BRANIEVO

GEOGRAFSKI POLOAJSrednjovekovni grad se razvio poerd ruevina antikog Viminacijuma, kod sela Stari Kostolac severno od Poarevca. Utvrenje se nalazilo na lokalitetu Branievac, na zaravni Sopotske grede pored obaje Dunava, u blizini ua Mlave.ISTORIJSKI OKVIRU izvorima XI-XII veka, Branievo se pominje ee od drugih gradova na podruju srpskih zemalja, ali sauvani izvori ne pruaju pouzdane podatke koji bi mogli da ukau na vreme nastanka grada. Osnivanje episkopije, tj. obnova u drugoj polovini devetog veka i kasnije vesti, samo su posredno svedoanstvo o ovom gradu.Vizantijski istoriari Jovan Kinam i Nikita Honijam vie puta spominju Branievo opisujui vizantijsko-ugarski sukob krajem tree decenije XII veka i kasnije dogaaje. Vesti nisu uvek podudarne, dopunjuju se, ali su za Branievo dragocena svedoanstva kojima se moe prii sa poverenjem, uz kritiku analizu.Prema Kinamu, Maari su u prvom napadu na granice Carstva uspeli da osvoje Beograd (1127.), iji su bedemi tada razoreni, a kamen prenet u Zemun i Branievo koje je tom prilikom takoe razarao. Sa druge strane, Honijat, u svom izvetaju menja Branievo za Beograd, to ne bi trebalo da dovede u pitanje mogunost da je u istom napadu stradalo i Branievo. On kao povod za rat, navodi napad stanivnika Branieva na Ugarske trgovce. Sledee godine u nastavku rata, car Jovan II Komnin se povlai na desnu obalu Dunava prema Branievu, grad je tada osiguran, obnovljen i snabdeven vojskom. Ali, o daljemrazvoju dogaaja, Kinam govori nedugo zatim, Huni upadaju u Branievo, osvajaju ga, pale kue, neke Romeje pobie, a neke zarobie. Ubrzo nakon ovih dogaaja dolazi do sklapanja mira, a u vestima vizantijskih istoriara Branievo se pominje tek dve decenije kasnije u vezi sa napadom cara Manojla I Komnina na Ugarsku (1151.). Posle uspenih operacija u Sremu on se povlai ka Branievu i tu se stacionira, car je u to vreme utvrivao pridunavske gradove, a, Kinem tu svakako ubraja i Branievo. Na obnovi grada radilo se i 1165. godine posle okonanih borbi oko Zemuna. U Honijatovim izvetajima o borbama Vizantije i Ugarske oko Branieva i Beograda se vidi kako je okolina Branieva opustoena ali je grad nekako uspeo da se odri.Krajem XII veka, yavrilo se jedno od najznaajnijih razdoblja Branievskog grada. Posle sloma vizantijske vlasti u XIII veku za vlast u ovom kraju se bore Maari i Bugari, da bi krajem XIII veka branievska oblast ula u sastav srpske drave. Poslednji izriiti pomen grada je iz XV veka gde se kae da je ura Brankovi bio prisiljen da svoj veoma bogat grad, Branievo preda Muratu II.ISTRAIVANJE Srednjovekovno Branievo je prvi konstatovao grof Marsilji , on je na levoj obali Mlave zapazio pravilno etvrtasto utvrenje sa krunim kulama na uglovima, a uz njegovu junu stranu, odvojeno rovom, je prikzzano jo jedno utvrenje nepravilne osnove. Oba utvrenja su obeleena iskrivljenim varijantama imena Branievo. On je to skicirao, a upravo taj njegov plan je bio polazina taka buduim istraivaima. Prva sondana iskopavanja je izvrio M. Vasi na lokalitetu Mali grad, a ovaj lokalitet je iskopavan i 1975. godine, a susedni lokalitet Veliki grad je istraivan 1983.