1

BI HU DIN, LIT S, NH GIO, NH BO, NH TH, NH HOT NG CCH MNG TIN BI CA VIT NAML Ngc Minh (Bi Hu Minh)

Tm tt: Bi vit gii thiu thn th v s nghip ca ng Bi Hu Din, lit s, nh gio, nh bo, nh th, nh hot ng Cch mng tin bi ca Vit Nam, danh nhn lch s-vn ha t Thi Bnh; ngi xy dng phong tro Cch mng v t chc cuc u tranh ca nng dn cc huyn Duyn H - Tin Hng, tnh Thi Bnh ngy 1/5/1930. ng b thc dn Php bt v a giam gi cc nh t Ha L, Cn o, sau b a i y bit x ti Guyane (thuc a ca Php ti Nam M) v hy sinh anh dng ti y nm 1935. ng sng tc nhiu th, vn, bo ch Cch mng, c bit l bi Bit x t ngm ni ting: Thn trong t, lng chng , i chn cn bc, mc ng trn. (Trch: Bit x t ngm) Nhn dp k nim 80 nm ngy din ra cuc biu tnh ca nng dn Duyn H-Tin Hng (1/5/1930-1/5/2010); 75 nm ngy Bi Hu Din hy sinh anh dng trong nh t thc dn Guyane (25/01/1935-25/01/2010), th h con chu su tm, tp hp ti liu v vit bi ny tng nh ng v t ho v truyn thng Cch mng ca qu hng Thi Bnh m Bi Hu Din l mt trong nhng tm gng tiu biu, mt danh nhn lch s - vn ha, mt bc tin bi Cch mng trn qu hng Thi Bnh. Li ng: Tc gi bi vit ny khng phi l nh vn, khng phi l nh bo, khng phi l nh nghin cu lch s, nhng vi lng t ho v truyn thng Cch mng ca qu hng m th h cha ng mnh gp phn xy dng, vit ln nhng trang s ho hng ca dn tc Vit Nam cng nhng suy t, khc khoi v nhng g m cc bc hu sinh ang c x vi ng nn tp hp t liu, vit bi ny tng nh ti ng, thay cho mt nn nhang thnh knh dng ln m ng ang lnh lo ni rng su trn t khch, qu ngi Guyane nhn ngy gi ln th 75 ca ng (25/01/1935-25/01/2010). Nu c iu chi s sut, rt mong c lng th v nhn c s ch gio. Xin chn thnh cm n.L Ngc Minh (Bi Hu Minh)

2

Bi Hu Din (Sinh nm Qy Mo, 1903 mt nm t Hi, 1935), nh gio, nh bo, nh th lit s cch mng tin bi1 ca Vit Nam, qu thn Ch B, x Thy Trng, huyn Thy Anh (sau ny huyn Thy Anh sp nhp vi huyn Thi Ninh thnh huyn Thi Thy ngy nay), tnh Thi Bnh [1], [2], [3], [4], [5].

Mt s sch, t in c gii thiu v Bi Hu Din 2 Bi Hu Din tt nghip trng s phm Thnh Chung, Nam nh v v dy hc ti thn Hu Trung, x Bch ng, huyn ng Hng, tnh Thi Bnh nm 1925; dy hc ti tng V S (nay thuc x Hng Vit, huyn ng Hng, tnh Thi Bnh) nm 1926 ca th k 20. Vo thi gian ny, Bi Hu Din cng cc ng Nguyn Vn Nng, Lng Duyn Hi m hiu sch Y th vn im th x Thi Bnh [1] v sau li cng cc ng Lng Duyn Hi, Lng Duyn Thip m ng anh th vin ti lng Hng T (thuc x Hng Vit, huyn ng Hng, tnh Thi Bnh ngy nay) tr thnh ni hot ng ni ting trong vng nhm mc ch m mang tr tu, nng cao nhn thc cho thanh nin v hc sinh trong khu vc; ng thi lm ni tuyn truyn gic ng Cch mng cho mi tng lp nhn dn lao ng [1]. Ti y, Bi Hu Din cng cc ng ch ca mnh t chc l truy iu C Phan Chu Trinh vo trung tun thng 3 nm 1926, gp phn nng cao tinh thn yu nc ca qun chng nhn dn lao ng, nh du mt thi k hot ng mi ca nhn dn Thi Bnh: thi k u tranh c ch ngha Mc L Nin soi ng v t chc Vit Nam Cch mng Thanh nin (Vit Nam Thanh nin Cch mng ng ch Hi-gi tt l Thanh nin) xut hin [1].

