BROKOLİ ve BRÜKSEL LAHANASI YETİŞTİRİCİLİĞİ

BROKOLİ YETİŞTİRİCİLİĞİ

Sebze insanların dengeli beslenmesinde vitamin ve mineral kaynağı olarak yer tutar.İnsan sağlığı ve hastalıklar açısından sebze ve meyve tüketimi çok önemlidir.Özellikle

Lahanagiller familyasına bağlı sebzelerin eski Mısır’da tıb-

bi amaçlarla kullanıldığı;başağrısı,mide rahatsızlıkları ve sağırlığa iyi geldiği bilinmektedir.1993 yılında,Avrupa Onkoloji Enstitüsü,meyve ve sebzelerin içerdiği C ve E vi-

taminleri açısından birçok kanser türlerini önlediği belirtmiştir.Sebzelerin tıp alanında öneminin artması,tüm ülkelerde tarımın bir alt sektör olmasını sağlamıştır.

Tıp alanında,Amerikan Kanser Derneği tarafından antikanserojen olarak kanıtlanan Brokoli,aynı zamanda iyi bir Avitamini,Ca, ve B2 vitamini kaynağıdır.Çok miktarda Ca içerdiğinden kemik erimesine iyi gelmekte- dir.İndole denen göğüs kanserini azaltan bir maddeye de sahiptir,brokoli.

Bugün için dünyanın en büyük brokoli üreticisi Amerika’da brokolinin üretime katılması 1930’larda gerçekleşmiştir.Daha sonra İtalya,Kuzey Avrupa gibi serin bölgelerde yetiştiriciliği yaygınlaşmıştır.

Brokoli;lahana,karnabahar,brüksel lahanası ile aynı türdedir.Morfolojik olarak karnıbahara benzer.İkisinde de

kalın etli çiçek sapları vardır.Aradaki fark,bu sapların yenebilmesidir.

Brokoli ile karnabahar arasındaki başka bir fark da; brokolinin grimsi veya mavimsi yeşil çiçeklere ,karnabaharın beyaz çiçeklere sahip olmasıdır.

Karnabahar hasat olgunluğuna geldiği devrede çiçeğe ait bir belirti yoktur. Brokolide ise, tam olarak hasat zamanı çiçeklerin açmasından birkaç gün öncedir.

Brokolide boğum araları,lahana ve karnabahardan uzun olup,karnabahara göre başların gelişmesi korunmasız olarak açıkta oluşur.

Hasad ile çiçeklenme arasındaki süre kısa olduğundan,çiçek açtığı devrede ürün pazar değerini kaybeder.

Brokoli bazı yerlerde İtalyan karnıbaharı veya karnabahar az-

manı olarak bilinir.Bitki oluşumu sırasında önce ortada bir

baş meydana gelir.Ortadaki başın kesilmesi ile yaprak koltuk-

larından çıkan sürgünler hızla gelişerek üzerinde yeşil çiçek

tomurcukları bulunan etli sürgünleri meydana getirir.Yan sür-

günlerin birleşmesiyle oluşan başlar , ana baştan daha küçük-

tür.

BİTKİSEL ÖZELLİKLERKÖK:Kök özellikleri bakımından lahana ve karnıbahara benzemek-tedir.Tohum ekiminden sonra bir kazık kök ve yan kökler oluşur.GÖVDE:Gövde lahana ve karnıbahardan farklıdır.Karnıbaharda baş kesildiğinde tekrar baş oluşmadığı halde;brokolide taç kısmı kesildiğinde yaprak koltuklarında sürgünler ve bunlar üzerinde küçük taçlar meydana gelir.

YAPRAK:Yapraklar yaprak sapı ile gövdeye tutunmuştur.

TAÇ:Karnıbaharda olduğu gibi,brokolide de sebze olarak

değerlendirilen olgunlaşmamış çiçek tomurcuklarına taç adı

da verilmektedir.

Brokolide taçlar ve çiçekler karnıbahara benzer.Sebze olarak

değerlendirilen taçlar yeşilden, erguvani ve beyaz renge kadar

değişik renklerde olabilir.Yeşil renkli olanlar tercih edilir.

ÇİÇEK:Brokolinin çiçeklenme özellikleri karnıbahara benzer.

Ancak karnıbaharada taç hasad edildikten sonra tohum alın-

maz.Brokolide ise ana taç ve yan sürgünler hasad edilse bile

yanlardan çiçek tomurcukları gelişir ve çiçeklenerek tohum

oluştururlar.Tozlanma arılar vasıtasıyla olur.

TOHUM:Tohumlar kapsül içinde bulunur,bir kapsül içinde 10-30 adettohum bulunur.Brokoli tohumları çimlenmelerini normal koşullarda 4-5 yıl muhafaza eder.ÇEŞİTLER:Brokolinin çoğu çeşidi tek yıllıktır,ama çok yıllık olanı da vardır. Bunların sınıflandırılması erkenciliğe bağlı olarak erken, orta ve geççi çeşitler olarak yapılmakla beraber, bu gruplar arasında kesin bir ayırım yapılamamaktadır.