-1984. Znaajna istraivanja su vrena i na perifernom delu Branievskog kompleksa, na lokalitetima Rudine, i Svetinja.LOKALITETI MALI I VELIKI GRADLevo od toka Mlave, na visu iznad dananjeg sela Stari Kostolac, jasno se uoavaju dve utvrene celine- Mali grad, koji se nalazi na mestu dananje seoske crkve, i Veliki grad koji se nalazi neto junije.MALI GRAD: ovo utvrenje je gotovo kvadratne osnove, a na sva 4 ugla, po Marsiljijevom planu, nalazile su se krune kule. Ostaci kule u JZ uglu su i anas delimino ouvani. Prilikom Vasievih istraivanja razgranieni su osnovni slojevi na lokalitetu:1) Bronzano doba sa tragovima korienja u Haltatu i Latenu2) U jednoj sondi je pronaena rimska keramika i tragovi drvenih konstrukcija3) U gornjim slojevima su otkrivena dva nivoa podova na znatnom rastojanju, to ukazuje na izdvojene stambene horizonte, i na osnovu kasnijih istraivanja je utvreno da pored sloja iz VI veka (koji odgovara vremenu nastanka utvrenja), postoji i znaajan srednjovekovni slojNALAZI SREDNJOVEKOVNOG SLOJA: ulomci keramike za svakodnevnu upotrebu, lokalne proizvodnje (analogne nalazima sa lokaliteta Rudine i Svetinja). Uporedna analiza je omoguila datovanje srednjovekovnog sloja na ovom lokalitetu, na prostorukoji opasuju srednjovekovni bedemi, u XII i prve decenije XIII veka. Konstatovano je i par fragmenata keramike koji bi se datovali u neto starije razdoblje- X i XI vek. Osim keramike znaajni su nalazi vizantijskog olovnog peata na ijem se avesru nalazi poprsje arhangela Mihaila sa kopljem,a na reversu ime vlasnika peata. Pronaeno je jo nekoliko olovnih peata,a posebno je zanimljiv primerak pronaen u blizini seoske crkve koji se povezuje sa pismom koje je episkopu Branieva upueno odpoglavara Ohridske crkve.VELIKI GRAD: prostorno vee utvrenje u odnosu na Mali grad, nepravilnog oblika, rilagoenom terenu. Nalazi se na 5-10m vioj nadmorskoj visiniu odnosu na Mali grad. Pored sporadinog praenja bedema, istraivanjima je prikupljen materijal gotovo iskljuivo u vidu keramike, homogene onoj sa Rudina i Svetinje. Pronaen je i unkasti vizantijski novac, koji u kombinaciji sa keramikom, ovaj stratigrafski jednostavan lokalitet jasno opredeljuje u XII, poetak XIII veka. LOKALITET RUDINEOvaj lokalitet je obuhvatao usku gredu koja se sa ostacima utvrenja Branievskog grada prua prema istoku. Ovaj prostor je predstavljao idealno mesto za dizanje naselja u ovom sluaju podgraa.Na ovom lokalitetu su jasno izdvojena dva osnovna kulturna horizonta: stariji, antiki, koji bi pripadao irem arealu rimskog Viminacijuma, i mladji, srednjovekovni, koji bi ulazio u okvire podgraa Branieva. Ovaj mlai sloj je zahvaljujui nalazima ostataka kua, jama, pei podeljen u etape razvoja srednjovekovnog sloja.1) Prva, najstarija etapa ovog sloja oznaava nastanak ove naseobine, i pripada joj samo jedna kua koja se po stratigrafskom poloaju i nainu gradnje jasno diferencira od ostalih objekata. Jedini element za datovanje kue je sloj nasipa, gde je pronaena keramika iskljuivo XII veka. 2) Sledea etapa, datovana u XII vekje razdoblje intenzivnog naseljavanja Rudina. U ovu fazu se opredeljuje 6 kua sa lokaliteta, koje su graene zbijene u redove.3) Poslednjoj etapi pripada 5 kua, i tri ukopa sa peima, koji su kuama istovremeni. U ovom razdoblju naselje polako zamire, a nalazi novca datuju sloj u kraj XII, poetak XIII veka.Meu arheolokim nalazima iz ovih slojeva brojni su primerci srednjovekovnog novca koji osim datovanja prua i sliku o samoj cirkulaciji novca. Poetak opticaja na Rudinama, kao podgrau Branieva, zapoinje sa emisijom Jovana II Komnina, nastavlja se u XIII veku latinskim imitacijama, a pad vrednosti vizantijskog novca je