1 Ghi trn bia m ng Bi Hu Din ti ngha trang lit s x Thy Trng, huyn Thi Thy, tnh ThiBnh 2 T liu nh ca gia nh ng Bi Hu Din

3

Cui nm 1926, Bi Hu Din cng cc ng ch ca mnh l Nguyn Vn Nng, Lng Duyn Hi, Lng Duyn Thip, o Gia Lu m trng t thc Minh Thnh th x Thi Bnh (nay l thnh ph Thi Bnh) do ng Nguyn Vn Nng lm hiu trng, ng Lng Duyn Hi lm ch nhim v Bi Hu Din tham gia gang dy (lc ny Bi Hu Din vn lm tng s ti tng V S chc trch nh hiu trng trng ph thng lin x hin nay [7]). Mc ch m trng l gp phn nng cao dn tr v nht l c iu kin hot ng cng khai hp php, qua ging dy m gic ng tinh thn Cch mng cho thy gio v hc sinh ln tui xy dng chi b Thanh nin v cc on th Cch mng [1]. Bi Hu Din l mt trong mi mt Hi vin ca chi b u tin ca Hi Vit Nam Cch mng Thanh nin th x Thi Bnh3 thnh lp vo u nm 1927 [2]. Cui thng 12/1927, chi b Thanh nin trng Minh Thnh c thnh lp v Bi Hu Din l mt trong mi hi vin (mc d lc ny Bi Hu Din ang dy hc v chu trch nhim xy dng c s Cch mng vng Thn Duyn4). Thng 12 nm 1927 lin chi b Thanh nin (gm 9 ng ch5) hai huyn Tin Hng Duyn H thnh lp [1] v Bi Hu Din c bu lm b th lin chi b; l mt trong by Tnh b vin u tin6 ca Ban Tnh b Thanh nin do i hi i biu Hi Vit Nam Cch mng Thanh nin tnh Thi Bnh bu ra nm 1928 [2]. L thy gio, Bi Hu Din c iu kin tip xc vi thanh nin, hc sinh. ng thng ch ti nhng thanh nin, hc sinh tch cc v gic ng nh Trng ng Thy (lng B Thn thuc tng Ph Kh), Gia Tun (lng Nhu thuc tng V S, nay thuc x Ch Ha, huyn Hng H, Thi Bnh), Bi Vn Mng (lng Cha), Nguyn Vn Lng (lng An Li) tuyn truyn, gic ng, o to h thnh nng ct ca phong tro Cch mng a phng sau ny [1]. ng thng lm n gip ngi ngho b oan c v gip h khiu t vi bn quan li lng B Thn x Hng Vit, lng Hu Trung x Bch ng, lng Vn i x Ch Ha 3 Gm cc ng: Nguyn Vn Nng, Bi Hu Din, o nh Mn, Phan Trn Chc, o c Qy, o Gia Lu, Lng Duyn Hi, Phm Quang Lch, Trn Vn Cn, Tng Vn Ph, H Ngc Thin (th t xp theo TLTK 2) 4 Thn Kh l tn gi huyn Tin Hng lc by gi. 5 Gm cc ng: Bi Hu Din, Lng Duyn Hi, Trng ng Thy, Nguyn c Snh, Gia Tun, Vn Tn, Vn Rng, Bi Huy Tuyn, Bi Vn Mng (th t xp theo TLTK [1]). 6 Gm cc ng: Nguyn Vn Nng, V Trng, Bi Hu Din, Tng Vn Ph, Nguyn Vn T, Qach nh Tht, Lng Duyn Hi. Sau b sung cc ng Phm Quang Lch, H Ngc Thin (th t xp theo TLTK [2]

4

nn bn quan li a phng rt cm tc ng, nhng khng dm lm gi v chng rt king n ng, do nhng uy tn ca ng i vi dn lng. L mt nh th, ng thng sng tc th vn yu nc v Cch mng tuyn truyn, gic ng Cch mng cho nhn dn vng, nh bi Trng cnh vn tn, ni ln s au xt ca nhn dn ta b mt nc, phi sng trong cnh lm than n l khch l dng di con Lc, chu Rng mau tnh ng, ng ln ra tay cu nc: Trng cnh vn tn Cy cnh tr tri Hoa l t ti Thng thay phong cnh i di by nhiu. Ma tiu iu! Gi ht hiu! Gi ma vi dp my chiu. Mm Lc yu! Vn Hng xiu! Coi vn, trng cnh my ai yu? huyn Duyn H, nhiu thanh nin gic ng Cch mng v hng hi hot ng c Bi Hu Din gii thiu vo hi Thanh nin. Khu vc Hu Trung, Hu Thng thuc tng V S (nay thuc huyn ng Hng, Thi Bnh), ni Bi Hu Din dy hc, vic tuyn truyn, gic ng Cch mng cho qun chng rt thun li. n cui nm 1928, ng kt np vo Hi Vit Nam Cch mng Thanh nin nhiu thanh nin tch cc nh: Vn Nng, Nguyn Vn Thip, Duy a, Nguyn Vn Phin, Nguyn Vn Thch, Nguyn Vn Hng Cui ma thu nm 1928, Hi pht trin mnh m, lan ra 17 thn thuc ca vng Thn Duyn [1]. Nh vy, ch trong mt thi gian ngn t nm 1928 n gia nm 1929 trong iu kin b mt v kh khn, a bn rng nhng Bi Hu Din, ngi ph trch chnh trong vic xy dng c s Cch mng vng Thn Duyn (gm cc huyn Duyn H, Tin Hng, Hng Nhn) pht trin hi vin Thanh nin ra 17 thn thuc cc tng V S, An X, Ph Kh, C Qun, Y n tc l cc x Ch Ha, Minh Khai, Hng Lnh, Hng Vit, Hng Chu, Hoa L, Bch ng, Chi Lng, Ha Bnh (thuc cc huyn Hng H, ng Hng tnh Thi bnh) ngy nay.