Çeşitler ayrıca bitki,salkım

ve tomurcuk büyüklüklerine

başların dayanıklılığına, to –

murcuk ve sürgünlerin rengi-

ne göre de sınıflandırılabilir.

Ama daha çok talep,küçük

koyu yeşil tomurcuklu,sıkı

başlar yönündedir.

YETİŞTİRME SÜRESİ 45 İLE 130 GÜN ARASINDADIRErkenci çeşitler dikimden 45-60 gün sonra hasada gelirken,

orta grupta olgunlaşanlar için büyüme periyodu 100 günü bulmaktadır. Geççi çeşitler iki yıllık bitkilerdir ve 120-130 günde hasat edilebilir.

Sonbaharı oldukça soğuk geçen ve erkenci donları olan bölgelerde Eylül-Ekim aylarında hasat yapabilmek için, dikimlerin Haziran-Temmuz aylarında yapılması ve erkenci çeşitlerin kullanılması gerekir. Sonbaharın ılımlı geçtiği ve donların az görüldüğü bölgelerde ise; orta-erkenci çeşitler de yer alırlar. Kış donlarının az olduğu bölgelerde orta-erkenci ve geççi çeşitler yetiştirilebilir. Bunlar yaz sonu veya sonbaharda dikilirler ve Ocak’tan Mayıs’a kadar hasat edilirler. Bu nedenle çeşit seçiminde çeşidin olgunluk dönemi ve bölge yetiştirme koşulları önem kazanmaktadır.

Beslenme değeri:Yüksek besleyici değere sahip olan brokoli,

Amerikan kanser derneği tarafından anti kanserojen olarak ta-

nımlanmıştır.Brokolide A vitamini,Ca ve B2 vitaminleri yük-

sektir.Pişirmesinde,buharda

haşlanırken sadece sapın ucu

suyun

içine

konma-

lıdır.

İKLİM VE TOPRAK İSTEKLERİ

İKLİM İSTEĞİ:Brokoli serin iklim sebzesi olup,karnıbahara

göre ,iklim ve toprak isteği daha seçicidir.15-17 derecede iyi

yetişir.Çok sıcaklık brokoliye iyi gelmez.Yazın sıcaklığı 20

dereceyi geçen yerlerde brokoli yetiştiriciliği ekonomik değil-

dir.2 yıllık geçci çeşitler ,tek yıllıklara nazaran donlanmaya

karşı dayanıklıdır.

TOPRAK İSTEKLERİ:Brokoli için en uygun topraklar iyi

drene edilmiş ,kumludan killi –tınlıya kadar değişen verimli

topraklardır.ph 6-6,5 olmalıdır.

Toprakta bitki için gerekli

nemli ortam sağlanmalıdır.

Aksi halde sürgünler liflene-

bilir.Topraktaki tuza karşı

oldukça dayanıklıdır.Çok iyi

bir drenaj yapılmalıdır.

YETİŞTİRME TEKNİĞİ

TOPRAK HAZIRLIĞI:Brokoli yetiştirilecek toprakta münavebe-

ye önem verilmelidir ve en az 3 yıl aynı tarlada,lahanagiller-

den bir sebzenin o toprakta yetiştirilmemiş olmasına dikkat

edilmelidir. Toprakta 2-3 yılda bir derin sürüm yapılmalıdır.

Brokoli yetiştirilecek topraklar,dönüme 2-3 ton yanmış ahır

gübresi verilip;sonbaharda derin sürüm yapılıp ,bahara kadar

tezekli bir şekilde bırakılır.Baharda da tezekler yüzlek sürüm-

le dağıtılır.Bu sürümden önce P lu gübre pulluk altına verilir.

Karık pulluğu ile karıklar açılır ve dikime hazır hale getirilir.

TOHUM EKİMİ VE DİKİM

Brokoli tohum ile üretilir.Tohumlar tohum yastıklarında ekilir.Bu süre sonbaharda 4-5 hafta iken,ilkbahar üretiminde 6-8 haftayı bulmaktadır.

Yabancı ot kontrolü,hastalık ve zararlılardan koruma için toprak fumigasyonuna ihtiyaç vardır.2-3 günde çimlenen tohumlar yastıklara ekilebildiği gibi kaplara da ekilebilir..

Kaplar serada saklanır,fideler 2 yapraklı olduğunda sey –

reltilir.Günde 2 kez sulanıp,suda eriyen gübreler 2’şer

hafta arayla verilir.Sıcak günlerde fidelerin üstündeki

örtüler alınmalıdır.

Bitkilerin vaktinden önce sapa kalkmasını önlemek için

büyük fide kullanılmamalıdır.

Erkenci çeşitler, geççi çeşitlerden daha küçük bitkiler meyda-

na getirdiklerinden daha sık aralıklarla dikilmelidir. Ayrıca

sadece ortadaki ana başların hasadı düşünüldüğünde sık dikim

tercih edilir.Pratikte sıra arası 75-100 cm ve sıra üzeri 50-75

cm uygulanır. Sık dikimlerde daha küçük fakat daha fazla sa-

yıda başlar hasat edilir ve dolayısıyla boş gövde teşekkülü a-

zalır. Ayrıca sık dikimlerde olgunlaşma gecikir.