usledio i pojavu bugarskih imitacija, koje u kombinaciji sa latinskim predstavljaju inflatorska kovanja.Na Rudinama je pronaeno i vie primeraka nakita, meu kojima su narukvice naunice, privesci i jedan prsten.U kui broj 2 koja pripada poslednjoj fazi, naen je krst-enkolpion, koji pripada tipu sa blago rairenim krajevima, a na aversu ime predstavu Raspea, a na reversu je prikazana Bogorodica Oranta. Ovaj krst u Srbiji ima analogije u Petrovoj crkvi kod Novog Pazara, lokalitetu Gradina kod Kragujevca, i lokalitetu Mala vrbca kod Kostolca.Znaajnu skupinu nalaza predstavljaju i alatke: motike, aovi, sekire, gvozdeni noevi, klinovi....Nalazi oruja i ratne opreme su retki. Pronaen je deo mamuze sa trnom i vrhovi strela razliitih tipova.Tokom istraivanja pronaeno je 8000 fragmenata keramike: 97% lokalne proizvodnje i 3% importovane. Najbrojniji su lonci (83,3% ukupnih nalaza keramike), a ima i zdela,kraga, kotlia, bokala. Importi su pojedini krazi, bokali, zdele, tanjiti, amfore, kotlii. Lokalna keramika pripada krugu podunavske keramike koja se razvijala pod uticajem starije, lokalne, ali i pod uticajem vizzantijske keramike XI i XII veka. Analogija ima i na drugim lokalitetima u srpskom podunavlju, osobito meu materijalom koji potie sa lokaliteta Popovice kod Negotina.Na prostoru Rudina je otkrivena i manja ostava koja se sastojala od dve naunice, prstena i tri dinara kralja Milutina. Ostava je datovana nalazima novca u poslednju deceniju XIII veka, a kao mogu povod za njeno pohranjivanje figuriraju bitke oko Branirva 1291. godine.Poslednjem horizontu pripada i nekropola, gde je pronaeno 20ak grobova, u kojima su kosti dislocirane, i nema grobnih priloga.LOKALITET SVETINJA Nalazi se 500m istono od istraenog prostora na Rudinama. Istraivanjima koja su trajala od 1981.-1987. Istraen je prostor od 1000 kvadratnih metara, i izdvojena su tri osnovna stratuma (hronoloki i stratigrafski):1) Najstariji sloj ntikih graevina2) Glavni stratum, oderuju ga ostaci jednog bedema ojaanog sa dve kule, kao i tragovi objekata iz VI veka3) Srednjovekovni sloj XII i XIII veka, istovremen sa Rudinama, ali ne i meusobno povezanSREDNJOVEKONI SLOJ: ostaci ovog sloja su praktino na povrini dananjeg tla, otkriveni su ostaci jedne pei koja lei neposredno nad slojem uta od poruenog ranovizantijskog bedema. Kulturni sadraj ovog sloja, otkriven je mahom u jamama. Najbrojniji su ulomci keramike, rei su metalni nalazi, alatke i novac, koji je pronaen u 7 primeraka. Keramika je lokalna, solidna, raena na brzom vitlu, dominantni oblici su lonci, zdele, krazi, bokali. Keramika spada u podunavski okrug proizvodnja, ima brojne analogije. Od gvozdenih predmeta pronaeni su noevi, igle, i izraziro je specifina dekorisana manja gvozdena viljuka, za sada, jedinstvena kod nas. Nalazi oruja i ratne opreme su retki. NEKROPOLA: Ostaci nekropole se nalaze na severnom delu lokaliteta, istraeno je 29 grobova, to je po proceni polovina nekropole. Neizvesno je postojanje nadgrobnih spomenika, grobovi su u vidu slobodnih ukopa, bez konstrukcija. Prilozi konstatovani u par grobova (narukvica, preica i alka), a sporadino je na nekropoli nalaen nakit.Jasna je hronoloka korelacija naselja i istraenih grobova. Nastanak naselja bi se mogao vezati za XII vek, nalazi novca ukazuju na njegovo postojanje i u prvim decenijama XIII veka. Isti hronoloki okviri bi vaili i za sahranjivanje na nekropoli.