿs elümde kÀse-i vişn-Àbı gördükde
Anuñ ol sürò renginden beni mey-nÿş mı øann itdüñ
(G. CXV-4)
Gönül, şarap içmek değil, sevgilinin lâl renkli dudağını öpmek istemektedir;
nitekim o acı şey değil, tatlı olan vişne suyunu ister. Burada renk ve tat olarak
sevgilinin dudağı ile vişne suyu arasında bir münasebet kurulduğunu görmekteyiz:
Dil bÿs-ı laèl-i dil-beri ister mey istemez
Vişn-Àb içer o ùatlıca acı şey istemez
(G. LXXIII-1)
E. Eşya
İbrâhim Râşid Divanı’nda hum, sâgar, sürahi, kabak gibi bezm âletleri,
kalem, pergel, şîrâze gibi yazı ile ilgili âletlerin yanında, ayna, dürbün, destmâl,
neşter, senit vb. gibi günlük hayatta kullanılan farklı eşyalar da bulunmaktadır.
a. Bezme Ait Eşya
Bezme ait unsurlardan biri olan şarap küpü gibi bazen dolu bazen boş olan
şair, asla testi gibi kimsenin omzuna yük olmamıştır:
Òum-ı ãaóbÀ gibi olduúça geh pür geh tehì oldum
Sebÿ-veş dÿşına bir kimsenüñ bÀr olmadum ammÀ
(G. III-3)
Anadolu’da su kabağını kurutup içini çıkarırlar. Bunu tuz, sirke kabı, maşraba
gibi kullanırlar. Eskiden şişe bol olmadığı, cam ve billurdan yapılmış eşyayı
zenginler kullandığı ve ağırlığından cübbe altında taşınamadığı için şarap bu
kabakların büyüklerine konurdu. Biraz küçüğü kadeh yerinde kullanılırdı132.
Neşvem yine o àam mı úabaú olsa da mìnÀ
Vaút oldı ki ben sÀàarı billÿr ãayandum
(G. CLI-4)
132 Onay, a.g.e., s. 264.
61
Sakinin yanağında ve lâl renkli dudağında öyle bir keyfiyet vardır ki bunun
benzeri ne gül bahçesinde ne de kadehte bulunur:
O keyfiyyet ki var laèl-i leb ü ruòsÀr-ı sÀúìde
Bulunmaz ôannum ne sÀàar ãahbÀ ne gül-şende
(G. CLXXIII-5)
Divanda iki tane “sebû” redifli gazel bulunmaktadır. 12 beyitlik ilk gazelde
testi, ağzına kadar şarap dolu, neşe kuşuna sağlam bir yuva, birçok inkârcıyı imâna
getiren, meyhane köşesinde cesurca yatan, kış günü birçok çıplağa elbise giydiren,
pek çok rindi Allah’a secdeye davet eden vs. bir kişi olarak tasavvur edilmiştir. Yine
de bir meyhaneye benzeyen bu dünyanın temeli sağlam değildir. Bir gün yıkılmaya
mahkûmdur, bu yüzden ne testi ne de kadeh kalıcıdır:
Úarnı şiş geldi bu şeb meclis-i rindÀna sebÿ
Bir aàız ùaàudacaú var ise yÀrÀna sebÿ
(G. CLXX-1)
Rÿz-gÀr esse de şiddetli bozulmaz görinür
ÙÀéir-i neşveye oldı ne güzel lÀne sebÿ
(G. CLXX-3)
Ùaèn iderken öpüyor zÀhid ayaàın şimdi
Getürür óÀãılı çoú münkiri ìmÀna sebÿ
(G. CLXX-5)
5 beyitlik ikinci gazelde yine bir meyhane tasviri içinde testinin çeşitli
özellikleriyle ele alındığını görmekteyiz:
Bezm-i rindÀnı bu şeb birbirine úatdı sebÿ
äoñra bir gÿşede tenyÀca ãızup yatdı sebÿ
(G. CLXXI-1)
Bir şarÀbı boyalı köhne libÀs-ı ùarabı
Sÿú-ı mey-òÀnede biñ defèa alup ãatdı sebÿ
(G. CLXXI-4)
62
Bezme ait unsurlardan biri olan sürâhi içki meclisindeki âdâbı bilmekte, baş
eğerek herkesin yaradılışına göre onlara içme zevki vermektedir:
Baş eger herkese meşrebce ider õevú-i işrÀb
Úanı meclisde ãurÀóì gibi ÀdÀbı bilür
(G. XLIV-4)
b. Yazı İle İlgili Eşya
Râşid Divanı’nda kalem, defter, şîrâze, pergel vb. gibi yazı ile ilgili eşyalar
yer almaktadır.
Degüldür bì-sebeb böyle ãarìr-i òÀme-i RÀşid
NiyÀz-ı èÀùıfetdür senden ey gül-òadd-i istiànÀ
(G. XI-5)
Kadir bilir bir kimse olduğu için teşrîfat usulünü bozmayan kalem bazı zat
için “devletlü” yazmaktadır:
Úadr-dÀndur òÀme baèż-ı õÀta devletlü yazar
Resm-i teşrìfÀtı bozmaz hìç diúúatlü yazar
(G. LII-1)
Sevgilinin beni hayâl pergelinin merkezi olalı beri şaire dünya dairesi dar
olmuştur:
Teng ü tÀr oldı baña dÀéire-i kevn ü mekÀn
Olalı òÀl-i ruòuñ merkez-i pergÀr-ı òayÀl
(G. CXIX-5)
Kâinatı bir münşeâta benzeten şair, onun hep böyle kalmayacağını bir gün
şîrâzesinin bozulup bütün yapraklarının düşeceğini söyler:
Hep düşer evrÀúı bir gün bozılur şìrÀzesi
Böyle úalmaz lÀ-cerem bu münşeéÀt-ı kÀéinÀt
(Tr. XXXII-4)
63
Kendi nefsine seslenen şair, bir anlamda bir iç muhasebesi yapmakta ve artık
düzeltmeye zaman kalmadığını, çünkü ömür defterini hatalar ile şîrâzelediğini
söylemektedir:
Óayf taãóìhe zamÀn úalmadı ey nefs-i cehÿl
Defter-i èömri òaùÀyÀ ile şìrÀzeledüñ
(G. CXIV-4)
Bir anlamda günümüzdeki telif hakkı meselesini hatırlatan aşağıdaki beytinde
şair, mutluluk şîrâzesinin ipinin sâdık kimselerin kalpleri olduğunu söyler:
PerìşÀn olmayım dirseñ gözet esbÀb-ı teélìfi
Úulÿb-i aãdiúÀdur rişte-i şìrÀze-i iúbÀl
(G. CXVI-2)
c. Günlük Hayatta Kullanılan Eşya
Şairin günahlarla yüzü o kadar kararmıştır ki aynadaki kendi aksinden
utanmaktadır:
Şol úadar oldum siyeh-rÿy-ı maèÀsì vü õünÿb
Kendi èaksümden gelür Àyìnede òaclet baña
(G. VI-3)
O fÀsıúum ki nigÀh itmiş olsam Àyìneye
Gelür o óÀlde èaksümden infièÀl baña
(G. VII-3)
El bezi demek olan destmâl, eski edebiyatta mendil yerinde kullanılmıştır.
Dilimizdeki yağlık, peşkir, çevre, mâhrâme(makreme) gibi artık bugün dilimizde
kullanılmayan tâbirler de özel nitelikleri bulunan birer mendil demektir133.
Sevgili lütuf destmâliyle şairin gözyaşını silmeli, onu ettiği âh için
azarlamamalıdır:
133 Onay, a.g.e., s. 167.
64
Dest-mÀl-i luùf ile sil dìde-i giryÀnumı
Eyleme tekdìr efendüm eyledigüm Àh içün
(G. CLXVI-4)
Aşağıdaki beyitte şair, kendisini bir şiir süvarisine, kalemi de bir ata teşbih
ederek elindeki dizginle kalem atının burnunu çok kanattığını ifade etmektedir:
Dizgin itdüm fÀrisÀn-ı naôm ile RÀşid gibi
Bìnì-i şeb-dìz-i kilki çoú úanatdum bendeñüz
(G. LXXXI-9)
Mevki, makam atına kim binerse binsin düşmemek için biraz dizgini
toplamalıdır:
RÀkib-i eşheb-i manãıb kim olursa olsun
Düşmeyim dirse eger dizgini ùoplar azıcuú
(G. XCVII-6)
Bir kasideden alınan aşağıdaki beyitte şair, memdûhun yaptığı kanunların
yüce ve aşağılık kişilere güvenliği eşit seviyede gösteren bir dürbün gibi olduğunu
söylemektedir:
MüsÀvì gösterür ÀsÀyişi aèlÀ vü edÀnìye
Hele ùÿmÀr-ı úÀnÿnı miåÀl-i dÿr-bìn oldı
(Tr. XIII-3)
Sevgilinin hayâli daha teşrif eder etmez şairin gönlü incinmektedir; zira
sevgilinin kirpik oklarıyla her yeri neşterlenmiştir:
Olur Àzürde-pÀ cÀnÀ òayÀlüñ itmesün teşrìf
Şikeste nevk-i peykÀnlarla neşter-zÀrdur göñlüm
(G. CXXXVIII-3)
Bir hamam sahnesinin söz konusu edildiği aşağıdaki beyitte peri yüzlü sevgili
kavuşma halvetinde sabun gibi ezilmekte ve şaire bir tellâk gibi işve etmektedir:
65
Ezilüp òalvet-i vuãlatda miåÀl-i ãabun
O perì-çehre baña şìve-i dellÀk eyler
(G. L-4)
Doğru yolun aksine gitmeyeceğini ifade eden şair, “Nitekim eğri büğrü yolda
gidenler senit olur” demektedir. Böylelikle senitin şeklî yapısı ile yanlış yolda
gidenlerin durumu arasında bir benzerlik kurmaktadır:
Gitmem òilÀf-ı nehc-i ãavÀba ÒudÀ èalìm
Hep egri bügri yolda gidenler senìd olur8
(K. I-28)
Sevgili gamzesinin okuyla şairi tıpkı iğneyle delik deşik edilmiş kâğıt gibi
baştan başa yaralamıştır:
Nevk-i àamzeñle begüm çün kÀàıd-ı sÿzen-zede
Acımaz mısuñ ser-À-pÀ zaòm-dÀr itdüñ beni
(G. CXCIII-6)
Şairin gönlü yaralarla bir tarağa dönmüştür; böyle olduğu hâlde sevgilinin
saçlarına kavuşması hâlâ mümkün olamamıştır:
èAceb olmaz mı gìsÿ-yı viãÀle dest-zen ya Rab
Ki zaòm u şeróalarla sìnem oldı şÀne-i óasret
(G. XXIV-2)
Şem(mum) İbrâhim Râşid Divanı’nda en çok söz edilen eşyalardan biridir.
Sevgili şairin ona duyduğu arzudan şüphe etmemelidir; çünkü ona şahit
olarak tıpkı bir mum gibi yanan kalbi ve göz yaşı yetecektir. Bu beyitte mumun için
için yanması ile şairin kalbi ve bu esnâda eriyerek damla damla dökülmesi ile de
gözyaşı arasında bir münasebet kurulmuştur:
İştiyÀúumdan iderseñ şübhe her şeb hemçü şemè
Úalb-i sÿzÀn çeşm-i giryÀnum yeter şÀhid saña
(G. X-4)
66
Mumun yanarken çıkardığı çıtlama sesi ile yağının damlamasını şair yaktığı
pervanenin yasını tutuyor olmasına bağlamaktadır:
Çıtlayup sÿziş ile girye-i şemèe ne sebeb
èAcabÀ yaúdıàı pervÀneye şìvende midür
(G. LXVI-4)
Şairin gönlü eski derdinden bahsedip onu tazelemiş ve aşk ateşini ah ile
yelpazelemiştir:
Eski derdümden açup baòå a göñül tÀzeledüñ
Áteş-i èışúumı sen Àh ile yelpÀzeledüñ
(G. CXIV-1)
F. Spor
a. Av
Fitne tuzağında, sevgilinin kâhkülünün kemendine tutulan gönlün bu ilgisiz
hâli şairi şaşırtmaktadır:
Naãıl lÀ-úayd olur bu dÀm-gÀh-ı fitnede bilmem
GiriftÀr-ı kemend-i kÀkül-i dildÀrdur göñlüm
(G. CXXXVIII-2)
Bir kasideden alınan aşağıdaki beyitte kuş avında şahin, doğan gibi yırtıcı
kuşlardan yararlanılmasına atıfta bulunulmuştur:
äaóó-ı èÀlìsi be-bÀlÀ-yı suùÿr-ı fermÀn
Hemçü şeh-bÀz niçe murà-ı maèÀnì ùutdı
(K. III-8)
b. Satranç
Bir kasideden aldığımız aşağıdaki beyitte vezirlik makamının bir satranca
benzetildiğini görmekteyiz:
Buña manãÿbe-i şaùranc-ı vezÀret dirler
Esb-i tedbìr ile çoú fìl ü mÀnı ùutdı
(K. III-15)
67
Bir başka beyitte ise feleğin satranca benzetilmesi söz konusudur. Bu beyitte
yine satranca ait birer unsur olan beydak, at ve şâh kelimelerine de yer verilmiştir:
èÁciz diyüp at sürme bu saùranc-ı felekdür
Bir beydaú iken gÀhì olur şÀha óavÀle
(G. CLXXV-7)
Aşağıdaki beyitte fil, ruh, açmaz, at gibi satrançla ilgili unsurlar yer
almaktadır:
Fìl ile ruò-ı ferz-i iúbÀli alur açmazdan
Pek de saùranc-ı menÀãıbda sürme at
(G. XXII-5)
Söz satrancından bahsedilen aşağıdaki beyitte ise şair kalemin topal atıyla
birçok üstadın ferzini aldığını söylemektedir:
Bu şaùranc-ı süòanda esb-i leng-i kilk ile RÀşid
Nice üstÀduñ aldum ferzini şÀhìye kìş úaldı
(G. CCIII-5)
c. Nerd(Tavla)
Mevki, makamın tavla oyununa benzetildiği aşağıdaki beyitte şair, “Makam,
mevki tavlasında hep böyle düşeş gelmez, (bu yüzden) oyun bitmeden önce pulları
toplamaya bak” demektedir:
Pulları ùoplaya gör bitmeden evvel oyunuñ
Nerd-i manãıbda düşeş böyle ne her bÀr gelür
(G. LIII-5)
Şair tavlayla çok zaman meşgul olduğunu ve zarının her seferinde üç bir
geldiğini, bir kere bile düşeş gelmediğini söylemektedir:
Düşeş gelse néolur bir kerre zÀrı hep se-yek geldi
Bu luèbetüñde RÀşid çoú zamÀn meşàÿl-i nerd oldı
(G. CLXXXVI-6)
68
d. Okçuluk
Râşid Divanı’nda en çok adı geçen spordur. Okçulukla ilgili pek çok terim ve
tâbir(ok, yay, meydân, ya Hak demek vb.) şiirlerde ele alınmıştır. Şair, diğer pek çok
klâsik şairde olduğu gibi bazen bu terim ve tâbirleri gerçek anlamlarında kullanmış,
bazen de bilhassa sevgiliye ve kendisine ait özellikleri ifade ederken bu
kavramlardan yararlanmış, bazen de soyut unsurlarla bu kavramlar arasında bir
münasebet kurma yoluna gitmiştir:
Aşağıdaki beyitte şair, âh okunu istek hedefine yakın etmesi için Allah’a dua
etmektedir:
Tìr-i Àhum hedef-i kÀma úarìn it yÀ Rab
Püşt-i òam-geştemi dìvÀra yaúìn it yÀ Rab
(G. XIII-1)
Sevgilinin gamzesinin ok olduğu aşağıdaki beyitte âşığın boyu da kemândır,
yaydır:
Bir àamzesi tìrüñ çile-i saòt-ı cefÀsı
MÀnend-i kemÀn úÀmetümi itdi òamìde
(G. CLXXVI-2)
Aşağıdaki beyitte yayını basıp okunu atan şair artık meydanı havaî kimselere
terk etmiştir:
MeydÀnı hevÀyìlere terk eyledük artuú
Biz yayumuzı evveli baãduk oúı atduú
(G. CIII-4)
G. Hastalıklar ve Tedavi
a. Hastalıklar
Şair, aşağıdaki beytinde cinsî gücü arttırmak için fazla macun alınmasının
felç hastalığına yol açacağını söylemektedir:
69
èİllet-i fÀlic ü süstì teni müntehic olur
Kim ki maècÿn-ı muèanber ile çoú bÀha düşer
(G. LII-3)
Humma, insan vücudunu ateş gibi yakan veya tam tersine üşüten bir
hastalıktır. Peri yüzlü sevgiliyi görünce şairi de bir titreme almakta ve tıpkı bir
hummalı gibi kendini zaptedememektedir:
O perì-peykeri gördükde alur lerze beni
ÇÀresüz żabù idemem kendümi maómÿm gibi
(G. CCV-5)
Şair, memdûha “Allah seni her türlü sıkıntıdan korusun” diye dua edince bazı
kimseleri âdeta sıtma tutmaktadır:
ÕÀtını èÀrıżadan òıfô ide Rabb-i MennÀn
Söylendükçe bu bil sıtma filÀnı ùutdı
(K. III-30)
İbrâhim Râşid Divanı’nda en çok yer alan hastalık veremdir. Bu da veremin o
devirde oldukça yaygın olduğunu göstermektedir:
Òarc eylemedük úalmadı dünyÀda veremden
Bir çÀre bulunmadı baña Àh veremden
(Tr. XLIX-1)
ÇÀre vü dermÀn arandı ise de bulunmadı
èÁúıbet derd-i veremle eyledi terk-i cihÀn
(Tr. XLIII-3)
Olan Mÿãulda sÀbıú defteri KÀmil Efendinüñ
CihÀna ùoymadan gitdi úızı derd-i veremden Àh
(Tr. XLIV-1)
70
b. Tedavi
a. Bir tedavi unsuru olarak anber
Amber, eski tıpta ikinci derecede kuru ve sıcak maddelerden sayılır. Mide,
karaciğer, kalp, his ve kuvvetleri güçlendirir. Müsekkinden ziyâde mutedil ve dimağ
hastalıklarına iyi gelir. Gazı giderir. Felç olanlar ve ağzı eğrilenlere anber koklatmak
iyidir. Şehveti ve beş duyuyu arttırır. İhtiyarların bal şerbetiyle içmeleri iyidir134.
Anberin kalbi kuvvetlendirme, ferahlatma özelliğine gönderme yapılan
aşağıdaki beyitte sevgili şaire, kalbi ferahlatır diye anber gibi olan benini koklamayı
teklif etmiştir:
Tefrìó ider úalbi diyü èanber-sÀrÀ
ÒÀl-i ruòını şemm ile teklìf buyurdı
(G. CXCVII-2)
b. Bir tedavi unsuru olarak şerbet
Bazı ayyâşların gece kalkıp su içmemek, sabah kalkınca mide rahatsızlığı
duymamak için işret sonunda şeker şerbeti içtikleri vâkidir135. Ayrıca eskiden
hummâ, sıtma gibi ateşli hastalıklarda nar şerbeti verilmesi136 de söz konusudur.
Sevgilinin bulunmadığı bir içki meclisinde âşığın eğlenmesi mümkün
değildir; nitekim ona şarap da hasta şerbeti gibi gelmektedir:
SÀúiyÀ neyle ãafÀ-yÀb olayım meclisde
YÀrsüz bÀde baña şerbet-i bìmÀr gelür
(G. LIII-4)
DehÀnum olmuyor õevú-ÀşinÀ-yı èíş u nÿş aãlÀ
Baña meclisde ãahbÀ şerbet-i bìmÀrdur sensüz
(G. LXXV-3)
134 Pala, a.g.e., s. 30. 135 Onay, a.g.e., s. 424. 136 Onay, a.g.e., s. 438.
71
c. Meshetme yoluyla tedavi
Bazı insanların ellerini hastanın bedenine sürmek yoluyla onları tedavi
ettiklerine inanılır. Aşağıdaki beyitte hasta olan şairin incinmiş tenini sevgilisi
meshetmiş ve şair de hemen o anda şifâ bulmuştur:
Ten-i rencÿrumı mesó eyledi yÀr-ı cÀnum
Kendüme geldüm o saèÀtde şifÀyı buldum
(G. CXXXI-6)
d. Karla tedavi
Aşağıdaki beyitte günümüzde de kullanılan soğuk şeylerle(kar, buz vs.) ateşi
düşürme yöntemine atıfta bulunulmuştur. Kar, ateşi çıkmış bir kimsenin ateşini daha
da arttırır. Bu yüzden yarin soğuk sözleri şaire soğuk gelmez :
Artırur Àteşini teb-zedenüñ berf-i keåìr
Baña yÀrüñ o ãoàuú sözleri bÀrid gelmez
(G. LXXII-3)
e. Dağlama yoluyla tedavi
İnsan ve hayvanın bedenine kızgın demirle veya işaretli bir âletle vurulan
nişâne, damga anlamına gelen dâğ, aynı zamanda kızgın demirle-tedâvî için- bir yere
vurulan yakı demektir. Ayrıca, yılanın soktuğu yeri zehrin tesirini önlemek, bir
yarayı mikroptan muhafaza etmek için dağlarlar. Oradaki eti yakarak vücutla
alâkasını keserler137.
Aşağıdaki beyitlerde bu yöntem söz konusu edilmektedir:
Baèż-ı emrÀż olur keyy ile zÀéil dirler
Yaúalum sìne-i pür-derdümüzi dÀàlayalum
(G. CXXIX-5)
SevdÀ-yı èışúı şerbet-i vaãluñ olur müzìl
Óasretle açma cÀna ùabìbüm keyy istemez
(G. LXXIII-3)
137 Onay, a.g.e., s. 159.
72
H. Alışveriş
İbrâhim Râşid Divanı’nda en çok söz konusu edilen hususlardan biri de
alışveriştir. Bu bağlamda Divan’da alışverişle ilgili pek çok kavram(çarşı, müşteri,
müft, sermâye, pazar, pazarlığa girişmek, kâr-zarar, şirâ(satın alma), tellâl vs. yer
almaktadır:
Şair aşağıdaki beyitte, “Çarşıda rağbet etmezler, müşteri bulunmaz. (Bu
yüzden) ey kalem, bu yeni kumaşı Hazret-i İrfan’a sat” diye kaleme seslenmektedir:
ÇÀr-sÿda raàbet itmezler bulunmaz müşterì
Ey úalem bu nev-úumÀşı Óażret-i èİrfÀna ãat
(G. XXII-7)
Şairin kârı, sevgili ile pazarlık değildir. Çünkü onun kavuşma kumaşını peşin
olarak satın almaya yetecek kadar parası vardır:
Degüldür kÀrumuz ol şÿò ile bÀzÀrlıú nesée
ÚumÀş-ı vaãlını peşìn şirÀya naúdümüz vardur
(G. LXIV-2)
Dünya pazarında istek metaını almaya hiç parası olmasa da bu durum şairi
üzmeyecektir:
Aòõ-i metÀè-ı kÀma bu bÀzÀr-ı dehrde
Olmasa hìç dirhemümüz derhem olmayuz
(G. LXX-3)
İnsanın en büyük sermayesi nefesidir. O hâlde onları boşu boşuna telef
etmemelidir. Çünkü yarının pazarında eli boş kalıp pişmanlık duyabilir:
èAbeå ser-mÀye-i enfÀsı itlÀf eyleme zinhÀr
NedÀmet çekme ãıfrüél-yed úalup bÀzÀr-ı ferdÀda
(Tr. XLV-4)
I. Eğlence
İbrâhim Râşid Divanı’nda en çok ele alınan konulardan biri de eğlence, yani
bezmdir. Bezmle ilgili olarak “bâde, şarap, kadeh, sahbâ, sâgar, saki vb.” pek çok
73
unsur şiirlerde söz konusu edilmiştir. Ayrıca “sandal gezintisi yapma”, “evlerde
çeşitli eğlenceler tertip etme” gibi eğlence şekillerine de Divan’da rastlamak
mümkündür:
a. Bezm ve Bezmle İlgili Unsurlar
İnsan, düşünmemeli, zaman nakdini zevke bozup mey içmeli, bazen de esrar
almalı, yanına bir güzel alıp bir köşeye çekilmelidir:
Düşünme naúd-i vaúti õevúe boz mey iç gehì beng al
Çekil bir gÿşeye tenhÀ kenÀra dil-ber-i şeng al
(G. CXXV-1)
Şair, önceleri dünya meclisinin vaktiyle demlerini sürmüştür; fakat, şimdi ne
o kadeh ne de o saki kalmıştır:
Bu bezm-i èÀlemüñ vaútiyle sürdük demlerin şimdi
Ne ol ãahbÀ ne ol sÀúì ne ol peymÀnesi úaldı
(G. CXCV-2)
Mecâzi aşk şarabının verdiği baş ağrısını iyi bilen şair, “O derdin çaresi
güçtür, (bir de) çekenden sor” demektedir:
ÒumÀr-ı bÀde-i èışú-ı mecÀzı bir de benden ãor
Úolay ãanma o derdüñ çÀresi güçdür çekenden ãor
(G. LIX-1)
Üç günlük dünyada işret hevesiyle insanın kafasını meşgul etmesi boştur:
Se rÿze bÀg-ı fenÀ-yı reng ü bÿy-ı èÀlemde
HevÀ-yı èişret ile külfet-i dimÀà èabeå
(G. XXIX-5)
Şairin şaraptan kastettiği meyhanede içilen bir içki değil, iffet kadehi içindeki
aşk şarabıdır:
Mey dirsem eger ãanma o òum-òÀnede gider
Ol èışú mülidür úadeó-i èiffet içinde
(G. CLXXX-3)
74
Dünyanın bir meyhane olarak tasavvur edildiği beytinde şair, bir gün bu
meyhanenin harap olup yıkılacağını ne eğlencenin, ne de sakinin kalacağını
söylemektedir:
ÒarÀb olur yıúılur èÀúıbet bu mey-òÀne
Ne bezm ü èíş u ne sÀúì ne dest-gÀh úalur
(G. LX-4)
Sevgilinin dudağını anmakla gönül hasret meyhanesi olunca gözler de hasret
kadehi olmaktadır:
Olınca yÀd-ı laèlüñle göñül mey-òÀne-i óasret
Dü çeşmüm sÀkiyÀ besdür baña peymÀne-i óasret
(G. XXIV-1)
Bezmin vazgeçilmez unsurlarından biri olan saki de Divan’da pek çok beyit
yer almakta ve onun birçok özellikleri dile getirilmektedir:
Sakinin edep ve utanma dolu bir dilber olduğunu söyleyen şair, mecliste ona
sarkıntılık etmediklerini sadece yüzüne şöyle bir baktıklarını söyler:
Pür-şerm ü edeb ãÀóibi dil-ber idi sÀúì
äarúındılıú itmez yüzine şöyle baúarduú
(G. XCIX-4)
b. Diğer Eğlence Şekilleri
İbrâhim Râşid Divanı’nda sandal gezintisi yapma, evlerde çeşitli eğlenceler
tertip etme, hamama gitme gibi eğlence yöntemleri de söz konusu edilmiştir:
Bahçe gezintisi yapmaktan yorulan şair ve dostları bazen bir çalgıcı alıp
denize çıkmaktadırlar:
Geldükçe àınÀ seyr ü temÀşÀ-yı çemenden
SÀzende alup ãandala deryÀya çıúarduú
(G. XCIX-2)
Aşağıdaki beyitten şair zamanında, eve çalgıcı ve şarkı söyleyen kimseler
getirmek sûretiyle eğlenmenin de var olduğunu anlıyoruz:
75
SÀzende vü hvÀnende getür òÀneye çaldur
Defè eyle àamı Àdemi efkÀr úocaldur
(G. LXVIII-1)
Kış mevsiminde çayır çimen gezmek abes bir iştir. O hâlde hamam tarafına
yönelmek gerekir:
Señünle gel idelüm èazm sÿy-ı germ-Àba
ŞitÀda seyr ü temÀşÀ-yı bÀà u rÀà èabeå
(G. XXIX-7)
İ. Musiki
İbrâhim Râşid Divanı’nda musiki âletlerinden makam adlarına kadar musiki
ile ilgili pek çok kelime ve kavram yer almaktadır. Bu da şairin musikiye olan
vukufiyetini ve ilgisini göstermektedir.
a. Musiki Âletleri
a.a. Çârpâre
Türk Musikisi’nde bir usul vurma âleti. Dört parça sert tahtadan yapılmıştır.
İki parçası bir avucun, iki parçası da diğer avucun içine geçirilerek çalınır. Halk
musikisinde de kullanılmış ve “maşa”, “kaşık”, “şakşak” yahut “çâlpâra”
denmiştir138.
Meclis-i bÀdede dün zÀhid-i şeyùÀn-ãıfatı
ÇÀr-pÀre ile ùavşan gibi oynatdı sebÿ
(G. CLXXI-2)
a.b. Çeng
Türk Musikisi’nde vaktiyle kullanılmış, bugün terkedilmiş bir sazdır.
Harpe’ın ilkel şeklidir. Yay şeklinde, yani eğri biçimde olup parmakla ve daha çok
parmağa geçirilen mızrabla çalınır ve iki el de kullanılır139.
138 Yılmaz Öztuna, Türk Musikisi Kavram ve Terimleri Ansiklopedisi, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2000, s. 64-65. 139 Öztuna, a.g.e., s. 66.
76
GÿşmÀlinden èabeå şimdiye dek zÀr imişüm
Anladum çeng-i àam-ı dehre meger tÀr imişüm
(G. CXXXV-1)
Çoú görüp Àòir felek mehcÿr-ı yÀr itdüñ beni
ŞÀd-kÀm ol àayri çeng-i yeése tÀr itdüñ beni
(G. CXCIII-1)
a.c. Def
Türk Musikisi’nde bir usul vurma âleti olup bir kasnağın yalnız bir tarafına
geçirilmiş birkaç(genellikle 8) çift zilden ibarettir. Defin zilleri irice, fakat çok
incedir. Kasnak, parmak ve tırnaklarla “fiskelenmek” suretiyle vurulur ve her vuruşta
ziller tını yapar140.
İbrâhim Râşid Divanı’nda yer alan 11 beyitlik XCIV numaralı gazel “def”
redifi ile yazılmıştır. Bu gazelde defin pek çok özellikleri(mecliste bulunanları
eğlendirmesi, nasıl yapıldığı vb.), sevgiliyle olan münasebetleri(sevgilinin def
çalması, onu gören Zühre’ye gökyüzünün dar gelmesi vb.) söz konusu edilmiştir:
Mecliste kimse elini cebine götürüp defe bahşiş vermeyince de o da yüz
kızdırıp bir dilenci olmuştur:
Olmadı meclisde kimse dest-i der-ceyb-i kerem
Olmasun da neylesün yüz úızdırup cerrÀr def
(G. XCIV-8)
Şaire göre eğer def, sırlarla dolu Mevlânâ’nın kulu olmasa yerinin çalgıcıların
eli olmayacağını söylemektedir:
ÓÀãılı olmazdı RÀşid cÀ-be-dest-i muùribÀn
Olmasaydı èabd-i MevlÀnÀ-yı pür-esrÀr def
(G. XCIV-11)
140 Öztuna, a.g.e., s. 78.
77
a.d. Kânûn
Türk Musikisi’nde bir telli, mızraplı bir çalgıdır. Dikdörtgen şeklindedir;
yalnız sol ucu kıvrık ve uzanmıştır. Bu şekilde tahta bir tabla üzerinde teller vardır.
Bu tabla kucağa alınır. İşaret parmaklarındaki dipsiz yüksüğe tutturulmuş mızrapla
çalınır141.
èAceb óÀlet var ÀvÀz-ı bülendüñde senüñ ey Àh
Meger úÀnÿn-ı èışúuñ şöyle ôannum bem teli sensin
(G. CLXV-3)
Óayret-nevÀ-yı perde-i úÀnÿn-ı vaódetüz
Farú-ÀşinÀ-yı naàme-i zìr ü bem olmayuz
(G. LXX-6)
a.e. Kemân
Yaylı sazların en önemlisidir. Eskiden beri Türk Musikisi’nde
sînekemânı(boyna değil daha irice olduğu için göğse dayanarak çalınan kemân)
şeklinde vardır. Batı kemanının musikimize girmesi, 1826’dan sonradır142.
Ögrendi güzel naàme kemÀn bezm-i cihÀnda
ÜstÀd eliyle úulaàı gerçi buruldı
(G. CXCVIII-3)
a.f. Mansûr
Türk Musikisi’nde, diapozon lâ’sını dügâh olarak alan âhenk ki, eskiden bu
âhenk-esasen gerçek düzen olduğundan- makbûl sayılırdı. Mansûr, aynı zamanda
aynı esasa dayanan ney çeşidi için de kullanılır. Mevleviler’ce Hallâc-ı Mansûr’un
adı verilmiştir143.
Birÿn ez-perde-i sÀz-ı maóabbet naàme-senc oldum
Faúaù mÀnende-i Manãÿr ber-dÀr olmadum ammÀ
(G. III-6)
141 Öztuna, a.g.e., s. 181. 142 Öztuna, a.g.e., s. 190. 143 Öztuna, a.g.e., s. 241.
78
a.g. Nây/Ney
Türk Musikisi’nin en bilinen nefesli sazıdır. Sarı ve budaklı bir çeşit kamıştan
yapılır. Ney’in delikleri kızgın demirle veya özel şeklide yapılmış keski ile dairevî
açılır144.
NÀy-ı úaleme èışú-ı celÀl ile urup dem
RÀşid yine aóbÀba ne muóriú naàam itdüñ
(G. CV-7)
Olsañ terÀne-senc sen ey şÿò-ı dil-pesend
Gÿş eyleyen ãadÀ-yı bülendüñ ney istemez
(G. LXXIII-4)
a.h. Santûr
Türk Musikisi’nde bir telli çalgıdır. Türk ve İran musikilerinde bu âlet, çok
defa kanuna tercih edilmiştir. Santur, kanun şeklinde olup daha ağır tahtadan imal
edilir. Bir sehpaya konularak çalınır. Tellerine iki küçük tokmakla vurularak icrâ
edilir. Bu küçük tokmaklar, ucu topuzlu iki tahta değnekçiktir. Ucu kanun gibi kıvrık
değil, tahtası dikdörtgen şeklindedir. İran’da daha yaygındır ve bizim musikimizde
kaybolmak üzeredir145.
Sìnemi òunyÀ-gerÀn-ı èışúa sentÿr eyledüm
Bezm-i şevú-efzÀ úurup aóbÀbı mesrÿr eyledüm
(G. CXLVII-1)
a.ı. Saz
Aşağıdaki beytinde sakiye seslenen şair ona “Sazlar mecliste hep bir ağızdan
ten tene ten ritmiyle kavuşma usulüne başlarlar” derken, diğer beyitte sinesindeki
tüylerin sevgilinin kirpiklerine efgan ettiğini, nitekim sazın telinin de mızrap
karşısında inlediğini söylemektedir:
144 Öztuna, a.g.e., s. 298-299. 145 Öztuna, a.g.e., s. 402.
79
Yek-dehen Ààaz iderler hep uãÿl-i vaãldan
SÀzlar meclisde sÀúì ten tene tenden saña
(G. VIII-3)
MüjgÀnına sìnemdeki mÿlar ider efàÀn
İñler teli sÀzuñ ola mıżraba muúÀbil
(G. CXXIII-5)
a.i. Tanbûr
Klâsik Türk Musikisi’nin en bilinen çalgısıdır. Boyu 1.35 m., bundan “tekne”
tâbir edilen gövdeninki 35 cm., sapınki de ortalama 31 cm. olup, bundan, hemen
hemen tam bir daireye yakın olduğu anlaşılır. İyi tanbur çalabilmek için uzun kollu,
ince ve uzun parmaklı olmak faydalıdır. Tanbur, son zamanlarda yalnız Türk
Musikisi’nde vardır ve musikimizin sembolü gibidir146.
Her perdeden Àheng ideyüm dÀèiyesiyle
Ùanbÿr gibi geh bozılup gÀh düzülme
(G. CLXXIX-4)
Naàme vü tÀrı olup zaòm u fiàÀn-ı óussÀduñ
Dem-i mıżrab-ı àama sìnesi ùanbÿr olsun
(G. CLIX-4)
b. Makam Adları
b.a. Acem
Musikimizin en eski makamlarından biridir. Eskiden pek çok kullanılmakla
beraber, son bir iki asırda daha az kullanılır olmuştur. Acem-Aşîrân makamı ile
Bayatî makamından müteşekkildir147.
Muùrib feraó-fezÀ dile nÀz u niyÀzdur
Maàmÿm ider nevÀ-yı èAcem IãfahÀn beni
(G. CXCII-6)
146 Öztuna, a.g.e., s. 465-468. 147 Öztuna, a.g.e., s. 1.
80
b.b. Arazbâr
Türk Musikisi’nde kullanılan en eski mürekkep makamlardan biridir. Elde 88
parça vardır ve makamlar arasında 55. sıradadır148.
Ne úadar olsa ferÀó-nÀk uãÿl-i perde
Naàam-ı muùrib-i bed-çehre èarażbÀr gelür
(G. LIII-6)
b.c. Dilkeş
Türk Musikisi’nde mürekkep bir makamdır. XIII. asırdan veya daha eskidir.
Son derece mânâlı ve değerli bir makam olup elde bu makamla meydana getirlmiş
177 parça vardır; makamlar arasında otuz yedinci sıradadır149.
RÀşid hezÀr-ı bÀà-ı süòandur ne añladuñ
Gÿş it sürÿd u dil-keşini hey hey istemez
(G. LXXIII-5)
b.d. Ferahnâk
Türk Musikisi’nde mürekkep bir makamdır ve 1820’ye doğru Şâkir Ağa
tarafından oluşturulmuş olup yaklaşık 170 yıllıktır. Zamanla unutulmuş bulunan bu
makam, şen, hafif mevzular, bahar tasvirleri için kullanılabilir150.
Aşağıdaki beyitte ferahnâk makamının yanında sakıyl, bayat ve selmek
makamları da söz konusu edilmiştir. Bayat ya da bayatî Türk Musikisi’nde çok eski,
çok kullanılmış, basit bir makamdır151. Selmek ise yine Türk Musikisi’nde mürekkep
bir makamdır ve oldukça eskidir152 :
Bir feraó-nÀk eyleseñ Àheng ey úÀnÿn-nevÀz
İtdigüñ selmek terennümler åaúìl ü hem bayÀt
(G. XXII-4)
148 Öztuna, a.g.e., s. 18-19. 149 Öztuna, a.g.e., s. 95-96. 150 Öztuna, a.g.e., s. 121. 151 Öztuna, a.g.e., s. 34. 152 Öztuna, a.g.e., s. 415-416.
81
Muùrib geçelüm faãl-ı feraó-nÀki berÀber
Senùÿr-ı nevÀzide faúìrüñ de elüm var
(G. LXVII-3)
b.e. Hicâz
Türk Musikisi’nin “8” numaralı basit makamı olup en eski makamlardandır.
Elde bu makamdan 1.893 parça eser bulunmaktadır153.
ElóÀnuñ olur her biri bir gÿne feraó-baòş
Tercìh iderüm cümle maúÀmÀta ÓicÀzı
(G. CCIX-2)
b.f. Isfahan
Türk Musikisi’nde mürekkep bir makam olup en eski makamlardandır. Elde
bu makamla oluşturulmuş 288 eser vardır ve makamlar arasında 24. sıraya girer154.
Muùrib yetişür pÿselik Àheng-i äıfahÀn
Bir naèt oúuyup ãoñra da taúsìm-i ÓicÀz it
(G. XXIII-2)
C. Diğer Musiki Terimleri
c.a. Beste
Sevgiliye seslenen şair, “Bu gece mehtap ve dostlar hazır, eline bir kadeh al
ve bir beste oku” demektedir:
Gel meclise meh-tÀb bu şeb munùaôır aóbÀb
Al sÀàarı deste oúu bir beste efendüm
(G. CLII-2)
c.b. Güfte
Şairin sözlerini duyan sevgili, ona “Âferin, niyaz ve nâz bestesi ile güzel
bağladın” demiştir:
153 Öztuna, a.g.e., s. 148-149. 154 Öztuna, a.g.e., s. 165.
82
Didi şÀbÀş işidüp güftelerümi dil-dÀr
Beste-i nÀz u niyÀz ile òoş ÀàÀzeledüñ
(G. XCIV-3)
c.c. Nağme
Her bir beyitte gül yüzlü sevgili yüzünü gösterdiği için şairin kalemi yine
bülbül gibi nağmeler söylemiştir:
RÀşid itdi naàmeler òÀmem yine bülbül gibi
Çünki her bir beytde èarż eyledi dìdÀr gül
(G. CXXIV-11)
Sonbahar gelmiş, bülbüller bile kederlenmiştir. Artık şairin de gül bahçesinde
nağmeler söylemesi mümkün değildir:
Gül-zÀrda RÀşid olamaz àayrı naàam-sÀz
EyyÀm-ı òazÀn geldi hezÀruñ kederi var
(G. LXV-5)
c.d. Sakıyl
Türk Musikisi’nde bir büyük usuldür. 48 zamanlı ve 35 darblıdır. Eskiden
“Sakıyl-ı Remel” de denilmiştir. Peşrev, Kâr, Beste, İlâhî formlarına mahsus bir
usuldür. Adından da anlaşılacağı gibi ağır karakterdedir. En eski usullerdendir ve X.
asrın başlarında Farâbî’de geçer155.
æaúìl oldı beyÀtì itdigüñ taúsìmler ammÀ
Bu naúş-ı kÀra söz yoú rÀstı muùrib pesend itdük
(G. CVII-5)
c.e. Usul, makam
Muhtemelen sevgiliye seslenen şair, ona aşk makamının hepsinin ezberinde
olduğunu, bu yüzden de onu o perdelerde imtihan etmemesini söylemektedir:
155 Öztuna, a.g.e., s. 399-400.
83
Óıfôumdadur uãÿl ü fürÿè-ı maúÀm-ı èışú
Ol perdelerde eyleme sen imtióÀn beni
(G. CXCII-5)
J. Meslekler
İbrâhim Râşid Divanı’nda bahçıvan, çiftçi, eczâcı, kâtip, kethüdâ, kumandan,
mülâzım, meddâh, sarraf, doktor, terzi vb. olmak üzere pek çok meslek yer
almaktadır:
Beyitlerin birinde bahçıvana bülbülü ürkütmemesi dileğinde bulunan şair,
diğerinde mânâ ehli olanların görünüşe itibar etmeyeceklerini, nitekim bahçıvanın
gözüne her dikenin gül olarak görüneceğini söyler:
Ürkütme èandelìbi niyÀzum bu bÀà-bÀn
PervÀz ider beş on güne dek gül-sitÀn senüñ
(G. CXI-3)
İètibÀr itmez olanlar ehl-i maènÀ ãÿrete
BÀà-bÀnuñ çeşmine meşhÿd olur her òÀr gül
(G. CXXIV-3)
Yaşlı bir çiftçiden dünyanın buğday tarlasını soran şair, “Rüzgâr üstüne kar,
sonra da elde bir şey kalmaz” cevabını almıştır:
Kişt-zÀr-ı dehri ãordum pìr bir dihúÀndan
BÀd-ber keff Àòiri bì-àalle vü óÀãıl didi
(G. CXCIV-3)
Bir eczacı güzelinin söz konusu edildiği aşağıdaki beyitte şair, onun hastasına
devâ yerine kavuşma sözü verdiğini söylemektedir:
Áh ol eczÀcı şÿòı òastasına
Vaèd-i vuãlat virür devÀ yerine
(G. CLXXXI-2)
Aşağıdaki beyitte şair sevgiliden, birlik davasında hâkim olmasını talep
etmektedir:
84
DaèvÀ-yı ittióÀdı bu maúùaèda gÿş idüp
Sen óÀkim ol bu bÀbda cÀnÀ óükÿmet it
(G. XXI-6)
Kâtiplerin kapı gıcırtısı sandıkları ses, şairin kalem atının yazma hızından
doğan bir sestir:
äarìre óaml iderler zümre-i küttÀb anı RÀşid
Kümeyt-i òÀmem oldı sürèat-i taórìrden ãayyÀó
(G. XXXIV-7)
Şair aşağıdaki beyitte kendisinin kethüdâ olarak atanmasından söz
etmektedir:
Óaú Saèìd Paşaya tevfìki refìú itsün müdÀm
KetòüdÀ-yı bÀb idüp itdi büyük himmet baña
(G. VI-6)
Bir ölüm için düşürülen aşağıdaki tarih beytinde, vefat eden kimsenin
kumandanlıkta şöhret kazandığı ve vefâtına asker sınıfının üzüldüğü ifade edilmiştir:
Şöhret ü ãít úazanmışdı úumandanlıúda
äınf-ı èasker didiler rıóletine vÀ-óayfÀ
(Tr. LV-2)
Bir meddaha teşbih edilen bülbülün gül bahçesinde anlattığı fıkra güllerin
gülmekten yere serilmesine, goncanın ise çatılmasına sebep olmuştur:
Serildi òandeden gül-şende güller çatıldı àonce
Ne rengìn fıúra naúl itdi muúallid bülbül-i meddÀó
(G. XXXIV-5)
Aşağıdaki beyitte uzun boylu sevgilinin mülâzım(teğmen) olarak tasavvur
edildiğini görüyoruz:
Olursa yüz başı biñ ser-hezÀr anı nefer eyler
O bÀlÀ-úadd egerçi rütbede şimdi mülÀzımdur
(G. XLII-2)
85
İbrâhim Râşid Divanı’nda en çok geçen meslek ismi doktordur. Aşağıdaki
beyitte şair, doktorlarda çaresizlik ve zayıflık görünce kendisinin sevgilinin gamını
çektiğini ve onun derdiyle hasta olduğunu anlamıştır:
ÇÀreden RÀşid eùıbbÀda görüp èacz ü fütÿr
Añladum òaste-i derd ü àam-ı dil-dÀr imişüm
(G. CXXXV-7)
Göğsündeki ayrılık yarasını gören doktorlar, “Bu yaranın merhemi ölüm ve
kefendir” demişlerdir:
EùıbbÀ hep görüp sìnemdeki bu zaòm-ı hicrÀnı
Cebìre-i merhemi bu yÀrenüñ merg ü kefen dirler
(G. XXXIX-3)
Şaire bir peçe kesen sevgili-terzinin iğnesi aynı zamanda gönlüne işlemiştir,
gönlünü yaralamıştır:
Bir terzi peçe kesdi bize işler efendi
Sÿzen gibi müjgÀnı dile işler efendi
(G. CXCVI-1)
Zenginler manâda veznedârlara benzerler, nakitleri olsa da haysiyetleri
yoktur:
ÁòissÀ (vü) aàniyÀ maènÀda beñzer vezne-dÀrÀna
Nuúÿdı olsa da mefúÿddur óayåiyyeti anuñ
(G. CIX-3)
K. Yer Adları
a. Ülkeler ve Şehirler
İbrâhim Râşid Divanı’nda, Trablusgarp, Irak, Mısır gibi ülkeler, Beyoğlu gibi
semtler, Beyrut, Darende, Edirne, İstanbul, Sivas, Şam gibi şehirler yer almaktadır.
Bu yerler, şairin uzun süre devlet hizmetinde bulunmasının ve bu bağlamda çok
seyahat etmesinin bir neticesi olarak şiirlerde yer almıştır. Bunun yanında Beyoğlu,
içinde gayrimüslim unsurların bulunması itibariyle ahlâkî çöküş içinde olması, bunun
86
yanında havasının ve suyunun birtakım hastalıklara sebep olması yönüyle söz konusu
edilmiştir. Aynı şekilde şair, Mısır için de olumsuz ifadeler kullanır.
DÿçÀr-ı èillet oldı Begoàlında çoú kişi
RÀşid begenmedüm hele Àb u hevÀsını
(G. CC-7)
KÀsidce idi evveli bÀzÀr-ı sefÀhat
Baú şimdi Begoàlında ne tÀcirleri varmış
(G. LXXXVI-7)
Devre çıúmışdı nevÀóì-i livÀyı èadl içün
Ùutdı dÀmÀnın ecel Beyrÿtda encÀm-ı kÀr
(Tr. XLI-4)
Şìveler eyleyerek göñlümi ùutdı ol şÿò
Masúaù-i reési Anaùolıda DÀrende midür
(G. LXVI-2)
ŞÀm Ùrablusında üç ay óükmi cÀrì olmadan
Úırú yaşında eyledi terk-i óayÀt-ı müsteèÀr
(Tr. XLI-3)
Sen eyleyeli èazm-i èIrÀú Àh efendüm
Pek yaúdı beni nÀr-ı firÀú Àh efendüm
(G. CXLIV-1)
Yoú şehr-i Sitanbulda güzel èişvede mÀhir
Bir şÿò Begoàlında var ammÀ o da úÀfir
(G. LV-1)
NisÀsı seyyiüél-òulú u ricÀli ekåerì seffÀó
DiyÀr-ı Mıãrı İsùanbula beñzetme behey fellÀó
(G. XXXIV-1)
87
Dün bir úapudÀn-zÀdeye vapurda çatduú
Gitdük äarıyerde ãulara bir gice yatduú
(G. CIII-1)
VÀli-i SìvÀs FeyżuéllÀh Paşayı şehìd
İtdiler baú èibret al dört èabd-i memlÿk-ı leéìm
(Tr. LXI-1)
Ruó dir ol ŞÀmlı meróabÀ yerine
Cevr ider èÀşıúa vefÀ yerine
(G. CLXXXI-1)
b. Denizler, Nehirler
Göksu eğlence mekânı olması, Kızılırmak ve Nil şairin kanlı gözyaşına
benzemesi itibariyle Divan’da söz konusu edilmiştir:
Evvelleri aóbÀb ile Gökãuya aúarduú
Meh-tÀbda Àheng ider iksìr çaúarduú
(G. XCIX-1)
Cÿlar gibi Gökãuya bu mevsim aú efendüm
AóbÀb ile şarúı oúu õevú it çaú efendüm
(G. CXLIX-1)
äularda Gökãuda aóbÀb ile çoú èíş u nÿş itdük
O òarc u ãarfa şimdi úarşulıú ìrÀdumuz yoúdur
(G. LXV-3)
Úızıl Irmaà ne ãÿretde iderse seyelÀn
NÀv-dÀn-ı müjeden òÿn-ı dil eyler cereyÀn
(G. CLXI-1)
Cÿşiş-i girye ki Mıãr-ı àama Nìl itdi beni
Áh-ı óasret daòi ol Nìlde mìl itdi beni
(G. CCXI-1)
88
II. GÖK CİSİMLERİ
a. Pervîn
Ülker yıldızı, Peren, Süreyya. Aslında Sevr veya Hamel burcunda kümelenen
bir takım yıldızıdır. Kamer menzilinde olup sevgilinin benlerine benzetilir.
Sevgilinin yüzü ay olunca benleri de Pervîn olur. Yine âşıkın gözyaşları da Pervîn’e
benzer. Şair sevgilisinin âsumân olan eşiğini gözyaşı pervinleriyle süsler. Şair kendi
şiirinden bahsederken de onu “ıkd-i Süreyyâ”, “silk-i cevher” ve “rişte” olarak
düşünür156.
Bir doğum münasebetiyle düşürülen aşağıdaki tarih beytinde yeni doğan
bebeğin beşiği olmaya Pervin yıldızının, beşiğinin süsü olmaya da ancak güneşin
lâyık olacağı ifade edilmektedir:
ÁfitÀb olsa eger şemse-i gehvÀre sezÀ
Mehde olmaúlıàa Pervìn-i felek de şÀyÀn
(Tr. II-4)
b. Zühre
Nâhid, Çobanyıldızı, Venüs, sa’d-ı asgar(küçük kutluluk) sayılır. Feleğin
sâzendesi olarak bilinir. Efsâneye göre Zühre İranlı çok şûh ve güzel bir kadındır.
Hârut ve Mârût adlı meleklerden göğe yükselmenin yolunu öğrenip oraya
çıkmıştır157.
Yunan mitolojisine göre aşk veya müzik tanrıçası Aphrodite(Afrodit) veya
Venüs budur158.
Bir hanım sultanın doğumu münasebetiyle kaleme alınan aşağıdaki tarih
beytinde, dadılık vazifesinin Zühre yıldızına, lalalığın Müşterî’ye verildiğini, bu
arada ayın da gümüş bir ayna olarak tasavvur edildiğini görmekteyiz:
156 Pala, a.g.e., s. 324; Onay, a.g.e., s. 365; Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi(Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar), T.T.K. Yayınları, Ankara, 1995, c. II, s. 212-213. 157 Pala, a.g.e., s. 427; Onay, a.g.e., s. 471-472; Ögel, a.g.e., s. 213-215. 158 Gerhard Fink, Antik Mitolojide Kim Kimdir, (Çev. Ümit Öztürk), Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 1995, s. 49-51; Azra Erhat, Mitoloji Sözlüğü, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2003, s. 42-44.
89
DÀyesi Zühre vü lÀlÀsı anuñ Müşterìdür
Bir gümüş Àyìnesidür úamer-i nÿr-efşÀn
(Tr. II-5)
Yazdığı tarih beytinin “mücevher tarih” olduğunu söyleyen İbrâhim Râşid,
“Bu beyit Zühre yıldızının küpesi olmaya lâyıktır” der:
Beyt-i tÀrìòi mücevher gibi oldı RÀşid
İtse mengÿş eger Zühre sezÀ vü şÀyÀn
(Tr. IV-6)
c. Müşterî
Mars, Bircis, Jüpiter, Hürmüz, Erendiz, Sakıt. Altıncı felekte bir gezegendir.
Feleğin kadısı ve hatibi olarak bilinir. Sa’d-ı ekber(büyük kutluluk) olarak kabul
edilmiştir. Özellikle medhiyelerde bahsedilen kişiler düşüncelerinde ve işlerindeki
isabetten dolayı Müşteri yıldızına benzetilirler159.
Şair aşağıdaki beytinde tâlihle Müşterî, yıldızla Zühre, parlaklık ile ay
arasında bir münasebet kurmuştur:
Óaúúa biñ şükr ola virdi yine bir duòter aña
Müşterì-ùÀliè vü meh-ùalèat ü Zühre-kevkeb
(Tr. VII-4)
d. Süreyyâ
Süreyyâ, Ülker ve Pervîn diye de bilinen kuzey yarım kürede bir yıldız
kümesidir ve gerdanlığa benzetilmesinden dolayı “Ikd-i Süreyyâ” şeklinde de
kullanılır. Toplam yedi yıldızdan oluşmuştur160.
Bir doğum hadisesi dolayısıyla düşürülen aşağıdaki tarih beytinde güneşin ve
Süreyyâ yıldızının beşiğin süsü olmaya uygun oldukları söylenmektedir. Elbette
böyle bir beyitte kendisi için tarih kaleme alınan kimsenin alabildiğine yüceltilmesi
söz konusudur:
159 Pala, a.g.e., s. 303-304; Onay, a.g.e., s. 341-342. 160 Pala, a.g.e., s. 363.
90
Olsa gehvÀresine şemse sezÀ mihr-i felek
Mühre olmaúlıàa da èıúd-i æüreyyÀ enseb
(Tr. VII-5)
III. TASAVVUF
İbrâhim Râşid Divanı’nda “Mansûr, Mevlânâ” gibi tasavvufî şahsiyetler;
“sülûk, sâlik, kibrît-i ahmer, şeyh, zâhid, vâiz, rind” gibi tasavvûfî terimler; “dergâh,
tekke, medrese, hankâh” gibi tasavvûfî mekânlar; “Bektâşîlik, Mevlevîlik” gibi
tarikat isimleri yer almaktadır:
A. Tasavvufî Şahsiyetler
a. Mevlânâ
Sahibimiz, efendimiz anlamlarına da gelen Mevlânâ kelimesi, aynı zamanda
Mevlevî tarikatının ismini aldığı ve 30 Eylül 1207’de Horasan’ın Belh şehrinde
dünyaya gelen ve 17 Aralık 1273’te Konya’da vefat eden Mevlânâ Celâleddîn
Rûmî’nin adıdır. Babası Hüseyin Hatibî oğlu Bahâeddin Veled’dir.161
Divanı’nda yer alan Mevlânâ ile ilgili yer alan beyitlerden Râşid İbrâhim’in
bu büyük mutasavvıfa özel bir sevgisi olduğunu anlaşılmaktadır:
Mevlevì şÿòı bu şeb óÀlüme raóm itmedi Àh
èArż-ı óÀl eyleyeyim Óażret-i ÒünkÀra ãabÀó
(G. XXV-2)
Sañadur ilticÀsı RÀşidüñ yÀ Óażret-i ÒünkÀr
äaóÀbet úıl bu èabd-i èÀcize ancaú velì sensin
(G. CLXV-5)
Ùuruú çoúdur vuãÿl-i Óażrete ammÀ óaúìúatde
Ùarìú-i nÀzenìndür başúadur Àyìn-i MevlÀnÀ
(Mf. XI-1)
161 Mevlânâ’nın hayatı ve fikirleri ile ilgili geniş bilgi için bkz. Ahmet Kabaklı, Mevlâna, Türk Edebiyatı Vakfı, İstanbul, 2003.
91
b. Mansur
Adı, Ebû’l-Mugısü’l-Hüseyn b. Mansûru’l-Beyzavî olan Mansur (857-922)
edebiyatta çokça anılan ünlü bir sûfîdir. İran’ın Tûr kasabasında doğan Mansur, genç
yaşta tasavvuf yoluna girmiş, zühd ve itikâf ile çabucak ilerlemeler kaydetmiştir.
Hint ve Türk illerinde dolaşarak İslâm’ı yaymaya çalışan Mansur’un hayatı hakkında
birçok menkıbe oluşturulmuştur. Tasavvuf yolunda ilerleyince fenâfillâha erişen
Mansur, “Ene’l Hakk(Ben Hakkım)” demiş ve bu sözün iç manâsını anlamayanlarca
önce hapse atılmış, daha sonra da Bağdat’ta halife ve kadının da onayı alınarak feci
şekilde öldürülmüştür. Bilhassa Mevlevî ve Bektaşî tarikatlarına büyük etkisi
olmuştur. Edebiyatta dâr ağacı ve Ene’l-Hakk münasebetiyle sıkça anılır, inancı
uğruna her şeye göğüs germe ve ölmenin sembolü olarak bilinir.162
Aşağıdaki beyitte hem ünlü mutasavvıf Mansur’u hem de bir musîkî âleti
olan “mansur”u çağrıştıran tevriyeli bir kullanım söz konusudur:
Birÿn ez-perde-i sÀz-ı maóabbet naàme-senc oldum
Faúaù mÀnende-i Manãÿr ber-dÀr olmadum ammÀ
(G. III-6)
Bir başka beyitte ise Mansur’un idâm edilmesine ve bu sebeple de “aşk
şehidi” olarak isimlendirilmesine göndermede bulunulmuştur:
DÀr-ı mièrÀc-ı kemÀl olmış iken èışúa yine
Óaúú-ı Manãÿrda çoú güft ü şinìd eylediler
(G. XLIII-2)
c. Râbia
Hicrî ikinci asrın başlarında yaşamış meşhur kadın velidir. “Adeviye”
sıfatıyla tanınır. Basralı’dır. Takvâ sahibi bir kişi olduğu için kendisine tâcü’r-
ricâl(erkeklerin tacı) denilmiştir. Mezarı Kudüs yakınlarındadır163.
162 Pala, a.g.e., s. 167-168; C. Funck-Brentano, “Mansûr”, İslâm Ansiklopedisi, M.E.B. Yayınları, c.
VII, İstanbul, 1988, s. 296-300; Restrothmann, “Mansûr”, a.g.e., s. 300-302; E. Lévi-Provençal, “Mansûr”, a.g.e., s. 302-305; W. Barthold, “Mansûr”, a.g.e., s. 305.
163 Pala, a.g.e., s. 327.
92
Râbia, Râşid Divanı’nda iki tarih beytinde yer almaktadır. Vefat eden iki
hanım için düşürülen bu tarih beyitlerinin birinde vefat eden kimse için ikinci Râbia
denilse uygun olacağını söyleyen şair, diğer tarih beytinde ise sözü edilen hanımın
Râbia karakterinde olduğunu ifade etmektedir:
Denilse RÀbièa-i æÀniyye sezÀdur aña
EõÀn oúunsa namÀza úıyÀm iderdi hemÀn
(Tr. LIX-2)
RÀbièa-meşreb idi bu òanım
Óayf kim Àòirete oldı revÀn
(Tr. LXVI-1)
d. Ümmî Sinân
Ümmî Sinan XVII. yüzyıl mutasavvıf şairlerimizdendir. Kaynaklarda mahlası
hem Ümmî Sinan hem Sinan Ümmî olarak geçmektedir. Elmalı’da doğup büyüyen
Ümmî Sinan Yunus Emre, Eşrefoğlu Rûmî, Hacı Bayram-ı Velî gibi, bir tekke şeyhi
olması hasebiyle mesajlarını şiirleriyle vermiştir. Tanınmasını ve Türk edebiyatı
içerisinde yer edinmesini sağlayan eseri divanı olmuştur164.
Divan’da bir beyitte geçmektedir. Bir kasidede yer alan bu beyitte şair, dua
zamanının geldiğini ve dua etmek için Ümmî Sinân’ın dergâhındaki hücreye gittiğini
söylemektedir:
Geldi hengÀm-ı duèÀ gitdi niyÀz itmek içün
Hücre-i òÀn-úah-ı Ümmì SinÀnı ùutdı
(K. III-29)
B. Tarikat İsimleri
a. Bektaşîlik
Anadolu’da XIII. yüzyılın ortalarından başlayıp günümüze değin süre gelen
Bektaşîlik, adını Hacı Bektaş Velî’den (ö.1270-1) alan oldukça yaygın bir kuruluştur.
Bugünkü hüviyetiyle bilinen asıl Bektaşîlik, Balım Sultan’ın (ö. 922/1516) tarikatın
164 Ümmî Sinan Divanı(İnceleme-Metin), Azmi Bilgin, M.E.B. Yayınları, İstanbul, 2000, s. VI, vd.
93
başına geçmesiyle şekillenmiştir. Zaten Bektaşî an’anesi de onu ikinci pîr olarak
kabul eder. Balım Sultan zamanında Bektaşîlik Kalenderîlik’ten tam anlamıyla
ayrılarak iyice derlenip toparlanmış, tarikatın merkezi olan Hacı Bektaş Zâviyesi’ne
bağlı sağlam bir taşra teşkilatı kurulmuştur. Ayrıca iktisadî bakımdan da güçlenen
tarikat, bağlı zâviyeler üzerinde bir kontrol mekanizması kurabilmiştir.
Bektaşîliğin ibadet anlayışı, en eski ve temel âyin olan âyîn-i Cem’de kendini
gösterir. Bir başka temel âyîn “ikrar âyîni” denilen tarikata giriş merasimidir. Bu iki
büyük âyînin dışında muharrem mâtemi, baş okutma ve düşkünlük gibi muhtelif
vesilelerle icra edilen başka âyîn ve erkânlar da vardır.
Şeriata karşı bir kuruluş olan Bektaşîlik, ne düşünce ne de inanç yönünden
onunla bağdaşır. Bektaşîlik’te Allah-Muhammed-Ali üçlemesi vardır. Bektaşîlere
göre sırr-ı hüviyet doğrudan doğruya Muhammet’ten Ali’ye geçmiştir. Bektaşî
şiirinin en önemli ilham kaynağı ve en mühim unsuru Ali’dir. Bunu Âl-i Abâ’ya ve
on iki imama muhabbetle Yezid’e lânet takip eder. Buna tevellâ ve teberrâ denir.165
Aşağıdaki beyitte Bektaşî tarikatı, tarikatın büyüklerine verilen “baba” ismi
ve Bektaşîlik’te içki içme âdetinin bulunmasına atıf yapılmıştır. Burada âdeta şair,
kendi dönemindeki Bektaşî tekkelerini eleştirir bir tavır sergilemektedir:
Dem-keş babalar tÀze kÿçeklerle heyÀ-hey
Bektaşìlerüñ tekyesi dün mey-kedelendi
(G. CXC-2)
b. Mevlevîlik
Adını Mevlânâ Celâleddîn Rûmî’den tarikattir. Bu tarikatin zikri, evrâdı,
tekkesi ve husûsî kisvesi yoktu. Sadece Mevlânâ kendisine intisap edenleri, saç, kaş,
sakal ve bıyıklarından ya da iki kaşın ortasından makas ile birkaç kıl kestirmek
suretiyle tıraş ettiriyordu. Bütün merasim bunlardan ibaretti. Ayrıca bu tarikatın en
165 Ahmet Yaşar Ocak, “Bektaşilik”, D.İ.A., c. V, İstanbul, 1992, s. 373-379.; Agâh Sırrı Levend, Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1984, s. 65-69.; İsmet Zeki Eyuboğlu, Bütün Yönleriyle Bektaşilik, DER Yayınları, İstanbul, 2000, s. 34-40, 98-115, 228-323.
94
önemli unsuru olan semâ için, Mevlânâ zamanında ve ondan sonraki ilk devirlerde
henüz bir usul konulmamıştı.
Mevlânâ’dan sonra XV. asra kadar geçen devir, tarikatın bütün âdâp ve erkânı
ile kuruluş ve yayılış devresidir ve tarikat, artık hiçbir kaidesi değişmemek üzere,
XV. asrın ilk yarısında tam şeklini almıştır. XVI. asırdan itibaren yüksek tabakaya
bağlanan tarikat, yavaş yavaş köylerden, kasabalardan çekilmeye başlamıştır.
Böylece artık müntesipleri arasında vezirler, beyzadeler, hükümet mensupları, hatta
son zamanlarda III. Selim, II. Mahmud ve Abdülmecid gibi padişahlar yer almıştır.