Gübreleme:Dikimden hemen sonra geliştiklerinden zayıf topraklar uygun bir şekilde gübrelenmelidir.Aksi halde içi boş sürgünler oluşur.

Gübre ihtiyacı toprağın tipine,çeşide, bölgeye,organik madde-

ye göre değiştiğinden mutlaka analiz yapılmalıdır.Dekara 17

kg N,11 kg P2O5 ve 17 kg K2O5 tavsiye edilmelidir.

Sulama:Su ihtiyacı lahanayla benzerlik gösterir.Yağmur suyu

yeterli değilse ilave sulama yapılır.,haftada bir.En uygun su-

lama şekli damla sulamadır.

BROKKOLİDE HASAT

Brokoli başları çiçek tomurcukları açmadan önce kesilmelidir. Şayet tomurcuklar açmaya ve sarı çiçek petalleri görülmeye başlarsa, başlar aşırı olgunlaşarak pazar kalitesini kaybetmiştir. Brokoli başları, başların gövde tabanından itibaren tepe noktasına kadar olan mesafe 23-25 cm uzunluğuna ulaştığında kesilmelidir. Bitkinin ortasındaki ana başların çapı 7.5-15 cm arasında değişir. Ortadaki ana baş kesildikten sonra küçük yan taraftaki sürgünler büyümeye devam ederek 2.5-7.5 cm çapında başlar oluştururlar. Bunlar daha çok derin dondurucu ve evlerdeki kullanım için uygundur. Brokoli hasadı 2-3 günde bir olmak üzere, ticari amaçla yapılan bir üretimde bir vejetasyon döneminde 4-6 kez yapılır.

BROKOLİDE MUHAFAZA

Hasadtan sonra bozulmayı önlemek için hızlı bir şekilde su

veya buzla soğutulmalıdır.Soğutmada sıcaklığın 0-2 derecede

tutulması gerekir.Nispi nemin %95 olması buruşmayı ve su

kaybını önlemektedir.Brokoliyi 2 derecede 2 hafta muhafaza

etmek mümkündür.

BRÜKSEL LAHANASI

Brüksel lahanası Kuzey Avrupa ülkelerinde çok popüler bir serin iklim sebzesi olup, daha çok taze pazar için üretimi yapılmaktadır.Lahana,karnabahar,brokoli ile aynı familyadadır. İsmini Belçika’daki Brüksel şehrinden almıştır.

BİTKİSEL ÖZELLİKLERİGENEL GÖRÜNÜM

Bitkileri baş bağlayan diğer lahanalardan farklı olarak, brük-

sel lahanasında, genellikle 60-90 cm boyunda tek gövde bo-

yunca yaprak koltuklarında gelişen, çok sayıda küçük başlar

bulunmaktadır.2 yıllık bir bitkidir.İlk yıl küçük lahana başları

oluşurken,2.yıl tohum kapsülleri ve tohumlar oluşur.

KÖK:Kökün %80’i 20-30 cm’lik üst kısımdadır.Diğer laha –

nalar gibi yüzlek yapıdadır.Genellikle fide ile yetiştiricilikte,

şaşırtma sırasında,kazık kök kırılıp,yandan yan kökle çoğalıp,

Yüzeysel saçak kökler oluşur.

GÖVDE:Gövde diğer lahanalardan daha uzun olup,1-2m olur.Gövde grimsi yeşil,kalın dayanıklı olup;uzun saplı yapraklar ile küçük minyatür başları taşır.

Yapraklar ve başlar:Yapraklar,gövde üzerinde dik olarak bu –

lunmakta; başlar ise yaprak koltuklarında oluşur ve minyatür

formda bulunurlar.Bir bitkide yaklaşık 30-50 adet küçük baş

bulunur.Bu başlar kademeli olarak hasad edilir.

Çiçek:Bitkide çiçek sapı oluşabilmesi için düşük sıcaklığa ih-

tiyaç vardır.Tozlanma böcekler yardımıyla olur.

Tohum:Brüksel lahanasında tohumlar,lahana ,karnabahar gru-

bunda olduğu gibi baklalar içinde oluşur.Baklalar mayıs ile

temmuz arası olgunlaşır,karnabahar tohumlarını andırır.

ÇEŞİTLER:Brüksel lahanası yetiştiriciliğinde,standart çeşitler yanında hibrit çeşitlerde vardır.Amerika’da 1m uzayan tipler ile 60 cmlik bodur tiplerde yetiştirilir.

BESLENME DEĞERİ:Ülkemizde son yıllarda düşük kalorili

yiyeceklere talebin artması,insanların beslenmede yeni arayış-

lara girmesi bu ürünün yetiştirilmesini yaygınlaştırmıştır.En

iyi pişirme yöntemi buharda haşlama olup,besin değeri bu şe-

kilde daha çok korunur.

