BUSINESSPROCESS OUTSOURCE - Absa

BUSINESS PROCESSOUTSOURCE

Business Process Outsource

REALIZIMI I STUDIMIT

Ky studim është udhëhequr dhe realizuar nga shoqata “Albanian Busines Services Association” dhe është asistuar nga shoqata “Together for Life”.

Subjektet që kanë kontribuar në realizimin e këtij studimi janë:

Studio ligjore “Beqiraj & Partners” ka kontribuar në:

- Evidentimin e legjislacionit në fuqi i cili lidhet me objektin e studimit;- Analizёn e legjislacionit fiskal, të sigurimeve dhe legjislacionit të punës për çështjet e

shtruara për zgjidhje;- Evidentimi i problematikave të TVSH-së dhe shpenzimet e njohura në sektorin e Call

Center;- Nxjerrjen e problematikave dhe paraqitjen e propozimeve për çështjet e shtruara për

zgjidhje;- Hartimin e këtij studimi.

Ersenilda Elezi, eksperte në Marrëdhëniet e Punës ka kontribuar në:

- Analizë të marrëdhënieve të punës dhe problematikave aktuale që ndeshet sektori i BPO;- Nxjerrjen dhe analizimin e të dhënave të punonjësve me kohë të pjesshme;- Evidentimi i problematikave dhe dhënia e propozimeve për problemet e sigurimeve të

punonjësve me kohë të pjeshme;

Arsen Mema, ekspert në fushën e Financave ka kontribuar në:

- Nxjerrjen e kostove oporacionale dhe shpërndarjen e tyre për shoqëritë e BPO;- Dhënien e propozimeve për përmirësimin e situatës aktuale të TVSH-së dhe shpenzimeve

të njohura.

Andi Muratej, ekspert ligjor i shoqatës “Together for Life” ka kontribuar në:

- Përgatitjen e strukturës së an alizës;- Asistencën ligjore në zhvillimin e kësaj analize;

Emil Iliev, ekspert i huaj, ka kontribuar në:

- Nxjerrjen dhe referimin e rregullimeve ligjore të shteteve objekt i analizës.

Përmbajtja

1. HYRJE ................................................................................................................................................. 81.1 Përmbledhje ekzekutive .............................................................................................................. 81.2 Metodologjia ................................................................................................................................ 9

2. HYRJE NË INDUSTRINЁ BPO ..................................................................................................... 112.1 Lindja dhe zhvillimi i sektorit BPO në Shqipëri ................................................................... 112.2. Situata aktuale dhe problematikat e këtij sektori .................................................................. 192.3 Kërkesat për mbështetje nga sektori BPO .............................................................................. 212.4 Çështjet dhe problematikat që janë në objekt të këtij studimi ............................................ 22

3. EVIDENTIMI I PROBLEMATIKAVE KRYESORE DHE PROPOZIMET PËR ZGJIDHJE TË SECILËS PREJ TYRE ................................................................................................................................ 23

3.1 TATIMI MBI VLERËN E SHTUAR QË APLIKOHET MBI SHËRBIMET BPO............. 233.1.1 Kuptimi dhe fusha e zbatimit të TVSH-së në Republikën e Shqipërisë ..................... 233.1.2 Situata aktuale dhe problematikat që hasen me TVSH-në nga sektori BPO ............. 243.1.3 Rimbursimi i TVSH-së ..................................................................................................... 253.1.4 Pasojat negative që vijnë si pasojë e situatës ligjore aktuale në lidhje me TVSH-në 263.1.5 Propozime për disa ndryshime që mund të sjellin efekte pozitive mbi këtë sektor . 27

3.2 SHPENZIMET E NJOHURA DHE PROBLEMI I MOSNJOHJES SË DISA PREJ KOSTOVE OPERACIONALE NGA ANA E ORGANEVE TATIMORE .......................................................... 28

3.2.1 Kuptimi i shpenzimeve të njohura dhe kuadri ligjor që rregullon këtë fushë në Republikën e Shqipërisë ........................................................................................................................................ 28

3.2.2 Situata aktuale, shpenzimet që i njihen sektorit BPO, mosnjohja e shpenzimeve, rëndësia në njohjen e këtyre shpenzimeve, impakti real që ka kjo problematikë në sektorin BPO .......... 29

3.2.3 Kosto bazë .......................................................................................................................... 293.2.4 Kosto sekondare ................................................................................................................ 303.2.5 Kosto administrative ......................................................................................................... 30

3.3 PROBLEMATIKA E PAGIMIT NË MASËN 100% TË KONTRIBUTEVE TË SIGURIMEVE SHOQËRORE DHE SHËNDETËSORE EDHE PËR PUNONJËSIT QË PUNOJNË ME KOHË TË PJESSHME ............................................................................................................................................. 34

3.3.1 Kuptimi i punës part-time (kontrata e punës me kohë të pjesshme) dhe problematikat që hasen me pagimin e kontributeve të sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore ........................ 34

3.3.2 Të dhëna për punësimin me kohë të pjesshme ............................................................. 363.3.3 Propozime për disa ndryshime që mund të sjellin efekte pozitive mbi këtë problematikë . 37

4. ANALIZË DHE KRAHASIM I SITUATËS SË BPO-ve NË SHQIPËRI ME MALTËN, RUMANINË DHE BULLGARINË ................................................................................................................................. 38

4.1 Lindja dhe zhvillimi i sektorit BPO në Maltë ........................................................................ 38

4.2 TVSH-ja, shkalla tatimore, rimbursimi i TVSH-së dhe lehtësitë për sektorin BPO në Maltë ....404.3 Sistemi i sigurimeve shoqërore: analizë, krahasim dhe avantazhet e sistemit maltez ...... 424. 4 TVSH-ja, shkalla tatimore dhe rimbursimi për sektorin BPO në Rumani ....................... 434.5 Sistemi i sigurimeve shoqërore në Rumani ........................................................................... 444.6 TVSH-ja, shkalla tatimore dhe rimbursimi për sektorin BPOnë Bullgari ........................ 444.7 Sistemi i sigurimeve shoqërore në Bullgari ............................................................................ 45

5. REKOMANDIME ........................................................................................................................... 466. ANEKSET ......................................................................................................................................... 47

Aneks nr. 1: Hapat nëpërmjet të cilit kalon hartimi/ndryshimi i legjislacionit me qëllim përmirësimin e situatës së evidentuar në këtë studim ............................................................................................... 47

1.Hapat që ndiqen për projekt-aktet që kalojnë nëpërmjet Këshillit të Ministrave ............ 472.Fillimisht ushtrohet e drejta e nismës për propozimin e projekt-aktit .............................. 473.Njoftimi dhe konsultimi publik............................................................................................... 474.Vlerësimi i aktit nga ministri propozues dhe dërgimi për mendim ose kthimi i tij për rishikim .......475.Dhënia e komenteve dhe mendimeve në lidhje me projekt-aktin nga ministritë e linjës ..486 Dërgimi i aktit për shqyrtim në Këshillin e Ministrave ....................................................... 487.Diskutimi dhe miratimi i projekt-aktit nga Këshilli i Ministrave ....................................... 48

TERMAT

1. “ABSA” - Shoqata “Albanian Business Services Association”2. “BPO” - janë shoqëritë që operojnë në sektorin e shërbimeve (Business

Process Outsourcing)3. “BE” - Bashkimi Europian4. “CC” - Call Center 5. “TFL” - Shoqata “Together for Life”6. “IT” - Teknologji Informacioni7. “GDP” - Prodhimi i Brendshëm Bruto8. “QKB” - Qendra Kombëtare e Biznesit9. “TVSH” - Tatimi mbi Vlerën e Shtuar10. “VKM” - Vendim i Këshillit të Ministratve11. “UMFE” - Udhëzim i Ministrit të Financave dhe Ekonomisë

8

1. HYRJE

1.1 Përmbledhje ekzekutive

Nëpërmjet këtij studimi synohet të realizohet evidentimi i problematikave kryesore që rëndojnë aktualisht sektorin BPO në Shqipëri, me qëllim eliminimin e këtyre problematikave, si dhe promovimin e mëtejshëm të këtij sektori.

Studimi bën një përshkrim të historikut se si ka lindur sektori BPO në Shqipëri dhe se cila ka qenë kurba e zhvillimit të këtij sektori në vendin tonë. Shoqëritë që formojnë sektorin BPO, e ushtrojnë aktivitetin e tyre në fusha të ndryshme të ekonomisë, si: shërbime ndaj klientit, IT, marketing, shitje online, shërbimet e analizave të biznesit, si dhe të gjitha llojet e tjera të shërbimeve të cilat nuk përfshihen në sektorë të tjerë të ekonomisë.

Përgjatë ecurisë së zhvillimit të sektorit BPO janë hasur dhe evidentuar shumë problematika të këtij sektori, të cilat janë paraqitur si pengesa që ngadalësojnë dhe vështirësojnë zhvillimin e tij. Problematikat e këtij sektori paraqiten si në aspektin ligjor dhe fiskal, ashtu edhe në raport me organet e administratës publike.

Subjektet e ndryshme që operojnë në këtë sektor, si dhe shoqatat që mbrojnë të drejtat e këtyre subjekteve, kanë bërë përpjekje për ndryshimin dhe përmirësimin e klimës ekonomike dhe juridike të këtij sektori, kryesisht në drejtim të formimit profesional të punonjësve, mbështetjes financiare të këtij sektori, lehtësive fiskale etj. Në objekt të këtij studimi janë tre problematika kryesore:

i) aplikimi i tatimit mbi vlerën e shtuar mbi shërbimet e BPO,

ii) shpenzimet e njohura dhe problemet e mosnjohjes së disa prej kostove operacionale nga ana e organeve tatimore për sektorin BPO,

iii) Problemi i pagimit në masën 100% të kontributeve të sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore për punonjësit që punojnë me kohë të pjesshme.

9

Business Process OutsourceFillimisht në studim janë trajtuar problematikat kryesore të aplikimet të tatimit mbi vlerën e shtuar

(TVSH) për subjektet e sektorit BPO, si dhe kuadri ligjor në fuqi për këtë pjesë. Nga analiza e bërë në brendësi të studimit është trajtuar mënyra se si aplikohet TVSH-ja në shërbimet e ofruara nga sektori BPO, problemet e aplikimit të TVSH-së për shërbimet e ofruara brenda vendit, problemet me rimbursimin e TVSH-së, si dhe propozimet përkatëse në lidhje me përmirësimin e legjislacionit për këtë pjesë.

Së dyti, janë analizuar dhe evidentuar problematikat që ka sektori BPO me mosnjohjen e disa prej shpenzimeve operacionale nga ana e organeve tatimore. Siç sqarohet edhe në brendësi të këtij studimi, njohja e shpenzimeve nga ana e shtetit është një element kryesor i të gjitha shoqërive tregtare në përgjithësi dhe atyre të sektorit BPO në veçanti, pasi lidhet drejtpërdrejt me përcaktimin e fitimit të tatueshëm të një subjekti tregtar. Në studim janë përcaktuar dhe kategorizuar të gjitha kostot e një shoqërie që operon në sektorin BPO, si dhe janë evidentuar problematikat që ka ky sektor në lidhje me mosnjohjen e shpenzimeve operacionale. Në vijim të trajtimit të këtij aspekti të studimit, janë rekomanduar disa ndryshime të cilat sjellin efekte pozitive në aktivitetin e shoqërive BPO.

Së treti, është analizuar pagimi në masën 100% i kontributeve të sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore për punonjësit që punojnë me kohë të pjesshme. Analiza për këtë pikë të studimit është kryesisht ligjore, pasi lidhet me skemën e sigurimeve shoqërore të përcaktuar nga Ligji nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për Sigurimet Shoqërore në Republikën e Shqipërisë”, të ndryshuar, si dhe nga aktet nënligjore të dala në bazë dhe për zbatim të këtij ligji. Në fokus të studimit për këtë pjesë, është problemi i pagimit të plotë të sigurimeve shoqërore edhe për punonjësit me kohë të pjesshme. Situata e sigurimeve shoqërore merr rëndësi të veçantё për këtë sektor, pasi një pjesë e konsiderueshme e punonjësve janë studentë që punojnë me kohë të pjesshme pranë Call Center ose subjekteve të tjera BPO.

Pasi janë evidentuar problematikat kryesore për pagimin e plotë të sigurimeve shoqërore edhe për punonjësit me kohë të pjeshsme, janë dhёnë edhe rekomandimet për përmirësimin e kësaj situate në funksion të aktivitetit të shoqërive BPO dhe njëkohësisht duke mos cenuar të drejtat e punëmarrësve në rastin konkret.

Së katërti, janë analizuar dhe përshkruar modelet që ndiqen nga Malta, Rumania dhe Bullgaria për fushat që janë në fokus të këtij studimi. Kjo pjesë e studimit ka një qasje krahasimore ndërmjet Shqipërisë dhe vendeve objekt studimi, duke evidentuar në këtë mënyrë edhe përparësitë që paraqesin këto vende në sektorin BPO. Evidentimi dhe krahasimi i terrenit ku operon sektori BPO, mundëson evidentimin e modeleve dhe politikave më të mira, të cilat mund të përdoren për përmirësimin dhe rritjen e këtij sektori edhe në Shqipëri.

Së fundmi, në përmbyllje të studimit janë paraqitur rekomandime për ndryshime, të cilat prekin të gjitha fushat që ka për objekt studimi. Po ashtu, janë dhënë edhe të gjitha hapat ligjorë që duhet të ndiqen për realizimin e ndryshimeve ligjore ose nёnligjore, me qëllim përmirësimin e situatёs në të cilën operon sot sektori BPO në Republikën e Shqipërisë.

1.2 Metodologjia

Nëpërmjet këtij studimi bëhet fillimisht evidentimi i problematikave që ka sektori BPO në Shqipëri, krahasimi me modelet që kanë ndjekur shtetet objekt studimi dhe, në përfundim të tij, janë dhёnë rekomandimet për çdo problematikë përkatëse. Nisur nga qëllimi i studimit, për realizimin e tij janë përdorur të dhёna sekondare të marra nga burime të brendshme dhe të jashtme, nëpërmjet të cilave është bërë historiku dhe janë evidentuar problematikat që kanë ndjekur sektorin BPO në Shqipëri dhe në vendet objekt studimi.

Për të marrë të dhëna reale në lidhje me problematikat që ka aplikimi i TVSH-së, njohja e shpenzimeve operacionale, si dhe kontrata e punës me kohë të pjesshme, u jemi referuar të dhёnave të mbledhura nëpërmjet metodave të fokus-grupit, të cilët kryesisht kanё qenë anëtarë të shoqatës ABSA dhe ushtrojnë aktivitete të ndryshme të sektorit BPO.

10

Albanian Busines Services AssociationGjithashtu, për t’i dhënë një qasje praktike studimit, grupi i punës ka marrë kontakt me disa prej

shoqërive që ushtrojnë aktivitetin e tyre në sektorin BPO. Në takimet e zhvilluara janë evidentuar problematikat praktike me të cilat haset aktiviteti i tyre, janë marrë mendime se si mund të zgjidhen këto problematika, si dhe sugjerime për zhvillimin e mëtejshëm të këtij sektori.

Në thelb të realizimit të këtij studimi qëndron metoda hulumtuse e cila ka shërbyer për tё mbledhur informacionin, metoda analitike dhe krahasimore nëpërmjet të cilave janë evidentuar problematikat që aktualisht prekin këtë sektor, duke bërë një përqasje me shtetet në të cilat sektori BPO është i zhvilluar.

Theksojmё se nga ana e teknikës së përdorur për të realizuar këtë studim, të dhёnat fillimisht janë grumbulluar, hulumtuar dhe më pas janë përzgjedhur në funksion të objektit të studimit.

Duke qenë se në thelb të gjithë studimit qëndron pyetja se si mund të përmirësohet sektori BPO në vendin tonë, rast pas rasti janë përdorur edhe metoda sintetike nëpërmjet së cilës janë nxjerrë përfundime dhe janë dhënë rekomandime për zgjidhjen e problematikave që paraqet ky sektor.

Nga pikëpamja e lëndës, studimi ka qenë i fokusuar në tre drejtime kryesore, të cilat lidhen me situatёn e brendshme dhe krahasimin e kësaj situate me vendet e rajonit.

11

2. HYRJE NË INDUSTRINЁ BPO

2.1 Lindja dhe zhvillimi i sektorit BPO në Shqipëri

Në mars 2010 Komisioni Evropian publikoi projektin e Evropës 2020 1 që përshkroi një strategji për rritje të zgjuar, të qëndrueshme dhe gjithëpërfshirëse. Në këtë dokument strategjik, Komisioni ka përcaktuar një sërë prioritetesh kombëtare dhe të BE-së, të cilat synojnë në mënyrë specifike të arrijnë rimëkëmbjen ekonomike. Një nga tri nismat kryesore ishte vendosja e një axhende të re dixhitale për Europën.Komisioni vlerësoi se një ekonomi dixhitale e zgjuar mund të luajë një rol shumë të rëndësishëm në arritjen e shërimit dhe në të njëjtën kohë ndihmon në krijimin e blloqeve të nevojshme për rritjen e qëndrueshme afatgjatë në Evropë. Pjesa tjetër e botës ka nevojë që Europa të jetë e suksesshme në këto përpjekje.