Mevlevîlik’te esmâ yoktur; yalnız ism-i Celâl ve semâ vardır. Tarikat ehli bu
semâ ile vecde gelir. Dervişlik için ikrar verip bin bir gün çileyi ikmâl etmek
lâzımdır.
Musiki ve raksın tarikatta önemli bir yer tutması, Mevlevîliğin Mevlevî
olmayan şairler üzerinde de etkili olmasına sebep olmuştur.166
Bir Mevlevî güzeline tutulan şair, gece bu güzel kendisine merhamet
etmeyince durumunu sabahleyin Mevlânâ’ya bildirmeye karar vermiştir :
Mevlevì şÿòı bu şeb óÀlüme raóm itmedi Àh
èArż-ı óÀl eyleyeyim Óażret-i ÒünkÀra ãabÀó
(G. XXXV-2)
C. Tasavvufî Terimler
a. Cemâl
Güzellik anlamına gelen cemâl kelimesi, tasavvufta, Allah’ın lütfu, rahmeti;
âşıkın ısrarlı rağbeti ve talebi üzerine maşukun kemâlleri izhar etmesi anlamına
gelir.167
166 Abdülbâkî Gölpınarlı, “Mevlevîlik”, İslâm Ansiklopedisi, M.E.B. Yayınları, c. VIII, İstanbul, 1979, s. 164-171; Agâh Sırrı Levend, a.g.e., s. 53-54. 167 Pala, a.g.e., s. 83; Süleyman Uludağ, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Marifet Yayınları, İstanbul, 1999, s. 116, Safer Baba, Istılâhât-ı Sofiyye Fî Vatan-ı Asliyye Tasavvuf Terimleri, Heten Keten Yayınları, İstanbul, 1998, 35.
95
Bir gül bahçesine benzeyen dünyada huzuru bulamadığını söyleyen şair,
zaten Allah’ın cemâlini isteyen kimsenin cennette bile mutlu olamayacağını ifade
eder:
Göñlüm bulamaz gül-şen-i èÀlemde óużÿrı
MüştÀú-ı cemÀl eglenemez cennet içinde
(G. CLXXX-2)
b. Ehl-i tecrîd
Tecrîd, insanın gönlünü gafletten, nefsini hevâdan, dilini boş sözden arındırıp
dünyayı kalbinden çıkararak Hakk’a yönelmesi, kalbini Allah ve Resulullah aşkıyla
doldurması; Allah yolunda mâsivâdan kurtulma anlamına gelirken; ehl-i tecrîd de bu
özelliklere sahip kimse anlamına gelir168.
Ehl-i tecrîd olan bir kimse ne dünyayı ne de ahireti ister. Nitekim Mevlâ’yı
isteyen bir kimsenin de gözünde dünyanın bir değeri yoktur:
Ehl-i tecrìd istemez dünyÀ vü mÀ-fihÀyı hìç
èAynına almaz cihÀnı isteyen MevlÀyı hìç
(G. XXXIII-1)
c. Keramet
Allah’ın velî kullarından sâdır olan olağanüstü hâl ve söze keramet denir.
Sufîlere göre maddî âlem ile ilgili kerametler(suda yürümek, havada uçmak vs.) yani,
kerâmet-i kevniye ve ledün ilmi ile gösterilen kerâmet, yani kerâmet-i ilmiye olmak
üzere iki çeşit keramet vardır ve ikincisi makbuldür169.
Aşağıdaki beyitte şair, muhtemelen sahte bir şeyhin halkı keramet
gösterdiğine inandırarak kandırdığını söylemektedir:
Òalúa yutdurdı ne dirsüñ bu kerÀmetlerine
RamażÀnı yedi gizlüce aèyÀnı ùutdı
(K. III-5)
168 Pala, a.g.e., s. 387; Uludağ, a.g.e., 516-517; Safer Baba, a.g.e., s. 280-281. 169 Pala, a.g.e., s. 237; Uludağ, a.g.e., 307-308; Safer Baba, a.g.e., 161-162.
96
d. Kesret-vahdet
Çokluk-birlik. Bir olan Hakk’ın isim ve sıfatlarıyla tecelli edip çokluk hâlinde
görünmesi kesret, bu çokluğun hakîkî bir varlığı olmadığını kavrayıp var olarak
sadece Hakk’ı görmeye ise vahdet denir.170
Aşağıdaki beyitte gönlünü vahdet gül bahçesinin bülbülü olarak ifade eden
şair, bu yüzden onun ten kafesinde feryat etmesine şaşmamak gerektiğini söyler:
Bülbül-i gül-şen-i vaódetdür ezelden bilürüm
Úafes-i tende néola eylese feryÀd göñül
(G. CXXII-7)
e. Kibrît-i ahmer
İksir, bakırı altında dönüştürdüğüne inanılan madde anlamına gelen kibrit-i
ahmer, tasavvufta, “marifetullah, ilâhî hakîkat ve buna âşinâ olma, bunu yaşama ve
erenlerin sohbeti” demektir171.
Aşağıdaki beyitte rengi bakımından kanlı gözyaşının kibrît-i ahmere
benzetilmesi söz konusudur:
Devlet-i vaãla erenler hep bunuñla irdiler
Eşk-i òÿn-Àlÿddur kibrìt-i aómerden murÀd
(G. XXXVIII-3)
f. Kutb
Sözlük anlamı “medâr, değirmenin alt tarafına yerleştirilen ve üst taşın
dönmesini sağlayan demir” olan kutb, tasavvufta “en büyük veli”; “her zaman
âlemde Allah’ın nazar kıldığı yer olan tek kişi”; “her şeyin onun çevresinde ve onun
sayesinde hareket ettiği, yani her şeyi idare eden kişi” anlamlarına gelmektedir172.
Sevgilinin eşiği hakikat kutbunun merkezidir. Dolayısıyla doğuyu ve batıyı
seyyah gibi dolaşıp yorulmaya gerek yoktur:
170 Uludağ, a.g.e., s. 309; Pala, a.g.e., s. 238, s. 406. 171Uludağ, a.g.e., s. 317. 172 Uludağ, a.g.e., s. 325-326.; Pala, a.g.e., s. 248-249.; Safer Baba, a.g.e., s. 167-168.
97
Nedür bu ÀsitÀne merkez-i úuùb-i óaúìúatdür
Yorulma şarú u àarbı geşt idüp mÀnende-i seyyÀó
(G. XXIV-4)
g. Merd-i Hudâ, Rehber-i Âgâh, Azîz, Pîr, Mürşid-i Kâmil
Bu kelimelerin tamamı “er, eren, aziz, veli, hakka eren, gayb âleminin
sırlarına vâkıf olan büyük kimse173” gibi anlamlara gelmektedir.
Gönlüne seslenen şair ona artık aradığı Allah adamını bulduğunu
söylemektedir:
Cüst ü cÿ eyledigüñ merd-i ÒudÀyı buldum
A göñül derdiñe ben şimdi devÀyı buldum
(G. CXXXI-1)
Gönül mecazî aşk yolunu seçmiştir. Ama öyle tehlikeli bir yol için uyanık bir
rehber lâzımdır:
Eyledüñ èışú-ı mecÀzı iòtiyÀr ammÀ göñül
Reh-ber-i ÀgÀh lÀzımdur òaùarlu rÀh içün
(G. CLXVI-3)
Ermiş bir kimse olan sevgili, şairi bir bakışla birliğin temiz yüzüne ayna tutan
bir kimse durumuna yükseltmiştir:
Bir teveccühle èazìzüm neyledüñ óayretdeyüm
Vech-i pÀk-i vaódete Àyìne-dÀr itdüñ beni
(G. CXCIII-8)
Aşağıdaki iki beyitte ise bir anlamda devrinin tarikat anlayışını da tenkit eden
şair, geçmişteki şeyhlerin zamanındakilerden daha üstün olduklarını söylemekte ve
hatta ermiş bir kimse bulamadığından yakınmaktadır:
PìrÀn-ı selef vÀúıf imiş sırr-ı ùarìúa
İrşÀd-ı èibÀd itmege úÀdirleri varmış
(G. LXXXVI-2)
173 Uludağ, a.g.e., s. 359.
98
İtdük bir ÀsitÀnede çoú cüst ü cÿ èazìz
Bir òÀn-úahda mürşid-i kÀmil bulunmadı
(G. CLXXXV-6)
h. Rind
Rind, dünya işlerini hoş gören, halkın hakkındaki söylediklerine aldırmadan
gönlünce hareket eden, keyfince davranan içi irfanla süslü, ilimle dolu olduğu halde
halktan biri gibi yaşayan hakîm, bilge kişi, rızâ mertebesine erdiği için her şeyin ilâhî
takdire göre meydana geldiğini bilen, bunun şuur ve idrakine eren kâmil insan, dinin
şeklinde kalmayıp özüne ve içine nüfuz ettiğini iddia eden mutasavvıf kimse
anlamlarına gelmektedir ve bu özellikleriyle o, zâhid, vâiz, sûfî gibi kişilerin tam
zıddı, olumlu bir tiptir.
Rindlik klâsik şiirde bir mazmun olarak ele alınır. Klâsik şair kendisini rind
olarak tanımlar. Hayatında hiç içki içmeyen şairlerin dahi çok zaman
meyhaneden,içkiden, sakiden bahsetmeleri genellikle rindâne bir hayat yaşadıklarını
ifade etmek içindir.174
Nitekim İbrâhim Râşid Divanı’nda da rind yukarıdaki özellikleri ile olumlu
bir kişi olarak yer almaktadır. Aşk rintlerinin halkasına giren bir kişi sır saklayıcı
olmalı ve o meclisin durumunu hiçbir yerde söylememelidir. Yine zarif kimselerin
bezminde kişi rindân gibi neşeli olmalıdır:
Girerseñ óalúa-i rindÀn-ı èışúa ketm-i esrÀr it
äaúın ol meclisüñ aóvÀlini bir yerde naúl itme
(G. CLXXVII-4)
RindÀn gibi ol neşveli bezm-i ôurafÀda
Dem serdi-i devrÀnı tefekkürle büzülme
(G. CLXXIX-3)
174 Pala, a.g.e., s. 330.; Uludağ, a.g.e., s. 437-438.
99
ı. Sâlik
Sâlik, “bir yola giren ve o yolda giden, bir tarikatın âdâbını yerine getiren
kimse”dir. O bir hakikat yolcusudur ve cezbeyle Allah’ın kudretini, hikmetini,
sıfatlarını vs. anlayabilir.175
Şair başka bir tarikatın ayinini ve merasimini bilmediğini, her bakımdan Hz.
Muhammed’in yolunun sâliki olduğunu söylemektedir:
Bilmem ùarìú-i Àòirüñ Àyìn ü resmini
Ben her cihetle sÀlik-i rÀh-ı Muóammedüm
(G. CXXX-3)
i. Sûfî
Sözlük anlamı velî, ermiş olan sûfî kelimesi Türkçe’de “takva sâhibi, samîmî
dindar, dinî konularda duyarlı kişi” ve “mutaassıp, ham ruhlu, dinin özünden
habersiz, şekilci ve katı kişi, softa176” olmak üzere birbirine zıt iki mânâda
kullanılmaktadır:
Râşid Divanı’nda sûfî kelimesinin daha çok ikinci anlamda, yani olumsuz
olarak kullanıldığı görülmektedir:
İtdüm saña ben óikmet-i meskÿteyi işrÀb
äÿfì yine sen olmamaú irşÀd nedendür
(G. XLI-5)
Saña dört úollı ile dört ãırıú óamÀlı lÀzımdur
Bu åıúletle seni ôann eylerüm sÿfì eşek çekmez
(G. LXXVI-3)
j. Sülûk
Sözlük anlamı itibariyle “bir yola girme, özel bir gruba dahil olma, tarikata
katılma” anlamına gelen sülûk, tasavvufta “sufîlerin kötü huylarından arınmak ve
vahdet sırrına, hakikate erişmek için bir şeyhe tâbi olarak muayyen bir tarzda
175 Pala, a.g.e., s. 341.; Uludağ, a.g.e., s. 451.; Safer Baba, a.g.e., s. 243. 176 Pala, a.g.e., s. 356-357.; Uludağ, a.g.e., s. 476, Safer Baba, a.g.e., s. 250-252.
100
mücahedeye girişmeleri” demektir. Sülûk esnasında belirli zamanlarda vird ve evrâd
denilen dualar okunur. Sülûkun birtakım dereceleri ve mertebeleri vardır.177
Âcizlik yoluna sülûk eyleyen şairin bu yolda yapması gereken şey teslim
olmaktır:
Çünkim ùarìú-i èacze sülÿk eyledüm göñül
Teslìmdür bu rÀhda artuú düşen baña
(G. IV-6)
k. Şeyh
Bir tarikatın başında bulunan kimse anlamına gelen “şeyh”in İbrâhim Râşid
Divanı’nda nefsine hâkim olamayan, içki içen, rüşvet alan olumsuz bir kişi olarak ele
alındığı görülmektedir:
Görürse şeyò-i zamÀne o şÿòı RÀşid eger
Ne tÀc u pïst ne sübóa ne òÀn-úÀh úalur
(G. LX-5)
Manãıb ümìdi ile yanlarına gelse biri
Şeyòler tekyeye úurbÀn ile himmet ãatıyor
(G. XLVI-4)
èİmÀme ber-ùaraf ayaà elinde şeyò işte
Úanı o mey-gedede içmen idi sulùÀnum
(G. CXXXII-6)
l. Vaiz
Bilindiği gibi vaiz, dinî öğütlerde bulunan kişi demektir. Klâsik şiirde
şairlerin hoşlanmadığı şahıslardan biri de vaizdir. Onun zâhitten pek farkı yoktur.
Çünkü o da zahit gibi dinin dış kabuğunda oyalanmaktadır.178
Divan’da 9 beyitlik XCI numaralı gazel “vÀèiô” rediflidir. Bu gazelde vaiz,
kendisinin odun hamalı olduğunu unutarak azap yükünü rinde yükleyen, gizli şirk
177 Pala,a.g.e., s. 362; Uludağ, a.g.e., s. 482; Safer Baba, a.g.e., s. 257. 178 Pala, a.g.e., s. 406-407.
101
sâhibi, utanması olmayan, konuştuğu zaman hep cehennemden bahseden olumsuz bir
kişilik olarak karşımıza çıkmaktadır:
Unıdup kendisi óammÀl-ı òaùab oldıàını
Rinde taómìl idiyor bÀr-ı èaõÀbı vÀèiô
(G. XCI-3)
Sende var şirk-i òafì bizde günÀh-ı bÀde
Óaşra teéòìr idelüm gel bu óesÀbı vÀèiô
(G. XCI-4)
İtdi taãvìr güzel meséele-i ìlÀcı
Gerçi úaldurdı biraz şerm ü óicÀbı vÀèiô
(G. XCI-5)
Der-i dÿzaòdan açarsuñ ne zamÀn olsa dehen
Beste itseñ biraz olmaz mı bu bÀbı vÀèiô
(G. XCI-8)
m. Zâhid
Zâhid, “dünyaya rağbet etmeyen, dünyadan yüz çeviren, el etek çeken,
kendini bütünüyle âhirete ve Hakk’a veren, mala, mülke, makama ve şöhrete değer
vermeyen, dünya ile âhiret arasında tercih yapmak gerektiği zaman daima âhireti
tercih eden kişi” anlamına gelirken aynı zamanda, “ham sofu, ham ruhlu, pişmemiş
olgunlaşmamış, dinin özünden habersiz şekilci ve zâhirci kişi”; “ârif ve âşık olmayan
kimse” anlamlarına da gelmektedir. Şairler daima zâhidin karşısında âşığı görürler.
Zâhid geçimsizdir, aşkı inkar eder, tek emeli cennete kavuşmaktır, güzelliği
göremez, başkalarını sıkar, ıstırap verir, riyakârdır, elinden ve dilinden tespih eksik
olmaz.179
Zâhid, Râşid Divanı’nda en çok adı geçen şahsiyetlerdendir ve Divan’da
klâsik şiir geleneğinin bir gereği olarak bu tip karşısında olumsuz bir tavır söz
179 Pala, a.g.e., s. 421-422.; Uludağ, a.g.e., s. 581.; Safer Baba, a.g.e., s.309.
102
konusudur. O, ikiyüzlü, ibâdet sırasında dahi kafasında kötü fikirleri olan, cennet ve
hûrî düşkünü bir kimse olarak tasavvur edilmiştir:
Söyle zÀhid úanàı meõhebde òelÀl oldı riyÀ
Rind içerse münkir olmaz òürmet-i ãahbÀyı hìç
(G. XXIII-4)
Saña cÀmiède murÀúıb görinürse zÀhid
İtdügi fikr-i tebÀhı bize ãor biz bilürüz
(G. LXXXII-5)
Ben maórem-i cemÀl olayım zÀhidÀ ola
Cennetde var ise ne úadar óÿriyÀn senüñ
(G. CXI-4)
D. Tasavvufî Mekânlar
İbrâhim Râşid Divanı’nda tasavvufî mekânlar olarak hemen hemen aynı
anlama gelen “dergâh, hankâh, medrese, zâviye” kelimeleri yer almaktadır:
Geçmiş dergâhlarla devrininkileri karşılaştıran şair, “(Onların) dergâhlarında
içki içen ile esrar çeken ne gezer? Aşk ehli birçok zikir çekenleri varmış”
demektedir:
Der-gÀhlarında ne gezer şÀrib ü bengì
èIşú ehli niçe nÀşid ü õÀkirleri varmış
(G. LXXXVI-3)
Emel kapısı kapalı olursa buna üzülmemelidir; çünkü ümitsizlik hankâhı
dâima açıktır:
Mesdÿd olursa bÀb-ı emel àam degül göñül
Meftÿódur hemìşe der-i òÀn-úÀh-ı yeés
(G. LXXXIV-6)
Hâl sahibi bir kimse bugün tekkede bir naat okumuş ve onun sesini işitenlerin
hepsi vecde gelmiştir:
103
Bir ehl-i óÀl nÀèt oúudı tekyede bugün
Hep vecde geldiler işidenler ãadÀsını
(G. CC-6)
Müritleri ile konuşmaya gerek yoktur. Çünkü bir mürşidin hâli zâviyesinden
bellidir. Bu beyitte şair, âdeta “Aslan yatağından belli olur” atasözünü çağrıştıran bir
tasarrufta bulunmuştur:
äoóbet ü úÀle mürìdÀn ile óÀcet yoúdur
Mürşidüñ óÀlini biz zÀviyesinden bilürüz
(G. LXXIX-2)
IV. ŞAHISLAR
A. Peygamberler
İbrâhim Râşid Divanı’nda Hz. Muhammed, Süleyman, İbrâhim, Yusuf,
Eyyûb, Nuh ve İsa peygamberler yer almaktadır.
Divanda yer alan CXXX numaralı gazel “Muóammedüm” redifiyle
yazılmıştır. Bu gazelde şair kendisinin, Hz. Muhammet’in zavallı bir kulu olduğunu,
O’ndan şefaat beklediğini söyler:
SulùÀn-ı dehre RÀşid idersem èaceb mi nÀz
Kem-ter gedÀ-yı der-geh-i şÀh-ı Muóammedüm
(G. CXXX-8)
Divan’da iki beyitte adı geçen Hz. Süleymân ile memdûh arasında bir
münasebet kurulmuş ve memdûh için “zamanın Süleymân’ı” tâbiri kullanılmıştır.
Söz konusu beyitlerde onun vezirine de gönderme yapılmıştır:
Óaú SüleymÀn-ı zamÀn ile ol ÁãÀf-cÀhı
Eylesün èurve-i vuåúÀ-yı beúÀ-yı devlet
(K. II-32)
ÒitÀmın böyle tebşìr eyledüm küttÀb-ı aúlÀma
Bu bÀb-ı Àãafı itdi SüleymÀn-ı zamÀn inşÀ
(Tr. XX-13)
104
Divan’da bir yerde adı geçen İbrâhim kelimesini, kendisinin adının da
İbrâhim olmasından dolayı, tevriyeli olarak kullanan şair, Hz. İbrâhim’in ateşe
atıldığı esnâda ateşin gül bahçesine dönüşmesi olayına da telmih yapar:
NÀr İbrÀhìm RÀşid gül-istÀn
(Mf. XII)
Hz. İsâ hastaları iyileştirmesi özelliğiyle bir beyitte yer almakta, fakat, onun
dahi ecele engel olamayacağı ifade edilmektedir:
Ne çeker nÀz-ı eùıbbÀyı marìż-i devlet
Olsa olmaz ecele Óażret-i èÌsÀ mÀniè
(G. XCII-3)
Hz. Yusuf Râşid Divanı’nda üç beyitte yer almaktadır. Bu beyitlerde onun
kuyuya atılması ve Züleyhâ ile olan mâcerasına telmihte bulunulmaktadır:
ÇÀhdur Yÿsuf-ı äıddìúi iden nÀéil-i cÀh
äabr it evżÀè-ı óasÿdÀna birÀder azıcuú
(G. XCVII-3)
Çekdirür bendesinüñ nÀzını MevlÀsına èışú
Óiããe al úıããa-i Yÿsufla ZüleyòÀyı düşün
(G. CLXVIII-7)
Ol çeh-fütÀde Yÿsuf-ı miónet-keşüm ki ben
Hep kÀkülinden urdı ZüleyóÀ resen baña
(G. IV-2)
Divan’da bir beyitte yer alan Eyyûb, sabrın timsâli olması bakımından söz
konusu edilmiştir:
ZÀéil olan elùÀfa yine nÀéil olursuñ
Ol Óażret-i Eyyÿb gibi miónete ãÀbir
(G. XLV-3)
Zamanında tufan olması ve gemi yaparak bu tufandan kurtulması dolayısıyla
sözü geçen Nûh Divan’da bir beyitte yer almaktadır:
105
Keşti-i Nÿó gibi vaút-i ôuhÿr-ı ùÿfÀn
Baór-i vaódetde şinÀhı bize ãor biz bilürüz
(G. LXXXII-2)
B. Acem Menşeli Şahıslar
Divan’da Cem, Feridûn, İskender, Nûşirevân, Rüstem, Tehemten gibi İran
kaynaklı şahısların adı geçmektedir. Klâsik şiir geleneğinin gereği olarak çoğu
zaman bir kıyas vasıtası olan bu şahıslar, bazen doğrudan memdûha sıfat olmakta,
bazen de memdûh onlara üstün tutulmaktadır. Bunun dışında şair, çeşitli şiir
tasarruflarında bulunurken de bu şahıslardan istifade etmiştir. Meselâ, klâsik
edebiyatta kuvvetin temsilcisi olan Rüstem’in yer aldığı beyitte şair, içindeki şarabın
etkisiyle testinin onu sersem edeceğinden bahsetmektedir ki, burada asıl ifade
edilmek istenen içkinin insanı sarhoş edici etkisidir:
Vaãfuña şÀyestedür ıùlaú-ı İskender-şiyem
PÀdişÀhum şevketüñ efzÿn ide Rabbüél-enÀm
(Mus. I-IV)
Görseydi Cem şükÿhını eylerdi iòtifÀ
Ùoàduúda ÀfitÀb SühÀ nÀ-bedìd olur
(K. I-15)
Nisbet olınsa zÿr u celÀdetde õÀtına
Meşhÿr olan şu şaòã-ı Tehemten belìd olur
(K. I-18)
Rüstemi ser-sem ider óamle-i evvelìde hemÀn
Gelse bir kerre eger gürz ile meydÀna sebÿ
(G. CLXX-2)
Ferìdÿn-pÀye ÒÀn èAbdüél-mecìd-i maèdelet-vÀye
Cülÿsından berü tevfìú-i YezdÀna úarìn oldı
(Tr. XIII-1)
106
Hele ÀvÀze-i dÀd u keremi dünyÀda
Şöhret-i şÀyièa-yı NÿşirevÀnı ùutdı
(K. III-16)
Zaman zaman da şair aşağıdaki beyitte görüldüğü üzere “ferâg” gibi soyut
kavramları söz konusu şahıslara teşbih etme yoluna gider:
Azıcuú kendine cemèiyyet-i òÀùır geldi
Taòt-gÀh eyleyeli úalbümi DÀrÀ-yı ferÀà
(G. XCIII-6)
C. Ünlü Aşk Kahramanları
İbrâhim Râşid Divanı’nda ünlü aşk kahramanlarından Leylâ ile Mecnûn,
Ferhat ile Şirin, Hüsrev, Vâmık ile Azrâ’nın adları geçmektedir. Şair, hemen bütün
şairlerde olduğu gibi kendisini Mecnûn, Ferhat, Vâmık olarak nitelendirirken
sevgilisi de Leylâ, Şirin, Azrâ olmaktadır. Geleneğe uygun olarak söz konusu
kahramanlara ait özelliklere (Ferhat’ın Bîsütûn dağını delmesi, bir sanatkâr olması,
Hüsrev ile olan mücadelesi, Mecnûn’un aşk yüzünden aklını kaybetmesi, çölde vahşî
hayvanlarla dostluk etmesi vb.) atıfta bulunan şair, “Kadınlarla İlgili Düşünceleri”
bölümünde ifade edeceğimiz üzere “Kadınlara âşık olma, çünkü Ferhat ile Kays’ı
rezil eden onlardır” gibi geleneğin dışındaki söyleyişlere de yer verir:
Bıraúdı gitdi çoúdan Úays deşt-i èışú-ı LeylÀyı
Velì dillerde şu dìvÀnenüñ efsÀnesi úaldı
(G. CXCV-7)
Güzel naúş itdi gerçi ãÿret-i Şìrìni òÀrÀya
Ne geldi başına ammÀ nihÀyet Kÿh-kenden ãor
(G. LIX-2)
Yoú dime nÀm u nişÀn èÀşıú u maèşÿúìden
Nerde èAõrÀ baña göster saña VÀmıú görinür
(G. XLVIII-4)
107
Bazen de şair “hulûs” gibi soyut kavramlar ile yukarıdaki şahıslar arasında bir
münâsebet kurar:
Olalı gÿşe-i dil maómil-i LeylÀ-yı òulÿã
Oldı her bir reg-i ten cÀdde-yi ãaórÀ-yı òulÿã
(G. LXXXVIII-1)
D. Meşhur Aileler
Divan’da meşhur ailelerden Bermekîler’in adı geçmektedir.
Bermekîler, Emeviye devletinin düşmesiyle Abbasi devletinin kurulmasında
etkili olmuş ve halife Hârun Reşid’in zamanına kadar sırasıyla vezirlik etmiş bir
ailedir. Bunlar, Halit, Yahya, Fazıl ve Cafer isimlerinde dört zattır. Hârun Reşid’in
veziri olan Cafer, hepsinden fazla şöhret kazanmış, gerek nüfuz ve iktidarı, gerek
zenginliği dillere destan olmuştur. Sonunda da Hârun Reşid tarafından
öldürtülmüştür180.
İbrâhim Râşid Divanı’nda iki beyitte adı geçen Bermekîler’in beyitlerin
birinde yok olmalarının üzerinden bin yıl geçmesine rağmen kalemin onları hâlâ
cömert olarak yazdığı söylenirken, diğer beyitte Bermekî memdûh için bir sıfat
olmuştur:
Bermekìnüñ biñ sene evvel vücÿdı oldı maóv
NÀmını óÀlÀ úalem Râşid saòÀvetlü yazar
(G. LII-5)
ŞÀmda şimdi olan vÀlì-i ãÀóib-fermÀn
Bermekì menúıbe paşa-yı necìbüél-èunvÀn
(Tr. XXX-1)
E. Hukemâ ve Filozoflar
İbrâhim Râşid Divanı’nda Eflâtun ve Farâbî’nin adı geçmektedir. Divan’da
Farâbî tek beyitte yer alırken Felâtûn’la ilgili iki beyit vardır.
180 Levend, a.g.e., s. 152.
108
Eflâtun ya da Felâtun, M.Ö. 430-348 yılları arasında yaşamıştır. Sokrat’ın
öğrencisi, Aristo’nun hocası olan Yunanlı filozoftur. Asıl adı Platon’dur. İslam kültür
dairesinde kendisinden Eflatun diye bahsedilir. Eflatun’un efsanevî bir kimliğe
bürünüşü daha Helenistik dönemde başlamış, birçok gizli ilim ve garip buluşlar
kendisine mâl edilmiş ve onun bu gizemiyle ilgili inanışlar daha sonra İslamî
kaynaklarda da önemli ölçüde yer bulmuştur.
Klâsik şiirde Eflâtun, akıl, rey ve iyi tedbirin sembolüdür. Memdûhla
kıyaslandığında, övülen kişinin tedbir ve aklı genellikle ondan üstün tutulur181.
Aşağıdaki beyitte memdûh için “Felâtûn-ı zamân” ifadesini kullanan şair,
diğer beyitte, oldukça realist bir tavırla, insanın ailesine ve çocuklarına bakabilmek
için sanat sahibi olması gerektiğini, yoksa hikmette Felâtun gibi olmanın dahi karın
doyurmayacağını söyler:
Simya ile firÀr eyledi SinÀ-yı èademe
Baóå-i óikmetde FelÀùÿn-ı zamÀnı ùutdı
(K. III-11)
äanèat gerek infÀú içün evlÀd u èıyÀli
Yoú fÀéide óikmetde kişi olsa FelÀùÿn
(G. CLXIX-4)
Bir beyitte yer alan Farâbî’nin musikide üstat olmasına atıfta bulunan şair,
kendisinin de şiir musikisinin Farâbîsi olduğunu iddia eder:
Mÿsìúì-i şièrüñ oldum şimdi FÀrÀbìsi ben
Pey-rev olsun şÀèirÀn çalsun birer miúdÀr def
(G. XCIV-10)
F. Diğer Şahıslar
İbrâhim Râşid Divanı’nda Hz. Fâtıma, Hz. Osman, Hz. Ömer, Veysel Karânî,
Hâtem-i Tâî, Sinimnâr, Yezîd, Firavun gibi şahıslar da yer almaktadır.
181 Dursun Ali Tökel, Divan Şiirinde Mitolojik Unsurlar Şahıslar Mitolojisi, Akçağ Yayınları, Ankara,
2000, s. 422-425; Pala, a.g.e., s. 124; Onay, a.g.e., s. 183-184; Levend, a.g.e., s. 169-170.
109
Divan’da üç ayrı tarih beytinde söz konusu edilen Peygamber’in kızı Hz.
Fâtıma ile ilgili olarak şair, onun vefat eden hanımlara cennette komşu olması, onlara
kevser ikram etmesi duasında bulunmaktadır:
ÓarÀretden eåer úalmış ise meróÿmede yÀ Rab
CenÀb-ı FÀùıma kÀsÀt-ı kevåerle ide irvÀ
(Tr. XXXIII-5)
Enìs-i óÿr-ı èayn Óażret-i ZehrÀ idüp yÀ Rab
RevÀn-ı pÀkine òuld-i berìni eyle cevlÀn-gÀh
(Tr. XLIV-3)
On sekiz yaşında ãoldı óayf bu gül-i naòl-i nÀz
Òuld içinde hem-nişìni Óaøret-i ZehrÀ ola
(Tr. LXV-1)
Osman isimli bir şahsın vefatı dolayısıyla düşürülen bir tarih beytinde ise şair,
söz konusu şahsın cennette Hz. Osman’la aynı yerde bulunmasını dilemektedir:
Óarf-i muècem ile tÀrìòini yazdum RÀşid
CÀr-ı Firdevs ide èOåmÀnı CenÀb-ı èOåmÀn
(Tr. XXX-5)
Divan’da iki beyitte gördüğümüz Hz. Ömer ile ilgili olarak şair, beyitlerin
birinde onunla kendi tavrı arasında bir benzerlik kurarken, diğer beyitte memdûhu
için “Ömer yaratılışlı hükümdar” tabirini kullanır:
Reviş-i òalúa muòÀlif ise ùavr-ı RÀşid
Meşreb-i Óażret-i FÀrÿúa muvÀfıú görinür
(G. XLVIII-6)
PÀdişÀh-ı õüél-kerem dÀdÀr-ı Farÿúì-şiyem
Yaènì ÒÀn èAbdüél-mecìd ol sÀye-i Rabb-i Celìl
(Tr. I-1)
Veysel Karânî iki beyitte yer almaktadır. Beyitlerin birinde onun deve
çobanlığı yapmasına göndermede bulunan şair, her deve çobanının Veysel Karanî
110
olamayacağını, onun gibi olabilmek için hem dış hem de iç güzelliğin olması
gerektiğini söyler. Diğer beyitte ise kendisi için “Veysel meşrepli” ifadesini kullanır:
Óuãÿl-i şöhrete lÀzım vücÿd-ı ãÿret ü sìret
İşitdüñ mi her üştür-bÀna sen Veyseél-Úaren dirler
(G. XXXIX-2)
èAzìzüm àayr-ı dervìşÀna telúìn eyle evrÀdı
Üveysì-meşrebüz biz maènevì-i feyż deger gördük
(G. CVI-4)
Klâsik edebiyatta bilhassa cömertliği dolayısıyla söz konusu edilen Hâtem-i
Tâî Divan’da iki beyitte yer almaktadır. Bu beyitlerde memdûhun cömertlikte ondan
üstün tutulması söz konusudur:
NÀm-ı nÀmìsi gibi õÀtı necìb
ÓÀtem-ÀsÀ vaãfı meşhÿr-ı enÀm
(Tr. LXVII-2)
èAãr-ı şevket óaãrıñı idrÀk ideydi lÀ-cerem
ÒÀtem olup òÀk-pÀy eylerdi ümìd-i kerem
(Mus. I-IV)
Meşhûr mimâr Sinimnâr da tek bir beyitte geçmektedir. Burada sevgili
Râşid’in viran gönlünü yeniden imâr edecek olan mimâr Sinimnâr durumundadır:
Bir sencileyin yoú didi RÀşid dili vìrÀn
Bir bencileyin yÀr-ı SinimnÀr ele girmez
(G. LXXX-5)
Muâviye’nin oğlu Yezid yine bir beyitte yer almaktadır. Onun Hz. Hüseyin’i
şehit etmesine atıfta bulunduğu bu beytinde şair, padişaha ihanet eden kimsenin
dünya ve âhiretde lanetlenmiş Yezit gibi olacağını söyler:
Ôıll-i ilÀha úaãd-ı ihÀnet iden òabiå
DünyÀ vü Àòiretde o melèÿn Yezìd olur
(K. I-25)
111
Divan’da Firavun bir beyitte yer almaktadır. Bu beyitte Firavun’un
büyücülerinin Hz. Musâ’nın asası karşısında yenilmeleri hadisesine atıfta
bulunularak, devlet asasının da Allah’ın yardımıyla üstün geleceği ifade edilmiştir:
Ejder-ÀsÀ ne úadar itse Firèavn óamle
Óaúúuñ èavnıyla olur àÀlib aèãÀ-yı devlet
(K. II-6)
V. MUHTEVADA DİKKAT ÇEKEN DİĞER ÖZELLİKLER
a. Geleneğe Aykırı Unsurlar
Bilindiği gibi klâsik şiirde âşığın boyu eğridir, dâl harfi şeklindedir. Sevgili
ise uzun boyludur, servidir, çınardır, arardır. Fakat aşağıdaki beyitte âşığın değil
sevgilinin boyunun dal harfi gibi eğri olduğu görülmektedir. Çünkü, kavuşma sözünü
yerine getirmediği için şair serv-i nâz olan sevgiliyi dâl harfi gibi etmiştir:
äıú ãıú itdükçe niyÀz incÀz-ı vaèd-i vaãlı
Úaddini ol serv-i nÀzuñ şekl-i dÀl itdüm bu şeb
(G. XVI-8)
Yine klâsik şiir geleneğinde şarap sürekli övülür. Hatta Alah’a ulaşmada bir
vasıta olarak görülür. Aşağıdaki beyitte ise şarap küpü için “bir belâ kuyusu” tabiri
kullanılmakta ve şarabın şeytân icadı olduğundan bahsedilmektedir. Şairin böyle bir
tasarrufta bulunması muhtemelen Türk edebiyatında yer alan şarabın şeytan
tarafından bulunduğunu anlatan efsâne dolayısıyla olsa gerektir182.
äanma òum-i ãahbÀ anı bir çÀh-ı belÀdur
İódÀå iden İblìse hezÀrÀn ola laènet
(G. XXVIII-6)
Bilindiği gibi, XVIII. yüzyıl şairi Nedim, divan şairlerinin keman kaşlı, ok
kirpikli, nokta ağızlı, yılan gibi uzun ve kıvrık saçlı, kıl denecek kadar ince belli tek
ve muhayyel sevgilisine karşılık yeryüzünde yaşayan güzelleri sevmiş şiirlerinde
182 Hasan Özdemir, “Şarabın İcadı ve Dört Vasfı”, Türkoloji Dergisi, Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, s. 135, Ankara, 1969.
112
onları kendi hususiyetleriyle tespite çalışmıştır. Yine o, aşağıdaki beyitlerde olduğu
gibi beyitlerinde mavi gözlü bir Çerkez dilberinden bahsetmiştir183.
Değil çeşm-i kebûd ol ebruvânın zîr-i tâkında
İki âvâre kumrîdir ki gelmiş âşiyan tutmuş
(G. 53-2184)
Zülf ü külâhı verdi halel Mağrib u Fese
Çeşm-i kebûdu saldı akın mülk-i Çerkese
(G. 131-1185)
Râşid İbrâhim’in aşağıdaki beytinde de Nedim’in yukarıdaki beyitlerinde
görüldüğü gibi artık klâsik şiirin klâsik güzeli yerine mâvi gözlü Çerkez güzeliyle
karşılaşıyoruz:
Óaõer ey dil óaõer ol çeşm-i kebÿd-ı Çerkes
áamze nÀmında hemÀn òancer-i pertÀbıı bilür
(G. XLIV-5)
b. Kadınlarla İlgili Düşünceleri
İbrâhim Râşid Divanı’nda pek çok beyitte şairin kadınlara karşı olumsuz bir
tavır içinde olduğunu görmekteyiz. Kadınlar, sözlerinde durmayan, sadece süslenip
püslenen, aşka değil paraya pula önem veren vs. kişiler olarak takdim edilir. Hatta
şair, Ferhat ile Mecnûn’u rezil edenin iki kadın olduğunu söyleyerek geleneğin iki
önemli kadın kahramanı olan Şirin ve Leylâ’yı da bir anlamda aşağılar. Yine şair,
Mecnûn’un ağzından “Akıllı isen sakın kadınlara yönelme” der. Biz burada şairin
kadınlarla ilgili olumsuz bir tutum sergilediği beyitlerden birkaçını vermekle
yetineceğiz:
ZenÀn-ı işve-kÀruñ èahdine aldanma dekdür hep
Hele òÿbÀn-ı èaãra iètimÀd itme dönekdür hep
(G. XVIII-1)
183 Hasibe Mazıoğlu, Nedimin Divan Şiirine Getirdiği Yenilik, Akçağ Yayınları, Ankara, 1992, s. 56. 184 Muhsin Macit, Nedîm Divanı, Akçağ Yayınları, Ankara, 1997, s. 301. 185 Macit, a.g.e., s. 342.
113
İtdiler Úays ile FerhÀdı iki zen rüsvÀy
VÀy èavretlere meftÿn olanuñ óÀline vÀy
(G. CCX-1)
èIşúı taèrìf it didüm Mecnÿna nÀ-úÀbil didi
èÁúıl iseñ olma nisvÀna ãaúın mÀéil didi
(G. CXCIV-1)
èÁúıl idi Úays eyledi Leylì anı Mecnÿn
RüsvÀy olur elbet kim olursa zene meftÿn
(G. CLXIX-1)
NiyÀz-ı òuşk ile itmez icÀbet daèvete òÿbÀn
äuyınca aúçe beõl itmez iseñ ümìd-i vaãl itme
(G. CLXXVII-3)
Güçdür ÀsÀn ãanma zen gìsÿsı bendinden òalÀã
Her erüñ kÀrı degil èavret kemendinden òalÀã
(G. LXXXIX-1)
Kimi maèõÿr ùutarsa kimi eyler taèyìb
Zene dil-dÀde olan óÀãılı efvÀha düşer
(G. LI-2)
c. Devrinin Eleştirisi
İbrâhim Râşid de pek çok klâsik şair gibi kendi devrinin eleştirisini, belirli
kurallar çerçevesinde yapar. Bilhassa Divan’daki XLVI numaralı 7 beyitlik “satıyor”
redifli gazelde bu hususu açıkça görmek mümkündür:
Kendisini mutasavvıf olarak gösteren bazı esrarkeş kimseler gördükleri
hayâlleri halka kerâmetmiş gibi anlatmaktadır. Şeyhler tekkeye mansıp ümidi ile
gelenlere kurban karşılığında himmet dağıtırken, kendini bilmez bazı kimseler ise
fazilet ehline hikmet satmaktadır:
Manãıb ümìdi ile yanlarına gelse biri
Şeyòler tekyeye úurbÀn ile himmet ãatıyor
114
ÓÀli tenúìù ider bunda mevÀlì var kim
Bilmeyüp cehlini fażl ehline óikmet ãatıyor
(G. XLVI-4,5)
115
III. BÖLÜM
İBRÂHİM RÂŞİD DİVANI
A. NÜSHA TAVSİFLERİ
a. Metnin Kuruluşunda Karşılaştırılan Divan Nüshaları
1- Ü İstanbul Üniversitesi Ktb. Ty. Nu. 9645.
Bu nüshada 3 kaside, 1 tahmis, 1 tesbi,196 gazel, 19 müfred, 3 kıta, 1
manzume, 62 tarih vardır.
Başı: Ya Rab beni ser-menzil-i temkìne resÀ úıl
Tevfìúi sülÿkumda bana rÀh-nümÀ úıl
Sonu: Şefìú Beg eyledi dìvÀn-ı ÓÀfıôla beni maóôÿô
MeãÀèibden anı úılsun ÒudÀ-yı MüsteèÀn maòfÿô
İstinsah tarihi: H.1256/M.1840.
İstinsah eden: Aómed Rifèat Bin İbrÀhìm Edhem Efendi.
İstinsah kaydı: ÓÀlÀ Úasùamonı ve ÙrÀblusàarb vilÀyet-i celìleleri úapu
ketòüdÀsı saèÀdetlü İbrÀhìm RÀşid Bin NuèmÀn muúaddemÀ ticÀret-òÀnede kÀéin
maóÀkim-i ticÀriyye ve dìvÀn-ı istìnÀf ièlÀmÀtı baş kÀtibi òidmetinde bulundıàı
hengÀmda maèiyyetinde bulınup muéaòòaren iktisÀb-ı ãıhriyyet iden rÀcì-i elùÀf-ı
Rabb-i eróam E’s-seyyid Aómed Rifèat Bin İbrÀhìm Edhem Efendi mÿmÀ-ileyhüñ
tertìb eyledigi mecmÿèadan iş-bu dìvÀnı ve Óaleb Vaúèası tÀrìòçesi bi-l-ifrÀz aòlÀú-ı
mürüvvet-inãÀfuñ òayr ile nÀmlarumuzı teõkÀr buyurmalarına vesìle ittiòÀzıyla yÀd-
gÀr olmaú üzre taórìr itmişdür.
134 yk., ölç:120x189, Rik’a yazısı, iç kısımları ebrû kaplı, yeşil bez ciltli. Baş
tarafında kitaplığın mührü vardır. Nüshanın bazı sayfaları yazısızdır.
2- MK1 Millî Kütüphane Yazmalar Bölümü Nu. 196/2.
Bu nüshada 6 takriz, 3 kaside, 1 münacaat, 184 gazel, 1 tesbî’, iki tahmis, 1
murabba, 53 tarih, 2 kıt’a, 16 müfred bulunmaktadır.
Başı: Bir pÀdişeh ki nÀãır-ı Rabb-i Mecìd olur
Seyf-i şerìri düşmenine ùavú-ı cìd olur
116
Sonu: Şefìú Beg eyledi dìvÀn-ı ÓÀfıôla beni maóôÿô
MeãÀèibden anı úılsun ÒudÀ-yı MüsteèÀn maòfÿô
İstinsah tarihi: H.1256/M.1840.
İstinsah eden: Der-saèÀdet birinci maókeme-i ticaret zabt kÀtiplerinden
Mehmed Fahrüéddîn b. Ali Rızâ.
İstinsah kaydı: Der-saèÀdet birinci maókeme-i ticaret zabt kÀtiplerinden E’s-
seyyid Mehmed Fahrüddîn Bin Seyyid Ali Rızâ áufrÀn’ullÀhi 16 cümÀd-el-Àòire
1256 yevm-i pÀzÀr.
Yk: 140, öç, 20.8x 27.2, siyah deri ciltli, şemseli, boş sayfalar var.
58-70 yapraklar arasında İbrâhim Râşid Efendi’nin Vak’a-i Haleb adlı
tarihçesi de yer almaktadır.
3- SÇ Sermet Çifter Kütüphanesi Nu. 330.
Bu nüshada 1 kaside, 2 tahmis, 1 tesbi’, 68 tarih, 105 gazel bulunmaktadır.
Başı: Bir pÀdişeh ki nÀãırı Rabb-i Mecìd olur
Seyf-i şerìri düşmenine ùavú-ı cìd olur
Sonu: Yazdı RÀşid fevtine tÀrìò-i tâmm
Eyleye èOåman Firdevsi maúÀm
Yk: 88, 200x130 mm., muhtelif satırlı, ince elvan kâğıda yazılmıştır. 19.
yüzyılda telif edilmiştir. Sırtı kahverengi meşin, üstü ebru cilt içindedir. Bazı
varaklar boştur186.
4- AE1 Millet Kütüphanesi Ali Emirî Efendi Manzum Eserler Nu. 149.
Bu nüshada divana dair 6 takriz, mensur 1 dibâce, 4 kaside, 1 münâcât, 202
gazel, Sâib’in Farsça bir gazelinin Farsça 1 tesbi’i, 2 tahmîs, Sultan Abdülmecid’in
Edirne’ye gidişine dair 1 manzume, 4 kıt’a, 10 müfred, 62 tarih yazılıdır.
Başı: Cenâb-ı Rabb-i cemîlün nefsüél-emrde bu abd-i fakir ü zelile
mütevaliüéô-ôuhûr olan
186 Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi Yazmalar Kataloğu, YKY Yayınları, İstanbul, 2001, s. 154.
117
Sonu: Geldi iki õÀt muècem yazdılar tÀrìòini
Oldı Òayr’üd-dìn Paşaya cinÀn úaãr-ı maúÀm 1307
İstinsah eden: Mehmed Adlî.
İstinsah tarihi: H. 1306/M.1888/89.
İstinsah Kaydı: Mühendis-òÀne-i berr-i hümÀyÿn ders nÀôırı mìr-alÀy
Meómed Vaódet Begüñ maòdÿmısüvÀrì-i Erùuàrul alÀy kÀtibi Mehmed Adlî 1306.
45 yk, 328x205 ölç., rik’a, yazı, muhtelif satır, sarımtırak Avrupa kağıt,
kırmızı szb, mavi renkte bez kaplı ve istampa yaldızlı cilt.
49-61 yap. (1267) tarihindeki Halep ihtilâline dair Râşid Efendi’nin TÀrìò-i
Vaú’a-i Müdhişe-i Óaleb başlıklı tarihçesi yazılıdır.
Başta Ali Emirî Efendi’nin vakıf mührü basılıdır.
5- AE2 Millet Kütüphanesi Ali Emirî Efendi Manzum Eserler Nu. 150.
Bu nüshada iki takriz, mensur 1 dibâce, 2 kaside, 1 münâcât, 134 gazel,
Farsça bir tesbi’, 2 tahmîs, 51 tarih, 19 müfred vardır.
Başı: NÀm-ı pÀk-i CenÀb-ı Óayy-ı Celìl geşt-i tÀc-ı ser-her emr-i cemìl
Sonu: Teraóóum itmedi gitdi Şefìúüm úaldı dil nÀlÀn
ÒudÀ-yı MüsteèÀn ãabr-ı cemìl itsün baña iósÀn
Müellif hattı.
41 yk, 227x170 öç, rik’a yazı, muhtelif satır, Avrupa kağıt, vişne çürüğü
renkte meşin, üstü yeşil renkte kâğıt kaplı cilt.
Başta Ali Emirî Efendi’nin vakıf mührüyle kütüphanenin resmî mührü
basılıdır.
6- AE3 Millet Kütüphanesi Ali Emirî Efendi Manzum Eserler Nu. 151.
Bu nüshada mensur 1 dibâce, 2 kasîde, beşi Farsça 55 gazel vardır.
Başı: NÀm-i pÀk-i CenÀb-ı Óayy-ı Celìl
Geşt-i tÀc-ı ser-her emr-i cemìl
Sonu: Olmasa şemşìr-i mihnetle eger RÀşid şehìd
Süròle olmaú nedür nÀm-ı süòan-verden murÀd
118
Müellif hattı.
28 yk, 188x120 öç, rik’a yz, 15 st, sarımtırak Avrupa kağıt, vişne çürüğü
renkte meşin cilt.
Başta Ali Emirî Efendi’nin vakıf mührüyle kütüphanenin resmî mühür ve
damgası basılıdır.
Nüshanın bazı sayfaları boştur.
7- MK2 Milli Kütüphane Yazmalar Bölümü Nu. 288.
Bu nüshada 1 mukaddime, 2 kaside, 111 gazel, I tahmis, 1 tesbi, 37 tarih
vardır. Başta kurşun kalemle şairin biyografisi yazılıdır.
Serlevha zerkâri ilk iki cetvel yaldız, söz başları kırmızı mürekkepledir. Vişne
rengi meşin sırt ve kenarlı, mıklebli, eflatun desenli kâğıt kaplı cilt içindedir.
240x162-159x108 mm; 37+VTII varak; her sayfada 17 satır vardır. Rik’a
yazı, Avrupa kağıt.
b. Metnin Hazırlanmasında Takip Edilen Metot
Râşid İbrÀhim DìvÀnı’nın tenkidli metni şu yazım kurallarına göre
hazırlanmıştır:
1. Metin kurulurken en fazla ve farklı sayıda şiir ihtiva etmesi, boş
varaklarının bulunmaması sebebiyle Ali Emirî Manzum Nu.: 149’da kayıtlı bulunan
nüsha esas alınmıştır.
2. Nüsha farkları dipnotta belirtilirken, önce metne alınan şekil yazılmış,
karşısında ise diğer nüshalardaki farklı şekil alınmış ve bu farkın geçtiği nüshalar
belirtilmiştir.
3. Çeviri yazıda Arapça, Farsça harf ve kelimelerin yazılışında ise aşağıdaki
şekilde bir metot izlenmiştir:
a. Arapça ve Farsça’daki uzun ünlülerin okunuşunda (-) işareti kullanılmıştır.
b. Farsça “vâv-ı ma’dûle”, -v- biçiminde gösterilmiştir. Örnek: òvÀb.
119
c. Farsça edat ve ön ekleri ile yapım eki fonksiyonundaki Farsça ekler,
eklendikleri kelimelerden kısa çizgi (-) ile ayrı yazılmıştır: Örnek: ümìd-vÀr, bì-
niyÀzì, ùÿtì-veş vb.
d. Farsça isim ve sıfat tamlamalarında, ilk kelimeden sonraki kesrenin
atılması ve iki öğenin ters çevrilmesi yoluyla oluşturulan birleşik isim ve birleşik
sıfatların yazımında bu durumdaki birleşik kelimelerin arasına çizgi (-) konulmuştur.
e. Farsça tekrarların yazımında, tekrarlanan kelimeler arasındaki ek veya
edatlar kısa çizgi ile yazılmıştır.
4. Okunamayan kelime ve ifadeler orijinal yazılışlarıyla verilmiştir:
5. Çeviri yazı sırasında, “èaşk-èışk” gibi, her iki biçimde de okunması
mümkün olan kelimelerin okunuşunda kesin bir tavır gösterilerek, bütün metinde tek
şekilde yazılmıştır.
6. Vezne uymayan mısralar dipnotta belirtilmiştir.
7. Bütün şiirlerin yerleri, bulundukları nüshaların rumuzları ve başlama
yaprakları belirtilerek şiirin bulunduğu sayfanın altına alfabetik sıraya göre
yazılmıştır.
120
c. Transkripsiyon Alfabesi
Ä ص A, E ا
Ø, ë ض Á آ
Ù ط B ب
Ô ظ P پ
È ع T ت
Á غ æ ث
F ف C ج
Ú ق Ç چ
K ک Ó ح
G گ Ò خ
Ñ گ D د
L ل Õ ذ
M م R ر
N ن Z ز
V;O,Ö,U,Ü,ß و J ژ
H ه S س
Y; I, İ, Ì ی Ş ش
121
B. İBRÂHİM RÂŞİD DİVANI’NIN TENKİDLİ METNİ
DÎBÂCE
DÌVÁNÇE-İ ÁæÁR-I èIŞÚ* 1. CenÀb-ı Rabb-i Cemìlüñ nefsüél-emrde bu èabd-i faúìr ü õelìle mütevÀlìüéô-ôuhÿr olan 2. naèmÀ-yı celìlesi2 cümlesinden eúall-i úalìl biñde birisinüñ farìøa-i şükrini edÀda hezÀr èacz 3. ü úuãÿrum iúrÀr u iètirÀf u èaded-i õünÿb-ı şÀèirÀndan efzÿn ferÀéid-i taóiyyÀt-ı gÿnÀ-gÿn 4. Óabìb-i Óaøret-i ÒÀliúuél-KÀf veén-nÿn ü òarÀéid-i tarøiyÀt-ı iòlÀã maúrÿn Àl 5. ü aãóÀb-ı reh-nümÿn-ı óuøÿr-ı fÀéiøüén-nÿrlarına ilÀ و ال نبون ل ينفع مااليو م 5 6. åenÀ vü itóÀf6 úılınduúdan ãoñra encümen-i òullÀn-ı süòan-ı SübóÀnda iôhÀr-ı mÀ-fìéø-øamìre şöyle 7. teşmìr-i sÀèid-i taúrìr olunur ki ber-feòvÀ-yı نص مبين ليبلی ا لمومنين بلوی و 7 لهفن
8. olan bu óaúìr-i bì-ser ü sÀmÀn müåemmÀ-yı Óalìlüér-RaómÀn sÀbıúÀ kìse-dÀr-ı dìvÀn-ı deèÀvì 9. İbrÀhìm RÀşid Bin NuèmÀn ÀsitÀne-i emn-i ÀşiyÀnede biñ iki yüz yigirmi yedi senesi şaèbÀnüél-èuômÀ 10. evÀéil-i raómet delÀéilinde10 pÀ-nihÀde-i mehd-i vücÿd olup terbiyet-i Óaøret-i Müfìøüél-cÿd ile yigirmi 11. üç yaşına resìde vü fÀriú-i miyÀn-ı àazel ü úaãìde oldıàum hengÀm u teéessüf-i irtióÀl-i 12. peder ü dÀder ile meféÿd bulundıàum eyyÀmda12 delÀlet-i tevfìú-i óuceste-refìú ile ùalÀúat-ı 13. lisÀnda berÀber ÒÀúÀnì-i ÒvÀce* èAynì Efendi óaøretlerinüñ meclislerine biél-mülÀzeme13 pìş-gÀh-ı
* AE1 4b; AE 150 2b; AE3 2b; MK 196 4b; MK 288 1b; Ü 6b. 2 naèmÀ-yı celìlesi: èinÀyÀt-ı bì-àÀyÀt-ı celìlesi AE2; AE3; MK2. 5“O gün ki ne mal fayda verir, ne oğullar(…)”, Şuarâ Sûresi, 88. âyet, Hak Dini, Kur’an Dili, Kur’an-ı Kerim ve Meali, Elmalılı Hamdi Yazır, Haz. Dücane Cündioğlu, Merve Yayın-Dağıtım, İstanbul, 1993, s. 370. 6 åenÀ vü itóÀf: èarø u itóÀf AE2; ìåÀr u itóÀf AE3;MK2. 7 “(…) hem de mü’minlere güzel bir imtihan geçirtmek için!”, Enfâl Sûresi, 17. âyet, a.g.e., s. 178. 10 evÀéil-i raómet delÀéilinde: evÀéilinde: AE2; AE3; MK2. 12 eyyÀmdÀ: sÀlde: MK2. * AE2 3a. 13 biél-mülÀzeme: mülÀzemet birle AE2; AE3; MK2; pìş-gÀh-ı ifÀdelerinde: pìş-gÀh-ı eteklerinde AE3.
122
14. ifÀdelerinde zÀnÿ-zede-i istifÀde-i luàat* ü tarìúa-i naôm u neårde cevdet-i úarìóa vü óüsn-i 15. selìúası teslìm-kerde-i aãóÀb-ı fühÿm olup biñ yüz elli altı tÀrìòinde meróÿm oldıàı 16. ÀåÀr-ı bedìèası* miåillü òÀfıôa-i küberÀ-yı büleàÀda menúÿş u merúÿm olan Şevket ve VaããÀf-ı 17. Rÿm Münìf-i belÀàat-elìf ü ùabaúasında bulunan baèø-ı üdebÀnuñ eşèÀr-ı güher- 18. niåÀrları müùÀlaèasına miåÀl-i reviy ü redìf-rehìn-i muvÀøÀbet iken bÀ-luùf-i 19. Rabb-i èizzet naôm u kelÀma úudret gelüp óattÀ bir gün RÀşid kemÀl-i naúã ile çün mÀh-i nev bize 20. Bir ÀfiùÀb-ı himmet olursa kem olmayuz àazeli inşÀd ü li-ecliét-taãóìó üstÀd-ı* müşÀrün ileyhe20 taúdìm 21. olunmış idi àazel-i meõkÿr ol hengÀmda dìvÀn-ı deèÀvì nÀôırı bulunup muéaòòÀren bÀ-rütbe-i vÀlÀ-yı21 22. vezÀret ŞÀm-ı Şerìf eyÀletine sÀye-endÀz-ı neôÀret buyurılan devletlü übbehetlü veliyyüén-nièam 23. el-ÓÀc Meómed Necìb Paşa óaøretlerinüñ maòdÿm-ı åÀlis-i bì-åÀnìleri èinÀyetlü èaùÿfetlü 24. memdÿóüéş-şiyem Maómÿd Nedìm Beg Efendi óaøretlerinüñ ittifÀúÀ meşmÿl-i lióÀô-ı reéfet 25. ü ifÀøaları buyrulmaàla25 SübóÀn-ı Meliküél-MennÀn maòêÿm-ı müşÀrün-ileyh bu úalìlüél-biøÀèa ile 26. mülÀúat u ülfete ez-dil ü cÀn niyyet ü eåer-i berÀèa-i Veysì-berÀèaları ile teõkire-i 27. meveddet müõekkere ile daèvet buyurup emr-i vÀúıèa icÀbet ü bir gice meclis-i edeb-i muólisleriyle kesb-i 28. mefòaret ü deéb-ı meélÿf üzre biraz muãÀóabet ü miyÀneden ùaró-ı külfet birle iòtiyÀr-ı 29. óasb-i óÀle mübÀdet olunup baèd edÀ-yı namÀz iftÀó-ı kelÀm úaãdıyla DìvÀn-ı ÒÀfıô güşÀd 30. u bÀz úılınduúda تو نيک و بد خود هم ا ز خود بپرس چرا با يد ت ديکرمی محتسب و من تی ا هللا يحمل له و يرزقه من حيث ال يحتسب .31
* AE3 3a; MK2 2a. * AE1 5a. * Ü 7a. 20 üstÀd-ı müşÀrün-ileyhe : óuøÿr-ı üstÀd-ı müşÀrün-ileyhe AE2; AE3; MK2. 21 bÀ-rütbe-i vÀlÀ-yı vezÀret: bÀ-rütbe-i celìle-i vezÀret AE2; AE3; MK2. 25 meşmÿl-i lióÀô-ı reéfet ü ifÀøaları buyurulmaàla: biét-teãÀdüf manôÿr-ı reéfet-i nüşÿrı buyurulmaàla AE2; AE3; MK2// bu úalìlüél-biøÀèa ile: bu èabd-i nÀ-çìz ile AE2; AE3; MK2.
123
úıùèası teãÀdüf itmekle 32. biél-iltimÀs maènÀsı şöyle böyle taúdìr veél-óÀãıl maòdÿm-ı müşÀrün-ileyh ol şeb-i saèÀdet kevkeb-i 33. ìdÀè-ı òıfô-ı Rabb-i Úadìr úılınup çend-rÿz* mürÿrında bir miúêÀr dìnÀr-ı ãafvet-èayÀr ile 34. faúìri şerm-sÀr buyurduúlarına binÀéen34
Maómÿd Beg o õÀt-ı necÀbet-güheri Óaú 35. Der-i ôÀhir ü bÀùın ide maèmÿr iki yüzden
Gÿş eyleyüp aèdÀsı ola vaãf-ı cemìlin 36. DÀà-ı óased ü óıúd ile maúhÿr iki yüzden
Lÿùf eyleyüp aóbÀb ile düşmen arasında 37. İtdi* dil-i maózÿnumı mesrÿr iki yüzden úıùèasıyla taódìå-i 38. mekremet-i òidmetini ìfÀya38 müsÀraèat úılınmış idi ol sene-i bÀhiretü’l-meymenede maòdÿm-ı müşÀrün-ileyhüñ muãóaf-ı ruósÀrı *فتبا رک ا هللا ا حسن ا لخا لقين .39úalem-i 40. úudret ile tenúìù ü tezyìn olunmaàla
Fürÿà-ı bÀãıra-i èayn-i óÿrdur òaùùuñ 41. NigÀh olunsa bu ãÿretle nÿrdur òaùùuñ àazelini bi’l-inşÀd maôhar-ı taósìn-i bì-taèdÀd u 42. müşÀrün-ileyh ile hem-bezm-i müvÀneset olunduúda kemÀ-cüréetüél-èÀde müõÀkerÀt-ı meclis-i 43. evvel ièÀde olunup gÀh şièr ü inşÀ gÀh keyf-i münşeéÀtı43 güft ü gÿ eånÀsında 44. cÀnib-i iltifÀta tevcìh-i òiùÀb ile ya hu ben ve birÀderlerüm Aómed* Şükri Beg 45. Meómed Cemìl Beg efendiler èindeél-àıyÀb rişte-i muóÀõeneti size bend ü merkez-i pergÀr 46. miåillü dÀéiremize almaàa èazm ü sevgend itdük bu òuãÿãda müùÀlaèat-ı èÀcizìden suéÀl buyurduúlarında رچه ميدا ند رموز قطره جز دريا کسی د لک .47 م لم در دست و ا ز من حا ل د ل پرسينت نا ز 48. beytiyle cevÀba ibtidÀr u
قدما ی خدمتی که بر آ يد دوست ما
* AE3 3b; MK2 2b. 34 faúìri şerm-sÀr buyurduúlarına binÀéen: faúìri şÀdÀn buyurduúlarında AE2; AE3. * AE2 3b. 38 taódìå-i mekremet-i òidmetini ìfÀya: taódìå-i nièmet-i bì-imtinÀn-ı òidmetini tekmìle AE 2; AE3; MK2. * AE 1 5b; “Bak ne şanlı o Allah, yaratanların en güzeli”, Mü’minûn Sûresi, 12-14. âyet, Elmalılı Hamdi Yazır, a.g.e.,s. 341. 43 keyf-i münşeéÀtı: keyf-i münşeéÀdan AE2; AE3; MK1; MK2; Ü. * AE1 5b.
124
mıãrÀèıyla intihÀyı inhÀ eyledigümde ol maòdÿm-ı meèÀlì-i mevsÿmuñ vesÀùetiyle ا ذا ا را د هللا شيأ هيأ ا سبا به .4950. vÀlid-i mÀcid-i keåìrüél-meóÀmidleri müşÀrün-ileyh * ا هللا نعمه عليهبغا س óaøretlerinüñ dÀmen-i mekÀrim-i pìrÀmenlerin 51. bi’t-taúbìl var olsun* o ÀzÀde-i ال و نعم ا نعا م kim úÀèide-i vaèd ü incÀzına söz yoú 52. zemzemesiyle şÀkir-i lÿùf-ı Rabb-i Celìl oldum baède-õÀ müşÀrün-ileyhüm óaøerÀtıyla ãubó u mesÀ bir yerde vü muèÀmele-i 53. nüvÀziş-i mücÀmele-i nümÀyişleriyle perverde olup bir mertebe óüsn-i ülfet olundı ki mülÀúat-ı ervÀóa faúaù 54. vücÿd-ı ôÀhirì perverde olmış idi baède’l-lüteyyÀ ve’l-letì miyÀnede bu vechle sebúat iden òulleti 55. müstaúbelde teõkìre vü ber-muúteøÀ-yı insÀniyyet maòdÿm-ı müşÀrün-ileyhüñ òaããÀten bu mürüvvet-i 56. mÀøiyyesine muúÀbele-i óÀliyye vü Àtiye olmaú üzre mensÿc-ı dest-gÀh-ı maòãÿã olan dìbÀc-ı òulÿãumı 57. sÿú-ı vefÀda taúrìre bÀèiå ü bÀdì ne olur diyü* ser-be-zÀnÿ iken ilhÀm-ı İlÀhì bu ùarìúa 58. hÀdì oldı ki efkÀr-ı dil-figÀrÀn gibi perìşÀn olan ÀåÀrumı58 bir deftere cemè ü tertìb 59. ü maòdÿm-ı müşÀrün-ileyhüñ nÀm-ı nÀmìsini ser-levóa-i zìb iderek óaddümce ben daòi bir yÀd-gÀr ibúa eyleyim 60. pes bu emrüñ ikmÀline mınùıúa-i bend-i ihtimÀm olaraú èinÀyet-i Rabbüél-enÀm ile itmÀmı 61. müyesser oldı imdi terkìbi tÀm ü tÀrìò-i tertìbi olan iş-bu DìvÀnçe-i ÁsÀr-ı èIşúa èaùf-i nigÀh* 62. buyuran õevÀt-ı inãÀf-ãıfÀtuñ kerem-i õÀtiyelerinden bunı ricÀ iderüm ki 63. MezÀrum üstine bir gün olur kim cemè olup iòvÀn
FirÀú-ı* yÀr ile rÿóın budur teslìm iden dirler 64. beytimüñ mÀ-ãadaúı oldıàumda bir FÀtióa-i Şerìfe ile nÀm-ı èÀcizÀnemi yÀd ü taòãìã ÀåÀr-ı mevcÿdemüñ 65. kÀmilen istinsÀòını murÀd buyuranlardan bu çend saùır dìbÀceyi terk ü mehcÿr buyurmayup 66. taórìriyle kerreten baèd ÿlÀ rÿóumı şÀd buyurmalarını iltimÀs66 ü iş-bu meémÿl-i müstmendÀnemüñ
* “Allah onun üzerine nimetini yağdırsın” anlamında bir dua cümlesidir. * Ü 7b. * AE2 4a. 58 efkÀr-ı dil-figÀrÀn gibi perìşÀn olan ÀåÀrumı: cümle ÀåÀrumı AE3. * AE1 6a. * AE3 4a; MK2 3a. 66 iltimÀs: derÿnì iltimÀs u niyÀz AE2; AE3.