İKLİM İSTEKLERİ:Brüksel lahanası düşük sıcaklıklara ol –dukça dayanıklıdır.Özellikle geçci çeşitler -10 dereceye kadardayanır.Yetiştiriciliği için optimum sıcaklık 15-18 derecedir.

Ekonomik üretim yazları serin,kışları ılık geçen yerlerde yapı-

lır.Kaliteli başlar için düşük sıcaklık etkilidir.Sonbaharda ha –

va sıcak geçerse başlar gevşek ve açık olur.Baş oluşumu için

en uygun sıcaklık 15 derece olup,10 derecenin altında baş o –

luşumu durur.

TOPRAK İSTEKLERİ:Brüksel lahanası yüksek organik

maddeli,orta seviyede N içeren topraklarda iyi gelişir.Erkenci

çeşitler için hafif,geçci çeşitler için ağır topraklar tercih edilir.

Brüksel lahanasının topraktaki faydalı elementleri kullanabil-mesi için toprak ph sı 6-7 olmalıdır.Karnıbaharın aksine B. lahanası asit karakterli topraklara çok iyi tolerans gösterir.

YETİŞTİRME TEKNİKLERİ:

Toprak Hazırlığı:B.lahanası yetiştirilecek toprakta,en az 3 yıl

lahanagillerden bir sebzenin yetiştirilmemiş olmasına dikkat

edilmelidir.2-3 yılda bir derin sürüm yapılmalı ve 2,3 ton yan-

mış ahır gübresi verilir.Sonbaharda derin sürüm yapılıp,ba –

harda da yüzlek bir sürümle tezekler toprakla karıştırılır.Bu

sürümden önce P lu gübre pulluk altına verilip,karıklar açıla-

rak dikime hazırlanır.

Tohum ekimi ve Dikim:B.lahanası yetiştiriciliği genellikle to- humdan elde edilen fidelerin dikimiyle yapılır.Tohumla ekim olsada,ilk hasadda erkencilik için fideden yetiştiricilik önemlidir.

Tohum ekimi ile hasad arası 100 gündür.Fide ile üretimde to-

humlar yastık veya seralara ekilir.Fide harçları organik mad-

dece zengin ve toprak fumigasyonu yapılmalıdır.Fideler 2

yapraklı olduktan sonra seyreltilip,iki hafta arayla suda eriye-

bilir gübre verilmelidir.Fideler haziran temmuz gibi dikilir.

Hasad periyodu ağustostan aralığa kadar devam eder.

GÜBRELEME:Toprağa gübre vermeden analiz yapılmalıdır.

Brüksel lahanasının gübrelenmesinde iyi yanmış çiftlik güb-

resinin verilmesi uygundur.

Gübrelemedeki en etkili yol fosfor ve potasyumlu gübrelerin tamamı ile azotlu gübrenin 1/3'ü dikim sırasında azotun geri kalan kısmının ise; yetişme periyodu boyunca yetiştirilen çeşide bağlı olarak iki seferde verilmesidir.Bor eksikliğinde küçük başlar oluşur.Bu durumda toprağa BORAKS verilir.

SULAMA:Sonbaharda yeterli yağış varsa ilave sulama gerek- mez.En iyi yöntem damla sulamadır,yağmurlama mantar hastalıklarını artırdığı için önerilmez.BUDAMA:Brüksel lahanasında alttaki başlar yukardakiler – den hızlı geliştiğinden;üsttekiler olgunlaşıncaya kadar,alttaki-ler gevşeyerek kalitesini kaybeder.Hepsinin aynı zamanda ol-gunlaşması için ;alttaki başların büyüme noktası kırılarak üst-tekilerin olgunlaşması hızlandırılır.Böylece tüm başlar bir se-ferde toplanır.Bunun için çabuk çürüme ve çatlama yapmayan çeşitler kullanılır.Örn,uç kesilmesi erken yapılırsa,alttaki başlar küçük kalır;geç yapılırsa da üstteki başlar büyümez,alttakiler aşırı olgun-laşır.Uç alma işlemi, üreticilerin kış başlamadan önce hasadişlemlerini tamamlıyabilmeleri amacıyla da uygulanabilir.

HASAD:Hasad,zamanını,tayin eden bir belirti de,alt yaprak –ların sararmasıdır.Hasad da geç kalınmamalıdır.Başlar gevşe-yip ,sararmadan toplanmalıdır.

Hasada başlama zamanı,çeşide ve toprağa bağlı olarak değiş-

se de temmuzdan aralığa kadar devam etmektedir. Hasat işle-

mi başın altındaki yaprağın kırılarak ana gövdeden uzaklaştı-

rılmasıyla yapılır.Brüksel lahanasında ilk hasat tarlaya dikim-

den 90-100 gün sonra başlar. Başlar birkaç kez toplanabildiği

gibi hasat pazar kalitesini kaybetmemek kaydıyla geciktirile-

rek tüm gövde ile birlikte bir seferde de alınır.

Başlar gövde üzerine sıkıca yerleştiğinden toplamaya alttan

başlamak zorluğu azaltır.