5

Bn tnh Thi Bnh ngy nay7 Cui thng 6/1929, ng b ng dng Cng sn ng Thi Bnh c thnh lp. Ban Tnh b Thanh nin trc y c cp trn coi l mt t cng sn v tr thnh Ban tnh y ca ng b Thi Bnh [2]. Nh vy, Bi Hu Din tr thnh mt trong chn8 ng vin u tin ca tnh Thi Bnh v l ngui tham gia sng lp, gy dng v lnh o phong tro Cch mng ca tnh Thi Bnh ngay t trc, trong v sau khi thnh lp ng Cng sn Vit Nam. u thng 7/1929, chi b (ng dng Cng sn) Thn Duyn (mt trong su chi b ng u tin ca Thi Bnh) c thnh lp trn c s cng nhn nhng ng ch trong ban chp hnh Thanh nin lin chi Thn Duyn thnh ng vin Cng sn gm 7 ng ch9. Hi ngh nht tr bu Bi Hu Din, ngi c cng lao to ln trong vic truyn b ch ngha Mc- L Nin v xy dng c s Cch mng u tin vng Tin Hng Duyn H (gm c Hng Nhn), lm b th chi b [1]. H nm 1929, khi Bi Hu Din b thc dn Php tnh nghi, a ln Bc Cn dy hc th ng Lng Duyn Hi lm b th [1]. Chi b ng cng sn Thn Duyn l mt trong nhng chi b ng c thnh lp sm nht trong ton quc, gn nh ng thi vi s ra i ca ng dng Cng sn ng. Sau khi c7 Ngun: Wiki pedia 8 Mt s ti liu ghi l 7 ng vin u tin ca tnh Thi Bnh do sau mi b sung cc ng Phm Quang Lch, H Ngc Thin vo hi Thanh nin u tin ca tnh. 9 Gm cc ng: Bi Hu Din (b th), Lng Duyn Hi (ph b th), Bi Vn Mng, Gia Tun, Nguyn Vn Rng, Nguyn nh Lim, Nguyn c Snh, (danh sch, chc danh v th t xp theo TLTK [1]).

6

thnh lp, cc ng vin tch cc lm cng tc pht trin ng trong s cc hi vin Thanh nin. n ngy 1/4/1930 m trc ca cuc u tranh10 ca nng dn Duyn H - Tin Hng, lin chi b ng cng sn Thn Duyn (Tin HngDuyn H) c pht trin t 1 ln 6 chi b v vn trc thuc lin chi Thn Duyn do Bi Hu Din lm b th lin chi b, gm 54 ng vin. Nhng ht ging Cch mng m Bi Hu Din trc tip gieo trng v dy cng vun xi m chi, ny lc, ra hoa, kt tri, cho ra la qu ngt u tin trn vng t Tin Hng Duyn H, trong nhng hc tr xut sc m Bi Hu Din tuyn truyn, gio dc, gic ng v kt np vo ng Cng sn Vit Nam chnh l lc lng nng ct, l nhng mi nhn lnh o cuc biu tnh ca nng dn Duyn H Tin Hng (nng dn cc huyn V Tin v huyn Th Tr nay l huyn V Th c tham gia nhng phi b mt rt lui sau khi ln ti th x), tnh Thi Bnh vo ngy 1/5/1930. Trong cuc biu tnh ny, mc d Bi Hu Din khng phi l ngi trc tip ch o v trc , thc dn Php do thy c vai tr th lnh ca ng vi phong tro Cch mng ni y nn a ng dy hc (thc cht l qun thc) ti ch n thuc tnh Bc Cn [3], nhng khi cuc biu tnh n ra, thc dn Php thy c vai tr tuyn truyn, gic ng qun chng v lnh o thc hin ca Bi Hu Din trong vic xy dng cc t chc ng Cng sn, m cc t chc ny chnh l nng ct ca cuc u tranh ngy 1/5/1930 nn chng vn x Bi Hu Din l ngi cm u. Do vy, ngy 24/6/1930 ta n nh Thi Bnh m phin ta x v n Cng sn Thi Bnh v ngy 29/9/1930 ta Thng thm ca thc dn Php xt x phc thm, 28 ngi b kt n phng trc11, trong nhng ngi cm u b chng kt ti m mu khuynh o chnh ph vi mc n nng nht (10 nm t kh sai v 5 nm qun thc) gm 4 ngi (Bi Hu Din, Lng Duyn Hi, Trn Vn Ng v b th Tnh y Hong K - b kt n vng mt do trn thot). Cuc biu tnh Duyn H Tin Hng l cuc u tranh ln nht ca nng dn v tiu biu ca x Bc K cho ti trc thng 5/1930, tm nh hng ca n vi Cch mng Vit Nam ch sau phong tro X vit Ngh - Tnh. Trc khi khi tho Lun cng chnh tr nm 1930, ng ch Trn Ph, Tng b th u tin ca10 Nguyn Quang Vinh - Bo Tin tc cui tun s 3 (21/01/2010 27/01/2010) Thng tn x Vit Nam.11 n phng trc l n b ui ra khi nc. Sau ny, Bi Hu Din hy sinh sau 5 nm ngay ti nh lao Guyane, cn cc ng Lng Duyn Hi v Trn Vn Ng c tr t do sau v sau ny u l nhng cn b cp cao ca ng, Nh nc, a phng.

7

ng v Thi Bnh kho st phong tro nng dn vo thng 8/1930 m in hnh l cuc biu tnh ca nng dn Tin Hng - Duyn H din ra ngy 01/05/1930 do Bi Hu Din xy dng phong tro v t chc, lnh o nhm tng kt thc tin u tranh Cch mng ca nng dn v nng ln thnh l lun khoa hc trc khi khi tho Lun cng chnh tr nm 1930 ca ng. Cuc biu tnh ca nng dn Tin Hi m Ting trng ng Lm cn vang vng n by gi tin hnh sau cuc biu tnh ca nng dn Tin Hng Duyn H khong 5 thng v sau Lun cng chnh tr nm 1930 ca ng 3 thng c soi sng bi c s l lun chnh tr ny v thc tin u tranh Cch mng c c kt t cuc ca biu tnh ca nng dn Tin Hng Duyn H nn tm nh hng ca n cn vang vng ti by gi.