Në tetor 2011, Presidenti i Komisionit Europian ripërsëriti rëndësinë e kësaj nisme dixhitale dhe deklaroi se rimëkëmbja evropiane mund të arrihet vetëm duke dhënë tre prioritete: trajtimin në mënyrë efektive me krizën e borxhit sovran, zgjidhjen e sektorit bankar dhe dhënien e shërbimeve dixhitale. Aktualisht, Komisioni është duke u përpjekur në mënyrë të qartë për të inkurajuar vrullin për arritjen e objektivave dixhitale.

Sektori BPO është rritur që nga fillimet e outsourcing të industrisë së Call Center (në vijim CC) në vitet 1980. Epoka e CC ndihmoi për të krijuar punësim të rëndësishëm në të gjithë Evropën, edhe pse, ishte gjithmonë e pozicionuar jashtë ekonomisë së zgjuar (smart). Megjithatë, BPO-të qëndrojnë më qartë në ekonominë e zgjuar dhe për këtë arsye kanë një rol interesant për të luajtur në Dy aspekte: duke mundësuar objektivat e Komisionit dhe duke shpërndarë mjetet e ekonomisë dixhitale.

Transferimi i proceseve të shërbimit (BPO) mund të përshkruhet si transferimi i një apo disa proceseve specifike të biznesit. Veçanërisht ky sektor përdoret nga biznesi për të kryer funksione rutinë (jokryesore) të veprimtarisë së tyre, ndër të cilat mund të përmendim shërbimet e klientit, marketingun etj. Në nivel global, sektori BPO është rritur me shpejtësi gjatë dy dekadave të fundit. Transferimi i proceseve të biznesit është nxitur kryesisht nga shoqëritë e mëdha në vendet në zhvillim, të cilat kanë pasur si qëllim zvogëlimet e kostove të komunikimit dhe teknologjive të informacionit.

1 Ref : Evropës 2020 https://ec.europa.eu/eu2020/pdf/COMPLET%20EN%20BARROSO%20%20%20007%20-%20Europe%202020%20-%20EN%20version.pdf

12

Albanian Busines Services AssociationBPO shpesh shihet si sinonim i qendrave të thirrjeve telefonike (call center). Për qëllim të këtij studimi

është e rëndësishme të theksohet se sektori i BPO-së, si në nivel global, ashtu edhe në Shqipëri, është shumë më i gjerë dhe i larmishëm si për sa i përket shërbimeve, ashtu edhe për sa i përket mundësive të punësimit dhe të karrierës që ofron për profesionistët e rinj.

Aktivitetet e BPO mund të klasifikohen gjerësisht si vijon:

a. Menaxhimi i marrëdhënieve me klientët, kryesisht thirrjet e qendrave që ofrojnë shërbime ndaj klientit, shitje dhe marketing të klientit;

b. Menaxhimi i burimeve njerëzore, që përfshin trajnimet e stafit, shërbimet e rekrutimit të stafit etj;

c. Menaxhimi i burimeve të shoqërive kryesisht financave, kontabilitetit, prokurimit, logjistikës dhe shërbimeve të bazës së të dhënave.

Një aktivitet i ngjashëm me transferimin e proceseve të shërbimit është edhe transferimi i procesit të njohurive, i cili përfshin kalimin e detyrave më komplekse që kërkojnë aftësi, njohuri, edukim dhe ekspertizë të specializuar. Llojet e shërbimeve të kryera nga këto shoqëri, përfshijnë shërbime juridike, mjekësore, trajnime, studime tregu dhe konsulencë biznesi. Gjithashtu, në këtë sektor bën pjesë edhe transferimi i teknologjisë së informacionit nëpërmjet mirëmbajtjes dhe krijimit të programeve me vlerë më të lartë dhe zhvillimin e strategjisë së IT.

Tabela nr1. Offshore Services Global Value Chain,Avasant2

2 “Ngritja e një industrie të fortë BPO në Shqipëri”, Shkurt 2017, realizuar nga AVASANT, faqe 11

13

Business Process OutsourceNjë studim ka treguar se 3.8 milionë njerëz janë të punësuar në 35,500 CC në Europë.

Studimi tregon se në vitin 2014 kishte më shumë se 35,500 qendra të kontaktit, me mesatarisht 78 vende, duke punësuar 3.8 milionë njerëz në 30 vende në Evropë3

Në Shqipëri, vitet e fundit janë zhvilluar disa degë të reja të ekonomisë, të cilat kanë ardhur si rezultat i nevojës që ka pasur tregu për mallra dhe shërbime të reja.Në këtë periudhë ka marrë një zhvillim të madh sektori i shërbimeve, sektor i cili nuk ka qenë i zhvilluar në vendin tonë, për shkaqe të cilat lidhen kryesisht me faktin që para viteve 1991, Shqipëria ka pasur ekonomi të centralizuar.

Zhvillimet e mëdha në fushën e shërbimeve, kanë sjellë lindjen dhe rritjen e konceptit të shoqërive që operojnë në sektorin BPO. Shoqëritë BPO gjatë aktivitetit të tyre ofrojnë shërbime të ndryshme në fushën e IT, shërbimeve ndaj klientit, marketing, shitje online, shërbimet e analizave të biznesit, zyra që ofrojnë shërbime inxhinierike, topografike, arkitekture, kontabël, juridike, si dhe të gjitha llojet e tjera të shërbimeve të cilat nuk përfshihen në sektorë të tjerë të ekonomisë.

Duhet thënë që pjesën më të madhe dhe më të rëndësishme të këtij sektori e zënë shoqëritë që operojnë në fushën e CC. Shoqëritë që operojnë në fushën e CC janë relativisht të reja në ekonominë shqiptare dhe duhet theksuar se gjatë kësaj periudhe kanë luajtur një rol të rëndësishëm në ekonominë tonë. Në terma kohorë theksojmë se ky sektor ka filluar të formohet gjatë dy dekadave të fundit.

Gjatë kësaj periudhe, numri i shoqërive tregtare vendase dhe të huaja që operojnë në këtë fushë është rritur ndjeshëm. Me rritjen e subjekteve që ofrojnë shërbime në këtë fushë, janë rritur edhe kërkesat për punësime në këtë sektor, si dhe kanë pësuar ndryshime pozitive edhe sektorë të tjerë të ekonomisë, të cilat kanë lidhje të drejtpërdrejtë dhe bashkëveprojnë ekonomikisht me operatorët e sektorit të shërbimeve.

Rritja e këtij sektori ka vijuar me ritme të shpejta, duke ndikuar drejtpërdrejtë edhe në rritjen ekonomike të Shqipërisë. I matur në terma realë ky sektor aktualisht gjeneron afërsisht 5 % të GDP-së së Shqipërisë.

Në tabelën e mëposhtme (tabela nr.2), pasqyrohet në terma realë se si është rritur sektori i BPO-së në Shqipëri, sipas të dhënave të marra nga regjistri tregtar i QKB-së.

Tabela nr. 2 regjistri tregtar i QKB-së.

3 Shiko publikim “Industria call center në rritje në Europë”, marrë në adresën: https://www.monitor.al/industria-call-center-ne-rritje-ne-europe/ akesuar në datë 20.08.2019.

14

Albanian Busines Services AssociationPo ashtu, disa të dhëna në lidhje me punësimin dhe aktivitetin tregtar të shoqërive BPO të publikuara

nga ana e INSTAT-it janë:

15


Tabelat nr.3,4,5,6 Burimi: INSTAT

Përveç trendit pozitiv që ka pasur ky sektor, shoqëritë që operojnë në fushën BPO, në vitin 2017 morën një goditje të rëndë për aktivitetin e tyre pas vendimit të marrë nga shteti italian për zhvendosjen e sektorit call center. Duhet theksuar se klientët kryesorë të shoqërive shqiptare BPO ishin shoqëritë që e ushtronin këtë veprimtari në Itali. Shoqëritë italiane BPO, me qëllim minimizimin e kostove të fuqisë punëtore kishin kontraktuar shoqëri shqiptare të cilat ofronin shërbimet BPO për llogari të klientëve italianë.

16

Albanian Busines Services AssociationDuke qenë se një pjesë e konsiderueshme e këtij sektori u zhvendos nga Italia në Shqipëri, autoritetet

Italiane, pasi u gjendën nën presionin e humbjes së vendeve të punës në Itali, morën masa për parandalimin e kësaj situate. Konkretisht në datën 1 prill të vitit 2017 në Itali hyri në fuqi ligji “Për delokalizimin” 4e sektorit BPO.

Nëpërmjet këtij ligji, shteti italian forcoi rregullat për zhvendosjen e aktivitetit BPO nga Italia drejt shteteve joanëtare të BE-së. Kjo nismë e ndërmarrë nga shteti italian penalizoi të gjithë sektorin CC në Shqipëri duke çuar drejt falimentimit të sforcuar shumë subjekte që gjatë gjithë kësaj periudhe kishin pasur një performancë të mirë financiare.

Pas hyrjes në fuqi të këtij ligji, për herë të parë sektori CC dhe BPO pësoi një rënie të ndjeshme e cila në Shqipëri solli pasoja ekonomike dhe sociale në drejtim të rritjes së papunësisë.5

Aktualisht shoqëritë që operojnë në sektorin e CC janë të shtrira në gjithë territorin e Shqipërisë, por duhet theksuar që përqendrimi më i madh i tyre është në qytetet e mëdha si:

Gjithashtu, pjesa më e madhe këtyre shoqërive e kanë të përqendruar aktivitetin e tyre në qytetin e Tiranës. Kjo ka ardhur fillimisht si rrjedhojë e përqendrimit të bizneseve kryesore në kryeqytet, por edhe për shkaqe të tjera, si:

4 Ref : Ligji “Për delokalizimin” e sektorit BPO https://www.lavoro.gov.it/strumenti-e-servizi/delocalizzazione-call-center/Pagine/default.aspx5 Ref : Ligji,solli pasoja ekonomike dhe sociale në drejtim të rritjes së papunësisë https://www.monitor.al/rise-and-fall-of-call-center/

17

Business Process OutsourcePёrse fokusi mё i madh nё Tiranё :

Duhet theksuar se shoqëritë që ushtrojnë aktivitetin e tyre në shërbimet e CC janë në rritje, gjë e cila tregon trendin pozitiv që ka pasur ky aktivitet vitet e fundit në Shqipëri.

Tabele: Te dhenat te marra nga QKB deri ne nentor 2017.

*Renia qe shikohet ne Grafik , vjen si pasoje e Ligjit te vene nga Italia ne Prill te 2017, te dhenat e sakta priten te dalin nga Instat dhe QKB , por qe akoma nuk kane dale per vitet 2018 ose 2019.

18

Albanian Busines Services AssociationPo ashtu, ky trend pozitiv është edhe një tregues që shteti duhet t’i kushtojë më shumë vëmendje këtij

sektori, nëpërmjet përmirësimit të politikave ekonomike, lehtësimin e barrës fiskale, lehtësimin e barrës administrative për marrjen e lejeve, licencave dhe autorizimeve, si dhe mënyrave të tjera të mbështetjes publike.

Aktualisht, referuar regjistrit tregtar, rezultojnë 858 shoqëri të cilat janë aktive dhe ushtrojnë aktivitetin e tyre në sektorin e CC.

Tabele nr76: Statusi i Bizneseve BPO

Sipas këtyre të dhënave vërehet se 67.6% e këtyre aktiviteteve, deklaruar ndër vite pranë QKB-së janë aktive, pra, konsiderohen një aktivitet i qëndrueshëm në tregun e punës.

6 Marrë nga “Përmirësimi i jetës së punës në sektorin call center”, realizuar nga shoqata “Together for life”, fq. 8.

19


Tabele nr87

2.2. Situata aktuale dhe problematikat e këtij sektori

Sektori i shërbimeve si të gjithë sektorët e tjerë të ekonomisë, paraqet problematika të ndryshme në veprimtarinë e tij të përditshme. Duke qenë se është një ndër sektorët më të rinj në ekonominë shqiptare, edhe problematikat që paraqet ky sektor janë më të mëdha se sektorët e tjerë. Këto problematika vijnë për disa arsye kryesore, por lidhen kryesisht me vakumin ligjor që rregullon këtë sektor.

Fillimisht theksojmë se nga analiza në tërësi e legjislacionit nuk rezulton që sektori i ofrimit të shërbimeve BPO në përgjithësi, dhe ai i CC në veçanti, të rregullohet nga ndonjë ligj i veçantë, ku të jenë parashikuar rregulla specifike të aplikuara vetëm për subjektet që ushtrojnë aktivitetin e tyre në këtë fushë. Veshtiresite verehen edhe ne rast se kerkohen te dhena mbi zhvillimin apo ecurine e sektorit ne subjektet shteterore si INSTAT apo QkB ne momentin qe kerkohen statistica mbi ecurine e kesaj industrie. Nga Kerkesat e bera drejt INSTAT rezulton qe Kodet NVE ne lidhje me keto industri jane te bashkuara me kode te tjera te subjekteve qe japin sherbime , gje qe e ben edhe me te veshtire analizimin e drejte te ecurise. Ky bashkim kodesh mund te verehet me qarte ne tabelen me poshte te marre nga INSTAT:

Kodi NVE Rev.2 Aktiviteti Ekonomik

62-63

Programacioni, këshillime dhe aktivitete të tjera informatike, Përpunimi i të dhënave, aktivitete mbajtëse (hosting) të informacionit dhe akti-vitete të lidhura me to, portat web si dhe Shërbime të tjera të informa-cionit.

69Aktivitete juridike dhe Aktivitete të llogarive, mbajtjes së llogarive dhe aktivitete auditimi; konsulencë për taksat.

70 Aktivitete të drejtimit të ndërmarrjeve dhe Aktivitete të konsulencës manaxheriale.

73 Publicitet si dhe Studimi i tregut dhe sondazhet.

82Administrim zyrash dhe aktivitete mbështetëse, Aktivitete të qendrave telefonike (call center), Organizatorë të konferencave dhe panaireve si dhe Aktivitete shërbimi mbështetëse për bizneset p.k.t.

Tabela nr8 , INSTAT

*Burimi: Të dhënat e dërguara prodhohen mbi bazën e Anketës Strukturore pranë Ndërmarrjeve. Qëllimi kryesor i Statistikave Strukturore të ndërmarrjeve është të tregojë strukturën ekonomiko-financiare të ndërmarrjeve në nivel vendi, sipas degëve të ekonomisë dhe sipas madhësisë së ndërmarrjeve.

7 Te dhenat marre Po Aty

20

Albanian Busines Services AssociationPo ashtu, nuk rezulton që legjislacioni në fuqi të jetë ndryshuar apo përshtatur në atë masë që të lehtësojë

apo përmirësojmë situatën ligjore, fiskale dhe ekonomike të subjekteve të këtij sektori, të cilat operojnë në Republikën e Shqipërisë.

Pavarësisht ndikimit pozitiv që ka ky sektor në ekonomike shqiptare, gjatë kësaj periudhe nuk janë ndërmarrë politika konkrete ekonomike dhe fiskale, si dhe nuk janë bërë ndryshime të rëndësishme ligjore, që ndikojnë pozitivisht në rritjen dhe përmirësimin e këtij sektori.Veprimtaria e shoqërive tregtare që operojnë në fushën e shërbimeve, pa u kufizuar në to, aktualisht rregullohet nga legjislacioni i mëposhtëm:

1. Ligji nr.9901/2008, “Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare”, i ndryshuar;2. Ligji nr.9723/2007, “Për regjistrimin e biznesit” i ndryshuar;3. Ligji nr.7961/1995, “Kodi i Punës i Republikës së Shqipërisë”, i ndryshuar;4. Ligji nr.48/2014, “Për pagesat e vonuara në detyrimet kontraktore e tregtare” i ndryshuar;5. Ligji nr. 9920/19.5.2008 “Për proçedurat tatimore në Republikën e Shqipërisë” i ndryshuar;6. Ligji nr.92/2014, “Për tatimin mbi vlerën e shtuar”, i ndryshuar;7. Ligji nr.8438/1998, “Për tatimin mbi të ardhurat”, i ndryshuar;8. Ligji nr.9975/2008, “Për taksat kombëtare”, i ndryshuar;9. Ligji nr. 9632/2006, “Për sistemin e taksave vendore”, i ndryshuar;10. Ligji nr. 7703/1193, “Për sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë” i ndryshuar;11. Ligji nr. 9136/2003, “Për mbledhjen e kontributeve të detyrueshme të sigurimeve shoqërore dhe

shëndetësore në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar;12. Ligji nr. 10383/2011, “Për sigurimin e detyrueshëm të kujdesit shëndetësor në Republikën e

Shqipërisë” i ndryshuar;13. Ligji nr.25/2018, “Për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare”;14. Aktet nënligjore që rregullojnë në mënyrë më të detajuar çështje apo fusha specifike të cilat janë pjesë

e kuadrit të mësipërm normativ që zbatohet nga aktorët shtetërore apo jo-shtetërorë.

Legjislacioni i mësipërm rregullon organizimin dhe funksionimin e shoqërive tregtare në përgjithësi dhe të atyre që operojnë në sektorin e shërbimeve në veçanti. Në aktivitetin e shoqërive tregtare ka një numër të konsiderueshëm ligjesh të cilat rregullojnë aspekte të ndryshme të veprimtarisë së tyre, por korpusi i mësipër ligjor përbën bazën ligjore kryesore i cili rregullon aspektin juridik dhe fiskal të subjekteve tregtare.