Alttaki yaprak ve başlar alınınca bitki yukarı doğru büyür.Bit-ki soğuğa dayanıklı olduğundan ,ilk don görülene kadar hasada devam edilir.

En iyi kalitede başlar,gündüz güneşli,gece hafif don olayının

olduğu dönemlerde elde edilir.Fazla sıcak hava yumuşak,

gevşek,açılmış,zayıf kalitede başların meydana gelmesine

neden olur.

MUHAFAZA:Brüksel lahanaları,ya vakumla 2derece civarın-

da soğutularak paketlenir veya 0 derecede doğrudan muhafa-

za edilir.0 derecede %95 nemde 3-5 hafta saklanır.Lahana ve

brokolide olduğu gibi etilen gazı çıkaran ürünlerle depolan-

dığında yapraklarda sararmalar görülür.

Hastalık ve Zararlılar

HASTALIKLAR:

En çok görülen hastalıklar

1-Mildiyö

2-Brokoli ve brüksel lahanasında kök çürüklüğü

3-Karnabahar bakteriyel leke hastalığı

1-Mildiyö:Fungal bir hastalıktır,fidelikten araziye taşınabildiği gibi;arazideki bitkilere rüzgarla yolu ile de bulaşabilir.Yaprakların alt yüzeyinde gri-kirli beyaz küf tabakaları ile kendini belli eder.

Kimyasal mücadelede, bakır sülfat(bordo bulamacı) (1000gr göztaşı-500gr sönmemiş kireç)Fidelikte 7-10 gün arayla,tarlada hastalığın şiddetine göre 3-5 ilaçlama yapılır.

2-Brokoli ve brüksel lahanasında kök çürüklüğü:

Kök çürüklüğü fide devresinde veya çıkıştan önce görülebilen bir hastalıktır.Fideler,toprakla temas eden kök boğazlarından yatarlar.Meydana gelen ölümler yüzünden fidelikte boşluklar oluşur.

Mücadelesinde;fide harcının dezenfeksiyonu ile aşırı N veril-

memesi ilk plandadır.Kültürel tedbir olarak;sık ekimden ka-

çınılması,fidelik havalandırılması ve fazla sulamadan kaçı-

nılması söylenebilir.Kimyasal mücadelesi yoktur.Hastalıklı

tohum ve bitki artıklarıyla yayıldığından; temiz tohum,müna-

vebe yapılmalıdır.

Karnıbahar bakteriyel yaprak leke hastalığı:

Yeşil yaprakların hem damarları hem de damar aralarında

kahverenkli lekeler oluşturur.3 -5 haftada yapraklar sararıp

dökülür.Hastalıkla mücadelede genel kültürel tedbir olarak

hastalıksız tohum kullanılması,ekim nöbeti,fidelik toprağının

dezenfeksiyonu sayılabilir.

En çok görülen zararlılar

1-Lahana tırtılları:Lahana kelebeği larvaları önceleri damar

aralarını daha sonraları bitkinin tüm yapraklarını yiyip,sadece

damarlarını bırakırlar.Ayrıca çıkardıkları maddeler ürünü

yenmez hale sokar.Mücadelesinde,biyolojik ve kimyasal

mücadele yöntemleri kullanılmaktadır.

Biyolojik Mücadele:Bacillus huringiensis’li preparatlar

kullanılır.Kimyasal mücadelede ilaçlama kelebek uçuşlarının

görülmesinden sonra % 10 bulaşma görüldüğünde yapılmalı-

dır.Fenitrothion%3(toz) dekara 3 kg(100 lt su) Chlorpyrifos-

methyl,227 g/l(EC)100 lt suya 150ml verilmelidir.

2-Lahana göbek kurdu:

Larvaları bitkinin gövde ve yaprak sapı içine girerek beslenir.

En önemli zararını büyüme noktasında bulunduğu zaman

Oluşturarak bitki gelişimi ve baş oluşumunu engeller.Kimyasal mücadele uygulanır.

Chlorpyrifos-ethyl,480 g/l(EC)de 200 ml,zararlı fidelik ve

tarlada görülür görülmez atılır.İlk ilaçlamadan 10 gün sonra

ikinci bir ilaçlama yapılır.

Bamya

BAMYA

• Bamya ülkemizde belli yörelerde, genellikle belli köy çeşitleriyle yetiştiriciliği yapılan geleneksel bir sebze türüdür. Ekimi, ot temizliği ve hasadının fazla işgücü istemesi nedeniyle nispeten küçük alanlarda ve çoğunlukla kalabalık ailelerce yetiştirilmektedir.

• Hafif eğimli ve oldukça verimsiz topraklarda susuz olarak yetiştirebildiği için üreticiye bu yönden kolaylık ve ekonomi getirmektedir. Bunun yanısıra bamyanın bahçe ziraatı şeklinde sulu ziraatı da yapılmaktadır.