125
67. óuãÿlini ÒÀliúüél-fürÿè ve’l-uãÿl olan Óaøret-i ÒudÀ-yı bì-enbÀzdan niyÀz iderüm ا ی بر ترا ز خيا ل و قيا س و کما ن و وهم .68 *و ز هرچه کفته م نديشنديم و خوا نده يم *مجلس تما م کشت بآ خر رسيده عمر .69 ما همچنا ن در ا ول وصف توما نده يم
* MK1 6a. * AE1 6b.
126
KASÎDELER
II MÜNÁCÁT
Mefèÿlü Me fÀèìlü Me fÀèìlü Feèÿlün 1 YÀ Rab beni ser-menzil-i temkìne resÀ úıl
Tevfìúi sülÿkumda baña rÀh-nümÀ úıl
2 ÌmÀn ile enfÀsumı òatm eyle ilÀhì Cennetde cemÀlüñle beni úÀm-revÀ úıl
3 Tertìb-i èilÀc eyleyemez gelse de LoúmÀn Dil-òaste-i cürmüm baña èafvuñla devÀ úıl
4 NÀlişlerümi itme ãarìr-i der ü dulÀb CemmÀze-süvÀrÀn-ı reh-i şevúe derÀ úıl
5 Taùhìr idemez gerçi òaùìéÀtumı deryÀ Bir úaùre-i raómetle olur pÀk èaùÀ úıl
6 Jeng-i heves-i nefsi idüp maóv ü izÀle MiréÀt gibi úalbümi dìdÀr-nümÀ úıl
7 GüftÀruma teéåìr-i belìà eyleyüp iósÀn Maúbÿl-i aóibbÀ vü gürÿh-ı üdebÀ úıl
8 HÀdì-i sübül faòr-i rüsül óürmeti yÀ Rab Luùfuñla beni nÀéil-i teşrìf-i liúÀ úıl
9 Senden ùalebi RÀşidüñ ey dÀder-i cÀnum Uàrarsa yoluñ merúadine òayr-duèÀ úıl
IIII Der-SitÀyiş-i SulùÀn-ı ZamÀn èAbdüél-mecìd ÒÀn
Mefèÿlü FÀèilÀtü MefÀèìlü FÀèilün 1 Bir pÀdişeh ki nÀãırı Rabb-i mecìd olur
Seyf-i şerìri düşmenine ùavú-ı cìd olur
2 Bir pÀdişÀh kim ola tevfìú-i Óaú refìú Her bir irÀdesinde iãÀbet bedìd olur
I AE1 8b, AE2 6b, MK1 11b, Ü 6b. II AE1 6a, AE2 4a, AE3 4b, MK1 6b, MK2 3a, SÇ 2a, Ü 63b.
127
3 Bir devletüñ bekÀsını AllÀh murÀd ide Şeyòayn-ı aèżamına ricÀli mürìd olur
4 Bir dÀverüñ ki yÀveri naãr-ı ÒudÀ ola Seyfi pül-i óayÀt-ı èadÿ-yı èanìd olur
5 Bir kişverüñ èimÀdı ki taúdìr-i Óaúú ola ÒÀúÀnı böyle pÀdişeh-i bì-nedìd olur5
6 èAbdüél-mecìd ÒÀn-ı èadÀlet-nişÀn kim Luùfı ser-À-ser èÀleme ôıll-i medìd olur
7 Der-gÀh-ı ÀsümÀn-penÀhında ol şehüñ Defter süzülse nÀm-ı Ferìdÿn-resìd olur
8 èAùf-i nigÀh iderse eger iltifÀt idüp Ehl-i semÀ zemìne iner de èabìd olur8
9 ZÀnÿ-zen-i teéeddüb olup pìş-gÀhına MÀnend-i ùıfl pìr-i òıred müstefìd olur
10 Nÿr-ı cemÀli ol şeh-i evreng-saùvetüñ Bìniş fezÀ-yı bÀãıra-i ehl-i dìd olur
11 Tef-i celÀl ü òışmına uàrarsa bir ôalÿm Teşrìò-òÀnelerdeki şaòã-ı úadìd olur
12 Gül-zÀr-ı èadlinüñ òas ü òÀşÀk-ı tÿdesi Yeécüc-i şer ü fitneye sedd-i sedìd olur
13 Ol şÀh-ı kÀm-kÀr u mekÀrim-şièÀr kim NÀm-ı bülendi zìver-i beytüél-úaãìd olur
14 Bir kişverüñ ki serveri èAbdüél-mecìd olur ÁsÀyiş ü èadÀlet o yerde èaúìd olur14
15 Görseydi Cem şükÿhını eylerdi iòtifÀ Ùoàduúda ÀfitÀb SühÀ nÀ-bedìd olur
5 /taúdìr-i Óaú: maúdÿr-ı Óaú: SÇ; MK2. 8 //ehl-i semÀ: mihr-i felek AE2; SÇ; MK2. 14 /kişverüñ ki: milketüñ ki AE2; SÇ.
128
16 Bir pÀdişehdür ol ki anuñ õÀt u şevketi Silküél-leéÀl-i nesl-i şehÀne ferìd olur
17 Teşcìè iderse úuvvet-i úudsiyyesi eger Mÿr-ı şikeste-pÀ uçar atlı celìd olur
18 Nisbet olınsa zÿr u celÀdetde õÀtına Meşhÿr olan şu şaòã-ı Tehemten belìd olur
19 İmdÀd iderse nìrÿ-yı iúbÀl ü şevketi MüjgÀn-ı mÿr dìde-i fìle sedìd olur
20 èAãrında verziş-i hüner ü maèrifet iden ErkÀn-ı devleti gibi hep ber-ümìd olur
21 Mebõÿldür èinÀyeti ehl-i firÀsete Ancaú o bÀr-gehde cehÀlet baèìd olur21
22 Gelmez şümÀra óÀãılı aèdÀd-ı luùfı hìç
Kim dir ki cümle úaùre-i deryÀ èadìd olur
23 SulùÀn-ı vaúte eylemeyen serfürÿ ebed ŞeyùÀn miåÀli raómet-i Óaúdan baèìd olur
24 İôhÀr-ı èacz iderse o der-gÀha bir şaúì AèmÀl-i ãÀlióa gibi elbet saèìd olur
25 Ôıll-i ilÀha úaãd-ı ihÀnet iden òabiå DünyÀ vü Àòiretde o melèÿn Yezìd olur
26 Bir merd kim ãalÀbet-i dìniyyesi ola Her kÀr-ı nÀ-sezÀya ùabèı óadìd olur
27 BÀ-ãıdú u istiúÀmet olan bendegÀnuñ Elbette zinde-gÀnì vü èíşı raàìd olur
28 Gitmem òilÀf-ı nehc-i ãavÀba ÒudÀ èalìm
Hep egri bügri yolda gidenler senìd olur
21 //baèìd olur: ùarìd olur AE2; MK2.
129
29 Ol pÀdişÀh-ı õüél-keremüñ ehl-i dÀnişe İósÀn u luùf u meróameti pür-mezìd olur
30 EåmÀra úÀbiliyyeti meémÿl iken èaceb RÀşid niçün óadìúa-i luùfında bìd olur
31 RüéesÀ-yı òÀk-pÀyı olup eylesem niyÀz HÀşÀ ki der-gehinde úulı nÀ-ümìd olur
32 Ey òÀme geldi vaúti duèÀ idelüm hemÀn Ámìne gökde cümle sürÿşÀn èahìd olur32
33 Òurşìd-i baòt-ı èÀleme pertev-feşÀn ola DünyÀda tÀ be-her sene sÀl-i cedìd olur
IIIIII Der-sitÀyiş-i äadr-ı Aèôam MuãùafÀ Reşìd Paşa
FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün 1 Çıúalı Úonyadan ÀvÀze-i nÀy-ı devlet
Ùutdı ÀfÀúı bütün ãít ü ãadÀ-yı devlet
2 Ter-zebÀn olalı kilk-i vükelÀ-yı devlet Aldı úuvvetli cevÀbı òuãemÀ-yı devlet
3 Zìr-i destÀn ser-À-pÀ benüél-aèyÀn oldı İttióÀd eyleyeli hep úurenÀ-yı devlet
4 Fikr ü ÀrÀy-ı müşìrÀn ile rÿzÀn u şebÀn
Mündefiè olmada biñ dürlü belÀ-yı devlet
5 Gelse enhÀr-ı fiten cÿşa çeker sedd-i sedìd Óüsn-i tedbìr ile elbet èuúalÀ-yı devlet
6 Ejder-ÀsÀ ne úadar itse Firèavn óamle Óaúúuñ èavnıyla olur àÀlib èaãÀ-yı devlet
7 Úalem-i şerè iledür vażèı bozulmaz ebedì Resm-i ùuàrÀ ile imżÀ-yı úażÀ-yı devlet
32 /idelüm hemÀn: úaldırup elin AE2; SÇ. III AE1 7a, AE2 35a, MK1 7a, Ü 64a.
130
8 Başúa bir feyż-i tecellì şereri àonce ider Külòene olsa vezÀn bÀd-ı ãabÀ-yı devlet
9 Himem ü cevr olmasa cumhÿrda cumhÿr olmaz Ne saèÀdet bize bu ôıll-i hümÀ-yı devlet
10 SìmÀ-yı şÀh-ı zamÀn Óaøret-i SulùÀn Mecìd Olalı mihr-i żiyÀ-pÀş semÀ-yı devlet
11 Geldi bir úuvvet ü fer çeşm-i enÀma şimdi Görinür oldı ÀrÀżì-i aèmÀ-yı devlet
12 DÀòil-i dÀéire-i óüsn-i niôÀm oldı umÿr Merkez-i èadl olalı noúùa-i nÀy-ı devlet
13 Ne úadar mÀr-ı mühìn var ise bÀ-èavn-i Muèìn Pek büyük olmada ser-kÿfte pÀy-ı devlet
14 Úaãd-ı ıżrÀrda ıãrÀr iden eşrÀr-ı buàÀt Gördi hem görmede her gün cezÀ-yı devlet
15 Bu da AllÀhca(?) marøiyye ki merżÀ-yı faúìr èİlel ü derdine bulmaúda devÀ-yı devlet
16 Óüsn-i tevfìú-i delìlüñ birisi işte budur Hep berÀyÀdan alınmaúda duèÀ-yı devlet
17 Bir de bürhÀn-ı úavì eyledi kim daèvÀya Zìver-i ãadr-ı Reşìdüél-vüzerÀ-yı devlet
18 Dest-gÀh-ı ezelìde olınup nesc ü ùırÀz Geydirilmiş aña zer-tÀr-ı úabÀ-yı devlet
19 Zevraú-ı salùanata başúaca revnaú virdi Bunı teslìm ider elbet rüéesÀ-yı devlet
20 İtdi tecdìd niôÀmÀtı be-vech-i aósen Olmamışdı buña maôhar úudemÀ-yı devlet
21 NÀbıż-ı şevket olup ùavr-ı óakìmÀne ile Oldı basù-Àver-i aèżÀ vü úuvÀ-yı devlet
131
22 Óaúú-ı milletde olan niyyet ü òayriyyesini Úıldı taãdìú ümerÀ vü èuôamÀ-yı devlet
23 İstimÀè itmege mecbÿr olur elbette milel Úalemi eylese Àheng-i nevÀ-yı devlet
24 İtdi çoú maàlaùayı baóå ile ibùÀl u àalaù Mülzem oldı aña Àòir óükemÀ-yı devlet
25 İnúıyÀd eyledi her emrine erbÀb-ı fesÀd Úalmadı bir diyecek çÿn ü çerÀ-yı devlet
26 NÀéil-i óiããe-i elùÀfı olup bay oldı Niçe üftÀde-i iúbÀl ü gedÀ-yı devlet
27 BendegÀn rÀtibe vü rütbe ile oldı bekÀm Úalmadı óÀãılı maórÿm-ı aèùÀ-yı devlet
28 Òulú-ı maómÿdını tavãìfde èÀciz úaldı äÀóib-i şöhret olan hep şuèarÀ-yı devlet
29 ÙÀliè-i naós ile hep èaksine gitdi kÀrı RÀşidüñ úaldı o bì-berg ü nevÀ-yı devlet
30 Böyle sermÀ-yı óavÀdiådür iden lÀl anı Yoòsa çün bülbül olur naàme-serÀ-yı devlet
31 Òidmete èillet ile tÀb ü tüvÀnum yoà ise CÀn fedÀ-sÀz olurum bÀrì berÀ-yı devlet
32 Óaú SüleymÀn-ı zamÀn ile ol ÁãÀf-cÀhı Eylesün èurve-i vüåúÀ-yı beúÀ-yı devlet
33 SÀye-i èÀùıfetinde vükelÀ-yı õì-şÀn Bì-mezÀóim olalar kÀm-revÀ-yı devlet
34 BendegÀn çekmeyeler hìç òumÀr-ı kederi DÀéimÀ eyleyeler èíş ü ãafÀ-yı devlet
35 Şafaú olduúça nümÀyÀn ola yÀ Rab gül-reng
Òÿn-ı aèdÀ-yı liéÀm ile livÀ-yı devlet
132
IVIV Der-SitÀyiş-i äadr-ı Aèôam Raéÿf Paşa FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Fısú içün tekyeyi terk eyledi òÀnı ùutdı Şeyò şaèbÀnı úaçırdı ramażÀnı ùutdı
2 Maãraf-ı zÀéid içün merkebi ãatdı üç yüze Kemerüm yoú diyerek aldı úolanı ùutdı
3 Bu yılan şerbetidür bÀde degüldür diyerek Bir yalan söyledi ebnÀ-yı zamÀnı ùutdı
4 Vecde óaml eyleme óÀlidür anuñ pek bayılur Şu giden dil-beri gördi òafaúÀnı ùutdı
5 Çaldırur mı anı şeyùÀna ider belki külÀh Dìn ü ìmÀnı gibi sìne gümÀnı ùutdı
6 Òalúa yutdurdı ne dirsüñ bu kerÀmetlerine
RamażÀnı yedi gizlüce aèyÀnı ùutdı
7 Lìk teşrìf idicek ãadrı Raéÿfüél-vüzerÀ Úorúusından anı gördüm ki ùabanı ùutdı
8 Şöyle vaãf eyleyim ol Àãaf-ı õì-şÀnı saña Miknet ü maèdeleti kevn ü mekÀnı ùutdı
9 äaóó-ı èÀlìsi be-bÀlÀ-yı suùÿr-ı fermÀn
Hemçü şeh-bÀz niçe murà-ı maèÀnì ùutdı
10 Gördüm inşÀsını rüéyÀda görüp òvÀce-i cihÀn Óayretinden alup aàzında benÀnı ùutdı
11 FıúarÀtın oúudum nergisi óayrÀn oldı Bir zamÀn gÿş virüp açdı dehÀnı ùutdı
12 Sìmya ile firÀr eyledi SinÀ-yı èademe Baóå-i óikmetde FelÀùÿn-ı zamÀnı ùutdı12
IV AE1 7b, AE2 5a, AE3 6a, MK1 8a, MK2 4a, Ü 65a. 12 /Bu mısraın vezni bozuktur.
133
13 Virdi bir úuvvet-i úudsiyye ÒudÀ-yı müteèÀl Mülk-i ÌrÀnda yaòşı vü yamÀnı ùutdı
14 Zìr-i ebr oldı óayÀsından o sÀèatde hemÀn Mihre bir defèa o pırlanùa nişÀnı ùutdı
15 Óìn-i taórìrde bu beyti mübÀhÀtından Kilküme maóbere ÒallÀú-ı MaèÀnì ùutdı14
16 Buña manãÿbe-i şaùranc-ı vezÀret dirler Esb-i tedbìr ile çoú fìl ü mÀnı ùutdı
17 Hele ÀvÀze-i dÀd u keremi dünyÀda
Şöhret-i şÀyièa-yı NÿşirevÀnı ùutdı
18 Var mı bir miåli daòi devlet-i èOåmÀnìde ÇÀrümìn defèa gelüp ãadra bu şÀnı ùutdı
19 èÁlem-i emrde gÿş itmiş idi iclÀlin O zamÀndan berü teb şìr-i jiyÀnı ùutdı
20 ÕÀtına òÀããaten mevhibe-i BÀrìdür Òulú-ı peyàamber ÒallÀú-ı cihÀnı ùutdı20
21 Maùlaè-ı dìger ile fetó-i kelÀm eyleyeyim Bir sükÿt èÀrıż olup òÀme lisÀnı ùutdı
22 Úalem ey ÁãÀf-ı Cem-pÀye fiàÀnı ùutdı MÀkiyÀn úalmadı hep cÀy-ı kiyÀnı ùutdı
23 İnzivÀ eyleyeli óasret-i dìdÀruñ ile Yeés-i dÀmÀn dil-i nükte-verÀnı ùutdı2 3
24 ÕÀtı ÀrÀyiş-i dìvÀn-ı ãadÀret olalı Emr ü óükm-i úalemi nehr-i revÀnı ùutdı
14 AE1’de bu beytin yanında, sayfa kenarında “ŞuèÀra-yı èAcemden Meşhÿr KemÀl İsmÀèìle Laúab Olmışdur ÒvÀce ÓÀfıô LisÀnüél-àayb Iùlaú Olundıàı Gibi”, AE2’de “ŞuèÀra-yı benÀm-ı èAcemden KemÀl İsmÀèìle laúabdur”; MK1’de “ŞuèarÀ-yı èAcemden meşhÿr KemÀl İsmÀèìle laúabdur”, MK2’de “ŞÀèir-i meşhÿr KemÀl İsmÀèìldür” ifadesi, Ü’de “KemÀl İsmÀèìl nÀm şÀèir-i meşhÿra laúab olmışdur ÒvÀce ÓÀfıô LisÀnüél-àayb ıùlaúı gibi” ifadesi vardır. 20 //Bu mısraın vezni bozuktur. 23 /inzivÀ: iòtifÀ MK2.
134
25 Saùvet-i èadlini gÿş itdi teòÀşisinden Atdı Mirrìò o dem tìr ü kemÀnı ùutdı
26 BÀmdÀdÀn görüp sen anı ôann itme şafaú Felegüñ dÀmenini itdügi úanı ùutdı
27 Úıããa-i kÿteh èażm-i şÀnına yetmez mi delìl Mühri dört kerre alup nÀmı cihÀnı ùutdı
28 Żaèfı var ãoñra úażÀ eylesün inşÀ’-AllÀh Úalemüm bu sene bir gün ramażÀnı ùutdı
29 Hem-rikÀbÀn-ı rehÀn-ı süòanı geçdi Münìf RÀşid ammÀ ki bu vÀdìde èinÀnı ùutdı28
30 Geldi hengÀm-ı duèÀ gitdi niyÀz itmek içün Hücre-i òÀnúah-ı Ümmì SinÀnı ùutdı
31 ÕÀtını èÀrıżadan òıfô ide Rabb-i MennÀn Söylendükçe bu yıl sıtma filÀnı ùutdı
VV Der-SitÀyiş-i äadr-ı Aèôam Saèìd Paşa
MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün 1 ŞinÀsÀ-yı òabÀyÀ vü deúÀéiúdur Saèìd Paşa äadÀret cÀhına şÀyÀn ü lÀéiúdur Saèìd Paşa 2 Eger VaããÀf-ı óażret dinse evsÀfında aórÀdur
Hele inşÀda Mehdì ÒÀna fÀéiúdur Saèìd Paşa
3 NevÀzişle ider dil-i òastegÀna pürsiş-i òÀùır DevÀ-yı meróamet-sÀzìde óÀõıúdur Saèìd Paşa
4 Döner cümle umÿrı mióver-i tevfìúde elbet Muóibb-i evliyÀ ehl-i óaúÀéiúdur Saèìd Paşa 5 Ola iúbÀli sermed èömri mümted óaşre dek RÀşid
KemÀl aãóÀbına yÀr-ı muvÀfıúdur Saèìd Paşa
28 //AE1’de, MK1’de, Ü’de bu mısraın yanında, “Bu MıãrÀè Münìf Efendi Meróÿmuñ Bir áazelindedür” ifadesi vardır. V AE1 7a, Ü 9a.
135
MUSAMMATLAR
II Òuld-ÀşiyÀn SulùÀn èAbdüél-mecìd ÒÀn Edirneyi Teşrìflerinde äıbyÀnì MekÀtib Bu
Manôÿme İle Ámìn-òvÀn Olmışlardur* FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün
I 1 Oldı teşrìfüñle sükkÀn-ı Edirne şÀd-kÀm 2 PÀdişÀhum şevketüñ efzÿn ide Rabbüél-enÀm 3 ÓÀãılı şimdi budur vird-i zebÀn-ı òÀãã u èÀm 4 PÀdişÀhum şevketüñ efzÿn ide Rabbüél-enÀm
II 1 İòtiyÀr-ı zaómet ile böyle èazm-i şevketüñ 2 Oldı kesb-i ıùùılÀè óÀl ü şÀnı milletüñ 3 Şübhesüz ilhÀm-ı Óaúdur cümle fikr ü niyyetüñ 4 PÀdişÀhum şevketüñ efzÿn ide Rabbüél-enÀm
III 1 èÁcizÀnı úılduñ ióyÀ eyleyüp luùf-ı mezìd 2 Ebr-i nìsÀn kef-i deryÀ-baòşuña olmaz nedìd 3 Ôıll-i ÙÿbÀ miålüñ olsun rubè-i meskÿna medìd 4 PÀdişÀhum şevketüñ efzÿn ide Rabbüél-enÀm
IV 1 èAãr-ı şevket óaãrıñı idrÀk ideydi lÀ-cerem 2 ÒÀtem olup òÀk-i pÀy eylerdi ümmìd-i kerem 3 Vaãfuña şÀyestedür ıùlaú-ı İskender-şiyem 4 PÀdişÀhum şevketüñ efzÿn ide Rabbüél-enÀm
V 1 Rÿz-ı fìrÿz cülÿsuñdan berü her memleket 2 Emr ü fermÀn-ı hümÀyÿnuñla buldı maèdelet 3 ÕÀt-ı mesèÿduñ olup dÀéim rehìn-i èÀfiyet 4 PÀdişÀhum şevketüñ efzÿn ide Rabbüél-enÀm
VI 1 SÀye-i luùfuñda büldÀn ser-te-ser maèmÿr ola 2 èAfv ü èadlüñle ÀhÀlìsi bütün mesrÿr ola 3 Maúdemüñle her maóalde mesèadet mevfÿr ola 4 PÀdişÀhum şevketüñ efzÿn ide Rabbüél-enÀm
I AE1 38b, MK1 44b, Ü 54a. * “Serìr-ÀrÀy-ı CinÀn èAbdüél-mecìd ÒÀn Edirneyi Teşrìflerinde äıbyÀnì MekÀtib Ámìn-òvÀn Olduúları Manôÿmedür” MK1; “Edirneyi Teşrìf-i ŞÀhÀnede MekÀtib äıbyÀnı Oúumaú Üzre İnşÀd Olunmışdur” Ü.
136
VII 1 Cümlemüz teşrìf ü dìdÀruñla olduú mübtehic 2 Úalbimüzde úalmadı àam ùoldı envÀr-ı ferec 3 Hep muùìè-i óükm ü fermÀnuñ olup erbÀb-ı lüc 4 PÀdişÀhum şevketüñ efzÿn ide Rabbüél-enÀm
VIII 1 Bu duèÀyı bendesi RÀşid ider her óÀlde 2 Yoòsa bu defèa degül teşyìè ü istiúbÀlde 3 Óıør-ı tevfìú ola reh-ber cümle-i aóvÀlde 4 PÀdişÀhum şevketüñ efzÿn ide Rabbüél-enÀm
IIII Naôìre-i ÙÀhir SelÀm Beg Efendi
MefÀèilün FeèilÀtün MefÀèilün Feèilün I
1 Neden bu kişver-i dil böyle pek òarÀb olmış 2 äafÀ muóÀãarada vaúf-ı pìç-tÀb olmış 3 NiôÀm-ı èíşı bozulmış pür-inúılÀb olmış 4 Feraó telÀşda gÿyÀ dem-i óisÀb olmış 5 O şÀh-ı óüsne meger maôhar-ı èitÀb olmış
II 1 MerÀmı ãÿret-i ôÀhirde intisÀbuñdur 2 Derÿnı besten-i çeşmÀn-ı nìm-hvÀbuñdur 3 Bu böyle oldıàunı òod bilen cenÀbuñdur 4 Úabÿl ü reddine mevúÿf intiòÀbuñdur 5 Raúìb-i fitne úoàulmış hele ãavÀb olmış
III 1 O òÀl-i gerdene ben mi bütün cihÀn meftÿn 2 Ya bend-i kÀküline Leylì-i zamÀn Mecnÿn 3 MuóassenÀt-ı cemÀl-i cemìli gÿnÀ-gÿn 4 O nÀz u èişve hele dÀd-ı Óażret-i Bì-çÿn 5 O şÿòa çÀh-ı zeúan cÀy-ı intiòÀb olmış
IV 1 MiyÀnı inceden ince çü maènì-i bÀrìk 2 Ya kÀkül-i siyehi òvÀher-i şeb-i tÀrìk 3 Beşer degül ammÀ perìye pek nezdìk 4 O şÿòa dün gice yandum miåÀl-i mum velìk 5 Baúınca sÀèate hengÀm-ı ÀfitÀb olmış
II AE1 38a, AE2 29a, MK1 44a, SÇ 18b, Ü 53b.
137
V 1 Olursa himmet eger RÀşide o başúa kelÀm 2 Alur ùarìú-i süòanda nişÀn u şöhret-i fiòÀm 3 ÒudÀsıdur idecek gerçi èabdi şÀd u bekÀm 4 Pesend iderse bu tanôìrümi òavÀãã u èavÀm 5 SuéÀl-i Mìr-i SelÀma dirüm cevÀb olmış
IIIIII Taòmìs-i MıãrÀè-ı Berceste-i Veysì
Müstefèilün Müstefèilün Müstefèilün Müstefèilün I
1 Ta pÀ-nihÀde olalı biz bu cihÀnuñ bÀàına 2 Baàlandı úaldı pÀy-ı dil emr-i taèayyüş bÀàına 3 Gül òÀra düşdi lÀlenüñ biz nÀéil olduú êÀàına 4 Bir berg-i sebzi çoú görür sìnemde bunca dÀàına 5 Bu bÀà-ı dehrüñ degmedük biz bir yeşil yapraàına
II 1 Güllerle òÀr-ı kemteri hem-úadr ü siyyÀn itmede 2 Tefsìde gÀh aãferi hem-reng-i reyóÀn itmede 3 Naòl-i çenÀr-ı bì-peri pür-berg-i sÀmÀn itmede 4 Yaènì heyÿlÀ-peykeri ser-sebz ü şÀdÀn itmede 5 Bu bÀà-ı dehrüñ degmedük biz bir yeşil yapraàına
III 1 Gül-zÀr-ı èömre esmede işte dem-i serd-i òazÀn 2 Feyż-i bahÀr u ãayfdan biz görmedük óÀlÀ nişÀn 3 Terk itmesün de neylesün bu ÀşiyÀnı murà-ı cÀn 4 Luùf eyle birúaç gün bizi ùut òoşça cÀnum bÀà-bÀn 5 Bu bÀà-ı dehrüñ degmedük biz bir yeşil yapraàına
IV 1 Óaúúında RÀşid nìk ü bed bir òarf úÀéil olmaduú 2 Esdi ãavurdı biz yine aãlÀ muúÀbil olmaduú 3 Düşdük öñünce óÀãılı àayretde kÀhil olmaduú 4 Bir berg-i sebz luùfına ammÀ ki nÀéil olmaduk 5 Bu bÀà-ı dehrüñ degmedük biz bir yeşil yapraàına
III AE1 38b, AE2 29b, MK1 44a, MK2 28b, SÇ 39b.
138
IVIV Tesbìè-i Maùlaè-ı äÀéib
MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün I
ز با ر کلفت هستی خميد قا مت ما 1 بد ل ز حا صل ما نيست جز ندا مت ما 2 ا کر ا ثر نکند کرمئ خجا لت ما 3 د کر که شفقت و رحمی کند بجا لت ما 4 ز خا مکا رئ خويشست خود شکا يت ما 5شدت عمر و نکرديد پخته طينت ماکند 6 يآ فت قيا مت فتا د نوبت ما 7
II چو نفس کشتنئ بد سرشت پرورديم 1 بزير پهلويش ا ز جهل پنبه کسترديم 2 بکرد ا و ز سبکمغزئ خرد کرديم 3 کنونکه ا ز ستم و جورها ش رو زرديم 4 که پرورديمذکر مپرس ز ما حا ل د ل 5 کذشت عمر و نکرديد پخته طينت 6 يآ فت قيا مت فتا د نوبت ما 7
III دريغ دا من عمر عزيز رفت ز دست 1 دکر بسعی و طلب هم نميتوا ن پيوست 2 زيا م طشت د ل ما چنا ن فتا د پيست 3 ز سا ز حيرت ما کا ءنا ت ما تم بست 4ويم چرا ا ز می مال لت مستنميش 5 کذشت عمر و نکرديد پخته طيدت 6 يآ فت قيا مت فتا د نوبت م 7
IV نيا فتن علم ا ز جستجوی ما فريد 1 بريختن هوس ا ز آ بروی ما فريد 2 هميشه يأ س قد ر آ رزوی ما فريد 3 مثا ل نا مه ز شخص د و روی ما فريد 4 جها ن جها ن ز بد بها ی خوی ما فريد 5 کذشت عمر و نکرديد پخته طينت ما 6 يآ فت قيا مت فتا د نوبت ما 7 IV AE1 37b, AE2 28a, MK1 43b, MK2 29a, SÇ 4b, Ü 53a.
139
V شنيده ا م خدا يا صدا ی چند ين سا ز 1 شديم را شد و ما هم بهر نوا دمسا ز 2 کنون بد ر کهت آ رم د ست با ز نيا ز 3هر لوال ک و محرم همه را زبسر مظ 4 کذر ز کرده ما لطف کهن عتيب مسا ز 5 کذشت عمر و نکرديد پخته طينت 6 يآ فت قيا مت فتا د نوبت ما 7
140
TARİHLER
TevÀrìò-i VilÀdet ü MenÀãıb II
TÀrìò-i VilÀdet-i Mevhibe SulùÀn FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün
1 PÀdişÀh-ı õüél-kerem dÀdÀr-ı FÀrÿúì-şiyem Yaèni ÒÀn èAbdüél-mecìd ol sÀye-i Rabb-i Celìl
2 İbtidÀ-yı Àferìnişden ilÀ haõaéz-zamÀn Görmedi evreng-i şevket böyle şÀh-ı bì-èadìl
3 Maèdelet endìşesi ièmÀr-ı milket pìşesi Niyyet-i òayriyyesi celb-i duèÀ ecr-i cezìl
4 Ser-nigÿn itsün ÒudÀ aèdÀ-yı dìn ü devleti BendegÀn olsun hemìşe maôhar-ı luùf-ı cemìl
5 İtmesün nesl-i şehen-şÀhÀnesin Óaú munúarıż SÀyesi olsun ser-À-ser èÀleme żıll-i żalìl
6 Úıldı ol sulùÀn-ı dehre baór-i luùfından èaùÀ Mevhibe nÀmında bir gevher ÒudÀy-ı bì-meåìl 7 Söyledüm tÀrìò-i sÀl-i mevlidin RÀşid müfìd Mevhibe SulùÀnuñ itsün èömrini AllÀh ùavìl
1256 IIII
Refìèa SulùÀn VilÀdetine FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Yine bir şevú ü sürÿr oldı şehen-şÀh-ı zamÀn Virdi bir duòter-i pÀkìze CenÀb-ı YezdÀn
2 Zìver-i mehd-i şühÿd oldıàı sÀèatde hemÀn Oldı ùoplar bile şevúinden o dem naère-zenÀn 3 Şöyle tavãìf ideyim hemçü ayaà-ı mey-i nÀb Oldı leb-rìz-i ùarab yümn-i úudÿmiyle cihÀn
I AE1 40b, AE2 29b, MK1 45a, MK2 30a, SÇ 44a, Ü 54b. II AE1 40b, AE2 30a, MK1 45a, MK2 30b, SÇ 44a, Ü 54b.
141
4 ÁfitÀb olsa eger şemse-i gehvÀre sezÀ Mihre olmaúlıàa Pervìn-i felek de şÀyÀn
5 DÀyesi Zühre vü lÀlÀsı anuñ Müşterìdür Bir gümüş Àyìnesidür úamer-i nÿr-efşÀn 6 Geldi tenşìù ü duèÀya ne güzel bu mıãraè Ninni dindükçe ide èömrini efzÿn mennÀn6
7 Buldı mìlÀdına tÀrìò-i mücevher RÀşid Müjde mÀnende-i meh ùoàdı Refìèa SulùÀn
1257 IIIIII
TÀrìò-i VilÀdet-i Şeh-zÀde èAbdüél-mecìd* FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün
1 PÀdişÀh-ı baór u ber òÀúÀn-ı Peyàamber-siyer Ôıll-i MevlÀ dÀd-güster Óażret-i èAbdüél-mecìd
2 Zìver-efzÀ-yı serìr-i èadl ü şevket olalı Gün-be-gün olmaúda envÀè-ı meserret pür-mezìd
3 İşte bir şeh-zÀde geldi ãulb-i pÀkinden yine Maúdemi oldı cihÀna baèiå-i şevú-i cedìd
4 İtdi istiúbÀl şehr-i ãavmı ol vÀlÀ-neseb Çoú mı her rÿz u şebi olsa miåÀl-i úadr ü èíd
5 MÀye-i òayr oldıàı bì-şübhe hemçün feyż-i Óaú Böyle hengÀm-ı mübÀrekde úuêÿminden bedìd
6 èÖmr ü iúbÀli hemÀn günden güne olsun füzÿn Eylesün MevlÀ úuêÿmın èÀleme RÀşid saèìd
7 Oldı teşrìfinde pÀy-endÀz bu tÀrìò-i tÀm Úondı mehd-i èizz ü nÀz-ı şevkete èAbdüél-mecìd
1258
6 //mennÀn: sübóÀn MK2, SÇ. III AE1 41a, AE2 30b, MK1 45a, MK2 31b, SÇ 43a ,Ü 55a. * TÀrìò-i VilÀdet-i SulùÀn èAbdüél-mecìd SÇ.
142
IVIV èAliyye SulùÀn VilÀdetine*
FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün 1 Bu sene geldi meserret ile şehr-i ramażÀn Gündüzi èíd u şebi úadr-i saèìd oldı hemÀn
2 İtdi şeh-zÀde saèÀdet ile çün istiúbÀl Behr-i teşyìè óÀżırlandı bu defèa sulùÀn
3 Oldı çün şems ü úamer burc-ı şarúdan tÀliè Biri şaèbÀnda gündüz biri gice ramażÀn
4 FerúadÀn-ı felek-i salùanat oldı bunlar Mihr-i burc-ı nıãfet yaènì şehen-şÀh-ı zamÀn
5 Gökde yıldız úadar ol şÀha CenÀb-ı MevlÀ İde şeh-zÀde vü sulùÀn èaùÀ vü iósÀn
6 Beyt-i tÀrìòi mücevher gibi oldı RÀşid İtse mengÿş eger Zühre sezÀ vü şÀyÀn
7 ÇÀr-deh rÿze vü ùÀliè idi hem mÀh u ãıyÀm Gice çün bedr-i felek ùoàdı èAliyye SulùÀn
1258 VV
FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilatün Feèilün Müjde çün mihr-i felek ùoàdı Münìre SulùÀn
1260 VIVI
ÚapudÀn-ı DeryÀ Esbaú Meróÿm ÙÀhir Paşa Rebìbi İbrÀhìm Beg VilÀdetine* FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün
1 ÙÀhirüéõ-õeyl ü neseb dÀdÀr-ı İskender-óaseb Yaèni kim Çirmen-i müşìr-i efòamı deryÀ-nevÀl IV AE1 41a, AE2 30a, MK1 45b, MK2 31a, SÇ 43a, Ü 55a. * “TÀrìò-i VilÀdet-i èAliye SulùÀn” AE2. V AE1 41a, MK2 35a, Ü 55a. VI AE1 41a, AE2 36a, MK1 45b, MK2 35a, Ü 55b. * “ÙÀrìò-i VilÀdet-i Óafìd-i Meómed ÙÀhir Paşa” AE1; “Edirnede DìvÀn KÀtibi Òidmetinde Bulundıàum Úapu-dÀn-ı DeryÀ ÙÀhir Paşa İbrÀhìm Beg Maòdÿmıdur MüşÀrün-ileyh Óaøret-i ÒvÀn CÀmiè-i Şerìfine Ùoàrı Gidilür Yolda Úaraàol-òÀne Úurbında Medfen-i Maòãÿãda Medfÿndur èAleyhiér-raómete” MK1; “TÀrìò-i VilÀdet-i İsóaú CÀvid Beg Óafid-i Óaøret-i Müşìr-i Ekrem ÙÀhir Paşa” MK2; “TÀrìò-i VilÀdet-i Óafìd-i Meómed ÙÀhir Paşa Müşìr-i EyÀlet-i Çirmen” Ü.
143
2 ÕÀtıdur ÀrÀyiş-i dìvÀn-ı óükm ü maèdelet Emridür ÀsÀyiş-i sükkÀn-ı emãÀr u cibÀl
3 ÁsümÀnì cevrden ehl-i dile taóõìr içün èAksidür engüşt-i zinhÀrìsinüñ ãanma hilÀl
4 Rÿm ili òalúı felekden aòõ-i åÀre vaútidür Şimdi gelsünler de taúdìm eylesünler èarż-ı óÀl
5 Defè-i ôulm endìşesi maàdÿra şefúat-pìşesi Niyyet-i hayriyyesi celb-i duèÀ taùyìb-i bÀl
6 ÕÀt-ı sÀmìsi ile eyler vezÀret iftiòÀr Òidmetiyle nÀéil-i ÀmÀl olur ehl-i kemÀl
7 ÓÀãılı seyf ü úalemde şöyle tavãìf eyleyim Dehre gelmek bir daòi miåli èadìmüél- iótimÀl
8 ÕÀtı olsun müttekÀ-pìrÀy-ı iúbÀl-i ebed Eylesün evlÀd u aófÀdın ÒudÀ encüm-miåÀl
9 Mìr İbrÀhìm Óilmì kim odur necl-i necìb Úıldı ãulbinden anuñ Óaú bir óafìd iósÀn bu sÀl
10 Kevkebi àÀyet saèìd ü ùÀlièi yÀver ola èÖmr ü iúbÀlin ide efzÿn Rabb-i lÀ-yezÀl
11 Buldı RÀşid óarf-i cevher-dÀr ile tÀrìòini Ùoàdı çün mihr-i felek İsóÀú CÀvid bÀ-cemÀl
1261 VIIVII
Mefsÿò DÀòiliyye Úalemi Ser-òalìfesi ŞaèrÀnì-zÀde Meróÿm SÀlim Begüñ Kerìmesi VilÀdetine*
FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün 1 Mìr SÀlim o mekÀrim-siyere dinse sezÀ èUmde-i ehl-i úalem münşi-i Veysì-meşreb
VII AE1 41b, AE2 32a, MK1 46a, MK2 33a, Ü 55b. * “DÀòiliyye Úalemi ÒulefÀsından ŞaèrÀnì-zÀde Meómed SÀlim Begüñ Duòteri VilÀdetine” AE2; “Mefsÿò DÀòiliyye Úalemi Ser-òalìfesi ŞaèrÀnì-zÀde Meróÿm SÀlim Begdür” MK1; “Aòaãã-ı AóbÀbımuzdan vü DÀòiliyye Úalemi ÒulefÀsından ŞaèrÀnì-zÀde SÀlim Begüñ Duòteri VilÀdetine” MK2; “MÀliye NÀôırı Esbaú ÒÀlid Efendinüñ DÀmÀdı Mefsÿò èAtìú-i DÀòiliyye Úalemi Ser-òalìfesi İken VefÀt İden Şaèranì-zÀde Meómed SÀlim Begüñ Kerìmesi VilÀdetine” Ü .
144
2 Óüsn-i òaù sürèat-i taórìr ü kitÀbet imlÀ Bu kemÀlÀt u maèÀrif aña virgidür hep
3 Bundan aúdem dü ciger-pÀresine úıydı ecel Yüregi sızlar idi óasret ile rÿz u şeb
4 Óaúúa biñ şükr ola virdi yine bir duòter aña Müşterì-ùÀliè ü meh-ùalèat ü Zühre-kevkeb
5 Olsa gehvÀresine şemse sezÀ mihr-i felek Mühre olmaúlıàa da èıúd-i æüreyyÀ enseb
6 Eb ü ceddine anı baòş ide Rabb-i mennÀn Ta ki SübóÀneke ebced diye ùıfl-ı mekteb
7 İtdi tÀrìòini RÀşid pederi böyle beyÀn Müjde aóbÀb úızum ùoàdı Nesìbe Zeyneb
1259 VIIIVIII
RicÀl-i Devlet-i èAliyyeden İsmÀèìl Zühdì Beg Efendinüñ äadÀret-i èUômÀ MüsteşÀrlıàı Meémÿriyyetine
MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün 1 MaúÀm-ı müsteşÀrì-i ãadÀret buldı nev-zìnet Gelüp devletle Zühdì Beg gibi ãÀóib-süòan oldı
2 Görince şìve-i inşÀsını ol rütbe dÀnişle HemÀnÀ Nergisì engüşt-i óayret ber-dehen oldı 3 O müsveddÀt-ı taãóìhümde erúÀm u işÀrÀtı MaèÀnì vü beyÀnda her biri bir cüzé-i fenn oldı
4 Benüm óaddüm degül tavãìf o õÀt-ı reşk-i VaããÀfı Faúaù tecdìd-i iòlÀã eylemek resm-i kühen oldı
5 Biraz maózÿn idüm òidmetlerinden olalı mehcÿr Ümìd-i luùf ile ammÀ derÿnum şimdi şen oldı 6 ÒudÀ mesèÿd u mümted eylesün nev-cÀh-ı iúbÀlin DuèÀ-yı RÀşid ez-dildür ne Àn ki ez-dehen oldı
VIII AE1 41b, AE2 31b, MK1 46a, MK2 31b, Ü 56a.
145
7 Bu tÀrìòüm revÀdur kilk-i zerle eylesem imlÀ CenÀb-ı Mìr Zühdì müsteşÀr-ı müétemen oldı
1259 IXIX
RicÀl-i Devlet-i èAliyyeden Maôlÿm Beg Efendinüñ DeèÀvì NeôÀreti Meémÿriyyetine
MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün 1 DeèÀvì nÀôırı Maôlÿm Begdür şimdi çeksün yed Bilüp óaddin felek ôulm ü taèaddì itmesün bì-óad
2 İder ber-vech-i óaúúÀniyyet ióúÀú-ı óuúÿú-ı òalú O õÀtuñ istinÀdı Óaúúadur ancaú degül mesned 3 FirÀr eyler müzevvir lÀ-cerem òavf ü hirÀsından Yeter şÀhid bu daèvÀya mülkden diyü olur ebèad
4 Egerçi bÀèiå-i taórìr-i evãÀfıyla medyÿnum Degül teécìl ile óaúúumda luùf eylerse müstebèad
5 äamìmìdür duèÀ-yı èÀcizÀnem Óażret-i MevlÀ İde eyyÀm-ı èömr ü devlet ü iúbÀlini mümted 6 Bu tÀriòüm yazınca úadd-i kilk oldı dü-tÀ RÀşid DeèÀvì nÀôırı Maôlÿm Beg oldı ola esèad
1259 XX
RicÀl-i Devlet-i èAliyyeden Meómed NÀfiè Efendinüñ DeèÀvì NeôÀretlerine* MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
1 Etek öpmek kibÀruñ naãb u iúbÀlinde èÀdetdür CesÀret eylemek taãdìèa ammÀ nÀ-revÀ oldı
2 SezÀ tÀrìò-i cevher-dÀrı RÀşid müjde taósìne DeèÀvì nÀôırı NÀfiè Efendi pek be-cÀ oldı
1257 XIXI
TÀrìò-i SÀl FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün
Oldı bu tÀrìhümüz sÀl-i neve tÀrìò-i tÀm IX AE1 42a, AE2 32a, MK1 46b, MK2 32a, Ü 56a. X AE1 42a, AE2 34a, MK1 46b, MK2 34a, SÇ 44b, Ü 56a. * “TÀrìò-i NeôÀret-i DeèÀvì” Ü. XI AE1 42a, MK1 46b, MK2 34a, Ü 56a.
146
1258 XIIXII
Bu TÀrìòi DìbÀce-nüvìs-i NÀmı Oldıàum Meróÿm Maómÿd Nedìm Paşa İnşÀd Buyurmış Olmaàla Teyemmünen Bu Maóalle Úayd Olunmışdur
MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün 1 Olur bir gün reìs-i òvÀcegÀn-ı naúş-ı bend elbet Olan dÀòil-i ùarìú Óażret-i ÒÀlid Efendiye
2 Nedìm oldı MünìfÀne bu cevher-dÀr tÀrìòüm Deger óaúúa úalemümce òvÀcelik RÀşid Efendiye
1256 XIIIXIII
TÀrìò BerÀy-ı BÀb-ı Áãafì MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
1 Ferìdÿn-pÀye ÒÀn èAbdüél-mecìd-i maèdelet-vÀye Cülÿsından berü tevfìú-i YezdÀna úarìn oldı
2 äarìr-i bÀb ãanma ãubó u şÀm eyler bunı teõkÀr
BerÀyÀ devr-i èadlinde taèaddìden emìn oldı 3 MüsÀvì gösterür ÀsÀyişi aèlÀ vü edÀnìye Hele ùÿmÀr-ı úÀnÿnı miåÀl-i dÿr-bìn oldı
4 CihÀn maèmÿrdur şimdi miåÀl-i úalb-i ehluéllÀh Defìne var ise èaãrında vìrÀne-nişìn oldı
5 Bu BÀb-ı Áãafì yandı yaúıldı eski óÀlinden Velì tecdìd-i ùaróı vaút-i merhÿna rehìn oldı
6 Bu defèa hemçü tanôìmÀt olındı bì-bedel teésìs Daòi evvelkiden dört úat ziyÀde dil-nişìn oldı 7 Bu bÀb-ı devletüñ aókÀm-ı èadl-encÀmını RÀşid ÒudÀ teéyìd ider zìrÀ penÀh-ı èÀcizìn oldı
8 Bu tÀrìòüm óitÀm-ı sÀl teésìs ider inhÀ BinÀ-yı BÀb-ı èÁlì dil-peõìr ü hem metìn oldı8
1258
XII AE1 42a, AE2 32a, MK1 46b, MK2 34b, Ü 56b. XIII AE1 42b, AE2 31a, MK1 46b, MK2 33b, Ü 56b. 8 /Bu mısraın vezni bozuktur.
147
XIVXIV TÀrìò BerÀy-ı MüsteşÀrì-i Edhem Beg FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün
1 MüsteşÀrì-i ãadÀret mesned ü vÀlÀsını Úıldı teşrìfiyle Edhem Beg rehìn-i iftiòÀr
2 Şìve-i inşÀsına óayrÀn çeşm-i Nergisì ÒÀmesi meftÿn-sÀz-ı Veysi-i şöhret-şièÀr 3 Oúçı-zÀde èaãrını idrÀk ideydi lÀ-cerem Olmamaú içün kepÀde gösterürdi iótiúÀr 4 İútiżÀ eyler diyü biél-cümle taãóìóÀtını Úayd iderler hep èaùùÀr u fiùnÀtÀn-ı rÿzgÀr
5 Himmeti teshìl ü imrÀr-ı meãÀlió dÀéimÀ Fikri taóãìl-i rıżÀ-yı pÀdişÀh-ı kÀm-kÀr
6 Söyleyüp tÀrìò-i naãbın beyt-i cevher-dÀr ile RÀşid èarż it sür yüzüñ der-gÀhına úıl iètiõÀr 7 èAvn-i BÀrì cümle emrinde ola yÀri ebed Rütbe-i bÀlÀ ile Edhem Beg oldı müsteşÀr
262 XVXV
TÀrìò-i äadÀret-i CenÀb-ı Yÿsuf KÀmil Paşa* FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün
1 Óaøret-i èAbdüél-èazìz ÒÀn-ı èadÀlet-perveri DÀéimÀ tevfìúe maôhar eylesün Rabb-i úadìr 2 Nuòbe-i ÀmÀli teslìm-i emÀnet ehline Mührini iósÀn itdi buldı bir Àãaf naôìr2 3 NÀm-ı sÀmìsi kemÀl-i õÀtına kÀfì delìl
ÒÀmesi mecrÀ-yı óikmet oldıàı àayr-i setìr
XIV AE1 42b, AE2 36a, MK1 47a, MK2 35b, Ü 56b. XV AE1 42b, AE2 36b, MK1 47a, MK2 36b, Ü 57a. * “Yÿsuf KÀmil Paşa äadÀretine TÀrìòdür TicÀret-i NeôÀret-i Celìlesi CÀnibinden BÀ-Teõkire Taúdìm Olınup BeyÀn-ı KemÀ-i Memnÿniyyeti ÓÀvì CevÀben Tezkiyesiyle VÀrid Olmışdur” MK1. 2 /teslìm-i emÀnet: tevdìè-i emÀnet AE2, MK2.
148
4 Mesned-ÀrÀ-yı riyÀset oldıàı hengÀmda èArż-ı óÀcÀt idene beõl itdi enèÀm-ı vefìr
5 Şimdi oldı şÀh-ı devrÀnuñ vekìl-i muùlaúı Manãıbından BÀb-ı èÁlì iftiòÀr itse cedìr 6 Şerè ü úÀnÿn üzre tensìú-i umÿr-ı devleti Úılsun ol õÀt-ı òaùìrüéş-şÀna MevlÀmuz yesìr
7 RÀşid ièlÀn eyledüm tÀrìh-i cevher-dÀrını Müjde nÀsa ãadr-ı aèôam oldı bir kÀmil-i müşìr
1279 XVIXVI
TÀrìò-i RiyÀset-i CenÀb-ı FuéÀd Paşa MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
1 CenÀb-ı Óaú müéeyyed eylesün èAbdüél-èazìz ÒÀnı èAdÀletle ser-À-ser mülk-i İslÀma amÀn virdi
2 ZamÀnında ãadÀúat-kÀr olanlar oldılar mümtÀz Yeñiden her birine lÀyıúınca bir nişÀn virdi 3 Çün istìfÀ-yı òaùù itdi FuéÀd Paşa vekÀletden RiyÀset mesnedin ol pÀdişÀh-ı kÀm-rÀn virdi 4 Úalemle seyfe mÀlik bir vezìr-i óikmet-ÀrÀdur Anı bu devlete MevlÀ-yı mennÀn armaàan virdi
5 Telaùùuf-pìşe òayr-endìşedür ol Àãaf-ı õì-şÀn Aña bu óüsn-i òulúı ÒÀliú-i kevn ü mekÀn virdi
6 DuèÀ itdüm muvÀfıú olmaàa tedbìri taúdìre İcÀbet naúdini aldum ÒudÀ-yı müsteèÀn virdi
7 Bu cevher-dÀr-ı tÀrìòümle ièlÀn eyledüm RÀşid FuéÀd Paşa riyÀset mesnedine èizz ü şÀn virdi
1279
XVI AE1 43a, AE2 36b, MK1 47b, MK2 36b, Ü 57a.
149
XVIIXVII TÀrìò-i RiyÀset-i CenÀb-ı äafvet Paşa
MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün 1 Muvaffaú eylesün dÀéim ÒudÀ èAbdüél-èazìz ÒÀnı Cülÿsından berü rÿy-ı cihÀna başúa Àn geldi 2 BekÀm oldı birer ãÿretle aãóÀb-ı dirÀyet hep2 RicÀl-i devlete feyż alacaú vaút ü zamÀn geldi
3 TicÀret NÀôırı äafvet Efendi bendesi işte Müşìrlik rütbesiyle meclis-i aókÀma yan geldi 4 Òulÿã u èiffeti maèlÿm olınca BÀb-ı èÁlìye
SezÀ óaúúında òaùù-ı pÀdişÀh-ı kÀm-rÀn geldi
5 Bu teşrìfÀtdan óasbeél-èubÿdiyye olup memnÿn MübÀhÀt eyledüm ol demde kim müjde-resÀn geldi
6 Ola tevfìú-i BÀrì yÀri biél-cümle umÿrında Oúurken bu duèÀyı mıãraè-ı tÀrìò èayÀn geldi
7 Ümìd-i èÀùıfetle böyle ièlÀn eyledüm RÀşid CenÀb-ı äafvet ile meclis-i vÀlÀya şÀn geldi
1279 XVIIIXVIII
Mıãrdan èAvdet-i HümÀyÿna İnşÀd Olınan TÀrìòdür* MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
1 Müéeyyed eylesün taòtında Óaú èAbdüél-èazìz ÒÀnı Cülÿsından berü maèmÿr u ÀbÀdÀn olmada büldÀn 2 Münevver olmaú içün pertev-i elùÀf u èadlinden MiåÀl-i şems-i tÀbÀn baèżı burcı eyledi seyrÀn 3 Füzÿn olmışdı Nìl-i iştiyÀúı òıùùa-i Mıãruñ Bu defèa gördi dìdÀr-ı èazìzin oldı dil-şÀdÀn
XVII AE1 43a, AE2 37a, MK1 47b, MK2 37a, Ü 57b. 2 /aãóÀb-ı dirÀyet: aãóÀb-ı merÀtib MK1. XVIII AE1 43b, AE2 37a, MK1 48a, MK2 37b, Ü 57b. * MK1’de bu tarihin yanında, sayfa kenarında “TicÀret NeôÀret-i Celìlesi Ùarafından BÀ-teõkire BÀb-ı èÁlìye Taúdìm Olınup Derüél-èarø Manôÿr-ı PÀdişÀhì Buyruldıàı ve Taósìni ÓÀvì MüsteşÀr-ı äadÀret-i èUômÀ Meróÿm MümtÀz Efendi CÀnibinden èAbd-i Kemtere ÒiùÀben Tezkiye-i Maòãÿsa VÀrid Olunmışdur” ifadesi vardır.
150
4 KemÀl-i şevket ü iclÀl ile èavdet buyurduúda Ser-À-ser ÀsitÀne òalúı oldı òurrem ü feróÀn 5 Donandı óacle-ÀsÀ her maóall envÀè-ı zìnetle Bu şehr-Àyìn olur elbet cemìè-i beldede destÀn 6 Felek her şeb nücÿm-ı ôÀhirÀt ile donanduúça Sürÿr u naãra maúrÿn eylesün eyyÀmını YezdÀn
7 TevÀrìòe sezÀ cevher úalemle yazsalar RÀşid Úudÿm-i şÀh-ı devrÀn virdi İstanbula èizz ü şÀn
1279 XIXXIX
TÀrìò BerÀy-ı VilÀdet-i Òvod* FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün
Mevlidüm vaút-i ãabÀvetde pederden ãordum Söyledüm ben saña RÀşid cici tÀrìò didi
1227
XIX AE1 43b, AE2 34a, MK1 48a, MK2 34b, SÇ 44b, Ü 57b. * “TÀrìò-i BerÀy-ı VilÀdet-i Òvìş” Ü.
151
XXXX TÀrìò-i İnşÀ-yı BÀb-ı èÁlì
MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün 1 Şehen-şÀh-ı cihÀn èAbdüél-mecìd-i maèdelet-fermÀ MaèÀrif-pìşe òayr-endìşe ôıll-i Óażret-i MevlÀ
2 Uãÿl-i şerèe taùbìú itdi tanôìmÀt u úÀnÿnı SevÀd-ı ôulmi mihr-i dÀd u èadli eyledi imóÀ
3 Ùılsım-ı óall ü èaúd-ı èuúde-i her müşkil-i devlet Mekìn oldı nigìn-i óükmünüñ taótında mum-ÀsÀ
4 SaòÀ vü luùfı òandÀn eyledi sükkÀn-ı büldÀnı Enìn oldı faúaù nÀèÿre-i maèmÿreden peydÀ
5 ZamÀn-ı pür-amÀnın naômen ÀàÀz eyledüm vaãfa áanìmet oldı maúùaè-ı fetó ü nuãret maùlaè-ı àarrÀ
6 O bÀnì-i esÀs-ı dÀd u inãÀfuñ zamÀnında Teceddüd bulmada Ànen-fe-Ànen bu kühen dünyÀ
7 Ez-Àn cümle bu BÀb-ı Áãafì pür-sÿziş olmışdı MiåÀl-i úalb-i èÀşıú olmadı mümkin anı iùfÀ
8 NihÀyet hemçü sÀlik vÀãıl oldı maóv-ı küllìye KerÀmetle bu defèa úuùb-i devrÀn eyledi ióyÀ 9 Şeh-i Àãaf àulÀmuñ sÀye-i luùfında baú şimdi
Raãìn ü dil-nişìn oldı daòi evvelkiden aèlÀ 10 Bu BÀb-ı Áãafìnüñ başúadur feyż-i tecellìsi BekÀm oldı ricÀl-i salùanat bu bÀbda hep zìrÀ 11 O şÀhen-şÀh-ı DÀrÀ-cÀhuñ èömrin Óaú füzÿn itsün DuèÀ-yı pÀdişÀh vaúti lÀzımdur bize ìfÀ 12 SezÀ taósìn iderse ehl-i inşÀ vü úalem RÀşid Degül faòriyye tÀrìòümde yoúdur bir úuãÿr aãlÀ
XX AE1 43b, AE2 31a, MK1 48a, Ü 58a.
152
13 ÒitÀmın böyle tebşìr eyledüm küttÀb-ı aúlÀma Bu BÀb-ı Áãafı itdi SüleymÀn-ı zamÀn inşÀ
1259 XXIXXI
Der-saèÀdetde Úanùarcılarda KÀéin CÀmiè-i Şerìfüñ DÀòlinde BÀlÀ-yı BÀbda Levó-i Seng Üzerine Óak Olunmışdur
FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün 1 äarı Timurcı Muóammed-nÀm ãÀóib-himmetüñ
Mażcaèuñ tebrìd ide luùf eyleyüp Rabb-i mecìd 2 MÀl-i ùayyibi cemè ile bu cÀmièe ãarf eyleyüp
Eylemişdi óÀãılı AllÀh içün saèy-ı mezìd 3 Ez-úażÀ bÀb-ı òaùab sÿzÀn olınca bu daòi
Muóteriú olup cemÀèat úalmış idi nÀ-ümìd 4 Òayr-òvÀh millet-i İslÀm emìn-i cÀ vü şÀn BÀni-i åÀnì olup nÀm aldı ol õÀt-ı saèìd 5 ÓasbetenliéllÀh úıldı böyle üç mescid binÀ Ehl-i himmet nìk-òaãlet oldıàı oldı bedìd
6 Emr-i inşÀsı tamÀm olduúda RÀşid bì-úuãÿr Beyt-i cevher-dÀr ile tÀrìòini yazdum müfìd
7 Eylesün iósÀn AllÀh ecrini rÿz-ı maèÀd ÓÀcı İbrÀhìm Aàa bu mescidi yapdı cedìd
1257 XXIIXXII
DÀmÀdum Aómed Rifèat Efendinüñ Maòdÿmı VilÀdetine ÙavveleéllÀhu TeèÀlÀ èUmrehü
FaèilÀtün FaèilÀtün FaèilÀtün Faèilün Biñde bir düşer mücevher böyle tÀrìò-i müfìd İki yüz ùoúsanda ùoàdı yümn ile Maómÿd èAzìz
1290
XXI AE1 44a, MK1 48b, MK2 36a, Ü 58a. XXII AE1 44a, AE2 37b, MK1 48b, Ü 58b.
153
XXIIIXXIII CezÀyir Baór-i Sefìd Úapu KetòüdÀsı èİzzetlü Nebìl Begüñ Óafìdi VilÀdetine TÀrìò*
FeèilÀtün Feèilatün Feèilatün Feèilün Ùoàdı iúbÀl ile Maómÿd CelÀleéd-dìn Beg
èÖmr-i aùvel ide ièùÀ aña Rabb-i mennÀn 1299
XXIVXXIV DÀmÀdum Aómed Rifèat Efendinüñ Maòdÿmı VilÀdetine èAmmerahüéllÀhü TeèÀlÀ*
MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün 1 Bu beytüñ lafô u maènÀsı güher tÀrìòdür RÀşid Sünÿó itdi perìşÀn-õihn iken hengÀm-ı pìrìde
2 Úudÿmı saèd ola èömri ùavìl ü ùÀlièi yÀver Óafìdüm Edhem İbrÀhìm Beg ùoàdı üç yüz ikide
1302 XXVXXVI
TÀrìò-i äadÀret-i Raéÿf Paşa Der-Defèa-i ÇÀrüm FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün
1 PÀşa-yı Àãaf-şiyem rÿó-ı ãadÀret-i Raéÿf Her vecihle eylesem vaãfa sezÀ vü eóaú 2 Dört defèa almaz idi mühri eger olmasa Tedbir ü reéyi rezìn ol õÀta iósÀn Óaú
3 Pür-ôulmet ü yeés idi göñlüm şeb-ÀsÀ benüm Mihre gelince o dem gördüm ki sökdi şafaú 4 Taèvìø içün oúurum bu mıãraèı óÀside İtsün muvaffaú hemÀn ol õÀtı Rabbüél-FelÀú 5 Muãóafda vaóyen gelür tÀrìòine RÀşidÀ5 “İnnÀ feteónÀleke fetóan mübìnÀ”ya baú
1258
XXIII AE1 44a, AE2 37b, Ü 58b. * “CezÀyir Baór-ı Sefìd VilÀyeti Úapu KetòüdÀsı SaèÀdetlü Nebìl Begüñ Óafìdi VilÀdetine TÀrìò-i Muècem” AE1. XXIV AE1 44a, AE2 37b, Ü 58b. * “DÀmÀdum Aómed Rifèat Efendinüñ Maòdÿmıdur ÙavveleéllÀhu èÖmrehu” MK1. XXV AE1 31b, MK2 33a, SÇ 43a. 5 /Bu mısraın vezni bozuktur.
154
XXVIXXVII MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
1 MuóibbÀne şefìúan eyledüm èarø-ı òulÿã işte Veliyy-i nièmetüm bir gün şevÀàilden olup òÀlì
2 Biri cevher birisi tÀm tÀrìò ile òÀmem Uãÿl-i tehniyetde buldı bu ùarz-ı bihìn óÀli
3 Çü sÀl-i nev bulup şöhret-i úabÿl zìb-i behcetle Göre RÀşid Efendi mecd ü saèd ile nice sÀli
1286 XXVIIXXVII
Maòdÿmum Seyyid Aómed NiôÀme’d-dìnüñ VilÀdetine DÀéir äÀóib-i DìvÀn èAùÿfetlü RÀşid Efendi Óaøretlerinüñ İósÀn Buyurduúları TÀrìòdür
FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün 1 Geldi dünyÀya bir oàlı Óaøret-i Faòrì Begüñ ÙÀlièin saèd eyleye her óÀlde Rabbüél-FelÀú
2 Yazdı RÀşid beyt-i cevher-dÀr ile tÀrìòini Nüsòa idüp başına taèlìúa şÀyÀn-ı eóaú
3 Virdüm olup eylerüm böyle duèÀ ãubó u mesÀ Çoú muèammer eylesün Aómed NiôÀmeéd-dìni Óaú
Receb 309 yevm-i Pazar 308. AùveleéllÀhü èUmrehü. TÁRÌÒ-i VEFEYÁT
XXVIIIXXIX Ders Vekìli Meróÿm YaóyÀ Efendi Kerìmesi İrtióÀline Kendüsi SüleymÀniye CÀmiè-
i Şerìfi SÀóasına Medfÿndur RaómetüéllÀhi èAleyh TÀrìò-i VefÀt Nüvişte Şüd Be-seng-i MezÀr Der-i Úañlıcak
FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün 1 NÀz-perverde Úamer ÒÀnım Àh Gül gibi tÀze iken ãoldı vÀh
2 Mihre beñzerdi ruò-ı pür-tÀbı Kesb-i nÿr eyler idi andan mÀh 3 Óayf ãad óayf o ciger-pÀrecigüñ ÓÀãıl-ı èömrini mevt itdi tebÀh XXVI AE1 40a, AE2 40a. XXVII MK1 53b. XXVIII AE1 44b, AE2 33b, MK1 49a, MK2 29b, SÇ 43b, Ü 59a.