I gjithë legjislacioni i mësipërm ka ndryshuar në mënyrë të vazhdueshme gjatë viteve të fundit, si në aspektin e shtesave dhe ndryshimeve që i janë bërë ligjeve ekzistuese, ashtu edhe në drejtim të hartimit të ligjeve të reja, të cilat kanë ardhur kryesisht si nevojë e përshtatjes së legjislacionit të brendshëm me atë të Bashkimit Europian (acquise BE), në kuadër të përafrimit të legjislacionit dhe integrimit të plotë në BE.

Vlen të theksohet se pavarësisht ndryshimeve që ka pësuar legjislacioni në fuqi, nuk vihen re ndryshime të cilat kanë patur si qëllim përmirësimin e klimës/pozitës ekonomike dhe fiskale të shoqërive që operojnë në sektorin e shërbimeve BPO dhe në veçanti atyre që operojnë në fushën e CC. Nga analiza e historikut të shkurtër të këtij sektori, dalin disa arsye se përse shteti nuk është marrë akoma me këtë sektor ekonomik, i cili zë një vend jo pak të rëndësishem në ekonominë kombëtare.

Disa nga arsyet pse ky sektor nuk është klasifikuar i rëndësishëm nga organet shtetërore

21

Business Process OutsourceProblematikat e mësipërme janë disa nga arsyet se përse deri tani, nuk ka pasur politika serioze në

drejtim të ndryshimeve pozitive të këtij sektori. E vetmja masë e rëndёsishme është aplikimi i reduktuar i tatimit prej 5% mbi fitimin për kompanitë e programeve (software) që prej vitit 2019. Kjo është një iniciativë pozitive e cila duhet shoqëruar me masa shtesë.

Duhet theksuar fakti se shoqëritë që operojnë në sektorin BPO (kryesisht në aktivitetin e CC), janë të vetmet subjekte që kanë pasur rritje dhe zgjerim të aktivitetit pas krizës ekonomike të vitit 2008, duke e bërë këtë sektor interestant për investimet e reja. Aktualisht ky sektor shërbimesh është një nga punëdhënësit më të mëdhenj në Shqipëri, i cili sipas studimeve, ka të punësuar një numër prej 25.000 deri në 32.000 personash (shih tabelёn mё lart).8

Në vijim të analizës së situatës aktuale, përveç problemeve që lidhen me trajtimin fiskal dhe ekonomik të subjekteve që operojnë në këtë sektor, është vënë re se Shqipëria ka qenë edhe një destinacion potencial për shoqëritë vendase dhe të huaja. Kjo ka ardhur kryesisht si rezultat i tregut të lirë të punës që ofron Shqipëria për subjektet që operojnë në këtë sektor. Po ashtu, një tjetër avantazh i zgjerimit të shpejtë të këtij sektori ka qenë edhe përshtatja dhe përthithja e njohurive profesionale që kërkon aktiviteti BPO, të cilat lidhen kryesisht me:

2.3 Kërkesat për mbështetje nga sektori BPO

Shoqëritë që operojnë në sektorin BPO, si dhe shoqata ABSA që mbron të drejtat e këtyre shoqërive, në vazhdimësi kanë bërë përpjekje për promovimin dhe mbrojtjen e të drejtave të shoqërive BPO. Konkretisht disa nga propozimet që janë bërë nga ana e shoqatës ABSA për përmirësimin e situatës aktuale në të cilën ndodhet ky sektor janë:

Lenda: Sugjerime per mbeshtetje sektorit te Business Process OutsourcingDrejtuar: Ministria e Financave dhe EkonomiseNga: Arjodita Rraboshta, Presidente e ABSAData: March 27, 2019 5:08 PM

Në drejtim të tregut të punës dhe formimit profesional:

a. Të zhvillohen kurse pa pagesë për punëkërkuesit që vijnë nga zyrat e punës, në qёndrat publike të formimit profesional;

b. Të bëhet pjesë e programit mësimor kursi i operatorit të telemarketingut me një kurikul kombëtar të miratuar nga organet kompetente;

c. Të përmirësohen kurikulat e trajnimit profesional nga ana e Ministrisë së Arsimit, Sportit dhe Rinisë;

d. Të certifikohen njohuritё e përfituara nga kurset e mësipërme;

8 “Ngritja e një industrie të fortë BPO në Shqipëri”, Shkurt 2017, AVASANT, faqe 11

22

Albanian Busines Services AssociationNë drejtim të promovimit dhe mbështetjes së këtij sektori:

a. Të bëhet përditësimi, plotësimi dhe kodifikimi kombëtar i profesioneve, duke shtuar edhe profesionet që aplikohen në shoqëritë CC;

b. Të bëhet rregullimi i këtyre situatave të bëhet në prani të ekspertëve të kësaj fushe, grupeve të interesit pasi kemi të bëjmë me njohuri specifike dhe organet publike nuk kanë ekspertë të posaçëm për këto fusha;

Në drejtim të mbështetjes financiare që duhet të japë shteti për këtë sektor, ndër të tjera, është propozuar përfshirja dhe rritja e kuotave të shoqërive BPO për përfitimin e programeve të nxitjes së punësimit që financohen nga Ministria e Financave dhe Ekonomisë. Pavarësisht këmbënguljes për çështjet e mësipërme dhe shumë problemeve të tjera të këtij sektori, ende nuk ka një reagim serioz nga ana e organeve publike për të mbështetur realisht sektorin BPO në Shqipëri.

2.4 Çështjet dhe problematikat që janë në objekt të këtij studimi

Para se të evidentojmë problematikat kryesore që ndeshet aktualisht sektori i shërbimeve BPO, theksojmë se ky sektor ka lindur dhe është zhvilluar me ritme të shpejta në Shqipëri. Pavarësisht faktit se sektori BPO ka lindur dhe është rritur në një periudhë të shkurtër kohore, problematikat që ka pasur ky sektor nuk janë adresuar dhe zgjidhur me të njëjtën dinamikё zhvillimi. Kjo ka ardhur për arsye të ndryshme të cilat janë evidentuar në studim, por arsyeja kryesore duket se është mungesa e vëmendjes dhe vlerësimit real që ka ky sektor në ekonominё kombëtare.

Problemet kryesore që prekin aktualisht këtë sektor, lidhen me politikat fiskale që ka ndjekur shteti, të cilat pavarësisht ndryshimeve pozitive të paketës fiskale të vitit 20199 , e bëjnë përsëri Shqipërinë vendin me barrën fiskale me të rëndë në rajon. Gjithashtu, duke qenë se kjo industri konkurron në nivel global me shumë vende të tjera të botës, nevojitet që Shqipëria të ketë një mjedis favorizues për të ruajtur konkurrueshmërinë e sektorit. Për këtë nevojiten iniciativa të mëtejshme për këtë industri.

Në vijim të këtij materiali, janë tre problematika kryesore me të cilat ndeshet aktualisht sektori BPO dhe është realizuar një analizë krahasuese me rregullimet që kanë shtetet Bullgari, Maltë dhe Rumani. Arsyeja që janë zgjedhur këto vende, është se ato kanë industri të zhvilluar BPO dhe mund të përfitohen praktika të mira në lidhje me kuadrin rregullator për këtë industri.

Problematika e sektorit BPO që do të trajtohen në vijim të këtij materiali janë:

Theksojmë se studimi do të pasohet nga një studim tjetër mbi kategorizimin e profesioneve të punës në sektorin BPO, monitorimin e Zyrave të Punës për zbatimin e VKM-së nr. 47 datë 16.01.2008, dhe aktivitete pёr promovimin dhe përmirësimin e imazhit të sektorit BPO, etj.

9 Është ulur shkalla e tatimit mbi fitimin dhe e TVSH për shoqëritë që operojnë në agroturizim, hoteleri turizëm, por nuk është trajtuar fare shoqëritë që operojnë në fushën e call center-it. Shih pika 2 dhe 3 të nenit 28 të ligjit nr. 8438/1998, “Për tatimin mbi të ardhurat”, i ndryshuar, si dhe nenin 49 të ligjir nr.92/2014 “Për tatimin mbi vlerën e shtuar” i ndryshuar.

23

3. EVIDENTIMI I PROBLEMATIKAVE KRYESORE DHE PROPOZIMET PËR ZGJIDHJE TË SECILËS PREJ TYRE

3.1 TATIMI MBI VLERËN E SHTUAR QË APLIKOHET MBI SHËRBIMET BPO

3.1.1 Kuptimi dhe fusha e zbatimit të TVSH-së në Republikën e Shqipërisë

TVSH-ja është një tatim i përgjithshëm mbi konsumin e mallrave dhe shërbimeve proporcionale me çmimin e tyre, që i ngarkohet çmimit pa tatimin, në çdo fazë të prodhimit dhe proçesit të shpërndarjes.TVSH-ja zbatohet si një tatim në përqindje mbi çmimin e mallrave dhe shërbimeve dhe bëhet e kërkueshme për t’u paguar pas zbritjes së TVSH-së që rëndon drejtpërdrejtë elementet e kostos së mallrave dhe të shërbimeve.10

Me termin tatim do të kuptohet çdo pagesë e detyrueshme me ligj, që personat fizikë apo juridikë të një vendi bëjnë në favor të buxhetit të shtetit, në bazë të të ardhurave ose të pasurisë që ata kanë, me qëllim krijimin e mjeteve të nevojshme për financimin e shpenzimeve publike. Në Republikën e Shqipërisë, TVSH-ja konsiderohet si tatimi që përbën burimin kryesor e të ardhurave në buxhetin e shtetit dhe qëndron në thelb të të gjithë sistemit tatimor shqiptar.

TVSH-ja aplikohet për të gjitha furnizimet e mallrave dhe shërbimeve të kryera kundrejt pagesës, brenda territorit të Republikës së Shqipërisë dhe për të gjitha importet e mallrave që vijnë në territorin e Republikës së Shqipërisë. Për efekt të përcaktimit të aplikimit të TVSH-së për shoqëritë që ofrojnë shërbime në sektorin BPO, fillimisht duhet të specifikojmë produktin që ofrojnë këto shoqëri në treg.

TVSH-ja në Republikën e Shqipërisë aplikohet mbi subjektet që ofrojnë furnzime të dy kategorive kryesore:11

10 Shih nenin 1 i ligjit nr.92/2014 “Për Tvsh-në në Republikën e Shqipërisë”i ndryshuar.11 Shih nenin 2 të ligjit nr.92/2014 “Për Tvsh-në në Republikën e Shqipërisë” i ndryshuar.

24

Albanian Busines Services AssociationPër të dhënë një shpjegim të saktë dhe të detajuar të produktit konkret për të cilin aplikohet TVSH-ja

në shoqëritë BPO, po japim përkufizimet përkatëse për secilën prej dy kategorive kryesore, për të cilat legjislacioni aktual aplikon domosdoshmërisht këtë tatim. 12

Shoqëritë BPO kanë si objekt të veprimtarisë të tyre furnizimin e të tretëve me shërbime të ndryshme në fushën e marketingut, shitjeve online, reklamimin e produkteve të ndryshme tek klientët etj. Aktualisht, shoqëritë që operojnë në këtë sektor janë të detyruara të paguajnë vlerën e TVSH-së mbi çmimin e shërbimit për çdo shërbim që ofrojnë brenda vendit.

Referuar legjislacionit në fuqi, për shërbimet që ofrohen nga BPO aplikohet e njëjta shkallë tatimore që aplikohet për të gjitha furnizimet e tatueshme në Shqipëri, e cila është e barabartë me 20% të vlerës totale të shërbimit që ofrohet.

3.1.2 Situata aktuale dhe problematikat që hasen me TVSH-në nga sektori BPO

Siç kemi parashtruar në rubrikat e mësipërme të këtij studimi, rezulton se sektori BPO nuk ka asnjë rregullim specifik nga legjislacioni aktual në fuqi. Gjithashtu edhe nga analiza e detajuar e Ligjit nr.92/2014, “Për tatimin mbi vlerën e shtuar”, 13 i ndryshuar, për shërbimet që ofron ky sektor, nuk rezulton të ketë asnjë trajtim specifik nga shërbimet e tjera që ofrohen në Republikën e Shqipërisë. Ndodhur në këto kushte, subjektet BPO në Shqipëri janë ndeshur me disa problematika që lidhen drejtpërdrejt me aplikimin e TVSH-së.

Për të dhënë një pasqyrë më të qartë të këtyre problematikave, në vijim po analizojmë në mënyrë të detajuar ndikimin që ka TVSH-ja tek sektori BPO, në këto dy aspekte kryesore:

12 Po Aty13 Shih nenin 2 të ligjit nr.92/2014 “Për Tvsh-në në Republikën e Shqipërisë” i ndryshuar.

25

Business Process OutsourcePër sa i përket aspektit të parë që lidhet me aplikimin e TVSH-së në blerjen e mallrave apo shërbimeve

shpjegojmë se sektori BPO, me qëllim realizimin e objektit të veprimtarisë së tij, është i detyruar të blejë brenda territorit të Republikës së Shqiprisë, mallra dhe shërbime të ndryshme. Për ta konkretizuar në lidhje me objektin e studimit, sqarojmë se pjesë e mallrave dhe shërbimeve që blihen brenda vendit nga sektori BPO, pa u kufizuar në to, janë: pajisjet elektronike (kompjuter, kufje, server etj), pajisje kancelarie, impulse telefonike, shërbime interneti, shërbime mirëmbajtjeje, qira ambjenti (nëse vendoset të aplikohet TVSH nga vetë subjektet) etj.

Për të gjithë këto mallra dhe shërbime që subjekti BPO blen brenda territorit të Shqipërisë, është i detyruar që, përveç vlerës së mallit apo të shërbimit që ofrohet, të paguajë edhe 20% TVSH mbi vlerën e mallit apo shërbimit që përfitohet.

Shpjegojmë gjithashtu se pjesa më e madhe e subjekteve që ushtrojnë veprimtarinë në sektorin BPO, shërbimet e tyre i ofrojnë për të tretët që ndodhen jashtë territorit të Shqipërise. Duke qenë se këto shërbime janë të destinuara vetëm për eksport, ato (shërbimet) konsiderohen si furnizime me shkallë zero. Për rrjedhojë, subjekti që ofron shërbimin BPO akumulon TVSH-në blerje dhe nuk ka mundësi ta balancojë këtë TVSH me shërbimet që ofron në shitje.14

Ndodhur në këto kushte, vlera e akumuluar e TVSH-së është një kosto suplementare që paguhet nga subjektet që ofrojnë këtë shërbim dhe ndikon drejtpërdrejt në aktivitetin e tyre. Analiza e plotë e kësaj problematike, lidhet direkt me njohjen apo Jo si të zbritshme të shpenzimeve të blera brenda vendit, e cila është trajtuar si problematikë më vete në pikën 1.3 më poshtë.

Për sa i përket aspektit të dytë që lidhet me aplikimin e TVSH-së në shitjen e shërbimeve brenda Shqipërisë, shpjegojmë se në kushtet kur shërbimi që ofron sektori BPO nga pikëpamja fiskale trajtohet në mënyrë të njëjtë me të gjitha shërbimet e tjera, pra tatohet me 20% mbi vlerën e shërbimit që ofron, fakt që e kufizon këtë sektor të ofrojë shërbimet e tij për subjekte të tjera brenda Shqipërisë.

Shpjegojmë se shërbimet që ofrohen (kryesisht marketing, ndërmjetësimin, shitjen etj) janë tepër atraktive për bizneset shqiptare. Ofertat për përfitimin e këtyre shërbimeve janë në rritje të vazhdueshme, pavarësisht faktit që aktualisht, pothuajse asnjë nga shoqëritë BPO nuk i shet shërbimet e veta në Shqipëri.

Ky fenomen ka si arsye kryesore aplikimin e TVSH-së në shitje në masën 20% në shitjen e këtyre shërbimeve. Duke aplikuar këtë vlerë mbi çmimin e shërbimit, çmimi përfundimtar që përballon konsumatori final (bizneset e ndryshme) është i lartë dhe jo konkurrues. Për rrjedhojë, të gjitha bizneset që kërkojnë të përfitojnë këtë shërbim, i drejtohen në mënyrë të drejtpërdrejtë shoqërive jashtë territorit të Republikës së Shqipërisë të cilat e ofrojnë me një çmim shumë më të ulët ose në pak raste punёsojnë njerёz me kohë të plotë brenda kompanisë, por që nuk ka rezultuar efektiv.

Sjellim në vëmendje se aplikimi i TVSH-së për BPO, i vendos shoqëritë tregtare Shqiptare në disavantazh në raport me shoqëritë që e ofrojnë këtë shërbim jashtë territorit të Republikës së Shqipërisë.