Bn Ging qua sng Tr L (t huyn ng Hng sang huyn V Th), mt trong nhng ni treo c ba lim m 30/04/1930 v cng l mt trong nhng ni on biu tnh phi vt qua sng 1/5/1930 ln th x Thi Bnh12 Bi Hu Din v cc ng ch ca mnh b thc Php y i ln lt cc nh t Ha L, Cn o. Sau li b chng a i y bit x ti Guyane (thuc a ca Php ti Nam M) nm 1931.

12 nh do gia nh ng Bi Hu Din chp Tt Canh Dn, nm 2010 cho thy mc th s ca con c s dng nm 2010 v lin tng ti mc th s ca con c s dng nm 1930 mi thy c nhng kh khn m on biu tnh chn t ca nng dn khi phi vt qua con sng ny.

8

Bn Guyane thuc Php13 Chuyn tu ch t nhn Vit Nam ti Guyane nm y gm 537 ngi, trong c 7 ngi l t Cng sn, hn 100 ngi l t Chnh tr phm (a s l nhng ngi tham gia cc v bo ng Yn Bi, Ph Th, Kin An, Vnh Bo, Ph Dc ... ) hu ht b kt n t chung thn, 20 nm, 15 nm cho n 10 nm; cn li l t thng phm. Trn hnh trnh ny, ba ng Lng Duyn Hi, Bi Hu Din, Trn Vn Ng (tc Cn) chung vi nhau trong khoang mi, thng tm vo cng tc tuyn truyn vn ng anh em chnh tr phm cng nh thng phm, cng nhau trao i tm tnh thc, cng nhau gi gn phm cch con ngi trong lc phng tri y a. Sng sm no cng vy, ba khoang tri u c ngi i ly bnh m v nc ung v anh em n sng th Bi Hu Din ny ra mt ngh: nu bit on kt gy thnh lc lng cht ch, cc t nhn c th nhn c hi bui sng sm, chng c tnh trng s h, cng nhau ni dy, tnh vic chp nhong, chim ly tu ny, bt chng phi quay tu tr li, theo lnh ca ta iu khin. Anh em bn tnh li thy rng lc lng cn non yu, cha cho php lm c vic to bo ny [7]. Sau hn mt thng tri lnh nh trn bin c, nhiu bn t ca ng khng kp nhn thy t lin do cht ngay trn ng i v phi chu ng nhng13 Guyane thuc Php (ting Php: Guyane franaise, ting Anh: French Guiana, tn chnh thc l Guyane)l mt tnh hi ngoi (ting Php: dpartement d'outre-mer, hay DOM) ca Php, nm b bc ca Nam M. Ting Vit vo cui th k 19, u th k 20 cn phin m x ny l Nguy Gian. Guyane thuc Php cng l mt vng hi ngoi ca Php, mt trong 26 vng ca Php. L mt phn ca nc Php, Guyane thuc Php l mt phn ca lnh th Lin minh chu u. Ngun: Wapedia.

9

kh khn vt v, i, rt, t y v sng to, gi ln v b thc dn Php qung xung bin lm mi cho c d. Khi ti Guyane, ngay trong nh t thc dn hi ngoi, vi tinh thn bt khut Thn trong t, lng chng . i chn cn bc, mc ng trn14 Bi Hu Din li tip tc cng cc ng ch ca mnh tp hp lc lng, lnh o phong tro u tranh v Bi Hu Din c anh em tn nhim bu lm trng nhm nhng ngi t Cng sn ti y [1]. T chc Cng sn ti Guyane c duy tr v hot ng kh mnh m di nhiu hnh thc u tranh phong ph. Nhiu t chc c thnh lp v tin hnh u tranh chng li ch h khc ca nh t thc dn, i t do thn th, i quyn sng. Nhiu cuc bi cng, ln cng n ra v ganh c thng li. Thc dn Php pht hin ra Bi Hu Din l ngi cm u nn buc ti ri t y v b tra tn d man hn nn Bi Hu Din b mc bnh lao.

Hnh nh nhng t nhn Vit Nam phi lao ng kh sai ti Guyane15 Cng vi vic u tranh trc tip, trong hon cnh khc nghit ca ch nh t thc dn, sau nhng n tra tn d man ca k th, Bi Hu Din cn sng tc th ca Cch mng gio dc, gic ng Cch mng cho cc t nhn Vit Nam b giam gi ti y, lm v kh u tranh, tp hp lc lng, ng vin anh em t nhn Vit Nam [1]. Trong s nhng sng tc , bi th Bit x t ngm ca ng sng tc nm 1954 ti nh t Guyane c lu truyn v in trong tp Th vn cch14 Trch Bit x t ngm.15 Ngun: WikiPedia