155
4 Eyledi çünki cinÀnı mesken Aña zevc eyleye àılmÀnı AllÀh
5 Ágeh ol kim eger olsañ sulùÀn Ecel Àòir olacaú peyk-i rÀh
6 Yazdı tÀrìò-i vefÀtın RÀşid Münòasif oldı Úamer vÀ eyvÀh
1251 XXIXXXIX
Veliyyüén-nièmet veél-yevm Òıùùa-i èIrÀúa FermÀn-revÀ-yı Óükÿmet Meómed Necìb Paşa Óaøretlerinüñ KÀtibi VefÀtına* FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 ŞÀmda şimdi olan vÀlì-i ãÀóib-fermÀn Bermekì-menúabe paşa-yı necìbüél-èunvÀn
2 KÀtib-i müétemen dÀéiresi itmiş idi Yirmi yıldan berü bu õÀtı o õÀt-ı õì-şÀn
3 Yoú òilÀfum ف آ لم ا هللا تعا لی وع NÀdirüél-miål idi inşÀda miåÀl-i SeóbÀn
4 Dürdi ùÿmÀr-ı óayÀtın úapadı defterini Óaú TeèÀlÀ ide maóşerde óisÀbın ÀsÀn
5 Óarf-i muècem ile tÀrìòini yazdum RÀşid CÀr-ı Firdevs ide èOåmÀnı CenÀb-ı èOåmÀn
1258 XXXXXXXXI
FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün Yazdı RÀşid fevtine tÀrìò-i tÀm Eyleye èOåmÀn firdevsi maúÀm
1258
XXIX AE1 44b, AE2 33b, MK1 49a, MK2 31a, SÇ 44b, Ü 59a. * “Meróÿm-ı MüşÀrün-ileyh Necìb Paşa BïstÀn İskelesinde Çeşme Úurbında Medfÿndur RaómetüéllÀhi èAleyh” Ü. XXX AE1 34a, SÇ 44b.
156
XXXIXXXI TÀrìò-i VefÀt-ı Meómed Beg Zeyneb SulùÀn CÀmiè-i Şerìfi Maúberesinde Medfÿndur
FÀèilatün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün 1 Eylemişdi fenn-i inşÀ-veş bu mìr-i muóterem Oùa-i mektÿbi-i mÀliyyeyi cÀy-ı åebÀt 2 İtmeden tebyìż-i tesvìd ammÀ nìş-i ecel Úırdı kilk-i èömrin itdi ùayy-ı ùÿmÀr-ı óayÀt
3 Defter-i aèmÀlin itdi yirmiden eksik tamÀm Sehvi varsa óakk ü maóv itsün èafvüés-seyyiéÀt 4 Hep düşer evrÀúı bir gün bozılur şìrÀzesi Böyle úalmaz lÀ-cerem bu münşeéÀt-ı kÀéinÀt
5 Kim bu tÀrìòüm oúur elbet çeker RÀşid bir Àh Genc iken pek acıdum itdi Meómed Beg vefÀt
1259 XXXIIXXXII
ÚapudÀn-ı DeryÀ Esbaú MüteveffÀ PÀbuccı Paşa Kerìmesi VefÀtına Nüvişte Şüd MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
1 ÚapudÀn-ı yem-i himmet àarìú-i lücce-i raómet Olan PÀbuccı PÀşa-yı benÀmuñ duòteri óayfÀ
2 KemÀliyle dimÀà-ı èíşı bir õevú almadan gitdi Ne yapsun yolmasun gìsÿlarını mÀder-i dünyÀ
3 Biraz müşkil birÀder genc iken zìr-i türÀb olmaú Egerçi mevtdür encÀmumuz yoú şübhe ÀmennÀ
4 Yanup yaúılmamaú evlÀsıdur ammÀ nedür çÀre Bir Àteşdür ki óasret eşk-i çeşm eyler anı iùfÀ
5 ÓarÀretden eåer úalmış ise meróÿmede yÀ Rab CenÀb-ı FÀùıma keésÀt-ı kevåerle ide irvÀ 6 Bu tÀrìòüm görenler sÀl-i fevtin fehm iderler RÀşid Saèìde ÒÀnıma MevlÀ cinÀnı eylesün meévÀ
1259
XXXI AE1 44b, AE2 33a, MK1 49a, MK2 32a, SÇ 42a, Ü 59a. XXXII AE1 45a, AE2 33b, MK1 49b, MK2 32b, Ü 59b.
157
XXXIIIXXXIIIXIV TÀrìò-i VefÀt-ı NuèmÀn MÀhir Beg
FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün 1 Defter-i aèmÀlini òayrÀt ile tekmìl idüp Münşi-i ãÀóib-úarìóa mìr MÀhir gitdi hÀy 2 Bu èimÀret-gÀh-ı èÀlem bildi fÀnì oldıàın İtdi taóãìl-i rıżÀ-yı Óażret-i BÀrì ÒudÀy
3 Biz de bir gün eylerüz dÀr-ı beúÀya intiúÀl Kimseye olmaz senedle bu ribÀù-ı köhne-cÀy
4 FÀrià ol endìşeden úıl mÀ-sivÀdan úaãr-ı yed Naúd-i èömrüñ itme żÀyiè ãoñra dirsüñ vÀy vÀy
5 Şeş-cihetden kim bu tÀrìòüm oúur eyler ferÀà NÀôır-ı evúÀf-ı sÀbıú mìr MÀhir göçdi vÀy
6 Baú bu mìr-i muóterem işlerdi çoú òayr u åevÀb Úıldı Cennetde müheyyÀ kendine RÀşid sarÀy
1259 XXXIVXXXIVV
BostÀn İskelesi CivÀrında VÀlide Mihr-i ŞÀh SulùÀn Mektebi Maúberesinde Medfÿn ve Seng-i MezÀrında Maókÿkdur *
Müstefèilün Müstefèilün Müstefèilün Müstefèilün 1 Mektÿbi-i ãadr-ı güzìn münşi-i imlÀ vü zemìn Òuld-i berìne manãıben mÀnend-i rÿó oldı revÀn
2 Müsvedde-veş ehl-i úalem fevtiyle oldılar behem Ôann eyleme sürò-i raúam kilk aàladı fürúatle úan 3 Her noúùası bir òÀl idi her fıúrası emåÀl idi Veysì yanında lÀl idi inşÀda bì-reyb ü gümÀn 4 Emr-i CenÀb-ı Rabb-i Óay ùÿmÀr-ı èömrin itdi ùay Óasretle yaúdı cÀneñi aúlÀmda hep kÀtibÀn XXXIII AE1 45a, AE2 32b, MK1 49b, MK2 32b, SÇ 42a, Ü 59b. XXXIV AE1 45a, AE2 32b, MK1 50a, MK2 33a, SÇ 42a, Ü 59b. * “Mektÿbì-i äadr-ı èÁlì NÀãır Efendi İrtióÀline Nüvişte Şüd Be-seng-i MezÀr” AE1; “TÀrìò-i VefÀt-ı Mektÿbì-i äadr-ı èÁlì NÀãır Efendi” SÇ.
158
5 TÀrìò-i fevtin õikr idüp àÀfil bulunma fikr idüp Çoú nÀsa dünya mekr idüp itmez vefÀ encÀm inan
6 RÀşid óużÿra daèveten geldi ecel hem baàteten NÀãır Efendi fücéeten vÀh eyledi èazm-i cinÀn
1258 XXXVXXXVI
Mÿãul Defter-dÀrı SÀbıú KÀmil Efendinüñ Maòdÿmı İntiúÀline FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün
1 SÀbıúÀ Mÿãulda defter-dÀr Efendi KÀmilüñ Penç mÀh evvel úızı ãoñra bu oàlı gitdi vÀh
2 Rÿz u şeb budur niyÀzum Óażret-i mennÀndan
Her birine èadn ile firdevsi úılsun cilve-gÀh
3 VÀlideyni úaldılar tenhÀca maàmÿm u melÿl Eyleye ãabr-ı cemìl ecr-i cezìl iósÀn AllÀh
4 Úaùre-i eşkümle RÀşid yazdılar tÀrìòini Genc idi NÀôım Efendi göçdi vÀhÀ vÀh vÀh
1307 Rebièüél-åÀnì XXXVIXXXVIVII
TÀrìò-i VefÀt-ı Maódÿm-ı èÁcizì Caàaloàlı CivÀrında Cezerì ÚÀsım Paşa CÀmièi Maúberesinde Medfÿndur*
Mefèÿlü FÀèilÀtü MefÀèìlü FÀèilün 1 Fevt oldıàı Edirnede mesmÿèum oldı Àh äabr eylesün èaùÀ baña ol Óayy-i lem-yezel
2 RÀşid didüm vefÀtına tÀrìò-i muècemi Oàlum Münìfi pek küçücük aldı óayf ecel
1261 XXXVIIXXXVIIVIII
Mefsÿò DÀòiliyye Úalemi ÒulefÀsından CemÀl ve NÀşid Efendilerüñ VÀlideleri İrtióÀline
MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèilün MefÀèìlün 1 Peder mÀder birÀder kÿy-ı òÀmÿşÀna göçmekde Bizüm àafletle geçmekde bütün gün èömrümüz eyvÀh
XXXV AE1 45a. XXXVI AE1 45b, MK1 50a, MK2 35a, Ü 60a. * “Caàaloàlı CivÀrında Cezerì ÚÀsım Paşa Meróÿmuñ CÀmiè-i Şerìfi Maúberesinde Medfÿndur” MK 1; “TÀrìò-i VefÀt-ı Maòdÿm-ı èÁcizì” MK2. XXXVII AE1 45b, MK1 50a, MK2 35b, Ü 60a.
159
2 O õÀtuñdur saèÀdet mÀ-sivÀdan eyleyüp ièrÀż Bu meróÿme gibi teslìm ide rÿóın be-õikruéllÀh
3 GüşÀd itmişdi revzen-i úalbi nüzhet-gÀh-ı firdevs EùıbbÀ olmadılar sìnesinde yÀradan ÀgÀh
4 Aña cennetde merhem-sÀy-ı luùf olduúça óÿrìler Úalan evlÀdı derd ü àamdan aãlÀ çekmesünler Àh
5 Bu tÀrìòümle rÿóı şÀd olur meróÿmenüñ RÀşid CinÀnı eyleye menzil Nefìse ÒÀnıma AllÀh
1264 XXXVIIIXXXVIIIX
TÀrìò-i VefÀt-ı VÀlid-i NÀôım-ı MüşÀrün-ileyh Şehìd Meómed Paşa Yoúuşında KÀéin ÓalvÀcıbaşı İskender Aàa Mescidi Maúberesinde Medfÿndur RaómetéullÀhi èAleyh
FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün Óarf-i menúÿù ile RÀşid söyledüm tÀrìhini Eyledi meévÀ cinÀnı vÀlidüm NuèmÀn Aàa
1246 XXXIXXXXIX
AóibbÀdan èAdliyye Vezne-dÀrı ÓÀcı Taósìn Efendinüñ Maòdÿmı VefÀtına Pederi LisÀnından*
Mefèÿlü FÀèilÀtün Mefèÿlü FÀèilÀtün 1 Bir beyt-i muècem ile tÀrìòin itdüm imlÀ Eyler àarrÀ görenler bu óÀlümi meéÿfum(?)1 2 MevlÀ-yı Óayy ideydi baña ãabırlar ièùÀ BÀà-ı naèìme uçdı vÀh MuãùafÀ Raéÿfum
1299 XLXLI
Şehr-i Beyrÿtda Defìn-i Laód-i Raómetdür FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün
1 Bir gelenlerden idi dehre Şefìú Paşa velì Olmadı vefú-i merÀm üzre cihÀnda kÀm-kÀr
2 PÀyesi begler begilik reéy ü tedbìri sedìd Òaùù u inşÀsı güzel kendi èafìf ü dìn-dÀr
XXXVIII AE1 45b, MK1 50a, MK2 36a, Ü 60a. XXXIX AE1 45b, AE2 39b, MK1 50a, Ü 60a. * “èAdliye Vezne-dÀrı ÓÀcı Taósìn Efendinüñ Maódÿmı İrtióÀline” Ü. 1 //Bu mısraın vezni bozuktur. XL AE1 46a, AE2 38a, MK1 50b, Ü 60b.
160
3 ŞÀm Ùrablusında üç ay óükmi cÀrì olmadan Úırú yaşında eyledi terk-i óayÀt-ı müsteèÀr
4 Devre çıúmışdı nevÀóì-i livÀyı èadl içün Ùutdı dÀmÀnın ecel Beyrÿtda encÀm-ı kÀr
5 Beyt-i muècemle yazarken rıóleti tÀriòini Riúúat-i úalbüm baña itdürdi RÀşid Àh ü zÀr
6 RÀh-ı MevlÀnÀda sÀlik pek muóibb-i insÀn idi Eylesün èadni Şefìú Paşaya Óaú dÀrüél-úarÀr
1296 XLIXLI
Edirne Úapusı ÒÀricinde ÜstÀd-ı Şehìr èAbdüér-raóìm Efendi Merúadi CivÀrında Medfÿndur ve Levó-i MezÀrına Óakk Olınmışdur
Mefèÿlü FÀèilÀtü MefÀèìlü FÀèilün 1 AóbÀbumuz birer birer itmekde irtióÀl áafletle gelmiyor bize bir sÀèat intibÀh
2 Bir fÀżıl-ı yegÀne idi gitdi bu daòi
Gelmez naôìri èÀleme bì-şekk ü iştibÀh
3 Tefsìr ü fıúh uãÿl ile eylerdi iştiàÀl İtmezdi zìb ü zìnet-i dünyÀya hìç nigÀh
4 AèøÀdan idi meclis-i tedúìú-i şerède Maòrecdi pÀyesi ide raómet aña AllÀh 5 Elbet çeker bir Àh bu tÀrìòi oúuyan Áh intiúÀl eyledi RÀşid Efendi Àh
1298 XLIIXLIII
FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün 1 NÀm-dÀş-ı faòr-i èÀlem óÀcı efendinüñ dirìà Bir yetişmiş oàlı èuúbÀya bu sÀl oldı revÀn 2 İstiúÀmet óüsn-i sìretle kitÀbet eyledi BÀb-ı ser-èaskerde evrÀú oùasında bir zamÀn
XLI AE1 46a, AE2 38b, MK1 50b, Ü 60b. XLII AE1 46a, AE2 38b, MK1 50b, Ü 60b.
161
3 ÇÀre vü dermÀn arandı ise de bulunmadı èÁúıbet derd-i veremle eyledi terk-i cihÀn
4 Cilve-gÀhı oldı çün-kim ravża-i òuld-i berìn Óÿr-ı èaynı hem-nişìn itsün ÒudÀ-yı müsteèÀn
5 Beyt-i muècemle didüm tÀrìò RÀşid fevtine Úaùre-pÀş-ı eşk olur her kim oúursa bì-gümÀn 6 Yirmi üç sÀl oldı èÀlemde muèammer óayf vÀh KÀôım İsmÀèìl Efendi eyledi èazm-i cinÀn
1300 XLIIIXLIIIV
Mÿãul Defter-dÀrı SÀbıú KÀmil Efendinüñ Kerìmesi İrtióÀline MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
1 Olan Mÿãulda sÀbıú defterì KÀmil Efendinüñ CihÀna ùoymadan gitdi úızı derd-i veremden Àh
2 Pederle mÀder ü hem şevherin eyledi maózÿn HemÀn ãabr-ı cemìl ecr-i cezìl iósÀn ide AllÀh
3 Enìs-i óÿr-ı èayn Óażret-i ZehrÀ idüp yÀ Rab RevÀn-ı pÀkine òuld-i berìni eyle cevlÀn-gÀh
4 Óurÿf-ı noúùa-dÀr ile didüm tÀrìòini RÀşid ZiyÀde acıdum göçdi Òadìce ÒÀnım vÀh vÀh
1306 XLIVXLIVLV
èAtìú Meclis-i Øabùiyye AèżÀsındandur VÀlidesi Cezerì ÚÀsım Paşa CÀmièi Maúberesinde Medfÿndur ve Seng-i MezÀrına Yazılmışdur Efendi-i MÿmÀ-ileyh
Daòi ÚÀêì Úaryesinde Sögüdli Çeşme CivÀrında İmÀm-ı SulùÀnì Meróÿmuñ Merúadi äofasında Medfÿndur MezÀrında Olan TÀrìò Daòi Bu èÁcizüñdür MÿmÀ-
ileyh DÀmÀdum Olup TicÀret-òÀnede EvrÀk Müdìri İken VefÀt İtmişdür KÀşàarì Türbesine Gidilen Yolda CÀnib-i YesÀrda İkinci Sedd Üzerinde Medfÿndur Levó-i
Úabrine Yazılmışdur MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
1 VefÀt itdi èafìfe mÀderi äÀlió Efendinüñ Odur òayrüél-òalef MevlÀ muèammer úıla dünyÀda
XLIII AE1 46a. XLIV AE1 46b, AE2 37b, MK1 51a, MK2 37a, Ü 61a.
162
2 Degül cÀy-ı iúÀmet bir müsÀfir-òÀnedür èÀlem TedÀrük eyle zÀd-ı rÀhı úalma mÀl-i òulyÀda
3 Bu meróÿme gibi èömr-i èazìzi ãarf-ı ùÀèÀt it Eger mesken dilerseñ rÿz-i maóşer úurb-i MevlÀda 4 èAbeå ser-mÀye-i enfÀsı itlÀf eyleme zinhÀr NedÀmet çekme ãıfrüél-yed úalup bÀzÀr-ı ferdÀda
5 Óurÿf-ı muècem ile söyledüm tÀrìòini RÀşid Şerìfe ÒÀnıma menzil ola firdevs èuúbÀda
279 XLVXLVI
Birinci Meclis-i TicÀret Żabù KÀtibi Evvelì Meróÿm Pertev Efendi Kerìmesi İrtióÀline
FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün 1 NÀzenìn ÒÀnıma acınmaz mı
TÀzelikde cemÀli ãoldı vÀh
2 áonce iken òazÀn irüşdi serìè Açılup gülmedi hezÀr eyvÀh
3 Görmiş idüm yataúda bir defèa3 Acıdum óÀline olup ÀgÀh 4 BÀà-ı fÀnìyi çünki terk itdi Gül-şen-i òuldi mesken ide AllÀh4
5 Pederi yazdı böyle tÀrìòin İrtióÀl itdi NÀzenìnüm Àh
279 XLVIXLVI
Mevlevì-òÀne Úapusı ÒÀricinde Merkez Efendi Óażretleri ÒÀnúahına Giden ZuúÀúda KÀéin Maúberede Medfÿndur ve Levó-i Úabrine Yazılmışdur
FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün 1 Biñbaşı Óilmì Efendi bundan aúdem fevt olup Bir úızı úalmışdı gitdi on ùoúuz yaşında Àh
XLV AE1 46b, AE2 38a, MK1 51b, MK2 37b, Ü 61a. 3 /Bu mısraın vezni bozuktur. 4 /Bu mısraın vezni bozuktur. XLVI AE1 46b, AE2 38a, MK1 51b, Ü 61a.
163
2 Hem óafìdesi idi YaóyÀ Farìú Paşanuñ ol Eyledi encÀm ecel ikisini birden tebÀh
3 NÀzik-endÀm u èafìfe nev-nihÀl-i nÀz idi Eylesün cennetde àılmÀnı aña şevher AllÀh 4 Beyt-i muècemle didüm tÀrìò-i RÀşid fevtine Riúúat-engìz oldı aàlar oúuyan bì-iştibÀh
5 TÀze iken gül gibi Mihriye ÒÀnım ãoldı óayf Pek ziyÀde acıdum Àh iki gözüm vÀh vÀh
1298 XLVIIXLVIII
Pederi TicÀret-òÀnede EvrÀú Müdìri İken İrtióÀl İden Meómed ŞÀmiò Efendi Ebÿ Eyyÿb EnãÀrì Türbe-i Şerìfesi VerÀsında KÀşàarì ÒÀn-úahına Gidilen Ùarìúda CÀnib-
i yesÀrda İkinci Sedd Üzerinde Medfÿndur Levó-i MezÀrına Bu Úıùèa Óakk Olunmışdur
FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün 1 Genc iken ŞÀmiò Efendi óayf itdi irtióÀl VÀlideyn ü duòteriyle hem-seri úaldı melÿl
2 èAfv olınmaú seyyiéÀtı var ise meémÿldür hÀy Çünki itdi Óażret-i ÒÀlid civÀrında úabÿl2
XLVIIIXLVIII Óafìdem ÒÀdice Necìbe ÒÀnımuñ Seng-i Úabrine Meråiye Vechle Óakk Olunmışdur Mevlevì-òÀne Úapusı ÒÀricinde äÿfì Meómed Paşa Sebìli Úarşusında KÀéin äafada
Medfÿnedür Levó-i Úabrine Yazılmışdur* Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün
1 Òarc eylemedük úalmadı dünyÀda veremden Bir çÀre bulunmadı baña Àh veremden 2 Bir õevú u ãafÀ ile òırÀm eylemedüm hìç äaórÀ-yı vücÿda geleli ketm-i èademden
3 DünyÀda on altı sene çekdüm elem ü derd èUúbÀda ÒudÀ itmeye maórÿm nièamdan
XLVII AE1 47a, Ü 61a. 2 /Bu mısraın vezni bozuktur. XLVIII AE1 47a, MK1 51b, Ü 62a. * “Mevlevì-òÀne Úapusı ÒÀricinde äÿfì Meómed Paşa Sebìli Úarşusında KÀéin äofada Medfÿndur” MK1.
164
4 AóvÀl-i ciger-sÿzumı èarż eyledüm işte Bir FÀtióa meémÿldür aãóÀb-ı keremden
MiyÀn 1294 XLIXXLIX
Meråiye Vechle Kerìmem Meróÿmenüñ Laódine Óakk Olunmışdur Meróÿm Necìbe ÒÀnımuñ VÀlidesidür Bu Daòi Maóall-i Mezbÿrede Yanında Medfÿnedür ve Levó-i
MezÀrına Yazılmışdur* Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün
1 Bir derde düçÀr oldı úızum vÀh áaniyem GiryÀn bıraàup gitdi beni Àh áaniyem
2 MÀder ile hem-şìre birÀder gice gündüz Óasret çekiyorlar saña eyvÀh áaniyem
3 Virsün saña cennetde maúÀmÀt-ı refìèa äabr eylesün iósÀn bize AllÀh áaniyem
Rebìüél-evvel 201 LLI
Enderÿn-ı HümÀyÿn MaãÀrifÀt NÀôırı Aómed KemÀl Paşa İrtióÀline SüleymÀniye CÀmiè-i Şerìfi SÀóasında Medfÿndur Mefèÿlü FÀèilÀtün Mefèÿlü FÀèilÀtün
1 Teslìm-i rÿó iderken geldi ise óarÀret áılmÀn u óÿr ãunsun kÀés-ı óıyÀż-ı firdevs
2 TÀrìò-i irtióÀli muècem bulundı RÀşid Úabr-i KemÀl Paşa oldı riyÀż-ı firdevs
1304 LILI
BÀ-taèmiye TÀrìò-i BerÀy-ı VefÀt-ı ÒvÀce èAynì Efendi áalaùada Mevlevì-òÀne ÒÀmÿşÀnından Meróÿm Şeyò ÚudretuéllÀh Efendi Türbesi CivÀrında DestÀr-ı
Mevleviyye İle Medfÿndur RaómetuéllÀhi èAleyh FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
Bir gelüp gitdi bu tÀrìòde gelmez miåli ÒvÀce èAynì gözini yumdı fenÀ èÀlemden
1253
XLIX AE1 47a, MK1 52a, Ü 62a. * “Óafìdem Necìbenüñ VÀlidesidür Bu Daòi Yanında Medfÿndur” MK1; “MÿmÀ-ileyhimÀnuñ VÀlidesidür Bu Daòi Yanında Medfÿnedür” Ü. L AE1 47a, MK1 52a, Ü 62a. LI AE1 47a, AE2 34a, MK1 52a, MK2 34b, SÇ 43b, Ü 62a.
165
LIILIII TÀrìò-i BerÀy-ı Ùabè u Temåìl-i DìvÀn-ı ÜstÀd-ı Meróÿm
Müstefèilün Müstefèilün Müstefèilün Müstefèilün RÀşid budur òayrüél-kelÀm mÀ-úÀl ü dil tamÀm* DìvÀn-ı èAynì ùabèına tÀrìòümüz tÀrìò-i tÀm
1258 LIIILIII
Óalebde ve SÀéir VilÀyetde DìvÀn KitÀbetinde Bulundıàum Meróÿm Ôarìf MuãùafÀ Paşa DÀmÀdı İrtióÀline Úandilli VerÀsında Medfÿndur
FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün 1 Eyledi ãıhr-ı Ôarìf Paşa vefÀt Óaúdan ümìdüm budur maàfÿr ola
2 Olmış idi bir marażdan bì-óużÿr Úabr içinde rÀóatı mevfÿr ola 3 Meclis-i temyìzde bir rükn idi İstemezdi kimseyi maàdÿr ola
4 Çünki RÀşid eyledi terk-i cihÀn Úaãr-ı cennetde enìsi óÿr ola
5 Geldi bir zÀéir didi tÀrìòini Mìr äÀdıú merúadi pür-nÿr ola
1300 LIVLIV
Yeñişehr FenÀrda Medfÿndur FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Gitdi ordu-yı òamÿşÀna yeri boş úaldı MÀébihiél-faòr-ı farìúÀn idi Muòliã Paşa
2 Şöhret ü ãít úazanmışdı úumandanlıúda äınf-ı èasker didiler rıóletine vÀ-óayfÀ
3 Leşker-i düşmen ile eyledi úaç defèa cihÀd NÀéil-i ecr ide maóşerde CenÀb-ı MevlÀ
LII AE2 34a, MK2 34b, SÇ 44b, Ü 62a. * /Bu mısraın vezni bozuktur. LIII AE1 47a, AE2 39a, MK1 52a. LIV AE1 47b, AE2 39b, MK1 52b.
166
4 İşidince Yeñişehr içre vefÀtın RÀşid Beyt-i muècem ile tÀrìòini itdüm imlÀ
5 AllÀh AllÀh diyerek rÿóını virdi ya Hÿ Oldı firdevs-i cinÀn merúad-i Muòliã Paşa
1295 LVLV
Óìn-i İrtióalde äadr-ı Aèôam Bulunan Saèìd Paşa Óażretlerinüñ BirÀderidür Beşikùaşda YaóyÀ Efendi Óażretleri Türbesi SÀóasında Medfÿndur Raómet’ullÀhi
èAleyh FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün
1 Óayf kim gitdi cihÀndan gelmeden úırú yaşına Óażret-i ãadr-ı celìlüñ dÀveri dÀmÀdum Àh
2 Oùa-i taórìr-i emlÀke müdìr olmış idi İstiúÀmetde èadìmüél-miål idi bì-iştibÀh 3 Bir ãaàìre duòter ile hem-seri bir haftada İki yüz seksen sekiz sÀlinde oldılar tebÀh
4 Bu kederle heşt sÀl itdi tecerrüd iòtiyÀr äoñra itdi izdivÀc aàlardı ammÀ gÀh gÀh
5 Şimdi úaldı iki yaşında üç aylıú úızları Terk idüp dünyÀ evin gitdi o õÀt-ı òayr-òvÀh 6 Cilve-gÀh olsun aña òuld u enìsi óÿr-ı èayn DÀver-i õì-şÀnuñ èömrüñ füzÿn itsün AllÀh
7 Lafô u maènÀsıyla RÀşid söyledüm tÀrìòini
Cennete gitdi biñ üç yüzde Ferìd Beg Àh vÀh 1300
LVILVI MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
1 BirÀder òvÀb-ı àafletden niçün biz olmayuz bìdÀr Görürken bir ùarafdan gitdigüñ òalúuñ cihÀndan Àh
LV AE1 47b, AE2 39a, MK1 52b, Ü 62a. LVI AE1 48a, AE2 38b, MK1 53a, Ü 62b.
167
2 AóibbÀdan yine bir õÀt işte irtióÀl itdi RiyÀż-ı cenneti úılsun aña YezdÀn cevelÀn-gÀh
3 Degüldi kimsenüñ nìk ü bedinde kendi óÀlinde Geçürdi èömrini ùÀèat ile ol merd-i dil-ÀgÀh
4 BahÀriyye yolunda úabrini yapdurdı evvelce Enìs itsün aña àılmÀnı RÀşid Óażret-i AllÀh
5 Yazarken iş-bu tÀrìòi döküldi noúùa-i eşküm VefÀt itdi Ùobuzlı-zÀde İbrÀhìm Beg eyvÀh
1294 LVIILVII
Kerìme-zÀdem Meómed ReşÀd NÀm äabìnüñ VefÀtına Edirne Úapusı ÒÀricinde İlerüde Dört Servìler Dinilen Maóalde Medfÿndur ve Ùaşına Yazılmışdur
FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün 1 èAndelìb-ÀsÀ óafìdüm uçdı gitdi cennete Pek severdüm úaldı çeşmümde òayÀli Àh Àh
2 Beyt-i muècemle didüm tÀrìò-i sÀl-i rıóletin Oúur aàlar riúúat-i úalbi olan bì-iştibÀh
3 ÇÀre bu derde olur ise olur ãabr-ı cemìl Bir buçuú yaşında fevt oldı ReşÀdum vÀh vÀh
1287 LVIIILVIII
TÀrìò-i İrtióÀl-i VÀlide-i Müşfiúa-i Òvìş Caàaloàlında Cezerì ÚÀsım Paşa CÀmièi Maúberesinde Medfÿndur ve Levó-i Úabrine Yazılmışdur RaómetuéllÀhi èAleyhÀ
MefÀèìlün FeèilÀtün MefÀèìlün Feèilün 1 Mükedder itdi beni irtióÀli vÀlidemüñ Néola sirişküm olursa miåÀl-i seyl-i revÀn
2 Denilse RÀbièa-i æÀniyye sezÀdur aña EõÀn oúunsa namÀza úıyÀm iderdi hemÀn
3 Faùìn söyledi RÀşid vefÀtı tÀrìòin
Nesìbe ÒÀnıma YezdÀn cinÀnda úılsun mekÀn3
LVII AE1 48a, Ü 62b. LVIII AE1 48a, Ü 62b. 3 AE1’de bu beytin yanında, sayfa kenarında “MıãrÀè-ı TÀrìò Faùìn Efendinüñdür” ifadesi, Ü’de “VÀlidem Òanımuñ İrtióÀline MıãrÀè-ı TÀrìò ŞÀèir Faùìn Efendinüñdür” ifadesi vardır.
168
Receb 1276 LIXLIX
Kerìmem FÀùıma Behiye Òanıma Meråiye Vechle İnşÀd Olunmışdur Mevlevì-òÀne Úapusı ÒÀricinde Dìger Kerìmem ve Òafìdemüñ Yanlarında
Medfÿnedür ve Levó-i Laódine Yazılmışdur* Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün
1 Sen tÀze iken fevt olalı vÀh úızum vÀh RÿzÀn u şebÀn itmedeyim Àh úızum Àh
2 MÀder iki hem-şìre birÀder ile şevher Fürúatle ider nÀle-i cÀn-gÀh úızum Àh
3 Eyler pederüñ RÀşid-i maózÿn bu duèÀyı İósÀn ide èadni saña AllÀh úızum Àh
1288 ramażÀn LXLX
SìvÀs VÀlìsi FeyżuéllÀh Paşa ŞehÀdetine SìvÀsda Óükÿmet Úonaàı Úapusı Úarşusında èOåmÀn Paşa CÀmièi Maúberesinde Medfÿndur HÀy ve Seng-i Laódine
Yazılmışdur RaómetuéllÀhi èAleyh* FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün
1 VÀli-i SìvÀs FeyżuéllÀh Paşayı şehìd İtdiler baú èibret al dört èabd-i memlÿk-ı leéìm
2 Şevket ü Òÿrşìd ü Rüstem ŞÀkir Gürci NejÀd İşte bunlar úıldılar ol õÀt-ı õì-şÀnı èadìm
3 Rÿó-i pÀki cennet-i èaèlÀda cevlÀn eylesün Úabrini pür-nÿr itsün óaşre dek Rabb-i Raóìm
4 Óarf-i muècemle ricÀl-i àayb tÀrìòin didi Oldı FeyżuéllÀh Paşaya maóal dÀrüén-naèìm
Receb 1272
LIX AE1 48a, MK1 51b, Ü 61b. * “Dìger Kerìmem FÀùıma Behiye Òanımuñ Levó-i Úabrine Yazılmışdur Bu Daòi Õikr Olınan äofada Medfÿnedür SÀbıú Saèìd Paşanuñ BirÀderi Ferìd Begüñ Óalìlesidür” MK1. LX AE1 48a, MK1 51a, Ü 62b. * “SìvÀsda Óükÿmet Úonaàı Úarşusında èOåmÀn Paşa CÀmièi Maúberesinde Medfÿndur Meróÿm èİzzet MollÀ Yanındadur MıãrÀè-ı TÀrìò ŞÀèir Faùìn Efendi İnşÀd-kerdesidür RaómetuéllÀhi èaleyhÀ” MK2.
169
LXILXI Naúìbüél-eşrÀf Meróÿm Taósìn Beg İrtióÀline BostÀn İskelesinde Mihr-şÀh VÀlide
SulùÀn Türbesi Maúberesinde Medfÿndur ve Levó-i MezÀra Yazılmışdur Feèilatün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 İrtióÀl itdi reìsüél-èulemÀüél-aòyÀr Yaèni Taósìn Beg Efendi-i feżÀéil-i ÀåÀr
2 Mesned-ÀrÀy-ı nekÀbet iken ol õÀt-ı şerìf Ùayy-ı menşÿr-ı óayÀt eyledi gitdi nÀ-çÀr
3 Rÿm ili ãadrına virdi iki defèa zìnet Anaùolıyı faúaù pÀye ile itdi güõÀr 4 Óacda bir cÀn-ı èazìz oldı delìl ü mürşid CÀnını eyledi cÀnÀnına beõl ü ìåÀr
4 5 Beyt-i muècem ile tÀrìòini yazdı RÀşid İftirÀúından idüp òaylì taóazzün iôhÀr
6 èUlemÀ cümle duèÀ eylediler MevlÀya Mìr Taósìne ola òuld-i berìn cÀy-ı úarÀr
1278 LXIILXII
Sicill-i EmvÀl Úomisyonı Reési SÀbıú èİrfÀn Paşa İrtióÀline Óaydar Paşada Ayrılıú Çeşmesi CivÀrında Medfÿndur RaómetuéllÀhi èAleyh
FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün 1 Vaúti geldi eyledi èİrfÀn Paşa intiúÀl Bu sene ãayfiyyeden ùoàrı civÀr-ı raómete
2 DÀr-ı dünyÀda muèammer oldı yetmiş altı sÀl Óüsn-i òidmet eyledi her manãıbında devlete
3 Áòir-i èömrinde terk-i cÀn u işàÀl eyleyüp İòtiyÀrıyla çekilmişdi kenÀr-ı èuzlete 4 Şièr ü inşÀsı güzel şÀyeste-i taúrìżdür
Cemè ü istinsÀò u ùabèı úaldı ehl-i himmete
LXI AE1 48b, AE2 39a, MK1 52b, Ü 63a. 4 AE1’de ve Ü’de bu beytin yanında, sayfa kenarında “KibÀr-ı MeşÀyìò-i Naúşbendiyyeden Meómed CÀn Efendi Óażretlerine Telmìòdür” ifadesi vardır. LXII AE1 48b, MK1 53a, Ü 63a.
170
5 İtdi istiólÀl òÿşÀvend ü aóbÀbı ile Òulde gitdi óÿr u àılmÀn ile üns ü ülfete
6 RÀşid ÀgÀh olalum èibret alup bu õÀtdan Ùalmayup şu èÀlem-i fÀnìde òvÀb-ı àaflete
7 İtdi bu tÀrìòi muècem úaùre-i òÿn-ı sirişk Áh rıólet eyledi èİrfÀn Paşa cennete
Rebìüél-evvel 1306 LXIIILXIII
äadr-ı Aèôam Aàalarından Aòısòalı èAlì Aàanuñ Kerìmesi İrtióÀline FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün
1 VÀlidi muècemle tÀrìòin didi MÀderi RÀşid çeküp çoú Àh vÀh
2 Bülbül-ÀsÀ Ásiye ÒÀnım úızum Uçdı da sÿy-ı cinÀna gitdi vÀh
Ziél-óicce 1307 LXIVLXIV
FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün 1 On sekiz yaşında ãoldı óayf bu gül-i naòl-i nÀz Òuld içinde hem-nişìni Óaøret-i ZehrÀ ola
2 Uàradı bir ince rence görmedi rÀóat yüzi Budur ümìdüm úarìn-i raómet-i MevlÀ ola
3 Zevci Yaàlıúcı ÓÀcı Aómed Efendi ãaà olup Nakd-i èömri rìó-i ãıóóat ile lÀ-yuóãÀ ola 4 Her kim eylerse ziyÀret úabrin meémÿldür Rÿóına RÀşid åevÀb-ı FÀtióa-baòşÀ ola
5 Biñde bir düşer bu tÀrìòin naôìr-i muècemi NÀéiúa ÒÀnım mekÀnı Cennetüél-meévÀ ola
1302
LXIII AE1 48b. LXIV AE1 48b.
171
LXVLXV Ùop-òÀne-i èÁmire Müşìri Vekìli SaèÀdetlü Seyyid Paşa Óażretlerinüñ Óalìlesi
İrtióÀline FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 RÀbièa-meşreb idi bu òÀnım Óayf kim Àòirete oldı revÀn
2 MÀder ü duòter ü hem-şìresini Óüzn ü endÿh ile itdi giryÀn 3 Gelmeden úırú yaşına gitdi dirìà
Ola cennetde enìsi àılmÀn
4 ZÀéir-i úabri olan müéminler Olalar rÿóı içün FÀtióa-òvÀn
5 Yazdı tÀrìòin muècem RÀşid SÀmièa ÒÀnıma òuld ola mesken
1300 LXVILXVI
VÀlì-i ŞÀm Necìb Paşa İrtióÀline FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün
1 Maşrıú-ı himmet ãabÀó-ı maèdelet Yaèni óÀlÀ vÀli-i õì-şÀn-ı ŞÀm
2 NÀm-ı nÀmìsi gibi õÀtı necìb ÓÀtem-ÀsÀ vaãfı meşhÿr-ı enÀm
3 İtdi bu õÀtı kitÀbetde muúìm Yirmi otuz yıl o õÀt-ı nìk-nÀm
4 Nergisì óayrÀn idi inşÀsına Veysi-i üstÀda düşmezdi kelÀm
5 Defter ü tÿmÀr-ı èömrin itdi ùay Gördi dünyÀca óesÀbın biét-tamÀm
6 Yazdı RÀşid rıóleti tÀrìòini Eyleye èOåmÀn firdevsi maúÀm
LXV AE1 49a, AE2 39b, Ü 60b. LXVI AE1 49a, MK2 30b, Ü 59a.
172
1258 LXVIILXVII
äadr-ı Esbaú Òayrüéd-dìn Paşa İrtióÀline FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün
1 Óüsn-i òidmet itdi Òayrüéd-dìn Paşa devlete äadr-ı aèôam oldı bir defèa o õÀt-ı nìk-nÀm
2 Miónet-ÀbÀd-ı cihÀnı bu sene terk eyledi Rÿóını tefrìó ide firdevsde Rabbüél-enÀm 3 Geldi iki õÀt muècem yazdılar tÀrìòini Oldı Òayrüéd-dìn Paşaya cinÀn úaãrı maúÀm
1307 LXVIIILXVIII
EvúÀf-ı HümÀyÿn NÀôırı Manãÿrì-zÀde MuãùafÀ Paşa İrtióÀline FeèilÀtün MefÀèilün Feèilün
1 NÀôır iken umÿr-ı evúÀfa Terk idüp gitdi MuãùafÀ Paşa
2 Geldi Cumèa güni selÀmlıúdan Óareme gitdi çıúdı vÀ-veylÀ 3 ÓÀéiz oldıàı cümle manãıbda
Bozmadı óüsn-i ãíùını aãlÀ
4 MÀéil-i birr ü òayr idi ol õÀt NÀéil-i ecr ide CenÀb-ı ÒudÀ 5 Beyt-i muècemle yazdı tÀrìòini Úalem-i RÀşid duèÀ gÿyÀ
6 Biri geldi de söyledi ya Hÿ Cennete gitdi MuãùafÀ Paşa
1307 cÀ 251
LXVII AE1 49a. LXVIII AE1 49a.
173
LXIXLXIX DÀòiliyye Úalemi ÒulefÀsından ŞaèrÀnì-zÀde SÀlim Begüñ Duòteri VefÀtına
Nüvişte- Şüd FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Gird-bÀd-ı ecel esdi yine bir àonce güli Gül-büninden úoparup itdi cüdÀ vÀveylÀ
2 Yandı pek çoú yüregüm o ciger-pÀresine äabrdan başúa nedür çÀre bu derde ammÀ
3 Yine bir òayr òalef baóş ider inşÀé-AllÀh Peder-i müşfiúi SÀlim Bege RÀşid MevlÀ 4 Úaùre-i òÿn-ı sirişkümle yazıldı tÀrìò Vay kim àonce iken åoldı Emìne ÓesnÀ
1258 LXXLXX
Bir ÕÀtuñ Óalìlesi İrtióÀline Mefèÿlü MefÀèilün MefÀèìlün FÀè
1 èÖmrüñ ne úadar olsa füzÿn dünyÀda EncÀmı yine mevt birÀder cÀnum
2 Bir èÀbide òÀnım idi böyle sende Saèy eyle çalış cennete git sulùÀnum
3 İblìsden eylerdi óaõer ãoñ demde Óıfô eyle ilÀhì dir idi ìmÀnum
4 TÀrìòi teéessüfle yazıldı RÀşid Gitdi acıdum vÀh Emìne ÒÀnım
1301 LXXILXXI
MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün DuèÀ-gÿne didüm tÀrìò-i muècem fevtine RÀşid Melek ÒÀnım maúÀmı cennetüél-firdevs ola yÀ Rab
LXIX AE1 33a, MK2 33b, SÇ 44a. LXX Ü 63a. LXXI Ü 62b.
174
GAZELLER
ÓARFÜéL-ELÌF II
FeéilÀtün FeéilÀtün FeèilÀtün Feèilün 1 Áhdur serv-i sehì úÀmet-i bustÀn-ı duèÀ
Giryedür Àb-ı revÀn-ı çemen-istÀn-ı duèÀ1
2 Ùıfl-ı maùlab gelür Ààÿş-ı óuãÿle elbet Şìr-i iòlÀã ile memlÿ ola pistÀn-ı duèÀ
3 äayd ider nÀòÿn-ı derrende iken gerden-i òum ÁhuvÀn-ı emeli şìr-i ney-istÀn-ı duèÀ
4 Úaùre-i eşk olur şeb-nem-i bÀà-ı teéåìr Zerdi-i rÿdan alur reng gül-istÀn-ı duèÀ
5 Olur ayaà-ı be-dest-Àver-i ÀmÀl olan äıdú ile pÀy-nih-i meclis mestÀn-ı duèÀ
6 ÒvÀce-i úÀêì-i óÀcÀta iderse ilóÀó Ebced-i kÀma çıúar ùıfl-ı deb-istÀn-ı duèÀ
7 Neşve-i raómet-i MevlÀyı bulurlar RÀşid äıdú ile eyleseler bÀde-perestÀn-ı duèÀ
IIII áunÿde-i Pister-i Raómet Óaşmet Efendinüñ áazeline Naôìredür
Me fÀèìlün Me fÀèìlün Me fÀèìlün Me fÀèìlün 1 Sebük-bÀr ol göñül ãanma iúÀmet-òÀnedür dünyÀ
Niçe mihmÀn úonup göçmiş köhen kÀşÀnedür dünyÀ
2 Gelenler ekåerì ser-mest-i àaflet gitdi huşyÀr ol ÒumÀrın neşvesi degmez èaceb mey-òÀnedür dünyÀ
3 äaúın maàrÿr-ı iúbÀl olma hemçün ùıfl-ı endek-sÀl äaóìóen şöyle bil kim bir yalan efsÀnedür dünyÀ
4 Perestiş-kÀr olanlar olmuyor peygÀrdan òÀlì Füsÿn u sióri bì-àÀyet büt-i fettÀnedür dünyÀ
I AE1 8b, AE2 6a, AE3 7a, MK1 11b, MK2 5a, SÇ 3b, Ü 6b. 1 //giryedür: eşkdür AE3; MK2; SÇ. II AE1 8b, AE2 7a, MK1 12a, MK2 5b, SÇ 5a, Ü 7a.
175
5 HümÀ-himmet olan itmez tenezzül bunda ÀrÀma HezÀrÀn murà uçup terk eylemiş bir lÀnedür dünyÀ
6 İder temlìk-i àÀlì müft alur senden budur óÀli Uãÿl-i aòõ ü ièùÀyı bilür ferzÀnedür dünyÀ
7 Dil-i èÀlì-sirişt aãlÀ ãafÀ-yÀb olmuyor RÀşid Degül de òÀk-dÀn-ı pest bilmem yÀ nedür dünyÀ
IIIIII Me fÀèì lün Me fÀèì lün Me fÀèì lün Me fÀèì lün
1 Senüñçün ey perì-rÿ òayli dem zÀr olmadum ammÀ ViãÀlüñ luùfına óÀlÀ sezÀ-vÀr olmadum ammÀ
2 Cebìnüñ böyle pür-çìn olmaàa bÀèiå nedür bilmem NigÀh itdümse òünkÀrum òaùÀ-úÀr olmadum ammÀ
3 Òum-ı ãahbÀ gibi olduúça geh pür geh tehì oldum Sebÿ-veş dÿşına bir kimsenüñ bÀr olmadum ammÀ
4 RehÀ-yÀb olmadı seng-i sitemden sÀàar-ı èíşum ÒuãÿãÀ bir delidür úayd-ı ÀzÀr olmadum ammÀ
5 Beni òÿn-ı şehÀdet sürò-rÿ eyler hemÀn ancaú
Ki ãahbÀ-yı hevesle az siyeh-kÀr olmadum ammÀ5
6 Birÿn ez-perde-i sÀz-ı maóabbet naàme-senc oldum Faúaù mÀnende-i Manãÿr ber-dÀr olmadum ammÀ
7 CihÀn dìvÀn-ı óaşr oldı ãadÀ-yı ãÿr-ı òÀmemden Mey-i àafletle RÀşid óayf huşyÀr olmadum ammÀ
IVIV Mefè ÿ lü FÀèilÀtü Me fÀè ì lü FÀèilün
1 Bir nÀn èinÀyet eyle de dünyÀda sen baña Açdurma òvÀn-ı nÀ-kese yÀ Rab dehen baña
2 Ol çeh-fütÀde Yÿsuf-ı miónet-keşüm ki ben Hep kÀkülinden urdı ZüleyóÀ resen baña
III AE1 9a, AE2 6b, AE3 7a, MK1 12a, MK2 5b, SÇ 3b, Ü 7a. 5 /òÿn-ı şehÀdet: eşk-i dem-Àlÿd-ı nedÀmet AE2. IV AE1 9a, AE2 6b, AE3 7b, MK1 12a, MK2 5b, SÇ 3b, Ü 7a.
176
3 Kim yerdi àam çekeydüm eger cÀm-ı luùfını Bilmem bu rütbe minnet-i gerdÿn neden baña
4 Gül-zÀr-ı dehre tÀ olalı pÀ-nihÀde ben Her gÀh bÀd-ı miónet ü àamdur esen baña
5 Ben ùÀlièümden eyleyemem şekve kimseye
İtdüm cihÀnda her ne ki itdümse ben baña
6 Çünkim ùarìú-i èacze sülÿk eyledüm göñül Teslìmdür bu rÀhda artuú düşen baña
7 RÀşid be-feyż-i himmet-i üstÀd-ı õü’l-kerem Teslìm olundı kişver-i şièr ü süòan baña
VV FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün
1 Sensüz ey gonce-dehen gül-şen teng olur baña Ùoúunur òande-i gül-i bÀàda çün seng baña
2 Öyle ser-mest-i mey-i àafletüm olmam huşyÀr SÀz-ı maóşer ne kadar eylese Àheng baña
3 İstemem pÿşiş-i dìger ki miåÀl-i Àteş Besdür èuryÀn teni cÀme-i gül-reng baña
4 Dìde ber-beste olup ùayy-ı reh itdüm çün òvÀb Gelmedi hìç elem-i devri-i ferseng baña
5 èAcz ile vÀãıl-ı ser-menzil-i maúãÿd oldum Dest-gìr oldı bu yolda úadem-i leng baña
6 İtdi ol rütbe beni düşmen-i keåret vaódet Nefs-i bÀz-pesìn ile gelür ceng baña6
7 RÀşidÀ encüm-i tÀbende degül gice felek Bir iki minúÀr ile oynadı çoú reng baña
V AE1 9a, AE2 7a, AE3 8a, MK1 12b, MK2 6a, SÇ 4a, Ü 7b. 6 //Bu mısraın vezni bozuktur.
177
VIVI FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün
1 Ehl-i èirfÀn ile dÀéim òoş gelür ãoóbet baña Ülfet-i cühhÀlden óÀãıl olur åıúlet baña
2 Sen yeter itdüñ şikÀyet ùÀliè-i nÀ-sÀzdan Diñle benden azıcuú da geldi çün nevbet baña
3 Şol úadar oldum siyeh-rÿy-ı maèÀsì vü õünÿb Kendi èaksümden gelür Àyìnede òaclet baña
4 İòùilÀùı terk ü itdüm inzivÀyı iòtiyÀr Ùavr-ı ebnÀ-yı zamÀndan geldi pek nefret baña
5 Zìr-i òÀk olsam da ben her çend bì-nÀm u nişÀn Defter-i eşèÀrum olur bÀèiå-i şöhret baña
6 Óaú Saèìd Paşaya tevfìki refìú itsün müdÀm KetòüdÀ-yı bÀb idüp itdi büyük himmet baña
7 RÀşid olsun ùÿl-i èömr ile cihÀnda kÀmrÀn Úabrüme her kim gelür oúur ise raómet baña
VIIVII MefÀèilün FeèilÀtün MefÀèilün Feèilün
1 O rütbe virdi kesel àussa vü melÀl baña ÓayÀtdan bile geldi göñül kelÀl baña
2 Benüm o teşne-i zehr-Àb-ı merg-i meéyÿs Virülse úaùresin içmem eger zülÀl baña
3 O fÀsıúum ki nigÀh itmiş olsam Àyìneye Gelür o óÀlde èaksümden infièÀl baña
4 CevÀb olursa yine òÀmuşì-i óaclet olur O dem ki cürmümi eyler ÒudÀ suèÀl baña
5 Degül şevÀàil-i endÿhdan göñül òÀlì Meger naãìb degülmiş ferÀà-ı bÀl baña
VI AE1 9a. VII AE1 9b, AE2 7a, AE3 8a, MK1 12b, MK2 6a, SÇ 4a, Ü 7b.
178
6 Tekellüm itmege óarf-ı neşÀùı òavf iderüm Felekde ıãbıè-ı taóõìrdür hilÀl baña
7 Kemìne RÀşidi luùf it efendüm eyle şehìd Ola åevÀb-ı cemìli saña vebÀl baña
VIIIVIII FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün
1 Pek yaúuşmaz söylemek ammÀ begüm benden saña ÁsümÀnì setri lÀzım berg-i sÿsenden saña
2 Gül-nihÀl-i nÀzsuñ gÀhìce de èazm eyleseñ Gelse olmaz mı güşÀyiş geşt-i gül-şenden saña
3 Yek-dehen Ààaz iderler hep uãÿl-i vaãldan SÀzlar meclisde sÀúì ten tene tenden saña
4 èÁdet itdüñ çün baña cÀnÀ cefÀ vü şefúati Eylerüm şükr ü şikÀyet ben daòi senden saña
5 RÀşid üstÀduñ dürüstì himmeti èÀlì imiş Kesr ü èaczi eylemiş taèlìm her fenden saña
IXIX FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün
مامی روشن بود ا ز شعله آوآزعال 1 ماروغن خورشيد باشد د ر چرآغ سآز
خون آ يينه زغيرت کآر مآ خوردن بود 2
يد ببزم آ ن سآ قی ء طنآ زکر شبی آ
تآ بسنک سرمه آ ن قآ تل که تيغن تيز کرد 3نتوآ ن کس شنيد ا وا ز ماگ چون شکست رن
تا نهآ ل سا که آ ب ا ز جوی تيغن خورده ا ست 4
ميچکد خون ا ز کل ا نجا م ما ا غاز ما
ل تنزل با زغن هيچ نکشايد پر و با 5 زا ن ببا زوی شهان کرده ا ست جا شهبا ز ما
VIII AE1 9b, AE2 7b, AE3 8b, MK1 12b, MK2 6b SÇ 4b, Ü 7b. IX AE1 9b, AE2 7b, AE3 8b, MK1 13a, MK2 6b SÇ 4a, Ü 7b.
179
ا ستخوا نی مرغ ما نا خورده عمرش ميپريد 6 آ شيا ن سا زد هما زير بربر و ا زما
ما بنا ن حسرتش را شد ا زا ن قا نع شديم 7 نعمت وصلش کند ا فزون جوع ا ز ما
XX FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün
1 Bir òaberle gelmedi gönderdigüm úÀãıd saña Varsa geldi yazdıàum sÿzişli söz bÀrid saña
2 Rÿóum az geldi ise beõl itdigüm naúd-i niyÀz CÀnumı isterseñ al işte bu da zÀéid saña
3 Cevr ile itme efendüm èabdi-i cürmi helÀk Bir suéÀl elbette maóşerde olur vÀrid saña
4 İştiyÀúumdan iderseñ şübhe her şeb hemçü şemè Úalb-i sÿzÀn çeşm-i giryÀnum yeter şÀhid saña
5 İtmesün yÀ Rab cebìnüm nÀr-ı dÿzaó dÀà-dÀr Oldı èabdiyyet ile seksen sene sÀcid saña
6 Òidmet ile bÀb-ı devletde bulunduñ elli sÀl Ölmedeñ meséÿl-i şükr it Àferìn RÀşid saña
XIXI Me fÀèìlün Me fÀèìlün Me fÀèìlün Me fÀèìlün
1 Şebìh-i úÀmet-i dil-dÀr olınca úadd-i istiànÀ ÒayÀlümde olur mÀnend-i ebrÿ medd-i istiànÀ
2 Berìdür tìşe-i kÀrì-i tevbìò-i ekÀbirden MekÀnet üzredür zìrÀ esÀs-ı sedd-i istiànÀ
3 Ola ol tuófenüñ ruòsÀr-ı nÀmì-kerdesi ãad óayf Óużÿr-ı yÀrde maúhÿr dest-i redd-i istiànÀ
4 Bu istiànÀyı terk eyle tenezzül ile sulùÀnum Tefehhüm úıl budur işte meéÀl-i óadd-i istiànÀ
X AE1 9b. XI AE1 10a, AE2 8a, AE3 9a, MK1 13a, MK2 7a, SÇ 5a, Ü 8a.
180
5 Degüldür bì-sebeb böyle ãarìr-i òÀme-i RÀşid NiyÀz-ı èÀùıfetdür senden ey gül-òadd-i istiànÀ
XIIXII Mefè ÿlü FÀèilÀtü Me fÀèìlü FÀèilün
1 İtdük recÀ vü meskenet ey dil-rübÀ saña Düşmezdi eylemek bize cevr ü cefÀ saña
2 Gitdüñ vedÀè itmeden itdüñ fedÀ bizi Artuú selÀmet eyleye iósÀn ÒudÀ saña
3 Raóm itmeyüp óaúÀret ile çignedüñ beni Olsun óelÀl cümlesi bizden yaña saña
4 İtdüklerüñ o nÀz ile raàm-ı òafìleri èArż eyledüm gücenmemelidür baña saña
5 Terk itme yoú mı var ise ikrÀh sevdigüm èAfv it ne çÀre oldıàumı mübtelÀ saña
6 Sensüñ efendüm eyleyemem àayra èarż-ı óÀl
Şükr ü şikÀyet eylerüm ancaú saña saña
7 Ser-rişte geçdi destüñe cÀnÀ cefÀlar it Açmış bulundı sırrını dil ez-úażÀ saña
8 Meéyÿs itdi gitdi seni ol ùabìb-i cÀn Ey òaste-dil ÒudÀ vire artuú şifÀ saña
9 Begden gelen de begdür ÀyÀ hicr-i àam-küsÀr èİzzetle ãadr-ı úalbe buyur meróabÀ saña
10 Iùlaú èÀleminde ne òoş-óÀl idüñ göñül Geldüñ bu dehre çek gelür artuú belÀ saña
11 NoúsÀn gelür kemÀlüñe Àòir didüm idi Hep geldi çıúdı sözlerüm ey meh-liúÀ saña
12 DünyÀda işte rÀóat-ı nefsüñ içün senüñ Bir cÀn degül mi olsun efendüm fedÀ saña2 2
XII AE1 10a, AE2 8a, MK1 13a, Ü 8a.
181
13 FÀnì olup èafÀf ile cÀn virdi Àferìn RÀşid anuñçün işte göründi fenÀ saña3
XIIIXIII Me fÀèìlün Me fÀèìlün Me fÀèìlün Me fÀèìlün
1 ŞinÀsÀ-yı òabÀyÀ vü deúÀéiúdur Saèìd Paşa äadÀret cÀhına şÀyÀn ü lÀéiúdur Saèìd Paşa
2 Eger VaããÀf-ı óażret dinse evsÀfında aórÀdur Hele inşÀda Mehdì-òÀna fÀéiúdur Saèìd Paşa
3 NüvÀzişle ider dil-òaste-gÀna pürsiş-i òÀùır DevÀ-yı meróamet-sÀzìde óÀõıúdur Saèìd Paşa
4 Döner cümle umÿrı mióver-i tevfìúde elbet Muóibb-i evliyÀ ehl-i óaúÀéiúdur Saèìd Pa şa
5 Ola iúbÀli sermed èömri mümted óaşre dek RÀşid KemÀl aãóÀbına yÀr-ı muvÀfıúdur Saèìd Paşa
XIVXIV ÓARFÜéL-BÁ
FeèilÀtün Feè ilÀtün Feè ilÀtün Feèilün 1 Tìr-i Àhum hedef-i kÀma úarìn it yÀ Rab
Püşt-i òam-geştemi dìvÀra yaúìn it yÀ Rab
2 Ùaú-ı nisyÀnda fersÿde-gümÀn olmayayım Beni hengÀm-ı kühÿletde nigìn it yÀ Rab
3 áaraż-ı èizzet-i gerdÿn-ı denìden èÀrì Cismümi kÿçe-i õilletde zemìn it yÀ Rab
4 Áteş-i èışú ile dünyÀda yanup maóv oldum BÀri èuúbÀda yerüm òuld-i berìn it yÀ Rab4
5 Murà-ı ìmÀnum iderken dem-i Àòir pervÀz Reste-i pençe-i zÀàÀn-ı laèìn it yÀ Rab
6 Şeb-nem-i feyż ile gül-zÀr-ı süòanda dÀéim Gül-i endìşemi şÀd-Àb-ı terìn it yÀ Rab
XIII AE1 7a, MK1 13b, Ü 7a. XIV AE1 10b, AE2 8a, AE3 19a, MK1 13b, MK2 7a, SÇ 6b, Ü 9a. 4/yanup maóv oldum: beni çoú yaúduñ AE2; AE3; MK2; SÇ.
182
7 RÀşid-i güm-rehe tevfìúüñ olup zÀd u refìú Reh-ber-i kÀmilini şerè-i mübìn it yÀ Rab
8 èÖmr-i üstÀd-ı veliyyüén-nièamı dünyÀda ŞÀn u şöhretle nice mÀh u sinìn it yÀ Rab
XVXV FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 äayd-ı naòcìre olursa şekl-i dÀm sebeb RÀma ol şÿòı olur sÀàar-ı gül-fÀm sebeb
2 Al ayaàı ele àamdan dil olursa tÀrìk Feraó u rÿşeni-i beyte olur cÀm sebeb2
3 Serdi-i ülfete dil-dÀr ile hem-meclis iken Germi-i óırã ile oldı ùamaè-ı òÀm sebeb
4 Girih-i vaãlı güşÀd olmaàa ol gonce-femüñ Neşve-i meyle olur nÀòun-ı ibrÀm sebeb
5 ÒÀra gül-şende uyup bülbülüñi terk itdüñ Budur efàÀnuma ey şÿò-ı gül-endÀm sebeb
6 èAks-i Àyìneye ôÀhirde vücÿd olsa eger äÿret-i kÀma olurdı dil-i nÀ-kÀm sebeb
7 Mücrim-i rÿ-siyehüm behr-i şefÀèat RÀşid Cilve-i mÀh-ı şeb-ÀrÀya olur şÀm sebeb
XVIXVI FÀèilÀtün FÀè ilÀtün FÀè ilÀtün FÀèilün
1 Õevú-i eyyÀm-ı viãÀli der-òayÀl itdüm bu şeb Yaèni dÿrÀ-dÿr òulyÀ-yı muóÀl itdüm bu şeb
2 Dil-nüvÀzum úoynuma girdüñ berÀy-ı òÀùırum İtdigüñ dÿşına cevri hep óelÀl itdüm bu şeb
3 İótirÀz eyler imiş ünsiyyete aàyÀrdan YÀr ile rüéyÀda òaylì óasb-i óÀl itdüm bu şeb
XV AE1 10b, AE2 8b, AE3 19a, MK1 14a, MK2 7a SÇ 6b, Ü 9a. 2 //beyte: dÀra AE2; AE3; SÇ. XVI AE1 10b, AE2 8b, AE3 19b, MK1 14a, MK2 7b, SÇ 7a, Ü 9a.
183
4 Neşve-i mülden çeken olduúça òÿy-ı laèl-i yÀr Teşne-gÀn-ı èışúı sìr-Àb-ı zülÀl itdüm bu şeb
5 Nevbet-i baóå-i kelÀm-ı èışú geldükde baña Deféaten óużżÀr-ı bezmi deng ü lÀl itdüm bu şeb
6 DÀéimÀ óasret-keş-i nÀdì-i dil-dÀr olmadan Òaúúa cÀnumdan daòi èarż-ı kelÀl itdüm bu şeb
7 Dün gice bir yerde cÀnÀ mest olup itdüklerüñ Gizlüce hem-bezm olanlardan suéÀl itdüm bu şeb
8 äıú ãıú itdükçe niyÀz incÀz-ı vaèd-i vuãlatı Úaddini ol serv-i nÀzuñ şekl-i dÀl itdüm bu şeb
9 Vaãf-ı zülf-i yÀre iúdÀm eyledüm ol rütbe kim RÀşidi tehzìz-i kilke bì-mecÀl itdüm bu şeb
XVIIXVII FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün
د ل سيا هی که شود زأ ل بتن شستن د را ب 1 دا غ الله هيچ ممکن نيست نهفتن د ر ا ب
خنديد ن د لدا ر شدکريه ما با عث 2
غنجه خمشرا هم با شد ا شکفن د ر ا ب
ا ز هجوم کريه کمکردم نشا ن د ل کجا ست 3 کی بود ممکن کسی ا ز نقش با جستن د ر ا ب
رد غم در د ل نخوا هی غرق موج با ده کيرگ 4 ر ا بخا نه را هر کز نبا شد حا جت رفتن د ديکر ا ز ا حوا ل چشم و د ل چه ميپرسی مرا 5 کا ر مژکا ن مست ا کنون کهر سفتن د ر ا ب
وقت وصلت غفلت عا شق خطر دا رد خطر 6 کی شنا ور را نجا طر ميرود خفتن د ر ا ب
زجنبش با ز دا شتگ موجها ی ا ش 7 طا قت رستن د ر ا بسبره را هرکز نبا شد XVII AE1 11a, AE2 9a, AE3 20a, MK1 14a, MK2 8a, SÇ 7a, Ü 9b.
184
ا ز سرم يکنيره با ال رفت را شد موج ا شک 8 کشته ا م عا جز چو غو ا ص ا ز سخن کفتن د ر ا ب
XVIIIXVIII MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
1 ZenÀn-ı işve-kÀruñ èahdine aldanma dekdür hep Hele òÿbÀn-ı èaãra iètimÀd itme dönekdür hep
2 Ùarìú-i bì-amÀn şevú-i cemÀl-i bì-zevÀl ancaú NimÀl-i vÀdi-i èışk-ı mecÀzı engerekdür hep
3 Gerekmez óikmet-i taòlìú-i żÀrr u nÀfièi teftìş Bu maãnÿèÀt-ı èÀlemde èabeå yoúdur gerekdür hep
4 Olur zevraú-süvÀr aàyÀr ile meh-tÀbda ol şÿò Naãıl èÀşıú boàulmaz çekdigi dÀéim kürekdür hep
5 Çevirdi çoú óiyel dulÀbı vÀúıf olmaduú aãlÀ Bu ser-gerdÀnlıàa bizde sebeb RÀşid felekdür hep
XIXXIX FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Ey ruò-ı Àline nisbetle siyeh-rÿy-ı óicÀb Vey óuøÿrında becÀ òande pes rÿy-ı óicÀb
2 Vaãf-ı ruòsÀr-ı èaraú-rìzüñe ÀàÀz-ı süòan JÀle-çìde gül-i tÀze ter-i òoş-bÿy-ı óicÀb2
3 Gül-şen-i şerme úıyÀs-ı òum eger èazm itseñ Şermden moãmor olur àonce-i şeb-bÿy-ı óicÀb
4 Bir nesìm-i nigeh itse ùaraf-ı gül-şenine äad-hezÀrÀn açılur àonce-i dil-cÿy-ı óicÀb
5 Devr-i åad-perde zi-tevúìr-dÀr olsam be-güllÀb Òÿy-ı laèl-i lebi yÀrde dehen-şÿy-ı óicÀb
6 RÀşid ol àonceyi bülbül gibi itdüñ tavãìf Gÿş idüp eyledi yÀrÀn süòan-gÿy-ı óicÀb
XVIII AE1 11a, MK1 14b Ü 9b. XIX AE2 8b, AE3 19b, MK2 7b, SÇ 6b. 2 /ÀàÀz-ı süòan: èunvÀn-ı süòan MK2.