3.1.3 Rimbursimi i TVSH-së

Pavarësisht problematikave të mësipërme të cilat pengojnë ofrimin e shërbimeve BPO brenda vendit, në rastin konkret vetë ligji ka parashikuar mekanizmin e rimbursimit të TVSH-së, për të gjitha subjektet që kreditojnë këtë tatim gjatë aktivitetit të tyre. 15Ndonëse legjislacioni aktual e njeh të drejtën e rimbursimit të TVSH-së, në rastin konkret, ky mekanizëm nuk është efektiv për shkak të problematikave që paraqet në praktikë. Konkretisht:

a. Burokracitë që duhet të ndiqen nga subjekti/tatimpaguesi me qëllim rimbursimin e vlerës së TVSH-së së kredituar. Burokracia konsiston në rastet e kontrollit për qëllim të rimbursim të TVSH-së, ku administrata tatimore kërkon dhe heton gjithë dokumentacion e periudhës tatimore objekt rimbursimi (deklarata tatimore, kontrata etj). Ky dokumentacion ndodhet i dorëzuar nga subjekti edhe

14 Shih UMFE nr.06 date 30.01.2015 “Për Tatimin mbi vlerën e shtuar në Republikën e Shqipërisë” i ndryshuar.15 Shih nenin 77 të ligjit nr.92/2014 “Për tatimin mbi vlerën e shtuar” i ndryshuar

26

Albanian Busines Services Associationpranë administratës tatimore, pasi është vetëdeklaruar gjatë aktivitetit të tij të punës. Pra, në rastin konkret i njëjti dokumentacion kërkohet dhe shqyrtohet dy herë nga ana administratës tatimore.16 Ky fakt krijon një barrë shtesë për subjektin aplikues, si dhe ndikon drejtpërdrejt në afatin kohor që kërkon procedura e rimbursimit nga momenti i aplikimit deri në disbursimin e fondeve për llogari të subjektit. Shpjegojmë se gjatë këtij afati kohor shoqëria qëndron në pritje të rimbursimit të TVSH-së, pritje që mund të çojë në mungesë likuiditeti, paaftësi paguese, falimentim të sforcuar etj. Kjo është e rëndësishme për shoqëritë BPO të cilat kanë më shumë shitje (për shkak se ofrojnë shërbime) nëpërmjet të cilave kreditohet TVSH-ja dhe më pak blerje nëpërmjet të cilave mund të balancohet gjendja e TVSH-së së tatimpaguesit.

b. Moszbatimi i parashikimeve ligjore në fuqi nga organet e administratës tatimore. Ndonëse legjislacioni aktual përcakton se organet e administratës tatimore kanë të drejtë të ushtrojnë kontrolle mbi subjektet të cilat kërkojnë të rimbursohen në bazë të analizës së riskut (pra, jo për çdo aplikim), në praktikë subjekti që kërkon rimbursimin e TVSH-së kontrollohet për çdo kërkesë që bën për rimbursim.

c. Tendenca e organeve të administratës tatimore gjatë kontrollit të realizuar për qëllime të rimbursimit të TVSH-së, për ta ngarkuar tatimpaguesin me detyrime tatimore suplementare dhe gjoba, me qëllim pakësimin e vlerës së TVSH-së të rimbursueshme.

d. Rimbursimi i TVSH-së mbi baza selektive. Kjo lidhet si me pjesën e njohjes dhe miratimit të TVSH-së së rimbursueshme, ashtu edhe me pjesën e disbursimit të fondeve në momentin që rimbursimi është miratuar.

3.1.4 Pasojat negative që vijnë si pasojë e situatës ligjore aktuale në lidhje me TVSH-në

Nisur nga situata e parashtruar më lart lidhur me aplikimin e TVSH-së ndaj subjekteve të sektorit BPO, ajo ka pasoja negative si në aspektin ekonomik, ashtu edhe në aspektin social.

Konkretisht, shkalla e lartë e TVSH-së sjell:

16 Shih UMFE nr.06 date 30.01.2015 “Për Tatimin mbi vlerën e shtuar në Republikën e Shqipërisë”i ndryshuar

27


3.1.5 Propozime për disa ndryshime që mund të sjellin efekte pozitive mbi këtë sektor

Me qëllim përmirësimin e situatës aktuale në këtë sektor, propozojmë ndryshimet e mëposhtme:

1) Ndryshimin e legjislacionit aktual me qëllim uljen e barrës administrative dhe nivelit të burokracive që ka aktualisht administrata tatimore kur aplikon për rimbursimin e TVSH-së. Propozojmë që ky ndryshim të bëhet duke mbajtur në konsideratë problematikat e mëposhtme:

a. Zbatimin efektiv të sistemit të riskut që mundëson reduktimin në praktikë të numrit të kontrolleve tatimore. Në rast e zbatimit efektiv të kontrollit në bazë të sistemit të riskut, subjekti që aplikon për rimbursim e TVSH-së dhe që nuk rezulton si subjekt me risk për përmbushjen e rregullt të detyrimeve tatimore, nuk duhet të kontrollohet nga inspektorët e tatimeve për çdo kërkesë për rimbursim, por duhet t’i miratohet/njihet në mënyrë të menjëhershme rimbursimi i TVSH-së. Funksionimi i rregullt i këtij sistemi e ndihmon këtë sektor, pasi ul në mënyrë të ndjeshme mungesën e likujditetit, pasi shuma e TVSH-së së rimbursueshme do të jetë në llogaritë e subjekteve, e lirë për tu përdorur për aktivitetin e tyre.

b. Bashkëpunimin/shkëmbimin e informacionit ndërmjet institucioneve publike për vlerësimin e riskut në rimbursimin e TVSH-së. Në rastet kur subjekti paraqet risk për Drejtorinë e Përgjithshme të Tatimeve, kjo e fundit mund të kërkojë informacion që lidhet me deklarimet e shitjeve, blerjeve, detyrimet e papaguara të tatimeve, taksave dhe sigurimeve shoqërore e shëndetësore. Në rast se ky informacion përputhet, subjekti mund të kategorizohet si subjekt me risk 0 dhe në këtë mënyrë rimbursimi i TVSH-së mund të bëhet në mënyrë të menjëhershme pa qenë nevoja e një kontrolli nga ana e inspektorëve.

c. Eliminimin e kontrollit për rimbursimet të TVSH-së kur biznesi ka kaluar brenda një periudhë kohore, p.sh. prej në viti në kontroll të plotë/thelluar.

2) Rritjen e transparencës së procedurave të brendshme (duke hartuar një metodologji për vlerësimin e subjekteve qe konsiderohen me risk) për trajtimin e rasteve të rimbursimit të TVSH-së. Aktualisht, ndonëse legjislacioni fiskal parashikon kontrollin e subjektit përpara rimbursimit të TVSH-së vetëm në rastet kur subjekti paraqet risk për mospërmbushjen në mënyrë të saktë të detyrimeve tatimore, në praktikë, inspektorët ushtrojnë kontroll pothuajse për çdo rast që kërkohet rimbursim nga subjekti. Ndodhur në këto kushte, transparenca e procedurave të brendshme (urdhrave, udhëzimeve, metodologjive të ndryshme që hartohen për vlerësimin e riskut etj) të organeve tatimore do të zvogёlonte numrin e abuzimeve nga inspektorët, duke rritur efikasitetin e procedurës së rimbursimit të TVSH-së. Një tjetër aspekt pozitiv i transparencës së procedurave të brendshme lidhet me rritjen e besimit ndërmjet subjektit dhe organeve tatimore duke ulur informalitetin.

3) Vendimmarrja e administratës tatimore të moskushtëzohet nga planet buxhetore që ka shteti, me qëllim rimbursimin ose jo të TVSH-së së kreditueshme.

4) Ndryshimin e legjislacionit aktual me qëllim përshpejtimin e procedurës së rimbursimit të TVSH-së, duke përmirësuar mekanizmin të rimbursimit të TVSH-së.

5) Uljen e shkallës së TVSH-së për shoqëritë që operojnë në sektorin BPO. Një shembull i mirë që mund të ndiqet në këtë rast, është rregullimi ligjor që ka Malta, e cila e ka TVSH-në të shkallëzuar në disa nivele, por jo më shumë se 18 % mbi çmimin e mallit apo shërbimit.17

17 Shih “VAT rates applied in the Member States of the European Union”, Situation at 1st January 2019, aksesuar në datën 24.06.2019, në adresen: https://ec.europa.eu/taxation_customs/sites/taxation/files/resources/documents/taxation/vat/how_vat_works/rates/vat_rates_en.pdf

28

Albanian Busines Services Association3.2 SHPENZIMET E NJOHURA DHE PROBLEMI I MOSNJOHJES SË DISA PREJ

KOSTOVE OPERACIONALE NGA ANA E ORGANEVE TATIMORE

3.2.1 Kuptimi i shpenzimeve të njohura dhe kuadri ligjor që rregullon këtë fushë në Republikën e Shqipërisë

Koncepti i shpenzimeve të njohura është një insitut fiskal i përcaktuar në ligj, i cili është krijuar për t’i dhënë mundësinë tatimpaguesve dhe organeve tatimore, të përcaktojnë tërësinë e atyre shpenzimeve, të cilat do të njihen nga shteti për efekt të përcaktimit të fitimit të tatueshëm të një tatimpaguesi/subjekti tregtar BPO.

Aktualisht, koncepti i shpenzimeve të njohura dhe rregullimet e posaçme në lidhje me këtë çështje, i gjejmë të përcaktuara në legjislacionin e mëposhtëm:

• Ligji nr.8438/1998, “Për tatimin mbi të ardhurat”, i ndryshuar;• Ligji nr.25/2018, “Për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare”;• Udhëzim nr.5/2006 i Ministrit të Financave dhe Ekonomisë “Për tatimin mbi te ardhurat” i

ndryshuar;• Standardet kombëtare të kontabilitetit;

Referuar kuadrit të mësipërm ligjor, shpenzimet e njohura konsiderohen ato shpenzime që kryhen për qëllime të biznesit dhe që synojnë sigurimin dhe ruajtjen e të ardhurave. Shpenzimet e njohura janë kryesisht shpenzime të destinuara për të ruajtur ekzistencën e kapitalit si burim i të ardhurave dhe për të siguruar në kohën e duhur riformimin apo zëvendësimin e kapitalit (p.sh amortizimi).18 Me qëllim që shpenzimet të njihen/zbriten nga ana e organeve tatimore, ato duhet të plotësojnë këto kritere:

a. të jenë kryer në interes të drejtëpërdrejtë të veprimtarisë ekonomike prej së cilës realizohen të ardhurat ose të jenë të lidhura me drejtimin normal të aktivitetit të tatimpaguesit;

b. të jenë kryer ose të jenë përballuar efektivisht dhe të jenë të mbështetura në dokumente justifikuese të njohura ligjërisht;

c. të jenë pasqyruar nëpërmjet një veprimi kontabël duke pakësuar aktivet neto; d. në çdo rast shpenzimet duhet të jenë të provuara nga tatimpaguesit me dokumentacionin përkatës

ligjor.19

Çështja që shtrohet për zgjidhje në rastin konkret është se, pse marrin kaq shumë rëndësi shpenzimet e njohura në aktivitetin e një shoqërie tregtare në përgjithësi dhe atyre të BPO, në veçanti?

Përgjigjja e kësaj pyetjeje lidhet drejpërdrejtë me qëllimin për të cilin krijohet çdo shoqëri tregtare, “realizimin e fitimit”. Referuar legjislacionit fiskal në fuqi, rezulton që fitimi i një shoqërie tregtare matet në terma vjetore duke u përllogaritur nga 1 janari deri në 31 dhjetor të të njëjtit vit.20 Në përcaktimin e realizimit të fitimit të një shoqërie tregtare, shpenzimet e njohura përfaqësojnë tërësinë e blerjeve që ka kryer shoqëria tregtare gjatë një viti financiar. Shuma e këtyre shpenzimeve i zbritet totalit të të ardhurave që shoqëria ka realizuar gjatë vitit financiar. Diferenca ndërmjet këtyre dy zërave përbën fitimin e tatueshëm të një shoqërie tregtare.21

Referuar situatës së mësipërme, theksojmë se, sa më të mëdha të jenë shpenzimet e njohura të një shoqërie tregtare, aq më i vogël është fitimi i tatueshëm mbi bazën e të cilit llogaritet tatimi mbi fitimin.

Në shumë raste, mosnjohja e një apo disa shpenzimvee nga ana e organeve tatimore rrit në mënyrë artificiale vlerën e fitimeve që ka realizuar shoqëria, duke rritur në këtë mënyrё edhe vlerën e tatimit që subjekti duhet t’i paguajë shtetit.

18 Shih pikën 3.5 të UMFE nr.5/2006 “Për tatimin mbi te ardhurat” i ndryshuar.19 Shih pikën 3.5 të UMFE nr.5/2006 “Për tatimin mbi te ardhurat” i ndryshuar.20 Shih nenin 5 të ligjit nr.8438/1998, “Për tatimin mbi të ardhurat”, i ndryshuar.21 Shih piken 2.8.7 të UMFE nr.5/2006 “Për tatimin mbi te ardhurat” i ndryshuar.

29

Business Process Outsource3.2.2 Situata aktuale, shpenzimet që i njihen sektorit BPO, mosnjohja e shpenzimeve,

rëndësia në njohjen e këtyre shpenzimeve, impakti real që ka kjo problematikë në sektorin BPO

Si në të gjitha aktivitetet e tjera, edhe sektori BPO paraqet problematika në lidhje me njohjen ose jo nga ana e organeve tatimore të një pjesë të shpenzimeve që realizon gjatë aktivitetit të saj. Problemi në këtë rast fillon nga mënyra se si është ndërtuar legjislacioni në fuqi, i cili në asnjërin prej niveleve të tij (ligj, VKM, ose urdhra apo udhëzime), nuk përcakton një listë orientuese për shpenzimet e njohura për sektorë të ndryshëm të ekonomisë.22

Rregullimi ligjor aktual e vendos në diskrecion të plotë të organeve tatimore vlerësimin e një shpenzimi si të njohur për efekt të zbritjes dhe llogaritjes së fitimit të tatueshëm të një tatimpaguesi.23 Përcaktimi në legjislacion i katër kritereve që duhet të plotësojë një shpenzim me qëllim që të njihet si i zbritshëm, nuk e rregullon problematikën që hasin subjektet e sektorit BPO në justifikimin e shpenzimeve të tyre përpara organeve tatimore.

Sektori BPO ka shumë kosto operacionale gjatë aktivitetit të tij. Për efekt të këtij studimi, kostot që ka një subjekt që ofron shërbime si BPO, i ndajmë në këto kategori kryesore:

Kostot e mësipërme kanë disa lloje shpenzimesh brenda tyre, të cilat duke i marrë të gjitha sëbashku, përbëjnë tërësinë e shpenzimeve që kryen një shoqëri gjatë ushtrimit të vepritarisë së saj në fushën BPO.

3.2.3 Kosto bazë

Kostot bazë të një shoqërie që operon në sektorin BPO janë sipas tabeles së mëposhtëm:24

22 Një model që mund të ndiqet, është “Nomenklatura e kombinuar e mallrave” që përdoret nga organet doganore. Në rastin e tatimeve, lista e shpenzimeve te njohura nuk mund të jetë shteruese, por orjentuese. Për më tepër shiko në adresën: http://www.dogana.gov.al/dokument/2142/n23 Shih nenin 29 të ligjit nr.8438/1998, “Për tatimin mbi të ardhurat”, i ndryshuar, pikën 3.12 të UMFE nr.5/2006 i Ministrit të Financave dhe Ekonomisë “Për tatimin mbi te ardhurat” i ndryshuar, si dhe nenin 80 pika 1 të ligjit nr.9920/2008 “Për proce-durat tatimore në Republikën e Shqipërisë” i ndryshuar.24 Shih nenin 69, të Kodit të Punës

30

Albanian Busines Services Association3.2.4 Kosto sekondare

Kostot sekondare të një shoqërie që operon në sektorin BPO janë sipas tabeles së mëposhtëm:25

3.2.5 Kosto administrative

Kostot administrative janë të gjitha shpenzimet dhe pagesat që kryen shoqëria për shërbime që merren nga ana e organeve të administratës publike.

Grafiku i mëposhtëm përfshin të gjitha kostot operacionale (përfshi kostot bazë, sekondare dhe ato administrative) për zhvillimin normal të aktivitetit. Këto shpenzime zakonisht përfshijnë infrastrukturën, pagat, administratën, trajnimet dhe programet (software), por shpenzimet kufizohen në aktivitetet e jashtme, si: rekrutimet dhe marketingu.26

25 Shih VKM nr. 68, datë 7.2.2018 “Për kufijtë dhe kriteret e përcaktimit të shpërblimit që i përgjigjet pagës së përfituar në natyrë dhe që i shtohet pages për pushimet vjetore”26 Të dhenat e mësipërme janë marrë nga disa subjekte BPO dhe të cilat kanë sjellë rezultatet e mësipërme.

31

Business Process OutsourceNë vijim të analizës së shpenzimeve të njohura, duhet theksuar se të gjitha shpenzimet e mësipërme

(internet, telefoni, pajisje elektronike, marketing, ujë i pjishëm etj.) janë shpenzime reale, që lidhen direkt me aktivitetin e shoqërive që ofrojnë shërbime në fushën BPO. P.sh., nëse i referohemi shpenzimeve që lidhen me punonjësit (trajtime, ujë etj), duhet të mbajmë në konsideratë faktin që ky është një sektor i cili bazohet pothuajse plotësisht tek fuqia punëtore. Ndodhur para kësaj situate, edhe shpenzimet dytësore (përveç pagës) që shoqëria kryen për punonjësit, janë të mëdha.