10

mng 1930-1945 xut bn vo nhng nm 60 ca th k 20, sau ny c gii thiu trong cc b t in, nh: T in nhn vt lch s Vit Nam [4], T in tc gia vn ha Vit Nam, T in tc gia Vit Nam [5]: Xin ch mi mn d st son, Ka trng vng vc, nc cng non. Guyane t l, chim qun li, Nam Vit tri xa, quc gi hn. Thy nc khn khuy dng Nh thy, Nhn cy cng nh cnh Nng sn. Thn trong t, lng chng , i chn cn bc, mc ng trn16 (Trch Bit x t ngm) c bit, bo Nhn ha t bo Cch mng (liu c th coi y l t bo Cch mng ln u tin c hnh thnh trong nh t thc dn Php hi ngoi?) m Bi Hu Din l ngi sng lp v ph trch - d ch tn ti trong thi gian ngn nhng gp phn vo vic khi dy thc dn tc, gio dc tinh thn on kt, lng nhn i cu mang ln nhau trong hon cnh kh khn xa T quc ca tt c nhng ngi t (gm c t thng phm v t chnh tr phm ti Guyane)17. Trn phi l ca Nhn ha c on vit: "Nhn Ha ra i ku gi tt c anh em bn t chng ta b a y sang x ny, d l chnh tr phm hay thng phm, l ngi theo ch ngha quc gia hay ch ngha x hi c khc nhau, nhng tt c chng ta u b bn thc dn Php p bc v bc i. Vy chng ta phi on kt li, khng th v t him, v chnh kin c khc nhau m chia la Nam Bc, ngi bc u tranh cho chng khinh thng!"18. Trong s bo Nhn ha u tin, ngoi nhng bi x lun, tin tc, biu dng, ph bnh, cn c th ca mang ni dung tin b gic ng bn t, nh bi Bit x t ngm. Mc d mc bnh him ngho, nhng vi nim tin st vo ngy thng li, Bi Hu Din vn nu cao kh tit bt khut, trung kin ca ngi Cng sn, vn lao vo hot ng cho ti hi th cui cng. Ti bnh vin Cayen, Bi Hu Din tn dng c hi bt lin lc vi b th ng Cng sn Guyane lc by gi v cung cp nhiu thng tin v ch h khc ca nh t Guyane, ln n ch nh t16 Nguyn Q. Thng (2005). T in vn ha Vit Nam. NXB Vn ha. T Q. vit tt nh trong sch. 17 Theo hi k ca ng Lng Duyn Hi, ngui bn chin u v bn t ca ng Bi Hu Din ti Guyane. 18 Trch ng li t bo Tui tr

11

ca thc dn Php qua bo ch; ng thi nh b th ng Cng sn Guyane gi th i Php, Lin X ln n, t co ch nh t ca thc dn Php [1]. Do b tra tn d man v bnh tt hnh h do phi chu s t y khc nghit ca nh t thc dn Php nn Bi Hu Din hy sinh anh dng ngy 25/01/1935 ti Guyane [1] khi mi 32 tui, khng c c hi c thy s nghip Cch mng ca nhn dn, ca dn tc n ngy thng li v vang. Tuy mt i, nhng Bi Hu Din li tm gng trong sng tuyt vi ca mt ngi cng sn thng minh, ti gii, tn ty trung thnh vi s nghip Cch mng. Bt chp tra tn, t y, khng b, ng ch hin dng trn i mnh cho Cch mng Vit Nam19.

Bt tch hi k ca ng Lng Duyn Hi20 Ngy 25/05/2008 bo Tui tr - c quan ngn lun ca Thnh on TNCS Thnh ph H Ch Minh - t chc bui gp mt hu du ca nhng t nhn Vit Nam yu nc b lu y ti Guyane v gii thiu nhng hnh nh thc, sng ng v nh lao Guyane21 cho thy cuc sng m Bi Hu Din v nhng ngui Vit Nam yu nc b thc dn Php lu y bit x ni y phi chu ng cn kh khn, gian kh hn c nhng g m th h con chu tng c nghe ni.

19 Trch nguyn vn trong TLTK [1]. Tc gi bi vit cho rng y l nhng li ca ngi ng Bi Hu Din m ng Lng Duyn Hi vit trong nht k ca mnh. 20 Ngun: Bo Tui tr 21 Do nh bo Danh c (bo Tui tr) v nhng ngui bn ca anh cng cc tnh nguyn vin ngui Vit Guyane mt nhiu cng sc thc hin.

12

Hnh nh bui hp mt hu du t nhn Vit Nam yu nc ti Guyane do bo Tui tr t chc ngy 25/05/200822

Nhng dy chung cp trong rng su ti Guyane m thc dn Php s dng giam gi Bi Hu Din v nhng ngi Vit Nam yu nc23

Nh lao An Nam nm xa nay ch cn li hai dy chung cp v vi mnh vn nn nh. Cn cc cu t nm xa by gi nm u? nh: bn trong chung cp 2422 nh: T liu nh ca gia nh ng Bi Hu Din. 23 nh: Danh c (Bo Tui tr) 24 nh: poudrenguyane.bloq.sot.com (ng li t bo Tui tr)

13

Mt s hnh nh ca nh lao An Nam Guyane25

Trong k c dn lng cn truyn li cu chuyn v ng gio Din26 thn Hu Trung, khi th qua li m o vi cc nh nho, vn ng thanh nin tp th dc bui sng, lm th dy hc tr. Trong lng dn, Bi Hu Din mi mi l mt nh gio mu mc. Nhng bi th ca ng gio Din qua hn 80 nm vn cn c lu truyn: Bn cnh sng Tr t Hu Trung Gieo ng vn chng trc b rng Rc ht vn minh trn t Hu Gieo nn hnh phc chn nh Trung27

25 Ngun: Wiki pedia 26 Cch gi thn mt ca nhn dn cc vng Bi Hu Din dy hc v truyn b Cch mng. 27 Nguyn Quang Vinh Bo Tin tc cui tun s 33 (17/08/2006 23/08/2006) Thng tn x Vit Nam.