185
XXXX ÓARFÜéT-TÁ
Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün 1 Girmişken ele dÀmen-i iúbÀl-i felek ùut Elbette bu devrÀn döner kendiñi pek ùut
2 MìzÀn-ı èadÀletde meges fil ile birdür
äad nevè ise maòlÿú ÒudÀ sen anı yek ùut
3 Ser-rişte-i kÀrı úaçırursuñ bu ùutuşla Bir kerre saña nuãó ideyim ùutma gerek ùut
4 Yemdür seni ãayd itmege dirler ise aàyÀr äandal ile meh-tÀba çıúup yemde semek ùut
5 Óabs itdirür Àòir seni dÀyen ùayuñ olsa ÌrÀda göre òarcı birÀder çekerek ùut5
6 Çift olma benümle yine ey şÿò ne mÀniè Bir hafta raúìbi şu sitem ùaşına tek ùut
7 ŞeyùÀn gibidür uyma ãaúın ehl-i nifÀúa Bu pendümi Àdem iseñ ey reşk-i melek ùut
8 Ey mihr-i münìr-i felek-i óüsn ü ãabÀóat Göster yüziñi óÀlesini mÀha elek ùut
9 RÀşid bu àazel úÀfiye ùutmaz didüm ammÀ Ùutdurdı úalem baú hele oldı ne dimek ùut
XXIXXI Mefèÿlü FÀèilÀtü MefÀèìlü FÀèilün
1 äunè-ı cemìl-i ÒÀliúa eşyÀda diúúat it Baóå incedür üzülme efendi riyÀżet it
2 Mescÿd-ı Àferìnìş olursuñ bu vażè ile ŞeyùÀnlıú itme hem idene Àdemiyyet it
3 Uymaú imÀm-ı èışúa eger Àrzÿ ise Tekbìr-i çÀrı ãıdú ile beş kerre niyyet it
XX AE1 11b, AE2 10b, MK1 14b, MK2 9b, SÇ 9b, Ü 11a. 5 /ùayuñ: dayuñ AE2; MK1. XXI AE1 11b, AE2 10a, AE3 21a, MK1 14b, MK2 9a, SÇ 8b, Ü 11a.
186
4 İtdüm vedìaè Àyine-i úalbümi saña AmmÀ ricÀm odur ki güzelce óırÀset it
5 Úorúma hücÿm-ı leşker ü ceyş-i hümÿmdan BÀb-ı rıżÀ-yı Óażret-i Óaúúa deòÀlet it
6 DaèvÀ-yı ittióÀdı bu maúùaèda gÿş idüp Sen óÀkim ol bu bÀbda cÀnÀ óükÿmet it
7 Çün RÀşid oldı muòliã-i õÀtuñ òayÀlde Taóãìl-i nìk-nÀm ide gör saèy u himmet it
XXIIXXII FeèilÀtün Feè ilÀtün Feè ilÀtün Feèilün
1 Göñlüm alurdı gelüp ol meserret çat pat Gelmiyor şimdi bu àamla oldı úaddüm iki úat
تکهرا فرها د کند و لعل را پر ويز يا ف 2 Óırãı terk eyle bu mıãrÀèı oúu rÀóatça yat
3 Varsa yapmışlar deli baldan gibi ôann eylerüm İşte gel óalvÀ-yı èışúı sen daòi bir kerre ùat
4 Bir feraó-nÀk eyleseñ Àheng ey úÀnÿn-nevÀz İtdigüñ selmek terennümler åaúìl ü hem bayat
5 Fìl ile ruò ferz-i iúbÀli alur açmazdan Pek de saùranc-ı menÀãıbda sürme at5
6 Raómetden úaùè-ı ümìd eylemem hìç bir zamÀn Maóv ider RÀşid òaùaéiyyÀtum èafvüés-seyyiéÀt
7 ÇÀr-sÿda raàbet itmezler bulınmaz müşterì Ey úalem bu nev-úumÀşı Óażret-i èİrfÀna ãat
XXIIIXXIII Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün
1 SulùÀnuma nÀz itme dimem çoú degül az it GÀhìce de taùyìb-i dil-i ehl-i niyÀz it
XXII AE1 11b, MK1 15a, Ü 11a. 5 //Bu mısraın vezni bozuktur. XXIII AE1 11b, MK1 15a, Ü 12a.
187
2 Muùrib yetişür pÿselik Àheng-i äıfahÀn Bir naèt oúuyup ãoñra da taúsìm-i ÓicÀz it
3 Git bir reh-i hem-vÀr ile tÀ menzil-i kÀma Bì-fÀéide ne saèy-ı nişìb ü ne firÀz it
4 Tevfìú-i inÀbet eyle pìrÀn-ı kirÀma BÀrì bu kem-ter úuluñı maórem-i rÀz it
5 RÀşid eger aóvÀlüñi dil-dÀra açarsañ El-kıããa ne kÿtÀh ne pek dÿr u dirÀz it
XXIVXXIV Bu áazeli ÜstÀd-ı Ekrem ÒvÀce èAynì Efendi Meróÿm Ùanôìre Raàbet Buyurmışdur
MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün 1 Olınca yÀd-ı laèlüñle göñül mey-òÀne-i óasret
Dü çeşmüm sÀkiyÀ besdür baña peymÀne-i óasret
2 èAceb olmaz mı gìsÿ-yı viãÀle dest-zeni yÀ Rab Ki zaòm u şeróalarla sìnem oldı şÀne-i óasret2
3 Ne yapsam nÀ-şekìbì-i firÀú-ı bezm-i dil-dÀra Uãan virdi dil-i àam-gìne-i efsÀne-i óasret
4 O murà-ı nÀ-resÀ pervÀz-ı semt-i vaãl-ı cÀnÀnum Per ü bÀl-i şikestem oldı Àòir lÀne-i óasret
5 Hücÿm-ı óÀdiåÀt-ı derd-i hicr-i yÀrdan RÀşid ÒarÀb olmaúdadur dÀéim bezm-i kÀşÀne-i óasret
XXVXXV Naôìre Be-áazel-i Bìdil èAleyhiér-Raóme
FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün حسن را رسوايم ا سبا ب شوخبها بست 1 چا کها ی جيب مجنون شا نه ليال بست
قطره خونيک ا ز دا غم چکد غا فل مبا ش 2نی را بستيک شرر د ر سوختن کا ر جها
XXIV AE1 12a, AE2 10a, AE3 21a, MK1 15a, MK2 9a, SÇ 9a, Ü 11b. 2 /dest-zeni: dest-resi AE2. XXV AE1 12a, AE2 9b, AE3 20b, MK1 15a, MK2 8b, SÇ 8b, Ü 11b.
188
نرم خوی ميکشايد چين ز ا بروی غضب 3 قطره روغن بد فع ژنک ضجرتها بست
4ظا لمن را هست ا کر پيکا ن سد تيز ستم جوهر شمشير مظلوما ن ضحيد نها بست می نبا يد کا ر ما را غير سختيا ی د هر 5 د ر سنک ا کر نبخشند ما را جا بستچون شرر سا حل ا منی ا کر خوا هی ز شور ا ين محيط 6 د ا من ا فسرده کی کيری چو کوهرها بست سد برون ا ز برج منظرا ی مه ا ند ر شب ميا ر 7 کر نظر د وری نبا شد هيچ ا خترها بست
يل بوسه جستن ا ز لبست خا ل شد ما را د ل 8 نقطه د ررمز معنی خرده بنيا نرا بست
را شد ا ين وقت ا غيا ر مهره و کوهر يکيست 9 ا ند کی دا نيم ا کر قد ر کما ل ما ست
XXVIXXVI Naôìre Be-áazel-i èUrfì-i ŞìrÀzì
Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün و ا لم پيش رسی ما ستبستا ن فرا قيم 1 بر شا خ مژه خون جکر نميرس ما ست
ما قا فله عجز متا ع همه کا ريم 2 خا موشئ جا ويد خجا لت جرسی ما ست يا ا ين همه کمظرفئ طا قت عجبست اين 3 دريا همه ته جرعه جا م هوس ما ست
رشته هستی ا ستغا فل نشوی ا ی که دمت 4 مقرا ض عدم ا ين نفس با ز پس ما ست در جيب ا ذا ن شيشه آ شوب نهفتيم 5
شرط ا د ب ا ند ر سر کويت عسس ما ست
XXVI AE1 12a, AE2 9b, AE3 20b, MK1 15b, MK2 8b, SÇ 8b, Ü 11b.
189
ما با ده سا غر شکن و آ فت خويشيم 6
ا شفتن ما همچو حبا ب ا ز نفس ما ست
وصا ل تود و عا لمبا جذ به د ريا ی 7 چون سيل روا ن د رره ما خا ر و خس ما ست
نا خوآ نده بر سفره مردم ننشيند 8 را شد ا کر آ ن کيست بپرسی مکس ما ست
XXVIIXXVII MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
شيرستدهن و ا کر ده جا م عيش و عشرت بی توآ م 1 تينيم ا برويت موج ميم در بزم شمشيرست
ا زا ن ا ز حلقه مجلس کريزم هر کجا بينم 2 که بی زلفت کلويم را خط سا غر چو زنجيرست
کشا د خطر ا ز کلشن کجا غنجه فم يا بم 3 بخون آ غشته پيکا ن بی رخت چوب کلم تيرست ن چو برفست آ تشين کفتا ر من را شدسبک جولل 4
مرا ا ين منزلت ا ند ر سخن ا ز همت پيرستXXVIIIXXVIII
Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün 1 ErbÀb-ı sefÀhatle ãaúın eyleme ülfet Ey cÀn-ı peder işte saña bes bu naãìóat
2 Gird-Àba düşer ekåer-i keştì-i mecÀzì Úıl baór-ı óaúìúatde şinÀverlige himmet
3 ZÀnÿ-zede ol nezd-i ekÀbirde edeble ZinhÀr úarışma söze bì-fikr ü rüéyet
4 ÒÿbÀn u zenÀn kÀküli sevdÀsına düşme ZìrÀ giceler güç bulınur cÀy-ı selÀmet
5 Óikmet ile pek müştaàil olma beni diñle
XXVII AE1 12b, AE2 10b, AE3 21b, MK1 15b, MK2 9a, SÇ 9a, Ü 12a. XXVIII MK1 14b, Ü 12a.
190
Oldı niceler anda giriftÀr-ı êalÀlet
6 äanma òum-i ãahbÀ anı bir çÀh-ı belÀdur İódÀå iden İblìse hezÀrÀn ola laènet
7 Eylerdi baña óüsn-i naôar èAyni-i üstÀd Óaúdan dilerüm RÀşid ola meskeni Cennet
XXIXXXIX ÓARFÜéæ-æÁ
MefÀèilün FeèilÀtün MefÀèilün Feèilün 1 Alursa zÀhid eger destine ayaà èabeå Virür mi çeşm-i êarìre żiyÀ çerÀà èabeå
2 Gözinde èÀşıkuñ olduúça eşk-i òÿn-Àlÿd Olursa nÿş-ı şarÀba eger yasaà èabeå
3 DehÀn-ı yÀr òamÿş oldıàundan añlaşılan Vücÿd-ı münèadimi eylemek sürÀà èabeå
4 O dil ki bülbül-i gül-şen-serÀ-yı vaódetdür Yanında farú-ı gül ü aòker-i ocaà èabeå 5 Se rÿze bÀg-ı fenÀ-yı reng ü bÿy-ı èÀlemde HevÀ-yı èişret ile külfet-i dimÀà èabeå 6 Raúìb öperse de àayr-ı òaùÀ-ver oldı o şÿò ÒazÀnda bÀàa gelürse degül kelÀà èabeå 7 Señünle gel idelüm èazm sÿy-ı germ-Àba ŞitÀda seyr ü temÀşÀ-yı bÀà u rÀà èabeå
8 ÒazÀn-ı der-èaúab u nev-bahÀr-ı pÀ-be-rikÀb Derÿn-ı lÀle degül olsa dÀà dÀà èabeå 9 Terennüm eylese bÀà-ı süòanda RÀşid eger Sürÿd-ı bülbül olur hemçü ãavt-ı zÀà èabeå
XXIX AE1 12b, AE2 10b, AE3 21b, MK1 15b, MK2 9b, SÇ10b, Ü 13b.
191
XXXXXX ÓARFÜéL-CÌM
FÀèilÀtün FÀè ilÀtün FÀè ilÀtün FÀèilün 1 Açılup bir dem bu bÀà-ı dil bahÀr olmaz mı hìç Naòl-i ümìdümde ya Rab berg ü bÀr olmaz mı hìç 2 äormaduú eslÀfa bÀzÀr-ı süòanda her zamÀn Elde ser-mÀye żarardan başúa kÀr olmaz mı hìç2
3 Dilde olduúça òayÀlüñ dìde eşk-efşÀn olur
Naòl-i nÀzum bÀà olur da Àb-yÀr olmaz mı hìç 3
4 Sìnede nÀr-ı taóassürdendür Àh-ı Àteşìn ÒÀne sÿzÀn olsa dÿd-ı pür-şerÀr olmaz mı hìç
5 Úaddini teşbìh iden şimşÀda taúãìr eylemiş Ùuysa dil-dÀr artırup úÀmet-çenÀr olmaz mı hìç 6 Her ne dem Àh eylesem dilden òurÿş eyler sirişk Rÿz-gÀr esdükçe deryÀ mevc-dÀr olmaz mı hìç
7 MÿmiyÀnuñda nedür ãordum ôarìfÀne kemer Genc olan yerde didi ol şÿò mÀr olmaz mı hìç
187 8 Aàlarum cÀnÀ òayÀl-i perçemüñle dem-be-dem Dìde dÿd-Àlÿd olur da eşk-bÀr olmaz mı hìç
9 Gÿş idüp gül-şende sÿzişli fiàÀn-ı RÀşidi Bülbülinden gonce ey gül serm-şÀr olmaz mı hìç
XXXIXXXI FÀèilÀtün FÀè ilÀtün FÀè ilÀtün FÀèilün
1 SÀúi-i ùannÀz elinden bÀde nÿş itdüñ mi hìç Mest olup bir kerre vÀèiô cemè-i hÿş itdüñ mi hìç
2 ÓÀlet-i dìger gelür insÀna cÀn eyler fedÀ Dil-nişìn ÀvÀz-ı sÀz-ı èışúı gÿş itdüñ mi hìç
XXX AE1 12b, AE2 11a, AE3 23a, MK1 16a, MK2 10b, SÇ 11a, Ü 14b. 2 //başúa: àayrı MK2. 3 //olur da: olsa MK2. XXXI AE1 13a, AE2 11b, AE3 23a, MK1 16a, MK2 10b, SÇ 11a, Ü 14b.
192
3 Dil niyÀzlıú itse bì-maãã-ı leb-i sÀkì néola Kÿdek-i nÀlÀnı emziksüz òamÿş itdüñ mi hìç
4 KÀm-rÀn olmaúlıàı òÀùır-nişÀn itdüñ velì BÀr-ı minen dehri sulùÀnum be-dÿş itdüñ mi hìç
5 èArż-ı sÀmÀn itme ey nev-devlet-i behcet baña Bir dil-i maózÿnı sen luùfuñla òoş itdüñ mi hìç 6 Añlarum bÿy-ı óaúìúat sende RÀşid hemçü mey Áteş-i bì-reng ile vaútiyle cÿş itdüñ mi hìç
XXXIIXXXII Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün
1 SÀúìye idüp bint-i èineb nefsini tezvìc Baú èarbede nÀmında ùoàurdı yine bir piç
2 Meclis donanup her gice hemyÀn boşalsun Ùoldur baúalum èışúına yÀrüñ úadeói iç
3 İflÀsa çıúarsuñ bu yeyiş böyle geyişle EndÀze-i ìrÀda göre maãrafı kes biç
4 LeylÀya ùolaşdurdı varup rişte-i èaúlı Mecnÿnuñ èArab ãaçı gibi her işi pür-pìç
5 KÀlÀ-yı süòan az bulınur böyle úalemde Bilmem baña güç geldi buñun miålini tensìc
6 Söz yoú hele êarbüél-meåel-i SÀbite ammÀ Sen söyle eger var ise bir böyle àazel hìç
7 RÀşid àarażum úÀfiye faòriyye degüldür Eylersem eger medò iderek şièrümi tervìc
XXXIIIXXXIIII FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün
1 Ehl-i tecrìd istemez dünyÀ vü mÀ-fihÀyı hìç èAynına almaz cihÀnı isteyen MevlÀyı hìç
2 Her ne ise olacaú olur èabeådür àam yemek
XXXII AE1 13a, AE2 11b, AE3 22b, MK1 16b, MK2 10a, SÇ 11a, Ü 14b. XXXIII AE1 13b, AE2 11b, MK1 16b, Ü 15a.
193
Bu güni sen òoş geçür fikr eyleme ferdÀyı hìç
3 Vaúti hep ÀlÀm ile geçdi nedür sırrı èaceb ŞÀd-kÀm olmış cihÀnda görmedük dÀnÀyı hìç
4 Söyle zÀhid úanàı meõhebde òelÀl oldı riyÀ Rind içerse münkir olmaz óürmet-i ãahbÀyı hìç 5 Ey òoş ol eyyÀm-ı nÿş-À-nÿş-ı pür-sÀz-ı ùarab YÀda almazduú bu devr-i derd-i ser-efzÀyı hìç 6 Bezmi pür-nÿr itdigüñ şeb tÀb-ı ruòsÀruñla sen Kim alurdı èaynına mÀh-ı kelef-sìmÀyı hìç
7 Bir feraòlı ãohbet ister úulúul-i mìnÀ gibi İstemez dil úıããa-i İskender ü DÀrÀyı hìç
8 Eyler iseñ Àrzÿ itmÀm-ı kÀrı òayr ile İbtidÀsında ferÀmÿş itme istiånÀyı hìç 9 DÀòiliyye nÀôırı Maómÿd Nedìm Paşa gibi Görmedüm èÀlemde RÀşid nÀùıúa-pìrÀyı hìç
XXXIVXXXIVXIV ÓARFÜéL-ÓÁ
MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün 1 NisÀsı seyyiüél-òulú u ricÀli ekåerì seffÀó DiyÀr-ı Mıãrı İsùanbula beñzetme behey fellÀó
2 Olursuñ evde bulàurdan giderken erze DimyÀùa MurÀd olsa bu eyyÀm olma rÀkib keştiye mellÀó
3 Gil-i dìvÀrı úaymaú-ı müdehhen mi èaceb bilmem Ne óikmet yÀre-i úalbe yarar germÀbe-i cerrÀó
4 Nedür bu ÀsitÀne merkez-i úuùb-i óaúìúatdür Yorulma şarú u àarbı geşt idüp mÀnende-i seyyÀó
5 Serildi òandeden gül-şende güller çatıldı àonce
Ne rengìn fıúra naúl itdi muúallid bülbül-i meddÀó
XXXIV AE1 13b, AE2 12a, AE3 23b, MK1 16b, MK2 11a, SÇ 12a, Ü 15b.
194
6 CezÀ-yı şerre ilúÀ eyleyendür müstaóaúú ancaú Mücerred rumóı ièmÀliyle olmaz müttehim remmÀó
7 äarìre óaml iderler zümre-i küttÀb anı RÀşid Kümeyt-i òÀmem oldı sürèat-i taórìrden ãayyÀó
XXXVXXXV FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Bu gice çekdigümi èarż ideyim yÀre ãabÀó Ola kim bula benüm derdüme bir çÀre ãabÀó
2 Mevlevì şÿòı bu şeb óÀlüme raóm itmedi Àh
èArż-ı óÀl eyleyeyim Óażret-i ÒünkÀra ãabÀó
3 DÀsitÀn eyleyerek renc-i firÀúı bu gice Bir kebÿterle uçursam néola dil-dÀra ãabÀó
4 Böyle úalmaz açılur ôulmet-i ekdÀr-ı zamÀn MüteèÀúıb ola gelmekde şeb-i tÀra ãabÀó
5 Rÿ-siyehì-i güneh girye ile zÀéil olur Aàlayup RÀşid el aç Óażret-i áaffÀra ãabÀó
XXXVIXXXVI ÓARFÜéD-DÁL
FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün تا ز برک و با ر مطلب بی نيا زيم کرده ا ند 1را زم کرده انديک چمن سا ما ن چو سروکه ف
پا ی جوال ن نا شکشتم با ل شهرت يا فتم 2 ا ز فسرد ن قطره وش کوهر طرا زم کرده ا ند
در کنشت و معبدا ز د ستم عنا ن بر دا شتند 3 که پرستش کا ه سا ما ن نما زم کرده ا ند
نی هنوز ا ند ر نيستا ن عد م قد ميکشيد 4م نا ز جلره را چنک نيا زم کرده ا ندبز
ا نتظا ر هش نا م کيست نقش جبه ا م 5
XXXV AE1 13b, AE2 12a, MK1 17a, Ü 15b. XXXVI AE1 14a, AE2 12a, AE3 24b, MK1 17a, MK2 11a, SÇ 12b, Ü 16b.
195
همچو خا تم حلقه يک چشم با زم کرده ا ند
با غ هستی خوش تما شا کاه بود ا ما چه سود 6 همچو شبنم ا ز نکه وقف کدا زم کرده اند
دا من جوال ن هنوزکشته ا م خا ک و ندا رم 7 ا ز کجا آ يينه آ ن مست نا زم کرده ا ند شد صدف ا ز بستن لب دا من کوهر بد ست 8 نا شدم خا مش طلسم کنج را زم کرده ا ند
نا توا نيها نشد را شد عالج نا له ا م 9 رشته کشتم ا ز ضعيفی تا ر سا زم کرده ا ند
XXXVIIXXXVII Naôìre Be-áazel-i èUrfì-i ŞìrÀzì
Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün کر غنجه شوم بوی تو چيدن نکذا رند 1 ود شرم شوم حسن تو ديد ن نکذا رند
ا ز يکطرف آ سيب دهد عشقم و زين سو 2 همچون شرر ا ز سنک جهيدن نکذا رند
يينه د ال ن پيش ا د ب کيردر مجلس آ 3 ا ينجا نفس ا ز پرده کشيد ن نکذا رند
در کوچه سودا ی تو کر سود و زيا نست 4 يکسر بفرد شند و کزيد ن نکذا رند
ا ين طرف که ما چون مژه ما نديم و نکه رفت 5 يا رب زچه ما را برسيد ن نکذا رند له قرب قد م را ست نه ا نجادر حج 6 کسی را زکجی ره نجميد ن نکذا رند
را شد بود ا ين هستئ ما ما نع پروا ز 7 تا رشته ببا لست پريدن نکذا رند
XXXVII AE1 14a, AE2 12b, AE3 24b, MK2 11b, SÇ 12b, Ü 16b, MK1 17b.
196
XXXVIIIXXXVIII FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün
1 İnżibÀù-ı memleketdür naãb-ı dÀverden murÀd Söylenür êarb-ı meåeldür maàzdur serden murÀd 2 Bir pula almam odaàı açmaya sulùÀn-ı èışú Cümlenüñ maèlÿmıdur kim sikkedür zerden murÀd
3 Devlet-i vaãla irenler hep bunuñla irdiler Eşk-i òÿn-Àlÿddur kibrìt-i aómerden murÀd
4 Çünki sızdurmaú degül aóbÀbı sÀúì maúãaduñ Böyle pey-der-pey nedür teklìf-i sÀàardan murÀd 5 Óalúa-i sìm istedüm engüşt-i bì-nÀòun içün
Eyledüm alış viriş ol şÿò-ı zer-gerden murÀd
6 Vaãla der-kÀr olmadan bÿs eyle òÀl-i dil-beri BÀha úuvvetdür dirüm ben óubb-ı èanberden murÀd 7 Olmasa şemşìr-i miónetle eger RÀşid şehìd Sürò ile olmaú nedür nÀm-ı süòan-verden murÀd7
XXXIXXXIX ÓARFÜéR-RÁ
MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün 1 AóibbÀ kimden aòõ itdüñ fenn-i ÀdÀbı sen dirler Baña isnÀd idüp bu nükteyi bilmem neden dirler
2 Óuãÿl-i şöhrete lÀzım vücÿd-ı ãÿret ü sìret İşitdüñ mi her üştür-bÀna sen Veyseél-Úaren dirler
3 EùıbbÀ hep görüp sìnemdeki bu zaòm-ı hicrÀnı Cebìre merhemi bu yÀrenüñ merg ü kefen dirler
4 Bilen kim bilmeyen kim oldıàın temyìz müşkildür Taèaccüb eylerüm bir mi bilenle bilmeyen dirler 5 MezÀrum üstine bir gün olur kim cemè olup iòvÀn FirÀú-ı yÀr ile rÿóın budur teslìm iden dirler
XXXVIII AE1 14a, AE2 12b, AE3 25a, MK1 17b, MK2 11b, SÇ 13b, Ü 16b. XXXIX AE1 14b, AE2 13a, MK1 17b, MK2 12a, SÇ 14b, Ü 18b.
197
6 MüsemmÀ isminüñ çün maôharı olmaú muúadderdür Baúılsa èÀlem-i imkÀna da dÀrüél-mióen dirler
7 Baña taèrìf iderken şièri üstÀdum didi RÀşid Olursa böylece iàlÀúdan òÀlì süòan dirler
XLXL MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
1 Úadd-i òam-geşte zih-gìr-i kemÀn-ı saòt-ı cÀnıdur Degül destinde pìrÀnuñ èaãÀ tìr nişÀnıdur
2 Òafìdür nükte-i maúãÿd mektÿbÀt-ı èÀlemde Yaúìn fehm itdigüñ zÀhid senüñ ôannum gümÀnìdür
3 Degül Mecnÿn ki olsun cilve-i Leylì ile meénÿs Göñül feyfÀ-yı èışúuñ vaóşì-i ÀhuvÀnıdur
4 Òum-ı ãahbÀ-yı derd-i óasret-i laèl-i leb-i yÀrüm O zaòm u dÀàlar gibi tendedür yek-ser evÀnìdür
5 ÚafÀ-revdür úażÀ-yı nÀ-gehÀnìler óaõer lÀzım O şÿò-ı nev-resüñ setrìsi zìrÀ ÀsümÀnìdür
6 Taóammül Àteş-i mehcÿri-i dil-dÀra müşkildür Egerçi èanber-i sÀrÀnuñ aòger imtióÀnıdur
7 Beni mÀnend-i ùÿùì böyle òoş-güftÀr iden RÀşid O şÿò-ı nÀzik-endÀmuñ leb-i şeker-feşÀnıdur
XLIXLI Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün
1 Her dem baña cevr itmege muètÀd nedendür Ol şÿò-ı cefÀ-cÿda bu bì-dÀd nedendür
2 Bülbülde eger sÿziş-i èışú olmasa ey gül Şeb-tÀ-be-seóer itdügi feryÀd nedendür
3 Merbÿù iken eşyÀ resen-i óikmet-i Óaúúa Bu keşmekeş-i ùaène-i zühhÀd nedendür
XL AE1 14b, AE2 13a, MK1 17b, MK2 12a, SÇ 14b, Ü 18b. XLI AE1 14b, AE2 13b, MK1 18a, MK2 12b, SÇ 14b, Ü 18b.
198
4 Gencìne-i esrÀr-ı ÒudÀ olmasa medfÿn Bu mertebe vìrÀne-dil ÀbÀd nedendür
5 İtdüm saña ben óikmet-i meskÿteyi işrÀb äÿfì yine sen olmamaú irşÀd nedendür 6 Òidmet mi òulÿã ile maóabbet mi edeb mi RÀşid saña bu himmet-i üstÀd nedendür
XLIIXLII MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
1 Vücÿdum gerçi çün ecvef èilelden àayr-ı sÀlimdür Yine bÀbuñda sulùÀnum úuluñ òidmetde úÀéimdür
2 Olursa yüz başı biñ ser-hezÀr anı nefer eyler O bÀlÀ-úadd egerçi rütbede şimdi mülÀzımdur
3 Ôuhÿr-ı èafv u àufrÀn-ı maèÀãìye olur bÀèiå Bu èÀlemde èabeå eyleme şeyùÀn da lÀzımdur 4 LiyÀúat istemez meydÀn bıraúmaz èarż-ı óÀcÀta Nièam lÀsüz ider ikrÀm o kim ãÀóib-kerÀéimdür
5 KebÀb-ı Àteş-i bì-reng-i şevú-i rÿy-ı dil-dÀrum Dü çeşmüm òÿn-feşÀn işte bu daèvÀda güvÀhumdur
6 KemÀl-i şevket ü nuãret ile tÀ rÿz-ı restÀ-òìz Temennì-i beúÀ-yı salùanat vird-i lisÀnumdur
7 Muóibb-i ehl-i beytüm çoúsa da RÀşid òaùaéiyyÀtum Benüm taót-ı livÀüél-óamd-i maóşerde melÀõumdur
XLIIIXLIII FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Rÿze-i mióneti tekmìl idüp èíd eylediler Mürdeler ãÀéime kefn-i lebs cedìd eylediler
2 DÀr-ı mièrÀc-ı kemÀl olmış iken èışúa yine
Óaúú-ı Manãÿrda çoú güft ü şinìd eylediler
XLII AE1 14b, MK1 20a, Ü 22a. XLIII AE1 15a, AE2 13b, MK1 18a, MK2 12b, SÇ 15a, Ü 19a.
199
3 Şerer-i seng-ãıfat-ı óaclet-i peydÀpeyden Bizi pinhÀn şüde Àyìne bedìd eylediler
4 MÀye-i laàziş olup girye vü Àh-ı èuşşÀú Der-i dil-dÀrdan aàyÀrı baèìd eylediler 5 Zülf-i cÀnÀna ki bend itdiler ÀvÀre-dili Beni úurtardılar iètÀú-ı èabìd eylediler 6 Bu temÀyül nedür ol şÿòa diyü sende beni
Hedef-i nÀvek-i taèõìr-i şedìd eylediler
7 Genc iken vÀh acıdum òançer-i óasretle bütÀn èÁúıbet RÀşid-i maôlÿmı şehìd eylediler
XLIVXLIV FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Dil ne derbÀn-ı kibÀr u ne ricÀ bÀyı bilür Der-i vÀlÀ-yı şeh-i fÀtióüél-ebvÀyı bilür 2 BergüõÀr eyledi dendÀnını aàyÀra o şÿò Güherüñ úadrini bilmez ãadef erbÀbı bilür
3 Ùatlu yüz gösterüp ekşiyecegi farú eyler Ùıfldur sevdigüm ammÀ şeker ü şÀbı bilür 4 Baş eger herkese meşrebce ider õevú işrÀb Úanı meclisde ãurÀóì gibi ÀdÀbı bilür 5 Óaõer ey dil óaõer ol çeşm-i kebÿd-ı Çerkes áamze nÀmında hemÀn òancer-i pertÀbıı bilür 6 Her úamer-peykere dil şevú ile raúãÀn olmaz
Õerremüz ancaú o òÿrşìd-i cihÀn-tÀbı bilür
7 Eyledüm ãoóbet-i yÀrÀndan èÿzlet RÀşid Şimdi aóbÀb úanı úıymet-i aóibbÀyı bilür
XLVXLV FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün
1 ÔÀhiren derd-i nihÀnum söyleyim ruòãat buyur
XLIV AE1 15a, AE2 14a, MK1 18b, MK2 13a, SÇ 15a, Ü 19a. XLV AE1 15a, AE2 14a, MK1 18b, MK2 13a, SÇ 15a, Ü 19a.
200
ÓÀlüme ey mihr-i evc-i meróamet şefúat buyur
2 Ülfet ü ãoóbetledür farúuñ bahÀyimden senüñ Maèni-i insÀnı fehm it sırrına diúúat buyur2 3 ÒÀnemi teşrìfi dün vaèd eylemişdüñ sevdigüm Gel bu emr-i òayrı icrÀya bugün niyyet buyur 4 İntisÀb-ı der-gehüñden pìrüm ancaú maùlabum Meslegümde feyż-yÀb olmaúlıàı himmet buyur
5 Õerre-veş bì-tÀb olur RÀşid ne dem görse seni ÓÀlüme ey mihr-i evc-i meróamet şefúat buyur
XLVIXLVI Feèilatün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 HvÀce tÀrìòi oúu baú ne belÀàat ãatıyor Alana cevher-i zì-úıymet-i èibret ãatıyor
2 Çeküp esrÀr görüp baèż-ı òayÀlÀt u ãuver Baú şu úallÀşa ùurup bir de kerÀmet ãatıyor 3 Mebóaå-ı cüzé ü heyÿlÀyı dehÀna kim alur Şimdi ãarrÀflara her kişi ãÿret ãatıyor
4 Manãıb ümìdi ile yanlarına gelse biri Şeyòler tekyeye úurbÀn ile himmet ãatıyor 5 ÓÀli tenúìù ider bunda mevÀlì var kim Bilmeyüp cehlini fażl ehline óikmet ãatıyor 6 Penbe zen dizligine beñzer iken dÀmÀnı Úaóbeler var ki cihÀnda yine èiffet ãatıyor
7 Şièr ü inşÀyı alan yoú hele şimdi RÀşid
Varsa ôannum anı ùÀlièdeki úuvvet ãatıyor XLVIIXLVII
Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün 1 Püskülli belÀ perçem-i òÿbÀn-ı zamÀndur 2 //fehm it: derk it AE2; SÇ; MK2; Ü. XLVI AE1 15a, MK1 21a, Ü 21a. XLVII AE1 15a, Ü 19b.
201
Yaàlı úara dirler ise gìsÿ-yı zenÀndur
2 Bir òÀl ki pür-mÿy ola ôann eyleme yaòşı Yıldız ki ùoàar ãaçlı nuòÿsetde yamandur
3 Jeng-i hevesi maóv ideli levó-i derÿndan EsrÀr-ı óaúÀyıú baña mekşÿf u èayÀndur
4 Şol bir şecerüñ sÀye-nişìni ola gör kim Her ãayf u şitÀ şÀòı ter ü mìve-resÀndur 5 RÀşid saña dil-dÀde vü ãÀdıúdur efendim AàyÀr ne söylerse èaleyhinde yalandur
XLVIIIXLVIII FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Òalú her kÀrda yek-dìgeri sÀéiú görinür Lìk taúdìr ü úażÀ sÀbıú u lÀòiú görinür
2 Beyyine tecrübedür itdigümüz daèvÀya VÀúièüél-óÀle bu úÀl işte muùÀbıú görinür 3 MÀliküz öyle bir Àyìne-i ãÀfa biz kim Şaòã-ı ebkem daòi olsa bize nÀùıú görinür 4 Yoú dime nÀm u nişÀn èÀşıú u maèşÿúìden Nerde èAõrÀ baña göster saña VÀmıú görinür
5 Bütün endÀmı güzel rÿó-ı mücessem mi disem YÀrüm aúrÀnına her vechle fÀéiú görinür 6 Reviş-i òalúa muòÀlif ise ùavr-ı RÀşid Meşreb-i Óażret-i FÀrÿúa muvÀfıú görinür
7 Bu àazel himmet-i üstÀd ile tekmìl oldı Áferìn dinmege şÀyeste vü lÀyıú görinür
XLIXXLIX Mefèÿ lü FÀèilÀtü Me fÀèì lü FÀèilün
1 Az itmedüm niyÀzı saña artuú el virür Pek çok da nÀz èÀşıúa cÀnÀ kesel virür
2 Bÿs eyleyen dehÀnını ol nÀz-perverüñ XLVIII AE1 15b, AE2 14a, MK1 18b, MK2 13a, SÇ 15b, Ü 19a. XLIX AE1 15b, AE2 14b, MK1 18b, MK2 13b, SÇ 15b, Ü 19b.
202
İúlìm-i ÚandehÀrı ser-À-ser bedel virür
3 Òam-geşte úadd ile ne èaceb pìr-i mÀl-dÀr BÀr-girÀn-ı hesti-i mevhÿma bel virür
4 İpsüz rehÀ bulup ipe gelmezse şöyle bil ŞirÀze-i niôÀmına mülküñ òalel virür 5 RÀşid bu mıãraèumla tesellì-i òÀùır it Óaú cümlenüñ naãìbini rÿz-ı ezel virür
LL FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Pertev-i mihr-i ruòuñ dìdemi nem-nÀk eyler Beni vuãlat daòi min-vechin elem-nÀk eyler
2 Fikr-i ãubó-ı èadem oldı sebeb-i sÿziş-i şemè Böyle sÿzÀn beni şuèle-i idrÀk eyler
3 Derk idüp óal-i ser-encÀmını bintüél-èinebüñ Şimdiden körpe büyük vÀlidesi tÀk eyler 4 Ezilüp òalvet-i vuãlatda miåÀl-i ãabun O perì-çehre baña şìve-i dellÀk eyler 5 Vaãf-ı dil-berde olan beyt temiz olmalıdur Żayf içün ãÀóibi zìrÀ evini pÀk eyler
6 İktióÀl eyler anı dìde-i erbÀb-ı naôar Kim özin òÀk-reh-i Seyyid-i LevlÀk eyler 7 Olmasa şìfte bir èÀrıż-ı Àle RÀşid Gül niçün böyle girìbÀnını ãad çÀk eyler
LILI FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Terk idüp rÀóatı her kim heves-i cÀha düşer Yorılur meşàaleden başı dönüp çÀha düşer
2 Kimi maèõÿr ùutarsa kimi eyler taèyìb Zene dil-dÀde olan óÀãılı efvÀha düşer
L AE1 15b, AE2 14b, MK1 19a, MK2 13b, SÇ 16a , Ü 19b. LI AE1 15b, MK1 18b, Ü 22a.
203
3 èİllet-i fÀlic ü süstì teni müntehic olur Kim ki maècÿn-ı muèanber ile çoú bÀha düşer
4 Òırmen-i dehrde taúdìr iledür cümle naãìb Úısmet-i gÀv ile òar arpa ile kÀha düşer 5 JÀle-veş gevher-i maúãÿd-ı semÀdan RÀşid Uyuma àaflet ile õeyl-i şebÀn-gÀha düşer
LIILII FeèilÀtün Feèilatün FeèilÀtün Feèilün
1 Úadr-dÀndur òÀme baèż-ı õÀta devletlü yazar Resm-i teşrìfÀtı bozmaz hìç diúúatlü yazar
2 Baèż-ı eşòÀã iştirÀk eylerse de aèmÀlde Òaùù-ı iõn-i òuùbeyi biéõ-õÀt şevketlü yazar 3 ÇÀr meõheb gerçi óaúdur lÀkin erbÀb-ı uãÿl
Bÿ Òanìfe reéyini bién-nisbe úuvvetlü yazar
4 Bir pederdendür egerçi cümlesi bilmem ne sır Baèż-ı evlÀduñ cebìninde necÀbetlü yazar
5 Bermekìnüñ biñ sene evvel vücÿdı oldı maóv NÀmını óÀlÀ úalem Râşid saòÀvetlü yazar
LIIILIII Bu áazele VÀlide SulùÀn KetòüdÀsı Meróÿm Maôlÿm Fehmì Paşa ve äÀóìb-i Teõkire
ŞÀèir Faùìn Efendi Naôìre Söylemişlerdür FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Ne zamÀn òÀùıruma laèl-i leb-i yÀr gelür Gidecek ùoàrı baña òÀne-i òumÀr gelür
2 ÙÀèatüm ÒÀliúa yoú menfaèatüm maòlÿúa Gitmeden úalmadan èÀlemde baña èÀr gelür 3 Düşünüp fitne-i devr-i úameri şÀd olamaz MÀh-ı nev ehl-i dile ıãbıè-ı zinhÀr gelür
4 SÀúiyÀ neyle ãafÀ-yÀb olayım meclisde
LII AE1 15b, MK1 19b, Ü 22a. LIII AE1 16a, MK1 19a, MK2 12b, Ü 20a.
204
YÀrsüz bÀde baña şerbet-i bìmÀr gelür 5 Pulları ùoplaya gör bitmeden evvel oyunuñ Nerd-i manãıbda düşeş böyle ne her bÀr gelür 6 Ne úadar olsa ferÀó-nÀk uãÿl-i perde Naàam-ı muùrib-i bed-çehre èarażbÀr gelür 7 Óażret-i Zìver ü Fehmì vü Lebìb ü èİrfÀn
Dehre bunlar gibi az nÀdire-güftÀr gelür
8 Pek teéessüf iderüm ekåer-i insÀn RÀşid ÒvÀb-ı àafletle gider èÀleme bìdÀr gelür
LIVLIV Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün
1 ÔÀlimle ãavaşa ne sinÀn u teber ister MevlÀya açup destini Àh-ı seóer ister
2 EşèÀr u muèammÀ hüner ammÀ ki nedür sÿd ÓabbÀz ile baúúÀl begüm sìm ü zer ister 3 Bülbül gibi her çend fiàÀn itsek açılmaz Ol àonce-dehen jÀle gibi aúçeler ister 4 Meyl eyleyemez şÀhid-i bÀzÀra fuéÀdum EùvÀrı edìb ehl-i úalem şìve-ger ister
5 Ger ãafóa-i èÀlemde dilerseñ úala nÀmuñ ŞÀyeste-i taórìr olacaú bir eåer ister
6 Vaútinde gerek fetó-i dehen ùaleb itmek MÀnend-i ãadef kim ki felekden güher ister
7 Bir nÀm u nişÀn ise emel geldi óuãÿle RÀşid daha bilmem ki bu göñlüm neler ister
LVLV Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün
1 Yoú şehr-i Sitanbulda güzel èişvede mÀhir
LIV AE1 16a, MK1 19b, Ü 20a. LV AE1 16a, AE2 13b, MK1 19b, Ü 20a.
205
Bir şÿò Begoàlında var ammÀ o da úÀfir
2 Şerèan ne diyet belki ãorulmaz bile aãlÀ İnsÀnı telef eylese ol àamze-i sÀóir
3 ZÀéil olan elùÀfa yine nÀéil olursuñ Ol Óażret-i Eyyÿb gibi miónete ãÀbir 4 Bir õevú idelüm biz bize gel bizde efendüm EsbÀb-ı ùarab cümlesi ÀmÀde vü óÀżır 5 Elbet düşünürler vükelÀ óÀl-i zamÀnı Söz söyleme óÀcet ne saña devlete dÀéir
6 æÀbit gibi pek az bulınur êarb-ı meåelde VÀdì-i teàazzülde de èİrfÀn gibi nÀdir
7 Olmış gibi èÀúıl saña RÀşid hele müjde Artuú ne vaãì ister o nev-reste ne nÀôır
LVILVI MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
1 Beni ol şÿò-ı şenge eyleyen meftÿn nigÀhumdur Efendi ãorma hep çekdüklerüm kendi günÀhumdur
2 Sülÿk itdüm ùarìú-i ãaèb-ı èışúa herçi-bÀd-ÀbÀd Refìúüm ãayd-ı miónet şevú-i vuãlat zÀd-ı rÀhumdur
3 Kimüñle hem-dem olduñ mest-i nÀzum eyleme inkÀr Dü çeşmüñde olan ÀåÀr-ı maòmÿrì güvÀhumdur
4 SeóÀb-ÀsÀ o şÿòuñ úapladı mihr-ruòuñ òaù óayfÀ Baña èÀlemde gün göstermeyen baòt-ı siyÀhumdur
5 ÒaùaéiyyÀtum ne deñlü çoúsa RÀşid hevl-i maóşerden LivÀ-i Óażret-i Faòr-ı Rüsül cÀy-ı penÀhumdur
LVIILVII Bu áazeli Daòi Devletlü èİrfÀn Paşa Óaøretleri Tanôìr Buyurmışdur
LVI AE1 16a. LVII AE1 16b, AE2 13b, MK1 19b.
206
MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün 1 Bizüm baòt-ı siyehden şükÿh u feryÀdumuz yoúdur ÒaùÀ bizdendür aãlÀ kimseye isnÀdumuz yoúdur
2 MuèÀteb olsaú iósÀn u kerem gördük dirüz òalúa Efendüm ÀsitÀnuñda úuluz ÀzÀdumuz yoúdur 3 äularda Gökãuda aóbÀb ile çoú èíş u nÿş itdük
O òarc u ãarfa şimdi úarşulıú ìrÀdumuz yoúdur
4 äorarsañ rÿz u şeb eõúÀrumuzdan şimdi sulùanum BeúÀ-yı salùanatdan başúa hìç evrÀdumuz yoúdur 5 Òam oldı gitdi naòl-i èömrümüz RÀşid bu gül-şende DirìàÀ sÀye-ver bir úÀmet-i şimşÀdumuz yoúdur
LVIIILVIII Feèilatün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Zaómet-i úatli óelÀl eyle diyet işte budur Beni bì-nÀm u nişÀn it şefúat işte budur
2 Ne úadar itse tażarruè dil-i mehcÿr saña İstimÀè eyleme aãlÀ nıãfet işte budur 3 Áteş-i cevr ile yaúduúça sen artdı òullet Maùbaó-ı èışúda cÀnÀ bereket işte budur
4 Eşk-i çeşmüm ile bir mi úaùarÀt-ı bÀrÀn Sen anı böyle óesÀb itme àıllet işte budur 5 Bozma temkìni gel ey yÀr-ı şefìú-i RÀşid Gezme her şaòã ile óüsn-i óareket işte budur
LIXLIX Bu áazeli Daòi MüşÀrün-ileyh Óażretleri Tanôìr Buyurmışdur
MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün 1 ÒumÀr-ı bÀde-i èışú-ı mecÀzı bir de benden ãor Úolay ãanma o derdüñ çÀresi güçdür çekenden ãor
2 Güzel naúş itdi gerçi ãÿret-i Şìrìni òÀrÀya Ne geldi başına ammÀ nihÀyet Kÿh-kenden ãor
LVIII AE1 16b, AE2 13a, MK1 19b, Ü 20b. LIX AE1 16b, MK1 20a, Ü 20b.
207
3 Niçün bülbül gibi efàÀn ider şeb-tÀ-seóer èÀşıú VefÀsı yoú mı var mı bilmem ol àonce-dehenden ãor
4 O gül-penbe bedenden èÀriyet almış gibi ôannum
Nedür anda o òoş-bÿ ol nümÿmet yÀsemenden ãor
5 Eger ögrenmek isterseñ süòan-perverligi RÀşid Anı sen Óażret-i èİrfÀn gibi bir ehl-i fenden ãor
LXLX Adana Defter-dÀrı Esbaú Meróÿm ÓÀcı Óaúúı Begüñ áazeline Naôìredür
MefÀèilün FeèilÀtün MefÀèilün Feèilün 1 äanur mı yanına itdükleri o mÀh úalur
Faúaù benüm giceler çekdigüm bu Àh úalur
2 LeùÀfet-i ruòını bilmeyen ãanur anı òÀl NişÀn-ı merdüm-i çeşmümdür ol siyÀh úalur
3 Eger degülse muúadder vuãÿl-i menzil-i kÀm Kişiye çekdigi renc ü meşÀúú-ı rÀh úalur 4 ÒarÀb olur yıúılur èÀúıbet bu mey-òÀne Ne bezm ü èíş u ne sÀúì ne dest-gÀh úalur 5 Görürse şeyò-i zamÀne o şÿòı RÀşid eger Ne tÀc u pïst ne sübóa ne òÀnúÀh úalur
LXILXI MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
1 Dü çeşmüm böyle òÿn-pÀş oldıàı her dem senüñçündür Bütün çekdüklerüm yÀrüm bu derd ü àam senüñçündür
2 Olanca varumı ãarf eyledüm hep rÀh-ı èışúuñda NihÀyet úaldıàum böyle bilÀ-dirhem senüñçündür
3 Niçün sen gül-şen-i ülfetde böyle bì-vefÀ úoyduñ FiàÀnum bülbül-ÀsÀ işte ey gül-fem senüñçündür
4 Senüñ aóvÀlüñ olsun munùaôam saèy-ı belìà ile Benüm bu óÀl ü şÀnum oldıàı derhem senüñçündür
LX AE1 16b, AE2 13a, MK1 20a, Ü 20b. LXI AE1 17a, AE2 14b, MK1 20b, Ü 21a.
208
5 FirÀşa düşdi úaldı RÀşid-i dil-òaste hicrüñle ŞebÀn-rÿz Àh idersem RabbenÀ eróam senüñçündür
LXIILXII Bu áazele ÜdebÀ-yı èAãrdan ÒüdevendigÀr VilÀyeti Úapu KetòüdÀsı SaèÀdetlü
Meómed RÀşid Efendi Naôìre Söylemişdür MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
1 èAceb néoldı göñül àamsuz u òandÀn oldıàum günler Gelür rüéyÀ miåÀli şimdi feróÀn oldıàum günler
2 O lüknetlerle güftÀr itdigüñ eyyÀmdur cÀnÀ CihÀnda var ise mesrÿr u şÀdÀn oldıàum günler
3 ZülÀl-i iltifÀtı kesme ikrÀh eyleyüp benden Saña yÀr-ı şefìúüm néoldı sÿzÀn oldıàum günler
4 Beni maózÿn-ı hicr itdüñ efendüm şÀd u òandÀn ol
Senüñçün òÀùıra gelmez mi giryÀn oldıàum günler
5 VefÀ-yı ders unıtma ùıfl-ı nÀzum işte ben gitdüm Gelürse fikre aàlarsuñ àazel-òvÀn oldıàum günler 6 Şehìd eyle beni cevrüñle cÀnÀ şimdi baú ãoñra Gelür yÀda muùìè-i emr ü fermÀn oldıàum günler 7 Diyüp AllÀhu ekber yÀre teslìm eyledüm cÀnı Añlasun işte RÀşid böyle úurbÀn oldıàum günler
LXIIILXIII Naôìre-i áazel-i Maómÿd Nedìm Paşa VÀlì-i Ùrablusàarb
MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün 1 CemÀl-i yÀrdan àayra naôardan dìde òÀlìdür Benüm göñlüm gibi çeşmüm daòi himmetde èÀlìdür
2 Óaúìúatde naãabdur iètibÀrÀt-ı menÀãıb hep SaèÀdet-mend olanlar gÿşe-i èuzlet ricÀlidür
3 Sirişküm úalmasun òÀk üzre merdüm-zÀdedür raóm it NigÀh-ı èÀùıfet eytÀma aèyÀn şÀn u óÀlidür 4 O şÿòuñ üstine lerzÀn olursam néola bìd-ÀsÀ
LXII AE1 17a, AE2 14a, MK1 20b, Ü 21a. LXIII AE1 17a, MK1 21a, MK2 13a, Ü 21a.
209
Gül-istÀn-ı ümìdüñ nev-resìde bir nihÀlidür
5 KesÀdı olsa da sÿú-ı èUkÀôuñ ser-te-ser RÀşid Nedìm-i nükte-pìrÀnuñ metÀè-ı şièri àÀlìdür
LXIVLXIV MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
1 Göñülde èışú dirler çÀresi yoú derdümüz vardur Nedür dirseñ èalÀmet işte rÿy-ı zerdümüz vardur
2 Degüldür kÀrumuz ol şÿò ile bÀzÀrlıú nesée ÚumÀş-ı vaãlını peşìn şirÀya naúdümüz vardur
3 FerÀmÿş itmeyüz dil-dÀr ile aãlÀ muvÀòatı
Ùufÿliyyet zamÀnında úasemle èaúdümüz vardur
4 Efendi şièrde aúrÀnumuzdan kalmayuz pek dÿn Taèallümde o fenni óÀlümüzce cehdümüz vardur
5 Muúadder oldıàı müddetçe RÀşid bÀb-ı devletde äadÀúat üzre òidmet eylerüz biz èahdümüz vardur
LXVLXV Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün
1 Bir bÿsesi ol èişve-gerüñ biñ degeri var Yüz virmese her isteyene néola yeri var 2 Ey şÿò bu şeb kimler ile bÀde-keş olduñ Ketm eyleme çeşmüñde òumÀruñ eåeri var
3 Çarpılduñ ey Àdem saña ben söylemedüm mi ÇÀr-ùÀúlı da óamÀma ãaúın gitme perì var 4 YÀrÀn gelemez kimseyi sen de göremezsüñ Şol menzili fikr it ki ne revzen ne deri var
5 Gül-zÀrda RÀşid olamaz àayrı naàam-sÀz EyyÀm-ı òazÀn geldi hezÀruñ kederi var
LXVILXVI FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Ararum göñlümi sulùÀnum èaceb sende midür LXIV AE1 17a, Ü 19a. LXV AE1 17b, MK1 21a, Ü 21b. LXVI AE1 17b, MK1 21a, Ü 21b.
210
Seni taècìz ider alduñsa bu ãuç bende midür
2 Şìveler eyleyerek göñlümi ùutdı ol şÿò Masúaù-i reési Anaùolıda DÀrende midür
3 áayrı memnÿn beni maózÿn idiyorsuñ a begüm èAbd-i muòliã gibi her şaòã sana bende midür
4 Çıtlayup sÿziş ile girye-i şemèe ne sebeb èAcabÀ yaúdıàı pervÀneye şìvende midür 5 Degeri var àazel-i Óaøret-i èİrfÀna sezÀ Diseler her eåeri böyle òoş-Àyende midür 6 Söylemiş NÀbì şu mıãrÀèı bu vaúte RÀşid Bilemem eyleyecek girye midür òande midür
LXVIILXVII Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün
1 æabit gibi her çend iki üç àazelüm var MÀnend-i Münìf olmaàa şÀèir emelüm var
2 Yoú cÀn sevecek rÿólı dil-ber bu şehrde DükkÀn-ı muãavverde de pek çoú güzelüm var
3 Muùrib geçelüm faãl-ı feraó-nÀki berÀber Senùÿr-ı nevÀzide faúìrüñ de elüm var 4 ÙuàrÀyi bu maômÿnı ne òoş eylemiş ìrÀd
DünyÀda benüm işte ne nÀúa cemelüm var
5 Maóşerde şefìè ola meger Faòr-ı RisÀlet RÀşid ne åevÀbum ne de bir òayr èamelüm var
LXVIIILXVIII Bu áazeli Daòi Meróÿm èİrfÀn Paşa Ùanôìr Buyurmışdur
Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün 1 SÀzende vü hvÀnende getür òÀneye çaldur Defè eyle àamı Àdemi efkÀr úocaldur
LXVII AE1 17b, MK1 20b, Ü 21b. LXVIII AE1 17b, MK1 20a.
211
2 Ya sÀóil-i maúãÿda ya girdÀba düşersüñ Keştì-i ümìdi baúalum engine ãaldur
3 SevdÀlara düş olma eger var ise hÿşuñ ÓalvÀ-yı èalÀúa ne ãanursuñ deli baldur 4 Bir nüsòa saña eylemiyor fÀéide ey dil Kim didi perì-veşleri şu èaúluñı aldur
5 Geçmezse de úalmaz geri yÀrÀn-ı süòandan VÀdì-i àazelde úalemüm gerçi ùopaldur 6 RÀşid eger eyyÀm-ı úuraú böyle giderse
Ùoldurdıàı destìleri çoú kimse boşaldur
7 Meksÿr u żaèìfüm úapuña düşdüm efendüm BÀbuñ ola meftÿó kerem úıl beni úaldur
LXIXLXIX FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün
1 İştiyÀúum rüéyet-i dil-dÀrdan efzÿn olur Hey èaceb derd-i dilüm bìmÀrdan efzÿn olur
2 ÒÀlüñ èanber-bÿ didüm óaôô eyledi yÀr-ı ôarìf Ehl-i èirfÀn nükteli güftÀrdan memnÿn olur
3 Şemèa-i òÀmuş lisÀn-ı óÀl ile taúrìr eyler Yaúmayan cÀnı èaõÀb-ı nÀrdan meémÿn olur
4 Fikr idüp òvÀb-ı èadem oldıàunı encÀm-ı kÀr Ehl-i èibret şemèa-i bìdÀrdan maózÿn olur
5 Diñle RÀşid eylerüm tekrÀr bu nuãóumı saña Yaúmayan cÀnı èaõÀb-ı nÀrdan meémÿn olur
ÓARFÜéZ-ZÁ LXXLXX
Bu áazel Meróÿm Maómÿd Nedìm Paşa İle MülÀúata Sebeb-i Müstaúil Olmışdur DìbÀcede BeyÀn Olundı
Mefèÿlü FÀèilÀtü MefÀèìlü FÀèilün 1 Gül-zÀr-ı miónetüz ezelì bì-àam olmayuz NÀ-òurrem-i bahÀruz ebed òurrem olmayuz LXIX Ü 21b. LXX AE1 17b, AE2 15b, MK1 21a, MK2 14b, SÇ 16b, Ü 22b.
212
2 Besdür sifÀl-i köhne bu mey-hÀnede bize ÒamyÀze-rìz-i òasret-i cÀm-ı Cem olmayuz
3 Aòõ-i metÀè-ı kÀma bu bÀzÀr-ı dehrde Olmasa hìç dirhemümüz derhem olmayuz
4 Zìnet-peresti sevmeyüz ammÀ degül óased Biz merd-i zen-ùabìèat ile hem-dem olmayuz4 5 Pür-şeróa olsa sìne eger tìà-i èışú ile Çün çeşm-i dÀà-ı munùaôır-ı merhem olmayuz
6 Óayret-nevÀ-yı perde-i úÀnÿn-ı vaódetüz Farú-ÀşinÀ-yı naàme-i zìr ü bem olmayuz
7 RÀşid kemÀl-i naúã ile çün mÀh-ı nev bize Bir Àfitab-ı himmet olursa kem olmayuz
LXXILXXI FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Cümle eşyÀda temÀşÀ-yı şühÿd eylemişüz èAdem-i ãarf olup iåbÀt-ı vücÿd eylemişüz 2 Úayd-ı ÀzÀdegi mÀdÀm ola der kerden-i dil äanma kim terk-i àam-ı bÿd u nebÿd eylemişüz 3 Ne riyÀżet ne ãıyÀm u ne èibÀdet ne úıyÀm èAczi ilzÀm kühen-i nefsi èanÿd eylemişüz
4 Münhedim olmaz eger olsa cihÀn zìr ü zeber Biz ki bünyÀd-ı àama Àhı èamÿd eylemişüz 5 Eylemez gÿş-gir-i dehr-i sitem-sÀza eåer Bir de biñ perdeden Àheng ü sürÿd eylemişüz 6 DÀmen-efşÀn olup Àòir emel ü kÀm-ı dile Gerd-i enbÀşte-i çeşm-i óasÿd eylemişüz 7 áam-ı pestì bizi ol rütbe żaèìf eyledi kim Úuvvet-i Àh ile bÀlÀya ãuèÿd eylemişüz
4 /zìnet-peresti sevmeyüz ammÀ degül óased: zìnet-peresti sevmez isek ãanmayuñ óased Ü. LXXI AE1 18a, AE2 15a, MK1 21b, MK2 14a, SÇ 16b, Ü 22b.
213
8 Virse her mıãraèumuz bÿy-ı maóabbet ne èaceb Áteş-i èışúa süveydÀmuzı èÿd eylemişüz 9 èAcz-i RÀşid ne úadar dìr olınursa taóãìl Biz anı himmet-i üstÀd ile zÿd eylemişüz
LXXIILXXII FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Şÿh ise çekme taãarruf-ı àamı şÀhid gelmez Olsa bir ism eger ãìàaya cÀmid gelmez
2 Bu úadar yoúlarum aókÀm-ı nücÿm-ı felegi ÙÀlièüm vefú-ı merÀm üzre müsÀèid gelmez 3 Artırur Àteşini teb-zedenüñ berf-i keåìr
Baña yÀrüñ o ãoàuú sözleri bÀrid gelmez
4 Olsa sencìde-i mìzÀn-ı nigÀh-ı diúúat Sitem ü luùfı sipihrüñ kem ü zÀéid gelmez
5 Òaber almaúsa àaraż işte süòan kÀfìdür Áòiretden saña mektÿb ile úÀãıd gelmez 6 Nÿr-ı èaynum saña bir ben gibi dünyÀda bilür Muòliã ü sÀf-dil ü pÀk-èaúÀéid gelmez
7 Fehm iderler giderek úadrini aóbÀb ammÀ Bir gelür bir daòi bu èÀleme RÀşid gelmez7
LXXIIILXXIII Mefèÿlü FÀèilÀtü MefÀèìlü FÀèilün
1 Dil bÿs-ı laèl-i dil-beri ister mey istemez Vişn-Àb içer o ùatlıca acı şey istemez
2 Bir cÀm içerse gül gibi ser-mest olur o şÿò Teklìf-i sÀàar itme pey-ender-pey istemez
3 SevdÀ-yı èışúı şerbet-i vaãluñ olur müzìl Óasretle açma cÀna ùabìbüm keyy istemez LXXII AE1 18a, AE2 15a, MK1 21b, MK2 14b, SÇ 16b, Ü 22b. 7 /fehm iderler: derk iderler AE2; MK2; SÇ. LXXIII AE1 18b, AE2 16a, 17a, MK1 22a, MK2 15b, Ü 23a.
214
4 Olsañ terÀne-senc sen ey şÿò-ı dil-pesend Gÿş eyleyen ãadÀ-yı bülendüñ ney istemez
5 RÀşid hezÀr-ı bÀà-ı süòandur ne añladuñ Gÿş it sürÿd u dil-keşini hey hey istemez
LXXIVLXXIV FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Néola eylerse cefÀ yÀre vefÀ eylemişüz RÀstı böyle ki biz bunda òaùÀ eylemişüz
2 Ne úadar dil-şiken olsa bir olur bizde süòan Biz bu cÀnı reh-i cÀnÀna fedÀ eylemişüz 3 ÒÀne-i úalbümüzi gerçi òarÀb itdi o şÿò Yine maèmÿr olur elbette duèÀ eylemişüz 4 MÀye-i şevú ü sürÿruz çü hilÀl-i şevvÀl
ÕÀtumuz èÀleme engüşt-nümÀ eylemişüz
5 Néola silmezse ser-engüşt ile çeşmüm ol şÿò Aña biz eşk-i dem-Àlÿdı óınnÀ eylemişüz
6 GümrehÀn-ı reh-i tÀrìk-i hevÀya RÀşid Şuèle-i Àhumuzı şemè-i hüdÀ eylemişüz
7 Naúşumuz olsa pesendìde sezÀdur úalemi Cÿb-ı cÀrÿb-ı der-i Şeyò BahÀ eylemişüz
LXXVLXXV Naôìre Be-áazeli’l-Meróÿm Münìf Efendi* MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
1 Dü çeşmüm meşèal-ÀsÀ her şeb Àteş-bÀrdur sensüz DuòÀn-ı Àhum ile rÿz-ı rÿşen tÀrdur sensüz
2 NihÀl-i tÀze-i gül naàme vü ÀàÀze-i bülbül ÒırÀş-ı cÀn u dil olmaúda çün minşÀrdur sensüz 3 DehÀnum olmuyor õevú-ÀşinÀ-yı èíş u nÿş aãlÀ LXXIV AE1 18b, AE2 16b, MK1 22a, MK2 15b, SÇ 17b, Ü 23a. LXXV AE1 18b, AE2 15a, MK1 22a, Ü 23a. *“Münìf-i BelÀàat-elìf-i Meróÿmuñ áazeline Naôìredür” MK1.
215
Baña meclisde ãahbÀ şerbet-i bìmÀrdur sensüz
4 Ùurup eglenmiyor insÀna riúkat eyliyor óÀãıl Göñül ùıfl-ı yetìm-ÀsÀ dem-À-dem zÀrdur sensüz 5 Óakìm-i bì-zevÀlüñ luùfıdur artuú aña şÀfì
Döşendi dil firÀş-ı óasrete nÀ-çÀrdur sensüz 6 MiåÀl-i şemè-i meşhed her gice sÿzÀn olup göñlüm Dü dìdem eşk-rìzÀn ãubóa dek bìdÀrdur sensüz
7 Muèaùùar gìsuvÀn-ı èişve-perdÀzÀn-ı èÀlem hep NigÀh-ı iètibÀrumda benüm zünnÀrdur sensüz 8 Ne deñlü òoş görinse òÀl-i mÿ-dÀr-ı perì-rÿyÀn Nuòÿsetde baña çün necm-i gìsÿdÀrdur sensüz 9 Teraóóum eyle gel çeşm ü dil-i àam-dìde-i RÀşid Çü nÀèÿre sirişk-efşÀn u nÀle-kÀrdur sensüz
LXXVILXXVI MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
1 Bilen encÀm-ı kÀrı cemè-i emvÀle emek çekmez Úalup kendi gürisne vÀriåe èÀúıl yemek çekmez
2 Efendi zevraú-ı iúbÀli uydur ãulara zìrÀ
Aúındıya yuúarı èaúlı olanlar kürek çekmez
3 Saña dört úollı ile dört ãırıú óamÀlı lÀzımdur Bu åıúletle seni ôann eylerüm sÿfì eşek çekmez
4 Eger dest-i duèÀ-yı bì-nevÀ olmazsa pÀyende BinÀ-yı úaãr-ı iúbÀl-i bülendi bir direk çekmez 5 äaúın düşkünleri taóúìrden sen de düşersüñ ha
GirÀn-pehlÿ kiber-i cÀh u sÀmÀnı felek çekmez
6 Efendüm ilticÀ eylerse RÀşid eyleme ièrÀż MekÀrim-pìşe-gÀn aãóÀb-ı óÀcetden etek çekmez
LXXVIILXXVII Bu áazeli Daòi Devletlü èİrfÀn Paşa Óażretleri Tanôìr Buyurmışdur
LXXVI AE1 19a, AE2 15b, MK1 22b, Ü 23b. LXXVII AE1 19a, AE2 16a, MK1 22b, Ü 23b.