Bamya bir sıcak iklim sebzesi olduğundan hava sıcaklığı 16°C toprak sıcaklığı da 15°C'nin üzerine çıkmadan ekime başlanmaz

TOHUM EKİM ZAMANI BÖLGELERE GÖRE DEĞİŞİR

• Ekimde toprak rutubeti çok önemlidir. Ekim tarihi hava ve toprak sıcaklığına ve toprağın tavına göre belirlenir ve belirli bir yöre için genellikle 15-20 gün sürer.

• Marmara bölgesi için ekim zamanı 25 Nisan günlerinde başlar, yaklaşık 1 ay sürer.

• Ege ve Akdeniz bölgelerinde ekimler yöre şartlarına göre Ocak- Mart gibi geniş bir periyotta yapılır.

• Orta Anadolu iç bölgelerimizde ise genellikle mayıs ayı içinde tohum ekimi gerçekleştirilir.

TOHUMU EKİM ÖNCESİNDE ISLAT

• Bamya tohum ekimi ile yetiştirilir, fide üretimi ve örtü altı yetiştiriciliği söz konusu değildir. Ekim derinliği yaklaşık 2 cm'dir. Bamya tohumlarında çimlenme zorluğu ve düzensizliklerine sık rastlanır.

• Bunun için en uygun ve ucuz yol tohumları 12 saat suda bekletmektir. Çoğunlukla akşamdan ıslatılan tohumlar sabah ekilir. Bu yöntem düzensiz çıkışları önlediği gibi, çıkışları en azından 2-3 gün öne alır.

KÜLLEME HASTALIĞINA DİKKAT!!!

• Hastalık ve zararlıları sürekli gözlemek gerekir. Susuz tarımda daha az problemle karşılaşılır. Afit görülürse ilaçlı mücadele yapılır.

• Külleme yapraklar temizlenerek kültürel önlem almak daha ucuz ve pratiktir. Gerekirse ilaçlama yapılır. Önemli bir husus da nematodlu tarlalara bamya ekmemektir.

DEKARA ORTALAMA 1.5 KĞ TOHUM EK

 

• Bamya yetiştiriciliğinde dekara atılacak tohum miktarı ekim mesafesi ve çukurlara atılacak tohum sayısına bağlı olarak 1.0 - 2.0 kg olarak hesaplanır.

TOPRAK ANALİZİNE GÖRE GÜBRELEME

• İyi bir gübreleme yapmak isteniyorsa toprak analizi gerekir. Kıraç arazilerde 4-5 yılda bir aynı araziye bamya ekiliyorsa gübreleme yapılmayabilir veya ekim öncesi 25-30 kg/da fosforlu gübre yeterli olabilir

• Sulu tarımda her yıl veya 2 yılda bir bamya ekilen bir tarlaya 5:10:5 veya 4:12:4 NPK oranları üzerinden dekara 20 ila 50 kg karışık gübre verilir. Bir yıl önce fosforlu gübre verilmişse fosforlu gübreye gerek yoktur

• Yapılan bir araştırma ilk meyvelerden hemen sonra düşük miktarda (3.5-5.0 kg/da) atılan azotlu gübrenin bitkinin sürgün-çiçek dengesini düzenlediği ve verimi artırdığı görülmüştür

Bamya bitkisinde tomurcuk, çiçek ve meyvelerin görünümü

• Ekimden ortalama 60 gün sonra başlayan hasat hergün yada gün aşırı yapılır ve 3,5-4 ay devam eder. Bamya hasadı oldukça zor ve zahmetli bir iştir.

• Bunun sebebi meyveleri küçük olması ve sap, yaprak ve meyvelerdeki tüylerin dibinde kaşındırıcı bir madde bulunan bezelerdir.

• Bu yüzden bamya hasadında toplayıcılar ellerine eski bir eldiven takarlar veya bez sararlar.

• Kabak, özellikleri az-çok birbirinden âyrı olan bir grup bitkinin ortak adıdır. Tohumları-çiçekleri ve meyveleri yiyecek olarak kullanılabilir.

• Meyveleri olgunlaşmadan

kullanılan türleri olduğu gibi; olgunlaştıktan sonra kutlanılan türleri de vardır.

• Bunlardan yemek, reçel, şekerleme yapılabilir~ bazı türlerinden süs eşyaları ve ev işlerinde kullanılan lifler elde edilir.

UYGUN ÇEŞİT SEÇİMİ

• Başarılı yetiştiricilik uygun varyete seçimi ile başlar. Bu çeşitlerin yetiştiriciliğinin yapılacağı bölgeye uyum göstermesi de önemlidir.

• Zira kabaklar gün uzunluğuna, güneşlenme süresi ve şiddetine hassasiyet gösterirler. Bir bölgede çok verimli olan bir çeşidin diğer bölgede aynı derecede verimli olmaması çok büyük bir ihtimaldir.

 

ZENGİN YAPILI TOPRAK İSTER

  • Tüm kabaklar iyi drenaj kapasitesi olan zengin toprakları

severler. Fakir topraklar bu güçlü bitkilere yetecek besini vermezler. O nedenle çok zengin bir temel gübrelemeye gereksinim duyarlar.