14

Nhn dn thn Hu Trung, x Bch ng, huyn ng Hng, tnh Thi Bnh n li truyn thng Cch mng ca qu hng v k chuyn v c gio Din nhn dp Tt Nguyn n Canh Dn 201028 Chnh v nhng ng gp to ln i vi s nghip Cch mng ca Bi Hu Din khng ch ring cho phong tro Cch mng Thi Bnh m cn cho phong tro Cch mng chung ca c nc ngay t thi k trc, trong v ngay sau khi thnh lp ng Cng sn Vit Nam nh nh gi ca Thng v Trung ng ng Bc k th phong tro kh nht l Thi Bnh trong ch th ngy 18/11/1930 v vic thnh lp Hi phn ng minh [3], nn tn tui v s nghip hot ng Cch mng ca Bi Hu Din c tn vinh trong T in nhn vt lch s Vit Nam cng nh trong cc t liu lch s Cch mng Vit Nam v tnh Thi Bnh, huyn ng Hng, huyn Thi Thy [1], [2], [3], [4]. X Hng Vit, huyn ng Hng, tnh Thi Bnh vinh d c mang tn ng trong thi gian ng hot ng Cch mng b mt ti qu nh. Khng bit nhng lp th h tr c sinh ra v ln ln ti y sau ny, c bao ngi bit n lch s ca ci tn Hng Vit c t tn cho x mnh? Thnh ph H Ch Minh khng phi l ni Bi Hu Din c sinh ra v ln ln, cng khng phi l ni ng dy hc hay hot ng Cch mng hoc b giam gi t y nhng cng ly tn ng t tn cho mt con ng - ng Bi Hu Din - phng An Lc, qun Bnh Tn (trc y thuc qun Bnh Chnh)29. Mc d y ch l mt con ng nh nhng cng th hin s ghi nh cng lao i vi t nc m ng b, Chnh quyn, Nhn dn Thnh ph28 . Ngun: T liu nh gia nh ng Bi Hu Din (Tc gi bi vit l ngi eo knh). 29 Nguyn Q. Thng, Nguyn nh T. ng ph thnh ph H Ch Minh. NXB Vn ha Thng tin.

15

H Ch Minh dnh cho ng. Rt tic, n thi im ny, ti Thi Bnh, qu hng ng li cha c con ng no c mang tn Bi Hu Din. Cng khng bit c my ngi bit v lch s ca ci tn Bi Hu Din m con ng ny c mang tn mt con ng nh mang tn mt nhn cch ln - ng Bi Hu Din.

ng Bi Hu Din ti phng An Lc, qun Bnh Tn, Tp.H Ch Minh30 ng b, Chnh quyn, Nhn dn x Thy Trng - huyn Thi Thy - tnh Thi Bnh tng nh cng lao Bi Hu Din v lp bia m ng ti ngha trang lit s x Thy Trng. Mc d, hi ct ng cha c quy tp t Guyane v y nhng bia m Bi Hu Din c ng b, Chnh quyn, Nhn dn x Thy Trng t rt trang trng ti ngha trang lit s x. Tuy nhin, bia m ng hin nay xung cp v n lc cn phi tn to, nng cp31. Hng nm, vo ngy mt ca ng, qu hng, gia nh, dng h u tng nh ti ng. Tuy nhin, vi cng lao m Bi Hu Din ng gp cho s nghip Cch mng ca tnh Thi Bnh cng nh ca c nc, vi o l n qu nh ngi trng cy ca dn tc, thit ngh, nn c nhng hot ng k nim v Bi Hu Din do ng b v Chnh quyn cc cp thc hin. K t khi ng hy sinh (25/01/1935) ti nh t thc dn Guyane cho ti nay gn 75 nm nhng cha c mt hot ng k nim chnh thc no v ng a phng cng nh Trung ng; gia nh ng cng cha c hng cc ch , chnh sch u tin ca ng v Nh nc dnh cho gia nh nhng ngi c cng vi Cch mng, vi t nc.

30 Ngun: nh t liu ca gia nh ng Bi Hu Din. Ngi trong nh l tc gi bi vit.31 V bia m nm trong ngha trang lit s nn vic tn to, ci to, nng cp do ng y, Chnh quyn cc cp thc hin, gia nh khng th t tu sa.

16

Hnh nh qu hng, gia nh, dng h k nim ngy mt ca ng Bi Hu Din

Nhn dp k nim 80 nm ngy din ra cuc biu tnh ca nng dn Duyn H-Tin Hng (1/5/1930-1/5/2010); 75 nm ngy Bi Hu Din hy sinh anh dng trong nh t thc dn hi ngoi (25/01/1935-25/01/2010), th h con chu ng su tm, tp hp ti liu v vit bi ny tng nh ng; t ho v truyn thng Cch mng ca qu hng m Bi Hu Din l mt trong nhng tm gng tiu biu, mt danh nhn t Thi Bnh32. Gia nh ng mong mun rng ng, Nh nc, Chnh ph s c nhng truy tng xng ng cho s hy sinh, cng hin ca ng i vi s nghip u tranh cch mng ca ng, ca dn tc, v nn c lp-t do ca T Quc. Mc d c Trung ng ng cng nhn l ht ging trong nh t thc dn Guyane v lch s Vit Nam, lch s Thi Bnh ghi nhn, gia nh cng nhiu ln lm h s ngh Nh nc truy tng hun chng c lp cho ng, nhng cho ti nay ng mi ch c truy tng bng T quc ghi cng do