Një pjesë e mirë e këtyre shpenzimeve nuk njihen si të zbritshme nga ana e organeve tatimore, gje e cila ndikon drejtpërdrejtë në fitimin e tatueshëm që realizon shoqëria. Ky bëhet një problem shqetësues për të gjitha shoqëritë e BPO duke mbajtur në konsideratë numrin e lartë të shpenzimeve vjetore që ata kanë dhe mosnjohjen e një pjesë të këtyre shpenzimeve. Duke iu referuar disa bilanceve te nxjerra nga shoqeri BPO ne Vend dhe legjislacionit ne fuqi , me poshte do te sjedhim ne vendje te gjitha shpenzimet e panjohura per nje biznes BPO dhe gjithashtu si e percakton ligji njohjen ose jo te kostove te nje biznesi ne shqiperi :

Shpenzime të panjohura27

Pika 1.

a. Kostoja e blerjes dhe e përmirësimit të tokës dhe të truallit; (Pengon Investimin)

b. Kosto e blerjes, përmirësimit, rinovimit dhe rikonstruksionit të aktiveve të

Veprimtarisë, të cilat amortizohen, në përputhje me nenin 22 të këtij ligji;

c. Zmadhimi i kapitalit themeltar të shoqërisë ose i kontributit të secilit person në ortakëri;(Rritja e kapitalit nga ortaket nuk njiher si shpeznim)

d. vlera e shpërblimeve në natyrë;(Te gjitha te mirat materiale te blera per arsye promocionale nga subjekti )

e. dividentët e deklaruar dhe ndarjet e fitimit për ortakët apo aksionerët e shoqërive tregtare,si dhe fitimet në rastet e ortakërisë;

f. interesat e paguara, të cilat tejkalojnë normën mesatare të interesit 12 mujor të kredisë për tregun bankar, sipas publikimit zyrtar të Bankës së Shqipërisë

g. gjobat, kamatë-vonesat dhe kushtet e tjera penale;

h. Krijimi ose rritja e rezervave dhe e fondeve të tjera, speciale, përveç rasteve të parashikuara në ligj apo në akte nënligjore.

i. tatimi mbi të ardhurat personale, akciza, tatimi mbi fitimin dhe tatimi mbi vlerën e shtuar të zbritshëm;

j. shpenzimet për përfaqësim dhe shpenzimet për pritje-përcjellje të cilat tejkalojnë

Shumën 0, 3 për qind të qarkullimit vjetor;

- Shpenzimet e konsumit personal, të përcaktuara nga Ministri i Financave;

- Shpenzimet e konsumit personal, ku përfshihen të gjitha shpenzimet e karakterit të konsumit personal, të cilat nuk kanë lidhje direkte me mbarëvajtjen dhe rezultatin e biznesit. Të tilla shpenzime konsiderohen, për shembull, kur tatimpaguesi një pjesë të mallrave të prodhuara apo të tregtuara prej tij i përdor për konsum personal apo familjar, kur një pjesë të karburantit e përdor për automjetin personal apo familjar, shpenzimet telefonike për vete apo persona të tjerë që nuk janë të punësuar në biznes apo funksionet e tyre nuk i justifikojnë këto shpenzime. Gjithashtu, konsiderohen si shpenzime të konsumit personal dhe të panjohura për efekt fiskal edhe shpenzimet për qiratë e banesave, të cilat shërbejnë për akomodimin dhe fjetjen e punonjësve vendas dhe të huaj, pavarësisht nga kushtet e vëna në kontratën e punësimit ose shërbimit.27 UDHËZIM :Nr. 4, datë 21.2.2019 PËR DISA SHTESA DHE NDRYSHIME NË UDHËZIMIN NR. 5, DATË 30.1.2006 “PËR TATIMIN MBI TË ARDHURAT”, I NDRYSHUAR, Ligji per 15% per jorezidentet.

32

Albanian Busines Services Associationk. Shpenzimet të cilat tejkalojnë kufijtë e përcaktuar me ligj apo me akte nënligjore. Për

Kufijtë e përcaktuar në ligjin nr. 7892 datë 21.12.1994, “Për sponsorizimet” , për qëllime tatimore, nuk njihen si shpenzime të zbritshme shumat e sponsorizuara, që tejkalojnë masën 3 për qind të fitimit para tatimit dhe shuma e sponsorizuar për botuesit e shtypit, e cila tejkalon masën 5 për qind të fitimit para tatimit.

l. shpenzimet për dhurata; Dhuratat (Promocionale per punonjesit per nxitjen e rezultatit ne pune , duke qene se puna eshte sherbim )

- Çdo shpenzim, masa e të cilit nuk vërtetohet me dokumente nga tatimpaguesi.

- Shpenzimet për shërbime teknike, konsulence dhe të menaxhimit, të faturuara nga persona të tretë, për të cilat nuk është paguar tatimi në burim, brenda periudhës tatimore nga tatimpaguesi.

- Humbjet, dëmtimet, firot dhe skarcot gjatë prodhimit, tranzitimit dhe magazinimit, tej normave të përcaktuara në akte të veçanta ligjore dhe nënligjore. Brenda 4 muajve nga hyrja në fuqi e këtij ligji, Këshilli i Ministrave përcakton me vendim normativat për firot, humbjet, dëmtimet dhe skarcot gjatë prodhimit, magazinimit dhe transportimit etj. Të njohura për qëllime fiskale.

m. Shpenzimet për paga shpërblime dhe çdo formë tjetër e të ardhurave personale, të cilat lidhen me marrëdhëniet e punësimit, që u janë paguar të punësuarve, përfshirë edhe administratorët, pa kaluar nëpërmjet sistemit bankar. Këshilli i Ministrave përcakton me vendim rastet e përjashtimit nga KY rregull.

n. Shumat e paguara në cash, mbi kufijtë e përcaktuar në ligjin “Për procedurat tatimore në Republikën e Shqipërisë”.

o. Shpenzimet për dieta që tejkalojnë 50 për qind të fondit të pagës bruto vjetore.”

Pika 2.

o Nëse gjatë periudhës tatimore, huaja dhe parapagimi tejkalojnë mesatarisht katër herë shumën e kapitaleve të veta, interesi i paguar për shumën e tejkaluar nuk njihet si shpenzim i zbritshëm. KY kufizim nuk zbatohet për bankat dhe shoqëritë e sigurimeve dhe kompanitë e leasing-ut.

Nga Kategorizimi i Kostove te nevojshme per keto kompani , vejme re se ne % vjetore shifrat jane realativisht te larta dhe vlera e shpenzimeve te panjohura ze nje vend te madh ne kostot vjetore , duke iu bashkuar tatimit ne fitim prej 15% edhe mos njoftja e TVSh me 20% , si pasoje e mos njofjes se faturave per keto shpenzime.

1. Paga dhe Sigurime

Paga Punonjes , Dieta , Sigurime ,Tatime

Paga per administraten e brendshme Menaxher te punonjesve ,Tatime

Paga per administraten e jashme financa , ligjore, IT etj

2. Ambientet dhe Shpenzime Furnizime

Qera te ambienteve ,mirmbajtje , Higjene

Blerje dhe rinovim te Aktiveve te Qendrushem

Arredim i brendshem dhe i Jashtem

Furnizime te vazhdushme te mirave (Uji,Kafe etj)

3. Paisje Kompjuterike dhe Software

33

Business Process OutsourceInvestim ne sisteme kompjuterike , Kufje , telefona, monitore ,printera

Suport dhe mirmbajte te paisje nga jashte

Kontrata mbi teknologjine per rinovim

Investim per updatim te kontakteve (Lista e Klinetave qe telefonohen nga Kompania per efekt marketingu)

Blerje te Serverave dhe Aplikacioneve per mbarvajtjen e punes, ruatjen e te dhenave.

Paisje qe mundesojne komunikimin si IVR, ACD dhe Telefonues.

4. Shpenzime Telekomunikacioni dhe Abonime

Internet i dedikuar dhe kontrate internet

Linja Telekomunikacioni te dedikuar

Sherbim minutazhi ne baze te minutave te konsumuar

Sherbim Voip

Tabela e Kostove ne nje Kompanie BPO, Na tregon se pothuajse 30% I kostove Te saja mujore, rezulton te jete I panjohur si shpenzim. Shiko Tab: Ndarja nё % e kostove nё bizneset BPO

Kryesishte shpenzimet e listuara me poshte:

Pershkrimi Te Njohura Pa njohura Taxi/Transport/Makina Pa njohuraZbukurim/Arredim/Mirmbajtje Figurative Pa njohuraPoste/Shpenzime Spedicionimi Pa njohuraMakina/Mirmbajtje Makine/Nafte Pa njohuraZbukurimet Festive/Ditlindje/Celebrime Pa njohuraPromovim ne rrjetet sociale/Marketing/Fb/Instagram Pa njohuraInvestim per updatim te kontakteve (Leads) Pa njohuraTVSH per te gjitha shpezimet e panjohura nuk rim-bursohet

Pa njohura

Sherbim minutazhi ne baze te minutave te konsumuar Pa njohuraSherbim Voip Pa njohuraBlerje te Serverave dhe Aplikacioneve per mbarvajt-jen e punes, ruatjen e te dhenave.

Pa njohura

Suport dhe mirmbajte te paisje nga jashte Pa njohura

Për të analizuar në thelb problemin e shpenzimeve të njohura duhet të mbajmë në konsideratë dy elemente kryesore të sektorit BPO:

a. Aktualisht, pothuajse gjithë veprimtaria BPO ofron shërbime të cilat janë të destinuara për jashtë vendit, pra, të gjitha shitjet/furnizimet e shërbimeve janë për eksport. Duke qenë se këto shërbime janë të destinuara për eksport, ndaj tyre nuk aplikohet vlera e TVSH-së pasi konsiderohen si furnizime me shkallë zero.

b. Të gjitha blerjet që bëjnë shoqëritë BPO, realizohen brenda vendit. Për rrjedhojë i nënshtrohen TVSH-së në masën 20% mbi çmimin, të cilat në çdo rast i ngarkohen konsumatorit, pra subjekteve BPO.

Nga konstatimet e mësipërme, rezulton që shoqëritë BPO, shitjen e bëjnë pa TVSH ndërsa blerjet që realizojnë brenda vendit për qëllime të aktivitetit, i kanë të tatueshme me TVSH, pra plus vlerës sё çmimit

34

Albanian Busines Services Associationtë mallit apo shërbimit, subjekti paguan edhe vlerën e TVSH. Në terma ekonomikë rezulton që operatorët e sektorit BPO arkëtimet i bëjnë pa vlerën e TVSH-së ndërsa pagesat i bëjnë me vlerën e TVSH-së.

Paraqitja e fakteve të mësipërme ka rëndësi për të treguar se të gjitha blerjet e kryera me TVSH nga ana e operatorëve BPO do të vlerësohen rast pas rasti nga ana e organeve tatimore nëse do të njihen apo jo si të zbritshme për efekt të përllogaritjes së fitimit të tatueshëm.

Në rastin konkret, sa më të mëdha të jenë në numër dhe vlerë shpenzimet të cilat nuk konsiderohen të njohura nga ana e organeve tatimore, aq më e madhe është vlera e dëmit që i shkaktohet shoqërive që operojnë në sektorin BPO. Në çdo rast vlerës së shpenzimeve që nuk njihen nga ana e organeve tatimore i shtohet edhe pjesa e TVSH-së e cila në parim, nëse nuk i njihet çmimi i furnizimit, nuk i njihet as vlera e TVSH-së që i është shtuar çmimit të këtij furnizimi.28

E matur në terma vjetore, kjo ndikon në mënyrë të ndjeshme tek të gjitha shoqëritë tregtare që operojnë në këtë sektor, gjë e cila sjell pasoja negative si:

• Rritje të çmimit të shërbimeve të ofruara nga ana e operatorëve të ndryshëm;• Ulje e interesit të klientit për shërbimet e ofruara nga operatorët e këtij sektori;• Moskonkurrim në tregje rajonale me Rumaninë apo Bullgarinë që kanë politika fiskale shumë më

favorizuese se Shqipëria;• Rritjen e barrës administrative në raport me organet tatimore (pasi duhet të vertetojnë përpara

tatimeve që blerja e këtyre mallrave i ka shërbyer kryerjes së aktivitetit).

Në rastin konkret, problemi i shpenzimeve të njohura paraqet problem real në aktivitetin e subjekteve që operojnë në sektorin BPO, e cila ka vend të përmirësohet nëpërmjet ndërhyrjes legjislative. Për të rregulluar problematikat e evidentuara më sipër propozojmë ndryshimet e mëposhtme në legjislacionin aktual:

a. Heqjen e pushtetit diskrecionar të organeve tatimore në vlerësimin e shpenzimeve të njohura. Kjo mund të realizohet nëpërmjet hartimit i një liste orientuese për shpenzimet e njohura që kryehen në aktivitetin BPO, gjë e cila i heq mundësinë inspektorit të tatimeve që bën kontrollin e deklaratave tatimore, të njohë shpenzimet e shoqërive sipas gjykimit të tij subjektiv. Një shembull që mund të ndiqet në këtë drejtim, është nomenklatura e kombinuar e mallrave e cila përdoret nga organet doganore për të përcaktuar vlerën e mallrave për efekte doganore.

b. Uljen e barrës administrative të tatimpaguesve në vërtetimin e faktit nëse një shpenzim i kryer nga shoqëria i ka shërbyer apo jo aktivitetit të tij me qëllim njohjen e këtij shpenzimi

c. Përfshirjen e një pjesë të sektorit BPO (shoqëritë që bëjnë marketing dixhital, analizë të dhёnash, analizë financiare etj) në rrethin e subjekteve që janë trajtuar me tatim-fitim të moderuar, siç janë trajtuar agroturizmi, bujqësia, shёrbimet e programeve (software) etj.

3.3 PROBLEMATIKA E PAGIMIT NË MASËN 100% TË KONTRIBUTEVE TË SIGURIMEVE SHOQËRORE DHE SHËNDETËSORE EDHE PËR PUNONJËSIT QË PUNOJNË ME KOHË TË PJESSHME

3.3.1 Kuptimi i punës part-time (kontrata e punës me kohë të pjesshme) dhe problematikat që hasen me pagimin e kontributeve të sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore

Legjislacioni shqiptar parashikon të drejtën e punëmarrësit të punojë me kohë të pjesshme. Me termin kohë e pjesshme do të kuptohen të gjitha ato raste që punëmarrësi pranon të punojë me orë, gjysmë dite pune ose ditë të plota pune për një kohëzgjatje normale javore ose mujore më të vogël se ajo e punëmarrësve që punojnë me kohë të plotë në të njëjtat kushte.29

Kodi i Punës përcakton se kohëzgjatja normale e javës së punës është jo më shumë se 40 orë. Referuar këtij parashikimi ligjor, me qëllim që punëmarrësi të konsiderohet se punon me kohë të pjesshme, kohëzgjatja maksimale e orëve të punës nuk duhet të arrijë në 40 orë në javё.

28 Shih pikën 3.6 të UMFE nr.nr.5/2006 i Ministrit të Financave dhe Ekonomisë “Për tatimin mbi te ardhurat” i ndryshuar.29 Shih nenin 14, te Kodit te Punës

35

Business Process OutsourceShoqëritë që operojnë në sektorin BPO, punësojnë një numër të konsiderueshëm punëmarrësish me

kontrata punë me kohë të pjesshme.Aktualisht, në sektorin BPO rreth 35% e punonjësve janë punonjës me kohë të pjesshme.30

Ndonëse legjislacioni aktual lejon punësimin me kohë të pjesshme, ai (legjislacioni) nuk parashikon pagesën e kontributeve të sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore në raport me orët e punës që kryejnë punëmarrësit, por e lidh pagesën e tyre me pagën minimale.31

Konkretisht kontributi i detyrueshëm për të punësuarit me kontratë pune, që zgjat më pak se 87 orë në muaj32 është:

a. për sigurimet shoqërore, 23.3% e pagës bruto, sipas listëpagesës, ku pjesa e punëdhënësit në këtë kontribut është e barazvlefshme 13.9% dhe pjesa e punëmarrësit është 9.4%, por ky kontribut nuk mund të paguhet nën pagën minimale.

b. për sigurimin e kujdesit shëndetësor, 3.4% e pagës bruto, sipas listëpagesës, ku pjesa e punëdhënësit në këtë kontribut është e barazvlefshme me 1.7% dhe pjesa e punëmarrësit është 1.7%. Por ky kontribut nuk mund të paguhet nën pagën minimale të përcaktuar me VKM, për efekt të llogaritjes së kontributeve të sigurimit të kujdesit shëndetësor.33

Shpjegojmë se sektori i shërbimeve BPO akutualisht është sektori i cili ka numrin më të madh të punëmarrësve që, ndonëse punojnë me kohë të pjesshme, IU paguhen kontributet e sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore duke e bazuar përllogaritjen e tyre në pagën minimale në fuqi prej 26.000 lekësh. 34Kjo problematikë ndikon në mënyrë të ndjeshme në të ardhurat e këtij sektori dhe, për më tepër, kjo pagesë suplementare që legjislacioni aktual e detyron punëdhënësin dhe punëmarrësin të derdhin kontributet, është një masë Jo proporcionale.

Në tabelën e mëposhtme po ilustrojmë në vlera ekonomike, dëmin që iu vjen këtyre subjekteve nga pagesa në masën 100 % të sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore edhe për punonjësit me kohë të pjesshme.