• Temel gübrelemede toprağın besin kapasitesi yanında, bir önceki bitkinin cinside etkin rol oynar. Bu faktörlere bağımlı olarak dekara 25-50 kg amonyum sülfat 15-40 kg trlple süper fosfat ; 15-45 kg potasyum sülfat tarla hazırlığı sırasında serpme olarak toprağa verilip, karıştırılır.

GENİŞ YAPRAK ÇOK SU TÜKETİR

• Genç fidelerin çok suya ihtiyacı yoktur, genelde bu devrede hafif sulamalar yeterli olur.

• Fakat büyüyüp meyveye yattıktan sonra su ihtiyacı hızla artar. Yazlık kabaklarda haftada en az iki kez sulama tavsiye edilir.

FAZLA AZOT ZARARLIDIR

• Kabakların genelde azotla yapılacak tepe gübrelemesine ihtiyaçları vardır. Genelde şaşırtmadan 1 ay sonra bitkilere azotlu g~bre verilebilir ve 15-20 gün sonra bu tekrarlanır.

• Çok fazla azot vermekten kaçınmak gerekir. Zira fazla azot meyveye yatımı geciktirir, yumuşak, çabuk zedelenen ve dayanmayan meyvelerin oluşumuna sebep olur.

VERİM ARTIŞI İÇİN YİNE ARI

• Kabak tamimiyle yabancı döllemeli bir bitkidir. Bitkilerin verime yatması, çiçek ve meyve dökümlerinin olmaması, kötü şekilli meyvelerin oluşmaması için yeterli sayıda çiçek tozunun dişi çiçek üzerine taşınması gerekir.

• Bu iş mutlaka böcekler ve arılar vasıtasıyla gerçekleşir. Bu nedenle kabak tarlalarına arı kovanı yerleştirilir. 5 dekar tarla için 1-2 arı kovanı yeterlidir.

• Özellikle son senelerde geliştirilen kabak çeşitlerinde erkek (baba-polen verici) çiçek çok azdır. Bu çeşitlerin kullanıldığı yerlerde tarlanın baba bitkilerle takviye edilmesi gerekir. Bunun için 4 sıra ana 1 sıra baba bitki sistemiyle yapılan dikimler iyi sonuç verirler.

• KIŞLIK KABAK OLGUNLAŞMALI

• Kışlık kabaklar meyveler tam olgunlaştıktan sonra hasat edilmelidir. Hasat sırasında meyve üzerinde sapların bırakılmasına dikkat etmek gerekir.

  • TAZE KABAK 2 HAFTA DEPOLANABİLİR   • Meyvelerin uzun süre depolanması için hasattan sonra bazı işlemlerin

yapılması gerekir; • Hasattan hemen sonra meyveler %80 oransal nemi ve 26-29 derece

sıcaklığı olan bir ortamda yaklaşık 2 hafta bekletilir. • Daha sonra 7-12 derece sıcaklığı olan, oransal nemi düşük, iyi

havalanabilen bir ortamda, birbirine değmeden ,yerleştirilmelidir.  

ÇİÇEĞİ VE TABLASI YENEN SEBZELER

ENGİNAR

• Enginar çok yıllık, başlarından ve yapraklarından çeşitli şekillerde faydalanılan bir sebzedir.

• Enginarda sebze olarak kullanılan başlar çiçek tablası ve brakte dediğimiz etli küçük yapraklardan meydana gelmiştir.

ÇOK YILLIK SEBZE ENGİNAR

• Enginar çok yıllık, başlarından ve yapraklarından çeşitli şekillerde faydalanılan bir sebzedir.

• Enginarda sebze olarak kullanılan başlar çiçek tablası ve brakte dediğimiz etli küçük yapraklardan meydana gelmiştir.

MİNERAL MADDE VE VİTAMİN DEPOSU

• Enginar A,B,C vitaminlerinin yanında Kalsiyum, potasyum, demir, manganez ve fosfor gibi çeşitli mineral maddelerince zengin bir sebzedir.

• Ayrıca diğer sebzelere göre yüksek oranda protein ve karbonhidrat ihtiva eder.

• Enginarda bulunan Ciarin adlı madde karaciğer, safrakesesi böbrekler ve bağırsakların düzenli çalışmasına yardım eder.

EN ÇOK 4-5 YIL • Enginar çok yıllık bitki olduğu için 8-10 sene bulunduğu yerde

kalabilir ve meyve verir.

• Verimin en fazla olduğu yıllar 3-4. yıllardır.

• Bundan sonraki yıllarda ekonomik verim gittikçe düşer.

• Onun için 4-5 yıldan sonra plantasyonların yenilenmesi uygun olacaktır.

ILIK BİR KIŞ MEVSİMİ

• Enginar ılık iklim sebzesidir. Kışları ılık geçen bölgelerde

yetişir. Aylık sıcaklık ortalaması 7°C nin altında olan yerlerde yetiştiricilik uygun değildir.

• En iyi geliştiği sıcaklıklar 15°-18°C dir. Aşırı soğuk ve sıcaktan hoşlanmaz. Isı 0°C'nin altına düştüğü zaman başlarında büyük zararlanmalar olur ve hasat gecikir.