32 Tc gi dng t ny v trong Website ca UBND tnh Thi Bnh http://www.thaibinh.gov.vn/enduser/index.asp/ danh nhn Thi Bnh/ danh nhn Thi Bnh qua cc thi k/ thi k thnh lp ng cng sn Vit Nam c ghi 2 ng (ng Nguyn Vn Nng v ng V Trng) trong s 9 Hi vin u tin ca Vit nam thanh nin Cch mng ng ch hi v sau ny l 9 ng vin u tin ca Thi Bnh (gm cc ng: Nguyn Vn Nng, V Trng, Bi Hu Din, Tng Vn Ph, Nguyn Vn T, Qach nh Tht, Lng Duyn Hi; sau b sung cc ng Phm Quang Lch, H Ngc Thin (danh sch v th t xp theo TLTK [2]).

17

c Th tng Phm Vn ng k (Bng s xy639c ngh nh s 328 TTG ngy 01/07/1958) vi cng trng hy sinh cho T Quc v u tranh vi ch33. Vi truyn thng Ung nc nh ngun ca dn tc, khi iu kin v chnh tr-kinh t-x hi-ngoi giao ca t nc cho php, hy vng rng ng, Nh nc, Chnh ph v ng b, Chnh quyn cc cp tnh Thi Bnh s quan tm tm kim, quy tp v a hi ct ca ng ang cn nm su di lng t ni rng thing, nc c trn t khch, qu ngui v vi gia nh, t tin, qu hng, t nc v c t chc truy iu theo nghi l dnh cho nhng ngi c cng vi nc, vi s nghip Cch mng ca ng. y l iu m c qu hng, gia nh, dng h ng mong mun nhng cha thc hin c v tnh hnh t nc trc y cn kh khn. Nay, khi iu kin thun li, t nc ct cnh, bay vo V tr, vic th h con chu ngh a hi ct ca cc bc tin nhn c cng vi T quc hin vn cn nm li, ti chnh ni m v tinh Vinasat ca Vit Nam c phng ln v rt nhiu on cn b cc cp ca nc ta n tn ni y Guyane lm vic v chng kin l phng v tinh Vinasat-1, v qu nh l iu nn lm v iu kin v mi mt ca t nc hin nay c th cho php thc hin c, hp o l ca dn tc Vit Nam. Gia nh, qu hng, dng h ng Bi Hu Din rt mong nhn c s quan tm ca ng v Nh nc, s gip ca cc t chc, c nhn trong v ngoi nc c th tm, quy tp, a hi ct ca ng v nm m cng gia nng m qu hng Thi Bnh yu du. Vic xy dng nh tng nim Bi Hu Din v Cch mng tin bi, mt danh nhn lch s-vn ha, qu hng Thi Bnh, mt bc khai quc cng thn ca Cch mng Thi Bnh (nh cch ni ca nhiu ngi) nhm p ng nguyn vng khng ch ca ring qu hng, gia nh, dng h Bi Hu Din m cn l ca d lun x hi l iu nn lm v khng kh thc hin nu cc th h hu sinh - nhng ngi c trch nhim v quyn hn - c lng thnh knh vi hng hn ng. Du bit rng, khng nn so snh v mi s so snh u khp khnh, nhng tht khng khi xt xa khi thy bia m ng Bi Hu Din ti ngha trang lit s x Thy Trng - huyn Thi Thy - tnh Thi Bnh b xung cp, nt n, ngay trong khu vc bia m ng li l ni gieo la, trng khoai; li cng chnh lng hn khi thy nhng tng i honh trng, nhng nh tng nim b th, nhng ng ph ln c t tn cho nhng bc tin bi cng thi vi ng v c cc th h sau ng, th ng li cha c c bt k hnh thc k nim no, khng hun33 Nguyn vn trong bng T quc ghi cng