Paga Bruto ALL 15000 26000 DiferencaPaga Bruto 0-30000: 0 0 0 0Paga Bruto 30001-150000: 0.13 0 0 0Baga Bruto 150001+: 0.23 0 0 0Sigurime Punëmarrësi Shoqërore: 0.095 1425 2470 1045Sigurime Punëmarrësi Shëndetësore: 0.017 255 442 187Sigurime shoqërore Punëdhënësi: 0.15 2250 3900 1650Sigurime Punëdhënësi Shëndetësore: 0.017 255 442 187Totali 4185 7254 3069

Kostoja suplementare e përllogaritur për 35 punonjës (35 %), është e barabartë me 3069 x 35 =107,415 lekë në muaj. Kjo është një kosto direkte dhe ndahet në raportet përkatëse si për punëdhënësin ashtu edhe për punëmarrësin.

30 Të dhena që janë marrë nga 7 subjekte që ushtrojnë aktivitetin në BPO nëpërmjet shoqatës ABSA.31 Shih nenet 9 dhe 10, të Ligjit nr. 7703, datë 11.5.1993, “Për sigurimet shoqërore ne Republikën e Shqipërisë”, të ndryshuar32 Ministria e Financave, Udhëzim nr.23, dt. 9.12.2014 “Për mbledhjen e kontributeve të detyrueshme të sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore”33 Marrë nga adresa e internetit https://www.tatime.gov.al/, aksesuar në datën 24.06.201934 Shih VKM nr.809 date 26.12.2018 “Për përcaktimin e pagës minimale në shkallë vendi”.

* Sqarim: Shembulli është marrë me një shoqëri e cila ka të punësuar 100 punonjës, 35% e të cilëve janë me kohë të pjesshme:

36

Albanian Busines Services AssociationPër një pagë prej 15,000 lekësh në muaj, tatimi për sigurimet shoqërore është 2470 leke dhe për

sigurimet shëndetësore është 442 lekë, duke dalë në një përfundim neto prej 12,088 lekësh. Pra, bëhet fjalë për një ndalesë prej 19.4% më pak të ardhura për punëmarrësin.

Pasojat që sjell problematika e mësipërme janë sa ekonomikem aq edhe sociale dhe konkretisht:

a. Humbjen e interesit si nga ana e punëdhënësitm ashtu edhe e punëmarrësit për të punuar me kohë të pjesshme, për shkak se kostoja për një punonjës me kohë të pjesshme është e barabartë me koston e një punonjësi që punon me kohë të plotë;

b. Ulja e numrit të personave që kërkojnë të punësohen me kohë të pjesshme;c. Paga neto më të ulta që bien poshtë minimumit jetik;d. Rritje e papunësisë etj.

Një problematikë tjetër në këtë drejtim ka të bëjë me pagimin e sigurimeve shoqërore për punonjëset e gjinisë femërore që punojnë në sektorin BPO dhe që njëkohësisht kryejnë studimet në shkollën e lartë.35 Referuar studimit “Monitorimi i zbatimit të të drejtave të punës në Sektorine Call Center”36, të kryer nga shoqata “Together for Life”, në v. 2017, rezulton se 69.2 % e të rinjve të punësuar në këtë sektor janë të gjinisë femërore. Rreth 79.5 % e të punësuarve në këtë sektor janë të grupmoshës 18-30 vjeç, që është edhe grupmosha që korrespondon me ndjekjen nga ana e tyre të studimeve të larta në universitet. 93.8% r të punësuarve kanë mbaruar minimalisht shkollën e mesme.

Duke pasur parasysh këtë rregullim ligjor, si dhe faktin që një pjesë e konsiderueshme e punonjësve CC janë studente femra që vazhdojnë universitetin, kjo bën që atyre, gjatë kohës së punës t’u paguhen sigurimet shoqërore nga subjekti CC edhe pse periudha e studimeve për efekt të ligjit njihet automatikisht si vjetërsi pune. Pra, rezulton se për këto punonjëse siguracionet shoqërore paguhen, edhe pse ato duhet të mbulohen nga shteti.

Sipas ligjit, për punonjëset e gjinisë femërore që punojnë në këtë sektor dhe njëkohësisht kryejnë studimet në shkollën e lartë (vajza dhe gra që vazhdojnë universitetin me shkëputje nga puna) kontributet për efekt pensioni pleqërie (sigurimet shoqërore) përballohen nga buxheti i shtetit. Për rrjedhojë, për këtë grup të punonjësve sigurimet shoqërore paguhen nga buxheti i shtetit dhe nuk duhet të paguhen nga subjektet CC. Pagimi i tyre nga operatori ekonomik rrit barrën e tyre financiare si dhe realizohet në kundërshtim me ligjin.

3.3.2 Të dhëna për punësimin me kohë të pjesshme

Përqindja e punonjësve me kontratë të përkohshme ka rënë gjatë vitit 2018 në nivelet më të ulëta që nga viti 2015. INSTAT ka raportuar se në tremujorin e tretë punonjësit me kontratë të përkohshme arritën në 9.7% të totalit të të punësuarve në vend. Kjo përqindje mbeti e pandryshuar me tremujorin e dytë, por ishte 3 pikë përqindje më e ulët se në të njëjtën periudhë të vitit 2017. Gjatë tremujorit të tretë 2018 në krahasim me të njëjtin tremujor të vitit 2017 numri i të punësuarve gjithsej u rrit me 2,3%.

Në terma vjetorë, rritja e punësimit sipas sektorëve kryesorë të ekonomisë është 3,9% në sektorin e industrisë, 2,5% në sektorin e shërbimeve dhe 1,2% në sektorin e bujqësisë. 37 Që nga viti 2012, pesha e të punësuarve me kontratë të përkohshme është në një mesatare 13%. Norma e papunësisë kanë rënë në 12.2% në tremujorin e tretë të vitit. Me gjithë përmirësimin e pandërprerë të treguesve të tregut të punës, rritja e pagave vijon e ngadaltë.

35 Shih nenin 91, pika 4, të Ligjit 7703, dt. 11.5.1993, “Për sigurimet shoqërore ne Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar.36 Studimi është mbështetur financiarisht nga Olof Palme International Center fq. 41.37 Aksesuar nga internet në datën 15.07.2019, në adresen: https://www.monitor.al/ska-me-pune-part-time-bie-numri-i-punonjesve-me-kontrate-te-perkohshme/

37

Business Process Outsource3.3.3 Propozime për disa ndryshime që mund të sjellin efekte pozitive mbi këtë problematikë

Me qëllim përmirësimin e situatës aktuale në këtë sektor, propozojmë ndryshimet e mëposhtme:

a. Ndryshimin e legjislacionit aktual duke parashikuar pagesën e sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore në varësi të kohës së punës që kryen punëmarrësi pa u bazuar tek paga minimale.

b. Rimbursimin e vlerës së kontributeve të sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore të paguara më tepër se koha e punës së kryer nga punëmarrësi.

c. Rimbursim të plotë të shpenzimeve që bëhen për punonjësit me kohë të pjesshme, për një periudhё 6-mujore për shoqëritë e reja që futen në sektorin BPO.

d. Mospagimin e sigurimeve shoqërore për punonjësit që punojnë në këtë sektor dhe që vërtetojnë se paralelisht po kryejnë studimet në shkollën e lartë me shkëputje nga puna.

38

4.ANALIZË DHE KRAHASIM I SITUATËS SË BPO-ve NË SHQIPËRI ME MALTËN, RUMANINË DHE BULLGARINË

4.1 Lindja dhe zhvillimi i sektorit BPO në Maltë

Duhet thënë se Malta është shteti në cilin sektori BPO ka pasur një zhvillim dhe rritje të konsiderueshme. Ky fakt, ka bërë që Malta të konsiderohet si vendi i BPO në Europë.38

Ashtu sikurse në Shqipëri, lindja dhe zhvillimi i këtij sektori në Maltë ka ndodhur gjatë viteve ’90, ku shumë kompani ndërkombëtare testuan tregun maltez në fushën BPO dhe CC. Kompania e parë që filloi të ushtrojë aktivitetin në këtë fushë, ishte shoqëria Telepage Ltd, e regjistruar në vitit 1994, pjesë e kompanisë Maltacom.

Gjatë gjithë kësaj periudhe, kompanitë malteze (të huaja ose vendase) që ushtronin aktivitetin e tyre në fushën BPO u shtuan ndjeshëm, duke e kthyer këtë sektor në një nga punëdhënësit më të mëdhenj në Maltë pas industrisë së turizmit.

Rritjen më të madhe sektori BPO në Maltë e pati gjatë viteve 2005 - 2008, kohë kur u shtuan ndjeshëm kompanitë që operonin në këtë sektor. Ky zhvillim lidhet jo vetëm me tregun maltez, por edhe me zhvillimin ndërkombëtar të këtij sektori.

Aktualisht janë shumë kompani ndërkombëtare të cilat e ushtrojnë aktivitetin e tyre BPO në Maltë. Ky fakt ka pasur impakt të ndjeshëm ekonomik dhe social, pasi ka rritur investimet e huaja, ka rritur GDP-në e vendit, ka ulur papunësinë, si dhe ka rritur të ardhurat për të punësuarit brenda vendit në këtë sektor. Disa nga arsyet që e kanë bërë Maltën një vend tërheqës për këtë sektor janë si më poshtë:

12 arsyet pse Malta ёshtё vend i pёlqyer pёr investitorёt e huaj38 Shih sdudimin “Research study on call centres in Malta & Gozo”, aksesuar në datë. 15.07.2019 nga faqja e internetit: https://jobsplus.gov.mt/-/publication-statistics-mt-mt-en-gb/publications/fileprovider.aspx?fileId=1242

39


Kostot kryesore të këtij sektori janë pagat dhe shpenzimet e punonjësve (sigurime etj), si dhe kostot për infrastrukturën e mbajtjes së ambienteve të punës (qira etj). Kostot për të ushtruar aktivitetin në sektorin BPO në Maltë përllogariten të jenë rreth 25 %39 me pak se në vendet e tjera të BE-së, gjë e cila e favorizon ndjeshëm rritjen e vazhdueshme të këtij sektori në Maltë.

Paralelisht me rritjen e numrit të subjekteve që operojnë në CC është rritur ndjeshëm edhe numri i të punësuarve në këtë sektor. Rritja e punësimit në Maltë për këtë sektor, paraqitet sipas tabelës së mëposhtme:40

Nga Viti 2008 e me pas strategia e zhvillimit ne industrine BPO ne Malte ndryshoi , pasi u kuptua rendesia e sektorit . Pas 2008 Malta e zhvilloi sektorin e saj BPO duke fuqizuar ndjeshem Industrine e Sherbive ne te gjjithe sektoret e saj. Në bazë të të dhёnave, deri në vitin 2016 në industrinё e Shërbimeve në Malte forca punёtore zё 77.7%41

Lidhur me problematikat që trajton ky studim në vendin tonë, mënyra se si ka lindur dhe është zhvilluar sektori BPO në Maltë, si dhe trajtimi dhe mbështetja që shteti i ka dhënë këtij sektori, e bën Maltën një nga rastet më të mira për t’u studiuar, si model për të përmirësuar edhe sektorin BPO në Shqipëri.

Ndёrsa njё numër i madh Call Center ( BPO) zhvillohej deri në vitet 2008, Malta ishte e shpejtë në përcaktimin se e ardhmja ishte në ofrimin e shërbimeve me vlerë më të lartë të shtuar, duke rezultuar

39 Shih sdudimin “Research study on call centres in Malta & Gozo”, aksesuar në datë. 15.07.2019 nga faqja e internetit: https://jobsplus.gov.mt/-/publication-statistics-mt-mt-en-gb/publications/fileprovider.aspx?fileId=124240 Shih sdudimin “Research study on call centres in Malta & Gozo”, aksesuar në datë. 15.07.2019 nga faqja e internetit: https://jobsplus.gov.mt/-/publication-statistics-mt-mt-en-gb/publications/fileprovider.aspx?fileId=1242 shih tabelen 2.1, faqe 18.41Shih https://maltaprofile.info/article/bpo-call-centres-

40

Albanian Busines Services Associationnë evolucionin e sektorit BPO të ishullit për një periudhë relativisht të shkurtër. Në sektorin IT, bizneset e jashtme të organizuara nga Malta përfshijnë Data Center, operacionet e rimëkëmbjes së fatkeqësive, portat e pagesave ( Payment Gateway) dhe menaxhimin e bazës së të dhënave ( Database Management).

Rritja e Qendrës Ndërkombëtare të Financave të Maltës42 ka inkurajuar profesionistët e financave dhe kontabilitetit të ofrojnë shërbimet e tyre si burime të pavarura për kompani të vendosura në Maltë dhe jashtë saj. Kalimi në shërbime me vlera më të larta ka rezultuar i suksesshëm. Sektori ka vazhduar të zhvillohet dhe tani punëson mijëra njerëz, ndërkohë që Malta konsiderohet si një qendër udhëheqëse për Evropën. Ndërsa kontabiliteti përbën pjesën e luanit të burimeve të jashtme, Malta gjithashtu ka tërhequr menaxherë të sigurimeve, të tilla si: Marsh dhe Willis dhe administratorë të fondeve si Amicorp, Custom House dhe Citco, duke shërbyer klientë në të gjithë botën.

Ofruesit më të mëdhenj të BPO-së në Maltë sot janë ndërmarrja suedeze Besedo (e specializuar në moderimin e përmbajtjes dhe menaxhimin e mediave) dhe Centrecom me qendër Luqa, një qendër ndërkombëtare e thirrjeve dhe kontakteve. Të dyja kompanitë gjithashtu burojnë një vëllim të konsiderueshëm të kontratave nga tregu vendas që mbulojnë tregtinë elektronike ( E-Commerce) dhe shërbime të tjera.

4.2 TVSH-ja, shkalla tatimore, rimbursimi i TVSH-së dhe lehtësitë për sektorin BPO në Maltë

TVSH-ja në shtetin e Maltës rregullohet nga Ligji nr.XXIII i vitit 1998, i cili ka hyrë në fuqi më 1janar 1999. Ky ligj është përmirësuar disa herë nëpërmjet shtesave dhe ndryshimeve të bëra deri në vitin 2018 (kur rezulton të jetë bërë edhe ndryshimi i fundit).43

a) Avantazhet që paraqet modeli maltez lidhur me aplikimin e TVSH-së në sektorin BPO, lidhet fillimisht me shkallën e TVSH-së që aplikohet tek shoqëritë e sektorit të shërbimeve, në të cilat përfshihen edhe kompanitë BPO. Malta aplikon sistemin e shkallëzuar të TVSH-së, i cili për shoqëritë që operojnë në sektorin e shërbimeve, nuk shkon më shumë se 18 % për shërbimet që ofrohen brenda vendit. 44 Shkalla e ulët e TVSH-së i bën shërbimet e ofruara brenda vendit në Maltë më interesante për klientët potencialë, si dhe nuk lejon daljen dhe kontraktimin e këtyre shërbimeve jashtë Maltës.

Ky fakt rrit aktivitetin e brendshëm të kompanive që operojnë në këtë sektor,si dhe ka ndikim të drejpërdrejtë në rritjen dhe zhvillimin ekonomik, thithjen e investimeve të huaja, uljen e papunësisë etj. Gjithashtu, vlen të theksohet se, ndonëse ndërmjet Shqipërisë dhe Maltës ka një diferencë të vogël në shkallën e TVSH-së së aplikueshme (2%), nëse e marrin këtë vlerë të TVSH-së në raport me numrin e madh të shërbimeve që ofrohen dhe transaksioneve që kryehen nga sektori BPO, diferenca prej 2% merr vlerë të konsiderueshme dhe, për më tepër, e bën këtë sektor më konkurrues në raport me vendet e tjera të rajonit.

b) Një tjetër aspekt që paraqet interes në sistemin e TVSH-së që aplikohet në Maltë, janë edhe procedurat e thjeshtuara që tatimpaguesit duhet të ndjekin për të rimbursuar TVSH-në e kredituar. Procedurat janë të thjeshtuara si në drejtim të procesit administrativ që duhet të ndiqet, ashtu edhe në vlerësimin që bëjnë organet publike në miratimin e kërkesave për rimbursim. Në këtë drejtim, subjekti ka të drejtë që kërkesën për rimbursim ta paraqesë si në formë zyrtare, ashtu edhe online në faqen zyrtare të Komisionit të të Ardhurave të Maltës. Në parim, çdo shumë e kredituar e TVSH-së është e rimbursueshme nëse subjekti tatimor nuk ka taksa apo tatime të tjera të papaguara. Kërkesat për rimbursimin e TVSH-së trajtohen në afate të shkurtuara kohore prej jo më shumë se 7-10 ditësh.45

42 Shih https://theodora.com/wfbcurrent/malta/malta_economy.htmlper Numrin e te punesuarve ne sherbime43 Marrë nga faqja zyrtare e Komisionit të të Ardhurave të Maltës, në adresën e internetit: https://cfr.gov.mt/en/vat/general_in-formation/Pages/default.aspx44 Shih “VAT rates applied in the Member States of the European Union”, Situation at 1st January 2019, aksesuar në datën 24.06.2019, në adresen:https://ec.europa.eu/taxation_customs/sites/taxation/files/resources/documents/taxation/vat/hoë_vat_ëorks/rates/vat_rates_en.pdf45 Shih “Procedure regarding refund claims by persons registered for vat in Malta andpersons claiming refunds under the 8th and 13th directives”, aksesuar në datën 15.07.2019 në adresën: https://cfr.gov.mt/en/vat/general_information/Docu-ments/13.%20Requesting%20a%20refund%20of%20VAT-130917.pdf

41


Pas kërkesës së tatimpaguesit, procedura realizohet e gjitha nga organi publik dhe vetëm në raste kur subjekti ka kundërshtime, mund t’i drejtohet gjykatës administrative, e cila vendos në lidhje me rastin konkret.