216
FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün 1 Öyle her şÿòa göñül èÀşıú-ı rüsvÀ olmaz Olsa LeylÀ daòi Mecnÿn gibi şeydÀ olmaz
2 İttibÀè-ı sünen-i Faòr-i RisÀletle olur Naóv ü manùıúla kişi vÀãıl-ı MevlÀ olmaz
3 Evvel-i kÀrda terk eyleme istiånÀyı TÀ ki encÀmı ola òayr ve-illÀ olmaz
4 Felegüñ gerdişine uydıra gör dïlÀbı Yoòsa ser-geşte olursuñ işüñ aãlÀ olmaz 5 Başúadur óÀl ne ser-mÀye-i eşyÀ ise bir İç de baú serüñde keyfiyyet-i ãahbÀ olmaz 6 Bezme bir tÀze balıú etlü úadeó-kÀr ister Yalıñuz bÀde ile keyf-i dü-bÀlÀ olmaz 7 äÀóib-i cÿd o õÀta dinilür kim RÀşid Luùfı vÀ-beste-i lafô nièam-ı velÀ olmaz
LXXVIIILXXVIII Bu áazeli Daòi MüşÀrün-ileyh èİrfÀn Paşa Óażretleri Tanôìr Buyurmışdur*
MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün 1 TemÀyül eyleme şÿòÀn-ı etrÀke ôarìf olmaz Gül-i taãvìrde reng olsa da bÿy-ı lÀùìf olmaz 2 O şÿòuñ pek de ıùrÀ itme evãÀfında sulùÀnum RefÀúat eyleyen fussÀú ile êÀéim èafìf olmaz
3 Żaèìfüél-óÀl olursa her ne deñlü ãÀóib-i temkìn Olur úadri girÀn nezd-i eèÀlìde òafìf olmaz 4 èİmÀmeyle tefÀżul eyleme òalúa be-hey sÀlÿs Yeşil destÀr ãarmaúla kişi seyyid şerìf olmaz
5 äoàuú ùurma bizümle bezm-i ünsÀ-ünsde zÀhid Dem-i germ olmayan rind-i süòan-dÀna óarìf olmaz
LXXVIII AE1 19a, AE2 16b, MK1 23a, Ü 23b. * “Meróÿm èİrfÀn Paşa Tanôìr Eylemişdür” MK1; “Bu áazeli Meróÿm èİrfÀn Paşa Tanôìr İtmişdür” Ü.
217
6 äavuşdur luùf ile èuşşÀúı bÀrì bÿse virmezseñ Kerìmüél-aãl olanlar sÀéile úaùèÀ èanìf olmaz
7 NikÀt-ı şièrini her çend taósìn eylesem RÀşid Yine óaúúıyla şÀyÀn-ı meúÀdìr-i Münìf olmaz
LXXIXLXXIX FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Merd-i Àyìne-dili nÀãiyesinden bilürüz Biz úażiyye ne ise tÀliyesinden bilürüz 2 äoóbet ü úÀle mürìdÀn ile óÀcet yoúdur Mürşidüñ óÀlini biz zÀviyesinden bilürüz
3 ÚÀbiliyetdedür iş yoòsa degül terbiyede TÀze-rÿy-ı çemeni nÀmiyesinden bilürüz
4 Bilmeyüz her ne úadar var ise daòli emelüñ Sitem-i dehri hüner dÀèiyesinden bilürüz
5 Daòi maènÀsını endìşeden evvel RÀşid Bed ü nìk süòanı úÀfiyesinden bilürüz
LXXXLXXX Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün
1 Bir sencileyin àamzesi òÿn-òvÀr ele girmez Bir bencileyin bismil-i òÿn-bÀr ele girmez
2 Bir sencileyin sÀki-i gül-çehre bulınmaz Bir bencileyin bezmde mey-òvÀr ele girmez
3 Bir sencileyin çehresi dÀà-ı dil-i miréÀt Bir bencileyin ùÿùi-i güftÀr ele girmez 4 Bir sencileyin óÀõıú u nabż-ı dili añlar Bir bencileyin òaste-i nÀ-çÀr ele girmez
5 Bir sencileyin yoú didi RÀşid dili vìrÀn
Bir bencileyin yÀr-ı SinimnÀr ele girmez
LXXIX AE1 19b, AE2 15b, MK1 23a, MK2a 15a, SÇ 17a, Ü 24a. LXXX AE1 19b, AE2 16a, MK1 23a, MK2 15a, SÇ 17a, Ü 24a.
218
LXXXILXXXI FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün
1 Dün gice tersÀneli bir şÿòa çatdum bendeñüz TÀ bulınca ãuyını isúandìl atdum bendeñüz
2 Öpdüm emdüm laèli olduúça èaraú-rìz-i óicÀb BÀde-i nÀba óakìmÀne ãu úatdum bendeñüz 3 Düşdiler gird-Àba çoú kimse muóìù-i èışúda Lenger-endÀz-ı kenÀr oldum da yatdum bendeñüz 4 İtmeden dellÀla kÀlÀ-yı viãÀlin èarż o şÿò Biñden açdum da úapu birden úapatdum bendeñüz 5 İtmege ser-şìşe zìb-i bÀãıra gül-àonce yoú Göñlüme gül-zÀr-ı imkÀnı aratdum bendeñüz 6 Leõõet-i düş-nÀm-ı nÀz-Àmìz-i yÀre uymadı Nìş u nÿş-ı luùf u úahr-ı dehri ùatdum bendeñüz
7 Úıããa kÿteh pek merÀú u èuúde-i aóbÀb imiş Baóå-i zülfi dün gice açdum uzatdum bendeñüz
8 Cenneti bir óabbeye çünkim degüşdi ceddümüz ÒÀl-i rÿy-ı yÀre de dünyÀyı ãatdum bendeñüz 9 Dizgin itdüm fÀrisÀn-ı naôm ile RÀşid gibi Bìni-i şeb-dìz-i kilki çoú úanatdum bendeñüz
LXXXIILXXXII FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Aãl-ı mÀhì ile mÀhı bize ãor biz bilürüz Cümle eşyÀyı kemÀhì bize ãor biz bilürüz
2 Keşti-i Nÿó gibi vaút-i ôuhÿr-ı ùÿfÀn Baór-i vaódetde şinÀhı bize ãor biz bilürüz
3 Düşme sevdÀ-yı ser-i zülfe çatarsuñ úaraya Mevce-i baór-i siyÀhı bize ãor biz bilürüz
4 Hep görenler şeb-i meh-tÀbda yutdı zoúayı äayd-ı mÀhìde o mÀhı bize ãor biz bilürüz4 LXXXI AE1 19b, AE2 16a, MK1 23a, MK2 14a, SÇ 17b, Ü 24a. LXXXII AE1 19b, AE2 16b, MK 196 23b, MK2 15b, SÇ 17b, Ü 24b.
219
5 Saña cÀmiède murÀúıb görinürse zÀhid İtdügi fikr-i tebÀhı bize ãor biz bilürüz
6 İçilür bÀde perì-peyker olursa sÀúì
Hele Àdemce günÀhı bize ãor biz bilürüz
7 Korúılur menzil-i èışúuñ òaùarından RÀşid Pek emìn ãanma o rÀhı bize ãor biz bilürüz
LXXXIIILXXXIII Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün
1 Ôann itme bizi böyle görüp ehl-i cünÀóuz Óayret-naôar-ı óüsn-i òaù-ı rÿy-ı milÀóuz
2 Óikmetle merÀó-ı dil ü cÀn olmadı óÀãıl Tasóìó-i èaúÀéid ile cÿyÀn-ı felÀóuz
3 áaflet ile dÀmÀn-ı şebÀn-gÀhı úaçurduú BerdÀşte-i dest-i ùaleb-i feyż-i ãabÀóuz 4 Çün mirvaóa rìş ü perümüz rÀóat-ı cÀndur Gerçi naôar-ı òalúda işkeste-cenÀóuz
5 İúrÀr iderüz úubóumuzı itmeyüz inkÀr SÀlÿs-ãıfat biz ne mürÀyì-i ãalÀóuz 6 Pìş-i naôar-ı pìrde òÀmÿş-nişìnüz Óabs eylerüz enfÀsı ne erbÀb-ı ãıyÀóuz
7 Her çend òaùìéÀtumuz efzÿn ise RÀşid Ümìd-i şefÀèatle yine ehl-i necÀóuz
LXXXIVLXXXIV ÓARFÜéS-SÌN
Mefèÿlü FÀèilÀtü MefÀèìlü FÀèilün 1 RÀżì ol emr-i Óaúúa göñül çekme Àh-ı yeés Ser-menzil-i ümìde çıúar ùoàrı rÀh-ı yeés
2 Biz kim şehìd-i òançer-i mesmÿm-ı fürúatüz Olsaú èaceb mi èÀleme óayret-nigÀh-ı yeés 4 /hep görenler: seyr idenler AE2; SÇ. LXXXIII AE1 20a, Ü 24b. LXXXIV AE1 20a, AE2 17a, MK1 23b, MK2 16a, SÇ 19a, Ü 25b.
220
3 Nev-cÀme-i tebÀhi-i iúbÀli istemem Besdür faúìre köhne èabÀ-yı siyÀh-ı yeés
4 Bilmezdi nÀm-ı sÀóil-i maúãÿdı nÀ-òudÀ
DeryÀ-yı àamda eyler iken dil şinÀh-ı yeés
5 Cünd-i àumÿm-ı bÿd u ne-bÿd idemez hücÿm BÀrÿ-yı óıãn-ı dilde ùururken sipÀh-ı yeés 6 Mesdÿd olursa bÀb-ı emel àam degül göñül Meftÿódur hemìşe der-i òÀn-úÀh-ı yeés
7 RÀşid irüşdi èarşa hirÀs itdi úudsiyÀn Çekdüm bir öyle nÀle-sÿz-ı iştibÀh-ı yeés
LXXXVLXXXV ÓARFÜéŞ-ŞIN
FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün 1 Bu gice òvÀbda gördüm hele LeylÀ ne imiş Virmedüm èaúlına Úaysuñ o da dìvÀne imiş 2 Besdür irşÀda seni zer gibi rÿy-ı zerdi Biş-nüvÀz ney nefes-i Óażret-i MollÀ ne imiş 3 Eyledük tecrübe iúbÀl ile idbÀrını biz Derk idersüñ giderek sen de bu dünyÀ ne imiş3 4 Ùatlı geldi saña nÀ-puòte-i piyÀz aàyÀr Hele pişsün baúalum ãoóbet-i óalvÀ ne imiş
5 Şübhesüz faãl olınur cümlemüzüñ daèvÀsı Gidelüm maókeme-i óaşra bu àavàÀ ne imiş
6 Bize raàmen dönüp aàyÀra o şÿò-ı ser-keş Egilüp yerle berÀber o temennÀ ne imiş
7 Ser be-bÀlìn-i ecel dìde-güşÀ-yı dìdÀr RÀşidüñ óÀlini ãor bir kerre cÀnÀ ne imiş
LXXXV AE1 20b, AE2 17a, MK1 24a, MK2 16a, SÇ 18a, Ü 26b. 3 //derk idersüñ: fehm idersüñ MK1.
221
LXXXVILXXXVI Bu áazeli Daòi Devletlü èİrfÀn Paşa Óażretleri Ùanôìr Buyurmışdur
Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün 1 İşkestelerüñ evveli cÀbirleri varmış VìrÀn-şüde òÀùırlaruñ èÀmirleri varmış 2 PìrÀn-ı selef vÀúıf imiş sırr-ı ùarìúa İrşÀd-ı èibÀd itmege úÀdirleri varmış 3 Der-gÀhlarında ne gezer şÀrib ü bengì
èIşú ehli niçe nÀşid ü õÀkirleri varmış
4 ŞÀhÀn-ı èAcem itse mübÀhÀt sezÀdur Saèdì vü NiôÀmì gibi şÀèirleri varmış
5 Şehrìlere maòãÿã dinür ãanèat-ı èişve EùrÀf maóallerde de mÀhirleri varmış 6 GermÀbe-i cerrÀóa giderseñ bayılursuñ Merhem olacaú yÀreye dÀéirleri varmış
7 KÀsidce idi evveli bÀzÀr-ı sefÀhat Baú şimdi Begoàlında ne tÀcirleri varmış
8 Ol şÿòa faúaù kendümi dil-dÀde ãanurdum RÀşid baña beñzer daha sÀéirleri varmış
9 Yoú şimdileri Óaøret-i èİrfÀna muèÀdil Evvelleri æÀbit gibi vÀfirleri varmış
LXXXVIILXXXVII FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Pìrlik nezleden aàzumda benüm úalmadı diş Baña artuú bu cihÀnda bilemem úaldı ne iş
2 Vaèdine òulf ile úan yutdurur üftÀdesine Hey ne èÀşıú-keş imiş añladum ol kÀfir kìş
3 ÓÀãıl itdüñ bu úadar dÀéire sÀmÀn bì-pÀk Hevl-i óaşrı da biraz itseñ efendi der-pìş
LXXXVI AE1 20b, MK1 24a, Ü 26b. LXXXVII AE1 20b.
222
4 Olsa sencìde-i mìzÀn-ı nigÀh-ı èibret Birdür iúbÀl ile idbÀr-ı cihÀn bì-kem ü bìş
5 Saña temåìl ile bu óÀli ben ìżÀó idemem ÓÀãıl oldıàı birìncin de cedvÀr ile nìş
6 RÀşid olmaz ilerü kÀrda dÿçÀr-ı òasÀr Bu ticÀret-geh-i èÀlemde olan dÿr-endìş
LXXXVIIILXXXVIII ÓARFÜéä-äÁD
FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün 1 Olalı gÿşe-i dil maómil-i LeylÀ-yı òulÿã Oldı her bir reg-i ten cÀdde-yi ãaórÀ-yı òulÿã
2 äÀf-dildür ãadef-i gevher-i yektÀ-yı òulÿã Ùabè-ı bì-kìnedür Àyìne-i sìmÀ-yı òulÿã 3 Pek büyük oldı serÀéir baña meşhÿd u èayÀn Sürme-i çeşm olalı gerd-i temÀşÀ-yı òulÿã
4 Dest-ber-sìne teslìm olup erbÀb-ı riyÀ İètimÀd eyleme eyler ise daèvÀ-yı òulÿã 5 èArż idüp sÀàar-ı ser-şÀr-ı niyÀz-ı vaãlı Çaúdum ol mest-i mey-i nÀza temennÀ-yı òulÿã 6 Defè idüp gerd ü àam-ı kìneyi cÀm-ı dilden Virdi keyfiyyet-i dìger baña ãahbÀ-yı òulÿã
7 Ùÿùi-veş celb içün erbÀb-ı àaraż nÀ-dÀnı Olur eånÀ-yı tekellümde şeker-òÀy-ı òulÿã 8 Olalı Àyìne-i úalbe cilÀ-baòş-ı ãafÀ Cismümi müstaàraú nÿr itdi tecellÀ-yı òulÿã
9 RÀşid üstÀduñ olup mest-i şarÀb-ı feyżi Oldum ol neşve ile nÀùıúa-pìrÀ-yı òulÿã
LXXXIXLXXXIX FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün
LXXXVIII AE1 20b, AE2 17b, MK1 24a, MK2 16b, SÇ 19b, Ü 27b. LXXXIX Ü 27b.
223
1 Güçdür ÀsÀn ãanma zen gìsÿsı bendinden òalÀã Her erüñ kÀrı degül èavret kemendinden òalÀã
2 İhtirÀz it şÀhid-i bÀzÀrdan ùarrÀrdur Úapdurursuñ èaúlı güçdür dest-i fitenden òalÀã
3 Niçe tÀb-ı dìv-i melèÿn çoúdur èÀlemde velìk Olmış azdur çeng-i nefs-i zÿr-mendinden òalÀã 4 İètiyÀd it mümkin olduúça èaùÀ vü luùfı sen Olmaú isterseñ eger düşmen gezendinden òalÀã 5 İètirÀf itmekle RÀşid şièrde noúãÀnumı Oldum İstanbullı ùaèn-ı òod-pesendinden òalÀã
XCXC ÓARFÜéÙ-ÙÁ
FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün 1 Yoúdur èÀlemde göñül òaããiyyet-i beng-i neşÀù Varsa vardur gül-i sÀàarda hemÀn reng-i neşÀù
2 äadr-ı mey-òÀnede rindÀnı temÀşÀ eyle Fiél-meåel her biri olmış şeh-i evreng-i neşÀù
3 Kim bu neberd-geh-i devletde o taómìl itdi Eşheb-i manãıba dil-òvÀhı gibi teng-i neşÀù
4 Meclis-i èömrümüzi àamla da Àòir iderüz áayrı var başuña çal sÀzuñı ey çeng-i neşÀù
5 Aşurı itme tekÀpÿ-yı feżÀ-yı iúbÀl Görinür òıùùa-i mergÀn sÿy-ı ferseng-i neşÀù
6 Sÿr u mÀtemde ider òande-i bìmÀr Mecnÿn Mütebessimdür olan ãÀóib-i ferheng-i neşÀù
7 Güldüre güldüre şu kilk-i úaãìrüél-úÀme İtdi RÀşid bizi meclisde bu şeb deng-i neşÀù
XC AE1 21a, AE2 18a, MK1 24b, MK2 17a, SÇ 22b, Ü 28b.
224
XCIXCI ÓARFÜéÔ-ÔÁ
FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün 1 Açdı kürsìde bugün bÀb-ı niãÀbı vÀèiô Eyyüheén-nÀs diyüp itdi òiùÀbı vÀèiô
2 Ôann iderler anı niórìr-i cemÀèat ne èaceb İtdi ãabun-ı bahÀ ãatdı kitÀbı vÀèiô
3 Unıdup kendisi óammÀl-ı òaùab oldıàını Rinde taómìl idiyor bÀr-ı èaõÀbı vÀèiô 4 Sende var şirk-i òafì bizde günÀh-ı bÀde Óaşra teéòìr idelüm gel bu óesÀbı vÀèiô 5 İtdi taãvìr güzel meséele-i ìlÀcı Gerçi úaldurdı biraz şerm ü óicÀbı vÀèiô
6 Kevåer içdüm diyerek faòr idiyor rüéyÀda Çoú yemiş varsa bu şeb ùuzlı kebÀbı vÀèiô 7 Úalmadı meclise geldükde bu şeb cÀy-ı suéÀl Ey ãafÀ geldüñ ile aldı cevÀbı vÀèiô 8 Der-i dÿzaòdan açarsuñ ne zamÀn olsa dehen Beste itseñ biraz olmaz mı bu bÀbı vÀèiô 9 èÁmil ol gel süòan-ı RÀşid-i deryÀ-dil ile Biz şarÀbı içelüm sen daòi Àbı vÀèiô
XCIIXCII ÓARFÜéL-èAYN
FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün 1 Oldı ÀsÀyişüme ùurre-i LeylÀ mÀniè ÒvÀb-ı Mecnÿna olur óÀsılı sevdÀ mÀniè 2 Bÿs idersem lebini yÀre merÀm èarż idemem
Şìve-i nuùúa olur neşve-i ãahbÀ mÀniè
3 Ne çeker nÀz-ı eùıbbÀyı marìż-i devlet Olsa olmaz ecele Óażret-i èÌsÀ mÀniè
XCI AE1 21a, AE2 18a, MK1 24b, MK2 17a, SÇ 22b, Ü 29b. XCII AE1 21b, AE2 18b, MK1 25a, MK2 17b, SÇ 23a, Ü 30b.
225
4 Dil-i ãÀfìye óulÿl eyleyemez dìv-i recìm Cüréet-i düzde olur leyle-i úamrÀ mÀniè
5 Münşi-i şöhret-i Veysì daòi olsa hüneri Feyż-i küttÀba olur daèvì-i inşÀ mÀniè
6 İder aókÀmını her nerde olursa icrÀ Mest-i èışúuñ olamaz keyfine dünyÀ mÀniè
7 Ùutarum óalúa-yı bÀb-ı kerem-i MevlÀyı Olamaz rızúuma RÀşid benüm aèdÀ mÀniè
XCIIIXCIII ÓARFÜéL-áAYN
FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün 1 Dÿr-bìn-i feraó oldı baña mìnÀ-yı ferÀà
äaón-ı cennet görinür çeşmüme feyfÀ-yı ferÀà
2 Yeter işàÀl-i pey-À-pey ile dil-teng oldum Baèd-ezìn dest-i menn ü dÀmen-i ãaórÀ-yı ferÀà
3 Meyl ü iúbÀl idemem sÀàar-ı zerrìn-i Ceme Virdi keyfiyyet-i dìger baña ãahbÀ-yı ferÀà
4 Yan gelüp şöyle mülÿkÀne bir aókÀm idecek äadr-ı mey-òÀne gibi var mı èaceb cÀ-yı ferÀà 5 İstemez meşàale-i manãıb u iúbÀli ebed
DÀmen-i èuzlete her kim ki çeker pÀ-yı ferÀà 6 Azıcuú kendine cemèiyyet-i òÀùır geldi Taòt-gÀh eyleyeli úalbümi DÀrÀ-yı ferÀà 7 İsm-i áaffÀr ile meşàÿl ola gör òalvetde Budur ey sÀlik-i Óaúú işte muèammÀ-yı ferÀà
8 Ùayanup dest-geh-i sanèata maàrÿr olma Óaúúa her kÀrda úıl òayr-ı temennÀ-yı ferÀà 9 Semt-i ùanôìre aóibbÀyı berÀy-ı teşvìú
XCIII AE1 21b, AE2 18b, AE3 9b, MK1 25a, MK2 17b, SÇ 23a, Ü 31b.
226
Oldı RÀşid úalemüm nÀùıúa-pìrÀ-yı ferÀà XCIVXCIV
ÓARFÜ’L-FÁ Bu áazeli Daòi Devletlü èİrfÀn Paşa Óażretleri Tanôìr Buyurmışdur*
FaèilÀtün FaèilÀtün FaèilÀtün Faèilün 1 Gerçi eyler iddiòÀr sìm ü zer her-bÀr def Olsa sìlì-zen ùutar pìr ü civÀn ruòsÀr def
2 Sìne gerdi Àteş-i endÿh-ı devrÀna velìk
Oldı rÿy-ı inbisÀùa baú secencel-vÀr def
3 Ùabla-i òoş-bÿy-ı èaùùÀra müşÀbihdür hemÀn Vardıàı bezme ider bÿy-ı feraó-ìåÀr def
4 Teng olur bezm-i felek elbetde raúã-ı Zühreye NÀz ile bir kerre alsun destine dil-dÀr def
5 Seyr idenler iútirÀn itdi didi şems ü úamer Rÿyına ùutduúça ol pÀ-kÿb-ı òoş-reftÀr def 6 Zülf ü rÿy-ı şÀhid-i vaóşì-i mìzÀc naàmeye Pek güzel mir’Àt ü şÀne oldı mÿsìúÀr def 7 Mÿsiúì erbÀbı istiànÀ ile èizzet bulur Püşt-i dest-i redd ile gÀhì olur pek òvÀr def 8 Olmadı meclisde kimse dest-i der-ceyb-i kerem Olmasun da neylesün yüz úızdırup cerrÀr def
9 Óalúa-der-gÿşı olup faòrından eyler dem-be-dem Maôhar-ı feyż-i dem-i pìr oldıàun iôhÀr def
10 Mÿsiúì-i şièrüñ oldum şimdi FÀrÀbìsi ben Pey-rev olsun şÀèirÀn çalsun birer miúdÀr def 10 11 ÓÀãılı olmazdı RÀşid cÀ-be-dest-i muùribÀn
XCIV AE1 22a, AE2 19a, AE3 10a, MK1 25b, MK2 18a, SÇ 24b, Ü 32b. * “İş-bu áazeli ÓÀlÀ äadrüér-Rÿm SemÀóatlü Esèad Efendi ve RicÀl-i Devlet-i èAliyyeden DeèÀvì NÀôırı ÙÀhir SelÀm Beg Efendi ve Rÿm İli Defter-dÀrı Zìver Efendi ÒaøerÀtıyla ØurefÀ-yı èAãrdan Meşhÿr äafvet Efendi Tetebbuè Buyurmışlardur” AE2; “Meróÿm èİrfÀn Paşa Naôìre Söylemişdür” MK1; Ü. 10 /Mÿsiúì-i şièrüñ oldum şimdi FÀrÀbìsi ben: Şimdi oldum ben uãÿl-i şièrde FÀrÀbì-laúab SÇ.
227
Olmasaydı èabd-i MevlÀnÀ-yı pür-esrÀr def XCVXCV
ÓARFÜéL-ÚÁF FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Baña rüéyÀda bu şeb söyledi ol yÀr-ı Şefìú Derdüñe çÀre senüñ olsa olur bÀr-ı Şefìú
2 Úalbüm Àyìne-i pìşÀnì-i raòşÀnìdür Baña her óÀlde ôÀhir olur esrÀr-ı Şefìú
3 Fiél-meåel müşg ile ÀbÀdì-i gül-reng üzre Úıùèa-i Mìr-i èAlìdür òaùù-ı ruòsÀr-ı Şefìú
4 Meşú-i nÀz eyler iken göñlümi urdı nÀ-gÀh Áh o müjàÀn ile ebrÿ-yı kemÀn-dÀr-ı Şefìú
5 Bezm-i rindÀnda maèõÿr ola óÀl ü úÀlüm Úıldı ser-mest beni sÀàar-ı ser-şÀr-ı Şefìú 6 İtme teklìf temÀşÀ-yı çemen-zÀrı baña Rÿz olur dìdeme tÀr olmasa dìdÀr-ı Şefìú
7 YÀdigÀr olmaú içün bu àazeli èarż itdüm RÀşid olmazsa da her çend sezÀ-vÀr-ı Şefìú
XCVIXCVI FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Biz ki nÀ-sÀzì-i baòt-ı siyeh-sÀz olduú ÓÀsid-i bed-menişe sürme-i ÀvÀz olduú
2 NÀ-tüvÀnì bize ser-mÀye-i úuvvet oldı Áh-ı maôlÿm gibi evc-i felek-i tÀz olduú
3 Remy-i tìr-i úaleme òaylì zamÀn meşú itdük Şimdi meydÀn-ı süòanda úader-endÀz olduú
4 Añladuú zìr-i zemìn oldıàunı cÀy-ı úarÀr Sÿr-ı imkÀnda her naàmeye ÀàÀz olduú
XCV AE1 22a, AE2 19b, MK1 25b, Ü 33b. XCVI AE1 22a, AE2 19b, AE3 11a, MK1 25b, MK2 18b, SÇ 26b, Ü 33b.
228
5 Óayf gül-zÀr-ı emel lÀne-geh-i zÀà oldı Gerçi bülbül gibi biz nÀùıúa-perdÀz olduú
6 Pestdür evc-i felek himmet-i istiànÀya Ùutalum biz ki hümÀya per-i pervÀz olduú
7 JÀj-òÀyÀna görüp raàbet-i òalúı RÀşid ÒvÀò-nÀ-òvÀò òamÿşÀn ile hem-rÀz olduú
XCVIIXCVII Meclis-i MÀliye Reési Esbaú Meróÿm Lebìb Efendinüñ áazeline Naôìredür*
FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün 1 Olmasa sifleye mÀéil o sitem-ger azıcuú
Ehl-i dil olsa néolur luùfına maôhar azıcuú
2 áuããası çoú olanuñ dìdesi aàlar azıcuú Olsa ùutàunluú eger çeşmede ùamlar azıcuú
3 ÇÀhdur Yÿsuf-ı äıddìúi iden nÀéil-i cÀh äabr it evżÀè-ı óasÿdÀna birÀder azıcuú
4 YÀrimüñ keffine teşbìh idenüñ kef be-deh
Beñzemez ùırnaàına mÀh-ı münevver azıcuú
5 Bÿs iden òÀlin o şÿòuñ ùamaè-ı vuãlat ider Ne kaêar olsa mübehhic olur èanber azıcuú
6 Niçe Àdem èademe gitdi veremden diyerek Rızú-ı maúsÿm ise de öksürük ister azıcuú 7 RÀkib-i eşheb-i manãıb kim olursa olsun Düşmeyim dirse eger dizgini ùoplar azıcuú 8 FuúarÀ göñlüni almaú içün aãóÀb-ı kerem
Süòanı olsa da bì-rÀbıùa diñler azıcuú 9 Bizi hìç añlamaduñ yoòsa unutduñ mı disem BÀdenüñ üstine sÀkì meze yerler azıcuú XCVII AE1 22b, AE2 20a, MK1 26a, MK2 18b, Ü 33b. * “Meclis-i MÀliye Reési Esbaú Meróÿm Lebìb Efendiye Naôìredür” Ü.
229
10 äatdıran úılletdür cevheri úìrÀù ile hep BüleàÀ çoú da bilürse yine söyler azıcuú
11 Óadd-i õÀtında heyÿlÀ ise RÀşid ne úadar Himmet olsa o da bir ãÿrete beñzer azıcuú
XCVIIIXCVIII FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Olmadı óÀl-i dil-i zÀrdan ÀgÀh Şefìú Meróamet itmedi gitdi baña eyvÀh Şefìú 2 Terk-i ÀrÀm u óużÿrı baña fermÀn itdi Kişver-i úalbümi żabù itdügi gün şÀh Şefìú
3 Ben naãıl eyleyeyim úalmaàı dünyÀda emel èAksüm Àyìnede virdi baña ikrÀh Şefìú
4 èIşú şol rütbe beni yeése dÿçÀr eyledi kim Alsa memnÿn olurum cÀnumı billÀh Şefìú
5 Vażè-ı nÀ-sÀz-ı cihÀndan baña vaóşet geldi Sen otur rÀóat ile ben gideyim Àh Şefìú
6 Beni bir derde düşürdüñ ki devÀsı müşkil äabr-ı Eyyÿb ide iósÀn baña AllÀh Şefìú 7 Menzil-i kÀma selÀmet varayım dirse eger
äıdú u iòlÀãı ide kendine hem-rÀh Şefìú
8 ÓÀlümi èarż ideyim Óażret-i MevlÀnÀya Ayrılıú Àteşine yaúdı beni vÀh Şefìú
9 Felegüñ gerdişi RÀşid beni nÀ-kÀm itdi İsterüm Óaúdan ola nÀéil-i dil-òvÀh Şefìú
XCIXXCIX Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün
1 Evvelleri aóbÀb ile Gökãuya aúarduú Meh-tÀbda Àheng ider iksìr çaúarduú
2 Geldükçe àınÀ seyr ü temÀşÀ-yı çemenden
XCVIII AE1 22b, AE2 20a, MK1 26a, Ü 34a. XCIX AE1 22b.
230
SÀzende alup ãandala deryÀya çıúarduú
3 RindÀn-ı selef rÿóları şÀd olurdı Medfenlerine şevú ile úandìl yaúarduú
4 Pür-şerm ü edeb ãÀóibi dil-ber idi sÀúì äarúındılıú itmez yüzine şöyle baúarduú
5 Bir ehl-i riyÀ gelse idi meclise nÀ-gÀh Söyletmeyüp aàzını çerezlerle ùıúarduú
6 Paãdırma çirozla mezelenmez idük aãlÀ Bıldırcın etinden bile gÀhìce bıúarduú
7 Çün şìr ü şeker böyle olan ülfete RÀşid Taèrìż idenüñ èaúlına biz ùurp ãıkarduú
CC Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün
1 Fikr itmedeyim maóşeri başúa kederüm yoú MìzÀnumı teåúìl idecek òayr eåerüm yoú
2 Bilmem ne cihetle olayım luùfuña şÀyÀn SulùÀnuma èarż eyleyecek bir hünerüm yoú
3 äat kendiñi gel sÿú-ı maèÀrifde diyorlar Almaz beni kimse iki aúçe degerüm yoú
4 Meşhÿr şu mıãrÀè gelür óÀlüme çesbÀn Almış beni sevdÀ-yı maóabbet òaberüm yoú
5 DünyÀda èömr sürdigümüñ óikmeti RÀşid Ölsem yatacaú şunda üç endÀze yerüm yoú
CICI MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
1 Ne deñlü úahr iderseñ intiúÀma bizde niyyet yoú Şehìd olmaú yoluñda var efendüm aòõ-i diyet yoú
C AE1 23a, MK1 26b, Ü 34a. CI AE1 23a, AE2 19b, MK1 26b, MK2 18b, Ü 34a.
231
2 Degül Àzürde itmek mess ile ruòsÀr-ı dil-dÀrı Edeb-gÀh-ı maóabbetde nigÀh-ı germe ruòãat yoú
3 Göñül rÀżì o şÿòuñ iètiyÀd-ı cevrine ammÀ NeòÀfetden taóammül itmege cismümde ùÀúat yoú
4 Saña acı gelürse sözlerüm hep maóż-ı óikmetdür
O dÀrÿ eylemez teéåìr kim anda merÀret yoú
5 Niçün söz diñlemez semt-i VefÀya ùoàrı gitmezsüñ Ne óÀl oldı saña şimdi begüm evvelki óaãlet yoú 6 Baña müşfiú olur ãandum da meyl itdüm saña eyvÀh Ne itdümse ben itdüm kendüme sende úabaóÀt yoú
7 Úırıldıysa zücÀc-ı òÀùırum ãaà ol efendüm sen Faúaù taèmìrine Àyìne-i imkÀnda ãÿret yoú
8 NiyÀz-ı şefúat itdükçe o şÿòa eyledi bì-dÀd Yine şükr eylerüm RÀşid bu iósÀnında minnet yoú
CIICII Bu áazeli Daòi Devletlü èİrfÀn Paşa Óażretleri Tanôìr Buyurmışdur*
Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün 1 EndÀmı tenÀsübli Sitanbulda güzel çoú SulùÀnuma èirfÀnda muèÀdil aradum yoú 2 MüjgÀnına bir kez naôar itdükde o şÿòuñ äaplandı gelüp úalbüme birden bire bir oú
3 äaymaúla tefÀòür ider envÀè-ı ùaèÀmı Meşhÿr meåel óÀlini açuñ ne bilür ùoú
4 Var ãoñra çuval-dÿz ile úıl àayra eõÀyı Evvel hele sen kendiñe bir sÿzeni gel ãoú 5 RÀşid néola tekrÀr ile eylerse mübÀhÀt SulùÀnuma èirfÀnda muèÀdil aradum yoú
CII AE1 23a, MK1 26b, Ü 34b. * “Meróÿm èİrfÀn Paşa Tanôìr Eylemişdür” MK1; “Bu áazeli Daòi Meróÿm èİrfÀn Paşa Tanôìr İtmişdür” Ü.
232
CIIICIII Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün
1 Dün bir úapudÀn-zÀdeye vapurda çatduú1 Gitdük äarıyerde ãulara bir gice yatduú
2 DefaèÀt ile şìrini vü telò-i cihÀnı Añlarsuñ anı sen de biz evvelleri ùatduú
3 DeryÀ-yı sefÀhatde şinÀverlige ùaldı EbnÀ-yı zamÀn böyle giderler ise batduú
4 MeydÀnı hevÀyìlere terk eyledük artuú Biz yayumuzı evveli baãduk oúı atduú
5 İnsÀna şibè gelmiyor eşèÀr ile RÀşid
NÀ-çÀr úalup eldeki dìvÀnları ãatduú CIVCIV
ÓARFÜéL-KÁF MefÀèilün FeèilÀtün MefÀèilün Feèilün
1 Fürÿà-ı bÀãıra-i èayn-ı óÿrdur òaùùuñ NigÀh olınsa bu ãÿretle nÿrdur òaùùuñ
2 Görünmez olsa da òÿrşìd-i dÿr-bìn-i òayÀl SevÀd-ı cünbiş-i müjgÀn-ı mÿrdur òaùùuñ 3 Néola olursa nemek-pÀş cÀm-ı laèl-i lebüñ SiyÀh-mest-i şarÀb-ı àurÿrdur òaùùuñ 4 Kesilse başı yine sırr-ı óüsni fÀş eyler MiåÀl-i òÀme-i ehl-i şuèÿrdur òaùùuñ
5 Ruòuñ o tÀbiş ile bir lÀùìf micmer-i sìm Sirişte-i müşgle èanber-i buòÿrdur òaùùuñ
6 Dem-i neôôÀre ãafÀ-yÀb olur dil-i RÀşid Ki òastegÀna şifÀ-yı ãudÿrdur òaùùuñ
CIII AE1 23b, MK1 27a, Ü 34b. 1 /Bu mısraın vezni bozuktur. CIV AE1 23b, AE2 19b, AE3 11b, MK1 27a, MK2 18b, SÇ 27b, Ü 36b.
233
CVCV Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün
1 CÀnÀ uyup aàyÀra baña çoú sitem itdüñ ÌfÀ idemem şükrini zìrÀ kerem itdüñ
2 EncÀmda bir cÀm èaùÀ eyledüñ ammÀ DüşnÀm ile sÀúì aña da mezc-i semm itdüñ
3 ÁzÀd eyle ey şÿò òarÀb eyleme bÀrì Bu cÀn evini mülk idi vaúf-ı elem itdüñ
4 MevlÀsınuñ olmaz mı ziyÀn-ı åemen-i èabd Óasretle beni işte efendüm verem itdüñ 5 Ôannum gelemem gel öpeyim bir daòi cÀnÀ Bu yol beni sen èÀzim-i rÀh-ı èadem itdüñ
6 Bir òandecük it bÀri óelÀl eyleyim ey şÿò Bì-cürm ü òaùÀ cevr ü eõÀ dem-be-dem itdüñ
7 NÀy-ı úaleme èışú-ı celÀl ile urup dem RÀşid yine aóbÀba ne muóriú naàam itdüñ
CVICVI Bu áazeli Devletlü èİrfÀn Paşa Óażretleri Taòmìs Buyurmışdur*
MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün 1 Bu saúf-ı köhnede òaylì nuúÿş-ı pür-èiber gördük Bizi hìç görmedük ôann itme sulùÀnum neler gördük1 2 Kimüñle aòõ ü ièùÀ-yı úumÀş-ı ülfet itdükse ÓesÀb-ender-óesÀb itdük ùopından hep żarar gördük 3 èAbeå teklìf-i sÀàar itme pey-der-pey bize sÀúì
Ne vaút içdükse destüñden senüñ biz derd-i ser gördük
4 èAzìzüm àayr-ı dervìşÀna telúìn eyle evrÀdı Üveysì-meşrebüz biz maènevì-i feyż deger gördük
CV AE1 23b, AE2 20a, AE3 11b, MK1 27a, MK2 19a, SÇ 27b, Ü 36b. CVI AE1 24a, AE2 20a, AE3 12a, MK1 27b, MK2 19a, SÇ 27b, Ü 36b. * “Bu áazeli Meróÿm èİrfÀn Paşa Taòmìs Eylemişdür” MK1; “Bu áazeli Meróÿm èİrfÀn Paşa Taòmìs İtmişdür” Ü. 1 /saúf-ı köhnede: deyr-i köhnede AE3; SÇ.
234
5 Dil-i ser-geştegÀn-ı èışúı pek yaúma ãaúın cÀnum Gehì bÀd-ı per-i pervÀneden şemèi söner gördük
6 Tekellüfle olan cemèiyyet-i òÀùır degül maùlÿb Óużÿr-ı úalbi vaódet-òÀnede biz mÀ-óażar gördük
7 Naãıl ibrÀz idersüñ böyle eşèÀrı bize RÀşid Zeberced levóa üzre óakke şÀyÀn çoú eåer gördük
CVIICVII MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
1 Dil-i dìvÀneye biz èaúlumuzca òayli pend itdük NihÀyet olmadı zencìr-i zülf-i yÀre bend itdük
2 Görince ùarf-ı rÿy-ı yÀrde ol òÀl-i müşgìni SüveydÀ-yı dili biz micmer-i èışúa sipend itdük
3 Zemìn-i bì-niyÀzìde idüp bir nev-kemìn ìcÀd
Niçe vaóşì àazÀl-i deşt-i nÀzı der-kemend itdük
4 ÚumandÀn oldı sÀúì bir güzel tertìb-i ceng itdi äunÿf-ı leşker-i ekdÀra ìãÀl-i gezend itdük 5 æaúìl oldı beyÀtì itdigüñ taúsìmler ammÀ Bu naúş-ı kÀra söz yoú rÀstı muùrib pesend itdük
6 Şeb-i endÿh-ı óasretde úarañluúda úalup nÀ-çÀr ÇerÀà-ı neşveyi ìúÀd içün biz cÀmı zend itdük 7 Uãÿl-ı şièri taóãìl eyledük üstÀddan RÀşid Ne seyr-i bÀà-ı ŞìrÀz u ne gül-geşt-i Òucend itdük
CVIIICVIII FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Saña bülbül gibi ben olma didüm zÀr olduñ A göñül işte yanında o gülüñ òÀr olduñ
CVII AE1 24a, AE2 20a., AE3 12a, MK1 27b, MK2 19a, SÇ 28a, Ü 37a. CVIII AE1 24a, AE2 20b, MK1 28a, MK2 19b, SÇ 28a, Ü 37a.
235
2 áayri ey şÿò-ı òaùù-Àver ara mumlarla beni Gündüzüñ òvÀb ile geçdi gice bìdÀr olduñ
3 Òayli demdür şeker-Àb idi şarÀb ile lebüñ Bu gice leb-be-leb sÀàar-ı ser-şÀr olduñ
4 äormaduñ óÀlümi bir kerre òoşimdi ãaà ol
Sende baú èışú ile çeşmüñ gibi bìmÀr olduñ
5 Ne úadar egleşilür devr-i felekden muùrib Sÿr-ı imkÀnda her sÀza uyup tÀr olduñ 6 Gelürüm şimdi didüñ gitdigüñ oldı èömrüm Bize eglenmek içün bÀèiå-i efkÀr olduñ
7 RÀşid eşèÀr-ı selef işte Nedìmüñ àazeli Sen de ùanôìrde taósìne sezÀ-vÀr olduñ7
CIXCIX MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
1 Ayaà üzre okur servì işit var ise èirfÀnuñ Çün el çekdüñ èinÀyetden uzatma bÀri dÀmÀnuñ 2 Okunmazsuñ efendüm ebced-ÀsÀ rÿó-ı insÀna Çe sÿd olmış mükemmel munùaôam aóvÀl ü sÀmÀnuñ
3 ÁòissÀ aàniyÀ maènÀda beñzer vezne-dÀrÀna Nuúÿdı olsa da mefúÿddur óayåiyyeti anuñ 4 ŞikÀyet olmasun ammÀ mürüvvet yoú imiş sende Úanı cÀnÀ benümle itdigüñ şol èahd ü peymÀnuñ
5 Söz olmaz gösterüşde ol bütüñ endÀmına ammÀ Néola olsaydı naúş-ı zerresi úalbinde ìmÀnuñ 6 Olan heyéet-şinÀs iúbÀlini idbÀr èadd eyler
İder zìr-i zeber Ànen-fe-Ànen vażè-ı devrÀnuñ
7 Eger inãÀf olınsa kimseyi taóúìre yer úalmaz
7 /eşèÀr-ı selef: ÀåÀr-ı selef SÇ. CIX AE1 24b, AE2 21a, MK1 28a, MK2 19b, Ü 37a.
236
Nefes alduúları virdükleri hep pest ü bÀlÀnuñ
8 O şÿòuñ şemm-i gìsÿsıyla düşme başúa sevdÀya Yorulsa òayra çıúmaz ekåerì òvÀb-ı perìşÀnuñ
9 Ne àam eyvÀn-ı cismüñ münderis olsa esÀsından Bozulmaz òaşre dek RÀşid bu tertìb üzre dìvÀnuñ
CXCX Mefèÿlü FÀèìlÀtü MefÀèìlü FÀèilün
1 Var iştiyÀúı vuãlat-ı cÀnÀna göñlümüñ Yoúdur nigÀh-ı raàbeti ekvÀna göñlümüñ
2 Taórìk itme silsile-i żabù u rabùını
Añma yanında kÀküli dìvÀne göñlümüñ
3 Var şübhe oldıàunda bile lÀ-mekÀnda èÁlemde yoú begendigi kÀşÀne göñlümüñ
4 Bir sevdigümle bezm-i maóabbetde leb-be-leb ÓayfÀ úıruldı içdigi peymÀne göñlümüñ
5 MÀ’fié-ż-żamìri seyr-i çemen encümen degül Bilmem merÀm u niyyeti óÀlÀ ne göñlümüñ
6 Óaú òÀnedÀn-ı devlete virsün beúÀ-yı èömr
Dü nÀn içün ne minneti dÿn-Àna göñlümüñ
7 Bir himmet olsa işte budur güçligi hemÀn RÀşid úolay yapılması vìrÀne göñlümüñ
CXICXI Mefèÿlü FÀèìlÀtü MefÀèìlü FÀèilün
1 Memnÿn-ı bezm-i vaãluñ iken bir zamÀn senüñ Maózÿn-ı hicrüñ oldum efendüm amÀn senüñ
2 Bir ben miyim temÀyül iden òÀl-i rÿyuña Meftÿnuñ oldı cümle-i òalú-ı cihÀn senüñ
3 Ürkütme èandelìbi niyÀzum bu bÀà-bÀn
CX AE1 24b, AE2 21a, MK1 28b, MK2 19a. , Ü 37b CXI AE1 24b, AE2 20b, MK1 28b, MK2 20a, Ü 37b.
237
PervÀz ider beş on güne dek gül-sitÀn senüñ
4 Ben maórem-i cemÀl olayım zÀhidÀ ola Cennetde var ise ne úadar óÿriyÀn senüñ
5 Besdür bu dÀà dÀg-ı maóabbet úabÀ baña Çerò-i nühümde nesc olınan perniyÀn senüñ
6 İtdüm diyÀr-ı àurbeti nÀ-çÀr iòtiyÀr èİzz-i óużÿr hep ola ey yÀr-ı cÀn senüñ
7 Taúãìr-i RÀşide keremen itmeyüp naôar Tekmìl-i luùf iderseñ efendüm o şÀn senüñ
CXIICXII Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün
1 DüşvÀri-i èışúı göñül ÀsÀn mı ãanursuñ Zencìr-i cünÿn ùurre-i òÿbÀn mı ãanursuñ
2 Kendi başunuñ aàrısı dermÀnını bilmez Her nabż ùutan şabúalı LokmÀn mı ãanursuñ
3 ÓÀcı görinür òÀçı nihandur baàalında Sen öyle daàal-bÀzı müselmÀn mı ãanursuñ
4 Taúlìd ile úÀmillere hem-rütbe olınmaz Maymÿn-ãıfat eşòÀãı sen insÀn mı ãanursuñ
5 Çoú úabr cinÀn ravżasıdur çigneme àÀfil Her meyyiti sen òÀk ile yek-sÀn mı ãanursuñ 6 Ben ôann iderüm èÀriyet eşyÀ-yı tecemmül Bilmem sen anı kendiñe sÀmÀn mı ãanursuñ
7 Nefsüñ diledi bÀde içüp fÀòişe sevdüñ Fısú işledeni hep saña şeyùÀn mı ãanursuñ
8 Álÿde-i çirk-Àb-ı rişÀdur çoàı RÀşid Her dÀmeni bÿs itmege şÀyÀn mı ãanursuñ
CXII AE1 24b, MK1 27b, Ü 38a.
238
CXIIICXIII MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
1 Biraz gÿşişle ÀsÀndur kişi taóãìl-i kÀm itmek Faúaù müşkilcedür ibúÀ-yı óüsn-i ãít ü nÀm itmek
2 Nedür ãıdú-ı meveddet sırrını idrÀk müşkildür Bu mebóaå incedür lÀzım degül àayrı kelÀm itmek
3 Görince mÀr-ı beççe lÀnesinde eyledi pervÀz Degül mümkin begüm murà-ı dili min-baèd rÀm itmek
4 HevÀya olmayup da emr-i òayra lÀzım olduúda Degüldür èayb efendi çÀkerinden aòõ ü em itmek
5 äaêÀ-yı şìşe-i işkeste istiróÀm ider bì-sÿd èAceb mümkin midür taèmìr ile tekrÀr cÀm itmek
6 äabÀ uàrarsa rÀhuñ zülf-i yÀre bir seóer vaúti PerìşÀn göñlümüzden yoú mıdur èarż-ı selÀm itmek
7 Bu sÀlüñ şiddet-i sermÀsı itdi RÀşidi lerzÀn CenÀb-ı Şemsüñ ister pertevinden iàtinÀm itmek
CXIVCXIV Bu áazeli Daòi Devletlü èİrfÀn Paşa Óażretleri Tanôìre Raàbet Buyurmışdur
FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün 1 Eski derdümden açup baòå a göñül tÀzeledüñ Áteş-i èışúumı sen Àh ile yelpÀzeledüñ
2 Yine Àteş gibi úıpúırmızı rÿyuñ ey gül Varsa bir bülbülünüñ úanı ile àÀzeledüñ
3 Didi şÀbÀş işidüp güftelerümi dil-dÀr Beste-i nÀz u niyÀz ile òoş ÀàÀzeledüñ
4 Óayf taãóìhe zamÀn úalmadı ey nefs-i cehÿl Defter-i èömri òaùÀyÀ ile şìrÀzeledüñ
5 Bilmedi úıymetin ol şÿò-ı cefÀ-pìşe dirìà RÀşid iòlÀã-ı úumÀşın èabeå endÀzeledüñ
CXVCXV CXIII AE1 25a, AE2 20b, MK1 28b, Ü 37b. CXIV AE1 25a, MK1 29a, Ü 38a.
239
MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün 1 Görüp rindÀne şièrüm sen beni ser-òoş mı øann itdüñ A vÀèiø yoòsa aúvÀlüñ gibi hep boş mı øann itdüñ
2 Tezerv-i nÀzdur ol şÿò pek düşvÀrdur ãaydı Úolayca öyle yemle avlanur bir úuş mı øann itdüñ
3 DuèÀ-yı ùÿl-i èömrüñdür tevaóóuş itme sulùÀnum FiàÀnum gÿş idüp bu èÀcizi bayúuş mı øann itdüñ
4 Be-hey sÀlÿs elümde kÀse-i vişn-Àbı gördükde Anuñ ol sürò renginden beni mey-nÿş mı øann itdüñ 5 äayıúlarsa efendüm RÀşid-i dil-òaste hicrüñle Yine üstündedür èaúlı anı bì-hÿş mı øann itdüñ
CXVICXVI ÓARFÜéL-LÁM
MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün 1 DuèÀ-yı bì-nevÀdur dil-nişìn ÀvÀze-i iúbÀl áınÀ ãanma saòÀdur kÀr-ı òoş-ÀgÀze-i iúbÀl
2 PerìşÀn olmayım dirseñ gözet esbÀb-ı teélìfi
Úulÿb-i aãdiúÀdur rişte-i şìrÀze-i iúbÀl
3 SenÀm èacebe úÀèid olma pek sÀúıù olursuñ ha TevÀżuèdur mihÀr-ı żÀbıt-ı cemmÀze-i iúbÀl
4 BeúÀ-yı revnaú isterseñ ãaúın taènìfden àÀyet Sirişk-i ehl-i óÀcetdür müzìll-i àÀze-i iúbÀl
5 Tezelzül bÀb olur ùÀú-ı bülendi farù-ı òiffetden RezÀnetdür sütÿn-ı Àhenìn dervÀze-i iúbÀl
6 Kühen-sÀlÀn-ı devlet pek hirÀs itmez nevÀéibden Olur lerzÀn u berkende nihÀl-i tÀze-i iúbÀl
7 KibÀr-ı bÀ-vaúÀruñ rÀm olur Ààÿşına ammÀ İder nÀ-ehli rüsvÀ-yı cihÀn ùannÀze-i iúbÀl
CXV Ü 38a. CXVI AE1 25a, AE2 21b, MK1 29a, MK2 21b, SÇ 31a, Ü 39a.
240
8 Olur èÀlemde aãóÀb-ı biøaèa lÀ-cerem medòÿl
DehÀn-ı maóbere çekmekdedür óamyÀze-i iúbÀl
9 Peşìn naúd-i hüner lÀzım bu neberd-gÀh-ı devletde Úalem kırùÀs-ı RÀşid kÀle vü endÀze-i iúbÀl
CXVIICXVII FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Mey-i bì-reng-i maóabbetle göñül pür-cÿş ol Olma mìnÀ gibi mÀnende-i òum òÀmÿş ol
2 Eyledüñ çünki bu ãaórÀ-yı şühÿdı menzil Çün hedef sehm-i úażÀ vü úadere Ààÿş ol 3 Söyle bülbül gibi rengìn-i süòan söyler iseñ Yoòsa hemçün gül ser-i şìşe ser-À-pÀ gÿş ol
4 Göñül olduñsa eger nÀn-şiken-i òvÀn-ı felek èÖmrüñ olduúça hemÀn bÀr-ı sitem ber-dÿş ol
5 O beni istese RÀşid ben anı isteyemem Zen-i dünyÀya didüm üç kerre benden boş ol
CXVIIICXVIII FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün
1 èAzm-i gül-zÀr it biraz açıl gül ey nev-reste gül Görsün olsun reng-i ruòsÀruñ senüñ dem-beste gül1
2 Úayd-ı dil-tengì-i pÀs-ı ser-i bÿy-ı èışúdan TÀ girìbÀn-çÀk olınca olmadı vÀreste gül 3 Sÿ-be-sÿ geşt eyledüm gül-zÀr-ı dehri bulmadum Zìb-i destÀr itmege göñlümce bir şÀyeste gül
4 Naòl-i nÀzum fiél-meåel ruòsÀr u zülf (ü) perçemüñ Şìşede sünbül ile bir yerde olmış beste gül
5 Ruòları vaãfında bir rengìn àazel emr itdi yÀr RÀşid ihdÀ eyledüm ìmÀ idüp bir deste gül
CXVII AE1 25b, AE2 20b, AE3 13a, MK1 29a, MK2 20a, SÇ 29b, Ü 39a. CXVIII AE1 25b,AE2 20b, AE3 12b, MK1 29b, MK2 19b, SÇ 29b, Ü 39a. 1 //senüñ: saña MK2.
241
CXIXCXIX FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Beyt-i şière úalemüm olmasa mièmÀr-ı òayÀl Böyle olmazdı mücessem der ü dìvÀr-ı òayÀl
2 Dehenüñ àonce-i ne-şüküfte gül-zÀr-ı òayÀl Süòanuñ maènì-i ne-şinifte eşèÀr-ı òayÀl2 3 Fikr-i òÀlüñle olur òvÀba da varsam her şeb Çeşm-i dil tÀ-seóer encüm gibi bìdÀr-ı òayÀl
4 Ruò-ı òÿy-gerdesinüñ vaãfı olan beytüñ olur Böyle her noúùası bir gevher-i şeh-vÀr-ı òayÀl 5 Teng ü tÀr oldı baña dÀéire-i kevn ü mekÀn Olalı òÀl-i ruòuñ merkez-i pergÀr-ı òayÀl 6 Úıl úadar sözle girÀnì gelür ehl-i süòana Òam ider úÀmet-i nÀl-i úalemi bÀr-ı òayÀl6 7 Óażret-i Zìver Efendi gibi gelmez RÀşid ÒÀmesi ùÿùì-i òoş-lehce-i güftÀr-ı òayÀl
CXXCXX FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün
1 Tìà-i èışú ile şehÀdet cÀnuma minnetdür ol CÀme-i òÿn-ìn degül al òilèat-i raómetdür ol
2 Şevküm artar rÿ-be-rÿ olduúça ben dil-dÀr ile Yoú nihÀyet èışúa dirler varsa bu óÀletdür ol 3 NÀz ile gÀhì nigÀh-ı iltifÀt-Àmìz-i yÀr ÚÀl ile taèrìf olınmaz başúa keyfiyyetdür ol
4 Úaysa ãormışlar lisÀn-ı óÀl ile virmiş cevÀb Miónet-i LeylÀ-yı èışú erbÀbına rÀóatdur ol 5 èÖmrümüñ àamsuz geçen evúÀtı var ise benüm YÀr ile hem-bezm olup itdüklerüm ãoóbetdür ol CXIX AE1 25b, AE2 21b, AE3 13b, MK1 29b, MK2 20b, SÇ 30a, Ü 39a. 2 //eşèÀr-ı òayÀl: ÀåÀr-ı òayÀl AE3; SÇ. 6 //bÀr-ı òayÀl: yÀr-i òayÀl AE2. CXX AE1 26a, AE2 21a, MK1 29b, Ü 39b.
242
6 RÀşide keyfiyyet-i dìdÀr-ı yÀri ãorma hìç Çeşm-i úurbÀnì miåÀli ser-te-ser óayretdür ol
CXXICXXI FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Yine ùaúmış o ruò-ı verd-miåÀl üstine gül äanki bir úat daòi açmış gül-i Àl üstine gül
2 NÀz ile gül-şeni teşrìfini gördükde hemÀn Atdı gül-bün daòi ol tÀze nihÀl üstine gül
3 Başladı ötmege bülbül yine vaãf-ı gül ile Açıl ey àonce-i gül-zÀr-ı cemÀl üstine gül 4 Yetişür èÀrife bir gül bu meåeldür meşhÿr Úoúlamam olsa hezÀr ol ruò-ı Àl üstine gül
5 Nev-nihÀlüm néolur üftÀdelerüñ öpse ruòuñ Meyl ider òÀke açılsa yeñi dal üstine gül 6 Gül-şen-i dehrde yoúdur gül-i bì-òÀr göñül Var dirlerse eger sen o maúÀl üstine gül6 7 Bir çiçekle hele yaz oldı dinilmez RÀşid Açdı òÀmem dime nev-ùaró-ı òayÀl üstine gül
CXXIICXXII FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Òaù-ı müşgìnini itdüñ bu gice yÀd göñül Úılduñ ervÀó-ı àazÀlÀnı yine şÀd göñül 2 Daèvet itdüñ geliyor müjde òayÀl-i cÀnÀn äadra lÀyıúdur anı eylemek iúèÀd göñül
3 Bu muúadder ki seferdür òażaruñ encÀmı Neden olduñ bu úadar rÀóata muètÀd göñül
4 Olma àam-gìn baèìd olsa da kÿy-ı dil-dÀr Olur elbette yaúın èÀşıúa BaàdÀd göñül CXXI AE1 26a, AE2 21b, MK1 29b, MK2 21b, SÇ 30b, Ü 39b. 6 //Bu mısraın vezni bozuktur. CXXII AE1 26a, AE2 21a, MK1 30a, MK2 20b, SÇ 30a, Ü 39b.
243
5 Fikr-i zülf ü ruò ile úaldı keşÀkeşde işüñ Oldı müşkil iki yüzden saña imdÀd göñül 6 Pek òaùardur güõer-i úanùara-i èışú-ı mecÀz Eyleye Òıżr-ı óaúìúat meger irşÀd göñül
7 Bülbül-i gül-şen-i vaódetdür ezelden bilürüm Úafes-i tende néola eylese feryÀd göñül
8 Genc-i esrÀr-ı ÒudÀdur néola vìrÀn ise de Bir gün olur ki olur lÀ-cerem ÀbÀd göñül 9 Óażret-i Zìvere RÀşid gibi ol bende hemÀn Seni bì-minnet ider luùf idüp ÀzÀd göñül
CXXIIICXXIII Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün
1 Dìdem olamaz ol ruò-ı pür-tÀba muúÀbil Şeb-nem ola mı mihr-i cihÀn-tÀba muúÀbil
2 Parlat èaraúı nÀr-ı àamı sìnede baãdur Teéåìr idemez Àteş ola Àba muúÀbil
3 ÔÀhir olur irken şafaú-ı leyle-i ÀlÀm SÀúì ùuta cÀm-ı meyi meh-tÀba muúÀbil3 4 Eşküm bulur ÀrÀm ruò-ı yÀri görince Áyìne virür óayreti sìmÀya muúÀbil
5 MüjgÀnına sìnemdeki mÿlar ider efàÀn İñler teli sÀzuñ ola mıżrÀba muúÀbil 6 Her óÀdiåeyi defè idemez pìr-i èazìzüm GÀhì olamaz pül daòi seyl-Àba muúÀbil
7 Gül-zÀr-ı süòan olmaz idi òurrem ü şÀd-Àb RÀşid úalemüm olmasa mìzÀba muúÀbil
CXXIII AE1 26b, AE2 21b, AE3 13b, MK1 30a, MK2 20b, SÇ 30a, Ü 40a. 3 //ùuta: ide AE3.
244
CXXIVCXXIV FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün
1 Bülbüle itdirdügiçün böyle Àh ü zÀr gül èÁúıbet gül-şende ãoldı oldı tÀr ü mÀr gül 2 äubó-dem òvÀb-ı èademden oldı çün bìdÀr gül Eyledi óaşrı lisÀn-ı óÀl ile iúrÀr gül 3 İètibÀr itmez olanlar ehl-i maènÀ ãÿrete BÀà-bÀnuñ çeşmine meşhÿd olur her òÀr gül
4 áayret-i èışúı çekenlerden ôuhÿr eyler bu óÀl èAndelìbüñ òÀùırıçün úoúlamam deyyÀr gül
5 JÀleden leb-rìz ãanma rind-i maòmÿr-ı àama Oldı gÿyÀ cÀm-ı yÀúÿt èaraú-ı ser-şÀr gül 6 Reng ü bÿy-ı òÀl ü rÿy-ı yÀre beñzer görmedüm Gül-şen-i èÀlemde gördüm gerçi ben bisyÀr gül
7 Ùuymasun aàyÀr cÀm-ı mey-i lebüñ bÿs itdigüñ Olmasun pek ùut dehÀnuñ àonce-i esrÀr gül7 8 Naòl-i nÀzum èaks idüp açmışdı àÀyet ruòlaruñ Eylemişdüñ bÀàda dün zìver-i destÀr gül
9 áonceler dil-òÿn iken bÀd-ı òazÀnı fikr ile Mest olup gül-şende dir mi hìç olan hüşyÀr gül 10 Cÿy-ı himmet gül-sitÀn-ı ùabèuma olsa revÀn Her dem eylerdüm aóibbÀya hezÀr iåÀr gül 11 RÀşid itdi naàmeler òÀmem yine bülbül gibi Çünki her bir beytde èarż eyledi dìdÀr gül
CXXVCXXV MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
1 Düşünme naúd-i vaúti õevúe boz mey iç gehì beng al Çekil bir gÿşeye tenhÀ kenÀra dil-ber-i şeng al CXXIV AE1 26b, MK1 30b, MK2 21a, SÇ 30b, Ü 40a. 7 /Bu mısraın vezni bozuktur. CXXV AE1 27a, AE2 21b, AE3 13a, MK1 30b, MK2 20a, SÇ 29b, Ü 40b.
245
2 Bu èişret-gÀhdan sÀúì úayarsuñ sen daòi bir gün Düşen rindÀnı úaldur ùut elin ayaàuñı deng al 3 Nedür sende bu rütbe sÀde-gì óayretdeyim zÀhid Bu gül-şende hezÀr u gülden olsun bÀri bir reng al 4 Ol Àhÿya miåÀl-i kelb olur dünbÀle-rev aàyÀr Bulunsun ióùiyÀten belki eyler iútiżÀ seng al4 5 Nuúÿd-ı Àb-rÿyı dökme nev-kÀlÀ-yı iúbÀle Bu neberd-gÀh-ı devletde faúaù nÀmÿs ile neng al
6 Açılma gül gibi cemèiyyet-i òÀùır ise maúãÿd Bu gül-zÀr-ı fenÀda àonce-veş RÀşid dil-i teng al
CXXVICXXVI FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Eyleşüp úaldı o gìsÿ-yı muèanberde göñül Ùuramaz işte bu sevdÀ ile bir yerde göñül
2 äıúça ãıúça görişüp Àh o perì-peyker ile èÁúıbet uàradı bir çÀresi güç derde göñül 3 Óÿr-ı èayn olsa daòi meyl ü nigÀh eyleyemem Úaldı óayret ile ol çeşm-i füsÿn-gerde göñül
4 Böyle òÿn-Àbe-feşÀn olmaz idi iki gözüm Olmasa óasret-i dìdÀr ile aògerde göñül
5 Neşve-yÀb-ı mey-i bì-reng-i maóabbet olalı YÀr dir yÀr işidür gezdigi yerlerde göñül 6 Böyle ifrÀù ile ol şÿòı seversüñ ammÀ Söylenürsüñ dimedüm mi saña dillerde göñül
7 Çeşm-i fettÀnı ne efsÿn oúuyor óayrÀnum ÒvÀb-ı rÀóat idemez bir gice pisterde göñül 8 èÁlem-i emrden iştibÀha gelüp gördi seni Yine gitdi bilemem şimdi èaceb nerde göñül
4 //belki: şÀyed AE2; AE3; SÇ. CXXVI AE1 27a, AE2 22a, MK1 30b, SÇ 31a, Ü 40b.
246
9 RÀz-dÀrÀn-ı úader añlar eger añlar ise RÀşid ifşÀ idemez sırrını her ferde göñül
CXXVIICXXVII Bu áazeli Daòi Meróÿm èİrfÀn Paşa Tanôìr İtmişdür
FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün 1 Yoú degül var çoú güzel lÀkin ôarìf ister göñül Şÿò-meşreb istemez àÀyet èafìf ister göñül
2 Naòl-i cevz-ÀsÀ åaúìlüéô-ôıll olan eşòÀã ile Ülfete meyl eylemez rÿóı òafìf ister göñül 3 Olmaàa hem-rÀz künc-i firúat-i cÀnÀnda YÀr-ı müşfiúden cüdÀ düşmiş esìf ister göñül 4 äoóbet ile defè-i vaóşet itmege eglenmege äÀóib-i èirfÀn bir õÀt-ı lÀùìf ister göñül
5 æÀbit ü NÀbì Nedìm ÀåÀrı meşhÿr ise de Òoş gelür RÀşid baña şièr-i Münìf ister göñül
CXXVIIICXXVIII ÓARFÜéL-MÌM
Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün 1 FürsÀn-ı süòan-dÀn ile olduúça yarışdum Ol úÀfileye merkeb-i aèrecle úarışdum 2 Çoúdan beri yan çizdigüne küsmiş idüm lìk Geldi bu gice òÀneme dil-dÀr barışdum
3 Çift olma tek aàyÀr ile cÀnÀ bu niyÀzum Cevr eyler iseñ it baña rÀżìyum alışdum 4 Elbet beni bir menzile ìãÀl iderler DÀmÀn-ı èazìzÀna dü dest ile yapışdum 5 Vüsèam úadar eşèÀr ile RÀşid şu cihÀnda EslÀf gibi nÀmumı taòlìde çalışdum
CXXIXCXXIX FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Oturup evde niçün pÀyumuzı baàlayalum CXXVII AE1 27a, MK1 31a, Ü 41a. CXXVIII AE1 27b, Ü 41b. CXXIX AE1 27b.