18

chng, khng nh tng nim, khng bia , khng tng ng, khng tn ng ph ngay trn chnh mnh t qu hng Thi Bnh yu du, ni ng c sinh ra t vng ci Thy Anh, nm v mn ca nhng cnh ng mui trng Dim in, ung ngun nc sng Dim H ngt ngo v tm mnh trong dng sng Tr L trong xanh bao i nay ti mt cho nhng cnh ng la bt ngt ca qu la Thi Bnh nhng ni m v n, ng sng, chin u v cng hin ti hi th cui cng cho s nghip Cch mng gii phng dn tc, gii phng qu hng khi ch p bc ca thc dn Php. C cuc i ca mnh, d ngn ngi, ch vi 32 tui i, 10 nm hot ng Cch mng, gn phn na thi gian hot ng y ng tri qua bit bao nh t ni ting nht ca thc dn Php, ng ht lng phng s t nc, phng s nhn dn. Th h con chu tin tng rng, ci cht thing ling ca ng, ngi Cng sn giu lng yu nc, thng dn ha thnh hn thing bt t, hn ng hy ln ting th h con, chu (nht l con, chu, ca nhng hc tr c ng gic ng l tng Cch mng, em nh sng ca ng ti soi ng, ch li cho th h cha, ng h tham gia hot ng v sau ny nm gi nhng trng trch ca ng, ca Nh nc, ca qu hng), d c phi tt bt vi cm, o, go, tin, s vn c nhiu ngi cn nng tnh tri n vi ngi khut, gp phn cng qu hng, gia nh, dng h ng tm kim, quy tp v a hi ct ng v vi t m thn yu sau bao nm ng phi nm lnh lo ni phng tri xa, cch Vit Nam na vng Tri t. Hy vng rng cc c quan hu quan s quan tm nghin cu, su tm, tp hp s nghip th ca, bo ch Cch mng m Bi Hu Din sng tc trong thi gian hot ng Cch mng, c bit l trong thi k ng b lu y ti Guyane lm v kh u tranh Cch mng ngay trong nh t thc dn. Gia nh cng rt mong nhn c thm nhng thng tin v Bi Hu Din, nht l mong mun c mt di nh ca ng, t cc ngun thng tin, c bit l t cng ng gia tc h Bi Vit Nam, b con, c bc, anh ch em ng hng Thi Bnh trong v ngoi nc, b con ngi Vit Guyane v trn th gii cng nh bn b quc t Hy vng rng ri y s tip tc c nhng con ng, nhng ngi trng, nhng cng vin ti Thi Bnh v cc a phng khc vinh d c mang tn ng - Bi Hu Din - lit s, nh gio, nh bo, nh th, nh hat ng Cch mng tin bi ca Vit Nam. Thi Bnh Thnh ph H Ch Minh, xun Canh Dn 2010

19

L Ngc Minh (Bi Hu Minh) Bi vit nhn dp k nim 80 nm ngy din ra cuc biu tnh ca nng dn Duyn H-Tin Hng, Thi Bnh (1/5/1930-1/5/2010); 75 nm ngy Bi Hu Din hy sinh anh dng trong nh t thc dn Guyane (25/01/1935-25/01/2010).

Mt s hnh nh v bia m ng Bi Hu Din ti ngha trang lit sx Thy Trng - huyn Thi Thy - tnh Thi Bnh34

34 nh: T liu nh ca gia nh ng Bi Hu Din.

20

Ngha trang lit s x Thy Trng, huyn Thi Thy, tnh Thi Bnh - ni lp bia m nh gio, nh bo, nh th, nh hat ng cch mng tin bi Bi Hu Din

Bia m ng y, hng hn ng ang y, nhng hi ct ng gi ni u? Pha xa l trng THCS Thy Trng, huyn Thi Thy, tnh Thi Bnh

21

Bia m Bi Hu Din ti ngha trang lit s x Thy Trng, huyn Thi Thy, tnh Thi Bnh

Vt nt ngang ti mt trc ca bia m ng Bi Hu Din

Vt nt dc ti tng pha bn phi ca bia m ng Bi Hu Din

22

Vt nt dc ti tng pha bn tri ca bia m ng Bi Hu Din. Pha sau l tha m trn cn c bao che bng ti nilong trng.

Nhng nt ch trn bia m m. Bia m ca mt lit s Cch mng tin bi, mt danh nhn m li nh th ny sao? nh chp nhn k nim 75 nm (25/01/1935-25/01/2010) ngy ng Bi Hu Din hy sinh anh dng cho T quc nhng khng c mt vng hoa n ving ca ng b, Chnh quyn, C quan, on th cc cp35

TI LIU THAM KHO35 Ngun: nh do gia nh ng Bi Hu Din chp nhn ngy gi ln th 75 (25/01/1935-25/01/2010) cang. Ngi trong nh l con du ng, ng thi l con nui ng Nguyn Vn Nng, b th tnh b u tin ca tnh b Vit Nam thanh nin Cch mng ng ch hi Thi Bnh, hin ng ti Thnh ph Thi Bnh, my chc nm nay trng nom bia m v hng khi cho bn th ng nhng cha h c hng bt k mt ch chnh sch u tin no ca ng v Nh nc.

23 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Ban chp hnh ng b huyn ng Hng (1985). Nhng s kin lch s Ban chp hnh ng b tnh Thi Bnh (1999). Lch s ng b Thi Bnh Ban nghin cu lch s ng tnh Thi Bnh (1970). Hai cuc biu tnh Nguyn Q. Thng, Nguyn B Th (2005). T in nhn vt lch s Vit Nguyn Q. Thng (2005). T in vn ha Vit Nam. NXB Vn ha. Nguyn Q. Thng, Nguyn nh T (2005). ng ph Thnh ph H Ch Tui tr (2008). Lot bi vit v Nh lao An Nam Guyane. Nguyn Quang Vinh (2006). Bi Hu Din Ngi cng sn tin bi v

ng b huyn ng Hng (thi k 1925-1945). (1927 1954). NXB Chnh tr quc gia. Duyn H Tin Hng v Tin Hi nm 1930. Nam. NXB tng hp thnh ph H Ch Minh.

Minh. NXB Vn ha Thng tin.

khc ca bi trng : Bit x t ngm . Bo Tin tc cui tun s 33 (17/08/2006 23/08/2006) Thng tn x Vit Nam.9.

Nguyn Quang Vinh (2010). Bi Hu Din, ngi t chc cuc u tranh

ca nng dn Duyn H Tin Hng, Thi Bnh ngy 1/5/1930 . Bo Tin tc cui tun s 3 (21/01/2010 27/01/2010) Thng tn x Vit Nam.