Nga analiza e legjislacionit dhe shpjegimeve të dhëna nga ana e vetë organeve publike, rezulton se procedura e rimbursimit të TVSH-së është një procedurë e thjeshtë, e cila vetëm në raste të veçanta mund të kërkojë ndërhyrjen e gjykatës.

Në pjesën me të madhe të rasteve, procedurat mbyllen në rrugë administrative pranë administratës tatimore dhe nuk është e nevojshme dërgimi i këtyre çështjeve në gjykatë.

c) Në ndryshim nga rasti i Shqipërisë, disbursimi i fondeve nga llogaria e administratës tatimore në llogarinë e tatimpaguesit nuk paraqet problematikë, pasi pagesat bëhen në mënyrë të shpejtë dhe duke respektuar me korrektësi radhën e subjekteve përfituese.

Në këtë drejtim, përveç shkallës tatimore të cilën e ka më të ulët se Shqipëria, Malta rezulton të ketë krijuar dhe konsoliduar edhe një sistem më të shpejtë dhe efikas të rimbursimit të TVSH-së, i cili ka ndikim pozitiv të drejtpërdrejtë në rritjen ekonomike në përgjithësi dhe shoqërive të sektorit BPO në veçanti.

42

Albanian Busines Services Association4.3 Sistemi i sigurimeve shoqërore: analizë, krahasim dhe avantazhet e sistemit maltez

Një tjetër përparësi e zhvillimit të sektorit BPO në Maltë lidhet me favorizimin që ka krijuar shteti lidhur me pagesën e sigurimeve shoqërore për punëmarrësit që punojnë me kohë të pjesshme (part-time). Ashtu si në Shqipëri, edhe në Maltë punëmarrësit e sektorit BPO kanë një moshë relativisht të re dhe janë kryesisht studentë. Gjatë periudhës së studimeve kanë prirje të punojnë në sektorin e BPO me kohë të pjesshme, me qëllim mbulimin e shpenzimeve studentore.

Me qëllim favorizimin e punës me kohë të pjesshme, në vitin 2014 nëpërmjet ligjit LN 185 dhe LN 18646 Qeveria Malteze ndryshoi ligjin “Për pagesën e detyrueshme të kontributeve të sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore” duke krijuar dy klasa kryesore për pagesën e sigurimeve shoqërore. Në vijim po rendisim individët që bëjnë pjesë në këto klasa dhe masën e sigurimeve shoqërore që duhet të paguhen.

1.Personat që bëjnë pjesë në klasën e parë dhe sasia e kontributeve që paguhen janë:

a. Personat nën 18 vjeç të cilët nuk fitojnë më shumë se 175 euro/javë duhet të paguajnë 13.24 euro/javё sigurime shoqërore dhe shëndetësore.

b. Personat mbi 18 vjeç, të cilët nuk fitojnë më shumë se 175 euro/javë duhet të paguajnë 35.16 euro/javё sigurime shoqërore dhe shëndetësore.

c. Personat që fitojnë nga 175 deri në 356 euro në javë duhet të paguajnë 10% të kësaj shumë si kontribut për sigurimet shoqërore dhe shëndetësore.

d. Studentët nën 18 vjeç të cilët nuk kanë një normë të përcaktuar fitimi, duhet të paguajnë si kontribut për sigurimet shoqërore dhe shëndetësore maksimumi 8.76 euro/javë.

e. Studentët mbi 18 vjeç cilët nuk kanë një normë të përcaktuar fitimi, duhet të paguajnë si kontribut për sigurimet shoqërore dhe shëndetësore maksimumi 15.88 euro/javë.47

Nga të dhënat e mësipërme rezulton se legjislacioni maltez parashikon pagesën e kontributeve shoqërore dhe shëndetësore ne mënyrë proporcionale me pagën dhe kohën e punës.

2. Personat që bëjnë pjesё në klasën e dytë dhe sasia e kontributeve që paguhen janë:

a. Personat që ushtrojnë aktivitetin e tyre si tregtarë, biznesmenë, profesionistë të lirë të cilët fitojnë më shumë se 910 euro në vit duhet të paguajnë si kontribut për sigurimet shoqërore dhe shëndetësore 30.25 euro/javë.

b. Personat e vetëpunësuar të cilët marrin të ardhura nga qiratë, investimet, fitimet kapitale ose të ardhura të tjera dhe fitojnë më shumë se 18.563 euro/vit duhet të paguajnë si kontribut për sigurimet shoqërore dhe shëndetësore 53.54 euro/javë.

Duke kryer një ndarje të tillë, Malta ka favorizuar dhe ka nxitur punën me kohë të pjesshme duke rritur edhe interesin e punëdhënësve për të punësuar individë të rinj në moshë, duke qenë se masa e kontributit të detyrueshëm nuk përbën një kosto të lartë për ta. Lidhur me punën me kohë të pjesshme në këtë shtet, vlen të përmenden edhe disa avantazhe të tjera ligjore, si më poshtë:

a. Punonjësit me orar të plotë ose me kohë të pjesshme të cilët janë të punësuar për më pak se tetë (8) orë në çdo javë kalendarike nuk konsiderohen të jenë në punë të sigurueshme për qëllime të kontributit të sigurimeve shoqërore.

b. Shkalla e kontributit të sigurimeve shoqërore është e bazuar në të ardhurat që rrjedhin nga paga bazë javore.

c. Punonjësit me kohë të pjesshme të cilët punojnë më pak se 40 orë në javë dhe që fitojnë më

46 Aksesuar nga internet në datën 16.06.2019 në adresën: http://www.3amalta.com/en/latest-neës/tax-neës/item/379-part-time-income-rules-amended.html47 Aksesuar nga internet në datën 16.07.2019 në adresën: https://cfr.gov.mt/en/inlandrevenue/personaltax/Pages/SSC1-2019.aspx

43

Business Process Outsourcepak se paga minimale kombëtare (javore), mund të zgjedhin të kenë pjesën e tyre në kontributet e sigurimeve shoqërore, të paguara në masën 10% të pagës së tyre bazë javore.

d. Të punësuarit me orar të plotë ose me kohë të pjesshme të cilët janë të punësuar për më pak se tetë (8) orë në javë, por fitojnë më shumë se 17,50 euro në javë (910 euro në vit); konsiderohen si persona të vetëpunësuar për qëllime të kontributit të sigurimeve shoqërore.

Nëpërmjet përshkallëzimit të pagesës së kontributeve të sigurimeve shoqërore, shteti maltez subvencionoi ngritjen dhe zhvillimin e sektorit BPO. Kjo është edhe arsyeja që sot Malta njihet si vendi kryesor i zhvillimit të industrisë BPO në Europë.

4. 4 TVSH-ja, shkalla tatimore dhe rimbursimi për sektorin BPO në Rumani

Një tjetër model që vlen të përmendet për zhvillimin e sektorit BPO, është Rumania.

Rumania njihet si një nga pesë destinacionet kryesore të Europës Qendrore dhe Lindore për ofrimin e shërbimeve BPO. Fillimisht, ky sektor njohu zhvillim në ofrimin e shërbimeve të IT-së. Shumë shpejt ky trend u pasua nga sektori CC dhe aktualisht Rumania është vendi kryesor në Europë që ofron pjesën më të madhe të shërbimeve CC.

Vlen te theksohet se Rumania pati një zhvillim të menjëhershëm në këtë sektor për shkak të politikave fiskale që ofron ky shtet. Lehtësia kryesore nga pikëpamja fiskale lidhet me shkallën e TVSH-së së aplikueshme në Rumani. Ky shtet aplikon një shkallë TVSH-je mbi shërbimet të barabartë me 19%.

Duke qenë se ky shtet ka pasur si qëllim rritjen e përqëndrimit të shoqërive vendase dhe të huaja që ofrojnë shërbime BPO brenda territorit të Rumanisë, në vitin 2017 ndryshoi paketën fiskale duke reduktuar shkallën e TVSH-së nga 20% në 19%. Pas ndryshimeve në paketën fiskale, me shkallën e re të TVSH-së së aplikueshme mbi shërbimet, Rumania aktualisht renditet vendi i dytë në Bashkimin Europian me shkallën më të ulët të TVSH-së së aplikueshme mbi shërbimet pas Luksenburgut dhe e cila aplikon një shkallë TVSH-je të barabartë me 17% të vlerës së shërbimit që ofrohet.

Duhet theksuar se TVSH-ja e përshkruar më sipër aplikohet për shërbime që shoqëritë e sektorit BPO ofrojnë brenda vendit, pasi në rastin e eksportit të shërbimeve, ashtu si Shqipëria, edhe Rumania eksportin e shërbimeve e ka me TVSH me shkallë zero. Fakti që në Rumani shërbimet kanë TVSH të reduktuar, nuk lejon kontraktimin e shërbimeve të ndryshme brenda vendit, pasi do të kishte kosto më të lartë për shoqëritë që i kërkojnë këto shërbime. Ky fakt favorizon sektorin e brendshëm BPO, duke ndikuar pozitivisht në të gjithë ekonominë e vendit.

Edhe pse në pamje të parë diferenca ndërmjet shkallës tatimore që aplikon Shqipëria me atë që aplikon Rumania nuk është e madhe, ajo nuk lejon kontraktimin e këtyre shërbimeve jashtë vendit, si dhe e bën Rumaninë një vend konkurrues dhe të pëlqyeshëm për shoqëritë që operojnë në këtë sektor.

Një tjetër avantazh i paketës fiskale që aplikon aktualisht Rumania, lidhet me mekanizimin e rimbursimit të TVSH-së. Si rregull, rimbursimi i TVSH-së nga shteti kryhet pas kontrollit që ushtrojnë organet tatimore ndaj subjektit që kërkon rimbursimin e TVSH-së. Me ndryshimet ligjore që pati paketa fiskale e shtetit rumun, pas datës 1 mars 2014, subjektet që kërkojnë të rimbursojnë TVSH-në për një vlerë më të vogël se 45 000 Lei (përafërsisht 9500 Euro) kanë mundësi ta rimbursojnë këtë shumë pa u kontrolluar domosdoshmërisht nga organet tatimore.

Një tjetër benefit lidhur me rimbursimin e TVSH-së që paketa aktuale fiskale rumune u njeh shoqërive që ofrojnë shërbime BPO ka të bëjë me shoqëritë e reja që kërkojnë të fillojnë aktivitetin e tyre tregtar në sektorin BPO. Të gjitha shoqëritë që ofrojnë shёrbime në këtë sektor, brenda periudhës së investimit (në momentin e fillimit të aktivitetit të tyre), kanë të drejtë të rimbursojnë TVSH-në pa u kontrolluar nga organet tatimore. Me qëllim garantimin e shtetit për këtë rimbursim, legjislacioni fiskal rumun parashikon vendosjen e një garancie bankare nga ana e kёtyre shoqërive e cila kthehet pasi ushtrohet kontroll edhe për periudhën e cila është rimbursuar pa u kontrolluar nga organet tatimore.48

48 Aksesuar nga interneti në datën 16.06.2019 në adresën https://www.buzescu.com/value-added-tax-in-romania/

44

Albanian Busines Services Association4.5 Sistemi i sigurimeve shoqërore në Rumani

Me paketën e re fiskale të vitit 2017, Rumania ndryshoi mënyrën e pagesës së kontributeve shoqërore dhe shëndetësore. Ashtu si në Shqipëri, edhe në Rumani me ndryshimet e paketës fiskale, niveli i kontributit të sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore aktualisht përcaktohet duke u bazuar tek paga minimale, dhe jo në orët e punës që kryen punëmarrësi.

Legjslacioni fiskal i shtetit rumun parashikon se edhe në rastet kur të ardhurat që përfitohen nga puna me kohë të pjesshme janë më të vogla se paga minimale, kontributet e sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore, do të paguhen duke kryer përllogaritjen mbi bazën e pagës minimale, dhe jo mbi bazën e orëve të punës që ka kryer punëmarrësi.

Duke qenë se Rumania njihet si një nga pesë destinacionet kryesore të Evropës Qendrore dhe Lindore për ofrimin e shërbimeve BPO, ka edhe një numër të konsiderueshëm kontratash pune me kohë të pjesshme.

Vlen të theksohet se në paketën fiskale që përdor aktualisht Rumania, ka parashikuar disa kategori të caktuara punonjësish të cilët përjashtohen nga pagesa e kontributeve të sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore bazuar mbi pagën minimale.

Këto kategori punonjësish janë:

- Studentë nën moshën 26 vjeç që janë regjistruar në një shkollë.

- Praktikantët deri në moshën 18 vjeç.

- Personat me aftësi të kufizuara dhe ata që kanë të drejtë të punojnë më pak se tetë orë në ditë.

- Personat në pension në sistemin e pensioneve publike, përveç atyre që përfitojnë nga ligje të veçanta.

Legjislacioni fiskal rumun parashikon se pagesa e kontributeve të sigurimeve shëndetësore, është një përgjegjësi e punëmarrësit ndërsa pagesa e kontributeve të sigurime shoqërore është një përgjegjësi e punëdhënësit. Ndryshimet që u kryen në paketën fiskale, nuk prekën zhvillimin e sektorit CC në Rumani, pasi ky sektor kryesisht punëson student dhe praktikant, të cilët ky legjislacion i ka përjashtuar nga përllogaritja e kontributeve të sigurimeve shoqërore mbi bazë të pagës minimale.49

4.6 TVSH-ja, shkalla tatimore dhe rimbursimi për sektorin BPOnë Bullgari

Një nga vendet ku është zhvilluar sektori BPO, është edhe Bullgaria. Ashtu si Shqipëria, edhe Bullgaria aplikon një shkallë TVSH-je mbi shërbimet të barabartë me 20% të vlerës së mallit apo shërbimit. Megjithëse paketa fiskale e Bulgarisë ka një shkallë TVSH-je pothuajse të njëjtë me pjesën më të madhe të vendeve të Bashkimit Europian, ajo ka krijuar disa lehtësira në rimbursimin e TVSH-së, gjë që e bën një vend tërheqës për zhvillimin e sektorit BPO.

E drejta për rimbursim të TVSH-së në Bullgari rregullohet nga Ligji nr. 92 “Për TVSH-në”. Sipas këtij ligji, e drejta e rimbursimit të TVSH-së i Lind çdo subjekti i cili, brenda tre muajve radhazi pas pagesës së fundit të TVSH-së, vijon të mbetet kreditor për TVSH-në. Gjithashtu, legjislacioni fiskal i Bullgarisë parashikon se TVSH-ja që do të rimbursohet duhet të deklarohet deri në ditën e 14-të të muajit, pas periudhës tremujore. Avantazhi që ofron Bullgaria në rimbursimin e TVSH-së lidhet me faktin që lejon subjektet të rimbursojnë TVSH-në edhe në rastet kur janë debitorë ndaj shtetit për pagimin e taksave.

Kështu, subjektet që janë debitorё ndaj shtetit, rimbursojnë TVSH-në e tyre brenda 30 ditësh nga paraqitja e deklaratës së fundit të TVSH-së dhe pasi vërtetojnë se kanë paguar të gjitha detyrimet fiskale ndaj shteti.

Gjithashtu, në procesin e rimbursimit të TVSH-së legjislacioni fiskal në Bullgari, njeh edhe mekanizimin e rishikimit tatimor. Ai bëhet në rastet kur kërkohet rimbursim i shumave që janë lehtësisht

49 Aksesuar nga interneti në datën 16.06.2019 https://www.romania-insider.com/higher-social-contributions-part-time

45

Business Process Outsourcetë evidentueshme si më të larta ose ka mospërputhje në deklarimet e subjektit që kërkon të rimbursohet. Për një rimbursim të TVSH-së për shkak të një rishikimi tatimor, afati i rimbursimit është 3 muaj. Ky afat mund të zgjatet kur Agjencia Kombëtare e të Ardhurave (NRA) kërkon sqarime shtesë nga subjekti që lidhen me shkaqet e mospërputhjes.

4.7 Sistemi i sigurimeve shoqërore në Bullgari

Ashtu si në vendet e tjera të marra në analizё në këtë punim, edhe Bullgaria ka kryer ndryshime në legjislacionin e saj duke favorizuar grupe të caktuara personash në pagesën e kontributeve të sigurimeve shëndetësore dhe shoqërore. Vlen të theksohet se me qëllim përafrimin e legjislacionit të saj me legjislacionin e Bashkimit Europian, Bullgaria në vitin 2014 ndryshoi Kodin e Punës duke përshkallëzuar pagesën e kontributeve të sigurimeve shoqёrore dhe shëndetësore.