247
Çaàlayanlarda bu mevsim gidelüm çaàlayalum
2 Gerçi vaèd itdi bize gelmege ol şÿò ammÀ Bir yemìn itdürelüm maãlaóatı ãaàlayalum 3 YÀre èarż eyleyelüm tefşere-i iòlÀã Õevúine belki gelür baàlayalum yaàlayalum
4 Sÿ-i úaãd eylerüz ol şÿòa dimişler eclÀf Keselüm yollarını tìàumuzı zÀàlayalum
5 Baèż-ı emrÀż olur keyy ile zÀéil dirler Yaúalum sìne-i pür-derdümüzi dÀàlayalum
CXXXCXXX Mefèÿlü FÀèilÀtü MefÀèìlü FÀèilün
1 Maàrÿr-ı luùf-ı nÀ-mütenÀh-ı Muóammedüm Kem-ter gedÀ-yı der-geh-i şÀh Muóammedüm 2 Güncişk-i per-şikesteyim èAnúÀ miåÀl lìk FÀrià-nişìn-i ÚÀf-penÀh-ı Muóammedüm 3 Bilmem ùarìú-i Àòirüñ Àyìn ü resmini Ben her cihetle sÀlik-i rÀh-ı Muóammedüm
4 Küstaò u bì-edeb yine rÿy-ı siyÀh ile Ümìd-òvÀh-ı nÀ-geh ü gÀh-ı Muóammedüm 5 TÀb-ı sümÿm-ı şiddet-i nefs ile el-amÀn BÀrÀn-ı luùfa teşne giyÀh-ı Muóammedüm 6 Elbette kehrübÀ-yı úabÿli çeker beni Rÿ-zerd ü nÀ-tüvÀn şüde-gÀh-ı Muóammedüm 7 äaff-ı nièÀl-i Àli yerüm olsa çoú bile Ben bir kemìne èabd-i ilÀh-ı Muóammedüm
8 SulùÀn-ı dehre RÀşid idersem èaceb mi nÀz Kem-ter gedÀ-yı der-geh-i şÀh-ı Muóammedüm
CXXX AE1 27b, AE2 21b, AE3 14a, MK1 31a, MK2 21b, SÇ 32b, Ü 42a.
248
CXXXICXXXI FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Cüst ü cÿ eyledigüñ merd-i ÒudÀyı buldum A göñül derdiñe ben şimdi devÀyı buldum
2 Aùlas-ı sÀdesini neyleyeyim ben felegüñ èIşú-ı cÀnÀn ile kÀm-ı dü-serÀ-yı buldum
3 YÀrsüz şimdi beni istemez oldı göñlüm Bilemem kendüme nerden bu belÀyı buldum 2 CÀn-sipÀr olmaàa şÀyeste ararduñ bir şÿò
İşte ey dil saña ol mÀh-liúÀyı buldum
5 áonce-i bÀà-ı ümìdüm seni eglendirecek Dil gibi bülbül-i efsÀne-serÀyı buldum 6 Ten-i rencÿrumı mesó eyledi yÀr-ı cÀnum Kendüme geldüm o saèÀtde şifÀyı buldum 7 RÀşid üstÀduñ olup mażhar-ı feyż-i himemi Naôm u eşèÀrda bu óüsn-i edÀyı buldum
CXXXIIC æÀbit Efendi Meróÿma NaôìredürXXXII MefÀèilün FeèilÀtün MefÀèilün Feèilün
1 äuçum ne söyle alındum efendi sulùÀnum O çìn-i cebhe geçen gün nedendi sulùÀnum 2 Sirişk-i dìde vü lÀòt-ı dil-i kebÀbı saña Bütün yedirdüm içirdüm tükendi sulùÀnum
3 Bu naúd-i cÀnı da isterseñ al senüñ olsun Çözükdi sìneden ol sìm-bendi sulùÀnum 4 Şikeste-pÀy-ı niyÀzum yeter ricÀ iderüm
Şu deşt-i nÀzda sürme semendi sulùÀnum
5 O Leyli-zülfüñ içün Úays ile beni farú it Deli yerine úoma hÿş-mendi sulùÀnum
CXXXI AE1 27b, AE2 22a, AE3 14a, MK1 31b, MK2 22a, SÇ 32b, Ü 42a. CXXXII AE1 27b, AE2 22b, AE3 15a, MK1 31b, MK2 22b, SÇ 33a, 42a.
249
6 èİmÀme ber-ùaraf ayaà elinde şeyò işte Úanı o mey-gedede içmenidi sulùÀnum
7 Sözinde æÀbite beñzer úuluñ gedÀ RÀşid Úapuñdan eyleme red müst-mendi sulùÀnum
CXXXIIICXXXIII Naôìre Be-àazel-i ÚÀsım Meşhedì
FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün لب د لبر مکيده را ما نم 1 می صد خم کشيده را ما نم
روز وصل تو ميردم ا ز خود 2 نجم خورشيد ديده را ما نم بيو ا ز خويشتن نشا ن ندهم 3 رنک ا ز رخ پريده را ما نم زلف د لدا ر را نخوا هم ديد 4مرد م کزيده ر ا ما نگطفل فرصت ديدن دد با رم نيست 5 برق ا ز خود رميده را ما نم نا کوا ا يم ا ز کوا ر ايی 6 آ بروی چکيده را ما نم کس نيا رد بکا ر خويش مرا 7 عضو ا ز جا بريده را ما نم
ا ندرين با غ آ بيا رم نيست 8 نخل ا ز خود رسيده را ما نم
سوزن نصيب ا ين با غمزخم 9 خا ر دريا خليده را ما نم
کر چنين بينی لغز شم هر کا م 10 ا ز سرشک آ فريده را ما نم
CXXXIII AE1 28a, AE2 22a, AE3 14b, MK1 31b, MK2 22a, SÇ 32b, Ü 42b.
250
نآ يم ا ز د وختن بهم را شد 11 جيب صد جا دريده را ما نم
CXXXIVCXXXIV FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün
1 YÀri rüéyÀda bu şeb gördüm uyandum aàladum NÀ-gehÀn mÀnend-i şemè-i küşte yandum aàladum 2 Neşve-i mülden miyÀn-ı güft ü gÿda muttaãıl Òande-i dendÀn-nümÀy nÀzenìn añdum aàladum2 3 Bilmedüm cÿy-ı firÀvÀnuñ ãafÀ-baòş oldıàın Mÿriå-i şefúat olur dil-dÀde ãandum aàladum
4 Mest-i òvÀb-ı nÀz idüñ cÀnÀ bu şeb tenhÀca ben MüttekÀ-yı sÀèid-i yeése ùayandum aàladum
5 IżùırÀb-ı zaòm-ı şemşìr-i firÀú-ı yÀrdan äubóa dek dün gice cÀnumdan uãandum aàladum
6 äordıàum düşmen imiş yañlış òaber virdi baña Òastalanmış ãandum ol şÿòı inandum aàladumü 7 Feyż-i rÿóÀniyyetünden RÀşid istimdÀd idüp
Merúad-i pür-nÿr-ı üstÀda úapandum aàladum CXXXVCXXXV
FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün 1 GÿşmÀlinden èabeå şimdiye dek zÀr imişüm Añladum çeng-i àam-ı dehre meger tÀr imişüm
2 Olmuyor bÿse dil-i sÿòteme Àb-efşÀn Varsa hem ùÀliè-i òÀl-i dehen-i yÀr imişüm
3 Bilmedüm nefsümi tÀ olmayıcaú sÀlik-i èışú Ben óaúìúatde meger ãÿret-i dìvÀr imişüm
4 ÔÀhir olduúça òafÀyÀ-yı umÿr-ı taúdìr Añladum kendümi Àyìne-i esrÀr imişüm CXXXIV AE1 28a, AE2 22b, AE3 15b, MK1 32a, MK2 22b, SÇ 33a, Ü 42b. 2 AE1’de, AE2’de, MK1’de, Ü’de bu beytin yanında, sayfa kenarında “üstÀd-ı şehìr ü benÀm ÒvÀce Neşéet Efendi meróÿmuñ uyandum uãandum bu gice àazelinde cümle-i ehl-i dili aàlayup andum bu gice diyerek mesùÿrdur” ifadesi vardır. CXXXV AE1 28a, AE2 23a, AE3 15b, MK1 32b, MK2 23a, SÇ 33a, Ü 43a.
251
5 Bend-i endìşeden oldum hele şimdi ÀzÀd Beste-i úayd-ı ser-i zülf-i şiken-zÀr imişüm 6 Bir teveccühle beni úÀbil-i feyż eyledi pìr ÒÀk isem de her ne úadar mehbiù-i envÀr imişüm
7 ÇÀreden RÀşid eùıbbÀda görüp èacz ü fütÿr Añladum òaste-i derd ü àam-ı dil-dÀr imişüm
CXXXVICXXXVI FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Cigeri Àteş-i hicrüñle kebÀb eyleyelüm Çeşm-i òÿn-pÀşumuzı cÀm-ı şarÀb eyleyelüm 2 äoóbet ü õevúe baúup şimdi senüñle cÀnÀ Çekilen derd ü àamı ãoñra óesÀb eyleyelüm
3 Úalsun evrÀú-ı perìşÀnda siyeh-kÀri-i zülf Baède-hu cemè idüp ayruca kitÀb eyleyelüm
4 äadme-i hicre dÿçÀr oldı yazuú òÀne-i dil TÀ esÀsından anı àayri òarÀb eyleyelüm
5 Eşki pistÀn iderek ùıfl-ı dil-i mehcÿra Ecr-i ãabrı aña efsÀne-i òvÀb eyleyelüm
6 Söylemişken niçün aldandı diyü şeyùÀna Azıcuú nefsimüze àayr-ı èitÀb eyleyelüm 7 YÀd idüp luùfını dil-dÀr-ı şefìúüñ RÀşid èAcz-i şükrinden anuñ èarż-ı óicÀb eyleyelüm
CXXXVIICXXXVII FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Gezme eclÀf-ı büht-kÀr ile çoú diñle sözüm İstemem üstüñe toz úondıàunı iki gözüm
2 Ùutarum ellerümi rÿyuma hengÀm-ı duèÀ Ùaleb-i maàfirete úalmadı MevlÀya yüzüm
CXXXVI AE1 28b, AE2 23b, MK1 32b, Ü 43a. CXXXVII AE1 28, MK1 32b, Ü 43a.
252
3 Çehrem ayva gibi hicrüñle ãarardı lÀkin Pek çürük ãanma beni èışúuñ ile ãaàdur özüm 4 Gitme gel ãayd-ı şikÀra yalıñuz vaút-i şitÀ Úorúarum kim meledürler seni úurtlar a úuzum
5 BÀà-ı cennet alınur úarşulıàunda RÀşid ŻÀyiè olmaz virilen òastaya bir ãalúum üzüm
CXXXVIIICXXXVIII MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
1 KebÀb-ı Àteş-i bì-reng-i hicr-i yÀrdur göñlüm Anuñçün eşk-rìz ü nÀle-kÀr u zÀrdur göñlüm
2 Naãıl lÀ-úayd olur bu dÀm-gÀh-ı fitnede bilmem GiriftÀr-ı kemend-i kÀkül-i dildÀrdur göñlüm
3 Olur Àzürde-pÀ cÀnÀ òayÀlüñ itmesün teşrìf Şikeste nevk-i peykÀnlarla neşter-zÀrdur göñlüm 4 èAúìú-i Àb-dÀr-ı yÀrüñ itmem sÿdını inkÀr Çe-sÿd ammÀ hemìşe teşne-i dìdÀrdur göñlüm 5 Ne deñlü çeşm-i berhem beste-i òvÀb-ı ferÀà olsam ÒayÀl-i yÀr ile şeb-tÀ-seóer bìdÀrdur göñlüm
6 Úadeó-nÿş-ı mey-i bì-cÿş-ı òullet oldıàum demden FerÀmüş-kÀr-ı keyd-i düşmen ü aàyÀrdur göñlüm
7 Uãÿl-i mÿsiúìnüñ gerçi òoşdur cümlesi RÀşid NiyÀz u nÀz-ı èışúa naúd-i eşk-iåÀrdur göñlüm
CXXXIXCXXXIX Bu áazeli Şeyòüél-Óarem Zìver Paşa Meróÿm Tanôìr İtmişdür*
FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün سربسر د رس جنون را همچو آ ب آ موختيم 1آ موختيمما سؤ ا ل حشر را غشی جوا ب CXXXVIII AE1 28b, AE2 23b, AE3 16b, MK1 32b, MK2 24a, SÇ 33b, Ü 43a. CXXXIX AE1 29a, AE2 23b, AE3 16b, MK1 33a, MK 24a, SÇ 34a, Ü 43b. * “Bu áazeli Rÿm İli Defter-dÀrı Zìver Efendi İle MevÀlì-i KirÀmdan Burusalı RÀàıb MollÀ Efendi Óaøretleri Tanôìr Buyurmışlardur” AE2.
253
د ر هوا ی می پرستی در چينين ا برا م ستم 2 شيشه خود را شکشتن ا ز حبا ب آ موختيم
ا ندرين ميخا نه با تلخی ا کر جو شيده ا م 3 نشوه دا د ن هر د لی را چون شرا ب آ موختيم نقطه مطلب ندا د م در کدا مين صفحه ا ست 4عمری شد که ما چندين کتا ب آ موختيمکرچه
جز حقيقت جمله با شد صفرها ی پس ر قم 5 ما همين مقدا ر ا ز علم حسا ب آ موختيم
هيچ حرفی نيست ا ينجا معنيش نبود غرض 6 ما کتا ب د وستی ا ربا ب با ب آ موختيم
ما شوددر دمی با ال ی کردون جلوه کا ه 7 همچو آ ه دردمندا ن يک شتا ب آ موختيم ميد ما ند برک مرک ا نجا م نخل عمر ما 8 ما هما ن چون کل ز خا ر خود حجا ب آ موختيم
دفع پيرئ کما ن چرخ را را شد 9 با ر ها ديدم در عهد شبا ب آ موختيم
CXLCXL FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Öyle Mecnÿn olacak óüsnine Leylì bulamam Seni cÀnÀ bulurum Àh tecellì bulamam
2 Gerçi esbÀb-ı ùarab şimdi de der-pìş ammÀ Õevúe göñlümde yoú evvelki o meyli bulamam
3 Sÿ-be-sÿ geşt iderüm èÀlemi ey rÿó-ı revÀn Sensüz eglenmege şÀyeste maóalli bulamam
4 Úaldı evvel görüşlikde gümÀnum sende Ararum göñlümi çoúdan berü òaylì bulamam
5 Óayf rÿóum gibi bir yÀrdan oldum mehcÿr CXL AE1 29a, AE2 23a, AE3 16a, MK1 33a, MK2 23a, SÇ 33b, Ü 43b.
254
RÀşid ölsem daòi bu derde tesellì bulamam CXLICXLI
FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün 1 Gÿşiş itdüm bu úadar olmaàa meénÿs-ı merÀm Beni baòt-ı siyehüm eyledi meéyÿs-ı merÀm1 2 Düşmenüm olsa degül yÀr-ı ãadìúum yÀ Rab
İstemem kimsenüñ oldıàunı maèkÿs-ı merÀm
3 Vaút olur kim çalınur kÿs-ı úabÿl-i ãanem Deyr-i iòlÀãa sen it sìneyi nÀúÿs-ı merÀm
4 Dest-i maàrÿr-ı sitem-kÀrda óayf oldı şikest SÀàar-ı kÀm u emel şìşe-i nÀmÿs-ı merÀm 5 Kime kimdem ideyim şükÿh u zÀrı RÀşid Beni baòt-ı siyehüm eyledi meéyÿs-ı merÀm
CXLIICXLII FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün
1 Şevú-i dìdÀruñla giryÀn oldıàum mıdur ãuçum Áteş-i hicrüñle sÿzÀn oldıàum mıdur ãuçum 2 Aldanup güldükçe iúbÀl-i bahÀra gül gibi Bülbül-ÀsÀ àamla nÀlÀn oldıàum mıdur ãuçum
3 Óüsn-i ãíù ü şÀna bir miréÀt idüm úırduñ beni Ben saña àafletle óayrÀn oldıàum mıdur ãuçum
4 Böyle cevr ü nÀza var mı bir sebeb èarż it baña Yoòsa biñ cÀn ile úurbÀn oldıàum mıdur ãuçum
5 AllÀh AllÀh bir niyÀzum geçmedi gitdi saña äıdú ile münúÀd-ı fermÀn oldıàum mıdur ãuçum
6 ÙÀúatüm ùÀú oldı cevre àayrı raóm eyle baña Naôra-i eşfÀúa şÀyÀn oldıàum mıdur ãuçum
7 Söyle cÀnÀ RÀşidi raàmuñla maózÿn itmege Böyle èışúuñla àazel-òvÀn oldıàum mıdur ãuçum CXLI AE1 29a, AE2 23a, AE3 16a, MK1 33b, MK2 23b, SÇ 33b, Ü 44a. 1 /gÿşiş: verziş AE2; AE3; MK2; SÇ. CXLII AE1 29b, AE2 22b, MK1 33b, Ü 44a.
255
CXLIIICXLIII FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilatün Feèilün
1 Ben bu èÀlemde efendüm niçe òÿbÀn gördüm Seni ancaú begenüp sevmege şÀyÀn gördüm 2 Şìve-i nuùú u edÀ óüsn ü bahÀdan başúa Sende ey kÀn-ı vefÀ cevher-i èirfÀn gördüm 3 Òalú-ı èÀlem işidüp itdi bu tevcìhi pesend NÀz u cevri saña ãabrı baña çesbÀn gördüm
4 VÀãıl-ı menzil-i temkìn olana eyvé-AllÀh VÀdi-i èışúda çoú reh-revi óayrÀn gördüm
5 Yine bir cevr ile giryÀn idecek ôann iderüm Òayr ola dün gice cÀnÀnumı òandÀn gördüm
6 Õillet-i nefs ile geçdüm èaúabÀt-ı èışúı äabr ile ben niçe müşkil işi ÀsÀn gördüm 7 Olmadı gitdi yazuú óÀline dil-dÀr şefìú RÀşidi ùoàdıàuna şimdi peşìmÀn gördüm
CXLIVCXLIV Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün
1 Sen eyleyeli èazm-i èIrÀú Àh efendüm Pek yaúdı beni nÀr-ı firÀú Àh efendüm
2 Şaùù oldı seni görmeyeli eşk-i dü-çeşmüm Az úaldı ki cÿş eyleye billÀh efendüm
3 Yaãdandı o nÀzik-bedenüñ àurbeti bir yıl Ben aàlamayım mı a gözüm vÀh efendüm
4 Görseydüñ eger çekdigümi pister-i àamda Dirdüñ acıyup óÀlüme eyvÀh efendüm 5 Evvel yoà idi raàbetüm Àòir gideli sen Geldi bu cihÀndan baña ikrÀh efendüm
CXLIII AE1 29b, AE2 24a, MK1 33b, SÇ 34a, Ü 44a. CXLIV AE1 29b, AE2 23b, MK1 33b, MK2 23b, SÇ 34b, Ü 44b.
256
6 PervÀne göñül şemè-i òayÀlüñ idi her şeb èIşú oldı bu sırra faúaù ÀgÀh efendüm 7 ÌfÀ idemem şükrini bu luùf-ı cemìlüñ Gösterdi cemÀlüñ baña AllÀh efendüm 8 Oldı sebeb-i vuãlat ayaàuñ néola öpsem Çoú çekdi benümçün taèab-ı rÀh efendüm 9 Der-gÀh-ı ÒudÀdan diler iúbÀlüñi RÀşid EvrÀdı budur şÀm u seóer-gÀh efendüm
CXLVCXLV FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün
1 Naúd-i èömri naôm u neårde ãarf u ifnÀ eyledüm ... dünyÀda faúaù bir nÀm ibúÀ eyledüm
2 Görüp idrÀk-i ÀlÀm oldıàunı ÀmÀl hep ...iúbÀli göñülden ùaşra ilúÀ eyledüm
3 ...niyyet yoú ìfÀya óuúÿú-ı ülfeti ...iòlÀãdan yÀrÀnı ibrÀ eyledüm
4 ...bozulmaz bir úumÀş-ı óüsni aãlÀ görmedüm ...èÀlemi gezdüm temÀşÀ eyledüm
5 ...evvelüñ RÀşid görüp dìvÀnını ...tefrìó içün pes ihdÀ eyledüm
CXLVICXLVI FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün
1 ŞÀkir-i iósÀn-ı sÀbıú oldıàum mıdur ãuçum äÀbir-i óırmÀn-ı lÀóiú oldıàum mıdur ãuçum
2 İstiúÀmet-kÀr u ãÀdıú oldıàum mıdur ãuçum
Óaúúı inãÀf ile nÀùıú oldıàum mıdur ãuçum
CXLV AE1 29b; gazelin okunamayan kısımları eserin ciltlenmesi sırasında cilt payı arasında kalmıştır . CXLVI AE1 30a, MK1 34a, MK2 23b, SÇ 34a, Ü 44b.
257
3 Çün úalem raùbüél-lisÀn-ı midóat-i luùfuñ olup Şièr ü inşÀ üzre nÀmık oldıàum mıdur ãuçum 4 Der-geh-i vÀlÀña mensÿb oldıàum günden berü Reéfet ü eşfÀúa lÀyıú oldıàum mıdur ãuçum 5 Yoòsa èAõrÀ-yı cemìl-i iltifÀt-ı sÀbıúa ÚÀlıb u úalemle VÀmıú oldıàum mıdur ãuçum 6 Ôulm ü úahr-ı dehrden bÀkì vü şÀkì olmayup RÀżi-i taúdìr-i ÒÀliú oldıàum mıdur ãuçum
7 MÀniè-i himmet efendüm RÀşide kimdür èaceb
Yoòsa èabd-i àayr-i Àbıú oldıàum mıdur ãuçum CXLVIICXLVII
FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün 1 Sìnemi òunyÀ-gerÀn-ı èışúa sentÿr eyledüm Bezm-i şevú-efzÀ úurup aóbÀbı mesrÿr eyledüm 2 Úırmadum yÀrÀnı aldum ellerinden sÀàarı Úalben istiàfÀr ile ol nÀrı ben nÿr eyledüm 3 Nefs-i ser-keş oldı rÀm emìnelerle èÀúıbet Himmet-i pìrÀn ile düşvÀrı meysÿr eyledüm
4 æervetüm yoú òÀnúÀh u medrese inşÀsına Şièr ile ibúÀ-yı nÀma ãarf-ı maúdÿr eyledüm
5 Menzil-i èuúbÀ òarÀbe úaldı RÀşid neyleyim Gerçi ben dünyÀda pek çoú beyt-i maèmÿr eyledüm
CXLVIIICXLVIII Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün
1 Ben èışú ile bir baór-ı bilÀ sÀóile ùaldum Keştì-i girÀn-bÀr-ı dili engine ãaldum
2 Destì gibi åıúlet-dih-i dÿş olmadum aãlÀ MÀnende-i òum gÀh ùolup gÀh boşaldum 3 Bilmez idüm üşkÿfe-i bed-bÿy-ı riyÀyı
CXLVII AE1 30a, MK1 34a, Ü 44b. CXLVIII AE1 30a, MK1 34b, Ü 45a.
258
Gül-deste-i iòlÀã diyü ãatdılar aldum
4 Evvel daòi devr itmedüm ebvÀb-ı kibÀrı Şimdi baña dünyÀdan ibÀ geldi úocaldum
5 YÀrÀn-ı vefÀ-kÀrlaruñ ekåeri gitdi RÀşid yaşasun Óażret-i èİrfÀn ile úaldum
CXLIXCXLIX Devletlü èİrfÀn Paşa Óaøretleri Tanôìr Buyurmışlardur*
Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün 1 Cÿlar gibi Gökãuya bu mevsim aú efendüm AóbÀb ile şarúı oúu õevú it çaú efendüm 2 Bì-reyb ü gümÀn hüsnüñe óayretde úalursuñ MiréÀta benüm dìdelerümle baú efendüm
3 Bir úat daòi açsun seni kim görse begensün Gül-şende kenÀr-ı fese güller ùaú efendüm3
4 Her cevre taóammül iderüm söyleyim evvel Raàmı çekemem ãoñra gücenme baú efendüm
5 TÀrìki-i fürúatde yatur RÀşid-i nÀ-kÀm Luùf eyle gelüp úabrine bir mum yaú efendüm
CLCL Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün
1 Vaèd itdi baña lÿtfını dil-dÀr inandum Yoú ãabra mecÀlüm dimege lÀkin utandum
2 Bir aúçelik iş gelmez imiş bildüm elinden Ben nefsümi devletde yarar òidmete ãandum
3 Vişn-Àb diyü and içerek sÀúi-i devrÀn Zehr-Àbı içürdi baña defaèÀt ile úandum
4 áafletle güõÀr eyledi hengÀm-ı civÀnì NoúãÀnumı cebr itmege pìrìde uyandum
CXLIX AE1 30a, MK1 32a, Ü 41b. *“Meróÿm èİrfÀn Paşa Tanôìr Eylemişdür” MK1; Ü. 3 /bir úat daòi: bir úat daha MK1. CL AE1 30b, MK1 34b, Ü 45a.
259
5 RÀşid geliyor òÀùıra şu mıãrÀè-yı üstÀd Ben àayri bu evżÀè-yı felekden pek uãandum
CLICLI Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün
1 RüéyÀda görüp yÀri şebÀn-gÀh uyandum Çün şemèa-i kÀfÿr uyandıàuma yandum 2 Bir kerre de luùfuñla bekÀm eyle efendüm Yoú ùÀúatüm artıú yetişür úahra ùayandum
3 Néoldı baña żabù eyleyemem şimdi iki beyt Evvelleri ben ÓÀfıôı ez-ber oúuyandum 4 Neşvem yine o àam mı úabaú olsa da mìnÀ Vaút oldı ki ben sÀàarı billÿr ãayandum
5 Òum-òÀne-i elvÀn-ı meõÀhib görilüp hep Tevhìdi pesend eyledüm ol renge boyandum
6 Himmetle néola úalbümi itdi ise taùhìr Çoú defèa yed-i pÀkine pìrüñ ãu úoyandum 7 FürsÀn-ı kemÀlÀta yetişdüm hele RÀşid Tevfìú-i süvÀr itdi beni yoòsa yayandum
CLIICLII Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün
1 DìvÀn-ı Münìfi görüp eşèÀra özendüm Devlet àazeli göñlüme òoş geldi begendüm 2 Gel meclise meh-tÀb bu şeb munùaôır aóbÀb Al sÀàarı deste oúu bir beste efendüm
3 Çöz èuúdeyi dök dÿşa o gìsÿ-yı siyÀhı Raúã eyle edÀlarla biraz èişve-pesendüm
4 İsterseñ uzun olmaàı úaddüñ gibi èömrüñ ÜftÀdelere sÀye ãal ey serv-i bülendüm
CLI AE1 30b, Ü 45a. CLII AE1 30b, MK1 31a, Ü 45a.
260
5 RÀşid gözümüñ yaşına raóm itmedi gitdi äandum baña müşfiú olur ol şÿòa güvendüm
ÓARFÜ’N-NßN CLIIICLIII
Bu áazeli MevÀlì-i KirÀmdan Burusalı Meróÿm RÀàıb Molla Efendi Tanôìr İtmişdür*
FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün 1 PÀdişÀh eyledi ièùÀ õeviél-èirfÀna nişÀn Yaúışur sìnede ãÀóib-hüner ü şÀna nişÀn1 2 Zìver-efzÀ-yı girìbÀn-ı ekÀbir olalı Òande-zen olmada baú mihr-i diraòşÀna nişÀn 3 Olalı cevherinüñ úadri bu devletde füzÿn İftiòÀr itmededür kÀn-ı BedaòşÀna nişÀn
4 Aàlayan nÀm u nişÀn ãÀóibidür èÀlemde Raòşişi berúuñ olur keåret-i bÀrÀna nişÀn
5 İtdi bì-minnet anı pÀdişeh-i èışú iósÀn Sìnede dÀà yeter èÀşıú-ı nÀlÀna nişÀn 6 Her kimüñ õÀt u zamÀnı ola meşhÿr-ı enÀm Alur elbetde bu devletde iki dÀne nişÀn6
7 Anı bir noúùa ile eyledi äÀniè taèyìn ÒÀldür bÿse-geh-i èÀrıż-ı òÿbÀna nişÀn
8 Faòr iderse néola eflÀke bu nüh beyt-i bedìè Döndi her beytde elmÀs-ı fer-efşÀna nişÀn
9 KÀviş-i tìşe-i endìşe ile buldı zemìn İşte RÀşid daòi naãb itdi bu meydÀna nişÀn
CLIVCLIV FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Tìr-i ùaèna hedef oldum o kemÀn úaşuñ içün Baña raóm eyle ayaàuñ öpeyim başuñ içün
CLIII AE1 31a, AE2 25a, AE3 18b, MK1 34b, MK2 25b, SÇ 37a, Ü 45b. * “İş-bu áazeli MevÀlì-i KirÀmdan SelÀnìk NÀéibi Burusalı RÀàıb MollÀ Efendi ve Mektÿbì-i äadr-ı èÁlì ÒulefÀsından Şefìú Beg Efendi Tanôìr Buyurmışlardur” AE2. 1 //sìnede: sìne-i SÇ. 6 /meşhÿr-ı enÀm: maèlÿm-ı enÀm AE3; MK2; SÇ. CLIV AE1 31a, MK1 35a, Ü 45b.
261
2 Bir debistÀnda senüñle oúuduú şimdi begüm Sìli-i hicri revÀ görme sebaú-taşuñ içün2
3 İtme bì-sìm ü zer ümìd-i viãÀl-i dil-ber İtmez aãlÀ şefeúat dìde-i òÿn-pÀşuñ içün 4 Eyle pìrÀna rièÀyet bu naãìóat saña pes Eger isterseñ uzun olmasını yaşuñ içün
5 RÀşid inşÀd-ı tevÀrìò iderler aóbÀb İtdi ìmÀn ile rıólet diyerek ùaşuñ içün
CLVCLV MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
1 Gerek cevr eylesün cÀnÀn gerek yÀr-ı şefìú olsun Hemìşe ãaà olup tevfìú-i YezdÀna refìú olsun
2 Efendüm nÀm-ı nìküñ ãafóa zìb olsun da èÀlemde Eger engüşterüñ yÀúÿt olmazsa èaúìú olsun
3 Ùutuşdı ez-úażÀ bu cÀn evi nÀr-ı maóabbetle Kim ister òÀnesinde yoòsa sulùÀnum óarìú olsun
4 TemÀyül eyleyüp çarpılmaz öyle her perì-rÿya Göñül bir dil-ber ister kendine yÀr-ı ãadìú olsun
5 VefÀt itdükde meémÿlüm budur yÀrÀndan ancaú Disünler rÿó-ı RÀşid raómet-i Óaúúa àarìú olsun
CLVICLVI FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün
1 Saèy-ı bisyÀr eyledüm inşÀ vü şière bir zamÀn Óaãr-ı efkÀr eyledüm inşÀ vü neåre bir zamÀn
2 Her ne ise úısmetüm úÀniè olup óamd eyledüm ÓÀãılı yÀr olmadum yÀrÀn-ı èaãra bir zamÀn 3 Nuùúa úÀdir olmadum dil-dÀr ãordı óÀlümi Neyleyim úaldum ùalup deryÀ-yı fikre bir zamÀn 2 AE1’de beytin yanında, sayfa kenarında “òvÀce-taş sebaú-taş-i şerìk dimekdür Ferheng-i Şuèÿrì” ifadesi vardır. CLV AE1 31a, AE2 24b, MK1 35a, Ü 45b. CLVI AE1 31a.
262
4 Daú gibi yÀrÀn néola ùutsa el üstünde beni Sìne gerdüm Àteş-i endÿh-ı dehre bir zamÀn
5 Bezm-i òÀããüél-òÀãã-ı yÀre vÀãıl oldum èÀúıbet Eyledüm RÀşid taóammül cevr ü hicre bir zamÀn
CLVIICLVII FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün
1 Fikr-i gìsÿdur beni böyle perìşÀn-óÀl iden Bendedür ãuç óaúlıdur óaúúumda úíl ü úÀl iden 2 ÙÀèat-i Óaúda tekÀsül itmesün ecr isteyen Òidmet-i meèmÿrede meséÿl olur iómÀl iden 3 Ôann-ı àÀlib nefs ile sÿé-i úarìn birlikdedür Yalıñuz şeyùÀn degüldür Àdemi ıżlÀl iden 4 Çeşm-i giryÀn-ı yetìmi dest-mÀl-i luùf ile Oòşayup silsün ÒudÀdan raómet istinzÀl iden
5 Muótaãar olduúda üstÀdum baña RÀşid didi Óulle-i Cennet alur tabuta vaúf-ı şÀl iden
CLVIIICLVIII FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün
1 ErùínbÀn gitdi yerine geldi şimdi ErùıyÀn Böyle úalmaúdan ne óÀãıl úalmadı õevú-i cihÀn
2 Yaòşı bir iş ùutdıàum bilmem gelenden èÀleme Gitmege èuúbÀya yüz yoú vay baña óÀlüm yaman 3 Olmayım rüsvÀ miyÀn-ı òalúda rÿz-ı úıyÀm Luùf idüp eyle şefÀèat ya ÓabìbuéllÀh iósÀn 4 ÒvÀce-gÀn-ı naúş-bendÀn himmet itdiler baña èAczümi Óaúúeél-yaúìn idrÀk itdüm bì-gümÀn
5 Evvel ü Àòir niyÀzum Óażret-i Óaúdan budur Òatm-i enfÀsı eyleyim tevóìd ile RÀşid hemÀn
CLVII AE1 31a. CLVIII AE1 31a.
263
CLIXCLIX FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Senden ey nÿr-ı baãar renc ü èilel dÿr olsun Görmesün òasta seni çeşm-i èadÿ kÿr olsun 2 Sensüz ey rÿó-ı revÀn àayri dil-ÀrÀma degül Eylemem èaùf-ı naôar ister ise óÿr olsun 3 Sen olup dÀye-i òïr mÀéide-i kÀm-ı óayÀt
Ser-i bed-òvÀhlaruñ ùÿème-i sÀùÿr olsun
4 Naàme vü tÀrı olup zaòm u fiàÀn óussÀduñ Dem-i mıżrÀb-ı àama sìnesi ùanbÿr olsun
5 Saña kec-bìn olan aàyÀr-ı fażÀóat-kÀruñ Göreyim dìdeleri cilve-geh-i mÿr olsun
6 Oldum ifrÀù-ı maóabbet ile meşhÿr-ı enÀm İsterüm yÀr-ı vefÀ-dÀrumı mestÿr olsun 7 Meşreb-i ehl-i vefÀ üzre ÒudÀdan dilerüm Úalbümi kesr idenüñ òÀùırı mecbÿr olsun 8 Merúad-i óażret-i üstÀd-ı ilÀ-yevm-i tenÀd Der-geh-i Óaúdan ümìdüm bu ki pür-nÿr olsun 9 Ne úadar sÀdece oldıysa da RÀşid bu àazel Meclis-i nÀdire-sencÀnda maèõÿr olsun
CLXCLX FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 SÀúiyÀ lÀèl-i lebüñ oldıàı dem cÀma yaúın Oldı meclisde benüm ölmem encÀma yaúın 2 Alur eùrÀf-ı ruòuñ òaù giderek yüz virme
Úorúılur kÀfir ola kişver-i İslÀma yaúın
3 Òaù-ı ber-Àver güzelüñ vaãlına taècìl iderüm İştihÀ àÀlib olur ãÀéime aòşÀma yaúın3 CLIX AE1 31b, AE2 24a, AE3 17a, SÇ 36b, Ü 46a. CLX AE1 31b, AE2 24b, AE3 17b, MK1 35a, MK2 24b, SÇ 36b, Ü 46a. 3 /taècìl iderüm: òvÀhiş çoú olur AE2; AE3; MK2; SÇ.
264
4 DÀne-i eşkümi dil-ber görüp itdi nefret GÀhi rem-òÿrde olur kebk olıcaú dÀma yaúın
5 Vaèd-i vaãl olsa úarìb ol mehe àam-gìn olurum Óasret-i rÿze çeker çoú kişi bayrÀma yaúın
6 Bu úadar saèy-ı belìà eyledüm ammÀ RÀşid Olmadı menzil-i maùlab dil-i nÀ-kÀma yaúın
CLXICLXI FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Úızıl Irmaà ne ãÿretde iderse seyelÀn1 NÀv-dÀn-ı müjeden òÿn-ı dil eyler cereyÀn
2 Ben degül úıble-nümÀ Kaèbeyi cÀnÀ şaşırup Sÿy-ı òÀl-i ruòuña eylemedüm mi meyelÀn
3 TÀb-ı Temmÿz-ı hevÀdan bu fenÀ vÀdìde Yetiş ey sÀúì-i kevåer cigerüm yandı amÀn 4 Olmaya àars-ı yemìnümdür ümìdüm òÀmem Naòl-i bìrÿn-ı gül-istÀn-ı maèÀnì vü beyÀn
5 Pisteri òÀk-i siyÀh oldı nÀzik-bedenüñ Néola bÀrÀn gibi çeşmüm olursa giryÀn
6 Geçdi çoú linge giden fÀris-i kilk-i lengüm Yayan atluyı geçer dirler ise RÀşid inan
7 Merúad-i óażret-i üstÀda miyÀh-ı raómet
Eşk-i çeşmüm gibi tÀ óaşr ola yÀ Rab rìzÀn CLXIICLXII
Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün 1 Hìzem-keşi-i maùbaó-ı der-gÀh-ı èazìzÀn
RÀció görinür olmaàa ãÀóib-ser ü sÀmÀn
2 Biñ yüzcidür ol úaşı kemÀn şekk ü gümÀnsuz èUşşÀúını eylerse kepÀde néola her Àn
CLXI AE1 31b, AE2 24b, AE3 18a, MK1 35b, MK2 25a, SÇ 37a ve 37b, Ü 46a. 1 /Bu mısraın vezni bozuktur. CLXII AE1 31b, Ü 46a.
265
3 Göster baña dest-i sitem ü cevr-i felekden Taòlìã iden var ise dÀmÀn u girìbÀn
4 Gördük nice mìrÀå yediler bu cihÀnda
äıfrüél-yed olup oldılar encÀm-ı gedÀ-sÀn
5 Tesmiye beden úaydına pek düşme ki RÀşid Bilmez misüñ Àòir olacak meékel-i dìdÀn
CLXIIICLXIII Mefèÿlü FÀèilÀtü MefÀèìlü FÀèilün
1 Úullan efendi keşti-i iúbÀli çatmasun Yelkenleri pek açma açuúlarda batmasun
2 DünyÀ pek eski bir úoca úarı iken bize Düzgünlenüp çü fÀóişe kendini ãatmasun
3 Fikr-i suúÿù-ı èazl ü meõellet iden ricÀl Bì-iótiyÀù saùó-ı menÀãıbda yatmasun
4 Ùatlı gelürse de deli baldur ãoñı acı ÓalvÀ-yı èışúı èÀúıl olan kimse ùatmasun
5 Vaèd itdi yÀr bizde ùaèÀm itmege velìk Pişmiş aşa ãoàuú ãu raúìbÀn úatmasun 6 MÀnend-i tìr ùoàrı diyü úorúarum seni RÀşid kemÀn-ı çarò beyÀbÀna atmasun
CLXIVCLXIV MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
هوا ی جنتی دا رم جستن جستن ا نيست ا ين 1 ز جستن همچو برق ا ز خويش جستن جستن انيست اين
نجوا ب نيا زيها يم ا ز حيرت ببيدا ری 2کشا د ن بر دو عا لم بستن ا نيست ايننظر د قت پيا پی همچو شمع ا ز خود برون رفتم که پا يی نيست 3 درين ره هم ز پا ا فتا د ن و ننکستن ا نيست اين CLXIII AE1 31b. CLXIV AE1 32a, AE2 24b, AE3 18a, MK1 36a, MK2 25a, SÇ 37a, Ü 46b.
266
مجا د ل را به ا ز شليم کشتن نيست تدبيری 4ينشدن بی نا خن و د لها ی دشمن خستن ا نيست ا
نفس و ز ديدم و قطع ره تحقيقها ی کردم 5 ز خود بکستن و با ا صل خود پيوستن ا نيست اين
د لبری کردم ا ندر بنا م عشق ا ز عجز طا قتها 6 زدن برسنک مينا ی خود و شکستن ا نيست ا ين
د رفتممن ا ز يک پر زدن چون رنک کل را شد ز خو 7 ز دا م خويش بيرون جستن و وا رستن ا نيست ا ين
CLXVCLXV MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
1 DiyÀr-ı fitnenüñ ey tÀr-ı zülf ince beli sensin İden sÀmÀn-ı èaúl u hÿşumı àÀret belì sensin
2 ÒuãÿãÀ úayd-ı LeylÀ-yı taèalluú var iken sende Dimezdüñ Úaysa Mecnÿn èaúluñ olsaydı deli sensin
3 èAceb óÀlet var ÀvÀz-ı bülendüñde senüñ ey Àh Meger úÀnÿn-ı èışúuñ şöyle ôannum bem teli sensin
4 Yetiş dil-teşnegÀn-ı óubb-i ãıbùeyn-i şehìdìne Meded ol günde kim sÀúì-i kevåer baàalı sensin 5 Sañadur ilticÀsı RÀşidüñ ya Óażret-i ÒünkÀr
äaóÀbet eyle bu èabd-i èÀcize ancaú velì sensin CLXVICLXVI
FÀèilÀtün FÀèilatün FÀèilatün FÀèilün 1 Her gice encüm-şümÀrum ãubóa dek ol mÀh içün Raóm iderdi vÀúıf olsa óÀlüme AllÀh içün
2 İştiyÀú-ı yÀr ile yanmaúdayım yÀ Rab meded
Yaúma nÀra itdigüm bu nÀle-i cÀn-gÀh içün
3 Eyledüñ èışú-ı mecÀzı iòtiyÀr ammÀ göñül Reh-ber-i ÀgÀh lÀzımdur òaùarlu rÀh içün CLXV AE1 32a, AE2 25a, MK1 36b, MK2 25b, SÇ 37b, Ü 46b. CLXVI AE1 32a, AE2 24b, MK1 37a, Ü 46b.
267
4 Dest-mÀl-i luùf ile sil dìde-i giryÀnumı Eyleme tekdìr efendüm eyledigüm Àh içün
5 Áb-rÿ bir gevher-i kimyÀ-yı bedr bil úadrini İòtiyÀr-ı õülli degmez èÀlem üç gün cÀh içün
6 Geldi istikrÀh artuú kendi kendümden baña Aldanup aàyÀra yÀrüñ itdügi ikrÀh içün
7 BÀb-ı luùfuñdan efendüm RÀşidi redd eyleme
Böyle bir dervìş lÀzım öyle bir der-gÀh içün
CLXVIICLXVII FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün
1 İstedüm her çend òoş-óÀl olmaàı keåretde ben èÁúıbet buldum óużÿr u rÀóatı vaódetde ben
2 Olmadumsa åervete mÀlik sefÀlet çekmedüm Eyledüm kesb-i saèÀdet sÀye-i devletde ben
3 Maùlaè-ı şeh-zÀde-i mażmÿn-ı ÒvÀce Neşéete Bir mümÀåil görmedüm äÀéib ile Şevketde ben
4 Muòtelif òaããiyyet-i eşyÀ vü unãur mütteóid äunè-ı ÒallÀú-ı cihÀna úalmışum óayretde ben
5 Maùlab-ı aèlÀ CemÀléullÀhdur RÀşid baña Cümle müéminler berÀber isterüm cennetde ben
CLXVIIICLXVIII FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Ne úonaàı ne donatmaàı ne eşyÀyı düşün ÒÀric-i sÿra çıúup bir de o ãaórÀyı düşün
2 äÀéibüñ işte şu mażmÿnda olan beytine baú Pìş-i çeşmüñde girìbÀnı ùutan lÀyı düşün 3 Ùoúuz endÀze bez encÀm olacaú òaftÀnuñ Bil muóaúúaú bunı sen var yine dìbÀyı düşün
CLXVII AE1 32a. CLXVIII AE1 32b, MK1 35b, Ü 47a.
268
4 Seni bir òufreye ilúÀ idecekdür bu nefes Şu rükÿb eyledigüñ esb-i sebük-pÀyı düşün
5 Baú ne Àheng olacaú äÿr oúursun o zamÀn Şimdi sen sÿr ile dernekdeki sÿr-nÀyı düşün 6 Òaclet-i iåm ile úıpúırmızı oldı rÿyı Naôar it èÀrif iseñ sÀàar-ı ãahbÀyı düşün
7 Çekdirür bendesinüñ nÀzını MevlÀsına èışú Óiããe al úıããa-i Yÿsufla ZüleyòÀyı düşün 8 Çekecek ismi şu mıãrÀè ile itdüm ìmÀ Úalb-i fÀriàle bulursuñ bu muèammÀyı düşün 9 Òavfı terk eyleme ammÀ saña RÀşid müjde Bul feraó óikmet-i meskÿtede maènÀyı düşün9
CLXIXCLXIX Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün
1 èÁúıl idi Úays eyledi Leylì anı Mecnÿn RüsvÀy olur elbet kim olursa zene meftÿn
2 Pek güç gelür insÀna teúÀżÀsı àarìmüñ Neylersüñ idüp olmaya gör kimseye medyÿn 3 EãnÀf-ı mecìdi alur almaz àazel olsa Her beyti yevÀúıt-ı meżÀmìn ile meşóÿn
4 äanèat gerek infÀú içün evlÀd u èıyÀli Yoú fÀéide óikmetde kişi olsa FelÀùÿn 5 Ben añladıàum şimdi budur devr-i felekden Memnÿn olanlar az olup pek çoàı maózÿn
6 Faòrüél-vükelÀ ãadr-ı saèìdüél-vüzerÀnuñ İúbÀl ü faòÀmet ile èömri ola efzÿn 7 Şu maùlaè-ı Neşéet ne zamÀn RÀşid oúunsa İúlìm-i ùabìèatde olur sÿr-ı hümÀyÿn 9 //maènÀyı: büşrÀyı MK1; Ü. CLXIX AE1 32b, MK1 35b.
269
ÓARFÜ’L-VÁV CLXXCLXX
Bu áazeli Anùakya Müftìsi äÀdıú Efendinüñ DÀmÀdı Müderrisìnden YaóyÀ Efendi Tanôìr İtmişdür ve Efendi-i MÿmÀ-ileyh Óaleb Vakèası TÀrìòçesi Áòirinde Mesùÿr
Úaãìdeyi İnşÀd Eylemişdür* FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Úarnı şiş geldi bu şeb meclis-i rindÀna sebÿ Bir aàız ùaàudacaú var ise yÀrÀna sebÿ
2 Rüstemi ser-sem ider óamle-i evvelde hemÀn Gelse bir kerre eger gürz ile meydÀna sebÿ
3 RÿzigÀr esse de şiddetli bozulmaz görinür ÙÀéir-i neşveye oldı ne güzel lÀne sebÿ
4 Añsuz ayaàı şikest oldı düşüp gördüñ mi İnkisÀr itdi meger şaóne-i devrÀna sebÿ
5 Ùaèn iderken öpüyor zÀhid ayaàın şimdi Getürür óÀãılı çoú münkiri ìmÀna sebÿ 6 Oldı çoú èarbedeler bozmadı temkìnini hìç äadr-ı mey-òÀnede yan geldi dilìrÀne sebÿ 7 Meşreb-i cÿdına söz var mı ki hengÀm-ı şitÀ Geydirür ferve-i ilmÀ nice èuryÀna sebÿ7 8 DÀéimÀ úoltuàına girmege muètÀd olma Sebeb-i ùaèn u meõemmet olur insÀna sebÿ
9 Yoú bu mey-òÀne-i imkÀnuñ esÀsında åebÀt Úalmamış bir de görürsüñ ki ne ãahbÀ ne sebÿ 10 Pek tehì ãanma ki üslÿb-ı óakìmÀne ile Rindi teràìb idiyor secde-i RaómÀna sebÿ
11 Her gelen mey-kede-i şière bıraúdı bir eåer
CLXX AE1 32b, AE2 25b, MK1 36b, MK2 26a, SÇ 38b, Ü 47b. * “Bu áazeli Anùakya Müftìsi Meróÿm äÀdıú Efendi DÀmÀdı ÜdebÀdan YaóyÀ Efendi Tanôìr İtmişdür” MK1; “Bu áazeli Anùaúya Müftìsi Efendi DÀmÀdı Müderrisìnden èAynì Efendi Tanôìr İtmişdür” Ü. 7 /Meşreb-i cÿdına söz var mı ki hengÀm-ı şitÀ: Naãıl inkÀr olınur óaúúı ki hengÀm-ı şitÀ SÇ.
270
YÀdigÀr eyleyeyim ben daòi bir dÀne sebÿ
12 Bir fesÀd eyleyecekler gibi ôannum RÀşid Leb-be-leb oldı yine bezmde peymÀne sebÿ
CLXXICLXXI Meróÿm èİrfÀn Paşa Tanôìr Eylemişdür
FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün 1 Bezm-i rindÀnı bu şeb birbirine úatdı sebÿ äoñra bir gÿşede tenyÀca ãızup yatdı sebÿ 2 Meclis-i bÀdede dün zÀhid-i şeyùÀn-ãıfatı ÇÀr-pÀre ile ùavşan gibi oynatdı sebÿ 3 Neşvelendürmek içün bezmde aóibbÀyı bu şeb Yemm-i fısú u kühene tabanlu yatdı sebÿ
4 Bir şarÀbı boyalı köhne libÀs-ı ùarabı Sÿú-ı mey-òÀnede biñ defèa alup ãatdı sebÿ
5 Mevc-òìz oldı yem-i neşve hevÀ-yı neyden Keşti-i bÀdeye RÀşid o zamÀn çatdı sebÿ
CLXXIICLXXII Bir DìvÀn Áòirinde Müsteúìm-zÀde SüleymÀn èİbÀresiyle Bir İmżÀ Görilüp ZiyÀde
Ôarìf ü Dil-nişìn İdigünden O Mażmÿn Maùlaèda ÌrÀd ü áazelüñ İnşÀdına BÀèiå Olmışdur
Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün 1 NoúãÀnda kÀmil dir iseñ işte benüm o Bì-mÀye vü óÀãıl dir iseñ işte benüm o 2 Beõl itmiş iken èömrini taóãìl-i èulÿma ÓÀlÀ yine cÀhil dir iseñ işte benüm o 3 èİbret alacaú bunca vuúÿèÀtı görürken NÀéim gibi àÀfil dir iseñ işte benüm o
4 Bì-saèy-ı úadem muvaúúıf óayrÀnì vü èacze Yek laóôada vÀãıl dir iseñ işte benüm o4 CLXXI AE1 33a, AE2 26a, MK1 36b, MK2 26a, SÇ 38b, Ü 47b. CLXXII AE1 33a, MK1 37a, Ü 47b. 4 /Bu mısraın vezni bozuktur.
271
5 èİrfÀn u kemÀl ehli ile ãoóbete RÀşid Dil-dÀde vü mÀéil dir iseñ işte benüm o
ÓARFÜéL-HÁ CLXXIIICLXXIII
MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün 1 Yine tertìb-i meclis itdi gül şÀhÀne gül-şende BahÀruñ óükmin ìmÀ eyledi ièlÀna gül-şende
2 Şeker-òvÀb-ı bahÀra şimdi ùaldı ùıfl-ı gül bülbül Budur òavfum fiàÀnuñdan seóer uyana gül-şende
3 Açıldı şimdi gül-àonce hevÀyì oldı diñler mi HezÀr iôhÀr-ı sÿziş itse yana yana gül-şende
4 Ùutarken desti rindÀnuñ ayaà-ı bÀdeyi zÀhid ÒaùÀdur el ùoúunmaú sübóa-i mercÀna gül-şende
5 O keyfiyyet ki var laèl-i leb ü ruòsÀr-ı sÀúìde Bulınmaz ôannum ne sÀàar ãahbÀ ne gül-şende5
6 MezÀr-ı küştegÀn-ı bÀde-i èışú u maóabbetdür Degüldür lÀleler yer yer biter peymÀne gül-şende 7 MisÀfirdür beş on gün bÀà-bÀn ürkütme luùf eyle İõin vir bülbüle yapsun néolur bir lÀne gül-şende
8 Degüldür cÀy-ı èişret èandelìbe belki èibretdür Boyandı bir içim ãu içmeden gül úana gül-şende 9 Senüñ bÀd-ı òazÀn ol bir güli çoú gördigüñ úaldı O bülbüllerden işte úalmadı bir dÀne gül-şende 10 Maóabbet meclisinde her maúÀmuñ ãÀóibi vardur Yaúuşmaz bülbül-ÀsÀ óÀãılı pervÀne gül-şende
11 CenÀb-ı Zìvere RÀşid bu naômı sen de èarż eyle Gül-endÀz olmaú èÀdet oldı çün yÀrÀna gül-şende
CLXXIVCLXXIV FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèìlün
CLXXIII AE1 33b, MK1 37a, MK2 26b, SÇ 40a, Ü 48b. 5 //Bu mısraın vezni bozuktur. CLXXIV AE1 33b, AE2 26a, MK1 37b, MK2 26b, SÇ 40a, Ü 48b.
272
1 Gelse bir berber Àyìne-i berg-i mÿ yüzine Aña kim meyl-i viãÀl eyler ise tu yüzine
2 Vaãla ruòãat yoú ise bÿseye söz var mı begüm Varaú-ı dìger oùursun gelemem bu yüzine
3 Hemçü ãabun ezilüp òalvet-i vuãlatda o şÿò áaşy ider èÀşıúını hem de seper ãu yüzine
4 Óüsn-i LeylÀyı bilürse yine Mecnÿnı bilür Beni ôann eyleme vÀúıf degülüm o yüzine 5 èAks-i Àyìne-miåÀlüz bize sìlì-zen olan İbtidÀ RÀşid urur maènìde kendü yüzine
CLXXVCLXXV Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün
1 İtmem yalıñuz Àh-ı seóer-gÀha óavÀle İtdüm seni ben Óażret-i AllÀha óavÀle 2 Áhumla olursuñ ãaúın ey zülf-i perìşÀn Olma göreyim ebr-veş ol mÀha óavÀle
3 Sen yıú fuúarÀ òÀnesin anlar da ocaàuñ İtsün baúalum eşk-i şebÀn-gÀha óavÀle 4 Naúdüñ yoú ise eyleyecek şimdilik ìfÀ Borcuñ virilür úıl ulu der-gÀha óavÀle
5 Elbette çeker dehre gelen derd ü belÀyı Bì-cünóa gelür kÿdek şeş-mÀha óavÀle 6 Kec-terbiyeden avcı mısuñ bu seg-i nefsi İtmek ne revÀ mürşid-i ÀgÀha óavÀle
7 èÁciz diyüp at sürme bu saùranc-ı felekdür Bir beydaú iken gÀhi olur şÀha óavÀle
8 Úalmaz saña da RÀşide itdüklerüñ ey şÿò İtdüm seni ben Óażret-i AllÀha óavÀle
CLXXV AE1 33b, AE2 26a, MK1 37b, MK2 26b, SÇ 40a, Ü 48b.
273
CLXXVICLXXVI Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün
1 Sinnüm bu sene oldı åemÀnìne resìde Gördi şu cihÀnda nice nÀ-dìde bu dìde 2 Bir àamzesi tìrüñ çile-i saòt-ı cefÀsı MÀnend-i kemÀn úÀmetümi itdi òamìde
3 İnsÀnuñ alur èaúlını elbette başından Bir cÀõibe var añladamam ben o perìde 4 Bed-òÿy olan èÀlemde çeker õüll ü óaúÀret èİzzetle yaşar ãÀóib-i aòlÀú-ı óamìde 5 RÀşid saña şu mıãraè-ı æÀbit yetişür pend DìvÀn-ı óaşrde ne àazel var ne úaãìde
CLXXVIICLXXVII MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
1 EfÀżıl meclisinde sÀkit ol daèvÀ-yı fażl itme BilÀ-fikr ü rüéyet baóå açup iôhÀr-ı cehl itme 2 MiyÀn-ı òalúda meõmÿm u bed-nÀm olmayım dirseñ RicÀl-i devletüñ eùvÀrını zinhÀr faãl itme 3 NiyÀz-ı òuşk ile itmez icÀbet daèvete òÿbÀn äuyınca aúçe beõl itmez iseñ ümìd-i vaãl itme 4 Girerseñ óalúa-i rindÀn-ı èışúa ketm-i esrÀr it
äaúın ol meclisüñ aóvÀlini bir yerde naúl itme
5 Eger èÀlemde medòÿl olmamaú ister iseñ RÀşid MeşÀrib muòtelifdür kimseye taèrìż-i daòl itme
CLXXVIIICLXXVIII MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
1 Şu bu lÀzım mıdur àayri ãurÀóì vü sebÿ işte Degülse meşrebüñ Bÿ zÀhid ibrìú-i vużÿè işte
2 äaúladıysa èazìzüm ãoóbet-i rindÀndan rÿóuñ CLXXVI AE1 33b, MK1 38b, Ü 48a. CLXXVII AE1 33b, Ü 48b. CLXXVIII AE1 34a, MK1 37b, MK2 26b, SÇ 39b, Ü 49a.
274
Tekellüf ber-ùarafdur ùaşra çıú açıú úapu işte
3 Eger dirhemle merhem-sÀy olmaú mümkin olmazsa Tesellì yÀre-i faúra óakìmÀne rüúÿ işte 4 Temekkün itdügiçün èışú-ı Leylì ile ãaórÀda Delidür gerçi Úays ammÀ velì dirler o bu işte
5 Kimi taúsìme yol buldı kimi tevhìme úalúışdı DehÀn-ı yÀrdan itdi taóaddüå güft ü gÿ işte
6 Ôamìri Óaúúa ôÀhirde saña esmÀè-ı maènÀda Çeker devrÀnda şeyò ekåer senüñçün ism-i Hÿ işte
7 O güller dik hemÀn RÀşid degül müştÀú-ı pÀ-bÿsı İder gül-şende cÿlar cüst ü cÿ hep sÿ-be-sÿ işte
CLXXIXCLXXIX Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün
1 Söz diñle otur rÀbıùasuz olma çözülme Meclisde ãurÀóì gibi her cÀma süzülme
2 Tìà-i sitem-i dehre sìrdür ten-i lÀàar Çün şÀt-ı semìn pek de şişüp ãoñra yüzülme 3 RindÀn gibi ol neşveli bezm-i ôurafÀda Dem serdi-i devrÀnı tefekkürle büzülme
4 Her perdeden Àheng ideyim dÀèiyesiyle Ùanbÿr gibi geh bozılup gÀh düzülme
5 Bel baàlayaraú vaèdine her mÿy-ı miyÀnuñ Çün şièr-i muòayyel düşünüp RÀşid üzülme
CLXXXCLXXX Bu áazeli Daòi MüşÀrün-ileyh èİrfÀn Paşa Óażretleri Tanôìre Raàbet Buyurmışdur*
Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün 1 Göster baña dünyÀda o kim rÀóat içinde Nefsinde cihÀn òalúı birer miónet içinde
CLXXIX AE1 34a, MK1 38a, MK2 27a, Ü 49a. CLXXX AE1 34a, MK1 38a, Ü 49a. * “Bu áazeli Daòi Meróÿm èİrfÀn Paşa Tanôìr İtmişdür” MK1; Ü.
275
2 Göñlüm bulamaz gül-şen-i èÀlemde óużÿrı MüştÀú-ı cemÀl eglenemez cennet içinde
3 Mey dirsem eger ãanma o òum-òÀnede gider Ol èışú mülidür úadeó-i èiffet içinde 4 RüéyÀda olur Àdeme mekşÿf-ı óaúÀyıú ÁgÀhi-i dil gÀhi gelür àaflet içinde
5 áam yer yiyemez mÀlını aãóÀb-ı ùamaè hìç Müflis gibidür olsa daòi åervet içinde
6 äad sÀl úalınsa yine RÀşid budur aóvÀl Seksen sene úalduú yetişür zaómet içinde
7 Eylerdi baña óüsn-i naôar èAyni-i üstÀd Úabri ola pür-nÿr yata raómet içinde
8 Óaú Óażret-i èİrfÀnı ide nÀéil-i maúãÿd Bed-òvÀhları varsa kala żucret içinde
CLXXXICLXXXI FeèilÀtün MefÀèilün Feèilün
1 Ruó dir ol ŞÀmlı meróabÀ yerine Cevr ider èÀşıúa vefÀ yerine 2 Áh ol eczÀcı şÿòı òastasına Vaèd-i vuãlat virür devÀ yerine
3 Bażè-ı tedbìr uyarsa da úadere Her ne ise gelür úażÀ yerine 4 Gitdi èaúlum o şÿòuñ ardınca Gelmedi óÀsılı daha yerine
5 Diúúat eyle şu beyt-i meşhÿra Oynayup gülme sen bükÀ yerine
6 Müft-i mesken ãanur cihÀnı kişi Naúd-i èömrüñ virür kirÀ yerine6 CLXXXI AE1 34a, Ü 48a, MK1 37b. 6 AE1’de bu beytin yanında, sayfa kenarında “İbn KemÀl meróÿmuñdur” ; Ü’de “KemÀl Paşa-zÀde meróÿmuñdur gibi òÀùıra gelür” ifadesi vardır.
276
7 Pìşe úıl ãabrı sen hemÀn RÀşid áam gider hep gelür ãafÀ yerine
CLXXXIICLXXXII FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Esb-i iúbÀli ãaúın çoú ilerü sevú itme Uçurumdur ötesi pek ùolu dizgin gitme
2 Ayda bir defèa temÀşÀ idelüm ol şÿòı Ser-i kÿyında raúìbÀ bizi úaúup itme
3 Sen var aókÀm ile devrÀnuñı sür git baúalum Úo beni óÀlüme ey çarò-ı denì incitme
4 LÀbis ol ùÀèat-i Óaúda yüri ey cÀn-ı peder CÀme-i cismi virüp nefs eline eskitme
5 Kim ki RÀşid dir ise uàraya êìú-i nefese
Toòm-ı ÀmÀline ehl-i dilüñ oñma bitme CLXXXIIICLXXXIII
Bu áazeli Daòi Devletlü èİrfÀn Paşa Óażretleri Tanôìr Buyurmışdur* FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün
1 Zen gibi itme tezyìn düşme kÀlÀ-yı neve Merd iseñ düzgünce erzÀú al efendi gel eve
2 İbtidÀ taúsìm olunduúda naãìbi herkesüñ Düşdi kÿh-ı Bì-sütÿn FerhÀda Şìrìn Òüsreve
3 İtme istihzÀ begüm dil-dÀdenüñ eùvÀrını èAúlı oynar sen gibi her kim perì-peyker seve
4 Kaèbe-i maúãÿda varmaz yolda çöllerde úalur ZÀhid-i ten-perveri çekmez olur olmaz deve
5 Aúçe ister òvÀce sen kendüñ oúut evvel hele Daèvet itme ol perì efsÿn ile gelmez eve
6 Olmayım ser-geşte dirseñ diñle RÀşid nuãóumı Çek çevir dolÀbı uydur sen de çarò-ı kec-reve CLXXXII AE1 34b, MK1 38a, Ü 49b. CLXXXIII AE1 34b, MK1 38a, Ü 49b. * “Bu áazeli Daòi Meróÿm-ı MüşÀrün-ileyh Tanôìr Eylemişdür” MK1; Ü.
277
CLXXXIVCLXXXIV Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün
1 Her çend iderse saña ol şÿò girişme Vaãlı oturur çoàa o bÀzÀra girişme 2 Nÿn óarfi iżÀfetde düşer teåniyelerden MÀ-beyn-i dü-şaòãa ãokılup öyle bitişme
3 Çengel gibidür úurtaramazsuñ yaúayı ha Gìsÿ-yı zenÀna ùaúılup pek de ilişme
4 Bir òÀne-i Àlüfteye gir gizlüce bÀrì MÀnend-i segÀn öyle pek açuúda sikişme 5 AàyÀr görüp reşk ile ayurmaàa úalúar
RÀşid oturup yÀr ile her yerde bilişme TETİMME-i MAÙLAè-I MÜNÌF
ÓARFÜ’L-YÁ CLXXXVCLXXXV
Mefèÿlü FÀèilÀtü MefÀèìlü FÀèilün 1 Zülfüñde àÀyet emel-i dil bulunmadı ÓayfÀ o rÀh-ı dÿrda menzil bulunmadı1
2 Áòir şinÀverÀnı àarìú oldı èacz ile Baór-ı èamìú-i èışúda sÀóil bulunmadı
3 Geşt eyledüm cevÀnib-i gül-zÀrı ãad hezÀr Bir gül èiõÀr-ı yÀre mümÀåil bulunmadı
4 Fikr-i ziyÀn u sÿd ider elbet gedÀ vü şÀh Dil-òvÀhı üzre maùlaba nÀéil bulunmadı
5 Jeng-i hevesden Àyine-i dil bulundı ãÀf AmmÀ cemÀl-i yÀre muúÀbil bulunmadı
6 İtdük bir ÀsitÀnede çoú cüst ü cÿ èazìz Bir òÀnúahda mürşid-i kÀmil bulunmadı
7 RÀşid kibÀr-zÀdelere diúúat eyledüm CLXXXIV Ü 48a. CLXXXV AE1 34b, AE2 26b, MK1 38b, MK2 27a, SÇ 40b, Ü 50a. 1 AE2’de bu beytin yanında, sayfa kenarında “bu maùlaè Münìf Efendi meróÿmuñdur” ifadesi vardır.