• Sıcaklık sıfırın altında 5°C- 6°C den daha fazla düştüğünde toprak üstü kısımları kısmen veya tamamen donar. Sıcak ve kuru hava şartlarında ise baş gelişmesi iyi olmaz.

• Ülkemizde Ege, Marmara ve Akdeniz bölgeleri enginar üretimi için uygun bölgelerdir.

TOPRAK SEÇMEZ

• Enginar toprak istekleri açısından fazla seçici bir bitki değildir.

• Fakat derin, tınlı-kumlu toprakları tercih eder.

• Toprak iyi drene edilmiş ve kullanılabilir iyi bir su kapasitesine sahip

olmalıdır.

ÖNCE DERİN SÜRÜM

•Enginar dikiminden önce toprak derin sürülmeli ve dikim öncesi gübrelenmelidir.

• Derin sürümden sonra diskaro ve tırmık çekilerek toprak dikime hazır duruma getirilmelidir.

• Sulu şartlarda yapılacak yetiştiricilikte masura dediğimiz kabarık sırtlar hazırlanmalıdır.

HER YIL GÜBRE • Enginar çok yıllık bitki olduğu için her sene sonbaharda ocaklar

temizlenmek için açıldığında her ocağa bir kürek çiftlik gübresi verilir.

• Ayrıca dekara 15 kg azotlu, 10 kg fosforlu ve 15 kg potaslı gübre verilmelidir.

• Azotun yarısı başlar görülünce, diğer yarısı ise hasat devresinde verilmelidir.

  • En yaygın üretim şekli sürgünlerle yapılan üretimdir.

• Toprak altı gövdesi üzerindeki gözlerden süren sürgünler 20-30 cm uzunluğa geldikleri zaman ana kökten köklü vaziyette ayrılırlar.

KÖKLÜ DİP SÜRGÜNÜ   • En yaygın üretim şekli sürgünlerle yapılan üretimdir.

• Toprak altı gövdesi üzerindeki gözlerden süren sürgünler 20-30 cm

uzunluğa geldikleri zaman ana kökten köklü vaziyette ayrılırlar.

DİKİM MESAFELERİ • En uygun dikim, masuralar üzerine sıra arası ve üzeri 1x1 m

mesafeyle yapılan dikimdir. Dikimde her ocağa 1-2 sürgün dikilir. • Can suyu verilir.

• Sürgünler iyi köklendirilmemiş ise önce her ocağa 2 sürgün dikilir. Sürgünler tuttuktan sonra teklenir.

• Marmara bölgesinde sonbahar dikimleri aşırı soğuk yıllar dışında uygun olabilmektedir

BAKIM İŞLERİ FARKLIDIR • Enginar çok yıllık bitki olduğu için her yıl sonbaharda sürgünler

büyüdükten sonra bitkilerin dipleri açılır kuvvetli 1-2 sürgün bırakılır, diğer sürgünler köklü olarak gövdeden kesilerek alınır.

• Ocaklara çiftlik gübresi verilir ve bitkilerin boğazları doldurulur.

• Aynı işlem ilkbaharda 1 kez daha yapılır.

• Sonbahar ve ilkbahardaki sürgün temizliği sırasında bitkiler arası çapalanır yabani ot temizliği yapılır.

ÇİFTLİK GÜBRESİ + FENNİ GÜBRE

• Dekara 2-3 ton çiftlik gübresi, 40-50 kg süper fosfat, 20 kg

potasyum sülfat ve 10-20 kg amonyum sülfat gübresi verilmelidir.

• En uygun gübreleme toprak tahlili sonuçlarına göre yapılan gübrelemedir.

• Çiftlik gübresi, ,fosfor ve potaslı gübrelerin tamamı dikimden önce , azotlu gübreler 3 kısımda verilmelidir.

• Birinci kısım dikimden kısa bir zaman sonra, 2. kısım ilk başlar görülünce, son kısım hasat devresinde verilmelidir.

KIŞ HASADI

• Enginarda hasat zamanı çeşit ve iklime bağlı olarak kış ve ilkbahardır. Hasat, başlar normal büyüklüklerine erişmeden yapılmalıdır.

• Hasat gecikirse brakteler açılır, çiçek tablası lifli bir yapı kazanarak yenme değerini kaybeder.

HASAD SAPLI YAPILIR• Başlar 10-15 cm uzunluğunda saplarıyla hasat edilmeli, başların

ezilip çizilmemesine özen gösterilmelidir.

• Hasat edilen enginarlar karton, tahta veya diğer malzemelerden yapılmış sandık ve sepetlerde pazarlanmalıdır.

• Ege ve Akdeniz bölgelerinde yerli çeşitlerimizden sakız çeşidi üretimi yaygındır ve hasat Ocak-Şubat aylarında yapılmaktadır.

• Marmara bölgesinde ise orta erkenci Bayrampaşa çeşidi üretilmektedir ve hasat Nisan-Mayıs aylarında gerçekleşmektedir.