Megjithatë, përllogaritja e pagesës së kontributeve të sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore edhe në Bullgari bëhet duke u bazuar tek paga minimale, dhe jo tek koha e punës së kryer nga punëmarrësi.

Në tabelën e mëposhtme po pasqyrojmё ndryshimet ndërmjet Shqipërisë, Maltës, Rumanisë dhe Bullgarisë që lidhen me çështjet e analizuara në këtë studim:

SHTETI SHQIPËRIA MALTA RUMANIA BULLGARIAShkalla e TVSH-së 20% 18% 19% 20%

Rimbursimi i TVSH-së Jo efikas Shumë efikas Shumë efikas Efikas

Informaliteti I lartë I ulët I mesëm I mesëm

Sist sigurimeve sho-qërore/shënd - etësore

Bazohet mbi pagën minimale

Bazohet mbi kohën e punës



Pagesa sigurimeve sipas klasave (student, prakti-

kant etj)

Nuk ka lehtësira për kategori të

veçanta Favorizon stu-dentët

Favorizon studentët dhe praktikantët

Favorizon studentët

46

5. REKOMANDIME

Në përfundim të këtij studimi, me qëllim përmirësimin e sektorit BPO, rekomandojmë të merren masat e mëposhtme:

1. Të hartohen politika duke përfshirë një apo disa pjesë të sektorin BPO si sektor prioritar për vitet e ardhshme;

2. Të ofrohet mbështetje financiare nga shteti nëpërmjet përfshirjes dhe rritjes së kuotave të shoqërive BPO në përfitimin e programeve të nxitjes së punësimit që financohen nga Ministria e Financave dhe Ekonomisë;

3. Të bëhet promovimi i këtij sektori, duke synuar forcimin e shoqërive vendase që ofrojnë shërbime në këtë fushë, si dhe afrimin e investitorëve të huaj të këtij sektori;

4. Të shqyrtohet mundësia e uljes së shkallës së TVSH-së për disa nga shërbimet e ofruara nga shoqëritë e sektorit BPO (shoqëritë që bëjnë marketing dixhital, analizë të dhënash, analizë financiare etj);

5. Të ulet barra administrative, si dhe niveli i burokracive në procedurat e rimbursimit të TVSH-së.

6. Të sigurohet zbatimi efektiv i sistemit të riskut në rastet e kontrolleve tatimore për efekt të rimbursimit të TVSH-së. Shpjegojmë se në rastin e zbatimit efektiv të kontrollit në bazë të sistemit të riskut, subjekti që aplikon për rimbursimin e TVSH-së dhe që nuk rezulton si subjekt me risk për përmbushjen e rregullt të detyrimeve tatimore, nuk duhet të kontrollohet nga inspektorët e tatimeve për çdo kërkesë për rimbursim, por duhet t’i miratohet/njihet në mënyrë të menjëhershme rimbursimi i TVSH-së.

7. Të rritet bashkëpunimi dhe shkëmbimi i informacionit ndërmjet institucioneve publike për vlerësimin e subjekteve që paraqesin risk në rimbursimin e TVSH-së.

8. Të reduktohen kontrollet tatimore për rimbursimet të TVSH-së në rastet kur subjekti ka kaluar një kontroll të thelluar brenda një periudhë kohore, p.sh. Prej 1 viti në kontroll të plotë/thelluar.

9. Të rritet transparenca e procedurave të brendshme (duke hartuar një metodologjie për vlerësimin e subjekteve që konsiderohen me risk) për trajtimin e rasteve të rimbursimit të TVSH-së.

10. Rimbursimi i TVSH-së të mos kushtëzohet nga planet buxhetore që ka shteti.

11. Heqjen e pushtetit diskrecionar të inspektorëve tatimore në vlerësimin e shpenzimeve të njohura, nëpërmjet hartimit të një liste orientuese për shpenzimet e njohura që kryhen në aktivitetin BPO.

12. Uljen e barrës administrative të tatimpaguesve në vërtetimin e faktit nëse një shpenzim i kryer nga shoqëria ka shërbyer apo jo aktivitetit të tij, me qëllim njohjen e këtij shpenzimi nga organet tatimore.

13. Përfshirjen e një pjesë të sektorit BPO (shoqëritë që bëjnë marketing dixhital, analizë të dhёnash, analizë financiare etj) në rrethin e subjekteve që janë trajtuar me tatim fitim të moderuar, siç janë trajtuar agroturizmi, bujqësia, shërbimet e programeve (software) etj.

14. Ndryshimin e legjislacionit aktual duke parashikuar pagesën e sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore ne varësi të kohës së punës që kryen punëmarrësi pa u bazuar tek paga minimale.

15. Rimbursimin e vlerës së kontributeve të sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore të paguara më tepër se koha e punës së kryer nga punëmarrësi.

16. Rimbursim të plotë të shpenzimeve që bëhen për punonjësit me kohë të pjesshme për një periudhë 6-mujore për shoqëritë e reja që futen në sektorin BPO.

17. Mospagimin e sigurimeve shoqërore për punonjësit që punojnë në këtë sektor dhe që vërtetojnë se paralelisht po kryejnë studimet në shkollën e lartë.

47

6.ANEKSET

Aneks nr. 1: Hapat nëpërmjet të cilit kalon hartimi/ndryshimi i legjislacionit me qëllim përmirësimin e situatës së evidentuar në këtë studim

1. Hapat që ndiqen për projekt-aktet që kalojnë nëpërmjet Këshillit të Ministrave

Në bazë të përcaktimeve kushtetuese, të drejtën e nismë, procedurat dhe afatet që duhet të ndiqen për draftimin e një akti nga Këshilli i Ministrave rregullohen si më poshtë:

a. Ligj nr. 8417, datë 21.10.1998 “Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë” e ndryshuar (Në vijim Kushtetuta);b. Ligj nr. 9000, datë 301.01.2003 “Për organizimin dhe funksionimin e Këshillit të Ministrave” i ndryshuar

(në vijim “Ligji 9000/2003”);c. Ligj 146/2014, date 30.10.2014 “Për njoftimin dhe konsultimin publik” (në vijim “Ligji për Njoftimin

dhe Konsultimin Publik”) ; d. Vendim i Këshillit të Ministrave nr. 584, datë 28.08.2003 “Për miratimin e Rregullores së Këshillit të

Ministrave” i ndryshuar (në vijim “VKM 584/2003”);e. Ligjet/aktet nënligjore që rregullojnë fushën e kompetencës së ministrive/institucioneve të tjera;f. Rregulloren e Brendshme të Kuvendit;

Në bazë të rregullimeve që bëjnë aktet e mësipërme, hapat nëpërmjet të cilëve kalojnë propozimet për ndryshime legjislative janë si më poshtë:

2. Fillimisht ushtrohet e drejta e nismës për propozimin e projekt-aktit

Të drejtën e nismës për të propozuar miratim ose ndryshimin e një projekt-akti (projektligj, akt normativ, vendim ose udhëzim), e ka Kryeministri dhe çdo ministër sipas fushës përkatëse të kompetencës së tyre. Në rastet kur fusha dhe veprimtaria që kërkohet të regullohet, mbulohet nga më shumë se një ministri, atëherë propozimi për ndryshimin e një akti ushtrohet bashkërisht nga ministrat përkatës të fushave që kërkojnë të rregullojnë.

Në rastet kur aktet do të kalojnë për vendimmarrje nga Këshilli i Ministrave, do të ketë një bashkërendim të punës ministrive të linjës, strukturave brenda tyre dhe strukturave të tjera në varësi të tyre, të cilat janë përgjegjëse për zbatimin e këtyre akteve. Në çdo rast projekt-aktet do të shoqërohen me relacionin shpjegues dhe dokumenta të tjera shoqëruese.

3. Njoftimi dhe konsultimi publik

Për projekt-aktet të cilët kërkohet njoftimi dhe konsultimi me publikun dhe palët e interesuara në përputhje me ligjin për Njoftimin dhe Konsultimin Publik, zbatuesit e këtij projekti do të duhet tё asistojnë nё ministritë e linjës, për të dhënë të gjitha sugjerimet, përgjigje pyetjeve dhe komenteve, si dhe mbrojtjen e të gjitha aspekteve ligjore dhe teknike të këtij projekti.

Palët e interesuara në lidhje me projekt-aktin kanë të drejtë të paraqesin brenda 20 (njëzet) ditëve pune nga data e njoftimit të tyre sipas procesit të përfshirjes, komentet dhe rekomandimet lidhur me projekt-ligjin. Për projekt-ligje veçanërisht komplekse ose të rëndësishme, sipas vendimit të organit publik, afati për dërgimin e komenteve mund të zgjatet deri në 40 (dyzet) ditë pune nga data e njoftimit të procesit përkatës të përfshirjes50.

4. Vlerësimi i aktit nga ministri propozues dhe dërgimi për mendim ose kthimi i tij për rishikim

Pas përfundimit të proçesit të konsultimit publik të aktit dhe shqyrtimit të projekt-aktit, relacionit shpjegues, raportit të vlerësimit ekonomik dhe dokumentacionit shoqërues, ministri vlerëson nismën dhe 50 Shih nenin 15 i ligjit 146/2014, date 30.10.2014 “Për njoftimin dhe konsultimin publik”.

48

Albanian Busines Services Associationmund të vendosë ta dërgojë projekt-aktin për mendim pranë ministrive dhe institucioneve të interesuara ose mund të urdhërojë rishikimin e akteve brenda një afati të përcaktuar prej tij. Në çdo rast kur akti u dërgohet për mendim ministrive të linjës, ai duhet të shoqërohet me relacionin shpjegues me të gjitha elementët e tij dhe me dokumentacionin shoqërues.

Projekt-aktet në çdo rast duhet t’i dërgohen për mendim ministrit të Drejtësisë, i cili vlerëson elementet e ligjshmërisë së formës dhe përmbajtjes së aktit, çështjeve të teknikës legjislative, si dhe çdo element tjetër që lidhet me ligjshmërinë e tij.Gjithashtu aktet duhet t’i dërgohen edhe ministrit përgjegjës për marrëdhëniet me Kuvendin i cili vlerëson projekt-aktin në raport me besueshmërinë dhe programin politik të Qeverisë. Në varësi të objektit dhe efekteve të projekt-aktit për fushat, si: financat, shëndetësia, rendi publik, ekonomia, përafrimi me legjislacionin e BE-së, marrëveshjet ndërkombëtare, çështjet sociale, qeverisja vendore, si dhe fushat e tjera të administrimit publik, projekt-akti duhet t’u dërgohet për mendim në ministritë e linjës dhe institucioneve të tjera shtetërore.

5. Dhënia e komenteve dhe mendimeve në lidhje me projekt-aktin nga ministritë e linjës

Ministrat e linjës i dërgojnë mendimet e tyre për projekt-aktin ministrit/ministrave propozues, në formë shkresore, Jo më vonë se 7 (shtatë) ditë pune nga data e marrjes së tij dhe të kërkesës për mendim që e shoqëron. Ky afat është 10 ditë për mendimet që jep Ministria e Drejtësisë, Ministria për Evropën dhe Punët e Jashtme, dhe Ministria e Financave dhe Ekonomisë si dhe ministri Përgjegjës për Marrëdhëniet me Parlamentin.51

Në rast se brenda afateve të përcaktuara më sipër nuk jepet mendimi i kërkuar nga Ministria e linjës ose institucioni përkatës, atëherë do të konsiderohet se ata janë dakord dhe nuk ka vërejtje për projekt-aktin. KY rregull nuk zbatohet për Ministrin e Drejtësisë i cili në çdo rast është i detyruar të shprehet për projekt-aktin e ardhur për mendim. Afatet e mësipërme në pjesën më të madhe të rasteve nuk respektohen nga Ministria e Drejtësisë, kjo për shkak të mbingarkesës që ka drejtoria e përgjithshme e kodifikimit pranë kësaj ministrie.

Mendimet, sugjerimet dhe komentet e dhëna gjatë kësaj faze duhet të merren në konsideratë nga ekspertët ligjorë të cilët do të ripunojnë projekt-aktin. Theksojmë se, mendimi juridik i Ministrisë të Drejtësisë lidhur me ligjshmërinë e formës dhe të përmbajtjes së projekt-aktit, reflektohet në ripunimin e projekt-aktit nga ministri propozues, duke zhvilluar për këtë qëllim, nëse çmohet e nevojshme, konsultime të përbashkëta ose duke e ridërguar atë për mendim përfundimtar.

I njëjti rregull vlen edhe në rastet kur ka mendime, komente dhe sugjerime nga Ministria për Evropën dhe Punët e Jashtme, për proçesin përafrues me acquis e BE-së dhe projektakti përfundimtar i ridërgohet ministrit të Ministrisë për Evropën dhe Punët e Jashtme për mendim përfundimtar, përpara dërgimit të tij për shqyrtim dhe miratim në Këshillin e Ministrave.52

Në rast mospajtimi lidhur me komentet ose vërejtjet e shprehura në mendimin e dhënë nga ministritë/institucionet e tjera, ministri propozues mund t’i kërkojë Kryeministrit, nëpërmjet Sekretarit të Përgjithshëm të Këshillit të Ministrave fillimin e procedurës për bashkërendimin e qëndrimeve midis institucioneve. Kjo procedurë udhëhiqet nga Sekretari i Përgjithshëm i Këshillit të Ministrave.53

6 Dërgimi i aktit për shqyrtim në Këshillin e Ministrave

Paspërfundimit të proçesit të hartimit dhe bashkërendimit me mendimet e ministrave dhe drejtuesve të institucioneve të interesuara, ministri propozues paraqet projekt-aktin për shqyrtim në mbledhjen e Këshillit të Ministrave. Projekt-akti duhet të jetë i shoqëruar me projekt-aktin e bashkërenduar me ministritë përkatëse, relacionin shpjegues i cili përveç të tjerave duhet të edhe arsyet e mosreflektimit te vërejtjeve ose sugjerimeve të bëra nga ministritë e interesuara nëse nuk janë pasqyruar, mendimet

51 Shih piken 28 të Vendimit të Këshillit të Ministrave Nr. 584, Datë 28.8.2003, i ndryshuar.52 Shih piken 31 të Vendimit të Këshillit të Ministrave Nr. 584, Datë 28.8.2003, i ndryshuar.53 Shih piken 31 e vijues të Vendimit të Këshillit të Ministrave Nr. 584, Datë 28.8.2003, i ndryshuar

49

Business Process Outsourcee ministrave dhe të drejtuesve të institucioneve të interesuara, si dhe në çdo rast projekt-akti duhet të shoqërohet nga mendimi i Ministrit të Drejtësisë. Të gjitha dokumentet e mësipërme duhet të jenë në dy kopje origjinale të cilat nëpërmjet një shkrese përcjellëse i dërgohen Sekretarit të Përgjithshëm të Këshillit të Ministrave të paktën 10 ditё përpara datës së caktuar për mbledhjen e Këshillit të Ministrave.54

7. Diskutimi dhe miratimi i projekt-aktit nga Këshilli i Ministrave

Gjatë mbledhjes së Këshillit të Ministrive në rendin e të cilës është vendosur projekt-akti, drejtuesi i mbledhjes shpjegon thelbin e projekt-aktit, si dhe fton ministrin propozues nëse ka komente rreth aktit, dhe më pas fton anëtarët e tjerë te Këshillit te Ministrave për të shprehur mendimin e tyre. Pas përfundimit të diskutimit, drejtuesi i mbledhjes fton ministrat për votimin e projekt-aktit.55

Aktet e miratuara nga Këshilli i Ministrave (vendimi ose udhёzime) botohen në Fletoren Zyrtare dhe hyjnë në fuqi vetëm pas botimit të tyre në Fletoren Zyrtare.56

Në rastet kur aktet janë projekt-ligje të cilat propozohen për shqyrtim dhe miratim në Kuvend, mbrohen në emër të Këshillit të Ministrave nga anëtarët e Këshillit të Ministrave, propozues të këtyre projekteve.57 Në këto raste, akti kalon të gjitha procedurat parlamentare të parashikuara në nenet 81-85 të Kushtetutës dhe në procedurat e brendshme parlamentare të përcaktuara në Rregulloren e Brendshme të Kuvendit.

*

* *

Sqarim

* Ky studim do të jetë në përditësim të vazhdueshëm me të dhëna dhe infomacione shtesё deri në përfundim të këtij projekti. Përditësimi do të bëhet si për çështjet e trajtuara në përmbajtje të këtij raporti, ashtu edhe problematikat e tjera që do të trajtohen në vazhdim të këtij projekti.

Per tu shtuar dhe disa nen pika:

54 Shih nenin 25 të ligjit nr. 9000 datë 30.01.2003 “Per organizimin dhe funksionimin e Keshillit te Ministrave”, si dhe pikat 43, 44 dhe 45 të Vendimit të Këshillit të Ministrave nr. 584, datë 28.8.2003, i ndryshuar55 Shih piken 62 dhe 63 të Vendimit të Këshillit të Ministrave nr. 584, datë 28.8.2003, i ndryshuar56 Shih nenin 117, të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë57 Shih nenin 31 të ligjit Nr.9000 datë 30.01.2003 “Per organizimin dhe funksionimin e Keshillit te Ministrave”

BUSINESS PROCESSOUTSOURCE

WWW.ABSA.AL | +355 69 709 0439 | [email protected]

Documents

BUSINESSPROCESS OUTSOURCE - Absa