278
Necl-i necìb-i pÀke muèÀdil bulunmadı CLXXXVICLXXXVI
MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün 1 Ne dermÀn eyledümse derdüme bir başúa derd oldı Sefercel ãaàlıú aldum çehrem andan böyle zerd oldı
2 İşÀret gerçi úÀbil lìk ifrÀù-ı naòÀfetden MiyÀn-ı ehl-i óikmetde vücÿdum cüzé ü ferd oldı 3 DelÀlet eyleyen nefsiçün eyler ãayd-ı iúbÀle İden ièrÀø åaèleb-i meşrebÀndan şìr-i merd oldı 4 O şÿò üftÀdegÀna germ-òÿn idi muúaddemler Ne oldı şimdi bilmem òÿy degüşdi böyle serd oldı
5 Olur her dil-berüñ pìrÀmeninde bir alay aàyÀr Bu gül-şende gören var mı dikensüz hìç verd oldı 6 Düşeş gelse néolur bir kerre zÀrı hep se-yek geldi Bu luèbetüñde RÀşid çoú zamÀn meşàÿl-i nerd oldı
CLXXXVIICLXXXVII Mefèÿlü FÀèilÀtü MefÀèìlü FÀèilün
1 SevdÀ-yı zülfi dildeki şÀèir nihÀn úodı Úoynında ãan füsÿn ile sÀóir yılan úodı 2 Bir mÿ ile dü èÀlemi peyvend idüp o şÿò Òalú ortasında bellüce adın miyÀn úodı 3 RuòsÀr-ı yÀre münceõib olmaz mı ehl-i dil ÇÀlÀk-ı dest-i äunè-ı ezel anda Àn úodı
4 Ol nev-nihÀl-i èişvede kim var dü şeftereng Mevc-i nigeh úoparmaú içün nerdibÀn úodı
5 Hem-nÀmı virdi böyle òaber maòlÀs yine ErbÀb-ı ùabè RÀşidüñ Àteş-zebÀn úodı5
CLXXXVI AE1 35a, AE2 27b, MK1 38b, Ü 50a. CLXXXVII AE1 35a, AE2 27b, MK1 39a, MK2 28a, SÇ 41a, Ü 50a. 5 AE1’de, MK1’de, Ü’de bu beytin yanında, sayfa kenarında “bu mıãrÀè ãÀóib-i tÀrìò RÀşid Efendinüñdür” ifadesi vardır.
279
CLXXXVIIICLXXXVIII Mefèÿlü FÀèilÀtü MefÀèìlü FÀèilün
1 Menfÿr-ı ùabè-ı ehl-i cihÀnuz belÀ gibi Müstaàall-i kibÀr u ãıàÀruz gedÀ gibi
2 Gör baòt-ı şÿmı her kime kim itsem ilticÀ
İtmez úabÿl kimse beni iftirÀ gibi
3 Olmaz dehen dehÀna virüp hem-dem olmaàa Bezm-i cihÀnda cÀm-ı mey-i àam-zidÀ gibi 4 Ey şeh-süvÀr nÀz niyÀzum budur saña Terk itme ÀşinÀ-yı úadìmi vefÀ gibi
5 Óaúúında cümlenüñ ola bir merd-i nìk-òvÀh BÀlÀ-yı dest olur yeri elbet duèÀ gibi
6 Yoúdur cevÀbı himmetüñ ammÀ suèÀlde Himmet mi var cihÀnda èaceb iètinÀ gibi 7 Ùamàa-yı Àferìnine üstÀd-ı ekremüñ RÀşid bu nev-nesìc-i belÀàat sezÀ gibi
CLXXXIXCLXXXIX FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Bir görüşde o perì èaúlumı aldı gitdi İtdi şeydÀ beni ãaórÀlara ãaldı gitdi
2 èArż içün óÀlümi gitmişdi göñül dil-dÀra Gelmedi bir òaber-i luùf ile úaldı gitdi
3 Bir şuèÿrum var idi şunda o şÿò-ı şengül Hemçü ùarrÀr gelüp yanuma çaldı gitdi
4 Baña bir yÀr-ı muvÀfıú idi èİrfÀn Paşa Lücce-i raómete RÀşid o da ùaldı gitdi
CXCCXC Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün
1 Dil-dÀra gül atdum ten-i nermi berelendi CÀnfes gibi ruòsÀrı nigehden zedelendi CLXXXVIII AE1 35a, AE2 26b, MK1 39a, MK2 27b, SÇ 40b, Ü 50b. CLXXXIX AE1 35a, MK 196 41b, Ü 52a. CXC AE1 35a, MK1 41b, Ü 52b.
280
2 Dem-keş babalar tÀze köçeklerle heyÀ-hey BektÀşilerüñ tekyesi dün mey-kedelendi
3 AàyÀra girìbÀnını ol şÿò açınca YÀrÀn-ı ãafÀ gördi bu óÀli pirelendi
4 GermÀbede ol şÿò-ı perì-rÿyı görenler Cin ùutmışa döndi yere düşdi debelendi
5 Dün tekye-i Saèdìde o merdÀnı görünce ZüvvÀr gelüp vecd ile óÀle dedelendi 6 Evvelleri açıú idi ebvÀb-ı mürüvvet RÀşid bu zamÀn néoldı úapandı rizelendi
CXCICXCI MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
1 Terennüm-sÀz-ı bezm-i èíş u nÿş-ı vuãlatum şimdi Göñülden berken-i òÀr-ı òumÀr-ı óasretüm şimdi
2 CenÀó-işkeste murà-ı ÀşiyÀn-ı èacz idüm ammÀ HümÀ-pervÀz-ı evc-i ÀsümÀn-ı rifèatüm şimdi
3 Úadeó-peymÀ-yı ãahbÀ-yı viãÀl-i yÀr iken evvel Şikence-òvÀr-ı sìlì-i òumÀr-ı fürúatüm şimdi 4 MiåÀl-i nabż-ı deryÀ ıżùırÀb-ı maóż idüm ammÀ Şükÿh-ı èışú ile kÿh-ı vaúÀr u miknetüm şimdi
5 Görüp evżÀè-ı nÀ-bercÀ-yı ebnÀ-yı zamÀnı hep Göñülde úalmadı RÀşid cihÀna raàbetüm şimdi 6 ÒudÀ memdÿd ide èömr-i cenÀb-ı mìr-i Maómÿdı Der-i luùfında zìrÀ dÀnişìn-i rÀóatum şimdi
CXCIICXCII Mefèÿlü FÀèilÀtü MefÀèìlü FÀèilün
1 Eylerdi yÀd luùfı ile bir zamÀn beni Şimdi unutdı gitdi o nÀ-mihr-bÀn beni
CXCI AE1 35b, AE2 27a, MK1 39b, SÇ 40b, Ü 50b. CXCII AE1 35b, AE2 27a, MK1 39b, Ü 50b.
281
2 NÀlÀn olursa dest-i felekden èaceb midür MÀnend-i tìr atdı o úaşı kemÀn beni
3 Düşmen olursa pek güce gelmez ÀbÀr-ı dil Gerçek gücendirür inanursañ yalan beni
4 Baú ãÿretümde oldı nümÀyÀn kemÀl-i yeés Úoyduñ bu óÀle èÀúıbet ey yÀr-ı cÀn beni 5 Óıfôumdadur uãÿl ü fürÿè-ı maúÀm-ı èışú Ol perdelerde eyleme sen imtióÀn beni 6 Muùrib feraó-fezÀ dile nÀz u niyÀzdur Maàmÿm ider nevÀ-yı èAcem IãfahÀn beni 7 Geldükçe yÀda ben saña tenhÀda aàlarum Sen ister eyle eyleme òÀùır-nişÀn beni
8 Bir gün gelür de óÀlüme yÀrüm şefìú olur Kesmem ümìdi Óaúdan ider kÀm-rÀn beni 9 RÀşid ne mümkin eyleyemem şükrüni edÀ FeyyÀż-ı Muùlaú eyledi raùbüél-lisÀn beni
CXCIIICXCIII FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün
1 Çoú görüp Àòir felek mehcÿr-ı yÀr itdüñ beni ŞÀd-kÀm ol àayri çeng-i yeése tÀr itdüñ beni
2 Úırdıàuñ günden berü cÀm-ı neşÀù-ı òÀùırum SÀúiyÀ ãahbÀ-yı nÀba tevbe-kÀr itdüñ beni
3 Naòl-i nÀzum şaòã-ı nÀ-hem-vÀr ile gezdükçe sen NÀr-ı àayretde sipend-i bì-úarÀr itdüñ beni 4 NÀz ile ruòsÀrdan ùaró eyledükçe kÀkülüñ Gül-şen-i vaãf-ı cemÀlüñde hezÀr itdüñ beni
5 Ben hümÀ-yı per-güşÀ-yı evc-i istiànÀ idüm
CXCIII AE1 35b, AE2 28a, MK1 40a, MK2 28a, SÇ 41b, Ü 51a.
282
ÜstüòvÀn-ı òuşk ile şÀhum şikÀr itdüñ beni
6 Nevk-i àamzeñle begüm çün kÀàıd-ı sÿzen-zede Acımaz mısuñ ser-À-pÀ zaòm-dÀr itdüñ beni
7 NÀz ile peyveste muètÀd-ı niyÀz olduúça sen èÁúıbet gördüñ mi cÀnÀ dil-figÀr itdüñ beni 8 Bir teveccühle èazìzüm neyledüñ óayretdeyim Vech-i pÀk-i vaódete Àyìne-dÀr itdüñ beni
9 Bir zamÀn hem-bezm-i ünsÀ-üns iken RÀşid gibi Çoú görüp Àòir felek mehcÿr-ı yÀr itdüñ beni
CXCIVCXCIV FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün
1 èIşúı taèrìf it didüm Mecnÿna nÀ-úÀbil didi èÁúıl iseñ olma nisvÀna ãaúın mÀéil didi 2 Kÿh-sÀr-ı ìtilÀyı sÀlimen aşmaú èasìr ÁsümÀna çıúma bién-nisbe úolay úÀbil didi
3 Kişt-zÀr-ı dehri ãordum pìr bir dihúÀndan BÀd-ber keff Àòiri bì-àalle vü óÀãıl didi
4 æeyyib ü bÀkir misüñ ãordum zen-i dünyÀya ben Hep düşürdüm ãad hezÀr erden olup óÀmil didi
5 Úanàı ehl-i óÀlden itdümse istifsÀr ben Óaúúa ùÀèatle erenler oldılar vÀãıl didi
6 Óaøret-i SulùÀn-ı èOåmÀna teveccüh eyledüm èAdl ile oldum şehen-şÀhìye ben nÀéil didi 7 Himmet isterseñ ricÀléullÀhdan òidmet gerek Diñle RÀşid bu sözi bir mürşid-i kÀmil didi
CXCVCXCV MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
1 Ne düşnÀmı ne talùìf-i civÀn-merdÀnesi úaldı O şÿòuñ òÀùırumda dìde-i mestÀnesi úaldı
CXCIV AE1 35b. CXCV AE1 36a, MK1 40a, MK2 27a, Ü 51a.
283
2 Bu bezm-i èÀlemüñ vaútiyle sürdük demlerin şimdi Ne ol ãahbÀ ne ol sÀúì ne ol peymÀnesi úaldı
3 Yanup maóv oldı gitdi gerçi şemè-i cÀn-güdÀz ammÀ äabÀó-ı óaşre dek sÿz-ı dil-i pervÀnesi úaldı
4 Néolur olmazsa bülbül úuş tüyi òÀşÀkdan olsun Bu gül-şenden hezÀrÀn murà uçup hep lÀnesi úaldı 5 O şÿò-ı dil-rübÀya cümleten ãarf eyledi varın Elinde zÀhidüñ bir sübóa-i ãad-dÀnesi úaldı 6 CihÀnda var ise õevú idecek meşrebce kÀşÀne HemÀn pìr-i muàÀnuñ şunda bir mey-òÀnesi úaldı
7 Bıraúdı gitdi çoúdan Úays deşt-i èışú-ı LeylÀyı Velì dillerde şu dìvÀnenüñ efsÀnesi úaldı 8 Faúìrüñ úalbini yıúma nice maàrÿr-ı iúbÀlüñ Olup vìrÀne Àòir bÿma devlet-òÀnesi úaldı
9 SuéÀl itdüm ne úaldı yÀdigÀr iòvÀna RÀşidden Úalem virdi cevÀbı şièr-i üstÀdÀnesi úaldı
CXCVICXCVI Bu áazeli Kütahya Muóaããılı Esbaú Meróÿm Seyfì Beg İle MevÀlì-i KirÀmdan
Yanya VilÀyeti Merkez NÀéibi Fażìletlü èÁãım Beg Óażretleri Tanôìr Eylemişdür Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün
1 Bir terzi peçe kesdi bize işler efendi Sÿzen gibi müjgÀnı dile işler efendi 2 Ten penbe gibi nerm ü miyÀn rişteden ince Yüksük gibi fem belki de kÿçek-ter efendi 3 NÀzikdür hemÀn örselenür óırã ile ãıúma Al cÀnfese ruòsÀrı hemÀn beñzer efendi3
4 MiúrÀż gibi àamzeleri õihnini ùoàrar LÀ-büd şaşurur çerbiyi görse her efendi
CXCVI AE1 36a, MK1 40b, MK2 27b, Ü 51a. 3 //nÀzikdür hemÀn: nÀzikdür amÀn Ü.
284
5 Ser-tÀ-úadem endÀmı iplik tügmeye beñzer Baú ãırma gibi tel tel o gìsÿlar efendi 6 Żabù eyledi hep çÀr-su-yı èÀlemi ãítı NÀm olsa èaceb mi aña İskender efendi
7 äordum adını nÀz iderek söyledi ol şÿò Begler çaàurursa aàayı dirler efendi
8 KÀlÀ-yı viãÀli hele endÀzeye gelmez Kesdürmede gerçi gözine ekåer efendi 9 Vaãf itsem eger muãùalaóÀt üzre o şÿòı Gitdükçe uzar úaddi gibi sözler efendi 10 Óürmet bulamaz müflis eger Nergisi olsa Raàbetli ider serkeşi sìm ü zer efendi 11 DulÀbı çevir uymuş iken gerdiş-i çaròı Bir óÀlde ùurmaz bu felek döner efendi 12 Elbette tefevvuú ider eyler ise RÀşid Bu şièrümi tanôìre kerem Zìver Efendi
CXCVIICXCVII Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün
1 Dil-dÀr bu şeb òÀnemi teşrìf buyurdı VÀúıf olup aóvÀlüme talùìf buyurdı
2 Tefrìó ider úalbi diyü èanber-sÀrÀ ÒÀl-i ruòını şemm ile teklìf buyurdı
3 èOåmÀni nişÀniyle idüp rütbemi terfìè ÒÀúÀn-ı zamÀn úadrümi tażèìf buyurdı 4 Óaú yÀver ola ãadr-ı saèìdüél-vüzerÀ Úalbümde olan åıúleti taòfìf buyurdı
5 Òidmetde úuãÿr itmemege devlete RÀşid
CXCVII AE1 36a, Ü 51a.
285
ÜstÀd-ı èazìzüm beni taólìf buyurdı CXCVIIICXCVIII
Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün 1 Dil bir müjesi tìr ü kemÀn úaşa uruldı Merhem yoà imiş ol oúı iòrÀca ãoruldı
2 Aúdı bulanuú cÿ gibi her cÀnibe göñlüm Çil sÀl bu óÀl üzre geçüp şimdi ùuruldı
3 Ögrendi güzel naàme kemÀn bezm-i cihÀnda ÜstÀd eliyle úulaàı gerçi buruldı
4 MìúÀta açup sìnesin ol şÿò baúarsa Bil sÀèat-i iúbÀlüñ o vaút işte úuruldı
5 RÀşid aradı maórem-i rÀz itmege bir dïst Bì-hÿde cihÀnı ùolaşup gezdi yoruldı
CXCIXCXCIX MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
1 Kime ãordumsa óÀlini yek-dìgerden mübtelÀ çıúdı Gelüp derd ü øarÿret şimdi başúa bir belÀ çıúdı1
2 Tefeüél eyledük yÀrÀn ile DìvÀn-ı ÓÀfıôdan نيادع ا لدمستي ما تلق من نهوي baña çıúdı 3 Úapılma ãÿret-i zühhÀd-ı fÀsıd-sìrete zinhÀr Niçe ãÀóib-kerÀmet ãandıàum ehl-i riyÀ çıúdı
4 Olur bÀèiå ôuhÿr-ı óÀdiåÀta ekåerì esbÀb TevÀrìòi açup baúdum niçe èibret-nümÀ çıúdı
5 Senüñçün úurèa-endÀz oldılar aóbÀb üç defèa Bi-óamdiliéllÀh óüsn-i òÀtime RÀşid saña çıúdı5
CCCC Mefèÿlü FÀèilÀtü MefÀèìlü FÀèilün
1 Yoúdur süren devÀm ile dehrüñ ãafÀsını
CXCVIII AE1 36b, Ü 50a. CXCIX AE1 36b. 1/Bu mısraın vezni bozuktur. 5 //Bu mısraın vezni bozuktur. CC AE1 36a, MK1 40a, Ü 50b.
286
Var mı èaceb ki çekmeyen aãlÀ cefÀsını
2 Senden ùabìb çekse elin çekme àam göñül Derdi viren saña ider iósÀn devÀsını
3 Ol şÿòa kim didi saña meyl eyle ey göñül Artuú çekinme çekmeli nÀz u edÀsını
4 Urmış raúìbi istemiş ol şÿò tìà ile Çoúdan arardı buldı o müfsid belÀsını
5 İòrÀc ider maóalleli insÀnı òÀneden Naúd-i nefesle virmese bir gün kirÀsını 6 Bir ehl-i óÀl nÀèt oúudı tekyede bugün Hep vecde geldiler işidenler ãadÀsını
7 DÿçÀr-ı èillet oldı Begoàlında çoú kişi RÀşid begenmedüm hele Àb u hevÀsını
CCICCI MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
1 Bu mıãraè künc-i fürúatde baña pek óasb-i óÀl oldı Göñül dil-dÀrsüz eglenmiyor bilmem ne óÀl oldı 2 Niçün ãoldurduñ ey bÀd-ı òazÀn ol àonce-i nÀzı O bülbüller ki òoş-elóÀn idi hep işte lÀl oldı 3 Néolur sen de egülseñ naòl-i nÀzum ruòlaruñ öpsem
Ne vaút oldıysa bÀr-Àver nihÀl-i tÀze dal oldı3
4 Ne yapsun yanmasun çün şemè-i maófil òasta-i hicrÀn Senüñle àayrılar sÀàar-keş-i bezm-i viãÀl oldı 5 äaúın meftÿn-ı gìsÿ-yı zenÀn-ı dil-firìb olma İşitdük Úays içün bu bÀbda çoú úíl ü úÀl oldı
6 İçerse óürmet-i ãahbÀyı inkÀr eylemez rindÀn A zÀhid úanàı meõhebde riyÀ-kÀrì óelÀl oldı
CCI AE1 36b, MK1 40b, MK2 28a, SÇ 41b, Ü 51b. 3 //ne vaút: ne dem SÇ.
287
7 Beher-şeb fikret-i mażmÿn-ı òaùù-ı yÀrdan RÀşid Vücÿdum Şevketüñ şièri gibi maóż-ı òayÀl oldı
CCIICCII FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün
1 Óalúa-i rindÀn èışúa gelse içse bÀdeyi Rehn ider elbette zÀhid sübóa vü seccÀdeyi
2 Nev-òaù òÀùır-nevÀz u nükte-dÀna meyl ider İstemez dil kÀàıd-ÀsÀ öyle rÿy-ı sÀdeyi
3 Bu gice meh-tÀb efendüm munùaôır aóbÀb hep Luùf idüp teşrìf úıl bezm-i ùarab-ÀmÀdeyi 4 Eylerüm ümìd iòvÀn-ı kerem-kÀrÀndan YÀd iderler merúadi yanında bu üftÀdeyi 5 NÀéil-i dil-òvÀh u iúbÀl eylesün RÀşid ÒudÀ Óażret-i èİrfÀn Paşa-yı mekÀrim-èÀdeyi
CCIIICCIII MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün Mefaèìlün
1 Ne ol ãahbÀ ne ol sÀúì ne ol dÀd-ver dihiş úaldı Bize mey-òÀne-i imkÀnda bilmem ne iş úaldı
2 Úanı evvelki leõõetler dimÀà-ı èíş-ı èÀlemde èAyıpdur söylemek dünyÀda ùatlı bir sikiş úaldı
3 Aşurduú biz bu şeb teng-i úumÀş-ı vaãl-ı dil-dÀrı Raúìbüñ dìde-bÀn-ÀsÀ faúaù destinde şiş úaldı 4 Sipihrüñ nÀn-ı òuşka zaòm-ı seng-i imtinÀnından Efendüm ne dehÀn-ı iştihÀ bizde ne diş úaldı
5 Bu şaùranc-ı süòanda esb-i leng-i kilk ile RÀşid Nice üstÀduñ aldum ferzini şÀhìye kìş úaldı
CCIVCCIV Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün
1 Gitdi nice zengin eli boş hep zeri úaldı Yatdı úurı ùopraàa pamuú pisteri úaldı CCII AE1 36b, MK1 41a, Ü 51b. CCIII AE1 36b, AE2 28a, MK1 41a, MK2 28b, SÇ 41b, Ü 52a. CCIV AE1 37a, MK1 41a, Ü 52a.
288
2 Bir óÀle úodı cismümi rencÿri-i miónet DìdÀna mezÀrumda kemikle deri úaldı
3 Şol èÀşıúa taósìn ki yanup şevú ile çün şemè Ne nÀm u nişÀnı ne de òÀkisteri úaldı
4 EcnÀd-ı meserret ile iòrÀc ide MevlÀ NÀ-gÀh girüp úalbüme àam leşkeri úaldı
5 Kim Óażret-i èİrfÀn ile meydÀn-ı süòanda Yaruşmaàa çıúdı ise RÀşid geri úaldı
CCVCCV FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Lafôı var dilde faúaù varsa da maèdÿm gibi Yoú dehÀnından eåer noúùa-i mevhÿm gibi 2 Böyledür òÀn-úah-ı èışúda Àyìn ü uãÿl Óicret-ender-vaùan it sÀlik iseñ mÿm gibi 3 Merd-i úÀniè kim ider meskenini künc-i ferÀà Óaú virür rızúını bì-saèy u ùaleb bÿm gibi 4 Tìz ider neşve-i bÿs-ı lebi teéåìr-i dimÀà èİşve-ger sÀúì-i tersÀ-beççenüñ Rÿm gibi
5 O perì-peykeri gördükde alur lerze beni ÇÀresüz żabù idemem kendümi maómÿm gibi
6 Terk olınmazdı eger olsa bir emr-i memdÿó áÀlibÀ şimdi ãadÀúat daòi meõmÿm gibi 7 Edhem-i kilk ile vÀdì-i süòanda RÀşid Bu gidiş varsa reh-i Óażret-i Maòdÿm gibi
CCVICCVI Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün
1 Álÿde-i evsÀò-ı òaùÀyÀyum ilÀhì Baór-i kerem ü maàfiretüñ nÀ-mütenÀhì
CCV AE1 37a, AE2 27a, MK1 41b, MK2 30a, SÇ 41a, Ü 52a. CCVI AE1 37a, MK1 39a, Ü 52b.
289
2 NoúãÀn-ı maèÀrifde benüm ekmel-i kÀmil İdrÀk iderüm èaczümi nefsümde kemÀ-hì
3 ÁsÀn geçilür ãanma óaúìúatde mecÀzı Çoúdur òaùarı ãor baña bir kerre o rÀhı 4 Gördüñ nice maèmÿreleri yelle yuf oldı EmlÀk ü èaúÀrÀt ile pek olma mübÀhì
5 Ádem ne imiş Àdem oúursa anı añlar ŞÀyÀn-ı naôardur hele Óüsn ü Dil Àhı5 6 Çoú görmişüz èÀlemde nuúÿş-ı èiber-Àmìz Temyìz ideliden beri esfìd ü siyÀhı
7 Evvel daòi varsa bu úadar yoàidi ôannum EsbÀb-ı menÀhì ile ÀlÀt-ı melÀhì 8 ÁåÀr ider iåbÀt-ı hüner lÀf ile olmaz FerhÀduñ olur ãÿret-i Şìrìn güvÀhı 9 MÀ-fÀta teéessüf ile şu vaúti geçürme Gel kendiñe RÀşid bıraú efkÀr-ı tebÀhı
CCVIICCVII Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün
1 áaflet ile èömrüñ çoàı óayf uyúuya gitdi DeryÀda seyÀóatle birazı ãuya gitdi
2 Ol şÿòa didüm gitme ùarìú-i süfehÀya Gÿş eylemeyüp pendümi boydan boya gitdi 3 Seyr itmege ol mÀhı bu şeb ãayd-ı semekde Pek çoú kişi ãandal ile úoydan úoya gitdi 4 Çoú vÀriåi gördük yedi mìrÀåı bitürdi Meşhÿr meåel geldi o óaydan óuya gitdi
5 Dil-dÀr gelüp òÀùırını ãordı yaşasun RÀşid hele dìdÀrına ùoya ùoya gitdi 5 AE1’de, MK1’de bu beytin yanında, sayfa kenarında “menåÿr u muãùalaó bir kitÀbdur” ifadesi vardır. CCVII AE1 37a, MK1 42a, Ü 51b.
290
CCVIIICCVIII Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün
1 On beş sene geşt eyledük aúùÀr-ı cihÀnı Biz gördük efendi niçe yaòşı vü yamanı
2 Vaãf eyleyerek óÿrı ider şehveti tehyìc VÀèiô ãanıyor varsa óamiż òÀn-ı cinÀnı
3 YÀ Óaú yine dün òÀn-úah-ı tìrde gördüm RÀmìlere meydÀn oúuyan úaşı kemÀnı
4 Ey ãÀóìb-i òirmen ãavurup atma meåeldür Sen ãaúla ãamanı gelür elbette zamÀnı
5 DÀéim bu niyÀzum beni òullÀn-ı kirÀmı MevlÀ-yı áani itmeye muótÀc-ı edÀnì 6 EbyÀtını yapmaúda iken bu àazelüñ ben ÓÀéiù yıúulup ùutdı evi tozı dumanı
7 Seksen senedür eyledük ÀlÀm ile ÀrÀm Tebdìl idelüm gel göñül artuú bu mekÀnı
8 Çoú şÀèir ü münşìleri gördüm bu zamÀnda Yoú ôann iderüm Óażret-i èİrfÀna müdÀnì 9 RÀşid mütenaèim ola firdevs-i berìnde Raómetle beni yÀd idenüñ rÿó-ı revÀnı
CCIXCCIX Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün
1 Naúl itmedi bu meséelede kimse cevÀzı CÀéiz olamaz cemè-i óaúìúatle mecÀzı
2 ElóÀnuñ olur her biri bir gÿne feraó-baòş Tercìh iderüm cümle maúÀmÀta ÓicÀzı
3 Gül-şende güle úarşu iken lÀne-i bülbül İôhÀr ider efàÀn ile baú sÿz u güdÀzı
CCVIII AE1 37b, MK1 40a, Ü 52b. CCIX AE1 37b, MK1 41b, Ü 49b.
291
4 NÀz eyler ise şÀhid-i ÀmÀl viãÀle
DÀmÀn-ı şebÀn-gÀha ãarıl eyle niyÀzı
5 İmrÀr iderüz ãabr ile RÀşid keder itme EyyÀm-ı àamuñ gitdi çoàı úaldı pek azı
CCXCCX FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 İtdiler Úays ile FerhÀdı iki zen rüsvÀy VÀy èavretlere meftÿn olanuñ óÀline vÀy
2 Gidelüm mi didiler ãulara yarın yÀrÀn Yaàmur olmazsa didüm maãrafı benden hay hay 3 Tekye-i tìre dün aóibbÀ ile gitmişdüm Cümle rÀmìlere meydÀn oúudı bir úaşı yay
4 Bir küçük òÀne efendi yeter ìrÀda göre Büyük açma úapuyı maãrafuñ encÀmı ãay 5 Hele düşvÀrcadur úanùara-i èışúı mecÀz Diñle RÀşid geçilür ãanma óaúìúatde úolay
CCXICCXI FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
1 Cÿşiş-i girye ki Mıãr-ı àama Nìl itdi beni Áh-ı óasret daòi ol Nìlde mìl itdi beni
2 ÒÀl-i mÿ-dÀrı biñ efsÿn ile Àh ol ãanemüñ èÁúıbet şemè-i kilìsÀya fitìl itdi beni 3 Maóø-ı óikmet idügin maènìde idrÀk itdüm äÿretÀ gerçi biraz èışú õelìl itdi beni3 4 Mest iken ol gül-i nÀzik-teni incitme Àh
äoñra biñ luùfla tenhÀda òacìl itdi beni
5 Ben o reh-dÀn-ı sevÀd-ı óükm-i ÀbÀdum kim Òıør ser-çeşme-i taóúìúa delìl itdi beni CCX AE1 37b. CCXI AE2 27b, SÇ 41a. 3 /maóø-ı óikmet: maóø-ı èizzet SÇ.
292
6 RÀşid üstÀduñ olup himmet-i vÀlÀsı sebeb Genc-i maènÀya úader şimdi vekìl itdi beni
KIT’ALAR
ÚIÙAèÁT II
MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün 1 Efendüm RÀşid adlu bir ùabìb aldum bu gün ãaàlıú
BerÀy-ı tecrübe isterseñüz gelsün devÀ virsün
2 DuèÀdan başúa gelmez çÀre dest-i èÀcizÀnemden İşütdüm gözlerüñ aàrur imiş Rabbüm şifÀ virsün2
IIII RefÀúatümüzde Bulunan EvúÀf-ı HümÀyÿn NÀôırı Esbaú KÀnì Beg Meróÿmuñ
Maòdÿmı Şefìú Beg Óażretlerine İhdÀ Olunan Kelìm-i KÀşÀnì Ôahrına Yazılmışdur MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
1 áıyÀbumda òulÿã-i úalbümi teõkìr içün RÀşid Bu dìvÀn Óaøret-i Mìr-i Şefìúe yÀdigÀr olsun
2 Refìú ü yÀr olup her óÀlde tevfìú-i RaómÀnì KemÀlÀt u maèÀrifle cihÀnda nÀm-dÀr olsun
IIIIII Mefèÿlü FÀèilÀtü MefÀèìlü FÀèilün
1 SulùÀn-ı èışú bÀr-gehin úurdı sìneme Naúl itdi cÀy-ı dìgere dil raòt-ı rÀóatı
2 Terk eyleyüp bu yurdı sebük-bÀrca hemÀn RÀşid o bir kÿya idelüm biz de rıóleti
I AE1 39a, AE2 34b, MK1 54b, Ü 65b. 2 //işitdüm gözlerüñ aàrur imiş: işitdüm nÀ-mizÀc olmışsuñuz AE2. II AE1 39a, AE2 40a, MK1 54b, Ü 65b. III AE1 40a, AE2 41a, Ü 66b.
293
IVIV Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün
1 Maómÿd Beg ol õÀt-ı necÀbet-güheri Óaú Dürr-i ôÀhir ü bÀùın ide maèmÿr iki yüzden1 2 Gÿş eyleyüp aèdÀsı ola vaåf-ı cemìlin DÀà-ı óased ü óıúd ile maúhÿr iki yüzden 3 Luùf eyleyüp aóbÀbla düşmen arasında İtdi dil-i maózÿnumı mesrÿr iki yüzden
VV Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün
1 Ünsiyyeti germ itmege itmiş iken ÀàÀz Benden seni tebrìd iden encÀm ben oldum
2 AàyÀrdan endìşeler eyler idüm evvel
Benden beni tebèìd iden encÀm ben oldum VIVI
MefÀèìlün MefÀèìlün Feèÿlün 1 Saña cÀnÀ bu cüzéi òastalıkdan ŞifÀ-yı külli iósÀn ide MevlÀ 2 Vücÿdum fiél-meåel ben rÿósuñ sen EõÀ kim sende elbet bende peydÀ
VIIVII MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
1 Meåeldür kim óuãÿl-i naúde lÀzım öksürük dirler SuèÀlinden néola RÀşid bulursa fÀéide bulsun 2 Vücÿdum nÀ-tüvÀn u şiddet-i sermÀ úavì àÀyet Efendüm èÀcize bir kürk èinÀyet eyle gerek olsun
VIIIVIII FÀèilatün FÀèilÀtün FÀèilün
1 MuãùafÀ KÀnì Begüñ maòdÿmı èUmde-i ehl-i úalem Mìr Şefìú
IV AE1 5a, AE2 34b, SÇ 43b. 1 /Bu mısraın vezni bozuktur. V AE2 34b. VI AE2 34b. VII AE234b, SÇ 43b. VIII AE1 39b, AE2 40b, MK1 55a, Ü 66a.
294
2 äaà olaydı eger èİzzet MollÀ Vaãf iderdi anı ber-vech-i óaúìú
MÜFREDLER
MÜFREDÁT II
Taømìn-i Mıãraè-ı Evvel FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
áam degül olsa da ôÀhir òatt-ı rÿy-i cÀnÀn Óüsni bÀúìdür anuñ Ànına gelmez noúãÀn
IIII Mefèÿlü FÀèilÀtü MefÀèìlü FÀèilün
Çeşmümle eger eyleseñ Àyìneye naôar Dil-bestelik nedür o zamÀn söylerüm saña
IIIIII FeèilÀtün FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
CÀmı alsam ele cÀnÀ ne gelür òÀtıruma äundıàuñ nÀz ile peymÀne gelür òÀùıruma
IVIV Mìr-i MüşÀrün-İleyh Óażretlerine İhdÀ Olunan ÙÀlib-i İmlÀ DìvÀn-ı Nefìsi Żahrına
Yazılmışdur FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilatün FÀèilün
Maãlaóat mı böyle bir dìvÀnı itmek yÀdigÀr CÀn fedÀ RÀşid eger bir FÀtióa oúursa yÀr
I AE1 39a, AE2 40a, MK1 54b, Ü 66a. II AE1 39b, AE2 40a, MK1 54b, Ü 66a. III AE1 39b, AE2 40a, MK1 54b, Ü 66a. IV AE1 39b, AE2 40a, MK1 54b, Ü 66a.
295
VV Mìr-i MüşÀrün-ileyh Mest-i CemÀl-i YezdÀnì Şeyò Evóadì-i IãfahÀnìye Mensÿb
KitÀb-ı MüsteùÀb-ı CÀm-ı Cem İle èAbd-i èAcìzi Mükrem Buyurduúlarında İnşÀd Olunmışdur
MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün SifÀl-i köhnemi úırdıysa da seng-i àam-ı devrÀn Şefìú Beg raóm idüp úıldı baña bir cÀm-ı Cem iósÀn
VIVI MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
Şefìú Beg iltifÀt itdi baña dìvÀn-ı èİzzetle Muèazzez eylesün MevlÀ anı iúbÀl ü devletle
VIIVII Taãvìr-i Zìrine Yazılmışdur
MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün Baúarken rÿy-i yÀre kendümi aldurmışum RÀşid Ùayanmış úalmışum dìvÀra çün Àyìne óayretden
VIIIVIII MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
CemÀl-i yÀre naòvet virdi RÀşid ãafvet-i úalbüm Bu óÀle işte úaldum gitdi çün Àyìne óayretde
IXIX Der-óaúú-ı Óażret-i MevlÀnÀ Úuddise Sırrehüél-aèlÀ
MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün èAzìzÀn-ı kirÀmuñ mevkib-i èÀlìsine baúdum
Óaúìúatde göründi çeşmüme ÒünkÀr MevlÀnÀ XX
MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün Ùuruú çoúdur vuãÿl-i Óażrete ammÀ óaúìúatde Ùarìú-i nÀzenìndür başúadur Àyìn-i MevlÀnÀ
XIXI Naúş-ı Mühr ü ZÀde-i Ùabè-ı Òvìş
FÀèilÀtün FÀèilÀtün FÀèilün NÀr İbrÀhìm RÀşid gül-sitÀn
V AE1 39b, AE2 40b, MK1 54b, Ü 66a. VI AE1 39b, AE2 40b, MK1 55a, Ü 66a. VII AE1 39b, MK1 55a, Ü 66a. VIII AE1 39b, MK1 55a, Ü 66a. IX AE1 39b, AE2 41a, MK1 55a, Ü 66b. X AE1 39b, AE2 41a, MK1 55a, Ü 66b. XI AE1 39b, AE 44b, AE2 40b, MK1 49a, MK2 55a, Ü 58b, Ü 66b.
296
XIIXII FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilatün Feèilün
Yetişür èÀrife bir gül bu meåeldür meşhÿr Úoúlamam olsa hezÀr ol ruò-ı Àl üstine gül
XIIIXIII MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
لکنت کرده ا ند ا و رانميدا نم چسا ن ا ستا د ز شيرينی زيا نش وقت کفتن با لين چسد
XIVXIV Mefèÿlü MefÀèìlü MefÀèìlü Feèÿlün
İnãÀf buyurmaz mısuñ ey yÀr-ı Şefìúüm Ben diş çekeyim çekmecede cÀm ãafÀ sen
XVXV Bi’l-iltimÀs Söylenmişdür FeèilÀtün FeèilÀtün Feèilün
Ola tevfìú-i ÒudÀ yÀr-ı Şefìú XVIXVI
Mìr-i MüşÀrün-ileyh Eåer-i Úalem-i Müşgìn Raúamları Olaraú ÜstÀd-ı ŞuèarÀ-yı Rÿm NÀbì-i Meróÿmuñ Òayr-ÀbÀd İsm-iyle Mevsÿm Olan Manôÿmesini Teberruè
Buyurduúlarında İnşÀd Olunmışdur MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
ÒudÀdan isterüm yÀr-ı Şefìúüm ber-murÀd olsun Beni yÀd itdi Òayr-ÀbÀd ile èÀlemde yÀd olsun
XVIIXVII Mefèÿlü FÀèilatü MefÀèìlü FÀèilün
RÀşid èaceb mi bulsa bu mecmÿèa iştihÀr èAks itdi her ãaóìfesine óaùù-ı rÿy-i yÀr
XVIIIXVIII MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
Şehìd olmaú elinde cÀnuma minnet idi billÀh Bu kÀr-ı òayrı icrÀ itmedi yÀr-ı Şefìúüm Àh
XIXXIX MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
Şefìúüm iòtiyÀr-ı àurbet itdi yÀrsüz úaldum XII AE1 40a, AE2 40b, MK1 55a, Ü 66b. XIII AE1 40a, AE2 41a, MK1 55a, Ü 66b. XIV AE1 40a, MK1 55b, Ü 66b. XV AE1 40a, AE2 41a, MK1 55b, Ü 66b. XVI AE1 40a, MK1 55b. XVII AE1 40a, MK1 55b, Ü 66b. XVIII AE2 41a. XIX AE2 41a.
297
Néola giryÀn olursa gözlerüm dìdÀrsuz úaldum XXXX
MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün Teraóóum itmedi gitdi Şefìúüm úaldı dil nÀlÀn ÒudÀ-yı müsteèÀn ãabr-ı cemìl itsün baña iósÀn
XXIXXI Neşve-mend-i SelÀf Taóúìú-i MüşÀrün-ileyh Mìr Şefìú Óażretleri Ùaraflarından Bir
Úıùèa ÓÀfıô DìvÀnı Teberruè Olunduúda İnşÀd Olınan DuèÀ-yı Manôÿmdur MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün MefÀèìlün
Şefìú Beg eyledi DìvÀn-ı ÓÀfıôla beni maóôÿô MeãÀèibden anı úılsun ÒudÀ-yı müsteèÀn maòfÿô
SONUÇ
Râşid (?-1310?-1892) ve Dîvânı İnceleme-Tenkidli Metin” adlı tez
çalışmasından elde dilen sonuçları şu şekilde sıralayabiliriz:
1. İstanbul’da H. 1227/M.1812 tarihinde doğan İbrâhim Râşid, çeşitli devlet
hizmetlerinde bulunmuş olan Numan Ağa’nın oğludur. Tahsilini daha ziyade özel
hocalardan ders alarak tamamlayan şair, Ayıntaplı Aynî Efendi’den Farsça’yı ve şiir
kurallarını öğrenerek manzum sözler söylemeye başlamıştır. Yaklaşık 50 yıl süreyle
devlet görevinde bulunmuş ve H. 1310/M. 1892 tarihinde vefat etmiştir. Merkez
Efendi Kabristanı’nda medfundur.
2. Katalog ve ansiklopedilerde üç nüsha olarak belirtilen Râşid Divanı’nın nüsha
sayısı yedi olarak tespit edilmiştir. İbrâhim Râşid Divanı’nın tenkidli metni yedi
elyazması nüshaya dayanılarak hazırlanmıştır. Tenkidli metinde 5 kaside, 1 murabba,
2 tahmis, 1 tesbi’, 211 gazel, 71 tarih, 8 kıt’a ve 21 müfred yer almaktadır. Bu
şiirlerin tamamı 2004 beyittir.
3. İbrâhim Râşid Efendi’nin gazelleri daha çok 5, 6, 7 beyitliktir. Bunun yanında
şair 11, 12 ve 13 beyitlik gazeller de kaleme almıştır.
XX AE2 41a. XXI AE1 40b, MK1 55b, AE2 40a, Ü 67a.
298
4. İbrâhim Râşid Divanı’nda doğum, ölüm, bir devlet büyüğünün göreve
gelmesi gibi konularda düşürülmüş pek çok tarih bulunmaktadır.
5. Divan’daki şiirler daha çok Arapça ve Farsça kelimelerle
kafiyelendirilmiştir. Bunun yanında tamamen Türkçe kelimelerle kafiyelendirilmiş
şiirler de bulunmaktadır.
6. Şiirlerde sağlam bir vezin kafiye yapısının bulunduğunu söylemek mümkün
gözükmemektedir.
7. İbrâhim Râşid Divanı’nın şekil özellikleri, “nazım şekilleri ve türleri”,
“vezin”, “kafiye ve redif” başlıkları altında; muhteva özellikleri ise “sosyal hayat”,
“gök cisimleri”, “tasavvuf”, “şahıslar” ve “divanın muhtevasında dikkat çeken diğer
özellikler” başlıkları hâlinde incelenmiştir.
8. Şairin edebî kişiliği ve divanı incelenirken etkilendiği şairler, çağdaşları
arasındaki yeri ve etkileri konularına da yer verilmiştir.
9. İbrâhim Râşid’in gazelleri daha çok hakimane bir edâ ile kaleme alınmıştır.
Bu da onun hikemî tarzda şiir söyleyen şairlerin tesirinde olduğunu gösteren bir
husustur.
299
DİZİN
A. Kişi Adları:
-A- Abdülaziz Han: Tr. XVI-1, Tr. XVII-1, Tr. XVIII-1 Abdülmecid Han: K. II-6, KII-14, Mus. I, Tr. I-1, Tr. III-1, Tr. XIII-1, Tr. XV-1, Tr. XX-1 Abdürrahim Efendi: Tr. XXII, Tr. XXIV Ali: G. XCV-III Ali Ağa: Tr. LXIII Aliye Sultan: Tr. IV-7 Ahmet Kemal Paşa: Tr. L Ahmet Rifat Efendi: Tr. XXII Âsâf: K. III-2, K. V-22 Âsım Bey: G. CXCI Asiye Hanım: Tr. XLIII-2 Azrâ: G. XLVIII-4, G. CXLVI-5
-B- Bermekî: Tr. XXIX-1 Binbaşı Hilmi Efendi: Tr. XLVI-1 Bîdil: G. XXV Bursalı Râgıb Mollâ: G. CLIII
-C- Cem: G. LXX-II, G. XCIII, Mf. V, K. IV-22 Cemâl Efendi: Tr. XXXVII
-D-
Dârâ: G. XXXIII-7, G. XCIII-6, Tr. XX-11
-E- Ebû Hanife: G. LII-III Edhem Bey: Tr. XIV-1, Tr. XIV-7 Edhem İbrahim Bey: Tr. XXIV-2 Emine Hesna: Tr. XXIX-4 Eyyûb: G. LV-III, G. XCVIII-6
-F- Farabî: G. XCIV-10 Fahri Bey: Tr. XXVII-1 Fârûk: Tr. I-1, G. XLVIII-6 Fâtıma: Tr. XXXIII-5 Fâtıma Behiye Hanım: Tr. LIX Fatîn: Tr. LVIII-3 Fehmi: G. LIII-7 Felatun: G. CLXIX-4, K. IV-2 Ferhat: G. XXII-2, G. CLXXXIII-2, G. CCVI-8, G. CCX-1 Feridun: K. II-7, Tr. XIII-1 Ferit Bey: Tr. LV-7 Feyzullah Paşa: Tr. LX-1 Firavun: K. III-6 Fuat Paşa: Tr. XVI-3
-G- Ganiye: Tr. XLIX Gürcü Nejat: Tr. LX-2
2
-H- Hacı İbrahim Ağa: Tr. XXI-7 Hacı Tahsin Efendi: Tr. XLIV-3 Hâfız: G. CLI-3 Hallâk-ı Maânî(Kemâl İsmail): K. IV-15 Halit: K. III-4 Halit Efendi: Tr. XII-1 Haşmet Efendi: G. II Hâtem: Tr. LXVI-2 Hatice Hanım: Tr. XLIII-4 Hatice Necibe Hanım: Tr. XLVIII Hayrettin Paşa: Tr. LXVII-1 Hızır: Mus. II-8 Hoca Aynî: G. CLXXX, G. XXIV, G. XXVIII Hoca Neş’et: G. CLXVII-3, G. CLXIX-7 Hurşit: Tr. LX-2 Hünkâr: G. CLXV-5, G. XXXV-2, Mf. X
Hüsrev: G. CLXXXIII-2 -İ-
İbrahim: Mf. XII İbrahim Hilmi Bey: Tr. VI-9 İmâm-ı Sultânî: Tr. XLVI İrfan Paşa: G. CCVIII-8, G. CCIV-5, G. CCII-5, G. CLXXX-8, G. CLXXXVI-9, G. LIX-5, G. LXVI-5, G. LV-6, G. LIII-7, G. XXII-7, G. CXXVII, G. CII, G. CVI, G. LXVIII, G. CXIV, G. LXXVII, G. LXXVIII, G. CXLVIII-5, G. CLXXI, G. CLXXX-8, G. CLXXXIII, G. CLXXXIX-4 İsâ: G. XCII-3 İshak Cavit: Tr. VI-11 İskender: G. XXXIII-7, G. CXCVI-6, Mus. I-IV, Tr. VI-1 İsmail Zühtü Bey: Tr. VIII-1
İzzet: Mf. VI, Mf. VII -K-
Kamer Hanım: Tr. XXVIII Kâmil Efendi: Tr. XXXV, Tr.XLIV-1 Kâni Bey: Kt. II Kays: G. CCI-5, G. CXCV-7, G. CLXXVIII-4, G. CCX-1, G. LXXXV-1, G. CLXIX-1, G. CXX-4, G. CXXXII-5, G. CLXV-2 Kâzım İsmail Efendi: Tr. XLII-6 Kelîm-i Kâşânî: Kt. II Kûhken: G. LIX-2
-L- Lebîb: G. LIII-7, G. XCVII Leyla: Th. II-III/2, G. XXXII-4, G. XL-3, G. LXXVII-1, G. LXXXV-1, G. LXXXVIII-1, G. XCII-1, G. CXX-4, G. CXXXII-5, G. CXL-1, G. CLXV-2, G. CLXIX-1, G. CLXXIV-4, G. CLXXVIII-4, G. CXCV-7 Lokman: K. I-3
-M- Mahdûm: G. CCV-7 Mahmut: G. CXCI-6 Mahmut Aziz: Tr. XXII Mahmut Bey: Kt. IV-1 Mahmut Celalettin Bey: Tr. XXIII Mahmut Nedim Paşa: G. XXXIII-9, G. LXIII, G. LXX, Tr. XII
Mansur: G. III-6, G. XLIII-2 Mazlum Bey: Tr. IX-1 Mecnûn: Mus. II-III/2, G. CXXXII-4, G. XL-3, G. LXXVII-1, G. XC-6, G. XCII-1, G. CXL-1, G. CLXV-2, G. CLXIX-1, G. CLXXIV-4, G. CXCIV-1 Mehdihan: K. IV-2 Mehmet Bey: Tr. XXXI Mehmet Can Efendi: Tr. LXI-4 Mehmet Nâfi Efendi: Tr. X Mehmet Necip Paşa: Tr. XXIX Mehmet Raşit Efendi: G. LXII Mehmet Reşat: Tr. LVII Mehmet Şâmih Efendi: Tr. XLVII Melek Hanım: Tr. LXX-1 Merkez Efendi: Tr. XLVI Mevhibe Sultan: Tr. I-7 Mevlânâ: Tr. XL-6, G. XCIV-11, G. XCVIII-8, Mf. X, Mf. XI Mihriye Hanım: Tr. XLVI-5 Mollâ: G. LXXXV-2 Muhammet: G. CXXX Muhlis Paşa: Tr. LIV Mustafa Rauf: Tr. XXXIX-2 Mustafa Reşit Paşa: K. III Münif: Tr. XXVI
302
Münif (Bey): G. CXXVII-5, G. LXVII-1, G. LXXV, G. CLII-1, Tr. XII-2 Münire Sultan: Tr. V Müstekimzâde Süleyman: G. CLXXII
-N- Nâbî: G. LXVI-6, G. CXXVII-5 Naika Hanım: Tr. LXIV-5 Nâsır Efendi: Tr. XXXIV-6 Nâşit Efendi: Tr. XXXVII Nazenin Hanım: Tr. XLV Nâzım Efendi: Tr. XXXV-4 Nebil Bey: Tr. XXIII Necip Paşa: Tr. LXVI Nedim: G. LXIII-5, G. CVIII-7, G. CXXVII-5 Nefise Hanım: Tr. XXXVII-5 Nergisî: K. III-10, Tr. XIV-2, Tr. LXVII-4, Tr. VIII-2, G. XCII-5 Nesibe Hanım: Tr. LVIII-3 Nesibe Zeynep: Tr. VII-7 Neş’et: G. CLXIX-7, G. CLXVII-3 Nizamî: G. LXXXVI-4 Nûh: G. LXXXII-2 Numan Mâhir Bey: Tr. XXXIII Nûşirevân: K. IV-17
-O- Osman: Tr. XXX-5, Tr. LXVI-6, G. CXCIV-6
-P- Pabuççu Paşa: Tr.XXXII Pertev Efendi: Tr. LXV Perviz: G. XXII-2
-R- Râbia: Tr. LIX-2, Tr. LXVI-1 Rauf Paşa: K. IV-7 Refia Sultan: Tr. II Rüstem: G. CLXX-2
-S- Sâbit: G. XXXII-6, G. CXXVII-5, G. CLXXVI-5, G. CLXXII Sâdık: Tr. LIII Sâdık Efendi: G. CLXX Sâdî: G. LXXXVI-4 Safvet Paşa: Tr. XVII Sâib: G. CLXVIII-2, G. CLXIII-3, Mus. IV Sâid Paşa: Tr. LV, G. CVI-6, G. XIII Sâide Hanım: Tr. XXXII-6
Salih Efendi: Tr. XLIV-1 Sâmia Hanım: Tr. LXV-5 Sarı Timurcı Mehmet: Tr. XXI-1 Seyfi Bey: G. CXCVI Seyit Ahmet Nizamettin: Tr. XXVII Seyit Paşa: Tr. LXV Süleyman: K. III-32, Tr. XX-13
-Ş- Şa’ranizâde Sâlim Bey: Tr. VII, Tr. LXIX Şefik Paşa: Tr. XL, G. XCV, G. XCVIII, Kt. II-1, Mf. V, Mf. VI, Mf. XV, Mf. XVI, Mf. XVII, Mf. XIX, Mf. XX, Mf. XXI, Mf. XXII Şerife Hanım: Tr. XLIV-5 Şevket: G. CLXVII-3, G. CCI-7 Şeyh Bahâ: G. LXXIV-6 Şeyh Evhadî-i İsfehanî: Mf. V Şirin: G. CLXXXIII-2, G. CCVI-8
-T- Tahir Paşa: Tr. VI Tahir Selam Bey: Mus. II Tahsin Bey: Tr. XXXIX Tehemten: K. II-18 Topuzluzâde İbrahim Bey: Tr. LVI Tuğrâyî: G. LXVII-4
-U,Ü- Urfî-i Şirâzî: G. XXVI, G. XXXVII Ümmi Sinan: K. V-30
-V- Vâmık: G. XLVIII-4, G. CXLVI-5 Vassâf: K. IV-2, Tr. VIII-4 Veysel Karanî: G. XXXIX-2 Veysî: Tr. VII-1, Tr. XIV-2, Tr. LXVII-4, Mus. III, G. XCII-5
-Y- Yağlıkçı Hacı Ahmet Efendi: Tr. LXIV-3 Yahya Efendi: Tr. XXVIII Yahya Farik Paşa: Tr. XLVI-2 Yezit: K. II-15 Yusuf: G. IV-2, G. CLXVIII-7, G. XCVII-3 Yusuf Kamil Paşa: Tr. XV
-Z- Zarif Mustafa Paşa: Tr. LIII Zehra: Tr. XLIII-3, Tr. LXIV-1 Zîver(Paşa): G. LIII-7, G. CLXXIII-11, G. CXCVI-12, G. CXXXIX-7 Züleyhâ: G. IV-2, G. CLXVIII-7
303
B. Eser Adları: Divan-ı Hâfız: Mf. XXIII Divan-ı İzzet: Mf. VI Hayr-âbâd: Mf. XVII Hüsn ü Dil: G. CCVI
C. Yer Adları: -A-
Anadolu: Tr. LXI-3, G. LXVI-2 Ahıska: Tr. LXIII Ayrılık Çeşmesi: Tr. LXII
-B- Bedahşan: G. CLIII-3 Beşiktaş: Tr. LV Beyoğlu: G. LXXXVI-7, G. LV-1, G. CC-7 Beyrut: Tr. XLI-4 Bostan İskelesi: Tr. XXXIV, Tr. LXI
-C,Ç- Cağaloğlu: Tr. LVIII Cezerî Kasım Paşa Camii: Tr. XXXVI, Tr. XLIV, Tr. LVIII Çardaklı: G. LXV-3
-D- Dârende: G. LXVI-2 Dimyat: G. XXXIV-2 Dört Serviler: Tr. LVII
-E- Edirne: Mus. I, Tr. XXXVI-1 Edirnekapı: Tr. LVII, Tr. XL-1 Eyyûb-i Ensârî Türbesi: Tr. XLVII
-G- Göksu: G. LXV-3, G. XCIX-1, G. CXLIX-1, G. LVII-3
-H- Halep: G. CLXX, Tr. LIII Haydarpaşa: Tr. LXII Helvacıbaşı İskender Ağa Camii: Tr. XXXVIII Hucend: G. CVII-7
-I,İ- Irak: Tr. XXIX, G. CXLIV-1 İran: K. IV-13 İstanbul: G. LV-1, G. LXXXIX-5, G. CII-1, Tr. XVIII-7
-K- Kadı Karyesi(Kadıköy): Tr. XLIV Kaf: G. CXXX-2 Kandehar: G. XLIX-2 Kandilli: Tr. LIII Kanlıcak: Tr. XXVIII Kantarcılar: Tr. XXI Kaşgari Türbesi: Tr. XLIV, Tr. XLVII Konya: K. III-1
-M-
304
Mevlevihane Kapısı: Tr. XLVIII Mısır: Tr. LIX, G. XXXIV-1, G. CCXI-1 Mihrişah Sultan Türbesi: Tr. XXXIV, Tr. LXI Musul: Tr. XXXV, Tr. XLIII, Tr. XLIV-1
-N- Nil: G. CCXI-1
-R- Rum: G. CCV-4, Mf. XVII Rumeli: Tr. LXI-3
-S- Sarıyer: G. CIII-1 Sina: K. IV-12 Sivas: Tr. LX Söğütlü Çeşme: Tr. XLIV Sufi Mehmet Paşa Sebili: Tr. XLVIII Süleymaniye Camii: Tr. XXVIII, Tr.L
-Ş- Şam: Tr. XLI-3, Tr. LXVI, G. CLXXXI-1 Şehit Mehmet Paşa Yokuşu: Tr. XXXVIII Şeyh Kudretullah Türbesi: Tr. LI G. CVII-7
-T,U- Trablusgarp: Tr. XLI-3
-Y- Yahya Efendi Türbesi: Tr. LV Yenişehir: Tr. LIV
305
KAYNAKÇA
AKSOY,Ö. A., Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü I Atasözleri Sözlüğü, İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 1988.
………..…………..., Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü II Deyimler Sözlüğü, İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 1988.
AKTUNÇ,H., Büyük Argo Sözlüğü, YKY yayınları, İstanbul, 2002.
AYDEMİR, Y., Behiştî Dîvânı, M.E.B. Yayınları, Ankara, 2000.
AYLAR, S., “Divan Şiirinde Sosyal Hayatın İzlerine Dair Birkaç Örnek”, Osmanlı Divan Şiiri Üzreine Metinler(Haz. Mehmet Kalpaklı), YKY Yayınları, İstanbul, 1999.
BARTHOLD, W., “Mansûr”, İslâm Ansiklopedisi, M.E.B. Yayınları, c. VII, İstanbul, 1988.
BİLGİN, A., Ümmî Sinan Divanı(İnceleme-Metin), M.E.B. Yayınları, İstanbul, 2000.
BİLKAN, A. F., Nâbî Dîvânı, c. II, M.E.B. Yayınları, İstanbul, 1997.
DEVELLİOĞLU, F., Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara, 1993.
DİLÇİN, C., Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1999.
ELMALILI HAMDİ YAZIR, Hak Dini, Kur’an Dili, Kur’an-ı Kerim ve Meali, Merve Yayın-Dağıtım, İstanbul, 1993,
ERHAT, A., Mitoloji Sözlüğü, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2003.
EYUBOĞLU, İ. Z., Bütün Yönleriyle Bektaşilik, DER Yayınları, İstanbul, 2000.
EYÜBOĞLU, E. K., On Üçüncü Yüzyıldan Günümüze Kadar Şiirde ve Halk Dilinde Atasözleri ve Deyimler I Atasözleri, Doğan Kardeş Matbaacılık Sanayi A.Ş. Yayını, İstanbul, 1973.
…………….,…………, On Üçüncü Yüzyıldan Günümüze Kadar Şiirde ve Halk Dilinde Atasözleri ve Deyimler II, Deyimler-(Tâbirler), Doğan Kardeş Matbaacılık Sanayi A.Ş. Yayını, İstanbul, 1975.
FAÙÌN, Teõkire-i ÓÀtimetü’l-eş‘Àr, İstanbul Litografya Destgahları, 1271.
FİNK, G., Antik Mitolojide Kim Kimdir, (Çev. Ümit Öztürk), Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 1995.
FUNCK-BRENTANO, C., “Mansûr”, İslâm Ansiklopedisi, M.E.B. Yayınları, c. VII, İstanbul, 1988.
GÖLPINARLI, A., “Mevlevîlik”, İslâm Ansiklopedisi, M.E.B. Yayınları, c. VIII, İstanbul, 1979.
………………,…., Hafız Divanı, M. E. B. Yayınları, İstanbul, 1992.
İmlâ Klavuzu, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1996.
İNAL, İ. E. M. K., Son Asır Türk Şairleri(Kemâlü’ş-Şuarâ), (Haz. İbrâhim Baştuğ), Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, C. IV, Ankara, 2002.
İPEKTEN, H., Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1997.
…………., ……..,- İSEN, M. —TOPARLI, R. — OKÇU, N. —KARABEY, T. Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü, , Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1998.
İstanbul Kütüphaneleri Türkçe Yazma Divanlar Kataloğu , Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1967.
KABAKLI, A., Mevlâna, Türk Edebiyatı Vakfı, 2003.
306
KARACAN,T., Bosnalı Alaeddin Sabit Divan, Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, Sivas, 1991.
KOÇU, R. E., Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü, Sümerbank Kültür Yayınları, 1969.
LEVEND, A. S., Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1984.
LÉVİ-PROVENÇAL, E., “Mansûr”, İslâm Ansiklopedisi, M.E.B. Yayınları, c. VII, İstanbul, 1988.
MACİT, M., Nedîm Divanı, Akçağ Yayınları, Ankara, 1997.
MAZIOĞLU, H., Nedimin Divan Şiirine Getirdiği Yenilik, Akçağ Yayınları, Ankara, 1992.
Meydan Larousse, Büyük Lûgat ve Ansiklopedi, c. VI, Meydan Yayınevi, İstanbul, 1981.
MEHMED SÜREYYÂ, Sicill-i Osmanî, c. IV, (Yayına Haz. Seyit Ali Kahraman), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1996.
OCAK, Ahmet Yaşar, “Bektaşilik”, D.İ.A., c. V, İstanbul, 1992.
ONAY, A. T., Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, Akçağ Yayınları, Ankara, 2000.
ÖGEL, B., Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar), T.T.K. Yayınları, Ankara, 1995.
ÖZTÜRK, M.-ÖRS, D., Mütercim Âsım Efendi, Burhân-ı Katı, Türk Dil Kurumu, Ankara, 2000.
PAKALIN, M. Z., Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, I-III, İstanbul Millî Eğitim Bakanlığı Basımevi, 1993.
PALA, İ., Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Ötüken Yayınları, İstanbul, 1998.
RESTROTHMANN, “Mansûr”, İslâm Ansiklopedisi, M.E.B. Yayınları, c. VII, İstanbul, 1988.
SAFER BABA, Istılâhât-ı Sofiyye Fî Vatan-ı Asliyye Tasavvuf Terimleri, Heten Keten Yayınları, İstanbul, 1998.
STEİNGASS, F., A Comprehensive Persian-English Dictionary, Librairie du Liban Publishers, Beirut, 1998.
ŞEMSEDDİN SÂMÎ, Kâmûs-ı Türkî,Enderun Kitabevi, İstanbul, 1988.
…………………….., Kâmûsu’l-A’lâm, I-VI, Kaşgar Neşriyat, Ankara, 1996.
ŞENTÜRK, A. A., Klâsik Osmanlı Edebiyatı Tiplerinden Sûfî Yahut Zâhid Hakkında, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1996.
ŞÜKÛN, Z. Farsça-Türkçe Lûgat Gencîne-i Güftâr Ferhengi Ziya, I-III, M.E.B. Yayınları, İstanbul, 1996.
TÂHİR-ÜL MEVLEVÎ, Edebiyat Lügati, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1994.
TANYERİ, M. A., Örnekleriyle Divan Şiirinde Deyimler, Akçağ Yayınları, Ankara, 1999.
TÖKEL, D. A., Divan Şiirinde Mitolojik Unsurlar Şahıslar Mitolojisi, Akçağ Yayınları, Ankara, 2000.
TUMAN, M. N., Tuhfe-i Nâilî, Dîvân Şairlerinin Muhtasar Biyografileri II, (Haz. Cemal KURNAZ-Mustafa TATÇI), Bizim Büro Yayınları, Ankara, 2001.
Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi Devirler/İsimler/Eserler/Terimler, Dergâh Yayınları, c. VII, İstanbul, 1997.
Türk Atasözleri ve Deyimleri, I-II, M.E.B. Yayınları, İstanbul, 1997.
307
ULUDAĞ, S., Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Marifet Yayınları, İstanbul, 1999.
ÜNVER, İ., “Çeviriyazıda Yazım Birliği Üzerine Öneriler”, Türkoloji Dergisi, Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, C. XI, sy. 1, 51-89, Ankara Üniversitesi Basımevi, 1993.
YAKIT, İ., Türk-İslâm Kültüründe Ebced Hesabı ve Tarih Düşürme, Ötüken Yayınları, İstanbul, 1992.
Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi Yazmalar Kataloğu, YKY Yayınları, İstanbul, 2001.
Yeni Tarama Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1983.
YORULMAZ,H., Dîvân Edebiyatında Nâbî Ekolü-Eski Şiirde Hikemiyat-, Kitabevi, İstanbul, 1996
308
ÖZGEÇMİŞ
Kişisel Bilgiler:
Adı ve Soyadı: Kamile ÇETİN
Doğum Yeri: Burdur
Doğum Yılı: 01/01/1980
Medeni Hali: Bekâr
Eğitim Durumu:
Lise: 1993-1997(Burdur Anadolu Ticaret ve Meslek Lisesi)
Lisans: 1998-2002(Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili
ve Edebiyatı Bölümü)
Yüksek Lisans: 2002-2006(Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü)
Yabancı Dil ve Düzeyi:
1. İngilizce KPDS 77(Kasım 2005), ÜDS 80(Aralık 2005)
İş Deneyimi:
2002-… Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve
Edebiyatı Anabilim Dalı Araştırma Görevlisi
Bilimsel Yayınlar ve Çalışmalar:
1. Çetin, KAMİLE, “Tasavvuf Şiirinde Gaybî Örneğinde Meyve Metaforu:
İnsan”, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırma ve Uygulama Merkezi
tarafından 7-8 Nisan 2004 tarihinde düzenlenen “Türk Kültüründe Meyve”
konulu uluslar arası sempozyumda sunulan bildiri.
2. Yılmaz, KADRİYE-Çetin, KAMİLE, “Niyâzî-i Mısrî’nin Tâbir-nâmesinde
Rüyaların Dili”, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırma ve Uygulama
Merkezi tarafından 13-14 Nisan 2005 tarihinde düzenlenen “Gizli Diller”
konulu uluslar arası sempozyumda sunulan bildiri.
